Book Title: Vipaksutram
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009356/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Emmunition Jeddddddddda TIA ANDAINIRAHITISAIRATRAID ITIHAATAARATISHTINATHMATINATIOPRDARMATIOMARRIANDARIMARIRAMAILORAMAIRAAMIRMIRRORINETRIOTIRAJLA PPPRPBee - SOC Imagni deeeeee MAMMITHUNAUTTARUNIMADAMINATTAJEDASTIMATIMATALAnamPRAPARI jainAcArya- jainadharmadivAkara-pUjyazrI- ghAsIlAlajI-mahArAja- viracitayA vipAkacandrikA TIkayA samalaGkataM hindIgurjarabhASAnuvAdasahitam zrI vipAkasUtrama SHRI VIPAKA SUTRAM niyojaka: saMskR-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH Patanei Joodak athaindhudhai IPINS IPHRITISATI AImprm, ANAPHATRNATISHTRIYA TIUEIPATPeaminjuralinimum TAATH TRIPATHSATNAITI ItihaGARAMSAT malsmmsmat ---- - Times B prakAzakaH a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra-samiti-pramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa (saurASTra) HTRADITIRTHTTAJANATIHARIHOTMAITHA apturia ar JDBee B dvitIyA AvRttiH prati 1000 vIra saMvat 2485 vikramasaMvat 2015 IsvIsan 1959 ... ... . ) SAMSUNIMATIOuTISATupinny AIDS ITIHARTAIN TIWARSATTARJITDASHA Docessed Namani havAI jahAve, jayapura (rAja mUlyam rU. 1500 10 DISTTPyamATRAPAL ARTISPLASTRAGROGRACHANASAMITRALIA Codeaado -INHITRADARADARSHAIRATRIRAILERRIAGIRREALI lda PUN Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prApti sthAna: zrI a. bhA. che. sthAnakavAsI je na zA stro ddhA 2 samiti grIna leja pAse, rAjakeTa. . Published by : Shri Akhil Bharat S. S. . Jain Shastroddhar Samiti, - Garedia Kuva Road, RAJKOT. (Saurashtra) W. Ry. India. bIjI AvRtti: prata 1000 vIra saMvata : 2485 vikrama saMvata : 2015 isavI sana : 159 - mudraka: ane mudraNasthAna: jayaMtilAla devacaMda mahetA ja ya bhA rata che , ga reDI A ku vA reDa zAka mArakeTa pAse, rAjakeTa, Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkasUtrakI anukramaNikA naM. ..... viSaya 1 maGgalAcaraNa 2 avataraNikA 3 campAnagarIko varNana 33-34 4 pUrNabhadra udyAnakA varNana 5 sudharmasvAmikAvarNana . . . 37-40 6. jambUsvAmIkAvarNana 41-54 7 jambUsvAmi aura sudharma svAmIkA praznottara 55-58 8 caMdanapAdapa udyAnakA varNana 58-60 9 vijayanRpa aura mRgAdevIkA varNana 61-62 .. 10 mRgAputrakAvarNana 63-64 11 janmAMdhapuruSakA varNana 65-66 12 bhagavAn kA samavasaraNa kA varNana 67-68 13 vijayanAmaka rAjAkA bhagavAnakA darzanake liye jAnA 68-73 14 jAtyAndha puruSakA kolAhala viSayameM jijJAsA 74-76 15 andhasahAyaka puruSakA uttara aura bhagavAnake samIpa usakA jAnA 77-78 16 dharmakathA meM sabakA apane apane sthAname jAnA ... 79 17 gautamasvAmIkA varNana 80-82 18 jAtyandha puruSake viSayameM gautamasvAmIkA prazna. 83-84 19 jAnyandha puruSake viSayameM bhagavAn kA uttara 85-86 20 mRgAputrako dekhanekeliye gautamasvAmIkA jAnA 87 21. mRgAdevI aura gautama svAmIkA saMvAda 88-97 22. mRgAputrako dekhane ke liye gautamasvAmIkA bhUmigRhameM jAnA 98-104 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 naM. viSaya 23 gautamasvAmIkA mRgAputrako dekhanA 24 mRgAputrake avalokanase gautama svAmIke manakA vicAra 25 bhagavAn ke samIpa gautamasvAmIke dvArA mRgAputrakA varNana 26 mRgAputra ke viSaya meM gautamasvAmIkA prazna 27 zatadvAranagara aura dhanapatinRpakA varNana 28 vijayavarddhamAna kheDa kA varNana 29 ekAdi rASTrakUTakA varNana 30 ekAdirASTrakUTakA nyAya varNana 31 ekAdirASTrakUTako solaha prakArake rogoMkA utpanna honA aura vaidyAdiko bulAnekI AjJA karanA 134-139 32 vadyAdikAne rAjAke rogakA nidAnakara usakA upacAra karanA 940-144 33 rogako asAdhya mAnakara vaidyAdikoMkA pIche jAnA 145 34 ekAdirASTrakUTakA marakara narakAyukA upabhoga karake mRgAdevIkA garbha meM AnA 35 garbha ke prabhAva se mRgAdevIkA zarIrameM pIDA honA aura patidvArA apamAnita hone kA varNana 36 mRgAdevIkA mAnasika vicAra 37 mRgaputrakA varNana 38 mRgADutrakA anAgata bhavakA varNana 39 vANijagrAma nagarakA varNana pR. 105-108 109 - 111 112 - 114 115 116-118 119 120-124 125-133 43 mitrarAjakI samRddhikA varNana 44 gautamasvAmIkA bhikSAcaryAke liye jAnA 146-150 151-153 154-156 157-171 172-186 186-190 191-197 40 kAmadhvajA vezyAkA varNana 41 ujjhitaka dArakakA janmakA varNana 198-200 42 bhagavAnako vandana karaneke liye mitra rAjAkA jAnA 201-202 203-205 205 -208 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 45 - ujjhitaka dArakakA varNana 46 ujjhitakake pUrvabhavaviSayameM gautamasvAmIkA prazna 16-220 47 ujjhitakakA pUrvabhavakA varNana 221-231 48 ujjhitakakA pUrvabhava gotrAsakUTagrAhakakA varNana 49 ujjhitakakA iha bhava aura AgAmi bhavakA varNana 275-284 50. ujjhitakakA AgAmibhava aura priyasena napuMsakakA aura zreSTikula me janma grahaNakA varNana 285-288 51 . ujjhitaka jIvakA mokSa gamanakA varNana aura adhyayanasamApti 289-291 52 abhagnasenakA varNana 292-312 53 abhagnasenakA pUrvabhava saMbaMdhI gautamasvAmIkA prazna 313-315 54 abhagnasenakA pUrvabhavakA varNana 316-330 55 abhamasenakA varNana aura unake pUrvabhavakA varNana 331-397 56 zakaTakA varNana 398-414 57 zakaTakA janma varNana 415-428 58 zakaTakA varNana 429-451 59 vRhaspatidattakA varNana 452-479 60 nandisenakA varNana 480-529 61 udumbaradatta kA varNana 530-583 62 zauryadattakA varNana 584-619 63 devadattAkA varNana 620-686 64 aJjUkA varNana 687-706 65 dUsarA zrutaskaMdhakA AraMbha aura avataraNikA 1-4 66 suvAhu kumArakA varNana 5-58 67 bhadranandIkumArakA varNana 59-63 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya mujAtakumArakA varNana 69 suvAsabakumArakA varNana mahAcandrakumArakA varNana 71 vaizravaNakumAravarNana 72 mahAvalakumArakA varNana 73 bhadranandI kumArakA varNana 74 mahAcandrakumArakA varNana 75 varadattakumArakA varNana 76 gyArahave aMgakA varNana 64-66 66-68 68-70 70-72 72-74 74-76 76-78 78-82 82-84 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA vipAkasUtra jaina AgamanuM agIAramuM sUtra che. e karmavipAdazAne nAme paNa oLakhAya che. vidvAna TIkAkAra muni zrI ghAsIlAlajI mahArAja AraMbha vAkamAM kahe che tema emAM jIvanAM zubhaazubha karmonA phaLabhUta vedanArUpa vipAkanuM varNana che. A sUtranA prathama zrutaskandha ane dvitIya zrutaskanda, evA be vibhAgo che. emAM prathama taskandha dukhavipAkaaudha che ane te khUba vistAravALe che, jyAre bIjo zrutaskandha sukhavipAkaaudha che, je ekadama TUMke che. prathama vibhAganA viSayabhUta pApI jIve ati duHkha bhegavI chevaTe AtmapuruSArthathI mukata thAya che, jyAre bIjA vibhAganA viSayabhUta badhA puNyazAlI jIva-AtmAo mahAvIra svAmInA bedhathI ANuvratadhArI zrAvaka dharma aMgIkAra karI e ja bhavamAM nigraMtha dharma svIkAre che teo cheDA bho karyA bAda mukata thaze. dareka vibhAganAM kula daza adhyayane che. jaMbusvAmIe mahAvIra svAmInA pAMcamA gaNadhara guru sudharmA svAmIne sUtranAM adhyayane viSe prazno karelA tenA uttararUpe A daza adhyayana kahevAmAM AvyAM che. AkhuM sUtra gadyamAM che ane samAse vagere temAM bahu nathI. bhASASTie paNa tene abhyAsa Avazyaka che. A sUtranI saMskRta TIkA abhayadevasUrIe karI che. vikrama saMvata 1582mAM jAMbunivAsI zrImALI arisiMha rANAe agIAra aMgenI prate lakhAvI hatI temAM eka prata vipArvanI che. prAcyavidyAvizArada vebare Indian Antiquary" nA sattaramA ane vasamA granthamAM A sUtra viSe vivecanA karI che. vayevRddha muni zrI ghAsIlAlajIsaMpAdita A sUtramAM pATha, chAyA, anvaya, saMskRta TIkA ane gUjarAtI hindI anuvAda tathA bhAvArthamAM jaina Agama sAhityanA prakazananA ItihAsamAM ananya sthAna dharAvaze. vipAkasUtra aneka rIte abhyAsa mAge che. mahAvIrasvAmI gautama Adi gaNadhara sahita bharatakSetranI je je nagarIomAM vicaryA hatA temanAM nAma, je Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 68-70 naM. 68 mujAtakumArakA varNana 69 suvAsavakumArakA varNana 70 mahAcandrakumArakA varNana 71 vaizravaNakumAravarNana 72 mahAvalakumArakA varNana 73 bhadranandI kumArakA varNana 74 mahAcandrakumArakA varNana 75 varadattakumArakA varNana 76 gyArahave aMgakA varNana 70-72 72-74 74-76 76-78 78-82 82-84 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA ' vipAkasUtra jaina AgamanuM agIAramuM sUtra che. e kamavipAkadazAne nAme paNa oLakhAya che. vidvAna TIkAkAra muni zrI ghAsalAlajI mahArAja AraMbha vAkyamAM kahe che tema emAM jIvanAM zubhaazubha karmonA phaLabhUta vedanArUpa vipAkanuM varNana che. A sUtranA prathama zrutaskandha ane dvitIya zrutaskaMdha, evA be vibhAge che. emAM prathama zrataskandha dukhavipAkaskandha che ane te khUba vistAravALe che, jyAre bIje zrutaskandha sukhavipAkaska che, je ekadama TUMke che. prathama vibhAganA viSayabhUta pApI jIve ati dukha bhegAvI chevaTe AtmapuruSArthathI mukata thAya che, jyAre bIjA vibhAganA viSayabhUta badhA puNyazAlI jIva-AtmAo mahAvIra svAmInA bedhathI aNuvratadhArI zrAvaka dharma aMgIkAra karI e ja bhavamAM ninya dharma svIkAre che teo cheDA bha karyA bAda mukata thaze. dareka vibhAganAM kula daza adhyayane che. jaMbusvAmIe mahAvIra svAmIne pAMcamA gaNadhara guru sudharmA svAmIne sUtranAM adhyayane viSe prazno karelA tenA uttararUpe A daza adhyayane kahevAmAM AvyAM che. AkhuM sUtra gadyamAM che ane samAse vagere temAM bahu nathI. bhASAdaSTie paNa tene abhyAsa Avazyaka che. A sUtranI saMskRta TIkA abhayadevasUrIe karI che. vikrama saMvata 158ramAM jAMbunivAsI zrImALI arasiMha rANAe agIAra aMgenI prato lakhAvI hatI temAM eka prata vipAkasUtranI che. prAcyavidyAvizArada vebare Indian Antiquary nA sattaramAM ane vIsamA granthamAM A sUtra viSe vivecanA karI che. vayevRddha muni zrI ghAsIlAla saMpAdita A sUtramAM pATha, chAyA, avaya, saMskRta TIkA ane gUjarAtI hindI anuvAdo tathA bhAvArthamAM jaina Agama sAhityanA prakAzananA ItihAsamAM ananya sthAna dharAvaze. vipAkarasUtra aneka rIte abhyAsa mAge che. mahAvIrasvAmI gautama Adi gaNadhara sahita bharatakSetranI je je nagarIomAM vicaryA hatA temanAM nAma, je Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udyAnamAM temanAM samavasaraNe thayAM hatAM temanAM nAme, je yakSa-2mAM e samavasaraNe thayAM hatAM te cenAM tathA caityenA adhiSThAtA pakSonAM nAme ahIM ApavAmAM AvyAM che. bIjI nagarIonAM nAme paNa ahIM maLI Ave che. e nagarIonAM rAjA rANIo, yuvarAje ane yuvarANIo, sArthavAha, gAthApatio, vi, gaNikAo, rAjanApita, citrakAra, maMDapa, cerapalikAo, adhikArIo, vagerenA ahIM ullekha maLe che. e uparathI te samayanA rItarIvAjonuM ApaNane jJAna thAya che. emAMnA keI keI upayogI nideze ahIM TUMkAmAM ApavAmAM AvyA che. nagarIomAM mRgAgrAma, vANijyagrAma, purimatAlanagara, bhAMjanI nagarI, auzAMbI nagarI, mathurA, pATalIkhaMDa, zauryapura, hitaka, vardhamAnapura, rAjagRha, hastiza, hastinApura, vRSabhapura, vIrapura, vijayapura, saudhikA nagarI, cikItsakA nagarI, kAnapura, mahApura, caMpAnagarI, sAketa (adhyA ), zatadvAra, chagalapura, Indrapura, supratipura, vANArasI, sarva bhadra, siMhapura, naMdIpura, gaMgapura, puMDarIkiNI, pukAra, mahAdeva, suSa, maNipura, vagere che. emAM kauzAMbI, vANijyagrAma, mathurA, zauryapura, hastinApura, vaNArasI, rAjagraha, sAketa, e ItihAsaprasiddha samakAlIna nagarIo che. tamAma nagarIonAM mukhya udyAnAM tathA tyAM AvelA yakSanAM nAme ahIM ApelAM che, udyAnAM nAmomAM candanapAdapaka, dUtIpalAza, ameghadazI, devaramaNa, candrottara, bhaMDIra, vanakhaMDa, vijaya vardhamAna, pRthvI-avataMsaka, puSpa kaDaka, sUpakaraMDaka, manorama, raktazoka, pUrNabhadra, uttarakura, candanavana, nIlAzaka, , tAzaka, sahastra (AMbA) vana, e mukhya nAme che. A nAme kevAM artha sUcaka che !! mahAvIra svAmInAM samavasaraNe yakSenAM caityavALAM udyAnamAM thatAM. tyAM ja pariSada thatI, upadeza tyAM ja apAta, rAjarANIo, prajAjane vAMdavA tathA upadeza saMbhaLavA tyAM ja jatAM. vipAkasUtramAM udyAnanA yanAM sUcaka nAme ApavAmAM AvyAM che. A yakSa-devatAonI mAnatA thatI hatI. urdubara yakSanA nAma uparathI eka adhyayananA viSayabhUta jIva-AtmAnuM nAma urdubaradatta pADavAmAM AvyuM hatuM. e ja adhyayanamAM ubaracakSanI pUjAnuM khUbIdAra varNana karavAmAM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvyuM che. A yakSonAM arthasUcaka nAmo ahIM ApyAM che - jemake, sudharmA, amogha, katabhadra, mANibhadra, sudarzana, uduMbara, zaurya, dharaNa, kRtavanamAla, dhanya, vIrasena, azaka, sukAla, virabhadra, raktapAla, pUrNabhadra, pAWmitra, vagere. - rAjArANIonAM je nAma Ave che temAM zatAnIka, tenI rANI mRgAdevI, temane putra udaya, udayanI yuvarANI padmAvatI, e ItihAsa prasiddha nAme che. sUtramAM varNavelA sArthavAho vahANa laI dezAMtara vepAra karatA hatA ane aDhaLaka dravyanuM upArjana karatA hatA. | duryodhane nAme cArapAlaka-jeIlara-nirnaca nAme maTe IDAM-mAsane vepArI, citra nAme rAja-Azrita nAvita ane AlaMkArika, dhavaMtarI nAme rAjavaidya, samudradatta nAme macchImAra, ahIM varNavAmAM AvyA che. ahIM pRthvIzrI ane kAmadhvajA gaNikAonAM mane rama varNane Ave che. ahIM priyasena napuMsakanA raMjana prayene nirdeza maLe che. ahIM saLa roganAM nAma Ave che, ane temane TALavAnA upAyane ullekha karavAmAM AvyuM che. ahIM rAjyanI senAonAM savistara varNane maLI zake che. dehAMtadaMDanI sajAno vidhionuM ahIM varNana jevAmAM Ave che. ahIM julamI adhikArIo prajA upara ke julama gujAratA hatA te vAMcI zakAya che. bhasmaka regathI pIDAtA mRgAputrane rAjamahelanA bhecarAmAM lAkaDAnI gADImAM bhakatapAna - kherAka-pANI je sAdhana vaDe rANI mRgAvatI paho. cADatI hatI te kASTha-zakaTikA-lAkaDAnI gADInuM varNana ahIM maLe che. rAjyanA duzmanane nAza karatA kUTAgAranI racanA ahIM vAMcI zakAya che. nAnA gaDha jevI pAMcase cArenI nivAsabhUmi cera-pAlikAnuM varNana ahIM maLe che. aneka stathI vibhUSita ghAsapAnA pUravaThAthI bharapUra, saMkhyAbaddha pazuone rakSatA gemaMDapanuM varNana ahIM maLI zake che. * vipAkasUtra athasUcaka zabdaprayegathI bharapUra che. kAmadhvajA gaNikA kaNuM ratha rathamAM nagarImAM pharatI hatI. lAMca rUzavata mATe ahIM utkaca zabdane Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayeTa karavAmAM Avyo che. kasAI mATe galika zabda vaparAya che. A mATe DAnasika zabdane pravega gha che. je strInAM bALake ucharatAM nahi te jI jAtinikA kahevAtI hatI. aneka zabdaprayogo Ave che. je bhASArAsanI Ti jeDa che. eka razciyanamAM rASTrakuTa kSatriyano gaMbhIra ullekha zake che. mAM ukaraDA mATe ukuTikA zabda vaparAye che prathama kRtakanA prama adhyayanamAM Indra mahotsavane ulekha che hIradhAtrI, majanadhAtrI, maMDadhAtrI. kAramagdhAtrI. aMkadhAtrI. e pAMca prakAranI dhAtrInarsa Nurse nA ullekha maLe che. te samayanI strIo dehamAM mAnatI hatI. prathama duraskAdhanA pAMcamA dhyayanane tabadra nagarInA jitazatru rAjAnI mahezvaradata rAjyanA vivardhana mATe rAjapureDita zAMtimamAM nodha karatA hatA ane temAM chAza latriya vaizya zuddha cAre varSonA yuvakone hote hato !! prAcaridhAne koI paNa abhyAsI A sUtramAM vividha sAhitya joI zakaze. ahIM te te khyA TUMkAmAM ApavAmAM Avyo che. tA. 2, gaTa. 1958 ravivAra.] goMDaLa (saurASTra) | kAmadAra kezavalAla hiMmatarAma nivRtta prephesara. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSMARRIERRER DSPics RSTAR RIANRNRAIP PipalONEDR INDI dAnavIronI nAmAvalI. -- zrI akhila bhArata zvetAmbara sthaankvaasii| ___ jaina zAstroddhAra samiti. gareDIyA kuvA roDa-grIna loja pAse, .. rAja ko Ta. zaruAta tA. 18-10-44 thI tA. 15-6-59 sudhImAM ' dAkhala thayela membaronAM mubAraka nAmo. gAmavAra kakAvArI lisda. ___(ru. 250 thI ochI rakama bharanAratuM nAma A yAdImAM. - sAmela karela nathI.) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udyAnamAM temanAM samavasaraNa thayAM hatAM temanAM nAmo, je yakSa-cAmAM e samavasaraNo thayAM hatAM te caityanAM tathA caityenA adhiSThAtA pakSonAM nAmo ahIM ApavAmAM AvyAM che. bIjI nagarIonAM nAme paNa ahIM maLI Ave che. e nagarIonAM rAjA rANIo, yuvarAjo ane yuvarANIo, sArthavAha, gAthApatio, vidyo, gaNikAo, rAjanApita, citrakAre, gemaMDapa, corapalikAo, adhikArIo, vagerenA ahIM ullekha maLe che. e uparathI te samayanA rItarIvAjonuM ApaNane jJAna thAya che. emAMnA keI keI upayogI nideze ahIM TUMkAmAM ApavAmAM AvyA che. nagarIomAM mRgAgAma, vANijyagrAma, purimatAlanagara, zebhAMjanI nagarI, kauzAMbI nagarI, mathurA, pATalIkhaMDa, zaurya pura, hitaka, vardhamAnapura, rAjagRha, hasti zIrSa, hastinApura, vRSabhapura, vIrapura, vijayapura, saugaMdhikA nagarI, cikInsikA nagarI, kanakapura, mahApura, caMpAnagarI, sAketa (adhyA ), zatadvAra, chagalapura, Indrapura, supratikapura, vaNArasI, sarvatobhadra, siMhapura, naMdIpura, gaMgapura puMDarIkiNI, UpukAra, mahAgheSa, suSa, maNipura, vagere che. emAM kauzAMbI, vANijyagrAma, mathurA, zauryapura, hastinApura, vaNArasI, rAjagraha, sAketa, e ItihAsaprasiddha samakAlIna nagarIo che. tamAma nagarIonAM mukhya udyAnAM tathA tyAM AvelA yakSonAM nAmo ahIM ApelAM che, udyAnanAM nAmomAM candanapAdapaka, dIpalAza, ameghadazI, devaramaNa, candrottara, bhaMDIra, vanakhaMDa, vijaya vardhamAna, pRthvI-avataMsaka, puSpa karaMDaka, tRpakaraMDaka, marama, raktAzaka, pUrNabhadra, uttarakuru, candanavana, nIlAzeka, * katAze, sahastra (AMbA) vana, e mukhya nAme che. A nAme kevAM arthasUcaka che ! mahAvIra svAmInAM samavasaraNe yonAM caityavALAM udyAnamAM thatAM. tyAM ja pariSada thatI, upadeza tyAM ja apAta, rAjArANIo, prajAjane vAMdavA tathA upadeza sAMbhaLavA tyAM ja jatAM. vipAkasUtramAM udyAnanA yakSenAM sUcaka nAme ApavAmAM AvyAM che. A ya-devatAonI mAnatA thatI hatI. uduMbara yakSanA nAma uparathI eka adhyayananA viSayabhUta jIva-AtmAnuM nAma urdubaradasta pADavAmAM AvyuM hatuM. e ja adhyayanamAM ubarayakSanI pUjAnuM khUbIdAra varNana karavAmAM Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvyuM che. A yakSenAM arthasUcaka nAmo ahIM ApyAM che- jemake, sudharmA, amegha, vetabhadra, mANibhadra, sudarzana, uduMbara, zaurya, dharaNa, kRtavanamAla, dhanya, vIrasena, azoka, sukAla, virabhadra, raktapAla, pUrNabhada, pArzvamitra, vagere. : : rAjArANIonAM je nAme Ave che temAM zatAnIka, tenI rANI mRgAdevI, temane putra udaya, udayanI yuvarANI padmAvatI, e itihAsaprasiddha nAme che. ' sUtramAM varNavelA sArthavAho vahANe laI dezAMtara vepAra karatA hatA ane aDhaLaka dravyanuM upArjana karatA hatA. " duryodhane nAme cArapAlaka-jeilara-niya nAme maTe IDa-mAMsane vepArI, citra nAme rAja-Azrita nAvita ane AlaMkArika, dhavaMtarI nAme rAjavaidya, samudradatta nAme macchImAra, ahIM varNavAmAM AvyA che. ahIM pRthvIzrI ane kAmadhvajA gaNikAonAM mane rama varNane Ave che. ahIM priyasena napuMsakanA raMjana prayene nirdeza maLe che. ahIM seLa regonAM nAma Ave che, ane temane TALavAnAM upAye ullekha karavAmAM AvyuM che ahIM rAjyanI senAonAM savistara varNane maLI zake che. dehAMtadaMDanI sajAnA vidhionuM ahIM varNana jevAmAM Ave che. ahIM julama adhikArIo prajA upara ke julama gujAratA hatA te vAMcI zakAya che. bhasmaka regathI pIDAtA mRgAputrane rAjamahelanA bhaMyarAmAM lAkaDAnI gADImAM bhaktapAna - kherAka-pANa je sAdhana vaDe rANuM mRgAvatI pahe cADatI hatI te kASTha-zakaTikA-lAkaDAnI gADInuM varNana ahIM maLe che. rAjyanA duzmane nAza karatA kUTAgAranI racanA ahIM vAMcI zakAya che. nAnA gaDha jevI pAMcase cerenI nivAsabhUmi cAra-palikAnuM varNana ahIM maLe che. aneka staMbhethI vibhUSita ghAsa pANIno pUravaThAthI bharapUra, saMkhyAbaddha pazuone rakSatA gemaMDaponuM varNana ahIM maLI zake che. ' vipAkasUtra arthasUcaka zabdaprayegothI bharapUra che. kAmadevajI gaNikA kaNuM ratha rathamAM nagarImAM pharatI hatI. lAMca rUzavata mATe ahIM utkaca zabdane Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. pravega karavAmAM Ave che. kasAI mATe chAgalika zabda vaparAya che. raseIA mATe mahAnasika zabdano prayoga thayo che. je strInAM bALako ucharatAM nahi te strI jAtini dakA kahevAtI hatI. aneka zabda-prayoga Ave che, je bhASAzAstranI dRSTie ajoDa che. eka adhyayanamAM rASTrakTa kSatriyane gaMbhIra ullekha thayo che. sUtromAM ukaraDA mATe utakuTikA rAbda vaparAya che prathama zrutaskaMdhanA prathama adhyayanamAM Indra mahotsavane ulekha che kSIrapAtrI, majajanadhAtrI, maMDanadhAtrI, kIDAramaNadhAtrI, aMkadhAtrI, e pAMca prakAranI dhAtrI-narsa Nurse nA ullekha maLe che. te samayanI strIo dehalamAM mAnatI hatI. prathama zrutaskandhanA pAMcamA adhyayanano sarva bhadra nagarInA jitazatru rAjAnI mahezvaradatta rAjyanA vivardhana mATe rAjapurohita zAMti hemamAM naramedha karatuM hatuM ane temAM brAhmaNa kSatriya vaizya zUdra cAra varNonA yuvakane hema hato !! prAcyavidyAne koI paNa abhyAsI A sUtramAM vividha sAhitya joI zakaze. ahIM te te khyAla TUMkAmAM ApavAmAM Avyo che. tA. 2, augasTa, 1lpa9 ravivAra. ) kAmadAra kezavalAla hiMmatarAma geMDaLa (saurASTra) nivRtta prephesara. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NIRGURMInd PRAN SROSAURRENT ASMITanyas dAnavIronI nAmAvalI. zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti. gareDIyA kuvA roDa-grIna loja pAse, .. rAja ko Ta. . zaruAta tA. 18-10-44 thI tA. 15-6-59 sudhImAM dAkhala thayela membaronAM mubAraka nAmo. gAmavAra kakAvArI lisda. (ru. 250 thI ochI rakama bharanAratuM nAma A yAdImAM . sAmela karela nathI.) Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMbara bhANavaDa __ AdyamurabbIzrIo-6 (ochAmAM ochI, ru. 5000 nI rakama ApanAra ) nAma gAma rupiyA 1 zeTha zAntIlAla maMgaLadAsabhAi jANItA mIlamAlIka amadAvAda 10000 2 zeTha harakhacaMda kAlIdAsabhAi vArIyA hA. zeTha lAlacaMdabhAi jecaMdabhAi, nagInabhAi, vRjalAlabhAi tathA vallabhadAsabhAi 3 koThArI jecaMdabhAi ajarAmara hA. haragoviMdabhAi jecaMdabhAi rAjakoTa 5251 4 zeTha dhArazIbhAi jIvanabhAi bArasI 5001 5 sva. pitAzrI chaganalAla zAmaLadAsanA smaraNArthe ha. bhogIlAla chaganalAlabhAi bhAvasAra amadAvAda 5251 6 sva. dinezabhAinA smaraNArthe ha. zeTha kAMtilAla maNIlAla jesIMgabhAi / amadAvAda 5000 murabbIzrIo-21 (ochAmA ochI ru. 1000 nI rakama ApanAra ) 1 vakIla jIvarAjabhAi vardhamAna koThArI ha. kahAnadAsabhAi tathA veNIlAlabhAi jetapura 3605 2 dozI prabhudAsa mRLajIbhAi rAjakoTa 3604 3 mhetA gulAbacaMda pAnAcaMda rAjakoTa 3289 // // // 4 mhatA mANekalAla amulakharAya ghATakopara 3250 5 maMbI pItAmbaradAma gulAbAMda jAmanagara 3101. 6 zeTha zAmajIbhAi belajobhAi bIrANI rAjakoTa 2500 7 nAmadAra ThAkora sAheba lakhadhIrasiMhajI yahAdura moravI 2000 8 zeTha heracaMda jhuMbarajI ha. zeTa nyAlacaMda lheracaMda siddhapura 2000 1. zAha chaganalAla hemacaMda vasA ... ha. mohanalAlamAi nadhA motIlAlabhAi muMbai 2000 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha candrakAMta vIkamacanda morabI 1963 11 mahetA somacaMda tulasIdAsa tathA temanAM dharmapatni a. . sau. maNIgaurI maganalAla 12 mahetA popaTalAla mAvajIbhAi 13 dozI kapuracaMda amarazI ha. dalapatarAma 14 bagar3IA jagajIvanadAsa ratanazI G CL 15 zeTha AtmArAma mANekalAla 16 zeTha mANekalAla bhANajI bhAi 17 zrImAna caMdrasiMhajI sAheba mhetA (relve menejara 18 mhetA somacaMda neNasIbhAi (karAMcIvALA) 19 zAha harIlAla anopacaMda 20 koThArI chabIladAsa harakhacaMda 21 koThArI raMgIladAsa harakhacaMda 1 zAha raMgajIbhAI mohanalAla 2 modI kezavalAla harIcaMdabhAI 3 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ratalAma 1500 jAmajodhapura 1301 jAmajodhapura 1002 dAmanagara 1002 Your mem sahAyaka membaro - 53 Rehnolo LIBRARYA amadAvAda 1001 porabaMdara 1001 kalakattA 1001 moravI 1001 khaMbhAta 1001 muMbaI 1000 zihora 1000 ( ochAmAM ochI ru. 500 nI rakama ApanAra ) amadAvAda 751 sAbaramatI 750 hA. zeTha jhuMjhA bhAi velasIbhAi vaDhavANa zahera 750 4 zeTha narottamadAsa oghaDabhAi zIva 700 5 zeTha ratanazI hIrajIbhAi ha. goradhanadAsabhAI. jAmajodhapura 555 6 bATavIyA gIradhara paramAnaMda ha. amIcaMda bhAi khAkhIjALIA 527 7. morabIvALA saMghavI devacaMda neNazIbhAi tathA temanAM dharma patni a. sau. maNIbAI taraphathI ha. mulacaMda devacaMda. malADa 8 vorA maNIlAla popaTalAla amadAvAda 9 gosalIyA harIlAla lAlacaMda tathA caMpAvena gosalIyA 511 502 amadAvAda 502 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zAha premacaMda mANekacaMda tathA a. sau. samaratavena 11 zeTa izvaralAla puruSottamadAsa 12 zeTha caMdulAla chaganalAla 13 zAha zAntIlAla mANekalAla 14 zeTha zIvalAla DamarabhAi (karAMcIvAlAM) 15 kAmadAra tArAcaMda popaTalAla dhorAjIvALA 16 mahetA mohanalAla kapUracaMda 17 zeTha goviMdajIbhAi popaTa bhAi 18 zeTha rAmajI zAmajI vIrANI 19 sva. pitAzrI naMdAjInA smaraNArthe 6. veNIcaMda zAntIlAla (jAvuAvALA ) 20 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha ha. zeTha ThAkarazI karazanajI amadAvAda 502 amadAvAda 501 amadAvAda 501 501 amadAbAda lIMbaDI 501 - rAjakoTa 501 rAjakoTa 500 rAjakoTa 500 rAjakoTa 501 meghanagara 501 21 zeTa tArAcaMda pukharAjajI 22 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha 23 mhetA mULacaMda rAghavajI hA. maganalAlabhAi tathA durlabhajIbhAi 24 zeharakhacaMda puruSottama hA. indukumAra 25 zeTha kesarImalajI vasatImalajI gugalIyA 26 sthA. janaseva i thAnagaDha 500 auraMgAbAda 500 auraMgAbAda 500 hA. vATavIA amIcaMda gIradharabhAI khAkhIjALIA 501 27 zetra zrImajIbhAI bAbAbhAi hA. phulacaMda bhAI, dhAphA 750 coravADa 500 rANAvAsa 501 gulAbacaMdrabhAha nAgaradAsabhAi tathA jamanAdAsabhAI muMbaI 501 28 zeTha maNIlAla mohanalAla DagalI 29 sva. kAMtIlAla bhAinA smaraNArthe hA. muLajIbhAi maNIlAla muMbaI 501 hA. zeTha bAlacanda mAkaracanda subaha 501 * kAmadAra ratIlAla durlabhajI (jetapuravALA) muMbai 501 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ J02 31 zAha jayaMtIlAla amRtalAla . zIva 501 32 vorA maNIlAla lakSmIcanda zIva 501 33 zeTha gulAbacanda bhudarabhAi tathA kasturabena . hA. bhAi anopacanda' khAraroDa 501 34 mahAna tyAgI bena dhIrajakuMvara cunIlAla mahetA dhrAphA 501 35 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha / dhrAphA 501 36 zrI maganalAla chaganalAla zeSTha rAjakoTa 501 37 zeTha caturadAsa ThAkarazI tathA a. sau. naMdakuvaravaina taraphathI jAmanagara 503 38 zeTha devacanda amarazI (bena dhIrajakuMvaranI dIkSA prasaMge bheTa) bhANavaDa 501 39 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha . (bena dhIrajakuMvaranI dIkSA prasaMge bheTa) bhANavaDa 501 40 vakIla vADIlAla nemacanda zAha vIramagAma 501 41 mhetA zAMtilAla maNIlAla ha. kamaLAvena mhetA amadAvAda 556 42 zrIyuta lAlacandajI tathA a. sau. ghIlAdena 501 43 zeTha mohanalAla sukuTalAla bAlayA 44 sva. zeTha ukAmAi trIbhovanadAsanA smaraNArthe tesanAM dharmapatnI lakSmIbAI gIradhara taraphathI / hA. bharadhAvela tathA maMguvena 501 45 pArekha jayaMtIlAla manasukhalAla rAjakoTavALA hA. vitubhAi , 501 46 zrIyuta zeTha lAlacandajI mIzrIlAlajI 47 zrI vAMkAnera sthA. jaina saMgha . vAMkAnera 501 48 zrI sthA. jaina saMgha boTAda 501 49 zeTha gudaDamalajI zezamalajI jovara (barAra) pIpaLagAMva 501 50 sva. turakhIyA laheracanda mANekacandanA smaraNArthe temanA dharmapatni jIvatIbAi taraphathI ..... ha. bhAi jayaMtIlAla tathA pUnamacanda DabhAsa 501 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 251 250 251 51 zAha acaLadAsa zukanarAjajI hA. zeTha zukanarAjajI amadAvAda 501 52 bhAvasAra khoDIdAsa gaNezabhAi dhaMdhukA 501 53 a. sau. hIrAvena mANekalAla mhetA ghATakopara (muMbaI) 501 460 membaronuM gAmavAra lIsTa amadAvAda tathA parAMo. 1 zeTha gIradharalAla karamacanda 2 zeTha choTAlAla vakhatacanda ha. phakIracandabhAi 3 zAha kAntIlAla trIbhovanadAsa 4 zAha pocAlAla pItAmbaradAsa 5 zAha popaTalAla mohanalAla 6 zeTha premacanda sAkaracanda 7 zAha ratIlAla vADIlAla 8 zeTha lAlabhAi maMgaLadAsa 9 sva. amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe ha. kAnajIbhAi amRtalAla 251 10 bhAvasAra bhogIlAla jamanAdAsa (pATaNavALA) 11 zAha naTavaralAla candulAla 251 12 zAha narasiMhadAsa trIbhovanadAsa 251 13 zrI zAhapura darIyApurI AThakoTI sthA. jaina upAzraya hai. vahIvaTa kartA zeTha izvaralAla puruSottamadAsa 251 14 zrI chIpApoLa darIyApurI AThakoTI sthA. jainasaMgha ha. candulAla acaratalAla 251 15 zAha cInubhAi bAlAbhAi ___C/0. zAha vAlAbhAi mahAsukharAma 251 16 zAha bhAilAla ujamazI 251 97 zrI sukhalAla DI. zeTha hA. Do. kuM. sarasvatIvhena zeTha 251 18 zrI saurASTra sthA. jainasaMgha hA. zAha kAntilAla jIvaNalAla 251 251 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 19 modI nAthAlAla mahAdevadAsa / 20 zAha mohanalAla vIkamadAsa ____21 zrI chakoTI sthA. jainasaMgha hA. zAha pocAlAla pItAmbaradAsa 22 zeTha popaTalAla haMsarAjanA smaraNArthe - hA. zeTha bAbulAla popaTalAla 23 dezAi amRtalAla vardhamAna bApodarAbALAnA smaraNArtha . hA. bhAilAla amRtalAla dezAi 24 zAha navanItalAla amulakharAya 25 zAha maNIlAla AzArAma 26 zAha cInubhAi- sAkaracanda 27 zAha varajIvanadAsa umedacanda 28 zAha rajanIkAnta kasturacanda ... 29 saMghavI jIvaNalAla chaganalAla ( sthA. jaina ) 30 zAha zAMtilAla mohanalAla dhrAMgadhrAvALA 31 a. sau. bena ratanabAi nAdecA hA. dhulajIbhAi caMpAlAlajI 32 zAha harilAla jeThAlAla bhADalAMvAlA 33 zrI sarasapura dIyApurI AThakoTI sthA. jaina upAzraya hA. bhAvasAra bhogIlAla chaganalAla 34 zeTha pukharAjajI samatIrAmajI sAdaDIvALA 35 sva. pinAzrI javAhIralAlajI tathA pUjya cAcAjI ___ hajArImalajI baraDIyAnA smaraNArthe / hA. mULacaMdajI javAhIralAlajI 36 sva. bhAvasAra babAbhAi (maMgaLadAsa) pAnAcaMdanA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni purIvena 37 sva. pitAzrI ravajIbhAi tathA sva. mAtuzrI mULIvAinA smaraNArthe hA. kakalabhAi koThArI 38 bhAvasAra kezavalAlabhAi maganalAlabhAi 51 11 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 zAha kezavalAla nAnacaMda jAkhaDAvALA hA. pArvatIvena 251 40 zAha jItendrakumAra vADIlAla mANekacaMda rAjasItApuravALA ( sAbaramatI) . 41 zrI sthA. jaina saMgha (sAbaramatI) 42 zrI bIpinacaMdra tathA umAkAMta cunIlAla gopANI (rANapuravALA ) 43 bhAvasAra choTAlAlabhAi chaganalAlabhAi 44 bhAvasAra zakarAbhAi chaganalAlabhAi 45 a. sau. jIvIvena ratIlAla hA. bhAvasAra ratIlAla haragoviMdadAsa 251 46 saMghavI bAlubhAi kamaLazI tathA temanAM dharmapatnio a. sau. caMpAvena tathA vasaMtavena taraphathI 251 47 a. sau. vidyAvena banecaMda dezAi hA, bhupendrakumAra banecaMda dezAi 251 48 sva. pArekha nAnacaMda goviMdajI soravIvALAnA smaraNArthe hA. ratIlAla nAnacaMda pArekha 301 . 49 zAha naTavaralAla gokaLadAsa 251 50 zAha zAmaLabhAi amarazIbhAi 51 zAha trIbhovanadAsa saganalAlanA smaraNArthe temanAM dharmapatni zIvakuMvaravena taraphathI hA. ratIlAla jIbhovanadAsa 402 52 a. sau. kaMkuvena (bhAvasAra bhogIlAlabhAi chaganalAlabhAinoM dhrmptni)| 309 5. a. sau. savitAbena (jayaMtIlAla bhogIlAlanAM dharmapatni) 251 54 a. mo. zAMtArena (dInubhAi bhogIlAlanAM dharmapatni) 251 55 a. sau. subhadAyena (ramaNabhAi bhogIlAlanAM dharmapatni) 251 56 zeTha hIrAjI ruganAthajInA smaraNArthe ha. vAgamalajI ruganAthajI 301 57 zeTha maNIlAla boghAbhAi 58 paTavA sumeramalajI anopacandajI jodhapuravALA 251 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sea : 59 sva. mANekalAla vanamALIdAsa zAhanA smaraNArtha ..hA. ramaNalAla mANekalAla . 251 60 sva. zAha dhanarAjajI khemarAjajInoM smaraNArthe hA. kanaiyAlAlajI dhanarAjajI 61 zrI sAraMgapura da. A. ko. sthA. jaina saMgha :.:. hA. zAha ramaNalAla bhagubhAi 251 62 dozI harajIvanadAsa jIvarAja tathA lakSmIbAI laheracandanA smaraNArthe hA. dozI manaharalAla karasanadAsa muLIvALA 251 63 zAha pUnamacanda phatehacanda . 251 64 zrI caturabhAi naMdalAla 251 65 zrIyuta amRtalAla IzvaralAla 251 66 zAha jAdavajI mohanalAla tathA zAha cImanalAla abhulakhabhAI 251 67 a sau. lAsubena maganalAla hA. zAha amRtalAla dhanajIbhAI vahavANa zaheravAnA 301 68 a.sau. bahena kAntAvena goradhanadAsa(cAMdamuninA upadezathI) 251 69 dozI phulacanda sukhalAlabhAi boTAdavALAnA smaraNArthe . hA. dozI chabIladAsa phulacandabhAi ..... 251 , 70 lAlAjI rAmakumArajI jainaH 251 71. zeTha choTAlAla gumAnacanda pAlanapuravALA .. 251 72 zAha dhIrajalAla motIlAla 251 73 saMghavI sUryakAMta cunIlAlanA smaraNArthe hA. saMghavI jIvaNalAla cunIlAla 251 74 bhAvasAra mohanalAla amulakharAya 251 75 zAha phulacanda mulacandabhAi hA. hasamukhabhAi phulacandabhAi 251 76 lallubhAi maganabhAi cUDAvAlAnA smaraNArtha : ha. jasavaMtalAla lallubhAi ... 77 zrImAna mIzrIlAlajI javAhIralAlajI baraDIyA alvaravALA 251 78 mhetA muLacanda maganalAla ........... ..... 251. 301 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 79 vaidya narasIdAsa sAkaracandanAM dharmapatni revAvAinA smaraNArthe ha. harIlAlabhAi 80 kumArI puSpAvena harIlAla (cAMdamuninA upadezAthI) 81 zAha maNIlAla ThAkarazI ha. kamaLAbena maNIlAla ( cAMdamuninA upadezathI ) 82 mIsa nalInIvena jayaMtilAla 83 a. sau. lIlAvatI IzvaralAla 84 sva. umedarAma trIbhuvanadAsanA dharmapatni kAzIvAhanA smaraNArthe ha. zAMtilAla umedarAma (cAMdamuninA upadezAthI ) 251 85 sva. bhAvasAra mohanalAla chaganalAlanA dharmapatni divALI - bAinA smaraNArtha ha. ratIlAla mANekalAla (cAMdamuninA upadezathI) 86 mahetA devIcandajI khUbacandajI dhokA. gaDhasIyANAvALAnA smaraNArthe ha. mhetA cunIlAla haramAnacanda 87 ghAsIlAlajI mohanalAlajI koThArI /0. lakSmI pustakabhaMDAra 251 88 zAha maNIlAla chaganalAla 251 251 89 sva. zeTha nAthAlAla ratanAbhAi mAraphatIyAnA smaraNArthe punAvhena taraphadhI ha. karasanabhAi (cAMdamuninA upadezathI ) 251 ajamera 1 zeTa bhurAlAla mohanalAla amarelI 1 mAstara hakamIcanda dIpacanda zeTha amalanera 1 zAha nAgaradAsa vAghajIbhAi 2 zrI sthA. jainasaMgha hA. zAha gAMDAlAla bhIkhAlAla alvara 1 zrImatI caMpAdevI C/0. buddhAmalajI ratanalAlajI sacetI 2 cAMdamalajI mahAvIraprasAda pAlAvata 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 AnaMda 1 zeTha ramaNIkalAla e. kapAsI ha. manasukhalAla bhAi 251 Asanasola 1 bAvIsI maNIlAla catrabhujanA smaraNArthe temanAM dharmapatni maNIbAi taraphathI ha. rasikalAla, anilakAMta, vinodarAya 251 ATakoTa 1 zAha cunIlAla nAraNajI udayapura 1 zrIyuta sAhebalAlajI mahetA 2 zeTha motIlAlajI raNajItalAlajI hIMgaDa 3 zeTha maganalAlajI bAgarecA 5 sva. zeTha kAlulAlajI loDhAnA smaraNArthe ha. zeTha dolatasiMhajI loDhA 6 sva. zeTha pratApamalajI sAkhalAnA smaraNArthe hA. prANalAla hIrAlAla sAkhalA 7 pUjya pitAzrI motIlAlajI mhetAnA stharaNArthe ha. raNajItalAlajI motIlAlajI mhetA 8 zeTha chaganalAla bAgarecA 9 zeTha bhImarAja thAvaracanda bAphaNA as umaragAMva roDa 1 zAha mohanalAla popaTalAla pAnelIvALA upaleTA UBRARY Get Scinology 4 a. sau. vhena candrAvatI te zrImAna bahotalAlajI nAharanAM dharmapatni ha. zeTha raNajItalAlajI hIMgaDa Mahavir 301 1 zeTha jeThAlAla goradhanadAsa 2 sva. vena saMtokavena kacarA ha. otamacandabhAi, choTAlAlabhAI tathA amRtalAlabhAI vAlajI (kalyANavALA) 251 251 251 251 251 251 251 251 251 251 .251 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 251 3 zeTha khuzAlacaMda kAnajIbhAi' hA. zeTha pratApabhAi 4 saMghANI mULazaMkara harajIvanabhAinA smaraNArthe hA. temanA putro jayaMtIlAlabhAi tathA ramaNIkalAla 251 5 dozI viThThalajI harakhacaMd 251 eDana kempa 1 zAha gokaLadAsa zAmajI udANI 2 zAha jagamohanadAsa parasotamadAsa kuzaLagaDha 1 zeTha caMpAlAlajI devIcaMdajI 251 katrAsagaDha zrI jaina zve. sthA. saMgha ha. devacaMda amulakha 251 kalakattA 1 zrI kalakattA jaina zve. sthA. (gujarAtI) saMgha ha. zAha jayasukhalAla prabhulAla kalola 1 zeTha mohanalAla jeThAbhoinA smaraNArthe ha. zeTha AtmArAma mohanalAla 2 DA. mayAcaMda maganalAla zeTha ha. DA. ratanacaMda mayAcaMda 251 3 sva. nAthAlAla umedacandanA smaraNArthe ha. zAha ratIlAla nAthAlAla .. 251 4 zAha maNIlAla talakacandanA smaraNArthe ha. mAraphatIyA candulAla maNIlAla 5 svargastha zrIyuta gaDIlAla parazottamadAsanA smaraNArthe ha. ghelAbhAi tathA AtmArAmabhAi . 251 6 zeTa nAgaradAsa kezavalAla .. .251 7 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha . i. zeTha AtmArAmabhAi mohanalAlabhAi .....:..:. : 251 251 251 . Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 kaDI 1 zrI sthA. darIyApurI jaina saMgha ha. bhAvasAra dAmodaradAsabhAI izvara bhAi 2 pArvatIbena C/o jesIMgabhAi izvara bhAi kAnapura 1 zAha ramaNIkalAla premacandabhAi 2 zAha harakIzanadAsa phUlacandabhAi 13 sva. kALIdAsa jeThAlAlanA smaraNArthe ha. sumanalAla kALIdAsa kuMdaNI - ATakoTa 1 dozI ratIlAla TokarazIbhAi kolakI 1 paTela goviMdalAla bhagavAnajI 2 paTela khImajI jeThAbhAI vAghANI ( temanA sva. suputra rAmajIbhAinA smaraNArthe) khAkhIjALIyA 1 bAdabIyA gulAbacanda lIlAdhara khIcana 1 zeTha kIzanalAla pRthvIrAja khuradA roDa 1 zeTha gIradhArIlAlajI sItArAma 2 zeTha narasIMhadAsa zAMtIlAlajI bhoralAvALA khaMbhAta Bhavis 1 zeTha mANekalAla bhagavAnadAsa 2 zrI sthA. jaina saMgha ha. paTela kAntIlAla aMbAlAla 3 zAha sAkaracanda mohanalAla 4 zAha candulAla harIlAla 251 251 300 251 251 251 251 302 251 352 300 251 251 251 251 251 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 5 zAha zakarAbhAi devacanda 6 zAha tribhovanadAsa maMgaLadAsa . gAMdhIdhAma 1 zAha morArajI nAgajI enDa kuAM. guMdA 1 sva. mahetA pUnamacanda bhavAnabhAinA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni dIvALIvena lIlAdhara goMDala 1 sva. bAkhaDA vaccharAja tulasIdAsanAM dharmapatni kamaLabAi ha. mANekacandabhAi tathA kapuracandalAi 2 pIpaLIA lIlAdhara dAmodara taraphathI temanAM dharmapatni / a. sau. lIlAvatI sAkaracanda koThArInA bIjA varasItapanI khuzAlomAM 3 kAmadAra juThAlAla kezavajInA smaraNArthe ha. harIlAla juThAbhAi 4 sva. koThArI kRpAzaMkara mANekacandanA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni prabhAkuMvaravena 251 5 koThArI gulAbacanda rAyacanda 6 jasANI ruganAthabhAi nAnajI ha. cunIlAlabhAi 251 gogharA 1 zAha jIbhovanadAsa chaganalAla . 301 guMdAlA (kaccha) 1 zAha mAlazI ghelAbhAi 251 ghaTakaNa 251 1 zAha candulAla kezavalAla gholavADa (thANA) 1 mahetA gulAbacandajI gaMbhIramalajI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 ghoDanadI 1 zeTha cAMdamala mohanalAla bhaMDArI cuDA (jhAlAvADa) 1 zrI sthA. jainasaMgha hA. ratIlAla gAMdhI pramukha jalesara (bAlAsora) 1 saMghavI nAnacanda popaTa bhAI thAna gaDhavAlA jayapura. 1 zrImAna hiMmatasiMhajI sAheba galUMDiyA eDisanala kamIznara ajamera DIvajhanavALAnA dharmapatni a. sau. mANeka kuMbarevhena taraphathI ha. khuzAlasiMhajI galUMDiyA jAmajodhapura 1. zrI sthA. jainasaMgha ha. mhetA popaTalAla mAvajIbhAi 2 zAha trIbhovanadAsa bhagavAnajI pAnelIvALA 3 dozI mANekacanda bhavAna 4 paTela lAlajI juThA bhAi 5 zeTha bAvanajI jeThAbhAi jAmanagara : 1. zeTha choTAlAla kezavajI 2 vorA cImanalAla devajIbhAi 3 Do. sAheba pI. pI. zeTha. 4 zAha raMgIladAsa popaTalAla jAmakhaMbhALIyA 1 zeTha vasanajI nAraNajI 2 zrI. sthA. jainasaMgha ha, mahetA raNachoDadAsa paramAnaMda 3 saMghavI prANalAla lavajIbhAi 4 mahetA hemacanda kALIdAsa Transloure 251 cinole LIBRARY Shr MM avir 351 387 251 251 251 251 . 251 251. 250 251 25.1 251 . 251 251 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jAvarA 1 sva. bhaMDArI svarupacaMdajI zAhanA dharmapatni motIvenanA smaraNArthe ha. zrIyuta lAlacanjI rAjamalajI kizanagaDha bALA ( cAMdamuninA upadezathI ) junAgaDha 1 zAha maNIlAla mIThAbhAi ha. harIlAlabhAI 1 ghelANI trIkamajI lAdhAbhAi junAradeva (madhya prAMta) (hATInA mALIAcALA) 251 251 1 zAha lakSmIcanda kapuracanda 2 kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA smaraNArthe temanAM dharmapatni jayakavena taraphadhI ha. zAntIlAlabhAi goMDalavALA jetapura 1 zeTa amRtalAla hIrajIbhAi ha. narabherAmabhAi (jasApuravALA) 251 2 dozI choTAlAla vanecanda 251 3 koThArI DolarakumAra veNIlAla 251 4 a. sau. vhena surajakuMvara veNIlAla koThArI 251 jetalasara jodhapura (rAjasthAna) 1 zeTha hastImalajI manarupamalajI sAmasukhA zeTa pukharAjajI padamarAjajI bhaMDArI jorAvaranagara 1 zrI zve. sthA. jaina saMgha ha. zeTha caMpakalAla dhanajIbhAi DoMDAIcA 251 251 251 251 251 251 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zeTha caMpAlAlajI mArave DhasA (vAyA ghoLA) 1 zrI isAgAma zrI sthA. jaina saMgha ha. eka sadgrahastha taraphathI 251 250 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 ..... 251 thAnagaDha 1 zAha ThAkarazIbhAi karazanajI 2 zeTha jeThAlAla brIbhovanadAsa 3 zAha dhArazIbhAi pAzavIrabhAi ha. sukhalAlabhAi 4 zAha trIbhovana gopAlajI tathA a. sau. kasuMbAbena trIbhovana 251 dahANuroDa (thANA) 1 zAha harajIvanadAsa oghaDa khaMdhAra (karAMcIvALA) dilhI 1 lAlA pUrNacaMdajI jaina (senTala beMkavALA) 2 zrIyuta mhetAbacaMda jaina 3 lAlAjI mIhanalAlajI jaina enDa sansa 4 lAlAjI gulazanarAyajI jaina enDa sansa 5 a. sau. sajjanavena idamalajI pArekha dhAra (madhyamAMta) 1 zeTha sAgaramalajI panAlAlajI . dhrAMgadhrA 1 zrI sthA. jaina moTA saMgha ha. zeTha maMgaLajIbhAi jIvarAja 2 saMghavI narasIdAsa vakhatacaMda 3 Thakkara nAraNadAsa haragovIMdadAsa 4 koThArI kapUracanda maMgaLajI 251 dhorAjI . .. 1 mhetA prabhudAsa mULajIbhAi 2 pitAzrI bhagavAnajI kacarAbhAinA smaraNArthe ... ha. paTela dalIcaMda bhagavAnajI ...... 251 3 a. sau. bacIvena bAvubhAi .... 251 4 dhI nava saurASTra oila mIla prA. lImITeDa .... 251 5 sva. rAyacaMda pAnAcaMda zAhanA smaraNArthe ha. cImanalAla rAyacanda .. .... .. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 301 6 gAMdhI popaTalAla jecaMda ... 250 7 dezAI chaganalAla DAhyAbhAi lAThavALAnAM dharmapatni divALIvena ". . taraphathI ha. kumArI halumatI 251 . dhaMdhukA 1 zeTha popaTalAla dhArazI 2 sva. gulAbacandabhAinA smaraNArtha ha. popaTalAla nAnacanda 251 3 vasANI catrabhuja vAghajIbhAi naMdurabAra 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. zeTha premacanda bhagavAnalAla 250 porTasudAna 1 zeTha somacanda parasotamadAsa pANasaNA 1 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha ha. choTAlAla puMjAbhAi pAlaNapura 1 lakSmIvena ha. mhetA harIlAla pItAmbaradAsa 2 zrI lokAgaccha sthAnakavAsI jaina pustakAlaya 3 mahetA maNIlAla bhAicandabhAi 4 mahetA sarajamala bhAicandabhAi pAleja 1 sva. manasukhalAla mohanalAla saMghavInA smaraNArthe .ha. bhAi dhIrajalAla manasukhalAla - punA . .. 1 zeTha uttamacandajI kevaLacandajI dhokA prAMtija 1 zrI prAMtija sthA. jainasaMgha ha. zrIyuta aMbAlAla mahAsukharAma 250 phAlanA - 1 mahetA pugvarAjajI hastImalajI (sAdaDIvALA) 201 __ 251 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ; 19 jIvanaya 2. mahetA kundanamalajI amaracandajI ( sAdaDIvALA) baravALA (ghelAzA) 572 1 sva. mohanalAla narasIdAsanA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni surajabena morArajI bagasarA (bhAyANI) 1 zeTha popaTalAla rAghavajI rAyaDIvALA ha. zeTha mAnasaMga premacanda 251 berAjA (kaccha) 1 zeTha gAMgajI kezavajI (jJAnabhaMDAra mATe) bAlotarA 1 zAha jeThamalajI hastImalajI bhagavAnadAsajI bhaNasArI borA 1 svarupacandajI javAharamalajI boraDIyA menoi suganalAlajInA smaraNArthe (cAMdamuninA upadezathI) beMgalora 1 bATavIyA vanecanda amIcanda mahAvIra TekSaTAila sTora taraphathI bhAi candrakAMtanA lagnanI khuzAlImAM boTAda 1 sva. vANI haragoviMdadAsa chaganalAlanA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni chabalavena bAkAnera 1 zeTha bherudAnajI zeThIyA boDelI 1 zAha pravINacandra narasIdAsa (sANaMdavALA) 2 zAha gIradharalAla sAkaracanda 251 251 251 251 252 251. 254 251 251 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 251 251 bhANavaDA 1 zeTha jecaMdabhAi mANekacanda " 352 2 saMghavI mANekacanda mAdhavajI 251 3 zeTha lAlajIbhAi mANekacanda (lAlapuravALA) 4 zeTha rAmajI jINAbhAi 5 zeTha padmazI bhImajI phopharIA 6 phopharIA gAMDAlAla kAnajIbhAi ha. a. sau. zAMtAMbena vasanajI 251 7 vakIla maNIlAla khaMgArabhAi pUnAtara - bhIlavADA 1 zrI zAMti jaina pustakAlaya ha. cAMdamalajI mAnamalajI saMghavI 251 2 zeTha bhImarAja mIzrIlAlajI 251 bhojAya (kaccha) 1 jJAna maMdiranA sekreTarI zAha kuMvarajI jIvarAja 251 bhAvanagara 1 sva. kuMvarajI bAvAbhAinA smaraNArthe ha. zAha laheracanda kuMvarajI . 2 koThArI udayalAlajo sAheba madrAsa 1 zeTha megharAjajI devIcandajI mahetA 2 zrIyuta bApAlAla bhAicanda mhetA . manora (thANA) 1 zAha zeramalajI devIcandajI jasavaMtagaDhavALA ha. pUnamacandajI zeramalajI bolyA mAnakuvA (kaccha) __ 1 sva. mahenA kuMvarajI nAthAlAlanA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni kuMvaravAi harakhacanda 251 (mAnakuvA sthAnakavAsI jainasaMgha mATe). 0 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 5. 252 SWEECURI EniMO / mAlegAMva... 1 zrI sthA. jaina saMgha ha. phatelAla mAla jaina ...... 251 muMbai tathA parAMo........... 1 zeTha chaganalAla nAnajIbhAi.. . 2 zAha harajIvana kezavajI 3 ghelANI prabhulAla trIkamajIbhAi (borIvalI) 4 zeTha choTubhAi haragoviMdadAsa kaTorIvAlA 5 zrI vardhamAna sthA. jaina saMgha ha. kezarImalajI anopacandajI gugaLIyA 6 zeTha DuMgarazI haMzarAja vIsarIyA 7 zAha ramaNIkalAla kALIdAsa tathA a. sau. kAntAbena ramaNIkalAla 8 zAha hiMmatalAla harajIvanadAsa 9 zAha ratanazI moNazInI kampanI 10 zAha zIvajI mANeka (kaccha verAjAvALA) 11 vorA pAnAcanda saMghajInA smaraNArtha . ha. graMbakalAla pAnAcanda enDa vradharsa : 12 sva. pU. pitAzrI vIracanda jesIMgabhAi lakhataravALAnA smaraNArthe ha. kezavalAla vIracanda zeTha 13 zA. kuMvarajI haMsarAja .. 14 sva. mAtuzrI mANekavenanA smaraNArthe .. ha. zeTha valabhadAsa nAnajI (porabaMdaravALA) 15 eka sadagRhastha hA. zeTha suMdaralAla mANekacanda .. . 16 a. sau. pAnavAi hA. zeTha padamazI narasiMhabhAi [malADa] 251 17 zrIyuta amRtalAla vardhamAna bApodarAvALA hA. dalIcanda amRtalAla dezAi 18 sva. zAha nAgazI sojapALa guMdALAvALAnA smaraNArthe ....... hA. rAmajI nAgazI [malADa] .. . ... - 301 maraNArtha ..... 251 / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 zAha rAmajI karazanajI thAnagaDhavALA 20 zAha nagInadAsa kalyANajI verAvaLavALI 21 zIvalAla gulAvacanda zeTha mevAvALA sva. jaTAzaMkara devajI dozInA smaraNArthe hA. raNachoDadAsa [bAvulAla] jaTAzaMkara dozI 23 sva. goDA vaNArazI jIbhovana sarasaivALAMnA smaraNArthe hA. jagajIvana vaNArazI goDA [malADa] sva. nIbhovanadAsa vrajapALa vIMchIyAvALAnA smaraNArthe . hA. haragoviMdadAsa trIbhovanadAsaM ajamerA 251 25 sva. kAnajI mULajInA smaraNArthe tathA mAtuzrI divALIcAinA 16 upavAsanA pAraNA prasaMge hA. jayaMtIlAla kAnajI [ malADa ] 26 zeTha khuzAlabhAi rekhagArabhAi . 250 27 zAha premajI mAlazI gaMgara [malADa]. 28 sva. pitAzrI pattubhAi monAbhAinA smaraNArthoM hA. zAha kAnajI patubhAi (malADa) 29 zAha velajI jezIMgabhAI chAsarAvALA taraphathI temanAM dharmapatni aM. sau. sva. nAnabAinA smaraNArthe 30 sva. pitAzrI rAyazI velajInA smaraNArthe .. hA. zAha dAmajI rAyazI (malADa) .... 31 zeTha baMbakalAla kasturacanda lIMbaDIvALA taraphathIM. ___ zrI ajarAmara zAstrabhaMDAra lIraDI mATe (mATungA) ... 32 sva. pitAzrI bhImajI korazI tathA. mAtuzrI pAlAvAinA ... smaraNArthe ho. zAhaM umarazIbhAi bhImazI (malADa) 33 zeTha cunIlAla narabherAma vekarIvALA 251 34 zAha barajAMgabhAi zovajI (malADa ) 251 35 zrIyuta ratIlAla bhAicada mahetA 251 . 251 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... . ... .. . . 36 zAha khImajI mULajI pUMjA (malADa) 37 mesarsa savANI TrAnsaporTa kampanI ............... hA. zeTha mANekalAla vADIlAla. 38 celANI valabhajI narabherAma hA. narasIbhAi valabhajI ... 251 39 a. sau. samatAbena zAntIlAla .C/0. zAntIlAla ujasazI zAha (malADa) . 40 tejANI kuveradAsa pAnAcanda 41 kapAsI mohanalAla zIvalAla 42 sva. kezavalAla bacharAja koThArInA smaraNArthe surajavena taraphathI hA. tanasukhalAlabhAi (malADa) 43 daDIyA amRtalAla motIcaMda (ghATakopara) 44 zeTha saradAramalajI devIcandajI kAveDIyA (sAdaDIvALA) 45 dozI catrabhuja sundarajI (ghATakopara) 46 dozI jugalakIzora catrabhuja (ghATakopara) 47 dauzI pravINacandra canabhuja (ghaattkopr)| 48 zAha trIbhovanadAsa mAnasiMga doDhIvALAnA smaraNArthe .. . hA. zAha harakhacanda trIbhovanadAsa ... 49 zAha jeThAlAla. DAmarazI dhAMgadhrAvALA..... hA. zAha vADIlAla jeThAlAlaM....... .. .. 250 50 zAha candulAla kezavalAla ....... ... ... 51 sva. pitAzrI zAmaLajI kalyANajI goMDalavALAnA. . smaraNArthe hA. vRjalAla zAmaLajI vAvIzI.. 52 zAha premajI hIrajI gAlA.. .. 53 sva. pitAzrI bhagavAnajI hIrAcanda jasANInA smaraNArthe - ha. lakSmIcandabhAi tathA kezavalAlabhAi 54 sva. pitAzrI haMsarAja hIrAnA smaraNArthe . hai. devazI haMsarAja kaccha bIDAvALA (malADa) 251 251 251 251 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 251 251 55 sva. mAtuzrI gomatIvAinA smaraNArtha ha. popaTalAla pAnAcanda 251 56 zeTha nemacanda svarupacanda khaMbhAtavALA ha. bhAi jeThAlAla nemacanda 57 sva. pitAzrI zAha aMbAlAla parasotama pANazaNAvALAnAM smaraNANe temanA putro taraphathI ha. bApAlAlabhAi 251 58 vena kezaravAi candulAla jesIMgalAla zAha 59 daDIyA jesAMgalAla zrIkamajI 251 60 zAha kAntIlAla maganalAla (ghATakopara) 251 61 koThArI sukhalAlajI pUnamacandajI (khAra) 251 62 sva. mAtuzrI kaDavIvAinA smaraNArthe ha. temanA pautra 251 hakamIcanda tArAcanda dozI (aMdherI) / 251 63 pArekha cImanalAla lAlacandanAM dharmapatni a. sau. zrImatI caMcaLayAinA smaraNArthe ha. sArAbhAi camanalAla 251 64 zAha korazIbhAi horajIbhAi 65 pitAzrI kuMdanamalajI motIlAlajI muthAnA smaraNArthe ha. motIlAla juvaramala (ahamadanagaravALA) 66 zrI vardhamAna zvetAmbara sthA. jaina saMgha ha. zeTha rUpacanda zIvalAla kAmadAra (aMdherI) 251 67 a. sau. kamaLAvena kAmadAra ha. rupacanda zIvalAla (aMdherI) 251 68 dhI marInA morDana hAiskula TrasTa phaMDa ha. zAha maNIlAla ThAkarazI 69 sva. mAtuzrI jIvIvAinA smaraNArthe ha. zAmajI zIvajI kaccha guMdALAvALA (goregAMva) 251 70 zAha ravajIbhAi tathA bhAilAlabhAinI kaMpanI (kAMdIvalI) 251 71 a. sau. lAchuvema ha. ravajI zAmajI (kAMdIvalI) 251 72 a. so. vena kuMdanagaurI manaharalAla saMghavI (khAraroDa) 251 7. zAha karazana ladhubhAi (dAdara) 251 . 251 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 a. sau. raMjanagaurI candulAla zAha.. ..... .. ___ 0. candulAla lakSmIcanda (mATungA) ........... 251 75 mhetA moTara sTorsa hA. anopacanda DI. mahetA (muMbaI) 251 76 zeTha manubhAi mANekacanda hA. jhATakIyA narabherAma morArajI (ghATakopara) 251 77 khetANI maNIlAla kezavajI (vaDIyAvALA) dhATakopara-251 78 sva. kasturacanda amarazInA smaraNArthe hA. temanAM dharmapatni / ... jhaveravena maganalAlanI vatI LIETARY) ' jayaMtIlAla kasturacanda mazkArIA 79 sva. pUjya mAtuzrI jakalabAinA smaraNArthe - hA. dezAi vrajalAla kALIdAsa (malADa) / 80 zAha naTavaralAla dIpacanda taraphathI temanAM dharmapatni a. sau. suzIlAvenanA varSItapanI khuzAlImA 251 81 zeTha rasIkalAla prabhAzaMkara moravIvALA taraphathI temanAM mAtuzrI maNIvenanA smaraNArthe 82 koTIcA jayaMtIlAla raNachoDadAsa saubhAgyacanda junAgaDhavALA 251 83 modI abhecanda suracanda rAjakoTavALA ___hA. DosAlAla abhecanda . 251 84 sva. zAha rAyazI kacarAbhAinA smaraNArthe temanAM ... dharmapatni neNabAi vatI ha. zAha jeThAlAla rAyazI .. 251 85 zrIyuta je. sI. borA 86 zrI vardhamAna sthA. jaina zrAvaka saMgha ha. saMghavI cImanalAla amaracanda (dAdara) 251 87 sva. AzArAma gIradharalAlanA smaraNArthe ha. zAMtilAla AzArAmanI vatI jasavaMtalAla zAMtIlAla lakhataravALA 251 88 zAMtIlAla DuMgarazI adANI .. 251 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 251 89 zrImatI maNIvAi vRjalAla pArekha ... cerITrevala TUsTa phaMDa ha. pArekha vRjalAla durlabhajI 251 20 zAha manaharalAla prANajIvanadAsa .. 91 vorA ThAkarazI jasarAja .. ____C/o. M/s: ThAkarazI enDa kuAM. 251 92 dozI bhIkhAlAla vRjalAla 93 zAha gopAlajI mAnasaMga 94 dozI phUlacanda mANekacanda 95. gAMdhI kAMtIlAla mANekacanda . 96. zeTha maNIlAla gulAbacanda 97 koThArI ramaNIkalAla kasturacanda 98 vhena candavena amRtalAla vAriyA mAMDavI (kaccha) 1 zrI sthA. cha koTI jaina saMgha hA. mahetA cunIlAla velajI 277 mAMDavA (dhoLAjaMkazana) 1 zrI mAMDavA sthA. jaina saMgha ha. a. sau. kancanagaurI ratilAla gosalIyA gaDhaDAvALA 251 mesANA 1 zAha padmazI suracandanA smaraNArtha hA. zIvalAla padamazI 251 mombAsA 1 zAha devarAja petharAja 2 zrIyuta nAthAlAla DI. mahetA yAdagIrI 1 zeTha bAdaramalajI sUrajamalajI venkarsa rANapura (jhAlAvADa) 1 zrImati mAtuzrI samaratabAinA smaraNArthe . ha. Do. narottamadAsa cunIlAla kApaDIyA - .. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- . .. 251 250 251 rANAvAsa (mAravADa) 1 zeTha javAnamalajI nemIcandajI hA. bAbu rIkhacacandajI 301 rAjakoTa 1 dhI vADIlAla DAiMga enDa prinTIMga varkasa 2 zeTha ratIlAla nyAlacanda 3 bAvu parazurAma chaganalAla zeTha (udepuravALA) 4 zeTha manubhAi muLacanda (enjInIara sAheba) sabakI zAdeva) . 251 5 zeTha zAntIlAla premacanda temanAM dharmapatninA barasItapa prasaMge 251 6 udANI nyAlacanda hAkemacanda vakIla . . 251 7 zeTha prajArAma vIThThalajI 251 8 vahena suryabALA nauttamalAla jasANI (varasItapanI khuzAlI) 251 9 modI saubhAgyacanda motIcanda 10 badANI bhImajI velajI taraphathI temanAM dharmapatni a. sau. samaratavenanA barasItapanI khuzAlI 251 11 dozI motIcanda dhArazIbhAi (rITAyarDa enjInIara sAheba) 251 12 kAmadAra candulAla jIvarAja 250 13 hemANI ghelubhAi savacanda 14 prabhulAla nyAlacanda daphatarI 15 sva. mahetA devacanda puruSottamanA smaraNArthe temanAM dharmapatni hemakuMvarabAi taraphathI hA. jayantilAla devacanda mahetA 251 rAjAjIkAkeraDA (bhIlavADA) 1 zrImAna jorAvaramalajI dharmacandajI DaMgaravAla (munizrI mAMgIlAlAjInA upadezathI) 251 rAyacura 1 sva. mAtuzrI moMdhIvAinA smaraNArthe ha. zAha zIvalAla gulAbacanda vaDhavANavALA 251 251 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 raMguna 1 kAmadAra goradhanadAsa maganalAlanAM dharmapatni a.sau. kamaLAbena 251 rApara (kaccha) 1 pUjya vAlajIbhAi nyAlacanda lakhatara 1 zAha rAyacanda ThAkarazInA smaraNArthe hA. zAha zAntIlAla rAyacanda 2 bhAvasAra harajIvanadAsa prabhudAsanA smaraNArthe . hA. bhAi trIbhovanadAsa harajIvanadAsa 1 zAha kuMvarajI gulAbacanda 2 chAjeDa ghAsIrAma gulAbacanda 3 zeTha vIracanda pannAlAlajI karNAvaTa lavaDI (saurASTra) 251 3 zAha cunIlAla mANekacanda 4 zAha jAdavajI oghaDabhAi sadAdavALAnA smaraNArthe hA. bhAi zAntIlAla jAdavajI 5 dozI ThAkarazI gulAbacandanA smaraNArthe temanAM dharmapatni samaratavena vRjalAla taraphathI hA. jayantilAla ThAkarazI 6 zAha talakazI hIrAcaMdanA smaraNArthe ha. amRtalAla talakazI lAlapura 1 zeTha nemacanda savajIbhAi modI hA. maganalAla bhAi 251 2 zeTha muLacanda popaTalAla hA. maNIbhAi tathA jesIMgalAla bhAi 251 lAkherI (rAjasthAna ) 1 mAstara jeThAlAla monajIbhAi hA. mahetA amRtalAla jeThAlAla (sIvIla enjonIara sAheba) lImaDI (paMcamahAla) 1 zAha cakubhAha gulAbacand 251 251 251 251 251 251 251 251 251/ 251 251 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAkaDIyA (kaccha) 1 zrI sthA. jaina saMgha cha. zAha ratanazI karamaNa lonAvAlA 1 zeTha dhanarAjajI muLacandramRdhA 251 caTAmaNa 1 zrI vAmaNa sthA. jaina saMgha hA. zrI DAhyAbhAi halubhAI paTela valasADa 11 zAha khImacanda mULajIbhAi 251 vaDavANa zahara 1 zAha dIlIpakumAra sAhalA hA sAvalA saMpakalAla zAha 251 2 zAha maganalAla gokaLadAsa hA ratIlAla maganalAla kAmadAra 251 3. saMghavI muLacanda carabhAha hA bhAi jIvaNalAla gaphaladAsa 4 zeTa sRjalAla suvAla 5 zeTha kAnnIlAla nAgaradAsa maganalAla 6 borA catra 7 saMghavI zIvalAla homajI bhATa 8 zAha devazI devakaraNa 9 vorA DosAmAha lAlacanda sthA. jaina saMgha hA. vorA nAnacanda zIvalAla 10 borA dhanajIbhAi lAlacanda sthA. jaina saMgha hA. vorA pAnAcanda govaradAsa 11 dozI vIracanda suracanda hA. dozI nAnacanda ujamazI 12 sva. vorA maNIlAla maganalAla hA. vorA catrabhuja maganalAla 251 261 251 251 ' 251 251 251 251 251 251 251 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 vaNI - 251 251 1 mahetA nAnAlAla chaganalAlanAM dharmapatni sva. caMcaLabena : tathA purIvenanA smaraNArthe hA. bhAi manaharalAla nAnAlAla 251 vaDodarA 1 kAmadAra kezavalAla himatarAma prophesara sAheba (goMDalavALA) 251 2 vakIla maNIlAla kezavalAla zAha 251 vaDIyA 1 paMcamIyA bhavAnabhAi kALAbhAi (jetapuravALA) 251 vAMkAnera 1 mAstara kAntIlAla naMvakalAla khaMDherIyA 2 daphatarI cunIlAla popaTalAla moravIvALA hA. bhAi prANalAla cunIlAla vIMchIyA 1 zrI sthA. jaina saMgha ha. ajamerA royacanda vRjapALa vIramagAma 1 zAha vITTalabhAi modI mAstara 251 2 zAha nAgaradAsa mANekacanda 251 3 zAha maNIlAla jIvaNalAla (zAhapuravALA) . 251 4 zAha amulakha (vacubhAi) nAgaradAsanAM dharmapatni a. sau. vena lIlAvaMtInA varasItapanAM pAraNAnI khuzAlImAM ha. bhAi kAntIlAla nAgaradAsa ___5 sva. zeTha ujamazI nAnacandanA smaraNArthe / ha. zeTha cunIlAla nAnacanda / 251 6 sva. zeTha maNIlAla lakSmIcandanA smaraNArthe ha. khImacandabhAi (khArAghoDAvALA) ... . .251 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 __7 sva. zeTha harIlAla prabhudAsanA smaraNArthe ... , . .. ha. zeTha anubhAi harIlAla 8 saMghavI jecaMbhAi nAraNadAsa 9 sva. zAha velazIbhAi sAkaracandabhAinA smaraNArtha, ha. cImanalAla velazI __10 pArekha maNIlAla TokarazI lAtIvALA taraphathI (moTIbenanA smaraNArthe) 11 zAha nAraNadAsa nAnajIbhAinA suputra vADIlAlabhAinAM dharmapatni a. sau. nAraMgIvenanA barasItapa nimItte hA. zAntIbhAi 251 12 sva. chabIladAsa gokaLadAsanA smaraNArthe temanAM dharmapatni . kamaLAbena taraphathI hA. maMjulAkumArI 251 13 zrI sthA. jaina zrAvikA saMgha hA. pramukha a. sau. raMbhAvena vADIlAla 251 14 sva. zrIbhovanadAsa devacaMda tathA sva. a. sau. caMcaLavenanA smaraNArtha hA. Do. hiMmatalAla sukhalAla 251 15 zAha mULacanda kAnajIbhAi taraphathI hA. nAgaradAsa oghaDabhAi 251 16 zeTha mohanalAla pItAMbaradAsa hA. bhAi kezavalAla tathA manasukhabhAi 251 17 zrImatI hIrAbena nathubhAinA varasItapa nimitta hA. nathubhAi nAnacanda zAha 301 18 sva. maNIyAra parasotamadAsa sundarajInA smaraNArtha hA. zeTha sAkaracanda parasotamadAsa 19 zeTha maNIlAla zIvalAla : .. verAvala ..... ... ... ... ... . 1 zAha kezavalAla jecandabhAi........ 251 251 .. .251 . . Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 zAha khImacanda saubhAgyacanda vasanajI 251 3 sva. zeTha madanajI jecaMdabhAinA smaraNArthe temanAM dharmapatni lADakuMvarabAi taraphathI ha. dhIrajalAla. madanajI 251 sarakheja 1 sva. pitAzrI zAha phakIracaMda puMjAbhAinA smaraNArthe ha. zAi ramaNalAla phakIracaMda 251 satArA 1 sva. madanalAlajI kuMdanamalajI koThArInA smaraNArthe ha. temanAM dharmapatni rAjakuvaravAi sadanalAlajI 251 sAdaDI 1 zeTha devarAjajI jItamalajI pUnamIyA sAlabanI (baMgALa) 1 dozI cunIlAla phulacaMda moravIvALA 250 sANaMda 1 zAha hIrAcanda chaganalAla ha. zAha cImanalAla hIrAcanda 301 2 a. sau. caMpAvena ha. dozI jIvarAja lAlacanda 251 3 paTela mahAsukhalAla DosAbhAi 4 zAha sAkaracanda kAnajIbhAi 5 purIvena cImanalAla kalyANajI saMghavI lImaDIvALAnA smaraNArthe hA. vADIlAla mohanalAla koThArI 6 pArekha nemacanda motIcanda muLIvAlAnA smaraNArthe ha. pArekha bhIkhAlAla nemacanda 7 saMghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe hA. bhAi jayantilAla nAraNadAsa 251 surata 1 zrI sthA. jaina saMgha hA. zAha ratIlAla lallubhAi 2 zrIyuta kalyANacanda mANekacanda haDAlAvALA 251 3 zrI harIpurA chakoTI sthA. jaina saMgha hA. yAvulAla choTAlAla 251 251 251 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___RMER ded 251 suvai (kaccha) 1 sAvaLA zAmajI horajI taraphathI sadAnaMdI jaina munizrI choTAlAla mahArAjanA upadezathI suvai sthA. jaina saMgha jJAnabhaMDArane bheTa surendranagara 1 zeTha cAMpazIbhAi sukhalAla 2 bhAvasAra cunIlAla premacanda 3 sva kezavalAla mULajIbhAinAM dharmapatni amRtaboinA / smaraNArthe hA. zAha bhAilAla kezavalAla 4 zAha nyAlacanda harakhacanda 251 5 zAha vADIlAla harakhacanda - saMjelI (paMcamahAla) 1 zAha luNAjI gulAbacanda 251 2 zrI sthA. jaina saMgha hA. zeTha premacanda dalIcanda hATInA mALIyA 1 zeTha gopAlajI mIThAbhAi ....250 2 a. sau. maMjulAvena bhagavAnadAsa gAMdhI 251 hArIja 1 amulakhabhAi muLajI hA. prakAzacanda amulakha 2 sva. vena candrakAntAnA smaraNArthe hA. amulakha muLajIbhAi 301 hubalI 1 hIrAcanda vanecandajI kaTArIyA tA. 15-6-59 sudhImA membaronI saMkhyA. 6 Adya murabbIzrI 53 sahAyaka membaro 21 murabbIzrI 460 lAipha membaro .68 bIjA klAsanA membaro *251 251 - kula membaro 608 rAjakoTa tA. 16-6-59 . sAkaracanda bhAicanda zeTha, .maMtrI.. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI akhila bhArata vetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samitinI - agatyanI apIla sthAnakavAsI jaina bhAIo ane bahene - sthAnakavAsI samAjane be avalaMbana che. temAM paheluM munivarga ane bIjuM zAstrazravaNa che. jyAM jyAM munimahArAjenI gerahAjarI hoya che (ane bhaviSyamAM rahevAnI che) te sthaLe A zAstro sthAnakavAsI kemane TakAvI rAkhavA moTAmAM meTuM sAdhana che. ochAmAM ochA rU. 5000 ApI Adya murabbIpada Apa dipAvI zake che.' ochAmAM ochA rUA. 3000] ApI eka zAsa ApanA nAmathI chapAvI zake che. ochAmAM ochA rUA. 1000] ApI murabbIpada meLavI zake che. ochAmAM ochA rUA. 50] ApI sahAyaka membara banI zake che. ane ochAmAM ochA rU. 251 ApI lAIpha membara tarIke dareka bhAI-bena dAkhala thaI zake che. * * uparanA dareka membarane 3ra sUtro tathA tenA tamAma bhAga maLI lagabhaga 70 graMtha jenI kiMmata lagabhaga 800 upara thAya che te bheTa tarIke maLI zake che. , ane dareka zAstramAM temanuM nAma prasiddha karavAmAM Ave che. dareka zAstra 4 bhASAmAM taiyAra thAya che. eTale dareka pAnAmAM 4 bhASA jevAmAM Avaze. uparamAM ardhamAgadhI, tenI nIce saMskRta chAyA-TIkA tyAra bAda hIndI - rASTrabhASA ane chevaTe gujarAtImAM anuvAda jovAmAM Avaze. zramaNa varga, zrAvaka vargane dareka pradezamAM vasatA samAjanAM dareka aMgane eka sarakhI rIte upayogI thAya tevI rIte khyAla karIne zAstranI racanA karavAmAM Ave che. bahAra dezAvaramAM vasatA ApaNA bhAIone temaja gAmaDAmAM vasatA zrAvakene temaja purasade vAMcana karanAra plene temaja vidyArthIone eka sarakhuM upayogI thaI zake tevuM sAhitya bIjI kaI jagyAe maLI zake tema nathI. HAFFHFHK Filter Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : zrIvItarAgAya namaH // moM jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlajI - mahArAja - viracitavipAkacandrikAThIkA samalaGkRtam zrI vipAkasUtram [ maGgalAcaraNam ] mAlinIvRttam paramaguNagabhIraM tIrNasaMsAratIraM vRjinadhanasamIraM kopavahneH sunIram | kSapitamiha zarIraM kArmaNaM yat karIraM, bhavijanavarahIraM naumi taM dhIravIram // 1 // [ vasantatilakAvRttam ] AnantarA''gamasudhArasanirjhareNa, saMsicya dharmatarumatra zubhAlavAlam / svargApavargasukharAziphalaM pradAya, mokSaM gataM tamiha gautamamAnamAmi // 2 // [drutavilambitavRttam ] kamalakomalamaJjapadadvikaM vimalavodhidabodhavivodhakam / mukhalasatsahadorakavastrikaM, guruvaraM praNamAmi vizodhakam // 2 // (anuSTubvRttam ) vipAkazrutasUtrasya bhAvArthAnAM prakAzikA | vipAkacandrikA TIkA, ghAsIlAlena tanyate // 4 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkazrute avataraNikAiha khalu mithyAtvAviratikaSAyAdimatAM jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmakadathitAnAM prANinAM saMsAre vairAgyajananAtha bhagavatA'sya vipAkasUtrasyArthaH pratibodhitaH / kasya kasya karmaNaH kIdRzaH kIdRzo vipAko bhavatIti bodhena vairAgyamutpadyate, vairAgyeNa ca paramparayA mokSasiddhiH // vipAkazruta sUtrakI vipAkacandrikA TIkAkI avataraNikA kA hindI anuvAda . saMsArastha samasta prANI, mithyAtva, avirati aura kaSAya Adi karmabandha karAne vAle kAraNoM se sadA saMtapta evaM jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAra ke kamAM se nirantara atyaMta trasta ho rahe haiN| sacI Atmika zAMti kyA hai ? isa bAta kA unheM jJAna nahIM hotA hai| kyoMki Atmika zAMti kA saccA upAya eka vairAgya hI hai| usa vairAgya se ve sarvathA parAGmukha haiM, ataH unheM saMsAra se vairAgya ho, isaliye bhagavAna isa vipAkazrutasUtra kA artha prakaTa karate haiM / isameM ve yaha spaSTa kareMge ki, kisa 2 karma kA kaisA2 vipAka hotA hai ? isake zravaNa se jIvoM ko vairAgya kI utpatti hogI, usase antameM unheM paraMparAsaMbaMdha se mukti kA lAbha aura saccI Atmika zAMti kI prApti hogii| vipAkazrutasUtranI vipAkacandrikA TIkAnI avataraNikAne gujarAtI anuvAda saMsAramAM rahenArA tamAma prANIo mithyAtva, avirati ane kaSAya Adi karmabandha karAvanArA kAraNe vaDe hamezAM khUba saMtapta, ane jJAnAvaraNIya Adi aTha prakAranAM karmothI hamezAM bahuja akaLAyelAM thaI rahyA che. sAcI AtmazAMti kevI hiya? te vizenuM tene jJAna thatuM nathI, kAraNa ke Atmika zAMtine sAro upAya eka vairAgya ja che. te vairAgyathI te jIve hamezAM vimukha che, te kAraNathI teone saMsAra uparathI vairAgya thAya te mATe bhagavAna A vipAkakRta sUtrane artha prakaTa kare che. A sutramAM te A spaSTa karaze ke, kayA kayA karmono ke ke vipAka thAya che? enAM sAMbhaLavAthI jene vairAgyanI utpatti thaze ane chevaTe tene paramparAsabaMdhathI mene lAbha ane sAcI Atmika zAMti prApta thaze. * Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSAkacandrikA TIkA, avataraNikA . AsravAt karmAgamanaM bhavati, AsravaMzca-kAyavAGmanasAM. yogH| sa karmoM ke Ane kA nAma Asrava hai| Asrava se AtmA meM navIna2 jJAnAvaraNIya Adi karmoM kA AnA hotA hai, arthAt-jIva mithyAdarzana-Adi-karmabandhaka kAraNoM se nirantara kArmaNa-vargaNAoM ko yogoM dvArA khIMcatA rahatA hai| Agata kArmaNa-vargaNAe~, kaSAya ke saMbaMdha se bhinna2 jJAnAvaraNIya-Adi-rUpa se, khAye hue bhojana ke paripAka kI taraha pariNata hotI rahatI haiN| mana, vacana aura kAya kI kriyA kA nAma yoga hai, aura vahIM Asrava hai| . bhAvArtha-mana, vacana aura kAya ke dvArA AtmA ke pradezoM meM jo parispanda (halana-calana) hotA hai, use yoga kahate haiM / yoga ke tIna bheda haiM- manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga / .. . ... manoyoga-anake nimitta se AtmA ke pradezoM meM parispanda honaa| . vacanayoga-vacana ke nimitta se AtmA ke pradezoM meM parispanda honaa| - kAyayoga-kAya ke nimitta se AtmA ke pradezoM meM parispanda honaa| - | karmonuM AvavuM tenuM nAma Asava che. Asava vaDe karIne AtmAne viSe navAM- . navAM jJAnAvaraNIya Adi karmo Ave che, arthAta- jIva mithyAdarzana Adi karmabaMdha karAvanArA kAraNe vaDe haMmezAM kArmaNa vargaNAone go dvArA kheMcato rahe che, ane te kAmaNavaNAe kaSAyanA saMbaMdhanA kAraNe judA judA jJAnAvaraNIya-Adi-rUpathI khAdhelA bhejananA paripAkanI mAphaka pakava thatI rahe che. mana, vacana ane kAyAnI je yA tenu nAma yoga che, mane ta mAsava cha. : bhAvArtha-mana, vacana ane kAyA dvArA AtmAnA pradezamAM je parispada (SGna-yasana) thAya cha, tene yoga 4 che. te yoganA | meha cha-manAyA, kyanayA bhane yayoga : " maga-manana nimitta vaDe AtmAnA pradezamAM je halana-calana thAya che te maga che, vacananA nimitta vaDe AtmAnA pradezamAM je halana-calana thAya che te vacanaga che ane kAyAnA nimitta vaDe AtmAnA pradezomAM je halana-calana thAya che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkazrute sAmparAyikakarmAsravabhedAH kiyantaH ? ityucyate-saMparaiti-paribhramati asminnAtmeti saMparAyaH cAturgatikaH saMsAraH, 'sam' iti samantAdbhAve; 'parA' iti bhRzArthe; sa samparAyaH prayojanamasya karmaNa iti sAmparAyika-saMsAraparibhramaNahetuH / sAmparAyikakarmAstravabhedAH-paJcandriyANi zrotrAdIni, catvAraH kapAyAH krodhAdayaH, paJcAvatAni hiMsAdIni, paJcaviMzatiH kriyAH kAyikyAdayaH / samajhanA cAhiye, arthAt eka madhyama samaya meM hI lAtAvedanIya karma ke baMdha kI ye sinnara avasthAeM hotI haiM, dUsare samayoM meM nhiiN| yaha kSINamoha-kevalI kI apekSA se kahA hai, upazAMta moha kI apekSA la anuttaravimAnavAlI devoM kI 33 tetIsa sAgaropamakI sthiti hai| sAmparAyika Asrava ke bhedacaturgatirUpa saMsAra kA nAma saMparAya hai / yaha saMparAya hI jisa Asrava kA prayojana ho yaha sAmparAyika Asrava hai| saMsArameM paribhramaNa karanekA jo kAraNa hai vaha sAmparAyika Asrava hai, isake bhedazrotra-Adi pAMca indriya, krodhAdika 4 kaSAya, hiMsAdika 5 avata, kAyikI Adi 26 kriyAe~, isa prakAra 39 bheda haiM / dasa Asrava kI vizeSatA meM ye nIce likhe bhAva kAraNa haiM, arthAt saMsArameM paribhramaNa karAne vAle ina karmoM kA baMdha karane vAle sakaSAya jIvoM ke karmavandhana tulya hI hotA ho so bAta nahIM hai, kintu tIvrabhAva, samajavuM joIe. arthAta-eka madhyama samayamAM ja satAvedanIya karmanA baMdhanI e tamAma bhinna-bhinna avasthAmAM thAya che, bIjA samayamAM thatI nathI. A kSINameha kevalInI apekSAthI kaheluM che, upazAMta mehanI apekSAthI anuttaravimAnavAsI devenI tetrIsa 33 sAgaropamanI sthiti che. sAmparAyika AsavanA bheda catuti saMsAranuM nAma saMparAya che. A saM5rAya ja je AsavanuM prajana hoya te sAmparAyika Asava che. saMsAramAM paribhramaNa karavAnuM kAraNa che te sAmpayika Asava che. tenA bheda zrotraAdi pAMca Indriye, krodhAdika cAra kaSAya, hiMsAdika pAMca avrata ane kAyikI Adi pacIza kriyAo A pramANe 39 AMgaNacAlIza bheda che. A asavanI vizeSatAmAM ahIM nIce lakhelA bhAva kAraNa che, ati-saMsAramAM paribhramaNa karAvavAvALA e karmone baMdha karanAra sakaSAya jIne karmabaMdha tulya ja thaI jAya che te vAta nathI, paraMtu tIvrabhAva, madabhAva, madhyamabhAva Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA saMsAraparibhramaNajanakaM sAmparAthikaM karma vadhnatAM sakapAyajIvAnAM kiM tatkarmavandhastulya eva bhavati, uta tatra vizeSaH / . ucyate-asti vizeSaH, jIvAnAM hi pariNAmo'nekarUpasta dAt karmavandhA niyamataH prativiziSTA eva bhavanti / tulyA atulyAzca karmavandhA bhavanti, na tu niyamatastulyA eva bhavanti, nApi vA niyamato'tulyA eva / kadAcit kadAcit tulyapariNAmAnAM tulyA api bhavanti, viSamapariNAmAnAmatulyAzca / nanu katividhAste pariNAmA yeSAM vizeSAH karmavandhAna vizeSayanti ? / ucyate-tIvra-manda-madhyamabhAvAstathA jJAtabhAvo'jJAtabhAvazca karmavandhAnAM vizeSa hetavo bhavanti, evaM vIyavizeSastathA'dhikaraNavizeSo'pi tatra hetuH| tatra tIvaH prakRSTo bhAvaH pariNAmastIvabhAvaH, sa ca sAtizayaH, tadyathA-tIvastIvratarastIvratama iti / kAraNabhedAt kAryabhedo bhavati, kAryabhedo'pi kAraNabhedaM jJApayati, ataH pariNAmamAtrApekSayA AtmA karma badhnAti / tathA mandabhAga, madhyamabhAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, vIryavizeSa aura adhikaraNa-vizeSa se ila Asrava meM vizeSatA mAnI gaI hai / jIvoM ke pariNAma jaba anekarUpa hote haiM taba unake bheda se Aye hue karmoM kA baMdha bhI aneka prakAra kA hotA hai-kabhI tulya bhI hotA hai aura kabhI atulya bhI hotA hai, yaha niyama nahIM hai ki tulya hI ho yA atulya hI ho / tulyapariNAmavAle jIvoM ke kamoM kA baMdha tulya aura atulyapariNAmavAle jIvoM ke kasoM kA baMdha atulya bhI hotA hai| atyanta baDhe hue krodhAdi kaSAyoM dvArA jo prakRSTa-tIvrapariNAma hote haiM ve tIvrabhAva haiM / "tIvrabhAva" yaha sAmAnya zabda hai| tIvra, tIvratara aura tIvratama isa prakAra isa bhAvakI 3 avasthAe~ hotI haiM, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, vIryavizeSa ane adhikaraNavizeSathI e asavamAM vizeSatA mAnavAmAM AvI che. " - jenA pariNAma jyAre anekarUpa thAya che, tyAre tenA bhedathI karmanA baMdha paNa aneka prakAranA thaI jAya che. kayAreka samAna paNa hoya che, ane kayAreka asamAna paNa thAya che. A niyama nathI ke samAna ke asamAna ja hoya. samAnapariNAmavALA jIvone karmone baMdha samAna ane asamAnapariNAmavALI ne karmone baMdha asamAna paNa hoya che, bahuja vadhelA ke dhAdika kaMpA dvArA je prakR-tIvra pariNAma thAya che te tIvrabhAva che. "tIvrabhAva" A sAmAnya zabda che. tIvra, tIvratara ane tIvratama e pramANe A bhAvanI traNa avasthAo thAya che, tenI traNa avasthAe thavAnuM kAraNa, Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute mandabhAvaH-svalpapariNAmastasmAca svalpa eva karmavizeSo'vazyaMbhAvI / AntaraH pariNAmo yadA mRdurbhavati, tadA karmabandho'pi svalpapariNAmApekSatvAnmRdureva bhavati, tatra na kadAcit tIvrabhAvatulyo vandhaH / mandabhAvo'pi sAtizayaH, tadisakI ina tIna avasthAoM ke honekA kAraNa kAraNabheda hai / kaSAyoM ke aMza bhI aneka prakAra ke haiN| ina tamAma aMzoM kA samAveza ina tInoM avasthAoM meM ho jAtA hai| isI prakAra jaba tIna, tIvratara aura tIvratama pariNAma jIvoM ke hote haiM to usa samaya una pariNAmoM kI apekSA se hone vAle Asava meM bhI tIvra, tIvratara aura tIvratama ye tIna avasthAe~ hotI haiN| tIvra pariNAmoM se upArjita Asrava tIvra, aura tIvratara pariNAmoM se upArjita Asrava tIvratara, evaM tIvratama pariNAmoM se upArjita Asrava tIvratama hogaa| sthitibaMdha meM bhI isa prakAra se antara samajha lenA cAhiye / svalpapariNAma se-kapAyoM kI maMdatA se jo lAva hote haiM ve maMjhAva haiN| ina meM bhI manda, mandatara aura maMdatama ye avasthAe~ huA karatI haiN| ina maMdabhAvoM kI apekSA se bhI Asrava meM manda, mandatara aura mandatama isa prakAra kI 3 tIna avasthAe~ hoNgii| arthAt maMdabhAvoM se upA. jita Atrava bhI maMda hogA, evaM mandatara aura maMdatama pariNAmoM se upArjita maMdatara aura maMdatama hogaa| tIvrabhAvoM se jisa prakAra Amrava meM tIvratA AtI hai, usI prakAra maMbhAvoM se upArjita kAraNabheTa che. kaSAyenA aMzanA paNa aneka prakAra che. e tamAma aMze samAveza A traNa avasthAomAM thaI jAya che. e pramANe jyAre tIvra, tIvratA ane tIvratama e pariNAma chene thAya che tyAre te samaye te pariNAmonI apekSAthI thavAvALA AsavamAM paNa tIvra, tIvratara ane tIvratama e traNa avasthAo thAya che. tIvra pariNAmothI upajita Asava tIvra, ane tIvratara pariNAmethI upArjita Asava tIvratara. e pramANe tIvratama pariNAmothI upArjita Asava tIvratama thAya che. sthitibaMdhamAM paNa A pramANe attara samajI levuM joIe. svalpapariNAmathI-kaSAnI maMdatAthI je lava thAya che te saMdabhAva che. temAM paNa mada, mandatara ane sandatama e avasthA thayA kare che. te maMdabAvAnI apekSAthI paNa AsavamAM mada, mandatara ane madana mA pramANe traNa avasthA thAya che. arthAta-maMdabhAthI upArjita Asava para maMda hoya che. e pramANe maMdatara ane maMdatama pariNAmothI upArjita paMdara ane maMdatama thaze. tIvra bhAvethI je pramANe AsavamAM tIvratA Ave che te pramANe Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA . bhAvArtha-mana se saMraMbha karanA, manase samAraMbha. karanA, aura manase AraMbha karanA, vacana se saMraMbha karanA, vacana se samAraMbha karanA, vacana se AraMbha karanA, kAya se saMraMbha karanA, kAya se samAraMbha karanA, kAya se AraMbha karanA, isa prakAra saMrabha Adi ke yogoM ke sAtha 9 bheda hote haiN| isI prakAra 'mana se saMraMbha karAnA' Adi 9 bheda, aura manale saMraMbha karane kI anumodanA karanA' Adi 9 bheda, ye 18 bheda hote haiN| saba milAkara 27 bheda hote haiM / ye hI 27 bheda, prakArAntara se isa prakAra samajhane cAhiyesana se svayaM saMraMbha karanA, sana se dUsaroM se saraMbha karAnA, mana se saMraMbha karanevAloM kI anumodanA karanA, tathA vacana se saMraMbha karanA, bacana se saMraMbha karAnA, aura vacana se saMraMbha karanevAloM kI anumodanA karanA, evaM kAya se saMraMbha karanA, kAya se saMraMbha karAnA aura kAyale saMraMbha karanevAloM kI anumodanA karanA, isa prakAra ye 9 bhaMga eka saMraMbha ke hote haiM / isI prakAra samAraMbha aura AraMbha ke bhI yogoM ke dvArA 18 bhaMga hoMge, ataH pUrvokta 9 aura ye 18 isa prakAra 27 bhaMga ho jAte haiN| mana se jo vyakti svayaM saMraMbha "saMrambhaH saMkalpaH, paritApanayA bhavet samArambhaH / mANivadhastvArambhaH, trividho yogastato jJeyaH // " bhAvArtha-manathI saMraMbha karo, manathI samAraMbha kare, manathI AraMbha kare; vacanathI saMraMbha kare, vacanathI samAraMbha kare, vacanathI AraMbha kare; kAyathI saMraMbha kare, kAyathI samAraMbha kara, ane kAyathI AraMbha kare; A prakAre saMraMbha AdinA, ganI sAthe nava bheda thAya che. eja prakAre "manathI saMrabha karAva Adi nava bheda, ane "manathI saMraMbha karavAnI anumodanA karavI Adi nava bheda, A aDhAra bhedo thAya che. badhA bhedo maLIne satyAvIsa bhede thAya che. eja satyAvIza bhede bIjA prakAre A rIte samajavA joIe--manathI svayaM saMraMbha kare, manathI bIjA pAse saraMbha karAva, manathI saMraMbha karavAvALAne anudAna ApavuM, tadhA vacanathI saMraMbha kare. karAva, ane anumodana ApavuM, temaja kAyAthI saMraMbha kare, karAvavo, anumodana ApavuM, e pramANe 9 nava bheda eka saMraMbhanA thAya che. e pramAda samAraMbha ane AraMbhanA paNa go dvArA 18 aDhAra bheda thAya che. tethI praghamanAM nava-9 ane bIja 18 avara, e pramANe satyAviza leda thAya che. je vyakita manathI svayaM saMraMbha kare che te kaI paNa kAyanA AkAthI ja Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vipAkazrute (2) ajIvAdhikaraNaM ca saMkSepatastAvaccaturvidham, tadyathA - nirvartanAdhikaraNaM1, nikSepAdhikaraNaM 2, saMyogAdhikaraNaM 3, nisargAdhikaraNaM 4, ceti / ajIbavipayAn nirvatanA - nikSepa-saMyoga - nisargAn kurvan rAgadveSavAn AtmA sAmparAyikaM karma nAti / nirvartyamAnamajIvadravyasaMsthAnAdikaM nirvartanA, tadrUpamadhikaraNaM nirvarttanAdhikaraNam, tad dvividham-mUlaguNanirvartanAdhikaraNam 1, uttaraguNanirvartanAdhikaraNaM 2 karatA hai, vaha kisI na kisI kaSAya ke Aveza se hI karegA, vinA isake nahIM, isaliye manase yA vacana se kisI bhI yoga se saMraMbhAdi karate samaya krodha Adi 4 cAra kaSAyoM meM se kisI na kisI kapAya kA sadbhAva hone se isa bhAvAdhikaraNa ke 108 bheda ho jAte haiM / isa prakAra jIvAdhikaraNa kA yahAM taka kathana kiyA / aba ajIvAdhikaraNa kA kathana karate haiM yaha ajIvAdhikaraNa saMkSepa se 4 prakAra kA hai --- (1) nirvarta - nAdhikaraNa, (2) nikSepAdhikaraNa (3) saMyogAdhikaraNa, aura (4) nisargAdhikaraNa | prANI, ajIvaviSayaka ina 4 adhikaraNoM ko karatA huA rAgadvepa se sampanna hokara sAMparAyika karma kA baMdha karatA hai / (1) nirvarttanAdhikaraNa - racanA ke viSayabhUta ajIvadravya kA jo saMsthAna Adi hai vaha nirvartanA hai / 'nirvartanA' nAma racanA kA hai, racanArUpa adhikaraNa hI nirvartanAdhikaraNa kahalAtA hai / muulkare che, te vinA te thatA nathI. eTalA mATe manathI athavA te vacanathI kAi paNa ceAgathI sara bhAdi karavA samaye dha Adi cAra kaSAyeAmAMthI kAi eka phlAyanA sadbhAva hAvAdhI A bhAvAdhikaNunA ekasA ATha (108) bheda thAya che. A pramANe jIvAdhikaraNanA prasaMga ahIM sudhI kahyo che. have ajIvAdhikaraNa sakSepathI kahe che A ajIvAdhikaraNa saMkSepathI cAra prakAranuM che- (1) niva``nAdhikaraNa, (2) nikSepAdhi ( 3 ) saMyogAdhira bhane (4) nisargAdhi4. AzI, alava - viSaya A ca2 adhikaraNane karatAM karatAM rAga-dveSathI saMpanna thaIne sAMpAyika kane adha kare che. (1) ni``nAdhikaraNuni nA arthAt racanAnA viSayabhUta ajIva dravyanAM je sthAna Adika che te nittinA che. nivRttanA nAma racanAnuM che. racanArUpa adhi; karaNaja nirvAMttanAdhikaraNu kahevAya che. mUlaguNa-ninA ane uttaraguNa-nivattanA, Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA ca / atha kiM nAma mUlaguNanivartanAdhikaraNam?, ucyate-mUlaM cAsau guNazca mUlaguNaH, mUlamAdyaM saMsthAnAkhyo guNo mUlaguNaH, sa eva nirvartanAdhikaraNaM mUlaguNanivartanAdhikaraNam , mUlaguNo hi nivRttaH san adhikaraNIbhavati karmabandhasya / audArikAdInAM paJcavidhazarIrANAM svasvavargaNApAyogyadravyanirmApitAni saMsthAnAni prathamasamayAdArabhya mUlaguNanirvartanAdhikaraNarUpANi, bandhanimittatvAt / tatraudArikazarIrasyAGgopAGgazuddhikarNavedhAvayavasaMsthAnAdi, tathA vaikriyazarIrasyAGgopAGga-keza-dazana-nakhAdikam , AhArakazarIrasya cAGgopAGgA- . guNanirvartanA aura uttaraguNanirvartanA isa prakAra se nirvartanA ke 2 leda haiM / " mUlaM cAsau guNazca mUlaguNaH, mUlamA saMsthAnAkhyoM guNaH mUlaguNaH " mUlarUpa guNa kA nAma mUlaguNa hai| yahA Adi kA jo saMsthAna hai vahI mUlaguNa kA vAcya hai| vaha nirvartanA kA adhikaraNa hone se mUlaguNanirvartanAdhikaraNarUpa se kahA gayA hai| racanA kA viSayabhUta huA yaha mUlaguNa, karmabaMdha kA adhikaraNa hotA hai| audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa aura kArmaNa, ina paugalika pAMca zarIroM ke AkAra, apanI 2 vargaNArUpa yogya dravyoM se race jAte haiN| ye AkAra hI karmabaMdha ke kAraNa hone se prathama samaya se lekara mUlaguNanirvartanA ke adhikaraNarUpa hote haiN| audArikazarIra meM hAtha-paira Adi aMga aura aMguli vagairaha upAMgoM kI zuddhi karanA, kAna Adi avayavoM kA bIMdhanA, zarIrake AkAra kA / racanAvizeSa karanA, yaha audArika zarIra kI uttaraguNanirvartanA hai| vaikriyika zarIra ke aMga, upAMga, keza, dAMta aura nakha Adi kI mA pramANe nitanAnA me le che. " mUlaM cAsau guNazca mUlaguNaH, mUlamAyaM saMsthAnAkhyo guNa : mUlaguNaH" arthAt-bhUta35 guNa tenu nAma bhUdAzuSNu che. ahIM AdinuM je saMsthAna che te mUlaguNanuM vAya che. te nirvattananuM adhikaraNa hevAthI mUlaguNa-nirvarsanAdhikaraNa kahevAya che. racanAnA viSayabhUta thayela A mUlaguNa, karmabaMdhane adhikaraNa thAya che. odArika, vaikiya, AhAraka, tejasa ane kArmaNa, e paugalika pAMca zarIrenAM AkAra pita-potAnI vagaNarUpa egya dravyothI racAya che, e AkAraja karmabaMdhanuM kAraNa hovAthI prathama samayathI laIne mUlaguNa- nirvattAnA adhikaraNarUpa thAya che. audArika zarIramAM hAtha-paga Adi aMgonI, ane aMgulI vagere upAMgonI zuddhi karavI. kAna Adi avayAne vIMdhavuM, zarIranA AkArane racanAvizeSa kare te dArika zarIranI uttaraguNanirvanA che. vaikriyazarIranA aMga, Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 . tripAkazrute dikam uttaraguNanirvartanAdhikaraNaM vodhyam , kArmaNa-taijasa-zarIrayoruttaraguNanivartanAdhikaraNaM nAstyeva, tayoraGgopAGgAdhabhAvAt / tathA-vAGmanovargaNAyogyadravyanirmApitau vAGmanaHsaMsthAnavizepau sUlaguNanirvartanAdhikaraNam , tathA prANApAnavargaNAyogyapudgaladravyanirmApitau ucchavAsaniHzvAsAkArau mUlaguNanivartanAdhikaraNam / epAM vAgAdInAmapyuttaraguNanirvartanAdhikaraNaM na saMbhavatyeva, aGgopAGgAdhabhAvAt / uttaraguNanirvartanAdhikaraNaM kASThakarma-pustakarma-citrakarmAdIni / tatra racanA vaha vaikriyazarIra kI uttaraguNanirvartanA hai / evaM AhArakazarIra meM jo aMga upAMga Adi kI racanA hai, vaha bhI uttarazuNanirvartanA hai| taijasa aura kArmaNa zarIra meM uttaraguNanirvartanA saMbhAvita nahIM hai, kyoM ki vahAM para aMga aura upAMgoM kI racanA nahIM hai| isI prakAra vacanargaNA evaM sanovargaNA se niSpAdita mana aura vacana bhI AkAra-vizeSa haiM, ataH ye mUlaguNanirvartanAdhikaraNa hI haiN| uttaraguNanirtanAdhikaraNatA inameM nahIM AtI hai, kyoMki uttaraguNanirvartanA kA saMbaMdha aMga-upAMga Adi se hai| prANa aura apAna (zvAsocchAsa) ke vargaNAyogya pudgaladravya se niSpanna ucchvAsa aura niHzvAsa-rUpa AkAra bhI sUlaguNanirvartanA hai| zvAsocchAsameM bhI uttaraguNanirvartanArUpatA isaliye saMbhavita nahIM hai ki vahAM para aMga-upAMgAdika kA abhAva hai| bhAva yaha hai kizarIra, mana aura zvAsocchAsa kI racanA kA honA , sUlaguNanirvartanA hai| uttaraguNanirvartanAdhikaraNa-kASTakarsa, pustakarma aura upAMga, keza, dAMta ane nakha AdinI je racanA te kriyazarIranI uttaraguNa-nirvattanA - che. e ja pramANe AhArakazarIramAM je aMga-upAMga AdinI racanA che te paNa uttaraguNa-nirvattvanA che. tejasa ane kAmaNa zarIramAM uttaraguNanirvanA saMbhAvita nathI, kAraNa ke ahIM aMga ane upAMgonI racanA nathI. e pramANe vacanavargaNA ane maneaNAthI niSpAdita mana ane vacana paNa AkAravizeSa che, te kAraNathI e mRguNa-nirvattAdhikaraNa ja che. uttaraguNa-nirvirtAnAdhikaraNatA temAM AvatI nathI, kAraNa ke uttaraguNa-nirvattAno saMbaMdha aMga-upAMga Adi sAthe che. prANa ane apAna (vAsa)ne vargagya pudgaladravyathI niSpanna usa ane ni:zvAsarUpa kAra paNa mUlagunirvanA che. zvAsozvAsamAM paNa uttaragunirvartanArUpatA eTalA mATe saMbhavita nathI ke tyAM aMga-upAMgAdikano abhAva che. Ane bhAva e ke zarIra, mana ane te manI racanA thaivI te mUlaguNanirtanA che. uttara Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA kASTakarma-rathaputtalikAdikaM, tannirmANaM ca / pustakamacitrakarmaNI api strIpuruSAdInAmAkRteH pratikRtirUpe, tannirmANarUpe ca / evamanyadapi lepyaM, patracchedyaM, jalakarma, bhUkarmeti uttaraguNanivartanAdhikaraNaM bodhyam / evaM kRpANAdigatabadhasthAnatA mUlaguNanirvartanAdhikaraNaM, tatra tIkSNatojjvalatAdi uttaraguNanivartanAdhikaraNaM jJeyam / (2) atha nikSepAdhikaraNamucyate-nikSipya te sthApyate'sAviti nikSepaH= sthApyaH kazcidajIvapadArtha eva, tadrUpamadhikaraNaM nikSepAdhikaraNam / tacaturvicitrakarma Adi haiM / arthAt kASTa, miTTI Adi se citra vagairaha kI racanA karanA uttaraguNanirvartanA hai / kASTha se ratha, putalI Adi kA banAnA kASThakarma hai| miTTI Adi le strI-puruSa Adi kA citraNa (AkRti) banAnA pustakarsa hai| phoTo vagairaha banAnA yaha citrakarma hai| isI prakAra lepyakarma, patracchedyakarma, jalakarma, aura bhUkarma Adi samasta citraNakriyAe~, uttaraguNanirvartanAdhikaraNa samajhanI caahiye| talavAra Adi meM jo mArane kI yogyatA hai, athavA talavAra Adi kI jo racanA hai vaha mUlaguNanirvartanA hai, usameM tIkSNatA, ujjvalatA Adi kI racanA uttaraguNanirdhartanA hai| (2) nikSepAdhikaraNa isa prakAra hai-vastu ke rakhane kA nAma nikSepa hai| ajIvapadArtha hI rakhane yogya hotA hai| nikSeparUpa jo adhikaraNa hai vaha nikSepAdhikaraNa hai| yaha 4 prakAra kA hai-(1) apratyupekSitanikSepAdhikaraNa, . (2) duSprabhAjitanikSepAdhikaraNa, (3) guNanirvattAdhikaraNa-kASThakarma, pustakarma ane citrakarma Adi che, arthAt kASTha, mATI AdithI citra vagerenI racanA karavI te uttaraguNanirvastRnA che. kacchathI ratha, putalI AdinuM banAvavuM te kASThakarma che, mATI AdithI strI-puruSa AdinA citrAmaNa (AkRti) banAvavI te pustakarma che, pheTa vagere banAvavuM te citrakarma che. e pramANe lekhakarma, patrachedyakarma, jalakarma ane bhUkama Adi samasta citrAmaNa kriyAone uttaraguNanirvattAdhikaraNa samajI levuM joIe. talavAra AdimAM je mAravAnI yogyatA che, athavA talavAra AdinI je racanA che, te mUlaguNanirvanA che. temAM tINatA, ujajvaLatA AdinI racanA te uttaraguNanirvattvanA che. : ' (2) nikSepAdhikaraNa A pramANe che -vastune rAkhavAnuM nAma nikSepa che, ajIvarSidArtha ja rAkhavA yogya che, nikSeparUpa je adhikaraNa che te nikSepAdhikaraNa Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___... vipAkazrute dham-apratyupekSitanikSepaNAdhikaraNaM 1, duSpramArjitanikSepAdhikaraNaM 2, sahasAnikSepAdhikaraNam 3, anAbhoganikSepAdhikaraNaM 4 ceti| cakSuSA'navalokite bhUpradeze nikSepyasya sthApanIyasya vastrapAtrAdenikSepaH sthApanam apratyupekSitAdhikaraNam 1 / pratyavekSite'pi bhUpradeze duSpramANite, rajoharaNenA'pramArjite vA nikSepaH= sthApanaM duppramArjitAdhikaraNam / ekasmin sthAne triHpramArjanena supramArjitaM. bhavati, tahiparItaM duSpramArjitam 2 / apratyupekSita-duSpamArjitadeze zaktyabhAvAt sahasA nikSepaH sahasAnikSepAdhikaraNam 3 / anAbhogo'tyantavismRtiH, yasyaivasahasAnikSepAdhikaraNa, aura (4) anAbhoganikSepAdhikaraNa / vinA dekhe jamIna para rakhane yogya vastra evaM pAtrAdika upakaraNakA rakhanA apratyupekSitanikSepAdhikaraNa hai 1 / dekha kara ke bhI, vinA acchI taraha pUMje, athavA nahIM pUMje sthAna para vastra-pAtrAdika kA rakhanA-yatanArahita hokara vastu rakhanA-yaha duSpramArjitanikSepAdhikaraNa hai| rakhane yogya sthAna ko kamase kama rajoharaNa dvArA 3 bAra pUMjanA cAhiye tabhI vaha supramArjita hotA hai, anyathA vaha duSpramArjita hai 2 / pratilekhanA aura acchI taraha pramArjanA kiye vinA bhUmipara zakti ke abhAva se sahasA-ekadama hI vastra-pAtrAdika kA rakha denA-vaha sahasAnikSepAdhikaraNa hai / atyanta vismRti kA nAma anAbhAga hai, jise itanI bhI smRti nahIM rahatI hai ki mujhe ye vantra-pAtrAdika acchI tarahase pratilekhita aura pramArjita kiye gaye cha. te yAra 4(2nAM che-(1) mapratyupekSita-nipAdhi42, (2) duprabhAti-ni:pAdhi , (3) saDasA-nikSapAdhi:24, bhane (4) manAlI-nikSepAdhi4251. najare barAbara joyA vinA jamIna upara, rAkhavA gya vastra ane pAtrAdika upakaraNane rAkhavuM te apratyupekSita-nikSepAdhikaraNa che (1). sArI rIte joyuM hoya te paNa sArI rIte pUjyA vinA athavA te pUjyA vinAnA sthAna para vastrapAtrAdika rAkhavAM, yatanArahita thaIne kaI paNa vastu rAkhavI te duSpamAjiMtanikSepAdhikaraNa che. vastra-pAtrAdika rAkhavA gya sthAnane ochAmAM ochuM traNa vakhata rajoharaNa vaDe pUjavuM joIe, tyAre te supramArjita thAya che. tema karyA vinA te duprabhAjita che (2). pratilekhana ane sArI rIte pramArjanA karyA vinA jamIna upara zaktinA abhAvathI sahasA-ekadama vastra-patrAdikane rAkhI devuM te sahasA-nikSepAdhi4 che (3). atyaMta vismRti-tadana bhUlI , tenu nAma manAlA cha. methI karIne eTalI yAdI paDyuM nathI rahetI ke mAre A vastra-pAtrAdikane sArI rIte ratilekhanA-paDileDana ane pramArjita karelA sthAna paraja rAkhavAM joIe tenA dvArA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA mapi smaraNaM nAsti- mayA pratyavekSite supramArjite ca deze nikSeptavyam' iti; tena yo nikSepaH kriyate tadanAbhoganikSepAdhikaraNam 4 / . (3) saMyojanaM saMyogaH= mizraNam , ekatvIkaraNaM vA, drupamadhikaraNaMsaMyogAdhikaraNam / tad dvividham-bhaktapAnasaMyogAdhikaraNam , upakaraNasaMyogAdhikaraNaM ceti / tatra bhaktam azana-khAdya-svAdyabhedAt tridhA / tasya saMyojana-pAtre mukhe vA vyaJjana-guDopadaMza-phala-zAkAdinA saha mizraNam ekatvIkaraNaM vA, tathA-pAnasya drAkSA-dADimapAnakAderapi prAsukajalAranAlAdezva khaNDazarkarAmaricAdibhiH saha pAtre mukhe vA saMyojanaM tat / upakaraNasthAna para hI rakhanA cAhiye, usake dvArA jo unakA nikSepa kiyA jAtA hai vaha anAbhAganikSepAdhikaraNa hai, arthAt kisI vastu ko yogya sthAnameM na rakhakara vinA pratilekhita, vinA pramArjita kiye kahIM bhI rakha denA anAbhoganikSepAdhikaraNa hai 4 / (3) saMyogAdhikaraNa-milA dene kA nAma athavA ekameka karane kA nAma saMyoga hai| isa rUpa jo adhikaraNa hai| vaha saMyogAdhikaraNa hai / yaha bhI do prakAra kA hai-(1) aktapAnasaMyogAdhikaraNa, (2) upakaraNasaMyogAdhikaraNa / azana, khAdya aura svAdya ke bheda se bhakta 3 prakAra kA hai| pAtra meM athavA mukha meM vyaJjana, gur3a, phala aura zAka Adi ke sAtha bhakta-bhojana ko milAnA, athavA bhojanaM ko inake sAtha ekameka karanA vaha bhaktasaMyogAdhikaraNa hai / isI prakAra pIne yogya drAkSA, dADima Adi ke rasa, evaM anya prAsuka jala, AranAla (kAMjI) Adi ko mizrI, zakara aura - je tene nikSepa karavAmAM Ave che te anAbhoga-nikSepAdhikaraNa che, arthA-kaI paNa vastune egya sthAna para nahi rAkhatAM pratilekhita karyA vinA ane pramArjita karyA vinA game tyAM rAkhI devuM te anAga-nikSepAdhikaraNa che. (4) (3) saMgAdhikaraNa-meLavI devuM tenuM nAma athavA to be vastune ekameka karI devuM tenuM nAma saMga che. saMgarUpa je adhikaraNa che te saMgAdhikaraNa che, tene paNa me 42 cha-(1) tapAna-sayAdhi429], (2) 3542-sayAdhi42. 2mazana, mAdha ane svAdyanA bhedathI bhaktanA traNa prakAra che. pAtramAM athavA mukhamAM vyaMjana, goLa, phaLa ane zAka AdinI sAthe bhakta-bhejanane meLavI devuM, athavA bhejanane tenI sAthe ekatrita karI devuM te bhakatasAgAdhikaraNa che. e pramANe pIvA cepagya drAkSa, dADama Adine rasa, temaja anya prAsuka pANa, AranAla-kAMjI Adine khAMDa, sAkara ane marI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAzruteM saMyogAdhikaraNaM tu-upakaraNasya vastrapAtrAdeH raktapItAdivargaH, tatprAntabhAgasya ca zobhAthai vastrAntarAdibhizca nAnAvarNamUtraizca saha saMyojanam / (4) nisarjanaM nisargaH= tyAgaH-ujjhanama, taMdUpamadhikaraNaM nisargAdhikaraNam / tat trividham-kAyanisargAdhikaraNaM 1: vAnisargAdhikaraNaM 2, manonisaMgAdhikaraNam 3-iti / tatra kAyanisargaH kaH padAryaH ? iti cet, ucyate-kAyA zarIram audArikAti, tasya nisonyAyApetamujhanas avidhinA tyAgaH, svayameva zatrapATanAgnijalapavezohandhanAdibhiriti bhaavH| bAnisargaH bAcomirca Adi ke sAtha pAtrameM yA sukha meM mizrita karanA vaha pAnasaMyogAdhikaraNa hai / arthAt-AhAra-pAnI Adi ko dUsare AhArapAnI Adi ke sAtha milAnA vaha bhaktapAnasaMyogAdhikaraNa hai 1 / vana-pAtra Adi kA rakta, pIta Adi vargoM ke sAtha, tathA zobhA ke nimitta usake prAntamAga ko anya dUsare vastroM ke sAtha. tathA aneka varNa ke dhAgoM ke sAtha yukta karanA so upakaraNasaMyogAdhikaraNa hai 2 / (4) nisargAvikaraNa-tyAga athavA choDane kA nAma nisarga hai / nisargarUpa adhikaraNa kA nAma nisargAdhikaraNa hai| yaha tIna prakAra kA hai-(1) kAyanisargAdhikaraNa, (2) vAnisagargAdhikaraNa, aura (3) manonisargAdhikaraNa / audArika Adi zarIra kA avidhirUpa se tyAga karanA-zastra Adi se ghAta kara usakA tyAganA, agni meM girakara jala jAnA, jala meM DUbakara mara jAnA, gale meM phAMsI lagAkara apanI hatyA kara lenA Adi lokaviruddha apamRtyu ke kAraNoM se AdinI sAthe pAtramAM athavA mukhamAM meLavI devuM, te pAnasaMgAdhikaraNa che, arthAtaADara pa. aDadikane bIjI AhAra-pANI vagerenI sAthe meLavI devuM te bhakata pAnasaMgadhikaraNa che. vasa-pAtra Adine lAla, pILA Adi raMganI sAthe tathA zera mATe tenA eka bhAgane bIjA vastronI sAthe tathA aneka raMgavALA derAonI sAthe jeDI devuM te upakara-saMgAdhikaraNa che. (4) nisagadhikaraNa-tyAga kare ane cheDI devuM tenuM nAma nisarga che, nisa rUpa adhikaraNanuM nAma nisagadhikaraNa che, ane te traNa prakAranA che, (1) kAyanisargo 20. (2) pAnisamAdhira, (3) bhane manonisAdhi42. mohAni mA zarIra ravidhithI tyAga kara-phAstra AdithI ghAta karIne tyAga kara, agnimAM paDIne mR. ravuM. pANImAM DUbIne maraNa pAmavuM, gaLAmAM phAMsI nAMkhI pitAnI hatyA karavI Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA 25 . 'pi tyAgaH, preraNaM zAstropadezAdRte iti bhAvaH / manonisargaH = manaso duSpravRttiH / atra bahirvyApArApekSayA zarIrAdInAmajIvanisargAdhikaraNatvamuktam / jIvAdhikaraNe cAtmanaH parispandarUpAntarvyApArApekSayA manovAkkAyAnAM grahaNam, mUlaguNa nirvartanAdhikaraNe saMsthAnamAtraM teSAmiti vizeSaH / ha zarIra kA svayaM vinAza karanA so kAyanisargAdhikaraNa hai 1 / vacana kI duSpravRtti karanA - dUsaroM ko hiMsAdika pApakarma karane kI ora upadeza dvArA prerita karanA vaha vAGnisargAdhikaraNa hai 2 / mAnasika duSpravRtti kA nAma manonisargAdhikaraNa hai 3 / yahAM bAhyavyApAra kI apekSA se mana, vacana aura kAya meM ajIvAdhikaraNatA kahI gayI hai / jIvAdhikaraNa meM AtmA ke parispandarUpa antarvyApAra kI apekSA se mana, vacana aura kAyA kA grahaNa kiyA gayA hai / mUlaguNanivarttanA meM mana, vacana aura kAya kA AkAramAtra gRhIta huA hai / bhAvArtha - ajIvAdhikaraNa ke bhedarUpa mUlaguNanirvartanA meM tathA nisargAdhikaraNa meM, evaM jIvAdhikaraNa ke 108 bhedoM meM mana, vacana, aura kAya kA grahaNa huA hai, ataH isa prakAra inake grahaNa karane se punarukti-doSa kA prasaMga hotA hai, isa prakAra kI AzaMkA kA parihAra karane ke liye TIkAkAra kahate haiM ki aisI AzaMkA nahIM karanI cAhiye kyoM ki ajIvAdhikaraNa ke bhedarUpa nisrgaalAkaviruddha apamRtyunA akAraNe thI peAtAnA zarIranA nAza karavA, te kAyanisargAdhikaraNa 1. vacananI mAThI pravRtti karavI, khIjA mANaseAne hiMsAdika pApakama karavAnA upadeza ApI preraNA karavI te vAhUnisargAdhikaraNa che 2. mAnasika mATI pravRttinuM nAma manenisargAdhikaraNa che. 3. ahIM bAhya vyApAranI apekSAthI mana, vacana ane kAyAmAM ajIvAdhikaraNatA kahevAmAM Ave che. jIvAdhikaraNamAM AtmAnA halana-calanarUpa anta*pAranI apekSAthI mana, vacana ane kAyAnuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. mUlaguNanivRtta nAmAM mana, vacana ane kAyAnA AkAramAtranuM grahaNa karyu che bhAvArtha jIvAdhikaraNanA bhedyarUpa mUlaguNu ninAmAM, tathA nisargAdhikaraNamAM, ane jIvAdhikaraNanA 108 ekase ATha bhedomAM mana, vacana ane kAyAne grahaNa karavAmAM Avela che, eTalA mATe e pramANe tenA grahaNa karavAthI punarukti doSa AvavAnA prasaMga ane che, A prakAranI je zaMkA thAya che tenA parihAra karavA mATe TIkAkAra kahe che ke evI zaMkA nahi karavI joIe, kAraNa ke ajIvAdhikaraNanA bhedarUpa nisargAdhikaraNamAM mana, vacana ane kAyanA Ahva vyApArane ja grahaNa karavAmAM bhAvyo che; bhana, vayana bhane avazya yoganuM zraSu yu nathI. bhananI, vayananI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. . ....: . vipAkazruteH 1. sAmparAyikaM karma jJAnAvaraNIyAdyaSTavidham / .. . : .., "akaSAyajIvasya Ipithasyaiva . karmaNa AsravoM bhavati, na tu sAmyarAyikasye "-ti yaduktaM, tatra kiM nAma IpithaM karmeti ?, ucyate-IraNam I-AgamAnusAriNI gatiH, saiva panthAH mArgaH praveze yasya krmnnstdiiryaapthm| dhikaraNa meM mana, vacana aura kAya ke bAhya vyApAra kA hI grahaNa kiyA gayA hai, mana-vacana-kAyarUpa yoga kA nhiiN| mana kI, vacana kI aura kAya kI bAhya duSpravRtti hI vahAM gRhIta huI hai| . nivartanAdhikaraNa meM mana, vacana aura kAya ke AkAra kA grahaNa huA hai, mana, vacana aura kAya kI pravRtti kA nahIM / jIvAdhikaraNa meM mana, vacana aura kAyarUpa yoga ko, jo AtmA ke pradezoM kA parispandarUpa antaraMga pariNAma hai, grahaNa kiyA hai| yoga kyA hai ? isa viSaya kA khulAzA pIche kiyA jA cukA hai| _ ATha prakAra kA jo jJAnAvAraNIya Adi karma hai vahI sAmparAyika karma hai| - jo jIva kaSAya se rahita haiM unake IryApathakarma kA AsravaM hotA hai, sAmparAyikakarma kA nahIM !"-yaha jo bAta pahile kahIM hai so Ipithakarma kyA hai ?-ila prakAra kI jijJAsA kA samAdhAna karane nimitta TIkAkAra kahate haiM ki-"IraNam IyA-AgamAnusAriNI gatiH, saiva panthAH mArgaH praveze yasya karmaNaH, tadIryApatham AgamakI vidhike anusAra jo gamana hotA hai vaha IryA hai, yaha IryA hI jisa ane kAyAnI bAhya mAThI pravRttine ja tyAM svIkAravAmAMgrahaNa karavAmAM AvI che. nirva nadhikaraNamAM mana, vacana ane kAyAnA AkArane grahaNa karela che. mana, vacana ane kAyAnI pravRttinuM grahaNa nathI jIvAdhikaraNamAM mana, vacana ane kAyarUpa yoga, ke je AtmAnA pradezanA halana-calanarUpa antaraMga pariNAma che, tenuM grahaNa karyuM che. roga e zuM che? e viSayano khulAse pAchaLa karavAmAM AvyuM che. - ATha prakAranAM je jJAnAvaraNIya Adi karma che, te sAmparAyika karma che. .. "2 4 ghAyathA 2Dita . che tane pathabhAnA mAsaMpa thAya cha, saampraayika karmane thato nathI"--e vAta je prathama kahI che te IryApatha karma zuM che? meM pAnI misAnu samAdhAna 42vA sATe 2 49 cha:-" IraNam iyAMAgamAnusAriNI gatiH saba panthAH mArgaH: praveze, yasya karmaNaH, tadIryApatham". AgamanI vidhipramANe je gamana thAya che. te charyA che. te IryA je karmanA Agamanane Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .?. 1. vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA gatiratropalakSaNamAtraM yogamAtrapratyayatvAt / gacchatastiSThato. vA . kaSAyarahitajIvasya trisamayasthitiko bandhoM bhavati / akaSAyo dvividhaH-vItarAgaH sarAgazca / tatra vItarAgastrividhaH-upazAntamohaH, kSINamohaH, kevalI ca / tatra kSINamoha-kevalinauM sarvathonmUlitaghAtikarmarAzikau / saMrAgastu-saMjvalana' kaSAyavAnapi yaH khalvavidyamAnodayaH so'kaSAya eva / : sAmparAyikeryApathakarmabandhA niyamena prativiziSTA eva bhavantItyuktam, karma ke Agamana kA mArga hai vaha IyApathakarma hai| Ipithakarma ke Ane meM jo IryA ko kAraNa rUpa se kahA hai vaha sirpha upalakSaNa mAtra haiM, arthAt IryApatha karmakA Asrava kevala yoga se hI hotA hai, kaSAya se nahIM / vaha yogI cAhe cala rahA ho, cAhe baiThA ho, usake tIna samaya kI sthitivAlA Ipitha karma kA Asrava hI hogA, sAmparAyika. karma kA Asrava nahIM; aura usI kA bandha hogaa| akaSAyI-jinake kaSAyA. kA udaya nahIM hai aise jIva do prakAra ke hote haiM-eka sarAgI aura dUsare vItarAgI / upazAntamohaguNasthAnavAle, kSINamohaguNasthAnavAle aura kevalI, ye tIna jIva sarvathA kaSAya se rahita haiM, kyoM ki kaSAya kA udaya 10 veM guNasthAna taka hI hotA hai, Age ke guNasthAnoM meM . nahIM / sarAgI jIva yadyapi saMjvalanakaSAyayukta bhI hote haiM phira bhI jinake isakA udaya nahIM hai ve jIva bhI unake udayAbhAvakI ... apekSA kaSAyarahita hI mAne gaye haiN| ..: .... . .. sAmparAyika aura Ipitha-karma kA baMdha jIvoM ke niyama le. mArga che te iyapathakama che. IryApathakamanA AvavAmAM je kaMine kAraNarUpa kahela te kevaLa upalakSaNa mAtra che. arthAta IryApakarmano Asava kevaLa cogathI ja thAya che, kaSAyathI nA. te yogI 2 bhupayAle mathavA to meha ra ta paNa tine traNa, sabhayanI sthitivALe IryApathakamanA Asrava lAgaze ja, paNa sAmparAyika kamane Asrave lAgaze na ane tenAma tharI. mAyA-rene cAyanA ya nathI sevA-01-2 prAranA... hAya cha-(1) me sa0I, sate. (2) bhAta vItarAja0. S5ntamA-guNasthAnavANa . . kSINubhADa-zuSNu-sthAnavA mana vadI, mero savathA upAyathI hita cha, ... kAraNa ke kaSAyane udaya dazamA guNasthAna sudhI ja hoya che, paNa AgaLanA guNasthAnomAM .. thata nathI. sarANA ne banAyayuTata. pAya cha; ta netA udaya nathI. te jIva paNa tenA udayAbhAvanI apekSAthI kaSAyarahita ja mAnavAmAM Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 __- vipAkazrute atha tasya sAmparAyikasyeryApathasya ca karmaNaH pariNAmaH . phalaM ca vipAka ityucyate, sa ca-udayo vedanA cetyubhayarUpaH / tatra-udayA-udayAvalikAmavezaH; vedanA rasAnubhavaH / tat karma pIDAnugrahAvAtmanaH pradAya bhuktabhaktAdivikAravanivartate= niHsarati, avasthAnahetvasadbhAvAt / atredamukaM bhavati-vipAkAt karmaNo nirjarA AtmapadezebhyaH paripatanaM bhavati / dezataH karmakSayo nirjarA, viziSTa hI hotA hai, arthAt sAmparAyika karma kA baMdha kaSAyasahita jIvoM ke hone se usameM sthitibaMdha aura anubhAgavaMdha viziSTa hotA hai, parantu IryApatha karma ke Asrava meM kaSAya kA sarvathA abhAva hone se sthiti aura anubhAgabaMdha nahIM hotA, sirpha prakRtibaMdha aura pradezabaMdha hI hotA hai / ina donoM prakAra ke karmoM kA jo pariNAma evaM phala hai usakA nAma vipAka hai| yaha vipAka udaya aura vedanA isa rUpa se do prakArakA hotA hai / udayAvali meM kamoM kA praveza honAsthiti ko pUrI karake phala denA, udaya hai| rasAnubhava kA nAma vedanA hai / udya aura vedanA-avasthArUpa vipAkavAlA karma AtmA kI pIDA aura anugraharUpa phala dekara khAye hue bhojana ke vikRta paripAka kI taraha bAda meM jhaDa jAtA hai-AtmA se dUra ho jAtA hai, phira vahAM apanI sthiti pUrI ho jAne se ThaharatA nahIM hai| kahane kA tAtparya yaha hai-vipAka se karmoM kI nirjarA hotI hai-karmoM kA thoDA2 AMzikarUpa se AtmA ke pradezoM se saMbaMdha kA viccheda hotA hai| nirjarA aura mokSa meM yahI antara hai ki saMcita karmoM kA thoDA2 nAza sAmparAyika ane IryApatha-karmane baMdha jene niyamathI viziSTa ja hoya che, arthAta-sAmpAyika kamane baMdha kaSAyasahita chane hovAthI temAM sthitibaMdha ane anubhAgabaMdha vizeSa prakAranA he ja che, paraMtuIryApatha kamanA AsavamAM kaSAyane sarvathA abhAva hovAthI sthiti ane anubhAgabaMdha thatuM nathI, kevala prakRtibaMdha ane pradezabaMdha ja thAya che. A banne prakAranA karmonuM je pariNAme ane phaLa che tenuM nAma vipAka che. e vipAka udaya ane vedanA e pramANe be prakAra che. udayAvalikAmAM karmo praveza thaIne sthitine pUrI karIne phaLa Ape che te udaya che. rasAnubhavanuM nAma vedanA che. udaya ane vedanA avasthArUpa vipakavALA karma AtmAne pIDA ane anugraharUpa phaLa ApIne khAdhelA kherAkane vikRta paripAkanI peThe pachIthI chuTI jAya che, arthAt AtmAthI dUra thaI jAya che. pitAnI sthiti pUrI thavAthI pharIne tyAM sthiratA karatA nathI. kahevAne Azaya e che ke -vipAkathI karmonI nirjara thAya che-kamena thoDA thoDA aMzarUpathI AtmAnA pradeze sAthenA sambandhane vida thAya che. nirjarA ane mekSamAM e ja Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvathA pdyaa| udApAkakAlapAyA niyukti sAmadinudApAkajA vipAkAmasya karmaNo jAta sthitikSaya kramikakriyAvizAvat sA svApAna vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA 29 sarvathA karmakSayo mokSa iti vivekH| nirjarA dvividhA-vipAkajA, avipAkajA vaa| vipaak:-udyH| udIraNA tvvipaakH| saMsArasAgare pariplavamAnasyAtmanaH zubhAzubhasya karmaNo vipAkakAlamAptasya yathAyathamudayAvalikAsrotasi patitasya phalopabhogAdupajAte sthitikSaye yA nivRttiH sA vipAkajA nirjarA / yattu karma-aprAptavipAkakAlam aupakramikakriyAvizeSasAmarthyAdanudIrNa balAdudIrya-udayAvalikAmanupravezya vedhate . panasAmraphalapAkavat sA tvavipAkajA honA nirjarA hai aura unakA sarvathA vinAza honA mokSa hai| vipAkajA aura avipAkajA ke bheda se nirjarA do prakArakI hai| udaya kA nAma vipAka aura udIraNA kA nAma avipAka hai| sthiti vinA pUrI kiye hI karmoM ke phala dene kA nAma ..udIraNA hai / saMsArasAgarameM anAdikAla se gote khAnevAlI AtmA ke sAtha kSIranIra kI taraha saMbaMdhita hue zubha aura azubha karmoM kA yathAyogya rIti se apane samaya para prApta phala ke upabhoga se sthiti ke kSaya ho jAne para jo AtmA se unakI nivRtti ho jAtI hai vaha vipAkajA nirjarA hai| jisa karma kA udayakAla prApta na ho usa karma ko aupakramikakriyAvizeSa ke prabhAva se udaya meM lAkara khapA denA isakA nAma avipAkajA nirjarA hai / jaise Ama tathA panasa kI DAlI meM lagA huA phala jo apane samaya para paka kara TUTa paDatA hai, usake sthAnApanna vipAkajA nirjarA hai| isase AtmA kA kucha bhI hita nahIM hotA hai| jo phala ki jisakA vipAka kAla prApta nahIM huA hai, DAlI bhinnatA che ke saMcita karmone thaDe nAza thave te nirjara, ane tene sarvathA nAza the te mekSa che. vipAkajA ane avipAkajAnA bhedathI nijAnA be prakAra mAnavAmAM Ave che. udayanuM nAma vipAka ane udIraNAnuM nAma avipAka che. sthiti pUrNa karyA vinA karelA karmo je phaLa Ape tenuM nAma udIraNa che. saMsArasAgaramAM anAdi kALathI gothAM khAnAra AtmAnI sAthe kSIra-nIra-pramANe saMbaMdhamAM AvelAM zubha ane azubha karmone yathAyogya rIte pitAnA samaya upara prApta phaLanA upabhegathI sthitine kSaya thatAM je AtmAthI tenI nivRtti thaI jAya che te vipAkA nirjarA che. je karmane udayakALa ALyuM na hoya te karmane opakramika-kriyA-vizeSanA prabhAvathI udayamAM lAvIne khapAvI devuM tenuM nAma avipAkajA nirjarA che. jevI rIte AMbA tathA panasanI DALImAM lAgeluM phaLa te pitAnA samaya para pAkIne TuTI jAya che, tenI mAphaka vipAkajA nirjarA che. tenAthI AtmAnuM kaI prakAre hita thatuM nathI. je phaLane vipAkakALa prApta Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. .. vipAkazruteM / nirjraa| vipAko nirjarAyAH kAraNam / tapo'pi nirjarAyAH kAraNaM bhavati / ato dvividhA nirjarA bhvti| . nirjarA karmaNaH pariNAmaH, ataH sA'pi vipAka iti vyapadizyate / tadabhimAyeNA'pi vipAkasya dvaividhyamucyate, tad yathA-vipAko dvividhaH abuddhipUrvaH 1, kuzalamUlazca 2 / tatrAbuddhipUrvaH kaH padAthaH? ityucyate, buddhiH pUrvA yasya sa buddhipUrvaH, 'karma zATayAmi' ityevaMrUpA buddhiH prathamaM yasya sa buddhipUrvaH, na buddhipuurvo'buddhipuurvH| jJAnAvaraNIyAdikarmaNo yadAvaraNAdirUpaM phalaM tasmin se toDakara pAla meM rakha diyA jAtA hai, vaha samaya ke pahile bhI paka jAtA hai, isake sthAnApanna avipAkujA nirjarA hai| yaha tapazcaryA Adi dvArA sAdhya huA karatI hai, aura isI se AtmakalyANa kA mArga hAtha lagatA hai| jisa prakAra vipAka nirjarA kA kAraNa hotA hai, usI prakAra tapa bhI nirjarA kA kAraNa hotA hai| isa prakAra nirjarA do prakAra hotI hai| .. karma kA pariNAma nirjarA hai / isa apekSA se nirjarA bhI vipAka hai, aisA vyapadeza hotA hai / isa abhiprAya se bhI vipAka abuddhipUrva aura kuzalasUla ke bheda se do prakAra kA mAnA gayA hai| "karma zATyAmi"- maiM karmoM kI nirjarA karU~'-isa prakAra kI buddhi se prerita ho jo karmoM kI nirjarA karane meM pravRtti karatA hai, usakA.vaha pariNAma-vipAka, buddhipUrva hai; kyoM ki "buddhiH pUrvA yasya sa buddhipUrvaH"jisa vipAka ke pahile " karmoM kI maiM nirjarA karU~" isa prakAra kI nathI thaye ane DAlI uparathI teDIne tene ghAsamAM rAkhyuM. te samaya pahelAM paNa pAkI jAya che, tenI mAphaka avipAka ja nirbhara che. A nirjarA tapazcaryA Adi dvArA sAdhya thayA kare che, ane te vaDe karIne Atma-kalyANano mArga hAthamAM Ave che. jevI rIte vipAka e nirjarAnuM kAraNa hoya che, te pramANe tapa paNa nirjarAnuM kAraNa thAya che. A pramANe nijA be prakAre che.' karmanuM je pariNAma te nirbhara che. e apekSAthI nirjarA paNa vipAka che, e vyapadeza thAya che. e abhiprAyathI paNuM vipAka abuddhipUrva ane kuzalamULanA bhedathI se jAnI mAnavAmAM Ave che. "kama zATayAmi" bhanI . niza 43'-mA prakAranI buddhithI prerita thaIne je karmonI nirjarA karavAmAM pravRtti kare che tenuM te pariNAma qiaa muddhipUche. 429. OM "buddhiH pUrvA yasya sa buddhipUvaH" * vidhAmA pahelAM "karmonI huM nirjarA karUM-A prakAranI buddhi thAya che, te buddhipUrva mAnavAmAM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA narakatiryaGmanuSyadeveSu vipacyamAne'nubhUyamAne sati yastasya karmaNo nirjaraNa rUpo vipAkaH sa bhavatyabuddhipUrvakaH / ayaM saMsArAnuvandhI vipAkaH / yaratu dvAdazavidhena tapasA parIpahajayena vA jAto vipAkaH, sa niyamena buddhipUrvako. bhavati, sa kuzalamUla ityucyate / ayamAtmanaH kalyANakArako vipAkaH / ayaM. hiM yadA sakalakarmakSayalakSaNo * bhavati, tadA mokSasya sAkSAtkAraNaM bhavati / evaMvidhanirjarArUpasya vipAkasya mokSaM. prati sAkSAtkAraNatvamiti jainAbuddhi hotI hai vaha buddhipUrva mAnA gayA hai| isIkA dUsarA nAma kuzalamUla hai| isa prakAra kI buddhiH jisa pariNAma ke pUrva meM nahIM ho, vaha avuddhipUrva-pariNAma hai| jJAnAvaraNIya Adi. kamoM kA jo Atmika guNoM ko AvaraNa karanerUpa phala hai, jaba vaha apane samaya para naraka, tiryazca, manuSya aura devaparyAya meM paripakka hokara udaya meM AtA hai taba vaha apanI sthiti ke pUrNa hone se avazya2 nirjarita ho jAtA hai, yahI avuddhipUrvaka vipAka hai| kyoM ki yaha vipAkarUpa karmakI nijarA buddhipUrvaka nahIM huI hai, kintu apane samayAnusAra hI huI hai, ataH yaha AtmA kA hitavidhAyaka nahIM hai, pratyuta saMsArAnubaMdhI hI hai| jo karma kA vipAka 12 prakAra ke tapa ke ArAdhana se, athavA 22 prakAra ke parISahoM ke jItane se hotA hai vaha niyama se buddhipUrvaka hI hotA hai, isase hI AtmA kA kalyANa hotA hai, aura yahI jisa samaya samasta karmoM kA kSayasvarUpa hotA hai usa samaya mukti kA sAkSAtkAraNa hotA hai| isa prakAra nirjarArUpa vipAka.meM mukti ke prati sAkSAtkAraNatA siddha hai; aisA Ave che, AnuM bIjuM nAma kuzalamULa che. A prakAranI buddhi je pariNAmane pUrvamAM nathI thaI te abuddhipUrva-pariNAma che. jJAnAvaraNIya Adi karmonuM je Atmika guNone AvaraNa karavA rUpa phaLa che te jyAre potAnA samaya upara naraka, tiryaMca, manuSya ane deva paryAyamAM paripakava thaIne udaya Ave che tyAre te pitAnI sthiti pUrI thatAM avazya nirjarita thaI jAya che kharI jAya che, te abuddhipUrva vipAka che. kAraNa ke e vipAka- rUpa karmanI nirjarA buddhipUrvaka nathI thaI, paraMtu pitAne samaya anusAra ja thaI che, tethI te AtmahitasAdhaka nathI, paNa saMsArAnubaMdhI ja che. je karmone vipAka bAra prakAranA tapanI ArAdhanAthI, athavA bAvIza prakAranA pariSahene jItavAthI thAya che te buddhipUrvaka hoya che, tethI AtmAnuM kalyANa thAya che, ane te je samaye samrasta karmono kSayasvarUpa thAya che te samaye mukitanuM sAkSAtkAra thAya che. A pramANe Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkabhute 31 gamasiddhAntaH / vipAkasya pratipAdakaM bodhakaM zrutaM =pravacanaM vipAkazrutam / idamekA dazamaGgam / idaM ca vipAkasya zubhAzubhakarmasambandhitvena zubhAzubhakarmaphalabhUtavedanArUpaM dipAkaM varNayituM prastutam / vedanArUpo vipAko duHkhasukhabhedena dvividhaH / ato'sya zAstrasya dvau zrutaskandhau bhavataH - duHkhavipAkAkhyaH, sukhavipAkAvyazca / tatra prathama zrutaskandhe dazAdhyayanAni santi, tatra prathamAdhyayanaM varNayannidamAcaM sUtramAha - " teNaM kAleNaM " ityAdi / jainasiddhAnta kA kathana hai, isameM koI bhI virodha nahIM hai| [C isa vipAka kA pratipAdana karanA hI isa zAstra kA mukhya uddeza hai, isaliye vipAka kA pratipAdaka hone se yaha sUtra bhI vipAkazruta " isI nAma se prasiddhakoTi meM AyA hai / udaya aura vedanArUpa se vipAka do prakArakA pahile varNita huA hai / unameM se isa zAstra meM azubha aura zubha karmoM ke phalabhUta vedanArUpa vipAka kA kathana kiyA jAyagA / yaha vedanArUpa vipAka bhI duHkha aura sukha ke bheda se do prakAra kA hai| isaliye duHkhavipAka aura sukhavipAka isa nAma se yaha zAstra do vibhAgoM meM vibhakta huA hai / prathama vibhAga meM daza adhyayana haiN| unameM se prathama adhyayana kA varNana karate hue sUtrakAra isa Adi sUtra kA kathana karate haiM" teNaM kAleNaM " ityAdi / nirjarArUpa vipAkamAM mukita taraph sAkSAtkAraNutA siddha che. e pramANe jaisiddhAMta kahe che, temAM koI prakArane virodha nathI. e vipAkanuM pratipAdana karavuM teja A zAstranA mukhya uddeza che, eTalA mATe vidhAunu pratipAda hovAthI A sUtra pazu "vipAkazruta" me nAmathI asiddha aTibhAM AvyuM che, udaya ane vedanArUpathI vipAkanA be prakAra prathama varNavelA che. temAMthI A zAstramAM azubha ane zubha karmonAM bhUta vedanArUpa vipAkanuM varNana karavAmAM Avaze. e vedanArUpa vipAkanA paNa du:kha ane sukhanA bhedathI be prakAra che. eTalA mATe du:khavipAka ane sukhavipAka e nAmathI A zAsra be vibhAgamAM vaheMcAeluM che. prathama vibhAgamAM daza adhyayana che. temAMthI prathama adhyayananuM varNana karatAM sUtrakAra yA prathama sUtratuM sthana re - ' teNaM kALeNaM' ityAhi. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, campAvarNam + // mUlam // teNaM kAleNaM teM samaeNaM caMpA NAmaM NayarI hotthA / vaNNao / tattha NaM caMpAe NayarIe bahiyA uttarapuratthime disIbhAe puNNabhadde ceie hotthA / vaNNao / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI ajjasuhamme NAmaM aNagAre jAisaMpaNNe kulasaMpaNNe, vaNNao, caudasapuccI caunANovagae paMcahi aNagArasahiM saddhi saMpariDe puvvANupuvi caramANe jAva jeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ahApaDirUvaM jAva viharai / parisA niggayA / dhammaM soccA nisamma jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA // sU0 1 // // TIkA // ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' tasmin kAle - sAmAnye'vasarpiNIlakSaNe caturthArake ityarthaH tasmin samaye - viziSTe tadekadezabhUte hIyamAnalakSaNe ityarthaH / sUtre saptamyarthe tRtIyA / ' caMpA NAmaM NayarI' campA nAma nagarI 'hotthA ' AsIt / yadyapyadhunA'pi sA'sti, tathApyavasarpiNIkAlasya hIyamAnatvAt sudharmasvAminaH samaye sA vakSyamANavarNakaviziSTA nAstIti kRtvA ' AsIt ' iti bhUtakAla -- ' teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM caMpA NAmaM NayarI hotthA ' usa kAla usa samaya arthAt avasarpiNI kAla ke cauthe Are meM campA nAmakI eka nagarI thI / bhUtakAlika " hotthA " kriyApada kA prayoga isa bAta ko lakSya meM lekara kiyA gayA hai ki - jisa prakAra vaha caMpA nagarI cauthe Are meM Rddhi Adi se saMpanna thI vaisI sudharmA svAmI ke samaya nahIM rahI / caMpA nagarI to aba bhI hai, parantu pahile 33 ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA NAmaM NayarI hotthA ) te Aja mane te sabhayabhAM arthAta--avasarpiNI kALanA ceAyA ArAne viSe campA nAmanI eka nagarI hatI. bhUtahaaais " hotthA" chiyApahano prayoga me vAtanuM sakSya rANIne urelA che ? abhA te caMpAnagarI ceAthA ArAmAM Rddhi AdithI sa Mpanna hatI, tevI sudharmA svAmInA abhayabhAM rahI na hatI. aMcA nagarI to hAsabhAM pazu che. paraMtu yaDemAM nevI nathI. - Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............ vipAkazrute vivakSayA nirdezaH / kIdRzI sA nagarI ?- tyata Aha-vaNNao' varNakaHasyA varNanam, saca-rithimiyasamiddhA, pamuiyajaNajANavayA' ityAdiraupapAtikasUtrAd vijJeya ityarthaH / tatra astimitasamRddhA-RddhA nabhaHspa zibahulamAsAdayuktA bahulajanasaMkulA ca, stimitA-svaparacakrabhayarahitA, samRdA dhanadhAnyAdipUrNA, patrayasya karmadhArayaH, vibhavavistIrNA zAntisampannA cetyayaH, pramuditajanajAnapadA - pramuditAH mamodaM prAptAH, janA nAgarikAH, jAnapadAH azeSadezavAsino yasyAM sA tathA, iSTaprabhUtavastusaulabhyAt pramuditanikhilajanetyarthaH / 'tatya NaM' tatra khalu 'caMpAe NayarIe bahiyA' campAyA nagaryA bahiH tasyA bAhyapradeze 'uttarapuratthime disImAe' uttarapaurastye jaisI nahIM hai| 'vaSNao' isakA savistara varNana aupapAtika sUtra meM 'RddhatthimiyasamiddhA pamuiyajaNajANavayA' ityAdi hai| 'RddhA' usameM UMce UMce mahala the, aura vaha janasaMkhyA se bharI huI thii| 'stimitA' vahAM svacakta paracakra- kA bhaya nahIM thaa| 'samRddhA' vaha dhana, dhAnya aura vibhava se paripUrNa thii| 'pamuiyajaNajANavayA' vahAM kA pratyeka jana AnaMda meM sadA magna rahatA thA, dUsare dezoM se Aye hue manuSya vahAM para kisI bhI vastu kI aprAptijanya kaSTa kA anubhava nahIM karate the| ve bhI sadA praphullitacitta rahate the, kAraNa ki vahAM para jIvananirvAha kI samasta sAdhana-sAmagrI bahuta hI pracurarUpa meM sulabha thii| usa nagarI meM aisA koI bhI sthAna nahIM thA jo janasamudAya se vyApta na rahatA ho| __ (tatva NaM caMpAe NayarIe bahiyA uttarapuratyime disIbhAe puNNabhadde (vaSNao) tenu vita2 parchana bhaurAti: sUtramA 'RddhatyimiyasamiddhA pamuTayajaNajANavayAtyA . (RddhA)tamA yA yA bhADeta tAbhanete nagarI bhAbodhI sarapUra tA. (stimitA) svaya-52yanI tyAM bhaya na Dato. (samRddhA) dhana, dhAnya bhane vainathI te paripU tI. (pamuiyajaNajANavayA) tyAMnA 12 bhAsa AnaMdamAM magna rahetA hatA. bIja dezamAMthI AvelA mANase A nagarImAM kaI vastu vinA du:kha pAmatA nahi, ane te paNa hamezAM prakuTilata manathI rahetA hatA, kAraNa ke ahIM jIvana-nirvAhanI tamAma sAdhana-sAmagrI vizeSa pramANamAM bahuja sulabha hatI. A nagarImAM evuM keI paNa sthAna na hatuM ke tyAM mANasanI vastI na hoya. (tatya NaM caMpAe NayarIe vahiyA uttarapuratthime disIbhAe puNNabhadde ceie Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1; a0 1, pUrNabhadravarNanam, .35 digbhAge IzAnakoNe, 'puNNabhadde' pUrNabhadraM = pUrNabhadranAmakaM, 'ceie' caityam udhAnam, 'hotthA' aasiit| 'vaNNao' varNakA varNanam, sa ca-cirAie, puvvapurisapaNNatte' ityAdiraupapAtikasUtre draSTavyaH; tatra-' cirAie' cirAdika= cirakAlikam, ata eva-'pucapurisapaNNatte' pUrvapuruSaprajJaptaM-pUrvapuruSaiH prAcIna- .. puruSaiH prajJapta-kathitam, idaM bahukAlataH prasiddhamityarthaH / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtevAsI' antevAsI = ziSyaH 'ajjasuhamme NAmaM aNagAre' AryasudharmA nAmAnagAro vihrtiitynvyH| sa kIdRzaH? ityAha-'jAisaMpaNNe' jAtisampanna ceie hotthA) usa caMpA nagarI ke bAhya IzAna koNameM eka pUrNabhadra nAmakA bahuta prAcIna udyAna thaa| (vaNNao) isakA bhI varNana aupapAtika sUtra meM "cirAie pucapurisapaNNatte" ityAdi pada dvArA kiyA gayA hai| yaha udyAna cirakAla kA banA huA hai| pUrvapuruSoM dvArA isa udyAna ke bAre meM anuzruti calI A rahI hai, arthAt yaha udyAna bahuta kAlase prasiddha hai| . (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI ajjamuhamme NAma aNagAre jAisaMpaNNe kulasaMpaNNe, vaNNao, cauddasapuvvI caunANovagae paMcahi aNagArasaehiM saddhiM saMparikhuDe puvvANupuci caramANe jAva jeNeva puNNabhadda ceie teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, ahApaDirUvaM jAva viharai) eka samaya kI bAta hai ki-bhagavAna mahAvIra ke ziSya zrIArya-sudharmA svAmI anagAra usI avasarpiNI kAla ke usI cauthe .. Are meM tIrthaMkaroM kI paraMparA se vihAra karate hue usa udyAna meM apane 500 ziSyoM sahita pdhaare| vaha kaise the ? so kahate haiM-jAtisaMpanna hotthA) mA pAnagazanI mahA2 zAnabhA se pUrNa na nAmanI ma04 prAcIna bhagAyA to. (vaNNao) tenuM varNana pAra mopapAtisUtramA 'cirAie pucapurisapaNNatte' tyA paho 43 yu cha. 2mA dhAna gahu eial sabhayano mana che. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI ajjamuhamme NAmaM aNagAre jAisaMpaNNe kulasaMpaNNe, vaNNao, causapuvvI caunANovagae paMcarhi aNagArasaehiM saddhiM saMparivuDe puvvANupulviM caramANe jAva jeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ahApaDirUvaM jAva viharai ) me bhayanI bAta cha ? bhagavAna mahAvIranA ziSya zrI AryasudharmA svAmI te avasarpiNI kALanA te grothA ArAmAM tIrthakarAnI paraMparAthI vihAra karatAM te udyAna-bagIcAmAM potAnA pa00 ziSya sahita Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __.. vipAkazrute suvizuddhamAThavaMzayuktaH, 'kulasaMpaNNe' kulasampannaH-kulaM-paitRkA pakSastatsampannaH, uttamapaTakapakSayukta ityarthaH / "vaNNao' varNakA varNanam, sa cAnyatroktaH'valasaMpaNNe, viNayasaMpaNNe, lAghavasaMpaNNe, oyaMsI, teyaMsI, vayaMsI, jasaMsI, jiyakohamANamAyAlohe, jIviyAsAmaraNamayavippamukke' ityAdi / asya vyAkhyA-valasampannaH balayuktaH, lAghavasampannaH lAghavaM-dravyataH svalpopadhitvaM bhAvato gauravatrayanivAraNaM ca, tatsampannaH, ojasvI-ojaH tapaHmabhRtipabhAvAt samutyatejaH, tadvAn, tejasvI-tejolezyAdimAna, vacasvI-vacA AdeyaM vacanaMsakalamANigaNahitasampAdakaM niravadhavacanaM, tadvAn ityarthaH, yazasvI = yazoyuktaH, .the-jinakA mAtRpakSa vizuddha thA, kulasaMpanna the-jinakA pitRpakSa nirmala thaa| zAstroM meM inakA varNana isa prakAra AtA hai-"valasaMpaNNe, viNayasaMpaNNe, lAghava-saMpaNNe, oyaMsI teyaMsI, vayaMsI, jasaMsI, jiyakohamANamAyAlohe, jIviyAsA-maraNabhayavippamukke" ityaadi| ve Arya sudharmA svAmI anagAra balayukta, vinayasaMpanna tathA lAghavaguNaviziSTa the| dravya aura bhAva kI apekSA lAghava do prakAra kA hotA hai / atyaMta alpa upadhi rakhanA yaha dravya kI apekSA lAghavaguNa hai, tIna gauravoM se rahita honA bhAva kI apekSA lAghavaguNa hai| tapazcaryA Adi ke prabhAva se jo teja prakaTa hotA hai vaha oja, tathA tejolezyA se udbhUta zArIrika camaka teja kahalAtI hai, zrI sudharmA svAmI ina donoM se samanvita the| ojasvI the aura tejasvI bhI the| ve vacasvI the unake vacanoM ke prati samasta prANiyoM ke hRdaya meM sneha thA, kyoM ki unake padhAryA che. te kevA hatA? te kahe che -jAtisaMpanna hatA jene mAtRpakSavizuddha hato, kuLasaMpanna tA-renA pitRpakSa nirbhaya to. zAlomA telu varNana mA prabhAle Ave cha-'valasaMpaNNe viNayasaMpaNNe, lAghavasaMpaNNe, oyaMsI, teyaMsI, vayaMsI,jasaMsI, jiyakohamANamAyAlohe, jIriyAsAmaraNabhayavippamukke ityAdi te Arya sudhAsvAmI magAra sayuta, vinayasaMpanna tathA lAghavaguNaviziSTa hatA, dravya ane bhAvanI apekSA lAghava be prakAranuM che. bahuja gheDI upadhi-upakaraNa rAkhavuM te dravyanI apekSAe lAghavaguNa che. traNa gauravathI rahita thavuM te bhAvanI apekSAe lAghavaguNa che. tapazcaryA AdinA prabhAvathI je teja pragaTa thAya che te ja, tathA tejalezyAthI utpanna zArIrika prakAza te teja kahevAya che, zrIsudhamAM svAmI e bannethI samanvita hatA. eTale ojasvI ane tejasvI DatA. vacalI hatA-temanA vacane para tamAma prANionA hRdhyamAM sneha hatA ke temanA te vacanathI saunuM sadA hita thatuM hatuM, keIpaNa vakhata teo sAvadya Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, sudharmavarNanam . jitakrodhamAnamAyAlobha : krodhAdikaSAyavijayItyarthaH, jIvitA''zAmaraNabhayavipramuktaH, punastadvarNanamAha - ' cauddasa pubbI ' caturdazapUrvI = caturdazapUrvadhArI ' caunANovagae ' caturjJAnopagataH = kevalavarjitamatyAdicaturjJAnavAn, 'paMca hiM aNagArasahiM sarddhi saMparivuDe' paJcabhiranagArazataiH sArdhaM saMparivRtaH 'puvvANupuci ' pUrvAnupUrvyA = tIrthakarokta paramparayA, 'caramANe ' carana = viharan 'jAva' yAvat--- 'grAmAnugrAmaM dravannityarthaH, 'jeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ' yatraiva pUrNabhadraM caityaM tatraivopAgacchati, upAgatya ' ahApaDirUvaM' yathApratirUpaM= sAdhukalpyam ' jAva' yAvat, yAvacchandena - avagraham = AjJAm avagRhya saMyamena tapasA cAtmAnaM bhAvayan - ityarthasya saMgrahaH, 'bihAra' viharati / 37 " parisA niggayA' pariSannirgatA = zrIsudharmasvAminaM vandituM dharmakathA - una vacanoM se sadA hita hotA thA, kabhI ve sAvadya vacana nahIM bolate the / ve yazasvI the unakA yaza sarvatra prasiddha thA / ve munirAja krodha, mAna, mAyA aura lobha ke sarvathA vijayI the / unheM na jIvana se moha thA aura na maraNa se bhaya hI, jIvana aura maraNa ke prati unake hRdaya meM sadA samabhAva thA / na ve jIvitAzaMsI the aura na maraNAzaMsI hI / ye gyAraha aMga aura caudaha pUrva ke dhArI, tathA matijJAna, zrutajJAna avadhijJAna aura manaHpardhayajJAna, ina cAra jJAnoM se suzobhita the / usa udyAna meM padhAra kara munikalpa ke anusAra avagrahaAjJA lekara utare, aura tapa-saMyama se apanI AtmAko bhAvita karate hue vicarane lage / vacana kheAlatA nahi. te yazasvI hatA temanuM yaza satra prasiddha hatuM. te munirAje krodha, mAna, mAryA ane leAbhane sarvathA jItI lIdhA hatA. temane jIvana upara meha ke maraNu prati bhaya na hatA, jIvana ane maraNu prati temanA hRdayamAM hamezAM samabhAva hatA. te jIvitAsI na hatA ane maraNAzasI paNa na hatA, te agiyAra aga ane cauda pUrvAMnAM jJAna dharAvanAra, tathA matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, ane mana:payajJAna, e cAra jJAnAthI suAAbhita hatA. te udyAnamAM padhArIne munikalpa anusAra avagraha-AjJA laine utaryAM, ane tapasacamathI peAtAnA AtmAne 'bhAvita karatA thakA vicaravA lAgyA. ( parisA niggayA ) yapAnagarInA nivAsI none 'sudharmA svAbhI mAM udyAnamAM padhAryA che? tevA prakhara maLyA ke eTalAmAM pariSade (mAsAnA samudAya) Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 vipAkazrute zravaNArthe ca pariSad = vRndarUpeNa janasaMhatirnagarAnirgatA = niHsRtA, paJcavidhAbhigamapurassaraM tatra samAMgatAca / evamatra yojanA - dharmaH kathitaH = tena sudharmasvAminA dharma upadiSTaH / 'dhammaM soccA nisamma jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA' dharma zrutvA nizamya yasyA eva dizaH pariSat prAdurbhUtA=AgatA tAmeva dizaM pratigatA // sU. 1 // ( parisA niggayA) caMpAnagarI ke nivAsiyoM ko jyoM hI sudharmA svAmI ke usa udyAna meM Ane kI khabara milI ki itane meM hI janapariSad unakI vaMdanA aura unase dharma zravaNa karane ke liye baDI umaMga se apane 2 sthAna se prasthAna kara usa udyAna meM pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka ekatrita huI / sudharmAsvAmI ne AI huI usa pariSad ko dharmadezanA dI / ( dhammaM socA nisamma jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA ) dharma sunakara pariSad ke jana apane 2 sthAna para gaye / . bhAvArtha - avasarpiNI kAla ke caturtha Are meM caMpA nAma kI eka nagarI thI, jo apanI anupama kAMti aura prabhAva se prasiddha thI, jisa meM AkAzatalacumbI baDe 2 sundara mahala aura makAna bane the / jahAM kI janatA haraeka prakAra se saMpanna aura sukhI thI / . zAMti kA jahAM ekachatra rAjya chAyA huA thA / jisa meM aisA koI sA bhI sthAna nahIM thA jo nirjana ho / harataraha se yaha nagarI sukhI aura lakSmI se harI-bharI thI / isake bAhara IzAna koNa meM eka bahuta prAcIna pUrNabhadra nAmakA manohara udyAna thA, jo dekhane temane vaMdanA temaja temanAthI dha' sAMbhaLavA mATe ahuja uma MgathI peAtAnA sthAnathI prayANa karIne te udyAnamAM: pAMca prakAranA abhigama-pUrvaka ekatra thaI. sudharmAMsvAmIe mAvesI yA pariSahane dharmadezanA sAthI (dhammaM socA nisamma jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA) dharma sAMlaNIne te pariSada potapotAnA sthAne gaI. bhAvArtha-avasarpiNI kALanA ceAthA ArAmAM caMpA nAmanI eka nagarI hatI, je peAtAnI anupama kAMti ane prabhAvathI prasiddha hatI. jemAM AkAzane sparza karatA hoya tevA meATA meTA sundara mahela ane makAna anelAM hatAM. tyAMnI janatA tamAma prakArathI soMpanna ane sukhI hatI. zAMtinuM jayAM ekachatra rAjya hatu. jemAM mANusa-vastI vinAnuM kAi paNa sthAna khAlI na hatuM. tamAma prakArathI A nagarI sukhI ane lakSmIthI harI-bharI hatI. te nagarInI mahAra IzAna krANumAM bahuja prAcIna pUrNabhadra nAmanA manehara udyAna ( bagIcA ) hatu, je udyAna Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, sudharmasvAmivarNanam . // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ajjasuhammassa aMtevAsI ajjajaMbU NAmaM aNagAre sattussehe jahA goyamasAmI tahA jAva jhANakoTToare viharai / tae NaM ajajaMbU NAmaM aNagAre jAyasaDDhe jAva jeNeva ajasuhamme aNagAre teNeva uvAgae, tikkhutto yAhiNapayAhiNaM karei, karitA vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA jAva pajjuvAsai, pajjuvAsittA evaM vayAsI - jar3a NaM bhaMte! samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM dasamasta aMgassa pahAvAgaraNANaM ayamaTThe paNNatte, ekkArasamassa NaM bhate ! aMgassa vivAgasuyasya samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe paNNatte ? / tae NaM vAloM ke mana ko apanI ora balAt AkRSTa kara letA thaa| jahAM chaha RtuoM kA nivAsa janatA ko saba prakAra se sukhita aura zAMti pradAna karatA rahatA thA / eka samaya kI bAta hai ki- grAmAnugrAma vihAra karate hue zrI sudharmA svAmI, jo ki aneka guNa-gaNoMse maNDita, zAMta, dAMta aura caturdazapUrvake dhArI the, usa udyAna meM apane 500 ziSyoM sahita pdhaare| nagaranivAsiyoM ko jyoMhI isa udyAna meM sudharmA svAmI ke padhAranekI khabara paDI tyoMhI nAgarika jana saba ke saba unake vaMdana, darzana evaM unase dharmazravaNa karane ke nimitta baDI hI utkaMThA se vahAM para Aye, sudharmA svAmIne dharmakA upadeza diyA, upadeza sunakara ve saba apane apane sthAna gaye // sU0 1 // 39 ( khagIcA ) jonAra mANasanA manane pAtAnI tarapha AkarSaNa karatuM hatuM. jyAM cha Rtuo nagarInI prajAne sarva prakAre sukha ane zAMti ApatI hatI. eka samayanI vAta che ke grAmAnugrAma vihAra karatA zrIsudharmAMsvAmI ke je aneka guNu-gaNothI zobhatA, zAMta, hAMta, mane yaha pUrvanA dhAraNa 12nAra itA. te te udyAnamAM peAtAnA pAMcaseA ziSye sahita padhAryA. nagaranivAsIone je vakhate A udyAnamAM sudharmAM svAmInA padhAravAnI khukhara paDI teja vakhate nagarInA tamAma mANasA temane vaMdana, darzona ane temanA pAsethI dharmAMzravaNu karavAnA nimittathI pahuja utkaMThAthI tyAM gayA. sudharmAM svAmIe dharmanA upadeza ApyA, upadeza sAMbhaLI te sau pAtapAtAnA sthAna para gayA. (s0 1) Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 . . . . vipAkazrute - ajjasuhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI-evaM khala jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM ekkArasamassa aMgassa vivAgasuyassa do suyakkhaMdhA paNNattA, taM jahA-duvivAgA ya, suhavivAgA ya // sU0 2 // teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'ajasuhammassa' AryasudharmaNaH-Aryasya sudharmasvAmino'nagArasya 'aMtevAsI' antevAsI-ziSyaH, 'ajjajaMbU NAma aNagAre' AryajambUrnAmA'nagAraH, asya 'viharatI'-tyatrAnvayaH / sa kIdRzaH? ityAha-'sattussahe' saptotsedhA-saptahastapramANazarIra ityarthaH / 'jahA goyamasAmI tahA' yathA gautamasvAmI tathA gautamasvAmI prathamagaNadharo yathA bhagavatIsUtre varNitastathAyaM varNanIya ityarthaH, 'jAva' yAvat' yAvacchandena-'samacauraMsasaMThANasaMThie, vajjarisahanArAyasaMghayaNe, . vANagapulaganighasapamhagore, uggatave, dittatave tattatave, mahAtave, urAle, ghore, ghora " teNaM kAleNaM" ityaadi| (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ajasuhammassa aMtevAsI ajajaMbU NAmaM aNagAre) usa kAla meM aura usa samaya meM Arya sudharmA svAmI ke ziSya zrIjasbUsvAmI ki jinake (sattussehe) zarIra kI uMcAI sAta hAtha kI thI (jahA goyasasAmI tahA jAva) bhagavatI sUtra meM prathama gaNadhara zrIgautamasvAmI kA jisa prakAra varNana kiyA gayA hai isI prakAra inakA bhI varNana samajhanA caahiye| sUtrastha "jAva" yaha pada "samacauraMsasaMThANasaMThie, bajarisahanArAyasaMghayaNe, kaNagapulaganighasapamhagore, uggatave, dittatave, tattatave mahAtave, urAle, ghore ghoravvae, ghoraguNe, 'teNaM kAleNaM' tyAdi. ___ (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ajjasuhammassa aMtevAsI ajajaMbU NAmaM aNagAre) te kALamAM ane te samayamAM Arya sudhamAM svAmInA ziSya zrI jaMbU svAmI hatA. temanA zarIranI uMcAI sAta hAtha hatI. bhagavatI sUtramAM prathama gaNadhara zrI gautama svAmInuM je pramANe varNana karyuM che. te pramANe jaMbU svAmInuM varNana samAyuM le. sUtramA 'jAva' me 56 'samacauraMsasaMThANasaMThie, vajjarisahanArAyasaMghayaNe, kaNagapulaganighasapamhagore, uggatave, dittatave, tattatave, mahAtave, , yore, ghoracae, ghoraguNe, ghoratabassI, ghorakhaMbhaceravAsI,. ucchUDhasarIre Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam ...... 41. vae, ghoraguNe, ghoratavassI, ghorabaMbhaceravAse, ucchUDhasarIre, saMkhittaviulateulesse, uDDhejANU, ahosire, kayaMjalipuDe, ukkuDAsaNe' ityeSAM saMgrahaH / asya vyAkhyAsamacaturastrasaMsthAnasaMsthitaH-samA:-tulyA:-anyUnAdhikAH, catasro'srayaH= hastapAdoparyadhorUpAzcatvAro'pi vibhAgAH (zubhalakSaNopetAH) yasya saMsthAnasya tat samacaturantulyArohapariNAhaM, tacca saMsthAnam-AkAravizeSa iti samacaturastrasaMsthAnam , tena sNsthitaa-smctursrsNsthaansNsthitH| tathA vajrarSabhanArAcasaMhananaH-nArAcam-ubhaMyato markaTavandhaH, RSabhaH tadupari veSTanapaTTAkRtiko'sthivizeSaH, vajra-kIlikAsthi -ubhayamasthi dRDhIkartuM tavedhakamasthi, teSAM samAhAraH, tadrUpaM saMhananam asmAM bandhavizeSo yasya sa vjrrssbhnaaraacsNhnnH| kanakapulakanikaSaghoratabassI, ghoravaMbhaceravAsI, ucchUDhasarIre saMkhittaviulateulesse, uDDhaMjANU, ahosire, kayaMjalipuDe ukkuDAsaNe" ina saba vizeSaNoM kA sUcaka hai| ina sabakA artha isa prakAra hai- ve Arya jambUsvAmI anagAra samacaturastra saMsthAnaviziSTa the| jisameM hasta, pAda, evaM Upara aura nIce ke zarIra ke vibhAga na nyUna ho aura na apane pramANa se adhika ho ho, vaha samacatutrasaMsthAna hai / chaha saMsthAnoM meM se yaha prathama saMsthAna hai| vajrarSabhanArAcasaMhanana se ve yukta the| AjU-bAjU donoM ora laTabaMdha kA nAma nArAca, usake Upara veSTanapaTTakakI AkRti jaisI jo haDDIvizeSa hai vaha RSabha, donoM haDDiyoM ko dRDha karane ke liye kIla jaisI haDDI kA nAma vajra hai| isa saMhanana meM vajra ke samAna hADa, vajra ke samAna veSTana aura vajra ke samAna kIliyAM hotI haiN| yaha saba se uttama prakArakA zarIra kA bAMdhA hai| isameM saMkhittaviulateulesse, uDdajANU, ahosire, kayaMjalipuDe, ukkuDAsaNe' A sarva vizeSaNonA sUcaka che. te sarvane artha A pramANe che-te Arya ja--- svAmI aNagAra samacaturasasaMsthAnaviziSTa hatA. hAtha, paga tathA upara ane nIcenA zarIrane keIpaNa bhAga pitAnA pramANathI jUnAdhika na hoya te samacaturasasaMsthAna kahevAya che. cha saMsthAnomAM e prathama saMsthAna che. vAtrASabhanArAcasaMhananathI te yukta hatA. Aju-bAju banne tarapha je make TabaMdha tenuM nAma nArA che, tenA upara viSTanapaTTakanI AkRti jevuM je hADakuM hoya che te aSabha che, ane hADakAone majabUta karavA mATe kola-khIlA jevA hADakAnuM nAma che. A saMhanAmAM ja samAna hADakAM, vA samAna veSTana-AcchAdAna ane vajA samAna khIlIo hoya che. e sauthI uttama prakAranA zarIranA bAMdhA che. temAM AjubAjunAM banne hADakAM parasparamAM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 . . . . . . . . vipAkazrute padmagauraH-kanakasya suvarNasya, pulakA khaNDaM tasya nikaSaH zANanighRSTarekhA, 'padma' zabdena padmakiJjalkaM gRhyate, padma padmakiJjalkaM ca tadvad gaura iti / yadvAkanakasya-suvarNasya pulakA sAro varNAtizayastatpradhAno yo nikapaH zANanighRSTasuvarNarekhA, tasya yat pakSma bahulatvaM tadvada gauraH-zANanighRSTA'nekasuvarNarekhAbaccAkacikyayuktagaurazarIraH / ugratapA:-ugraM-vizuddha paddhapariNAmavatvAt, pAraNAdau vicitrAbhigrahavattvAca apradhRSyaM tapaH anazanAdi dvAdazavidhaM yasya sa AjU-bAjU ke donoM hADa paraspara meM juDe hue rahate haiN| ina donoM ko ArapAra joDane vAlI vajrakhIla hotI hai| inakA zArIrika saundarya bhI suvarNa ke bhItarI bhAga kI, kasoTI para kasI gaI rekhA ke samAna adhika ujjvala aura kamala ke kesara ke tulya camakIlA evaM gauravarNa kA thaa| kasauTI para suvarNa kI rekhA jaise adhika ujjvala aura camakIlI najara AtI hai, aura kamala ke kelara jaise adhika manomohaka hotA hai, ye donoM vastue~ pItavarNa gauravarNa hotI haiM, jaise inameM adhika kAMti rahatI hai usI prakAra jambUsvAmI kA zarIra bhI adhika sateja aura camakIlA thaa| atizaya * artha meM bhI 'pulaka' zabda kA prayoga hotA hai| zANa para bAra 2 eka hI jagaha sone kI milI huI rekhAe~ jisa prakAra adhika se adhika camakIlI hotI haiM usI prakAra unakA vaha zarIra bhI adhika se adhika camakatA thA, gauravarNayukta vaha zarIra bhI khUba jagamagAtA thaa| anazana Adi 12 bAraha prakAra kI tapasyA karane meM unake pariNAma sadA uttarottara vRddhiyukta rahA karate the, tathA pAraNAke -joDAelAM rahe che. e bannene ArapAra joDanArI vajA khIlI hoya che. tenuM zArIrika saundarya paNa senAnA aMdaranA bhAgane kasoTI para kasatAM je rekhA dekhAya che tenA samAna adhika ujajavala ane kamalanA kesara tulya camatuM e pramANe gaura varNanuM hatuM. e banne vastu pItavarNa ane gauravarNa ja hoya che jevI temAM bahuja kAMti rahe che, e pramANe jaMbU svAmInuM zarIra paNa adhika tejasvI ane prakAzamAna hatuM. atizaya ma mA 5e 'pulaka' zahane prayAsa thAya che. soTarInA 5852 52 pAraMvAra eka ja jagyAe maLelI sonAnI rekhAo je pramANe adhikathI adhika, camakatI heya che pramANe tenuM zarIra paNa vadhAremAM vadhAre camakatuM hatuM, gauravarNayukata te zarIra para khUba prakAzanuM hatuM. anazana Adi bAra prakAranI tapasyA karavAmAM temanA karanA. pariNAma haMmezAM uttarottara vRddhiyukta rahyA karatA, tathA pAraNAnA divase paNa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAka candrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam, 43 tathA, tIvratapodhArItyarthaH dIptatapAH- dIptaM karmavanadAhakatvenAbhivajjvala tejaskaM tapo yasya sa tathA, taptatapAH - taptaM = tApitaM tapo yena sa taptatapAH / tAdRzaM tapastaptaM, ye jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarma bhasmIbhavati, karmanirjaraNArthaM tapasyAvAnityarthaH / mahAtapAH - mahat- bRhat prazastaM vA tapo yasya sa tathA / udAraH sakalajIcaiH saha. maitrIbhAvAt / ghoraH = pariSahopasargakapAyazatrupraNAzavidhau bhayAnakaH / ghoravataH - ghoraM=kAtarairduzvaraM vrataM=samyaktvazIlAdikaM yasya sa tathA / ghoratapasvI = ghoraiH tapobhiH divasa meM bhI ve aneka prakArake abhigraha karate the, isaliye unakI tapasyA meM kisI bhI prakAra se hInatA nahIM Ane pAtI thI, isaliye ve ugratapasvI the - tIvra tapoM ke tapane vAle the / karmarUpI vana kA vinAzaka hone se agni kI taraha unakA tapa adhika prajvalita thA / agni jisa prakAra vana ko bhasmasAt karatI huI Age 2 adhika sateja hotI hai, ThIka isI prakAra inakI tapazcaryA bhI karmarUpI vana ko dagdha karane meM pradIpta thI / unakI tapasyA se jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM kI pratikSaNa nirjarA hotI thI / isase avipAka - nirjarA ke ve adhikarUpa meM dhanI the, yaha bAta spaSTa hotI hai / tapaJcaryA unakI bRhat evaM prazasta thI / samasta saMsArI jIvoM ke eka sAtha unakA maitrIbhAva thaa| ve parISada aura upasargoM ke vijayI the / kaSAyarUpa T zatruoM ke mardana karane meM ve atizaya dhIra the / kAyaroM se duzcara samyaktva evaM zIla Adi vratoM ke ve ArAdhaka the| ve ghoratapasvI. aneka prakAranA abhigraha te karatA hatA, tethI temanI tapasyAmAM paNu kAi prakAranI bhAbhI- abhuya bhAvatI nahi, tethI te ugratapasvI tA. tIvra taponA ranAza taa.-ka rUpI. vananA vinAzaka hAvAthI agni pramANe temanu tapa adhika prajavalita hatu agni je pramANe vanane khALI bhasma karI nAMkhIne AgaLa AgaLa sateja thatA jAya che te pramANe temanI tapazcaryA paNuM karUpI vanane khALavAmAM pradIpta hatI. temanI tapasyAthI jJAnAvaraNIya mAhi Ahe urbhAnI pratikSaya nirA thatI hatI, te arathI avipAka nija rAMnA adhika rUpamAM dhanika hatA, e vAta spaSTa che. temanI tapazcaryAM vizeSa eva vakhANavA lAyaka hatI. sasa'sArI jIvAnI sAthe temane maitrIbhAva hatA. temaNe pariSaNa ane upasargak para vijaya meLaLyeA hato. kaSAyarUpa zatrunuM mana karavAmAM teo atizaya dhIra puruSa hatA. kAyara jIvAne kaThina jaNAtA samyakatva ane zIghra yAhi vratAMnA te ArAdha tA. dhoratapasvI tA. dhoraNArI hatA. prAyaya Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44. - - - : : :: vipAkathuteM. tapasvI / ghorabrahmacaryavAsI-ghoram-alpasattvaduzvaratvenadAruNaM yad brahmacarya, tatra vastuM zIlaM yasya sa tathA, ucchUDazarIraH-ucchUTa-tyaktaM zarIraM-zarIrazobhAkaraNaM yena sa tathA, zobhanAthazarIrasaMskAraparityAgItyarthaH / saMkSiptavipulatejolezyaH-saMkSiptA zarIrAntargatatvena saMkucitA, vipulA-vistIrNA-anekayojanaparimitakSetragatavastubhasmIkaraNasamarthA tejolezyA viziSTatapojanitalabdhivizeSasamutpannatejojvAlA yasya sa tathA, zarIrAntInatejolezyAvAnityarthaH / UrdhvajAnuH- Urce jAnunI yasya sa tathA / adhaHzirAH natamastakA, itastatazcakSurvyApAraM nivartya niyamitabhUmibhAganiyatadRSTirityarthaH / kRtAJjalipuTA-mastakanyastasaMpuTIkRtahastaH utkuTAsanA utkuTa-bhUmAvalagnaputam AsanaM yasya sa tathA, bhUmadezAspRSTaputatayopaviSTaH / dhyAnakoSThopagataH-dhyAna-dharmadhyAnaM zulladhyAnaM ca, tadeva koSThaH= the, ghorabrahmacArI the brahmacarya jaise mahAna kaThina vrata ke mana, vacana, aura kAyA se pAlana karane vAle the| zArIrika zobhA kI ora unakA bilakula bhI lakSya nahIM thaa| zarIra ke bhItara hI unhoM ne tejolezyA ko saMghRta kara rakhA thA, bAhara meM usakA unhoMne kahIM para bhI kisI bhI samaya upayoga nahIM kiyA / isa lezyA kI prApti jIvoM ko viziSTa tapasyA dvArA hI hotI hai| yaha tejolezyA aneka yojanataka kSetrastha vastuoM kA saMhAra karanevAlI hotI hai| donoM ghuTanoM ko UMce karake natamastaka hokara rahate the| mastaka para inhoMne aMjalI kara rakhI thii| ve utkuTAsana vAle the-jisa Asana meM baiThaka jamIna ko sparza nahIM karatI hai, kintu dAnoM pairoM ke sahAre baiThA jAtA hai usakA nAma utkuTa-Asana hai| tathA jisa prakAra koThe ke bhItara rakhA huA dhAnya Adi jahAM-tahAM bikhara jevA mahAna vratanuM mana, vacana ane kAyAthI pAlana karanAra hatA. zArIrika zobhA tarapha temanuM bilakula lakSa ja na hatuM, zarIranI aMdara ja temaNe te vezyAne gopavI rAkhI hatI, bahAramAM temaNe tene koI sthaLe ane kaI samaye upaga karyo na hate. A vezyAnI prApti jene viziSTa tapasyA dvArA prApta thAya che. A tejezyA aneka jana sudhI kSetrasya vastuono saMhAra karanArI hoya che. teo banne ghuTaNane uce rAkhI natamastaka thaIne rahetA hatA. temaNe mastaka-mAthApara aMjalI karI (be hAtha jeDelA khI) hatI. te ulluTasanavALA hatA. je AsanamAM beThaka jamInane sparza karatI nathI paraMtu banne paganA AdhAre besAya che, tenuM nAma ulluTAsana che tathA je pramANe ke kAramAM rAkheluM anAja Adi tyAM tyAM kharAba thaIne Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam kuzUlo dhyAnakoSThaH, tamupagato dhyAnakoSThopagataH, yathA koSThagataM dhAnyaM vikIrNa na bhavati, tathaiva dhyAnata indriyAntaHkaraNavRttayo bahina yAntIti bhAvaH, niyantrinacittavRttimAnityarthaH / 'viharai' atraivaM yojanA-saMyamena tapasA cA''tmAnaM bhAvayan viharati-Aste sma / - tataH khalu AryajambUnAmA'nagAro yatraivAryasudharmA'nagArastatraidopAgata itynvyH| sa jambUnAmA'nagAraH kIdRzaH? ityAha-'jAyasaDDe' jAtazraddhaH-jAtA= pAgabhUtA, saMprati sAmAnyena prattA, zraddhA-tattvanirNayaviSayikA vAnchA kara kharAba nahIM ho sakatA hai tathA surakSita banA rahatA hai, ThIka isI prakArase jinakI indriya aura manakI vRtti dharma aura zukla dhyAna ke bala se bAhya vyApAra se nivRtta hokara antarmukhI banI huI thI / isa prakAra ugratapasyAvAle, dIsatapavAle, taptatapavAle, mahAtapavAle, udAra-sabhI jIvoM ke sAtha maitrI rakhane vAle, ghora aura ghoravratavAle, ghoraguNavAle, ghoratapasyAvAle, ghorabrahmacaryavratavAle, ucchUDhazarIravAlezarIra kI mamatA nahIM karanevAle, vipula tejolezyA kA saMvaraNa karanevAle, UrdhvajAnusaMpanna, adhomastakayukta, analiviziSTa aura dhyAnastha hokara saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue virAjamAna the| . ve zrI AryajambU-svAmI anagAra gyArahaveM aMga ke bhAva pUchane ke abhiprAya se jahA~ zrI sudharmAsvAmI virAjamAna the vahA~ para phuNce| ve (jambU. svAmI) kaise the ? so kahate haiM- "jAyasaDDhe " vikharAi nahi jatAM surakSita rahe che, teja pramANe jenI Indriye ane mananI vRtti, dharma ane zukala dhyAnanA baLathI bahAranA vyApArathI nivRtta thaIne antarmukhI banI rahI hatI. e pramANe ugratapasyAvALA, dIptatAvALA, takhatapavALA, mahAtapavALA, udAra-sahu jenI sAthe maitrI rAkhavAvALA gharavatavALA, gheraguNavALA, gheratapasyAvALA, gherabrahmacaryavratavALA uchUDhazarIravALA, artha-zarIranI mamatA nahi karavA vALA, tejalezyAnA saMvaraNa karavA vALA, urvajonusaMpanna, amastaka-(nIcA mastaka vaDe) yukta, aMjalI sahita ane dhyAnastha thaIne saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA birAjamAna hatA. ' te Arya jaMbUsvAmI azugAra agiyAramAM aMganA bhAva pUchavAnA abhiprAyathI jayAM zrIsudharmA svAmI birAjamAna hatA tyAM pahoMcyA. te (jabUsvAmI) kevA hatA te Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkadhute: yasya sa tathA, vakSyamANatattva jijJAsAvAnityarthaH, 'jAyasaMsae' jAtasaMzayaH - jAtaH = pravRttaH saMzayo yasya sa tathA / dazamAne praznavyAkaraNasutre bhagavatproktamAnavasaMvarayoH svarUpaM dharmAcAryasamIpe zrutaM tadvipAkaviSaye saMzayotpacyA jAtasaMzaya iti bhAvaH / 'jAyakou halle' jAtakutUhala : - jAtaM - pravRttaM kutUhalam= 'matpraznasya kIdRzamuttaraM mama dharmAcAryoM vakSyatI' - ti rUpam autsukyaM yasya sa tathA, tacchromautsukyavAnityarthaH / 'uppanna saDDhe' utpannazraddhaH = utpannA-vizeSeNa utkRSTatayA jAtA zraddhA yasya sa tathA, yahA - zraddhAyAH svarUpasya tirohitatve jAtazraddhaH, pahile nahIM jAgrata huI vaha aba sAmAnyarUpase tattvoM ke vipAka kA nirNaya karane ke liye jinakI vAMchA jagI thI / 'jAyasaDDhe' pad ke sAtha kA ' jAva' yAvat zabda - " jAtasaMzayaH samutpanna zraddhaH, samunasaMzayaH samutpannakutUhala: ina anya vizeSaNoM kA sUcaka hai, inakA artha isa prakAra hai - ' jAtasaMzaya: ' zrIjambUsvAmI pahile bhagavAna dvArA pratipAdita dazama aMga praznavyAkaraNa nAmaka sUtra meM Asrava aura saMvara ke bhAva zrIsudharmA svAmI ke pAsa sunA thA; ataH unake vipAka ke viSaya meM unheM saMzaya kI utpatti huI / 'jAtakutUhala: " jaba unheM usa viSaya meM zaMkA utpanna huI taba 'merI zaMkAkA samAdhAna dharmAcArya kisa rUpa meM kareMge : - isa vAtakI unake citta meM utkaMThA jagI thI / utpannazraddhaH,... utpannasaMzayaH, utpannakutUhala: " ye pada yadyapi pUrvokta ina " jAtazraddha:, jAtasaMzayaH, jAtakutUhala: 1 44 " 46. 4 'he che 'jAyasaDDhe' prathama nahi lathata thayelI te huve sAmAnyapathI tattvAMnA nirNaya 42vA bhATe khenI 4cchA lagI hatI. 'jAyasaDDhe' paDha sAthaino 'jAna' yAvat-za jAtasaMzayaH, jAtakutUhala:, utpannazraddhaH, utpannasaMzayaH, utpannakutUhala:, saMjAtazraddhaH saMjAtasaMzayaH saMjAta kutUhala:, samutpannazraddhaH samutpannasaMzayaH samutpanna -- kutRhulaH ' me bhInna vizeSazAno sUtra che teno artha mA pramANe che, - 'jAtasaMzayaH' zrI jaMbUsvAmI prathama, bhagavAna dvArA pratipAdita dazama aMga praznavyAkaraNa nAmanA sUtramAM , jIva ane sa varanA bhAva zrI sudharmA svAmI pAse sAMbhaLyA hatA. tenA vipAkanA viSayamAM tebhane saMzayanI utpatti tha. 'jAtakutUhala:' tebhane nyAre te viSayamA ut8 hai| utpanna tha tyAre ' mArI zaMkAnuM samAdhAna dharmAcArya pAsethI kevI rIte mane maLaze ? e vAtanI temanA zrittamAM u4hA blagI hutI. 'utpannazrAddhaH, utpannasaMzayaH, utpannakutUhalaH" me N yaha ka Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam .. * tzaa tasyAH svarUpasya prAdurbhAve tu utpannazraddha iti bhAvaH / evam ' upapannasaMsae, utpannakouhalle'-utpannasaMzayaH, utpannakutUhalaH iti / 'saMjAyasaDDhe, saMjAyasaMsae, saMjAyako ulle' - saMjAtazraddhaH saMjAtasaMzayaH saMjAtakutUhala: / atra 'saM' zabdaH prakarSavizepAdivAcakaH, tena savizeSeNa bhinnabhinna vastusvarUpanirNayecchArUpeNa padoM ke samAnArthaka jaise pratIta hote haiM, parantu sUkSmadRSTi se vicAra karane para inake artha meM bheda hai, aura vaha isa prakAra se hai - " jAtazraddha:, jAtasaMzayaH, jAtakutUhala: ina padoM dvArA zraddhA Adi kI jo unameM jAgRti prakaTa kI hai, vaha kevala sAmAnyarUpase hI kI gaI samajhanI caahiye| ' utpannazraddha:' ityAdi padoM dvArA unameM zradvA, saMzaya aura kutUhala kI utpatti vizeSarUpa se prakaTa kI jA rahI hai| zraddhAtattvoM ke nirNayaviSayaka vAJchA jaba apane svarUpa se aprakaTa avasthA meM rahatI hai taba vaha sAmAnyarUpase utpanna huI kahI jAtI hai / isI prakAra saMzaya aura kutUhala ke 'jAta' aura 'utpanna' vizeSaNoM meM bhI yahI sAmAnya aura vizeSa dharma kI apekSAse samAdhAna jAna lenA cAhiye / sAmAnyarUpa se utpanna huI zraddhA jaba vizeSarUpase prakaTa hotI hai, taba vahAM para utpannazraddhaH " isa pada kI sArthakatA samajhanI caahiye| isI prakAra ' saMjAtazraddhaH saMjAtasaMzayaH saMjAtakutUhala: ' ina padoM meM jo "saM " yaha zabda hai vaha pUrvakathita vizeSa kI apekSA 64 7 47 OM yUrveta 'jAtazraddhaH, jAtasaMzayaH, jAtakutUhala:' pahonA samAna arthanA suuyvnAra jevA dekhAya che, paraMtu sUkSmadraSTithI vicAra karatAM tenA arthamAM bhinnatA che, ane te yA pramANe che- 'jAtazrAddhaH, jAtasaMzayaH, jAtakutUhala meM paDho dvArA zraddhA AdinI temanAmAM jAgRti prakaTa karI che. te kevala sAmAnyarUpathIja karI che ema samandradhuM bhe'ye. 'utpannazraddha:' tyAhi ho dvArA temanAmA zraddhA, saMzaya, ane kutUlanI utpatti vizeSarUpathI karavAmAM AvI che. zraddhA tattvanA ni viSayaka icchA jyAre pAtAnA svarUpathI aprakaTa avasthAmAM rahe che, tyAre te sAmAnyarUpathI utpanna ghayesI muddevAya che, me prabhA saMzaya ne 'jAta' bhane 'utpanna' vizeSomAM paNa e sAmAnya ane vizeSa dharmonI apekSAthI rAdhAna jANI levuM joie. sAmAnyarUpathI utpanna thayelI zraddhA jyAre vizeSarUpamAM prakaTa thAya che tyAre tyAM bhAgaNa , 'utpannazraddhaH' se pahanI sAyaM manvAne se prabhA saMjAtazraddhaH saMjAtasaMzayaH saMjAta pA meM 'sene pUrva kathita vizeSanI apekSAe paNa adhika vizeSa Adi arthA cetaka che. te pada a, Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 vipAkazrute jAtA-pattA zraddhA yasya sa tathA / evamagre'pi / 'samuppaNNasaDDhe, samuppaNNasaMsae, samuppaNNakouhalle-samutpannazraddhaH, samutpannasaMzayaH, samutpannakutUhalaH / tatra-samutpannA-sarvathA saMjAtA zraddhA yasya sa tathA / evamagre'pi / zraddhAdayaH zabdA vyAkhyAtA eva / atra zraddhAdo kAryakAraNabhAvo'vagantavyaH, praznavAJchA jijJAsArUpA zraddhA jAtA, tasyAH kAraNaM saMzayaH, kutUhalaM ceti / anye vAhuHbhI adhika vizeSa Adi artha kA dyotaka hai| ye pada zraddhA, saMzaya evaM kutUhala ke bhinna2 vastusvarUpa ke nirNaya meM jAgrati pradarzita karate haiN| tathA 'samutpannazraddhA, samutpannasaMzayaH, samutpannakutUhala:' ye pada bhI zraddhA Adi kI utpatti meM sarvathArUpase jAgrati prakaTa karane vAle haiN| " samutpannA = sarvathA saMjAtA zraddhA yasya saH" arthAt sarva prakAra se utpanna huI hai zraddhA jisake vaha samutpannazraddha kahalAtA hai| zaMkA- sUtra meM sarvaprathama "jAtazraddhaH ityAdika jo pada rakhe gaye haiM, ve sarvathA vyutkramavAle haiM, kyoM ki jabataka saMzaya yA kutUhala nahIM hogA tabataka zraddhA ho hI nahIM sakatI, isIliye sarvaprathama sUtra meM saMzaya Adi kA pATha rakhanA ucita thA, bAda meM zraddhA kaa| samAdhAna-zaMkA ThIka nahIM; kyoM ki isa prakAra ke pATha se viziSTa artha kI pratIti sUtrakAra ko karAnI iSTa hai, aura vaha isa prakAra se| yaha yadyapi ThIka hai ki-saMzayAdipUrvaka hI zraddhA kI saMgati yahAM ThIka jacatI hai, to bhI zraddhA meM saMzaya aura kutuuhlsazaya ane kuDalanA bhinna bhinna vastasvarUpanA nirNayamAM jAgRti pradarzita kare che tathA 'samutpannazraddhaH, samutpannasaMzayaH, samutpannakutUhalaH' se ho para zraddhA mAhitI tpattimA sarvathA 35thI pati aTa 42nArA che. samutpannA=sarvathA saMjAtA zraddhA yasya saH' arthAt sarva prAthI yanna thayeTI zraddhA ne che te samutpanna upAya che. -sUtramA sauthI prathama 'jAtazraddhaH' tyAchi 2 paTo sameta cha ta sarvathA busTamavALAM che, kAraNa ke jyAM sudhI saMzaya athavA kutUDala nahi thAya tyAM sudhI zraddhA hei zake ja nahi. eTalA mATe sauthI prathama sUtramAM saMzaya Adine pATha rAkhe jeIto hato, tyAra pachI zraddhAne. uttara-zaMkA barAbara nathI. kAraNake A prakAranA pAThathI viziSTa arthanI pratIti sUtrakArane karAvavI ISTa che, ane te A prakArathI. e je ke ThIka che ke saMzayAdipUrvakaja zraddhAnI saMgati karavI, to paNa zraddhAmAM saMzaya ane kutUhala-pUvaktA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam. 49 jAtazraddhAdipadatrayeNAvagrahaH, utpannazraddhAdipadatrayeNa IhA, saMjAtazraddhAdipadatrayeNa .. avAyaH, samutpannazraddhAdipadatrayeNa ca dhAraNA pratibodhyate, iti / IdRzA'nekaguNapUrvakatA Ane se unameM paraspara meM kArya-kAraNabhAva pradarzita hotA. hai, prazna ke vaza se jijJAsArUpa zraddhA hotI hai usakA kAraNa saMzaya aura kutUhala hote haiN| (1) jAtazraddhaH jAtasaMzayaH jAtakutUhalaH, (2) utpannazraddhaH, utpannasaMzayaH, utpannakutUhalaH, (3) saMjAtazraddhaH, saMjAtasaMzayaH, saMjAtakutUhalaH, (4) samutpannazraddhaH, samutpannasaMzayaH, samutpannakutUhala:, " / yahAM koI isa prakAra bhI samAdhAna upasthita karate haiM ki-"jAtazraddhaH" ityAdi tIna padoM se sUtrakAra yaha bAta puSTa karate haiM ki-jaMbUsvAmI meM jo sarvaprathama zraddhA, saMzaya evaM kutUhala utpanna hue ve avagraharUpa meM hI hue, IhA, avAya aura dhAraNArUpa se nhiiN| "utpannazraddhaH" ityAdi tIna padoM se yaha puSTa hotA hai ki ve saba bAda meM hI unameM IhArUpa se, saMjAtazraddhaH' ityAdi tIna padoM dvArA pazcAta avAyarUpase, aura 'samutpannazraddhaH' ityAdi tIna padoM dvArA phira dhAraNArUpa se puSTa hue / bhAva yaha hai-ki Astrava aura saMvara ke vipAka ke viSaya meM jo unheM zraddhA, saMzaya aura kutUhala hue, ve unheM sarvaprathama avagraharUpa meM hue, kyoM ki sarvaprathama padArtha kA avagraharUpa hI jJAna hotA hai| bAda meM vahAM para saMzaya ke hone para usake nirAkaraNarUpa jo AvavAthI temAM parasparamAM kArya-kAraNabhAva pradarzita thAya che. praznanA vazathI jijJAsArUpa zraddhA thAya cha, renu 41295 saMzaya mane taDasa ya che. (1) jAtazraddhaH, jAtasaMzayaH, jAtakutUhalaH, (2) utpannazraddhaH, utpannasaMzayaH, utpannakutUhala:, (3) saMjAtazraddhaH, saMjAtasaMzayaH, saMjAtakutUhala:, (4) samutpannazraddhaH, samutpannasaMzayaH, smutpnnkutuuhlaa| maDI mA pramANe samAdhAna 42 cha :- 'jAtazraddhaH' tyAhi trae pothI sUtrakAra e vAta puSTa kare che ke- jaMbusvAmImAM je sarvaprathama zraddhA, saMzaya ane kutaDala utpanna thayAM te avagraha rUpamAM ja thayAM che, IhA, avAya ane dhAraNa rUpathI nahI. " utpannazraddhaH" ityAdizu pahAthI se puSTa thAya cha / zraddhAmA pachIthI tabhanAmA "IhA" 35thI, 'saMjAtazraddhaH / pratyAhi tara ho dvArA tyaa2|| "avAya" 35thI mane 'samutpannazraddhaH / tyAha ho dArA te pachI 'dhAraNA' 35thI puSTa thAya che. - bhAva e che ke-Asava ane saMvaranA vipAkaviSayamAM je temane zraddhA, saMzaya ane kutuhala thayAM che te temane sarvaprathama avajhaDarUmamAM thayAM che, kAraNa ke sarvaprathama padArthane avagraharUpa jJAna thAya che. tyAra pachI saMzaya thatAM tenA nirAkaraNa Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 - vipAkazrute bhAbhI saMpannaH zrIjambUsvAmI, yatrAryaH zrIsudharmA svAmI vartate tatrAgatya, 'tikkhutto' trikRtvaH = trIn vArAn 'AyAhiNapayAhiNaM' AdakSiNapradakSiNam = aJjalipuTaM "baddhvA taM baddhAJjalipuTaM dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATamadezena vAmakarNAntikena prayatnavizeSa - jhukatA huA jJAna hotA hai vaha IhAM kahalAtI hai| dinA avagraha ke IhA - jJAna nahIM hotA hai / IhA ke pazcAt avAyapadArtha kA nizcayasvarUpa jJAna hotA hai, aura phira dhAraNA, yaha vaha saMskAra hai jo usa padArtha ke jJAna ko bahuta kAla taka AtmA meM sthira kara rakhatA hai / yahAM para bhI yahI bAta ghaTita hotI hai, kyoM ki 'jAta' pada se avagraha kA, ' utpanna' pada se IhA kA, 'saMjAta' pada se avAyakA aura 'samutpanna' pada se dhAraNA kA bodha sUtrakArane jaMbUsvAmI ke Asrava aura saMvara ke viSaya meM utpanna huI zraddhA Adi jJAnavizeSoM meM karAyA hai / inameM 'gRhItArthagrAhakatA' - punarukti isaliye nahIM hai ki ye pUrva-pUrva kI apekSA uttarottara vizeSa viSaya ke sUcaka hote haiM / zrI jambUsvAmIne, sudharmAsvAmI ke samIpa jAkara, sudharmAsvAmI ko hAtha joDakara AdakSiNa- pradakSiNapUrvaka tInabAra vaMdanA - namaskAra kiye / aMjalipuTa ko bAMdhakara dakSiNa kAna se lekara mastaka ke pAsa se ghumAte hue bAyeM kAnataka jo unheM ghumAkara phira mastakapara rUpa je prayatnavizeSate tarapha DhaLatuM jJAna thAya che te 'hA, pachI avAya--padArthanA nizcayasvarUpa jJAna thAya che, ane tyAra bAda dhAraNA, te e saMskAra che, je, te padArthInA jJAnane bahuja kALa sudhI AtmAmAM sthira karIne rAkhe che. " ahIM AgaLa e vAta paNa ghaTI zake che ke:- jAta ' paDhathI 'avagraha' no 'utpamnna' panthI 'dhaDA' to 'saMjAta' pahathI 'vAya' to bhane 'samutpanna' padathI 'dhAraNA ' ne bodha sUtrakAre jammUsvAmInA Asrava ane saMvaranA viSayamAM utpanna thayelI zraddhA Adi jJAnavizeSamAM karAvyeA che. temAM gRhItA --grAhakatA '- punarukita eTalA mATe thI ke:- e pUrva-pUrvanI apekSAe uttarAttara vizeSaviSayanA sucaka thaya che. zrIjaprUsvAmIe sudharmAMsvAmInI pAse jaine AdakSiNa-pradakSiNApUrvaka traNavAra vaMdanA--namaskAra karyAM. kAnathI laIne mastaka pAse pheravIne DAbA kAna sudhI lai sudharmAMsvAmIne hAtha joDIne be hAtha joDI tene jamaNA jaine pharI je mastaka pAse Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam . cakrAkAraM paribhrAmya lalATapradeze sthApanarUpaM 'karei' karoti, 'karitnA' kRtvA AdakSiNapradakSiNaM triH kRtvA, 'vaMdaI' vandate stauti, 'NamaMsaI namasyati namaskaroti, 'vaMdittA' vanditvA 'NamaMsittA' namasyitvA 'jAva' yAvat 'pajjuvAsai' paryupAste sevate / atra yAvacchabdena-evaM yojanA'vagantavyA-'sussUsamANe, namaMsamANe, viNaeNaM paMjaliuDe, abhimuhe'-iti / asyacchAyA-zuzrUSamANaH, namasyan, vinayena prAJjalipuTaH, abhimukha iti / tatra zrIsudharmasvAminaM sevamAnaH zrIjambUsvAmI 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIzrIsudharmasvAminamapRcchadityarthaH / / 'jai NaM bhaMte !' yadi khalu he bhadanta != he bhagavan ! 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM ' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 'jAva saMpatteNaM ' yAvat saMprAptena, atra yAvacchabdAdevaM bodhyam-AdikareNa, tIrthakareNa, svayaMsambuddhana, yAvat-siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena gatena, 'dasamassa aMgassa' dazamasyAGgasya 'paNhAvAgaraNANaM' praznavyAkaraNAnAM praznavyAkaraNarUpasya 'ayamahe, ayamarthaH AsravasaMvaranirUpaNarUpo'rthaH 'paNNatta' prajJaptaH prarUpitaH-pratibodhita ityarthaH, 'ekkArakhA jAtA hai vaha AdakSiNa-pradakSiNa hai| vandanA-zabda kA artha stuti aura namaskAra kA artha-do hAtha, do paira aura eka mastaka, ina pAMca aMgoM ko jhukAnA hai| vandanA aura namaskAra karake paryupAsanA (sevA) karane lage / sUtrastha yAvat ' zabda se "susmusamANe, namaMsamANe viNaeNaM paMjaliuDe, abhimuhe" ina zabdoM kI bhI yahAM yojanA hotI hai| zrIsudharmAsvAmI kI sevA karate hue zrI jambUsvAmIne pUchA ki-he bhadaMta ! dharma kI Adi karanevAle, tIrthakara, svayaMsaMbuddha evaM siddhagati ko prApta hue zramaNa bhagavaMta zrImahAvIra prabhune praznavyAkaraNa nAmaka dazama aMga kA yaha bhAva pharamAyA hai, parantu he rAkhavAmAM Ave che te AdakSiNa-pradakSiNa che. vandanA zabdano artha stuti, ane namaskAra artha-be hAtha, be paga, eka mastaka, e pAMca aMgene namAvavuM te, A pramANe vandanA ane nabha242 4Ane paryupAsanA-se11 421sAnyA, sUtrasya yAvatyA 'musmRsamANe, namaMsamANe, viNaeNaM paMjaliuDe, abhimuhe" se zahAnA 5 mA yona yAya che. zrI sudharmAsvAmInI sevA karatAM karatAM zrI jakhkhasvAmIe pUchayuM ke- he bhadatA dharmanI Adi karavAvALA, tIrthakara, svayaMsaMbuddha ityAdi vizeSaNathI viziSTa ane siddhigatine prApta karanAra zramaNa bhagavaMta zrI mahAvIra prabhue praznavyAkara nAmanA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... .. ... . . vipAkazrute rasamassa NaM bhaMte ! aMgassa' ekAdazasya khalu he bhadanta ! asya 'vivAgasuyassa' vipAkazrutasya "samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena, bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena 'ke aDhe puNNatte! ' ko'rthaH prajJaptaH / 'tae' tataH jambUsvAminaH praznakaraNAnantaraM 'Na' khalu 'ajjasuhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM' AryasudharmA'nagAro jambUsvAminamanagAram , 'evaM kyAsI' evam avAdIt-vakSyamANaprakAreNAkathayat-'evaM khalu jaMbU!' evaM khalu he jambUH ! 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvata-siddhigatisthAnaM saMprAptenatena 'ekkArasamassa aMgassa vivAgasuyassa do suyakkhaMdhA paNNattA ?' ekAdazasyAGgasya vipAkazrutasya dvau zrutaskandhau prajJaptau, 'taMjahA' tadyathA-'duhavivAgA ya' duHkhavipAkAzca-vipacyante vedyante-anubhUyante-iti vipAkAH, duHkhAnyeva vipAkA vAcyatayA yatra te duHkhavipAkAH, duHkharUpavipAkavodhakatayA duHkhavipAkanAmakaH prathamaH zrutaskandha ityarthaH, 'suhavivAgA ya' sukhavipAkAca-sukhAnyeva vipAkA yatra te sukhavipAkAH, sukharUpavipAkabodhakatayA sukhavipAkanAmako dvitIyaH zrutaskandha ityarthaH // mU0 2 // bhagavan ! gyArahavAM aMga vipAkazruta kA kyA bhAva pharamAyA hai / isa prakAra jaMbUsvAmI ke pUchane para zrI sudharmAsvAmI kahate haiM ki-he jaMbU ! siddhagatiprApta zrImahAvIra prabhune gyArahaveM aMga zrIvipAkazruta ke do zrutaskaMdha kahe haiM- eka duHkhavipAka aura dUsarA sukhavipAka / jinakA anubhava kiyA jAya ve vipAka haiN| jisa zrutaskaMdha meM duHkha hI vipAka zabda ke vAcya (artha) rUpase prakaTa kiye jAyeM vaha "duHkhavipAka" hai| isa zrutaskaMdha kA nAma duHkharUpa vipAka kA bodhaka hone se hI duHkhavipAka hai| dUsare zrutaskaMdha kA nAma sukhavipAka hai, isameM sukha hI vipAkarUpase varNita hai, ataH sukharUpa vipAka kA bodhaka honese isakA nAma "sukhavipAka' hai| dasamA aMganA e bhAva pharamAvyA che, parantu he bhagavana! agiyAramuM aMga je vipAkazruta, temAM zuM bhAva kahelA che ?. A pramANe jabUsvAmIe pUchyuM tyAre zrI sudharmA svAmI kahe che ke- jabU! siddhagatine pAmelA zrI mahAvIra prabhue agiyAramAM aMga zrIvipAkatane be kRtaskaMdha kahelA che- (1) eka du:khavipAka ane (2) bIjo sukhavipaka. jeno anubhava karavAmAM Ave te vipAka che. je zrutaskaMdhamAM duHkhane ja vipaka zabdanA vAcya (artha) rUpathI prakaTa karela che, te du:khavipAka che. // zrutarnu nAma hu:35 viyAno mAgha 4zanA3 DApAthI 'duHkhavipAka' Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam . ... // mUlam // paDhamassa NaM bhaMte ! suyakkhaMdhassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte ? / tae NaM suhamme aNagAre jambU-aNagAraM evaM vayAsI-evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM3 Ai... bhAvArtha-sabhA visarjita ho cukane ke bAda zrIjaMbUsvAmI, jahAM zrIsudharmAsvAmI virAjamAna the vahAM pahuMce, aura unheM apanI sAmAcArI ke anusAra 3 bAra vaMdanA evaM namaskAra kara unake saMmukha baiTha gye| baiThakara vinayake sAtha gurudeva se prazna kiyA kihe bhadanta ! bhagavAna mahAvIra prabhune 10 veM aMga meM Asrava aura saMvara tattva kA varNana bhalIbhAMti kiyA hai| aba maiM Apa se yaha jAnatA cAhatA hU~ ki bhagavAnane 11 veM aMga meM unake vipAka kA kisa rUpa meM kathana kiyA hai ? sudharmAsvAmIne jaMbU svAmI se kahA ki-he jaMbU ! isa 11 veM aMgakA bhagavAna ne do zrutaskaMdho meM varNana kiyA hai| (1) prathama zrutaskandha kA nAma duHkhavipAka aura dUsare zrutakaMdha kA nAma sukhavipAka hai| inameM prathama meM duHkharUpa vipAka kA aura dvitIya meM sukharUpa vipAka kA varNana hai ||suu0 2 // cha. mI zruta24 dharnu nAma sukhavipAka che.tabhA sumarnu viSA35thI varNana 4rAme che, tethI 42rI suma35 vidhAna mAgha pAthI tenu nAma 'sukhavipAka' che. - bhAvArtha-sabhA-visarjana thayA pachI zrI jarajUsvAmI, jyAM zrIsudhasvAmI birAjamAna hatA tyAM pahoMcIne pitAnI samAcArI pramANe traNa vAra vaMdanA namaskAra karIne tenA sanmukha besI gayA, besIne vinaya sAthe gurudevane prazna pUche ke-he bhadanta! bhagavAna mahAvIra prabhue dasamAM aMgamAM Asava ane saMvara tatvanuM varNana bahu sArI rIte karyuM che. have huM ApanA pAsethI e jANavA IcchA karuM chuM ke bhagavAne agiyAramAM aMgamAM tenA vipAkanuM kevI rIte varNana karyuM che. sudharmA- svAmIe jabUsvAmIne kahyuM ke he jabU! e agiyAramA aMganuM bhagavAne be zrutaskaMdha35maa varNana yu cha, (1) prathama zruta24 dhanu nAma duHkhavipAka, olod zruta24dhanu nAma sukhavipAka che. tebhA prathamamA hu:35 vipAunu', bhane mAmA suma35 vidhArnu, varNana 42 che. (sU. 2) Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gareNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahAmiyAutte', ujjhiyae', abhagga', sagaDe, bahassaI, nNdii| uMbara, soriyadante', ya, devadattA ya, aMjU ya // 1 // ||suu0 3 // TIkA- jambUsvAmI punaH pRcchati-'paDhamassa NaM bhaMte ! ityAdi / 'paDhamassa NaM bhaMte ! suyakkhaMdhassa' prathamasya khalu he bhadanta ! he bhagavan ! zrutaskandhasya, 'duhavibhAgANaM' duHkhavipAkAnAM-duHkhavipAkanAmakasya 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' yAvat saMprAptena 'ke aDhe' ko'rthako bhAvaH 'paNNatte' prajJaptaH? / ' tae NaM' tataH khalu 'suhamme aNagAre' sudharmA svAmI anagAro, 'jaMbU-aNagAraM' 'paDhamassa NaM bhaMte!" ityAdi / jaMbUsvAmI zrIsudharmAsvAmI se pUchate haiM-(paDhamassa NaM bhaMte ! suyakkhaMdhassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke adve paNNane ?) he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ki jo Adikara-apane zAsana kI apekSA se dharmake prathama pravartaka, jo " tIrthakara, svayaMsaMvuddha-vinA dUsare ke upadeza se bodha pAye hue ityAdi vizeSaNoM se viziSTa, . aura siddhagati nAmaka sthAna meM virAjamAna haiM, unhoMne duHkhavipAka nAmaka prathApna zrutaskaMdha kA kyA bhAva prarUpita kiyA hai ? yahA~ 'yAvat' padase "bhagavatA mahAvIreNa AdikareNa tIrthakareNa svayaM saMbuddhena siddhigati nAmadheyaM sthAnaM' yahA~ taka ke padoM kA paDhamassa NaM bhaMte !' tyAhi. bhUsvAmI zrIsudhAsvAmIna pUche che / (paDhamassa NaM bhaMte ! suyakkhaMdhassa havivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte ?) he mahanta! zrama bhagavAna mahAvIra ke je Adikara- pitAnA zAsananI apekSAthI dharmanA prathama pravartaka, tIrthakara, yaMsaMbuddha-bIjAnAM upadeza vinA bedha pAmelA A vizeSaNethI viziSTa ane siddhigati nAmanA sthAnamAM birAjamAna che. te prabhue duHkhavipAka nAmanA prathama zrutadhamA zuMbhA pra3pita 4yA cha ? mAhI 'yAvat' pahathA 'bhagavatA mahAvIreNa AdikareNa tIrthakareNa svayaMsaMbuddhena siddhigatinAmadheyaM sthAnaM' Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUsudharmapraznottaram 55 jambUnAmakamanagAram, 'evaM' vakSyamANapakAreNa 'vayAsI' avAdIt-'evaM khalu jaMbU !' evaM khalu he jambUH ! 'samaNeNaM 3' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 'AigareNaM' AdikaraNa-svazAsanApekSayA dharmasya prathamapravartakena, 'jAva saMparoNaM' yAvat-siddhigatisthAnaM saMprAptena 'duivivAgANaM' duHkhavipAkAnAM duHkhavipAkanAmnaH prathamazrutaskandhasyetyarthaH, 'dasa ajjhayaNA paNNanA' dazAdhyayanAni prajJaptAni / adhyayananAmAnyAha-'taM jahA' ityAdi / tadyathA-'miyAutte' mRgAputraH 1, 'ujjhiyae' ujjhitakaH 2, 'abhagga' abhannaH 3, 'sagaDe' zakaTaH 4, 'bahassaI' bRhaspatiH 5, 'naMdI' nandiH 6, 'uMbara' udumbaraH 7, 'soriyadatte ya' zauryadattazca 8, 'devadattA ya' devadattAM ca 9, 'aMjU ya' aJjUzca 10 // muu03|| grahaNa huA hai| (tae NaM suhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI-evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM 3 AigareNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNNattA) isa prazna ke samAdhAna nimitta zrI sudharmAsvAmI apane ziSya zrI jambUsvAmI se kahate haiM ki-'Adikara 'Adi vizeSaNoM se viziSTa una zrI zravaNa bhagavaMta mahAvIra prabhune duHkhavipAkanAmaka zrutaskaMdha ke artha ko spaSTarUpa se prarUpita karane ke liye daza adhyayanoM kI prarUpaNA kI hai| (taM jahA)ve 10 adhyayana ye haiM-(bhiyAutte ujjhiyae abhagga sagaDe bahassaI nNdii| uMbara soriyadatte ya devadattA ya aMjU ya // ) (1) mRgAputra, (2) ujjhitaka, (3) abhagna, (4) zakaTa, (5) bRhaspati, (6) nandi, (7) udumbara, (8) zauryadatta, (9) devadattA, aura 10 ajuu| bhAvArtha-vipAka ke duHkhavipAka aura sukhavipAka isa prakAra mI sudhInA pahAnu ma thayu cha (tae NaM suhamme agaNAre jaMbU-aNaNAraM evaM vayAsI-evaM khalla jaMbU ! samaNeNaM 3 AigareNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNNattA?) mA praznAnA saMbhAdhAna nibhitte zrI sudharmA svAbhI pitAnA ziSya zrI jakhkha svAmIne kahe che -"Adikara" ItyAdi vizeSaNathI viziSTa te zramaNa bhagavaMta mahAvIra prabhue du:khavipAka nAmanA zrutaskaMdhanA arthane spaSTa rUpathI 53pita 42vA bhATe isa madhyayanAnI pr354|| cha. (taM jahA) te 6sa adhyayana mA pramANe cha. (miyAputte ujjhiyae abhagga sagaDe dahassaI nNdii| uMvara soriyadatte ya devadattA ya aMjU ya // ) (1) bhR||putr, (2) Slrmix, (3) mamana, (4) 348, (5) spati, (6) nandi, (7) 12, (8) zItta, (6) devattA, (10) 240. bhAvArtha --vipAkanA duHkhavipAka ane sukhavipAka e pramANe e bheda prakaTa karyA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute. .. // mUlam // jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM AigareNaM titthayareNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-miyAutte ya jAva aMjU ya / paDhamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDe paNNate ? / tae NaM suhamme aNagAre jaMbUaNagAraM evaM vayAsIevaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM miyAgAme NAmaM Nayare hotthA, vaNNao / tasla NaM miyAgAmassa Nayarassa bahiyA uttarapurasthime disIbhAe caMdaNapAyave NAmaM ujANe hotthA / savvouya0 vnnnno| tattha NaM caMdaNapAyavassa bahumajjhadesabhAe suhamsassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA, cirAie, jahA punnnnbhde| tattha NaM miyAgAme Nayare vijae NAma khattie rAyA parivasai / vapaNao / tassa NaM vijayassa khattiyassa miyA NAmaM devI hotthA / sukumAlapANipAyA, ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA, vnnnno| tassa NaM vijayakhattiyassa putte miyAe devIe attae miyAutte NAmaM dArae hotthA, jAiaMdhe jAise do bheda prakaTa kiye gaye haiM, unameM zrI sudharmAsvAmI se jaMbUsvAmI yaha pUcha rahe haiM ki-he bhadanta ! prathama duHkhavipAkanAmaka zrutaskandha ke bhAva kI kyA prarUpaNA hai ? / taba zrIsudharmAsvAmI isa zrutaskandha ko vizeSarUpa se pratipAdita karane ke liye mRgAputrAdi 10 adhyayanoM dvArA duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha ke bhAva pragaTa karate haiM / sU03 // che. temAM zrI sudhama svAmIne jaMbU svAmI e pUchI rahyA che ke-he bhadanta! prathama duHkhavipAka nAmaka zrutaskaMdhanA bhAvanI prarUpaNuM zuM che ?. tyAre sudharmAsvAmI, e zrutaskaMdhanuM vizeSarUpathI pratipAdana karavA mATe mRgAputrAdi dasa adhyayana dvArA mavipA nAbha: prathama zrutadhanA mA 48 42 che. (sU0 3) .. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUmaznaH pa mUe, jAibahire, jAipaMgule ya, huMDe ya vAyavve ya, Natthi NaM tassa dAragassa hatthA vA pAyA vA, kaNNA vA, acchI vA, NAsA vA, kevalaM se tesiM aMgovaMgANaM AgiI Agiimete / tae NaM sA miyAdevI taM miyAputtaM dAragaM rahassiyasi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhantapANeNaM paDijAgaramANI paDijAgaramANI viharai // sU0 4 // TIkA ' = zrIjambUsvAmI pRcchati - ' jai NaM bhaMte!' ityAdi / ' jai NaM bhaMte ! yadi khalu he bhadanta ! = he bhagavan ! ' samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM AigareNaM titthayareNaM' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa AdikareNa tIrthakareNa 'jAva ' yAvat siddhigatisthAnaM 'saMpatteNaM' saMprAptena gatena, 'duhavivAgANaM' duHkhavipAkAnAM duHkha vipAkanAmakasya prathamazrutaskandhasyetyarthaH, 'dasa daza dazasaMkhyakAni, 'ajjhayaNA' adhyayanAni ' paNNattA' prajJaptAni, 'miyAute ya jAtra aMjU ya' tadyathA - mRgAputrazca yAvad aJjuzca / tatra ' paDhamassa NaM bhaMte ! 'jai NaM bhaMte !" ityAdi / 'bhaMte!' he bhadanta ! ' jai NaM' yadi 'AigareNaM titthayareNaM jAva saMpateNaM' Adikara - svazAsana kI apekSA dharmake Adi pravartaka, tIrthakara aura siddhigatinAmaka sthAna ko prApta hue 'bhagavayA' bhagavAn 'mahAvIreNaM' mahAvIrane 'duhavivAgANaM' duHkhavipAkanAmaka prathama zrutaskaMdha ke 'dasa ajjhaNA' daza adhyayana 'paNNattA' prarUpita kiye haiM / ' taM jahAmiyAutte ya jAtra aMjU ya' jo mRgAputra - adhyayana se lekara a-nAmaka antima adhyayana taka haiM / unameM se 'aMte' he bhagavan ! 'duha 4 'jai NaM bhaMte ! tyAhi. (H!) T Herd! (Gg vi) ale (anguitoi facratoi ana ziqnoi) dikara--svazAsananI apekSAe dharmanA Adi pravataka, tItha kara ane siddhigati nAbhanA sthAnane Apta thayelA ( bhagavayA) lagavAn (mahAvIreNaM) mahAvIra (duhavivAgANaM) du:vidhA nAmanA prathama zrutadhanA (dasa ajjhayaNA ) isa adhyayana (paNNattA) ati ryA che. (taM jahA miyAutte ya jAva aMjU ya) ne bhRgAputra adhyayanathI bhAralIne annU nAmanA chekSA adhyayana sudhI che. tebhAMthI ( bhaMte ! ) he bhagavan ! Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :. : vipAkazrute ajhayaNassa' prathamasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya 'duhavinAgANaM' duHkhavipAkAnAM-duHkhavipAkazrutaskandhasya 'samaNeNaM jAva' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat-siddhigatinAmadheyaM sthAnaM 'saMpatteNaM' saMprAptena-gatena 'ke aDhe paNNatte ?' ko'rthaH prajJaptaH ? / / _ 'tae NaM' tataH khalu = zrIjambUsvAminaH praznakaraNAnantaraM khallu 'suhamme aNagAre' zrIsudharmA svAmI anagAraH zrIjambUsvAminamanagAram, "evaM vayAsI' evamavAdI-evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdI kathayati sma / 'evaM khalu jaMbU !'-evaM-vakSyamANaprakAreNa khalu he jambUH ! ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'miyAgAme NAmaM Nayare' mRgAgrAmo nAmakaM nagaram 'hotthA' AsIt / 'vaNNao' varNakaH-varNanaM, sa caupavivAgANaM' duHkhavipAkake 'paDhamassa NaM ajjhayaNassa' prathama mRgAputranAmaka adhyayana kA 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' Adikara Adi vizeSaNoM se viziSTa una zramaNa bhagavAna mahAvIrane 'ke aTe paNNatte' kyA artha kahA hai ? / 'tae NaM' zrI jaMbUsvAmI ke isa prakAra ke prazna karane ke pazcAt 'suhamme aNagAre' ve sudharmA svAmIne 'jaMbUaNagAraM' una jaMbU svAmI ke prati 'evaM vayAsI' isa prakAra se kahA-ki 'jaMbU ! evaM khalu' he jambU ! tumhAre prazna kA uttara isa prakAra hai, suno- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM miyAgAme Nayare hotthA' usa avasarpiNI kAlake caturtha Are meM mRgAgrAma nAma kA eka nagara thaa| 'vaNNao' aupapAtika sUtra meM jisa prakAra se caMpAnagarI kA varNana kiyA gayA hai, TIka isI prakAra se isa nagara kA bhI varNana samajhanA cAhiye(dahavivAgANaM) vipanA (paDhamassa ajjhayaNassa) prathama bhRgAputra namanA adhyayanak (samaNeNaM jAva saMpatteNaM) mA4i2 mA vizeSathA viziSTa ta zrama bhagavAna bhAvI2 (ke aDhe paNNatte ?) zubha muhyo cha 1. (tae NaM) zrI bhUsvAbhIme mA prabhArI prazna tyAra pachI (suhamme aNagAre) te sudharmA svAbhIme mbhU bhAgAra prati (evaM vayAsI) pramANe hyu :-(jaMbU! evaM khalu) nyU! tmaa| prazna utta2 mA prabhArI cha, samajA. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM miyAgAme Nayare hotthA) te aksapie na yothA mArAmAM bhR||shraam nAmarnu me nagara tu. (vaNNI ) auSapAti: sUtramA 2 prabhArI pAnagarInu varNana kareluM che, te pramANe A nagarInuM varNana samajI levuM joIe. caMpAnagarI je. pramANe addabhuta zaMbhA Adi guNothI viziSTa che, te pramANe A nagara paNa potAnAM Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, candanapAdapodyAnavarNanam. 59 pAtikasUtrAccampAnagarIvad bodhyaH / ' tassa NaM miyAgAmassa gayarassa' tasya khalu mRgAgrAmasya nagarasya 'bahiyA' vahi: bAhyapradeze 'uttarapuratthi me disImAeM' uttarapaurastye digbhAge=IzAnakoNe, 'caMdaNapAyave NAmaM ujjANe' candanapAdapanAmakamudyAnam ' hotthA' AsIt, tat kIdRza ? - mityAha - 'savbouya0 vaSNao' sArvarttuka0 varNakaH-candanapAdapodyAnasya varNana sArvarttuka0 - ityAdi vijJeyaM, tathAhi'savvouyapuSpaphalasamiddhe ramme naMdaNavaNappagAse pAsAIe darisaNijje abhirUve parUi ve' sArvartukapuSpaphalasamRddhaM ramyaM nandanavanaprakAzaM prAsAdIyaM darzanIyam abhirUpaM pratirUpam - iti / tatra sArvarttakapuSpaphalasamRddhas - sArvarttukAni = vasantAdisarvaRtusambandhIni yAni puSpaphalAni taiH samRddhaM ramyaM = ramaNIyam, nandanavana - prakAzaM=nandanavanatulyaM, prAsAdIyAdipadAnAmarthAH pUrvavad bodhyAH / ' tattha NaM caMpAnagarI jisa prakAra kI adbhuta zobhA Adi guNoM se viziSTa usI prakAra se yaha nagara bhI apane anupama saundarya se yukta 1 ' tassa NaM miyAgAmassa gayarassa' usa mRgAgrAma nAmake nagara ke 'bahiyA' bAhyapradeza meM 'uttara - puratthime disIbhAe ' uttara aura pUrvadizA ke bhAga - IzAna koNa meM ' caMdaNapAyave NAmaM ujjANe hotthA' caMdanapAdapa nAma kA eka udyAna- bagIcA thA / 'savvouya vaNNao' isakA varNana isa prakAra samajhanA cAhiye, ( savvAuyapuSpaphalasamiddhe ramme naMdavaNagAse pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve ) yaha samastaRtusaMbaMdhI puSpa aura phaloM se sadA harA-bharA banA rahatA thA / aneka jAti ke sugaMdhita phUloM se yaha suramya aura indra ke naMdanavana jaisA mana ko AnaMdita karane vAlA, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa thA / ' tattha NaM caMdaNapAyadassa bahumajjhadesabhAe ' anuSaMbha saundaryathI yukta che. ( tassa NaM miyAgAmassa Nayarasta ) mA bhRgAzrAma nAmanA nagarabhAM (vahiyA) mA ahezabhAM (uttarapuratthime disIbhAe) uttara bhane pUrva hizAnA lAga-zAna aNu-bhAM (caMdaNapAyave NAmaM ujjANe hotthA ) yanathAhaya nAmano me udyAna- nagIyo hato, te (savvouya0 vaNNao) bhAnuM vArjuna A akSare laghuvu cho, (savvouyapupphaphalasamiddhe ramme naMdaNavaNappagAse pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve ) tamAma RtunAM puSyo bhane pothI te agIyo hamezA bharapUra hatA, aneka jAtinA sugaMdhita phUleAthI te suramya ane indranA naMdanavana pramANe bhanane mAnancha ApanArI, AsAhIya, darzanIya, abhiya bhane ati hatA. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. . . . . . vipAkazrute caMdaNapAyavassa' tatra khalu candanapAdapasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAgesarvathA madhyabhAge 'suhammassa jakkhassa' sudharmanAmno yakSasya 'jakkhAyayaNe' yakSAyatanam, 'hotthA' AsIt / tacca yakSAyatanaM varNayannAha-'cirAie jahA puNNabhadde' cirAdika-cirakAlikam , yathA pUrNabhadraM = pUrNabhadracaityasadRzam , atra pUrvapurupaprajJaptamityAdivizeSaNamaupapAtikasUtrAd vijJeyam / 'tattha NaM miyAgAme Nayare' tatra khalu mRgAgrAme nagare 'vijae NAmaM khattie rAyA parivasai' vijayo nAma kSatriyo rAjA parivasati / 'vaNNao' varNakA varNanam , sa ca 'mahayAhimavaMta-mahaMta-malaya-maMdara-mahiMdasAre' ityAdiropapAtikavad vodhyaH, asya vyAkhyA-mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAra:mahAMzcAsau himavAn mahAhimavAn , mahAn anyaparvatApekSayA malayo malayAcalaH, usa caMdanapAdapa nAmaka bagIcA ke ThIka madhyabhAga meM 'suhammassa jakkhassa' sudharma nAmake yakSa kA 'jakkhAyayaNe hotthA' eka yakSAyatana thA / 'cirAie, jahA puNNabhade' pUrNabhadra caitya kI taraha yaha bhI bahuta adhika prAcIna thA / isake varNana meM bhI 'pUrvapuruSaprajJaptam' ityAdi aupapAtikasUtrakathita samasta vizeSaNoM kA yahAM para bhI saMghaTana kara lenA cAhiye / 'tattha NaM miyAgAme Nayare' usa mRgAgrAma nagara meM 'vijae NAma khattie rAyA parivasaI' vijaya nAmaka eka kSatriya rAjA rahatA thaa| 'vaNNao' isa nareza kA varNana bhI aupapAtika sUtra meM varNita kUNika rAjAkI taraha samajhanA cAhiye, jaise-'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre' ityAdi / parvatoM meM jaise mahAhimavAn parvata pradhAna mAnA jAtA hai, (tatya NaM caMdaNapAyavassa bahumajjhadesabhAe) 2. yahanapA45 nAmanA mAyAnA madhya bhAgamA (muhammassa jakkhassa) sudharma nAmanA yakSana (jakkhAyayaNe hosthA) meM yakSAyatana tu. (cirAie jahApuNNabhade) pUrNabhadra yetyanI pramANe mA yakSAyatana para pahuM prAcIna tu. tenA vanamA 5 (pUrvapuruSaprajJaptam) ityAdi aupapAtika sUtramAM kahelA tamAma vizeSaNane ahiM lagADI devA joIe. (tatya NaM miyAgAme Nayare) mA bhRzAyAma. nagaramA (vijae NAma khattie rAyA parivasai) vinya nAmanA se kSatriya rA 2tA itA. (vaNNao) A rAjAnuM varNana paNa papAtika sUtramAM varNavelAM kRNika rAjA pramANe samajI levuM me. bha (mahayA-himavaMta-mahaMta-malaya-maMdara-mahiMda-sAre) tyAhi jevI rIte mahAhimavAna5rvata pradhAne mAnavAmAM Ave che, malayAcala" je zreSTha Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, vijayanRpa-mRgAdevyovarNanam . 61... ' mandaro merugiriH, mahendraH surapatiH, parvatavizeSo vA, tadvat sAraH pradhAno yaH sa tthaa| 'tassa NaM vijayassa khattiyassa' tasya khalu vijayasya kSatriyasya rAjJaH "miyA NAmaM devI' mRgA nAma devI 'hotthA' AsIt / sA kIdRzI ?-tyAha 'sukumAlapANipAyA sukumArapANipAdA-komalakaracaraNA, 'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA' ahInapratipUrNapaJcendriyazarIrA-ahInAni anyUnAni svarUpataH, pratipUrNAni lakSaNataH pazcApIndriyANi yasmiMstat tathAvidhaM zarIraM yasyAH sA tathA / 'vaNNao' varNakA varNanaM, sa cAsyA aupapAtikamUtrAd dhAriNIdevIvad vijJeya ityarthaH / 'tassa NaM vijayakhattiyasya' tasya khalu vijayakSatriyasya-vijayanAmakasya kSatriyasya rAjJaH 'putte' putraH 'miyAe devIe' mRgAyA malayAcala jaise zreSTha ginA jAtA hai, meru parvata jisa prakAra sarvottama hai aura mahendra-surendra athavA parvatavizeSa jaise mukhya mAnA jAtA hai, usI prakAra yaha rAjA bhI anya rAjAoM meM pradhAna zreSTha thaa| tassa NaM vijayassa khattiyassa miyA NAmaM devI hotthA' kSatriya vaMza meM tilakasvarUpa usa vijaya nRpati kI rAnI kA nAma mRgAdevI thaa| 'sukumAlapANipAyA ahINa0 vapaNao' isake hAtha aura paira atyaMta sukumAra the| zarIra bhI isakA svarUpa kI apekSA nyUnatArahita, tathA lakSaNa kI apekSA paripUrNa pAMcoM indriyoM se yukta thaa| aupapAtika sUtra meM jisa prakAra kA varNana dhAriNI devI kA kiyA gayA hai ThIka usI prakAra kA varNana isa bhRgA devI kA bhI samajhanA caahiye| 'tassa NaM vijayassa khattiyassa putte miyAe devIe attae miyAputte NAmaM dArae hotthA' usa vijaya nAmaka kSatriya rAjA kA eka putra thA, jisa ko mAnavAmAM Ave che. meru parvata jevI rIte sarvottama che, ane mahendra-surendra athavA parvatavizeSa jevI rIte mukhya mAnavAmAM Ave che te pramANe A rAjA paNa anya mAmA bhAnya mAna zreSTha tA. (tassa NaM vijayassa khattiyassa miyA NAmaM devI hotthA) kSatriya vazamA tia42135 me vinaya 20nI rAtu nAma bhRAvI tu (sukumAlapANipAyA ahINa0 vaNNao) tanA hAtha- 5 04 sumimA utA, tenu zarIra paNa svarUpanI apekSAe nyUnatArahita ane lakSaNanI apekSAe paripUrNa pAMca indricothI yukta hatuM. aupatika sUtramAM dhAriNuM rANunuM -devInuM jevuM varNana kareluM che tevuMja varNana bhRgAvAtu sama se . (tassa NaM vijayasta khattiyasa putte miyAe devIe attae miyApune NAma dArae hotyAM) te viri nAmanA kSatriya saMgane Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ............ ... ... ... ... . vipAkazrute "devyAH 'attae' AtmajaH 'miyAputte NAmaM dArae' mRgAputro nAma dArakA bAlakaH, 'hotthA' AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha-'jAiaMdhe' ityAdiH / 'jAiaMdhe' jAtyandhaH-janmakAlAdArabhyAndha evetyarthaH, "jAimUe' jAtimUkaHjanmato mUkaH-vAkzaktirahitaH, 'jAibahire' jAtiyadhiraH-janmataH zravaNazaktirahitaH, 'jAipaMgule ya' jAtipaGgulazca-janmataH paGgu khaJjaH, caraNavikala ityarthaH / 'huMDe ya' huNDazca-huNDasaMsthAnavAn , sarvAvayavapramANahIna ityarthaH / yatra pAdAdyavayavA yathoktapramANarahitAH prAyastad huNDasaMsthAnam / 'vAyavve ya' vAyavyazvavAyurasyAstIti vAyavyaH vAyurogI-vAtarogavAnityarthaH / 'Natthi NaM tassa dAragassa' na staH khalu tasya dArakasya 'hatthA vA' hastau vA, 'pAdA vA' . nAma mRgAputra thA-jo mRgAdevI se utpanna huA thaa| vaha 'jAiaMdhe, jAimUe, jAivahire, jAipaMgule ya, huMDe ya, vAyavve ya' janma se hI aMdhA, aura janma se hI mUMgA thaa| janma se bahirA aura janma se hI pAMgalA thaa| isake zArIrika avayavoM kI racanA bhI ThIka nahIM thI, kyoMki isakA huNDaka saMsthAna thA-pratyeka avayava apane2 pramANameM racanA se hIna the, usake zarIra kI banAvaTa sundara nahIM thI-AkRti durdarzanIya thii| jisa pramANameM jisa aMga aura upAMga kI racanA honI cAhiye usa prakAra kI racanA se hIna aMga aura upAMgoM kA honA hI huNDakasaMsthAna hai, isa nAma-karmake udya se zarIra meM aMga aura upAMga kisI khAza AkAra ke nahIM hote haiN| vaha vAtarogase bhI pIDita thaa| 'Natthi NaM tassa dAragassa hatthA vA pAyA vA kaNNA vA, acchI vA, NAsA vA' usa lar3ake ke na hAtha the, na paira the, eka putra hatuM, tenuM nAma mRgAputra hatuM. je mRgAdevI thakI utpanna thaye hato. te kuMvara (jAiaMdhe, jAimRe, jAibahire, jAipaMgule ya huMDe ya vAyavve ya) mayA AMdhaLe ane janmathIja mUMge hatA, janmathI bahere ane janmathIja bhUla hato. tenA zarIranA avayanI racanA paNa sArI na hatI, kemake tenuM huDaka saMsthAna hatuM, tenA zarIranI racanAmAM suMdaratA na hatI-najare jotAM game nahi tevI AkRti hatI. je pramANe je je aMgaupAMgonI vyavasthA thavI joIe te prakAranI racanAthI hIna aMga-upAMgonuM thavuM teja haMDaka saMsthAna che. te nAmakarmanA udayathI zarIramAM aMga ane upAMga kaI paNa khAsa AkAra vinAnA rahe che. te vAyunA rogathI pIDita hatA. (Natyi NaM tassa dAragassa hatyA vA, pAyA vA, kaNNA vA, acchI vA, NAsA vA) Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, a0 1, a0 1, mRgAputravarNanam. ... ... 63.. pAdau vA, 'kaNNA vA' kau~ vA; 'akkhI vA' akSiNI-cakSuSI vA, 'NAsA vA' nAse vA / 'kevalaM se tesiM aMgovaMgANaM' kevalaM tasyaM teSAmaGgopAGgAnAm-- aGgAni-ziraH 1, uraH 2, pRSTham 3, udaram 4, bAhudvayam 5-6, pAdadvayaM 7-8 cetyaSTau, upAGgAni agAvayavabhUtAni-karNanayananAsA'GgalyAdInyanekavidhAni teSAm 'AgiI' AkRtiH-AkAraH, 'Agiimette' AkRtibhAtram AkAramAnaM, na tu taducitasvarUpamityarthaH / 'tae NaM sA miyAdevI' tataH khalu sA mRgAdevI 'taM miyAputtaM dAragaM' taM mRgAputraM dArakaM 'rahassiyaMsi' rAhasike pracchanne-gupte-janenAvidite ityarthaH, 'bhUmigharaMsi' bhUmigRhe-bhUmyadhobhAgavatini gRhe, 'rahassieNaM' rAhasikena-pracchannena, 'bhattapANeNaM' bhaktapAnena 'paDijAgaramANI2' pratijAgratI2 = pAlayantI2 'viharai' viharati // suu04|| na kAna the, na A~kheM thIM aura na nAka hI thI, 'kevalaM se tesiM aMgovaMgANaM Agiimette' kevala aMgoM-mastaka, urasthala, pRSTha, udara-peTa, do bAhu, do pAMva ke, aura upAMgoM-aMga ke avayavasvarUpa kAna, nAka AMkheM aura aMguli Adi ke cihna-mAtra hI the| 'tae NaM sA miyAdevI taM miyAputtaM dAragaM rahassiyaMsi bhUmigharaMsi' isa prakAra kI paristhitisaMpanna usa bAlakako usa mRgAdevIne logoMkI dRSTi se chupe hue talaghara meM rakkhA thA, aura 'rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI2 viharai' chipA2. kara bhojana-pAna se usakA sAvadhAnIpUrvaka pAlana-poSaNa karatI thii| .. bhAvArtha-10 adhyayanoM meM se prathama mRgAputra nAmaka adhyayana kA kyA bhAva hai ?-isa prakAra zrIjaMbUsvAmI dvArA pUche jAne para zrIsudharmA svAmI isa adhyayana kA spaSTIkaraNa karate hue kahate zubhArane (putrana) hAtha, 51, jAna, mAMga, nA4 xis pa na tu. (kevalaM se tesi aMgovaMgANaM AgiI Agiimette). mabharata4, 22, , 62, pITha, be hAtha, be paganA, ane upAMgeaMganA avayava svarUpa kAna, nAka, AMkha mane mAMganImAnA mAtra vinDasa utA. 'tae NaM sA miyAdevI taM miyAputtaM dAragaM rahassiyaMsi bhUmigharaMsi' mA prAznA mAne bhRgAvI, mANasAnI na042 na 5 vI rIte bhAnagI ghana nIyanA bhAgamA rAmatI tA, mane ' rahassieNa bhattapANeNaM paDijAgaramANI2 viharaI' chAnI zate mApana-manna, pAe mAdhAna sAvadhAnIpUrvaka tenuM pAlana-poSaNa karatI hatI. * * bhAvArtha-diza adhyayanamAM mRgAputranAmavALA prathama adhyayanane zuM bhAva che. A pramANe ja--svAmIe jyAre prazna pUche tyAre zrIsuMdhamAM svAmI A Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAka -mRgAgrAma-nAmaka eka bahuta vizAla aura suramya nagara thA / usake bAhara IzAna koNakI ora chaha RtuoM kI zobhAse viziSTa eka caMdanapAdapa - nAmakA bahuta hI prAcIna naMdanavana jaisA vistRta manohara bagIcA thaa| usake ThIka bIcoMbIca sudharmanAmaka yakSa kA eka Ayatana thA / usa nagara kA zAsaka kSatriyakulAvataMsa vijaya nAmaka koI eka rAjA thA, jo bahuta pratApI evaM narapatiyoM kA mukhiyA thA / usakI rAnI kA nAma mRgAdevI thA / vaha bahuta hI sundara evaM sukumAra - aMgavAlI thI / zArIrika saundarya se jisake samakSa rati bhI lajjita hotI thI / usakA zarIra pratyeka aMga aura upAMgoM kI paripUrNatA se bharA huA thA, kisI bhI aMga aura upAMga meM koI bhI nyUnatA nahIM thI / usake eka putra huA, jisakA nAma mRgAputra thaa| vaha vecArA janma se hI aMdhA, bahirA, gUMgA aura laMgaDA thA / saMsthAna bhI isakA huMDaka thA / na isake hAtha-paira Adi aMga the aura na aMga ke avayavabhUta koI upAMga hI, sirpha usake zarIra meM inakI AkRtimAtra hI thI / vaha vAtarogI thA / mRgAdevI usa bAlaka ko logoM se chipAkara makAna ke talaghara meM hI rakhatI aura vahIM para use khAnA-pInA dekara usakA pAlana-poSaNa karatI thI // sU0 4 // adhyayananuM spaSTIkaraNa karatA thakA kahe che keH-- mRgAgrAma nAmanuM eka bahuja vizAla ane sundara nagara hatuM. tenA khahAranA bhAgamAM izAnakANamAM cha RtuenI grAbhAthI vizeSa ze|bhatA caMdanapAdapa nAmanA eka ghaNAja prAcIna nandanavana jevA vistAravALA maneAhara agIce hatA. tenA madhyabhAgamAM sudhama nAmanA yakSanuM eka nivAsasthAna hatuM. te nagaranA amala karanAra kSatriyakulAvatA savijaya nAmanA koi eka rAjA hatA. te ghaNAja pratApI ane rAjAnA samudAyamAM mukhya hateA. tenI rANInuM nAma mRgAdevI hatuM. te paNa bahuja suMdara ane sukeAmala aMgavALAM hatAM. rANInA zarIranI suMdaratA evI hatI ke tenA rUpa pAse kAmadevanI srI rati paNa lajajA pAmI jatI hatI. rANInA zarIra, pratyeka aMga upAMgAnI paripUrNatAthI yukata hatu, kAipaNa aMga-upAMgamAM kAi prakAranI nyUnatA na hatI. te rANIne eka putra thayA jenuM nAma mRgAputra hatu. te khicArA janmathIja AMdhaLA, maherA, mUMgA ane laMgaDA hatA. te huDaka sa MsthAnavALA hatA. tene hAtha, paga Adi aMga ane tenA avayavabhUta koI upAMga na hatAM, mAtra tenI AkRti hatI. te putra vAyunA rAgavALA hatA. mRgAdevI te bALakane leAkothI chupAvIne makAnanA nIcenA bhAgamAM rAkhatI hatI, ane tyAM AgaLa khAvA--pIvAnuM ApIne tenuM pAlana : popa uratI tI ( sU0 4) 64 * Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, janmAndhapuruSavarNanam... 65 ....... // mUlam // .:. : ... . .. - tattha NaM miyAgAme Nayare ege jAiaMdhe purise parivasai / se NaM egeNaM sacakkhueNaM puriseNaM purao daMDaeNaM pagaDDhijamANe pagaDhijjamANe phuTTahaDAhaDasIse macchiyAcaDagarapahakareNaM aNijamANamagge miyAgAme Nayare gihe gihe kAluNNavaDiyAe vittiM kappemANe viharai // sU0 5 // TIkA'tattha NaM' ityAdi / 'tattha NaM miyAgAme Nayare' tatra khalu mRgAgrAme nagare, 'ege' ekaH 'jAiaMdhe' jAtyandhaH janmakAlato'ndhaH 'purise parivasai' puruSaH parivasati / 'se NaM egeNaM' sa khalu ekena 'sacakkhueNaM puriseNaM' sacakSuSkeNa puruSeNa 'purao daMDaeNaM' purato daNDakena 'pagaiDijjamANe pagaDDijamANe' prakRSyamANaH prakRSyamANaH nIyamAno nIyamAnaH, 'phuTTahaDAhaDasIse' sphuTitAtyarthazIrSaH sphuTita-sphuTitakezam atyartham , 'haDAhaDa' iti atyarthavAcako dezIyazabdaH; zIrSa-ziro yasya sa tathA, 'macchiyAcaDagarapahakareNaM' makSikAcaTakaraprakaraNa-makSikANAM caTakaraH = pradhAno-vistaravAn yaH 'tattha NaM' ityaadi| - 'tattha NaM miyAgAme Nayare usI mRgAgrAma nagara meM 'ege jAiaMdhe' eka janma se aMdhA koI puruSa rahatA thaa| 'se NaM egeNaM sacakkhueNaM' vaha dUsare kisI eka netrayukta puruSa kI sahAyatA se 'purao daMDaeNaM pagaDDhijjamANe2' yaSTi-lakar3I ke sahAre calatA thA / calate calate 'phuTTahaDAhaDasIse' isake zira ke bAla bilakula astavyasta-bikhare hue-the aura 'macchiyAcaDagarapahakareNaM aNNijamANamagge' makkhiyoM kA 'tattha NaM' yA. 'tattha NaM miyAgAme Nayare' ta bhRgAma nagarane viSa 'ege jAiaMdhe', me mathI sAMdhaNe va puruSa 2heto to. 'se NaM egeNaM sacakkhueNaM' bhI netravANA puruSanI sahAyatAthA 'purao daMDaeNaM pagaDhijjamANe21 DIna mAdhAre yAta tai, yAsatai Radi phuTTahaDAhaDasIse tanA mAyAna mAda sabha vimA hatA, mane 'macchiyAcaDagarapahakareNaM aNijjamANamagge' bhAbhImAnI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . .: TEvipAkazrute prakaraH samUhaH sa tathA tena, 'aNNijjamANamagge' anvIyamAnamArgaH anugamyamAnamArgaH, tasya jAtyandhasya mArga makSikAH pRSThato'nudhAvamAnA Asan malayuktatvAditi bhAvaH / tathAvidho'sau, 'miyAgAme Nayare gihe. gihe' mRgAgrAme nagare gRhe gRhe 'kAluNNavaDiyAe' kAruNyavRttyA dayAjanakattyA, svadainyaM pradarzayatastasyopari lokAnAM dayA yathA samutpayeta tatheti bhAvaH, 'vitti' vRtti-jIvikAM 'kappemANe kalpayan kurvANaH san 'viharaI' viharati // khU0 5 / bahuta adhika samUha, usake mAthe ke Upara ur3atA huA rAste bhara pIche2 calatA thaa| kyoM ki vaha malina tana thaa| isa prakAra kI duravasthAsaMpanna vaha bicArA 'miyAgAme Nayare gihe gihe' usa mRgAgrAma nagara meM ghara ghara 'kAlaNNavaDiyAe vittiM kappemANe viharai' dInatApUrvakadayA utpanna ho isa prakAra se jIvikA-bhIkha mAMga kara apanA nirvAha karatA thaa| bhAvArtha-usI mRgAgrAma nagara meM eka janmAMdha manuSya rahatA thaa| use sahArA dene vAlA vahAM eka aura dUsarA bhikhamaMgA vyakti thA jo aMdhA nahIM thaa| usakI sahAyatA ke balapara hI yaha saba apanA kAma kiyA karatA thaa| vaha janmAMdha jaba bhIkha mAMgane nimitta jahIM-kahIM para jAne ke liye udyata hotA, to vaha use lakaDI pakaDavA kara le jaataa| adhika gaMdA rahane ke kAraNa dugaMdha se AkRSTa makkhiyoM kA jhuMDa kA jhuMDa isake Asa-pAsa mAthe para bhinabhinAtA rhtaa| vaha ghara2 apanI dInatA prakAzita karatA huA mATe samUha tenA mAthA upara uDatA hatA, ane tenA sAthe sAthe rastAmAM te samUha paNa jato, kAraNake tenuM zarIra bahuja meluM hatuM. A prakAranI durdazAvALo te bicAre 'miyAgAme Nayare gihe gihe' te bhRyAma nAramA ghare dhare 'kAluNNavaDiyAe vittiM kappemANe viharaI' hInatApUrva-tyA 4-thAya tevI zate elu bhAna pitAne nirvAha karate hato. bhAvArtha-te mRgAgrAma nagaramAM eka janmAMdha mANasa rahete hate. tene sahAya ApanAre eka bhIkhArI mANasa bIjo hato, te AMdhaLe na hatuM, tethI tenI sahAyatAnA baLathI te pitAnuM tamAma kAma karato hato. te janmAMdha jyAre bhIkha mAMgavA nimitte tyAM-tyAM javA mATe taiyAra thato tyAre te AMkhavALe tene lAkaDI pakaDAvIne laI jato hato. ekadama gaMde rahevAthI durgadhathI kheMcAIne mAkhIonAM LAo tenA Asa-pAsa mAthA upara pharyA karatAM hatAM. te ghera-ghera pitAnI dInatA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, bhagavatsamavasaraNam . .. . // mUlam // ... teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva smosrie| parisA nniggyaa| taeNaM se vijae khattie imIse kahAe laTThe samANe jahA kUNie tahA niggae, jAva pajjuvAsai ||suu0 6 // . TIkA'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNo bhagavAna mahAvIraH 'jAva" yAvat , iha yAvatkAraNAt idaM draSTavyam- 'puvvANuputviM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe suhaMsuheNaM viharamANe' ityAdi / pUrvAnupUrvyA caran grAmAnugrAma dravan sukhaM sukhena viharan yatraiva mRgAgrAmanAmakaM nagaraM, yatraiva candanapAdapanAmakamudyAnaM tatra 'samosarie' samavasmRtaH / 'parisA NiggayA' pariSad nirgatA bhIkha mAMga2 kara apanA gujArA calAtA thA // suu05|| ___ 'teNaM kAleNaM' ityAdi / / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usI kAla aura usI samaya meM __'samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosarie' zramaNa bhagavAna mahAvIra yAvat samavasRta hue, yahA~ ' yAvat ' zabda se ina anya vizeSaNoM kA grahaNa huA hai, jaise- 'puvvANuputviM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe suhaM--suheNaM viharamANe' ityaadi| arthAt ve prabhu tIrthaMkarocita vihArakriyA ke anusAra eka grAma se dUsare grAma meM vicarate hue, sukhazAtApUrvaka vahAM para Aye / 'parisA NiggayA' zrImahAvIra prabhu ko vaMdanA jAhera karIne bhIkha mAMgI-mAMgIne pitAnuM gujarAna calAvato hato. (sU0 5) 'teNaM kAleNaM' tyAhi. - 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' a ste bhane te sabhayane viSa 'samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosarie' zrama lagavAna mahAvIra yAvat samavasta thayA, mahI 'yAvat' zathI bhI vizeSaNAnu aDae thame che, ma 'punvANupuci caramANe gAmANugAmaM dRijjamANe suha-suheNaM viharamANe 'tyaaptitIrthaMkaracita vihAra karavAnI paddhati pramANe eka gAmathI bIje gAmamAM vica2|| 24 // subhazAntipU4 mI mAvyA. (parisA NiggayA) te nagaranA prata Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . :: :.:. .. .. vipAkazrute / zrImahAvIrasvAminaM vandituM dharmakathA zravaNAya ca paripad-vRndarUpeNa janasaMhatinagarAnnirgatA-nimmRtetyarthaH / . 'tae NaM se vijae khattie' tataH khalu sa vijayaH-vijayanAmakaHkSatriyo. rAjA, 'imIse kahAe laTTe samANe' asyAH kathAyA labdhArthaH san-zramaNo bhagavAn mahAvIraH pUrvAnupUrvyA caran grAmAnugrAma dravan ihAgataH, iha samAptaH, iha samavastaH, ihaiva mRgAgrAmasya vAhyapradeze candanapAdapodyAne yathAmatirUpaM kathAkalpyam avagrahamavagRhya saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharatI'-tyasyAH kathAyA jJAtArthaH sannityarthaH / 'jahA kUNie tahA niggae' yathA kUNikastathA nirgataH-yathA kUNikanAmako rAjA bhagavantaM vandituM gRhAnirgatastadvad vijayakarane tathA unase dharmadezanA sunane ke liye vahAM kA janasamUha vahAM para ekatrita ho gyaa| 'tae NaM se vijae khattie imIse kahAe laha samANe' pazcAt vaha vijaya nAmakA nRpati jaba use yaha khabara par3I ki-'zramaNa bhagavAna mahAvIra pUrvAnupUrvI se grAmAnugrAma vihAra karate hue isa mRgAgrAma nagara ke bAhira caMdanapAdapa nAmale bagIcA meM sAdhusamAcArI ke anusAra avagraha lekara, tapa aura saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarate haiM, . tava 'jahA kUNie tahA niggae' jisa prakAra kuNika rAjA baDe ThATha-bATa ke sAtha prabhu kI vandanA evaM dharmazravaNa karane kI icchA se nikalA usI prakAra yaha vijayanAlaka kSatriya rAjA bhI bhagavAna ko candana karane ke liye baDe ThATha-bATa se niklaa| arthAt bhagavAna ke padhArane kI vArtA sunate hI rAjAkA citta apUrva AnaMda se janane mudAya zrI mahAvIra prabhune vaMdanA karavA temaja dharmadezanA sAMbhaLavAne mATe te sthaNe metrita pyA. 'tae NaM se vijae khattie imIse kahAe laTTe samANe' pachIdhI te vinaya nAmanA zatane 552 5 , zrama bhagavAn mahAvIra pUrvAnupUrvIthI grAmAnugrAma vihAra karatA-karatA A mRgAgrAma nagaranA bahAra caMdanapAdapa nAmanA bagIcAmAM sAdhu-samAcArI anusAra avagraha laIne tapa ane saMyamathI potAna! mAtmAne sAvita 42tA yA viyare che, tyAre 'jahA iNie tahA niggae' je pramANe kuhika raja bahuja ThaTha-mAThathI prabhunI vaMdanA ane dharma zravaNa karavAnI thI nIkaLyA hatA te pramANe A viya nAmanA kSatriya rAjA paNa bhagavAnanI vaMdanA karavA mATe meTA ThaTha-AThathI nIkaLyA, arthAta bhagavAnanA padhAravAnI vAta nAMja rAjAnuM citta apUrva AnaMdathI bharAI gayuM. hRdayamAM apUrva utsAha hate. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, vijayasya bhagavadarzanArthaM gamanam . 69 nAmakaH kSatriyo rAjA hRSTatuSTacittAnanditaH prItimanAH paramasaumanasthitaH harSavazavisarpahRdayaH; snAtaH, kRtavalikarmA, kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH, zuddhapravezyAni-zuddhAni-nirmalAni, pravezyAni-rAjasamApravezArhANi, maGgalAni vastrANi pravaraparihitaH, alpamahA_bharaNAkRtazarIraH, AbhiSekyaM hastiratnamArUDhaH, puraH prasthitASTASTamaGgalakA sakoraNTamAlyadAnnA chatreNa priyamANena zvetavaracAmarairuddhayaH_bhara gayA thaa| hRdayaM meM apUrva utsAha thaa| prabhu ke darzana, bandana aura unase dharmazravaNa karane kI tIvra lAlasA antaHkaraNa meM baDhatI calI jA rahI thii| cittameM thor3I sI bhI udAsInatA nahIM thii| prabhu kI ora hI vicAradhArA kA pravAha avirata baha rahA thaa| usakA mana rAjakAja kI cintA se nivRtti pAkara apUrva harSollAsa se yukta ho. paramazAMti kA anubhava kara rahA thaa| harSa ke Avega meM rAjA kA hRdaya bhara rahA thaa| phira rAjA ne snAna kiyA, kAka Adi prANiyoM ke lie anna dene-rUpa balikarma kiyA, rAtri ke duHsvapna Adi doSoM kI nivRtti ke lie kautuka-maSItilakAdi, maMgala-dadhi akSata Adi kA dhAraNa-rUpa prAyazcittakiyA, aura sabhA meM jAne ke yogya sundara bahumUlya vastra, tathA bhArase thoDe bhAravAle mUlyase adhikamUlya vAle alaMkAra phine| saba prakAra se saja-dhajakara yaha sundara gajarAja para AruDha huaa| usa samaya rAjAke mastaka para koraNTa ke puSpoM kI mAlA se suzobhita chatra apanI pUrNa AbhAle sUrya kI AbhA ko nivAraNa karatA huA camaka rahA thaa| AjUbAjU donoM ora prabhunA darzana, vandana ane temanA pAsethI dharma sAMbhaLavAnI tIvra lAlasA aMtaHkaraNamAM vadhavA lAgI. cittamAM thoDI paNa udAsInatA na hatI. prabhunI taraphaja temanI vicAradhArAno pravAha avicchinna vahetuM hatuM. tenuM mana ekadama rAjakAjanI cintAthI nivRtti pAmIne apUrva harSollAsathI yukata thaI parama zAMtino anubhava karI rahyuM hatuM. harSanA AvegamAM rAjAnuM hRdaya bharAI gayuM hatuM. rAjAe snAna karyuM ane kAgaDA Adi prANIone mATe anna devA rUpa balikarma karyuM. rAtrImAM mAThAM svapna thayAM hoya tenA deSanI nivRtti mATe kautuka-mItilakAdi, maMgala-dadhi, akSata (cokhA) AdinuM dhAraNarUpa prAyazcitta karyuM, ane sabhAmAM javA gya sundara bahu mUlyavAna vastra, tathA taddana ochA bhAravALA chatAM mUlyamAM adhika evA alaMkAra paheryA. tamAma prakArathI sAyamAna thaIne eka suMdara gajarAja (hAthI) para svArI karI. te samaye rAjAnA : mastaka para kariMTanA puSpanI mAlAthI zebhatuM chatra, pitAnA tejathI sUryanA tejanuM - - Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : ... . . . . . . . vipAkazrute mAnaH vaizramaNa iva narapatiH amarapatisaMnibhayA RddhayA prathitakItiH. hayagajarathayodhakalitayA caturaGgiNyA senayA samanugamyamAnamArgaH yatraiva candanapAdapanAmakamudyAnaM tatraiva prAdhArayad gamanAya / yasya purato mahAnto'zvAH, azvavarAH, ubhayapArzvayo gA-gajAH, nAgavarAH, pRSThato rathasamUhaH, tathA yasya puratazcASTASTamaGgalAni prasthitAni sa vijayanAmakaH kSatriyo rAjA pragRhItatAlavRntaH-prahItaM tAlamRntaM yasmai sa tathA, ucchUitazvetacchatraH-ucchritam-uparivitAnitaM, zveta-zuklavarNa chatraM yasmai sa tathA, pravIjitavAlavyajanika:-pravIjitA-pracAlitA vAlavyajanikA yasmai sa tathA, sarvaddharyA-sakalayA RddhayA, sarvadyutyA zarad-Rtuke bAdalake samAna zubhra-ujjvala do cAmara dula rahe the| dekhane vAloM ko rAjA usa samaya sAkSAt kubera jaisA pratIta hotA thaa| indra ke samAna viziSTa vibhUti se yukta yaha narapati apanI caturaMgiNI-haya gaja, ratha aura padAtiyoM se samanvita senA se sahita hokara jisa ora caMdanapAdapa nAma kA udyAna thA usI ora jAne kA prasthAna kiyaa| isa rAjA ke Age baDe2 ghoDoM para baiThe hue savAra cala rahe the| donoM tarapha diggaja-jaise madonmatta gajarAja, pIche kI ora rathoM kA samUha, Age2 aura bhI aSTa aSTa maMgala isake mArga ko maMgalamaya banAte hue cala rahe the| isa prakAra vaha vijaya nAmaka rAjA ki jisapara paMkhe Dhore jA rahe haiM, sapheda chAtA jisake Upara tanA huA hai, aura cAmara jisake donoM ora Dhula rahe haiM, vaha apanI samasta Rddhi, samasta dyuti-sakala vastra aura nivAraNa karatuM camakI rahyuM hatuM. Aju-bAju banne tarapha zara RtunA vAdaLa samAna zubhra-ujajavala be cAmara DhaLI rahetAM hatAM. jenArAone e samaye rAjA sAkSAt kubera jevA dekhAtA hatA. Indra-samAna vizeSa prakAranI saMpattithI yukata e rAjA pitAnI caturaMgiNI-ghoDA, hAthI, ratha ane pAyadalathI samanvita senA sahita je tarapha caMdanapAdapa nAmano bagIco hato te tarapha javA mATe cAlatA thayA. te rAjAnA AgaLa meTA-moTA ghoDAo para svAra thayelA rakSake cAlatA hatA. baMne tarapha diggaja jevA mamatta gajarAja, pAchaLanA bhAgamAM rane samUha, AgaLa-AgaLa ATha-ATha maMgaLa tenA mArgane maMgaLamaya banAvIne cAlatAM hatAM. e pramANe te vijaya nAmanA rAjA ke jenA para paMkhA DhaLAI rahyA che, ughaLeluM veta chatra jenA upara zAbita thaI rahyuM che, ane cAmara jenI banne bAju DhaLAI rahela che, te pitAnI samasta Rddhi, Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, vijayasya bhagavadarzanArtha gamanam 71 sakalavastrAbharaNaprabhayA, sarvavalena = sarvasainyena, sarvasamudayena = sarvaparivArAdisamudAyena, sarvAdareNa, sarvaprayatnena, sarvavibhUtyA = sarvavibhUSayA sarvasaMbhrameNa= sautsukyena, sarvapuSpaMgandhamAlyAlaGkAreNa, sarvatruTitazabdasaMninAdena=sarveSAM truTitAnAMbAdyAnAM yaH zabdastasya saMninAdena-pratidhvaninA, mahatyA RdvayA, mahatyA dhutyA, mahatA valena, mahatA samudayena, mahatA=bRhatA varatruTitayamakasamakapravAditena varatruTitAnAM zreSThavividhavAdyAnAM, yat yamakasamakaM-yugapatpavAditaM tena tathA zaGkha-paNava-paTaha-bherI-jhallarI- kharamukhI-huDukka-muraja-mRdaGga-dundubhinirghoSanAditaraveNa-zaGkhAdidundubhyantAnAM vAdyAnAM nirghoSasya nAditaraveNa-pratidhvaninA samupalakSitaH mRgAgrAmanagarasya madhyamadhyena nirgata iti. bhAvaH / 'jAva pajjuvAsaI' yAvat paryupAste / atra yAvacchabdAdevaM yojanA'vagantavyA-sa vijayanAmako rojA mRgAgrAmanagarato nirgatya yatraiva candanapAdapanAmakamudyAnaM tatraivopAgacchati, upAgatya zramaNasya bhagavato mahAvIrasya kiJcidre chatrAdikAn tIrthakarAtizayAn pazyati, dRSTvA AbhiSekyaM hastiratnaM sthApayati, sthApayitvA tasmAd hastiratnAt pratyavarohati, pratyavaruhya, khagacchatramukuTAdikAni rAjacihnAni AbharaNoM kI kAnti, samasta sainya, samasta parivAra Adi ke samUha aura samasta apanI vibhUti se acchI taraha susajjita ho, baDe hI saMbhramake sAtha, aneka prakAra ke sAtha2 bajate hue zaMkha, paNava, paTaha, bherI, jhallarI, mRdaMga, aura dundubhi Adi bAjoM kI gaganabhedI gaDagaDAhaTa se usa mRgAgrAma nagara ko zabdamaya karatA huA ThIka usake madhyabhAga se niklaa| 'jAva pajjuvAsai' calate2 jaba vaha bagIcA ke nikaTa pahu~cA to use kucha dUra para bhagavAna ke atizaya svarUpa chatra-cAmara Adi bAhya vibhUti dRSTipatha huii| unake dikhate hI vaha hAthI se utara gayA, aura talavAra, chatra evaM cAmara Adi samasta samRddhi, sakala vastra ane AbharaNanI kAMti, samasta sinya. samasta parivAra Adine samUha ane pitAnI tamAma vibhUtithI sArI rIte susajijata thaIne moTA sabhanI sAtha, mane prazna sAthe vAgatA zama, papa, 5, leza, Asa2, mRdaMga, dundubhi Adi vAjItrenA gaganabhedI gaDagaDATathI mRgAgrAmane zabdamaya karatA sAmanA madhyabhAgamAthI ni4vyA cha. 'jAva pajjuvAsai' yAadi yAsatai nyAre te bagIcAnI najIka pahoMcyA tyAre cheDe dUra para bhagavAnanA atizayarUpa chatra, cAmara Adi bAhya vibhUti tenI dRSTie paDI, temane jotAM ja te rAjA hAthI uparathI nIce utarI gayA, ane talavAra, chatra, cAmara Ada rAjacihnone tyAga karIne je sthaLe zremaNa Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 vipAzrute tyaktvA, yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM paJcavidhenAbhigamena satkAravizeSeNa abhigacchati / paJcavidho'bhigamastvevam- sacittAnAM haritaphalakusumAdidravyANAM tyAgaH 1, acitAnAM vastrAbharaNAdInAmatyAgaH 2, ekazATikonarA''saGgakaraNam =bhApAyatanArthamasyUtenaikapaTena uttarAsaGgakaraNam 3, cakSuH sparze - zrI mahAvIrasvAmini dRSTipathamAgave, aJjalimagrahaH=saMyojitakaradvaya-saMpuTIkaraNaM ceti 4, manasastasminneva bhagavati sthirIkaraNam 5 iti / pazcAbhigamapUrvakaM bhagavatsamIpe gatvA zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH = vAratrayam AdakSiNapradakSiNaM karoti / kRtvA, vandate, namasyati, vanditvA, namasthitvA, kAyikI - vAcikI - mAnasikIbhedena trividhayA paryupAsanayA paryupAste= sevate iti // sU0 6 // ? rAjacihnoM kA parityAga kara jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu virAjamAna the usa ora pAMca prakArake abhigama se yukta hokara calA | 5 prakAra ke abhigama ye haiM- (1) sacitta phUlamAlA Adi kA tyAga karanA, (2) acitta vastra - AbharaNa Adi kA tyAga nahIM karanA, (3) bhASAko saMyamita karane ke liye mukha para eka sAbita vastra ( sukhapotikA ke sadRza ) rakhanA, (4) prabhu ke dRSTipatha hote hI hAtha joDanA, (5) manako bhagavAna meM hI sthira karanA / ina pAMca abhigamoM se bhagavAna ke saMnikaTa pahuMcakara usane prabhukI 3bAra AdakSiNa- pradakSiNapUrvaka vaMdanA kI aura namaskAra kiyaa| pazcAt mAnasika, kAyika aura vAcika ina 3 prakAra kI upAsanA se prabhu kI upAsanA karane lagA / bhAvArtha-usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra pUrvAnupUrvI se. vihAra karate hue usa mRgAgrAma nagara ke bAhyapradeza meM sthita usa bhagavAna mahAvIra prabhu birAjamAna hatA te taraph pAMca prakAranA abhigamayukta thaine cAlatA thayA. pAMca prakAranA abhigama e che-(1) sacitta-phUlamALAne tyAMga vo, (2) atti vastra AbharaNaM mAhino tyAga nahi uvA, (3) lASAnA saMyama sAcavavA mATe eka sAkhita vastra (mukhavastrikA jevuM) rAkhavuM, (4) prabhune jotAMja be hAtha joDavA, (5) manane bhavAnamAMja sthira karavuM. A pAMca abhigama sAthe bhagavAnanI najIkamAM pahoMcIne teNe prabhunI traNavAra AdakSiNapradakSiNapUrvaka vaMdanAkarI, ane namaskAra karyAM, pachI mAnasika, kAyika e ane vAcika traNa prakAranI upAsanA > prabhunI upAsanA karavA lAgyA. bhAvA--te samaya bhagavAna mahAvIra pUrvanupUrvI thI vihAra karatA thakA te Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -. . vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,a0 1, vijayasya bhagavadarzanArtha gamanam 73.. // mUlam // tae NaM se jAiaMdhe purise taM mahAjaNasadaM jAva suNettA taM purisaM evaM vayAsI-kinnaM devANuppiyA ! ajja miyAgAme Nayare iMdamahei vA0 jAva niggacchaMti ? / tae gaM se purise. taM jAiaMdhaM purisaM evaM vayAsI-no khalu devANuppiyA! iMdamahei vA jAva NiggacchaMti, evaM khala devANuppiyA! samraNe caMdanapAdapa nAmake bagIce meM padhAre / samAcAra pAte hI janalaha ekatrita hokara, unakI vaMdanA tathA unase dharmadezanA sunane ke nimitta usa bagIce meM jA phuNcaa| vijaya rAjA bhI bhagavAna ke AgamanavRttAnta ko sunakara atyaMta harSita ho pUre ThoTabATa ke sAtha apanI samasta senA ko sAtha lekara prabhu kI vaMdanA ke liye rAjamahala se hAthI para savAra hokara nikle| calate2 jaba prabhu kI bAhya vibhUti kucha dUrase unheM dRSTi-gocara hone lagI taba ve hAthI ko khaDA kara usase utara paDe, aura rAjacihnoM kA parityAga kara, pAMca abhigamoM se yukta ho, prabhu ke nikaTa phuNce| pahu~cate hI unhoMne bhagavAna kI tIna bAra hAtha joDakara vaMdanA kI, namaskAra kiyA, phira mAnasika, vAcika evaM kAyika yaha trividha paryusanA- . sevA karane lage // sU0 6 // mRgAgrAmanagaranA bAhyapradezamAM Avela caMdanapAdapa nAmanA bagIcAmAM padhAryA. samAcAra maLatAMja janasamUha ekatrita thaIne temane vaMdana karavA tathA temanI pAsethI dharma upadeza sAMbhaLavA nimitta bagIcAmAM jaI pahoMce. vijaya rAjA paNa bhagavAnanuM Agamana sAMbhaLIne atyaMta harSa pAmI pUrA ThATha-mAThathI pitAnI tamAma senAne sAthe laIne prabhunI vaMdanA karavA mATe rAjamahelamAMthI hAthIpara savAra thaIne nIkaLyA. cAlatAM cAlatAM jyAre prabhunI bAhya vibhUti thoDA dUrathI najare paDI tyAre tarataja hAthIne ubho rAkhI nIce utarIne rAjAnA tamAma cihnone choDI, pAMca abhigamathI. yukta thaine prabhunI najIka pahoMcyA, pahoMcatAja teNe prabhune traNavAra hAtha joDIne vaMdanA-namaskAra karyA, ane mAnasika, vAcika ane kAyika e traNa prakArathI parya pAsanA-sevA karavA lAgyA (sU0 6) Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 'vipAzrute jAva viharai / tae NaM ee jAva Niggacchati / tae NaM se aMdhapurise taM purisaM evaM vayAsI - gacchAmo NaM devAzuppiyA ! amhe vi samaNaM bhagavaM jAva pajjuvAsAmo / tae NaM se jAiaMdhe purise purao daMDaeNaM pagaDhijjamANe pagaDhijjamANe jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tikkhuto AyAhiNapayAhiNaM karei, karitA vaMdai namasai, vaMdittA namasittA jAva pajjuvAsai / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre vijayassa rano tIse ya mahaimahAlayAe parisAe vicittaM dhammaM parikahe / jahA jIvA bajjhati / parisA jAva paDigayA / vijaya vi gae // sU0 7 // TIkA 'tae NaM se' ityAdi / 'tara se' tataH khalu sa ' jAiaM ' jAtyandhaH=janmAndhaH 'purise' puruSaH 'taM mahAjaNa sadda' taM mahAjanazabdaM = mahAntaM janazabda 'jAva' yAvat, iha yAvacchandAdidaM draSTavyam - janavyUhazabdaM janavolaM= janAnAmavyaktavarNakaM dhvanim iti / 'suNettA' atvA 'taM purisaM' taM=sacazuSkaM svasahAyakaM puruSam ' evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt'kinna' kiM khalu 'devANuppiyA !' he devAnupriya ! 'ajja miyAgAme Nayare' " 'tara NaM se' ityAdi / 'tae NaM' isake anantara 'se jAiaMdhe purise' vaha jAtyaMdha puruSa 'taM mahAjaNasaddaM jAtra suNettA' manuSyoM ke usa kolAhala ko sunakara 'taM purisaM' usa apane sahAyakabhUta manuSya se ' evaM vayAsI' isa prakAra bolA'devANuppiyA !' he devAnupriya ! 'kina ajja miyAgAme Nayare iMdamahe i vA 'tae NaM se' ityAhi. 8 'tae NaM' te pachI 'se jAiaMtre purise' te pratyaMdha puruSa 'taM mahAjaNasadaM jAtra muNettA' manuSyonA te asAla sAMbhajIne, 'taM purisaM' te potAnA sahAya puruSane ' evaM vayAsI' mA prabhA moha 4:- 'devANuppiyA ! ' he hevAnupriyA ! 'kinnaM miyAgAme yare iMdamahe i vA jAva NigrAcchaMti' bhahI 'jAvaM' 'zathI Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TI. zru0 1, a0 1, jAtyAndhapuruSasya kolAhala viSaye jijJAsA. 75 atha mRgAgrAme nagare 'iMdama vA' indramahaH indrotsavaH, atra 'ivA' zabdau vAkyAlaMkAre 'jAva NiggacchaMti' yAvat nirgacchanti, atra yAvacchandena'khaMdama ivA, muguMdamahe i vA NAgamahe i vA, jakkhamahe ivA, bhUyamahe ivA, kUvamahe ivA, taDAgamahe ivA, naImahe ivA, dahama ivA, pavvayama ivA, jakkhama ivA, ceiyama he i vA, thUbhamahe ivA, jaM NaM ee bahave uggA bhogA rAinA ikkhAgA NAyA koravvA khattiyA khattiyaputtA bhaDA bhaDaputtA' ityAdi 'miyAgAmassa nayarassa majjha majjheNaM' ityantaM saMgrAhyam / chAyA - 'skandamaha iti vA, mukundamaha iti vA, nAgamaha iti vA, yakSamaha iti vA, bhUtamaha iti vA, kUpamaha iti vA, taDAgamaha iti vA, nadImaha iti vA, hRdamaDha iti vA, parvatamaha iti vA, vRkSamaha iti vA, caityamaha iti vA, stUpamaha iti vA, yat khalu jAva NiggacchaMti' yahA~ 'jAva' zabda se 'khaMdamahe i vA, mukuMdamahe i vA, gAgamahe i vA, jakkhamahe ivA, bhUyamahe i vA, kUvamahe i vA, taDAgama ivA, naIma ivA, dahama ivA, pavvayamahe i vA, rukkhamahe ivA, ceiyamahe i vA dhUbhamahe i vA, jaM NaM ee bahave uggA bhogA rAinnA ikkhAgA NAyA koravA khattiyA khattiyaputtA bhaDA bhaDaputtA' yahA~ lekara 'miyAgAmassa Nayarassa majjhaM majjheNaM' yahA~ taka ke padoM kA saMgraha karanA cAhiye / isakA artha isa prakAra hai- -kyA Aja isa mRgAgrAma nagara meM indrotsava hai ?, skandotsava hai ?, mukundotsava hai ? nAgotsava hai ? yakSotsava hai ?, bhUtotsava hai ?, kUpotsava hai ?, taDAgotsava hai ?, nadI kA utsava hai ?, hUdotsava hai ?, parvatotsava hai ?, vRkSotsava hai ?, cairyotsava - smArakotsava hai ? athavA stUpotsava hai 2, 'khaMdamahe ivA, muguMdamahe i vA, gAgamahe i vA, jakkhama he i vA, bhUyamahe i vA, kUtramahe i bA, taDAgamahe i bA, naImahe i vA, dahamahe i vA, pavvayama he ivA, rukkhamahe ivA, ceyama ivA, thrubhama he i vA, jaMNaM ee bahave uggA bhogA rAinnA ikkhAgA NAyA koravvA khattiyA khattiyaputtA bhaDA bhaDaputtA' ahIM thI sahane 'miyAgAmassa Nayarassa majjhamajjheNaM' bhahIM sudhInA yahono saMgraha zrI sevA joie. AnA artha A prakAre che-zuM Aja A mRgAgrAma nagaramAM indrotsava che ? zuM skandotsava che ? mukundotsava che? nAgAtsava che ? yakSotsava che? bhUtAtsava che? potsava che ? taDAgotsava che ? nahInA utsava che ? huhotsava che ? parvatotsava che ? vRkSAtsava che? caityotsava-smArakatsava che ? athavA stUpotsava che ? je A ghaNAM ugra, Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ ... ... ... ... .. :: ..', - -', vipakate ete vahaba ugrA bhogA rAjanyA ekSvAkA jJAtAH kauravyAH kSatriyAH kSatriyaputrAH bhaTA bhaTaputrAH'........'mRgAgrAmasya nagarasya madhya madhyena-iti / tatra caityamahaH= smArakotsava iti / 'tae NaM' tataH khalu 'se purise' sa sacakSuSkaH purupaH 'taM jAiaMdhaM purisaM evaM' jAtyandhaM purupam evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt-'no khalu devANuppiyA !' no khalu he devAnupriya ! adya mRgAgrAme nagare 'iMdamahe i vA jAba niggacchaMti' indramahaH indrotsavo yAvad nirgacchanti, 'evaM khalu devANuppiyA !' evaM khalu he devAnupriya ! 'samaNe jAva' zramaNo yAvat , iha yAvacchabdenaivaM dRzyam-bhagavAn mahAvIraH pUrvAnupUrvyA caran grAmAnugrAmaM dravan iha samAgataH, iha saMprAptaH, iha samavasRtaH, ihaiva mRgAgrAme vAhyapradeze candanapAdapodyAne yathApratirUpamavagrahamavagRhya saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan 'viharai' viharati / 'tae NaM ee' tataH khalu ete jo ye bahutale ugra,bhoga, rAjanya, IkSvAkuvaMzI, jJAtavaMzI, kaurava, kSatriya, kSatriyaputra, bhaTa aura bhaTaputra Adi sRgAgrAma nagara ke madhyamadhya se hokara cale jA rahe haiM ? / 'tae NaM se purise taM jAiaMdhaM purisaM' isa yAta ko sunakara vaha cakSuSmAn puruSa usa aMdha puruSa se 'evaM vayAsI' isa prakAra bolA ki-'devANuppiyA' he devAnupriya ! 'no iMdamahei vA jAva jiggacchati' Aja isa nagara meM indrotsava Adi nahIM hai, kintu 'evaM khalu devANuppiyA !' he devAnupriya ! bAta yaha hai ki 'samaNe jAva virahai' asaNa bhagavAna mahAvIra grAmAnugrAma vihAra karate hue tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue isa nagara ke bAhya pradeza meM sthita caMdanapAdapa nAmake udyAna meM, jo IzAna koNa kI ora hai, Aye hue haiN| 'tae NaM ee jAva jiggacchaMti' isaliye unake al, Piorrya, 4AvazI, jJAta , 21, kSatriya, kSatriyaputra, maTa, mana laTaputra mA bhRAyAma nAnA madhya-madhyathA yadhane yAsyA jaya cha. 'tae NaM se purise taM jAibaMdhaM purisaM' mA pAta sAmagIna te to bhAsa-mAMmANe mANusa, mAM bhArasane bhA prabhArI vA sAyA hai- 'devANuppiyA' vAnupriya ! 'no iMdamahei vA jAva jiggacchati' mAre mA nAma -dotsava mA nathI, paraMtu evaM khalu devANuppiyA' hai hevAnupriya! pAta mema cha , 'samaNe jAva viharaI' zrama bhagavAna mahAvIra grAmAnugrAma vihAra karatA karatA, tapa ane saMyamathI AtmAne bhAvita ratA thakA, A nagaranA bahAranA pradezamAM IzAnakeNumAM rahele caMdanapAdapa nAmanI gAya che, tyA pAyAM cha. 'tae NaM ee jAva NiggacchaMti' tathA tebhana bahanA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi.candrikA TIkA zru.1,a.1, andhasahAyakapuruSasyottaraM,bhagavatsamIpetadgamanam 77 'jAva jiggacchati' yAvanirgacchanti-ugrA bhogA yAvadekasyAM dizi ekAbhimukhA nirgacchantItyarthaH / 'tae NaM se aMdhapurise taM purisaM evaM vayAsI' tataH khalu so'ndhapuruSastaM sacakSuSkaM puruSamevamavAdIt-'gacchAmo NaM devANuppiyA ! amhe vi samaNaM bhagavaM jAva pajjuvAsAmo' gacchAmaH khalu he devAnupriya ! vayamapi zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM yAvat paryupAsmahe / .... 'tae NaM se jAiaMdhe purise purao daMDaeNaM' tataH khalu sa jAtyandhaH puruSaH purato daNDakena 'pagaDhijamANe pagaDDhajamANe' prakRSyamANaH prakRSya'mANaH nIyamAno nIyamAnaH 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai' yatraila zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya 'tikkhutto' trikRtva vaMdana evaM unale dharmazravaNa karane ke liye ye ugra, bhoga Adi aura anya samasta nagaranivAsI jana mRgAgrAma nagara ke madhyamadhya se eka hI dizA kI ora cale jA rahe haiM, isaliye janasamUha kA yaha kolAhala ho rahA hai / 'tae NaM se aMdhapurise taM purisaM eva vayAsI' isa bAta ko sunakara pazcAt vaha janmAMdha vyakti usa apane sahAyaka vyakti se kahane lagA ki 'gacchAmo NaM devANuppiyA amhe vi' he devAnupriya ! calo, apane bhI caleM, aura 'samaNaM bhagavaM jAba pajjuvAsAmo vahAM calakara zramaNa lagavAna mahAvIra kI baMdanA, namaskAra aura trividharUpa se paryupAsanA kreN| 'tae NaM se jAiaMdhe purise' isa prakAra usa janmAMdha ke kathana ko sunakara vaha cakSuSmAn puruSa usa janmAMdha ko 'purao daMDaeNa pagaidijjamANe pagaDhijjamANe jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai' daMDe kA antabhAgaM pakaDavAkara aura karavA ane temanAthI dharma sAbhaLavA, A ura bhega Adi ane bIjA samasta nagaranivAsI mANaso mRgAgrAma nagaranA madhya madhyathI eka dizAmAM ja cAlyA jAya che, eTalA mATe nshne| 2t alse rahyo cha. 'tae NaM se aMdhapurise taM purisaM evaM kyAsau' A vAtane sAMbhaLIne pachI te janmAdha mANasa pitAnA sahAyaka mANasane kahevA pAya :-'gacchAmoNaM devANuppiyA! amhe vi' hevAnupriya ! mApaNe 5 tyo , bhane 'samaNaM bhagavaM jAva pajjuvAsAmo' tyo 4 ne zrama bhagavAna bhADAvIrane pahanA nabha2012 mA trividha35thI yupAsanA-sevA zaye. 'tae NaM se jAiadhe purise' mA pramANe te mAMdha mANusanA vayanane sAMsajIna te netravAnA bhANusa te -mAMdha bhAsanA 'purao daMDaeNaM pagaDhijjamANe pagaDhijjamANe jaNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaI' thamA dIno me che31. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 D vipAkazrute trIn vArAn 'AyAhiNapayAhiNaM' AdakSiNapradakSiNam aJjalipuTaM vaddhvA taM baddhAJjalipuTaM dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATapadezena vAmakarNAntikena cakrAkAra triH paribhrAmya lalATadeze sthApanarUpaM 'karei' karoti, 'karittA' kRtvA-AdakSiNapradakSiNaM kRtvA 'vaMdai namaMsaI' vandate namasyati, vaMdittA namaMsittA jAva pajjuvAsaI' vandityA namasyitvA yAvat paryupAste / 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro 'vijayassa rano' vijayasya vijayanAmakasya rAjJaH 'tIse ya mahaimahAlayAe parisAe' tasyAzca mahAtimahatyAH pariSadaH 'vicittaM' vicitram-anekavidhaM-zrutacAritrarUpaM 'dhamma parikahei' dharma parikathayati, 'jahA jIvA bajhaMti' yathA dUsarA bhAga svayaM pakaDa kara usake sahAre use lekara usI mArga se Age2 claa| isa prakAra usa cakSuSmAn puruSa ke sahAre calatAra vaha andha puruSa jahA~ bhagavAna mahAvIra virAjamAna the vahAM kramazaH pahu~cA, 'uvAgacchittA tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei' pahu~cate hI usake sAtha usane bhagavAna mahAvIra ko hAtha joDakara tInadhAra aMjali kI, 'karittA vaMdai namasaI' phira vaMdanA kI aura namaskAra kiyA, 'vaMdittA namaMsittA jAva pajjuvAsaI' vandanA namaskAra karane bAda trividharUpa se unakI sevA karane lgaa| 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre vijayassa rano tIse ya mahaimahAlayAe parisAe vicittaM dhamma parikahei' tadanantara zramaNa bhagavAna mahAvIra ne vijayanareza aura mahatI janamedinI ke samakSa zruta aura cAritrarUpa dharma kI dezanA dI, jisameM yaha prakaTa kiyA gayA ki 'jahA jIvA bajjhati' yaha jIva karmoM se 'ApI bIje cheDe pitAnA hAthamAM rAkhI, te aMdha mANasane laIne teja mArge cAlate che. A prakAre te netravALA mANasanI sahAyatAthI cAlato ra te aMdha bhArasa yA bhagavAna mahAvIra 52mAna tAtyA jaDa paDAyo'uvAgacchittA' tikkhutto AyAkSiNa-payAdiNaM karei' paDAyatAnI sAtha romaNe mAvAna mahAvIrane 15 DIne pA2 mareI 461, 'karittA vaMdai namasai' / pahanA 4ii bhane namaH42 4aa, 'vaMdittA namaMsittA jAva pajjuvAsai' pahanA nbh24|2 4 pachI vividha 35thI tabhanI sevA 4218 lAyA. 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre vijayassa ranno tIse yaM maimahAlayAe parisAe vicittaM dhamma parikahei' te pachI zrama mAvAna aDAvI, vijaya rAjA ane moTI mAnavamedinInA samakSa zrata ane cAritrarUpa dharmane deza mAdhya. te padezamA pragaTa yu.- 'jahA jIvA vajjhati' mA va Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkAzru0 1, a0 1, dharmakathA, sarveSAM svasvasthAnagamanam ....79 jIvA badhyante-ityAdi / 'parisA jAva paDigayA' pariSad yAvat pratigatA / atra yAvacchabdAdevaM yojanA-pariSat-janasaMhatiH bhagavataH samIpe savidhivandanapurassaraM dharmakathAM zrutvA yasyA dizaH sakAzAt prAdurbhUtA=AgatA, tAmeva dizaM pratigatA, iti / 'vijae vi gae' vijayo'pi gataH / vijayanAmakaH kSatriyo. rAjA'pi dharmakathAM zrutvA bhagavantaM vanditvA namaskRtya svasthAnaM pratigataityarthaH / sU0 7 // kisa prakAra baMdhAtA hai aura unase kisa prakAra chUTatA hai ? ityAdi / 'parisA jAva paDigayA vijae vi gae' dharmakathA kA zravaNa kara vaha pariSad prabhu ko savidhi vandanA kara ke jisa ora se AI thI usI ora praphullitacitta hokara calI gii| vijaya rAjA bhI dharmakathA ko sunakara bhagavAna ko vaMdanA aura namaskAra kara apane sthAna gyaa| . bhAvArtha-eka dizA kI ora hI eka tarapha jAte hue janasamUha ke kolAhala kI AvAja jaba usa janmAMdha vyakti ke kAnoM meM paDI, taba vaha apane sahAyabhUta usa sUjhate hue vyakti se pUchane __ lagA ki-he bhAI ! Aja yaha kolAhala isa nagara meM kyoM ho rahA _ hai ? kyA koI Aja-yahAM indramahotsava Adi viziSTa utsava hai ? usakI isa prakAra kI bAta sunakara vaha sUjhatA vyakti bolA kibhAI ! isa nagara meM isa samaya koI bhI utsava nahIM hai, kintu yaha . kolAhala jo ho rahA hai usakA kAraNa yaha hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra isa nagara ke caMdanapAdapa nAmaka bagIce meM Akara virAjamAna : thI vI zate dhAya cha ?, bhane vIrIta chUTe cha?, tyAhi. 'parisA jAya . paDigayA vijaevi gae' dharma thAne. sAmajI te mAnavasamuhAya, prabhune savidhi banA . karIne je ThekANethI AvyuM hatuM te tarapha prakRllitacittathI cAlyA gaye, ane vijaya. rAjA paNa dharmakathA sAMbhaLIne bhagavAnane vaMdanA ane namaskAra karIne pitAne sthAnake gayA.' bhAvArtha-ekaja dizA tarapha jatA janasamudAyanA kolAhalane avAja jayAre. janmAMdha mANase sAMbhaLe tyAre te pitAne sahAya karanAra netravALA mANasane pUchavA lAgyuM ke he bhAI ! A nagaramAM Aje A zuM kolAhala thAya che? zuM Aje ahIM Indramahatsava Adi viziSTa utsava che ?.tenI A prakAranI vAta sAMbhaLIne te netravALA, mANase javAba Ape ke-bhAI! A nagaramAM Aje koI paNuM utsava nathI, paraMtu je kolAhala thaI rahyo che, tenuM kAraNa e che ke zrameNa bhagavAna mahAvIra A nagaranA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. vipAkazrute. // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeDa aMtevAsI iMdabhUI NAmaM aNagAre jAva viharai / tara NaM se bhagavaM goyame taM jAiaMdha purisaM pAsai, pAsittA jAyasaDDhe jAva evaM vayAsI - asthi NaM bhaMte ! kei purise hue haiM / rAjA aura prajA donoM bhakti aura AnaMda ke Avega se prerita hokara baDI sajadhaja ke sAtha unake darzana evaM unase dharma-zravaNa karane ke liye jA rahe haiM / usakI isa prakAra kI bAta ko hRdayaMgama kara vaha janmAMdha vyakti bhI "calo, apane bhI prabhu ke darzana Adi ke liye caleM " - isa bhAvanA se prerita hokara usakI sahAyatA ke balapara prabhu ke darzana ke liye calA / vahA~ pahu~ca kara vaha bhagavAn' mahAvIra ko savidhi vaMdanA namaskAra kara ke sevA karane lagA / bhagavAnane usa AI huI pariSada evaM vijaya nareza ke samakSa zrutacAritra - rUpa dharma kA upadeza kiyA / usameM yaha prakaTa kiyA ki yaha jIva karmoM se kisa prakAra baMdhatA hai aura kisa prakAra chUTatA haiityAdi isa prakAra upadeza zravaNa kara rAjA aura prajA sabhI prabhu ko vaMdanA - namaskAra karake apane2 sthAna para harSollasita hokara cale gaye // sU0 7 // caMdanapAdapa nAmanA khagIcAmAM AvIne birAjamAna thayA che, rAjA ane prajA ane bhakita ane AnaMdanA vegamAM utsAhapUrvaka bhAre DhADha--mAthI temanAM darzana ane dha zravaNu karavA mATe jai rahyA che. tenI A vAtane hRdayamAM utArIne te janmAMdha mANusa paNa cAleA ApaNe paNa prabhunAM darzana Adi mATe jaIe' AvI bhAvanAthI manamAM vicAra karIne tenI sahAyatAnA maLa para prabhunAM darzana karavA mATe cAlyeA. prabhunI pAse jaine bhagavAna mahAvIrane vidhipUrvaka vaMdanA--namaskAra karIne sevA karavA lAgyuM. bhagavAne te AvelI janasamudAyarUpa pariSad ane vijaya rAjAnA samakSamAM zrutacAritrarUpa dharmanA upadeza karyAM. temAM e vastu jaNAvI ke--A jIva karmA vaDe kevI rIte khAya che, ane kyA prakAre chuTI zake che.'ityAdi A prakAranA upadeza sAMbhaLIne rAjA ane prajA saghaLA manuSyA prabhune vaMdanA namaskAra karIne peAtAnA para harSa ane ullAsa pAmIne cAlyAM gayAM. (sU. 7) Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkarSAndrako TIkA, a0 1, gautamasvAmivarNanam . 81 jAiaMdhe, jAiaMgharUve ? haMtA! atthi| kahi NaM bhaMte ! se purise jAiaMdhe jAiaMdharUve ? evaM khalu goyamA ! iheva miyAgAme Nayare vijayassa khattiyassa putte miyAdevIe attae miyAputte nAmaM dArae jAiaMdhe jAiaMdhaLaMve, natthi NaM tassa dAragassa jAva Agiimitte / tae NaM sA miyAdevI jAva paDijAgaramANI2 viharai / tae NaM se bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-icchAmi NaM bhaMte ! ahaM tubbhehiM abbhaNunnAe samANe miyAputtaM dAragaM paasitte| ahAsuhaM devANuppiyA ! / tae NaM se bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNunnAe samANe haDhe tujhe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA aturiyaM jAva sohemANe sohemANe jeNeva miyAgAme Nayare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA miyAgAmaM NayaraM majjhamajheNaM aNupavisai, aNupavisittA jeNeva miyAdevIe gihe teNeva uvAgacchai // sU0 8 // TIkA__'teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jehe aMtevAsI' jyeSTho'ntevAsI=mukhyaziSyaH, 'iMdabhUI NAmaM aNagAre' indra teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usI kAla aura usI samaya meM, 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNa bhagavAna mahAvIra ke 'jeTe 'teNaM kAleNaM' tyA. ___ 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tNa bhane ta samayane viSa 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zrabhA bhagavAna mahAvIranA 'jeThe aMtevAsI' bhoTa : fav4 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikathute " bhUtirnAmA'nagAraH, 'jAva viharai' yAvadviharati / atra yAvaccha dena - saptotsedha:= saptahastapramANazarIraH samacaturasra saMsthAnasaMsthitaH - ityAdi varNanaM bhagavatIsUtrato vijJeyam / tathAvidho'sau UrdhvajAnuH adhaH zirAH kRtAJjalipuTaH, utkuTukAsaMnaH, dhyAnakoSThopagataH saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharatItyarthaH / 82 6 'tara NaM se bhagavaM goyame taM jAiaM purisaM pAsai' tataH khalu "sa bhagavAn gautamastaM jAtyandhaM - janmAndhaM puruSaM pazyati, 'pAsitA jAyasaDDhe ' dRSTvA jAtazraddho 'jAvaM' yAvat - jAtasaMzayaH jAtakutUhala : - ityArabhya samutpannakutUhala:, aMtevAsI' baDe ziSya ' iMdabhUI NAmaM aNagAre ? indrabhUti nAmake anagAra the, ' jAva viharai ' jo sAta hAtha kI avagAhanAvAle aura samacaturasra - saMsthAna se yukta the| jo jAnu ko UMce aura mastaka ko nIce kiye hue hAtha joDa kara ukaDe Asana se baiThate the / ye dhyArUpI koSTha meM nimagna hue saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the / taNaM se bhagavaM goyame' tadanantara una gautama svAmIne 'taM jAiaMdhaM purisaM pAsaI' usa jAtyaMdha - janmAMdha puruSa ko dekhA, 'pAsittA' dekhakara unheM andhoM ke viSaya meM pUchane kI zraddhA utpanna huI, saMzaya utpanna huA, aura utsukatA bhI utpanna huii| isI taraha unheM usake viSaya meM aura bhI dvitIya sUtra meM pratipAdita utpannazraddhA Adi pariNAma udbhUta hue / yahI bAta 'jAyasaDDhe jAva' isa pada dvArA yahAM pradarzita kI gaI hai / 'jAtazraddhA' Adi pariNAmoM meM aura 'utpannazraddhA' - Adi pariNAmoM meM kyA antara hai ? isa viSaya kA spaSTIkaraNa yahIM dvitIya sUtra kI vyAkhyA meM 'iMdabhUI nAmaM aNagAre ' drabhUti nAmanA aNuzAra itA. 'jAva vihara' te sAta hAthanI avagAhanAvALA ane samacatusra-sasthAnathI yukata hatA, ' je DhIcaNAne uMce rAkhIne tathA mastakane nIce namAvIne hAtha joDIne ukaDu-AsanathI beThA hatA, ane te dhyAnarUpI kASThamAM ekatAra thaIne saMyama tathA tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA viratA tA. 'tae NaM se bhagavaM goyame' te pachI te gautamasvAbhIme 'taM jAiaMdha purisaM pAsa' te natya nabhAMdha puruSane leyA, 'pAsittA' lene adhonA viSayabhAM pUchavAnI tene zraddhA utpanna thaI, sarUMzaya utpanna thayA, ane utsukatA paNa utpanna thai. e ja pramANe temane khIjA sUtramAM kathita 'utpannazraddhA' Adi pariNAma utpanna thayAM. e cAta 'jAyasaDDhe jAva' AA yaha dvArA sahIM aharzita merI che 'jAtazraddhA' mAhi bhAbhAM bhane 'utpannazraddhA' Adi pariyAbhAbhAMzu maMtara, che? viSayarnu Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru01, a0 1, jAtyandhaviSaye gautamapraznaH / 83. ityanto dvitIyasUtre prAgukto'rtho vijJeyaH / evaMbhUtaH san gautamasvAmI yatra zramaNo bhagavAn mahAvIrasvAmI vartate tatrAgatya trIn vArAn AdakSiNapradakSiNaM kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasyitvA evamavAdIt-'asthi NaM bhaMte !' asti khalu he bhadanta ! he bhagavan ! 'kei purise jAiaMdhe jAiaMdharUve' ko'pi puruSo jAtyandho jAtyandharUpaH evamanyo'pi kazcit puruSaH jAtyandhaH janmAndhaHjanmata evaM darzanazaktirahitaH, jAtyandharUpaH-janmAndharUpaH-Adita eva nayanayoranutpattyA'tIva dRSTihInaH-kutsitAGgarUpa ityarthaH, ato nAtra punaruktidoSaH / bhagavAnAha- hatA! atthi' hanta ! asti, 'hanta' iti svIkArArthakiyA jA cukA hai| 'evaM vayAsI' usa janmAMdha ko dekhakara pUrvokta zraddhA Adi pariNAmoM se yukta ve gautama gaNadhara, zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke samIpa Akara aura unheM apane AcAra ke anusAra tIna cAra vaMdanA aura namaskAra kara vinayayukta bole- 'bhaMte! asthi NaM kei purise jAiaMdhe jAiaMdharUve he bhagavan ! isa ke atirikta - aura bhI koI jAtyaMdha aura jAtyaMdharUpa puruSa hai kyA ? / janma . se hI darzanazakti se jo vikala hotA hai vaha jAtyandha, evaM janma se hI jo nayana-netra kI anutpatti se yukta hotA hai, vaha jAtyaMdharUpa hai| jAtyaMdha ke netra kI AkRti to hotI hai para vaha dekhane kI zakti se hIna hotA hai, jAtyaMdharUpa ke netroM kI AkRti taka bhI nahIM hotI vaha kutsitarUpa hotA hai, yahI jAtyaMdha aura jAtyaMdharUpa meM antara hai| isa prazna ke uttara meM bhagavAna ne kahA ki he gautama ! 'hatA atthi' hAM hai| punaH gautamasvAmIne prazna kiyAspaSTI42e PAKii bhI sUtranI. vyAyAmA 42 . 'evaM vayAsI' mAMdhana jeIne pUrva kahelI zraddhA AdithI yukata te gautama gaNadhara, zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra svAmInA samIpa AvIne temane potAnA AcAra-anusAra traNavAra vaMdanA ane namaskAra za-vinayayuta mAdayA hai:- 'bhaMte ! atthi NaM kei purise jAiaMdhe jAiaMdharUve' he bhagavan! AnAthI bIje kaI jAtyadha ane jAyaMdharUpa puruSa che?. netrathI jovAnI zakitane darzanazakita kahe che, te zakitathI je vikala-rahita hoya che te jAtyaMdha che ane janmathIja netranI utpatti jene thaI na hoya te jAtyadharUpa che. jAtyaMdhane netranI AkRti te hoya che paraMtu dekhavAnI zakita hatI nathI, jAyaMdharUpane te netranI " AkRti paNa hotI nathI, ane kutsitarUpa-dhikakAravAgya rUpa hoya che. ATaluM aMtara jAtya ane jAyeMdharUpamAM che. A praznanA uttaramAM bhagavAne kahyuM ke - he gautama! Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 . . . : ... .::... vipAkazrute kamavyayam, he gautama ! astyevaM janmAndho janmAndharUpa ityarthaH / gautamaH punaH pRcchati-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi / 'kahi NaM bhaMte ! se purise jAiaMdhe jAiaMdharUve' kutra khalu he bhadanta ! sa puruSo jAtyandho jAtyandharUpaH ?, bhagavAn kathayati-'evaM khalu goyamA! ' ityAdi / 'evaM khalu goyamA !' evaM khalu he gautama ! 'iheva miyAgAme Nayare' ihaiva mRgAgrAme nagare 'vijayassa khattiyassa putte' vijayasya-vijayanAmakasya kSatriyasya rAjJaH putro 'miyAdevIe attae' mRgAdevyA Atmajo 'miyAputte nAma dArae' mRgAputro nAma dArakA bAlakaH, 'jAiaMdhe jAiaMdharave' jAtyandho jAtyandharUpaH, 'natthi NaM tassa -dAragassa jAva Agiimette' na staH khalu tasya dArakasya yAvadAkRtimAtram , , iha yAvacchabdena-'hastau vA pAdau vA' ityAdiratraiva caturthasUtre draSTavyaH, na santi tasya hastAdhaGgopAGgAni, kintu kevalaM teSAmagopAGgAnAm AkRtimAtraM tasya vidyate ityarthaH / 'tae NaM' tataH khalu 'sA miyAdevI' sA mRgAdevI 'jAva' yAvat , iha yAvacchabdAdevaM yojanIyam-taM mRgAputraM dArakaM rAhasike bhUmigRhe 'kahi NaM bhaMte ! se purise jAiaMdhe jAiaMdharUve' bhagavan ! vaha jAtyandha aura jAtyandharUpa puruSa kahAM hai ?, khiye| 'evaM khalu goyamA!' he gautama ! suno, 'iheva miyAgAme Nayare vijayassa khattiyassa putte miyAdevIe attae miyAputte nAmaM dArae jAiaMdhe jAiaMdharUve ' isI mRgAgrAma nagara meM jo vijaya nRpati aura unakI rAnI jo mRgAdevI haiM, una donoM kA eka putra ki jisakA nAma mRgAputra hai vaha jAtyaMdha evaM jAtyaMdharUpa hai / 'natyi NaM tassa dAragassa jAva Agiimitte' usake koI bhI hAtha paira Adi aMga aura upAMga nahIM haiN| sirpha unakI AkRti-mAtra hI hai| 'tae NaM sA miyAdevI jAva paDijAgaramANI2 viharai' isIliye vaha mRgAdevI usa 'haMtA atthi' , cha. zathI gautama svAmI prazna yo- 'kahiNaM bhaMte! se purise jAiaMdhe jAiaMdharUve bhagavan! tyadha ane. tyadha35 puruSa tryAM cha? 4aa! 'evaM khalu goyamA' gautama! salA . 'iheva miyAgAme Nayare vijayassa khaniyassa putte miyAdevIe attae miyAputte nAma dArae jAiaMdhe jAiaMdharUve' mA bhRAyAma nagaramA 2vizya rAta mane tanI rANI 2 bhRAvI che. te bannene eka putra che, jenuM nAma mRgAputra che. te jAtya ane jAtyaMdharUpa che. 'natyi NaM tassa dAragassa jAva Agiimitte tana pAya DAya paNa mAhima bhane Syi nathI. paNa tenI mAitimAtra che. 'tae NaM sA miyAdevI jAva paDihai / / 2 viharaI' meTalA bhATe bhRgAvAta vi35-435 potAnA putra bhRgAputrane Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jAtyandhavipaye bhagavaduttaram . 85 rAhasikena bhaktapAnena 'paDijAgaramANI2' pratijAgratI2=pAlayantI2 'viharaI' viharati / 'tae NaM se bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaI' tataH khalu sa bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, 'vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' vanditvA namasyitvA evamavAdIt-'icchAmi NaM bhaMte ! ahaM tumbhehiM abhaYNNAe samANe miyAputtaM dAragaM pAsittae' icchAmi khalu he bhadanta ! ahaM yuSmAbhirabhyanujJAtaH san mRgAputraM dArakaM draSTum / bhagavAnAha-'ahAsuhaM devANuppiyA !' yathAsukhaM he devAnupiya ! yathA te sukhaM bhavet tathA kriyatAmityarthaH / 'tae NaM se bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA kurUpa apane putra mRgAputra ko makAna ke ekAnta talaghara (bhoyare) meM chipAkara rakhatI hai, aura vahIM para use khAnA-pInA detI hai, aura baDI sAvadhAnI se usakA pAlana-poSaNa karatI hai| 'tae NaM' isa prakAra prabhu ke dvArA kahe jAne para pazcAt 'se bhagavaM goyame -- una gautama svAmIne 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaI' zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ko tInavAra pradakSiNApUrvaka vaMdanA kI aura namaskAra kiyA, 'vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' vaMdanA namaskAra kara ke phira unhoMne kahA ki- 'bhaMte' he bhadanta ! 'tumbhehi anbhaNunAe samANe ahaM miyAputtaM dAragaM pAsittae icchAmi' yadi Apa AjJA pradAna kareM to maiM usa mRgAputra ko dekhanA cAhatA hai| isa prakAra gautamasvAmI kI AkAMkSA dekhakara zramaNa bhagavAna mahAvIra bole ki'ahAsuhaM devANuppiyA !' he devAnupriya ! tumheM jaisA sukha ho vaisA kro| 'tae NaM' bhagavAna kI isa prakAra AjJA pAkara 'se bhagavaM makAnanA ekAMta taLIyAnA bhAgamAM (beMyarAmAM chupAvIne rAkhe che, ane tene te ThekANe ja khAvA-pIvAnuM Ape che, ane bhAre sAvadhAnIthI tenuM pAlana-poSaNa karatI rahe haiM. 'tae NaM' mA prasunA dAsa - pAta salagIna pachI 'se bhagavaM goyame te gautama svAmI 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaI zrImA bhagavAna mahAvIra svAmIne traNavAra pradakSiNApUrvaka vaMdana ane namaskAra karyA. 'vaMdittA namaMsinA evaM vayAsI' ! namA2 jAne zIdhI tebho , 'bhaMte' laha-ta! 'tunbhehiM abhaNunAe samANe ahaM miyAputaM dAraMga pAsittae icchAmi 5 mAjJA mApoto te bhRtrane pAnI 201 . A pramANe gautamasvAmInI IchA tene zamaNu bhagavAna mahAvIra belyA ke'ahaamRhN devANuppiyA!' kAnupriya! tanne re re su5 thAya tabha3. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - . vipAkazrute mahAvIreNaM abbhaNunnAe samANe haTe tuDhe samaNassa bhagavao mahAvIrassa' tataH khalu sa bhagavAn gautamaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNAbhyanujJAtaH san hRSTastuSTaH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya "aMtiyAo' antikAt-samIpAt 'paDinikkhamai' pratiniSkAmati-nirgacchati, 'paDinikkhamittA' pratiniSkramya, 'aturiyaM' atvaritaM manaHsthairyAt, 'jAva' yAvat, atra yAvacchandAdevaM draSTavyam-'acavalamasaMbhaMte jugaMtarapaloyaNAe diTThIe purayo IriyaM' acapalaM-kAyacApalyAbhAvAt , atvaritamacapalamiti-dvayaM kriyAvizeSaNam / tathA 'asaMbhaMte' asaMbhrAntaH = saMbhramarahitaH 'jugaMtarapaloyaNAe diTThIe' yugAntaramalokanayA dRSTayA-yuga-yUpastatmamANo-jhUsarApramANa:-catuhastapramANo bhUmibhAgo'pi yugam , tasyAntare madhye pralokanaM yasyAH sA tathA tayA dRSTayA-cakSupA 'purao' purataH agre 'IriyaM' Im-iIyA gatiH, atreryAzabdena gativiSayo mArgo'pi gRhyate, ataH IyomAga, 'sohemANe sohemANe' zodhayan zodhayan prekSamANaH prekSamANo 'jeNeva miyAgAme Nayare teNeva goyame ve gautamasvAmI 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM' zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu dvArA 'abbhaNunnAe samANe' AjJA pAkara 'haDhe tuTTe' bahuta hI adhika AnaMdita hote hue, 'samaNassa bhAgavao mahAvIrassa aMtiyAo' una zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa se 'paDinikkhamaI' nikale, aura 'paDinikkhamittA' nikalakara 'aturiyaM dhIre dhIre 'jAva''jAva' zabda se yahA para 'acavalamasaMbhaMte jugaMtarapaloyaNAe diTThIe purao IriyaM' yahA~ taka saMgRhIta huA hai| isakA artha yaha hai-mAnasika sthiratA se yukta aura kAyika capalatA se rahita hokara, jhUsarApramANa yA cAra hAtha pramANa Age kI bhUmi kA acchI taraha se avalokana karanevAlI dRSTi se mArga ko 'sohemANe2' dekhate dekhate IryAsamiti'tae NaM mAvAnanI me pramANe bhAjJA prApta 4Ine 'se bhagavaM goyame te gautama svAmI 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM' zrama bhagavAna mahAvIra prabhu dvArA 'abhaNunAe samANe mAjhA bhejapAna 'haThe tuTTe' ma padhAre mAna pAmIna 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo' te zrama bhagavAna mahAvIranA pAthI 'paDinikkhamaI' nA4jyA, bhane 'paDinikkhamittA' nAma 'aturiyaM dhIre dhIre 'jAva' hI 'jAva' AvthA 'acavalamasaMbhaMte jugaMtarapaloyaNAe diTThIe purao IriyaM' meTA pahone saMbaDa thayeTo che. mAno artha ke prabhArI chmAnasika sthiratAthI cukata ane kAyika capaLatAthI rahita thaIne, dhuMsarA arthAta cAra hAthe pramANu AgaLa karIne bhUminuM sArI rIte avalokana tevA dRSTiyA bhAna 'sohemANe' tai 2 yasamiti gamana jIne A Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputraM draSTuM gautamasya gamanam 87 uvAgacchai yatraiva mRgAgrAmo nagaraM tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA miyAgAmaM Naya' upAgatya mRgAgrAma nagaraM 'majjhaM majheNaM aNupavisaI' madhyamadhyena anupravizati, 'aNupavisittA jeNeba miyAdevIe gihe' anumavizya yatraiva mRgAdevyA gRhaM 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati // sU0 8 // pUrvaka gamana karate hue 'jeNeva miyAgAme Nayare teNeva uvAgacchai' jahAM gAgrAma-nAmakA nagara thA vahAM para pahuMce, 'ubAgacchittA miyAgAmaM NayaraM majjhaMmajjheNa aNupavisai pahu~cate hI ve usa nagara meM ThIka usake bIcobIca mArga se praviSTa hue, 'aNupavisittA jeNeva miyAdevIe gihe teNeva uvAgacchaI' praviSTa hokara jahAM mRgAdevI kA mahala thA vahAM pahu~ce / bhAvArtha-bhagavAna ke baDe ziSya gautama svAmI, jo ki sAta hAtha kI avagAhanAvAle aura samacaturastrasaMsthAna Adi vizeSaNoM se yukta the, unhoM ne usa janmAMdha vyakti ko dekhakara baDe vinaya aura navratA ke sAtha donoM hAtha joDakara prabhu se prazna kiyA ki-he bhagavan ! jisa prakAra yaha manuSya janmAMdha aura janmAMdharUpa hai, kyA isa prakAra kA aura bhI koI vyakti hai| prabhu ne uttara dete hue kahA ki-he gautama ! hAM hai, aura vaha isI. sRgAgrAma nagara ke rAjA vijaya aura rAnI nRgAdevI kA putra hai, usake na koI aMga haiM aura na upAMga, sirpha inakI usameM AkRtimAtra hI dRSTigocara hotI hai| rAnI usa apane putra ko mahala ke bhoyare 'jeNeva miyAgAme Nayare teNeva uvAgacchai' jyAM bhRgAyAbha' nAmarnu naga2 hetu tyAM paDe-yA. 'uvAgacchittA miyAgAmaM NayaraM majjhamajjheNaM aNupavisai' payation 032 / 12 nagaranA panyatA mAthI praveza ye. 'aNupavisittA jeNeva miyAdevIe gihe teNeva uvAgacchai' praveza parIne jyAM bhRvAnA bhaDesa to tyAM gayA. . bhAvArtha-bhagavAnanA moTA ziSya zrIgautamasvAmI ke jeo sAta hAthanI avagAhanAvALA ane samAcamurasasaMsthAna Adi vizeSaNothI yukata hatA, temaNe e janmAMdha vyaktine joIne bahuja vinaya ane namratA sAthe be hAtha joDIne prabhune prazna karyo ke he bhagavAna! je pramANe A mANasa janmAMdha ane janmAMdharUpa che, tevI rIte bIjo koI mANasa che. prabhue uttara ApatAM kahyuM ke he gautama! hA che, ane te A mRgagrAma nagaranA rAjA vijaya ane rANI mRgAdevIne putra che, tene koI aMga nathI temaja keI upAMga paNa nathI, kevaLa tenI AkRtimAtra tenAmAM che. rANa Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. .... . vipAkazrute // mUlam // tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyama ejamANaM pAsai, pAsittA haha-tuTa jAva evaM vayAsI-saMdisaMtu NaM devANuppiyA! - kimAgamaNapayoyaNaM ? / tae NaM bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsI-ahaNaNaM devANuppie ! tava puttaM pAsiuM hvvmaage| tae NaM sA miyAdevI miyAputtassa dArayassa aNumaggajAyae cattAri putte savvAlaMkAravibhUsie karei, karittA bhagavao goyamassa pAesu pADei, pADittA evaM vayAsI-ee NaM bhaMte ! mama putte pAsaha / tae NaM se bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsI-no khala devANuppie ! ahaM ee tava putte pAsiuM havvamAgae, tattha NaM je se tava jeTe miyAputte dArae jAiaMdhe jAiaMdharUve, jaM NaM tuma rahassiyaMsi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM parijAgaramANIra viharasi, taM NaM ahaM pAsiuM havvamAgae // sU0 9 // meM rakhatI hai aura vahIM use khAnApInA detI hai| prabhu dvArA isa prakAra kahe jAne para gautama svAmIne phira sAdhusamAcArI ke anusAra vinayAvanata bhAva se prabhu se prArthanA kI ki bhagavan ! yadi ApakI AjJA ho to maiM usa mRgAputra ko dekhanA cAhatA hUM, bhagavAnane kahA-jaisA sukha ho vaisA karo / gautama svAmI vahAM se prabhu kI AjJA prApta kara usa ko dekhane ke kiye zAntabhAva se mRgAgrAma kI ora I-samitipUrvaka cale, aura jahAM mRgAdevI kA mahala thA vahAM Aye / / sU. 8 // pitAnA putrane mahelanA bhecarAmAM rAkhe che ane tene tyAM khAvA-pIvA Ape che. prabhu pAsethI A vAta sAMbhaLIne gautamasvAmIe pharIthI sAdhusamAcArInA niyamAnusAra vinayabhAvathI prabhune prArthanA karI ke he bhagavAn ! je ApanI AjJA hoya to huM te mRgAputrane jovAnI IcchA rAkhuM chuM. bhagavAne kahyuM ke-jema sukha upaje tema kare. gautamasvAmI - nI AjJA prApta karIne tyAMthI te mRgAputrane jovA mATe zAntabhAvathI mRgAgrAma tarapha bhitipU yAsyA, ma tyAM bhRgAvAnA bhaData to tyAM mAlyA. (sU0 8) / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA; zruH 1, a0 1, mRgAdevI-gautamasvAmisaMvAdaH 89 , TIkA___ 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyama' tataH khalu sA mRgAdevI bhagavantaM gautamam 'ejjamANaM' AgacchantaM 'pAsai' pazyati, 'pAsittA hatuTTha jAva evaM vayAsI' dRSTvA hRSTatuSTa yAvat evamavAdIt-'saMdisaMtu NaM devANuppiyA !' saMdizantu-bruvantu khalu he devAnupiyAH ! 'kimAgamaNapaoyaNaM' kimAgamanaprayojanam ? / 'tae NaM bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsI' tataH khalu bhagavAn gautamo mRgAdevImevamavAdIt-'ahaNNaM devANuppie ! tava puttaM pAsiuM' ahaM khalu he devAnupriye ! tava putraM draSTuM 'hantramAgae' zIghramAgato'smi / 'tae NaM sA miyAdevI miyAputtassa dAragassa' tataH khalu sA mRgA'tae NaM' ityAdi - 'tae NaM' usake bAda 'sA miyAdevI ' usa mRgAdevIne 'ejjamANaM bhagavaM goyamaM pAsai Ate hue bhagavAna gautamasvAmI ko dekhA, 'pAsittA' dekha kara 'haTTatuTa jAva evaM vayAsI' vaha bahuta hI adhika harSita aura bhakti se pulakita antaHkaraNa ho kara bolI - 'saMdisaMtu NaM devANuppiyA! kimAgamaNapaoyaNaM' kahiye, bhadaMta! ApakA kisa nimitta se padhAranA huA hai ? 'tae NaM bhagavaM goyame miyAdeviM evaM vayAsI' mRgAdevI ke isa vinayapUrNa prazna ko sunakara bhagavAna gautama ne usase kahA ki-'devANuppie ! aI. NaM tava putvaM pAsiuM incamAgae' he devAnupriye ! maiM tere putra ko dekhane ke liye hI yahAM AyA huuN| 'tae NaM' isa prakAra gautamasvAmI kI bAta sunakara 'tae NaM' tyAhi. 'tae NaM' tyaa25ch| 'sA miyAdevI' te bhRgAvAne 'ejjamANaM bhagavaM goyamaM pAsaI' mAtA bhagavAna gautama svAbhAna nayA, 'pAsittA' 242 'hastajAva evaM vayAsI' / harSita bhane saMtuSTa chane tebhAnA sabhI5 namA bhAvAne vinaya mane mastithI puti -mata:429 ne go-'saMdisaMtu NaM devANuppiyA ! kimAgamaNapaoyaNaM' :- mahata! mApana zu nibhittathA mahI dhAvU yu cha ?. 'tae NaM bhagavaM goyame miyAdevi evaM kyAsI' mUgAdevIne vinayapUrNa e praznane sAMbhaLIne bhagavAna gautame temane kahyuM ke :- 'devANuppie ! ahaM gaM tava puttaM pAsiuM havvamAgae' devAnupriye ! tAza putranalevA bhATabhI mAnya. 'tae NaM' 2prabhArI gautamatvAmInI bAta Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ goyameNaM soDa nAyA yAvi hotyA. evaM bayAsI. 92 . vipAkazrute // mUlam // tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-se ke NaM goyamA ! tahArUve gANI vA tavassI vA jeNaM tava esasaTre masa tAva rahassikae tubhaM havvabhakkhAe, jao NaM tumbhe jANaha ? / tae NaM bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsIevaM khala devANuppiyA ! mama dhammAyarie samaNe bhagavaM mahAvIre, jao NaM ahaM jANAmi / jAvaM ca NaM miyAdevI bhagavayA . goyameNaM saddhiM eyama; saMlavai. tAvaM ca NaM miyAputtasta dAragassa bhattavelA jAyA yAvi hotthA / / tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaM evaM vayAsItumbhe NaM bhaMte ! iha ceva ciTraha, jA NaM ahaM tubha miyAputtaM kisa kAraNa Apa yahAM padhAre ? / isa bAta ko sunakara gautama svAbhIne kahA ki-he devAnupriye ! mere AnekA mukhya kAraNa tumhAre putra ko dekhanA hai| isa prakAra gautamasvAmI kA vacana sunakara vaha apane mRgAputra ke pIche utpanna hue cAra putroM ko vastra aura bhUSaNa Adi se alaMkRta karake caraNoM meM upasthita kiye| gautama svAmIne inheM dekhakara mRgAdevI se kahA ki maiM tumhAre ina putroM ko dekhane ke liye nahIM AyA hU~, maiM to usa putra ko dekhanA cAhatA, hUM ki jo ina savoM se baDA hai, aura jise tuma ekAnta apane mahala ke bhoyare meM rakhe hue ho, tathA vahIM para jisake khAne-pIne kI pUrNa vyavasthA kara rahI ho // sU0 9 // he bhadanta ! kahe, Aja zuM kAraNathI Apa ahIM padhAryA che. A vAtane sAMbhaLIne gautama svAmIe kahyuM ke - he devAnupriye ! mArUM AvavAnuM mukhya kAraNa tamArA putrane jovAnuM che. A pramANe gautama svAmInAM vacana sAMbhaLIne teNe pitAnA mRgAputranI pachIthI thayelA cAra putrone vastro ane ghareNuM AdithI zaNagArIne temanA caraNemAM ubhA rAkhyAgautame tene joIne sUgAdevIne kahyuM ke huM tamArA A putrane jovA mATe AvyuM nathI, huM te te putrane jevA IcchuM chuM ke je sauthI maTe che ane jene tame ekAntamAM tamArA mahelanA bheMyarAmAM rAkhele che, tathA tyAM jene mATe khAvA-pIvAnI . vyavasthA tame 3 ch|. (sU06) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 1, mRgAdevI-gautamasvAmi-saMvAdaH. 93 dAragaM uvadaMsemi-tti kaTu, jeNeva bhattapANaghare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA vatthapariyaTTayaM karei, vatthapariyaTTayaM karittA, kaTasagaDiyaM giNhai, gimihattA viulasta asagapANakhAimasAimasta bharei, bharitA taM kaTUsagaDiyaM aNukaDDhamAgIra jegeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bhagavaM goyamaM __evaM vayAsI-eha NaM tubhaM bhaMte ! mama aNugacchaha, jA NaM ahaM tubbhaM miyAputtaM dAragaM uvadaMsemi / tae NaM se bhagavaM goyame miyaM devi piTThao samaNugacchai // sU0 10 // TIkA... 'tae NaM ityAdi / 'tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaM evaM kyAsI' tataH khalu sA mRgAdevI bhagavantaM gautamamevamavAdIt-'se ke NaM goyamA !' sa kaH khalu he gautama ! 'tahArUve tathArUpa: tAdRzo 'NANI vA tavassI vA jeNaM tava esamaDhe' jJAnI vA tapasvI vA yena tava eSo' 'mama tAva' mama tAvad 'rahassikae' rAhasikaH pracchannaH-guptaH 'tumbhaM habamakkhAe' yuSmabhyaM zIghramAkhyAtaH, 'jao NaM tubbhe jANaha' yataH khalu yUyaM jAnItha ? / 'tae NaM bhagavaM 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' bhagavAna gautama kI isa prakAra kI bAta sunakara 'sA miyAdevI' vaha mRgAdevI 'bhagavaM goyama evaM kyAsI' bhagavAna gautama se isa prakAra bolI ki-'goyamA! sekeNaM tahArUve NANI vA tavassI vA' he bhadanta ! yaha to kahiye aisA vaha kauna-sA jJAnI athavA - tapasvI hai 'jeNaM' jisane 'tava Apase 'mama esamaho tAda raharisakae havyamakvAe' hamArA yaha gupta samAcAra kahA hai, 'jao NaM tumbhe jANaha' . 'tae NaM' tyAdi. 'tae gaM' bhavAna gautamanI mA 42nI bAta sAmanAne 'sA miyAdevI' te bhRgAvI 'bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' lagavAna gautamane bhA prabhArI 4dhu'goyamA! se ke NaM tahArUve NANI vA tabassI vA' he mahanta ! me to 4DA, me te aya jJAnI athavA tapasvI cha, 'jeNaM' ho 'taba' mApane 'mama esamaTTo tAva rahassikae havyamakkhAe' samA21 mA. gupta sabhAyA2 4 cha, 'jao Na tumbhe jANaha' bhane nAthI mApe mA samAyA nayA cha. 'tae gaM' bhRgAvAnI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 vipAkazrute - goyame miyAdevIM evaM kyAsI' tataH khalu bhagavAn gautamo mRgAdevImetramavAdIt - ' evaM khalu devANuppiyA ! mama dhammAyarie samaNe bhagavaM mahAvIre' evaM khalu he devAtumiyeM ! mama dharmAcAryaH zramaNo bhagavAn mahAvIraH, 'jao NaM ahaM jANAmi' yataH khalu ahaM jAnAmi / 'jAvaM ca NaM' yAvat = yAvati kAle ca khalu 'miyAdevI bhagavayA goyameNaM saddhi' mRgAdevI bhagavatA gautamena sArdham, 'eyama' etamartha 'saMlavaI' saMlapati = bhASate, 'tAvaM caNaM miyApucassa dAragassa' tAvatkAle ca khalu mRgAputrasya dArakasya 'bhattavelA' bhaktavelA=bhojanAvasaraH, 'jAyA yAvi hotthA' jAtA cApyabhavat / 're NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' tataH khalu sA mRgAdevI bhagavantaM gautamamevamavAdIt - 'tumbhe NaM bhaMte !" yUyaM khalu he bhadanta ! jisase ki Apane isa samAcArako jAnA hai / 'tae gaM' mRgAdevI kI isa bAta ko sunane ke bAda 'bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsI' gautamasvAmI ne usase kahA ki 'devANuppiyA ! evaM khalu' he devAnupriye ! yaha saba bAta isa prakAra hai- 'mama dhammAyarie samaNe bhagavaM mahAvIre' mere dharmAcArya zramaNa bhagavAna mahAvIra haiM, 'jao NaM ahaM jANAmi' unase maiMne isa gupta bAta ko jAnI hai, 'miyAdevI jAvaM ca NaM bhagavayA gomeNaM saddhiM eyama saMlavaI' mRgAdevI jabataka bhagavAna gautama ke sAtha isa prakAra kI bAtacIta kara rahI thI ki 'tAvaM ca NaM miyAputtassa dAraNassa bhattavelA jAyA yAtri hotthA ' itane meM hI mRgAputra ke bhojana kA samaya bhI ho gayA / 'tara NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' pazcAt vaha mRgAdevI bhagavAna gautamasvAmI se isa prakAra kahane lagI ki - 2mA vAta sAMlajIne pachI 'bhagavaM goyame miyAdeviM evaM bayAsI' gautamasvAbhIkhe tene 4 :- 'devANuppiye ! evaM khalu' he devAnupriye ! yA tamAma vAta me aAre che:'mama dhammAyarie samaNe bhagavaM mahAvIre' bhArA dharmAcArya zramAyu lagavAna bhaDAvIra cha. 'jao NaM ahaM jANAmi' teyAnI pAsethI meM A gupta vAtane jANI che.. 'miyAdevI jAvaM ca NaM bhagavayA goyameNaM saddhiM eyamahaM saMlavai' bhRgAhevI nyAre lagavAna gotabhanI sAthai A aAranI vAtazIta DaratI hatI, ' tAvaM ca NaM miyA -- puttassa dAragassa bhUttavelA jAyA yAtri hotthA' bheTalAbhAM bhRgAputranA lonnnaasamaya paNa thaI gaye.. 1 ( tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaM etra vayAsI te mRgAdevI bhagavAna gautamasvAmIne A pramANe kahevA * lAgI ke Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, aM0 1, mRgAdevI gautamasvAmi-saMvAdaH . 95. 'iha ce ciTTaha' ihaiva tiSThata / 'jA NaM' yAvat khalu-yAvati kAle khalu 'ahaM tumbhaM miyAputtaM dAraga' ahaM yuSmabhyaM mRgAputraM dArakas 'uvadaMsemi' upadarzayAmi, 'tti kaTu' iti kRtvA ityuktvA 'jeNeva bhattapANaghare teNeva uvAgacchai yatraiva bhaktapAnagRhaM tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya, 'vatthapariyaTTayaM' vanaparivarta-vastrasya parivarta parivartanam - sAdhAraNavastraparidhAnaM 'karei' karoti, 'karittA' kRtvA 'kaTThasagaDiyaM' kASThazakaTikAM kASThamayaM laghuzakaTaMgADI'-iti prasiddhaM 'giNhai' gRhNAti 'giNhittA' gRhItvA 'viulassa asaNapANakhAimasAimassa' vipulasyA'zanapAnakhAghasvAdhasya 'bharei' bharati-pUsthati, atra karmaNaH zeSatvavivakSAyAM SaSThI, 'bharittA' bhRtvA 'taM kasagaDiyaM' tAM kASThazakaTikAs 'aNukaDDhamANI2' anupantI2 'jeNeva bhagavaM goyame teNeva unAgacchai' yatraiva bhagavAn gautamastatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA bhagavaM goyama 'bhaMte ! tumthe NaM iha ceva ciTThaha' he bhagavan ! Apa kucha samaya taka yahIM para Thahariye / 'jA NaM ahaM tubbhaM miyAputtaM dAragaM uvadaMsemi' maiM jaba taka Apake liye agAputra ko dikhalAtI hUM,-'ttikaTTu' aisA kaha kara "jeNeva bhattapANaghare teNeva uvAgacchaI' vaha jahAM bhaktapAnagRha thA vahAM para gaI, aura 'uvAgacchittA' jAkara 'vatthapariyaTTayaM kareI vastraparivartana karane lagI 'vatthapariyaTTayaM karittA' vastraparivartana kara lene ke bAda 'kaTThasagaDiyaM giNhaI' usane eka choTI sI lakaDI kI banI huI gADI lI, aura usameM usane 'viulassa asaNapANakhAimasAimassa bharei' vipula azana, pAna, khAca aura svAyake bheda se cAroM prakAra ke AhArapAnI bhare, bhara kara 'taM kasaDiyaM aNukaDaDhamANI2' vaha use rakheMcatI huI 'jeNeva bhagavaM goyameM jahAM gautamasvAmI khaDe the 'teNeva uvAgacchaI' 'bhaMte ! tumbhe NaM iha ceva ciTThaha' 3 sapAna ! 25 the| samaya se 'jA NaM ahaM tubha miyAputtaM dAragaM udaMsemi' dAma hu Apane bhRAtra matA, 'tti kaTu' me pramANe DIne 'jeNeva bhattapANaghare teNeva uvAgacchaI' te nyAnorana] tu tyAM 19, bhane 'uvAgacchittA' / 'vatthapariyaTTayaM karei paparivartana 42vA , 'vatthapariyaTTayaM karittA' 4 pAvya! pachI 'kasaMgaDiyaM givhaI to me nAnI : 4AnI manAyI on sIdhI mane tesa terI 'viulasta asaNapANakhAimasAimassa marei' sAdIzate azana, pAna, mAgha Ane spAyanA netyA yAzya mAra-pA0 te lAdIna 'taM kasamaDiyaM aNukaDDhamANI.te tana meMyatI yahI 'jeNeva bhagavaM govame' yA gItama svAmI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute evaM vayAsI' upAgatya bhagavantaM gautamamevamavAdIt-'eha NaM tumbhaM bhaMte !' eta-Agacchata khalu yUyaM he bhadanta ! 'mama aNugacchaha' mama anugacchata-mama pazcAdbhAgataH samAgaJchatetyarthaH, 'jA gaM' yAvat-yAvatkAle khalu, 'ahaM tumbha miyAputtaM dAragaM' ahaM yuSmabhyaM mRgAputraM dArakam , 'uvadaMsemi upadarzayAmi / 'tae NaM se bhagavaM goyame miyaM deviM piTThao samaNugaJchaI' tataH khalu sa bhagavAn gautamo mRgAM devIM pRSThataH samanugacchati // mU0 10 // vahAM hI pahu~cI, 'uvAgacchittA' aura pahu~ca kara 'bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' bhagavAn gautama se isa prakAra kahane lagI-bhaMte ! tumbhaM eha NaM he bhadanta ! Apa Aiye aura 'mama aNugacchadaM mere pIche2 caliye, 'jA NaM ahaM tumbhaM miyAputtaM dAragaM ubadaMsemi' maiM Apako mRgAputra dikhalAtI huuN| 'tae NaM se bhagavaM goyame miyaM devi piTTao samaNugacchai mRgAdevI kI isa prakAra kI bAta sunakara ve zrIgautamasvAmI usake pIche2 cle| bhAvArthaH-gautamasvAmI kI isa prakAra kI mRgAputra ko dekhane kI icchA jAna kara mRgAdevI vismita sA hokara kahane lagIbhagavan ! kahiye to sahI, Aeko hamAre isa putra kA samAcAra kisase jJAta huA hai ? / mRgAdevI ke isa prazna kA uttara dete hue gautamane kahA ki-he devI ! mere dharmAcArya dharmaguru zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra haiM, maiM unhIM kA antevAsI hUM, ataH mujhe yaha samAcAra SHI &tA, 'teNeva uvAgacchaI' tyAM par3AMcI, 'uvAgacchittA' bhane paDAcIna 'bhagavaM goyama evaM vayAsI' mAvAna gautamane 25 prabhA vA all, 'bhaMte ! tubhaM eha gaM' 8 mahanta ! bhA5 mA, bhane 'mama aNugacchaha bhA5 pAgapAyA , 'jA NaM ahaM tubhaM miyAputtaM dAragaM uvadaMsemi' mApane bhRgAputra matAj chu. 'tae NaM se bhagavaM goyame miyaM deviM piTTao samaNugacchai' mRgAdevInI A prakAranI vAta sAMbhaLIne te zrIgautamasvAmI tenA pAchaLa pAchaLa cAlyA. - bhAvArtha-gautamasvAmInI A prakAranI mRgAputrane jovAnI IcchA jANIne te mRgAdevI Azcarya pAmIne kahevA lAgI ke he bhagavAna! kaho te kharA? Apane amArA A putranA samAcAra kenA pAsethI jANavAmAM AvyA che. mRgAdevInA e. prIne uttara ApatA thakA gautame kahyuM ke:- devI ! mArA dharmAcArya dharmaguru zrIzramaNa na mahAvIra cha, humatI antevAsI (ziSya) chu, tathA bhane mA sabhAyAra Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, bhu0 1, a0 1, mRgAdevI gautamasvAminoH saMvAdaH 97 // mUlam // tae NaM sA miyAdevI taM kaTTasagaDiyaM aNukaDDhamANI2 jeNeva bhUmighare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA cauppuDeNaM vattheNaM muhaM baMdhe, muhaM baMdhamANI bhagavaM goyamaM evaM vayAsItubbhe viNaM bhaMte! muhapottiyA muhaM baMdheha / tae NaM se bhagavaM goyame miyAdevIe evaM vutte samANe muhapottiyAe muhaM baMdhe / tae NaM sA miyAdevI parammuhI bhUmigharassa duvAraM vihADe, tao NaM gaMdhe niggacchai, se jahA nAmae ahimaDei vA jAva tao'vi NaM aNiTTatarAe ceva jAva gaMdhe paNNatte / taNaM se miyAputte dArae tassa viulassa asaNapANakhAi - unhIM se parijJAta huA hai / paraspara meM una donoM kI jaba taka isa prakAra bAtacIta ho rahI thI ki itane meM hI mRgAputra ke bhojana kA samaya bhI ho gayA / bhojana kI velA jAna kara mRgAdevIne kahA ki - he bhadanta ! Apa thoDA Thahariye, maiM Apako use dikhalAtI huuN| aisA kaha kara vaha mRgAdevI vahAM se uThI aura eka kASTanirmita gADI para khAne-pIne Adi kI samasta vipula sAmagrI ko bhara kara vaha punaH gautamasvAmI ke samIpa pahu~ca kara kahane lagI- bhadanta ! Aiye aura mere pIchera padhAriye, maiM Apa ko mRgAputra dikhalAtI hUM / mRgAdevI kI isa prakAra bAta sunakara gautama svAmI usake pIche calane lage // sU0 10 // temanA pAsethI jANavAmAM AvyA che. parasparamAM e bannenI jyAre A prakAre vAtacIta thatI hatI tevAmAM mRgAputranA bhAjananA samaya paNa thai gayA, bheAjananI veLA jANIne mRgAdevIe kahyuM ke:- he bhadanta ! Apa ceDA samaya caiAbhI jAeA, huM Apane te mRgAputra batAvuM chuM. A pramANe kahIne te mRgAdevI tyAMthI uThI ane eka lAkaDAnI gADImAM te putrane khAvApIvAnI tamAma sAmagrI sArA pramANamAM bharIne te phrI gautama svAmInAM najIka jaIne kahevA lAgI - hai bhadanta ! Ave, ane Apa mArA pAchaLa-pAchaLa padhArI, huM Apane mRgAputra batAvuM chuM. mRgAdevInI A prakAranI vAta sAMbhaLIne gautamasvAmI tenA pAchaLa pAchaLa cAlavA lAgyA (s012) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 . . ......... vipakane masAimassa gaMdheNaM abhibhUe samANe taMsi vipulaMsi asaNapANakhAimasAimaMsi mucchie, taM viulaM asaNaM4 AsaeNa AhArei, AhAritA khippAmeva viddhaMsei, viddhaMsittA tao pacchA pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNAmei / taMpi ya NaM pUyaM ca soNiyaM ca AhArei // sU0 11 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM sA miyAdevI taM ksgddiyN'| tataH khalu sA mRgAdevI tAM kASThazakaTikAm 'aNukaDDhamANI2' anukarSantI2 'jeNeva bhUmighare teNeva uvAgacchai' yatraiva bhUmigRhaM tatraivopAcchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'cauppuDeNaM vattheNaM' catuSpuTena vastreNa 'muhaM vaMdhamANI' mukhaM ghrANaM banatI-AcchAdayantI 'bhagavaM goyamaM evaM kyAsI' bhagavantaM gautamam evamavAdIt 'tumbhe viNaM bhaMte !' yUyamapi khalu he bhadanta ! 'muhapottiyAe muhaM baMdheha'. 'tae the' ityaadi| 'tae NaM' isake bAda 'sA miyAdevI' vaha mRgAdevI 'taM kaTThasagaDiyaM'' usa gADI ko 'aNukaDhamANI2' kheMcatI2 'jeNeva bhUmighare' jahAM para bhoyarA thA 'teNeva uvAgacchai' vahAM para pahu~cI, aura 'uvAgacchittA' pahu~cate hI usane 'cauppuDeNaM vattheNaM' cAra puTa kiye hue vastra se 'muhaM baMdhei' sukha ko, arthAt nAka ko Dhaka liyA, aura 'muhaM baMdhamANI' sukha ko arthAt nAsikA ko DhaMkatI huI 'bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' bhagavAna gautama se kahane lagI ki-'bhaMte !' he bhadanta ! 'tubbhe vi NaM muhapottiyAe muhaM baMdheha' Apa bhI apanI nAkako mukhaprochanikA se, arthAt-dhUli 'tae NaM' tyA 'tae NaM' tyAra pachI 'sA miyAdevI' te bhRgAvA 'taM kaTThasagaDiyaM' te pIne 'aNukaDhamANI2' yatI yatI 'jeNeva bhUmighare' jyAM mAga mAya tu 'teNeva uvAgacchai' tyA bhAga paDayA, bhane 'uvAgacchittA' paDiyAne to 'cauppuDheNaM vattheNaM! sADIvANe parathI .' muhaM baMdhei' bhumane, arthAt nAne diseli, bhane ' muhaM vaMdhamANI' bhumane-sine DIna bhagavaM goyama evaM vayAsI' bhagavAna gautamane 43 - alon 3-'bht| ort ! 'tubhe. vi NaM muhapottiyAe muhaM baMdheha ! mApa ya] * mAyanA nAne Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA,zru0 1, a0 1, mRgAputraM draSTuM gautamasya bhUmigRhe gamanam.99 mukhapotikayA mukhapronchanikayA-rajaHsvedAdiproJchanArtha yadanyad vastrakhaNDaM haste priyate sA mukhapoJchaniketyucyate tayA, 'muhaM baMdheha' sukhaM banItaghrANamAcchAdayatetyathaH, 'tae NaM se bhagavaM goyame miyAdevIe evaM vutte samANe muhapotiyAe muhaM baMdhei' tataH khalu sa bhagavAn gautamo mRgAdevyA evamuktaH san mukhapotikayA mukhaM bdhnaati-naasikaamaacchaadytiityrthH|| 'muhaM baMdhamANI' 'muhaM baMdheha 'muhaM baMdheI' iti vAkyatraye 'muha'-zabdo lakSaNayA ghrANasya bodhakaH / bhUmigRhadvArodghATanakAle durgandhA''ghrANavAraNAya mukhavandhanamanupapannam , mukhena gandhagrahaNA'saMbhavAt , tasmAdatra 'muha'-zabdo na mukhaparaH, kintu yathA-'gaGgAyAM ghopaH' ityatra pracAharUpe mukhyAdhai ghopAntraevaM pasInA Adi ko poMchane ke liye jo eka dusarA vastrakhaMDa kSAya meM rakhA jAtA hai usako sukhaproJchanikA kahate haiM usale apanI nAMka ko haka lIjie / 'tae the' tatpazcAt 'se bhagavaM goyame ' de gautama svAmI 'miyAdevIe evaM butte samANe' mRgAdevIke dvArA isa prakAra kahe jAne para 'muhapottiyAe' lukhaproJchanikA se 'suhaM baMdhei' apanI nAka ko Dhaka liyaa| 'muhaM baMdhayANI' 'muhaM baMdheha 'suhaM bNdhe| isa bAzyatraya meM 'mukha' yaha pada lakSaNA se 'nAka' isa artha kA bodhaka hai, aisA samajhanA cAhiye / kyoM ki yahAM para jo sukha kA AvaraNa karanA prakaTa kiyA gayA hai vaha nAka ko Dhakane ke uddeza se hI samajhanA cAhiye, kAraNa ki bhUmigRha ke dvAra kA udghATana karane se jo tIvratama-asahA durgadha AvegI usa kA sUMghanA-kArya mukha nahIM kara mukhanikAthI, arthAta pUla ane parasevA Adine luchavA mATe je eka bIjuM vaakhaMDa-kapaDAno TukaDe hAthamAM rAkhavAmAM Ave che tene mukhaniko kahe che. tenA 43 ApanA nAne cil kSyo. 'tae NaM' tyA2pachI 'se bhagavaM goyame' ne gautamacI 'miyAdevIe evaM vutte samANe bhRgAvAnA 4vana prabhAta 'muhapotiyAe ' bhUbhanI 43 'muhaM baMdhei' potArnu na in eng: 'muhaM baMdhamANI' 'mudaM baMdheha' 'muheM baMdheDa' mA 3 saya 'bhu5.2 56 kSamAdhI 'nA' arthanI .5 43 he na samAyuM . kAraNa ke ahIM AgaLa je mukhanuM AvarA karavAnuM prakaTa karyuM che te nAka baMkavADa uthI ja samajavuM joIe, kema ke leyaranA daravAjAne ughADavAthI je tIvrataasahya durgadha Ave, tenI gAMdha levI te kArya mukhanuM nathI, e kAma te nAkanuM che, Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAzrate yatAtparyAnupapattyA tatsamIpavartini tIre lakSaNA manyate, tathA durgandhA''ghrANavAraNoddezena mukhopari vastravandhanaM nopapadyate, mukhabandhane kRte'pi ghrANendriyasyAnAvaraNena taduddezasiddhayasambhavAditi vandhanAnvayatAtparyAnupapattyA tatsamIpavartini ghrANe lakSaNA gamyate / kiJca-mukhopari sadorakamukhavastrikA baddhavAsIt , tatra punarvastrabandhanavidhAnamanarthakam / tasmAdatra 'muhaM' iti padaM nAsikArthe lAkSaNikamiti / hanukapolanAsAnayanabhUbhAlAdermukhAvayavatayA mukhatvavyapadezo bhavati, hanukapolAdau vikRte sati 'asya mukhaM vikRtaM, virUpam , asundara'-miti, zobhane tu tasmin, 'asya mukhaM sundaraM surUpaM kamanIya'-miti ca prayogo loke dRzyate, tatra nAsA'pekSayA mukhasya pradhAnatayA mukhazabdaH prayuktaH, mukhasamIpavartitvAd gandhagrahaNazaktimattvAcca ghrANasya bodhaH sukara iti bhAvaH / sakatA hai, yaha kAma to nAsikA kA hai, ataH jisa prakAra 'gaGgAyAM ghoSaH' isa vAkya meM gaMgApada kI lakSaNA tIra meM hotI hai, kyoM ki ghoSa kA sadbhAva pravAharUpa mukhya artha meM bAdhita hotA hai, ataH tatsamIpavartI tIrarUpa artha meM lakSaNA se usakA sadbhAva aMgIkAra kiyA jAtA hai, ThIka isI prakAra durgadha ko vAraNa karane ke liye mukha ke Upara vastra kA AvaraNa karanA bhI yuktisaMgata pratIta nahIM hotA hai| kAraNa ki mukhake AvRta kara lene para bhI durgadha ko nahIM sUMghane kA jo uddeza hai vaha kisI prakAra se siddha nahIM hotA hai, isa uddeza kI siddhi kA to jo sAkSAtkAraNa nAsikA hai, usa ke AvRta karane se hI siddha hotA hai isIliye jisa prakAra gaMgApada kI lakSaNA tatsamIpavartI tIra meM gRhIta hotI hai isI prakAra yahAM para bhI 'mukha' zabda lakSaNA se tatsamIpavartI nAsikA kA hI bodhaka hogaa| tathA 43 vI zata 'gaGgAyAM ghoSaH' me 14yama -ekSA tI2-xisti hoya che, kAraNa ke ghoSane sabhAna pravAha rUpa mukhya arthamAM bAdhita thAya che, tethI karI tatsamIpavata tIrarUpa arthamAM lakSaNAthI tene sadabhAva aMgIkAra karavAmAM Ave che, e pramANe durgadhanuM vAraNa karavA mATe mukha upara vastrane DhAMkavuM te yuktisaMgata jaNAtuM nathI, kAraNa ke mukhane DhAMkavAthI paNa durgadha nahi suMghavAne je uddeza che te ke prakAre siddha thatuM nathI. kAraNa ke e dezanI siddhinuM sAkSAtkAraNa je nAsikA (nAka) che tene DhAMkavAthIja siddha thAya che. eTalA mATe je pramANe gaMgApada lakSaNathI tatsamIpavatI tIrane bedhaka thAya che, e pramANe ahIM paNa "mukha" zabdathI lakSaNa samIpavatI nAsikA-nAkane ja bodha thaI zake che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TI. zru0 1,a0 1 mRgAputraM draSTuM gautamasya bhUmigRhe gamanam. 101 ___ kecittu vadanti-gautamasvAmino mukhopari mukhavatrikA baddhA nAsIt , kintu hasta eva dhRtA, ata eva mRgAdevI durgandhAghrANapratibandhAya 'tumbhe vi NaM bhaMte ! muhapottiyAe muhaM baMdheha' iti prArthitavatIti, tanna samyak, anAstamukhe saMpAtimasUkSmavyApijIvAnAM rakSaNArtha, tathoDDIyamAnasacittarajorakSaNArtha, 'vAyukAyarakSaNArtha ca mukhavatrikAvandhanasya sakalajainAgamatAtparyaviSayatayA mukhavastrikA nAsIditi kalpanaM tAvanmithyAtvavilasitaM sakalAgamaviruddhaM ca / adhikaM ___tathA-gautamasvAmIne jaba apane mukha para Dore-sahita mukhapotikA bAMdha hI rakhI thI, taba kyA AvazyakatA thI ki ve vahAM punaH vastra se baMdhana karate, ataH vahAM punaH vastra kA baMdhana sarvathA anarthaka hI hai, isaliye bhI yahI mAnanA cAhiye ki-mukhazabda lakSaNA se 'nAsikA' isa artha kA hI bodhaka hai, sukha kA nhiiN| dADhI, gAla, nAka, netra, bhrU , aura bhAla Adi, ye saba mukha ke hI avayava haiM, isaliye inameM mukha kA vyapadeza hotA hai| jaba kisI prANI ke dADhI, kapAla Adi vikRta hote haiM taba vyavahAra meM yahI kahA jAtA hai ki isakA mukha sundara nahIM hai, aura dADhI kapola Adi jaba sundara hote haiM taba kahA jAtA hai ki, dekho, isakA mukha kitanA sundara hai| yahAM para 'nAka' na kaha kara jo usa artha meM 'mukha' zabda kA prayoga sUtrakAra ne kiyA hai usakA kAraNa yahI hai ki nAka kI apekSA mukha kI hI pradhAnatA mAnI jAtI hai| phira 'mukha' zabda se nAkakA hI jo yahAM para grahaNa kiyA vaLI, gautama svAmIe potAnA mukha para derAsahita mukhapatika bAMdhI ja rAkhI hatI. te pachI pharIne vastra bAMdhavAnI zuM AvazyaktA hatI ?, mATe A sthaLe pharI vastra bAMdhavAnI hakIkata sarvathA nirarthaka che, tethIja paNa eja mAnavuM joIe ke "mukha" zabda lakSaNathI "nAsikA-nAka" e arthane ja bedhaka che, mukhane nahi. dADhI, gAla, nAka, netra, jU ane kapAva Adi e tamAma mukhanA ja avayave che, eTalA mATe temAM mukhano vyapadeza-vyavahAra thAya che. jyAre koI prANanI dADhI, gAla Adi vikRta hoya che tyAre vyavahAramAM evI rIte kahevAmAM Ave che ke tenuM mukha suMdara nathI, ane dADhI, gAla Adi jyAre sundara hoya che tyAre kahevAmAM Ave che ke, juo; tenuM mukha keTaluM suMdara che. ahIM AgaLa "nA" nahi kahetA te arthamAM mukha' zabdane prAga sUtrakAre karyo che. tenuM kAraNa e che ke nAkanI apekSA mukhanI pradhAnatA mAnavAmAM Ave che. bIjuM kAraNa e che ke, "mukhazabdathI nAkanuM je ahIM grahaNa Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . * vipAkazrute jijJAsamAnastu dazavaikAlikasUtrasya matkRtA''cAramaNimaJjUSATIkAyAM prathamAdhyayane mukhavastrikAvicAro draSTavyaH / gayA vaha isa liye ki eka to vaha mukha ke bilakula samIpavartI hai, dUsare gandha ke grahaNa karane meM vahI zaktisampanna hai anya nhiiN| koI 2 aisA jo kahate haiM ki, gautamasvAmIne mukha para . sukhavastrikA nahIM bAMdhI thI, kintu use hAthameM hI rakhA thaa| jo mukha para mukhastrikA baMdhI hotI to mRgAdevI ' tumbhe vi NaM bhaMte ! muhapottiyAe muhaM baMdheha 'he bhadanta ! Apa bhI apane mukha ko mukhavastrikA se AvRta kara lIjiye, aisA kyoM kahatI!, ataH isa kathana se yahI sAbita hotA hai ki unhoMne use hAtha meM hI le rakhI thI / -aisA kahanA ThIka nahIM hai, kyoM ki-isa prakAra kI mAnyatA, mithyAtva kA vilAsa tathA AgamamArga se viparIta hai| mukha para jaba mukhavastrikA baMdhI nahIM hotI to saMpAtima sUkSma jIvoM kA saMrakSaNa, tathA uDate hue sacittarajAkaNoM kA, evaM vAyukAya ke jIvoM kA bhI rakSaNa kaise ho sakatA?, inhIM saba jIvoM kI rakSA ko lakSya meM rakhakara hI to mukha para sAdhujana sukhavastrikA bAMdhate haiM, aura isI uddeza se mukha para sukhavastrikA bAMdhane kA AgamameM vidhAna kiyA gayA hai| vizeSa rIti se isa viSaya ko jise jAnane kI abhilASA ho, ve karavAmAM AvyuM che, te eTalA mATe che ke, eka te nAka te mukhanA ekadama najIka che, bIjI vAta e che ke gandhane grahaNa karavAmAM te nAkaja zakita dharAve che, bIjuM avayava nahi. kaI kaI evI rIte je kahe che ke, gautama svAmIe mukha para mukhavastrikA bAMdhI na hatI, paraMtu temaNe hAthamAM ja rAkhI hatI. je mukha para mukhavajhikA bAMdhI DAta to bhRgAvI 'tumbhe vi NaM bhaMte ! muhapottiyAe muhaM baMdheha, mahanta! Apa paNa ApanA mukhane mukhavastrikAthI DhAMkI leje.-A pramANe zA mATe kahe? eTalA mATe A kathanathI sAbita thAya che ke temaNe (gautamasvAmIe) tene hAthamAM ja laI rAkhI hatI, te kahevuM ThIka nathI, kAraNa ke e prakAranI mAnyatA mithyAtvane vilAsa tathA AgamamArgathI viparIta che. je mukha para mukhavastrikA bAMdhI na hoya te saMpAtima sUkSma jIvonuM saMrakSaNa, tathA uDatAM sacitta rajakaNe tathA vAyukAyanA jIvonuM paNuM rakSaNa kevI rIte thaI zake?, e tamAma nI rakSAne lakSamAM rAkhIne ja sAdhu puruSa mukhavastrikA bAMdhe che, ane eja uddezathI sukhasikAne mukha para bAMdhavAnuM - mAM vidhAna karavAmAM AvyuM che. vizeSapaNe A viSayane jeo jAvAnI abhi Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkAzru0 1,a0 1, mRgAputraM, draSTuM gautamastha bhUmigRhe gamanam . 103 .....'tae NaM sA miyAdevI' tataH khalu sA mRgAdevI 'parammuhI' parAGmukhI vimukhI bhUmigRhasya dvAraM 'vihADei vighATayati- udghATayatItyarthaH / 'tao. NaM tataH= tasmAd bhUmigRhAt khalu 'gaMdhe niggacchai gandho nirgacchati-durgandho vahini saratItyarthaH / kIdRzaH sa durgandhaH? iti dRSTAntaM pradarzayitumAha-'se jahAnAmae' sa yathA nAmakam-'nAmakam' iti vAkyAlaGkAre, saH durgandhaH yathA yatprakArastathA dRSTAntena darzayatIti bhAvaH / tathA hi-'ahimaDei vA' ahimRtaka iti vA, 'iti vA' ubhayamapi vAkyAlaGkAre, ahimRtakasya yathA gandho bhavedityarthaH, yathA mRtasarpakalevarasya gandho duHsahastato'pyaniSTataro gandha ityagre'nvayaH, 'jAva' yAvat-iha yAvacchandAla-"gomaDei vA, suNagamaDei vA, dIvagamaDei vA, majjAramaDei vA, maNussamaDei vA, mahisamaDei vA, mUsagamaDei vA, AsamaDei bA, hathimaDhei vA, sIhasaDei vA, vagghamaDeDa vA, vigamaDei vA, dIviyamaDe vA" iti / asya chAyA-gomRtakaH, zunakamRtakaH dIpakamRtakA, mArjAramRtakaH, 'dazabaikAlika sUtra' ke prathama adhyayana kI 'AcAramaNimaJjUSA' nAma kI TIkA meM dekha sakate haiM / bhRgAdevI ke vacana se jaba gautama svAmIne vastra se nAka ko bAMdha liyA, 'tae NaM tava 'sA miyAdevI' ula smRgAdevIne 'parammuhI'. tirachA sukha karake 'bhUmigharassa davAraM vihADei' usa bhUmidhara-soyare ke hAra ko khola diyA, khulate hI 'tao NaM' usale 'gaMdhe niggaccha' durgandha niklii| 'se jahA nAmae' baha kaisI thI ? so kahate haiM'ahimaDe i vA jAva' jisa prakAra yahA~ yAvat ' zabda se 'gomaDe ivA, muNagamaDhe ivA, dIvagamaDe i vA, majjAramaDe ibA, magussamaDe i vA, mahisamaDe ibA, mUsagamaDe i vA, AsamaDe i vA, hatthimaDe i vA, sohamaDe i vA, lASA rAmatA DAya tebho 'dazavakAlika mutra' nA paDalA adhyayananI 'AcAramaNimaMjUpA' nAmanI mAnale. 'bhRvAnA kyanathI gauta52vAbhIme palathI nyAre nAne disa eIdhu, 'tae NaM' tyAre 'sA miyAdevI te bhRgAvA 'parammamuhI' vA bhuga zana 'bhUmigharassa duvAraM vihADhei' te sAyarAMnI 62vAle dhAyA. Sustice 'tao NaM' tamAdhI 'gaMdhe niggacchai' durgandha nI4), 'se jahA nAmae' te 4ii tI ?, 4 che-'ahimaDe i vA jAva' re re sapanA mahata, hI 'yAvat 204thI 'gomaDe i vA, suNagamaDe i vA, dIvagamaDe i vA, majjAramar3e i vA, maNussamaDe i. vA, mahisamaDe havA, mUsagamaTe i vA, AsamaDe i vA, hatyimaDhe i. vA, Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 104. vipAkazrute manuSyamRtakA, mUSakamRtakA, azvamRtakaH, istimRtakaH, siMhamRtakaH, vyAghramRtakaH, vRkamRtakaH, dvIpikamRtakaH / tatra gomRtakaH-goma'tako mRtakalevaramityarthaH / zunakamRtaka:-zunakasya kukkurasya mRtako mRtakalevaram / dIpakamRtakaH-dIpakA kRkalAsa: 'giragiTa' itiprasiddhastasya mRtakA shvH-mRtklevrmityrthH| evaM-mArjAramRtakAdayo vyAkhyeyAH, dvIpiko vyAghravizeSaH-cittA' iti bhASApasiddhaH / kIdRzo'himRtakAdiriti tadvizeSaNAnyAha-'maya-kuhiya-viNaha-durabhi-vAvaNNa-dunbhigaMdhe' ityAdi / mRta-kuthita-vinaSTa-durabhi-vyApanna-durabhigandhaH mRto-jIvavimukta eva san kuthitA kothamupagataH-zaTita ityarthaH, tathA vinaSTaH svarUpAdapetaH san durabhiH-tIvrataraduSTagandhopetaH, tathA vyApannaH zakunizRgAlAdibhirbhakSitatvAd virUpAM-bIbhatsAvasthAM prAptaH san durabhigandhaH durabhigandho'syAstItyarthe'c , paramatIvradurgandhavAnityarthaH / tataH padatrayasya karmadhArayaH / 'kimijAlAulasaMsatte' kRminAlAkulasaMsaktaH-kRmijAlaiH kITasamUhairAkulaM vyAptaM yathA bhavati tathA saMsaktA pripuurnnH| tathA-'asui-vilINa-vigaya-vIbhaccha-darisaNijje' azuci-vilIna-vikRta-vIbhatsa-darzanIyaH- azuciH - sparzakaraNAyogyatvAt , vilInaH-jugupsAsamutpAdakatvAt , vikRtaH-cittasamudvegajanakatvAt , bIbhatsa:vandhamaDe i vA, vigamaDe i vA, dIviyamaDe ivA, maya-kuhiya-viNava-durami -bAvaNNa-dubhigaMdhe, kimijAlAulasaMsatte, asui-vilINa-vigaya-bIbhaccha-darisaNijje' itane padoM kA saMgraha huA hai / ina padoM ke artha isa prakAra haisarpa ke mRtaka, gAya ke, kutte ke, giragiTa ke, mArjAra ke, manuSya ke, mahiSa ke, cUhe ke, ghoDe ke, hAthI ke, siMha ke, vyAghra ke, vRka-(bheDiyA) ke aura dIpika cItA ke mRtaka-mare hue zarIra, jo ki kuthita-saDe hue, ataeva vinaSTa-AkRtirahita, durabhi-durgandhayukta aura vyApanna-zRgAlAdi se khAye jAne ke kAraNa virUpa AkAra ke haiM, aura jina meM kIDoM kA samUha vilavilA rahA hai, aura isI liye jo sparza ke ayogya hone se azuci, ghRNA kA utpAdaka hone sIhamaDe i vA, vagdhamaDe i vA, vigamaDe i vA, dIviyamaDe i vA, mayakuhiya-viNaha-durabhi cAvaNa-dunmigaMdhe, kimijAlAulasaMsatte, asui-vilINadigaya-cIbhaccha-darisaNijje meTA ptttton| saM thA che. 2mA yahAnA martha // prakAre i-siMha, vAgha, gheTuM, citta vagerenAM muDadAM, ke je saDelAM, AkRti vinAnAM, durgadhathI bharapUra ane ziyALA dvArA bhakSita thavAne kAraNe virUpa AkAravALAM che. ane jemAM kaDAono e khIcakhIca bhaye che (khadabadI rahyo che, eTalA mATe je sparza karavA gya Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, gautamasya mRgAputrAva lokanam. / 105. draSTumayogyatvAt, evaM darzanIya dRzyamAnaH yaH sa tathA / evaMbhUte sarpAdimRtake yAdRzo gandho bhavet , tato'pyaniSTataro gandho bhUmigRhato nirgacchatItyAha-'tao vi NaM aNidvatarAe' ityAdi / 'tao vi NaM' tato'pi ahimRtakAderapi khalu, 'aNitarAe ceva jAva gaMdhe' aniSTataraka eva yAvad gandhaH durgandhaH 'paNNatte' prajJaptaH / . 'tae NaM se miyAputte dArae tassa viulassa asaNapANakhAimasAimassa gaMdheNaM abhibhUe samANe' tataH khalu sa mRgAputro dArakastasya vipulasyAzanapAnakhAdyasvAdyasya gandhena abhibhUtaH AkRSTaH san tasmin viSule'zanAdike mUchitaH, 'taM viulaM asaNaM 4' taM vipulamazanaM pAnaM khAdyaM svAdyam 'AsaraNaM' se vilIna, citta meM udvega kA janaka hone se vikRta, aura dekhane ke ayogya hone se bIbhatsa hotA hai, aura unase jisa prakAra asahya dugandha nikalatI hai, 'taovi NaM aNihatarAe ceva jAva gaMdhe paNNatte ' usase bhI adhika aniSTa durgadha usa bhoyare se niklii| . 'tae NaM' jaba mRgAdevIne bhoyare ke kivADa khole aura azana-pAna Adi kI gADI vahAM para dhakelI usa samaya se miyAputte dArae' vaha mRgAputra 'tassa viulassa asaNapANakhAimasAimassa gaMdheNa' una vipula azana, pAna, khAdima, aura svAdima vastuoM kI sugaMdha se 'abhibhUe samANe' AkRSTa hotA huA 'taMsi viulaMsi asaNapANakhAimasAimaMsi mucchie' usa aneka prakAra kI vipula azanAdika khAdyasAmagrI meM mUcchita hokara, 'taM viulaM asaNaM 4 AsaeNaM AhArei' usa nahi hevAthI azuci, dhRNApAtra hovAthI vilIna, cittamAM udveganuM kAraNa hovAthI vikRta ane dekhAvamAM agya hovAthI bIbhatsa jaNAya che, ane temAMthI je prakAre asahya hugandha niNe che, 'tao vi NaM aNitarAe ceva jAva gaMdhe paNNatte' tenAthI paNa vadhAre aniSTa durgadha te bheMcarAmAMthI nIkaLI. 'tae NaM' nyAre bhRzavAya mAyArnu bhAu ghAyu mane. manapAna (alore-el) mAhinI // tyo mA ueii te sabhaye ' se miyAputte dArae' te bhRgAputra 'tassa viulassa asaNapANakhAimasAimassa gaMdheNa' te 4040 2mazana, pAna, mAhima mane svAhima tumanI sugaMdhayA 'abhibhUe samANe' mA pAmato thI, tasi viulaMsi asaNapANakhAimasAimaMsi mucchie 'te bhne| anI: puNaH azanAhi AdhasAmagrImA bhUchita chana taM viulaM asaNaM4 AsaeNaM AhAre' tesabharata mA sAmayIna yAtAnA bhumathA.GLA mA gayo, Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 unIha ta vipAkazrute Asyena mukhena 'AhAre' AhArayati bhuGkte / 'AhAritA' AhArya = bhuktvA tadazanAdikaM 'khippAmeva viddhaMsei' kSiprameva vidhvaMsayati vinAzayati, jaTharAgnau pAcayatIti bhAvaH / 'viddhaMsittA' vidhvaMsya ' tato pacchA' tataH pazcAt 'pUyattAe ya' pUyatayA ca durgandhazvetavarNavikRtaraktatayetyarthaH 'soNiyattAe ya' zoNitatayA ca 'pariNAmei' pariNamayati / taM piyaNaM pUyaM ca soNiyaM ca AhArei' tadapi ca khalu pUyaM ca zoNitaM ca vamati, vAntvA AhArayati=bhuGke // sU0 11 // samasta khAdyasAmagrI ko apane mukha se hI uThA2 kara khA gayA, 'AhAritA khipAmevaM viddhaMsei' khAte ke sAtha hI usakA vaha samasta AhAra bhasma ho gayA- jaTharAgni dvArA pacA diyA gayA, 'viddhaMsittA tao pacchA pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNAmei' aura pacate hI usakA pariNamana pIpa aura zoNita ke rUpa meM ho gayA / 'taM piyaNaM pUyaM ca soNiyaM ca AhArei' pazcAt usa mRgAputra ne pIpa aura khUna kI ulTI (vamana) kI, aura usa chardita pIva aura khUna ko bhI vaha yAda gayA / bhAvArtha- mRgAdevI ke pIchera calate hue gautama svAmI bhohare ke pAsa pahu~ce / mRgAdevIne pahu~cate hI azanAdika se bharI huI gADI ko rokakara cAra puTa kiye gaye kapaDe se apanI nAkako AvRta kiyA, aura gautama svAmI se bhI nAMka DhaMkane ke liye prArthanA kii| jaba usane aura gautamasvAmI ne apanI2 nAkako acchI taraha AvRta kara liyA, taba mRgAdevIne usa bhohare kA 4 AhAritA khippAmeva viddhaMser3a' bhAvAnI sAthena tenA se AhAra bhasmatha gayo-44zagni dvArA te bhADAranuM pAyana thA gayu', 'viddhaMsittA tao pacchA pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNAmei' pAyana thatAM tenuM parizubhana para mane sohInA 3yabhAM tha gayu, 'taM piyaNaM pUyaM ca soNiyaM ca AhArei ' pachI te bhRgAyutrane ya3 ane leAhInI ulaTI thaI ane te ulaTImAM bahAra Avela parU ane lehIne paNa te cATI gaye. bhAvA--mRgAdevInA pAchaLa-pAchaLa cAlatA thayelA gautamasvAmI, bhoMyarAnI pAse pahoMcyA. mRgAdevI tyAM paheAMcatAja te azanAdika ( khArAka)nI bharelI gADIne rakrIne cora paTavALA kapaDAthI peAtAnA nAkane DhAMkI lIdhuM, ane gotamasvAmIne nAka DhAMkavA mATe prAthanA karI. jyAre teNe tathA gAtamasvAmIe pAtAnA nAkane sArI rIte DhAMkI tyAre mRgAdevIe te leyarAnA daravAjo, trAsa mukha rAkhIne unnAye. te ughADa Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, gautamasya mRgAputrAvalokanas. 107 . // mUlam // . tae NaM bhagavao goyamassa taM miyAputtaM dArayaM pAsittA ayameyArUve ajjhathie ciMtie kappie patthie maNogae saMkappe samuppajitthA-'aho NaM ime dArae purAporANANaM ducciNNANaM duppaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM paccaNubbhavamANe viharai / Na me divA -NaragA vA NeraiyA vA, paccakkhaM khalu ayaM purise NarayapaDirU- . viyaM veyaNaM veeI'- tti kaTu miyaM devi Apucchai, ApucchittA miyAdevIe gihAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA, miyAgAmaM NayaraM majjhamajheNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA vaMdai, namaMsai, vaMdittA, namaMsittA evaM kyAsI ||suu0 12 // daravAjA pIche kI ora mukhakara ughADA / usake ughaDate hI vahAM se jo durgadha nikalI, vaha mare hue sAdika ke sar3e-gale kalevara kI durgadhase bhI adhika asahya thii| usa khAdyasAmagrI kI sugandhi se AkRSTa ho vaha mRgApuna usameM adhika Asaktacitta banakara use apane mukha se hI uThA2 kara khA gyaa| khAte ke sAtha hI vaha zIghra paca gayA aura pacate hI vaha pIpa aura khUna ke rUpa meM pariNata bhI ho gyaa| mRgAputra ko usI samaya khUna aura pIpa kI ulTI (vamana) huI, vaha usako bhI cATa gayA / sU0 11 // tAMnI sAthe ja temAMthI durgadha nIkaLI, te marI gayelA sarpa AdinA saDI ane kahAI gayelA kalevaramAMthI je durgandha nIkaLe tenAthI paNa adhika asahya durgandha nIkaLI hatI. pachI te khAvAnI sAmagrInI sugandhathI AkarSaNa pAmIne te mRgAputra temAM adhika Asakata-citta banIne tene pitAnA mukhathI upADI-upADI khAI gaye. khAvAnI sAthe ja ekadama tarata tene pAcana thaI gayuM, ane pacatAMnI sAthe te parU ane hIrUpe pariNuta paNa thaI gayuM. te samaye mRgAputrane lohI ane parUnI ulaTI thaI tene paNa te yArI gayo (sU0 11) Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ..... . tripAkazruteH TIkA . 'tae NaM ityAdi / 'tae NaM bhagavao goyamassa' tataH khalu bhagavato gautamasya taM miyAputtaM dArayaM pAsittA' taM mRgAputraM dArakaM dRSTvA 'ayameyArUve' ayametadrUpa vakSyamANasvarUpaH, 'ajjhathie' AdhyAtmikA AtmagataH, 'ciMtie' cintitaH paryAlocitaH--punaH punaH smRtaH, 'kappie' kalpitaH kalpanAyuktaH, 'pathie' prArthitaH jijJAsito 'manogae manogataH manovartI saMkappe'saMkalpA-vicAraH 'samuppanjitthA' samudapadyata-mAdurbhUtaH-'aho ! NaM' aho ! Azcarya khalu 'ime dArae ayaM dArakaH 'purAporANANaM' purApurANAnAM pUrvasambandhinAM purAtanAnAM 'duciNNANaM' . 'tae NaM bhagavao0' ityAdi / 'tae NaM' isake bAda 'miyAputtaM dArayaM mRgAputra kI paristhiti kA 'yAsittA' avalokana kara 'bhagavao goyamassa' bhagavAna gautama ko 'ayameyArUve isa prakAra kA 'ajjhathieM Atmagata 'saMkappe' saMkalpa 'samuSpanjitthA' utpanna huaa| jisameM 'ciMtie' unhoM ne bAra2. vicAra kiyA, 'kappie' usa vicAra meM unake hRdaya meM aneka prakAra kI kalpanA bhI uThI, 'patthira' ina kalpanAoM meM sirpha eka yahI vicAra cAra2 jijJAsita thA ki-yaha isa prakArakI hAlata se yukta kyoM huA hai ?, 'maNogae' yaha unakA saMkalpa abhItaka Atmagata hokara bhI bAhyarUpa meM prakaTa nahIM huA thA-sirpha manake bhItara hI thaa| vaha manogata saMkalpa isa prakAra kA thA-ki 'aho ime dArae purAporANANaM duciNNANaM duppaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phala 'tae NaM bhagavao' tyahi 'tae NaM' tyA2 mA 'miyAputtaM dArayaM' bhRAputranI paristhitinu 'pAsittA' mavAna rIne, 'bhagavao goyamassa' bhagavAna gautamane 'ayameyAsve' mA mArane ' ajhathie' mAmAne viSa 'saMkappe' sa485 'samuppajjitthA' utpanna thayo. bhA 'ciMtie tamo pAra vAra piyAra 4yA, 'kappie' te vinyArabhAM tamanA dhyamA mane nI 4-5nA 5 thavA tAjI, 'pathie' 465nAmAmAMvara eka e vicAranI vAraMvAra jIjJAsA thaI ke -A mRgAputra A prakAranI hAlatamAM vI zata bhAvya ?, 'maNogae' mA prabhAra tebhanI sa465 nu sudhI Atmagata thaIne paNa bAhyarUpamAM prakaTa thayuM na hatuM-kevaLa mananI aMdaraja hatuM. te mane gata 145 mA .2al st-' aho ime dArae purAporANANaM duciSNANaM duppaDi... amubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavini visesaM paJcaNubbhava Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA,zru0 1,10 1,mRgAputrAvalokanajo gautamasya manovicAraH.109 duzvIrNAnAM duSTabhAvenAcaritAnAM, 'duppaDikaMtANaM' duSpatikrAntAnAM-mAyazcittapratipattyAdinA apratikrAntAnAm-pazcAttApAdibhiranivartitAnAmityarthaH, 'amubhANaM' "azubhAnAm-azubhajanakAnAm , 'pAvANaM' pApAnAM 'kaDANaM kammANaM' kRtAnAM karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM 'pAvagaM' pApakam-azubham 'phalavittivisesaM' phalavRttivizeSa-phalarUpaH pariNAmarUpo yo vRttivizeSaH avasthAvizeSastam , 'paJcaNubbhavamANe' pratyanubhavan bhuJjAno 'viharaI' viharati / tato bhagavAn gautamo 'Na me diTThA NaragA vA NeraiyA vA' na mayA dRSTA narakA vA nairayikA vA, 'paJcakkhaM khalu ayaM purise' pratyakSaM khalu ayaM puruSaH 'NarayapaDirUviyaM narakapratirUpikAM-narakasadRzIM, 'veyaNaM' vedanAM 'veeI' vedayati anubhavati, nikaTTa' iti kRtvA iti manasi kRtvA 'miyaM deviM' vittivisesaM paJcaNubbhavamANe viharai' aho ! isa bAlaka kI isa durdazA kA kAraNa eka isake pUrvabhava-upArjita jJAnAvaraNIyAdika azubha karma hI hai, jinheM isane pUrvabhava meM baDe hI prANAtipAtAdirUpa duSTa bhAvoM se arjita kiye haiM, aura upArjita karake bhI jinakA isane prAyazcitta-Adi dvArA saMzodhana nahIM kiyA hai, aura isI kAraNa jinakI yaha paramparA vaddhita hotI calI A rahI hai, aise ina azubha karmoM ke khoTe phala ko yaha bhoga rahA hai| yadyapi 'Na me divA NaraNA vA NeraiyA vA' maiMne pratyakSarUpa meM naraka aura nArakiyoM ko nahIM dekhA hai, to bhI ise dekhakara mujhe naraka aura nArakiyoM kA pratyakSa anubhava hotA hai, kyoM ki 'paJcakkha khalu ayaM purise NarayapaDirUviyaM veyaNaM veei' yaha puruSa pratyakSarUpa meM hI naraka-jaisI vedanA kA anubhava kara rahA hai, 'ttikaTTha' aisA manameM vicAra kara 'miyAdeviM' unhoMne mRgAdevI se mANe viharai ' ma ! 2L pAnI. mAvI zAna 4 / 26 me tanA pU bhavanA saMcita jJAnAvaraNaya-Adika azubha karma ja che, jene A jIve pUrvabhavamAM moTA prANAtipAta-Adipa duSTabhAvathI upArjita karela che, ane upArjita karIne paNa jeNe te pApanuM prAyazcitta Adi dvArA saMzodhana karyuM nathI, ane tethIja jenI paramparAmAM vRddhi thatI rahI che, evA te azubha karmonuM mAThuM phaLa A bhegavI rahela che. ne 'Na me divA garagA vA NeraiyA vA' pratyakSa35mA na24 mane nA24InA rajIne dekhyA nathI, te paNa A jIvane joIne mane naraka ane nArakIone pratyakSa anubhava thAya che, 12 - paJcakkhaM khalu ayaM purise NarayapaDirUviyaM 'veyaNaM veeI' mA puruSa pratyakSa35mA na24 2vI nAnA manula 46..Ro cha, Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...... vipAkazrute mRgAdevIM 'gacchAnI'ti 'ApucchaI' ApRcchati, 'ApucchittA' ApRcchaya 'miyAdevIe gihAo' mRgAdevyA gRhAva 'paDinikkhamaI' pratiniSkrAmati, 'paDinikkhamittA' pratiniSkramya 'miyAgAmaM nayaraM majjhamajheMNaM niggacchai mRgAgrAmasya nagarasya madhyamadhyena nirgacchati, 'niggacchittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaI' nirgatya yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIro vidyate, tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto' upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vikRtvaH 'AyAhiNapayAhiNaM' AdakSiNapradakSiNam-aJjalipuTaM. baddhvA taM vaddhaprAJjalipuTaM dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATapadeze vAmakarNAntikena cakrAkAraM triH paribhrAmya lalATadeze sthApanarUpaM 'karei' karoti,. 'karittA baMdai namasaI' kRtvA vandate namasyati, vaMdittA namaMsittA' vanditvA. . namasyitvA, 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt abhASata ||muu0 12 // 'Apucchai' jAne ke liye pUchA, aura 'ApucchittA' pUchakara 'miyAdevIe gihAo paDinikkhamai' phira ve mRgAdevI ke ghara se nikale, aura 'paDinikkhamittA' nikalakara 'miyAgAmaM NayaraM majhamajjheNaM niggacchai' mRgAgrAma nagara ke ThIka bIcobIca hokara 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' jahAM para zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the 'teNeva uvaagcch|' vahAM para A pahu~ce, 'uvAgacchittA' Ate hI unhoMne 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM zramaNa bhagavAna mahAvIra ko 'tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA baMdai namasai' tIna bAra pradakSiNApUrvaka vandanA aura namaskAra kiyA, 'vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' vandanA aura namaskAra karane ke bAda ve bhagavAna mahAvIra se isa prakAra bole'tti kaTu' meM prabhArI manamA viyA2 zane, 'miyAdevi bhare bhRgAvAne 'ApucchaI' rqi bhATe pUchayu', bhane 'ApucchittA' pUchIna 'miyAdevIe gihAo paDinikkhamaI' pachI te bhRvAnA gharathA nixvyA, bhane, 'paDinikkhamittA' nijIne, 'miyAgAma NagaraM majhamajheNaM niggacchai' bhRAyAma nagaranA 52252 kyamA thadhana 'jaNava samaNe bhagavaM mahAvIre-nyAMzrama bhagavAna mahAvIra virAnabhAnA 'teNeva uvAgacchai' tyA bhAvI paDAyA, 'uvAgacchittA' mAvata tata tebho 'samaNaM bhagavaM mahAvIra'. abhaya mAnAna bhAvArane 'vikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA vaMdai namasai' pA2 prakSiA pannA ane nabha2442 4aa, vaMdittA namaMsittA -: vaMdanA ane namaskAra karIne bhagavAna mahAvIra pAse A pramANe bolyA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,a0 1,mRgAputrAvalokanajo gautamasya manovicAraH.1.11 bhAvArtha-gautamasvAmIne apanI A~khoM se usa mRgAputra kI aisI paristhiti dekhakara bar3A hI Azcarya kiyaa| unake hRdayameM aneka prakAra kI kalpanAe~ hone lgiiN| unhoMne socA ki-isa prakArakI isakI hAlata kA mUla kAraNa kyA hai ? / kyoM yaha isa prakArase atyaMta duHkhI ho rahA hai| jaba unakI vicAradhArAne sthiratA kA rUpa dhAraNa kiyA to unheM jJAta huA ki, isane pUrvabhava meM bar3e hI azubha bhAvoM se jo azubhatama karmoM kA baMdha kiyA hai, ve hI isakI isa kaThinatama Apatti ke mUlakAraNa haiN| jo isane pahile azubhatama karma kamAye haiM unakI isake dvArA kisI bhI rUpa meM prAyazcitta karake zuddhi nahIM kI gaI hai, yahI kAraNa hai ki ve aba ise phUTa2 kara nikala rahe haiM / naraka aura nArakI ye donoM bAteM zAstrapratipAdita vastue~ haiM, phira bhI ise dekhakara una donoM bAtoM kA mujhe pratyakSa bhAna hotA hai| narakoM meM nArakI jIva bhI isI taraha kI bhayaMkara vedanA kA anubhava karate haiM arthAt isakI yaha karuNAjanaka paristhiti sAkSAt narakoM kI aura nArakI jIvoM kI pratyakSatA kI jJApaka hai| narakoM meM bhI to nArakI jIva aise hI anaMta kaSToM kA anubhava karate rahate haiN| isa prakAra vicAra kara ve gautamasvAmI mRgAdevI se pUcha kara vahAMse nikale, aura nikala kara- bhAvArtha -gautamasvAmI pitAnI najare e mRgAputrane evI paristhitimAM jeIne bahu ja Azcarya pAmyA. tenA hRdayamAM aneka prakAranI kalpanAo thavA lAgI. temaNe vicAra karyo ke-A pramANe A jIvanI hAlata-dazA thavAnuM mULa kAraNa zuM che? zuM kAraNathI A pramANe te atyaMta duHkhI thaI rahela che. jyAre temanI vicAradhArA sthiratA pAmI tyAre teNe jANyuM ke A jIve pUrva bhavamAM moTA azubha bhAvathI je azubhatama karmone baMdha karyo che, teja enI A mahAna kaThina ApattinuM mULa kAraNa che. e jIve pahelAM je azubha karmanI kamANI karI hatI tenI koI paNa rUpamAM teNe prAyazcitta karIne zuddhi karI nathI. te ja kAraNe te karma Aje TI-phUTIne nIkaLI rahyAM che. naraka ane nArakI e banne vAto zAstrathI pratipAdana karelI vastuo che, te paNa Ane joIne e banne vAtenuM mane pratyakSa bhAna thAya che. . narakamAM nArakI jIva paNa evI ja bhayaMkara vedanAne anubhava kare che. arthAta enI A karUNAjanaka paristhiti sAkSAta narakonI ane nAraka jInI pratyakSatAnI jJApaka-jJAna karAvanAra-che, narakomAM paNa nArakI jIve AvI ja rIte anaMta kanTene anubhava kare che. A pramANe vicAra karIne gautamasvAmIe mRgAdevIne pUchIne tyAMthI prayANa karyuM, ane Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 viSAka // mUlam // evaM khalu ahaM tu bhehiM ambhaNuSNAe samANe miyAgAmaM NayaraM majjhamajjheNaM aNupavisAmi0 jeNeva miyAdevIe gihe teNeva uvAgae / tae NaM sA miyAdevI mamaM ejamANaM pAsai, pAsittA haTTa taM caiva savvaM jAva pUyaM ca soNiyaM ca AhArei / tae NaM mama ime ajjhatthie ciMtie kappie patthie maNogae saMkappe samuppajjitthA - aho NaM ime dArae purA jAva viharar3a, se NaM bhaMte ! purise puvvabhave ke Asi, kiMurer ar, kaMgoar vA, kayaraMsi gAmaMsi vA, yaraMsi vA, kiMNAmae vA, kiMvA daccA, kiMvA bhoccA, kiM vA samAyaritA, kesiM vA purAporANANaM duJciNNANaM duppaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavitivisesaM paJcaNuvbhavamANe viharai // sU0 13 // TIkA 'evaM khalu' ityAdi / he bhagavan ! ' evaM khalu ahaM tubbhehiM anbhaNumRgAgrAma nagara ke bIcoM-bIca hote hue jahAM zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the vahAM para Aye, aura Ate hI unhoMne bhagavAna ko tIna bAra pradakSiNApUrvaka vaMdanA aura namaskAra kiyA / pazcAt bhagavAna se unhoMne apane jAne se Ane taka kA samasta vRttAnta isa prakAra kahA || sU0 12 // ' evaM khalu ahaM' ityAdi / he bhagavan ! ' evaM khalu ahaM tu bhehiM ambhaNuSNAe samANe ' ApakI prayANa karIne mRgAgrAma nagaranA madhyabhAgamAM thaIne jyAM zrI-zramaNa bhagavAna mahAvIra birAjamAna hatA tyAM AgaLa AvyA, ane AvatAMja temaNe bhagavAnane traNa vAra pradakSiNApUrvaka vaMdanA ane namaskAra karyAM. pachI te gautamasvAmIe peAte tyAMthI gayA ane pAchA AvyA tyAM sudhInI tamAma hakIkata A pramANe kahI. (sU. 12) .' evaM khalu ahaM' ityAhi he bhagavAn ! 'evaM khalu ahaM tu mehiM anbhaNuNNAe samANe' ApanI AjJA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, bhu0 1,10 1, bhagavatsamIpe gautamasya mRgAputravarNanam . 113 NNAe. samANe miyAgAmaM NayaraM' evaM khalu ahaM yuSmAbhirabhyanuzAtaH san mRgAgrAmanAmakaM nagaraM 'majmajJaNaM madhyamadhyena=sarvathA madhyamArgeNa 'aNupavisAmi0' anumavizAmi-anupaviSTa ityarthaH, tato'haM 'jeNeva miyAdevIe gihe teNeva uvAgae' yatraiva mRgAdevyA gRhaM tatraivopAgataH, 'tae NaM sA miyAdevI' tataH khalu sA mRgAdevI 'mamaM ejjamANaM' mAmejamAnam AgacchantaM 'pAsaI' pazyati, 'pAsittA haTTha taM ceva savvaM jAva pUyaM ca soNiyaM ca AhArei' dRSTvA hRSTa-tuSTA yAvat tadeva savai yAvat pUyaM ca zoNitaM cAhArayati / 'tae NaM mama' tataH khalu mama 'ime' ayam 'ajjhathie' AdhyAtmika: AtmagataH, 'ciMtie' cintitaH paryAlocitaH, 'kappie' kalpitaH kalpanAyuktaH 'patthie' prArthitaH / AjJA prAptakara maiM miyAgAmaM Nayara' mRgAgrAma nagarameM 'majjhamajJaNaM' ThIka usake madhyamArga se 'aNupavisAmi' gayA, aura jahAM mRgAdevI kA mahala thA vahIM para phuNcaa| 'tae NaM' bAda meM sA miyAdevI' ula mRgAdevIne 'mamaM ejamANaM pAsai mujhe Ate hue dekhA, aura 'pAsittA' dekha kara vaha 'haTTa taM ceva savvaM jAva pUyaM ca soNiyaM ca AhAreha' vaha bahuta hI adhika harSita aura saMtuSTa huii| isa prakAra gautamasvAmIne apane jAne se lekara 'vaha mRgAputra pIpa aura zoNita kA AhAra karatA hai| yahAM taka kA samasta vRttAnta zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra se savinaya nivedana kiyA, aura phira yaha bhI nivedana kiyA ki-'tae NaM mama ime ajjhathie ciMtie kappie patthie maNogae saMkappe samuppajjitthA' maiMne usa mRgAputra kI yaha paristhiti dekhI aura dekhakara mere antaHkaraNa meM usake prati yaha adhyavasAya prAta zana hai. 'miyAgAmaM NayaraM' bhRgAyAma nAbhA, 'majhamajheNaM' parAmara nagaranA madhyabhAge thane 'aNupavisAmi' gayA-praveza yo, bhane jyAM bhRgvaan| bharata to tyA pAlyA. 'tae NaM' te pachI 'sA miyAdevI' te bhRgAvI 'mamaM ejamANaM pAsai' bhane bhAvato layo, bhane 'pAsittA' 'haTTa taM ceva savaM jAva pUyaM ca soNiyaM ca AhArei' te mahala bhane saMtoSa pAbhI. mA prabhA gautamasvAmIe pite tyAM gayA tyAMthI AraMbhI "te mRgAputra parU ane zoNitane AhAra kare che tyAM sudhInI vAta zrIzramaNa bhagavaMta mahAvIrane vinayasahita jaNAvI, mana meM 5 nivedana. ithu hai, 'tae NaM mama ime ajjhathie ciMtie kappie patthie maNogae saMkappe. samuppajjitthA meM mAtranI me paristhiti na ane tene joyA pachI mArA antaHkaraNamAM tenA mATe A pramANe adhyavasAya utpanna Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - .. . . . . . vipAkate jijJAsitaH, 'maNogae' manogatA manasyavasthitaH, 'saMkappe' saMkalpaH vicAraH, 'samuppajjityA' samudapadyata-saMjAta:-'aho ! NaM ime dArae purA jAba viharaI' aho ! khalu ayaM dArakaH purA yAvad viharati, atra yAvacchabdAt 'purANAnAMpurAtanAnAM pUrvabhavasambandhinAmityarthaH, duzcIrNAnAM duzcaritAnAM, duSpatikrAntAnAm azubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSa pratyanubhavan'iti yojyam / mRgAputrasya dArakasya yathAdRSTaM vRttaM bhagavataH purato'bhidhAya gautamaH pRcchati- 'se NaM bhaMte !' ityAdi / 'bhaMte' he bhadanta ! he bhagavan ! 'se NaM purise' sa khalu puruSaH 'puvabhave pUrvabhave pUrvajanmani 'ke AsI' ka AsIt ?, 'kiMNAmae vA kinAmako vA, "kiMgottae vA' kiMgotrako vA, 'kayaraMsi gAmaMsi vA NayaraMsi vA kasmin grAme vA nagare vA, 'kiM vA dacA kiM vA kupAtre dAnaM dattvA, "kiM vA bhocA' kiM vA bhuktvA madyamAMsAdikaM, 'kiM vA samAyautpanna huA ki, 'aho! NaM ime dArae purA jAba viharaha isakI isa paristhiti kA kAraNa isake dvArA pUrvasava meM azubhatama bhAvoM se arjita azubhatama jJAnAvaraNIyAdi karmoM kA nikAcita baMdha hai| ina azubhatama karmoM kI, ki jo ise sadA pApa prakRtiyoM ke hI baMdha karAne vAle hue haiM, isane kabhI bhI AlocanA Adi se zuddhi . nahIM kii| isa prakAra gautamasvAmI mRgAputra ke vRttAnta ko aura apane mAnasika pariNAmoM ko bhagavAna se suspaSTa kaha kara phira pUchane lage ki-'bhaMte' he bhadanta ! ' se NaM purise' vaha mRgAputra 'puvvabhave ke AsI' pUrvabhavameM kauna thA ?, 'kaNAmae vA kiMgottae vA' usakA kyA nAma aura kyA gotra thA?, 'kayaraMsi gAmaMsi vA NayaraMsi vA, kiM vA dabA, kiM vA bhocA, kiM vA samAyaritA' kisa grAma athavA nagara meM vaha thayo, 'aho! NaM ime dArae purA jAba viharai' bhA chanI bhAvI parisyiAta utpanna thavAmAM kAraNarUpa teNe pUrvabhavamAM azubhatama bhAvathI upArjita karela azubhatama jJAnAvaraNIya Adi karmone nikAcita khadha , e azubhatama ke, je tene pApaprakRtiene baMdha karAvavAvALAM thayAM che, tenI teNe kaI samaya paNa AlecanA AdithI zuddhi karI nathI. A pramANe tamasvAmI mRgAputranA vRttAntane tathA potAnA mAnasika paribhAne bhagavAna pAne 2135dhI mahIne zAthI pUchA sAyA - bhate' mahata! te bhRgAputra 'punvabhava ke AsI' sabhA oraDato? 'kiNAmae vA kiMgottae vA'ternu nAbha yu bhane mAtra zRMtu ?. ' kaMyaraMsi gAmaMsi vA - rAvA , ki vA dacA, kiM vA bhocA, kiM vA samAyaricA' yA bhAbha Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 1, mRgAputraviSaye gautamapraznaH 115 4 ritA' kiMvA samAcarya kiM prANAtipAtAdi duSkarma kRtvetyarthaH, 'kesiM vA -purAporANANaM duciSNANaM duppaDikkaMtANaM asubhANaM pAvANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM paccaNubbhavamANe viharai' keSAM vA purApurANAnAM duvIrNAnAM duSpavikrAntAnAm azubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSa... pratyanubhavan viharati // sU0 13 // * rahatA thA? aisA kyA isane pUrvabhavameM kupAtra ko dAna diyA, athavA madya, mAMsa Adi abhakSya kA bhakSaNa kiyA, yA prANAtipAtAdika duSkarmoM kA AcaraNa kiyA ? athavA 'kesi vA purAporANANaM duciNNANaM duppaDikkaMtANaM asubhANaM pAvANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM * pacaNubbhavamANe viharai ' pUrvabhavoM meM upArjita, duSTa bhAva se Acarita, azubha phalajanaka, kiye hue kina pApa karmoM ke azubha pariNAmarUpa avasthA kA upabhoga kara rahA hai ? bhAvArtha - he bhagavan ! Apase AjJA prAptakara maiM mRgAgrAma nagara ke madhyabhAga se mRgAdevI ke ghara pahu~cA, jyoM hI mRgAdevIne mujhe apane mahalameM Ate hue dekhA tyoM hI vaha vizeSarUpase harSita aura saMtuSTa huI, aura usane savinaya vandanaM kara mere vahAM pahuMcane kA kAraNa pUchA, mere Agamana ke kAraNa se paricita ho vaha mRgAputra ke khAne-pIne Adi kI samasta vipula sAmagrI ko eka kASTha kI gADI meM bharakara use khecatI huI mere Agera calI, maiM usake athavA nagaramAM rahetA hatA, evuM kayuM pApa eNe pU.bhavamAM karyu? zu kupAtrane dAna ApyuM, athavA madya, mAMsa Adi abhakSyanuM bhakSaNa karyuM", athavA prANAtipAtArdika duSTa karmAMnuM AcaraNa karyuM ? athavA kesiM vA purA porANANaM ducciSNANaM duppaDikkaMtANaM asubhANaM pAvANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM paJcaNubbhavamANe viharai ' pUrvabhavomAM upAbhita, duSTabhAvathI mAyarita, azubhajana, rekhA yA pApakamAMnI azubhapariNAmarUpa avasthAne upalega karI rahyo che? 6 bhAvA--he bhagavan ! ApanI AjJA meLavIne huM.... mRgAgrAma nagaranA madhyabhAgathI te mRgAdevIne ghera paDeAMcyA, jyAM mRgAdevIe mane peAtAnA mahelamAM AvatA joyA ke te ja vakhate te bahuja huM ane saMtoSa pAmI, ane teNe savinaya vandana karIne mArUM ahi AvavAnuM kAraNa pUchyuM, "mArA AvavAnuM kAraNuM purUM jANIne te mRgAputra mATe khAvA--pIvAnI Adi tamAma sAmagrI pUrI rIte eka lAkaDAnI gADImAM bharIne tene kheMcatI thakI mAza bhAgaLaAgaLa cAlI, huM tenA pAchaLa pAchaLa cAAA, Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - :: . . . . . . . . .: : vipAkazrute // mUlam // . goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-evaM khalla goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva pIche2 calA,-yahAM se lekara 'vaha mRgAputra pIpa aura zoNita kA AhAra karatA hai| yahAM taka kA samasta vRttAnta zrIgautamasvAmIne zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra ke samakSa suspaSTarUpa se kaha sunAyA aura sAthameM sRgAputra kI dayanIya paristhiti ko dekhakara jo unake manameM aneka prakAra ke saMkalpa-vikalparUpa mAnasika adhyavasAya uThe the ve bhI saba kaha diye / pazcAt phira nivedana kiyA ki-bhagavan ! yaha to kRpA kara kahiye ki yaha mRgApuna jo isa prakAra kI nArakIya yAtanA bhoga rahA hai usakA kyA kAraNa hai ? isane kauna se aise azubhatama karmoM kA nikAcita baMdha kiyA hai jo ise isa prakAra kI paristhiti kA kAraNa huA hai ?, yaha pUrvabhavameM kauna thA ?, kyA isakA nAma aura kyA gotra thA ?, kisa grAma athavA nagara kA yaha nivAsI thA ?, kauna se akRtyoM se isane isa prakAra kI apanI hAlata ko vigADane vAle karmoM kA baMdha kiyA thA ? tathA kauna se purAne bahuta-kAlake duzcIrNa prANAtipAtAdika se upArjita karmoM kA yaha phala bhoga rahA hai ? // sU0 13 // - ahIMthI laIne jyAM sudhI "te mRgAputra parU ane lehIne AhAra kare che tyAM sudhIne tamAma vRttAnta zrIgautamasvAmIe zrIzramaNa bhagavAna mahAvIranI pAse spaSTarUpamAM kahI saMbhaLAvyuM, ane te sAthe mRgAputranI dayAjanaka paristhitine joIne je temanA manamAM aneka prakAranA saMkalpa-vikalparUpa mAnasika adhyavasAya uThayA hatA te paNa tamAma kahyA, pachI pharIne nivedana karyuM ke - he bhagavana! kRpA karIne e te kaho ke A mRgAputra je A prakAranI nArakIya yAtanA bhogavI rahela che, tenuM zuM kAraNa che? teNe evA kayA azubhatama kamene nikAcitabaMdha karyo che ke je tene AvA prakAranI paristhiti thavAmAM kAraNabhUta thayela che te pUrvabhavamAM koNa hato , tenuM nAma ane gotra zuM hatuM? kayA gAma athavA nagaramAM te rahete hate?, kyA prakAranA akRtyethI teNe A prakAre hAlatane bagADe tevAM karmone baMdha karyo hato, tathA kayA purANA ghaNAja lAMbA samayanAM duzrI prANAtipAtAdika vaDe prApta karela bhAnu mA 5 vAgavI gho cha ?. (sU. 13). Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, zatadvAra nagara-dhanapatinRpa-varNanam. 117 jaMbuddIve dIve bhArahe vAse sayaduvAre 'NAmaM NayareM hotthA, riddhasthimiyasamiddhe, vaNNao / tattha NaM sayaduvAre Nayare dhaNavaI NAmaM rAyA hotthA, vnnnno| tassa NaM sayaduvArassa Nayarasa adUrasAmaMte dAhiNapurasthime disibhAe vijayavaddhamANe NAmaM kheDe hotthA, riddhasthibhiya0 vaNNao / tasla NaM vijayavaddhamANassa kheDassa paMca gAmasayAI Abhoe yAvi hotthA / tasiNaM vijayavaddhamANakheDaMli ekAI NAmaM sTrakUDe hotthA-ahammie jAva duppaDiyANaMde / se NaM ikAI NAmaM sTrakUDe vijayavaddhamANassa kheDassa paMcaNhaM gAmasayANaM AhevacaM porevacaM sAmittaM bhadvittaM mahattaragataM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlesANe viharai // sU0 14 // TIkA 'goyamAi' ityAdi / 'goyamAi !' gautama iti he gautama ! ityevamAmantrya 'samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' zramaNo bhagavAn mahAvIro bhagavantaM gautamam evamavAdIt-'evaM khalu goyamA !' evaM khallu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse' .. 'goyamAi' ityaadi| taSa goyamAi' he gautama ! isa prakAra saMbodhita kara 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne 'bhagavaM goyamaM evaM - vayAsI' bhagavAna gautama ke prati isa prakAra se kahanA prAraMbha kiyA . ki, 'evaM khalu goyamA !' he gautama ? tuma jo pUcha rahe ho so usakA uttara isa prakAra hai-'teNaM. kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla 'goyamAi' tyAhi. tyAre 'goyamAi' gautama ! 2mA pramANe samAdhana zane 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zrama mavAna mahAvIra svAmI bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' bhagavAna gautama prati mA prabhAye. aDavAnA mA yI hai:- 'evaM khalu goyamA' ke gautama ! tame 2 pUcho ch| teno utta2 mA prare che. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ... ... ... . . .: vipAkabhute ahammappaloI, ahammajIvI, ahammappalajjaNe, ahammasIlasamudAyAre, ahammeNaM ceca vittiM kappemANe viharai,* 'haNa, chiMda, bhiMda, vikattae, lohiyapANI, caMDe, rude, khudde, asamikkhiyakArI, sAhamsie, ukaMcaNa-vaMcaNa-mAI, niyaDI, kUDamAI sAisaMpaogabahule, dupparicae, ducarie, duraNuNae, dussIle, ducae, iti / tatra-adharmAnugataH-adharma-zrutacAritrAbhAvamanugataH, adharmasevI-adharma sevituM zIlaM yasya sa tathA / tatra hetuM pradarzayan vizeSaNAnyAha-adharmeSTaH-adharma eveSTo yasya sa tathA, ata eva-adharmAkhyAyI adharmopadezakaH, adharmAnurAgI adharmAnurAgavAna , adharmapralokI adharmamupAdeyatayA pralokayati-prekSate yaH so'dhrmprlokii| adharmajIvI-adharmeNaiva jIvanazIlaH, adharmamaraJjanaH adharme 'haNa' ityArabhya 'duSpaDiyANaMde' ityantAni vizeSaNAni 'dazAzrutaskandhe' vartante / ahammasevI, ahammiTTe' ityAdi padoM kA yahAM para grahaNa huA hai, inakA artha isa prakAra hai-yaha 'ahammANugae' adharmAnugata thA-zrutacAritrarUpa dharma kI pAlanA se rikta thA, yaha 'ahasmasevI' adharmasevIadharma kA hI upAsaka thA, isameM kAraNa yaha thA ki yaha 'ahammiTTe' adharmeSTa thA-adharma hI ise abhISTa thaa| yaha 'ahammakkhAI' adharmAkhyAyI-sadA adharma kI hI prarUpaNA karatA thaa| 'ahammANurAI, adharmAnurAgI-adharma meM hI yaha sadA anurAgI thA, 'ahammappaloI ' adharmapralokI yaha isaliye thA ki yaha adharma ko hI upAdeyarUpa se mAnatA thA, 'ahammajIvI' adharmajIvI-adharma hI isakA jIvana thA, ataH 'ahammapalajjaNe' adharmapraraJjana-adharma meM hI masta rahatA thA, yaha 'ahammasIlasamudAyAre' adharmazIlasamudAcAra-sundara AcAra aura vicAroM se sadA rahita thA, ahammiDhe ' tyA pahanu mA sthaNe aDae thayu cha, tena! ma mA pramANe cha te 'ahammANugae' mAnugata-dharma mArga yAsanA2 zrutayAritra35 5 pAsanathI 12 heta; te 'ahammasevI ' mayasevI-adhamana sevana 2nA2, bhane adharmanA pAsa Dato, tamA 12 ko tu me 'ahammi?' adhaSTa hato, me.le. tene madharma hA to. te 'ahammakkhAI' adhAbhyAyI-abhI pAyI mezA apanI pra359 42to to, 'ahammANurAI' adharmAnusI-abhI te yA prItipaNe hato, 'ahammappaloI' madhamaprasAdI-te adharma ne pAya bhAnato tA, 'ahammajIvI' abhavI-mabha - me tenuM vana tu, tethI 'ahammappalajjaNe.' abhaprazna-abhabhA: prasanna rahenA2-adhabhA bharata 2 hato te ahammasIlasamudAyAre madha bhuyAra-meTakara Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdirASTrakUTavarNanam 121 prarajyate yaH sa tathA, adharmazIlasamudAcAraH AcAravicArazUnyaH, adharmeNava vRttijIvikAM kalpayan kurvANo viharati / punaH-jahi-mAraya, chindhi chedaya, bhindhi bhedaya-iti bhASaNazIlaH, vikatakA nAsikAdikattenazIlaH, ataevalohitapANiH rudhirakharaNTitahastaH, caNDa: kopanaH, rudraH bhayajanakaH, kSudraH kSudra: nuddhikaH, asamIkSitakArI-avimRzyakArI, ata eva-sAhasikA dussAhasavAn, utkaJcanaHutkocagrAhI, vaJcanA-pratArakaH, mAyI-mAyAkaraNazIlaH, nikRtiH= nikRtimAn-gUDhamAyI, kUTamAyI gUDhamAyAcchAdanArthe punarmAyAkArakaH, sAti aura yaha 'ahammeNaM ceva vittiM kappemANe viharai' adharma se hI apanI ____ AjIvikA karatA thaa| phira yaha* 'haNa, chiMda, bhiMda'-mAro, kATo, . . bhedana karo'-ityAdi vAkya bolatA rahatA thaa| 'vikattae' vikatakaprANiyoM ke nAka Adi avayavoM ko kATanevAlA thA, isalie 'lohiyapANI' lohitapANi-isake hAtha khUna se bhare rahate the| yaha 'caMDe' caMDa-baDA krodhI aura 'rudde' rudra-bhayAnaka thA, 'khudde' buddhi isakI tuccha thI, yaha 'asamikkhiyakArI' asamIkSitakArI-vinA vicAre kArya kara baiThatA thA, ataH yaha 'sAhassie' sAhasika-baDA hI dussAhasa vAlA thA, 'ukaMcaNa-vaMcaNa-mAI' yaha 'utkaMcana'-ghUsa-rizvatakhAnevAlA pUrA thA, 'vacana' dUsare ko Thagane meM baDA catura thA, 'mAyI' kapaTazIla thA, 'niyaDI' nikRtibAlA-zUDhakapaTI aura kUDamAI' kUTamAyI-kiye hue eka kapaTa ko dUsare kapaTa se chipA letA thA, * 'haNa' yahA se lekara duppaDiyANaMde taka ke vizeSaNa dazAzrutaskandha meM haiN| mAnyAra mane viyAzathI meza hita to, bhane ta 'ahammeNaM ceva vittiM . kappemANe viharai' adharma thA pAvi 42. Dato. zI te ahaNa, chiMda, bhiMda' bhArI, To, mana 421-4tyA vAya. mosato to to. 'vikattae' vitta'-lgAnA nA mAhi avayavAna apavAvAjA hato, tethI 42rI 'lohiyapANI'-tanA hAtha soDIthI 12.melA 24tA. te 'caMDe-mahAna dhI ma 'rudde '-layAna hato, 'khadde -27 bhuddhivAjA to. tabha. 'asamikkhiyakArI'-masabhIkSitA-pinA viyA Aya zasato to, tethI te 'sAhassie'-sAisi-mAre sADasa 42nAra Dato. ukkaMcaNa-vaMcaNa-mAI' &yana-aiya3zvata mApAvANI 52 / hatA, vaMcana-bIjAne ThagavAmAM bahu ja catura hatA, mAyI-mAyAmAM-kapaTamAM kurALa hatA. 'niyaDI'-zuDha75Ast. 'kuuddmaaii'-42|| 2 45Tane .bhI paTa * 'paNa' keTthA sadhana 'duppaDiyANaMde' bhI sunA vizeSa dazAzrutaskaMdha' bhA cha, Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 vipAkazrute saMprayogabahula:-sAtisaMprayogaH-lokavacanAyeM bahumUlyavastuni hInamUlyavastusaMmelanaM, sa bahulo yasya sa tathA, duSparicayaH dussaGgakArakaH, duzcaritaH duSTacaritravAna, duranunayaH avinItaH-kenApi vazIkartumazakyaH, duHzIlA-duSTa-doSayuktaM zIlaM-svabhAvo yasya sa tathA, durvataH-duSTa-mAMsabhakSaNAdikaM vratam-AcaraNaM yasya sa tathA, 'duppaDiyANaMdeM' duSpatyAnandA-duSkRtyakaraNeSveva prasannamanAH, 'se NaM ekkAI NAmaM rahakUDe' sa khalu ekAdirnAma rASTrakUTA, 'vijayavaddhamANassa kheDassa paMcaNhaM gAmasayANaM' vijayavardhamAnasya kheTasya paJcAnAM grAmazatAnAm 'AhebaccaM' AdhipatyaM, 'porevacaM' paurovatyai-purovartitvam-agresaratvam , 'sAisaMpaogabahule' sAtisaMprayogabahula-acchI vastu meM purI vastu ko milAkara acchI vastu ke bhAva se veca detA thaa| 'dupparicae' duSparicaya-usake duSToM kI hI saMgati thI, 'ducarie' duzcarita-SaDA duzcaritra thA, aura 'duraNuNae' duranunaya-kisIkA bhI kahanA nahIM mAnane vAlA thA, 'dussIle ' duzzIla-isakA svabhAva bhI duSTa thA, 'dunnae' duvrata-mAMsabhakSaNAdika karanA isakA dainika AcAra thaa| 'duppaDiyANaMde' duSpatyAnanda-yaha duSkRtya karane meM hI sadA Ananda mAnatA thaa| 'se NaM ekkAI NAma rahalUDe' yaha ekAdi nAmakA mAMDalika narapati 'vijayavaddhamANassa Nayarassa paMcaNDaM gAmasayANaM AhevaccaM' isa varddhamAna kheTa ke pAMcasau gAMvoM kA svayaM adhipatitva karatA thA aura apane niyogijanoM se bhI unakA adhipatitva karAtA thaa| -'porevaccaM' svayaM unakA mukhiyA banA huA thA, aura apane niyogichupApanAto, 'sAisaMpaogabahule' sArI vastumA nArI vastu bhagavAna te sArI pastunA bhASayA yA to to. 'dupparicae' tena duSTa mANusonI somata tI, 'ducarie' para bhU yAtri-vANoto, bhane 'duraNuNae' dhanu 8j nahi bhAnavApAko hato, 'dussIle' zAma to-tanAvamA paTate, 'duvvara' hutAto-bhAMsamakSa buMtato tenA bhezAne mAnyA2 to, bhane 'duppaDiyANaMde' pratyAnaDato-4442vAmA mezAM mAnanda mAnato ta.'se NaM ekkAI NAma rahakUDe ' te sAdi nAmanI mAMDasizana, 'vijayavaddhamANassa jayarassa paMcaNDaM gAmasayANaM AhevacaM' mA paddhabhAna nA paaNyse| gAmArnu pAte adhipatiya karate hatoane pitAnA nigI jane pAse te gAmanuM adhipatitva karAvato hate. -:porevacaM 'pote tebhAno parI janAna rahatA to, bhane te potAnA niyojanAne / sunAra vizvAsu bhAsAne ) 5 tenA bhubhya manAcyA tA.'sAmica" Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdirASTrakUTavarNanam. 123. 'sAmicaM' svAmitvaM-nAyakatvaM 'bhaTTitta' bhartRtvam-poSakatvam , 'mahattaragatta' mahattarakatvam uttamatvam 'ANAIsaraseNAvaccaM' AjJezvarasenApatyam-AmAyAm= AjJApadAne IzvaraH samarthoM yaH senApatistasya bhAvastattvaM 'kAremANe' kArayan =saMpAdayan niyogikairiti bhAvaH, 'pAlemANe pAlayan svayameva rakSan 'viharaI' viharati // mU0 14 // janoM ko bhI unakA mukhiyA banAye hue thA, 'sAmittaM' svayaM bhI unakA nAyaka thA aura apane niyogijanoM ko bhI unake nAyaka banA rakkhe the, 'bhaTTittaM ' svayaM bhI unakA poSaka thA aura apane niyogijanoM ko bhI unake poSaka kiye hue thA, ' mahattaragattaM ' svayaM bhI yaha una gAvoM meM mahattara-sarvottama-rUpa se vikhyAta thA, tathA apane niyogijanoM ko bhI yaha unameM mahattara rUpa se prasiddha kiye thaa| ' ANAIsaraseNAvacaM kAremANe pAlemANe viharai' isakI aura isake niyogijanoM kI AjJA una gAvoM meM pradhAnarUpa se calatI thii| bhAvArtha-aba zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra mRgAputra ke pUrvabhava kA varNana karate haiM ki- he gautama ! isa jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM usa kAla aura usa samaya jana aura dhana Adi se sarvaprakAra se paripUrNa zatadvAra nAmakA eka sundara nagara thaa| yaha apane . vaibhava Adise devaloka kI tulanA karatA thaa| janatA isakI nirbhaya pite saune nAyaka hatuM, ane teNe potAnAM vizvAsu mANasone paNa nAyaka tarIke rAkhelAM hatAM, 'bhaTTitta' pote terA ghoSa to tabha0 tethe potAnA vizvAsu bhAsAne pA! tenApauSa manAvyA hatai. ' mahattaragattaM' pAte te ||bhaamaa sattibha35thA prajyAta to. tathA teNe potAnA vizvAsu bhAsAne 55 sarvottabha35thI prasiddha 4 tA. 'ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe viharai ' mane tebhanI tathA tena vizvAsu bhaannusnI AjJA te gAmamAM pradhAnapaNe cAlatI hatI. bhAvArtha-have zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra mRgAputranA pUrvabhavanuM varNana kare che ke, he gautama! A jambudvIpanA bharata kSetramAM te kALa ane te samayane viSe jana ane dhana Adi sarvaprakArathI paripUrNa zatadvAra nAmanuM eka sura nagara hatuM. te pitAnA liva Adi vaDe devakanI tulanA karatuM hatuM. tyAMnA mANaso bhayarahitapaNe rahetAM hatAM. dareka prakAre prajAmAM tenuM ekachatra rAjya hatuM. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 .: : vipAMkazrute hokara rahatI thii| harataraha se prajA meM Ananda kA ekachatra rAjya thaa| isa nagara kA zAsaka dhanapati nAmakA nareza thA, jisake zaurya aura parAkrama kI dhAka ke mAre prabala parAkramI zatrujana bhI kA~pate rahate the| isI nagara ke kucha nikaTa agnikoNa meM vijayavardhamAna nAmakA eka kheTa basA huA thaa| isameM pAMcasau gAva lagate the| isakA adhipati 'ekAdi' isa nAma kA , eka mAMDalika rAjA thaa| yaha nIti aura nyAya mArga se viparItavRttivAlA thaa| dharma-karma se ise bilakula hI prIti nahIM thii| yaha mahAadharmI aura mahAanyAyI thA, durAcArI aura vyabhicArI thA, mAMsAdika bhakSaNa karanA aura karAnA isakA dainika AcAra thaa| isakI AjIvikA bhI aise hI adhArmika kAryoM se saMpanna hotI thii| zrutacAritrarUpa dharma kA nAma sunate hI isake mastiSka kA pArA apanI maryAdA ko ulaMghana kara jAtA thaa| svayaM adharmI, durAcArI, aura anyAyI to yaha thA hI aura dUsaroM ko bhI isI prakAra se banane kA upadeza Adi detA rahatA thaa| usa kheTa meM aura usase lage hue una pAMcasau grAmoM meM isakI aura isake niyogijanoM kI AjJA calatI thii| yaha aura inake niyogIjana vahAM ke adhipati the, mukhiyA the, rakSaka the, svAmI the aura senApati Adi the // sU. 14 // A nagarano zAsaka dhanapati nAmane rAjA hato, jenAM zaurya ane parAkramanA bhayathI prabaLa parAkramI zatruo paNa kAMpatA hatA. A nagaranI theDI najIkamAM- agnikoNamAM vijyavaddhamAna nAmane eka kheDa vaseluM hatuM. tenA tAbAmAM pAMca gAma hatAM, tene rAjA "ekAdi" A nAmane eka mAMDalika adhipati hato. te nIti tathA nyAyamArgathI viparIta-vRtti-vALo hato, dharma-kamamAM tene bilakula prIti na hatI, te mahA-adhamI ane mahA-anyAyI hato, durAcArI ane vyabhicArI hato, mAMsAdika bhakSaNa karavuM ane karAvavuM e tene dainika AcAra hato, tenI AjIvikA paNa evIja adhArmika kAryothI sampanna thatI hatI. mRtacAritrarUpa dharmanuM nAma saMbhaLatAM ja tenA mastakano pAra pitAnI maryAdAnuM ullaMghana karI jatuM hatuM. pite adhamI, durAcArI, ane anyAyI te te haja ane bIjAne paNa pramANe banavAno upadeza Apate hate. te kheDa-ko ane tenI sAthenA te pAMcase gAmamAM tenI ane tenA niyagIjana-vizvAsu mANasonI AjJA cAlatI hatI. te pite tathA tenA vizvAsu mANase tyAMnA adhipati hatA, mukhya hatA, rakSaka hatA, svAmI hatA ane senApati mAha tA. (sU0 14.) Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - tae NaM se ekAI rahakUDe vijayavaddhamANassa kheDassa paMca gAmasayAI bahUhi karehi ya bharehi ya viddhIhi yaM ukkoDAhi ya parAbhava ha ya dijehi ya bhijehi ya kuMtehi ya laMchaposehi ya AlIvaNehi ya paMthakohehi ya ovIlemANe ovIlemANe, vihammemANe vihammemANe, tajjemANe tajjemANe, tAlemANe tAlemANe, niddhaNaM karemANe2 viharai / . nANAra vihr| tae NaM se ekAI raTrakUDe vijayavaddhamANasa kheDasta bahUNaM rAIsara-talavara-mAMDabiya-koDuMbiya-seTri-sasthavAhANaM annesi / ca bahUNaM gAmellapurisANaM bahUsu kajesu ya, kAraNesu ya, maMtesu . ya, kuDuMbesu ya, gujjhesu ya, rahassesu ya, nicchaesu ya, vavahAresu ya suNamANe bhaNai-na suNemi, asuNamANe bhaNai-suNemi, evaM pAsamANe bhAsamANe giNhamANe jaannmaanne| tae NaM se ekAI raTukUDe eyakamme, eyappahANe, eyavije, eyasamAthAre subahuM pAvakammaM kalikalusaM samajiNamANe viharai // sU0 15 // TIkA __ 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se' tataH khalu saH 'ekAI' ekAdiH ekAdinAmako 'rakUDe' rASTrakUTaH, 'vijayavaddhamANasta kheDassa paMca gAmasayAI vijayavardhamAnasya kheTasya paJca grAmazatAni 'bahUhi' bahubhiH 'karehi " tae NaM se ekkAI " ityAdi / 'tae NaM se ekkAI' phira vaha ekAdi nAmakA mAMDalika rAjA, 'vijayavaddhamANassa' usa vijaya vardhamAna kheTa ke 'paMca gAmasayAI' una pAMcasau gAMvoM ke nivAsI janoM ko 'bahUhi' bahuta adhika 'karehi ya' karoM se, 'bharehi ya karoM kI adhikatAse, 'viddhIhi ya vRddhi-. : 'tae NaM se ekkAI' tyAdi. - 'tae NaM se ekkAI' pachI te me namana bhAMti 'vijayavaddhamANassa' te vividha bhAna nA 'paMca gAmasayAI te pAyase manA nivAsI nAna 'vahUhi' ma adhi: 'karehi yazathI, 'bharehi ya' zanI madhitAthI, Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 vipAkazrute ya' karaizca kSetrAdinimittakaiH rAjJe deyadravyaizca, 'bharehi ya' bharaizca rAjagrAmakarANAmevAdhikyaiH, 'viddhIhi ya vRddhibhizca kRSIvalAdInAM dattasya dhAnyasya dviguNAdegrahaNaizca, 'ukkoDAhi ya' utkoTaeNzca-'ukoDA' iti dezIyaH zabdo lArthakaH, 'lAca', ghUsa' iti bhASAyAm , 'parAbhavehi ya parAbhavaizva-tiraskArakaraNezva, 'dijjehi ya deyaizca sakalavastuSu karavizeSaizca, 'bhijjehi ya' bhedhezca daNDadravyaiHkazcidaparAdhamAzritya saMpUrNagrAmAdiSu grAIrityarthaH, 'kuMtehi ya' kuntaizca= kuntakam-'etAvad dravyaM tvayA deya'-mityevaM niyantraNayA dhanagrahaNaizca, 'laMchaposehi ya lanchapoSaizca laJchAH-cauravizeSAH, teSAM poSA:-poSaNAni taiH, 'AlIvaNehi ya AdIpanaizca prAmAdInAM dAhanaizca, 'paMthakoTTehi ya pAnthakuTTaizca= pAnthAnAM zastraprahAreNa dhanApaharaNaizca, 'ovIlemANe2' avapIDayan2 'vihammemANe2' vidharmayan2-sadAcAracyutAni kurvan2, 'tajjemANe2' tarjayan2, kisAna Adi ko diye gaye dhAnya Adi ko dUne Adi rUpa meM lene se, 'ukkoDAhi ya' lAMca-ghUsa Adi se, 'parAbhavehi ya' tiraskAra Adi se, 'dijehi ya' samasta cIjoM para kara 'Teksa' Adi ke lene se, 'bhijjehi ya' bhedya-kisIpara koI aparAdha lagAkara samasta gAMva para daNDa kara ke vasUla kiye dravya se, 'kuMtehi ya' 'tumheM itanA dravya denA par3egA' isa prakAra kI anucita yantraNA se liye gaye dravya se, 'laMchaposehi ya' grAma Adi ko luTavAne ke abhiprAya se kiye gaye cauroM ke poSaNa se, 'AlIvaNehi ya' grAma Adi meM agni ke lagAne se, 'paMthakohehi ya' rAstAgIroM ko zastroM ke prahAra dvArA lUTane se, 'ovIlemANe2' sadA duHkhita aura 'vihammemANe2' sadAcAra se bhraSTa karatA huA, 'tajjemANe2 ' tarjita-karatA huA- 'dekho, yAda rakho, jo 'viddhIhi ya vRddhi-bheData mAhine sApekSa dhAnya mAhina sabhA 35mA sevAyI 'ukkoDAhi ya' ein-3zvata mAhithI, 'parAbhavehi ya' tisAra mAhiyA, 'dijjehi ya' tamAma yAne 52 42 (Tasa) mA sevAthI, 'bhijjehi ya' bhedya-kaI paNa mANasa para keIpaNa prakArane aparAdha-gunha mUkIne samasta gAmane daMDa zana bhagavA vyathI, 'kuMtehi ya' 'tamAre bhADaM dravya-dhana bhASaj 5' bhaav| prAranA anucita bha3 bIdhelA dravyathI, 'laMchaposehi ya' Ama mAhina. buTapAnA abhiprAye 3re yAra DonA poSayI, 'AlIvaNehi ya' gAbhabhArina ani vAthI, 'paMyako?hi ya' rAstAne thImAranA prasAra 28 iMTapAyI, 'ovIlemANe 21 sahA :bhita bhane-'vihammemANe 2' sAyArathI 2 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdi rASTrakUTasyAnyAyavarNanam. 127 . 'are ? jJAsyasi atha yanmamedaM na datse' ityevamagulyAdinirdezena bhISayanisyarthaH, 'tAlemANe2' . tADayan2-kazAcapeTAdibhiriti bhAvaH, 'niddhaNe . karemANe2' nirdhanAni kurvan2' "viharai' viharati / / ___'tae NaM se ekAI rahakUDe vijayavaddhamANassa kheDassa' tataH khalu sa ekAdI rASTrakUTo vijayavardhamAnasya kheTasya 'bahUNaM' bahUnAM 'rAIsara-talavara-mADaMbiya-koDaviya-seTi-satthavAhANaM' rAjezvara-talavara-mADambika-kauTumbika-zreSThi-sAthavAhAnAm-trata rAjezvarAH yuvarAjAHtalavarA nagararakSakAH-'koTavAla'iti khyAtAH, mADambikAH maDambAdhipatayaH, maDambazca grAmavizeSaH, yasya caturdikSu yojanaparyantamanyaH ko'pi grAmo na vidyate sa ityarthaH; kauTumbikAm grAmapradhAnAH, tuma loga mujhe amuka vastu na doge to phira tumhArA bhalA nahIM' isa prakAra aMgulI uThAkara unakI bhatsanA karatA huA, evaM . 'tADemANe2' tADita karatA huA-koDA, thappar3a, lAta aura ghUsA Adi se una para prahAra karatA huA, antameM 'niddhaNe karemANe2 viharai' unheM nidhana-daridrI banAtA huA rahatA thaa| 'tae NaM se ekAI radvakUDe ' jaba vaha ekAdi mAMDalika rAjA, 'vijayavaddhamANassa kheDassa' vijayavarddhamAna kheTa ke 'bahUhi rAIsara-talavaramAuMviya-koDaMbiya-seThi-satthavAhANaM annesiM ca bahUNaM gAmellapurisANaM' aneka yuvarAja, talavara-nagararakSaka koTavAla, maDamyAdhipati, jisake cAroM ora eka eka yojana taka koI bhI gAMva na ho vaha maDaMba kahA jAtA hai, usake jo zAsaka hote haiM ve maDaMbAdhipati kahe jAte haiM; kauTumbika-gAMva ke mukhiyA puruSa, athavA manuSyoM rato tho, 'tajjemANe 2' tata to thI,-'tummA, yA rAmA; ne tame ToDI. mane amuka vastu nahi Ape te pachI tamArI salAmatI nathI." e pramANe AMgaLI yI 4Ine temAnI masanA parata thI, meva 'tADemANe 21 tArita-42to thIoyaDa1, -43, sAta, ial AditanA 52 prahAra 42tI thI, chekTa 'nidaNe karemANe 2 viharaI' tamAna nidhana-haridI manAvatA yo hato to. 'tae NaM se ekkAI raThikUDe nyAre bhAva mAMDali rAta, 'vijayabadamANassa kheDassa' viyavaddha bhAna meDanA 'vahUhiM rAisara-talavara-mAMDaviya-koDaMbiyasehi-satyavAhANaM annasiM ca bahUNaM gAmellapurisANaM' bhane yu1204, talavara, nagararakSaka, koTavAla, mADaMbika-maMDanAdhipati, jenI cAre bAju eka jana sudhI koI paNa gAma na hoya tene maMDeba kahe che, tene je zAsaka hoya Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 vipAzrute kuTumba-parijanastasya nAyakA vA, zreSThinaH-'zeTha' iti prasiddhA mahAjanAH, sArthavAhAH svadravyeNa vyApAraM kArayitvA lokopakArakAH, teSAM dvandvaH, teSAM, 'annesiM ca vahUNaM' anyeSAM ca bahUnAM 'ganamellapurisANaM' grAmINapuruSANAMgrAmINAH grAmanivAsino ye puruSAsteSAmityarthaH, 'vahUsu' bahuSu 'kajjesu ya' kAryeSu ca kartavyeSu prayojaneSviti yAvat , 'kAraNesu ya kAraNeSu ca-kAryajAtasaMpAdakahetuSu 'maMtesu ya' mantreSu ca-karttavyanizcayAtha guptavicAreSu 'kuDuvesu ya' kuTumbeSu bAndhaveSu ca, 'gujjhesu ya' guhyeSu-lajjayA gopanIyeSu vyavahAreSu ca, 'rahassesu ya' rahasyeSu ca-rahasi ekAnte bhavA rahasyAH pracchannavyavahArAsteSu ca 'nicchaemu ya nizcayeSu-pUrNanirNayeSu ca, 'vavahAresu ya vyavahAreSu vyavahArapraSTavyeSu ca, 'suNamANe' zRNvan 'bhaNaI' bhaNati vadati, 'na suNemi' na zRNomi, 'asuNamANe bhaNai' azRNvan bhaNati vadati, 'suNemi' zRNomi, evaM meM pradhAna mAne gaye vyakti, seTha-sAhUkAra-mahAjana, sArthavAhaapanI puMjI dekara vyApAra karAkara logoM ke upakAraka, ina saboM ke, tathA aura bhI bahuta se grAmINa anya puruSoM ke 'bahUsu kajjesu ya, kAraNesu ya, maMtesu ya, kuTuMbesu ya, gujjhesu ya, nicchaemu ya, vavahAresu ya' aneka kAryoM-kartavyayogya prayojanoM ko, kAraNoM-kAryasAdhaka hetuoMko, maMtroM-kartavya ko nizcaya karane ke liye kiye gaye gupta vicAroM ko, apane2 kuTuMba ke yogya salAhoM ko, athavA kuTumbIjanoM ke lajjA Adi vaza gopanIya vyavahAroM ko, rahasya-gupta bAtoM ko, nizcaya-anizcita viSaya ke pUrNa nizcaya ko, aura vyavahAra-vyAvahArika bAtoM ko suNamANe 'sunatA huA bhI bhaNai kahatA thA, 'na suNemi' hamane nahIM sunA hai, aura tathA 'amuNamANe' jo koI kI bAta tene maDaMbAdhipati kahe che, kauTuMbika-gAmanA mukhya puruSa, athavA mANasamAM mukhya mAnavAmAM AvatA puruSa, ze--zAhukAra-mahAjana, sArthavAha-pitAnI mUDI ApIne vepAra karAvIne leka para upakAra karanAra A badhAMnA, tathA bIjA paNa ghaNAM grAmINa manya puruSAnI bahUsu kajjemu ya, kAraNesu ya, maMtemu ya, kuTuMbesu ya, gujjhesu ya, nicchaesu ya, vavahAresu ya' mane Aye-42vA yogya prayAsanAne, aarokAryasAdhaka hetuone, maMtra- ka ne nizcaya karavA mATe karelA guNa vicArane, pitatAnA kuTuMbane egya salAhane, athavA kuTuMbI janenA lAMchana Adi khAnagI rAkhavA egya vyavahArone, rahasya-gupta vAtane, nizcaya-anizcita viSayanA pUrNa nizvayana bhane vyApA2i4 vAtAne 'suNamANe' bhagato the| 'bhaNai'. 4tA hai Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdiM rASTrakUTasyAnyAyavarNanam 129 'pAsamANe' pazyan 'bhAsamANe' bhASamANaH, 'giNhamANe' gRhNan , 'jANamANe' jAnan, ayamarthaH pazyan vadati na pazyAmIti, apazyan vadati-pazyAmIti, tathA bhASamANo vadati-nAhaM bravImIti, abhASamANastu vadati-ahaM bravImIti, tathA gRhNan vadati-na gRhNAmIti, agRhNan bhaNati-gRhNAmIti, jAnan bhaNatina jAnAmIti, ajAnan vadati-jAnAmIti / 'tae NaM se ekkAI rahakUDe' tataH khalu sa ekAdI rASTrakUTaH 'eyakamme' etatkarmA 'eyappahANe' etatpradhAnA= etaniSThaH, 'eyavijje' 'etadvidyaH-eSaiva vidyA-vijJAnaM yasya sa tathA, 'eyasunane meM na AI ho to use apane mana se paidA kara 'bhaNai' kahatA-'suNemi' are ! bhAI ! yaha kyA bAta hai, jo tumhArI maiM isa bAta ko suna rahA hai| 'evaM pAsamANe bhAsamANe giNhamANe jANamANe' isI prakAra nahIM dekhe ko dekhA aura dekhe hue ko adekhA, kahI huI bAta ko nahIM kahI huI aura nahIM kahI huI ko kahI huI, nahIM liye hue ko liyA huA aura liye hue kA nahIM liyA huA, aura jJAta ko ajJAta aura ajJAta ko jJAta kahatA thaa| 'tae NaM' isa prakAra kI vaMcanAmaya azubhatama mAyAcArI-pariNati se 'se ekAI sTrakUDe eyakamme eyappahANe eyavijje eyasamAyAre' usa ekAdi rASTrakUTa-mAMDalika rAjA ki jo isa prakAra vaMcanAmaya mAyAcArIpariNati ko hI apanA kartavya samajhe hue thA, jIvana meM jisake yahI eka kArya pradhAna thA-yahI jisake jIvana kI sAdhanA thI, yahI jisakA eka anupama vijJAna thA, aura yahI jisake siddhAntAnusAra 'na suNemi' samanyu nathA. tathA 'asuNamANe' nI vAd Himansi na bhAvI jAya to tene pAtAnA manamAthI pehA zane 'bhaNai' utA 'muNemi' bhare mA! mA zuvAta che 2 bhArI pAtane sAMmajI rahyo chu. evaM pAsamANe bhAsamANe giNhamANe jANamANe' mA prabhAva nAhanA cha ane jeelIne nathI joI, kahelI vAtane nathI kahI ane nahi kahelI vAtane kahI che, nahi lIdhelI (vastu )ne lIdhI che ane lIdhelIne nathI lIdhI, ane jANelane nathI Mgat bhane nathI ongo tene chu, mema paDato to. 'tae NaM' mA prabhA &aa maresa mazumatama bhAyAyArI-pariNatithI 'se ekkAI raTakUDe eyakamme eyapahANe :eyavijje eyasamAyAre'. te 6 rASTrakUTa-bhAMti nareza 2 mA pramANe paraMvacanAmaya mAyAcArI-pariNatine ja pitAnuM kartavya samajAte hate, jIvanamAM jene eja kAma mukhya hatuM, eja jenA jIvananI sAdhanA hatI, eja jenA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 ..... . ................... ... ..parata samAyAre' etatsamAcAraH- eSaH samAcAra: AcaraNa yasya sa tathA, 'subaha pAvakrammaM subahu pApakarma-jJAnAvaraNIyAdikamazubhaM kama, 'kalikalusaM' kalikaluSaMkalahahetukalupaM 'samajiNamANe samarjayan 'viharaI viharati // sU0 15 // sarvottama AcaraNa thA, tathA jo 'kalikalusaM' AtmA ko atizaya kalaha-duHkhoM ke dAtA hone se malImasa-mailatulya malina 'suvahuM pAvakamma' adhika utkRSTasthitisaMpanna bahuta jyAdA jJAnAvaraNIyAdika azubha pApa koMkA 'samajiNamANe viharai ' baMdha karatA huA rahatA thaa| . bhAvArtha-manamAnI karane vAle usa ekAdi mAMDalika rAjA ke rAjya meM kisI ko sukha nahIM thaa| prajA harataraha se duHkhI thii| vaha prajA ko apanI A~khoM se sukhI nahIM dekha sakatA thaa| jora-julma se prajA para apane adhikAra kA durupayoga karatA thaa| apanI anucita AvazyakatAoM kI pUrti ke liye, athavA prajA meM apane bhayaMkara AtaMka kA sikkA jamAne ke liye vaha hara eka avaidha upAyoM dvArA usake jana aura dhanakA saMhAra aura apaharaNa kara AnaMdita hotA thaa| karavRddhi se prajA duHkhI rahatI thii| kRSaka AdikoM ke liye jo isakI ora se kSetroM meM baune Adi ke liye dhAnya vitarita kiyA jAtA use yaha dugunA-tigunA kara una jIvanamAM anupama vijJAna hatuM, ane eja jeNe pitAnA siddhAMta pramANe sarvottama mA21295 mAnyu tu, tathA-re'kalikalusaM' mAmAne matizaya 4-dubhAne mApanAra bAthI bhImasa-mesa va masina 'suvahaM pAvakammaM adhirasthitisa panna ma 1dhAre jJAnAvaraNIya mAhi mazuma bhni| 'samajiNamANe viharai' madha karate thake rahete hate. bhAvArtha-manamAnI karavAvALA te ekAdi mAMDalika rAjAnA rAjyamAM keIne sukha na hatuM. prajA dareka prakArathI du:khI hatI. te pitAnI AMkhethI prajAne sukhI joI zakato na hato. jera-julamathI prajA para pitAnA adhikArane durupayega karate hate. pitAnI khATI AvazyakatAonI pUrti mATe athavA prajAmAM pitAnI bhayaMkaratAne prabhAva jamAvavA mATe te dareka avaidha upAye dvArA tenA jana ane dhanane saMhAra ane apaharaNa karIne AnaMda pAmate, ha. karavRddhithI prajA duHkhI rahetI hatI. kheDutone te pitAnA pAsethI je khetaramAM drAvavA mATe anAja ApatuM hatuM, te pAchuM lete tyAre bamaNuM traNagaNuM karIne Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdi rASTrakUTasyAnyAyavarNanam . 131 . // mUlam // tae NaM tassa ekAithassa sTrakUDassa aNNayA kayAI sarIragaMsi jamagasamagameva solasa rogAtaMkA pAubbhUyA, taMjahA-sAse 1, kAse 2, jare 3, dAhe 4, kucchisUle 5, bhagaMdare 6, arisA 7, ajIrae 8, diTThi 9,-muddhasUle 10, aro-: se bar3I nirdayatA se vasUla karatA thaa| lAMca aura ghUsa kA isa anyAyI rAjA ke rAjya meM sarvatra ekacchanna rAjya chAyA huA thaa| isakI kRpA se durjana aura prajApIDaka jana vahA~ Anandita rahate, aura nyAyI evaM dharmAtmAoM ko apanA jIvana kaSTamaya bitAnA par3atA thaa| isake zAsana meM sajjanoM evaM nyAyapriya vyaktiyoMkA koI Adara nahIM thA, jhUThe aura dagAbAjoMkI hI vahAM calatI thii| pratyeka vastu, cAhe vaha upayogI ho cAhe anupayogI ho saba para, kara (Teksa) kI mudrA lagI huI rahatI thii| jarA-jarA se aparAdha meM logoM manamAnA daNDa kiyA jAtA thA, daNDa kI to yahAM taka dazA thI ki kisI eka vyakti ke aparAdhI ghoSita hone para usa ke pUre gAMvavAloM se icchAnusAra daNDa liyA jAtA thaa| 'tumheM itanA daNDa denA par3egA !'-isa prakAra kI rAjaghoSaNA hone para phira usakI kisI bhI kacaharI meM apIla nahIM hotI thii| rAjAjJA bahuja nirdayatAthI vasula karato hato. lAMca ane rUpavatanuM te anyAyI rAjyamAM tamAma ThekANe ekachatra rAjya chavAI gayuM hatuM. tenI kRpAthI durjana ane prajAne pIDA karanAra mANasa tenA rAjyamAM Ananda karatA hatA, ane je nyAyaparAyaNa tathA dharmAtmA hatA teone pitAnuM jIvana kaSTathI vItAvavuM paDatuM hatuM. tenA zAsanamAM sajajane ane nyAyapriya mANasene koI prakAre Adara-bhAva maLatuM nahi, jUThA ane dagAbAjenuM tyAM tamAma prakAre calaNa hatuM. dareka vastuo ke je upayogI hoya agara upagI na hoya te tamAma para kara (Tekasa)nI chApa lAgelI rahetI hatI. jarA- jeTalA aparAdhamAM paNa mANasa para pitAnI IcchA pramANe daMDa karate, daMDanI te tyAM sudhI dazA karI hatI ke--kaI eka mANasane aparAdha jANavAmAM AvatAM tene tamAma gAmavALA mANasa pAsethI IcchAnusAra daMDa levAmAM AvatuM hatuM. tamAre ATale daMDa Apaja paze" - A prakArano rAjA taraphathI Dhare thatAM tenI kacerImAM Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 vipAkazrute * yae 11, // 1 // acchiveyaNA 12, kannaveyaNA 13, kaMDU 14, udare 15, koDhe 16 // tae NaM se ekAI raTrakUDe solasahi rogAtaMkehiM abhibhUe samANe koDuMbiyapurise sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA ! vijayavaddhamANe kheDe siMghADaga-tiya-caukka-caccara-mahApaha-pahesu mahayAra sadeNaM uhI sarvopari mAnya thii| isa rAjA ke zAsana meM coroM ko isa liye puSTa kiyA jAtA thA ki ve prajAkA dhana apaharaNa kara rAjabhaNDAra kI vRddhi kareM / jo vyakti rAjAkI AjJA ke anusAra nahIM calate, apane kartavyakA pAlana karate hue nItimArgakA anusaraNa karate, to rAjA unake gharoM meM Aga lagavA detA thaa| pathikoM ko sadA taskaroM dvArA kiye gaye aneka prahAroM ke sAtha 2 dhanakA apaharaNa sahana karanA par3atA thaa| jo koI virodha karatA to rAjAkI tarapha se. vaha daNDita kiyA jAtA-duHkhita kiyA jAtA thaa| sadAcAriyoM ko sadAcAra se cyuta aura dharmAtmAoM ko dharma se parAGmukha karavAne meM yA karane meM hI rAjA ko AnaMda AtA thaa| tarjanA, bhartsanA aura tADanAjanya duHkhoM ko sadA pratyeka prajAjana ko bhogAnA aura nirdhana banAkara unheM rakhanA basa yahI rAjAkI nIti aura rIti thI / yaha thA isa rAjA ke manamAne zAsana kA namUnA / kaI prakAre apIla thaI zakatI nahiM. rAjAnI AjJAja sarvopari mAnya rAkhavI paDatI hatI. A rAjAnA rAjyamAM cera lekane eTalA mATe puSTa rAkhavAmAM AvatA hatA ke te cera loke prajAnA dhanane haraNa karI rAjanA bhaMDAramAM vadhAre kare. je mANasa rAjAnI AjJA pramANe nahi cAlIne-pitAnA kartavyanuM pAlana karatA zakA nItimArgathI cAlatAM to rAjA te mANasanA gharamAM Aga lagADI dete hate. musApharone hamezAM cere dvArA thayelA prahAro sAthe dhananuM apaharaNa 5Na sahana karavuM paDatuM hatuM. jo ke virodha karatA te tene rAjA taraphathI daMDa karavAmAM AvatuM hato. tathA tene duHkhI karavAmAM AvatuM hatuM. sadAcArIone sadAcArathI bhraSTa ane dharmAtmAone dharmathI vimukha karavAmAM rAjAne AnaMda AvatuM hatuM. tarjanA (ti242), sasanA (apamAnana yana) bhane tAnA (bhAra)-satyamo me dareka prajAjanane bhegavavAM ane prajAne nirdhana banAvI rAkhavI eja te rAjAnI nIti ane rIti hatI. A hatuM te rAjAnA manamAnyA kArabhArane namune. ' Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1 ekAdi rASTrakUTasyAnyAyavarNanam . 133 grosemANAra evaM vadaha-evaM khalu devANuppiyA! ekAiraTrakUDassa sarIragaMsi solasa rogAyaMkA pAubbhUyA, taM jahA-sAse 1, kAse 2, jare 3, jAva koDhe 16, taM jo gaM icchai devANuppiyA ! vijjo vA vijaputto vA jANao vA jANayaputto vA, teicchio vA teicchiyaputto vA, ekAiraTrakUDassa eesiM solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyaMkaM uvasAmittae, tassa - rAjA, Izvara, talavara mADaMbika Adi janoM sAtha baiTha kara kAryoM, kAraNoM, maMtra (salAha) aura gupta bAtoM Adi ke viSaya meM vicAravimarza karate samaya sunI huI bAta ke liye vaha kahatA ki, " yaha bAta maiMne nahIM sunI hai| tathA jisa bAta kA koI bhI viSaya nahIM hotA use yaha apanI mAnasika kalpanA se khaDI kara detA aura logoM ko duHkhita kiyA krtaa| isI prakAra dekhI gaI, kahI gaI, grahaNa kI gaI aura jAnI gaI ko adekhI, nahIM kahI gaI, nahIM grahaNa kI gaI aura nahIM jAnI gaI kahatA aura viparIta ko aviparIta kahatA thaa| isa prakAra kI mAyAcArI-pariNati se hI yaha apane zAsana ko calAtA thaa| isa azubhatama pariNatimeM magna yaha rAjA, saMkliSTayoga aura kaSAyoM se, utkRSTa sthiti ko liye hue duHkhadAyI prakRSTa jJAnAvaraNIya Adi pApa karmoM kA upArjana karatA rahatA thA // suu015|| Izvara, talavara, mADaMbika Adi tamAma mANasonI sAthe besIne, kAryo, kAraNe, maMtra ane gupta vAte Adi mATe vicAra-vimarza karatI vakhate sAMbhaLelI vAtane mATe kahe ke A vAta meM sAMbhaLI nathI. tathA je vAtane koI pate paNa na hoya tene te pitAnI mAnasika kalpanAthI ubhI karI dete ane lokone dui:khI karyA karate. A pramANe joyelI, kahelI, graMhaNa karelI ane jANelIne nahi joyelI, nahi kahelI, nahi grahaNa karelI ane nahi jANelI kahete, ane viparItane aviparIta kahetuM hatuM. A prakAranI mAyAcArI-pariNatithI ja te pitAnuM rAjakAja calAvato hato. A azubhatama-pariNatimAM magna A rAjAe, saMkilaSTa yoga ane kaSAyathI, utkRSTa-sthiticuta duHkhadAyI prajJAnAvaraNIya Adi pApa kamene BAna ra 29 tA. (20 15) .. . ... . ... : Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAzrute NaM ekAI raTrakUDe vipulaM atthasaMpayaM NaM dalayai / docaMpi tacaMpi unghoteha, ugghosittA eyamANattiyaM paJcappiNaha / tae NaM te koDeviyapurisA jAba pacappiNaMti // sU0 16 // 'tae NaM tassa ityaadi| 'tae NaM tassa tataH khalu tasya 'ekAiyasa ekAdikasya ekAdinAmakasya 'rakhaDassa rASTrakUTasya 'a-gayA kayAI . anyadA kadAcit kasmizcidanyasmin samace 'sarIragaMsi zarIre 'jamagasamagameva yugapadeva-ekasminneva samaye, yorapANAtipAtAdikarmaphalodayavazAt SoDaza rogAtaDDA utpannA ityAda-'solasa' ityAdi / 'solsa rogAtakA pAUnbhUyA' poDaza rAMgAtaGkA:-rogAthAtaGkAveti indraH, tatra rogA dAijvarAdayaH, AtaGkAH zalAdayaH, yadvA-rogAzca te AtA rogAtaGkAH-rogA-vyAdhayasta eva AtaGkAH-tInakaTakAriNaH, prAdurbhUtAnsamutpannAH / 'taM jahA~ tadyathA 'tae NaM tassa' ityaadi| 'tae NaM kucha kAlake pazcAt 'tassa ekAiyasta rahassa' usa ekAdi nAmaka rASTrakUTake 'sarIragaMsi' zarIra meM 'aSNayA kayAI' koI eka samaya 'jamagalamagameva eka hI sAtha 'solasa rogAyaMkA solaha roga aura AtaGka dAhajvara Adi roga aura zUla vagairaha AtaMka, athavA tIna kaSTakAraka hone se rogarUpa AtaMka 'pAunbhUyA' utpanna hue, 'taM jahA ve ye haiM-'sAse 1, kAse 2, jare 3, dAI 4, icchimRle 5, bhagaMdare 6. arisA 7, ajIrae 8. dihi 9-muddhamale 10, aroyae 11, acchiveyaNA 12, kapNaveyaNA 13. kaMDU 14,--udare 150 "tae NaM tassa" tyAdi. 'tae NaM' 21 m vItyA pachI 'tassa ekkAiyassa rahakUDassa' se nAma rASTrakUTanA 'sarIragaMsi' zIrabhA 'aNayA kayAI' samaye 'jamagasamagameva' mInAthe 'solasa rogAtaMkA ga bhane aatdAha-javara Adi rega ane phUla vagere AMtaka, athavA tIvra kTakAraka hovAthI 535 bhAta, 'pAunbhUyA utpanna thayA, 'jahA te vI zate hai :1-sAse, kAse, jire, 4dAhe, 5kucchimRle, 6-bhaMgadare, 7-arisA8-ajIrae, 9-dihaThi-10- mumche, 11 aroyae. .12-acchiveyaNA, 13. - 5, 14-kaMha, 15-udare, 16-koTe // 1-vAma- dAra, 2- - Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdi rASTrakUTasya poDazarogAtakotpAdaH. 135 'sAse' zvAsa UrdhvazvAsaH 1, 'kAse' kAsa: zleSmavikAraH 2,, 'jare' jvarastApaH 3, 'dAhe' dAhaH dAhajvaraH 4, 'kucchimUle' kukSizUlaH 5, 'bhagaMdare' bhagandaraH 6, 'arisA' azaH=zudAkurarogaH 7, 'ajIrae ajIrNakA AhArasyApariNatiH 8, 'didvimuddhamUle' dRSTimUrddhazUlam-dRSTizUlaM netrazUlam 9, sUrdhazUlam-mastakapIDA 10, 'aroae' arocakA AhArAdAdaruciH 11, 'acchi veyaNA' akSivedanA 12, 'kaNNaveyaNA' karNavedanA 13, 'kaMDU' kaNDUH=kharjU:-'khAja' iti. prasiddho rogaH 14, 'udare' udaram-udararogaH-jalodaram 15, 'koDhe kuSThaH 16 / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'ekkAI rahakUDe' ekAdI rASTrakUTaH 'solasahi rogAtaMkehiM abhibhUe samANe SoDazabhI rogAtaGkarabhibhUtaH san 'koDaviyapurise' kauTumbikapuruSAn AdezakAriNaH puruSAn sadAvei' zabdayati Ahvayati sadAvitA' zabdayitvA-AhUya, "evaM bayAsI' evam avAdI'gacchaha NaM tumbhe devANupiyA' gacchata khalu yUyaM he devAnupriyAH ! 'vijayakoDhe 16 ' zvAsa-urvazvAla 1, kAla-zleSyavikAra 2, jvara-tAca 3, dAha-dAhajvara 4, kukSizUla-udarazUla 5, bhagaMdara 6, arza-bavAsIra 7, ajIrNa-apaca 8, dRSTizUla 9, mastakazUla 10, AhArAdika meM aruci 11, netravedanA 12, karNavedanA 13, kaMDU-khAja 14, udraroga-jalodara 15, aura kuSTha-koDha 16 / 'tae NaM' pazcAt 'se ekkAI sTakUDe solasahiM rogAtaMkehiM ' usa ekAdi rAjAne ina solaha rogoM se abhibhUe samANe ' atyaMta pIDita hokara 'koDubiyapurise' apane AjJAkArI puruSoMko sadAvei' khulAyA, aura 'sadAyittA' bulAkara, 'evaM vayAsI' isa prakAra kahA . ki-' gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA!' he devAnupriya ! Apa loga jAo, " SURA- bhvi|2, 3-6/12-tApa, 4-6- 012, 5-kSizU-S422sa, - - 42, 7-2maza-vAzI2, 8-ma -mapa-yA, haTizUla, 10-bharata zUTA, 11-3thi, 12-netravenA, 13-4AnanI vanA, 14-9-1214, 15-2zega-rat2, mane 19-04-DIda. . 'tae NaM' pachI -- se ekkAI raTThakUDe solasahi rogAta kehi te me me te sAra zazAthI 'abhibhUe samANe' atyAta also edi 'koDuMbiyapurise' potAnA bhArI puruSAne saddAvei ? mAtAyA, bhane 'sahAvicA' molAcIna evaM vayAsI' prabhA adhu-3 gacchaha NaM.tumme Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 vipAkazrute vaddhamANe kheDe' vijayavardhamAne kheTe 'siMghADaga-tiya- caukka-caccara-mahApaha-pahesu' zRGgATaka- trika-catuSka- catvara-mahApatha-patheSu zRGgATakaM = trikoNamArgaH, trikaM = tripatham - yatra trayo mArgA militAH santi tat sthAnam catuSkaM catuSpathaM yatra catvAro mArgA militAstat sthAnam, catvaram=anekamArgasaMgamasthAnam, mahApathaH=rAjamArgaH, panthAH = mArgaH, eSAM dvandvaH, teSu zRGgATakAdiSu janasamUhasthAneSu 'mahayAra' mahatA 2 'sadeNaM' zabdena nAdena 'ugghosemANA2' udghoSayantaH 2 'evaM vadaha' evaM vadata-'evaM khalu devANuppiyA !! evaM khalu he devAnupriyAH ! 'ekkAirahakUDassa sarIragaMsi ekAdirASTrakUTasya zarIre 'solasa' SoDaza 'rogAyaMkA' rogAtaGkAH 'pAunbhUyA' prAdurbhUtAH, 'taM jahA' tad yathA - 'sAse 1 kAse 2 jare 3 jAva. koThe 16' zvAsaH 1, kAsaH 2, jvaraH 3, yAvatkuSThaH 16, 'taM' tat = tasmAt 'jo NaM iccha devANuppiyA !' yaH khalu icchati he devAnu-priyAH ! 'vijjo vA' vaidyo vA, 'vijaputo vA' vaidyaputro vA 'jANao vA aura 'vijayavaddhamANe kheDe siMghADaga-tiya- carakka caccara- mahApaha pahesu ' vijayavarddhamAna kheTa ke zrRMgATaka-tIna kone vAle mArgameM, trika- tripatha-tIna mArga jahAM milate hoM vahAM, catuSka-catuSpatha-cAra rAste jahAM milate hoM vahAM, catvara - bahuta rAste jahAM milate hoM vahAM, mahApatha-rAjamArga " aura patha - sAmAnya mArga meM 'mahayA 2 ' jora 2 kI 'saNaM' AvAja se ' ugghosemANA 2 evaM vadaha' bAra bAra ghoSaNA kara yaha kaho ki, ' evaM khalu devANuppiyA !' he devAnupriyo ! ' ekkAirahakUDassa sarIragaMsi solasa rogAtakA pAunbhUyA : ekAdi rASTrakUTa rAjAke zarIra meM sAsa, kAsa Adi solaha roga eka sAtha utpanna hue haiM, 'taM' so 'jo NaM' jo koI vyakti cAhe vaha 'vijjo vA dijjaputto vA jANao vA jANayadevAppiyA !' he hevAnupriya ! tame lo, bhane 'vijayavaddhamANe kheDe siMghADaga tiya caukka-cacara-mahApaha-pahetu vintryavarddhamAna bheTanA zRMgArasa-tra zRMgATaka-traNa khuNA vANA bhArgabhAM, triH- triyadha- traSNu bhArga lyAM bhaNe he tyAM, ytuss-ytussyth-yaarrastA jyAM maLe che tyAM, catvara-ghaNuA rastA jyAM maLatA heya tyAM, mahAtha-rAjamAmAM bhbhane yatha-sAmAnya bhArgabhAM ' mahayAra ! 2-2 ' sadeNaM' avAsthA' ugghose-mANA2 evaM vadaha' vAraMvAra ghoSaNA urI sebha ho - ' evaM khalu devANuppiyA !' De DevAnupriyo ! ' ekkAiraTThakUDassa: sarIragaMsi solasa rogAtaMkA pAunbhUyA ekAdi rASTrakUTa rAjAnA zarIramAM zvAsa, kAsa Adi sALa- rAga ekasAthe utpanna thayA hai, 'taM ' te 'jo NaM' le vijjo vA vijjaputto 9 " bhAlusa game te * Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' vi. TIkA zru0 1, a0 1, vaidyAdyAhvAnArtham ekAdirASTrakUTa syAjJAmadAnam 137 4 -jJAyako vA 'jANaputto vA' jJAyakaputro vA, 'teicchio vA' caikitsiko vA, 'teicchiyaputto vA' caikitsikaputro nA, 'ekkAirahakUDassa eesiM solasaha . rogAyaMkANaM egamavi rogAyaka' ekAdirASTrakUTasya eSAM SoDazAnAM rogAtaGkAnAM madhye ekamapi rogAtaGkam, 'unasAmittae' upazamayituM cikitsayituM, 'yaH khaluM icchati -' ityatra 'icchatI - 'tyasya dhAtUnAmanekArthatvAda - zaknotItyarthaH, 'tassa NaM ekkAI rahakaDe viulaM tasya khalu ekAdirASTrakUTo vipulAm 'atthasaMpayaM NaM' arthasaMpadaM khalu 'dalaya ' dadAti = dAsyati / bho devAnupriyAH ! evamidaM vAkyaM 'doccapi taccapi ugghoseha' dvitIyavAramapi tRtIyavAramapi udghoSayata, udghoSya 'eyamANattiyaM' etAm uktarUpAm, AjJaptikAm = AjJAvacanaM puno vA tegicchio vA tegicchyiputto vA ' vaidya ho yA vaidyakA putra ho, jJAyaka - ( rogoMkA jJAtA) ho yA jJAyakakA putra ho, ilAja karane vAlA ho yA ilAja karane vAle kA putra ho, koI bhI kyoM na ho ekkAisa eesiM solasaha rogAyaMkANaM egamavi rogAyakaM uvasAmittae icchai / ekAdi rASTrakUTa ke ina 16 prakAra ke rogoM meM se kisI eka roga ko bhI dUra kara sakatA ho to tassa NaM ekkAI kUDe viulaM atyasaMpayaM NaM dalayai ' usake liye nizcaya se yaha ekAdi rASTrakUTa bahuta adhika arthasaMpatti pradAna karegA / " doccapi taca ughose' isa prakAra kI ghoSaNA eka bAra, do bAra aura tIna bAra taka karo, 'ujghosittA eyamANattiyaM paccapiha' aura ghoSaNA karake pIche mujhe khabara do ki - ' hamane isa ghoSaNA ko kara dI hai / ' - isa vA jANao vA jANayaputto vA teicchio vA teicchiyaputto vA' vaidya hoya ke vaidyanA putra hAya, rAganA jANakAra hAya ke jANakAranA putra hAya, ilAja karavAvALA hAya athavA ilAja karanArane putra hAya, kArya pazu kema na heAya 'ekkAiskUDassa eesiM solasaNDaM rogAtaMkANaM egamavi rogAtaMka uvasAmittae icchAi 'ekAdi rASTrakUTanA e seLa prakAranA rAgeAmAMthI kei paNa eka rAgane paNa dUra karavAnI IcchA rAkhatA hoya arthAt dUra karI zakatA hAya te ' tassa NaM ekkAI raTThakUDe viulaM atthasaMpayaM NaM dalayai. " tene bhATe nizcayathI te semahi rASTraSTa rAnnrvI ghANIna artha-saMpatti ahAna 42the, ' doccaMpi taccaMpi ugdhoseha A prakAranI gheASA eka vAra, be vAra ane traNa vAra sudhI karo, "evenftan gamgfad qafqque' un HA WHR. 241U1 F-52427:27 4 } Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'paJcappiNaha' pratyarpayata-maduktAnusAraM kArya saMpAdha mAM kthytetyrthH| 'tae NaM te koDaMbiyapurisA jAva' tataH khalu te kauTumbikapuruSA yAvat zRGgATakAdiSu ghoSaNAM kRtvA, 'pacappiNaMti' pratyarpayanti 'svAmin ! bhavadAjJAnusAreNAsmAbhiH zRGgATakAdiSUddhoSitamiti nivedayantItyarthaH // sU0 16 // prakAra rAjAkI AjJA pAkara 'te koDaMpiyapurisA jAva paJcappiNaMti' una kauTuMbika puruSoM ne vijayavarddhamAna nagara meM jAkara zRMgATaka, tripatha aura catuSpatha Adi mArgoM meM rAjA kI pUrvokta ghoSaNA bAra 2 udghoSita kara, pIche lauTa kara "ghoSaNA kara dI hai" isa prakAra rAjA ko khabara dii| bhAvArtha-jaba usa rAjA kI adhArmika pravRtti se aura anIti mArga ke Asevana se saMcita azubha karmoM kA vipAka huA taba usa rAjA ke zarIra meM kucha kAla ke bAda hI eka hI sAtha zvAsa, kAsa, jvara se lekara kuSTha taka bhayaMkara 16 roga phUTa nikle| jo usa bAta ko pramANita karate the ki, saMsAra meM rahakara adhArmika pravRtti hI cAlU rakhanA manuSya ke liye hitakara mArga nahIM hai| rAjA ina rogoM se atyaMta trasta thaa| usane apane AdezakArI janoM ko bulAkara kahA ki-'he devAnupriya ! tuma jAo aura nagarameM pratyeka mArga para isa bAta kI joradAra zabdoM meM bAra 2 ghoSaNA karo ki-'ekAdi rAjA ke zarIra meM zvAsakAsAdika rogoM ne ghoSaNA : sIdhI cha.'-prabhArI rAjanI mAjJA pAbhIra 'te koDaMbiyapurisA jAva paJcappiNaMti' te 'mi puruSAme viyavaddha bhAna nagaramA 442 // 4, tripatha ane catupatha Adi mArgomAM rAjAe kahelI pUrvokta gheSaNa vAraMvAra karI, pachI AvIne "gheSaNa karI dIdhI che. A pramANe rAjAne khabara ApyA. bhAvArtha-jyAre te rAjAnI adhArmika pravRtti ane anItimArganA sevanathI saMcaya karelA azubha karmone vipAka (paripAka) thaye, tyAre te rAjAnA zarIramAM keTalAka samaya pachI ekaja sAthe vAsa, kAsa, javarathI AraMbhIne keDha sudhIne bhayaMkara seLa rego phUTI nIkaLyA, je e vAtanI sAkSI pUratA hatA ke-saMsAramAM rahIne adharmamaya pravRtti cAlU rAkhavI te mANasa mATe hitakara mArga nathI. rAjA A regathI atyaMta trAsa pAmate hato. teNe pitAnA AjJAkArI mANasane bolAvIne kahyuM ke- he devAnupriya! tame jAo, ane nagaramAM pratyeka mArga para A vAtanI aheja jera-zora zabdathI vAraMvAra:gheSaNa karo ke -ekAdi rAjAnA zarIramAM Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vi. TIkA, bhu0-1,10 1, kauTumbikarekAdirASTrakUTasyAjAyA udghoSaNam. 139. // mUlam // tae NaM vijayavaddhamANe kheDe imaM eyArUvaM ugghosaNaM socA nisamma bahave vijjA ya 6 satthakosahatthagayA sAhiMto2 gihehito paDinikkhamaMti, paDinikkhamittA vijayavaddhamANassa kheDassa majhaMmajjheNaM jeNeva ekAiraTukaDassa gihe teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA ekAisarIrayaM parAmusati, tersi rogANaM niyANaM pucchNti| ekAiraTrakUDassa bahahiM abbhaMgehi ya uvaNAhi ya siNehapANehi ya vamaNehi ya vireyaNehi ya siMcaNehi ya avadahaNehi ya aNuvAsaNAhi ya batthikammehi ya nirUhehi ya sirAvehehi ya tacchaNehi ya pacchaNehi ya sirabatthIhi ya tappaNehi ya puDapAgehi ya challIhi ya vallIhi bhayaMkara rUpa se apanA ghara banA liyA hai, so jo bhI koI vaidya, jJAyaka, cikitsaka yA unake putra, ki jo ina rogoM kI cikitsA karane meM siddhahasta hoM ve Akara rAjAkI cikitsA kareM, rAjA una ke liye adhika se adhika arthasaMpatti kA pradAna kregaa'| rAjA kI yaha AjJA pAkara una vyaktiyoM ne (sevakAM ne) vijayavarddhamAna nagara meM jAkara pratyeka mArga para khaDe ho2 kara bAra bAra rAjA kI AjJAkI jora2 se ghoSaNA kI, aura pIche Akara "Apa kI pUrNa AjJA sunA dI gaI hai"-isa prakAra kI rAjA ko khabara dI // sU0 16 // : zvAsa kAsa--Adi seLa regae bhayaMkara rUpathI pitAnuM ghara banAvI dIdhuM che, to je koI paNa vaidya, jJAyaka, cikitsaka, athavA tenA putra e reganI cikitsA karavAmAM siddhahasta hoya te AvIne rAjAnI cikitsA karaze te rAjA tene vadhAremAM vadhAre dhana-saMpatti Apaze. rAjAnI A pramANenI AjJA pAmIne te sevake e vijayavaddhamAna nagaramAM jaI pratyeka rastA para ubhA rahIne vAraMvAra rAjAnI AjJAnI jera-zerathI gheSaNa karI, pachI AvIne "ApanI pUrNa AzA saMbhaLAvI dIdhI che" mA prabhAe sabane ma2 mAyA. (sU. 16) . 59) Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 ................ ..... vipAkazrute ya mUlehi ya kaMdehi ya pupphehi ya. pattehi ya phalehi ya bIehi ya siliyAhi ya guliyAhi ya osahehi ya bhesajjehi ya icchaMti tesiM solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyaMkaM uvasAmittae, No ceva NaM saMcAeMti uvsaamitte| tae NaM te bahave vijjA ya vijayuttA ya0 jAhe no saMcAeMti tersi solasahaM rogAyaMkANaM egAva rogAyaka uvasAmittae, tAhe saMtA taMtA paritaMtA jAmeva disiM pAubbhUyA, tAmeva disi paDigayA // sU0 17 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM vijayavaddhamANe kheDe imaM eyAkhvaM ugghosaNaM socA nisamma vahave' tataH khalu vijayavardhamAne kheTe imAmetadrUpAmudghoSaNAM zrutvA nizamya bahavo 'vijjA ya 6' vaidyAzca vaidyaputrAzva, jJAyakAzca jJAyakaputrAzca, caikitsikAzca caikitsikaputrAzca, 'satthakosahatthagayA' zastrakozahastagatAH-zastrakozo-nakhacchedanAdibhAjanaM haste gato'vasthito yeSAM te tathA, 'saehito' 'tae NaM' ityaadi| 'tae NaM' ghoSaNA kiye jAne ke bAda, 'vijayavaddhamANe kheDe imaM eyArUvaM ugghosaNaM socA' vijayavarddhamAna kheTa meM rAjA kI pUrvokta ghoSaNA ko sunakara, aura 'nisamma' hRdaya meM usakA nizcaya kara, 'vahave vijjA ya 6' aneka vaidya aura vaidyoM ke putra, jJAyaka aura unake putra, cikitsaka aura unake putra ye saba 'satthakosahatthaMgayA' churA, naharaNI Adi .zastroM kI peTI ko hAtha meM le lekara 'saehito2 gihehito' apane2 gharoM 'tae NaM' tyAhi. 'tae NaM' rAta 4aa hai, 'vijayavaddhamANe kheDe imaM eyAkhvaM ugghosaNaM soccA' viyapa bhAna 3bhai PronnI pUti tane sajAne, bhane 'nisamma'dhyamAM tene nizcaya 4zane 'vahave vijjA ya 6' bhane vaidha ane vaidyonA putre, jANakAra ane tenA putre, cikitsake ane tenA putre, e tamAma 'satyakosahatthagayA' 7rI, na929, mAhi zasonI pezana sAyamA ne Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdirASTrakUTasya vaidyAdikRtopacAraH .. 141 svakebhyaH svakebhyaH, 'gihehito' gRhebhyaH 'piDinikkhamaMti' pratiniSkAmanti= nirgacchanti, 'paDinikkhamittA' pratiniSkramya, 'vijayavaddhamANassa kher3assa majjhaMmajjheNaM' vijayavardhamAnasya kheTasya madhyamadhyena 'jeNeva' yatraiva 'ekkAirahakUDarasa giha' ekAdinAmakasya rASTrakUTasya gRhaM 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya ekkAisarIrayaM' ekAdizarIrakam ekAdinAmakasya rASTrakUTasya zarIraM 'parAmusaMti' parAmazanti-spRzanti / 'tesiM rogANaM' teSAM rogANAM 'niyANaM' nidAnam utpattikAraNaM 'pucchaMti' pRcchanti / 'ekkAirahakUDassa' ekAdirASTrakUTasya 'bahUhi' bahubhiH bahuvidhaiH 'abbhaMgehi ya' abhyaGgaizca tailamardanaizca 'ubaTTaNAhi ya' udvartanaizcamalApakarSakadravyasaMyogavizeSeNa zarIropamardanaizca, 'siNehapANehi ya' snehapAnaizca auSadhaparipakvaghRtAdipAnaizca, 'vamaNehi se 'paDinikkhamaMti' nikale, aura 'paDinikkhamittA' nikala kara vijayavaddhamANassa kheDassa' vijayavardhamAnakheTa ke 'majhamajjheNaM' bIcoM bIca hokara 'jeNeva ekkAirakUDasta gihe' jahAM ekAdi rASTrakUTa rAjA kA gRha thA 'teNeva uvAgacchaMti' vahAM para pahu~ce, aura "uvAgacchittA' pahu~ca kara unhoMne 'ekkAisarIrayaM' ekAdi nRpati ke zarIra kA 'parAmusaMti' sparza kiyaa| pazcAt 'tesiM rogANaM' una rogoM kA niyANaM' nidAna- 'utpatti kA mUla kAraNa kyA hai ?" yaha 'pucchai' puuchaa| pUchane ke bAda unhoMne 'ekkAiraSTakaDassa' usa ekAdi rASTrakUTa kA 'vahUhi abhaMgehi ya ' bahuta prakAra ke abhyaMge-tailoM kI mAliza ke dvArA 'ubaTTaNAhi ya, udvartanA-mala ko zarIra se bAhara nikAlane vAlI oSadhiyoM ke saMyogavizeSa se zArIrika mAliza 'saehito 2 gihehito' pAtapAtAnA gharAthI 'paDi nikkhamaMti' nayA, mane 'paDinikvamittA' nAma 'vijayavaddhamANassa kheDassa' viyavaddha bhAna meDanai 'majjhamajjheNa' pazyAvanya thAne 'jeNeva ekkAiraTThakUDassa gihe 'nyAM meula 2|ttyuutt 2 nivAsthAna. tu teNeva uvAgacchaMti' tyA 'mAyA, mane "uvAgacchittA' mAvAne 'ekkAisarIrayaM' tebhare mAha rAnA zarIranA 'parAmusaMti' 25 dhye. pachI 'tesiM rogANaM' te zegAnu 'niyANaM' nihAnautpattirnu bhUta 2zucha ? the 'pucchIta' 57yu, 57yA pachI tebha 'ekkAiraTThakUDassa' te me rASTra yUTanA 'bahUMhiM abbhaMgehi ya' gire prA2nA nmalyo -sAnA mAliza dvArA, 'ubaTTaNAhi ya' pIDAmA-bhAne zarIramAMthI. -182 nArI bhoSadhiyAnAM sayAvizeSayI zA24 bhAlisa dvArA, 'siNehapANehi Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - -- - - 142 vipAkabhute ya' vamanaizca, 'vireyaNehi ya' virecanaizca, "siMcaNehi ya' secanaizca-uSNajalAbhipekaizca, 'abaddahaNehi ya' avadahanaiH dammanaH-taptalohakozAdinA zarIrAvayavavizeSe dAhakaraNaH 'DAMbha' iti bhASAprasiddhaizca, 'aNuvAsaNAhi ya' anuvAsanaH virecanavizeSaiH-yantradvArA'pAnamArgeNodare tailAdipravezanarUpaiH-'inImA' iti prasiddhazca, 'vatyikammehi ya vastikarmabhizva malanirgamAthai gude vAdiprakSepazcetyarthaH, 'nirUhehi ya nirUhezva-dravyapakvatailarUpavirecanavizeSaizca, sirAvehehi yo zirAvedhaizca-vikRtarudhiraniHsAraNArtha nADIvedhaizcaityarthaH, 'tacchaNehi ya takSaNaizcakSuramAdinA tvachedanaizca, 'pacchaNehi ya pratakSaNaizcakSuramAdinA hastalAghavena ke dvArA 'siNehapANehi ya' oSadhi DAla kara pakAye gaye ghRtAdika ke pilAne dvArA vamaNehi ya' ulTI-kaya karavAne ke dvArA 'vireyaNehi ya' virecanoM dvArA 'siMcaNehi ya' garama-garama jala se abhisecana bArA, 'abaddahaNehi ya' agni meM lAla kiye hue lohe ke takuve Adi se DAbha dene dvArA, 'aNuvAsaNAhi ya' yantra se gudA dvArA peTa meM taila Adi ke pradeza, arthAt inImA ke prayoga dvArA, 'batthikammehi ya' bastikarma-saMcita dUSita malako nikAlane ke liye gudA meM oSadhinirmita battI Adike prakSepa dvArA, 'nirUhehi ya' nirUha-oSadhiyAM DAlakara pakAye gaye taila rUpa virecanavizeSa dvArA, 'sirAvehehi ya' zirAvedha-vikRta rasa-rudhira ko nikAlane ke liye nADI ke vedha-kATane dvArA, 'tacchaNehi ya' takSaNa-kSurA Adi se camaDI ko chedane dvArA, 'pacchaNehi ya, pratakSaNa-apane sadhe hue hAthoM se saphAIpUrvaka vaDhI huI camaDI ko ya' auSadhi bhagavAna 54vetA dhRtAsnA pAna dvArA, 'vamaNehi ya' SaTarI 42qqaa dAsa, 'vireyaNehi ya vizthanA-gulAmI dvArA, 'siMcaNehi ya garama-garama pAna. maliseyana dvArA, "avadahaNehi ya manimA tapAvelI alsinI ta mAhithI in hevA vAsa, 'aNuvAsaNAhi ya' yanthI guhA dvArA peTamA ta mAhina praveza. 42015 / arthAt menImA vArA, 'vadhikammehi ya' mastibhayA-sathita. dUSita maLane kADhavA mATe gudAmAM oSadhinI banAvelI vATa Adi nAkhIne te dvArA, 'nirahahi ya ni34-mauSadho nAbhA pAvasAtasa35 : 2nA vireyana dvArA. 'sirAvahehi ya' zirAvedha-vikRta 24-3dhirane 101 / bhATe nAnA vedha-5vA vArA,. 'tacchaNehi ya takSa-zuza 43 yAmAnA chena dAsa, 'pacchaNehi ya' pratakSay-. pitAnA sAdhelA hAthavaDe caturatApUrvaka vadhelI cAmaDIne churI AdithI chelavA dvArA Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, 10 1, ekAdirASTrakUTasya vaidhAdikRtopacAraH 143 svacaH pratanUkaraNaizvetyarthaH, 'sirabatthIhi ya' zirovastibhizva-zirasi carmakozaM dattvA tatra saMskRtatailAdipUraNaizcetyarthaH, 'tappaNehi ya' tarpaNaizca-snigdhadravyeNa zarIrasaMvAhanaizca 'puDapAgehi ya' puTapAkaizca pAkavizeSaniSpannauSadhavizeSazca, 'challIhi ya' challIbhizca nimbAditvagbhizca, 'vallIhi. ya' vallIbhizca-guDUcyAdilatAbhizca, 'mUlehi ya kaMdehi ya pupphehi ya pattehi ya phalehi ya bIjehi ya' mUlaizca, kandaizca, puSpaizca, patraizca, phalaizca, bIjaizca, 'siliyAhi ya' zilikAbhizca, zilikA-kirAtatiktaH 'cirAyatA' iti prasiddha oSadhivizeSaH, 'guliyAhi ya' gulikAbhizca 'osahehi ya' auSadhaizca 'bhesajjehi ya' bhaiSajyaizca-anekauSadhimizritarUpaiH, 'icchaMti' icchanti 'tesiM solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyakaM kSurA Adi se chIlane Adi dvArA, 'sirabatthIhi ya' zirobastisira meM carmakA kosa bAMdhakara dabAse nirmita taila ke bharane dvArA, 'tappaNehi ya' tarpaNa-snigdha dravyase zArIrika mAliza dvArA 'puDapAgehi ya' puTapAka-pAkavizeSa se taiyAra kI gaI oSadhiyoM dvArA, 'challIhi ya" nIma vagairaha kI bhItarakI chAla dvArA, 'vallIhi ya' guDUcI Adi latAoM dvArA, 'mUlehi ya, kaMdehi ya, pupphehi ya, pattehi ya, phalehi ya, vIehi ya, siliyAhi ya, guliyAhi ya, osahehi ya, bhesajjehi ya' mUla, - kanda, puSpa, patra, phala, bIja, zilikA-cirAyatA, gulikA, auSadha - aura bhaiSajyarUpa aneka oSadhiyoM se mizrita bA-vizeSa dvArA 'siravatthIhi ya' zirAmatI-ziramA sAmAna A nAmI pAthI manAve tenA / , 'tappaNehi ya ta-sina dravyathA zArI2i4 bhAtiya dAsa, "puDapAgehi ya' puTapA4-pAvizeSayI tayAra 42sI bhASadhimA dA21, 'challIhi ya' -sI31 vagairenI mata27 vArA, 'vallIhi yaM' gaNo mAha satAyo vArA, 'mRlehi nya, kaMdehi ya, pupphehi ya, pattehi ya, phalehi ya, bIehi ya, siliyAhi ya, guliyAhi ya, osahehi ya, bhesajjehi ya' bhUkha, 4-6, sa, patra, 61, ale, karIe,gulikA, auSadha ane bhaSajya Adi aneka oSadhiothI mizrita davA vizeSa dvArA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 vipAkazrute uvasAmitta ' teSAM SoDazAnAM rogAtaGkAnAmekamapi rogAtaGkamupazamayitum, kintu 'No ceva NaM' no caiva khalu 'saMcAeMti uvasAmittae' zaknuvantyupazamayitum, ekamapi rogAtaGkaM nivArayituM na zaknuvantItyarthaH / ' tara NaM te bahave vijjA ya vijjaputtA ya0 / tataH khalu te bahavo, vaidyAca vaidyaputrAzca0, atra jJAyakAdInAmapi samuccayo bodhyaH, 'jAhe' yadA 'no saMcAeMti' no zaknuvanti, 'tesiM solasaha rogArthaMkANaM egamavi rogAyakaM uvasAmittae' teSAM SoDazAnAM rogAtaGkAnAmekamapi rogAtaGkamupazamayitum, 'tAhe' tadA 'saMtA' zrAntAH = zramAturAH; 'vaMtA' tAntAH = khinnA', 'paritaMtA' paritAntAH = sarvathA khinnA : = rogAtaGkamapanetumasamarthAH santaH 'jAmeva disaM pAunbhUyA tAmeva disaM paDigayA' yasyA eva dizaH prAdurbhUtAH = AgatAstAmeva dizaM pratigatAH // sU0 17 // 'icchaMti tesiM solasaNDaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyakaM uvasAmittae ' una pUrvokta 16 rogoM ko dUra karane lage; paraMtu ' No ceva NaM saMcAeMti uvasAmittae ' una 16 solaha rogoM meM se ve eka bhI roga ko dUra karane ke liye samartha nahIM hue 6 1 tae NaM' isa ke bAda ' te bahave. vijjA ya vijjaputtA ya jAhe no saMcAeMti tesiM solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyaka uvasAmittae ' jaba ki ve samasta vaidya aura unake putra Adi una 16 rogoM meM se eka bhI roga ko upazAMta karane ke liye samartha nahIM hue ' tAhe saMtA taMtA paritaMtA jAmeva disiM pAunbhUyA, tAmeva disiM paDiyA' taba thaka kara, khedakhinna ho aura hatAza ho kara jahAM se ve Aye the vahIM para vApisa cale gaye / , ' icchaMti tesiM solasaNhaM rogAyakANaM egamavi rogAyakaM uvasAmittae ' - te pUrvo'ta soNa rogone dUra azvAne mahenata 12vA sAgyA, parantu ' No ceva NaM saMcAeMti uvasAmittae ' te soja rogobhAMthI me pazu rogane te dUra 12vA bhATe samartha thayA nahi. arthAt me pazu roga bhaTADI rAjyA nahi. 'tae NaM ' te pachI. ' te vahave vijjA ya vijjaputtA ya0 jAhe no saMcAeMti tesi solasaNhaM rogA-kANaM egamavi rogAyakaM uvasAmittae jyAre te tamAma vaidya ane tenA putra . Adi te seALa rAgAmAMthI eka paNa rogane nivAraNa karavA sama thayA nahi. 1 4 " tAhe saMtA taMtA paritaMtA jAmeva disiM pAuMnbhUyA tAmeva disiM paDigayA tyAre thAkIne khekhinna thai ane hatAza chaonIne jyAMthI te AvyA hatA, tyAM. * pAchA cAlyA gayA. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi.TIkA, zru0 1,01, rogAtakAnAmasAdhyatvena vaidyAdInAM pratinivartanam.145 bhAvArtha-una rogoM se atyaMta hI pIDita hue usa rAjAne ki jise vedanA ke mAre na rAta ko nIMda thI aura na dina ko caina hI thaa| apane AjJAkArI manuSyoM dvArA jaba sAre nagara meM apane rogoM kI cikitsA karane vAloM ke liye dhanasaMpatti ke lAbha kI ghoSaNA karavAI taba usa ghoSaNA ko suna kara vahAM ke jitane bhI vaidya aura unake putra Adi cikitsaka the ve saba apane2 roga kA ilAja karane ke sAdhanoM se sajita ho kara rAjA ke pAsa A phuNce| Ate hI saba ne rAjA ke zarIra kA tApamAna Adi jAnane ke liye, apane 2 hAthoM se sparza kiyA, tathA 'roga kA mUla kAraNa kyA hai !' aisA pUcha kara paraspara meM vicAra kiyaa| vicAra-vimarza ho cukane para rAjA kI cikitsA prAraMbha huii| cikitsAmeM aneka prakAra ke taila Adi ke mAlizoM kA, udvartanoM-(ubaTanoM-pIThiyoM) kA, oSadhi meM paripaka kiye gaye ghRtAdikAM kA, bamanakAraka oSadhiyoM kA, virecaka cUrNoM kA, garma jala kA, DAMbha dene kA, bastikarma kA- gudAbhAga meM hanImAbattI Adi lagAne kA, vizeSa2 virecaka davAiyoM kA, nADI ko kATane kA, churA Adise camaDI ke chedana karane AdikA prayoga kiyaa| bhAvArtha-te rogothI bahuja pIDA pAmIne te rAjAne vedanAthI rAtri ane divasa nidrA AvatI nahi, temaja keI ThekANe cena paDatuM nahi. pitAnI AjJAmAM rahenArA mANaso dvArA jyAre AkhA nagaramAM pitAnA roganI cikitsA karavAvALA mATe ghaNuMja dhana-saMpatti Adine lAbha maLaze evI jAherAta karAvI tyAre, te jAherAtane sAMbhaLIne tyAMnA jeTalA vidyA ane tenA putra Adi cikitsaka hatA te sarva roganA IlAja karavAnAM pita-pitAnA sAdhane laIne rAjAnI pAse AvI pahoMcyA, AvIne tarata ja so vaidyoe rAjAnA zarIrano tApamAna vagere jANavA mATe pita-potAnA hAthathI sparza karyo, tathA raMganuM mULa kAraNa zuM che? e pUchIne parasparamAM vicAra karyo. parasapara vicAravinimaya karyA pachI, rAjAnI cikitsA karavAno prAraMbha karyo. cikitsA-upacAramAM aneka prakAranA tela vaDe mAliza, ukartAne-coLavAnA auSadhethI paripakava karelA vRtAdikanA mAliza, vamana (ulaTI) karAvanArI davAo, virecana vadhe, garama jala, DAma devA. barita karma--gudA bhAgamAM enImA nAkhavI, vizeSa-vizeSa virecaka davAo, nADInuM kApavuM. charI vaDe karI cAmaDInuM chedana-bhedana Adi upara jaNAvelA tamAma prayogo karyA. paraMtu atizaya prabaLa Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vipAkazrute. - // mUlam // . . tae NaM ekAI raTakUDe vijjehi ya 6 paDiyAikkhie pariyAragaparicatte niviNNosahabhesajje solasarogAyaMkehi abhibhUe samANe rajje ya raTe ya jAva aMteure ya mucchie, rajjaM ca raThaM ca AsAemANe patthemANe pIhemANe abhilasamANe aTTaduhavasaTTe aDDAijjAiM vAsasayAI paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkoseNaM sAgarovamaTTiiesu neraiesu neraiyattAe uvvnne| se gaM tao aNaMtaraM utvahittA iheva miyAgAme Nayare vijayakhattiyassa miyAdevIe kucchisi puttattAe uvavanne // sU0 18 // TIkA ___ 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM ekkAI TrakUDe vijjehi 6 ya' tataH khalu ekAdI rASTrakUTaH vaidyaizca vaidyaputraizca, jJAyakaizca jJAyakaputraizca, caikitsikaizca usa rAjA ko ina tamAma prakArakI cikitsAoM dvArA ve loga thoDA. sA bhI lAbha na pahu~cA sake / davA karate2 ve loka thaka gaye, parantu rAjAkA una rogoM meM se eka bhI roga dUra nahIM huaa| jaya unhoMne rogakI thoDIsI bhI kSINatA nahIM dekhI, tava hatAza aura khedAkhinna ho kara ve saba ke savahI apane 2 ghara para vApisa lauTa gaye ||suu 17 // 'tae NaM ekkAI' ityAdi / 'tae NaM' isake pazcAt jaba vaha 'ekkAI rahanDe' ekAdi tAnI sAthe A azubha karmonA udaya thavAthI te rAjAne te tamAma prakAranA upacArothI jarA paNe lAbha nahi. jyAre te vaidya Adine raMgonI kSINatA jarA paNa levAmAM nahi AvI tyAre te badhA ekadama hatAza thaI, ane manamAM kheda pAmI pota-potAnA tyAne pAcha! yAhayA gayA. (su. 17) 'tae NaM ekkAI' tyAhi. 'tae NaM' tyA2 54ii tyAre te 'ekAI raTakUDe' mehi rASTraTa rAjane Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi.TI. zru0 1,a0 1 ekAdirA. mRtvA nArakAyuruSAbhujya mR.garbhe samAgamanam.147 caikitsikaputraizca 'paDiyAikkhie' pratyAkhyAtA parityaktaH, 'pariyAragapariccatte paricArakaparityaktaH sevAkAribhirapi parityaktaH-asAdhyarogadarzanAditi bhAvaH, 'niviNNosahabhesajje' nirviNNauSadhabhaiSajya auSadhabhaiSajyakaraNe viraktaH 'solasarogAyaMkehiM abhibhUe samANe' SoDazarogAtaGkarabhibhUtaH san 'rajje yA rAjye ca, 'rahe ya' rASTre ca, 'jAva' yAvat 'aMteure ya' antaHpure ca 'mucchie' mUcchitaH, 'rajjaM ca raTuM ca' rAjyaM ca rASTraM ca 'AsAemANe'. AsvAdayan 'patthemANe' prArthayan , 'pIhemANe' spRhayana-vizeSeNa vAJchan 'abhilasamANe' rASTrakUTa vijehi ya 6paDiyAikkhie ' vaidya, vaidyaputra Adi cikitsakoM dvArA asAdhya jAnakara choDa diyA gayA, tathA pariyAragapariccatte' 'isake jo paricAraka jana the unhoMne bhI ise choDa diyA taba 'nidhiNNosahabhesajje' rAjAne bhI svayaM oSadhi aura bhaiSajya ke sevana se upekSAvRtti krlii| isa avasthA meM solasarogAyaMkehi abhibhUe samANe' isake solaha roga-AtaMka dina-pratidina adhikAdhikarUpa meM baDhate gaye aura vaha unase bahuta hI adhikarUpa meM pIDita hone lgaa| phira bhI 'rajje ya raDhe yaH jAva aMteure ya muchie ' rAjya, rASTra aura antaHpura Adi meM atyaMta bhUchita banA huA yaha 'rajjaM ca raTuM ca AsAemANe, patthemANe, pIhemANe, abhilasamANe bhoge hue rAjya sukhoM kI abhilASA se rAjya AdimeM gRddha hotA huA rAtadina inhIM vicAroM meM magna rahA karatA ki-'kahIM isa avasthA meM merA yaha rAjya mujha se chUTa na jAya?', ataH isakI prArthanA 'vijjehi ya 6 paDiyAikkhie' vaidha, vaidhaputra mA bilsiAmme 2 / 2 // masAya: onet chatsI TIdhI, tathA pariyAragaparicatte' tanI re sAravA2 ranAra pariyA24 na ta tebho pA line choDI TIdhA, tyAre 'niviNNAsahabhesajje' rAjAe pote paNa auSadha sevana karavAmAM upekSAvRtti karI lIdhI. te avasthAmAM 'solasarogAyaMkehiM abhibhUe samANe' tenA sauNa zego hina-pratidina pdhaarevadhAre thatA gayA, arthAt ekadama vadhatA gayA, ane te kAraNathI te rAjA ghaNeja pIDA pAbhavA yo, paNa 'rajje va raDhe ya 'jAva aMteure ya mucchie' rAjya, rASTra ane anta:pura AdimAM ekadama bhAre mUcha pAmele te rAjA 'rajjaM ca raTThaM ca AsAemANe, patthemANe, pIhemANa, abhilasamANe' bhagavelA rAjyasukhanI abhilASAthI rAjaya AdimAM Asakata thayele rAtri-divasa tenA vicAramAM Dukhe rahete ke-kayAMka mArI A avasthA-sthitimAM mAruM rAjya Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhilapana, "ahaMduhavasa? ArtaduHkhArtavazAtaH-AtaH manasA duHkhitaH, duHkhAta:-dehena, vazAtaH rAjyasamAsaktendriyavazena tatsukhaviyogasambhAvanayA pIDitaH, eSAM karmadhAraye AtaMduHkhArtavazAtaH-ArtadhyAnopagata ityarthaH, 'aDhAijAI vAsasayAI' ardhatRtIyAni varSazatAni-sArdhadvayavarSazatAni, 'paramAuyaM' paramAyuSkam-utkRSTAyuSkaM 'pAlittA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH, 'ukkoseNaM' utkarSeNa 'sAgarovamaTiiesu' sAgaropamasthitikeSu 'nera iesu neraiyattAe uvavanne nairayikeSu nairayikatayA utpnnH| 'se NaM' sa khalu 'tao aNaMtaraM' tato'nantaraM tataH pazcAta, 'ubaTTittA' udvartya-niHsRtya kA, spRhA-cAhanA kA aura abhilASA-vAJchA kA yadi koI viSaya thA to vaha eka rAjya hI thA, usI meM yaha spRhAzIla aura abhilASAsaMpanna banA huA thaa| 'aTTaduhaTTavasa?' mAnasika duHkhoM aura zArIrika kaSToM kI paraMparA se, evaM indriyasaMbaMdhI vaiSayika sukhoM kI abhilASA se atyaMta duHkhita banA huA yaha rAjA 'aDhAijAI vAsasayAI paramAuyaM pAlaittA' dAI sau (250) varSa kI utkRSTa Ayu kA pAlana kara 'kAlamAse kAlaM kiccA' anta meM sthiti ke kSaya hote hI kAla prApta hokara, 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' isa ratnaprabhA pRthivI ke ' ukkoseNaM sAgarovamaTTiiesu neraiesu neraiyattAeM uvavanne' utkRSTa eka lAgara kI sthitivAle prathama narakameM nArakIrUpa se utpanna huaa| vahAM ke anaMta duHkhoM ko bhogate2 jaba isakI nArakIya sthiti pUrNa ho gaI, taba 'se' vaha 'aNaMtaraM' pazcAt 'to' vahAM se mArI pAsethI chuTI na jAya', tethI tene prArthanA, pRhA ane abhilASAne koIpaNa viSaya hoya to te eka rAjya ja hatuM, tethI rAjyamAM ja tenI spRhA ane abhilASA yama rahetI tI. 'aTTaduhaTTavasaTTe' bhAnasi / bhane zArI2i4 TonI paraMparAthI, ane indriyasaMbaMdhI viSayanA sukhanI abhilASAthI bahuja duHkhita manaso te 2it 'ahAijjAiM vAsasayAiM paramAuyaM pAlaittA' maDhI (250) varSa 2 mAyuSya pAlana 4zana 'kAlamAse kAlaM kiccA' mantamA mAyusthitine kSaya yatair stu (ma29) pAbhIne 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' ye 2namA pRthvInA 'ukkoseNaM sAgarovamaTUiThaiesu neraiesu neraiyattAe uvavanne' (kRSTa me sAgarApabhanI sthitimA prathama-paDasA-na24i nA25 atpanna thaye. tyAMnA anaMta duone bhegavate-bhagavate jyAre tenI nArakInI sthiti pUrI Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bi.TIkA, zru0 1,a0 1,ekAdirA. mutthAnArakAyurupabhujya mu.garbhe samAgamanam 149 'iheba miyAgAme Nayare ' ihaiva mRgAgrAme nagare 'vijayakhattiyassa' vijayakSatriyasya-vijayanAmakasya kSatriyasya rAjJaH, 'miyAdevIe' mRgAdevyAH 'kucchisi kukSau garbha 'puttattAe' putratayA 'uvabanne' utpannaH // mU0 18 // 'ubaTTittA' nikala kara 'iheva' isI bharatakSetra meM sthita isa mRgAgrAma nagara meM 'vijayakhaniyassa' vijaya kSatriya rAjA kI 'miyAdevIe' rAnI mRgAdevI kI 'kucchisi' kukSi-kU~kha meM 'putatAe uvavanne' putrarUpa se utpanna huaa| bhAvArtha-jaba vaidya AdikoM ke vApisa apane2 ghara lauTa jAne se, rAjA ke paricArakoM ko 'rAjA kI bImArI asAdhyakoTi meM pahuMca cukI hai' yaha nizcaya ho gayA taba unhoMne bhI rAjAkI paricaryA-Adi karane kI ora se vimukhatA dhAraNa kara lI, aisA hone para svayaM rAjAne bhI oSadhi aura bhaiSajya Adi kA sevana karanA choDa diyaa| isa paristhiti meM rogoM kA upadrava rAjA ke zarIra Upara dina dUnA aura rAta caugunA hone lagA, rAjA kI isa samaya kI avasthA baDI hI dayanIya thii| isa hAlata meM bhI vaha rAjya, rASTra evaM antaHpura meM hI baDA macchita banA huA thaa| vaha rAta-dina yahI cintA karatA rahatA thA ki-yadi maiM isa hAlata se AkrAnta hokara mara gayA to ye saba sukha mujha se chUTa ya ga tyAre 'se' te 'aNaMtaraM' pachI 'tao' tyAMthI 'udhvaTTittA' nIjIna. 'iheva' marata kSetramA raheal me bhRAyAma nAma 'vijayakhattiyassa' vinya kSatriya 201nI 'miyA-devIe' eii bhRgavAnI 5- bhA 'puttattAe uvavanne' putra35thI utpanna yA. bhAvArtha-jyAre vidya Adi upacArake pita-pitAnA sthAne pAchA cAlyA gayA tethI rAjAnA parivArane khAtrI thaI ke, rAjAne rega asAdhya sthitimAM AvI gaye che. A prakArano nizcaya thaI gayA pachI teoe paNa rAjAnI sevA (sAravAra) karavAmAM upekSA dhAraNa karI lIdhI. A pramANe jyAre thayuM tyAre rAja paNa jANuM gaye ane pote paNa auSadha khAvAnuM ane upacAra karavAnuM choDI dIdhuM. A paristhitimAM rAjAnA zarIramAM regene upadrava dina-pratidina vadhAremAM vadhAre vadhavA lAge. A samayanI rAjAnI avasthA ghaNuMja karuNAjanaka hatI. AvI hAlatamAM paNa te rAjA potAnA rAjya, rASTra ane aMtaHpuramAMja bahuja Asakta banI gayA hite, ane te divasa-rAtri enIja cintA karatuM hatuM ke je AvI sthitimAM huM Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150. * vipAkasute jAyeMge, hAya ! maiM inheM kaise choDUM / yaha rAjya ki jisameM maiMne devadurlabha sukhoM kA sevana kiyA hai, apanI manamAnI icchAoM kI pUrti jahAM maiMne kI hai, vilAsa aura vaibhava meM hI maiM jahA~ lagA huvA rahatA thA, hAya ! itanA sundara yaha rAjya mujha se kaise choDA jAyagA ! mujhe isa saMsAra meM kucha nahIM cAhiye, basa merI yahI cAha, yahI icchA aura yahI abhilASA hai ki- maiM aura merA yaha rAjya, ye donoM sadA isa saMsAra meM sthira raheM / isa prakAra ke aneka saMkalpoM aura vikalpoM meM paDA huA vaha nareza ki jisakI zArIrika sthiti atyaMta bigaDa cukI thI, jo maraNatulya kaSTa se atyaMta trasta thaa| rAjya ke Upara jisakA atyaMta soha thA, indriyasaMbaMdhI viSayabhogoM ke bhogane ke liye jise isa dazA meM bhI tIvra lAlasA jaga rahI thii| vaha apanI DhAIsau (250) varSa kI Ayu samApta kara ArttadhyAna se bilabilAtA huA marakara 1 sAgara kI utkRSTa sthitivAle prathama naraka meM jAkara utpanna huA, aura vahAM ke anaMta aura amaryAdita azubhatama zItAdivedanAjanya apAra kaSToM ko bhogakara apanI vahAM kI sthiti ke pUrNa hote hI vahAM ' du:khI thai maraNa pAmIza te A tamAma sukha mArA pAsethI jatuM raheze, hAya ! huM tene kevI rIte IMDI zakuM ?. A rAjya ke jenI aMdara devAne paNa durlabha evAM sukhanuM me sevana karyuM che, mArI dareka manamAnI icchAonI A rAjyamAM meM paripUrNa karI che, vilAsa ane vaibhavamAMja hu lAgele rahetA hatA, hAya ! ATaluM sundara A rAjya huM kevI rIte cheDI zakIza ?. mane A saMsAramAM khIjuM kazuM ya joitu nathI, phakta mArI eka eja abhilASA ane cAhanA che ke: huM ane mArUM A rAjya anne hu Mmeza mATe A sa MsAramAM sthira rahIe. ' A prakAranA aneka saMkalpa ane vikAmAM paDelA te rAjA ke jenI zArIrika sthiti bahuja khagaDI gai hatI, ane je maraNatulya kaSTathI bahuja trAsa pAmatA hatA, rAjya upara jene ghaNuAja meha hatA, indriyeAsamandhI viSayoge bhAgavavA mATe AvI dazAmAM paNa jene tIvra lAlasA jAgatI hatI. te rAjA potAnI aDhIsA (250) varSanI AyuSya pUrI karIne AttadhyAnathI khaDakhaDAte thake maraNu pAmIne eka sAgare pamanI utkRSTa sthitivALA prathama narakamAM nArakIpaNe utpanna thaye, ane tyAMnA anata ane amaryAdita azubhatama zItaAdi vedanAjanya apAra kaTTaine legavIne, tyAMnI sthitine pUrNa karI tyAMthI Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15130 vi. TIkAzru0 1 a6 ekodirA. mRtvA nArakAyurupabhujya ma.garbhesamAgamanam. 151 . .... // malamA tae NaM tIse miyAdevIe sarIre veyaNA pAunbhUyA, ujjalA jAva jlNtaa| jappabhiI ca NaM miyAputte dArae miyAdevIe kucchisi gabbhattAe uvavanne tappabhiyaM ca NaM miyAdevI vijayassa khattiyassa aNiTA akaMtA appiyA amaguNNA amaNAmA yAvi hotthaa| tae NaM tIse miyAdevIe aNNayA kayAiM puvarattAvarattakAlasamayaMsi kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe ime ajjhathie jAva samuppajitthA-evaM khalu ahaM vijayassa khattiyassa purvi ihA kaMtA dhijjA vesAsiyA aNumayA AsI, jappabhiI ca NaM mama ime ganbhe kuJchisi gabbhattAe uvavanne, tappabhiI ca NaM vijayassa khattiyassa ahaM aNiTTA jAva amaNAmA jAyA yAvi hotthA, necchai NaM vijae khattie mama nAmaM vA gottaM vA giNhittae, kimaMga ! puNa daMsaNaM vA paribhogaM vA, taM seyaM khalu mama eyaM gabhaM bahuhiM sADaNAhi ya pADaNAhi ya gAlaNAhi ya mAraNAhi ya sADittae vA 4, evaM saMpehei, saMpehittA bahRNi khANi ya kaDuyANi ya tUvarANi ya gabbhasADaNANi ya khAyamANI ya, pIyamANI ya, icchai taM gabbhaM sADittae vA 4, no ceva NaM se gabbhe saDai vA 4 / tae NaM sA miyAdevI jAhe no saMcAei taM gambhaM sADittae vA 4, tAhe saMtA taMtA parise nikala kara isa mRgAgrAma nagara meM vijaya kSatriya rAjA ke yahAM mRgAdevI kI kukSi meM putrarUpase utpanna huA // sU0 18 // nIkaLIne, A mRgAgrAma nagaramAM vijaya kSatriya rAjAne tyAM mRgAdevInI kukSimAMkukhamAM putrarUpe utpanna thaye-garbhamAM A (sU0 18) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . vipAzrute saMtA akAmiyA astavasA taM ganbhaM duhaM-duheNaM parivahai / tasta NaM dAragassa gabbhagayassa ceva aTTa nAlIo abhitarappavahAo, aTTha nAlIo bAhirappavahAo, aTTha pUyappavahAo, asoNiyappavahAo, duve duve kaNNaMtaresu, duve duve acchitaresu, duve duve nakaMtaresu, duve duve dhamaNiaMtaresu, abhikkhaNaM aMbhikkhaNaM pUyaM ca soNiyaM ca parissavamANIo 2 ceva cittrNti| tassa NaM dAragassa gabbhagayassa ceva aggie nAmaM vAhI pAubbhUe, jeNaM se dArae je AhArei, se NaM khippAmeva viddhaMsamAgacchai, pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNamai / taM Apa ya se pUyaM ca soNiyaM ca AhArei / . . tae NaM sA miyAdevI annayA kayAiM navahaM mAlANaM bahupaDipuNNANaM dAragaM payAyA jAiaMdhaM jAva AgiimettaM ||suu0 19 // TIkA . 'tae NaM' ityAdi / 'tae gaM tIse miyAdevIe' tataH khalu tasyA mRgAdevyAH 'sarIre' zarIre-dehe 'veyaNA' vedanA-pIDA, 'pAunbhUyA' prAdurbhUtAsamutpannA, sA vedanA kIdRzI ?-tyAha--'ujjalA' ujjvalA-utkaTA, 'jAva 'tae NaM tIse0' ityAdi / 'tae NaM' usa ekAdi-jIva ke garbha meM Ane ke bAda 'tIse miyAdevIe' usa mRgAdevI ke 'sarIre' zarIrameM 'veyaNA' aneka vedanAye 'pAunbhUyA' utpanna huI, jo vedanAyeM 'ujjalA jAva jalaMtA' ujjvalamahAvikaTa, vipula-vizAla, karkaza-kaThora, pragADha-niviDa, caNDa-ugra 'tae NaM tIse' tyAdi. 'tae the' te At OEN bhAM mAvya! pacha! 'tIse miyA-devIe' te bhRgAvAnA 'sarIre' zarIrabhA 'veyaNA' vahanAmA 'pAunbhUyA' panna tha, re vedanA-me'ujalA jAva jalaMtI' Sariq00-mahAviTa, viY-vi, mAre Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi.TIkA,zru0 1, a0 garbhaprabhAveNa mRgAdevyAH zarIre pIDA patikRtApamAnazca 153 jalaMtA' yAvat jvalantI, atra yAvacchandAdevaM draSTavyam-'viulA, kakkasA, pagADhA, caMDA, duhA, tivyA, durahiyAsA' iti / tatra-vipulA-mahatI, karkazAkaThorA, magADhA-niviDA-vedanAyA dirAmAbhAvAt nirantaretyarthaH, caNDA-ugrAbhayAvahetyarthaH, 'duhA' duHkhA-duHkhotpAdikA 'tivvA' tIvA-dussahA-kaSTasahItyarthaH 'durahiyAsA' duravisahA kadAcit kaSTatareNa sahyA, jvalantI jvalantIya jvalantI-dAhaM kuratIya / 'jappabhiI ca NaM' yatprabhRti yadArabhya-yasmAdivasAdArasya ca khalu 'miyAputte dArA' mRgAputro dArakA-mRgAputranAmakaH putraH, 'miyAdevIe kucchiMti' mRgAdevyAH akSau 'gabhattAe upabanne garbhatvenotpannA garbhAvasthA prApta:-mane samAgata ityarthaH, 'tappabhiI caNaM tatprabhRti tadArabhyatasmAdivasAdArabhya ca khalla 'miyAdevI vijayassa khattiyassa' mRgAdevI vijayasya kSatriyasya rAjJaH, 'aNihA' aniSTA pratikUlA, 'asaMtA' akAntA * akamanIyA-amanoharetyarthaH, 'appiyA' abhiyAdveSyA, 'amaNuNNNA' amanojJA= asundarA, 'amaNAmA' asano'mA amanogatA-manasyanavasthitetyarthaH, 'yAvi' cApi hotthA' abhavat , garbhadhAraNakAlataH prakRti svapatinA'pamAnitA jaatetyrthH| bhayAvaha, duHkhotpAdaka, tIna-duHsaha kaSTa le lahana yogya, duradhisahaadhikakaTale sahana karane yogya aura zarIrabhara meM dAha utpanna karanevAlIM zrIM / tathA jippabhiI ca gaM jisa dina se lekara 'miyAdevIe' gAdevI kI 'kucchili' kukSi meM 'miyAputte dArae vaha mRgAputra dAraka gamanAe ubaranne' garbhapa le utpanna huA 'tappabhiI ca NaM' usI dina se lagAkara miyAdevI vaha kRpAdevI vijayassa khattiyasta' apane pati vijaya rAjA ke liye 'agiTThA, akaMtA, appiyA, amaNuNNA, amaNAmA yAvi hotthA' aniSTa-pratikUla, akasanIya-amanohara, apriya-keya, amanoja-asundara aura amanoga-mana meM nahIM rahane yogya-anagamatI bana gii| sAta, pragADha-ya-ni4i, SA-layAna, hu tpanna 2nArI, tIna-hussA 4thA sahana karavA yogya, dudhisaha-adhika kaNathI sahana karavA yogya ane AkhA zarIramAM dAha E5- 42nArI tI. 'jappamiiM ca NaM' 2 hisathI 'miyA-devIe' bhRvAnI Hi-SER/i 'miyAputte dArae' putra 24 'gambhattAe udacanne' 35thI Grunna thayo, 'tappabhiI ca NaM' te visA mAmAna 'sA miyAdevI' te gAvI 'vijayassa khattiyalsa' pAnA pati viya kSatriya mATe 'aNihA, akaMtA, appiyA, amaNuNNA, anaNAmA yAdi hotthA' pratisa, mamanA 2, Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'tae NaM tIse miyAdevIe' tataH khalu tasyA mRgAdevyAH, 'aNNayA kayAI anyadA-kadAcit kasmiMzcidanyasmin samaye 'punarattArarattakAlasamayaMsi' pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye-rAtreH pUrvI bhAgaH pUrvarAtraH, rAtreraparo bhAgaH-apararAtraH, tAveva-tadubhayamilito yaH kAlasamayA kAlarUpaH samayaH, madhyarAtra ityarthaH, tasmin , 'avaratta'-ityatra cArSatvAdekarephalopaH 'apararAtra'-iticchAyA; 'kuDubajAgariyAe 'kuTumbajAgarikayA-kuTumbArthajAgaraNena-kuTumvacintayA,'jAgaramANIe'jAgratyAH ajAtanidrAyAH, 'ime' ayam 'ajjhathie' AdhyAtmikaH-AtmaviSayaH 'jAva samuppajityA' yAvat saMkalpo-vicAraH samudapadyata-"evaM khalu ahaM vijayassa khattiyassa pundhi iTThA' evaM khalu ahaM vijayasya kSatriyasya pUrvamiSTA, 'kaMtA' kAntA, 'dhijA' dhyeyA-cintanIyA, 'vissAsiyA vizvAsitA-vizvAsaH saMjAto'syAmiti tathA, vizvAsapAtramityarthaH, 'aNumayA' anumatA-saMmatA 'AsI' Asam , 'jaM pabhiI ca NaM mama ise gambhe' yatprabhRti ca khalu mamAyaM garbhaH, 'kucchisi' kukSau-udare 'gambhattAe uvavanne' garbhatve 'tae NaM tIse miyAdevIe aNNayA kayAiM puncarattAvarattakAlasamayaMsi kuDuvajAgariyaM jAgaramANIe' kucha samaya pazcAt eka dina rAtri ke pUrvabhAga aura aparabhAga le milita samaya meM madhyarAtri meM-vaha bhRgAdevI kuTumba kI cintA se jaga rahI thI usa samaya 'ajjhathie jAba samuppajjitthA' usake nija mana meM, cintita, kalpita, prArthita. aura manogata aisA vicAra utpanna huA ki-'evaM khalu ahaM vijayassa khattiyassa pundhi iTA kaMtA dhijA vesAsiyA aNumayA AsI' maiM apane pati vijaya rAjA ke liye pahile, iSTa, kAMta, manojJa, dhyeyacintanIya, vizvAsapAtra aura saMmata thI, parantu 'jappabhiI ca NaM mama apriya, amanojJa-asundara ane aNagamatI banI gaI. tae NaM tIse miyAdevIe aNNayA kayAI punarattAvarattakAlasamayaMsi kuiMvajAgariyaM jAgaramANIe' 3281 samaya pachI me hivasa rAtrInA pUrvamA ane apahabhAgathI mizrita samayamAM eTale madhyarAtrimAM te mRgAdevI, kuTuMbanI yintAthI Mal Reii tI, te samaye 'ime ajjhathie jAca samuppajjitthA' tenA manamAM cintita, kalpita, prarthita ane manogata vicAre utpanna thayA ke'evN khalu ahaM vijayassa khattiyassa puci iTTA, kaMtA, dhijjA vesAsiyA, aNumayA AsI' bhA! pati dilyAne prathama 52, astel, zita, suMdara, nesamanaharaNa karanArI, dhyeya--cintanIya ane vizvAsapAtra tathA mAnItI hatI, paraMtu Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAdevyA mAnasiko vicAraH 155 notpannaH, 'taM pabhiraM ca NaM vijayassa khattiyassa ahaM aNiTThA jAva amaNAmA nAyA yAvi hotyA' tatprabhRti ca khalu vijayasya kSatriyasyAhamaniSTA yAvat amano'mA amanogatA jAtA cApyabhavam / 'necchai NaM vijae khattie' necchati khalu vijayaH kSatriyo rAjA 'mama nAmaM vA gottaM vA' mama nAma vA gotraM vA 'giNhittae' grahItum , 'kimaMga puNa daMsaNaM vA paribhogaM vA karittae' kimaGga ! punadarzanaM vA paribhogaM vA kartumiti, 'ta' tat-tasmAt kAraNAt 'seyaM' zreyaH khalu 'mama evaM ganmaM mama etaM garbha 'vahUhi' bahIbhiH 'sADaNAhi ya' zATanAbhizca-garbhasya khaNDazaH karaNena vinAzanaizca, 'pADaNAhi ya' pAtanAmitha 'gAlaNAhi ya gAlanAbhizca 'mAraNAhi ya' mAraNAbhizca 'sADittae vA 4' ime gambhe kucchisi gambhattAe uvavanne ' jisa dina le merI kukSi meM yaha jIva AyA hai 'tappabhiyaM ca NaM vinayassa khattiyarasa ahaM apiTThA jAda asaNAmA jAyA yAvi hotyA' usI dila se lekara maiM apane pati ke . liye aniSTa, akAMta, apriya, amanojJa aura alanogata ho gaI huuN| 'Necchai NaM vijae khattie mama nAmaM yA gottaM vA giNDittae, kimaMga ! puNa dasaNaM vA paribhogaM cA, taM seyaM khalu mama evaM gabhaM bahUhiM sADaNAhi ya pADaNAhi ya gAlaNAdi ya mAraNAhi ya, sADittae vA 4 evaM saMpehei" are ! kyA kahUM!, prANanAtha to mere nAma aura gotra ko bhI lene se lajjita hote haiM, to phira unakI mujhe dekhane kI aura paribhoga phI lo pAtahI jyA hai ?, ataH aba isI meM merI bhalAI hai ki-maiM isa garbha ko vinAza karanevAle prayogoM dvArA khaNDa khaNDa 'jappamiiM ca NaM mama ime gambhe kucchiMsi gambhattAe uvavanne' 2 sathI // 2 // sabhA mA 71 20ye| cha 'tappabhiI ca NaM vijayassa khattiyasta ahaM aNihA jAva amaNAmA jAyA yAvi hotthA' te visathA hu bhaa| pati vijayarAjAne aniSTa, akAMta, apriya ane aNamAnItI thaI gaI chuM. 'Necchai NaM vijae khattie mama nAmaM yA gottaM vA gimhittae, kimaMga ! puNa dasaNaM vA paribhogaM vA, taM seyaM khalla mama evaM gamaM bahUrhi sADaNAhi ya pADaNAhi ya mAlaNAhi ya mAraNAdi ya sADitae dA 4 evaM saMpei' are ! zuM kahuM ! mArA prANunAthane te mAruM nAma ane sArA gotranuM nAma levAmAM paNa lajajA Ave che, te pachI levAnI ke paribheganI vAtaja kayAM rahI?, mAre mATe basa eja mArga sAre che ke-A garbhane vinAza thAya tevA prago dvArA ene TukaDe TukaDA karI nAkhuM, garbha gaLI jAya tevA upAye dvArA gALI nAkhuM, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 vipAkazrutte tatra poDazamu nADISu 'aTTha pUyappavahA, aSTau pUyaprabahAH, 'aha soNiyappavahA' aSTau zoNitapravahA iti / kena prakAreNa tA aSTASTasaMkhyakA iti jijJAsAyAmAha-'duve duve ityAdi / 'dudhe duve dve dve-dve pUyapravare dve zoNitamavahe 'kaNNaMtarema' karNAntarayoH zrotrarandhrayoH, 'duve duve dve dve 'acchitarema' akSyantarayoH, 'duve duve nakkaMtarema' dve ve nAsAntarayoH 'duve duve dve dvedve pyaprabahe, dve zoNitapravahe 'dhamaNiraMtaremu' dhamanyantarevu-hRdayakoSThakAntarvatinAhImadhyeSu, 'abhikkhaNaM abhikkhaNaM abhIkSNamabhIkSNaM-punaH punaH 'pUrva ca soNiyaM ca pUyaM ca zoNitaM ca 'parissavamANIo2 ceva parisravantyaH2 eda-vahantyaH2 eka "ciTThati tiSThanti / 'tassa NaM dAragassa ganbhagayassa ceva tasya khalu dArakasya garbhagatasyaiva 'aggie nAmaM vAhI agnikanAmako vyAdhiH-bhasmakanAmako vAtajanito rogavizeSaH 'pAunbhUe prAdurbhutaH / agnikanyAdheH svabhAvamAi-'jeNaM se' ityAdi / zarIra se bAhira pIpa Adi ko isa prakAra ye solaha nADiyAM jo zarIra ke bhItara aura bAhara dhira evaM pIpa Adi apavitra aura azuci dravarUpa rasa ko vahAtI thIM, unameM se do do nADiyAM kAnoM ke donoM randhroM meM, do do AMkhoM ke bhItara meM, do do nAka ke nayanoM ke bhItara meM aura do do hRdayakoSTha ke bhItara rahI huI nADiyoM ke bIca meM nirantara bAra2 pIpa aura zoNita ko bAhara aura bhItara pahAtI rahatI thiiN| 'tassa paM dAragarasa gabhagayassa ceva aggie nAmaM vAhI pAunbhUe, jeNaM se dArae je AhArer3a se NaM khippAmeva viddhaMsamAgacchai, pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNamai tathA garbha meM rahe hue hI isa mRgAputra kA vahIM para eka bhasmaka vyAdhi bhI utpanna ho cukI thI, jisase jo kucha bhI yaha mAtA ke dvArA khAye hue A pramANe seLa nADIo zarIranI aMdara ane bahAra lehI ane parU Adi apavitra pravAhIrUpa rasane vahevarAvatI hatI, temAMthI be be nADIo kAnanA bane chidromAM, be be nADIo netranI adara, be be nAkanA naskerAmAM, e be nADI hadayanA kaThAnI aMdara rahelI nADInA vacamAM niraMtara vAraMvAra parU ane dhirane pAra bhane ma vApatI tI. 'tassa paM dAragassa gabhagayassa deva aggie nAma dAhI pAunbhUe, jaNaM se dArae je AhArai, se NaM khippAmeva viddhaMsamAgacchai, pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNamai' tamA masabhA 2lA . mRgAputrane eka bhasmaka nAmane rega paNa utpanna thaI cukyuM hatuM, tethI tenI mAtA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputravarNanam 159 'jeNaM se dArae je AhAreDa' yena vyAdhinA sa dArakaH yat khalu AhArayati, 'se NaM khippAmeva viddhasamAgaccha' tat khalu kSimameva vidhvaMsamAgacchati = pariNAmAntaraM prApnoti, tadevAha - 'pUyattAe' ityAdi / 'pUyattAe soNiyattAe ya pariNamai' zrUyatayA zoNitatayA ca pariNamati / 'taM pi ya' tadapi ca 'se' sam=dArakaH, 'pUyaM ca soNiyaM ca AhArei' pUyaM ca zoNitaM ca AhArayati / 'tae NaM sA miyAdevI' tataH khalu sA mRgAdevI 'aNNayA kaya I' anyadA kadAcit 'nava mAsANaM vahapaDipuNNANaM' navAnAM mAsAnAM bahupratipUrNAnAM 'dAragaM' dArakaM = putraM, 'payAyA' prajAtA = prajanitavatI / kIdRzaM dArakamityAha - 'jAiaM ' jAtyandhas-janmakAlAdArabhyAndhaM = netrahInam, 'jAva' yAvat-iha yAvatkaraNAt 'jAisUrya' jAtisUkam ityAdi vodhyam, 'AgiimettaM' AkRtimAtram = aGgopAGgAnAm AkAramAtradhAriNam // sU0 19 // 4 AhAra Adi ko letA thA vaha zIghra hI bhasma ho jAtA, aura pIpa tathA rudhira ke rUpa meM pariNata ho jAtA / 'taM piya se pUyaM ca soNiyaM ca AhArei' usa pIpa aura rudhirako bhI yaha khA jAtA / taNaM sA miyAdevI akSayA kayAI navahUM mAsANaM bahupaDi puNANaM dAgaM payAyA jAiaM jAva AgimettaM ' mRgAdevI ke jaba garma ke nau mAha ke pUre dina nikala cuke taba usake isa putra kA janma huA, jo janma se hI aMdhA aura gaMgA Adi thA / isake koI bhI aMga aura upAMga pUrNa nahIM the; kintu una sabakI kevala AkRti - pAtra hI thI / bhAvArtha - mRgAputra ke azubha karmoM kI atizaya macalatA prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM ki jaba se yaha garbha meM AyA dvArA khAdhela kheArAkamAMthI je kAMi AhAra te mRgAputra letA hatA te turata ja khaLIne bhasma thaI jate| hatA, ane parU tathA rudhiranA rUpamAM pariNata paNa dharma bhato hato, ' taM pi ya se pUyaM ca soNiyaM ca AhArei ' tene pazu te mA to to 'tae NaM sA miyAdevI amnayA kathAI navahaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dAragaM payAyA jAiaMdha jAtra AgiiyettaM ' mRgAdevIne nyAre garbhane nava mAsanA pUrA divasa thayA tyAre tene eka putrane janma thaye, te janmathIja AMdhaLA ane mUMgA hatA, tenuM kei paNa aMga-upAMga pUruM na hatuM, parantu te te tamAmanI AkRti mAtra ja hatI. bhAvA-mRga putranA azubha karmAMnI prakhaLatA pragaTa karatAM sUtrakAra kahe che che keH--jyArathI te garbhamAM AvyA hatA te samayathI tene sukha maLyuM na hatuM, Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 vipAkazrute thA tabhI se ise sukha nahIM milA, aura isake nimitta se vicArI mAtAko bhI sukha nahIM milaa| isa abhAge ke garbha meM Ate hI mAtA ko aneka prakAra ke zArIrika aura mAnasika asatha duHkhoM ko bhoganA pddaa| apane pati ke liye yaha garbhAvasthA ke pahile jitanI prANoM se bhI adhika priya Adi rUpa meM thI, garbha rahane para vaha utanI hI apane pati ke liye apriya aura anagamatI bana gii| isake pati kI to isake Upara yahAM taka upekSAvRtti ho gaI ki isakA nAma lenA bhI usako nahIM gmtaa| hara taraha se pati dvArA upekSita huI usane, eka dina jaba ki vaha kuTumba kI cintA se atyaMta vyathita hone kI vajaha se madhyarAtri taka meM bhI nidrA le vaMcita ho rahI thI, isa apane pati kI upekSA kA mUla kAraNa ekamAtra garma hI nizcita kiyaa| usane usa garbha ko naSTadinaSTa Adi karane ke liye aneka garbhavidhvaMsaka kSAra Adi oSadhiyoM kA aura anya upAyoM kA Azraya liyA, parantu phira bhI vaha naSTa na huA aura na girA, na galA aura na marA hii| jaya usakA koI upAya aura vaza na calA taba usane kisI taraha se ghaDI upekSA aura duHkhita cittavRtti le use vahana kiyaa| temaja tenA nimittathI bicArI tenI mAtAne paNa sukha maLyuM na hatuM. e abhAgI jIva garbhamAM AvatAM ja mAtAne aneka prakAranI zArIrika ane mAnasika asahya piDA-duHkha vagere bhegavavuM paDayuM. garbhAvasthA pahelAM potAnA patine te je pramANe prANathI adhika priya Adi rUpamAM hatI, te bALaka garbhamAM AvyA pachI te mRgAdevI pitAnA patine teTalI vahAlI na rahI paratu ulaTI apriya ane aNagamatI banI gaI. tenA upara tenA patine eTale sudhI aNagamo ane upekSAvRtti thaI gaI ke teNe teNInuM nAma levuM paNa gamatuM nahi. dareka rIte patidvArA upekSita thayelI tene, eka divasa kuTumbanI cintAthI bahuja du:khita thavAnA kAraNe ardharAtri sudhImAM paNa nidrA na AvI, tyAre teNe pitAnI tarapha pitAnA patinI upekSAnuM mULa kAraNa eka mAtra A garbhaja che, e pramANe nizcaya karyo. pachI teNe te garbhane nAza Adi karavA mATe aneka prakAranA garbhanAza karanArA kSAra Adi auSadho ane upAyane Azraya lIdhe. paraMtu te garbhanAza pAme nahi temaja garbhapAta paNa thaye nahi, jyAre tene kaI paNa upAya cAle nahi tyAre te vAtanI upekSA karIne bahuja duHkha pAmIne ...tI mana dhAraya 42vA all. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 % D vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1 mRgAputravarNanam garbha-avasthA meM hI isa bAlaka kI 16 nADiyA rAta aura dina khUna aura pIpa kI dhArAe~ bahAtI rhtiiN| inameM 8 nADiyAM to zarIra ke bhItara khUla Adi bahAtI aura 8 nADiya zarIra ke bahAra pIpa Adi bhaatiiN| isa prakAra jo 8 nADiyAM rakta ko aura 8 nADiyAM pIpa ko bahAne vAlI thIM, inameM le 2-2 khUna aura pIpako bahAne vAlI nADiyoM kA strAva kAnoM ke bhItara aura bAhara thA, 2-2 kA AMkhoM ke bhItara aura bAhara, 2-2 kA nAsikA ke bhItara aura bAhara, aura 2-2 kA hRdayakoSTha ke bhItara aura bAhara thaa| isa puNyahIna abhAge garbha ke duHkhoM kA anta nahIM thaa| isake eka aura layaMkara, aniSTa vyAdhi thI, jisake kAraNa isake AhAra kiye hue bhojana kA khAte2 hI pacana ho jAtA thA aura yaha bhUkhe kA bhUkhA hI banA rahatA thaa| isa vyAdhi kA nAma asmaka vyAdhi hai| isameM khAyA huA bhojanAdi padArtha peTameM pahu~cate hI asma ho jAtA hai, kSudhA kI nivRtti eka kSaNa ke liye bhI nahIM hotI hai, yahI dazA isa garbhastha bAlakakI thii| khAye hue bhojana kA paripAka rudhira aura pIpa ke hI rUpaseM hotA thA, use bhI yaha khA jAtA thA apane nau mAha kI pUrI sthiti pUrNa kara yaha RgAdevI kI kukSi se janmA, aura janma se hI garbhAvasthAmAMja A bALakanI 16 nADIo rAtri ane divasa rudhira ane parUnI dhArAo vahevarAvatI rahetI. temAMthI ATha nADIo te zarIranI aMdara dhirane vahevarAvatI ane ATha nADIo zarIranI bahAra parUne vahevarAvatI. A pramANe je ATha nADIo rudhira ane parUne vahevarAvatI hatI temAMthI be be rudhira ane parUne vahevarAvatI nADIone sAva kAnanI aMdara ane bahAra hane, be be ne netramAM tathA netranI bahAra, be be ne nAsikAnI aMdara ane bahAra, ane be be ne hRdayanA kaDhAnI aMdara ane bahAra hatuM. A puNyahIna abhAgI garbhane du:khane cheDe na ha. tene bIjI paNa eka aniSTa bhayaMkara vyAdhi hatI. tenA kAraNathI tenuM khAdheluM bhojana khAvAnI sAthe ja pAcana thaI jatuM hatuM, tethI bhUkhya bhUkhe thaI rahetuM hatuM. A vyAdhi-rAganuM nAma bhasmaka roga hatuM. A rogamAM khAdhe rAka peTamAM jatAMja bhasma thaI jAya che. tethI kSudhA-bhUkha eka kSaNa mAtra paNa maTatI nahi. AvI dazA A garbhamAM rahelA bALakanI. hatI. khAdhelA khorAkano paripAka rudhira ane parUnA rUpamAM thatuM hatuM, tene paNa A mUkate nahi, eTale ke khAI jato hate. pitAne nava mAsanI sthiti pUrI karIne te Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . vipAkazrute // sUlam // tae NaM sA miyAdevI taM dAragaM huMDaM aMdharUvaM pAsai, pAsittA bhIyA tatthA ubiggA saMjAyabhayA ammadhAiM sadAveha, sadAvittA evaM kyAlI-gaccha NaM devANuppiyA ! tumaM evaM dAragaM egate ukuDiyAe ujjhAhi / tae NaM sA ammadhAI miyAdevIe tahatti eyamaTuM paDisuNei, paDisuNittA jeNeva vijae khattie teNeva uvAgacchai, ubAgacchittA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM kyAsI-evaM khallu sAmI ! miyAdevI navaNhaM mAsANaM jAva AgiimetaM / tae NaM sA siyAdevI taM huMDaM aMdharUvaM pAsai, pAsittA bhIyA tatthA ubiggA saMjAyanayA mamaM sadAveda, sadAvitA evaM vayAsI-gaccha NaM tusaM devANuppiyA! evaM dAragaM egate ukuruDiyAe unjhAhi, taM saMdisaha NaM sAlI! taM dAragaM ahaM egate ujjhAmi, udAhu mA ! / tae NaM se vijae khattie tIse ammAdhAIe aMtie eyasaSTuM socA taheva saMbhaMte uTAe udvei, uhitA jeNeva miyAdevI teNeva uvAgacchaI, uvAgacchittA liyAdevi evaM vayAlI-devANuppiyA ! tumhaM paDase gale, taM jai NaM tusaM eyaM egate ukkuDiyAe ujjhAsi, tao NaM tumheM payA no thirA bhavislai / to NaM tumaM evaM aMdhA aura gUMgA, Adi huaa| kisI bhI aMga aura upAMga kI pUrti isake nahIM thI, kintu yaha kevala una labakI AkRtimAtra se hI yukta thA | mR0 10 // mRgAdevInA udarathI janma pApe, ane janmathIja te AMdhaLo ane mUMgo hate. tene keAI paNa aMga ke upaganI pUrti na hatI, paraMtu tenI AkRtimAtra hatI. (sa. 19) - Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputravarNanam . dAragaM rahassiyagaMsi. bhUmigharaMsi rahassieNaM bhalapANeNaM paDijAgaramANIra viharAhi, to NaM tumheM payA thiza bhavissai / tae NaM sA miyAdevI vijayasta khattiyasta tahatti eyamaI viNaeNaM paDisuNei, paDisuNittA taM dAragaM rahalsiyaMsi bhUmighasi rahassieNaM. bhattapANeNaM paDijAgaramANIra, viharai / evaM khalu goyamA ! miyAputte dArae purA purANANaM jAva paJcaNubbhavamANe viharai // sU0 20 // TIkA . 'tae NaM ityAdi / 'tae NaM sA miyAdevI taM dAragaM' tataH khalu sA pRgAdevI taM dAraka 'huMDaM' huNDam avyavasthitAGgAkyavaM-sarvAvayavapramANavikalasaMsthAnena yuktamityarthaH, 'aMdharUvaM ' andharUpaM 'pAsai ' pazyati, 'pAsittA' dRSTvA 'bhIyA' bhItA bhayayuktA bhayajanakavikRtAkAradarzalAt 'tatthA' trastAbAsamupagatA, "ayamasmAkaM kIdRzamazubhaM vidhAsyatI"ti-cintanAt, 'uviggA' udvignA vyAkulA 'tae NaM sA' ityaadi| 'tae NaM' bAlaka ke janma honeke pazcAt 'sA miyAdevI' usa mRgAdevIne 'huMDaM' huNDaka-khAsa AkAra' se rahita evaM samasta avayavoM ke pramANa se zUnya saMsthAnavAlA, tathA 'aMgharUvaM' aMgharUpa 'taM dAragaM' usa putra ko 'pAsa' dekhA, 'pAsittA' dekhate hI yaha isa vicAra le ki-"yaha hamArA kyA aniSTa karegA?' 'bhIyA, tatthA, ubiggA, saMjAyabhayA' atyaMta Dara gaI evaM trasta huI, udvigna-vyAkula huI, tathA bhaya se usakA zarIra kAMpane laga gyaa| pazcAt 'ammadhAI' dhAya mAtA ko 'sadAvei' bulAyA, 'sadAvitA' 'tae NaM sA.' tyA. 'tae NaM' ma thy| pachI 'sA miyAdevI' te bhRgavAye 'huMDaM' hu-mAsa maa4|22hit mese tamAma avayavona pramANuthI zUnya saMsthAna pAta, tathA 'aMdharuvaM' madha35 'taM dAragaM' ne 'pAsa' yA'pAsittA hematair "se piyArathI hai 2mA samA3 paniSTa 42ze" 'bhIyA tatthA udhiggA saMjAyabhayA' 704 maya pAbhI , mane pIDita tha, yAtru 50 tha), tathA saya 5 tenuM zarIra 45vA sAyu, pachI 'ammadhAI' dhAya mAtAne 'saddAve' Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ vipAkazruteM % 3D 164 kampamAnahRdayetyarthaH, 'saMjAyabhayA' sanAtabhayA bhayajanitakampena pracalitagAtrA, 'ammadhAI' ambAdhAtrI 'sadAvei' zabdayati Ahvayati, 'sadAyittA' zabdayitvA "evaM bayAsI' enamavAdIda-'gaccha NaM devANuppiyA ! tumaM evaM dAragaM egaMte' gaccha khalu he devAnupriye ! tvametaM dArakamekAnte-nirjane, 'ukkuruDiyAe' 'utkuruTikAyAm kacavaranikSepasthAne 'ujjhAhi ujjha utsRja-kSipetyarthaH / 'tae NaM sA' tataH khalu sA 'ammadhAI' ambAdhAtrI 'miyAdevIe' mRgAdevyAH 'tahatti' tathA'stu-ityuktyA 'eyama8' etamartha 'paDisuNeI' pratizRNoti svIkaroti, 'paDijhuNittA jeNeva vijae khattie, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA' pratizrutya yatraiva vijayaH kSatriyaH, tatrayopAgacchati, upAgatya 'karayalapariggahiyaM sirasAvattaM bhatthae aMjaliM kaTTa evaM vayAsI' karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjaliM kRtvA evamavAdI-evaM khalu sAmI !' evaM khalu he svAmin ! bulAkara 'evaM vayAso' usane aisA kahA ki-'devANuppiyA! gaccha NaM tuma' he devAnupriye ! tuma zIghra jAo, aura 'eyaM dAragaM egate ukkuruDiyAe' isa bAlaka ko le jAkara kisI ekAnta sthAna meM ukuraDIkacare ke puMjameM 'ujjhAhi DAla aao| 'tae NaM sA ammadhAI' mRgAdevI ke isa prakAra ke kahe hae vacanoM ko sunakara baha dhAyamAtA 'tahatti' 'tathAstu' aisA kahakara, 'miyAdevIe eyama paDisuNei gAdevI ke kathita abhiprAya ko svIkRta kiyA, 'paDisuNittA' svIkRta kara 'jeNeva vijae khattie teNeva uvAgacchai vaha phira jahAM para vijaya kSatriya the vahAM para AI, 'uvAgacchittA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM bayAsI' Akara usane donoM hAtha joDa mastaka para solApI, 'sadAyittA' nAvAne 'evaM vayAsI' tene yA pramANe yu:- devANuppiyA gaccha NaM tumaM' vAtupriye! tame hI tI, gane. 'eyaM dAragaM egate ukkuruDiyAe' mA 4ne 644ne 18 5 / menta sthAnamA 427 // hai yAnA sAnA ujjhAhinI mA. 'tae gaM sA ammadhAI' bhRmIcIna mA 42i kA patA na. thAyabhAtA tahatti' tathAstu (bhe ghAta pramANe zIza) - pramANe mahIne, "miyAdevIe eyamaDhe paTizuNei' bhRgavAna sA galipAyane 22 4o, "paDimuNittA' vI4.2 4zana 'jeNeva vijae battie teNeva usAgacchaDa te pachI yA viya kSatriya tA tyai mAvI "uvAgacchittA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTaTu evaM vayAsI' AvIne teNe banne hAtha joDI mAthA para aMjalI karIne A pramANe nivedana karyuM - Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputravarNanam 'miyAdevI navaNhaM mAsANaM jAva' mRgAdevI navAnAM mAsAnAM yAvat , atra yAvacchabdenaivaM draSTavyam--bahupratipUrNAnAM dArakaM prajanitavatI jAtyandhaM yAvat aGgopAGgAnAm 'AgiimettaM' AkRtimAtram / 'tae NaM sA miyAdevI taM huMDaM aMdharuvaM pAsaI' tataH khalu sA mRgAdevI taM huNDamandharUpaM pazyati, 'pAsittA bhIyA tatthA uciggA saMjAyabhayA mamaM sadAvei, sadAvittA evaM bayAsI' dRSTvA bhItA prastA udvignA saMjAtabhayA mAM zabdayati, zabdayitvA ekmavAdIt-'gaccha gaM turma devANuppiyAM !' gaccha khalu tvaM he devAnupriye ! 'eyaM dAragaM egate ukkuruDiyAe etaM dArakamekAnte utkuruTikAyAM kacabarasthAne, 'ujjhAhi' ujjha-kSipa, 'ta' tat-tasmAt 'saMdisaha NaM sAmI' saMdizata khalu yUyaM he svAmin ! 'taM dAragaM aJjali karake isa prakAra nivedana kiyA-'sAmI' he svAmin ! 'miyAdevI navaNhaM mAsANaM jAba Agiime' bhRgAdevI ke nau mAsa ke pUrNa samaya hone para putra prasava huA hai, vaha janmAndha aura janmAndharUpa hai, evaM jisake koI bhI aMga aura upAMga pUrNa nahIM hai. sirpha unna sabakI usameM AkRtimAtra hI hai| 'tae NaM sA miyAdevI taM huMDaM aMdharuvaM pAsai pAsittA sIyA tatthA udiggA, saMjAyabhayA mama sadAveI jaba mRgAdevIne usa huNDaka aura aMdharUpa bAlaka ko dekhA to dekhate hI bahuta kucha Dara gaI, cittameM vizeSa udvigna huI, evaM mAre bhayake usake samasta zarIra meM kapakapI chaTane lagI / aisI hAlata meM usane mujhe bulAyA aura sadAyittA evaM vayAsI' bulAkara isa prakAra kahane lagI ki'devANuppiyA' he devAnupriye ! 'tuma NaM gaccha' tuma jAo, aura 'eya dAragaM egate ukkuruDiyAe ujjhAhi isa bAlaka ko kisI ekAMta 'sAmI ! svAmin ! 'miyAdevI navaNhaM mAsANaM jAba AgiimettaM' bhRgAvAne nava mAsane samaya pUro thatAM putrane janma le che, te janmAMdha ane janmAMdharUpa che, eTale ke tene koI paNa aMga ane upAMga pUrNa nathI, kevaLa te sarvanI tenAmAM AkRtimAtra ja che. 'tae NaM sA miyAdevI ta huDaM aMdharUvaM pAsai pAsittA bhIyA tatthA ubiggA saMjAyasayA mamaM sahAve' yA mRgAvI te 4 mane madha35 0314ne niyo, tathA jotAnI sAthe ja te bahuja pharI gaI. cittamAM vizeSapaNe uga pAmI ane bhayanA kAraNe tenA zarIramAM kaMpArI chUTI. AvI hAlatamAM teNe mane bolAvI ane 'sadArittA'sAyAne 'evaM dayAlI' mA pramANe vA sabhI 'devANuppiyA' vAnupriye ! 'tuma NaM gaccha' tame vo bhane 'eyaM dAragaM egaMte ukkuruDiyAe ujjhAhi' mA ne. dha meta sthAnamA 42mA yasamA navil Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 vipAkazrute pratizrutya svIkRtya taM dAragaM rahassiyaMsi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhalapANeNaM paDijAgaramANI 2 viharai' taM dArakaM rAhasike bhUmigRhe rAhasikena bhaktapAnena pratijAgratI 2=pAlayantI 2 viharati / / evaM khalu goyamA!' evaM khalu he gautama ! 'miyAputte dArae' mRgAputro dArakaH 'purA porANANaM' purA-pUrvakAle kRtAnAmiti bhAvaH, ata eva purANAnAM cirantanAnAM 'jAva paJcaNubbhavamANe' yAvat pratyanubhavan atra yAvacchabdena 'duciNNANAM duppaDitANaM anubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAnagaM pharittivisesaM iti, atratyatrayodazasUtragataH pATho'nusandheyaH / duvIrNAnAM duSpatikrAntAnAmazubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSa pratyanubhavan viharatItyanvayaH // sU0 20 // . rahassiyaMsi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI2 viharaha' svIkAra kara usa bAlaka ko ekAnta guptarUpa bhauhare meM rakhakara, pracchannarUpa se diye gaye bhojana aura pAna le usakA pAlana-poSaNa karane lgii| 'evaM khalu goyamA! miyApute dArae purA porANANaM jAra paJcaNuvbhavamANe viharaha' isa prakAra he gautama ! mRgAputra dAraka pUrvakAlIna. ata eva cirantana aura duzvIrNa- azubhatama khoTe adhyavasAyoM se upArjita tathA AlocanA Adi zuddhi se anivartita-dUra nahIM kiye gaye aise azubha apane kiye hue pApakoM kA azAtAlpa azubha phala bhoga rahA hai| bhAvArtha-isa bAlaka kA huNDaka saMsthAna hai, isake avayava kisI khAsa AkAra ke nahIM haiM, aura na ve apane pramANAnusAra hI hue haiM, yaha to eka vilakSaNa AkRtimAtra hai, na jAne isake ramANI2 viharai' 2vI42 4zana ta ne 21-1 gupta35 yarAma bhAna gusta35thI lena-pAna mAdhAna pAlana-poSaNa 42vA all. 'evaM khalu goyamA! miyAputte dArae purA porANANaM jAva paJcaNubbhavamANe viharai me pramANe gautama! mRgAputra dAraka pUrvakALanA hovAnA kAraNe purAtana aneduthIrNaazubhatama mAThA adhyavasAyethI upArjita (meLavelAM), tathA AlecanA-Adi zuddhi vaDe karI dUra nahi karelAM evAM azubha pitAnA karelA pApakarmonAM azAtArUpa azubha phaLane bhegavI rahyo che. bhAvArtha--A bALakanuM huMDaka saMsthAna che, tenA avayamAM kaI prakArane khAsa AkAra nathI, ane te avayave pitAnA pramANa-anusAra paNa nathI. A te - eka vilakSaNa AkRtimAtra che, na jANe AthI zuM azubha thaze? ane e kevA prakAranuM Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0.1, mRgAputravarNanam .. kAraNa kyA azubha honevAlA hai ?, aura yaha kauna sA aniSTa karegA?, ityAdi vicAroM se trasta evaM udvigna banI huI mRgAdevI kA zarIra sahasA bhAvI aniSTa kI AzaMkA se kaMpa utthaa| usa se rahA nahIM gayA aura dhAyamAtA ko bulAkara kahA ki, tuma isa bAlakako kisI ekAnta sthAnameM jAkara ukaraDI para kUDe-kacare meM chor3a aao| rAnI kI isa bAta ko sunate hI vaha 'tathAstu' kahakara vijaya nareza ke nikaTa unakA abhiprAya jAnane ke liye pahu~cI aura rAnI ke usa putraprasava kA samasta samAcAra evaM rAnI kA hArdika vicAra AdyopAMta kaha sunaayaa| rAjA sunakara Azcaryacakita ho uThA, aura jaisA baiThA thA vaisA hI rAnI ke nikaTa Apahu~cA / Ate hI usane apanA nijI vicAra rAnI se prakaTa karate hue kahA ki aisA karanA yogya nahIM hai, kAraNa ki yaha tumhArA prathama garbha hai| isameM isa prakArakA kRtya bhAvI saMtAna kI sthiratA meM bAdhaka hogA, ataH aba yaha jaisA huA hai so saba ThIka hai, isa viSayameM vizeSa cintA na kara isake pAlanapoSaNa kI hI cintA karanA aba vizeSa zreyaskara hai, isaliye isakA sarvottama yahI upAya hai ki tuma ise apane mahalake bhauhare meM guptarUpa se rakho, vaha sthAna aisA hai ki jahAM para koI bhI aniSTa karaze?, ItyAdi vicArothI trAsa ane udvega pAmelI te mRgAdevInuM zarIra ekadama bhaviSyamAM aniSTa thavAnI zaMkAthI kaMpavA lAgyuM. pitAthI na rahI zakAyuM mATe dhAyamAtAne bolAvIne kahyuM ke-tame A bALakane kaI ekAtarathAnamAM jaIne ukaraDAmAM mUkI Ave. rANInI A vAtane sAMbhaLIne tathAstu" kahIne te, vijaya nareza pAse temane abhiprAya jANavA mATe pahoMcI, ane rANInA te putra-prasavanA tamAma samAcAra, tathA rANunA aMtarane je vicAra hatA te tamAma pahelethI chelle sudhInA kahI saMbhaLAvyA. rAjA hakIkata sAMbhaLIne Azcaryacakita thaI, tarataja jyAM rANI hatA tyAM AvI pahoMcyA, AvIne rAjAe potAnA vicAro pragaTa karatAM kahyuM ke-e pramANe karavuM te cagya nathI, kAraNa ke A tamAro prathama garbha che. temAM A prakAranuM kRtya tamArA bhAvI saMtAnonI sthiratAmAM bAdhaka nivaDaze, tethI je thayuM te sarva ThIka che. A bAbatamAM vizeSa cintA na karatAM tenAM pAlana-piSaNanI cintA karavI te ja vizeSa kalyANakArI che. mATe tame e bALakane pitAnA mahelane bherAmAM guptarUpamAM rAkho. te evuM sthAna che ke jyAM AgaLa koI paNa vyakti AvI ke jaI Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 vipAkazrute // mUlam // miyAputte NaM bhaMte ! dArae io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gamihii ?, karhi uvavajihii ? goyamA ! miyAputte dArae vattIsaM vAlAI paramAuyaM pAlaittA kAlamAte kAlaM kiccA iheba jaMbuddIve dIve bhArahe bAle veyagiripAyamUle sIhakulaMsi sIhattAe paJcAyAhiha, te NaM tattha sIho bhavistai ahammie jAva sAhasie bahuM pAvaM jAva samajiNai, samajiNittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukole sAgarovamaH diiesu jAva uvvjihii| se NaM tao aNaMtaraM uvvahitA sarIsivesu ubavajihiha / tattha NaM kAlaM kiccA doccAe puDhavIe vyakti A-jA nahIM sakanA. ataH vahIM para guptarUpa se isake khAne-pIne kI pUrNa vyavasthA rakho, aisA karane se bhAvI saMtAna. sthira hogI aura isakA bhI pAlana-poSaNa ho jaaygaa| rAjA kI isa saMmati ko svIkRta kara, rAnIne rAjAke dvArA pradarzita paddhati ke anusAra hI usa bAlaka kI saba prakArakI vyavasthA kara usakA pAlana-poSaNa karane lgii| zrIvIra prabhu gautamasvAmI se kahate haiM ki-he gautama / yaha tumhAre prazna kA uttara hai, isase tuma samAna gaye hoMge ki-yaha mRgAputra pUrvabhava meM bAMdhe hue cirantana apane duzvIrNa aura duSpratikrAnta azubha pApa karmoM kA azubha phala bhoga rahA hai| sU0 20 // zake tema nathI, tethI tyAM guptapaNe tenA khAvA-pIvAnI pUrI vyavasthA rAkhe ane te pramANe karavAthI bhAvI saMtAna paNa sthira thaze. ane A bALakanuM paNa pAnapaSaNa thaI jaze. rAjanI A prakAranI saMmatine svIkAra karIne rAja batAvelI paddhati pramANe ja te bALaka mATe rANI tamAma prakAranI goThavaNa karIne pAlana-poSaNa karavA lAgI. TIvIraprabhu gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama! A pramANe tamArA prakAre uttara che. A uparathI tame samajI gayA ho ke-A mRgAputra pUrvabhavamAM badhekA cirAna-purAtana pitAnA durNa ane duSpatidAna azubha pApakarmonuM azubha lAgavI rahyo che. (5. 20) Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputravarNanam 171 ukkoseNaM tinni sAgarovamAiM0, se NaM tao aNaMtaraM uvvahitA pakkhIsu uvavajihii, tattha vi kAlaM kiccA taccAe puDhavIe satta sAgarovamAiM0, se NaM tao sIhesu ya0, tayANaMtaraM cautthIe0, urago, pacamIe0 itthI, chaTThIe0 maNuo, ahe sattamAe0 / . tao aNaMtaraM uvvahittA se jAiM imAiM jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maccha-kacchama-gAha-magara-suMsumArA''dINaM addhaterasajAikulakoDijoNipamuhasayasahassAiM, tattha NaM egamegaMsi joNivihANaMli aNegasayasahassakhutto uddAi, uddAittA tatthava bhujo bhujANAsa aNegasayasasahassAI, tathA se NaM tao ubaTittA evaM cauppaesu uraparisappesu bhuyaparisappesu khahayaresu cauridiesu teiMdiaisu beiMdiesu vaNapphaiesu kaDuyaskvesu kaDuyaduddhiesu vAUsuteUsu AUsu puDhavIsu aNegasayasahastakkhutto0, se NaM tao aNaMtaraM ubadvittA supaihapure Nayare goNattAe pnycaayaahii|| se NaM tattha ummujhabAlabhAve joSaNagamaNupatte annayA kayAiM paDhamapAusaMsi gaMgAe mahANaIe khalINamaTTiyaM khaNamANe taDIe pallie samANe kAlaM gae tattheva supaiTapure Nayare seTikulaMsi puttattAe paJcAyAistai // sU0 21 // // TIkA // mRgAputrasya pUrvabhavavRttAntaM sarva bhagavadvacanAdavagatya gautamo bhagavantaM pRcchati-'miyAputte NaM bhaMte !' ityAdi / 'bhaMte !' he bhadanta ! he bhagavan ! 'miyAputte NaM' ityaadi| isa prakAra zrIgautamasvAmIne zrIvIra prabhu ke sukha se 'miyAputte NaM' tyA. A pramANe zrIgautamasvAmIe zrIvIraprabhunA sukhathI mRgAputranAM samasta pUrva Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 ... vipAkazrute miyAputte NaM dArae' mRgAputraH khalu dArakaH 'io' itaH asmAd bhavAt , 'kAlamAse kAlaM kiyA' kAlamAse-maraNAvasare kAlaM kRtvA, 'kahiM gamihiI kutra gamiSyati ?, 'kahiM uvavajihi kutrotpatsyate ?, bhagavAnAha-'goyamA ityAdi / 'goyamA! he gautama ! 'miyAputte dArae mRgAputro dArakaH 'vattIsa vAsAI dvAtriMzad varSANi, 'paramAuyaM pAlattA' paramAyuSkaM pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kicA kAlamAse-maraNasamaye prApte kAlaM kRtvA maraNaM prApya 'iheva jaMtruhI ve dIve bhArahe vAse ihaiva jaMbudvIpe dvIpe bhArate varSe 'veyaDDhagiripAyamUle vaitAvyagiripAdmUle cetAnyanAmakaparvatasyAdhobhAgasamIpe 'sIhakulaMsi siMhakule 'sIhattAe' siMhatayA 'paJcAyAhi pratyAyAsyati-utpatsyate, 'se NaM tattha sIho bhavissaI sa khalu tatra siMho bhaviSyati, kIzo'so bhaviSyatI ? tyAha-'ahammie adhArmikaH 'jAva sAhasie yAvat sAhasikaH, atra yAvamRgAputra kA samasta pUrvabhava kA vRttAnta jAnakara punaH prabhu se yaha pUchA ki-'bhaMta' he bhadanta ! 'miyAputte NaM dArae io kAlamAse kAlaM kivA kahiM gamiDi mRgAputra yAlaka isa bhava meM kAla ke avasara meM kAla kara kahAM jAyagA ? 'kahiM uvavajihiD' kahAM para utpanna hogA? / pratyuttara meM prabhune kahA-'goyamA! he gautama! 'miyAputte dvArae battIsaM vAsAI paramAuyaM pAlattA kAlamAse kAlaM kiMvA iheva jaMbuddhIve dIve bhArahe vAse yaha sRgAputra bAlaka battIsa varSa kI utkRSTa Ayu kA pAlana kara sthiti ke kSaya hone para mara kara isa madhya jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM 'veyaDDagiripAyamULe vaitAtya parvata kI talahaTI meM 'sIhakulaMsi' siMha ke kulameM 'sIhattAe paJcAyAhi siMha kI paryAya se utpanna hogaa| 'se NaM tatya sIho bhavissai ahammie jAba sAhasie' bhavana vRtta.tane ctel ne dI pramune mA prabhArI chyu :-'bhaMte !' he mahanta ! miyAputte NaM dArae io kAlamAse kAlaM kivA kahi gamihi bhApatra 14:34 mA bhara 5 bhAna yaso ?. 'kahiM uvavanjihii 'zyAM panna yaze? pratyuttaramA pramujhe yu-goyamA ! gautama ! 'miyAputte dArae battIsaMvAsAI paramAuyaM pAlattA kAlamAse kAlaM kicA iheva jaMbuddIce dIve bhArahe vAse' A mRgAputra bALaka trIza varSanA utkRSTa AyuSyanuM pAlana karIne sthitino kSaya thatAM bharA pAnIne. mA bhayamudAyanA nara-kSetramA 'veyaDhagiripAyamale' vaitAvya panI naTIbhI, sIhakulasi ni! yugamai, 'sIhattAe pacAyAdii' hinI yathA panna yathe, 'se NaM tatya sIho bhavissai ahammie jAva sAhasie' Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 1, mRgAputrasyAnAgatabhavavarNanam 173 . __cchandena-'mUre daDhappahArI' ityAdi vodhyam / evaMvidhaH sa 'bahuM pAvaM jAva' bahu pApaM yAvat , tatra-bahu bahuvidhaM pApa-prANAtipAtAdilakSaNaM, yAvatpadenakalikallupam-ityasya saMgrahaH, 'samajjiNai' samajayati, asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyA~ 'samanjiNittA' saMmayaM-pApakarmApArjanaM kRtvA, 'kAla mAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA, 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'ukosaM' utkarSa yathA syAttathA 'sAgarovamaTiiesu jAva' sAgaropamasthitikeSu yAvat-'nairayikeSu nairayikatayA' iti saMgrahaH, 'uvavajihii' upapatsyate / 'se NaM' sa khalu 'tao aNaMtaraM' tato'nantaram tatpazcAt 'uvyaTTittA' uddhRtya-ratnaprabhApRthivyA nirgatya 'sarIsivesu' sarIsRpeSu-nakulAvaha vahAM adharmI, zUra, dRDhaprahArI evaM sAhasika siMha hogaa| 'jAva' zabda se yahAM 'mUre daDhappahArI' ina padoM kA saMgraha kiyA gayA hai| 'bahuM pAvaM jAva samajiNai' yAvat zabda se yahAM para bhI 'kalikalusaM' isa pada kA grahaNa huA hai| vaha siMha apanI paryAya se aneka prakAra ke kalikaluSa prANAtipAtAdirUpa pApakoM kA saMcaya kregaa| 'samajiNittA kAlamAse kAlaM kicA' unakA saMcaya kara ke kAlamAsa-mRtyu avasara meM marakara vaha 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukosaM sAgarovamaTiiesu jAva uvavajihii' isI ratnaprabhA-pRthivI ke eka sAgara kI utkRSTa sthitivAle prathama narakameM nArakIrUpase utpanna hogaa| 'se gaM tao aNaMtaraM uvyaTTittA sarIsivesu uvavajihii, tattha NaM kAlaM kiccA doccAe puDhavIe ukkoseNa tinni sAgarovamAI pazcAt __ vaha vahAM se nikala kara sarIsRpa-nakula Adi yoniyoM meM utpanna te tyAM sabhI', zUravI2, 485DArI bhane sAsi siMDa thaze. 'jAva' 274thI mI, 'sare daDhappahArI mAhipahAnI saMgraha ye cha. 'vahuM pAvaM jAva samajjiNai' yAvata zathI mahI paNa 'kalikalusaM' meM yaha aDae thayuche, te siMha pAtAnA paryAyathI aneka prakAranA kalikaluSa praNAtipAtAdipa pApa karmone saMcaya karaze. 'samajiNittA kAlamAse kAlaM kiccA tena saya 4Ine mRtyunA avasare bharaNa bhAna 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkosaM sAgarovamarAThiiesu jAva uvavajihii' 5chI te 01 mA 2tnaprabhA pRthvInAM *Bre me sAgaranI sthitivArI paDeTA na24mA nA243the spanna yathe. ' se NaM tao aNaMtaraM unnahittA sarIsivesu uvavanjihii, tattha NaM kAlaM kicA doccAe puDhavIe ukkoseNaM tinni saagrovmaaii| pachI te tyAMthI nIjI saza15-nasa (nANIyA) mAnI Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D 174 - - vipAkazrute diSu 'uvavajihiI utpatsyate / 'tatya NaM kAlaM kiccA tatra khalu kAlaM kRtvA 'docAe puDhavIe dvitIyasyAM pRthivyAm , 'ukkoseNaM tinni sAgarobamAI utkarSeNa trINi sAgaropamAni sthiti prApsyati / 'se NaM to aNaMtaraM sa khalu tato'nantaram 'unmaTTittA uddhRtya-dvitIyasyAH pRthivyA nirgatya 'pakvIsuvarvAjahi pakSipUtpatsyate / 'tatya vi kAlaM kiccA tatrApi kAlaM kRtvA 'taccAe puDhavIe tRtIyasyAM pRthivyAM 'satta sAgarovamAiM0 sapta sAgaropamAni sthiti prApsyati / 'se NaM sa khalu 'taoM tataH tatpazcAt 'sIhesu ya0 siMhesu cotpatsyate / 'tayANaMtara tadanantaraM 'cautthIe' catuthyA pRthivyAM nairayikeSu nairayikatayotpatsyate / tata unRtya 'uragoM uragaHsoM bhaviSyati / tatrApi kAlaM kRtvA 'paMcamIe' paJcamyAM pRthivyAM nairyikehogaa| pazcAt vahAM kI sthiti ke kSaya hone para vaha dvitIya naraka ki jahA~ para tIna sAgara kI utkRSTa sthiti hai, usameM janma dhAraNa karegA, phira 'se NaM tao aNaMtaraM utpaTTittA pakvIsu uvavajidiI vaha vahAM se nikalakara pakSiyoM ke kula meM utpanna hogaa| 'tatya vi kAlaM kicA taccAe puDhavIe satta sAgarovamAiM0 se NaM to sIhesu ya0, tayANaMtaraM cautthIe0, uragola, paMcamIe0, itthI, chaTThIe0, maNuo, ahe sattamAe' vahAM se bhara kara sAtasAgara kI utkRSTa-sthitivAle tRtIya naraka maiM, vahAM se nikala kara niyaMggati meM siMha kI paryAya meM, vahAM se mara kara dasa sAgara kI utkRSTa sthitivAle caturthanaraka meM, vahAM se apane samaya meM sara kara sarpaparyAya meM, vahAM se mara kara phira satraha (17) sAgara kI utkRSTa sthitivAle paMcama naraka meM, vahAM eniomAM utpanna thaze. pachI tyAMnI sthitino kSaya karIne te bIjA narakamAM tyAM AgaLa traNa sAgaropamanI utkRSTa sthiti che, temAM janma dhAraNa karaze. pachI 'se gaM to agaMtaraM ubaTTittA pakkhImu uvavajihii te tyAMcA nIjAne pakSI mAnA jugamA utpanna yaza. 'tatthavi kAlaM kicA taccAe puDavIe satta sAgarocamAiM0, se NaM tao sAhesu ya0, tayANaMtaraM cautthIe0, urago, paMcamIe0, itthI, chaTTIe0 maNuo, ahe sattamAe pachI tyAMthA nIjIne tirthaca gatimAM siMhanI paryAyamAM maraNa pAmIne sAta sAgarepamanI utkRSTa-sthitivALA trIjA narakamAM, tyAMthI nIkaLIne tiryaMca gatimAM siMhanI paryAyamAM, tyAMthI maraNa pAmIne dasa sAgaropamanI utkRSTa-sthiti-vALA cethA narakamAM, tyAMnI te sthiti pUrI karIne sarSaparyAyamAM, tyAMthI maraNa pAmIne pharI sattara (17) sAgare yamanI utkRSTa Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 1, mRgAputrasyAnAgatabhavavarNanam 175 pUtpatsyate / tata udvRtya sa khalu 'itthI' strI bhaviSyati / tatrApi kAlaM kRtvA 'chaTTIe' SaSThyAM pRthivyAM nairayikeSUtpatsyate / tata udghRtya sa khalu 'maNuo' manujaH = manuSyo bhaviSyati, tatrApi kAlaM kRtvA 'ahesattamAe' adhaHsaptamyAM pRthivyAM nairayikeSu nairayikatayotpatsyate / 'tao aNaMtaraM' tato'nantaram 'uccaTTittA' uddhRtya = adhaH saptamyAH pRthivyA nirgatyetyarthaH, 'se' sa mRgAputradArakajIvaH, 'jAI imAI' yAni imAni 'jalayara - paMciMdiya-tirikkhajogiyANaM maccha kacchabha-gAha - sagara- suMsusArAdIrNa' jalacarapazcendriyatiryagyonikAnAM matsya kacchapagrAhamakarasuMsumArAdInAM 'addhaterasajAikulakoDijoNipamuhasayasahassAI' ardhatrayodazajAtikulakoTiyonimamukhazatasahastrANi - jAtau = paJcendriyajAtau kulakoTInAM yonimamukhANi = yonidvArakANi teSAM yAni zatasahasrANi lakSANi tAni, ardhatrayodaza ca tAni jAtikulakoTIyonipramukhazatasahasrANi ca - arddhatrayodazajAtikulakukoTiyo nipramukhazatasahasrANi - paJcendriyajAtau sArdhadvAdazalakSakulakoTI : prApsyati / 'tattha NaM' tatra khalu se mara kara strIparyAya meM, vahAM se pazcAt mara kara bAIsa sAgara kI utkRSTa sthitiyukta chaThaveM narakameM, vahAM se nikalakara manuSya paryAya meM, aura anta meM vahAM se bhI mara kara tetIsa (33) sAgara kI utkRSTa sthitivAle sAtaveM naraka meM utpanna hogA / 'tao anaMtaraM ubahittA se jAI imAI jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maccha-kacchabhagAha - magara - suMsumArAdINaM addhaterasajAikulakoDijoNipa muhasaya sahassA hUM' pazcAt vahAM se nikala kara vaha mRgAputra kA jIva paMcendriya-tiyaicoM ke bhedasvarUpa jalacara - matsya, kacchapa, grAha magara aura suMsumAra Adi tiryacagati - nAmakarmaviziSTa tiryazca jIvoM kI paJcendriyajAtimeM - jo sAr3he bAraha (12||) lAkha kulakoTi haiM unameM utpanna hogA / sthitivALA pAMcamA narakamAM, tyAMnI sthiti pUrI karIne strIparyAyamAM, tyAMthI maraNa pAmIne khAvIsa (22) sAgarISabhanI utsRSTa-sthiti-vAjA chaTTA narambhAM tyAMthI nIDajIne manuSya paryAyamAM ane antamAM tyAMthI maraNa pAmIne tetrIsa (33) sAgarApamanI utkRSTasthitivaannaa sAtamA narambhAM utpanna thaze. 'tao anaMtaraM unbaTTittA se jAI imAI jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM saccha- kacchabha - gAha-- magara -- muMkhumArAdINaM addhaterasajAikulakoDijoNipamuhasayasahassAI ' pachI tyAMthI nITujIne te bhRgAputrA lava paMthendriya tiryathanA bheTa sva3 sayara, bharacha, ayamo, grAhu, bhagara bhane susumAra aditi cagatinAmaka viziSTa tiryaMca jIvAnI paMcendriyajAtimAM ke Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . vipAkazrute 'egamegaMsi' ekaikasmin 'joNivihANaMsi' yonividhAne yonibhede 'aNegasayasahassakkhutto' anekazatasahasrakRtvA anekalakSavAram 'uddAi' avadrAti-mriyate, 'uddAittA' avadrAya-mRtvA tattheva' tatraiva 'bhujjora,' bhUyo bhUyaH punaHpunaH, 'paccAyAissaI pratyAyAsyati-utpatsyate / 'se NaM' sa khalu 'tao' tataH 'udhvaTTittA' uddhRtya-nirgatya, evaM 'cauppaesu' catuSpadeSu gavAdiSu 'uraparisappesu' uraHparisapeMsu-urageSu-sAdiSu 'bhuyaparisappesu' bhujaparisarpaSu= bhujagAmiSu nakulagodhikAdiSu 'khahayaresu' khacareSu-gaganacareSu pakSiSu, 'caridiesu' caturindriyeSu, 'teiMdiemu' trIndriyeSu, 'beIdiesu' dvIndriyeSu, 'vaNapphaiemu' vanaspatikeSu, 'kaDayarukkhesu' kaTukaZkSeSu, 'kaDuyaduddhiema' kaTukadugdhakeSu-arkAdiSu, 'vAUsu' vAyuSu, 'teUsu' tejassu, 'AUmu' apsu, 'puDhavIsu' pRthivISu 'aNegasayasahassakhutto0' anekazasahasrakRtvA aneka'tattha NaM egamegaMsi joNivihANaMsi aNegasayasahassakhutto uddAittAra tattheva bhujo bhujo paJcAyAissai' unameM ekara yoni ke bheda meM lAkhoM bAra janma-maraNa kregaa| 'se NaM tao uttiA evaM cauppaesu, uraparisappesu, bhuyaparisappesu, khahayaresu, cauridiesu, teiMdiesa, veiMdiesu, vaNapphaiesu, kaDayaduddhiema, vAU0, teU0, AU0, puDhavIsu, aNegasayasahassakhutto' pazcAt vahAM se nikala kara vaha catuSpada-gAya Adi tiryacoM meM, uraparisarpa-sAdikoM meM, bhujaparisarpa-nakula goha AdikoM meM, khacarapakSiyoM meM, caturindriyoM meM, teindriyoM meM, dvIndriya jIvoM meM aura ekendriya vanaspatikAya kaTukavRkSoM meM, kaTukadugdhavAle AkaDA Adi vRkSoM meM, vAyukAya meM, tejaskAya meM, apakAya meM, aura pRthivIkAya meM lAkhoMvAra utpanna hogaa| 'se NaM tao aNaMtaraM uvyaTTitA supaiTTapure Nayare nA sAmA2 ( 12 // ) bhutATI cha tabhai, Sur- thaze. 'tattha NaM egamegaMsi joNivihANaMsiaNegasayasahassakhutto udAittAra tattheva bhujjo bhujjo paJcAyAissaI' temA bheTa 4 yoninA memai atNa vAra ma bhane bha23 42ze. 'se NaM tao ucaTTinA evaM cauppaesu, uraparisappesu, bhuyaparisappesu, khahayaresu, cauridiesu, teiMdiesu, veiMdiesu, vaNapphaiesu, kaDayarukkhesu, kaDuyaduddhiesu vAU0, teja, Au0, puDhavIsu, aNegasayasahassakhutto' pachI tyAMcI nIjIne te 71 ytu54gAya Adi tiyAmAM, uraparisarpa-sarpAdimAM, bhujaparisarpannaLIAghe AdimAM, khecara-pakSiyamAM, caturindrimAM, teIndriyamAM, dvidriya jIvamAM ane ekendriya vanaspatikAyika kaTuka vRkSamAM, kaTukaddhavALA-AkaDA Adi vRkSamAM, vAyukAyamAM, agniymii, mayamA mane pRthivIyamA dAvA 4-na thaze. 'se NaM tao aNaMtaraM Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manAe mahAgAIpayA zaktikA nAmamA pIDitaH vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 1, mRgAputrasyAnAgatabhavavarNanam 177 lakSavAram utpatsyate / 'se NaM' sa khalu 'tao aNaMtaraM' tato'nantaram 'ucaTTittA' uddhRtya-nirgatya 'supaihapure Nayare' supratiSThapure nagare, 'goNattAe' gotvenavRSabhatvena-balIvardatayetyarthaH, 'paccAyAhii' pratyAyAsyati-utpatsyate / ... 'se NaM tattha' sa khalu tatra 'ummukkabAlabhAve' unmuktabAlabhAvaHbAlyAvasthAmatikrAntaH, 'joyaNagamaNupatte' yauvanakamanuprApta tAruNyamupAgataH, 'annayA kayAI anyadA kadAcit kasmiMzcidanyasmin samaye 'paDhamapAusaMsi' prathamaprASiprathamavarSAkAle, 'gaMgAe mahANaIe' gaGgAyA mahAnadyAH 'khalINamaTTiyaM' khalInamRttikAM-khalInaM nadItaTaM tasya yA mRttikA tAm , 'khaNamANe' khanan utkhanan 'taDIe' taTayAM, patitAyAmiti zeSaH, 'pellie samANe' pIDitaH san 'kAlaM gae' kAlaM gtH=mRtH| tatpazcAt 'tattheva' tatraiva 'supaiTTapure' supratiSThapure-supratiSThapuranAma ke 'Nayare' nagare 'seTTikulaMsi puttattAe' zreSTikule putratayA 'paJcAyAissai' pratyAyAsyati-utpatsyate // mU0 21 // goNattAe paJcAyAhii ' pazcAt vahAM se nikalakara vaha supratiSThitapura nagarameM goNa-velarUpa se utpanna hogaa| 'se NaM tattha' vahAM para vaha 'ummukkabAlabhAve' bAlyAvasthA ko choDakara 'joyaNagamaNupatte jaba yauvana avasthAko prApta karegA, taba 'annayA kayAI koI eka samaya 'paDhamapAusaMsi' prAthamika varSakAla meM gaMgAe mahANaIe' gaMgAmahAnadI 'ke khalINamaTTiyaM khaNamANe taDIe pellie samANe kAlaM gae' tIra kI miTTI ko apane sIMgoM se khodegA aura khodate2 jaba taTa usa para gira paDegA taba usake nIce daba jAne se usakI mRtyu ho jAyagI, aura mara kara vaha 'tattheva supaiTTapure Nayare seTikulaMsi puttattAe paccAyAissai' vahIM para supratiSThapura nagara meM kisI eka zraSThI-seTha ke gharameM putrarUpa se utpanna hogaa| uvvahittA supaiTThapure Nayare goNattAe paccAyAhii' pachI tyAMthI nIjIna te suprati 452 nagaramA go-sAMDha-4-35thA latpanna thaze. 'se NaM tattha' tyAM te 'ummukkabAlabhAve' mAlyAvasthAne pUrI zane 'jodhaNagamaNupane nyAre yuvAvasthAne prApta 42se, tyAre 'annayA kayAI ho samaya 'paDhamapAusaMsi' prAthabhira varSA sabhA 'gaMgAe mahANaIe' mA bhAnahInA 'khalINamaTTiyaM khaNamANe taDIe pellie samANe kAlaM gae' tI2nI bhArIne pAtAnA tathA moze, ane. mohatAM khodatAM te tenA upara paDI jaze, ane tenA para mATI paDavAthI te dabAI jaze, tethI tenu mRtyu thathe, bhane te bha2 pAmIna 'tattheva supaiTTapure Nayare seThikulaMsi Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 vipAkazruteM bhAvArtha-zramaNa bhagavAna mahAvIra ke zrImukha se mRgAputra kA samasta pUrvabhavIya vRttAnta yathAvat jAnakara zrIgautamasvAmIne unase phira yaha prazna kiyA ki-he prabho! Apa yaha aura prakaTa karane kI kRpA kareM ki vaha mRgAputra marakara kahAM utpanna hogA?, taba prabhune gautamasvAmIke isa prazna kA uttara dete hue isa prakAra kahA ki-he gautama ! vaha mRgAputra apanI utkRSTa battIsa (32) varSa kI Ayu ko samApta kara jaba isa paryAya kA parityAga karegA, taba vaha sarvaprathama isa jaMbUdvIpasthita bharatakSetrAntargata vaitADhaya parvata kI talahaTI meM siMha kI paryAya ko dhAraNa kregaa| usameM vaha apanI adhArmika, zauryaviziSTa, dRDhaprahArakArI evaM sAhasika pravRtti se aneka prakAra ke azubhatama prANAtipAtAdirUpa pApakarmoM kA upArjana kregaa| usake prabhAva se apanI Ayu ke parisamApta hote hI yaha marakara prathama naraka kA nairayika hogA, vahAM kI 1 sAgara kI sthiti samApta kara, vahAM se nikala kara yaha tithaMca-paryAya meM sarIsRpa Adi jIvoM kI paryAya ko dhAraNa kara, aura mara kara dvitIya narakakA nairayika hogaa| vahAM kI tIna sAgara kI sthiti puttattAe paccAyAissaI' tyA suprati 452 nagaramA me4 zahanA dhe2 putra35 G4nna thaze. bhAvArthazramaNa bhagavAna mahAvIranA mukhathI mRgAputranA tamAma pUrvabhavanAM vRttAntane yathAvat jANIne zrIgautamasvAmIe bhagavAnane pharIthI A prazna karyo ke he prabho ! Apa e paNa jaNAvavAnI kRpA kare ke te mRgAputra maraNa pAmI kayAM utpanna thaze. tyAre prabhue gautama svAmInA A praznano uttara ApatAM A pramANe kahyuM ke - he gautama! te mRgAputra pitAnuM utkRSTa batrIza (32) varSanuM AyuSya pUrNa karIne jyAre te paryAyane tyAga karaze tyAre te sauthI prathama A jambudvIpamAM rahela bharatakSetranI aMdaranA vitADhaya parvatanI taLeTI mAM siMhanI paryAyane dhAraNa karaze, temAM te pitAnI adhArmika, zauryaviziSTa, dRDhaprahArakArI, sAhasika pravRttithI aneka prakAranAM azubhatama prANAtipAtAdirUpa pApakarmonuM upajana karaze. tenA prabhAvathI pitAnuM AyuSya pUrNa karIne maraNa pAmI prathama narakano nArakI thaze. tyAMnI eka 1 sAgaranI sthiti pUrNa karIne, tyAMthI nIkaLIne pAcho te tiryaMca-paryAyamAM sarIsA Adi jIvanI paryAyane dhAraNa karaze, pachI tyAMthI maraNa pAmIne bIjA narakamAM nArakI thaze, tyAMnI traNa sAgaranI Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, syAnAgatabhavavarNanam 179 bhogakara jaba vahAM se nikalegA taba phira se yaha pakSiyoM ke kula meM pakSIrUpa se jnmegaa| yahAM kI prApta sthiti bhogakara, phira mara kara tRtIya naraka meM jAyagA / vahAM kI sAtasAgara kI utkRSTa sthiti kI samApti kara mara kara vahAM se punarapi siMha ke bhava ko prApta kregaa| yahAM se marakara caturthanaraka, ki jahA~ 10 sAgara kI utkRSTa sthiti hai usameM nairathika kA jIva hogaa| vahAM se mara kara 17 sAgara kI pAMcaveM narakakI sthiti ko aura vahAM ke duHkhoM ko bhogate 2 AyuSya ko samApta kara ke nikala kara strIparyAya meM AyegA | yahAM mara kara chaThe naraka kI 22 sAgara kI sthiti ko vahAM nArakI kI paryAya lekara samApta kara, vahA~ se nikala phira mAnava paryAya ko pA, sAtaveM naraka kA nairayika hogA, jahAM 33 sAgara taka yaha anaMta apAra kaSToM kA bhoktA banegA / saptama naraka kI 33 sAgarapramANa sthiti ko bhogakara yaha vahAM se nikala jalacara-paMcendriya-tiryaJcoM meM sAr3he bAraha (12||) lAkha kulakoDi kI aneka yoniyoM meM lAkhoM bAra janma-maraNa kara, catuSpada-gAya Adi kI paryAya meM, uraparisarpa- AdikoM meM, caturindriya jIvoM meM, teindriya jIvoM meM, dvIndriya jIvoM meM aura ekendriyjiiv-vnsptisthiti bhAgavIne ane tyAMthI nIkaLIne te pakSiyAnA kuLamAM pakSIrUpathI janma pAmaze. tyAMnI prApta sthiti bhAgavIne, maraNa pmIne trIjA narakamAM jaze. tyAM sAta cha sAgaranI utkRSTa sthitine pUrNa karI, maraNa pAmIne tyAMthI pharI paNa siMhanA bhavamAM Avaze. tyAMthI maraNa pAmIne cethu naraka ke jyAM dasa 10 sAgaranI utkRSTa sthiti che temAM nArakInA jIva thaze. te sthiti pUrNa thatAMja te sarpanI cenimAM janma pAmaze. tyAMthI maraNa pAmIne sattara (17) sAgaranI pAMcamA narakanI sthiti vaDe tyAMnA du:khAne bhegavIne AyuSyane samApta karatAM maraNa pAmIne pachI skrIparyAyamAM Avaze. tyAMthI maraNu pAmIne chaThThA narakanI 22 khAvIsa sAgaranI sthitine nArakI jIva paNe samApta karIne tyAMthI nIkaLIne manuSyaparyAyane pAmIne sAtamA narakamAM nArakI jIva thaze, jyAM 33 tetrIza sAgara sudhI ana'ta-apAra kapTene bhAgavaze. sAtamA narakanI tetrIza-sAgarapramANu sthitine bhAgavIne te tyAMthI nIkaLIne jalacara-paMcendriya--tiyaMcAmAM sADA bAra lAkha (125) kulakeATInI aneka ceAniyAmAM lAkhA vAra janma--maraNu karIne catuSpada gAya AdinI paryAyamAM, uraparisaMpa AdimAM, caturindriya jIvAmAM, teIMdriya jIvAmAM, dvIndriya jIvAmAM ane ekendriya jIva-- Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute %3 - // mUlam // se NaM tattha ummukkabAlabhAve viNNAyapariNayamette jovvaNagamaNupatte tahArUvANaM therANaM aMtie dhamma soccA nisamma muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaissai / se NaM tattha aNagAre bhavissai-IriyAsamie jAva gutta bNbhyaarii| se NaM tattha bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA AloiyapaDikaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe devattAe uvavajihii / se NaM tao aNaMtaraM cayaM caittA mahAvidehe vAse jAiM kulAiM bhavaMti aDDhAiM jahA daDhapainne sA ceva vattavvayA, kalAo jAva savvadukkhANamaMtaM krissi| __ evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte tibemi ||suu0 22 // vivAgasue duhavitrAgANaM migAputtIyaM NAmaM paDhamaM ajjhayaNaM samattaM // 1 // kAya meM, kaTukavRkSoM meM, kaTukakSIravAle arka Adi vRkSoM meM, vAyukAya meM, taijasakAya meM, apkAya evaM pRthivIkAya meM lAkhoM cAra janma-maraNa kregaa| pazcAt supratiSThitapura nAmaka nagara meM vaha eka madonmatta sAMDha hogaa| yaha sAMDha jaba apanI vAlyAvasthA ko vyatIta kara apanI pUrNa javAnI ke jozameM car3hegA taba gaMgAnadI ke taTa kI miTTI ko sIMgoM dvArA khodegaa| usa nadI kA taTa usa para gira paDegA, isase vaha mara kara usI nagara meM kisI eka seTha ke yahAM putra hogA // sU0 21 // vanaspati kAyamAM, kaTaka mAM, kaTaka dUdhavALA AkaDA Adi vRkSomAM, vAyukAyAM, tejasakAyamAM, apakAyamAM, ane pRthavIkAyamAM paNa lAkha vAra janmamaraNa karaze. pachIthI supratiSThitapura nAmanA nagaramAM te eka mandamatta sAMDha thaze. te sAMDha jyAre pitAnI bAlyAvasthAne pUrI karIne pitAnI pUrI juvAnInA jozamAM caDhaze tyAre gaMgA nadInA kAThe te kAMThAnI mATIne zIMgaDA dvArA daze, tyAre te nadIne kAMThe tenA upara paDaze, tethI ---- maraNa pAmIne te ja nagaramAM kaI eka zeThanA ghare putrarUpe janma pAmaze. (su21) Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputrasyAnAgatabhavavarNanam 181 . ......... TIkA.. .. .. 'se NaM' ityAdi / 'se NaM' sa khalu 'ummukkabAlabhAve' unmuktabAlabhAvaH bAlyAvasthAmatikrAntaH, "viNNAyapariNayamette' vijJAtapariNatamAtraH-vijJAtam-vijJAna-viziSTaM jJAtaM, tat pariNatamAtraM yasya sa tathA, paripakvavijJAna ityarthaH, 'jodhaNagamaNupatte' yauvanakamanuprAptaH, 'tahArUvANaM therANaM aMtie' tathArUpANAM sthavirANAmantike 'dhamma' dharma 'socA nisamma muMDe bhavittA' zrutvA nizamya muNDo bhUtvA, 'agArAo' agArAt agAraM gRhaM parityajyetyarthaH, 'agagAriyaM pavvaissaI' anagAritAM prajiSyati-sAdhutvaM prApsyati / 'se gaM tattha aNagAre bhavissai' sa khalu tatra anagAro bhaviSyati / kIdRzaH ? ityAha-'IriyAsamie' I-samitaH vivekapUrvakagamanavAn 'jAva' yAvad 'gutta baMbhayArI' gupta brahmacArI pUrNa brahmacaryapAlakaH 'se NaM tastha bahUI vAsAI sa khalu tatra bahUni 'se NaM tattha' ityAdi / 'seNaM tattha vaha putra, vahAM 'ummukkabAlabhAve viNNAyapariNayamette jovaNagamaNupatte' kaumAra-avasthA bIta jAne para paripakvavijJAnavAlA ho, jaba yauvana-avasthA meM prApta hogA, taba "tahArUvANaM therANaM aMtie dhammaM socA nisamma' tathArUpa sthavira AcAryoM ke samIpa dharma kA zravaNa aura use hRdaya meM dhAraNa kara 'muMDe bhavittA' muMDita ho "agArAo' gRhakA parityAga karake 'aNagAriyaM pancaissai' anagAraavasthA ko aMgIkAra kregaa| 'se NaM tattha aNagAre bhavissai, IriyAsamie jAva baMbhayArI' vaha muni pAMca samiti aura tIna gupti kA ArAdhaka aura gupta brahmacArI hogaa| "se NaM tattha bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA' vaha usa avasthA meM aneka varSoM taka usa zramaNaparyAya kA se NaM tattha0 ityAdi. 'se NaM tattha' te putra tyo 'ummukkavAlabhAve viNNAyapariNayamette jovaNagamaNupatte ' mAyAvasthA pUrI yayA pachI pari545-vijJAna thachane nyAre yuvAna-avasthAmA mAze, tyAre 'tahArUvANaM therANaM aMtie dhamma soccA nisamma' tathArUpa sthavira AcAryonI pAse jaI dharmane sAMbhaLI, te dharmane hRdayamAM dhAraNa karIne 'muMDe bhavittA' bhuDita dhane. 'agArAo' dharanA parityAga 4zane 'aNagAriyaM pavvaissai bhAgAra (sAdhu)-masthAne ma4.2 422. 'se NaM tattha aNagAre bhavissai IriyAsamie jAva vaMbhayArI' pachI te bhuni pAMya samiti, nae guptinA mArAdha mane guptabrahmayArI thaze.' se NaM tattha vahUiM vAsAiM sAma Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vipAkazrute varSANi 'sAmaNNapariyAgaM' zrAmaNyaparyAya-saMyamaparyAya pAuNanA' pAlayitvA, 'AloiyapaDikate' AlocitapratikrAntaH-AlocitaM-gurave niveditaM yadaticA rajAtaM tat pratikrAntaM-gurUpadiSTaprAyazcittena punarakaraNapratajJayA vizodhitaM yena sa tathA, 'samAhipatte' samAdhiprAptaH-samAdhi-zubhadhyAnam prApta: upagataH, 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'sohamme kappe' saudharma kalpe-prathame devaloke, 'devattAe' devatvena 'uvavajjihii' utpatsyate / 'se NaM tao aNaMtaraM cayaM sa khalu tato'nantaraM cayaM-zarIraM-devadehamityarthaH, 'caittA' tyaktvA, 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe-mahAvidehakSetre 'jAI kulAI bhavaMti' yAni kulAni bhavanti 'aDDhAI' ADhayAni, teSAM khalu anyatarasmin kule putratayotpatsyate / 'jahA daDhapainne yathA dRDhapratijJaH-aupapAtikasUtre yathA dRDhapratijJanAmako bhavyo varNitastathA'yamapi vAcya ityrthH| 'sA ceva vattavyayA' saiva vaktavyatA-yA dRDhasaMyamabhAva kA pAlana kara, 'AloiyapaDikaMte' apane lage hue aticAroM ko gurudeva se nivedana kara, aura unake dvArA kathita zuddhi ke anusAra phira nahIM karane kI pratijJA se unakA saMzodhana kara, 'samAhipatte' zubha-dhyAnarUpa samAdhi meM lavalIna ho, 'kAlamAse kAlaM kiccA' apane Ayukarma kI sthiti pUrNa hone para kAla kara vahAM se 'sohamme kappe' saudharma-nAmaka prathama devaloka meM 'devatAe uvavajjihii' devarUpa meM utpanna hogaa| 'se NaM tao aNaMtaraM cayaM caittA mahAvidehe vAse jAI kulAI bhavaMti aDhAiM jahA daDhapainne sA ceva vattavbayA, kalAo jAva savvadukkhANamaMtaM karissai' pazcAt apanI pUrNa Ayu kA paribhoga kara usa devaparyAya kA parityAga kara vaha vahAM se cyavakara, mahANNapariyAgaM pAuNittA' te bhuni-mavasthAmA bhane varSA sudhA zramaNa-paryAya -saMyabhamApane pANI, 'AloiyapaDite' tAne dAgekA matiyArIne zuru deva pAse nivedana karI, ane temaNe kahelI zuddhine anusarIne pharIthI aticAra naDa 42vAnI pratijJAthI tenu sazadhina 42 'samAhipatte' zubhadhyAna35 samAdhimA tIna cha, 'kAlamAse kAlaM kiccA', mana potAnA mAdhyamAnI sthiti yatA bharaNa 5.bhAna tyAMcI 'sohamme kappe' sIdhanAnA prathama hepasabhA 'devattAe uvavajjihii' 135mA pa- thaze. 'se NaM tao aNaMtaraM cayaM caittA mahAvidehe vAse jAI kulAiM bhavati aDDhAiM jahA daDhapainne sA ceva vattavyayA kalAo jAva savvadukkhANamaMtaM karissai' pachI potAnA pUrNa mAyuSyane sAgavAne te devaparyAyanI tyAsa 4ii, tyAMthA. yavAna, bhUvikSetramA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputrasyAnAgatabhavavarNanam 183 pratijJasya vaktavyatA-varNanaM, saivAsyApi vaktavyatetyarthaH / tAmeva smArayannAha'kalAo' iti / 'kalAo' kalAH, kAH ? dvAsaptatisaMkhyakAH kalA stena grahIpyante, yathA dRDhapratijJena gRhItA iti bhAvaH / 'jAva savvadukkhANamaMtaM karissai' yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati, iti bhAvaH, atra yAvacchandena sarva caritraM vAcyam / setsyati, bhotsyate, mokSyate, parinirvAsyati-ityeSAM sNgrhH| tatra setsyati-siddho bhaviSyati-kRtakRtyo bhaviSyati, bhotsyate kevalajJAnena sarva jJeyaM jJAsyati, mokSyate-sakalakarmabandhAd vimukto bhaviSyati, parinirvAsyati-pAramArthikasukhaM prApsyati / sarvaduHkhAnAm antaM nAzaM kariSyati / videha kSetra meM jo bhI samRddhizAlI kula haiM unameM se kisI eka kula meM putrapane utpanna hogaa| aupapAtika sUtra meM jisa prakAra se dRDhapratijJa kA varNana kiyA gayA hai ThIka usI prakAra se ise bhI samajhanA caahiye| 'kalAo jAva savvadukkhANamaMtaM karissai yahI bAta ina padoM se sUtrakArane spaSTa kI hai ki jisa prakAra dRDhapratijJa 72 kalAoM meM pravINa thA usI prakAra se yaha bhI unameM nipuNamati hogA, vaha jisa prakAra samasta karmoM kA anta karane vAlA huA, yaha bhI usI prakAra hogaa| yAvat zabda se "setsyati bhotsyate, mokSyate, parinirvAsyati' ina padoM kA grahaNa hai, inakA artha isa prakAra hai-'setsyati' vaha siddha-kRtakRtya hogA, 'bhotsyate' kevala jJAna se samasta jJeyoM kA jJAtA hogA, 'mokSyate' samasta kamoM ke vandhana se sarvathA mukta hogA, 'parinirvAsyati' pAramArthika Atmika ananta avyAyAdha sukhoM ko prApta karegA, 'sarvaduHkhAnAm antaM kariSyati' isa je samRddhizAlI kuLa che temAMnA keI paNa eka kuLamAM putrarUpe utpanna thaze. aupapAtika sUtramAM je pramANe pratijJanuM varNana karavAmAM AvyuM che, barAbara te ja prabhArI mahI pA sabhA naye. 'kalAo jAva savvadukkhANamaMtaM karissai' eja vAta, A padethI sUtrakAre spaSTa karI che ke-je pramANe dRDhaprati bahotera (72) kalAomAM pravINa hatA. te pramANe A paNa temAM nipuNa buddhivALo thaze, te je pramANe samasta ni| A-1 422 thaya te prabhArI mA 5. yaze. 'yAvat' zaNyA 'setsyati, bhotsyate, mokSyate, parinirvAsyati' ne pahornu : 42vAnuM che. tene artha A pramANe che- te siddhakRtakRtya thaze, kevaLajJAnathI jANavA yogya ramata padArthone jANakAra thaze, samasta karmonA badhanathI sarvathA mukta thaze, pAramArthi Atmi avyA subhAne prApta the, 'sarvaduHkhAnAm antaM kariSyati' Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 vipAzrute zrI sudharmA svAmI jambUsvAminamAha-'evaM khalu jaMbU !' ityAdi / evaM khalu jaMbU !' evaM khalu he jambU: ! 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpateNaM' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatisthAnaM saMprAptena 'duhavivAgANaM' duHkhavipAkAnAM duHkhavipAkanAmakasya prathamazrutaskandhasyetyarthaH, 'paDhamassa anjhayaNassa' prathamasyAdhyayanasya 'ayama?' ayamarthaH-mRgAputrasyAtItavartamAnAnAgatabhavasambandhiduHkhavipAkarUpo'rthaH, 'paNNatte' prajJaptaH kathitaH / 'tti bemi' iti bravImi he jambUH ! yathA bhagavatA'bhihitaM tathaiva tvAM kathayAmi, na tu svabuddhayA kalpayitveti bhAvaH // sU0 22 // prakAra vaha samasta duHkhoM kA aura unake kAraNabhUta samasta karmoM kA vinAza karane vAlA hogaa| "evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNasla ayamaTe pANale ti vemi' isa prakAra zrI sudharmAsvAmI jaMbUsvAmI se kahate haiM ki- he jambU ! siddhigati nAmaka sthAna ko prApta hue zrImahAvIraprabhune duHkha vipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha ke prathama adhyayana kA yaha mRgAputra ke atIta, anAgata aura vartamAna-bhavasaMbaMdhI duHkhavipAkarUpa bhAva kA kathana kiyA hai| unhoMne jaisA kahA vaisA hI maiMne tuma se kahA hai, isameM nijakalpanA se maiMne kucha bhI nahIM kahA hai| bhAvArtha-vaha putra jaba kramazaH apane kumArAvasthA ke bItane para paripakvavijJAnavAlA ho yauvana-avasthA ko prApta karegA, taba vaha tathArUpa sthaviroM ke pAsa dharma kI dezanA ke zravaNa se aura A prakAre te samasta duHkhe ane tenA kAraNabhUta samasta karmono vinAza karanAra thaze. evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNate-tti bemi' mA pramANe zrIsudhAsvAmI jaMbusvAmIne kahe che ke-he jaMbU! siddhigatine prApta thayelA zrI mahAvIra prabhue duHkhavipAkanAmanA prathama zrutaskaMdhanAM prathama adhyayanane A mRgAputranA atIta (gayA samayanA), anAgata AvatA samayanA ane vartamAnabhavasaMbaMdhI dukhavipAkazya bhAvanuM kathana karyuM che. temaNe je pramANe kahyuM hatuM tevuMja meM tamane kahyuM che, temAM meM mArI svataMtra kalpanAthI kAMI paNa kahyuM nathI. | bhAvArtha-te putra jyAre keme-me pitAnI bAla avasthAne pUrNa karI, ---- paripakavavijJAnavALA thaI yovanAvasthAne prApta karaze, tyAre te tathArUpa sthavire - - sethI dharmanA upadezane sAMbhaLavAthI ane hRdayamAM tenuM manana karavAthI, saMsAra, Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAka candrikA TIkA, zu0 1, a0 1, mRgAputrasyAnAgatabhavavarNanam. // iti 6 ' zrI vizvavikhyAta - jagadavallabha-masiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApaka-mavizuddha gadyapadyanekagrantha nirmAyaka - vAdimAnamardaka- zrI zAhU chatrapatikolhApura rAjapradatta - jaina-zAstrAcArya - padabhUSita - kolhApurarAjaguru- bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrIghAsIlAla-tiviracitAyAM vipAkazrute prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM mRgAputrIyaM nAma prathamamadhyayanaM sampUrNam ||1|| 185 hRdaya meM usakA manana karane se, saMsAra, zarIra aura bhogoM se virakta ho, gRhasthAvasthA ko tyAga kara, munidIkSA ko aMgIkAra kara, saMyamI ho jAvegA / usa avasthA meM yaha aneka varSoMtaka saMyamabhAva kI saccI ArAdhanA karane vAlA hogA, aura jo kucha atIcAra lage hoMge inakI AlocanA aura pratikramaNa se zuddhi kara, zubhadhyAnarUpa samAdhi meM magna hokara, apanI Ayu ko pUrNa kara ke yaha sarvaprathama prathama devaloka meM deva hogaa| vahAM ko sukharAzi ko bhogakara phira vahAM se cavegA, aura mahAvideha kSetrameM kisI samRddhizAlI kula meM putrarUpa se janma lekara, dRDhapratijJa kI taraha pratyeka kalAoM meM vizArada bana, anta meM samasta karmoM kA anta kara nirvANasthAna ko prApta karane vAlA hogA / isa prakAra zrI sudharmAsvAmI apane ziSya zrI jaMbUsvAmI ko saMbodhana karate hue kahate haiM ki - he jambU ! isa duHkhavipAkanAmaka prathama zrutaskaMdha ke prathama adhyayana kA yaha mRgAputra ke zarIra ane bhAgethI virakata thaine gRhasthAvasthAne! tyAga karI, munidIkSAne agIkAra karI, sayamI thai jaze. te avasthAmAM aneka varSoM sudhI saMyamabhAvanI sAcI ArAdhanA karavAvALA thaze, ane je kAMi atIcAra lagyA haze tenI AlAcanA ane pratikramaNa karI zuddha banI, zubhadhyAnarUpa samAdhimAM tallIna thaIne, peAtAnuM AyuSya pU` karIne sauthI prathama pahelA devalekamAM deya thaze tyAMnA sukhAnAM bhaMDArane bhAgavI, pachI tyAMthI cavIne mahAvideha kSetramAM kAi samRddhizAlI kuLamAM putrarUpe janma pAmIne, dRDhapratijJanI mAphaka dareka kaLAomAM vizArada khanI, aMtamAM samasta karmAnA aMta karI nirvANusthAnane prApta karanAra thaze. A pramANe sudharmAsvAmI potAnA ziSTha zrIjagUsvAmIne samedhana karIne kahe che ke-ke jakhU! A duHkhavipAka nAmanA prathama zrutaka dhaMnA pahelA Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 . . . . . . vipAkazrute atIta, anAgata, aura vartamAna-bhava-saMbaMdhI duHkhavipAkarUpa artha kA kathana zrIvIraprabhune kiyA hai, ataH jaisA maiMne unase sunA vaisA hI tusase kahA hai, apanI kalpanA se kucha nahIM kahA hai / sU0 22 // iti vipAkazruta ke duHkhavipAkanAmaka prathama zrutaskaMdha kI vipAkacandrikA nAmaka saMskRta TIkA ke hindI anuvAda meM mRgAputranAmaka prathama adhyayana saMpUrNa huA // 1 // adhyayanane A mRgAputranAM bhUta, bhaviSya ane vartamAna-bhavasaMbaMdhI duHkhavipAke rUpa arthanuM kathana zrIprabhue karyuM che, tethI je rIte meM temanI pAsethI sAMbhaLyuM che, tevuM ja meM tamane kahyuM che, mArI pitAnI kalpanAthI kAMIpaNa kahyuM nathI. (sU) ra2) Iti vipAkakRtanA duHkhavipAka nAmanA prathama zrutaskaMdhanI vipAkacaMdrikA nAmanI TIkAnA gujarAtI anuvAdamAM mRgAputra nAmanuM prathama adhyayana saMpUrNa yu. (1) Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha dvitIyamadhyayanam // . . zrIjambUsvAmI duHkhavipAkazrutaskandhasya prathamAdhyayanagataM saMpUrNamartha zrutvA dvitIyAdhyayanArtha zrotumutkaNThitaH san zrIsudharmasvAminaM pRcchati''jai NaM bhaMte !' ityAdi / . // mUlam // . jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhAvivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaTe paNNatte, doccassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassaduhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte? tae NaM se suhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI-evaM khallu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyaggAme NAmaM Nayare hotthA, rithimiyasamiddhe, tassa NaM vANiyaggAmassa uttarapurasthime disIbhAe duipalAse NAmaM ujANe hotthA, tattha NaM duipalAse suhammassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA, vaNNao // suu01||. TIkA . . . 'jai NaM bhaMte !' yadi khalu he bhadanta ! he bhagavan ! 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena yAvatsaMprAptena, atra 'yAvat' padena-zramaNena bhagavatA dvitIya adhyayana zrI jaMbUsvAmI, dukhavipAka-zrutaskaMdha ke prathama adhyayana ke antargata saMpUrNa artha kA avadhAraNa kara dvitIya adhyayana ko sunane ke liye utkaMThita hote hue zrI sudharmAsvAmI se pUchate haiM- 'jai NaM bhaMte !' ityAdi / 'bhaMte' he bhadanta ! 'jaiNaM' yadi 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNa dvitIya adhyayana zrIjabUsvAmI, duHkhavipAka kutaskaMdhanA prathama adhyayanamAM AvelA sapUrNa artha sAMbhaLIne, bIjA adhyayanane sAMbhaLavAnI utkaMThAthI zrI sudharmA svAmIne pUche chejaannN bhaMte !' tyAhi. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 vipAkazrute mahAvIreNa ' ityArabhya siddhigatinAmadheyaM sthAnam' ityantAni padAni saMgrAhyANi, 'duhavitrAgANaM' duHkhavipAkAnAM duHkha vipAkasya zrutaskandhasyetyarthaH AdarArthe vipAkavAhulyavivakSayA vA iha bahuvacanam , 'pahamasma ajjhayaNassa' prathamasyAdhyayanasya 'ayamahe' ayamarthaH-pUrvamukto'rthaH 'paNNatte' prajJaptaH, 'doccassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa' dvitIyasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya 'duhavivAgANaM' duHkha vipAkAnAM duHkhavipAkazrutaskandhasambandhinaH, 'samaNeNaM jAvaM saMpatteNaM' zramaNena yAvat saMprAptenazramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat sidvigatisthAna' saMprAptena ko'rthaH pUjJaptaH ?-bhagavatA duHkhavipAkazrutaskandhasya dvitIyAdhyayane ko'rthaH kathita ityarthaH / 'tae NaM se muhamme aNagAre' tataH, khalu sa sudharmA'nagAraH, 'jaMbUaNagAraM' jamcanagAram-jambUnAmakamanagAram 'evaM bayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt-'evaM khalu jaMbU' evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'vANiyaggAme NAmaM gayare', vANijagrAmo bhagavAna mahAvIrane, ki jo siddhigatinAmaka sthAna ko prApta kara cuke haiM, "duhavivAgANaM' duHzvavipAka-nAmaka prathama zrutaskaMdha ke 'paDhamassa ajjhayaNassa' prathama adhyayana kA 'ayamaDhe paNNatte' yaha pUrvoktaH artha pratipAdita kiyA hai to "bhaMte !' he bhadanta ! 'duhavivAgANaM docarasa ajjhayaNassa' isI duHkhavipAkanAmaka zrutaskaMdha ke dvitIya adhyayana kA 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' unhIM zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune ki jo siddhigatinAmaka sthAna ko prApta ho cuke haiM, 'ke aTTe paNNate ?' kyA bhAva pratipAdita kiyA hai ? 'tae. NaM se suhamme aNagAre'. isa prakAra zrI jaMbUsvAmI ke prazna ko sunakara ve sudharmA svAmI anagAra 'jaMbU-aNagAraM' jaMbUsvAmI anagAra ke prati 'evaM vayAsI' isa prakAra bole-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla usa samaya meM 'vANiyaggAme bhAvAre 4 midvigati namanA sthAna prApta 428 cha ta " duhavivAgANaM' mavipA-mAmA prathama zrutadhanA 'paDhamassa ajjhayaNassa' prathama mdhyynn| Dita atha prati56 4 cha ta 'bhaMte' mahanta ! 'duhavivAgANaM doccassa ajjhayaNassa' paviSA: zrutadhanA bhI adhyayanamA samaNeNaM jAva saMpatteNaM' taM zrI zrama bhagavAna mahAvIra pra siddhagati nAmanA sthAnane prApta 7 yuzyA cha to 'ke aDhe paNatte' zu mA pratipAna cha ? 'tae NaM se muhamme aNagAre' mA 12 zrIsvAmInA praznane - sAmAna agha svAmI asAra 'jambU-aNagAraM' bhUsvAbhI bhAra prati 'evaM vayAsI' / amAle mAyA- 'teNaM kATeNaM teNaM samaeNaM' te 4in bhane te samayane Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, vANijagrAmanagaravarNanam 189 nAma nagaram 'hotthA' AsIt / tat kIdRza ?-mityAha-'ridrathimiyasamiddhe' RddhastimitasamRddham-RddhanaHsparzivahulapAsAdayuna bahujanasaMkulaM ca, stimitaM svacakraparacakrabhayarahitaM, samRddhaM ca=dhanadhAnyAdimahaddhisampannam , atra padatrayasya karmadhArayaH / ... . . . .. ....... 'tassa NaM vANiyaggAmassa' tasya khalu vANijagrAmasya 'uttarapurasthime disIbhAe' uttarapaurastye digbhAge, IzAnakoNe ityarthaH, 'duipalAse NAmaM ujANe' dUtIpalAzaM nAmodyAnam 'hotthA' AsIt / 'tattha NaM dUipalAse tatra khalu dUtIpalAze 'suhammassa' sudharmaNaH sudharmanAmakasya 'jakkhassa' yakSasya 'jakkhAyayaNe' yakSAyatanamvya ntaradevavizeSasthAnam , 'hotthA' AsIt 'vaNNao' varNakaHyakSAyatanasya varNanam , sa cAnyatroktarItyA bodhya ityarthaH / sU0 1 // . NAma Nayare hotthA' vANijagrAma nAma kA eka nagara thA, 'riddhisthimiyasamiddhe' jisameM nabhamtalasparzI aneka baDe2 U~ce prAsAda the, aura jo anekAneka janoM se vyAsa thaa| jahAM para prajA sadA stimitasvacaka aura paracakra ke bhaya. se rahita thii| jo dhana aura dhAnya Adi mahA RddhiyoM se saMpanna thaa| 'tassa NaM vANiyaggAmassa uttarapuratthime disIbhAe' usa vANijagrAma nagara ke IzAna koNa meM "duipalAse NAmaM ujANe hotthA / ' eka 'datIpalAza' isa nAma kA bagIcA thA / 'tattha NaM duipalAse suhammassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA, usa bagIce meM sudharmA nAmake vyantaradeva kA eka Ayatana thaa| 'vaNNao' isakA varNana aupapAtika sUtrameM 'cirAie' ityAdi padoM dvArA varNita pUrNabhadra caitya jaisA samajhanA cAhiye / viSa 'vANiyaggAme NAmaM Nayare hotthA' 5.4Ama nAbhanu me nagara tu 'riddhatthimiyasamiddhe'2 nagaramA mazinA .5 42 tevA ghaNA moTA-moTA uMcA mahele hatA, ane je ghaNuM mANasothI paripUrNa hatuM, jyAM prajA hamezAM cacaLatArahita, tathA svacaka ane paracakranA bhayathI hita tI, 2 dhana-dhAnya mAhi mahAna RddhithI maretu tu.' tassa NaM vANiyaggAmassa uttarapuratthime disIbhAe' te pANiyAma nagaranA zAnabhA 'duipalAse NAma ujjANe hotthA' ' tapAsa' nAbhane yA to 'tattha NaM dUipalAse suhammassa jakkhassa jakvAyayaNe hotthA' te pAyAbha sudhama nAmanA vyanta2 hevarnu me 23vAnu sthAna tu. 'vaNNao' tenu : pAna mo5pAtisUtramA 'cirAie' tyAhi ph| 14 42 pUnada the-yanA na prabhArI sa ve . Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 vipAkabhute - bhAvArtha-zrI jaMbUsvAmI sudharmA svAmI se duHkhavipAka bhutaskaMdha ke prathama adhyayana kA bhAva yathAvat zravaNa kara dvitIya adhyayana ke bhAva ko zravaNa karane ke liye utkaMThita hokara unase pUchate haiM ki- he bhadanna ! isake dvitIya adhyayana kA kyA bhAva hai ? taba . zrI sudharmA svAmI kahate haiM-he jaMbU ! usa kAla aura usa samaya meM nabhastalasparzI prAsAdoM evaM janamedinI se paripUrNa eka vANijagrAma nAma kA nagara thaa| jahAM para prajAmeM haraeka prakAra kA sukha aura AnaMda thA, koI bhI kisI bhI prakAra se duHkhI nahIM thaa| vahAM prajA ko na apane rAjA- kI tarapha se koI kaSTa thA, aura na anya rAjAoM kI tarapha se kaSTa thaa| prajA meM dhana-dhAnya-Adi RddhiyoM kI kamI nahIM thii| usa nagara ke IzAna koNa meM dUtIpalAza nAmakA eka udyAna thA, jo bahuta prAcIna thaa| haraeka prakAra ke vRkSoM se aura SaD Rtu kI zobhA se jo sadA alaMkRta rahatA thaa| yahAM sugharmanAmake eka vyaMtara deva kA Ayatana thaa| isakI zobhA pUrNabhadra caitya jaisI thI // sU0 1 // bhAvArtha-zrI jakhkhasvAmI zrIsudharmAsvAmI pAsethI duHkhavipAka zrutaskaMdhanA prathama adhyayanano bhAva yathAvat sAMbhaLIne dvitIya- bIjA adhyayananAM bhAvane sAMbhaLavAnI utkaMThA thavAthI temane pUchavA lAgyA ke he bhadanta ! duHkhavipAkanAmaka zrutaskaMdhanA A bIjA adhyayanane bhAva zuM che ? tyAre zrI sudharmAsvAmI kahe che ke - jakhkha ! te kALa ane te samayane viSe AkAzane sparza kare tevA bahuja uMcA mahele ane mAnavamedinIthI bharapUra eka vANijagrAma nAmanuM nagara hatuM, jyAM prajAne tamAma prakAranAM sukha ane AnaMda maLatAM hatAM, koI prakAre kaI paNa mANasa duHkhI na hatuM, temaja te nagaranI prajAne potAnA rAjavI taraphathI paNa kaI prakAre du:kha na hatuM, temaja pararAjaya arthAt bIjA rAje tane paNa bharyuM na hatuM. prajAne dhana-dhAnya Adi tamAma prakAranI gAddhionI kheTa na hatI. te nagaranA izAnakeNamAM " dUtIpalAza" nAmane eka bagIce hate, te ghaNeja prAcIna hatuM, dareka prakAranAM vRkSothI ane cha RtuonI zobhAthI hamezAM te zobhato hato. tyAM sudharmanAmanA eka vyaMtaradevanuM nivAsasthAna hatuM. tenI zebhA papAkisUtramAM varNavela pUrNabhadra citya jevI ja hatI (sU01). Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, kAmadhvajA vezyAvarNanam mUlam tattha NaM vANiyaggAme mitte NAmaM rAyA hotthA / tattha NaM mittassa rannI sirI NAmaM devI hotthA / vaNNao / tattha NaM vANiyaggAme kAmajjhayA NAmaM gaNiyA hotthA / ahINa - jAva surUvA bAvattarikalApaMDiyA causaTrigaNiyAguNovaveyA egUNatIse visese ramamANI ekatIsaraiguNappahANA battIsapurisovayArakusalA NavaMga sutta paDibohiyA aTThArasadesIbhAsAvisArayA siMgArAgAra - - cAruvesA gIyaraigaMdhavaNakusalA, saMgaya-gaya- hasiya- bhaNiya-vihiya-vilAsa - laliya saMlAva-niuNa- juttovayAra- kusalA suMdara thaNajahaNa-vayaNa karacaraNa-lAvaNNavilAsa - kaliyA UsiyajjhayA, sahassalabhA vidiSNachattacAmarabAlavIyaNiyA, kaNNIrahappayAyA vi. hotthA / bahUNaM gaNiyA sahassANaM AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANI pAlemANI viharai / 191 tattha NaM vANiyaggAme vijayamitte NAmaM satthavAhe parivasai, aDDhe / tassa NaM vijayamittassa subhaddA NAmaM bhAriyA hotthA, ahINa0 / tassa NaM vijayamittassa putte subhaddAe bhoriyAe attae ujjhiyae NAmaM dArae hotthA / ahINa jAva surU // sU0 2 // TIkA 'tattha NaM' ityAdi / 'tattha NaM vANiyaggAme' taMtra khalu vANijagrAmeM 'mitte NAmaM rAyA' mitro nAma rAjA, 'hotthA' AsIt / ' tattha NaM mittassa 'tattha NaM' ityAdi / 'tattha gaM' usa 'vANiyaggAme' vANijagrAma nagara meM 'mitte NAmaM rAyA hotthA' mitra isa nAma se prasiddha eka rAjA thA / 'tattha NaM' tyAMhi. 4 tattha NaM 4 tattha NaM' tyAM ' vANiyaggAMme' vANibhyAmanagaramA 'mitte NAmaM rAyA hotthA ' bhitra se nAmathI prasiddha me zabna hutA. G tattha NaM ' tyAM 'mittassa Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 . khiAte. raNoM tatra khalu mitrasya rAjJaH 'sirI NAmaM devI zrI ma rAjI hotyA' AsIt / 'vaSNo varNakA varNanam : tacaupapAtikamutre dvAdazasUtroktathAriNIdevIvarNanavad bodhyam / tatya NaM vANiyaggAmeM tatra khalu vANijagrAme 'kAmajhayA NAma gaNiyA kAmadhvajA nAma gaNikA, hotyA AsIt / sA kIdRzItyAha'ahINa-bhAva mulvA ahIna yAvatsalpA, atra yAvacchandAdevaM yojanA, draSTavyA'ahINapaDipugNapaMciMdiyasarIrA, lakSaNavaMjaNaguNoparvayA, mANummANappamANapaDipuNgamujAyasavvaMgadaraMgI, sasisomAkArA kaMtA piyadasaNA, muruSA' iti / tatra 'ahInamatipUrNapaJcendriyazarIrA-ahInAni-lakSaNataH, saMpUrNalakSaNAnItyarthaH paripUrNAni svalpataH, nAtislAni nAtidIyoNi nAtipInAni nAtikRzAvahAM usa 'mittassa rano sirI NAmaM devI hotyA mitra rAjA kI zrI nAma kI rAnI thii| "vAoM aupapAnikasUtra ke 12 veM satra meM dhAriNI devI kA jaisA varNana kiyA gayA hai, ThIka isI prakAra se isakA bhI varNana samajhanA cAhiye / 'tatya NaM vANiyagAme kAmajjhayA NAma gaNiyA hotyA usI vANijagrAma nagara meM kAmavajA isa nAmakI eka gaNikA vezyA thii| 'ahINa-jAva-mukhvA' jo ahIna yAvat surUpa thI, yahAM 'jAva' zabda se 'ahINapaDipuNNapaciMdiyasarIrA, lakvaNayaMjaNaguNovavecA. mANummANappamANapaDipuSNamujAyasavaMgasuMdaraMgI, sasimonAkArA, kaMtA, piyadasaNA. suruvA, ina padoM kA grahaNa huA hai| jinakA artha isa prakAra hai-lakSaNa kI apekSA ahIna-arthAt samasta lakSaNoM se yukta, nayA svarUpa kI apekSA paripUrNa-na adhika sno sirI gAmaM devo hotyA' te bhinAne zrI nAmanI rAhI tI. 'vaSNaoM tenuM varNana pAkiTanA ( ra ) bAramA sUtramAM dhAriNI devInuM je pramANe varNana kareluM che te ja pramANe A zrI-nAmanI raNanuM varNana samajI levuM. 'tatya NaM vANiyaggAme kAnajhayA NAmaM gaNiyA hotyA ' te pAlisya bha nAmA mana nabhanI meM vezyA hetI tI. 'ahINa-jAva-surUvA' te na yA vRkSya tI. saNe . 'jA' yA 'ahINapaDipuraNapaMciMdiyamagarA. lakhapavaMjaNaguNovaveyA. mANummANappamANapaDipuSNamujAyasavvaMgasuMdaraMgI, samiyomAkAga kaMtA piyadasaNA mRtvA mA 52 49i pahe. apae 43vAbhA sazyAM manaH ma bha prabho :- kSAnI apekSAle mahIna arthAt kamara kayI yuna, tathA kAranI apekSAo paripUrNa arthat - dUtA-dIrdhatA Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkavandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, kaamdhvjaaveshyaavrnnnm.| 193 niityrthH| etAdRzAni paJca indriyANi yatra tadahInaparipUrNapaJcendriya, tAdRzaM zarIraM yasyAH sA tathA, 'lakSaNavyaJjanaguNopapetA' lakSaNAni=cihnAni-hastarekhAdirUpANi svastikAdIni, vyaJjanAni-mazatilAdIni, tAnyeva guNAH prazastarUpAH; tairupapetA-susaMpannA / 'mAnonmAnapramANapratipUrNasujAtasarvAGgasundarAgI, mAna jalAdiparipUrNakuNDAdipraviSTe puruSAdau yahA droNaparimitaM jalAdi niHsarati, tadA saH puruSAdirmAnavAnucyate, tasya zarIrAvagAhanAvizeSo mAnamatra gRhyate / unmAnam UrdhvamAnaM-yat tulAyAmAropya tolane'rdhabhArapramANaM bhavati tat / pramANaM-nijAGgalIbhiraSTottarazatAGgaliparimitocchrAyaH, mAnaM ca unmAnaM ca pramANaM hasva na adhika dIrgha, na adhika pIna aura na adhika kRza, apanera pramANa se viziSTa aisI pAMcoM indriyoM se jisakA zarIra suzobhita thaa| hasta kI rekhA Adi cihnarUpa jo svastika Adi huA karate haiM ve lakSaNa kahe jAte haiN| masA. tila Adi jo zarIra meM huA karate haiM ve vyaJjana haiN| ina donoM prakAra ke cihnoM se jo saMpanna thii| jala se bhare hue kuNDa meM manuSya ke praviSTa hone para jaba usase droNaparimita jala bAhara nikalatA hai taba vaha purUSa mAlavAlA kahalAtA hai| yaha mAna zarIra kI avagAhanA-vizeSarUpa hI yahA~ gRhIta huA hai| tarAjU para caDhAkara to tolane para jo ardhabhAra pramANa hotA hai vaha unmAna hai / apanI aMguliyoMdvArA 108 aMguliparimita jo uMcAI hotI hai vaha pramANa hai| arthAt usake zarIra ke mastaka se lekara pairataka ke samasta mAla unmAna evaM pramANa se yukta the, (lAMbApaNuM ane TukApaNuM), sthUlatA-kuzatA (jADApaNuM ane dubaLApaNa) thI rahita pitapotAnA pramANathI viziSTa saMpUrNa zaktivALI pAMca IndriyothI jenuM zarIra suzobhita hatuM, hAthanI rekhA vagerenA cihnarUpa je svastika Adi hoya che tene lakSaNa kahevAmAM Ave che, masA, tila, Adi je cinha zarIramAM thAya che tene vyaMjana kahe che. te upara jaNAvelA banne prakAranA cihnothI te yukta hatI. pANInA bharelAM kuMDamAM manuSya praveza karatAM temAMthI droNa-pramANu pANI bahAra nIkaLe tyAre karatAM temAMthI droNa-pramANe pANI bahAra nIkaLe tyAre te puruSa mAnavALA kahevAya che. e mAnane te zarIranI avagAhanAvizeSarUpe ja ahIM grahaNa karela che. trAjavA para caDhAvIne taLavAthI je ardhabhAra pramANa thAya che te unmAna che. pitAnI AMgaLIothI 108 AMgaLIonA pramANamAM je uMcAI hoya te pramANa kahevAya che. arthAt te vezyAnuM tamAma zarIra mastakathI laIne paga sudhInA tamAma avaye mAna. unmAna ane pramANathI yukta hatA, tathA je je avayanI Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 104 . . vipAkazrute ceti mAnonmAnapramANAni, taiH pratipUrNAni=saMpannAni, ata eva sujAtAni= yathocitAvayavasaMnivezayuktAni, sarvANi-sakalAni, aGgAni mastakAdArabhya careNAntAni yasmiMstAdRzam, ata eva sundaramaGgaMvapuryasyAH sA tathoktA / 'zazisaumyAkArA kAntA priyadarzanA'-zazIva-candra iva, saumyaH mundaraH, AkAra: svarUpaM yasyAH sA tathA, kAntA kamanIyA-manoharA, priyaM hRdayAhlAdakaM darzanaM yasyAH sA tathA / surUpA-zomanaM rUpaM yasyAH sA tathA / 'vAvattarikalApaMDiyA' dvAsaptatikalApaNDitA, 'causahigaNiyAguNovaveyA' catuHpaSTigaNikAguNopapetA, 'egUNatIse visese ramamANI' ekonaviMzati vizeSeSu ramamANA, 'ekkatIsaraiguNappahANA' ekatriMzadUtiguNapradhAnA, 'battIsapurisovayArakusalA' dvAtriMzatpuruSopacArakuzalA, 'NavaMgasuttapaDiyohiyA' navAGgasuptaprativoMdhitA, 'aTThArasadesItathA jina avayavoM kI jailI sundara racanA honI cAhiye, vaisI hI sundara racanA se ve viziSTa the- kisI bhI aMga kI racanAnyUnAdhika nahIM thii| isIliye jisakA zarIra sarvAGgasundara thaa| jisakA AkAra candramA ke samAna sosya thaa| jo mana ko haraNa karanevAlI hone se kamanIya thii| jisakA darzana bhI antaHkaraNa ko AhlAdakArI thaa| isIliye jisakA rUpa viziSTa zobhA se yukta thaa| vaha 'vAyattarikalApaMDiyA' bahattara (72) kalAoM meM nipuNa thii| 'causiTTagaNiyAguNovaveyA' gaNikA ke cosaTha (64) guNoM se yukta thii| 'ekatIsaraDaguNappahANA' ratisaMbaMdhI 31 guNoM meM atizaya catura thI, 'battIsapurisovayArakusalA' 32 aise guNa ki-jinale puruSavarga apanI ora AkRSTa ho-rIjheM, unameM vizeSa catura, 'NavaMgasutnapaDivohiyA' jevI rIte sundaratA ane racanA hovI joIe tevI ja sundara racanAthI te pUrNa hatI, keI paNa aMganI racanA jUnAdhika na hatI, eTale ke tenuM zarIra sarvAMgasudara hatuM, jene AkAra candramAsamAna saumya hatA, je manane haraNa karavAvALI hovAthI kamanIya hatI. jenuM darzana paNa anta:karaNane AlAda mApanA3 tu. tethii| renu 35 viziSTapU tu, te 'vAvattarikalApaMDiyA' paDate2 (72) sAma nipuNa tI. 'causadvigaNiyAguNovaveyA' garinA yA gug| tenAmA // tA. 'egaNatIse visese ramamANI' bhAgavatrI (28) viSayasamadhI vizeSAmA 2bhaeY 42vA pANI tI. 'ekatIsaraiguNappahANA' tisamadhI zatrIsa (31) guNomA bhatizaya yatu2 tA. yattIsapurisovayArakusalA' vA trIsa guo tenAmA hatA nAthA puruSavargarnu pitAnA tarapha AkarSaNa thAya ane tenA para prasanna thAya te guNomAM vizeSa catura Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 2, kAmadhvajAvezyAvarNanam 195 bhAsAvisArayA' aSTAdaza dezIya bhApAvizAradA 'siMgArAgAracAruvesA' zRGgArAgAracAruvepA-zRGgArasya=gRGgArarasasya agArabhitra = gRhabhitra cAruH = zobhano veSo= nepathyaM vastrAdiracanA yasyAH sA tathA / 'gIya-raha- gaMdhavaNaTTa-kusalA' gIta-rati- gandharva nATya- kuzalA gIta ratizvAsau gandharva nATya kuzalA ceti samAsaH / gandharva - nRtyayuktagItam, nATacaM tu nRtyameva, tatra kuzalA / 'saMgaya-gaya- hasiya-bhaNiyavihiya-vilAsa-laliya-sailAba - niuNa-junovayAra-kusalA' saMgata-gata hasita- bhaNita-trihita-vilAsa-lalina-saMlApa nipuNa yukopacAra- kuzalA-saMgateSu = samuciteSu gataisita - bhaNita-vihita-vilAsa - lalinasakApeSu nipuNA, tatra gataM gamanaM gajahaMsAdiban, hasitaM - smitaM bhaNitaM vacanaM kokilavINAdisvareNa ca yuktaM, vihitaM veSTitaM, vilAso-netraceSTA, lalitasaMlApaH- vakroktyAdyalaGkArasahitaM parasparaM bhASaNaM, teSu soye hue nava aMga-do kAna, do netra, do nAka, eka jIbha, eka camaDI aura eka mana ce jisake jaga cuke haiM, arthAt jisakI samasta indriyAM apanAra viSaya grahaNa karane meM baDI nipuNa haiM, aisI thI / ahArasadesI bhAsA visArayA' vaha 18 dezoM kI bhASA jAnanevAlI thI. 'siMgArAgAracAruvesA' zRMgAra rasa kA ghara, sundara vastrAbhUSaNoM se sajjita veSabhUSAvAlI, gIya-raha-gaMdha-Na-kusalA' vidyA meM, ratividyA meM aura gandharva, nATyakalA (nRtyayukta gIta kA nAma gaMdharva, aura kevala nAcane kA nAma nATya ) inameM kuzala, saMgaya-gaya- hasiya- bhaNiyavihiya-vilAsa-laliya-saMlAva- niuNa-juttova-yAra-kusalA saMgata- samucita gatagaja evaM haMsa Adi jaisI cAla calane meM hasita-hasane meM, bhaNita kokila jaisI vANI bolane meM, vihita - aneka prakAra kI manako lubhAne vAlI ceSTAoM meM vilAsa - netra kI ceSTA meM, lalita saMlApaDatI. 'NavaMga suttapaDivoDiyA' suteSAM nava aMga - DAna, se netra, nAnA me chidra, eka jIbha, eka cAmaDI ane eka mana, te jenAmAM jAgI cUkelAM hatAM, arthAt jenI tabhAbha indriyo ghota--ghotAnA viSayeo zraNu zyAmAM mahunna niyuSu DatI. 'aTThArasadesIbhAsAvisArayA' ne aThAra dezanI lApA laghunArI hatI, 'siMgArAgAracAruvesA' zRMgArarasanuM ghara, sundara pothIti veSa bhUSAvANI, 'gIya-raha-gaMdhavya NaTTakusalA' saMgIta-vidyAmAM rati-vidyAmAM ne gaMdharva, nATayasA (nRtyayukta gItanuM nAma gaMdharva, ne nAthavAnuM nAma nATya ) tebhAMza, saMgaya-gaya- hasiya-bhaNiyavihiya-vilAsa-laliya-saMlAva-niuNa- juttovayAra kusalA, saMgata-samuthita gataza ane `sa Adi jevI cAla cAlanArI, hasita hasavAmAM, bhaNita-keAkilA jevI pANI vAmAM viddhita-ane! prahAranI bhanne bolAve tevI zobhAM visAsa Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . .: . vipAkayate nipuNA-caturA, tathA yukteSu-samuciteSapacAreSu kuzalA, tataH padadvayasya karmadhArayaH / 'suMdara-thaNa-jahaNa-vayaNa-kara-caraNa-naraNa-lAvaNNa-vilAsa-kaliyA' sundarastana jaghana-badana-kara-caraNa-nayana-lAvaNya-vilAsakalitA, mundarastanajaghanAdinayanAnneSu lAvaNyavilAsayuktetyarthaH; siyajjhayA' ucchritadhvajA-UrcIkRtajayapatAkA, 'sahassalaMbhA' sahasralAbhA, sahasralAbhaH-gItanRtyAdikalApradarzanasya zulkaM yasyAH sA tathA, 'vidiNNachattacAmaravAlvIyaNiyA' vitIrNachatracAmaravAlavyajanikA-chatraM ca cAmaraM ca vAlavyajanikA veti dvandvaH, chatracAmaravAlavyananikAH, tA vitIrNAH-bhUpena pAritopikatayA dattA yasyai sA tathA, 'kaNNIrahappayAyA vi' nipuNa-vakrokti Adi alaMkArasahita paraspara saMbhASaNa karane meM vizeSa vizArada, ucita upacAra karane meM bahuta hI kuzala suMdara-thaNa-jaNavayaNa-kara-caraNa-lAvaNNa-vilAsa-kaliyA, sundara aMga-pratyagoM se yukta, ramaNIya jaMghAyoM se manohara, caMdratulya sukha se saMpanna, kamala jaise kara-caraNa vAlI, tathA lAvaNya aura vilAsa le viziSTa, athavA lAvaNya ke vilAsa le sahi thI, 'UsiyajjhayA jisake vilAsabhavana para sadA vijayapatAkA phaharAtI rahatI thI, 'sahassalaMbhA' jisake gIta, nRtya Adi kalAoM kA zulka (phIsa) sahasramudrAye thIM, 'vidiNNachattacAmaravAlavIyaNiyA' rAjA kI ora se jile pAritoSikarUpa meM chatra cAmara aura vAlavyajana pradAna kiye gaye the, aura 'kaNNIrahappayAyAvi' jo kIratha-pravaNavizeSa meM baiThakara gamana karanevAlI thI, aisI vaha kAmadhvajA nAmakI vezyA hotyA. thii| 'kaNNIrahappayAyA vi' meM navanI ceSTAmAM lalatasaMlApanipuNavokti Adi alaMkArasahita paraspara saMbhASaNa vAmA vizeSa vizA26, yata 52 42vAmA marDara huza, 'sundara-thaNa - jahaNa -bayaNa -kara -caraNa-lAvaNNa-vilAsa-kaliyA' muMha2 maga-pratyagAthA cuta, ramaNIya jaMghAothI manohara, caMdratulya mukhavALI, kamaLa sarakhA kara-caraNa vALI tathA lAvaNya ane vilAsathI viziSTa athavA lAvaNyapUrNa vilAsa sahita hatI, 'UsiyajmayA' bhane renA vizAmabhavana 952 tenA nAmanI sahAya virat 324tI tI. kavI 'sahassalaMmA 'renA oAta. nRtya mA sAmAnu zu (sa) samudrAsa tu. 'vidiNNachattacAmaravAlaviyaNiyA' rAta tathA raNe nAmamAtra, yAbha2 mane mAyana mecyA hatA, bhane 'kaNNIrahappayAyAvi' je kaNaratha-viziSTa prakAranI savArImAM besIne prayANa karavAvALI hatI. A mA zakti banAdI te 'abhayA ' nAmanI vezyA hotyA! tI. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2 kAmadhvajAvezyAvarNanam 197 kIrathaprayAtA'pi-karNIrathaH pravahaNavizeSaH, tena prayAta-gamanaM yasyAH sA tathA, kIrathohi kepAzcideva RddhimatAM bhavatIti, so'pi tasyA astItyatizayapratipAdanArtho'pizabda iti / 'hotthA' AsIt, sA kAmadhyajAnAmnI vezyA evaMvidhA''sIditi bhAvaH / sA gaNikAsu mukhyA''sIdityAha-'vahUNaM' ityAdi / 'vahaNaM gaNiyAsahassANaM' bahUnAM gaNikAsahasrANAm 'AhevaccaM' AdhipatyaM = netRtvam, 'porevaccaM' pauroyatya-purovatitvam--agresaratvamityarthaH, 'sAmittaM' svAmitvaMprabhutvaM 'bhaTTitta'. bhartRtvaM poSakatvam , 'mahattaragattaM' mahattarakatvam anyavezyApekSayA zreSThatvama, ANAIsaraseNAvaccaM' AjJezvarasenApatyama-AjJezvaraH= AjJAmadhAno yaH senApatistasya bhAvaH karma vA-AjJezvarasenApatyam, tadiva tattathA, tat 'kAremANI' kArayantI paraiH, 'pAlemANI' svayaM pAlayantI 'viharai' viharati / api zabda isa bAta kI puSTi ke nimitta sUtrakArane diyA hai ki yaha karNIratha vizeSanika vyaktiyoM ke hI ghara para hotA hai; vaha bhI usake pAsa thA, isase usake Rddhi kI atizayatA jAnI jAtI hai| 'bahUNaMgaNiyAsahassANaM AhebaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaramA ANAIsaraseNAvaccaM kAremANI pAlemANI viharaI' vaha vezyA samasta gaNikAoM meM mukhya thI isIlie hajAroM vezyAoM kA netRtva karatI thI, una saba meM agresara mAnI jAtI thii| svAminIrUpa se unameM prasiddha thii| una sabakA yaha poSaNa karatI thI, anya vezyAjanoM kI apekSA isI kAraNa yaha zreSTha ginI jAtI thii| jisa prakAra apanI senA kA nAyaka senApati samasta apanI senA meM AjJApradhAna senApatitva pada kA upabhoga karatA hai, athavA apanI AjJA"kaNNIrahappayAyAvi" mA 54mA "api" za6 me pAtanI puSTi bhATe sUtradhAre mAsa che ke-A karatha, vizeSa dhanavAna mANasonA ghera ja hoya che, te ratha paNa tenI pAsa ta, 52thA tenI RddhinI vizeSatA rAya . 'vahaNaM gaNiyAsahassANaM. AhevacaM porevacaM sAmittaMbhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvacaM kAremANI pAlemANI viharai' te vezyA samasta vezyAmA bhujya tI; tathA 4zana mA bhavana bIjI hajAre vezyAonuM netRtva-netApaNuM karatI hatI, ane te sarvamAM agresara manAtI hatI, bIjI tamAma vezyAomAM svAminarUpathI tenI prasiddhi hatI, ane te so vezyAonuM piSaNa karatI hatI, A kAraNathI te saumAM zreSTha gaNAtI hatI. je pramANe potAnI senAne nAyaka-senApati pitAnI tamAma senAmAM AjJApradhAna-senApatipadane upaga kare che, athavA pitAnI AjJA pramANe Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 vipAzrute - 'tattha NaM vANiyaggAme Nayare' tatra khalu vANijagrAme nAre 'vijayamitte NAmaM satyavAhe parivasaI' vijayamitro nAma sArthavAhaH parivasati / sa kIdRzaH ? ityAha-'ar3e' ADhayA samRddhisampannaH / 'tassa NaM vijaya mittassa' tasya khalu vijayamitrasya 'subhahA NAmaM bhAriyA' subhadrA nAma bhAryA hotyA AsIt, sA kIdRzI?-tyAha-'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA' ahInaparipUrNapaJcendriyazarIrA / 'tassa NaM vijayamitrassa putte' tasya khalu vijayamitrasya putraH, 'mubhahAe bhAriyAe' mubhadrAyA bhAryAyA 'attae' AtmajA-aGgajaH, 'ujjhiyae NAmaM dArae' ujjhitako nusAra usakA saMcAlana karatA hai, ThIka yaha bhI samasta vezyAjanarUpa apanI senA kA saMcAlana karatI aura usameM apanI AjJA kA ekacchatra rAjya sthApita karatI thii| isakI icchA ke viruddha vahAM eka bhI vezyA pravRtti nahIM krtii| jo bhI koI niyama yaha banAtI usakA yaha svayaM pAlana karatI huI dUsarI vezyA se bhI pAlana karAtI thii| ___ 'tatya NaM vAgiyaggAme' usa vANijagrAma nagara meM 'vijayamite NAma satyavAhe parivasaI vijayamitra nAmakA eka sArthavAha rahatA thA / 'aDDhe' vaha bahuta adhika dhanI thaa| 'tassa NaM vijayamittassa subhadA NAma mAriyA hotyA' usa vijayamitra sArthavAha kI stubhadrA nAma kI patnI thii| 'ahINa.' vaha ahIna aura paripUrNa paMcendriyoM se viziSTa zarIravAlI thii| 'tassa NaM vijayamittassa putte subhadAe bhAriyAe attae ujhiyae NAmaM dArae hotyA' usa vijayamitra sArthavAha kA eka putra thA, jo subhadrAbhAryA kA aMgajAta thA, evaM jisakA nAma ujjhita thaa| te senAnuM saMcAlana kare che, barAbara tevI ja rIte kAma dhvajA vezyA paNa tamAma vezyAjanarU5 pitAnI senAnuM, saMcAlana karatI ane tenA para pitAnI AjJAnuM ekachatra rAjya sthApita karatI hatI, tenI IcchAviddha tyAMnI eka paNa vezyA keI paNa kAma karatI nahi. pote je kAMI niyama kare tenuM pate pAlana karatI, ane bIjI vezyAo pAse pAlana karAvatI hatI. 'tatyaNaM vANiyaggAme allegeyAma nAma "vijayamitte NAmaM satyavAhe pari- vasaI' piyabhitra nAbhano me sArtha vADa (8) rahetA to. 'aDDhe ' te mahu yanayAna .. tamsa NaM vinayamittassa mubhadA NAmaM bhAriyA hotyA' te vinyabhitra sArtha " nI sunA nAmanI patnI tI. 'ahINa. 'te mau3-mApa] vinAnI pUrNa aMgavALI) ane tamAma pAMca IndriyethI viziSTa zarIravALI hatI tassa NaM vijayamittamsa putte mubhadAe bhAriyAe attae ujjhiyae NAmaM dArae hotyA' te vigyabhitra sArthavAr3ane me putra hatA, renu nAma Glorid tu, Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakadArakajanma nAma dArakA bAlakaH, 'hotthA' AsIt, saH kIdRzaH ? ityAha-'ahINa jAva surUve' ahIna-yAvat-surUpa: sundarAkRtikaH, atra 'yAvat'-padena 'ahInaparipUrNapaJcendriyazarIraH, ityArabhya surUpaH ityantaH padasamUhaH saMgrAhayaH // sU0 2 // yaha 'ahINa jAva surUve' ahIna yAvat surUpa thii| yahAM 'jAva' pada se 'ahINapaDipuNNapaMcidiyasarIre, lakkha gavaMjaNaguNovavee, mANummANappamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMge, sasisomAkAre, kaMte, piyadaMmaNe surUve' ina sUtrokta samasta padoM kA saMgraha karanA cAhiye / inakA artha pichale sUtra meM spaSTa likhA jA cukA hai| bhAvArtha-usa vANijagrAma nAmake nagara meM mitra nAmase prasiddha eka rAjA thaa| usakI rAnI kA nAma zrIdevI thA / vaha samasta striyoM ke ucita sadguNoM se vibhUSita thii| rAnI dhAriNI jaisI hI yaha thii| usa nagara meM kAmadhvajA nAma kI eka vezyA rahatI thii| jo saundarya se bharI huI thii| vezyAoM meM jitane bhI guNa hone cAhiye ve saba isameM the / 72 kalAoM kI yaha pUrNa catura thii| gaNikA ke 64 guNoM se yaha tanmaya thii| 29 prakAra ke vizeSoM meM yaha pUrNa dakSa thI / 31 prakAra ke rativiSayaka guNoM kI yaha pUrNa jAnakAra thI / parapuruSoM ke rijhAne meM hetubhUta 32 prakAra ke upacAroM meM yaha pUrNarUpa se kuzala thii| zRMgArarasa kI yaha parAre subhadrA lI thI ma paame| hato, te 'ahINa jAva surUve' ahIna yAvat surupa hato. 'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIre, lakkhaNavaMjaNaguNovavee mANummANappamANa DipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMge sasisomAkAre kaMte piyadaMsaNe, surUve' A sUtramAM kahelA e tamAma vizeSaNethI yukata hate. e padano artha pAchaLanA sUtramAM spaSTa lakhe che. bhAvArtha -te vANijagrAma nagaramAM mitra nAmathI prasiddha eka rAjA hato. tenI rANInuM nAma zrI devI hatuM. te tamAma strIonA ucita saddaguNethI zobhAyamAna hatI. pariNI rANI jevI te hatI. te nagaramAM kAmavajA nAmanI eka vezyA rahetI hatI. te sauMdaryathI bharapUra hatI. vezyAomAM jeTalA guNe havA joIe te tamAma tenAmAM hatAM, bahetera kalAomAM te pUrI catura hatI, gaNikAnA cosaTha guNemAM te tamaya hatI. ogaNatrIza (29) vizeSamAM te pUrI rIte kuzaLa hatI, ekatrIza 31 prakAranA rativiSayaka guNanI pUrI jANakAra hatI parapuruSane rIjhAvavAmAM upayegI batrIsa (32) prakAranA upacAramAM te pUrI rIte kuzala hatI. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 vipAkazrute kASThA thI / sundara veSabhUSA se yaha sadA susajita rahA karatI, evaM gIta, rati aura gaMdharvanRtya meM yaha vizeSarUpa se prasiddha thI / isakI cAla mattagajarAja jaisI thii| kokila evaM vINA kA svara bhI isake sAmane phIkA thaa| ceSTAe~ bhI isakI manako mugdha karane vAlI thIM / netroM kA nartana isakA ajIvaprakAra kA thA / vakrokti Adi alaMkAra to isake bhASaNa meM bhare hI rahate the / isake saba aMga-pratyaMga sundara the| caMdramA bhI isake mukhazrI ke samakSa lajita hotA rahatA thaa| isake karapallava kamala ke samAna komala the / aniyAre dIrgha nayanoM kI citavana to adbhuta hI thii| isake vilAsabhavana para sadA dhvajA phaharAtI rahatI thii| eka bAra ke hI gItanRtya Adi meM jisa hajAroM mudrAoM kI prAti ho jAyA karanI thI / rAjA kI ora se bhI ise puraskArarUpa meM chatra cAmara Adi prApta hue the| jahAM para bhI yaha jAtI thI karNIratha meM baiTha. kara hI jAtI, itanI to yaha vibhUtimatI thii| yaha apane samasta gaNikAoM ke samUha kA netRtva karatI thii| saba hI isakI AjJAnusAra calatI aura isake pratyeka Adeza ko zira-mAthe para caDhAtI thii| matalaba kahane kA yaha ki-jisa prakAra senApati apanI senA zRMgArarasanI te te avadhi hatI, sundara veSa-bhUvAthI e hamezAM susajita rahetI hatI e pramANe gIta, rati ane gaMdharva nRtyamAM te khAsa karIne vadhAre prasiddha hatI. tenI cAla madonmatta hAthI jevI hatI. svaramAM keyala ane vANInA svara paNa tenA svara pAse phIkA lAgatA hatA. tenI dareka ceSTAo paNa manane mugdha karanArI hatI. netranA palakArA paNa vicitra prakAranA hatA. vakaeNkita Adi alaMkAra te tenA bhASaNamAM bharelAja rahetA hatA. tenA tamAma aMga-upAMga sundara hatAM. candramAM paNa tene mukha pAse lAyamAna thaI jato hato. tenA banne hAtha kamala jevA kemaLa hatA, sauthI ajaba lAMbA netronI citavana addabhutaja hatI, tenA vilAsabhavana para hamezAM vija pharakatI rahetI, ekaja vakhatanA tene gIta ane nRtyamAM hajAre rUpiAnI prApti thatI hatI, eTaluM ja nahi paNa rAjA taraphathI tene chatra, cAmara Adi sakArarUpe maLelAM hatAM, ane jyAM jatI hatI tyAM kaNarathamAM besIne jatI hatI. A pramANe te vaibhavazAlI hatI. te pitAnI tamAma gaNikAonuM netApaNuM karatI, ane tamAma tenI AjJA pramANe cAlatI, temaja tenA dareka hukamane gaNikAo pitAnA mAthA para caDhAvatI hatI, tAtparya eja ke-je pramANe senApati Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ vi. TIkA, zru. 1, a0 2 bhagavadvandanArtha mitrarAjasya gamanam / 201 // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM jAva smosddhe| parisA niggyaa| rAyAvi niggao, jahA kUNio niggao dhammo khio| parisA rAyA paDigayA // sU0 3 // TIkA teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre' tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAna mahAvIraH 'jAva' yAvatpUrvAnupUrvyA caran grAmAnugrAmaM dravan yatraiva vANijagrAmanagarasya dutIpalAzanAmakamudyAna, yatraiva mudharmayakSasya yakSAyatanaM vartate, tatraiva 'samosaDhe' samavasRtaH= kA saMcAlana karatA hai-ThIka usIprakAra yaha bhI vezyAoM kI senApati jaisI hI saMcAlikA thii| usa nagara meM eka vijayamitra nAma kA sAthevAha rahatA thA jo vizeSarUpa se dhanasaMpanna thaa| isakA patnI kA nAma subhadrA thaa| isake ujjhita nAmakA eka putra thaa| yaha bahuta hI adhika saundaryasaMpanna thaa| isakA pratyeka aMga aura upAMga lAvaNyatA se bharA huA thA / / smR0 2 // teNaM kAleNaM' ityAdi ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' usa kAla usa samaya meM 'samaNe bhagavaM jAva samosaDhe ' zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu pUrvAnupUrvI se grAmAnugrAma vihAra karate hue jahAM bANijagrAma nAma ke nagara meM dUtIpalAza nAma kA udyAna thA, aura usameM jahAM para sudharmayakSa kA pitAnI senAnuM saMcAlana kare che te ja pramANe kAmadevanA paNa vezyAonuM senApati pramANe saMcAlana karatI hatI te nagaramAM eka vijayamitra nAmano sArthavAha ( dhanavAna saMghane nAyaka ) rahetA hatA. ane te vizeSarUpamAM dhanasaMpanna hatuM. tenI patnInuM nAma subhadrA hatuM. tene ujhita nAmane eka putra hatA, te paNa bahu ja vadhAre saMdaryathI saMpanna hatuM. tenA pratyeka aga ane upAMga lAvaNyatAthI bharelAM zetAM hatAM. (sU0 2) 'teNaM kAleNaM' tyAha. . ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te // bhane ta samayane va 'samaNe bhagavaM jAva samosaDhe' prabhaY lagavAna mahAvIra prabhu pUrvAnunI thI yAmAnuyAbha vihAra karatA thakA jyAM vANijagrAma nAmanA nagaranuM dUtI palAza nAmanuM udyAna (bagIce) Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute samAgataH / parisA pariSad-janasaMhatiH, niggayA' nirgatA-bhagavadvandanArtha nagarato niHsRtaa| 'rAyAtri rAjA'pi mitranAmA nRpaJca niggaoM nirgataH bhagavantaM canhiM vanagarato niHsRtaH / 'jahA RNio nigaoM yathA kUNiko nirgataH, yathA kRSiko rAjA hastiskandhavarAtaH sakAraSTamAlyadAmnA chatreNa priyamANena zvevaracAmareladdhayamAnaiH vaizramaNa ina narapatiH, amara panisaMnibhayA Ayatana thA vahAM para pdhaare| parisA nigayA prabhu kA Agamana sunakara nagara kI pariSad ekatrita hokara prabhu ke darzana aura dharmaaSaNa ke liye harpita hotI huI niklii| rAyA vi nipao jahA kRNio niggao ' rAjA bhI kRNika rAjA kI taraha baDe hI ThATabATa se apane rAjamahala se prabhu ko vaMdana karane ke liye niklaa| prabhu ko baMdanA ke liye kuNika rAjA jisa prakAra kI taiyArI ke sAtha nikalA thA, usakA varNana isa prakAra hai-zrI asaNa bhagavAna mahAbora jita samaya nagarI ke uzAna meM vihAra karate hue padhAre the usa samaya unake Agamana kA vRttAnta sunakara unaka vaMdana ke liye rAjA kRNika bhI zreSTha gajarAja para baiTha kara gayA thA usake Upara channadhAriyoMne jo rAjyacihnasvarUpa zveta chana tAnA thA vaha koraMTa ke puSyoM kI mAlA se cAroM ora se veSTita thA, koraMda kI mAlAe~ usake cAroM ora laTaka rahI thiiN| usake donoM pA. vabhAga kI tarapha sapheda sundara do cAmara dula rahe the / rAjA usa hatuM, ane temAM je keka sudhInuM nisAna hatuM te ThekANe padhAryA parisA ninnayA anudaM na mana nanaNAne nAnI pazdhiA meDI ne pradutA zana bhane manI pAdhI na mAre .bhIne nIjI. 'rAyA vi ninabhI naha RNiyA nigamao na. 28 59 di4 me prabhAho - nAdathI gAya Dana. te pramANe DaDamarathI potAnA rAjamahethI prabhune vaMdanA karavA niTe nIkaLyA. pazunI uMne mATe kRdikarA je pramANe taiyArI karIne nIkaLyA hatA. tenuM varNana . praNe che-- - bhagavAna jaDAvIra je samaye caMpAnagarInA udhAra vaDara kara kA padhAryA tA te samaye temane ramAvavAnI vAta sAMbhaLIne temane vaMdana karavA mATe rAja kuhika paNa sauthI sArA hAthI para besIne gayA hatA tenA upara tradhArI che je sapheda ravhirUpa chatra rAkhyuM hatuM tene keraMTanA panI mALa. cAre bAju vaLelI hatI. ane cAre bAju te mALAo laTakatI hatI. ane tenI banne bAju-tarapha sapheda sura be cAmara DhaLI rahyAM hatAM. A samaye rAjAne dekhAva, jenArAone kubera je jAte hate. Indra jevI vibhUtithI tenI nirmala Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3D vipAkavandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, mitrarAjasyaRddhivarNanam. / 203 RdvadyA prathitakIrtiH, hayagajasthAnarayodhakalitayA caturaGgiNyA senayA samanugamyamAnamArgaH sarvAlaGkAravibhUpito mahatyA RddhayA mahatyA jhutyA mahatA valena mahatA samudayena mahatA vastruTinayugapatmavAditena zaGkha-paNana-paTaha-bheri-jhallarikharamukhI-huDukka-muraja-mRdaGga-dundubhi-ni?panAditaraveNa caspAyA nagaryA madhyamadhyena bhagavantaM vandituM nirgatastathA mitranAmako bhUpo'pi vANijagrAmanagarAnirgata ityarthaH / nirgatya yatraiva dUtIpalAzAkhyamudyAnaM tatraivopAgacchati, upAgatya samaya dekhanevAloM ko kubera jainA mAlUma hotA thaa| indra jaisI vibhRti se isakI nirmala kIrti khUba baDha rahI thii| isake Age 2 hAthI, ghoDA, ratha aura baliSTha yoddhAoM kA samUha rUpa caturaMgiNI senA cala rahI thii| isake zarIra para rAjyavibhUti ke paricAyaka aura nRpati ke dhAraNa karane yogya samasta alaMkAra apanI pUrNa AbhAse camaka dasaka karate hue suzobhita ho rahe the| isa prakAra yaha rAjA viziSTa Rddhi se zarIra kI viziSTa kAnti se, apanI samasta senA se, umarAva Adi sarva prakAra ke parivAra ke samudAya le aura sarva prakAra ke vAditroM ke eka hI sAtha kiye gaye garjanarabale yukta zaMkha, paNana, paTaha, bherI, jhAlara, kharamukhI, huDukka, muraja, mRdaGga aura duMdubhI Adi ke ni?SoM kI sahAdhvani le lahita hokara caMpAnagarI ke ThIka bIcAbIca se hokara prabhu ko vaMdana karane ke liye nikalA thA, isI prakAra kI sajAvaTa se mitrarAjA bhI prasu ke Agamana kA vRttAnta sunakara unake vaMdana ke liye apane nagara se nikalA / nikala kara vaha vahAM pahu~cA, jahA dutIpalAza nAma kA bagIcA thaa| usake kucha pAsa kIrti khUba vadhatI jatI hatI. tenA AgaLa-AgaLa hAthI, ghoDA, ratha ane balAna ddhAone samUha rUpa caturaMgaNa senA cAlatI hatI. tenA zarIra para rAjya vibhUtinI oLakhANa ApanAra ane rAjAe dhAraNa karavA cAca tamAma alaMkAra te dhAraNa karavAthI pUrNa kAMtithI cakacakATa karatAM bhatA hatA. A pramANe A rAja vizeSa prakAranI saMpattithI, zarIranI vizeSa kAntithI, pitAnI samasta senAthI, umarAva Adi sarva prakAranA parivAra samudAyathI ane sarva prakAranA vAjIMtranA eka sAthe thatI garjanAthI yukata, zama, pazupa, 423, sI, Asa2, parabhujI, hu, bhu24, bhRga bhane 6gell AdinA avAjanA mahAdhvanisahita caMpAnagarInA madhya rastA para thaIne prabhune vaMdana karavA mATe nIkaLyA hatA, AvA ja prakAranI sajAvaTathI mitrarAjA paNa prabhunA AgamananI hakIkata sAMbhaLIne temane vaMdana mATe pitAnA nagarathI nIkahyA, ane nIkaLIne tyAM tIpalAza nAmane bagIce te tyAM pahoMcI gayAM. najIkamAM jatAM ja teNe bhagavAnane Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 vipAkazrute zramasya bhagavato mahAvIrasya nAtidUre nAtisamIpe chatrAdikaM tIrthakarAtizayaM pazyati dRSTvA abhiSekyaM hastiratnaM sthApayati, sthApayitvA AbhiSekyAd hastiratnAt pratyavarohati, pratyavaruhya khaGgacchatracAmaramukuTAdirAjacihnAni tyaktvA yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNa bhagavantaM mahAvIraM paJcabhirAme abhigacchati / paJcavidhenAbhigamena abhiratya zramaNasya bhagaaat mahAvIrasya trIn vArAn AdakSiNapradakSiNaM karoti / kRtvA vandate nama syati / vanditvA namastviA kAyikayAdikayAtrividhaparyupAsanayA paryupAste / pahu~cate hI usane bhagavAna kI chatracAmara Adi bAhyavibhUti ke, jo tIrthakara prakRti ke atizayasvarUpa thI; dikhate hI apane gajarAja ko mahAvata se khaDA karavAyA aura usase utara kara yaha apane samasta khaDga, chatra, camara aura kUda Adi rAjacihnoM kA parityAga kara pAMca abhigamoM se yukta ho jahAM prabhu virAjamAna the vahAM pahu~cA / pAMca abhigama ye haiM- kanAlA Adi sacitta yoM kA choDanA 1, acitta vya- vastra AbharaNa Adi kA rakhanA 2, sukha kI ghatanA ke liye ekapada-akhaMDavatnakA uttarAsaMga karanA 3, prabhu ko dekhate hI hAtha joDanA 4, aura mana ko anya kAryoM se haTAkara unakI hI bhakti meM tatsaya karanA 2 / pahu~cate hI usane prabhu ko tInavAra pradakSiNApUrvaka namaskAra kiyA / pazcAt mana vacana aura kAyA se prabhu kI upAsanA - sevA karane lagA / prabhu ke samakSa apane samasta aMgoM kA saMkocana karanA aura navIbhUta hokara donoM hAtha joDa unake sanmukha baiThanA yaha kAya se upAsanA hai, prabhu ke bacana nikalate hI ' bhadanta ! chatra cAmara Adi bahAranI vibhUti, ke je tI kaprakRtinA atizayarUpa hatI, tene enAM ja peAtAnA mAvatane sUcanA karI hAthIne ubheA rAkhyA. ane hAthI upa5thI utarIne potAnA tamAma khaDga, chatra, cAmara ane mukuTa Adi je rAjacihno hatA tene cheDIne pAMca abhigameAthI yukta thaIne jyAM prabhu virAjamAna hatA tyAM pahoMcyA. pAMca abhigame! A pramANe che:-- puSpanI mAlA Adi sacitta dravyene tyajI devuM (1), atti dravya-patra - sAsara mAhi rAbhavaM (2), bhuNanI yatanA bhATe zepaTa akhaDavAnuM uttarAsaMga karavuM. (3) prabhune jotAM ja hAtha joDavA (4), ane manane khIta kAmamAMthI haTAvIne prabhunI ja bhaktamAM tanmaya karavuM. (5) tyAM pahoMcIne teNe prabhune traNa vAra pradakSiNapUrvaka namaskAra karyAM, pachI mana, vacana ane kAyAvaDe prabhunI upAsanA-sevA karavA lAgyA. prabhunA samakSa peAtAnA tamAma aMgonuM sAcana karavuM ane namra thaine be hAtha joDIne sanmukha besavuM te kayAvanI upAsanA che; prabhunA Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 2, gautamasya bhikSAcaryArtha gamanam 205 . 'dhammo kahio' dharmaH-zrutacAritralakSaNo dharmaH kathitaH-bhagavatA nigaditaH / 'parisA rAyA paDigayA' pariSat , rAjA mitrayUpazca, sabai pratigatAH- yasyA eva dizaH prAdurbhUtAsnAmeva dizaM pratigatA ityarthaH // 0 3 // // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNasta bhagavao mahAvIrassa jeDe aMtevAsI iMdaI jAva teulesle chaTe-chaddeNaM jahA paNatIe pahanAe jAva jeNeva vANiyaggAme teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA * bANiyaggAme uccanIcamajjhimakulAI aDamANe jeNeva rAyabhanyo teNeva uvAgacchai, uvAyacchittA tattha NaM bahake hatthI pAsai, saNNavaddhabammiyaguDie utpIliyakayatthe uddAmiyaghaMTe NANAmaNizyavivihagevaje uttarakaMcuie parikappiyajjhayapaDAgavarapaMcAmele ArUDhahatthArohe gahiyAuhapaharaNe / aNNe ya tattha bahave Ase pAsai, laNNabaddhanammiyaguDie, AviddhaguDe, osAriyapAkhare uttarakaMcuie ocUlamuhacaMDAdharacAmarathAsakapadhanya haiM, Apake baccana bilakula satya hai' ityAdi bacanoM kA uccAraNa karanA so bacana se upAsanA hai, bhagavAna kI levA bhakti meM mana lagAnA so manadvArA upAsanA hai! 'dhammo kahio' prabhule AI huI pariSada aura rAjA ko dharmakA upadeza diyaa| 'parisA rAyA paDiyA' zruta cAritrarUpa dharma kA upadeza zravaNakara pariSad jahAM se AI thI vahAM vApisa gaI / rAjA bhI apane nagara ko vApisa gayA // sU0 3 // . vacana nIkaLatAM ja "bhadanta! dhanya che, ApanAM vacana bilakula satya che" ItyAdi vacananuM uccAraNa karavuM te vacananI upAsanA che, bhagavAnanI sevA-bhaktimAM mana Ans ta bhana dvArA pAsanA che. 'dhammo kahio' prabhuNe pA216 tathA rAtana dhamanI paheza mAyA. parisA rAyA paDigayA' zrutayAtra35 manA upa6za sAMbhaLIne pariSad jyAMthI AvI hatI tyAM pAchI gaI, rAjA paNa potAnA nagara tarapha paache| gayo (sU0 3) Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 ripAta rimaMDiyakaDie, ArUDhassArohe gahiAuhappaharaNe, tesiM ca NaM purisANaM majhagayaM egaM purisaM pAsai, avaoDagabaMdhaNaM ukttakaNNagAsaM NehatuppiyagataM bajjhakarakaDijuyaNiyatthaM kaMThe paguNarattamalladAmaM cupaNaguMDiyagAyaM cuSaNayaM vajjhapANappiyaM tilaM ceva chinjamANaM kAkaNisaMsakhAvijaM NavIkhanarasaehiM hammamANaM aNegaNaraNArisaMparikhuDaM, caJcare caJcare khaMDapaDahaeNaM ugghosijamANaM imaM ca NaM eyArUvaM ugghosaNaM suNei-'No khalu devANuppiyA! ujjhiyagassa dAragarasa kei rAyA vA rAyaputto vA avarajjhai, appaNo se sayAI kasmAiM avarajjhati' // sU0 4 // TIkA 'teNaM kAleNaM' ityaadi| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM mamaNasta bhagavao mahAvIrassa' tasmin kAle tasmin samaye zramaNamya bhagavato mahAvIrasya 'jeTe aMnevAsI jyeSTho'ntevAsI-ziSyaH ' iMdaI ' indrabhUtiH, 'jAya teulesse yAvat tejolezyaH, atra yAvacchandvAt-'NAmaM aNagAre goyamagotte' ityAdi 'sakhittaviulateulesse' chAyA-indrabhUtinAmako'nagAro gautamagotro yAvat saMkSiptavipulatejolezyaH- iti draSTavyam "-TeNaM jahA eNNattIe' paSTha-SaSThena teNaM kAleNaM : ityAdi / ___ 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM usa kAla usa samaya meM 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa je aMtevAsI iMdabhUI ' bhagavAna mahAvIra ke baDe ziSya indrabhRti anagAra 'jAra teulesse, jo gautama gotrake the evaM tapake prabhAva se una vistRta tejolezyA jinhone apane zarIrake bhItara hI saMkSipta karake dayA rakhI thI chaTuMchaTeNaM jahA pANa "teNaM kAleNaM " teNaM kAleNaM neNaM samaeNaM: te 13 ane te samayamA bhagao mavIrasya jeThe anevAsI iMdaI, mAvAna 25:02nA bheTI ziSya U-bhUti mA2 'jAtra teulemsere gautama gotranA utA, tanA prasArathI utpanna thayekI vistRta telezyA jemaNe pitAnA zarIranI aMdaraja saMkSipta karIne dabAvI rAkhI tI, 'cha-uraNaM jahA paNattIe' bhane 2 cha-tuM taya 42tA Bal. vg Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, gautamasya bhikSAcaryArthagamanam 207 : yathA prajJaptau bhagavatIbhUtre yathA kathitaM tathA vaacymityrthH| tatra hi 'chaTuM-uTheNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe viharai, tae NaM se bhagavaM goyame chaTThakakhamaNapAraNagaMsi' ityuktam / asya cchAyA-paSTa-SaSThena anikSiptena tapaH karmaNA''tmAnaM bhAvayan viharati / tataH khalu sa bhagavAn gautamaH paSThakSapaNapAraNake, 'paDhamAe ' prathamAyAM ' jAva' yAvat-iha yAvat-karaNAdidaM draSTavyam " porisIe sajjJAyaM karei, bIyAe porisIe jhANaM jhiyAi, taiyAe porisIe acavalamasaMsaMte muhapotiyaM paDile hei batthAI paDile hei, bhAyaNANi pamajjai, bhAyaNANi uggAhei, uggAhittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdinA namaMsittA evaM vayAsI-icchAmi NaM bhaMte ! tumbhehiM abbhaNuNNAe samANe cha?kkhamaNapAraNagaMsi bANiyagAme Nayare uccaNIyamajjhimAiM kulAI gharasamudANassa bhikaravAyariyAe aDinae / ahAnuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdhaM kareha / taeNaM bhagavaM goyame samajeNaM bhagavayA mahAbIreNaM abbhaguNNAe samANe samaNasta bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo paDinikhasaha, paDinikkhamittA aturiyamacanalamasaMbhaMte jugaMtarapaloyaNAe divIe purao iriyaM sohemANe' iti / pauruSyAM svAdhyAyaM karoti, dvitIyAyAM pauruSyAM dhyAna dhyAyati, tRtIyAyAM pauruSyAm acapalamasaMbhrAnto mukhapotikA-sadorakasukhavastrikAmityarthaH pratilekhayati, vastrANi pratilekhayati, bhAjanAni-pAtrANi pramAjayati, bhAjanAni udgrAhayati gRhNAtItyarthaH, yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA ttIe ' aura jo chaTha-chaTha tapa karate the / chaTha (bele) ke pAraNAke dina bhagavatIsUtrameM kahI vidhi ke anusAra 'paDhamAe jAva' prathama pauruSImeM jinhoMne svAdhyAya aura dvitIya pauruSImeM dhyAna kiyaa| tRtIya pauruSIme acapalaroti se asaMnnAnta hokara sadArakamukhavastrikA kI / tathA vastroM kI evaM pAtroM kI pratilekhanA kara, una pAtroM ko lekara ve jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra the vahAM Aye, Akara unhoMne unheM vaMdana evaM namaskAra kiyaa| vaMdana aura namaskAra kara prabhuse (sA)nA 5.raNAnA hivase mAtAsUtramA 454 vidhi-manusAra 'paDhamAe jAva' prathama pauruSImAM jemaNe svAdhyAya ane bIjI pauruSImAM dhyAna karyuM. trIjI poSImAM caMcalatArahita asaMbhrAMta thaIne derAsAthenI mukhavastrikA, va, ane pAtronI pratilekhanA karIne te pAtrone laIne te jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra hatA tyAM AvyA, AvIne temane vaMdana-namaskAra karyA, vaMdanAnamaskAra karI prabhune Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 vipAkazrute namasthitvA etramavAdIt-icchAmi khala he bhain ! yuSmAbhiranujJAtaH SaSTakSapaNapAraNa ke vANijagrAme nagare uccanIcamadhyamAni kulAni gRhasamudAyasya bhikSAcaryAryai aTitum . bhikSAnayanArtha gantumicchAmItyarthaH / bhagavAnAha - 'ahA mudda ityAdi / yathAnukhaM he devAnupriya ! prativandha = trisvaM mA kuru / tataH khalu bhagavAn gautamaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNAbhyanujJAtaH san zramaNasya bhagavatI mahAvIrasya antikAt=bhagavataH samIpAn pratiniSkrAmati, pratiniSkramya aparitam = zIghratArahitam avalam - caMcalarahitaM yathAsyAttathA asaMbhrAntaH = udvegarahitaH yugAntarabhalokanayA = purovarticaturhantapramANabhUbhAgamadhyAvalokanatatparayA yA purataH IyagataM zodhayana' 'jeNeva vANiyaragAme Nayare teNeva unAgacchan yatraiva vANijagrAmo nagaraM tatraivopAgacchati 'ugacchitA vANiyagAme uccanIyamajjhimAikulAI vANiyagrAme uccanIcamadhyamAni kulAni, 'aDamANe' aTana=tricaran 'jeNeva' yatraiva 'rAyamage' rAjamArgaH,- 'teNeva uvA . isa prakAra kahA - he bhadatta ! Aja merI yaha icchA hai ki maiM yadi Apa AjJA pradAna kareM ki isa paSTha-kSapaNa ke pAraNA ke nimitta vANijagrAma meM ucca nIca evaM madhyama kuloMke gharoM meM bhikSA ke liye jAU~ / unakI isaprakAra prArthanA sunakara bhagavAdane kahA ki - he devAnupriya ! tumheM jaisA sukha ho vaisA karo. vilamba na karau / isa taraha prabhuke pharamAne para gautamasvAmI bhagavAn ke pAsa se uThakara acaparIti se uddegarahita hokara jeNeva vANiyaggAme teNetra uvAgacchaGa : bANijagrAma meM Aye / 'urAcchittA vANiyaggAmasva ucanIcamajjhimakulAI aDamANe Akara vahAM ke ucca nIca evaM madhyama kuloM ke gharoM meM karate hue jeNeva yama teNeva uvAgaccha jahAM rAjamArga thA vahAM Aye / vAgacchittA tasya NaM bacce asthi hatyI A pramANe kahyuM-he bhadanta ! Aje mArI e iccha che ke te Apa AjJA Ape te huM A SaSTa-rUpaNanA ( pAnimitte ) griAmamAM ucca, nIca ane dhyama benAM gharemAM bhikSAcarI karavA mATe uM. temanI e pramANenI prArthanA sAMbhaLI bhagavAne kahyuM ke je dezaipraya ! tamane je prakAre sukha thAya te pramANe ka, viztA na kare. A pramAvuM prabhunI AjJA thatAM gautamasvAmI bhagavAnanI pasaiMdhI jIne ayapakSapati 'jeNeva vANiyaggAme teNeva uvAgaccha pahilyAM mAdhya, 'uvAgacchittA vANiyaggAmassa uccanIcamajjhimakulAI akarAne AvIne tyAMnA tamAma ucca, nIca ane madhyama kuLavALAnA gharamAM pharIne jeNeva rAyage teNeva uvAgacchaktyAM zarabhArga hato tyAM bhAvyA,,uvAga ' Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakavarNanam gacchai' tatraivopAgacchati, "uvAgacchittA upAgatya, tattha NaM bahave' tatra khalu bahUn 'hatthI' hastina: gajAn 'pAsaI' pazyati / kIdRzAn hastino pazyati ? ityAha-'saNNaddha0' ityAdinA / 'saNNaddhabaddhavammiyaguDie' saMnaddhavaddhavarmitaguDitAn-sanaddhaM baddhAH saMnaddhavaddhArajjyAdinA kavacasya dRDhabandhana prAptAH, ata eva varmitAH kavacitAH-saMnAhayuktAH, te cAmI guDitAHguDAH-hastikavacAHsaMjAtA eSAmiti guDitAH-hastikavacadhArakA ityarthaH, atra gobalIvadanyAyena vamiteti vizeSaNopAdAnam , tAn 'uppIliyakayatthe' utpIDitavaratrAn utpIDitA = gADhatarasaMlagnA varatrA-hastimadhyavandhanarajjayaiSAM te tathA tAn 'kayattha' iti dezIyaH zabdo vrtraavaackH| yadvA-'kayattha' iti pRSTarakSArtha mupadhAnAkAraM tUlapUrNamupakaraNaM 'kuMtha' iti prasiddham, tatra utpIDitaMgADhataravaddhaM yeSAM te tathA tAn, tathA 'uddAmiyaghaMTe' uddAmitaghaNTAnuddAmitAH pralambitA, ghaNTA yeSAM te tathA tAn, tathA-'NANAmaNi rayaNavivihageveje' nAnAmaNiratnavividhauveyakAnnAnAmaNiratnamayAni vivipAsai Ate hI unhoMne vahAM aneka hAthiyoM ko dekhaa| ve hAthI kiMsa prakAra ke the? so kahete haiM- 'sanabaddhavammiyaguDie' ina saba hAthiyoM ko jo kavaca pahirAye gaye the, ve saba moTe2 rassoM se una para kasa kara baMdhe hue the| upoliyakayatthe' 'kayattha'. yaha dezIya zabda hai, isakA artha 'varanA arthAt hAthiyoM ke madhya bhAga ke bAMdhane kI rassI' aisA hai| athavA 'kayastha' zabda kA artha bhASA meM 'kuMtha' bhI hotA hai| yaha hAthiyoM para pRSTha-pITha kI rakSA ke nimitta bAMdhI jAtI hai| isameM rUI bharI hotI hai, aura isakA AkAra vistRta takiyA jaisA hotA hai| udAmiyaghaMTe' ina pratyeka hAthiyoM kI AjabAjU jhUla ke pAsa donoM ora baDe2 ghaMTa laTaka rahe the| 'NANAmacchittA tattha NaM bahave hatthI pAsai' bhApatai bhae tyo bhane hAthI-mAne yA. tehAthI / prA2nA ? te 4 cha- 'sannaddhabaddhavammiyaguDie' ye tamAma haathiiene je kavaca paherAvelAM hatAM, te tamAma moTAM moTAM deraDAMthI tenA para sI karIne yAlA itai 'uppIliyakayatthe ' "kayastha " mA 276 zI cha. tane"martha varatrA arthAta-hAthionA madhya bhAgane bAMdhavAnI rassI ( deraDI) e thAya che. athavA "kayatna" zabdano artha bhASAmAM "the paNa thAya che. te hAthIonA pIThanI rakSA mATe bAMdhavAmAM Ave che, temAM rU bhareluM hoya che, ane eno AkAra moTA mAzivAya cha / uddAmiyaghaMTe te pratye: DAthImAne mANu-400 * guranA pAse ganne bhAnu: meTi-bhATA 2 2 RAugai: 'NANAmaNirayaNavivihagevenja' Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "vipAkazrate 210 " dhAni graiveyakANi=grIvAbharaNAni yeSAM te tathA 'tAn, 'uttarakecueM' uttarakaJcukitAna-uttarakaJcukAH = tanutrANavizeSAH saMjAtA yeSAM te tathA 'paDikappiyajjhayapaDA gavarapaMcAmelaM ' parikalpitadhvajapatAkAvarapaJcApIDAn- parikalpitAH = citritA dhvajAH patAkAzca varAH paJca ApIDAH = zirobhUpaNAni yeSAM te tathA tAn dhvajatritayamadhye patAkAdvayametatpaJcakaM hastizirobhUpaNamiti bhAvaH / ' ArUDhahatyArohe' ArUDhahastyArohAn - ArUDhAH hastyArohAH - hastipakAH 'mahAvata' iti prasiddhAH yeSu te tathA, tAn 'gahiyAuhappaharaNe' gRhItAyupaharaNAn gRhItAni = sthApitAni / AyudhAni zastrANi praharaNAni = aANi yeSu te tathA tAn evaMvidhAn gajAn gautamaH pazyati smetyarthaH / anyAMzca tatra bahUn azvAn pazyati / kIdRzAnazvAn ? ityAha- 'saNaddha' ityAdi / 'saNNagirayaNavivihagevejje ' ina savoM ke galoM meM graiveyaka - kaNThAbharaNa pahinAye gaye the / jo kuNThAbharaNa ye pahine hue the ve nAnA prakAra ke maNiyoM evaM ratnoM se khacita the / ' uttarakaMcuie ' tanutrANavizeSa kA nAma uttarakaMcuka hai, ye bhI sabhI hAthiyoM ko pahanAye gaye the / 'parikappiyajjhayapaDA gavarapaMcAmele' jo dhAraNa kiye ina hAthiyoM ke zira para citrita tIna dhvajAyeM aura do patAkAyeM isa prakAra pA~ca zirobhUSaNa the / isa zirobhUSaNa meM dhAraNa kiye tIna dhvajAoM ke bIca meM do patAkAe~ hotI haiM / ' ArUDhahatthArohe ' ina saba para hastipaka - mahAvata baiThe hue the / ' gahiyAuhappaharaNe ' zastra evaM astra ina saba hAthiyoM para lade hue the, athavA ina samasta hastipakoM (mahAvatoM ) ke hAtho meM astrazastra susajjita the / ' aNNe ya tattha bahave Ase pAsai ' hAthiyoM ke bAda te hAthIonA gaLAmAM traiveyaka-kaMThAbharaNa paherAvelAM hatAM. je je kaMThAbharaNu paheryAM hunAM te tathAbha nAnA akSaranA bhayo bhane ratnothI naDelAM itAM. ' uttarakaMcuie ' tanutrA vizeSanuM nAma uttarakacuka che te paNa tamAma hAthIne paherAvelAM hatAM, parikappiyajjhaya paDAga vara paMcAmele ' A hAthIonAM mAthAM upara, citrita traNa vAo ane be patAkAe A prakAre pAMca zirAbhUSaNa hatA. A zirAbhUSaNamAM traNa tu valayonA vathamAM me yatAao hoya che. ' ArUDhahatthA rAhe ' ye tamAma upara mahAvata beThA hatA. kAi paNa evA hAthI na hatA ke jenA para mahAvata beThA na hAya ' gaThiyAuhappaharaNe ' zastra ane astra e tamAma hathIAre te tamAma hAthI para sAddezAM itAM, athavA to me bhAbha bhaDDAvatAnA - hAthamAM astra-zastra susannti itAM. ' ag ya tattha bahave Ase pAsai ' hAthI pachI - gautamasvAbhIbhe... mane! " , tAna, Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakavarNanam 211 ddhabaddhavammiyaguDie' saMnaddhabaddhavarmitaguDitAn-saMnaddhabaddhAH, ata eva varmitA dhRtaH kavacAH guDitA: azvakavacavantaH, guDazabdo'zvakavace'rthe'pi vartate, atra patrayasya karmadhArayasamAsaH, tAn / etatpadabodhitamevArtha spaSTIkurvanAha - ' AviddhaguDe, osAriyapakkhare uttarakaMcuie' iti / AviddhaguDAn-AviddhAHsaMlagnAH, guDA:kAcA yeSAM te tathA, tAn, tathA avasAritapakkharAn-avasAritAni avalambitAni, pakkharANi kavacA yeSAM te tathA, tAn 'pakkhara' iti dezIyaH shbdo'shvkvcvaackH| tathA uttarakancukitAn-uttarakancukA:-tanutrANavizeSAH saMjAtA yeSAmiti tathA, tAn / 'ocUlamuhacaMDAdharacAmarathAsagaparimaMDiyakaDie' avacUlakamukhacaNDAdharacAmarasthAsakaparimaNDitakaTIn avacUlamuravaMbalgAyuktamukham, ata eva caNDAdharaM bhayAnakAdharoSThaM yeSAM te tathA, cAmaraiH, sthAsakaiH darpaNaiH parimaNDitA kaTiyapAM te tathA, tataH karmadhArayaH, tAn / 'ArUDhassArohe' ArUDhAzvArohAna-ArUDhAH azvArohA yeSu te tathA taan| 'gahiyAuhappaharaNe' gRhItAyudhapraharagautamasvAmIne aneka ghoDoM ko bhI dekhaa| ye ghoDe bhI 'sannaddhabaddhavammiyaguDie, AbiddhaguDe, osAriyapakkhare, uttarakaMcuie, ocUlamuhacaDAdharacAsasthAsagaparimaMDiyakaDie' hAthiyoM ke jaile kavaca dhAraNa kiye hue the vaise ina ghoDoM ke bhI the, pharka sirpha itanA hI thA ki hAthI hastikavacoM se yukta the aura ye ghoDe ghoDesaMbaMdhI kavacoM se yukta the / tAtparya inakA yaha hai ki ye ghoDe aise the ki jina para kavaca laTaka rahe the, aura zarIra kI rakSA ke liye jinheM vizeSa paridhAna bhI pahinAye gaye the| inake mukhameM lagAmeM lagI huI thIM, unakI vajaha se inake mukhake adharoSTa baDe bhayAnaka dIkhate the / inakA kaTisAga sthAsako (darpaNoM) se zobhita ho rahA thA / ina saba para bhI baDe 2 azvArohI-savAra the / ina para bhI astra zastra lade hue, athavA gho:yAne pay ya. -2 ghAmAye 4 ' sambaddhabaddhavammiyaguDie, AriddhaguDe, osAriyapakkhare, uttarakaMcuie. ocUlamuhacaMDAdharacAmarathAsagaparimaMDiyakaMDie' hAthIo jevA kavaca dhAraNa karatAM hatAM. pharaka mAtra eTale ja hatuM ke hAthI hAthInA kavaccethI yukta hatA, tyAre A gheDAe ghoDAsaMbaMdhI kavothI yukata hatA. tAtparya eja ke-ghaDAo evA hatA ke jenA upara kavaca laTakI rahyAM hatAM, ane zarIranI rakSA mATe jene vizeSa paridhAna paNa paherAvyAM hatAM. tenA meDhAmAM lagAma lAgelI hatI, te kAraNathI tenA meDhAno nIceno bhAga bhayAnaka dekhAte hatA, tenI kamarane mArga darpaNathI zobhate hato. te dareka ghaDAo upara TAmeTA svAra beThA hatA. te ghaDAo upara paNa ama-rAma lAdelAM hatAM, athavA tamAma savAranA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 212 "vipAkazrute 4 ' jAnU - gRhItAni= sthApitAni, AyudhAni zastrANi, praharaNAni atrANi yeSu te tathA tAn, tathA - 'tesiM caNaM purisANaM majjhagayaM egaM purisaM pAsa' teSAm hastyArUDhAnAm azvArUr3hAnAM ca khalu puruSANAM madhyagatam ekaM puruSaM pazyati / kathambhUtaM puruSaM pazyatI ? - tyAha- 'avaoDagavaMdhaNaM' ityAdi / 'avaoDagabaMdhaNaM' atrakoTakavandhanam =rajjvA galaM hastadvayaM ca moTayitvA pRSThabhAge hastadvayasya bandhanaM yasya sa tathA tam, 'ukkattakaNNanAsaM' utkRttakarNanAsam = chinnakarNanAsikam. 'NehatuppiyagattaM' snehatuppiyagAtram - snehena ghRtena 'tuppiya' lipta snigdhamityarthaH gAtraM yasya sa tathA tam, 'tuppiya' iti dezIyaH zabdo ghRtaliptavAcakaH / vajjha - karakaDijuyaNiyatthaM' vaddhakarakaDiyuganyastam, baddhau karau kaDiyuge nyastau nikSiptau yasya sa tathA tam, 'kaDi ' iti - cauhamayaM bandhanaM 'hathakaDI' - iti bhASA - prasiddham / 'kaMThe guNarattamalladAma' kaNThe guNaraktamAlyadAmAnaM kaNThe-gale guNa i= kaNThamUtramitra raktaM=lohitaM mAlyadAma = puSpamAlA yasya sa tathA taM raktakaNerasaba savAroM ki hAthoM meM astra zastra susajjita the / gautamasvAmIne ina ghoDo ke dekhane ke pazcAt tesiM ca NaM purisANaM majjhagayaM egaM purisaM pAsa una saba hastipakoM evaM ghur3asavAroM ke bIca meM eka aise puruSa ko dekhA jo gale aura donoM hAthoM ko maroDa kara aura una donoM hAthoM ke pRSTha bhAga meM lAkara gale ke sAtha unako bAMdhanA avakoTaka bandhana hai ' avaoDagaMbaMdhaNaM' avakoTakabandhanase yukta thA 'ukkakaNNanAsaM , kAna aura nAka jisake kaTe hue the ' hatuppiyagAyaM ghI se jisakA zarIra cikanA ho rahA thA / 'vaddhakarakaDijuyaNiyatthaM' jisake baMdhe hue hAtha hathakaDiyoM se yukta the - jisake donoM hAthoM meM hathakaDiyAM paDI huI thIM 'kaMTheguNarattamaladAmaM' jisake kaMThameM lAla Dore ke samAna kanera ke lAla puSpoMkI mAlA pahinI huI thI / 'cunnnnhAthamAM hathiAra zaiAbhatAM hatAM, eTale ke te savArA hathiArethI susajja hatA. gautabhasvAbhIme yA gheorAgone leyA pachI ' tesiM caNaM purisANaM majjJagayaM ' egaM purisaM pAsa * te tamAma hAthInA mahAvatA ane gheADesavAreAnA vaccamAM eka sevA puruSane leyo ? ' avaoDgavaMdhaNaM' ava aTaDa, gaMdhanathI yukta hato. gaLA ane banne hAthIne maraDIne, ane te banne hAthane pRSTha bhagamAM lAvIne gaLAnI sAthai tene jAMdhavaM te bhavaDeMTa baMdhana he ' ukkattakaNNanAsaM' na bhane nAu nenAM 14) jayeSAM stAM, 'NehatuppiyagAyaM' nenuM zarIra bhI vaDe urIne zrIasavANu tha Deva tu . ' baddhakarakaDijuyaNiyatthaM ' lenA jAMghelA hAtha hAthaDIgArthI yukta hatA. lenA jante hAthamAM DAtha DI paDI hutI. 'kaMTheguNarattamalladAmaM ' lenA mAM (gaMNAmAM) , , Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjJitakavarNanam .. 213 puSpamAlAyuktamityarthaH / 'cuNNaguMDiyagAya' cUrNaguNDitagAtram-cUrNana gairikeNa guNDitaMliptaM gAtraM zarIraM yasya sa - tathA tam, gairikarAgaraktadehamityarthaH, 'cuNNayaM' cUrNakaM-saMtrastam 'vajjhamANappiyaM' vadhyamANapriyaM-vadhyA:-badhadaNDayogyAH prANAH ucchvAsAdayaH priyA yasya sa tathA tam, prANadaNDaM prAptumaheMmityarthaH / 'tilaM tilaM ceva chijjamANaM' nilaM tilaM caiva chedyamAnam-tilazastilazazchedyamAnamityarthaH, 'kAkaNimaMsakhAvijja ' kAgaNimAMsakhAdhaM 'kAgaNi' laghutarANi mAMsAni-mAMsakhaMDAni-kAkAdimiH khAdyAni yasya sa tathA tam, 'NavIkhakkharasarahiM hammamANaM' navyakharkharazatairhanyamAnam-khabaraH azvavAsanArthacarmamayatotravizeSaH, 'cAbUka' iti bhASAprasiddhaH, sphuTitavaMzo vaa| zatasaMkhyakAzca te navyAH kharkharAstaihanyamAnaM = tADayamAnam, 'aNegaNaraNArisaMparivuDaM' anekanaranArIsaMparitaM, 'caccare caccare' catvare catvare-anekamArgasaMmilite sthAne 2 'khaMDapaDahaeNaM' khaNDa paTahena-khaNDaH = khaNDitaH sphuTito yaH paTahaH guMDiyagAya' zarIra bhI jilakA gairika-geru-ke cUrNa se lipta ho rahA thA / cuNNayaM ' jo atyaMta saMtrasta thaa| 'bajjhapANappiyaM' jisake ucchvAsa Adi pyAre prANa, vadhadaMDa ke yogya ho rahe the-jo prANadaMDa prApti ke yogya ho rahA thA / 'tilaMtilaM ceva chinjamANaM' jisakA zarIra tila-tila ke barAbara kATA jA rahA thA, "kAkaNimaMsakhAvija' jisakA mAMsa choTe2 Tukar3e kara, kauvA Adi pakSiyoM ke khilAne ke lAyaka ho rahA thaa| 'NavokhakkharasaehiM hammamANaM' saiMkaDoM navIna carmanirmita koDoM se jo pITA jA rahA thaa| 'aNegaNaraNArisaMparivuDaM' jise dekhane ke liye aneka nara aura nAriyoM kA samUha ekaTThA huA thA, aura isIliye jo ina saba se ghirA huA thaa| 'caJcare 2 khaMDa paDahaeNaM ala harA ravI lAkha 43nA sonI. bhAjapa tI. 'caNNagaMDiyagAyaM' zarI2 55 rana 3nA yUrNathA vita tha rahuM tu, caNayaM mane re mahu nAsA gayala Dato. 'vajjhapANappiyaM na zvAsocchvAsa mAha pahalA prANa 15 ne sAya: 27 rahyo tai-2 pAe pApA yogya manA rahyo tA. tilaM tila caiva chijjamANaM' 1 zarIranA tana-da 241 nAnA-nAnA 44 42vAmA mApatA hatA. 'kAkaNimaMsakhAvijja' nu mAMsa nAnA-nAnA 94 4zana 111 mAha pakSiyAne bharAvA sAya: 27 raghu tu'NavIkhakkharasaehiM hammamANaM' seMDI navIna cAmaDAnA taiyAra karelA keyaDA vaDe karIne jene mAra mAravAmAM Avato hato "aNegaNaraNArisaMparivuDaM 'renalevA bhATe mana na2 nArImAno samudAya seThI thayo hato; bhane te bhoTa te sauthA dhezamesa to. 'caccare2 khaMDapaDahaNaM ugvAsi Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 ....... .. vipAkazrute // mUlam // tae NaM se bhagavao goyamassa taM purisaM pAsittA ime eyArUve ajjhathie, ciMtie kappie, patthie, manogae saMkappe samuppajitthA aho NaM ime purise jAva NarayapaDirUviyaM veyaNaM veeitikaTu vANiyaggAme Nayare uccanIyamajjhimakulesu jAva aDamANe ahApajataM samudANaM giNhai, gimihattA vANiyaggAmassa majjhaM-majjheNaM jAva paDidaMsei, paDidaMsittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM baMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI-evaM khala jo baMdhA huA hai, kAna aura nAsikA jisakI kATI jA cukI hai, gale meM lAla kanera ke puSpoM kI mAlA jise pahinAyI gaI hai, jisakI dazA bahuta burI kI jA rahI hai, prANadaMDa ke yogya jo ghoSita kiyA jA cukA hai, jisakA mAMsa kauvA aura kuttoM ke khAne yogya ho rahA hai| aisI dayanIya dazAse paripUrNa isa puruSa ko dekhakara inheM vaDA hI aphasosa huaa| isake viSaya meM yaha ghoSaNA bhI jo usa samaya pratyeka corAhe para kI jA rahI thI unhone sunii| ghoSaNA meM yaha kahA jA rahA thA ki-isa puruSa kI isa dazA kA kAraNa na yahAM kA rAjA hai, aura na rAjA kA putra hai; kintu yaha svayaM hI apane kiye hue karmoM kA phala bhoga rahA hai // sU0 4 // e puruSa che ke je bAMdhelo che, jenAM nAka ane kAna kApI nAkhelAM che, gaLAmAM lAla kareNanA puSpanI mALA jene paheravI che. jenI dazA bahuja burI karAya che. prabhudaMDa cogya hovAnI jAherAta thaI cUkI che jenuM mAMsa kAgaDA ane kutarAne khAvA lAgya thaI rahyuM che. AvI dayAjayaka dazAthI paripUrNa A puruSane joIne temane bhAre aphasosa tha. A mANasanI bAbatamAM je jAherAta te samaye dareka sthaLe cauTAmAM thaI rahI hatI te paNa sAMbhaLI, jAherAtamAM kahevAmAM AvatuM hatuM ke--A puruSanI AvI dazA thavAnuM kAraNa ahIMnA rAjA nathI, temaja rAjAne putra paNa nathI, paraMtu A pote ja 43 / bhAnuM legakI 27 che. (104.) . .. ................. ...... Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjitakapUrvabhavavipaye gautamatya praznaH 217 ahaM bhaMte! tubbhehi abbhaNuNNAe samANe vANiyaggAmaM jAva taheva niveei| se NaM bhaMte ! purise puvvabhave ke Asi ? jAva paccaNubbhavamANe viharai // sU0 5 // zrIkA ... 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM tataH khalu 'se' tasya 'bhagavao goryaMmassa' bhagavato gautamasya 'taM purisaM pAsittA' taM puruSaM dRSTvA, 'ime ayam 'ajjhathie, ciMtie, kappie, patthie, manogae' AdhyAtmikaH, cintitaH, kalpitaH, mAthitaH, manogataH, 'ajjhathie' ityAdInAM paJcAnAM padAnAM vyAkhyA prathamAdhyayane dvAdazasUtre kRtA / 'saMkappe' saMkalpaH-vicAraH 'samupajjitthA' samudapadhata: samutpannaH-'aho ! NaM ime purise' aho ! khalu ayaM puruSaH 'jAva' yAvatatra yAvacchabdena-prathamAdhyayagatadvAdazasUtrasya pATho yojanIyaH-'purAporANANaM 'tae NaM se' ityAdi "tae NaM' isa prakAra isa vikaTa bhayaMkara hRdaya ko kaMpAne vAle duHkhamaya dRzya ke dekhane 'se bhagavao goyamassa' usa bhagavAna gautamasvAmI ke hRdaya meM yaha 'ajjhathie ciMtie, kappie patthie maNogae saMkappe' AdhyAtmika- AtmaviSayaka vicAra, cintita-bAra bAra smaraNarUpa vicAra, kalpita-bhagavAna ko pUchanerUpa kArya ke AkAra meM pariNata huA vicAra, mAthita-pUchane kA abhISTarUpa se svIkRta vicAra, aura manogata saMkalpa-mujhe isa viSayameM bhagavAna ko avazya pUchanA hai| isa prakAra kA mAnasika nizcayarUpa vicAra utpanna huA; aura mana hI mana kahane lage ki-'aho NaM ime purise jAva NirayapaDirUviyaM veyaNaM veei' aho dekho; yaha puruSa ( yAvat ) pUrvakAla meM pUrvabhavasaMbandhI duzcIrNa, :: 'tae NaM se. tyAdi.. tapamA prasAre 21 vi48-maya 42 hayane 4Ave tevA :maya dRzyane nevAyI se bhagavao goyamassa' te mAvAna gautamasvAbhInA iyamA mA 'ajjhathie. ciMtie, kappie, patthie, maNogae saMkappe' madhyAtmi AtmaviSayaka vicAra, cintita-vAraMvAra smaraNarUpa vicAra, kalpita-bhagavAnane pUchavA rUpa kAryanA AkAramAM pAriNita thayele vicAra, prArthita-pUchavAnA abhiSTa rUpathI svIkRta vicAra ane mane gatasaMkalapamAre A viSayamAM bhagavAnane jarUra pUchavuM che, A prakAranA mAnasika nizcayarUpa vicAra utpanna thaye, ane pitAnA mana vaDe manamAM 1 sayA, "aho. NaM ime purise jAva NirayapaDirUviyaM veyaNaM veei' aho! juo, A puruSa (yAvatuM) pUrvakALamAM pUrvabhava saMbandhI dulkIrNa duSpatikAnta Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ___ . . . vipAkazrute duJciNNANaM duppaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phaladittivisesaM paccaNubhavamANe viharai, na me dihA garagA vA jeraiyA vA, paJcakkhaM khalu ayaM purise NarayapaDirUviyaM' chAyA-'purA purANAnAM duzcIrNAnAM duppatikrAntAnAm azubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavana viharati, na me dRSTA narakA vA narayikA vA, pratyakSaM khalu ayaM puruSo narakapratirUpikAm , iti / purA pUrvakAle purANAnAM--pUrvabhavasambandhinAM duzcIrNAnAM duzcaritAnA, duSpratikrAntAnAm akRtaprAyazcittAnAm-anivartitavipAkAnAmityarthaH azubhAnAm asukha hetUnAm, pApAnAM-duSTasvabhAvAnAM kRtAnAM karmaNAM-jJAnAvaraNIyAdInAm, pApakaM phalattivizeSa prastubhavan viharati / na me mayA dRSTAH narakA vA nairayikA bA, pratyakSa pratyakSadRSTaH khalu ayaM puruSaH 'garayapaDirUviyaM' narakapratirUpikAMnarava tulyAM vedanAM 'ei veda yati anubhavati / 'tti kaTu' iti kRtvA iti manasi nidhAya, 'vANiyaggAge Nayare' vANijagrAme nagare 'uccaNIyamajjhimakulemu' uccanIca madhyamakule pu 'jAba aDamANe' yAvat aTan-vicaran, 'ahApajjataM' yathA paryAptam-svamaryAdA'nusAreNa yathA paryApta paripUrNa bhavettathA 'samudANaM' samudAnam ane pragRhebhyaH svalpaM svalpaM yAcyamAnabhikSAsamUha 'giNhai' gRhNAti, 'gihittA' gRhItvA vANiyaggAmassa Nayarassa' vANijagrAmasya nagarasya duSpratikrAnta-prAyazcitta jinakA nahIM kiyA gayA-aise duHkhake hetu, apane kiye hue azubha karmA-jJAnAvaraNIyAdikoM kA pApamaya phalako bhoga rahA hai, na maine naraka ko dekhA aura nArakI ko, kintu yaha sAkSAt naraka jaisI vedanA bhoga rahA hai / isa meM. kAraNa isake pUrvakAla meM saMcita azubhatama karma hai / 'ti kaTaTu vANiyaggAme Nayare uccanIcamajjhimakulemu jAna aDamANe ahApajjattaM samuyANaM giNhai' isa prakAra vicAra kara unhoMne usa vANijagrAma nagara meM ucca, nIca evaM madhyama kuloM ke gharoM se yathAparyApta samudAnI bhikSA lii| phira ve 'giNhittA prAyazcitta jenuM karyuM nathI evA duHkhanA heturUpa pata karelAM azubha-jJAnAvaraNIya Adi karmonA pApamaya phAne bhegavI rahyo che. meM narakane joyuM nathI, temaja nArakI ne paNa joyA nathI, paraMtu A sAkSAta naraka jevI vedanA bhogavI rahyo che. tenuM kAraNa tathe pUrva sabhA saMyaya 430i mazulatama 4 . 'tti kaTu vANiyaggAme Nayare ucca-nIca-majjJima-kulAI jAva aDamANe ahApajjattaM samuyANaM giNhai' A pramANe vicAra karIne gautama svAmIe te vANijagrAma nagaramAM ucca, nIca ane madhyama zujAmAthI yathApA-432pUratI samuhAnI mikSA dIdhI, 'giNDittA vANiya Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhava viSaye gautamasya praznaH .. 219 'majjhaM-majjheNaM' madhyamadhyena, 'jAva paDidaMsei' yAvat pratidarzayati, dharmAcAryasya bhagavato mahAvIrasya purataH sthApayitvA darzayatItyarthaH; 'paDidaMsittA' pratidaya-bhekSaM darzayitvA, 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate, namasyati, vaMdittA NamaMsittA' vanditvA namasyitvA, 'evaM vakSyamANaprakAreNa, 'vayAmI' avAdIt-'evaM khalu ahaM bhaMte !' evaM khalu ahaM he bhadanta ! 'tubbhehiM abbhaNuNagAe samANe bANiyaggAma' yuSmAbhirabhyanujJAtaH san vANinagrAmaM 'jAva tahe niveeI' yAvat tathaiva nivedayati, 'se NaM bhaMte ! purise' sa khalu he bhadanta ! puruSaH 'putvabhave ke Asi' pUrvabhave ka AsIt ? 'jAva pacaNubhavamANe' yAvat pratyanubhavana, atra yAvacchabdenaprathamAdhyayanoktatrayodazasUtrasthapATho'nusandheyaH-'kiMNAmae vA kiMgotte vA kayaraMsi vANiyaggAmassa Nayarassa majjha-majjheNaM jAva paDidaMsei use lekara usa vANijagrAma nagara ke ThIka bIcoMbIca hote hue apane sthAna para aaye| Akara prApta bhikSA prabhu ko dikhlaayii| dikhalAne ke bAda unhoM ne 'samaNaM bhagavaM. mahAvIraM vaMdai namasai' zramaNa bhagavAn mahAvIra ko. vaMdana aura namaskAra kiyA, 'vadittA NamaMsittA evaM kyAsI' vaMdanA aura namaskAra karane ke anantara phira unhoMne prabhu se isa prakAra kahA-'evaM khalu ahaM bhaMte ! tumbhehi abbhaNuNNAe samANe vANiyaggAmaM jAva taheva niveei' he bhadanta ! maiM Apa se AjJA pAkara jaba bhikSAcaryA ke liye vANijagrAma nagara meM gayA-taba vahA~ rAjamArga para isa pUrvokta prakAra kA dRzya dekhaa| prabho ! kahiye, 'seNaM bhaMte ! purise putvabhave ke Asi ? jAva paccaNubbhavamANe viharai. vaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA ? jAva' * zabda se 'kiMNAmae' ityAdi padoM kA grahaNa kiyA gayA hai / una kA ggAmassa Nayarassa majjhaM-majjJeNaM jAva paDidaM sei Hal sIdhA pachI tm| vANijagrAma nagaranA barAbara madhya bhAganA rastA para thaIne pitAne sthAna para AvyA; mAvAne majedI nikSA prabhune 11vI. pachI temANe 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai' zramAya mAvAna mahAvIrane hena bhane nama24.2 4aa, 'vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI' pahanA 2mane namaH42 4Ine pachI temaNe prabhune mA prare yu'evaM khalu ahaM bhaMte ! tumbhehiM abbhaNuNNAe samANe vANiyaggAme jAva taheba niveei mahanta ! humAyanI mAjJA - bhagavAne nyAre sikSAyaryA 42vA mATe vANuMjAma nagaramAM gaye tyAre tyAM rAjamArgo para A pUrvokta prakAranuM eka dRzya nayu. prabhu! &Da; "seNaM bhaMte ! purise putvabhave ke Asi jAva paccaNu.. bhavamANe viharahate puruSa pUrvAvamA Date ? mane tenuM nAma mane gotra zu Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 'vipAkazrute gAmaMsi vA NayaraMsi vA kiM vA dacA kiM vA bhocA kiM vA samAyarittA kesi vA purAporANANaM duciNNANaM duppaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM' chAyA-kinAmako vA kiMgotro vA, katarasmin grAme vA nagare vA,kiM vA dattvA kiM vA bhuktvA, kiM vA samAcarya, keSAM vA purApurANAnAM duzvIrNAnAM duSpatikrAntAnAmazubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalattivizeSam-iti / 'paccaNuvbhavamANe pratyanubhavan 'viharai viharati ||suu0 5 / / artha isa prakAra hai-usakA nAma aura gotra kyA thA ? vaha kisa gAma aura kisa nagara meM rahatA thA ? isane kauna aise kupAtra ko dAna diyA? athavA kisa madya-mAMsa Adi abhakSya kA bhakSaNa kiyA? yA kina prANAtipAdika duSkarmoM kA AcaraNa kiyA?, athavA kaunase aise pUrvake aneka bhavoM meM durbhAvoM se upArjita duSkarmoM kA nikAcita baMdha kiyA?, ki jisake kAraNa yaha isa prakAra ke bhayaMkara dukharUpa phalako bhoga rahA hai ? / bhAvArtha-prabhu gautamane jaba usakI isa prakAra dayanIya dazA kA avalokana kiyA taba unake antaHkaraNa meM aneka vicAradhArAoM kI uthala-puthala hone lgii| ve vANijagrAma nagara se yathAparyApta bhikSA lekara prabhu ke samIpa aaye| prAptabhikSA prabhuko dikhalA kara, evaM unheM vaMdana evaM namaskAra kara phira isa prakAra bole-he nAtha ! Aja maiM Apa se AjJA lekara gocarI ke liye vANijagrAma nagara meM gayA thaa| vahAM ke uccanIcAdi kuloM se yathAparyApta bhikSA prAptakara jyoMhI hatuM?, te kayA gAmamAM ane kayA nagaramAM rahetA hate?, teNe kaNa evA kupAtrane dAna ApyuM?, athavA to madha-mAMsAdi kayA abhakSyanuM bhakSaNa karyuM ?, athavA te kayA prAza tivAtAdika duSkarmonuM AcaraNa karyuM ?, athavA kevA prakAranAM pUrvanAM aneka bhavomAM durbhathI upArjana karelAM duSkarmone nikAcita baMdha karyo ?, ke jenA kAraNathI te A prakAranAM bhayaMkara duHkhe rUpa phaLane bhegavI rahyo che.? bhAvArtha prabhu gautame jyAre tenI A prakAranI dayAjanaka dazAnuM avalokana karyuM, tyAre tenAM aMta:karaNamAM aneka prakAre vicAradhArAonI uthala-pAthala thavA lAgI. te vANijagrAma nagaramAMthI yathAparyApta bhikSA laIne prabhunI samIpamAM AvyA, prApta bhikSA prabhune batAvIne temane vaMdana ane namaskAra karIne pachI A pramANe bolyA-he na.ya! Aja huM ApanI AjJA laIne necarI mATe vANijagrAma nagaramAM gayo hate. tyAMnA ucca nIca Adi kumAMthI caLAparyApta bhikSA prApta karIne huM jyAM AvatA Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 2, uzitakapUrvabhavavarNanam / 221 // mUlam // evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbudvIve dIve bhArahe vAse hathiNAure NAmaM Nayare hotthA, riddha0 / tattha NaM hathiNAure Nayare suNaMde NAmaM rAyA hotthA mahayAhimavaMtamalayamaMdara0 / tattha NaM hathiNAure Nayare bahumajjhadesabhAe mahaM ege gomaMDave hotthA : aNegakhaMbhasayasapiNaviTre pAsAIe 4 / tattha NaM bahave gorUvA saNAhA ya aNAhA ya NayaragAvIo ya NayarabalIvaddA ya jayarapaDDiyAo ya NayaramahisIo ya jayaramahisA ya jayaravasabhA ya paurataNapANiyaNibbhayA NirubiggA suha-suheNaM parivasaMti / tattha NaM hathiNAure Nayare bhIme NAmaM kUDamgAhe hotthA, ahammie jAva duppddiyaannNde| tassa NaM bhImassa kUDaggAhassa uppalA NAmaM bhAriyA hotthA, ahINa // sU0 6 // . TIkA gautamavacanaM zrutvA bhagavAnAha-evaM khalu goyamA' ityAdi / - 'evaM khalu goyamA !' evaM khalu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM meM ArahA thA ki rAjamArga meM eka puruSa kA karuNAjanaka baDA dRzya dekhaa| he bhagavan ! kahiye-yaha puruSa isa prakAra kI dazA kA pAtra kyoM huA hai?, isane pUrva bhava meM aise kaunase azubha karma kiye haiM ki jinakI vajaha se yaha isa bhayaMkara dazAko bhoga rahA hai ?, pUrvabhava meM isakA kyA nAma thA?, kyA gotra thA ?, ityAdi ||suu05|| hate tyAM 2jamArgamAM eka puruSanuM karUNAjanaka moTuM dRzya joyuM. he bhagavAna! kahe te mANasa AvI dazAne zA kAraNathI prApta thaze, teNe pUrvabhavamAM evuM kayuM azubha . karma karyuM che ke jenA kAraNathI te AvI bhayaMkara dazAne bhegavI rahyo che? pUrvabhavamAM menu nAma tu? zugotra hetu tyAhi. (sU0 5) Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 . : . . . . . . . vipAkazrute samaeNaM iheba jaMbuddI ve dI ve bhArahe vAse hathiNAure NAmaM Nayare hotthA' tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe bhArate varSe hastinApuraMnAma nagaramAsIt / tat kIdRza? mityAha-'riddha0' ityaadi| RddhastimitasamRddhaRddham-nabhaHspazibahulaprAsAdayuktaM bahulajanasaMkulaM ca, stimitaM-svaparacakrabhaya rahitaM, samRddham -dhanadhAnyAdiparipUrNam / 'tattha NaM hathiNAure. Nayare' tatra khalu hastinApure nagare 'suNaMde NAmaM rAyA' sunande nAma rAjA hotthA' AsIt / sa kIdRzaH ?-ityAha--- 'mahayA' ityAdi / 'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre' mahAhimavanmahAmalaya-. mandaramahendrasAraH, amya vyAkhyA jJAtAmmUtrasya prathamAdhyayane zreNikabhUpavarNane' ' evaM khalu' ityAdi / gautama ke pUrvokta vacanoM ko sunakara prabhune kahA- 'goyamA' he gautama suno; evaM khalu tumhAre praznoM kA uttara isa prakAra hai-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse hathiNAure NAmaM Nayare hotthA' isa madhya-jambUdIpa ke bharatakSetra meM eka hastinApura nAma kA nagara thA yaha nagara 'riddha0' 'Rddha'-nabhastalaspazI aneka prAsAdoM se yukta evaM bahulajanoM se vyApta, 'stimita'-svacakra evaM paracaka ke bhaya se rahita, aura 'samRddha'dhanadhAnyAdi se paripUrNa thaa| 'tattha NaM hatthiyAure Nayare suNaMde NAma rAyA hotthA' usa hastinApura meM eka sunaMda nAmakA rAjA rahatA thaa| 'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre' yaha mahAhimavAn mahAmalaya, mandara, evaM mahendra ke jaise viziSTa sAra se yukta thA / (ina padoM 'evaM khalu' tyA. gautamanA pUrita vayanA sAmajI prasume yugoyamA' hai gautama ! sAMbhaNA; 'evaM khalu' tamArA praznAne uttara 24 pramANe che-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te // bhane te abhayane viSe 'iheba jaMbUhIve dIve bhArahe vAse hatyiNAure NAmaM Nayare hotyA' mA madhya dIpanA bharatakSetramA me hastinAdhura nAmarnu nA2 . mA nA2 'riddha0' -bhatazI (mazana 25 42 tevA yA-yA) gane bhasothI yuddhata mane ghaell ar pastIthI 1252, stimita svacakra ane paracakanA bhayathI rahita, tathA samRddha dhanadhAnyAdikathI paripUrNa hatuM. 'tatya NaM hathiNAure Nayare muNaMde NAmaM rAyA hotthA' te stinApuramA me suna nAmanA 20 2utA tA. 'mahayAMhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre te mabhivAna, mAmalaya, mandara evA mahendranA jevA viziSTa sArathI yukta hatA. (A padanI Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 2 ujjhitakapUrvabhavavarNanam 223 smAbhiruktA / 'tattha NaM hatthiMNAure Nayare' tatra khalu hastinApure nagare 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge-sarvathA madhyabhAge 'mahaM ege gomaMDave hotthA' mahAn eko gomaNDapa AsIt / sa kIdRzaH? ityAha-'aNegavaMbhasayasaNiviDhe anekastambhazatasanniviSTaH-anekAni stambhazatAni saMniviSTAni yatra sa tathA, anekazatastambhayukta ityarthaH / tathA-'pAsAIe' prAsAdIyA-manaHprasannatAjanakaH, atra-'darisaNijje' 'abhirUve' 'paDirUve' iti padatrayasya saMgrahaH, darzanIyaHyasya darzane cakSuSoH zrAntinaM bhavatItyarthaH / abhirUpa:-abhimatarUpaH- yasya darzanaM punaH punarabhilapitaM bhavatItyarthaH / pratirUpaH-prati-navaM navamiva dRzyamAnaM rUpaM yasya sa tathA / 'tattha NaM bahave goruvAtatra khalu bahavo gorUpAH gopakArA:-pazava ityarthaH / kIdRzAste pazavaH ? ityAi-'saNAhA ya aNAhA ya Nayara gAvIo ya NayarabalIvadA ya' sanAthAzca anAthAzca nagaragavyazca nagaravalIbadazci, kI vyAkhyA jJAtAsana ke prathama adhyayana meM kI gaI hai|) "tattha NaM hatthiNAure payare bahumajjhadesamAe maha ege gomaMDave hotthA' usa hastinApura meM ThIka usake madhyamAga meM eka vizAla gomaMDapa-gozAlA thA / 'aNegakhaMbhasayasaNiviThe pAsAIe 4' vaha gomaNDapa aneka khaMbhoM se yukta thaa| dekhane vAloM ke citta meM prasannatA kA utpAdaka thaa| dekhate2 jisase AMkhe nahIM thakatI thI / ekabAra jise dekhane para puna: darzakako jisake dekhane kI icchA hotI rahatI thii| jisakI sundaratA dekhanevAloM ke liye navIna jaisI hI pratibhAsita hotI thii| 'tattha NaM bahave gorUbA saNAhA ya aNAhA ya nagara meM rahI huI isa zAlA meM nagara ke aneka sanAtha aura anAtha pazu rahate the, "Nayara gAvIo ya' nagara ko aneka gAyeM rahatI thIM / 'NayaravalIvadA ya' nagara ke vyA-yA jJAtasUtranA prathama adhyayanamA 42vAmA mAvI che. ) 'tattha NaM hatthi__NAure jayare bahamajjJadesabhAe mahaM ege gAmaMDave hotyA' ta stanApura nagaramA 2052 tenA madhyabhAgamA se vizAla bha75-(go.) tA. 'aNegakhaMbhasayaNNiviThe. pAsAIe 4 te goma5 mane ta lAthI- yu4 tA, banAnA zittane prasanna kare tevo hatuM, jene jotAM jotAM netrane thAkaja lAgato nahi, eka vakhata joyA pachI paNa jenAra mANasane tene pharIthI jovAnI IcchA rahyA karatI, jenI suMdaratA jenAra mANusane bhATe navIna-navIna hAya tevI mAtI tI. 'tattha NaM vahave gArUvA saNAhA ya agAhA ya' nAranI se zANA nagaranA bhane sanAya mane manAya pshu| 2tA utA, (NayaragAvIo ya) nA2nI mane gAyA rahatI tI, (Nayara balI vaddA ya) nAnA bhane maho rautA chatA, nagaranI (NaMyara paDDiyAo ya) Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 vipAkabhute 'NayarapaDDiyAo ya' 'paDDiyA' iti dezIyaH zabdaH, nagarAvasthAyinyo bAlamahiSyaH, 'pADI' iti bhASAprasiddhAH, 'NayaramahisIo ya' nagaramahiSyazca, 'NayaramahisA ya nagaramahiSAzca 'NayaravasabhA ya' nagaravRSabhAzca 'sAMDha' iti bhApApasiddhAzca, 'paurataNapANiyaNibbhayA' pracurataNapAnIyanirbhayA:-adhikatarataNapAnIyalAbhena balAdhikyAnnirbhayAH, 'giviggA nirudvignA:-AhArAdicintArahitAH, 'suhaM suheNaM parivasaMti' sukhasukhena=atisukhena parivasanti / 'tattha NaM hatthiNAure Nayare bhIme NAma' tatra khalu hastinApure nagare bhImo nAma 'kUDaggAhe' kUTagrAhaH, kUTena kapaTena jIvAn gRhNAtIti kUTagrAhaH-mAyA. prapaJcakaraNena jIgrAhakaH, 'hotthA' AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha-'ahammie' adhArmikaH, 'jAva duppaDiyANaMde' yAvad-atra yAvacchandabodhyaH pAThaH prathamAdhyayane caturdazasUtravyAkhyAvasare'smAbhiH prdrshitH| duSpratyAnandaH-duH-duHkhena aneka vela rahate the| 'NayarapaDDiyAo ya' nagara kI aneka bAlabhaiseMpADiyA~ rahatI thIM, 'Nayaramahisoo ya' nagara kI aneka bhaiseM rahatI thIM, 'NayaramahisA ya nagarake aneka bhaise rahate the, 'NayaravasahA ya nagara ke aneka sAMDa rahate the, 'paurataNapANiyaNibbhayA' inheM vahAM yathAsamaya pAnI aura ghAsa milatA thA, ye saba jAnavara vahAM surakSitarIti se nirbhaya bana kara rahate the, girubiggA ya suhaM suheNaM parivasaMti' AhArAdika kI inheM cinA hI nahIM thI, isaliye ye sabake saba caupAye nirudvignacitta hokara sukhapUrvaka zAMti se rahate the| 'tatya NaM hathigAure bhIme NAmaM kUDaggAhe hotthA' usI hastinApura meM bhIma nAmakA eka kUTagrAha-mAyAke prapaJca se jIvoM ko pha~sAnevAlA rahatA thA / 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' yaha mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMdI-bahuta kaThinatA se Ananda prApta karanevAlA thaa| 'tassa bhane n lesA (pADImA) 23tI tI. (Nayara mahisIo ya) namAnI bhane leso rotI tI. (Nayara mahisA ya) nAnA bhane 4131 rahetA, (Nayara vasahA ya) nAnA bhane sais 59 rahetA eta', ( parataNapANiyaNibhayA) te tamAmane yathAsamaya pANI ane ghAsa maLatuM hatuM, ane te tamAma jAnavara tyAM surakSitapaNe niya yaIne 23 tA. NiruciggA ya muhaM muheNaM parivasaMti) mAvA-pIvAnI tene ciMtAja na hatI, tethI karIne tamAma cAra pagavALAM jAnavaro uddegarahita cittathI sukha-zAMti pUrvaka rahetA hatA. ___ 'tatya NaM hatyiNAure bhIme NAmaM kUDaggAhe hotyA' te hastinApuramA bhIma nAmane eka kuTaha-mAyAnA prapaMca vaDe jene phasAvanAra paNa rahetA hatA. 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' te mahA abhI bhane pratyAnI mA bhuzzI Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavavarNanam 225 kRccheNa pratigataH pratilabdhaH AnandaH AlhAdo yasya sa tathA, kaSTaprAptasukha ityrthH| 'tassa paM. bhImassa kUDaggAhassa' tasya khalu bhImasya kUTagrAhasya 'uppalA NAmaM bhAriyA' utpalA nAmnI bhAryA patnI 'hotthA' AsIt / sA kIdRzI ?-tyAha-'ahINa' iti, 'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA' ahInaparipUrNapaJcendriyazarIrA, prathamAdhyayane caturthasUtre vyAkhyAtamidamasmAbhiH, 'lakSaNavyaJjana'guNopapetA' ityAdivarNakagranthastu auppaatikmuutraadvseyH| // sU0 6 // NaM bhImakUDaggAhassa uppalA NAmaM bhAriyA hotthA' isa bhIma kUTagrAha kI strI kA nAma utpalA thA, 'ahINa' yaha saundarya se yukta evaM rUpalAvaNya se bharI thI / isakA zarIra, pramANa evaM lakSaNa se yukta thaa| isake pAMcoM indriyA pUrI thoM / bhAvArtha- gautama ke praznoM kA uttara dene ke liye bhagavAn ne isa prakAra kahA-caturthakAla ke isa cauthe Are meM isa jaMbUdvIpa meM jo bharatakSetra hai isameM eka hastinApura nAmakA nagara thaa| yaha baDA hI suramya evaM jana-dhanAdi se khUba paripUrNa thaa| isameM makAnAta bahuta U~ce baDe hI vistRta bane hue the| yaha jana-dhana se paripUrNa thaa| janatA ko yahAM kisI bhI prakAra kA bhaya nahIM thaa| yahAM kA rAjA sunaMda thaa| yaha viziSTa zakti aura bala kA ghara thaa| himavAna Adi parvatoM jaisA yaha baliSTha thaa| isa nagara meM eka gozAlA thii| isameM nagara ke samasta sanAtha anAtha pazu rahate haiN| unakI sarvaprakAra kI yahAM khAne pIne kI pUrNa vyavasthA thii| gozAlA kI banAvaTa bahuta mana prAta 42vAvANI- hato. 'tassa NaM bhImakUDaggAhassa uppalA...NAmaM bhAriyA hotthA' mA bhIma TaDanI khAnu nAma patA tu, 'ahINa' te sonyathA pUrNa ane rU5 lAvaNyathI bharapUra hatI tenuM zarIra pramANa ane lakSaNethI pUrNa tu: tane pAya dhandriyA pUrI tI.' : :. sAvArtha-gautamanA praznoto. utta2. sApA bhoTe mAyAne mA pramANe :yu:caturthakAlanA e cothA ArAmAM A jaMbudvIpamAM je bharatakSetra che, temAM eka hastInApura nAmanuM nagara hatuM. te ghaNuMja ramya ane mANasa tathA dhana-dhAnya AdithI paripUrNa hatuM. temAM makAno bahuMja uMcA ane moTA vistAravALA hatA, jana-dhanathI paripUrNa hovAthI tyAMnI janatAne keIpaNa prakArano bhaya na hato, tyAMnA rAjA sunaMda nAmanA hatA, te pUrA zaktizALI ane baLavAna hatA, himavAna Adi parvato jevA te baLavAna hatA. A nagaramAM eka gozALA hatI, temAM nagaranAM tamAma sanAthe ane anAtha pazu rahetAM hatAM, te tamAma pazuo mATe sarva prakAranI khAvA-pIvAnI Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 vipAkazrute // mUlam // tae NaM sA uppalA kUDaggAhiNI aNNayA kayAiM AvapaNasattA jAyA yAvi hotthA / tae NaM tIse uppalAe kaDagAhiNIe tiNhaM bhAsANaM bahupaDipuNNoNaM ayameyArUve dohale pAunbhUe / dhaNNAo NaM tAo ammayAo jAva suladdhe jammajIviyaphale, jAo NaM bahaNaM NayaragorUvANaM saNAhANa ya jAva vasabhANa ya Uhehi ya, thaNehi ya basaNehi ya, chippAhi ya, kakuehi ya bahehi ya kaNNehi ya akkhIhi ya NAsAhi ya jimmAhi ya ojhehi ya kaMbalehi ya sollehi ya taliehi ya bhajiehi ya parisukehi ya lAvaNiehi ya suraM ca mahuM ca meragaM ca jAiM ca sIhuM ca pasaNaM ca AsAemANIo visAemANIo paribhAemANIo paribhujemANIo dohalaM viNeti, taM jai NaM ahamavi bahUNaM Nayara0 jAva viNemi-tti kaTutaMsi dohalaMsi aviNijamANaMsi sukA bhukkhA nimmaMsA olaggA olaggasarIrA nitteyA dINavivaNNAvayaNA paMDuiyamuhI jAva jhiyAyai // sU0 7 // hI sundara evaM cittAkarSaka thI / aneka khaMbhoM se yaha suzobhita tho| isI nagara meM eka kUTagrAha-vaMcanA kara ke jIvoMko pha~sAne vAlA bhI rahatA thaa| jisakA nAma bhImakUTagrAha thaa| yaha baDA hI pApI evaM luccA thaa| zAMni evaM saMtoSa se yaha rahita thA, isakI rUpavatI utpalA nAma kI bhAryA thI // sU0 6 // tyAM pUrI vyavasthA hatI, gazALAnI racanA bahuja suMdara cittAkarSaka hatI, aneka saMbhothI te suzobhita hatI, A nagaramAM eka TagrAha-vaMcanA karIne jIvone phasAvanara paNa raheto hato. tenuM nAma bhIma zAha hatuM, te mahApApI ane lucco hato, zAMti ane saMtoSathI te rahita hato, tenI strInuM nAma utpalA hatuM, ane te gahula 35pAna tI (sU0 6) Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavavarNanam 227 TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM tataH khalu 'uppalA' kUDagNAhiNI utpalAutpalAnAmnI kUTagrAhiNI 'annayA kayAI anyadA kadAcit kasmiMzcidanyasmin samaye 'AvaNNasattA' ApanasattyA garbhavatI-'jAyA yAvi hotthA' jAtA cAdhyabhavat / 'tae NaM' tataH khalu tIse uppalAe' tasyA utpalAyAH 'kUDaggAhiNIe' kaTagrAhiNyAH bhImanAmakasya kUTagrAhasya bhAryAyAH, 'tiNDaM mAsANaM' trayANAM mAsAnAM "bahupaDipuNNANaM' bahumatipUrNAnAM sarvathA pUrNAnAM-mAsatrayeSu sarvathA pUrNeSu satsu ityarthaH, 'ayameyArU ve'. ayametadrUpa vakSyamANasvarUpaH, 'dohale' dohada:-garbhastha jIvamabhAvajanito'bhilASaH, 'pAubyUe' prAdurbhUtaH saMjAtaH / sa kIdRzaH ? ityAha--'dhaNNAo NaM' ityAdi / 'dhaNNAo NaM' dhanyAH prazaMsanIyAH khalu 'tAo ammayAo' tA ambA:-mAtaraH, 'jAvaM yAvat-atra yAvacchabdena'saMpuNNAo NaM tAo ammayAo, kayatthAo NaM tAo ammayAo, kayapu. NNAo NaM tAo ammayAo, kayalakkhaNAo NaM tAo ammayAo, kayavihavAo NaM tAo ammayAo, tAsiM assayANa' ityasya sNgrhH| sapuNyAH khalu tA ambAH, kRtapuNyAH khalu tA ambAH, kRtalakSaNA: khala tA ambAH, kRtavibhavAH khalu tA ambAH, tAsAmambAnAM 'sulajhe sulabdha-suSTu prAptaM, 'janmajIviyaphale' janmajIvitaphalam , tAmijananIbhiH svakaM janma jIvitaM ca sapha... 'tae NaM sA uppalA' ityAdi / 'tae NaM sA uppalA' usake bAda vaha utpalA 'aNNayA kayAI' kilI eka samaya 'AvaNaNasattA jAyA' garbhavatI huii| 'tae NaM tIse uppalAe kUDagNAhiNIe tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ayameyArUve dohale pAunbhUe' usa utpalA kUTagrAhiNI ke garbha ke tIna mAsa jaba pUre nikala cuke taba use isa prakAra kA dohalA utpanna huA- 'dhaNNAo NaM tAo ammayAo 4 jAva suladdhe jammajIviyaphale' ke mAtAe~ dhanya haiM, kRtArtha haiM, kRtalakSaNa haiM, unhIne apane janma aura jIvita kA 'tae NaM sA uppalA tyA 'tae NaM sA uppalA ' tyA25chI te .' aNNayA kyaaii| o 24 samaye ' AvaNNasattA jAyA garbhavatI thA. 'taeNaM tIse uppalAe' kUDaggAhiNIe tiNDaM mAsaNaM bahupaDipuNNANaM ayaseyArUve dohale pAunbhUe te utpalA kUTagrAhiNIne garbhanA traNa mAsa jyAre pUrA thaI gayA tyAre tene eka pra2no alsa Spanna thayo, dhaNNAoNaM tAo ammayAo 4 jAva sulajhe jasmajIviyaphale te bhAtI dhanya cha-kRtArtha hai, tasakSaya che, te 25 potAnA ranma bhane Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 vipAkazrute liikRtmityrthH| kAstA ambAH ? ityAkAGkSAyAmAha-'jAo gaM' ityAdi / 'jAo NaM' yA khalu asvAH , 'vahUNaM' bahUnAMvahuvidhAnAM, 'NayaragorUvANa nagaragorUpANAM 'saNAhANa ya' sanAthAnAM ca 'jAva vasabhANa ya' yAvad vRSabhANAm , atra yAvacchandena-anAthAnAM nagaragavInAM balIvardAnAM, nagarapaDDikAnAM bAlamahipINAm , nagaramahiSINAM, nagaramahiSANAM, nagarapabhANAm , iti bodhyam , 'Uhehi ya' Udhobhizca-gavAdInAM stanoparibhAgaiH, 'thaNehi ya stanaizca 'vasaNehi ya' vRSaNaiH aNDakozazva, 'chippAhi ya' pucchazca, 'chippA' iti dezIyaH zabdaH pucchavAcakaH, 'kakuehi ya' kakudaizca 'bahehi ya' vahaH skandhaizca, 'kaNNehi ya' karNaizca, akkhIhi ya' akSibhizca, 'NAsAhi ya' nAsAbhizca, 'jimmAhi ya' jihAbhizca 'oDehi ya' oSThaizca, kaMvalehi ya' kambalaiH mAsnAbhizca, 'sollehi ya' pakvaiH-saMdaMzanena vahipakvaizva, 'taliehi ya' talitaiH-taile ghRte vA pakvaizca, 'bhajiehi ya' bharjitaizca, 'parisukkehi ya' parizuSkaizca, 'lAvaNiehi ya' phala acchI taraha pAyA hai, 'jAo NaM vahUrNa NayaragokhvANaM saNAhANa ya jAva vasabhANa ya' jo nagaranivAsI aneka sanAya evaM anAtha gAya Adi se lekara sAMDa paryanta jAnavaroM ke 'Uhehi ya' stana ke upara ke bhAga 'thaNehi ya' stana, 'basaNehi ya' aMDakoza, 'chippAhi ya' puccha, 'kakuehi ya' kakuda 'vahehi ya' skaMdha, kaNNehiya kAna 'akkhIhiya' A~kha, 'NAsAhi ya' nAka, 'jinbhAhi ya' jihvA, 'oDhehi ya' oSTha aura 'kaMvalehi ya' sAsnA (gale ke nIce laTakatI huI camaDI) ye sabhI kATa-kATa kara lAye hue hoM, aura phira se 'sollehi ya' saMDAsI dvArA agni meM pake hae hoM, 'taliehi ya' taila athavA ghRta meM tale gaye ho, 'bhajiehi ya' bhuje gaye hoM, 'parisukkehi ya' sukAye hue hoM, vananu // sArI zate prApta yucha 'jAo NaM vahaNaM NayaragoruvANaM saNAhANa ya jAva vasabhANa ya. nagaramA rahanArI mane sanAtha ne manAtha gAya mAthI bane sAMda paya-tana naparenA UhehI yastA 52nA bhAga'thaNehiya' tana 'vasaNehi ya ' ma ' chippAhi ya ' 'chAyA 'kakuehi ya' gal (sAMDhanA dhanA pAnA bhAga bhAMsapiDa) 'vahehi ya 245 'kaNNehi ya' chAna ' akkhIdi ya, mAMga NAsAhi ya , nA ' jimmAhi ya / ma / ohi ya 16 bhane ' kaMbalehi ya / sAnA - nI naye TatI yama se yA pI-pIne sAvatA .ya, aneza sollehi ya , sAyasI dvArA nimA 54AlA hAya, ' taliehi ya 'dhI athavA sabhA taNesA chAya, ' bhajjiehi ya / bhuresA aya, parisukkehiM ya ' suvetA khAya, .. mane Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2 ujjhitakapUrvabhavavarNanam . 229 6 4 " lAvaNikaiH = lavaNAdisaMskRtaizca, 'suraM ca' surAM madirAM ca 'mahuM ca ' madhu ca= puSpa niSpannaM madyavizeSaM 'meragaM' merakaM = madyavizeSaM tAlaphalaniSpannam, 'jAI ca' jAtiM ca madyavizeSaM ca 'sIhuM ca ' sIdhu = madyavizeSaM-- guDadhAtakIsaMbhavaM ca, pasaNaM ca 1 prasannAM ca prasannA=drAkSAdidravyajanyA madirA, tAM ca, 'AsAemANIo' AsvAdayantyaH = ISat svAdayantyaH, 'bisAemANIo' visvA dayantyaH = vizeSeNa svAdayantyaH, 'paribhASamANIo' paribhAjayantyaH =vibhAgaM kurvantyaH - anyAbhyo dadatya', 'paribhuMje mANIo' paribhuJjAnAH 'dohala' dohadaM, 'virNeti' vinayanti, vizeSeNa apanayanti, pUrayantItyarthaH, 'taM' tat tasmAt 'jai NaM' yadi khalu 'ahamatri bahUNaM' ahamapi bahUnAM 'Nayara - jAva viNemi' nagara - yAvat- vinayAmi, atra yAvacchandAd-nagaragorUpANAM sanAthAnA-manAthAnAM evaM 'lAvaNiehi ya' namaka mirca Adi masAlA se susaMskRta kiye gaye hoM, unake sAtha 'suraM ca ' madirA ko, 'mahuM ca' madhu eka prakAra ke madya ko, 'meragaM ca' meraka-tADI ko, 'jAI ca' jAtimadyavizeSa ko, 'sIhuM ca ' sIdhu-guDa evaM mahuoM ke saMyoga se banI huI madirA ko 'pasaNNaM ca' prasannA- drAkSA Adi phaloM se banAI gaI madirA ko 'AsAemANIo' ruca ruca kara AsvAdana karatI haiM, 'visAemANIo' vizeSarIti se use khAtI haiM, 'paribhASamANIo' dUsaroM ko bhI detI haiM, evaM 'paribhuMje mANIo' saba ke sAtha hilamila kara jo AnaMda ke sAtha manamAnerUpa se khAtI haiM, aura isa prakAra jo 'dohalaM virNeti' apane garbha ke prabhAva se udbhUta dohale - manoratha ko pUrNa karatI haiM, 'taM jai NaM ahamatri bahUNaM Nayara0 jAva viNemi tti kaTTu' to jo isI taraha se maiM bhI una nagara ke sanAtha anAtha gAya lAvaNaehi ya mIThuM, maracAM AI masAlAthI taiyAra karelA hoya, tenI sAthe suraM ca ' mahIrAne, 'mahuM ca' bhadhune, 'meragaM ca ' bherane tADIne ' jAiMca tine bhadya vizeSane 'sIhuM ca ' sIdhune- goNa bhane mahuDA / yeAgathI manelI mahirAne 'pasaNNaMca' prasannA-hAkSAhi iNeothI taiyAra usI mahirAne ' AsAemANIo ? zala-khuzIthI dhIme dhIme svAha sahane jAya che. 'visAemANIo' vizeSa rItathI svAda saIne mAya che, 'paribhAemANIo ' mIlone Aye the, bhane 'paribhuMjemANIo' sonI sAthai DugIsajIna mAnaM:- pUrva chApramANe jAya che, bhane mA prabhA ?' dohalaM trirNeti 'potAnA garbhanA pralAvadhI utpanna thayesA hoIlA - manorathane yUrNA re che. 'taM jai NaM ahamaMtri bahUNaM yara0 jAva viNemi ttikhu to A pramANe huM paNa e nagaranI sanAtha-anAtha gAya AdithI laIne sAMDha paryantanA " " 1 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 vipAzrute nagaragavInAM nagaravalIvardAnAM nagarapaDDikAnAM nagaramahiSINAM nagaramahiSANAM nagara pabhANAm, adhaHstanavRSaNapucchakakudAdibhiragnipakkaistalitaibharjitaiH parizuSkailabaNAdisaMskRtaiH sahAnekavidhAM surAM madhu cAsvAdayantI visvAdayantI paribhAjayantI paribhuJjAnA dohadaM vinayAmItyartho bodhyaH / iti kRtvA iti manasi nidhAya taMsi 'dohalaMsi aviNijamAgaMsi' tasmin dohade avinIyamAne-apUryamANe sati, 'mukkA' zuSkA 'bhukkhA' bubhukSitA 'nimmaMsA nirmAsA 'olaggA abarugNA 'ola gasarIrA' abarugNazarIrA, 'gitteyA' nistejAH gatakAntiH, 'dINaviSaNNavayaNA' dInavivarNavadanA-dInaM-dainyayukam, ata eva vivarNa-zobhArahitaM, vadanaM-mukha yasyAH Adi se lekara sAMDa paryata ke jAnavaroM ke kATe hue evaM saMDAsI dvArA pakaDa kara agni meM pakAye hue, tale hue, jhuMje hue,sukAye hue, namaka Adi masAlA le taiyAra kiye hue Udhasa se lekara sAsnAtaka ke mAMsa ko surA. madhu, meraka Adi jAtivAlI madirA ke sAtha khAU~, khilAU~ aura vibhaktakara dUsaroM ko bhI dUM, isa prakAra maiM apanA dohad pUrNa karU~ / isa prakAra usane vicAra kiyaa| parantu 'tasi dohasi aviNijamANasi' usa ke usa dAhale kI pUrti nahIM huI, isaliye vaha dina pratidina 'mukkA' myUkane lagI, aura 'jhukvA' bhUkhI rahane lagI, 'nimmaMsA paryApta bhojana nahIM khAne ke kAraNa usakA zarIra bhI mAMsarahita ho gayA aura vaha 'olaggA' 'olaggasarIrA' bImAra jaisI rahane lagI, 'nitteyA' kAMti usakI phIkI paDa gaI, 'dINavivaNNavayaNA paMDuiyamuhI' mukha bhI usakA dIna aura zobhA se rahita hotA huA jAnavaronA kApelA ane sANasIthI pakaDIne agnimAM pakAvelA, taLelA, bhUjelA. sukAvelA, ane mITho Adi masAlAthI taiyAra karelA udhasathI laIne sAsnA (gaLAnI nIce laTakatI cAmaDI) sudhInA mAMsane supA, madhu, meka Adi jAtinI madirA sAthe khAuM, khavarAvuM, ane vaheMcIne bIjAne ApuM A prakAre huM pitAna dedane pUrNa 43.-24 tethe vi-22 yA tu taMsi dohalaMsi aviNijjamAgaMsi' mukkA bhukkhA nimmaMsA olaggA olagga-sarIrA nittayA dINaviSaNNavayaNA jAva jhiyAya' tena te hAnI pUrti 45 naDa, te mATene 'sakA' hana-pratidina sUpara anii, bhane 'bhukkhA' mamI 27vA sAgI, 'nimmaMsA' purI rIte bhejana nahi khAvAthI tenuM zarIra paNa mAMsa vinAnuM thaI gayuM, ane te 'olaggA olAMgasarIrA' bhImA2 vI rahekA sAjI, 'nittayA tihI ne zI 50 21', 'dINa vivaNNavayaNI paMDuiyamuhI' bhuma para dIna bhane Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavavarNanam 231 sA tathA, 'paMDuiyamuhI' pANDukitamukhI-pANDurIbhUtavadanA 'jAva' yAvat, __yAvacchabdena-'omaMthiyanayaNavayaNakamalA jahociyaM pupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM aparijhuMjamANI karayalamaliyana kamalamAlA ohayamaNasaMkappA' iti saMgrahaH / avamathitanayanavadanakamalA adhaHkRta netramukhakamalA yathocitaM yathAyogyaM puSpavastragandhamAlyAlaGkAram aparibhuJjAnA=asevamAnA karatalamalitA-hastatalamarditA kamalamAleca kAntihInA. apahatamanaHsaMkalpA-kartavyAkarttavya vivekavikalA satI dhyAyati-AtedhyAnaM karoti / / mU0 7 // bilakula pIlA paDa gayA, 'omaMthiyanayaNavayaNakamalA' ciMtA ke mAre usake netra aura sukha nIce kI ora ho rahatA thA, 'jahociyaM puSpha vatthagaMdhamallAlaMkAraM aparijhuMjamANI' puSpa, vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAroM ko bhI yathocitarUpa se dhAraNa nahIM karatI, vaha 'karayalamaliya vya kamalamAlA' hAtha se kucalI huI kamalamAlA ke samAna kAntihIla ho gaI aura ohayamagasaMkrappA jhiyAyai' AtadhyAna meM hI apanA saba samaya vyatIta karane lagI // . bhAvArthaH- eka samaya kI bAta hai ki vaha utpalA garbhavatI huii| jaba usakA garbha ThIka tIna mAha kA ho cukA taba garbha ke prabhAva se use isa prakArakA eka dohalA utpanna huA ki- ve mAtAe~ dhanya haiM, aura unhI kA janma aura jIvana saphala hai jo apane dohaloM kI pUrti jAnavaroM ke mAMsa ke sAtha aneka prakAra kI madirA ke sevana se karatI haiN| khuda khAtI pItI haiM aura dUsaroM ko bhI khilAnI pilAtI rahatI haiN| una jaisI bhAgyazAlinI aura Avr nI Ayu. bhane ma pAnI pI 15, te omaMthiyanayaNavayaNa kamalA' QitAnA 4124thI senA netra ane bhu5 nAye 2utai-DhaNekSA 27tA. 'jahociyaM pupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM aparibhuMjamANI' TA, vana, yahana, bhAtA bhane 56 rone 59 naye tevA prabhAbhA pA29 42tI nADa, 'karayalamaliyabdha kamalamAlA' te 12 43 zane yarI nAmelI bhAtI bhASA samAna ntiDIna tha 5 'ohayamaNasaMsappA jhiyAyai' bhane mAttadhyAnamaie potAno tamAma samaya vItAvavA lAgI. bhAvArtha-eka samayanI vAta che ke utpalA garbhavatI thaI, tyAre tene garbha barAbara traNa mAsano thaye tyAre te garbhanA prabhAvathI tene evA prakArane eka dohalo utpana thayo ke te mAtAo dhanya che. ane teno janma tathA jIvana saphaLa che ke je potAnA dohalAnI pUrti jAnavaronAM mAMsa sAthe aneka prakAranA madirA sevanathI kare che, khuda pote khAya-pIye che, ane bIjAne paNa khavarAve-pIvarAve che, tenA jevI Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 . vipAkazrute // mUlam // . imaM ca NaM bhIme kUDaggAhe jeNeva uppalA kUDaggAhiNI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ohaya jAva pAsai, pAsittA evaM vayAsI-kiraNaM tumaM devANuppiyA! ohaya jAva jhiyAyasi ? tae NaM sA umpalA bhAriyA bhImakUDaggAhaM evaM vayAsIevaM khalu devANuppiyA! mama tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dohale pAunbhUe, dhaNNAo NaM 4 jAo NaM vahUNaM Nayara gorUvANaM jAva Uhehi ya jAva lAvaNiehi ya suraM ca 6 AsAemANIo 4 dohalaM viNeti / tae NaM ahaM devANuppiyA! taMsi dohalaMsi aviNijjamANaMsi jAva jhiyaami| kauna ho sakatI haiM? jo pakAye gaye muMje gaye aura tale gaye Udhasa Adi avayavoM ko aneka prakAra kI madirAoM ke sAtha khA khA kara jo AnaMda manAtI haiN| maiM bhI apane ko bhAgyazAlinI taba hI mAnUMgI ki jaba mujhe bhI isa prakAra kA avasara hAtha lage-maiM bhI jAnavaroM ke pakAye gaye Udham Adi avayavoM ke sAtha aneka prakAra kI madirA pIU~ aura pilAU~! usakA jaba yaha dohada pUrNa nahIM huA taba vaha usakI pUrti kI ciMtA ke mAre rAtadina cintita rahane lagI aura vaha bahuta dubalI bhI ho gii| khAne pIne ko ruci usakI jAtI rhii| bImAra jaisI usakI hAlata ho gii| mukha usakA nisteja aura vivarNa bana gyaa| sArA zarIra usakA pIlA paDa gayA // sU0 7 // bhAgyazALInI bIjI koNa hoI zake che? keje pakAvelA bhuMjelA ane taLelA udhasa Adi avayavone aneka prakAranI madirAonI sAthe khAIne AnaMda mANe che. huM paNa potAne tyAreja bhAgyazALI mAnuM ke jyAre tene paNa e samaya hAthamAM Ave-huM paNa janavarena pakAvelA udhasa avayanI sAthe aneka prakAranI madirA pIuM ane pAuM. teno jyAre A doDa pUrNa thaze nahi, tyAre te tenI pUrtinI ciMtAne kAraNe ghaNuM ja dubalI paDI gaI, khAvA-pIvAnI rUci paNa jatI rahI, ane bImAra, jevI tenI hAlata thaI gaI, tenuM mukha teja hIna ane phIkuM paDI gayuM, ane tamAma zarIra pIpI mayu (su. 7).. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2 ujjhitakapUrvabhavagotrAsakUTagrAhavarNanam 233 tae NaM se bhImakUDaggAhe uppalaM bhAriyaM evaM vayAsImA NaM tumaM devANuppiyA! ohaya0 jhiyAhi, ahaM NaM taM tahA karissAmi jahA NaM tava dohalassa saMpattI bhavissai, tAhi iTAhi kaMtAhiM jAva samAsAsei // sU0 8 // TIkA ... 'imaM ca NaM ityAdi / 'imaM ca NaM' itazca khalu 'bhIme. kUDaggAhe' bhImaH kUTagrAho 'jenne| uppalA kUDAgAhiNI' yatraiva utpalA nAmnI kUTayAhiNI bhAryA 'teNeva uvAgacchai tatropAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya utpalAM kUTagrAhiNI bhAryAm 'ohaya jA apahata-yAvat ,--yAvacchandena AhayamaNasaMkappaM karayalapalhatyamuhi bhUmiga yadiTThiyaM ajjhANo jAyaM' iti saGgrahaH / apahatamanaHsaMkalpAm--apahato vinaSTaH manaHsaMkalpomAnasiko vicAro yasyAH sA tathA tAm , karatalaparyastamukhIM-karatale paryasta nikSipta--nihitaM mukhaM yayA sA tathA tAm , bhUmigataSTikAm-adhodRSTikAm AtadhyAnopagatAm ; 'pAsai' pazyati, pAsittA evaM vyAsI' dRSTvA evamavAdI-t-'kiNNaM tumaM devANuppiyA!' kikasmAt khalu tvaM he devAnupiye ! 'ohaya jAba jhiyAsi' apahatamanaHsaMkalpA yAvad dhyAyasi / 'tae Na sA uppalA bhAriyA bhImakaDaggA evaM bayAsI' 'imaM ca NaM' ityaadi| 'imaM ca NaM' aba eka samaya kI bAta hai ki, yaha 'bhIme kUDaggAhe' bhIla kUTagrAha 'jeNeva uppalA kUDaggAhiNI' jahAM vaha utpalA kUTagrAhiNI thI 'teNetra ubAgacchai' vahAM Aye 'uvAgacchittA ohaya jAva pAsai' Akara usane use AtadhyAna meM tanmaya dekhaa| 'pAsittA evaM vayAsI' dekha kara phira isa prakAra bolA kiNNaM tumaM devANuppiyA ! ohaya jAtra jhiyAsi' he devAnupriye ! tuma kyoM cintAmagna bana kara AtadhyAna kara rahI ho ? kyA kAraNa hai ? / 'tae NaM sA uppalA bhAriyAM 'bhIma 'imaM ca NaM' tyAha imaM ca NaM 've me samayanI vAta cha ' bhIme kddggaahe| bhIma TUTa jeNeva uppalA kUDaggAhiNI' yai te sual TUTa pAhilI tI, / teNeva uvAgacchai ' tyAM mAvyo, ' 'uvAgacchittA ohaya jAva pAsai ' sAvI taNe te pakSAne mAta dhyAnamAM tanmaya ne, 'pAsittA evaM vayAsI bana te molyo- 'kiNNaM tumaM devANuppiyA ! ohayaM jAva jhiyAyasi '. devAnupriye tame zA mATe ciMtAtura thaIne ArtadhyAna karI rahyA che? zuM kAraNa che? 'tae NaM sA uppalA bhAriyA bhImakUDaggAI evaM vayAsI' mA pramANe .. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 vipAkazrute tataH khalu sA utpalA bhAryA bhImakaTagrAhamevamavAdIt-'evaM khalu devANuppiyA ! . mama tiNhaM mAsANa bahupaDi puNNANaM dohale pAunbhUe' evaM khalu he devAnupriyAH ! mama trayANAM mAsAnAM bahupratipUrNAnAM dohadaH prAdurbhUtaH, 'dhaSNAo NaM 4' dhanyAH khalu tA ambAH, puNyAH khalu tA ambAH, kRtArthAH khalu tA ambAH, kRtalakSaNAH khalu tA ambAH, tAsAmambAnAM mulabdhaM janmajIvitaphalaM, 'jAo NaM bahUNaM NayaragorUpANaM' yAH khalu bahUnAM nagaragorUpANAM, jAva' yAvad yAvatpadena-'nagarapabhANAm' ityantaH pAThaH saMgrAhyaH; 'Uhehi ya jAva' Udhobhizca yAvat; atra yAvacchabdena-stanaizca vRSaNaizca pucchaizca kakudbhizca skandhaizcetyA, rabhya kambalaizca pakvaizca talitaizca-bhajitaizca parizuSkaizcatyantaH padasamUho vodhyaH tathA 'lAvaNiehi ya' lAvaNikaizca lavaNamaricajIrakAdibhiH saMskRtaizca saha 'suraM ca' surAM cAnekavidhAM madhu ca, 'AsAemANIo 4' AsvAdayantyo visvAdayantyaH paribhAjayantyaH paribhuJjAnA dohadaM 'viNeti' vinayanti=pUrayanti / kUDaggAhaM evaM vayAsI' isa prakAra apane pati ke vacana sunakara usa utpalA kUTagrAhiNIne kahA ki- 'evaM khalu devANuppiyA ! mama tiNDaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dohale pAunbhUe' he devAnupriya suno, merI cintA kA kAraNa yaha hai ki, mere garbha ke 3 mAha aba pUrNa ho cuke haiN| ataH mujhe isa prakAra kA eka dohalA utpanna huA hai ki, 'dhaNNAoNaM 4 jAo NaM vahaNaM gorUvANaM Uhehi ya jAva lAvaNiehi ya muraM ca 6 AsAemANIo 4 dohalaM viNati' ve mAtAe~ dhanya haiM 4, jo aneka gorUpa jAnavaroM ke pake, tale evaM bhuMje hue, evaM namaka-mirca-masAlA DAlakara taiyAra kiye gaye Udhasa Adi avayavA ko. aneka prakAra kI 6 madirA ke sAtha khAtI haiM, dUsaroM ko khilAtI haiM, evaM bATatI haiM, aura isa prakAra se apane garbha ke prabhAva se utpanna hue dohale patAnA patinA kyana sIna te pasA yUTayAleft-4yuM 'evaM khalu devANuppiyA ! mama tiNDaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dohale pAunbhUe / vAnupriya ! sAMbhaLo mArI ciMtAnuM kAraNa e che ke mArA garbhane hAlamAM traNa mAsa pUrA thaI gayA cha, tethI bhane mArane se hosa G4-1 ye - dhaNNA paM4 jAo NaM vahaNaM gokhvANaM Uhehi ya jAva lAvaNiehi ya suraM ca6 AsAemANIo4 dohalaM viNati' te bhAtAne dhanya hai 4, re mane go35 janAnA pavA , talai bhujelA ane mIThuM-maracAM vagere mazAlA nAkhIne sArA banAvelAM udhasa Adi avayanA mAMsane aneka prakAranI madirA sAthe khAya che, bIjAne paNa khavarAve che ane vaheMce che, ane e pramANe pitAnA gabha nA prabhAvathI Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2 ujjhitakapUrvabhavagotrAsakaTa grAhavarNanam 235 'tae NaM ahaM devANupiyA ! tataH khalu ahaM he devAnumiyAH ! 'taMsi dohalaMsi' tasmin dohade 'aviNijjamANaMsi jAva' avinIyamAne = apUryamANe yAvat 'jhiyAmi' dhyAyAmi=ArtadhyAnaM karomi / 'tae NaM se bhImakUDaggAhe' tataH khalu saH bhImakUTagrAhaH, 'uppalaM bhAriyaM evaM vayAsI' utpalAM bhAryAmevamavAdIt'mANaM tu devANuppiyA !" mA khalu tvaM he devAnupriye ! 'ohaya 0 ' apahatamanaHsaMkalpA yAtrat 'jhiyAhi' dhyAya, ArtadhyAnaM mA kuru ityarthaH ; ' ahaM NaM ' ahaM khalu' 'taM' tat tasmAt 'tahA karissAmi' tathA kariSyAmi, 'jahA NaM' yathA khalu, 'tatra dohalassa' tatra dohadasya 'saMpattI' sampattiH = siddhiH, 'bhavissara' bhavivyati / ityuktvA 'tAhiM' tAbhiH prasiddhAbhi 'iTThAhiM' iSTAbhiH, 'kaMtAhiM ' kAntAbhiH 'jAva' yAvat 'vaggUhiM vAgbhiH 'samAsA se ' samAzvAsayati ||0 8|| kI pUrti karatI haiM / 'tara NaM ahaM devANuSpiyA ! taMsi dohalaMsi avigijamAsa jAva jhiyAmi' he devAnupriya ! mujhe bhI apane dohale kI isI prakAra ke sAdhanoMdvArA pUrti karane kA vicAra huA hai; parantu vaha pUrA nahIM ho rahA hai / 'kisa prakAra se usakI pUrti ho sakatI hai' isI vicAra meM maiM tanmaya banI hU~, aura yahI mere ArttadhyAna kA kAraNa hai / 'tae NaM se bhImakUDaragAhe uppalaM bhAriyaM evaM bayAsI' isa taraha usakI bAta sunakara usa bhImakUTagrAhane usase kahA ki' mA NaM tumaM devANupiyA ! ohaya0 jhiyAhi' he devAnupriye ! tuma cintA mata karo, aura na atidhyAna hI karo, 'ahaM NaM taM tahA karissA mi jANaM tatra dohassa saMpattI bhavissara' maiM isa prakAra kA upAya karU~gA ki jisase tumhAre isa dohada kI bhale prakAra se pUrti ho jAyagI, 'tAhiM iTThAhiM kaMtAhiM jAva samAsAseI' isa prakAra bhIma kUTagrAhane usa utpanna thayesa hoisAnI pUrti pure he 'tae NaM ahaM devANuppiyA! taMsi dohalasi aviNijja mANaMsa jAva jhiyAmi' bhane yazu bhArA hoisAnI se prabhAzenAM sAdhane dvArA pUrti karavAnA vicAra utpanna thayeA che, parantu te vicAra pUrA thatA nathI, 'kayA upAyathI tenI pUrti thai che?, Aja vicAramAM huM tanmaya khanI gaelI chuM. ane te bhArA bhArttadhyAnanu ra che. 'tae NaM se bhImakUDaggAhe uppalaM bhAriyaM evaM vayAsI' mA prabhA tenI bAta sAMgIne te lI bhaTaAhe tene uchu -- 'mANaM tumaM devANupiyA ! ohaya0 jhiyAhi, De hevAnupriye ! tame cintA azI nahi ane ArttadhyAna yaSNu 12zo nahi 'ahaM NaM tahA karissAmi jahA NaM tava dohalassa saMpattI bhavissa' hu mAMga sevA aArano upAya urIza nenA vaDe urIne tamArA me DoDahanI 3DI rIte pUrti tha the, 'tAhi iTThAhiM kaMtAhiM jAtra samAsA ser3a' mA prabhAaiM Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .236 ....: vipAkazrute apanI bhAryA ko ina iSTa aura kAnta vacanoM se AzvAsita kiyaa| bhAvArtha- eka samaya kI bAta hai ki bhomakUTaMgrAha jahAM usakI bhAryA utpalA baiThI huI thI, vahA~ phuNcaa| pahuMcate hI usane usakI AkRti dekhI / dekhakara vaha bolA ki- he devAnupriye ! yaha kyA bAta hai ki tuma Aja mujhe cintita evaM vivarNavaMdana (tejahIna mukhavAlI) dikhatI ho, isakA kAraNa mujhe jaldI kaho / pati ke isa prakAra ke vacana sunakara vaha bolI-he nAtha ! garbha ke aba tIna mahIne pUrNa ho cuke haiM, isa samaya mujhe isa prakAra kA eka dohalA utpanna huA hai ki dhanya haiM ne mAtAe~ jo go Adi jAnabaroM ke pake-tale Usa Adi avayavoM ke sAMsa kA, aneka prakAra kI madirAoM ke sAtha paribhoga karatI huI apane * dohale kI pUrti karatI haiM / maiM bhI isI prakAra se karUM, para vivaza hUM nAtha ! kyA karUM ? abhItaka merA yaha manoratha saphala nahIM ho sakA hai, maiM apane Apa ko isIliye adhanya mAna rahI hUM, aura yahI merI cintA aura AtadhyAna kA kAraNa hai / isa prakAra usakA abhiprAya jAnakara usane usakI cintA kI nivRtti ke liye kahAhe devAnupriye ! tuma khedakhinna mata hoo, maiM isa prakAra kA upAya karU~gA ki jisase tumhArA yaha dohada pUrNa ho jaaygaa| isa prakAra bhImakuTagrahe te pitAnI patnIne AvA ISTa ane kAnta vacanethI AzvAsana ApyuM. bhAvArtha-eka samayanI vAta che ke - bhIma grADa jyAM tenI bhAryA upalA beThI hatI tyAM gaye, jatAMnI sAthe ja teNe tenI AkRti joI, joIne bolyA ke-he devAnupriye! A zuM vAta che ke tame Aje bahuja cintAtura ane vivarNavadana (teja hIna mukhavALI) dekhAo che? tenuM kAraNa mana jaladI kahe ? patinAM A prakAranAM vacana sAMbhaLIne te bolI ke-he nAtha? hAla mArA garbhane 3 mAsa pUrA thaI cukayA che, A samaye mane A prakArano eka dehale utpanna thaye che ke - dhanya che te mAtAo je ge Adi jAnavaranA pakovela-taLelA udhasa Adi avayanA mAMsano aneka prakAnI madiranI sAthe upabhoga karatI thakI potAnA dehalAnI pUrti kare che. huM paNa e pramANe karuM, paNa huM lAcAra chuM. nAtha! zuM karuM ! Aja sudhI mAre e mane ratha saphaLa thaye nathI, tethI huM pitAne bhAgyazALI mAnatI nathI, ane eja mArI te ciMtA ane A dhyAnanuM kAraNa che. A pramANe tene abhiprAya jANIne te bhIma kuTagrAhe pitAnI patnInI cintA-nivAraNa mATe kahyuM- he devAnupriye! tame kheda na karo-khinna na thAo, huM evA prakArane upAya karIza ke jethI tamAro e dehada pUrNa thaze. A Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,a0 2, ujjJitakapUrvabhavagotrAsakaTagrAhavarNanam 237 tae NaM se bhome kaDaggAhe addharattakAlasamayaMsi ege abIe saNNaddhajAva-paharaNe sAo gihAo jiggacchai, jiggacchittA hathiNAuraM majhaM sajjheNaM jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bahaNaM jayaragorUvANaM jAva vasANa ya appegaiyANaM Uhe chiMdava, appegaiyANaM kaMbalae chidai, appegaiyANaM aSaNamaNNAI aMgovaMgAiM viyaMgei, viyaMgittA jeNeSa sae gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA uppalAe kUDaggAhiNIe ukaNei / tae NaM sA uppalA bhAriyA tehiM bahUhi gomaMsehi sollehiM suraM ca 6 AsAemANI 4, taM dohalaM viNei / tae NaM sA uppalA kUDaggAhiNI saMpuNNadohalA saMmANiya dohalA vicchidhaNadohalA saMparuNadohalA taM gabbhaM suhasuheNaM parivahai // 10 9 // . TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se bhIme kUDaggAhe' tataH khalu sa bhImaH kUTagrAhaH 'adbharanakAlasamayaMsi' ardharAtrikAlasamaye, 'ege ekA-ekAkIanyajanasahAyarahita ityarthaH, 'abIe' advitIyaH-dharmAbhAvAd yasya dvitIyaH bhImane apanI patnI ko priya vacanoM dvArA saMtuSTa kiyA ||suu0 8 // 'tae NaM se' ityaadi| 'tae NaM se bhIme DaggAhe usa ko samajhA bujhA dene ke bAda vaha bhImakUTagrAha 'advarattakAlasamayaMsi' ardharAtri ke samaya 'ege' akelA hI-kisI anyajana kI sahAyatA ke vinA hI, 'abIe' dharma prakAre bhImakUTagrAhe pitAnI patnIne priyavacane vaDe saMtuSTa karI. (sU0 8) 'tae Ne se yAhi. __ 'tae NaM se bhIme kaTaggAhe tara samAvI-gAdha mApIna pachI te bhIma 38yAI 'advaratnakAlasamayaMsi' ma rAtrinA samayane viSa 'ege' me do- 35 ___old bhANusanI sahAyatA vinA 'abIe'dhamanI bhAvanAyI 2hita saNNaddhajAva paharaNe Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 vipAkazrute sahAyo dharmo'pi nAsti sa ityarthaH, 'saNNaddha-jAva-paharaNe' atra 'jAva' zabdAt'saNgaddha baddhavammiyakavae, uppIliyasarAsaNapaTTie,' ityAdi-'gahiyAuhappaharaNe' ityevaM yojnaa'gntvyaa| 'sannaddhavaddhavarmitakavacaH,utpIDitazarAsanapaTTikA'-ityAdi gRhItAyudhapraharaNaH, ityevaM chAyA vodhyaa| 'sAo gihAo' svakAd gRhAt, 'jiggacchai' nirgacchati=niHsarati, 'NiggacchittA hathiNAraM majjhaM-majjheNaM jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchai' nirgatya hastinApuraM madhyamadhyena yatraiva gomaNDapastatraivopAgacchati. 'uvAgacchittA vahUNaM NayaragorUvANaM jAva vasabhANa ya appegaiyANaM Uhe' upAgatya vahUnAM nagaragorUpANAM yAvat vRSabhANAM cApyekepAm avaH, 'chiMdai' chinatti, 'appegaiyANaM kaMvale chidai' apyekeSAM kambalAn chinatti, appegaiyANaM 'apyekeSAm 'aNNamaNNAI' anyAnyAni anyAnyaprakArakANi 'aMgovaMgAI' aGgopAGgAni, 'biyaMgeI vyaGgayati-chinatti, 'viyaMgitA' vyaGgayitvA-chitvA 'jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai' yatraitra kI bhAvanA se rahita 'saNNaddha jAva paharaNe sAo gihAo Niggacchai' kavaca pahira, hAtha meM dhanuSa le apane ghara se nikalA, 'NiggacchittA hatdhiNAraM majhaMpajjheNaM jeNe gomaMDave teNeva uvAgacchaD' nikala kara ThIka hastinApura ke bIcoMbIca se hokara jahAM vaha gozAlA thI vahAM pahu~cA, 'uvAgacchittA bahUNaM jayaragokhvANaM jAva vasabhANaM apegaiyANaM Ahe jiMdA vahAM pahu~ca kara usane go Adi pazuoM meM kinhI ke udhasa ko kATA, 'appegaiyANaM kaMvalae chidai kinhIM ke galakaMvalI ko kATA, aura, 'appegaiyANaM aNNamaNNAI aMgovaMgAI viyaMgei kinhIM kinhIM pazuoM ke jude judde prakAra ke aMga aura upAMgoM ko kaattaa| isa prakAra 'viyaMgittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchaI' kATakara vaha jahAM apanA ghara thA sAo gihAo NiggacchaI' 55ya phe| mAM dhanuSa una pAta ! gharezI nInya, 'NiNacchitA hAtthiNAuraM majjJamajjheNaM jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchai' nIkalIne barAbara hastinApura zaheranA madhyabhAgamAM thaIne jyAM te gozALA hatI tyAM pAMcyo, 'uvAgacchittA vahaNaM NayaragosvANaM jAva vasabhANaM appegaiyANaM ko diha, yA paDAyAne to gAya mAhi 54memAMthA sIna B5sane pyA. 'appegaiyANaM kaMvalae chidA' TInA bala (gAnA lAganI yAmaDI) 2 cyA, bhane 'appegaDayANaM aNNamaNNANaM aMgovaMgAI viyaMgei' 18-35 pazumAnA junI nuTI tatanA ma bhane pAMgAne yAM, 2mA prabhArI viyaMgittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchaiyAna te tyAM pAtAnu gha2 hetu tyA paatthe| bhAvyA, bhane Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakarvabhavagotrAsakUTagrAhavarNanam 239 svakaM gRhaM tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA uppalAe kUDaggAhiNIe' upAgatya, utpalAyAH kaTagrAhiNyAH 'uvaNei' upanayati-purataH sthApayati / 'tae NaM sA uppalA bhAriyA tehiM bahUhiM gomaMsehiM tataH khalu sA utpalA bhAryA tebahubhimAMsa gomAMsAdibhiH, 'sollehiM 5' pakvaiH 5 'suraM ca 6 AsAemANI 4' surAM cAsvAdayantI visvAdayantI paribhAjayantI paribhuJjAnA 'taM dohalaM' taM dohadaM 'viNeI' vinayati-vizeSeNa prApnoti pUrayatItyarthaH / 'tae NaM sA uppalA kUDaggAhiNI' tataH khalu sA utpalA kuTagrAhiNI saMpuNNadohalA' - saMpUrNadohadA samastAbhilaSitapUraNAt , 'saMmANiyadohalA' saMmAnitadohadA-vAJchitArthasamAnayanAt , vicchiNNadohalA' vicchinnadohadA-nivRttAbhilASA-abhilaSitalAbhena vAnchAyA vicchedAditi bhaavH| saMpaNNadohalA 'saMpannadohadA' abhilaSitavastubhakSaNAt 'taM gabhaM' taM garbha 'suhaMsuheNaM' sukhasukhena atisukhena 'parivahai' parivahati-dhAgyati // mU0 9 // vahAM vApisa AyA, aura 'uvAgacchittA' Akara usane 'uppalAe kUDaggAhiNIe utraNeI' jAnavaroM ke kATe hue ve samasta aMga aura upAMga apanI bhAryA ke liye diye| 'tae NaM sA uppalA bhAriyA tehiM bahU hiM gomaMsehiM sollehiM0 suraM ca0 AsAemANI 4 taM dohalaM viNei' pIche usa utpalA kUTagrAhiNIne pakAye gaye, mUMje gaye, evaM talakara namakamirca Adi masAledvArA taiyAra kiye gaye gAya Adi ke Udhasa Adi avayavoM ke mAMsa ko aneka prakArakI madirA ke sAtha khA kara apane dohale kI pUrti kii| 'tae NaM sA uppalA kUDaggAhiNI' isa prakAra vaha utpalA kUTagrAhiNI, 'saMpuNNadohalA' samasta dohada-abhilaSita kI pUrti se 'saMmANiyadohalA' vAMchita padArtha kI prApti se 'vicchiNNa dohalA' abhilaSita ke lAbha se evaM 'saMpaNNadohalA' icchita vastu ke 'uvAgacchittA uppalAe kUDaggAhiNIe uvaNei' bhAvAne tethe 4iai antazanAM samasta ma1-potAnI sIna 24t 'tae NaM sA uppalA tehi vahUhiM gomaMsehiM sollehiM0 suraM ca06 AsAemANI4 dohalaM viNei' pachI te utpalA kUTAhiNIe pakAvelA, bhujelA, sekelA, taLelA ane mIThuM-marca Adi masAlA nAkhIne svAdiSTa banAvelA ge AdinA udhasa Adi avayanA mAMsane bhane 42nI mahirAnI sAthai bhAna pAtAnA hotAne puure| yo 'tae NaM sA utpalA kU:ggAhiNI' 20 prabhAya te Guat yUTayA 'saMpuNNadohalA' tamAma zahada-2chAnI ti vAthI, 'saMmANiya dohalA' paichita pAnI prAtithI 'vicchiNNa dohalA' 4248ii 12tuno nAma bhagavAthI bhane 'saMpaNNa dohalA' Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 vipAkazrute // mUlam // . . . tae NaM sA. uppalA kUDaggAhiNI aNNayA kayAiM navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dAragaM pyaayaa| tae NaM teNaM dAraeNaM jAyasettaNaM ceva mahayA2 sadeNaM vidhuDhe vissare Arasie, tae NaM tasta dAragasta AroyasadaM socA Nisamma hasthiNAure Nayare bahave NayaragorUvA jAva vasabhA ya bhIyA 4 savvao samaMtA vipplaaiyaa| tae NaM tasta dAragasta ammApiyaro iyameyArUvaM bhakSaNa se prasanna hokara, 'taM gambhaM muhaM suheNaM parivahai' usa garbha ko sukhapUrvaka dhAraNa karane lagI / bhAvArtha-patnI ko AzvAsita evaM samajhA-bujhAkara bhIma-. kUTagrAhane usake dohada kI pUrti karane kA upAya kiyaa| vaha usI dila ardharAtri ke samaya gharase kavaca evaM astrazastroM se susajjita ho dhanuSa-bANa hAtha meM lekara ekAkI nikalA aura calate2 usa gozAlA meM phuNcaa| vahA~ usane samasta jAnavaroM ke aMga evaM upAMgoM kA chedana kiyaa| chedana kara vaha vApisa usI rAta apane ghara lauTa AyA, aura Akara usane ve apanI bhAryA ko de diye| usane unheM muMjakara, talakara, evaM unameM namaka mirca masAle milAkara madirA ke sAtha khA pIkara apane dohada kI pUrti kI, aura sukhapUrvaka usa garbha ko dhAraNa karane lagI // sU0 2 // chedI paztunA MajthI prasanna thane, 'taM gambhaM suhaM suheNaM parivahai' te mana sukhapUrvaka dhAraNa karavA lAgI. bhAvArtha-patnIne AzvAsana ApI ane samajAvIne bhImakUTagrAhe tenA dehadanI pUrti karavAne upAya karyo. te te ja divase ardharAtrInA samaye gherathI kavaca ane astra-zastrothI susajjita thaine, dhanuSa-bANa hAthamAM laIne, ekaleja cAlI nIkaLe ane cAlatAM-cAlatAM te gozALAmAM pahecyA. tyAM jaIne teNe tamAma jAnavaranAM aMga-upAMgone kapyAM. pachI te pAcho teja rAtrImAM pitAne ghera pahoMce, ane AvIne teNe lAvelA tamAma padArtho pitAnI strIne ApyAM, teNe te padArthone, sekI, taLIne temAM mIThuM maracuM masAlA meLavIne madirAnI sAthe khAI-pIne pitAnA dehanI pUrti karI ane te sukhapUrvaka garbha dhAraNa karavA lAgI. (sU) Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsavarNanam 241 NAmadhejaM kareMti-jamhA NaM amhaM imeNaM dAraeNaM jAyametteNaM ceva mahayA 2 sadeNaM vidhuDhe vissare Arasie, tae NaM eyassa dAragassa Arasiyasadde socA Nisamma hathiNAure Nayare bahave NayaragorUvA jAva bhIyA 4 savvao samaMtA vippalAiyA, tamhA NaM hou amhaM dArae gottAse gAmeNaM / tae NaM se gottAse dArae ummukkabAlabhAve jAva jAe yAvi hotthA ||suu010|| . .. TIkA. 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM sA uppalA kUDaggAhiNI aNNayA kayAI navaNDaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' tataH khalu sA utpalA kUTagrAhiNI anyadA kadAcit navAnAM mAsAnAM bahupratipUrNAnAM 'dAragaM' dArakaM-bAlakaM. 'payAyA' prajAtA-janitavatItyarthaH / 'tae NaM teNaM dAraeNaM' tataH khalu tena dArakeNa 'jAyametteNaM ceva' jAtamAtreNaiva 'mahayA 2 saddeNaM' mahatA 2 zabdena 'vighuDe' vighuSTaM-cItkRtaM, 'virasare ' visvaraM karNakaTusvarayunaM 'Arasie' ArasitaM= kranditam 'tae NaM tassa dAragassa' tataH khalu tasya. dArakasyaH 'Aroyasa' 'tae NaM sA' ityAdi / . 'tae NaM' anantara 'so uppalA kUDaggAhiNI' usa utpalA kUTagrAhiNIne 'aNNayA kayAI' kisI. eka samaya 'NavaNhaM mAsANaM' nau mahinA ke 'vahupaDipuNNANaM' pUrNa hone para 'dAragaM payAyA' putra ko janma diyaa| 'tae NaM teNaM dAraeNaM jAyametteNaM ceva mahayA2 sadeNaM vighuTe' utpanna hote hI usa bAlakane baDe jora-zora ke zabdoM se ronAcillAnA prAraMbha kiyaa| 'vissare Arasie' rone-cillAne kA usakA vaha zabda baDA hI karNakaTuka thaa| 'tae NaM tamsa dAragassa AroyasadaM 'tae NaM sA' tyAhi 'tae NaM' yA2 5cha'sA uppalA kUDaggAhiNI' te 58 chUTayAthe ' aNNayA kayAiM ' 4 me samaya 'NavaNhaM mAsANaM' nava bhAsa 'bahupaDipuNNANaM' pUzaM thatai ' dAragaM payAyA' putrane meM mAlyo. 'tae NaM teNaM dAraeNaM jAyametteNaM ceva mahayA2 saddheNaM vighuTe' Grpanna thatair te mAga gora zAranA zothI zepA bhane / pAravAnI prArama 4ye. 'vissare Arasie' zevA bhane yIso pAyAne tenA me zaNDa marDara 449 DA. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 vipAkazrute ArodazabdaM rodanazabdaM 'socA' zrutvA "Nisamma' nizamya, 'hatthiNAure Nayare vahave NayaragorUvA jAva sabhA ya' hastinApure nagare bahavo nagaragorUpA yAvad -nagarapabhAzca, 'bhIyA' bhItAH bhayayuktAH-bhayajanakazabdazravaNAt, 'bhIyA' ityatra -'tatthA, ucigA, saMjAyabhayA' iti draSTavyam, 'tatthA' jastAH trAsamupagatA:-'ko'pyasmAkaM prANApahArako jantuH samAgataH' itijJAnAt, 'uviggA' udvignAH-vyAkulA:-kampamAnahRdayA ityarthaH, saMjAyabhayA' saMjAtabhayA:-bhayajanitakampena pracalitagAtrAH santaH, 'sayao samaMtA' sarvataH samantA-dikSu vidikSu 'vippalAiyA' vipalAyitAH hastinApuranagarasya govalIvadiyo bhayAdudvignAH sarvAsu dikSu vidikSu palAyitA ityarthaH / 'tae NaM' tataH khalu 'tassa dAragassa' tasya dArakasya 'ammApiyage' mAtApitarau 'imeyArUba' idamevadrapaM-vakSyamANasvarUpaM 'NAmadheja kareMti' nAmadheyaM kurutaH- 'jamhA gaM' yasmAt khalu 'amhaM' ammAkam 'imeNaM dAraeNaM jAyametteNaM ceva mahayA 2 saddeNaM vighuDhe socA Nisamma hathiNAure Nayare vahave NayaragorUvA jAva vasabhA ya bhIyA 4 sancao samaMtA vippalAiyA' usa bAlaka ke Arodana zabda ko sunakara, aura yaha mahA apriya hai-aisA vicAra kara hastinApura nagara meM nagara ke gAya Adi se lekara sAMDa taka samasta hI pazu 'koI hamAre prANoM kA apahAraka jIva AyA hai, isa khyAla se bhayAnvita hue| una sabakA hRdaya kaMpita hone lagA, aura hRdaya ke kaMpana se jaba unake samasta zarIra meM kaMpana baDha gayA to ve vicAre saba ke saba idhara-udhara dizA aura vidizAoM meM bhAgane lage / 'tae NaM tamsa dAragamsa ammApiyaro imeyArUcaM NAmadheja kareMti' isa prakAra kI paristhiti dekhakara usa bAlaka ke sAtApitAne isa khyAla se usakA nAma esA rakhA ki 'jamhA NaM amhaM imeNaM dAraeNaM jAyametteNaM ceva mahayA2 sadaNaM 'tae NaM tassa dAragassa AroyasaI socA Nisamma hathiNAure gayare vahave NayaragorUvA jAva vasabhA ya bhIyA4 sabao samaMtA vippalAiyA' te mAnA A rUdana (rovA ane casa) nA zabdane sAMbhaLIne ane "A mahAapriya che" evuM vicArIne hastinApura nagaranA gAya AdithI laIne sAMDha sudhInA tamAma pazuo, "kaI amArA prANone nAza karanAre jIva AvyuM che"_A khyAlathI bhayabhIta thaI gayAM, te saune hRdaya kaMpavA lAgyAM, ane hRdaya kaMpavAthI jyAre tenAM tamAma zarIramAM kaMpArI vadhI gaI tyAre te bicArAM tamAma jyAM-tyAM dizA-vidizAomAM bhAgI yAM. 'tue Na tassa dAragassa ammApiyaro imeyAkhvaM NAmadheja kati' A prakAranI paristhiti joIne te bALakane mAtA-pitAe te khyAlathI tenuM nAma AvuM Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsavarNanam 243 vissare Arasie,tae NaM eyassa dAragassa' anena dArakeNa jAtamAtreNeva mahatA 2 zabdena. vighuSTaM visvaramArasitam , tataH khalu etasya dArakasya 'Arasiyasadde socA gisamma' Arasitazabda kranditaM zrutvA nizamya 'hatthiANAure Nayare bahave NayaragorUbA jAba bhIyA 4 sabao samaMtA vippalAiyA' hastinApure nagare vahayo gorUpA yAvad bhItAH 4 sarvataH samantAd vipalAyitA:-vidrutAH, 'tamhA NaM' tasmAt khalu hou' bhavatu 'amhaM dArae' asmAkaM dArakaH 'gottAse NAmeNaM' gotrAso nAmnA, ayamasmAkaM putro gotrAsanAmako bhavatu ityarthaH / 'tae NaM se gottAse dArae' tataH khalu sa gotrAso dArakaH 'ummukkabAlabhAve' unmuktabAlabhAvaH bAlyAvasthAmatikrAntaH yAvat 'yAvatpadena viNNayapariNAmotte ' ityArabhya 'jovaNagamaNupatte' ityantaH padasamUhaH saMgrAhayaH,' 'jAe yAvi hotthA' jAtazcApyabhavat // sU0 10 // vighuTe, visare Arasie' jaba yaha bAlaka utpanna huA taba bahuta jora zora se royA aura cillaayaa| 'tae NaM eyassa dAragassa Arasie sadde socA Nisamma hathiyAure Nayare vahave gorUvA jAva bhIyA 4 sayao samaMtA vippalAiyA' usake una zabda ko ki-jo atyaMta karNakaTuka thA, sunakara hastinApura nagara meM aneka go-Adi pazuoM ke hRdaya meM trAsa utpanna huA, aura ve saba cAroM ora bhagane lge| 'tamhA hou amhaM dArae gotAse NAmeNaM' isa liye hamAre isa laDake kA nAma 'gotrAsa' ho, . arthAt usa bAlaka kA nAma 'gotrAsa' rakkhA / 'tae NaM se gottAse dArae ummukabAlabhAve jAva jAe yAvi hAtthA' yaha gotrAsa aba kramazaH apanI bAlyAvasthA ko choDakara taruNAvasthA ko prApta huaa| bhAvArtha- garbha jaba nau mAha kA ho gayA taba utpalA ke sanyu-'jamhA NaM amhaM imeNaM dAraeNaM jAyametteNaM veva mahayAra saddeNaM vighaTaThe, vissare Arasie, jyA3 te 14 panna thaye. tyAre gahu 32-2thI yo mane yAsI pADI. tyAre te zaNTa pahana 44 ito. 'tae NaM eyassa dAragassa ArasiyasaI socA Nisamma hathiNAure Nayare vahave gorUvA jAva bhIyA4 savvao samaMtA vippalAiyA' te samajAne hastinApura nagaramA bhane gau-mA pazuAnA ikSyamA trAsa utpanna thaye.. ' tamhA hou NaM amhaM dArae gottAse NAmeNaM mA 2thI amArA A putranuM nAma gotrAsa thAo, arthAt enuM nAma trAsa rAkhyuM. 'tae NaM se gotAse dArae ummukkAbAlabhAve jAva jAe yAvi hosthA '. A trAsa have kramaza: potAnI bAlyAvasthA mUkIne taruNa avasthAne prApta thayA - bhAvArtha- garbha barAbara jyAre nava mAMsane thaI gaye tyAre utpalane eka Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 :.: __. . . vipAkazrute __. // mUlam // . .. . : tae NaM se bhIme kUDaggAhe apaNayA kayAiM kAlaMdhammuNA saMjutte / tae NaM se gottAse dArae vahuNA mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM saddhiM saMparikhuDe royamANe kaMdasANe vilavamANe bhImassa kUDaggAhassa NIharaNaM karei, karitA vahuI loiyasayakiccAI karei / tae NaM se suNaMde rAyA gottAsaM dArayaM aNNayA kayAI sayameva kUDaggAhattAe tthvei| tae NaM se gottAse dArae kUDaggAhe jAe yAvi hotthA, ahasmie jAva duppaDiyANaMde // sU0 11 // TIkA / 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se bhIme kUDaggAhe tataH khala sa bhImaH eka putra huaa| utpanna hote hI isane pUrI taraha se ronA cillAnA prAraMbha kara diyaa| usakA vaha zabda logoM ko baDA hI karNakaTuka lgaa| yahAMtaka ki go-Adi pazu bhI trasta hue, ve saba ke saba apane2 sthAna se idhara-udhara bhAgane lge| sAtApitAne jaba yaha hAlata dekhI, nava go Adi pazuoM ko isake visvara zabda se trAsa hone ke kAraNa unhoMne isakA nAma gotrAsa rakha diyaa| yaha gotrAsa nAma se janatA meM prasiddha ho gayA, aura yaha gotrAsa kramazaH baDate2 taruNAvasthA ko prApta huA // sU0 10 // 'tae NaM se bhIma' ityaadi| "tae NaM isake anaMtara 'se bhIme DaggAhe vaha bhIma kUTagrAha putra che. te utpanna thatAM ja teNe bahuja bhuMDI rIte sevA ane cIse pADavAnuM zarU karyuM. tene te zabda lekanA kAnana ghaNoja kaTa lAgyo. eTale sudhI ke gIgAya Adi pazu pa trAsa pAmI gayAM, te sau pita-potAnA sthAnathI jyAM-tyAM bhAgavA lAgyAMmAtA-pitAe tyAre A pramANenI paristhiti-hAlata joI tyAre gAya Adi pazuone A bALakanA virasa zabdathI trAsa thavAnA kAraNe teNe e bALakanuM nAma gotrAsa rAkhyuM. te trAsa nAmathI janatAmAM prasiddha thaI gaye, ane te gotrAsa kamenkame vadhate taruNAvasthAne prApta che. (sU) 10) 'tae NaM se bhIme' tyAdi 'tae NaM' te 54aa 'se bhIme kUDaggAhe' te lIbhaTayAra 'aNNayA Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2 ujjhitakapUrvabhavagotrAsavarNanam 245 kUTagrAhaH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit anyasmin kasmiMzcit samaye, 'kAladhammuNA saMjutte' kAladharmeNa saMyuktaHmaraNaM prApta ityarthaH 'tae NaM se gottAse dArae' tataH khalu sa gotrAso dArakaH, 'vahuNA' bahunA, 'mittaNAiNiyagasaMyaNasaMbaMdhiparijaNeNaM' "mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanena, "saddhi' sAdhU saMparibuDe' saMparitaH, 'royamANe kaMdamANe vilabamANe ' rudan krandan vilapan 'bhImassa kUDaggAhassa' bhImasya kUTagrAhasya 'NIharaNaM' nirharaNaM-nirgamanaMnagarAd bahiniHsAraNa 'kareDa' karoti svapitaraM bhImakUTagrAhaM dagdhuM zmazAnabhUmau nayatItyarthaH, 'karittA bahuI kRtvA bahUni 'loiMyamayaki cAI' laukikamRtakRtyAni agnisaMskArAMdArabhya tannimittakadAnabhojanAdiparyantAni karmANi 'karei karoti / 'tae NaM se' tataH khallu sa 'suNaMde rAyA' sunando rAjA-sunandanAmako rAjA, gotAsaM dArayaM aNNayA kayAI' gotrAsaM dArakamanyadA kadAcit 'sayameva' "aNNa yA kayAI' kisI eka samaya 'kAladhammuNA saMjutte' kAla dharma ko pAyA-ghara gyaa| 'tae NaM se "gottAse dArae pitAkI mRtyu honeke bAda gotrAsa dAraka ne 'bahuNA mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNa saddhi saMparicuDe' aneka mitra jJAtijana, evaM apane svajana saMbaMdhI parijanoM ke sAtha milakara, 'royamANe' rote hue 'kaMdamANe' Akranda karate hue evaM 'vilabamANe' vilApa karate hue 'bhImasta kUDaggAhassa NIharaNaM karei' bhImakUTagrAha kI zmazAnayAtrA nikaalii| 'karittA vahaI loiyamayakiccAi kareDa' dAhasaMskAra hone ke pazcAt gotrAsa dArakane pitA ke aura bhI laukika maraNakRtya kiye| 'tae NaM se suNaMde rAyA gottAsaM dAragaM aNNayA kayAi sayameva kaDaggAhattAe Thavei' saraNakRtyoM se avakAza pA cukane ke bAda gotrAsa kayAI / me4 samaye 'kAladhammuNA saMjutte' a mane pAbhyA-bharae pAbhyo. 'tae NaM se gottAse dArae' pitArnu bhRtyu yA pachI gotrAsa // 24, 'vahuNA mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM saddhi saMparivuDe' mane mitra, zAtirAna bhane potAnA earna, sadhI parinAnI sAthe bhavIna 'royamANe' 27t thI, kaMdamANe mAna 42te431, mana vilabamANe pilA542to thI, bhImassa kUDaggAhassa NIharaNaM karei' lAmaTayADanI zmazAnayAtrA baDhI. 'karittA bahUiM loiyamayakiccAi karei' agnisaMskAra karI rahyA pachI gatrAsa darake pitAnI bIjI paNa laukika kriyA karI. tae NaM se suNaMde rAyA gottAsaM dAragaM aNNayA kayAI sayameva kuDaggAhattAe Thavei' bhaThiyA 43 2hyA 5chI nyAre 25142 // bhanyA tyA2 pachI Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 vipAkazrute svayameva 'kUDaggAhattAe' kUTagrAhatayA 'Thavei' sthApayati / 'tae NaM se gottAse dArae' tataH khalu sa gotrAso dArakaH 'kUDaggAhe jAe' kUTagrAho jAtA pituH pade tadadhikAraM kUTagrAhatAM prAptazcApyabhavat / sa kIdRzaH kUTagrAho jAtaH ? ityAha-'ahammie adhArmikaH, 'jAva' yAvat-atra yAvacchabdAt-adhammANue, adhammiDhe adhammakkhAI, adhammapalaMjaNe, adhammasIlasamudAyAre, ahammeNaM ceva vini kappemANe viharai dumsIle ducae' iti sNgrhH| adharmAnugaH, adharmiSThaH, adharmAkhyAyI, yadvA adharmakhyAtiH, adharmapralokI, adharmaparaJjanaH, adharmazIlasamudAcAraH, avameNaiva vRttiM kalpamAno viharati, duHzIlaH, duvrataH iti, epAM vyAkhyA'traiva prathamAdhyayane caturdaze mutre kRtA'smAbhiH tathA 'duppaDiyANaMde' duSpratyAnandaH kaSTaprAptasukhaH // mU0 11 // dArakako kisI eka samaya sunaMda rAjAne isake pitA ke sthAna parakaTagrAha ke pada para-sthApita kiyA / 'tae NaM se gottAse kaDaggAhe jAe yAvi hotthA' aba vaha gotrAsa 'kaDagrAha' isa nAma se janatA meM prasiddha ho gayA / yaha "ahammie jAva duppaDiyANaMde mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMdI-bahuta kaThinAyI se Ananda prApta karane vAlA thaa| bhAvArtha-gotrAsa ke taruNa hone para usakA pitA bhImakUTagrAha kAlakavalita ho gayA / gotrAsane mitra-jJAti AdijanoM ke sAtha milakara pitAkI zmazAna yAtrA nikaalii| dAhasaMskAra se nivRtta ho cukane ke pazcAt usane usa samaya ke aura bhI laukika maraNakRtya kiye| jaba vaha sarva prakAra le nizcinta ho cukA tava vahA~ ke rAjAne ise apane pitA ke pada para niyukta kara diyA / te gatrAsa dArakane, kaI eka samaya sunada nareze tenA pitAnA sthAna para eTale ke TUTanA 56 52 sthApita 4aa 'tae NaM se gottAse kUDaggAhe jAe yAvi hotthA' have te gotrAsa dUbhAI' mA nAmathI natAmA prasiddha 59] gayo, 'ahammie jAva duppaDiyANaMde te bhaI abhI bhane pratyAnahI gaI 5 . mukeklIthI AnaMda pAmavAvALo hato. bhAvArtha-gotrAsa jyAre tarUNa thaye te pachI tene pitA bhI kUTagrAha kALane keLIo thaI gaye mRtyu pAme. gotrAse mitra, jJAtijanonI sAthe maLIne pitAnI smazAnayAtrA kADhI. dAha saMskAra karI pachI te maraNa saMbaMdhI bIjI paNa laukika kriyA karI. jyAre te sarva prakArathI nizcita thaI gaye tyAre te gAmanA rAjAe tene tenA pitAnA pada para niyukta karI dIdhuM. te paNa pitAnA pitAnA Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2 ujjhitaka pUrvabhagotrAsavarNanam 247 // mUlam // taNaM se gotAse dAra kaDaggAhe kallA kalli addharatakAlasamayaMsi ege abIe saNNaddhabaddhakavae jAva gahiyAuhapaharaNe sAo gihAo NijAi, NijintA jeNeva . gomaMDave teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bahUNaM NayaragorUvANaM saNAhANa ya jAva viyaMgeDa, viyaMgittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai / tae NaM se gottAse kUDaggAhe tehi bahUhiM gomaMsehiM sole hiM suraM ca 6 AsAemANe 4 viharai || sU0 12 // TIkA ' tara NaM' ityAdi / 'tara NaM se gottAse dArae kUDaggAhe' tataH khalu sa gotrAso dArakaH kUTagrAhaH 'kallA kaliM' kalyAkalyam = pratidinam 'addharattakAlasamasi' ardharAtrikAlasamaye - madhyarAtre 'ege' ekaH - ekAkI sahAyaha bhI apane pitA ke sthAna para baiThate hI usa jaisA kUTagrAha bana gayA / jaisA vaha mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMdI thA, ThIka usI taraha kA yaha bhI usakI praticchAyA kI taraha logoM kI dRSTi meM A gayA || sU0 19 // 'tae NaM se gottAse' ityAdi . 'tae NaM' isake bAda 'se gottAse dArae' vaha gotrAsa dAraka jo kUTagrAhapane se prasiddha ho cukA thA, 'kallAkali' pratidina 'aharattakA - lasamayaMsi' ardharAtri ke samaya uThakara 'eMge' akelA hI binA kisI sthAna para besatAM ja tenA pitA jevA phUTagrAha banI gayA. jevA pitA adhamI ane duSpratyAnaMdI hatA, khasa tevI ja rIte A paNa tenI praticchAyAnI mAphaka lekAnI dRSTimAM AvI gaye, arthAt khInne bhIma phUTagrAha heAya tema lekemAM dekhAvA lAgyA. (s011) tara NaM se gottAse ' ityAdi. 4 ( taNaM 'te' se gotAse dArae' te gotrAsAne TAI pAyAthI prasiddhathayo hato, 'kalAkalli' pratihina 'addharanakAlasamayaMsi ardharAtrimA samaye hIne ' ege ' so-mIla oo bhAsanI sahAyatA vinAna 1 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 248 vipAkazrute yakadvitIyajanarahitaH, 'abIe' advitIyaH - yasya dho'pi dvitIyaH, sahAyo nAsti sa ityarthaH, 'saNNaddhabaddhakavae jAva gahiyAuhapaharaNe' sannavaddhakAcI yAvat gRhItAyudhapraharaNaH, 'sAo gihAo' svasmAd gRhAd 'NijAI niyotinirgacchati, 'NijittA' niryAya-nirgatya, 'jeNeva gomaMDave teNeva aagcch|' yatraiva gomaNDapastatraivopAgacchati. 'ubAgacchittA bahUNa NayaragorUvANaM upAgatya bahUnAM nagaragorUpANAM 'sagAhANa ya jAva' sanAthAnAM ca yAvat yAvatpadena'anAthAnAm ityArabhya 'aGgopAGgAni' ityantaH pAThaH saMgrAyaH biyaMgei vyaGgayati chinatti 'viyaMgitA' vyaGgAyitvA-chiyA, 'jeNeva sae gihe teNetra ugaccha' yatraiva svakaM gRhaM tatraivopAgacchati / 'tae NaM se gottAse kUDaggAhe tehiM vahUhiM gomaMsehiM tataH khalu sa gotrAsaH kUTagrAhastai bahubhirgomAMsaH gomAMsAdibhiH 'sollehiM' pakvaiH 'suraM' sugaM ca 6, atra-'mahaM ca, meragaM ca, jAiMca, sIhaM ca, pamaNNaM ca' ityasyaivAdhyayanasya saptamasUtroktapATho'nusandheyaH, vyAkhyA'pi matkRtA tatraiva draSTavyA, 'AsAemANaM 4' AsvAdayan visvAdayan paribhAjayan parisuJjAnaH 'viharai' viharati // mR0 12 // dUsare kI sahAyatA ke vinA hI, 'abIe' dharmakI bhAvanA se rahita, 'maNgaddhabadrakAe jAva gahiyAuhapaharaNe kavaca pahana kara aura Ayudha evaM praharaNa lekara 'sAo gihAoM apane ghara se 'NijjAinikalA, 'NijittA jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchai aura nikalakara jahAM vaha gozAlA thI vahA gayA, 'uvAgacchittA vahUrNa NayaragArUvANaM saNAhANa ya jAba viyaMgeI jAkara vaha vahAM ke sanAtha anAtha aneka go-Adi samasta pazuoM ke aga aura upA~goM ko kATA, 'viyaMgitA jeNeva sae gihe teNera uvAgacchaI' kATakara phira vaha vApisa apane ghara AyA / 'tae NaM se gottAse kUDaggAhe tehiM bahuhiM gomaMsehiM sollehiM suraM ca 6 AsAemANe 4 viharaI' bAda meM vaha gotrAsa kaTagrAha usa nAnA prakAra ke gomAMsa 'avIe' dhanI bhAvanAthI rakhita 'saNNaddhabaddhakavae jAva gahiyAuhapaharaNe' 4paya pahezane bhane mAyudha-thimArane na 'sAo gihAo' potAnA thA 'NijjAi' niNato. 'NijittA jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchai / mane nIjAne kyA te gozAta tyAMnato. 'uvAgacchittA baddaNaM NayaragoruvANaM saNAhANa ya jAba viyaMgei ' 44ne te tyAMnA sanAtha bhane manAya bhane gAya A samasta yazumAnA A-yAMgAne yato to. 'viyaMgittA jeNeva sae gihe teNeva uvAganchai' pIne pachI te pAche! potAnA 2 Avato to. 'tae NaM se gottAse kUDaggAhe tehiM vahiM gomaMsehiM sollehiM suraM ca6 AsAemANa4 viharai pachI ta gotrAsa yUTayA te nAnA prA2nA gomAMsanI sAtha-sAtha Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhava gotrAsa kUTagrAha varNanam // mUlam // tae NaM se gottAse kUDaggAhe eyakamme eyapahANe eyavije eyasamAyAre subahuM pAvakammaM samaniiNattA paMcavAsasayAI paramAuM pAlatA aduhaho gae kAlamAse kAlaM kiccA doccAe ke sAtha 2, jo pakA bhUMjA evaM talA huA hotA thA; aneka prakAra kI madirA kA AsvAdana - visvAdana Adi karatA huA apanA samaya nikAlane lagA | bhAvArtha - gotrAsa meM mAtA ke dohada kI pUrti ke saMskAra aba jaga uThe / jaba yaha pitA ke pada para AsIna ho cukA taba usa saMskAra kI jAgRti se vaha gotrAsa pratidina ardharAtri ke samaya akelA uThatA aura nirbhaya hokara kavaca Adi se susajita ho astra-zastra le apane ghara se nikala usI gozAlA meM jAtA-jahAM pahile isake pitA gayA thA / vahA~ pahu~ca kara yaha vahA~ ke pazuoM ke aMga evaM upAMgoM ko kATa kara cupa ke se apane ghara le AtA, aura usa go Adi pazuoM ke pakAye hue mAMsa ke sAtha nAnA prakAra kI madirA kA sevana karatA aura dUsaro ko bhI detA / isa prakAra kI nRzaMsa ( nirdaya) kriyAoM ke karate2 gotrAsa kA apanA samaya nikalane lagA / sU. 12 // je pakAvelA, sekelA, taLelAM thayA karatAM hatAM, aneka prakAranI maMdiranuM AsvAdana vivAdana Adi karIne potAnA samaya pUrA karavA lAgyA. bhAvAge trAsamAM mAtAnA dehadanI pUrvanA saMskAra hAlamAM jAgI udayA jyAre te peAtAnA pitAnA sthana-pada para ArUDha thaye tyAre te saMskAra tamRta cavAthI te ge trAsa-pratidina ardharAtrinA samaye ekale uThIne ane nirbhaya yane kavaca AdithI sajja thai astra-zastra laine gherathI nIkaLIne te gozALAmAM jatA, jyAM prathama tenA pitA gayA hataH; tyAM jaIne te tyAMnA pazuonAM aMga-upAMgAne kApIne chAnAmAnA pattAne ghera lai Avate. ane te gAya Adi pakyuenAM pakAvelAM mAMsanI sAthe judA-judA prakAranI miMdarAnuM sevana karatA hatA ane bIntana paNa ApatA hateA AvA prakAranI gha.takI kriyA karIne getrasa peAtAne sAca lAgyo (sU0 12) Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 vipAkazrute puDhavAe puDhaate ukkosaM tisAgarovamaTTiiesa Neraiesa NeraiyattAe uvavaNNe / tae NaM sA vijayamittassa satthavAhassa subhaddA bhAriyA jAiNiMduyA yAvi hotthA tIe jAyA 2 dAragA viNihAyasAvajaMti // sU0 13 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se gottAse kUDaggA he' tataH khalu sa gotrAsaH kUTagrAhaH 'eyakamme' etatkarmA - gavAdihiMsAmadyapAnAdikriyAkArako, 'eyapahANe' etatpradhAnaH = gavAdihiMsAmadyapAnAditatparaH, 'eyavijje' etadvidyaH = hiMsAdipApabuddhiH, 'eyasamAyAre' etatsamAcAraH = gavAdihiMsA vividhamadyapAnA''caraNazIlaH, 'subahuM pAtrakammaM' subahu pApakarma 'samajjiNittA samaya = upArjitaM kRtvA, 'paMcavAsasayAI' paJcavarSazatAni 'paramAuM' paramAyuH - utkRSTamAyuH 'pAThittA' 'tae NaM se gottAse' ityAdi / 'tae NaM' isa prakAra se gottAse kUDaggA vaha gotrAsa kUTagrAha, 'eyakamme ' ki jisakA go-Adi kI hiMsA aura madyapAna Adi kriyA karanA yahI ekamAtra kartavya thA 'eyappahANe' inhIM kriyAoM ke karane meM jo rAtadina tatpara rahA karatA thA; 'eyavijje ' yahI eka jisake jIvana kI vidyA thI aura 'eyasamAyAre' yahI goAdikoM kI hiMsA karanA aura madirA ke naze meM dhuta rahanA hI jisakA eka AcaraNa bana cukA thA, 'subahu pAvakammaM samajjiNittA' anekavidha pApakarmoM kA upArjana kara 'paMcavAsasayAI paramAuM pAlaittA ' " 'tae NaM se gottAse ' ityAhi. 'tae NaM yA pramANe ' se gottAse kUDaggAhe ' te gotrAsa DreTayArDa, 'ekamme ' nenu gAya mAhitI hiMsA bhane madyapAna ahi hiyA 42vI mela zo'mAtra urttavya hetu; 'eyapahANe' yA 12vAmAM ne rAtri-dvivasa taiyAra raheta! to, 'eyavijje 'bhenA lavananI : vidyA hutI. bhane 'eyasamAyA re' te gAya Adi pazuonI hiMsA karavI ane madirApAnanA nazAmAM cakacUra rahevuM peTa nenuM saHyasya tu; 'subahu pAtrakammaM samajjiNittA' bhane4vidha pAya 4bhelu upArjana (ubhAe|l) ne 'paMcavAsasayAI paramAu~ pAlaittA 1 500 pAMcasA , Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjJitakapUrvabhava gotrAsa kUTagrAha varNanam 251 pAlayitvA, 'aTTaduhaTTovagae' ArtadurghaTTopagataH Artam-ArtadhyAnaM, dugharTa-durdharSe durvAram upagataH prAptaH, 'kAlamAse kAlaM kiccA docAe puDhavIe' kAlamAse kAlaM kRtvA dvitIyasyAM pRthivyAm , 'ukosaM' utkRSTam 'tisAgarovamaTiiemu' trisAgaropamasthitikeSu 'Neraiesu' nairayikeSu 'NeraiyattAe' nairayikatayA 'uvavaNNe' upapanna-utpannaH / / 'tae NaM sA vijayamittassa satthavAhassa subhadA. bhAriyA' tataH khalu sA vijayamitrasya sArthavAhasya subhadrA. bhAryA 'jAiNiMduyA yAvi' jAtinindukA .: cA'pi jAtejanmata Arabhya, nindukA-nindureva nindukA-mRtavatsA cApi, janmakAlAdeva mRtavatsAtvadoSayuktAcApItyarthaH; 'hotthA' AsIt, tasyAH 'jAyA jAyA jAtA jAtA dAragA' dArakAH= ye ye zizavaH samutpannAste te, 'viNihAyamAvajjati' vinighAtamApadyante-mRtA bhavantItyarthaH // sU0 13 // pAMcasau (500) varSa kI apanI utkRSTa Ayu bhogakara, 'aTTaduiTovagae kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara para ArtadhyAna se marA aura bharakara, 'doccAe puDhabIe ukkosaM tisAgarovamaTiiemu Neraiemu NeraiyattAe uvavaNNe' dUsarI pRthivI ki jahA~ utkRSTa tInasAgara kI sthiti hai aise naraka meM nArakIkI paryAya se utpanna huA / 'tae NaM sA vijayamittassa satthavAhassa subhadA bhAriyA jAiNiduyA yAvi hotthA' usa samaya vijayamitra sArthavAha kI bhAryA subhadrA sArthavAhI thI, jo jAtiniMdukA' thI, arthAt- 'jAyA jAyA dAragA viNihAyamAvajjaMti' jisake bacce hote hI mara jAte the| varSI pAtAnI (kRSTa mAyuSya nAvAne aTThaduhaTTovagae kAlamAse kAlaM kiccA' bha24 samaye mAta dhyAnathI bha295 pAbhIna, 'doccAe puDhavIe ukomaM tisAgarAvamahiiesa jeraiesu NeraiyattAe uvavaNNe' mA pRthvImA lyai S4degTa sAranI sthiti cha sevA na24mA nalInI paryAyathI 64rna thayo. 'tae NaM sA vijayamittassa satthavAhassa subhaddA bhAriyA jAijiMduyA yAni hotyA' vijayamitra sArthavAhanI bhAryA subhadrA sArthavAhI hatI. je jAtibiMduka hatI, eTale ke "jAyA jAyA dAragA viNihAyamAvajjati' ne cyA-0m mRtyu pAmatA tA. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // . tae NaM se gottAse kUDaggAhe doccAo puDhavIo aNaMtaraM uvvahitA iheba vANiyaggAme Nayare vijayamittassa sasthavAhassa subhadAe bhAriyAe kuJchisi puttattAe uvvnnnne| tae NaM sA subhadA satthavAhI aNNayA kayAiM NavaNhaM mAsANaM vahupaDipuNNANaM dArayaM pyaayaa| tae NaM sA subhaddA sasthavAhI taM dAragaM jAyameyaM ceva egate ukuruDiyAe ujjhAvei, ujjhAvittA doccaMpi giNhAvei, giNhAvittA aNupuveNaM sArakkhemANI saMgovemANI saMbaDDhei / tae NaM tassa dAragasla ammApiyaro ThiivaDiyaM ca caMdasUrapAsaNiyaM ca jAgariyaM ca mahayA iDhisakArasamudaeNaM kareMti / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro ekArasame ___ bhAvArtha-gotrAsane apanI 500 varSa kI Ayu kA samasta samaya go-Adika pazuoM kI hiMsA karane meM aura mAMsa khAne meM evaM madirA ke pIne meM naSTa kara diyaa| isake phalasvarUpa azubhatama karmoM kA baMdha kara vaha jaba mRtyu ke avasara para marA taba AtadhyAnI hokara marA aura mara kara dvitIya pRthivI ke utkRSTa tIna sAgara kI sthitivAle naraka meM nArakIkI paryAya se utpanna huaa| vijayamitra sAthavAha kI bhAryA kA nAma subhadrA thA, jo jAtiniMdukA thI, arthAt jisake bacce hote hI mara jAte the // sU0 13 // bhAvArtha-gotra potAnI 500 pAMca varSanI Ayu samarata samaya gAya Adi pazunI hiMsA karavAmAM ane mAMsamadirA khAvA-pIvAmAM nAza karyo hatA. tenA phalasvarUpa azubhatama kamene baMdha karIne tene jyAre maraNane samaya AvyuM tyAre te dhyAna karatAM ma pa. tethI bIjI pRthvInA utkRSTa traNa sAre 5manI sthitivALA narakamAM nadI avanI paryAyathI utpanna thaye. vimitra kAryavAhI bharyanuM nAma subhadrA hatuM, je jatiniTukA hatI, eTale te kAraNathI tenAM bALake janmatAMja maraNa pAmatAM hatAM. (sa. 13) Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA; zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhatra gotrAsa kUTagrAha varNanam 253 divase Nivatte, saMpatte bArasAhe iyameyArUvaM goNaM guNaNipphaNNaM NAmadhejjaM kareMti, jamhA NaM amhe ime dArae jAyamettae ceva egate ukuruDiyAe ujjhie, tamhA NaM hou amhaM dArae ujjhie NAmeNaM // sU0 14 // . . . . . . TIkA ... 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se gottAse kUDaggAhe' tataH khalu sa gotrAsaH kUTagrAho 'doccAo puDhavIo dvitIyAyAH pRthivyAH 'aNaMtaraM' anantaram antararahitam 'uhittA' udvatya-niHmRtya, 'ihaiva vANiyaggAme Nayare vijayamittassa satyavAhassa subhaddAe bhAriyAe' ihaiva vANiyagrAme nagare vijayamitrasya sArthavAhasya subhadrAyA bhAryAyAH 'kuJchisi kukSau-udare 'puttattAe uvaSaNNe' putratayotpannaH / 'tae NaM sA subhadA satthavAhI' tataH khalu sA subhadrA sArthavAhI 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit kasmiMzcidanyasmin samaye 'tae NaM se' ityaadi| 'tae NaM' isake anantara 'se gettAse kUDaggAhe' vaha gotrAsa kUTagrAha kA jIva 'doccAo puDhavIo' usa dvitIya pRthivI se 'aNaMtaraM uvyaTTinA' sIdhA nikala kara 'iheva vANiyaggAme Nayare' isI vANijagrAma nagara meM 'vinayamittassa satyavAhassa' vijayamitra sArthavAha kI 'subhadAe bhAriyAe kucchisi' subhadrA nAmaka bhAryA kI kukSi meM 'puttattAe uvavaNNe' putrarUpa se utpanna huaa| 'tae NaM sA sumadA satyavAhI aNNayA kayAiM NavaNDaM mAsAMNaM bahupaDipuNNANaM dArayaM payAyA' subhadrAne kisI 'tae NaM se' tyAdi. 'tae NaM' se gottAse kUDaggAhe 'ta gAnAsa yUTayAuna 5 'doccAo' puDhavIo' te bhAla pRthvIthI 'aNaMtaraM uccaTTittA' leIna sAdhe 'iheva vANiyaggAme Nayare' mA pApiyAma nAma "vijayamittassa satthavAhassa' viyabhitra sArthavAnI subhaddAe satyavAhIe kucchisi subhadrA nAmanI mAyanI mAM 'puttattAe uvavaNNe' putra3pe panna thayo. . 'tae. NaM sA subhadA satyavAhI aNNayA kayAI NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM. dArayaM payAyA' subhAne AI tyA Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 vipAkazrute 'haM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' navAnAM mAsAnAM bahumatipUrNAnAm atra saptamyarthe SaSThI AryatvAt navasu mAseSu bahupratipUrNeSu ityarthaH, 'dArayaM payAyA' dArakaM prajAtA=majanitavatI / 'ta NaM sA subhadA satyavAhI taM dAragaM' tataH khalu sA subhadrA sArthavAhI taM dArakaM 'jAyameyaM cetra' jAtamAtrameva ' egaMte' ekAnte 'ukkuruDiyAe' utkuruTikAyAM = kacatrarapuJja 'ujjhAveI' ujjhayati nikSepayati syAjayati, 'ujjhAyittA' ujjhayitvA = nikSepya 'docaMpi' dvitIyasminnapi dvitIyasminnetra kSaNe 'girahAvei' grAhayati = AnAyayatItyarthaH, 'giNhAvittA' grAhayitvA= AnAyya 'aNupubveNaM' AnurvyA=krameNa sA subhadrA sArthavAhI, 'sArakkhemANI' saMrakSantI = apAyebhyaH pAlayantI, 'saMgovemANI' saMgopayantI = vastrAcchAdanagarbhagRhapravezanAdibhirnilInaM kurvatI 'saMvar3Dhei' saMvardhayati = poSayati / 'tae NaM tassa dAragassa' tataH khalu tasya dArakasya 'ammApiyaro' mAtApitarau = vijaya mitra sArthavAhaH subhadrA cetyarthaH, 'ThiivaDiyaM' sthitipatitAM = kulaeka samaya ki jaba garbha ke nau mAsa ThIkara pUrNa ho cuke taba putra ko janma diyA / 'tara NaM sA subhaddA satyavAhI taM dAragaM jAyameyaM ceva egate ukkuruDiyAe ujjhAvei' putra ke janma hote hI subhadrA sArthavAhIne jAtininduka doSa kI nivRtti ke liye use ekAnta meM ukaraDI para jahA~ kUDe -karakaTa kA Dhera thA, vahAM rakhavA diyA, 'ujjhAvittA docaMpi giNhAve' rakhavAkara dvitIya kSaNa meM hI vahAMse use uThavA liyA 'giNhAvittA aNupubveNaM sArakkhemANI saMgovemANI saMvaDDhe ' uThavAkara phira usakA kramazaH acchI taraha se lAlana-pAlana karanA prAraMbha kara diyA / yaha sadA ise vastroM se Dhake rahatI aura mohare meM ise lekara baiThI rahatI / baccA bhI kramazaH baDhane lagA / ' tae gaM tassa dAragassa ammApiyaro Thi - eka samaya yAre garbhanAM nava mAsa kharAkhara pUrA thaI gayA tyAre teNe putrane janma yAbhyo ' tae NaM sA subhadA satyavAhI taM dAraMgaM jAyameyaM caiva egate ukkuruDiyAe ujjhAve' putrano janma thatAMna subhadrA sArthavAhI latinindu hopanI nivRtti mATe ekAntamAM ukaraDI para jyAM kacarAnA puMja-DhagalA hatAM tyAM nakhAvI dIghe. 'ujyAvittA docaMpi giNhAvei ' namAcyA pachI mIlana kSa] tyAMthI ad sevazacyA giNhArittA ANupuvveNa sArakkhemANI saMgovemANI saMvar3a dei levarAvIne teNe te putranUM sArI rIte lAlana pAlana karavAnuM zarU karyuM, te haMmezAM tene vastrathI DhAMkI rAkhatI ane bhayarAmAM tene laine beThI rahetI. khaLaka paNa krame ubhe bhoTo thavA sAgyo ' tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro ThiivaDiyaM ca ,, . . Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ci. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhava gotrAsa kUTagrAha varNanam 255 kramAgatAM va panikAdikAM putrajanmaharSakriyAM 'caMdamUrapAsaNiyaM ca candrasUryadarzana___ rUpaM tRtIyadivasotsavaM ca, 'jAgariyaM ca jAgarikAM ca-paSTharAtrijAgaraNarUpamutsava ca 'mahayA' mahatA 'iDhisakkArasamudaeNaM' RddhisatkArasamudayena-udArabhAvena mitrasvajanAdisatkArapUrvakaM 'kareMti' kurutaH / 'tae NaM tassa dAraNassa' tataH khalu tasya dArakasya 'ammApiyaro' mAtApitarau 'ekkArasame divase Nivatte' ekAdaze divase. nivRtte vyatIte sati, 'saMpatte vArasAhe' saMprApte dvAdazAhedvAdaze divase samAgate satItyarthaH, 'iyameyArUvaM' idametadrUpaM vakSyamANasvarUpaM 'goNaM' gauNa guNasambandhi, 'guNaNipphaNaM' guNaniSpannaM-guNamAzritya saMjAtaM 'NAmadheja' nAmadheyaM, 'kareMti' kurutaH -'jamhA NaM' yasmAt khalu 'amhe' asmAbhiH 'ime dArae jAyamettae ceva egaMte' ayaM dArakaH jAtamAtra eva ekAnte 'ukuruDiyAe' vaDiyaM ca caMdamUrapAsaNiyaM ca jAgariyaM ca mahayA iDhisakArasamudaeNaM kareMti' tatpazcAt usa bacce ke mAtApitA-subhadrA sArthavAhI aura vijayamitra sArthavAha ne kulakramAnusAra kI jAne vAlI badhAI bAMTane-AdirUpa putrajanmakriyA, tIsare dina kiye jAne vAlA candrasUryadarzanarUpa utsava, aura chaThI rAta kA jAgaraNarUpa utsava svajana-saMbandhiyoM kA satkAra Adi karate hue baDe ThAThabATa se kiyaa| 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro ekArasame divase Nivyatte, saMpatte vArasAhe' pazcAt jaba bacce kI utpatti ke 11 dina bhalibhA~ti nikala gaye aura 12 vAM divasa jaba prAraMbha huA taba mAtApitAne 'imeyArUve' isa prakAra kA 'goNaM guNanipphaNNaM' guNake anusAra isakA 'nAmadhijja kareMti' nAma rakhA, ki 'jamhA NaM amhe imaM dArae jAyamettae veva egate ukkuruDiyAe ujjhie' hamArA yaha dAraka utpanna hote hI ekAntasthAnarUpa kUDAkarakaTa DAlane caMdamUrapAsaNiyaM ca jAgariyaM ca mahayA iDisakkArasamudaeNa karati tyA2 pachI te bALakanA mAtApitA subhadrA-sArthavAhI ane vijayamitra sArthavAhe kulakramathI thatI AvatI vadhAmaNIrUpa putrajanmotsava, trIje divase thatA caMdrasUya darzanarUpa utsava, ane chaThThI rAtanA jAgaraNa karavA rUpa utsava, pitAnA svajana saMbaMdhIonA satkAra sAthe dhA4.4mAthI yA. 'tae NaM tassa dAragarata ammApiyaro ekkArasame divase Nivatte saMpatte vArasAhe' pachI nyAre te mAna sanmAnA 11 agIyAra divasa sArI rIte nIkaLI gayA ane bAramA divasane jyAre prAraMbha thaze kyAre mAtApitAme 'imeyArUve' mAma 'goNaM guNaniSphaNaM' tenA guepramANe 'nAmadhijja kareMti' tenu nAma jyu -'jamhA NaM amhe ime dArae jAyamettae ceva egaMte ukkuruDiyAe ujhie' mbhaa| mA // 24-mins utpanna wala Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 vipAkazruteutkuruTikAyAM kacavarapuJje 'ujjhie' ujjhitaH nikSiptaH, 'tamhA NaM tasmAt khalu 'hou' bhavatu 'amhaMdArae' asmAkaM dArakaH 'ujhie NAmeNaM' ujjhito nAmnA, nAmnA ujjhito bhavatu, ityanvayaH // mU0 14 // ke sthAna para chuDavAyA diyA gayA thA, 'tamhA NaM' isa liye 'hou amhaM dArae ujjhie NAmeNaM' isa hamAre bAlaka kA nAma 'ujjhita' aisA hoo| bhAvArtha-gotrAsa kA jIva, nArakIya vividha yAtanAoM ko bhogate hue jaba apanI nArakIya sthiti ko pUrNa kara ke vahAM se nikalA, to isI subhadrA sArthavAhI ke garbha meM putrarUpa se AyA / yaha to jAtinindukA thI, arthAt isake bacce paidA hote hI sarajAte the; ataH isa putra ke janmate hI isane ise zIghra hI kisI ukuraDI para DalavA diyA, tA ki jAtininduka doSa kI nivRtti ho jAya / ukuraDI para DalavAne ke bAda ThIka dUsare hI kSaNa isane vahAM se ise uThavA liyaa| bAlaka kA aba pAlana-poSaNa hone lgaa| subhadrA ise bAhara nahIM nikAlatI thI, aura na kabhI ise ughADA hI rakhatI thii| bhohare meM kapar3e se DhakA huA hI rakhatI thii| bAlaka kramazaH baDhane lgaa| mAtApitAne, kulakramAgata putrajanmasaMbandhI sabhI utsava bar3e hI ThAThabATa se kiye / jaba bAlaka 11 dina kA ho gayA aura 12 vAM dina prAraMbha huA taba mAtA pitAne 1-1 sthAna35 942mA ch|vaamaa mAnyo to 'tamhA NaM' tathA 'hoDa amhaM dArae ujjhie' bhI03nu nAma "elarit" mej thAya. bhAvArtha-metrAsane jIva nArakIya vividha yAtanAone bhegavIne jyAre tyAMnI sthiti pUrI karIne tyAMthI nIkaLe tyAre Aja subhadrA sArthavAhInA garbhamAM putrarUpathI Avya, Ate jatinindakA hatI, eTale tenA putra utpanna thatAM ja marI jAtA hatA mATe A putrane janmataja teNe te bALakane turataja kaI eka ukaraDAmAM naMkhAvI Ape ke jethI tenAM jAtinindaka deSanI nivRtti thaI jAya. ukaraDAmAM nakhAvyA pachI bIjI ja kSaNe teNe te bALakane tyAMthI pAche uThAvI levarAvyuM, ane bALakanuM pAlana-poSaNa thavA lAgyuM, subhadrA tene bahAra kADhatI nahi, ane ughADo paNa rAkhatI nahi. joyarAmAM kapaDAMthI DhAMkIne rAkhatI. A pramANe samaya jatAM bALaka krame-kame vadhavA lAgyo. mAtApitAe kuLamAgata putrajanmasaMbaMdhI vadhAmaNA utsava ThAThamAThathI karyA tyAre bALaka agiyAra 11 divasane thaI gaye, ane bAramA (12) divasano prAraMbha thayo tyAre mAtA-pitAe maLIne paraspara salAha karIne Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 3 vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsakaTa grAhavarNanam 257 // mUlam // tae NaM se ujjhie dArae paMcadhAIpariggahie / taM jahA - khIradhAI 1, majjaNadhAI 2, maMDaNadhAI 3, kIlAmaNadhAI 4, aMkadhAI 5, jahA daDhapaiNNe, jAva NivvAyaNivvAghAyagirikaMdaramallINeva caMpagapAyave suhaMsuheNaM saMvaDUDhei // sU0 15 // TIkA 'ta NaM' ityAdi / 'tara NaM se ujjhie dArage' tataH khalu sa ujjhato dArakaH 'paMcadhAIparigAhie' paJcadhAtrIparigRhItaH = paJcabhirdhAtrIbhiH surakSito'bhavadityarthaH, 'taM jahA ' tad yathA-tA dhAtryo yAstAH procyate - 'khIradhAI 1, majjaNadhAI 2, maMDagadhAI 3, kIlA magadhAI 4, aMkadhAI 5' kSIradhAtrI 1, majjanadhAtrI 2, maNDanadhAtrI 3, krIDApanadhAtrI 4, aGkadhAtrI 5 / 'jahA paraspara meM salAha kara isakA nAma 'ujjhita' rakhA / yaha nAma isakA isa liye rakhA gayA ki yaha utpanna hote hI kUDe kacare ke Dhera meM choDA gayA thA, ataH yaha isakA nAma guNaniSpanna guNAnusAra huA // sU0 14 // 'tae NaM se ujjhie ' ityAdi / 'tae NaM' pazcAt 'se ujjhie dArae' yaha ujjhita dArakaM 'paMcadhAIpariggahie' pAMca dhAyamAtAo kI dekha-rekha meM surakSita rahane lagA; 'taM jahA ' pAMca dhAyamAtAoM ke nAma isa prakAra haiM- 'khIradhAI' '1 - kSIradhAtrI, 'majjaNadhAI' 2 - sajjanadhAtrI, 'maMDaNadhAI' 3 - maMDanadhAtrI, 'kIlAmaNadhAI' 4 - krIDApanadhAtrI, evaM 'aMkadhAI' 5 - aMkadhAtrI, 'jahA daDapaNe' tenu nAma 'ujgita' rAkhyu, A nAma eTalA mATe rAkhyu` hatu` ke te utpanna thatAMnI sAthe ukaraDAmAM mUkavAmAM AvyeA hateA, tethI A nAma guNu niSpanna guNAnusAra thayuM (sU. 14) 'ta NaM se ujjhie 0 ' ityAhi 'tae NaM' pachI 'se ujjhie dArae' mA uljita yA 'paMcadhAIparigahie' pAMya dhAyabhAtAMganI hemarejamAM surakSita rahevA lAgyo 'taM jahA' yAM dhAyamAtAonA nAma prabhA - ' khIradhAI 1 ' kSIradhAtrI ' majjaNadhAI2 ' sajajanadhA maMDaNadhAI 3 ' bhanaghA kIlAvaNa dhAi 4 ' krIDApanadhAI 'jahA dRDhapaNe ' ? prabhA hRDhapratijJanuM cAMnya 4 ( " ' aMkadhAI 5 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 . viSAkazrute daDhapaiNNe' yathA dRhamatijJaH-yathA dRr3hapratijJasya dhAtrIpaJcadvIbhirdAsIbhizca kSIrapAna-majana-maNDana-krIDApanAdibhiH surakSaNaM parivardhanaM ca saMjAtaM tadvadasyaujjhitasya dArakasya surakSagaM parivardhanaMbAbhUditi bhAvaH / 'jAva' yAvana , atra yAvaccha-dena-anyAbhizca vahIbhiH kubjAmizvinAtikAbhiH....videzaparimaNDitAbhiH svadeza nepathyagRhIta veSAbhivinItAbhirijitacintitaprArthitavijJAyikAbhinipuNakuzalAbhizceTikAcakravAlavarataruNIndaparivArasaMparitaH, ityAdi, ramyeSu maNikuTTimatalepu parigRhyamANaH' itiparyanta pATho bodhyaH / 'NivyAyaNiyAghAyagirikaMdaramallINe' nirvAta nirvyAghAtagirikandarAlIna iva 'pagapAyave' campakapAdapaHcampakakSaH, yathA vAyukRtopadravarahito vanyajantukRtavyAghAtarahitazca parvatakandarAvasthitazcampakakSaH parivardhate, tathA'yamujjhito dArakaH 'suhaMsuheNaM' sukhasukhena 'vaDDhai vardhate // mU0 15 // jisa prakAra dRDhapratijJa kA paMcadhAtriyoM evaM aneka dAsiyoMne kSIrapAna, majana, maMDana evaM prIDApana Adi dvArA surakSaNa evaM parivardhana kiyA usI prakAra ina pUrvokta dhAyamAtAoMne 'jAva' yAvat aura bhI. kaI eka kubjA Adi dAsiyoM ke samUhane bhI sundara mahala meM rakhakara isa ujjhita dAraka kA rakSaNa evaM parivardhana kiyA, 'NivyAya-. NivAghAyagirikaMdaramallINe va caMpagapAyave suhasuheNaM saMbaDDhei' jisa prakAra parvata kI guphA meM avasthita caMpaka kA vRkSa vAyukRta upadrava se evaM jaMgalI jAnavaroM ke vyAghAtoM se rahita hokara AnaMda se baDhatA rahatA hai usI prakAra ina pAMca dhAyamAtA Adi kI dekha-rekha meM rahA huA yaha ujjhita dAraka bhI AnaMdapUrvaka baDhane lgaa| bhAvArtha-jjhita dArakane sArthavAha ke yahAM janma liyA isa liye isakI rakSA evaM pAlana ke liye bhinna2 kAmoM ko karane vAlI 5 dhaie ane aneka dAsI e kSIrapAna (dUdhapAvuM) marjana-nAna, maMDana-zaNagAra ane DAyana-ramADavuM Adi vaDe kSaNa ane parivardhana karyuM te pramANe AgaLa hI pAyAtAye jAva' yAvat 8i sudhI , mI 5 mane gam. kubaDI Adi derIonA samUne paNa suMdara mahelamAM rAkhIne A ujajhana dArakanuM rakSaNa bhane 5.25 yu", "NivyAyaNivyApAyagirikaMdaramallINeca caMpagapAyave suhaMsuheNaM baDDhei pramANe patanI sukSamA parnu A3, vAyunA 64thI bhane nadI jAnavaranA prahArathI rahita banI AnaMdathI vadhe che. te pramANe te pAMca dhAyamAtA AdinI dekharekhamAM rahIne A UMjhata bALaka paNa AnaMdapUrvaka vadhavA lAgyA. bhAvArthaujhita bALake sAIvADunA ghera janma lIdhe tethI tenI rakSA ane Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhava gotrAsa kUTagrAha varNanam 259. // mUlam // tae NaM se vijayamite satthavAhe aNNayA kayAiM gaNisaM ca dharimaM ca mejaM ca pAricchejaM ca caubihaM bhaMDagaM gahAya lavaNasamuhaM poyavahaNeNaM uvge| tae NaM se vijayabhitte sattha lavaNalamudde poyavivattIe NivvuDDabhaMDasAre attANe asaraNe kAladhambhuNA saMjutte / . taeNaM taM vijayamita satthavAhaM je jahA bahave Isara-talavaramADaMbiya-koDuMbiya-ibbha-seTi-seNAvai--satthavAhA lavaNasamudde poyavivattIe nivvuDDabhaMDasAraM koladhammuNA saMjuttaM suNeti, te tahA hatthaNikkhevaM ca bAhirabhaMDasAraM ca gahAya egaMtaM avkmNti|suu016|| TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se vijayamitte satthavAhe' tataH khalu sa vijayamitraH sArthavAhaH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit kasmiMzcidanyadhAyeM niyukta huI / inameM kisIne ise dUdha pilAyA, kisone ise snAna karAyA. kisIne ise khilAyA, kisIne ile maMDita kiyA aura kilone ise goda meM lekara lAlana-pAlana kiyaa| isa prakAra dRDhapratijJa kI taraha isa ujjhita dAraka kA lAlana-pAlana baDe hI Anada aura ThATa-bATa ke sAtha hone lgaa| parvata kI guphAmeM rahane vAlA caMpakavRkSa jaise nirupadrava rIti se baDhatA hai usI prakAra ujjhita dAraka bhI nirvighnarIti se baDhane lagA // sU0 15 // pAlana mATe judAM-judAM kAma karanArI paMca dhAne rAkhavAmAM AvI, temAM eka bALakane dUdha pAtI, bIjI snAna karAvatI, trIjI bhojana karAvatI, ethI maMDita karatI, ane pAMcamI potAnA khoLAmAM besADIne lAlana-pAlana karatI. A pramANe daDhapratijJanI pramANe ujhita bAlakanuM lAlana-pAlana bhAre AnaMdathI ane ThATha-mAThathI thavA lAgyuM. parvatanI guphAmAM raheluM caMpAnu jhADa jevI rIte upadrava rahita rahIne vadhe che, te pramANe 'ujhita bALaka paNa nirvina paNe vadhavA lAge. (sU) 15) Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 vipAkazrute smin samaye 'gaNimaM ca gaNimaM ca-gaNanayA saMkhyayA vikrayaNIyaM vastu-nArikelAdikaM ca, dharimaM ca' tulAyAmuttolya vikrayaNIyaM vastu dhAnyAdikaM ca, 'mejja ca' meyaM ca-mAnayogyaM ca-mApanayogyaM-vastrAdikam , 'pAricchejjaM ca' paricchecaM ca yasya vikrayaH paricchedena parIkSaNena bhavati tadvastu-ratnAdikamityarthaH; 'caunvihaM bhaMDagaM' caturvidhaM bhANDakaM-paNyaM vikrayaNIyaM vastu 'gahAya' gRhItvA 'lavaNasamudaM lavaNasamudraM 'poyavahaNeNaM potavahanena naurUpeNa yAnena,'ubagae' upagataH praviSTaH / 'tae NaM se vijayamine' tataH khalu sa vijayamitraH sArthavAhaH, 'tattha' tatralavaNasamudre 'poyavivattIe' potavipacyA-potasya-jalayAnasya vipattiH=qDanaM potavipattistayA-samudrasya prabalatarataraGgataH saMghaTTa prApya potasya 'tae NaM se' ityAdi / 'tae Na' isake anantara se vijayamitte satthavAhe vaha vijayamitra sArthavAha 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya "gaNimaM ca dharimaM ca mejja ca parichejjaM ca caunvihaM bhaMDagaM gahAya' gaNima-ginakara jo vece jAte haiM aise nAriyala Adi, dharima-tulA se tolakara jo vece jAte haiM aise cAvala dhAnya Adi, meya-mApakara jo vecA jAtA hai aisA kapaDA Adi aura paricchedya-jinakI parikSA se vikrI hotI hai aise ratna Adi, ina cAroM prakAra kI vikrayaNIya vastuoM ko bharakara 'lavaNasamudaM poyavahaNeNaM uvagae' jahAjadvArA lavaNasamudra meM praviSTa huaa| 'tae NaM se vijayamitte tattha lavaNasamude poyavivattIe nivvuDDabhaMDasAre attANe asaraNe kAladhammuNA saMjutte' jaba isakA jahAja Age baDha rahA thA taba samudra kI uchalatI huI taraGgoM se TakarA kara vaha ulaTa paDA aura DUba 'tae NaM se' yA 'tae NaM' te pachI 'se vijayamitte satyavAhe ' te vinyabhitra sArthavA 'aNNayA kayAI' ase samaye 'gaNimaM ca dharimaM ca mejnaM ca paracchejja ca caunvihaM bhaMDagaM gahAya' sima-sAne vevAmA Ave che te nAriyala Adi, dharima-toLIne je vecavAmAM Ave che evA cAvala cekhA dhAnya Adi, meyamApa karIne vecAya che evA kapaDAM Adi, ane parigha jenI parIkSA karIne vecAya che evA ratna Adi evI cAra prakAranI vecANa karavA yogya vastuo bharIne 'lavaNasamudaM poyavahaNeNaM uvagae' 1] dvArA saNa samudramA praveza 4 'tae NaM se vijayamitte tattha lavaNasamudde poyavivattIe nivvuDabhaMDasAre attANe asaraNe kAladhammuNA saMjutte nyAre tenuM pAe sAga vadhI raghu tu tyAre mudranA bhAre unnata taraMgothI athaDAIne uMdhuM paDI gayuM ane DubI gayuM ane vahANamAM Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsa kUTagrAhavarNanam .. 261 bruDa ne netyarthaH, 'NibuDDabhaMDasAre' nimagnabhANDasAraH nimagnAni jalAntargatAni bhANDAni-paNyAni tAnyeva sArANi dhanAni yasya sa tathA, 'attANe' atrANaH 'asaraNe' azaraNaH 'kAladhammuNA saMjutte kAladharmeNa saMyuktA maraNaM praaptvaanityrthH| ___'tae the' tataH khalu taM 'vijayaminaM satthavAha' vijayamitrasArthavAhaM 'je jahA vahave' ye yathA bahavaH, 'Isara-talavara-mADaMviya-koDaviya-inbha-seTi-seNAbai-satthavAhA' Izvara-talavara-mADambika-kauTumbike-bhya-zreSThi-senApati-sArthavAhAH 'lavaNasamudde' lavaNasamudre 'poyavivattIe' potavipattyA potasya vipattiAnAzaH potavipattistayA 'nivvuDDabhaMDasAraM nimagnabhANDasAraM-nimagnAni samudrAntagaitAni bhANDAni-vikrayaNIyAni sArANi dhanAni yasya sa nimagnabhANDasArastam , 'kAladhammuNA saMjuttaM' kAladharmeNa saMyuktaM-mRtaM 'suNeti' zRNvanti, 'te'. te IzvarAdayaH 'tahA' tathA sAkSirahitaM 'hatthaNikkhevaM hastanikSepaM haste nikSepo yasya tat tathA tat , hastanikSiptaM dhamityarthaH, 'bAhirabhaMDasAraM ca' vAhyabhANDagayA / isa prakAra samasta vastUsAra ke jalameM magna ho jAne para yaha bhI arakSita evaM azaraNa dazAmeM vahIM para DUba kara mara gyaa| 'tae NaM taM vijayamittaM satyavAhaM je jahA bahave Isara-talavara-mADaMbiya-koDaMbiyainbha-sehi-seNAvai-satthavAhA lavaNasamudde poyavivattIe nivvuDubhaMDasAraM kAladhammuNA saMjuttaM surNati' kucha samaya bAda jaba samasta mAMDasAra ke sAtha lavaNasamudra meM vijayamitra kI naukA ke DUba jAne kA aura sAtha meM svayaM usake bhI. DUba kara mara jAnekA samAcAra Izvara, talavara, mADambika, koTumbika, zreSThI, senApati aura sArthavAhoMne sunA te tahA hatthaNikkhe ca bAhirabhaMDasAraM ca gahAya egaMtaM avakamaMti' to ve Izvara talavara Adi ki jinake pAsa sArthavAha kA hastanikSepa-sAkSirahita-dUsaroM kI bharelI tamAma vastuo pANImAM DubI jatAM te paNa atraNa ane azaraNa dazAmAM mAvI tai tyo mAna bha25 pAbhyo. 'tae NaM taM vijayamittaM satthavAhaM je jahA bahave Isara-talavara-mADaMbiya-koDuMbiya-ibbha-seTThi-seNAvai-satthavAhA lavaNasamudaM poyavivattIe nivvuDDabhaMDasAraM kAladhammuNA saMjuttaM suNeti' ea4 samaya gayA pachI lavaNa samudramAM sakaLa bhAMDasAra (mULa dhana) sahita vijayamitranA vahANanA DubavAnA samAcAra ane tenI sAthe te vijayamitranA maraNanA samAcAra paNa jyAre Izvara, talavara, mADambika, koTambika, zeTha, senApati ane sArthavAhae sAMbhaLyA ta tahA hatthaNikkhevaM ca vAhirabhaMDasAraM ca gahAya egaMtaM avakkamaMti' tyAre tarata ja te Izvara, talavara Adi sau ke jemanI pAse sArthavAhanA hastanikSepa Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 vipAkazrute sAraM, vAhyaM = vahiSkRtaM - janairviditaM sasAkSikaM pradattaM paNyadhanaM cetyarthaH, 'gahAya' gRhItvA 'e' ekAntam = alakSitasthAnam 'avakamaMti' apakrAmanti = zaNijagrAmataH palAyya prayAntItyarthaH | 0 16 // // mUlam // tae NaM sA subhaddA satthavAhI vijayamittaM satthavAha lavaNasamude poyavittIya NivvuDubhaMDasAraM kAladhammuNA saMjuttaM suNes, suNittA mahayA paisopaNaM aSphuNNA samANI parasuniyantA far caMpagalayA dhasatti dharaNItalaMsi savvaMgehiM saMNivADiyA | tae NaM sA subhaddA muhuttaMtareNaM AsatthA samANI sAkSI ke binA diyA huA dhana thA, aura jina ke pAsa bAhyabhANDasAra-sAkSisahita anya logoM kI jAna meM diyA huA dhana thA, una sabhI dhana ko lekara ve vahAMse bAhara dUsarI jagaha kisI anya sthAna meM cale gaye / - bhAvArtha- eka samaya kI bAta hai ki vijayamitra sArthavAha dUsare anya deza meM vyApAra karane ke liye becane yogya samanta vastuoM ko jahAja meM bharakara lavaNasamudra meM hokara jA rahA thA kiitane meM samudra kI uchalatI huI, taraMgoM ne usake jahAja ko ulaTa diyA | ulaTate hI jahAja saba sAmAnasahita DUba gayA / vijayamitra bhI bacane kA koI upAya na hone se vahIM para DUba kara mara gayA / jaba yaha samAcAra nagara meM logoM ko jJAta huA to, jina para isakA thApaNa Adi thA ve saba ke saba bar3e se baDe mahAjana vANijagrAma ko choDakara aisI jagaha jA pahu~ce, jahA~ unakA patA laganA bhI muzkila ho || sU0 16 // sAkSI vinA ApeluM dhana hatuM, ane jemanI pAse tenA khaya bhAMDasAra- khIjAnA sAkSImAM Apelu dhana hatu, te lakane tyAMthI bahAra khIjA sthaLe cAlyA gaya. - bhAvArtha --eka rAyanI vAta che ke-vijayamitra sAthe vAha bIjA dezamAM vepAra karavA mATe veNu karavA yeAgya tamAma vastuenuM vahANa bharIne laNusamudramAM thaine jate hatA, evAAM samudranA bhAre tara MgAe vahAra ne uMdhuM nAkhI dIdhuM, vadhu paDatAMja tamAma sAmAnahita vahANa DUbI gayuM, trimitrane paNa khacavAnA koi upAya nahi rahevAthI tyAM te paNa DUbIne marI gayA. jyAre A samAcAra nagaranA leAkeAnA jANavAmAM AvyA tyAre, jenI pAse tenI thApaNu hatI te tamAma meTA sahuAjana paNa vANijagAmane 'choDI, tenI yA DAMgyA, DenyAM teno patto lAgo pazu muzta thA paDe. (su. 16) Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhava gotrAsakUTagrAhavarNanam 263bahUhi mitta- jAva parivuDA royamANI kaMdamANI vilavamANI vijaya mitta satthavAhassa loiyAiM mayakicAI karei / tara NaM sA subhaddA avaNayA kayAI lavaNasamudotaraNaM ca lacchi - viNAsaM ca potaviNAsaM ca pamaraNaM ca aNuciMtemANI 2 kAladhammuNA saMjuttA / tae NaM NayaraguttiyA subhadaM satyavAhiM kAlagayaM jANittA ujjhiyagaM dAragaM sAo gihAo NicchubhaMti NicchrebhattA taM gihaM aNNassa dalayaMti // sU0 17 // TIkA 'tara NaM' ityAdi / 'tae NaM sA subhaddA satyavAhI vijayamittaM satthabAhaM lavaNasamudde' tataH khalu sA subhadrA sArthavAhI vijayamitraM sArthavAhaM lakSaNasamudre 'poyavivattIe' potavipacyA = potavinAzena 'nivvuDabhaMDasAraM ' nimagnabhANDasAram=samudrAntaHpatitasamasta paNyadhanakamityarthaH kAladhammuNA saMjuttaM' kAladharmeNa saMyuktaM = mRtaM suNei' zRNoti 'suNittA madhyA paisogeNaM' zrutvA mahatA patizokena 'aSphuNNA samANI' AspRSTA = AhatA - vyAkulA satI 'parasuniyattAviva , 'ta NaM sA' ityAdi / ' tara NaM ' isa ghaTanA ke ghaTa jAne ke bAda ' sA subhaddA satthavAhI' usa subhadrA sArthavAhIne jaba 'vijayamittaM satyavAha' apane pati vijayamitra sArthavAha ke 'lavaNasamudde poyaviyattoe NivvuDDubhaMDasAraM' lavaNa samudra meM jahAja ulaTa gayA hai, aura samasta paNyayogya vastue~ bhI DUba gaI haiM, 'kAladhammugA saMjutta' aura svayaM ve kAladharma se yukta ho cuke haiM, isa vRttAnta ko sunA to 'suNittA' sunate hI vaha 'sahayA paisoegaM' pati ke asahya maraNazoka se 'aNNA samANI' vyAkula 'tara NaM se0 ' ityAdi. 'tae NaM' yA ghaTanA janI gayA pachI 'sA subhadA satyavAhI ' te subhadrAM sArthavAhIye nyAre ' vijaya mittaM satyavAhaM ' potAnA yati vinnyabhitra sArthavAhanu ' lavaNasamudde poyavivattIe pinkuDDubhaMDasAraM ' savaeNu samudramAM bahAe baMdhu jI yuM che ane vepArabhAM veyAzu vA yogya tamAma vstu| pAzu DUjI gaI che, 'kAladhammuNA saMjuttaM' ane pote vinnyabhitra pazu adharma yAbhI gayA hai, A vRttAntane sAMlalyA tyAre 'suNittA' te sAMgatAM te ' mahayA paisoeNaM ' yati - bharathunA Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 vipAkazrute caMpagalayA' parazunikRttetra campakalatA-parazunA-kuThAreNa nikRttA-chinnA campakalateva, 'dhasatti' 'dhasa' itizabdapUrvakaM 'dharaNItalaMsi' dharaNItale bhUmau, 'savvaMgehi sarvAGgaiH sakalAvayavaiH-chinnakadalIstambhavat 'saMNivaDiyA' sNniptitaa| 'tae NaM sA subhadA muhuttatareNaM' tataH khala sA subhadrA muhUrtAntareNa 'AsatyA' AsvasthA IpatsvasthA prAptacetanetyarthaH, 'samANI satI, 'vahUhi' bahubhiH mitta-jAva-parivuDA' mitra yAvat-parikhatA, atra yAvacchandena mitrajJAtisvajanasambandhiparivRtetyartho bodhyH| 'royamANI, kaMdamANI, vilavamANI' rudatI azrUNi muJcantI, krandantI-uccasvareNa krandanaM kurvatI, vilapantI-AtasvareNa karuNavacanaM truvatI, 'vijayamittassa satthavAharuma' vijayamitrasya sArthavAhasya 'loiyAI laukikAni, 'mayakiccAI' mRtakRtyAni 'karei' karoti / 'tae NaM sA subhahA aNNayA kayAI' tataH khalu sA subhadrA anyadA kadAcit hotI huI 'parasuniyattA viva caMpagalayA' tIkSNa pharazA se nikRtta-kaTI huI caMpakalatA ke samAna 'dhasatti dharaNItalaMsi' 'dhasa'-isa zabdapUrvaka dhaDAma se bhUmi para 'savvaMgehiM saMNivaDiyA' sAgoM se pachADa gvAkara gira pdd'ii| 'tae NaM' girane ke pIche 'sA subhaddA' vaha subhadrA 'muhurtataraNa AsatthA samANI' jaba thoDI dera ke bAda saceta huI to 'bahUhi mittajAva pariNDA royamANI kaMdamANI vilabamANI vijayamittassa satthavAhassa' aneka mitrAdi svajana parijanoM se parivRta hotI huI, AMsU bahAtI huI, AkraMdana karatI huI-uccasvara se rudana karatI huI, aura Attasvara se karuNavacana bolatI huI usane apane pati vijayamitra sArthavAha ke 'loiyAI mayakiccAI karei' mRtyu ke avasara ke samasta laukika kRtya masa zothI 'apphuNNA samANI' vyANa yas, bhane 'parasuniyattA viva caMpagalayA' tIkSya 2zI-DIthI apekSA pAnI ra samAna vasatti dharaNItalaMsi' 'sa' 20 zahapUrva 5Ama zane mUbhi 52 'savvaMgehiM saMNivaDiyA' / sarvAgethI pachADa khAIne paDI gaI. 'tae NaM' tya2 pachI 'sA mubhaddA' te subhadrA muhuraMtareNa AsatthA samANI' yAre thAha pAra pachI sanyeta tyAre 'bahuhiM mitta-jAva-parivuDA royamANI kaMdamANI vilabamANI vijayamittassa satyavAhassa' mana bhitrAhi svajanethI vIMTAIne rUdana karatI-AMsU TapakAvatI, Akrandana karatI-ucA svarathI rudana karatI, khuba vadhAre vilApa karatI- A svarathI karUNu vacana bolatI teNe pitAnA pati laryabhitra sArtha pAnI 'loiyAI mayakiccAI karei' bhRtyu samayanI tamAma sIls Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 2, a0 2 ujjhitakapUrvabhavagotrAsakUTagrAha varNanam 26.5 'lavaNasamuddotaraNaM ca ' lavaNasamudrAvataraNaM ca - lavaNa samudre pravezaM ca, 'lacchiviNAsaM ca' lakSmIvinAzaM ca = saMpadvinAzaM ca 'potaviNAsaM ca ' jalayAna vinAzaM ca, 'paimaraNaM ca ' 'patimaraNaM ca aNuciMtemANI 2' anucintayantI 2 'kAladhammuNA saMjuttA' 'kAladharmeNa saMyuktA - patizokena mRtetyarthaH / 'tae NaM' tataH khalu 'NayaraguttiyA' nagaragoptRkAH= nagararakSakAH 'subhaddaM satthavAhiM kAlagayaM jANittA ' subhadrAM sArthavAhIM kAlagatAM jJAtvA 'ujjhiyayaM dAragaM sAo gihAo' ujjhitakaM dArakaM svakAd gRhAd ' NicchubhaMti ' nikSipanti = bahirniHsArayanti, tasya durAcAritvAditi bhAvaH 'NicchubhitA taM gi aNNassa' nikSipya, tad gRhamanyasmai 'dalayaMti' dadati // mru0.17 // kiye| 'tae NaM sA subhaddA agayA kamAI lavaNasamudotaraNaM ca lacchi - viNAsaM ca potatriNAsaM ca paimaraNaM ca aNuciMtemANI2 kAladhammuNA saMjuttA' kisI eka samaya vaha subhadrAsArthavAhI bhI' patikA lavaNasamudra meM jAnA, vahA~ unake jahAjakA DUbanA, lakSmI kA vinAza honA aura pati kA bhI maraNa honA, inhIM saba bAtoM kA bAraMbAra soca bicAra evaM zoka karate2 mara gaI / ' tae NaM NayaraguttiyA subhaddaM satyavAhi kAlagayaM jANittA ujjhiyagaM dAragaM sAo gihAo NicchubhaMti' nagararakSakoM ne subhadrA ko bhI jaba marI huI jAnA taba usake putra ujjhita dAraka ko durAcArI hone se usake apane ghara se nikAla diyA aura ' NicchubhittA taM gihaM aNNassa dalayaMti' nikAla kara usake ghara ko kisI dUsare ke liye sauMpa diyA / DiyAmA urI. 'tae NaM sA subhadA aNNayA kayAI lavaNasamuddotaraNaM ca lacchi - triNAsaM ca poyaviNAsaM ca patimaraNaM ca aNuciMtemANI2 kAladhammuNA saMjuttA' ardho samayane viSe te subhadrA sArthavAhI pazu patinuM savazu samudramAM bhavaM, tyAM tenA vahANunuM DUbavuM, lakSmInA na za thavA ane patinuM paNa maraNa pAmavuM, AvI tabhAbha vAtone vAraMvAra saMbhArI saMbhArIne zo 4ratI - 4ratI bharaNa pAbhI. 'tae NaM NayaraguttiyA subhaddaM satyavAhiM kAlagayaM jANittA ujjhiyagaM dAragaM sAo gihAo NicchrasaMti ' nagaranA rakSaNa karanArAmAne nyAre 'subhadrA pazu bharA pAnI che' medhuM jANavAmAM AvyuM tyAre tenA putra ujjita khALakane durAcArI thavAthI tenA peAtAnA dharaMbhAMthI aDhI bhUmyo, bhane ' NicchubhittA taM gihaM aNNassa dalayaMti ' khene mahAra kADhIne tenuM ghara khIjAne soMpI dIdhuM. 16.0 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. .. .. vipAkazrute // mUlam // tae NaM se ujhiyadArae sayAo gihAo nicchUTe samANe vANiyaggAme Nayare siMghADaga-jAva-pahesu jUyaraklaesu vesiyAgharaesu pAgAgAresu ya suhaMsuheNaM viharai / tae NaM se ujhiyae dArae aNohaDae aNivArae lacchaMdamaI, lairappayAre sajjavyasaMgI coraJayavesadArappasaMgI jAe yAvi hotthA / tae NaM se ujjhie dArae apaNayA kayAiM kAmajjhayAe bhAvArtha- subhadrA sAryavAhIne jyoM hI apane pati kA lavaNasamudrameM jahAja ke palaTa jAne se maraNa sunA . no vaha bicArI sunate hI mUrchA khA kara dhaDAma se ekadama jamIna para gira pdd'ii| kucha samaya bAi saceta hone para phira usane ro-ro kara evaM cillAcillAkara apane mitrAdi parijanoM ke sAtha mRtyu ke avasara para kiye jAne vAle samasta hI laukika kRtya kiye / aba yaha rAtadina pati ke zoka se vyAkula evaM lakSmI ke vinAza se cintita rahane lgii| cintA karate2 hI yaha vicArI svayaM bhI eka dina mara gaI / aba ujjhita dAraka kA apanA saMsAra meM koI nahIM rahA / yaha niHsahAya bana gyaa| rAjyakarmacAriyoM ne ise durAcArI samajhakara ghara se bAhira nikAla diyA aura isakA ghara dUsaroM ko soMpa diyA // sU0 17 // bhAvArtha-subhadrA sAdhavAhIe tyAre pitAnA patinuM vahANa lavaNasamudramAM uMdhuM vaLavAthI patinuM maraNa thayAnuM sAMbhaLyuM te te bIcArI sAMbhaLatAMja mUcha khAine dhaDAma karAne ekadama jamIna para DhaLI paDI. thoDA samaya pachI saceta thatAM pachI pharIthI te karuNa svarathI raDavA ane vilApa karavA lAgI, ane potAnA saMbaMdhIjano sahita maraNanA samaye karavA gya-tamAma lokika kriyA karI che te sAthe vahI rAtri-divasa patikathI vyAkuLa tathA lakSmInA nAzathI cittAtura rahevA lAgI, cintA karatIkaratI ja te paNuM du:khamAM ne du:khamAM eka divasa mRtyu pAmI. have uti dArakane saMsAramAM vajana-pitAnA tarIke ke na rahyuM, ane niHsahAya banI gaye, rAjyanA karmacArIoe tene durAcArI samajI tenA gharamAMthI tene bahAra kADhI mUka, ane tenuM . ghara bIjane pI dIdhuM. (sU0 17) Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 2, ujjhitaka gotrAsakUTagrAhapUrvabhavavarNanam 267 / gaNiyAe saddhiM saMpalagge jAe yAvi hotthA, kAmajjhayAe gaNiyAe saddhi urAlAI mANussagAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharai ||suu018|| dIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se ujjhiyadArae sayAo gihAo' tataH khalu sa ujjhitadArakaH strakAd gRhAd 'nicchUDhe' nikSipta bahiSkRtaHniHsAritaH samANe' san 'vANiyaggAme Nayare' vANijagrAme nagare 'siMghADagajAva-pahesu' zRGgATaka-yAvat-patheSu, atra yAvacchabdAdevaM yojyam-zanATaka-trikacatuSka-catvara-mahApatha-patheSu iti / 'jUyakhalaesu' dyUtakhalakeSu-dhUtakrIDAsthAneSu, 'vesiyAgharaesu' vezyAgRha keSu 'pANAgAresu ya' pAnAgAreSu ca-madyagRheSu ca 'suhaMsuheNaM' sukhasukhena-atisukhena 'viharai' viharati-vicarati / 'tae NaM se ujjhiyae. dArage' tataH khalu sa ujjhitako dArakaH "aNohaTTae' anapaghaTakaHavidyamAno'paghaTTako yadRcchayA pravartamAnasya hastagrahAdinA nivartako yasya sa 'tae NaM se' ityaadi| 'tae NaM' isake anantara 'se ujjhiyadArae vaha ujjhita dAraka 'sayAo gihAo' apane ghara se 'NicchUDhe samANe' nikAlA gayA hokara 'vANiyaggAme jayare siMdhADaga-jAva-pahesu' usI vANijagrAma nagara meM zrRMgATaka (trikoNa) Adi mArgoM se lagAkara choTI aura baDI2 galiyoM taka meM 'jUyakhalaesu vesiyAgharaema' tathA juA khelane ke ar3oM meM, vezyAoM ke pADoM meM, evaM pANAgAresa' dAsa ke pIThoM meM-madirA pIne ke sthAnoM meM 'suhaMsuheNaM' vinA kisI saMkoca ke "viharai' phirane lgaa| 'tae NaM' isa se 'se ujjhiyae dArae' vaha ujjhita dAraka 'aNohaTTae anapaghaTTaka-niraGkuza bana gayA, icchAnusAra pravRtti karane se koI rokane vAlA nahIM hone se yaha yatheccha pravRtti 'tae NaM se' tyAdi. 'tae the' te pachI 'se ujjhiyadArae' te orat dvA2 sayAo gihAo' potAnA gharamAthA NicchuDhe samANe' hI bhuuye| 'vANiyaggAme Nayare siMghADaga-jAtra- pahesu' te vAliyAma nA2i VATa (trio) mAhi bhAgo 52 thadhane nagaranI tamAma nAnI-moTI bImA 'jUyakhalaesu vesiyAgharaesu'. tathA jugAra khanAranA mAmA, vezyA sAnA vAmai, mane 'pANAgAresu' nA bhImAmA-mahiza pIvAnA sthAnamA muhaMmuheNaM' prA2nA sA vinA vihAra' 12vA sAya. "tae NaM te zithI 'se ujjhiyae' te easit24 'aNoiMTTae' niraMkuza banI gaye, ane IcchAnusAra pravRtti karatA tene koI rokavAvALuM nahiM hevAthI 6. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 . . . . . . . . . . . . . . ... vipAkazrute tathA, niraGkuza ityarthaH; 'aNivArae anivArakaH-nAsti nivArako maivaM kArSI:rityevaM niSedhako yasya sa tathA, pratiSedhakarahita ityarthaH; sacchaMdamaI' svacchadamatiH 'sairappayAre' svairapracAra: svacchandacArI, 'majjappasaMgI' madyaprasaGgImadirA''saktaH, 'corajUyavesadArappasaMgI' cauracUtavezyAdAraprasaGgI, 'mAe yAvi hotyA jAtazcApyabhavat / 'tae NaM se ujhiyae dArage tataH khalu sa ujhitako dArakaH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit-kasmiMzcidanyasmin samaye 'kAmajhayAe' kAmavajayA-kAmadhvajAnAmnyA 'gaNiyAe' gaNikayA-vezyayA, 'saddhi' sArtha 'saMpalagge' saMpralamA samilito 'jAe yAci hotyA' jAtazcApyabhavat , 'kAmajhayAe gaNiyAe saddhiM jarAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharaI' kAmadhvajayA gaNikayA sArdhamudArAn mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati / mR0 18 // karane vAlA ho gyaa| 'aNivArae' 'are bhAI! aisA mata kara' aisA kahane vAlA ise koI nahIM rhaa| isase yaha 'sacchaMdamaI' svacchaMdamati aura 'sairappayAre' svecchAnusAra calanephirane vAlA ho gyaa| 'majjappasaMgI' madyapAna evaM 'corajayasadArappasaMgI' corI, jUA, vezyA aura parastrIsevana karane meM bhI khUba catura ho gyaa| saMsAra meM jitanI bhI burI AdateM aura bure kAma hote haiM una saba kA yaha usa samaya pradhAna sevaka mAnA jAne lgaa| 'tae NaM se ujhiyae dArae aNNayA kayAI kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM saMpalagge jAe yAvi hotyA' kisI eka samaya kI bAta hai ki ujjhita dAraka kA milApa-vahIM kI eka prasiddha gaNikA ki jisakA nAma kAmadhvajA thA, usake sAtha ho gyaa| 'kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAI bha27 prabhA pravRtti 4258 vAjegayo. 'aNivAraebhare mA ! mA prabhAra tame na / ' AdI sUcanA ? bhAjJA za nAra tene raghunA 'sacchadamaI' sahamati yajayo. 'sairappayAre' svAnusAra vartana zvApAko 56 gayo, 'majjappasaMgI madyapAna, bhane 'coraJayavesadArappasaMgI' yArI, lugAra, vezyA ane parastrI sevana karavAmAM paNa khUba hoziyAra banI gaye, saMsAramAM jeTalI-jeTalI kharAba Teva ane bhuMDA kAma hoya che, te tamAmane te dAraka mukhya sevaka gaNAto hato, 'tae NaM se ujhiyae dArae aNNayA kayAiM kAmajjhayAe gaNiyAe saddhi saMpalabge jAe yAvi hotyA 3 4 abhayanI bAta 3 efarst Ext melApa tyAMnI eka mahAna prasiddha gati gaNikA ke jenuM nAma kAmadhvajA hatuM tenI bAdhe 55 gaye. 'kAmajhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAI mANussagAi bhogabhogAI Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsakUTagrAhavarNanam 269 mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai.' isa se vaha usa kAmadhvajA vezyA ke sAtha manuSyasambandhI vividha bhogoM ko-kAmasukhoM ko bhogane lgaa| . . . bhAvArtha-ujjhita dAraka ghara se nikalate hI svecchAcArI ho gyaa| zarama aura dharama isane donoM ko tyAga diyaa| jahAM icchA hotI vahAM jAnA, jisa kI cAhanA hotI vahI khAnA aura dinabhara pAgaloM kI taraha abArA phiranA yahI saba bAteM haiM, jinhoMne ujjhita ke jIvana ko dhUla meM milA diyaa| nagara kI aisI koI sI bhI choTI-bar3I galI nahIM thI jo ujjhitane na dekhI ho| nagara kA aisA koI sA bhI trika-catuSka Adi mArga na thA, jahAM para phirate hue logoMne ise na dekhA ho| isakI dRSTi se vahAM kA kyA dArupITha, kyA vezyA ke pADe, kyA grUtagRha, aisA koI sA bhI patana kA sthAna nahIM bacA, jahAM yaha nahIM pahu~cA ho| saba para isane cakkara kATesaba para yaha ghUmA / rokane vAlA to ise koI thA hI nahIM, jo manameM AyA vahI kAma karatA thaa| isa prakAra svecchAcArI ho jAne ke kAraNa isakA bhayaMkara se bhayaMkara patana ho cukaa| vahIM kI eka vezyA ki jisa kA nAma kAmadhvajA thA, usake sAtha vaha pha~sa gyaa| tAtparya yahI hai ki usa samaya ke durAcArI puruSoM meM yaha agresara muMjamANe viharai pachI to bhAga mA sAtha manuSyasandhI vividha mAga!-- kAmasukhane bhegavavA lAgyA. bhAvArtha-ujjata dAraka gherathI nIkaLatAMja turatamAM svecchAcArI thaI gaye, zarama ane dharma teNe banneno tyAga karI dIdhuM. jyAM IcchA thAya tyAM javuM manamAM khAvAnI je icchA thAya te padArtha khAve ane divasa bhara gAMDAnI mAphaka pharavuM eja badhI vAtoe ujhitanA jIvanane dhULamAM meLavI dIdhuM nagaranI nAnI moTI evI kaI paNa galI na hatI ke je UMjhate na joI hoya, nagarane keI paNa trikeNa ke cAra zerI vALa e raste na hato ke, je rastA para pharatA ujhitane leke na dekhe hoya, tenI najara bahAra tyAMnA keI paNa dArUpITha, vezyAvADA, jugArakhAnAM temaja patana thavAnA sthAna rahyA na hatAM ke jyAM te pahoMce na hoya patananA sarva ThekANuM te pharI vanyA hatA, kAraNa ke tene rokanAra te kaI hatuMja nahi. tethI je kAMI manamAM icchA thAya te pramANe kAma karatA hatA. A pramANe svecchAcArI thavAnA kAraNe tenuM mahAna bhayaMkara patana thaI gayuM. te nagarInI eka vezyA ke jenuM nAma kAmadhvajA hatuM. tenI sAthe te phasAI gaye tAtparya e che ke- e samayanA durAcArI puruSamAM A agresara Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 vipAkazrute // mUlam // tae NaM tassa mittassa raNNo aNNayA kayAiM sirIe devIe joNIsUle pAunbhUe yAvi hotthA | No saMcAie mitte rAyA sirI devIe saddhiM urAlAI mANussagAI bhoga bhogAI bhuMjamANe viharitae / tara NaM se mitte rAyA aSNayA kayAI ujjhiyayaM dArayaM kAmajjhayAe gaNiyAe gihAo NicchubhAas, NicchubhAvitA kAmajjhayaM gaNiyaM bhitarayaM Thavei, ThavittA kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAI jAva viharai / tara NaM se ujjhie dArae kAmajjhayAe gaNiyAe gihAo NicchubhAvie samANe kAmajjhayAe gaNiyAe mucchie giddhe gaDhie ajjhovavaNNe aNNattha katthai suI ca raI ca dhinaM ca avidamANe taccitte tammaNe tase tadajjhavasANe tadaTTovautte tayapiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie kAmajjhayAe gaNiyAe bahUNi aMtarANi ya chiddANi ya vivarANi ya paDijAgaramANe 2 virai // sU0 19 // TIkA 'ta NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'tassa mittassa raNo' tasya mitrasya=mitranAmakasya rAjJaH, 'aNNayA kayAI sirIe devIe ' anyadA bana gayA aura sAtoM hI durvyasanoM ke sevana meM vizeSa nipuNa ho gayA / koI bhI usa samaya aisA durAcAra karma na bacA thA, jisakA sevana - ujjhatane na kiyA ho / ujjhita pakSI durAcArI bana gayA / / sU0 18 // anI gaye ane sAta prakAranA TUsanAnuM sevana karavAmAM vizeSa zizmAra khanI gayA. te samaye keAI 'paNa evuM durAcAra vALu karma na taMtu ke jenAthI te khacI gayA haiAya, nenuM sevana nisate'na hoya arthAt nita pATha hugayArI manI. gaye. (sU0 18) Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0:2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsavarNanam 271. kadAcit zriyo devyAH zrIdevInAmnyA rAjapatnyAH 'joNImUle' yonizUlaM- yonizUlanAmako rogaH, 'pAunyUe' prAdurbhUtaH saMjAtaH 'yAMvi hotthA' cApya bhavat , 'No sacAei mitte rAyA sirIe devIe saddhiM urAlAi mANussagAI bhogabhogAI jhuMjamANe viharaI' no zaknoti mitro rAjA zrIdevyA sArdhamudArAn mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAno vihartam / 'tae NaM se mitte rAyA' tataH khalu sa mitro rAjA 'aNNayA kayAI anyadA kadAcit kasmizvidanyasmin samaye 'ujjhiyayaM dArayaM' ujjhitakaM dArakaM 'kAmajjhayAeM gaNiyAe gihAo' kAmadhvajAyA gaNikAyA gRhAt 'NicchubhAvei' nikSepayati bahiniH sArayati, "NicchubhAvitA' nikSepya bahini sArya 'kAmajjhayaM gaNiyaM kAmadhvajAM gaNikAm 'abhitarayaM' Abhyantarika bhavanAbhyantaravartinI kRtvA, 'tvayA gRhAd bahirnagantavya'-miti vivazAM kRtvetyarthaH 'ThaveI' sthApayati, 'ThavittA' sthApa "tae NaM tassa mittassa' ityAdi / 'tae NaM tassa mittassa raNo' tadanantara usa mitra rAjA kI 'sirIe devIe' mahArAnI zrIdevI ko 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya 'joNImUle pAublUe yAvi hotthA' yoni meM zUla utpanna huaa| isase vaha 'No saMcAei mitte rAyA sirIe devIe saddhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAI muMjamANe viharittae' mitrarAjA zrI-devI ke sAtha udAra manuSya-sambandhI kAmabhogoM ko bhogane ke liye samartha nahIM ho skaa| 'tae NaM' ataH 'se mitte rAyA' usa mitrarAjAne 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya 'ujjhiyayaM dArayaM kAmajjhayAe gaNiyAe gihAo NicchubhAveI' ujjhita dAraka ko kAmadhvajA vezyA ke ghara se bAhara nikalavA diyaa| 'NicchubhAvitA kAmajjhayaM. gaNiyaM abhitarayaM Thavei' aura nikalavA kara "tae NaM tassa mittassa. tyA 'tae NaM tassa mittassa raNo' tyA2 pachI te mitra rAnI 'sirIe devIe' mahArANI zrIvAna apaNayA kayAI 30 me samaya 'joNImUle pAunbhUe. yAvi hotthA' yonimA zusa Surna thayu, me 122.thI te 'No saMcAei. mitte rAyA sirIe devIe saddhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharittae'. mitra rAjA zrI devInI sAthe udAra, manuSyasambandhI kAmane bhogavavA mATe samartha thA ye naDi 'tae NaM' te thI 'se mise rAyA' te mitra 'aNNayA kayAI' 15 me samaya 'ujjhiyayaM dArayaM kAmajhayAe gaNiyAe gihAo.. NicchubhAvei. Gand E242 mata vezyAnA gharathI mahA2 4DhI yst02t: - 'NicchubhAvitA kAmajjhayaM. gaNiyaM abhitarayaM Thavei' bhane 4DhAvIna. ta. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 272 vipAkazrute yitvA, 'kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM' kAmadhvajayA gaNikayA sArdham , 'urAlAiM nAva viharaI' udArAn yAvad viharati / atra yAvatpadena-'mAnuSyAn bhogabhogAn bhuJjAnaH' iti saMgrAhyam / / 'tae NaM se ujjhie dArae kAmajjhayAe gaNiyAe gihAo' tataH khalu ujjhitako. dArakaH kAmadhvajAyA gaNikAyA gRhAt 'NicchubhAvie samANe' nikSepitaH niHsAritaH san 'kAmajjhayAe gaNiyoe kAmadhvajAyAM gaNikAyAM 'mucchie' mUcchitA-AsaktaH 'giddhe' gRddhaH-AkAGkSAvAn , 'gahie grathitaH tatpremajAlabadraH, 'ajhopavaNNe' adhyupapannaH-adhi-Adhikyena upapannaH-saMlagnamanAH, ata eva-'aNNatva katthai suI ca raI ca dhiI ca aviMdamANe' anyatra kutrApi smRti-smaraNaM ca, rati-prIti ca, dhRti cittasthairya ca avindan alabhamAnaH, 'tacitte' tacittaH-tasyAmeva cittaM yasya sa tathA, 'tammaNe' tanmanAH-tasyAmeva usa kAmadhvajA vezyA ko usake makAna ke aMdara hI baMda kara diyA, tathA 'aba bAhara mata AnA-jAnA !' isa prakAra usa se kaha diyA / 'ThavicA kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAI jAba viharar3a' makAna meM hI roka kara rAjAne usa kAmadhvajA vezyA ke sAtha, udAra manuSyasambandhI kAmabhogoM ko bhogane lgaa| 'tae NaM se ujjhie dArae kAmajjhayAe gaNiyAe mucchie giddhe gaDhie ajjhovavaNNe aNNattha katthai suI ca raI ca dhiDaM ca aviMdamANe' vaha ujjhita dAraka kAmadhvajA vezyA meM itanA adhika mRJchita gRddha evaM premapAza se jakaDA huA thA, tathA itanA adhika usa meM magna thA ki jaba vaha usase viyukta-alaga kiyA gayA to use aura kahIM para bhI na kisI kI yAda AI.. na usakI kisI se prIti hI baDhI aura na citta meM sthiratA hI rhii| 'tacitte kAmavA vezyAne paNa tenA makAnanI aMdaraja baMdha karI dIdhI. tathA "tAre thA 72 rj nahi." the pramANe tena ema yo. 'ThavittA kAmajjhayAe gaNiyAe saddhi urAlAI jAba viharai ' manamA tene zer3I rAbhAna rAta te kAmadhA vezyAnI sAthe udAra, manuSyasambandhI kAmabhegone bhegavavA lAge. 'tae NaM se ujjhie dArae kAmajjhayAe gaNiyAe ajjhovaNe aNNatva katyai muiM ca raI ca dhiiM ca aviMdamANe te Grid t24 4dhvajA vesthAmAM eTale adhika mUchita ddha arthAt premapAzathI jakaDAe hata tathA eTale badhe tenAmAM magna ha ke - tyAre tene te vezyAthI judA karyo tyAre tene kaI rathaLe kaI paNa yAda na AvyuM, temaja tenI keI sAthe prIti nadhA mane te cittamA anI sthiratA 2 mahi. 'taMJcitta Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,a0 2, ujjJitakavarNanam 273 . 'mano yasya sa tathA, 'tallesse' : tallezya:-tadgatA'zubhAtmapariNAmavizeSatrAn , 'tadajjhavalANe' tadadhyavasAnaH-tasyAM tadviSayakam adhyavasAnaM-cintanaM yasya sa tathA, 'tadaTThovautte' tadarthopayuktaH-tadathai tatmAptaye-upayuktaH-upayogavAn , 'tayappiyakaraNe tadarpitakaraNaH-tasyAmevArpitAni-karaNAni indriyANi yena sa tathA, tabbhAvaNAbhAvie' tadbhAvanAbhAvitaH-tadbhAvanayA-kAmadhvajAcintayAmAvitaHvAsito yaH sa tathA, 'kAmajjhayAe gaNiyAe' kAmadhvajAyA gaNikAyA 'vahUNi' bahUni 'aMtarANi ya' antarANi ca aMvasarAn-'kadA rAjA'syA gRhAniHsariSyatIti bhAvaH / chidANi ya' chidrANi ca-rAjapuruSanirgamanarUpANi 'rAjapuruSAapi itaH kadA niHsariSyantIti bhAvaH / vivarANi ya' anyajanAbhAvena tatra niHzaGkagamanayogyAvasAna paDijAgaramANe 2' pratijAgrat 2- gaveSayan 2 'viharai' viharati-kAmadhvajAyA gRhopAnte itastato bhrAmyatItyayaH / / mU0 19 // tammaNe tallesse tadajjhavasANe tadavovautte tayapiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie' kevala kAmadhvajA meM hI isakA lana lavalIna rahA, usI meM isakI AtmA kI duzcittavRttirUpI pariNati jAgrata rahI, usI eka kI raTana citta meM jamakara baiThI2 ileM satAtI rahI, usI meM isakI samasta indriyoM kA vyApAra arpita rahA aura kAmavajA kI cintA se hI yaha sadA vAsita bhI bana rhaa| tathA 'kAmajjhayAe gaNiyAe' usa kAmadhvajA vezyA se milane ke liye 'vahUNi aMtarANi ya' aneka avasaroM kI- 'rAjA isake yahAM se kaba nikale aura maiM kaba isake pAsa jAU~' isa prakAra ke samaya kI 'chivANi ya' chidroM kI- 'rAjapuruSa bhI yahAM se kaba haTeM aura maiM kaba usa se milUM' isa prakAra ke avasara kI, tathA vicarANiya vivaroMkI-anyajanoM ke abhAva se usake pAsa niHzaMkarUpa tanmaNe tallese tadajjhavasANe tadaTThovautte tayapiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie' kevala kAmavAmAM ja tenuM mana lavalIna rahyuM tenAmAM ja tenA AtmAnI duzcittavRttirUpI pariNati jAgrata rahI, te eka ja raTaNa tenAM manamAM sarvadA sthira rahyuM, tenAmAMja. te dArakanI tamAma Indrione vyApAra arpita rahyo, ane tenI cintAmAMja te sadA namana Deto. tathA 'kAmajjhayAe gaNiyAe' te 30 vazyAne mAvA bhATa vahAMNa aMtarANi ya' gana: avasarI (1) nI- 2 tenI pAsethI yA nINe bhane yA tanA pAse (vezyA pAse) mAranI tanI chidANi ya' chidronI-"rAjapuruSa paNa kayAre tyAMthI jAya ane huM kayAre tene maLuM" A prakAranA yasanI, tayAM vivarAMNIya mAnya mANasAnA samAthI tanI ni:za Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 vipAkazrute se jAne ke samaya kI 'paDijAgaramANe2' gaveSaNA-pratIkSA karatA huA kAmadhvajA vezyA ke makAna ke hI AsapAsa itastataH 'viharaha' ghUmatA-phiratA rhaa| bhAvArtha- eka samaya kI bAta hai ki- mitrarAjA kI rAnI zrIdevI ke yonizUla kI vyAdhi utpanna huI, isa se rAjA usake sAtha yatheccha prasaMga karane se vaMcita rahane lgaa| viSayasevana kA upAya usane usI kAmadhvajA vezyA ko samajhA, ataH - usane use hI apanI viSayavAsanA kA lakSya bnaayaa| parantu eka myAna meM do talavAroM kA rahanA jisa prakAra asaMbhava hai usI prakAra eka strI ko cAhanevAle do puruSoM kA paraspara nibhAva honA asaMbhava hai, isa liye rAjAne turaMta hI ujjhita ko-jo isa vezyA meM lagA huA thA use apane puruSoM se pakaDavA kara vahAM se bAhira nikalA diyaa| ujjhita ko isa bAta se asahya kaSTa huaa| rAjAne vezyA ko usake makAna ke bhItara hI baMda kara rakhA / ujjhita jo vezyA ke prema meM pAgala ho cukA thA, evaM apanA saba kucha bhUla cukA thA, jise eka kSaNa bhI usake vinA caina nahIM paDatI thI, aba isa avasara kI pratIkSA karane lagA ki-'kaba rAjA yahA~ se nikale aura maiM kava kAladhvajA ke sAtha rhuuN|' basa isI khyAla se vaha usa ke yasapAnA samayanI 'paDijAgaramANe' gaveSA-pratIkSA 2te| th| bhavana vezyAnA bhajananI mAsapAsa mAma-tema 'biharaha' yA to itA. bhAvArtha-eka samayanI vAta che ke mitra rAjAnI rANI zrI devIne veniphUlane raMga utpana thaye, te kAraNe tenI sAthe rAjA IrachA-pramANe viSaya sukha bhegavAthI vaMcita rahevA lAgyo. viSayasevanane upAya teNe te kAnavajA vezyAne samajIne tene ja potAnI viSayavAsanAnuM lakSya banAvyuM. paraMtu eka myAnaNuM be talavAranu rahevuM je pramANe asaMbhavita che, teja pramANe eka strIne cAhavAvALA be puruSanuM 'paraspara nabhavuM asaMva che, tekSe te rAjAe turataja ukjhitane-ke je vezyAmAM lAgI rahyo hate tene potAnA nekare dvArA pakaDAvIne tyAMthI bahAra kADhI mUkyo. ukjhitane A vAtathI asahya duHkha thayuM. rAjAe vezyAne teja gharamAM, ke je gharamAM te rahetI hatI; pUrI dIdhI te ukjhita ke je te vezyAnA premamAM gAMDo banI gayuM hatuM, ane je pitAnA saghaLA mitrane bhUlI gayA hatA, jene te vezyA vinA eka kSaNa paNa cena paDatuM nahi, te eka takanI rAha jovA lAgyuM ke "kayAre rAjA tyAMthI nIkaLe ane huM kayAre kAmadhvajA vezyA sAthe rahuM basa eja dhUnamAM te vezyAnA - Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2 ujjhitakavarNanam 275 // sUlam // tae NaM se ujjhiyae dArae aNNayA kayAiM kAmajjhayAe gaNiyAe aMtaraM labhei, labhittA kAmajjhayAe gaNiyAe gihaM rahastiyaM aNuppavisai, aNuppavisittA kAmajjhayAe saddhi urAlAiM jAva vihri| imaM ca gaM mitte rAyA pahAe jAva kayavalikamme kayakouyasaMgalapAyacchinte savAlaMkAravibhUlie maNussavAgurAe paririkhate jeNeva kAsajjhayAe gaNiyAe gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tattha NaM ujjhiyaM dArayaM kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAI jAva viharamANaM pAsai, * pAlittA Asurutte 4 tivaliM bhiuDi NilADe sAhaTu ujjhiyaM dArayaM purisehiM giNhAvei, giNhAvittA advimudvijANukopparappahAreNaM saMbhaggamahiyagataM kArei, kAritA avauDagavaMdhaNaM kArei, kAritA eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei / ___ evaM khalu goyasA! ujjhiyae dArae purA porANANaM jAva paJcaNubhavamANe viharai // sU0 20 // TIkA 'tae NaM ityAdi / 'tae NaM se ujhiyae dArae aNNayA kayAI kAmajjhayAe gaNiyAe' tataH khalu sa ujjhitako dArakaH, anyadA kadAcita makAna ke hI AsapAsa phiratA rhaa| dUsarI jagaha kahIM para bhI nahIM gayA // 0 19 // __ 'tae paM se ujhiyae' ityAdi / 'tae paM. isake anantara 'se ujjhiyae dArae' usa ujjita makAnanI AsapAsa pharate rahyo ane bIjI kaI jagyAe gaye nahi ( 19) 'tae NaM se ujhiyae yA 'tae : ta 54aa se ujjhiyae dArae' Sast : 'agNayA - - - Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 ...vipAkazrute kAmadhvajAyA gaNikAyA 'aMtaraM' antaram gRhe praveSTumavasaraM 'labhei labhate, 'labhittA' lavcyA 'kAmajhayAe gaNiyAe giha kAmadhvajAyA gaNikAyA gRha 'rahassiyaM' rAhasikaM-maJcannam 'aNuppavisaI' anupavizati, 'aNuppavisittA kAmajjhayAe gaNiyAe saddhi urAlAI jAca viharaI anumavizya kAmadhyajayA gaNikayA sAdhaim udArAn yAvada viharati / iha yAvatpadena-mAnuSyakAn bhogabhogAn sujAnA-iti saMgrAhyam / 'imaM ca NaM' itazca khalu-asminnavasare ityarthaH, 'mitte rAyA pahAe jAva' mitro rAjA snAto yAvat 'kayavalikamse 'kRtavalikarmA' kayakouyamaMgalapAyacchitte sanyAlaMkAravibhUsie' kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH sarvAlaGkAravibhUSitaH 'maNussavAgurAe' manuSyavAgurayA-manuSyANAM vAgurA-samUhaH, tayA 'parikkhitte' parikSiptaH= veSTitaH, 'jeNeva kAmajjhayAe nANiyAe gihaM teNeva uvAgacchai, dArakane 'aNNayA kyaa| kisI eka samaya kAmajjhayAe gaNiyAe' kAmadhvajA gaNikA ke ghara meM praveza karane ke liye 'aMtaraM labhei' avakAza prApta kara liyA / 'labhittA kAmajjhayAe gaNiyAe gihaM rahassiyaM aNuppavisai' avasara pAte hI vaha kAmadhvajA vezyA ke ghara meM pracchannarIti se ghusa gayA, 'aNuppavisittA kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAI jAva viharai' aura ghusakara usane kAmadhvajA gaNikA ke sAtha udAra manuSyasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogane lgaa| 'imaM ca NaM mitte rAyA pahAe jAva kayavalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte savyAlaMkAravibhUsie maNussAgurAe parikkhitta / isa avasara meM mitrarAjA snAna karake koe Adi pakSiyoM ko annadenerUpa balikarma se nipaTa kara kautuka maMgala evaM prAyazcittavidhi samApta kara aura vastra-AbhUSaNa Adi pahina kayAI ge sasaya kAmajjhayAe gaNiyAe' mAta vezyAnA gharamA praveza 42vA 25Te 'aMtaraM labhei' avaza bhegavI bIpI. 'labhittA kAmajjJayAe gaNiyAe giha rahaspiyaM avisaha, aksa2 matain te bat vezyA gharamA chAnI dAte 6sI gayo, 'aNuppavisittA kAmajjhayAe gaNiyAe saddhi urAlAI jAya vihAi' ne pesAna Amata vezyA sAthe 2 manuSyaAdhI samame gAne na! tAya. 'imaM ca paM mitte rAyA pahAe jAva kayanikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte savAlaMkAravibhUsie maNussavAgurAe parikiyo reTA mitra 2. nAna dAne 5 Adi pakSIyAne manna pavArUpa bali kathI nivRtta thaI, katu, maMgala ane prAyazcittavidhi pUrI karIne ane va-bhUpasTa pApaDezana yArImAthI va 28 'jeNeva kAmajjhayAe Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakavarNanam 277 uvAgaMcchittA tatthaH NaM. ujjhiyaM dArayaM kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM' yatrai kAmadhvajAyA gaNikAyA yahaM tatraivopAgacchati, upAgatyaM tatra khalu ujjhitakaM dArakaM kAmadhvajayA gaNikayA sArddham , 'urAlAI jAba viharamANaM pAsai udArAn yAvada viharantaM pazyati, atra yAvatpadena-'mAnuSyakAn bhogamogAla bhuJjAnam' iti saMgrAhayam ; 'pAsittA' dRSTvA 'Asurutte 4' AzurutaH zIghrameva roSAkrAntaH, atra-'kupitaH caNDakitaH misamisAyamAnaH' iti saMgrahaH, 'tivali miuDiM' trivaliM bhrukuTi NilADe' lalATe-bhAle 'sAhaTTa' saMhRtya-saMkocya, avikAreNa lalATe rekhAtrayaM kRtvetyarthaH, 'ujjhiyaM dArayaM ujjhitaM dArakaM, 'purisehi puruSaiH svabhRtyapuruSaiH 'giNhAvei' grAhayati, 'gihAbittA grAhayitvA 'ahimuhinANukopparappahAreNaM' asthipuSTijAnukUparaprahAreNa-asthi='haDDI' iti prasiddham , muSTiH prasiddhaH, jAnu:-prasiddhaH, kUpara: aphoNiH-bhujamadhyagranthiH, eteSAM samAhArastatra prahAreNa AghAtena 'saMbhaggamahiyagatta' saMbhagnamathitagAtraM 'kArei' kara rAjyakarmacAriyoM se parivRta ho 'jeNeva kAmajjhayAe gaNiyAe gihe teNeva uvAgacchada jahAM kAmadhvajA vezyA kA ghara thA vahAM gayA / 'ubAMgacchinA' jAkara usane 'tattha NaM ujjhiyaM dArayaM kAmajjJayAe gaNiyAe saddhiM urAlAI jAra viharamANaM pAsai, vahAM ujjhita dAraka ko kAmadhvajA gaNikA ke sAtha udAra manuSyasaMbaMdhI bhogalogoM ko sogate hue dekhA / "pAsitA Asurute 4 tivali bhiuDi NilADe sAhaTTu ujjhiya dArayaM purisehiM giNhAveI' dekhate ke sAtha hI rAjA roSAkrAnta bana gayA aura bhravikAra ke kAraNa usa ke lalATa meM tIna rekhAyeM prakaTita ho gayIM, phira usane usa ujjhita dAraka ko apane puruSoM se pakaDavA liyaa| gihAvittA advisuTijANukopparappahAreNaM saMbhaggamahiyagattaM kArei' pakaDavA kara asthi, muSTi, jAtu evaM kUparoM-kuhaniyoM ke Upara bahuta gaNiyAe gihe teNeba ubAgaccha jyAM 44 vezyAnu ghara hetu tyAM gayA. 'uvAgacchittA' ne tethe 'tattha NaM ujjhiyaM dArayaM kAmajjhayAe gayiAe saddhi urAlAI jAba viharamANaM pAsai, yAMgita hA24ne mata vezyAnI sAtha SEAR manuSyasAdhA mogAne matalayo. 'pAsittA AsurUte4 tivali bhiuDi NilADe sAhaTu ujjhiyaM dAsyaM purisehiM giNhAveI' tAnI sAthe 46ma krodhamAM AvI gayuM ane bhravikAra-bhamare caDI javAne kAraNe tenA lalATa-kapAlamAM traNa rekhAo prakaTita thaI, aneka rIte rAjAe te unjhita dArakane pitAnA mANasene AjJA 42 // 54 // ii sIdhI. 'gihAvittA advimudvijANu-kopparappahAreNaM saMbhaggamAhiyagataM kArei' 54vIna sthi, bhuSTi tanu aNiyo 52 samata zate mAghAta azana Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 vipAkazrute kArayati, 'kAritA' kArayitvA 'avauDagavaMdhaNaM' avakoTakabandhanam - avakoTakena = kATikAyA adhanayanena bandhanaM yasya sa tathA taM grIvAyAH paJcAdbhAgena baddhamityarthaH, 'kAre' kArayati, 'kAritA' kArayitvA 'eeNaM vihANeNaM' etena vidhAnena = etadadhyayanagata- caturthasUtroktaprakAreNa 'vajjhaM' vadhyaM hantavyam, 'ANavei' AjJApayati-'tADanabandhanapUrvakamayaM hantavyaH' iti svapuruSAnAdizatItyarthaH / upasaMharannAha-'evaM khalu goyamA !" evaM khalu he gautama ! 'ujjhiyae dArae' ujjhitako dArakaH 'purAporANANaM' purApurANAnAM purA = pUrvakAle - pUrvabhave kRtAnAM purAtanAnAM 'jAva' yAvat-iha yAvacchandena - 'duciNNANaM duSpaDikaMtANaM' ityArabhya 'pAvagaM phalavittivisesaM' ityantasya saMgrahaH / 'duvIrNAnAM duSpratikrAntAnAm, ityArabhya, pApakaM phalavRttivizeSam ' eSAM padAnAM vyAkhyA Heeroena dvAdazasUtre kRtA'smAbhiH / paccaNubhavamANe vihAi' pratyanubhavan viharati // sU0 20 // burI taraha se prahAra karavAyA ki jisa se vaha adhamarA ho gayA / 'kAritA avauDagabaMdhaNaM kAre ' adhamarA karA kara avakoTaka bandhana se- arthAta- gale aura donoM hAthoM ko maror3a kara aura una donoM hAthoM ko pRSTha bhAga meM lAkara, gale ke sAtha una donoM hAthoM ko bandhanarUpa acakoTaka bandhana se ba~dhavA diyA, ' kAritA eeNaM vihANeNaM vajjha ANavei' ba~dhavAkara phira usa rAjAne, isa adhyayana ke caturtha sUtrameM ukta prakAroM se isako mArane ke liye apane puruSoM ko AjJA dI / bhagavAna kahate haiM - 'evaM khalu goyamA !' he gautama! isa prakAra yaha 'purAporANANaM jAva pacaNubhavamANe vihara' apane pUrvabhava meM upArjita ducIrNa evaM duSpratijJAnta purAne pApakarmoM kA phala bhoga rahA hai | tene adhabhuSA devI namAvyA. ' kAritA avauDagavaMdhaNaM kAreD ' adhabhuvA karAvIne pachI te rAjAe tene avakeTaka baMdhanathI eTale gaLA ane banne hAtheAne maraDI ne, ane te banne hAtheAne dhRSTa bhAgamAM lAvIne gaLAnI sAthe te banne hAthenuM baMdhanaDya avaDoTa gaMdhanathI gaMdhAvyA, 'kAritA eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei ' tene dhAvIne pachI te rAjAe A adhyayananA caturthAM sUtrAkata prakArathI tene mAravA mATe aMdhAvIne potAnA mANaseAne AjJA karI. 4 bhagavAna Ahe he De-' evaM khalu goyamA !' he gautama! yA pramANe te purA porANA jAtra pacaNubhavamANe viharai ' yotAnA pUrvabhavamAM bhejavelA duzrI ane duSpratikAnta purANA pApakarmAnuM phaLa bhogavI rahyo che. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakavarNanam // mUlam // ujjhaer NaM bhaMte dvArae io kAlamAse kAlaM kiccA afe after ?, kahiM uvavajihi ? / goyamA ujjhiyae dArae 279 bhAvArtha - kisI samaya ujjhita dAraka ko aisA maukA hAtha laga gayA ki jisakI vajaha se vaha pracchannarIti se kAmadhvajA vezyA ke pAsa jA pahu~cA aura usake sAtha manuSyasaMbaMdhI bhoga bhogane lagA / jaba yaha kAmadhvajA vezyA ke sAtha manuSya saMbaMdhI kAmabhogoM ko bhoga rahA thA, usI samaya acAnaka hI rAjA snAnAdi se nipaTa kara apane sevakoM ke sAtha kAmadhvajA ke makAna para AyA / ujjhita dAraka ko dekhakara vaha krodhita ho gayA, aura zIghra hI usane apane puruSoM se use pakaDavA kara khUba pITavAyA / unhoMne bhI use itanI burI taraha se pITA kI vaha unakI mAra khAtAra adhamarA ho gayA / isako adhamarA kara phira unhoMne isake donoM hAthoM ko pITha kI tarapha moDakara kasa kara bAMdha diyA | jaba vaha acchI taraha se baMdha cukA taba rAjAne apane puruSoM se kahA ki ise prANadaMDa kI sajA de do bhagavAn kahate haiM - he gautama ! isa prakAra yaha apane pUrvabhava meM upArjita ducIrNa evaM duSpratikrAnta purAne pApakarmoM kA phala bhoga rahA hai ||suu0 20 // bhAvA--kaI eka samaye te ujjita dArakane evA joga hAthamAM AvI gaye ke jenA AdhAre te gusa--chAnI rIte kAmavA vezyAnI pAse jai pahoMcyuM, ane tenI sAthe manuSya sa'khaMdhI bhAga bhogavavA lAgyo. jayAre te kAmadhvajA vezyA sAthe manuSyasa kha MdhI kAma-bhegene bhegavI rahyo hateA tevAmAM ja rAjA snAna Adi kAmathI nivRtta thaIne peAtAnA sevakAnI sAthe kAmadhvajAnA makAna para Avye ane ujijhata dArakane joIne te bahuja kedhamAM AvI gaye, ane turataja potAnA mANaseAthI pakaDAvI tene khUba mAra mAgye, te mANasAe tene evA sakhata rIte mAra mAryAM ke te mAra khAtAM khAtAM a muvA jevA thaI gayA, tene evI rIte adhamuvA jevA karIne pachI teoe tenA khanne hAtheAne pIThanI tarapha lai jaIne kasIne bAMdhI dvIdhA, jyAre tenA hAtha sArI rIte baMdhAI gayA tyAre rAjAe peAtAnA mANasane hukama karyAM kaiM- AA mANusane prANuDanI sajA karo. bhagavAna kahe che ke huM gautama ! A prakAre te ujjita dAraka, teNe peAtAnA pUrva bhavamAM prApta karelAM duzrI ane dupratikrAnta purANA pApakarmonAM mULane segavI rahyo che (s0 20) Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 vipAkazrute paNavIsaM vAsAiM paramAuM pAlaittA ajjeba tibhAgAvasese divase sUlabhipaNe kae samANe kAlamAse kAlaM kiccA imIse zyaNappabhAe puDhabIe NeraiyattAe uvavanjihii / se NaM tao aNaMtaraM ubahitA iheva jaMbadode dIve bhArahe vAse veyaDDhagiripAyamUle vANarakulaMsi vANarattAe upavajihii / se NaM tattha ummukkabAlabhAve tiriyabhoesu mucchie giddhe gaDhie ajjhovavaraNe, jAe jAe vANarapoe vahehii : eyakamme 4 kAlamAse kAlaM kiccA iheba jaMbUdIve bhArahe vAse iMdapure Nayare gaNiyAkulaMsi puttattAe paJcAyAhii / tae NaM taM dAragaM ammApiyaro jAyametagaM vddhehiti| tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro Nivatte egArasame divase saMpatte vArasAhe imaM eyAruvaM NAmadhenaM karehiti / hou NaM piyaseNe nnpuNse| tae NaM se piyateNe gapuMsae unmukabAlabhAve johaNagamaNupate viNNAyapariNayamitte rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukiTa ukisarIre bhvissi| tae NaM se piyaseNe Napusae iMdapure Nayare vahave rAIsara jAba pabhiIo bahUhi ya vijApaogehi ya maMtacuNNehi ya uDDAvaNehi ya NiNhavaNehi ya paNhavaNehi ya, vasIkaraNehi ya Abhiogehi ya abhiyogitA urAlAI mANustAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharissai / tae NaM se piyaseNe gapuMsae eyakamme 4 : suvahaM.. pAvakamma. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjJitakasyAgAmibhavavarNanam 281 samajiNittA ekavIsaM vAsalayaM paramAuMpAlaittA kAlamAse kAlaM kicA ibhIse rayagappabhAe puDhabIe NeraiyattAe uvajihii / tao sarIsivesu, saMsAro, taheva jahA paDhame jAva puDhavIsu se NaM tao aMgaMtaraM ubahittA iheba jaMbUdIve bhArahe vAse caMpAe Nayaroe mahisattAe pnycaayaahii| se NaM tattha aNNayA kayAvi gohillaehiM jIviyAo vavarovie samANe tattheva caMpAe NayarIe seTrikulaMli puttattAe paJcAyAhii ||suu0 21 // TIkA punagautamasvAmI pRcchati-'ujjhiyae NaM bhaMte !' ityAdi / 'ujjhiyae NaM bhaMte ! dArae' ujjhitakaH khalu bhadanta ! dArakaH 'io' itaH asmAt bhavAt 'kAlamAse kAlaM kicA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'kahiM gamihii' kutra gamiSyati ? 'kahiM uvavajihii' kutrotpatsyate ? / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA ! ujjhiyae dArae paNavIsaM vAsAI he gautama ! ujjhitako dArakaH paJcaviMzatiM varSANi 'paramAuM' paramAyuH pUrNamAyuH 'pAlittA' pAlayitvA, "ajjetra' adyaiva 'tibhAgAvase se' tribhAgAvazeSe-avaziSyate itya 'ujjhiyae NaM bhaMte' ityAdi / gautamane punaH pUchA-bhaMte ! he adanta ! "ujjhiyae Na dArae' yaha ujjhita dAraka 'io' isa bhava se 'kAlamAse' mRtyu ke avasara para 'kAlaM kiccA' mara kara 'kahiM gamihii kahAM jAyagA ? 'kahiM uvavajihii' kahAM utpanna hogA ? / bhagavAnane kahA-'goyamA' he gautama ! 'ujjhiyae -dArae' yaha ujjhita dAraka 'paNavIsaM vAsAI paramAuM pAlaittA' pacIsa (25) varSa kI utkRSTa Ayu ko bhogakara 'ajaba tibhAgAvasese' Aja 'ujjhiyae NaM bhaMte tyAhI ... gautame zathA. 57yu bhaMte' he mahanta ! 'ujjhiyae NaM dArae' te Glasa l24 'io' mA samAMthA * kAlamAse' bharanA samaya 'kAlaM kiccA' bhae pAbhIne 'kahiM gamihii' 4yAM ze? 'kahiM uvajjihii' 45i utpanna thate ? bhagavAne 4dhu-'goyamA!' 6 gotama! "ujjhiyae dArae' te elorst hA24 'paNavIsaM vAsAiM paramAuM pAlaittA' (25) payAsa varSI 48 AyuSya lApAne 'ajjeva tibhAgAvase se' mA sanA naSpa 62 pItadi sinai Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 vipAkazrute bazeSaH, tribhAgebhyo'vazeSaH - tribhAgAvazeSastasmin divase divasasya caturthaprahare ityarthaH, 'sULa bhiNNe kae samANe' zUlabhinnaH kRtaH san, 'kAlamAse kALaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'imI se rayaNappabhAe pur3havIe' asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM 'raiyattAe' nairayikatayA 'uvavajjidii' utpatsyate / 'se NaM tao anaMtaraM sa khalu tato'nantaram 'uccaTTittA' udvartya = niHsRtya, 'ideva jaMbUdIve dIve bhArahe nAse' itra jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe 'veyaiDagiripAyamUle' vaitADhacagiripAda - sULe vaitADhyanAmaka parvatAdhobhAge 'vANarakulaMsi' vAnarakule 'vANaracAe' vAnaratayA 'utravajjihi ' utpatsyate / " se NaM tattha ummukkavAlabhAve' sa khalu tatronmu ktavAlabhAvaH=bAlyAvasthAmatikrAntaH, 'tiriyabhoe' tiryagbhogeSu 'mucchie' mUcchinaH = AsaktaH 'giddhe' gRddhaH = AkAGkSAvAn 'gaDhie' grathitaH tatmemajArabaddhaH, 'ajjhovavaNe' adhyupapannaH - adhi= Adhikyena upapannaH = saMlagnamanAH san hI bhAga se avaziSTa divasa meM-divasa ke caturtha prahara meM 'mUlabhiNNe kapa' zUla se vidIrNa ho, 'imIse rayaNappabhAe pur3havIe' isa ratnaprabhA pRthivI meM 'raiyattAe ubavajjihii' nArakI kI paryAya se utpanna hogA / ' se NaM tao aNataraM unnahittA' vahAM se bAda meM nikala kara ' iheva jaMbuddI dIve bhArahe vAse veyaDDhagiripAyamUle vANarakulaMsi vANarattAe ubajjihi ' yaha imI jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM jo vaitADhya parvata hai, usako talahaTI meM vAnarakula meM vAnara kI paryAya se utpanna hogA / se gaM tattha ummukavAlayAne tiriyabhoesa mucchie giddhe gaDhie ajjhonavaNe jAe jAe vANarapoe he' vahAM para jaba yaha bAlya avasthA ko atikrAnta hokara yauvana avasthAvAlA hogA, taba tiryacasaMbaMdhI bhogoM meM sUcchita gRha, evaM tatsaMbaMdhI adhika Asakti meM rAta-dina jakatA rahakara, tathA 'ajjhAvavaNNe' adhyupapanna - unhIM ke sevana meM kSaNa 2 thothA aramAM 'mUlabhipro kae' zUlathI vahI thA, 'imI se rayaNappabhAe puDhacIe' ma ratnaprabhA pRthivImAM 'NeraiyattAe uvavajjihii' nAraDInA paryAyathI utpanna thaze ' se NaM tao anaMtaraM uccaTTittA' pachI tyAMthI, nIjIne ' iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse veyagiripAyamuLe vANarakulaMsi vANarattAe unavajjihi te A ja mUddIpanA bharatakSetramAM je vaitADhaya parvata che, tenI taLeTI-AM vAnarakulamAM vAnanI paryAyathI utpanna thaze. ' se NaM tattha ummukkavAlabhAve tiriyabhoesamucchie giddhe gaDhie azocavaNaM, jAe jAe vANarapoe baheDir3a ' tyAM te NAsa avasthAne pUrI marIne kyAre cauvana vyavasthAmAM AvaA tyAre ta casambandhI begamAM mUrchita gRddha ane te " Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakasyAgAmibhavavarNanam 283 'jAejAe' jAtAn jAtAn 'vANarasIe' vAnarapotAn vAnarazizUn , puMstvaviziSTAn vAnarazizUniti bhAvaH, 'vahe hii' hnissyti-maaryissytiityrthH| 'eyakamme 4' etatkAetad-jAtabhAtravAnarAmakavadhakaraNarUpaM karma yalya sa tathA, atra "eyappahANe, eyavijje, eyasamAyAre' iti trayANAM padAnAM saMgrahaH, eSAM vyAkhyA asminnevAdhyayane (13) trayodazasUtre kRtA'smAbhiH / 'kAlamAse kAlaM kiccA iheva jaMbuddIve bhArahe vAse iMdapure Nayare gaNiyAkule puttattAe' kAlamAse kAlaM kRtvA ihaiva jambUdvIpe bhArate varSe indrapure nagare gaNikAkule putratayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati-utpatsyate / 'tae NaM taM dAragaM' tataH khalu taM dArakam 'ammApiyaro' mAtApitarau 'jAyamettagaM' jAtamAtrakaM 'paddhehiti' vardhayiSyataH vardhitakaM kariSyataH-napuMsakaceSTArUpakukarmakaraNArtha liGga meM vAsita antaHkaraNa vAlA banA huA yaha dAnariyoM ke puruSajAti ke baccoM ko mAratA rhegaa| usa paryAya meM isakA "eyakasme' yAnariyoM ke jAtamAtra baccoM kA vadha karanA yahI eka mAtra kAma hogA, 'eyappahANe' isI kriyA meM yaha tatpara rahegA, 'eyavijje' yahI eka isake jIvana kI vidyA hogI, 'eyasamAyAre' yaha bAnariyoM ke bar3oM ko mArane kI dhuna meM hI lagA rhegaa| phira 'kAlamAse kAlaM kiccA ina jaMbUDhIva dIve Arahe vAse iMdapure Nayare gaNiyAkulaMsi etattAe paJcAyAhii' jaba vahAM kI paryAya kI isakI Ayu pUrNa ho jAyagI, taba vahAM se maraNa ke avasara para mara kara yaha isI jaMbUdvIpa ke saratakSetra meM rahe hue iMdrapura nagara meM vezyA ke kula meM putrarUpa se utpanna hogaa| 'tae NaM taM dAragaM ammApiyaro jAyamettagaM baddhehiti utpanna hote hI isake mAtA-pitA ise vardhita kara DAleMge, napuMsaka banA deNge| saMbaMdhI adhika AsakitamAM rAtrI-divasa baMdhAele tathA adhyapapanna tenA sevanamAM kSaNe-kSaNe bhAvita anta:karaNavALo thaIne te vAMdarInAM puruSajAtinA panyAMmAne bhArata 2he. te paryAyAM te 'eyakamme' hazamAno taratanA mesA pAnI nA 42ve| me4 me mAtra maheza. 'eyappahANe' me zyAma te ta52 2. 'eyavijje' se me tenA nanI vidhA ze. 'eyasamAyAre te paharIyAnAM yAMgAne bhAravAnI dhUnamA sAmyo 2rI. pachI 'kAlamAse kAlaM kiccA iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse iMdapure Nayare gaNiyAkulaMsi puttattAe paJcAyADii, pAna2paryAyatuM mAyuSya 53 4zane bha261 samaye maraNa pAmIne te A ja bUdvIpa bharatakSetramAM rahelAM iMdrapura nagaramAM vezyAnA kulamAM putra35thI panna 42. 'tae NaM taM dAragaM ammApiyaro jAyamettagaM vaddhehiMti'. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 * vipAkazrute chittvA napuMsakaM kariSyata ityarthaH / 'tae NaM tassa dAragalsa ammApiyaro' tataH khalu tasya dArakamya mAtApitarau 'Nivyatte ekArasame divase' nihatte vyatIte, ekAdaze divase 'saMpatte vArasAhe' saMprApte dvAdazAhe-dvAdaze dibase 'imaM eyArUvaM NAmadhenaM karissaMti' idametadrUpaM nAmadheyaM kariSyataH 'hou NaM' bhavatu khalu 'piyaseNe NapuMsae' priyaseno napuMsaka iti / pUrvabhavakRtanarajAtidvepajanyakarmaphalametadityavadheyam / tae NaM se piya seNe NapuMmae ummukabAlabhAve joyaNagamaNupatte' tataH khalu sa priyaseno napuMsakA, unmuktavAlabhAvaH, yauvanakamanuprAptaH, "piNNAyapariNayamette' vijJAtapariNatamAtraH, 'rUveNa ya jIvaNeNa ya lAvaNNeNa ya' rUpeNa ca yauvanena ca, lAvaNyena ca, 'ukkiDe utkRSTaH= utkarSavAn 'ukkisarIre' 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyo Nivatte egArasame divase saMpatte bArasAhe imeM eyArU NAmadhejja karehiti' isa bAlaka ko utpatti ke 11 gyAraha divasa jaya pUrNa ho jAyeMge aura 12 vA~ dina jyoM hI prAraMbha hogA taba inake mAtA-pitA isakA nAma aisA dhareMge ki-'hou NaM piya seNe NapuMgae' yaha hamArA putra 'priyasena napuMsaka' isa nAma vAlA hoo / pUrva bhavakI vAnaraparyAya meM narajAti ke sAtha kiye gaye dveSajanya koM kA yaha phala hogA, aisA samajhanA caahie| 'tae NaM se piyaseNe NapuMsae ummukkabAlabhAve jodhaNagamaNupatte' yaha priyalena napuMsaka kramazaH bAlyAvasthA kA parityAga kara tarUNAvasthAko prApta hogaa| viNNAyapariNayamitte' usa samaya yaha apanI yuvAvasthA ko jAnatA huA 'rUvega ya jovaNega ya lAvaNgeNa ya ukkine ukkidusarIre bhavissai' rUpa, utpanna thatA ja tenA mAtA-pitA tene vardhita karI nAkhaze-napuMsaka banAvI deze.' 'tae NaM nasma dAragassa ammApiyaro Nivatte egArasame divase saMpatte vArasAhe imaM eyArUvaM NAmadhejjaM karehiti' te mAnI pAttanA giyA2 11 pise| vItatAM bArame divase tenA mAtA - pitA tenuM nAma evuM pADaze "3 NaM piyameNe Nasae' 5 amArI putra prayasena nasa4' mA nAma-pAnI thA" . pUrvabhavamAM nA tane sAthe karelA kaSarUpa karmonuM A phaLa thaze, ema samajI sayu 'nae NaM . se piyaseNe NapuMsae ummukkavAlabhAve jovaNagamaNupatte' te 5 me, *515 me me ---maya-yA pU. 4zana yauvana avasthAne prApta thaze. 'zipAyapariNayamitta bho te pAtAnI yuvA12thAne ngal thI. 'rUveNa ya jAMgaNeNa ya lAgeNa ya ukkiThe ukkiTThasarIre bhavissai ' 35, yovana Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakAgAmibhavapriyasenanapuMsakavarNanam 285 utkRSTazarIraH 'bhavistA' bhaviSyati / 'tae NaM se piyaseNe napuMsae iMdapure Nayare' tataH khalu sa priyaseno napuMsakaH, indrapure nagare 'bahave' bahUn 'rAIsarajAva-pabhiIo rAjezvara-yAvat-prabhRtIn-rAje-zvara-talavara-mADambika-kauTubikebhya-zreSThi-sArthavAhaprabhRtIn 'vahUhi ya bahubhizca 'vijApaogehi ya vidyAprayogaizca= mantraprayogaizca, kIzaividyAprayogairityAha-maMtacuNNehi ya mantracUrNaizca, 'uDDAva Nehi ya uDDAyanaizca AkarSaNezcetyarthaH, NiNhavaNehi ya' nihnavanaizca-azyakaraNaizca, 'paNhavaNehi ya' prastAvanezvabharaNaiH prasavaNairityarthaH, kASThapASANAdito'pi jaladugdhAdinijharaNairiti bhaavH| 'vasIkaraNehi ya' vazIkaraNaizca bazyatAkArakaizca, evaMvidhaiH 'abhiogehi Abhiyogika-abhiyogaH pAravazyaM prayojanaM yepAM te AbhiyogikAstaiH, 'abhiogitA' abhiyojya-vazIkRlya "urAlAI mANussAI bhojabhogAI jhuMjamANe viharimsaI' udArAn mAnuSyakAn bhogabhogAn zuJjAno - yauvana evaM lAvaNya ke utkarSa se sahita hotA huA utkRSTa zarIra saMpanna ho jAyagA / 'tae NaM' isake bAda se piyaseNe NapuMsae' yaha priyalena napuMsaka 'iMdapure Nayare' usI indrapura nagara meM 'vahave rAIsarajAva-pabhiIo vahUhi ya vijApaogehi ya maMtacuNNehi ya uDDAvaNehi ya NiNhavaNehi ya paNhavaNehi ya basIkaraNehi ya Abhiogehi ya AbhiogittA urAlAI mANussagAI bhogamogAI jhuMjamANe viharissai' aneka rAjA, Izvara, talavara mADambika, kauTubika, izya, zreSThI, senApati evaM sArthavAha Adi janoM ko maMtrita cUrNa AkarSaNa adRzya karanevAle vidyA, kASTa pASANa se bhI jala-dUdha Adi kI dhArA bahavAne vAle upAya, aura vazIkaraNa Adi sAdhana rUpa aneka prakAra ke vidyAprayogoM se mohita kara udAra aise manuSyasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogatA huA bhane sApazyanA sAye SPTazarIrasaMpanna 25. 'tae NaM' te pachI 'se piyaseNe NapuMsae' te priyasena nasa4 'iMdapureNayare' na ndrapura nagaramA 'vahave rAIsara0 jAva pabhiIo bahUhi ya vijApaogehi ya maMtacuNNehi ya uDDAvaNehiya NiNhavaNehi ya pAhavaNehi ra sIkaraNehi ya Abhiogehi ya AbhiogittA urAlAI mANussagAI bhogamAgAI suMjamANe viharissai' mane * Lon, , tapa2, bhA[13, koba, Ibhya, zreSThI senApati ane sArthavAha Adi mANasane jemAM aMtarelA cU , bAkaSaNa, adazya karanArA vidhAna, lAkaDAM ane paththaramAMthI paNa pANI ane dUdha bAda dhArA vahe. navI dighAna upAye ane vazIkaraNa Adi sAdhanarUpa aneka prakAranI virUganA praye ge meData karIne udAra evA manuSya-sambandhI kAma SHETRIPATH Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 viSAkazrute vihariSyati / 'tae NaM se piyaseNe NApuMsae' tataH khalu sa priya seno napuMsakaH 'eyakamme 4' etatkarmA 4-etat mantraprayogAdirUpaM karma yasya sa tathA, 'subahuM pAvakamma' subahu pApakarma 'samanjiNittA' samaya-samupAjya 'ekkavIsaM. bAsasayaM' ekaviMzati varSazatAni 'paramAuM' paramAyuH utkRSTamAyuH pAlattA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kicA' kAlamAse kAlaM kRtvA, 'isIse rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe' asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM narayikatayA 'uvavajjihii' utpatsyate, 'tao' tataH ratnaprabhApRthivIduHkhabhogAnantaraM 'sarIsivesa' sarIsapepu-nakulAdiSu 'uvavajihii' utpatsyate / 'saMsAro taheva jahA paDhameM' saMsArastathaiva yathA pathame-saMsAraH bhavAd bhavAntare bhramaNam tathaiva yathA prathame= prathamAdhyayane mRgAputrasya varNitaH, 'jAva puDhanImu' yAvad pRthivISu anekazatarahegA / 'tae NaM se piyaseNe NapuMsae eyakamme 4 subahu pAvakammaM samajiNittA ekkavIsaM vAsasayaM paramAuM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe jeraiyattAe uvavajihii' isa prakAra yaha priyasena napuMsaka ina mantroM ke prayogarUpa kamoM meM hI bhagna ho kara anekavidha pApakoM kA upArjana karatA 2 apanI 2100 ikSIsalo varSa kI samasta Ayu ko samAptakara mRtyu ke avasarameM bhara kara una saMcita pApakoM ke udaya se prathamaprathivI (ratnaprabhA) kA nAraphI hogA / 'tao sarIsivesu saMsAro tahetra jahA paDhame jAva puDhavIsu' vahAM se nikalakara phira yaha sarIsRpa-nakula Adi meM utpanna hogaa| isakA eka bhavase dUsare avoM meM zramaNa prathama adhyayanameM varNita zRgAputra ke bhramaNa kI taraha jAna lenA cAhiye / yaha anta meM lAkhoM bAra pRthivIkAya le.gAne to 27 . 'tae NaM se piyaseNe NapuMsae eyakamme4 mubahu pAvakammaM samajiNicA ekkavIsaM vAsasayaM paramAuM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse zyaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe uvavanjihii' mA prabhAra te priyasena napuMsaka tenA aMgenA pragarUpa karmomAM ja magna thaIne anekavidha pApakarmonuM uparjana karata-karate ekavIsase 2100 varSanuM tamAma AyuSya pUruM karIne mRtyu pAmIne te saMcaya karelA pApakarmonA udayathI prathama pRthivI-ratnaprabhAmAM nArakI thaze. 'to sarImivemu saMsAro taheva jahA paDhame jAva puDhavIsu' tyAMthA najAna phI te sarIsRpa-ne nI A-AdimAM utpanna thaze. tenuM eka bhavamAMthI bIjA bhavemAM bramaNa te prathama adhyayanamAM varNavelA mRgAputranA zramaNa pramANe jANI levuM joIe. te chevaTe lAkha vAra pRthivIkAyamAM utpanna thaze. ahIM je kAMI bhAva che, te prathama Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitaka jIvasya zreSTikule janmagrahaNam 287 sahastakRtvA anekalakSavAramutpatsyate / atra yadvAcyaM tadatra prathamAdhyayanasyaikaviMzatitame sUtre draSTavyam / ___se Na' sa khalla 'tao aNaMtaraM' tataH tasmAd bhavAt anantaram , 'uvyaTTittA' udvatya=niHsRtya, 'iheba jaMbUdIve bhArahe vAse caMpAe NayarIe' iheva nambUdvIpe bhArate varSe caspAyAM nagayA 'mahisattAe' mahipatayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati utpatsyate / 'se NaM tattha aNNayA kayAvi' sa khalu tatrAnyadA kadAcit 'gohillaehiM gauSThikai ekamaNDalIsadasyaiH samAnavayaskaiH purupaiH 'jIviyAo' jIvitAt , 'vavarovie samANe vyaropitaH san 'tattheva caMpAe NayarIe seTikulaMsi puttattAe' tatraiva campAyAM nagayA~ zreThikule putratayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati-utpatsyate // ma0 21 // meM utpanna hogaa| yahAM para jo kucha bhAva hai prathama adhyayana ke 21 - sUtra se dekha lenA caahiye| isake bAda se NaM tao arNataraM uvvahittA iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse caMpAe NayarIe mahisattAe paJcAyAhida' yaha vahAM se nikala kara isa jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM jo thapA nAma kI nagarI hai vahA~ mahiSa (pADA) kI paryAya se utpanna hogaa| "se NaM tattha aNNayA kayAvi gohilaehiM jIciyAo vavarovie samANe tattheva caMpAe NayarIe sehikulaMmi puttattAe paccAyAhii vahAM yaha goSTi koeka maNDalI ke sadasya samAnavayavAle puruSodvArA mAre jAne para usI campAnagarI meM kisI zreSThikula meM putrarUpase utpanna hogA / bhAvArtha-gautama ne punaH pUchA ki-he bhadanta ! yaha ujjhipta dAraka isa paryAya se sarakara aba kahA~ jAyagA aura kahA utpanna hogaa| prabhu ne gautama ke isa prazna kA uttara mRgAputra-adhyayana ke yayanamA 21 24vIsa / satramA nase . te pachI 'seNaM tao aNaMtara unnaTTittA iva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse caMpAe NayarIe mahisanAe paJcAyAhii te tyAMthI nIjAna 24 dIpana bharata kSetramA 2 ! nAmanI nagarI che tyAM bhakSipa (pA) nI paryAyathI 4-1 yathe 'seNaM tatya aNNayA kayAvi gohillaehi jIviyAoM vavarolie samANe tatthe caMpAe NayarIe seTikulaMsi puttattAe paccayADi' tyo ta go -me marajAnA sadasya samAnayayA pula dvArA karAyA pachI te ja capAnagarImAM koI zeThanA kulamAM putrarUpathI utpanna thaze. bhAvArtha--gautame pharIvA- pUchayuM ke he bhadanta! te ukita dazka A paryApathI maraNa pAmIne have kayAM jaze ? ane kayAM utpanna thaze ? prabhue gotamanA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 vipAkazrute 21 ve sUtra meM diyA haiN| ve isa meM yaha prakaTa kara rahe haiM ki-he gautama ! ujjhita ke jIvana kA Aja antima samaya hai / isakA jovana Aja caturtha prahara meM samApta ho jAyagA / yaha marakara prathama naraka kA narayika hogaa| kyoM ki isane apane jIvana kA pratyeka kSaNa pApamaya vyApAroM ke sevana meM hI vyatIta kiyA hai, usase jina azubhatama pApakarmoM kA isane baMdha kiyA hai, unhIM ke udaya kA ise prabala duHkha prathama naraka meM jAkara bhoganA hai| isane 25 paJcIsa varSa kI apanI Ayu pApoM ke sevana karane meM hI samApta kI hai| prathama naraka kI sthiti samAsa kara java yaha vahA~ se nikalegA, to vaitADhaya parvata kI talahaTI meM baMdara hogA vahA~ bhI yaha viSaya* bhogoM meM atyanta gRddha hogA / 'mere sAmane anya baMdara viSaya ko na bhoga sake'-isa khyAla se yaha vahAM jitane bhI baMdariyoM ke puruSa jAti ke zizu hoMge una saba kA ghAtaka hogaa| jaba yaha yahAM se maregA to iMdrapura meM kisI vezyA ke ghara meM janma legaa| vahAM isa kA nAma 'priyasena napuMsaka' hogaa| kyoM ki isaneM vaMdara kI paryAya meM puruSa jAti se dveSa kiyA thA, isaliye isakA phala ise isa paryAya meM bhogane ko milegaa| utpanna hote hI ise napuMsaka. e praznane uttara mRgAputra-adhyayana 21 ekavIsamA sUtramAM Ave che te emAM e hakIkata pragaTa karI rahyA che ke - he gautama! ujhitanA jIvanane Aje chelle samaya che. tenuM jIvana Aja cethA praharamAM pUruM thaI jaze, ane te maraNa pAmIne prathama narakano nArakI thaze. kAraNa ke teNe pitAnA jIvananI dareka kSaNa, pApamaya - vyApAranA sevanamAMja vyatIta karI che tethI je azubhatama pApakarmone teNe baMdha karyo che. tenA udayanuM tene prabala du:kha prathama narakamAM jaIne bhegavavAnuM che. teNe pitAnI 25 varSanI AyuSya pApanuM sevana karavAmAM ja pUrI karI che. te prathama narakanI sthiti pUrI karIne jyAre tyAMthI nIkaLaze, te pachI vaitADhaya parvatanI taleTImAM vAnara thaze tyAM paNa te viSayabhegomAM atyaMta Asakta raheze. "mArA sAme bIjA vAMdarA viSe na bhogavI zake eja dRSTithI te tyAM AgaLa jeTalA narajAtinA vAnara bALaka haze te sarvane nAza karanAra thaze. jyAre te sthaLamAM maraNa pAmaze tyAra pachI IdrapuramAM kei vezyAnA gharamAM janma leze tyAM tenuM nAma "priyasena napuMsaka raheze. kAraNake teNe vAnaranI paryAyamAM narajAti sAthe Sa karyo hate; e mATe tenuM phaLa e paryAyamAM bhegavavAnu maLaze. utpanna thatAM ja tene napuMsaka banAvI Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 2, ujjitaka jIvasya mokSagamanam 289 patrikATIlA 1.2, ti jIpasya mautamana 20 se NaM tattha ummukkabAlabhAve tahArUvANaM therANaM aMtie kevalaM bohi bujhihiha / aNagAre0, sohamme kappe jahA paDhame jAva aMtaM karehii, mikvevo // sU0 26 // vivAgasue duhavivAgANaM ujjhiyaIyaM NAmaM biiyaM ajjhayaNaM samattaM // 2 // banA diyA jaaygaa| bAlyAvasthA se jaba yaha yuvAvasthA meM AvegA, aura jaba yaha samajhadAra ho jAvegA, evaM rUpa, yauvana tathA lAvaNya se saMpanna hogA, taba yaha aneka prakAra kI vidhAoM ke prayogoM se vahAM ke logoM ko mugdha kara manuSya saMbaMdhI bhogoM ko bhogatA huA apanA samaya vyatIta kregaa| isI prakAra ke kukRtyoM meM yaha 2100 ikIsa sau varSa kI apanI Ayu ko samAsa kara anekavidha pApakoM kA saMcaya karatA huA hI maregA, ora ratnaprabhA naraka kA phira bhI nairayika banegA / vahAM kI eka sAgara kI utkRSTa sthiti ko samApta kara yaha sarIsRpoM-nakula Adi yoniyoM meM janma lekara bhRgAputra kI taraha saMsAra meM aneka yoniyoM meM paribhramaNa karegA / pazcAt caMpA nagarI meM yaha bhalA kI paryAya le utpanna hogA, aura vahA~ eka maMDalI ke sadasya samavayaska mitroM chArA mArA jAyagA / anta meM bhasA kI paryAya choDakara usI nagarI meM seTha ke kula meM putrarUpa se utpanna hogA // sU0 21 / / devAmAM Avaze, bAla-avasthA pUrI karIne jyAre te yuvAvasthAmAM Avaze ane jyAre te samajaNavALo thaI jaze, ane rUpa, cIvana tathA lAvaNyathI saMpanna thaze, tyAre te aneka prakAranI vidyAonA progothI tyAMnA lokone mugdha karI manuSyasambandhI bhegane bhogavata thake pitAne samaya pUro karaze. A prakAranA kukarmomAM te 2100 ekavIsa se varSanI pitAnI AyuSya pUrI karIne aneka vidha pApa karmone saMcaya karIne maraNa pAmaze, ane prajA narakamAM pharIne nArakIpaNe utpana thaze, tyAMnI eka sAgarepanI utkRSTa sthitine pUrI karIne te sarIsa -oLI Adi yonimAM janma laIne mRgAputranA bhramaNa pramANe saMsAramAM aneka niomAM paribramaNa karaze, pachI caMpA nagarImAM pADAnI paryAyamAM utpanna thaze, ane tyAM eka maMDaLInA sadasya samAnavAyanA mitro dvArA paNa pAmaze chevaTe teja nagarImAM pADAnI paryAyathI chuTIne zeThanA kulamAM putrarUpathI utpanna thaze. (sa. 21). Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 - vipAkazrute. TIkA / 'se NaM tattha' ityAdi / 'se NaM tattha ummukkavAlabhAve tahArUvANaMtherANaM aMtie' sa khalu tatronmuktavAlabhAvastathArUpANAM sthavirANAmantike 'keralaM vohi kevalAM bodhi 'bujhihiI bhotsyate, sasyatvaM lapsyate ityarthaH / 'aNagAre0' anagAro bhAvitAtmA bhaviSyati / tataH sa kAlamAse kAlaM kRtvA 'sohamme kappe' saudharma kalpe 'jahA paDhame yathA prathame'dhyayane pronaM tathA'tra vAcyamityarthaH, tenAyamoM labhyate-'devattAe uvajjihii devatvenotpatsyate / sa khalu tato'nantaraM devazarIraM tyaktvA mahAvidehe varSe yAni kulAni bhavanti ADhayAni, teSAM khalu anyatarasmin kule putratayotpatsyate / 'jAva aMtaM karehii' yAvad antaM kariSyati-sarvaduHkhAnAmantaMnnAzaM kariSyati / 'Nikkhevo' nikSepaH nigamanaM-samAptivAkyaM vAcyamityarthaH, tadyathA 'se NaM tattha' ityAdi / . 'se NaM tatthaummukkabAlabhAve' yaha jaba vahAM bAlyAvasthAse taruNAvasthA ko prApta karegA, tara 'tahArUvANaM therANaM aMtie kevalaM bohiM bujhihiI' tathArUpa sthaviroM ke samIpa nirsala samakita ko prApta karegA, bhAvitAtmA anagAra hogA, 'sohamme kappe jahA paDhame jAva aMta kareDii, Nikkhevo' pazcAt yaha mRtyu ke avasara para kara saudharmakalpa meM devapane utpanna hogaa| vahAM kI sthiti samApta kara yaha phira mahAvideha kSetra meM jo vahAM Akhya kula haiM unameM se kisI eka Akhyakula meM putrarUpa se utpanna hogA, pazcAt yogya samaya para bhAgavatI dIkSA aMgIkAra kara samasta karmoM kA sarvathA nAza kara mokSa ko paavegaa| 'Nikkhevo' yaha pada dvitIya adhyaya kI samApti kA sUcaka hai, jisakA 'se NaM tatya' tyAha. 'se NaM tattha ummukkabAlabhAve' te nyAre tyAMsa-mavasthA pUrI 4Ine t39|12thaane prApta 42ze, tyAre tahAkhvANaM therANaM aMtie kevalaM vohiM bujhidii' tathArUpa sthaviranI pAse jaIne nimala samakitane prApta karaze, bhAvitAtmA aNugaa2-muni ze. 'sohamme kappe jahA paDhame jAva aMta karehiDa Nikkhevo' pachI te mRtyunA sAye maraNa pAmIne saudharmaka5mAM devapage utpanna thaze. tyAnI sthiti pUrI karIne, te pachI mahAvideha kSetramAM je tyAM ADhaya (sarva saMpatti sapana) kuLe che temAMnAM kaI eka Alya kuLamAM putra rUpathI utpanna thaze. pachI egya samaya prApta thatAM bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karIne samasta karmone sayA na zane mAya5ne yA ze. 'Nikkhevo' mA 56 bhI adhyayananI Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 2, adhyayanapari smaaptiH| 291 %3 'evaM khalu jambU ! samaNeNaM 'bhagavayA mahAvIreNaM jAvaM saMpatteNaM duhavivAgANaM biiyassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte, tibemi'| asyAdhyayanasya samAptikAle zrIsudharmA svAmI kathayati-'evaM khalu' ityAdi / evaM khalu he jambUH ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM saMprAptena duHkhavipAkAnAM dvitIyasyAdhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH iti / bravIbhi-yathA bhagavatA motaM tathaiva tvAM kathayAmi, na tu svabuddhayA kalpayitveti bhAvaH // sU0 22 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadavallabha-prasiddhavAMcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadhanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-jaina-zAstrAcArya '-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlaprativiracitAyAM vipAkazrutagata-duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAma ujjhita kI nAma dvitIyamadhyayanaM sampUrNam // 1 // 2 // bhAva yaha hai- 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM biiyassa ajjhayaNassa ayama? paNNatte-ttibemi' isa adhyayana kI samApti ke samaya zrI sudharmAsvAmI kahate haiM ki-he jambU ! siddhigatinAmaka sthAna ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne, duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha ke isa dvitIya adhyayana meM ujjhita dAraka ke AkhyAnarUpa jo yaha bhAva prakaTa kiyA hai, so maiMne tujhase kahA hai| yaha jo kucha bhI tumase kahA hai vaha apanI kalpanA se nahIM kahA hai, kintu prabhu ke kathanAnusAra hI kahA hai // sU0 22 // zrI vipAkazrutake duHkhavipAkanAmaka prathama zrutaskandhameM 'vipAkacandrikA' nAmaka saMskRta TIkA ke hindI anuvAda meM 'ujjhitakIya' __ nAmaka dvitIya adhyayana sampUrNa // 1 // 2 // samAtina saya chanA bhAva se che 3- 'evaM khalu jambu samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM viiyassa ajhayaNassa ayamaDhe paNNate tti bemi'. 21 madhyayananI samAtinA samaye zrI sudharmA svAmI 4 cha :he jagga! siddhigati nAmaka sthAnane prApta zramaNa bhagavAna mahAvIre, du:khavipAkanAmanA prathama zrutaskaMdhanA A bIjA adhyayanamAM ujijhata dArakanA AkhyAnarUpa je A bhAva pragaTa karyo che, te meM tamane kahyuM che A je kAMI tamane kahyuM che te mArI kalpanAthI kaheluM nathI, paraMtu prabhunA kahevA pramANeja kahela che. (sU0 22). zrI vipAzrutanA hu:viyA nAbhanA prathama zruta4dhanI 'vipAkacandrikA' .. nAmanI 4: gutI anupAmA 'ujjhitakIya' nAmarnu bIjuM adhyayana saMpUrNa. | 1 2 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha tRtIyamabhyayanam // // mUlam // taccasta ukkhevo| evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM purimatAle NAmaM Nayare hotthA, riddh0| tassa NaM purimatAlassa Nayarassa uttarapurasthime dilibhAe ettha NaM amohadaMsI ujjANe, tattha NaM amohadaMsissa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA // sU0 1 // TIkA 'taccassa' ityAdi / 'taccassa tRtIyasyAdhyayanasya 'ukkhevo' utkSepa pArambhavAkyam / tRtIyAdhyayanasya prArambhavAkyamatra vaktavyamiti bhAvaH / atraivamutkSepo'nusandheyaH 'jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM doccassa ajjhayaNassa aya paDhe paNNatte, taccassa NaM maMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte ? tae NaM se muhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI-' iti / * jambUsvAmI sudharmasvAminaM pRcchati-'jai NaM' ityaadi| yadi khala he bhadanta ! he bhagavan ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAna // tRtIya adhyayana // 'tacassa' ityaadi| 'tacassa ukkhevo' tIsare adhyayana kA utkSepa yahA~ bolanA cAhiye, vaha isa prakAra-jaMbUsvAmI ne zrI sudharmA svAmI se pUchA'jar3a NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM doccassa ajjhayaNassa ayamaddhe paNNatte? he bhadaMta! siddhigati ko prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne trIjuM adhyayana 'tacansa' ya 'tabassa ukkhevo' trI adhyayana pekSa mahA mAla me, te mA prabhArI-bhU svAbhIme zrI sudharnA svAbhAne 57yu- 'jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duvivAgANaM docassa ajjhayaNassa ayamahe paNatte' Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam prAptena duHkhavipAkAnAM dvitIyasyAdhyayanasya ayamarthaH vijayamitrasArthavAhaputrasyAjjhitakasya svakRtaduSkRtaphaladuHkhavipAkarUpo'the: prajJaptaH, tRtIyasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya dAkhavipAkAnAM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAsta sidristhAnaM saMpAptena ko'rthaH prajJaptaH ? / tataH khalu sa sudharmA'nagAro jambUnAmakamanagAramevaM-vakSyamANaprakAreNa abAdIt-'evaM khalu jaMvU' ityAdi / evaM khalu jaMbU !' evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM purimatAle NAmaM Nayare hotthA' tasmin kAle tasmin samaye purimatAlanAmakaM nagaramAsIt , tat kIdRzam ? ityAha-'riddha0' ityAdi / RddhastimitasamRdram-Rddha nabhaHsparzibahulaprAsAdayuktaM, bahujanasaMkulaM ca, 'stimitaM' svacakraduHkhavipAka ke chitIya adhyayana kA 'vijayamitra sArthavAha ke putra ujjhita ne apane pUryopArjita duSkRtoM ke phalasvarUpa anekavidha dukhoM ko mogA hai' isarUpa jo bhAva kahA hai vaha to hamane sula liyA hai, 'taccassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte ?? aba he sadanta ! duHkhavipAka ke tRtIya adhyayana kA siddhigati ko prApta unhIM zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kyA bhAva pradipAdita kiyA hai ? 'tae NaM se muhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI' isa prakAra jaMbUsvAmI ke prazna ko sunakara zrI sudhAsvAmI kahate haiM- 'evaM khalu jaMbU' he jaMbU ! isa tRtIya adhyayana kA bhAva isa prakAra hai- ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'purimatAle NAma Nayare hotthA' eka purimatAla nAmakA nagara thaa| yaha nagara 'riddha0 ' nabhaHsparzI bahuta se makAnoM se yukta evaM bahujanoM he bhadanta ! siddhi gatine prApta zramaNa bhagavAna mahAvIre, je du:khavipAkanA bIjA adhyayananA "vijayamitra sAIvADanA putra ujhine pitAnA pUrvabhavanA meLavelAM duSkatonAM phaLavarUpa anekavidha duHkhene bhegavyAM che te 35 mApa yAM che. te to meM in sIdhA cha, 'tabassa NaM bhaMte ! ajhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte ?' 63 lAhanta ! siddhigatimAM virAjamAna te zramaNa bhagavAna mahAvIre duHkhavipAkanAM trIja adhyayananA zulA pratipAdana ryA cha ? 'tae NaM se muhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI' mA 12 yAmInA praznAne jAne zrI sudharmA pAnI :'evaM khalu jaMba ! mI 25yayananA lA ! pramAnecha :'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM te sagane te samayane vi. 'purimanAle NAma jayare hotyA meM pustimAsa nAma nagara tu. te nA 'ridamAzana! Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ; vipAkazrute paracakrabhayarahitam, 'samRddha' = dhanadhAnyAdipUrNam | 'tassa NaM purimatAlassa NayaraMssa' tasya khalu purimatAlasya nagarasya ' uttarapuratthime disibhAe ' uttarapaurastye digbhAgeIzAnakoNe ityarthaH / atra khalu 'amohadaMsI' amoghadarzi amoghadarzinAmakam 'ujjANe' udyAnamAsIt / tattha NaM' tatra khalu 'amohadaMsissa jakkhassa' amoghadarzina:= amoghadarzinAmakasya yakSasya 'jakkhAyayaNe hotyA' yakSAyatanamAsIt // sU0 1 // 294 // mUlam // tattha NaM purimatAle mahabbale NAmaM rAyA hotthA / tassa NaM purimatAlassa Nayarassa uttarapuratthime disibhAe desappaMte ettha NaM aDavIsaMsiyA sAlADavI NAmaM corapallI hotthA, visamagirikaMdarakolaMbasa NNiviTThA, vaMsIkalaMkapAgAraparikkhittA, chiNNaselavisamappavAyaphalihovagUDhA, abhitarapANiyA sudulla bhajalaparaMtA aNegakhaMDI viiyajaNadiSNaNiggamappavesA subahasavi kuviyasa jaNassa duppaveslA yAvi hotthA // sU0 2 // se saMkula thA / yahAM ke nivAsiyoM ko svapna meM bhI svacakra aura paracakra kA bhaya nahIM thaa| yahAM kI prajA bilakula nirbhaya thI / nagara meM sarva tarapha dhana aura dhAnya kI rAziyoM ke Dhera lage rahate the / ' tassa gaM purimatAlassa Nayarassa uttarapurasthime disibhAe usa purimatAlanagara ke IzAnakoNameM ' tattha NaM amohadaMsI ujjANe' eka amoghadarzI nAmakA udyAna thA / ' tattha NaM amohadaMsissa jakkhassa kkhANe hotthA ' usa udyAna meM amoghadarzonAmaka yakSakA eka yakSAyatana thA | sra0 1 // " sparzI kare tevA uMcA ghaNAMja makAnAthI yukta ane ghaNIja vastIthI bharapUra hatuM. tyAMnA nivAsIone svapnAmAM paNa svacakra ane paracakranA bhaya na hate. tyAMnI prajA ekadama nirbhaya hatI. nagaramAM cAreya mAjI dhana ane dhAnyanA DhagalA lAgelA hatA. 'tassa NaM purimatAlassa Nayarassa uttarapuratthime disibhAe ' te pustibhAva nagaranA IzAna zubhAM ' tattha NaM amohadaMsI ujjANe ' ye sabheoghadarzI nAmano nazItheA Dato. 'tattha NaM amohadaMsissa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA' te udyaangIcAmAM amehadI nAmanA yakSanuM eka yakSasthAna hatuM. (1) puritamAla Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam. / . TIkA 'tattha NaM' ityAdi / 'tatya ' tatra khalu 'purimatAle purimatAlepurimatAlanAmake nagare 'mahabbale NAmaM rAyA hotyA' mahAbalo nAma rAjA''sIt / 'tassa NaM purimatAlassa Nayarassa' tasya khalu purimatAlasya nagarasya 'uttarapurasthime disimAe' uttarapaurastye digbhAge IzAnakoNe 'desappaMte' dezaprAnte janapadasImAyAm 'ettha gaM' atra khalu 'aDavIsaMsiyA' aTavIsaMzritAmahAvanAntargatA 'sAlADavI gAmaM corapallI' zAlATavI nAma corapallI-corANAM vRkSavaMzalatAdigahanAzritaM vAsasthAnam 'hotthA' AsIt / sA kIdRzI AsIt ? -'visamagirikaMdarakolaMbasaNNivihA' viSamagirikandarakolambasanniviSTA-viSamaM yad gireH kandaraM, tasya yaH kolamba prAntastatra saMniviSTA yA sA tathA, 'baMsIkalaMkapAgAraparikkhittA' vaMzIkalaGkaprAkAraparikSiptA vaMzIkalaGkA-baMzajAlamayI vRtiH, saiva prAkArastena parikSiptA-veSTitA 'chiNNaselavisamappavAyaphalihovagUDhA - 'tattha NaM' ityaadi| 'tattha NaM purimatAle ' usa purimatAla nagara meM mahabbale NAmaM rAyA hotyA' 'mahAbala' isa nAma kA eka rAjA thaa| 'tassa NaM purimatAlaNayarassa-usa purimatAla nagara ke uttarapurasthime disimAe' IzAnakoNa meM 'desappaMte' janapada kI sImA para 'aDavIsaMsiyA' eka aTavI meM rahI huI 'sAlADavI NAmaM corapallI hotthA' "zAlATavI' isa nAma se prasiddha corapallI thii| yaha 'visamagirikaMdarakolaMbasaNNividvA' giriyoM-pahADoke durgama kaMdaroM ke prAntamAga meM sthita thii| vaMsIkalaMkapAgAraparikvittA' isake cAroM ora bA~lo kA jhuramuTa saghanavana thA, usase yaha aisI mAlUma paDatI thI ki yaha koTa se ghirI hai, 'chinnasela 'tattha NaM' tyAdi. 'tattha NaM puritamAle ' te puribhatA nAma 'mahabbale NAmaM rAyA hotthA' bhaDa! 2 nAmanA on te. "tassa NaM purimatAlaNayarassa' te purimatAta n||2|| 'uttarapurasthime disimAe' zAna ma " desappaMte 454nI sImA 52 'aDavIsaMsiyA'4 25vI-banamA tI 'sAlADavI NAmaM corapallI hotthA' ' TavI nAmathI prasiddha yArapasI (yAzanu ma) tA. te 'visamagirikadarakolaMbasagiviTThA' nizmiI-pAThAnA durgama / (zubha) nA prAnta mAgomAM (sumii) roDavI tI. 'sIkalaMkapAgAraparikkhittA' tenI thAreya pAtu pAsAnu jhuMDa hatuM tethI karIne te evI rIte dekhAtI hatI ke jANe te keTathI gherAyelI hoya. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 viSAkazrute chinnazailaviSamaprapAtaparikhopagUDhA chinnA=vidIrNaH zailastasya ye vipamaprapAtAH= gartAH, ta eva parikhAH, tAbhirupagUDhA veSTitA, 'abhitarapANiyA' abhyantarapAnIyA abhyantarajalayuktA 'mudullabhajalaperaMtA' sudurlabhajalaparyantA sudurlabham atidurlabhaM jalaM paryante yasyAH 'sA tathA, 'aNegakhaMDI' anekakhaMDI anekAH khaNDayA apahArANi-guptadvArANi yasyAH sA tathA, 'viiyajaNadiNiggamapyavesA' viditajanadattanirgamapravezA-viditAnAM paricitAnAmeva janAnAM dattaH nirgamaH pravezazca yasyAM sA tathA, punaH 'mubahuyassavi kuviyassa jaNassa duppavesA' subahukasyApi kupitasya kopAviSTasya vairiNa ityarthaH, janasya duSpravezA= duSkaraH pravezo yasyAM sA tathA, 'yAvi' cApi hotthA' AsIt / / suu02|| visamappavAyaphalihodagRhA' isake Asa-pAsa kI choTI2 TekariyAM khoda DAlI gaI thoM, isase bhUmi meM jagaha2 khaDne ho gaye the, isase dekhane vAloM ko aisA jJAta hotA thA ki mAno yaha khAI se ghirI huI ho| 'abhitarapANiyA' corapallI ke bhItara hI pAnI kA prabaMdha thaa| pAnI lAne ke liye vahAM se logoM ko bAhara nahIM jAnA par3atA thA / 'sudullabhajalaperaMtA' kyoM ki isake bAhara bahuta dUra taka pAnI kA koI sAdhana nahIM thaa| 'aNegakhaMDI' isameM aneka guptabAra bhI the| 'viiyajagadiNNaNigyamappavesA' jAna pahicAna vAle jana hI isameM A-jA sakate the, aparicita nahIM / 'subahuyassavi kuviyassa jaNassa duppavesA yAvi hotthA' bahu saMkhyaka kupita zatruoM ko bhI isameM praveza karanA muzkila thA / unake liye to yaha sarvathA duSpraveza thI / 'chinnaselavisamappavAyaphalihovagUDhA' tenI AsapAsanI nAnI zamA mAhI nAhI hatI, te kAraNathI jamInapara ThekANe ThekANe khADA thaI gayA hatA tethI jenAra mANasane setuM sAga tu to te mAmAthI rAyasI DAya. 'abhitarapANiyA' yA258sAnI aMdaraja (cAronuM gAma) pANIno prabaMdha hatuM, tethI, pANI lAvavA mATe tyAMnA lokone 592 5 nahi 'mudullamanalaperaMtA' 26 tenAyI mahA2 mata 2 sudhI pI mATe sAdhana ituM nA. 'aNegakhaMDI' mA mane gusadAra ....... pa tai. 'vaiyajaNadiNNaNiggamapadesA' 7 guvA-pIchApA vANI bhAzusa , aya teja temAM AvI jaI zakato hate, ajA mANasa AvI zakate nahi. pahussAra kuviyassa jaNassa duppavesA yAvi hotthA' gaI moTI scyaanA kupitazatruone paNa temAM praveza kare kaThaNa hate. Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru. 1, a03 abhamasenavarNanam 297 3 %3 tattha NaM sAlADavIe corapallIe vijae NAmaM coraseNAvaI parivasai, ahammie jAva lohiyapANI bahuNayaNiggayajase sUre daDhappahAre sAhasie sahavehI asilaTripaDhamamalle / se NaM tattha sAlADavIe corapallIe paMcaNhaM corasayANaM AhevacaM jAva viharai / tae NaM se vijae coraseNAvaI bahaNaM corANa ya pAradAriyANa ya gaMThibheyagANa ya saMdhiccheyagANa ya, khaMDapaTTANa ya aNNesi ca bahUNaM chiNNabhiNNabAhirAhiyANaM kuDaMge yAvi hotthaa| tae NaM se vijae coraseNAvaI purimatAlassa Nayarassa bhAvArtha- purimatAla nagara ke rAjA kA nAma mahAbala thaa| nagara ke IzAna koNa meM janapada kI sImA para eka ghanI aTavI thii| isameM eka corapallI thii| isakA nAma zAlATavI thaa| isake Asa-pAsa giriyoM-pahADoM kI durgama kaMdarAe~ thiiN| corapallI cAroM ora se vAMsoMke . jhuramuTa se ghirI huI thii| isa ke pAsa ke pahAr3oM kI choTI2 TekariyAM khoda DAlI gaI thIM, ataH unake gaDhe isa zAlATavI kI khAI-jaise mAlUma dete the| coroM ne saba prakAra kI vyavasthA isake bhItara hI kara rakhI thii| pAnI vagairaha lAne ke liye vahAM ke nivAsiyoM ko bAhara nahIM jAnA par3atA thaa| paricita ke sivAya aura dUsare janoM kA yahA~ AnA-jAnA azakya thA // sU0 2 // bhAvArtha - paritamAla nagaranA rAjAnuM nAma mahAbala hatuM. nagaranA izAna khuNAmAM eka gherI aTavI (vana) hatI. temAM eka cerapalI hatI. tenuM nAma zAlATavI hatuM. tenI AsapAsa girinI (parvatanI) durgama guphAo hatI. cerapalI cAreya bAjuthI vAMsenA jhaMDathI gherAyelI hatI. tenI AjubAjunA pahADanI nAnI nAnI TekarIo khelI hatI, tethI tenA khADA te zAlATavInI khAI jevA dekhAtA hatA, cerIe tamAma prakAranI anukULatAnI vyavasthA tenI aMdara ja karI rAkhelI hatI, tyAMnA nivAsIone pAchuM levA mATe paNa bahAra javuM paDatuM nahi, ane te aTavAnA mArganA jANanAra vinA keI bIjA mANasathI temAM AvavA-javAnuM banI zakatuM nahiM. (sU) 2) Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 298 uttarapurathimillaM jaNavayaM bahurhi gAmaghAyaehi ya NayaraghAyaehi ya goggahaNehi ya baMdiggahaNehi ya paMthakohi ya khattakhaNaNehi ya uvvIlemANe 2 viddhaMsemANe 2 tajjemANe 2 tAlemANe 2 NitthANe, NiddhaNaM, NikaNaM, karemANe 2 viharai / mahabbalassa raNo abhikkhaNaM 2 kappAiM giNhai / tattha NaM vijayassa coraseNAvaissa khaMdhasirI NAmaM bhAriyA hotthA / ahINa0 tattha NaM vijayacorasegAvaissa putte khaMdhasirIe bhAriyAe attae abhaggaseNe NAmaM dArae hotthA, ahINa // sU03 // TIkA 'tattha NaM' ityAdi / 'tatya NaM' tatra khalu 'sAlADavIe corapallIe' zAlATavyAM corapallyAM 'vijae NAmaM vijayo nAma vijayanAmakaH, 'coraseNAvaI' corasenApatiH corANAM nAyakaH, 'parivasaI' parivasati / 'ahammie' adhArmikaH 'jAva' yAvat-atra yAvacchandena 'adhammANue, adhammiTe, adhammakkhAI, ahammappaloI, adhammappalajaNe, adhammasIlasamudAyAre, adhammeNaM, ceva vittiM kappemANe dussIle dubbae' iti saMgrahaH / adharmAnugaH, adharmiSThaH, adha khyiAyI, adharmapralokI, adharmapraraJjanaH, adharmazIlasamudAcAraH, adharmeNaiva vRtti kalpayan , duHzIlaH, durjataH, iti / eSAM padAnAM vyAkhyA'traiva prathamAdhyayane 'tattha NaM sAlADavIe' ityAdi / 'tattha NaM sAlADavIe corapallIe' usa zAlATavI-nAmaka corapallI meM 'vijae NAmaM seNAvaI parivasai' vajaya-nAmaka eka coroM kA saradAra rahatA thaa| yaha 'ahammie jAva lohiyapANI' mahA-adhArmika, adharmAnuga, adharmiSTa, adharmakhyAyI, adharmapralokI adharmapraraJjana, adharmazIlasamudAcArI, evaM adharma se hI apanI AjIvikA calAne vAlA thaa| 'tatya NaM sAlADavIe corapallIe'tyA. 'tattha NaM sAlADavIe corapallIe' te 2pI nabhanI yo25ealti - 'vijae NAmaM coraseNAvaI parivasai ' viya-nAbhano me yoronA sarA2 2Date 1, te 'ahammie jAva lohiyapANI' mahA-abhI, bhAnuza, maNi kamakhyAyI, adharmapralekI, adharmapraraMjana ane adharmathI ja potAnI AjIvikA Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam 299 caturdazasUtravyAkhyAvasare kRtaa'smaabhiH| 'lohiyapANI lohitapANiH-lohitau= zastrakartitapazupakSidehodgatarudhirasaMparkeNa raktau pANI hastau yasya sa tathA, "bahuNagaraNiggayajase' bahunagaranirgatayazAH bahuSu nagareSu nirgataM mamRtaM yazaH prasiddhiyasya sa tathA, 'sUre zUraH 'daDhappahAre' dRDhaprahAraH' haDhA kaThora: dussahaH prahAro yasya sa tathA, 'sAhasie' sAhasikA asamIkSyakArI, 'sadavehI' zabdavedhIzabda-dhvanim anusRtya vedhituMbANena viddhaM kartuM zIlamasyeti tathA 'asilaTThipaDhamamalle ' asiyaSTiprathamamalla:-asimkhaDgaH, yaSTiH="lAThI' iti bhASAprasiddhA, tayoH prathama pradhAno mallA yoddhA, khagayaSTimaharaNakuzala ityarthaH / ' se NaM tattha sAlADavIe corapallIe' sa khalu tatra zAlATavyAM corapallyAM 'paMcaNiM sAtha meM duzIla evaM durAcArI bhI thaa| isake donoM hAtha sadA khUna se hI raMge rahate the, kyoM ki yaha zastra se pratidina pazu evaM ko mArA karatA thaa| vahaNayaraNigNayajase sUre daDhappahAre sAhasie sahavehI asilahipaDhamamalle' isakI prasiddhi aneka nagaroM meM ho cukI thI, 'mUre' yaha baDA hI zUravIra thA, 'daDhappahAre' isakA prahAra baDA kaThora hotA thA, 'sAhasiha' yaha baDA hI sAhasika thA vinA vicAre hI yaha samasta kAma kara DAlatA thA-'bhaviSya meM isakA pariNAma kyA hogA ?' ise isakI bilakula cintA hI nahIM hotI thI, 'sahavehI' yaha zabdavedhI-bANavidyA meM vizeSa para thA, 'asiladvipaDhamamalle talavAra aura lAThI ke calAne meM isane viziSTa nipuNatA prApta kI thItalavAra aura lAThI ina donoM dvArA prahAra karane meM yaha prathama nambara ginA jAtA thA / 'se NaM tattha sAlADavIe corapalloe paMcaNDaM corasayANaM calAvanAra hatuM. sAthe duHzIla ane durAcArI paNa hato. tenA baMne hAtha haMmezAM lehIthI raMgAelA rahetA hatA, kAraNa ke te hathi vaDe hamezAM pazu-pakSIone bhAryA to. bahuNayaraNiggayajase' sUre daDhappahAre sAhasie saddavehI asiladvipaDhamamalle tanI prasiddhi mane nagarImA 57 yukI unI, 'sUre' te maI zaravI2 . 'daDhappahAre' tene| prA2 mA 42 thA hatA, sAhasie , te bahuja sAhasika hata-kaI prakArane vicAra karyA vinA te tamAma kAma karate hate bhaviSyamAM tenuM zuM pariNAma Avaze tenI bilakula ciMtA te karateja nahi, 'sahavehI te zavedhI-mANa vidhAmA vizeSa puzaNa to, 'asilaTThipaDhamamalle' talavAra ane lAThI calAvavAmAM teNe uttama prakAranI kuzaLatA prApta karI hatItalavAra ane lAThI e bane vaDe prahAra karavAmAM te pahelA naMbaramAM gaNAte hate. 'se NaM tattha sAlADavIe corapallIe paMcaNDaM corasayANaM AhevacaM jAra Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 vipAkazrute corasayANaM AhebaccaM ' paJcAnAM corazatAnAmAdhipatyaM 'jAva' yAvat atra yAva cchabdena -' porebacce, sAmittaM, bhaTTittaM, mahattaragataM, ANAIsara segAvaccaM, kAremANe, pAlemANe.' iti saMgrAhyam / eSAM vyAkhyA'caiva prathamAdhyayane caturdazamutre kRtA'smAbhiH / ' viharai ' viharati sukhena tiSThatItyarthaH / ' tara gaM se jie coraseNAvaI' tataH khalu sa vijayanAmakazcora senApatiH 'bahUNaM corANa ya ' bahUnAM corANAM ca 'pAradAriyANa ya' pAradArikANAM ca parastrIlampaTAnAM ca 'ThiyA ' granthibhedakAnAM ca 'saMdhiccheyagANa ya' sandhicchedakAnAM ca, 'khaMDapaTTA ya' khaNDapaTTAnAM ca khaNDa: = aparipUrNaH paTTaH = paridhAnavastraM yeSAM te tathA teSAm ye khalu vastrakhaMDena caraNaM pariveSTaca kuSThavaNAdivyAjena gamanazaktyabhAvaM jJApayanti, athavA svacaritraM gopayanto ye kanyAM dhArayanti teSAmityarthaH / AhevaccaM jAva viharai' yaha usa corapallI meM 500 coroM kA Adhipatya karatA thA / inameM yaha agresara thA / inakA svAmI evaM poSaka thA / inameM yaha pUrA mAnya thA aura ina sabakA AjJApradhAnasenApatitva apane dvArA niyojitajanoM se karAtA huA rahatA thA / 'tattha NaM se vijae coraseNAvaI bahUNaM corANa ya yAtrI hotyA ' 500 coroM ke Adhipatya karane ke sivAya vaha vijaya cora senApati vahA~ para bahuta se anya coroM kA, 'pAradAriyANa ya' paradAralaMpaToM kA, gaThibheyagANa ya gAMTha karanevAloM kA, 'saMviccheyagANa ya' saMdhibhedakoM kA makAnoM meM seMdha lagAkara jo corI karane vAle the unakA, 'khaMDapaTTANa ya' khaMDavavAloM kA jo braNAdika ke bahAne se pairoM meM bIthaDe lapeTakara 6 " hama meM calane kI zakti nahIM hai ' - isa prakAra kA dekhAva karanevAle viharar3a ' te viyara senApati te sImAM 500 pAMyaseo yeoronuM vydhiptipazu karatA hatA, temAM te agresara hateA, teneA svAmI arthAta pASaNa karanAra hatA. te cAmAM tenuM pUruM mAna hatuM ane te saunuM AjJApradhAna-senApati yA pote niyoti puruSo dvArA rAvato raheteo hato. ' tattha NaM se vijae cora - seNAvaI vahaNaM corANa ya pAradAriyANa ya gaMThibheyagANa ya saMdhiccheyagANa ya khaMDapaTTA va aNNersi ca cahUNaM chiSNabhiNNavAhirAhiyANaM kuDaMge yAni hotthA ' te vayathora senApati tyAM 500 yoro sivAya jIna dhANA corInA, 'pAradAriyANa ya' parastrIsa paTenA, 'maMThibhevagANa ya' gaThiyAnA 'saMdhiccheyagANa ya' saMdhileonA gharamA bhAtara pADIne thorI dharanAzamonA ' khaMDapaTTANa ya' khNddsa vALAenA je gumaDAM thavAnAM bahAnAthI pagamAM luDAnAM cIMtharA vIMTIne amArAmAM kAlavAnI zakti nathI, ' A prakAranA dekhAva karanArA hoya che tenA, athavA je Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam 'aNNesi ca bahUNaM' anyeSAM ca bahUnAM chiNNamiNNavAhirAhiyANa' chinnabhinnabahirAhitAnAM-chinnA nAsikAdiSu, bhinnA hastAdiSu, bahirAhitA nagarAd bahiSkRtAH, eteSAM dvandvaH-chinnabhinnavahirAhitAsteSAM, 'kuDaMge' kuTaGka:-kuTaGka iva kuTaGkA baMzagahanamiva tepAmAvarakaH-gopaka ityarthaH 'yAvi hotthA' cApyabhavat / 'tae NaM se vijae coraseNAvaI' tataH khalu sa vijayazcorasenApatiH, -- "purimatAlassa jayarassa' pusmitAlasya nagarasya 'uttarapurasthimillaM' uttara paurastyam =uttarapUrvAntarAlasthaM 'jaNakya' janapadaM "bahUhi' bahubhiH 'gAmadhAyaehi ya' grAmaghAtakaizca 'NayaraghAyaehi ya' nagaraghAtakaizca 'goggahaNehi ya' gograhahote haiM unakA, athavA apane caritra ko chupAte hue jo kanthA ko dhAraNa karane vAle hote haiM unakA, evaM 'aNNesiMca bahUNaM chiNNabhiNNa bAharAhiyANaM' aura bhI bahuta se nAsikA Adi aGga-chinna-jinakA hAtha varaha kaTA rahatA thA, bhinna jilakI nAka Adi kaTI rahatI thI, evaM jo bahirAhila-nagara se bahiSkRta kiye hue hote the, una sabakA bhI yaha kuDaMge yAvi hotthA' kuTaMka-bAMsa kI jhADI ke samAna gopaka thA, arthAta-jisa prakAra bAMsa kI jhADI apane aMdara chipI hui vastu kI rakSA karatI hai-use prakaTa nahIM hone detI hai-usI prakAra se yaha bhI ina saba kI rakSA karatA thA, isake sahArA pAne . para kisI kA bhI koI bAla bAMkA nahIM kara sakatA thA / 'tae NaM se vijayacoraseNAvaI purimatAlassa jayaralsa uttarapurithimillaM jaNavayaM' yaha vijaya coralenApati purilatAla nagara ke uttara aura pUrvadizA ke antarAla meM rahe hue jalapadoM ko 'bahUhi bahuta se 'gAmaghAyaehi ya' grAmoM ke ghAtanerUpa, 'NayaraghAyaehi ya' nagaroM ke ghAtanerUpa, 'goggapAtAnA yastrine chupAvAnI dhAraNa 42naa| DAya cha tenA tathA 'aNNesiM ca vahaNaM chiNNabhiNNa bAhirAhiyANaM' uIta paY , nA nA vagere gamA kapAI gayelA rahetA hatA, jenA hAtha vagere aMge kapAyelA hatA te. temaja je ||mmaathii 1952 TI bhUsA utA te, tathA 52 vA so bhATa te 'kuDaMge yAci hotthA' vAsanI hI pramANe tenA 264 to, meTale 2 pramANe pAMsanI jhADI pitAnI aMdaranI vastunuM rakSaNa kare che-tene pragaTa thavA detI nathI-te pramANe A cAra paNa saunI rakSA karatuM hatuM. teno sahakAra maLatAM tenA Azraye rahenArane / / 5 vANa / 4zatA . 'tae NaM vijayacoraseNAvaI purimatAlassa Nayarassa uttarapurathimillaM jaNavayaM vahahiM gAmadhAyaehi ya jayaraghAyaehi ya goggahaNehi ya baMdiggahaNehi ya paMthakohi ya khattakhaNaNehi ya uvvIlemANe2 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute Nazca-gavApaharaNaH, 'vaMdiggahaNehi ya' bandigrahaNaizca bandinaH kArAgArasthAsteSAM grahaNairapaharaNairityarthaH, 'paMthakohehi ya' pAnthakuTTaizca-balAt pAnthAnAM hananena tADanena vA taddhanApaharaNaizcetyarthaH, 'khattakhaNaNehi ya' khAtakhananaizca-'khatta' iti dezIyaH zabdaH khAtavAcakaH, khAtaM-gRhe pravezAthai tadbhittau chidraM 'sendha' iti bhASAprasiddhaM tasya khananaizcetyarthaH, 'udhvIlemANe 25 utpIDayan 2=svarNarUpyakarajatavastrAdyapaharaNaiH punaH punarvyathayan, 'viddhaMsamANe 2' vidhvaMsayan 2 kapATamaJjUpAdibhaGgakaraNai yobhUyo vinAzayan, 'tajjemANe 21 tarjayan2 durvacanaiH, 'tAlemANe 2' tADayan 2 kazAdibhiH, 'NitthANaM' niHsthAna-sthAnavarjitaM gRhAt niSkAsanena, 'NiddhaNaM' nirdhanaM gomahiSyAdirahitaM, "NikaNaM' niSkaNaM dhAnyakagarahitaM sarvadhAnyApaharaNAditi bhAvaH, 'karemANe 2' 'viharai' kurvan 2 haNehi ya' gAyoM ko curAnerUpa, 'baMdiggahaNehi ya' kArAgAra meM baMda hue baMdiyoM ko bhagAnerUpa, 'paMthakoTTahi ya' musAphiroM ko balAtkAra se mArane yA tADana karane se unakA dhanApaharaNa karanerUpa evaM 'khatta khaNaNehi ya' makAnoM meM sendha lagAkara ghusanerUpa kriyAoM dvArA 'ubalimANe 2' svarNa, cAMdI evaM vastra AdikoM ke haraNa karane se utpIDita karatA, 'viddhaMsamANe 21 vahAM ke kapATa-maJjUSA-Adike toDane-phoDane se vidhvaMsa karatA, 'tajjemANe 2' durvacanoM dvArA tajita karatA, 'tAlemANe 2' kazA-koDAoM se tADita karatA, evaM "NitthANaM' vahAM ke janoM ko sthAnAntarita karatA, 'NiddhaNaM' dhanarahita karatA, 'NikaNaM' khAne-pIne kI vastuoM ke curAne se kaNarahita karatA viddhaMsemANe2 tajjemANe2 tAlemANe2 NitthANaM NiddhaNaM NikaNaM karemANe2 viharai' te vijaya cera senApati putimAla nagaranA uttara ane pUrva dizAnA madhyamAM rahetA napona-zAna, 'vahahiM / 'gAmaghAehi ya' mAne bhArA35, 'nagaraghAehi ya' nagaronA dhAta 421135, 'goggahaNehi ya' gAyAne nyAravA35, 'vaMdigahaNehi ya' mahImAnAmAM-resamA paDasA yArane nasAvA35, 'paMthakohi ya' musApharane jora-julamathI mAravA rUpa ane tenI pAsethI dhana mAla haraNa karavA rUpa, ane 'khattakhaNaNehi ya' bhAnAmA mAta2 pAupA35 chiyAmAthI 'undhIlemANe 2" boDInA sonA, yahI bhane vastro 24 4Ine pADA-du:5 mApatA 'viddhaMsemANe' tyAMnA pATa, peTImA toDI-zaDIne tenA nAza 4zto, 'tajjamANe2' rAma kyanAthI ti22412 42to, bhane 'tAlemANe2' 4-ToyaDAmA vaDe tyAMnA bhAsAne bhAratA, * "NitthANaM' se sthanethI mIre sthaNe sastA , 'NiddhaNaM' dhanavinAnA / 'NikaNaM' mApA-pAvAnI tummAnI yArI 4zane 42hita 42te! hatA. tathA Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 vi. TIkA, zru0.1, a0 3, abhagnasenavarNanam . viharati / 'mahabbalassa raNo' mahAbalasya rAjJaH 'abhikkhaNaM 2' abhIkSNam 2= punaH punaH 'kamAI' kalpyAni-grAhyANi dravyANi, 'giNhai' gRhNAti-janapade rAjJo'ze svabhAgaM kalpayitvA'paharatItyarthaH / / 'tattha NaM' tatra-zAlATavyAM corapallyAM khalu 'vijayassa coraseNAvaissa' vijayasya-vijayanAyakasya corasenApateH 'khaMdasirI NAmaM bhAriyA' skandazrI ma bhAryA hotthA' AsIt / sA kIzItyAha-'sukumAlapANipAyA' sukumArapANipAdA-komalakaracaraNA, 'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA' ahInapatipUrNapaJcendriyazarIrA, ahInAni anyUnAni svarUpataH, pratipUrNAni lakSaNataH, pazcApIndriyANi yasmin tat, yathAvidhaM zarIraM yasyAH sA tathA // sU0 3 // rahatA thA, tathA 'mahabbalassa raNo abhikkhaNaM 2 kappAI giNhai ' mahAbala rAjA ke kalpya-grAtya dravyAdikoM kA mahatUla Adi kA bhI apaharaNa karatA rahatA thA, arthAt rAjapuruSoM se aisA kaha kara ki rAjA ke grAhya aMza kara meM merA bhI hissA hai ataH mujhe do' rAjAke grAhya aMza ko letA rahatA thA / 'tattha NaM vijayasya coraseNAvaissa khaMdhasiriNAmaM bhAriyA hotthA' isa vijaya corasenApati kI bhAryA kA nAma skaMdazrI thaa| 'ahINa' yaha pramANa aura lakSaNa se upeta pAMcoM indriyoM se paripUrNa zarIra yukta thii| isake hAtha aura paira bahuta hI sukumAra the| bhAvArtha-isa corapallI meM 500 coroM kA nAyaka eka vijaya nAmakA corasenApati rahatA thA / isakA vyavahAra janatA ke prati mahAraudra-nikRSTa thA / jIvana bhI isakA mahA adhArmika thA / zubha kArya kyA hai ? sahRdayatA kA vyavahAra kaisA hotA hai ? yaha isa 'mahavalassa raNNo abhikravaNaM2 kappAiM giNhai' bhA53 rAsane ghaDa 42vA yogya mahesUla Adi paNa haraNa karatuM hatuM, eTale te rAjapuruSane kahete hatuM kerAjAne je mahesUla haka che temAM rAjAnA karaverAmAM)mAro paNa bhAga che. tethI te mane mApo sema DIne rAnI mA seto to. 'tattha NaM vijayana sa coraseNAvaissa khaMdhasirINAmaM bhAriyA hotthA' / [panyayA2 senAtinI zrIna nAma zrI tu 'ahINa' ta sakSA mane pramANa sahita pAMya diyAthI paripUrNa suMdara zarIravALI hatI. tenA hAtha paga paNa bahuja sukomaLa hatA. ) bhAvArtha-te cerapalImAM 500 pAMcase corane nAyaka vijaya nAmane cerene senApati rahete hate. mANasa sAthe tene vyavahAra bahuja halakA prakArane hatA tenuM jIvana paNa mahA adharmathI bhareluM hatuM, sAruM kAma kevuM kahevAya ? sahRdayatAno vyavahAra ke heya? te vAtane svapnamAM paNa jANa nahi rAtrI Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 vipAkazrute bAtako svapna meM bhI nahIM jAnatA thA / rAtadina zikAra karanA aura pazu-pakSiyoM ke rudhira se apane hAthoM ko raMge rakhanA, basa yahI isakA dainika kArya thA / isakI nirdayatA kI kathA gAMva meM phaila cukI thii| loga isakA nAma sunakara kAMpa jAte the| yaha sazaktazarIra thA / prahAra isakA ati asahya hotA thA / jo bhI kucha kAma yaha karatA Age pIche kA usameM bilakula vicAra nahIM karatA thA / zabdavedhI vANavidyA meM yaha baDI nipuNatA rakhatA thA / lakaDI aura talavAra calAne meM yaha prathama naMbara kA mAnA jAtA thA / yaha prathama naMbara kA badbhAza, nirdayI aura hatyArA thA / mAnava ke rUpa meM dAnava thAmanuSya ke rUpa meM rAkSasa thaa| saMsAra kI jitanI durvRttiyoM thIM una sabakA sammilitarUpa meM yaha eka ghara thaa| isake adhIna 500 cora the / una saba kA yaha saradAra thaa| sAkAra pApakI mUrti thaa| jitane bhI paradAralaMpaTI the, aMndhichedaka the, saMdhikartA the, khaMDapaTTadhAraka the, lucce laphaMge aura badamAza the, nakaTe laMgaDe prANI the, janatA se bahiSkRta manuSya the-ve saba isake pAsahI Azraya pAte the| yaha ina saba kI durvRttiyoM ko protsAhita karatA huA inheM kumArgagAmI banAne kA hI jAla racA karatA thA / isake AtaMka se purimatAla divasa zikAra kare pazu-pakSionAM lehI vaDe pitAnA hAthane raMgIne rAkhavA, eja tenuM hamezAMnuM kAma hatuM. tenI nirdayatA vizenI vAta AkhA gAmamAM phelAI gaI hatI, gAmanAM mANase tenuM nAma sAMbhaLIne kaMpatA hatA. te zarIre zaktivAna hate. tene mAra bahuja asahya hatuM. te je je kAma kare tene viSe AgaLa-pAchaLanA pariNAmane kAMI paNa vicAraja karate nahi. zabdavedhI bANuvidyAmAM te bahuja kuzaLatA rAkhatA hatA, lAkaDI ane talavAra calAvavAmAM te pahelA naMbarane gaNAta hata, temaja prathama naMbarane badamAsa. nirdaya ane hatyAro hate. mANasanA rUpamAM te asura-rAkSasa hate. saMsAranAM jeTalAM bhUMDA-bhayaMkara kAme che te tamAma tenAmAM ghara karIne rahelAM hatAM, tenI AjJAmAM 500 pAMcase cera rahetA hatA. te saune A vijaya cerasenApati saradAra hatA, te pApanI sAkSAt mRrti hatA, te saghaLA cera parastrIlaMpaTa ane mahA durAcArI hatA. gaMDI choDA hatA, makAnamAM kANuM pADI cerI karanArA hatA. khaMDapaTTa-cIMtharA dhAraNa karanAra, tathA luccA, badamAsa, naphaTa-nakaTA. gAmamAMthI bahiSkRta karelA A tamAma adhama mANasane tenI pAse Azraya maLatuM hatuM. te sI pIonI pravRttine uttejana Apato ane te hamezAM kumArge javAnI jALa racate Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jeNeva purimatAlaNAmaM Nayare jeNeva amohadaMsI ujANe, teNeva, nagara ke Asa pAsa ke jitane bhI janapada the ve saba AtaGkita bana cuke the / isane kitaneka gAMvoM ko bhasmasAt kara diyA thA-vahAM ke aneka nivAsiyoM ko mauta ke ghATa utArA thaa| aneka nagaroM ko ujaDa kara diyA thA / jagaha2 kI gAyoM kA haraNa kara vahAM kI janatA ko asita kara rakhA thA / baMdiyoM ko kArAgAra se bhagAkara isane apanI vIratA kA paricaya diyA thA / aneka rAstAgIroM ko mAra pITa kara balAtkAra se unakA dhana chIna letA thA / kaI makAnoM meM sendha lagAkara isane coriyA~ kI thIM / janatA isase harataraha duHkhI thI aura kaNara ke liye tarasA karatI thii| kaI loga to isake aya ke mAre apane2 sthAnoM ko choDa kara dUsarI jagaha rahane lage the / rAjA bhI isase taMga A gayA thA / isa vijaya corasenApati kI bhAryA kA nAma skandhazrI thaa| vijaya corasenApati kA skandhazrI bhAryA kI kukSi se utpanna huA eka putra thA, jisakA nAma abhagnasena thA / yaha bhI apanI mAtA jaisA hI suMdara thA ||suu0 3 // raheto hato, tenA bhayathI purimatAlanagaranI AsapAsa jeTalAM nagare hatAM tenI prajA hamezAM bhayabhIta banI rahetI hatI teNe keTalAka gAmone mULathI bALI nAMkhyA hatA, tyAMnA nivAsIone motanA paMjAmAM mukyAM hatAM, aneka nagarane sAva ujaDa karI nAkhyAM hatAM. dareka ThekANethI gAnu haraNa karI tyAMnI janatAne trAsa pamADI dIdhI hatI. jelamAM paDelA cAra lokone jelamAMthI bhagADIne pitAnI zUravIratA batAvI hatI, rate cAlatA aneka mANasone mArI-phUTI baLAtkArathI teonAM senA, cAMdI Adi dhana mAla lUMTI lete hatA. keTalAka makAnomAM kANuM pADI teNe cerIo karI hatI, janatA dareka rIte tenAthI duHkhI hatI ane kaNa-kaNa mATe tarasyA karatI hatI. keTalAka mANase tenA bhayathI pitAnAM sthAna mukIne bIjA sthaLe rahevA gayA hatA, rAjA paNa tenAthI taMga-sakhta muMjhavaNavALa thaI gaye hatuM. rAjAne prajA pAsethI Avate kare te paNa pote laI lete hate, A vijaya cerasenApatinI strInuM nAma skaMdhazrI hatuM. vijya ce senApatinI kaMdhazrI strInA udarathI utpanna thayele eka putra hatuM. tenuM nAma anasena hatuM, te potAnI mAtA jeja suMdara hate. (sU. 3) Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 vipAka samosaDhe / parisA niggayA / rAyA niggao / dhammo kahio / parisA par3igayA / rAyAvi gao // sU0 4 // TIkA 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'jeNetra pusmitAlaNAmaM Nayare' yatraitra purimatAlanAmakaM nagaraM 'jeNeva amohadaMsI' yatraiva amoghadarzi= amoghadarzinAmakam 'ujjANe' udyAnaM 'teNeva ' tatraiva 'samosaDheM' samatrasRtaH=samAgataH / 'parisA' pariSad = janasaMhatiH 'niggayA' nirgatA - zrImahAvIrasvAminaM vandituM nagarAnnirgatetyarthaH, 'rAyA' rAjA = mahAvalanAmako nRpazca 'niggao' nirgataH - zrI mahAvIrasvAminaM vandituM nagarAda nissRta ityarthaH / ata zramaNa bhagavAna mahAvIrastatraivopAgatya bhagavantamAdakSiNapradakSiNaM karoti, kRtvA vandate namasyati yAvat paryupAste 'dhammo kahio' dharmaH kathitaH = bhagavatA zrutacAritralakSaNo dharma upadiSTaH / 'parisA paDigayA' pariSat pratigatA - pariSat dharmakathAM zrutvA bhagavantaM vanditvA namaskRtya pratigatA 'rAyA vi' rAjA'pi 'o' gataH svasthAnaM pratigata ityarthaH // mU0 4 // 5 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usI kAla aura usI samaya 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNa bhagavAn mahAvIra 'jeNeva purimatAlaNAmaM Nayare usa purimatAla nagara meM jeNeva ' 'amohadaMsI' jahAM vaha amoghadarzI 'ujjANe' udyAna thA 'teNeva' vahAM 'samosadeM' samavata hue / 'parisA NiggayA' pariSada prabhukA Agamana sunakara usa bagIce meM pahu~cI / 'rAyA niggao' mahAbala rAjA bhI pahuMcA / 'dhammo kahio' AI huI pariSada evaM rAjA ko prabhu ne zruta- cAritra rUpa dharma kA upadeza diyaa| ' teNaM kAleNaM' dhatyAhi ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' te asa bhane te abhayane viSe 'samaNebhagavaM mahAvIre' zramaNa bhagavAna mahAvIra ' jeNetra pusmitAle NAmaM Nayare' te pustimA nagaramA 'jeNevaamohadaMsI' nayAM te sabheoghadarzI 'ujjANe' mazIyA hato 4 teNeva ' tyAM 'samosaDhe' sabhavasRta thathA ' parisA niggayA' pariSada prabhunuM bhAgabhana sAMgaNIne te jagIyAmAM mahIM thI 'rAyA niggao' mANasa zanna pAzu tyAM payyA 'dhammo kahio ' AvelI pariSad bhane zannane pralu zruta dhAstriya Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam / // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTThe aMtevAsI goyame jAva rAyasaggaM samogADhe, tattha NaM bahave hatthI jAba posai / tae NaM taM purisaM rAyapurisA paDhamaMsi caccaraMsi NisiyAviMti NisiyAvittA aTTa culla piue aggao ghAeMti, ghAitA, kasappahArehiM tAlemANA 2 kalluNaM kAkaNisaMsAI khAveMti, khAvittA ruhirapANaM ca pAeMti 1 / 307 tayAnaMtaraM ca NaM docaMsi caccaraMsi aTU lahumAuyAo aggao ghAeMti, ghAitA0 2, evaM tacce0 aTTha mahApiue0 3, utthe0 aTU mahAmAuyAo 4, paMcame0 puttA 5, chaTTe0 supahA 6, sattame0 jAmAue0 7, aTUse0 dhUyAo 8, navame tu 9, dasame tuiNIo 10, egArase tuyAvaI 11, bArasame tuIo 12, terasame piussiyAvaI 13, causame piussi - yAo 14, paNNarasame mAussiyAvaI 15, solasame mAussiyAo 16, sattarasame mAulA 17, aTThArasame mAuliyAo 18, egUNavIsa me avasesaM mittaNAiNiyagasayaNa saMbaMdhipariyaNaM aggao ghAti, ghAitA kasappahArehiM tAlemANAra kalaNaM kAkamisAI khAveMti, ruhirapANaM ca pAeMti // sU0 5 // 5 'parisA paDigayA rAyAvi gao' rAjA prajA donoM dharmadezanA sunakara apane2 sthAna para vApisa gaye / // sU0 4 // dharmanA upadeza sAdhyo, 'parisA paDigayA rAyAvi gao' zabna anna bhanne dhrmne upadeza sAMbhaLIne peAtAnA sthAnake pAchA gayAM. (su 4) Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute TIkA 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeTa aMtevAsI goyame' jyeSTho'ntevAsI = ziSyaH gautamo 'jAva' yAvat, iha yAvacchabdena - atraiva dvitIyAdhyayane caturthamutrasya vyAkhyAyAM varNitena vidhinA bhagavadAjJAmupAdAya bhikSAnayanArtha purimatAlanagare uccanIcamadhyamakulAni aTaniti saMgrAhyam / 'rAyamaggaM' rAjamArga 'samogADhe' samavagADhaH = samAgataH / ' tattha NaM' tatra khalu 'bahave hatthI' bahUn hastinaH 'jAva pAsa ' yAvat pazyati / atra - yAvacchabdAdidaM draSTavyam - 'anyAMzca tatra bahUnazvAn pazyati / teSAM hastyArUDhAnAmazvArUDhAnAM ca khalu puruSANAM madhyagatamekaM puruSaM pazyati' iti / 1 308 'teNaM kALeNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' usI kAla aura usI samaya 'samaNassa bhagadao mahAvIrassa' zramaNa bhagavAn mahAvIra ke 'jeTTe aMtevAsI goyame' baDe ziSya gautama svAmI jo viziSTa tapasvI the ve dvItIya adhyayana meM varNita vidhi ke anusAra apanI kRta tapasyA kI pAraNA ke nimitta bhagavAna se AjJA lekara bhikSA lAne ke liye purimatAla nagara meM ucca nIca evaM madhyama kuloM ke gharoM meM gocarI ke liye ghUmate hue 'rAyamagaM' rAjamArga para 'samogADhe' A nikale 'tattha NaM bahave hatthI jAva pAsa' vahAM unhoMne aneka hAthiyoM ko ki jina para mahAvata baiThe hue haiM dekhA / isI prakAra aneka ghoDoM ko bhI dekhA / mahAvatoM evaM ghuDasavAroM ke madhya meM eka puruSa ko bhI dekhA | ' teNaM kAleNaM' tyAhi. " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' te asa te sabhayane viSe 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zrabhAtha bhagavAna mahAvIranA 'je aMtevAsI goyame' bhoTA ziSya gautama svAmI je viziSTa tapasvI ane mahAna labdhIdhAraka hatA te khIjA adhyayanamAM vaNu vela vidhi pramANe peAtAnI karelI tapasyAnA pAraNA nimitta bhagavAnanI AjJA laine bhikSA levA mATe puratamAlanagarane viSe ucca nIca ane madhyama kulAnAM gharamAM geAcarI mATe iztA - 32tA ' rAyamagaM' zubhArga para 'samogADhe' mAvyA 4 tattha NaM vahave hatthI jAna pAsara' tyAM bhAgaNa tebho bhane: hAthIkhAne nenA upara bhaDDAvata eThA hatA tene joyA, teja pramANe aneka ghoDAne paNa joyA. mahAvatA ane gheADe 6 zanA panthamAM zreSTha puruSane pazu leyo 'tae NaM taM purisaM rAyapurisA paDhamaMsi Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ci. TIkA, zru0 1, a0 3, abhaMgnasenavarNanam ___'tae NaM' tataH khalu, 'taM purisaM' taM puruSaM 'rAyapurisA' rAjapuruSAH 'paDhamaMsi caccaraMsi' prathame catvare catuSpathe, 'NisiyAviti' nipAdayanti-upavezayanti / 'NisiyAvittA' nipAdya-upavezya, 'aTTa' aSTau 'cullapiue' kSullapitRRn-pitulaghubhrAtRRn , 'aggao' agrataH-tasya puruSasyAgre ityarthaH, 'ghAeMti' ghAtayanti-mArayanti / 'ghAittA' ghAtayitvA, kasappahArehiM kazAmahAraiH, taM puruSaM 'tAlemANA2' tADayantaH 2, 'kaluNaM' karuNam , idaM kriyAvizeSaNamsarodanamityarthaH, 'kAkaNimaMsAI' kAkaNImAMsAni kAkaNIrUpANi tilazaH kRtAni mAMsAni- laghuladhani mAMsakhaNDAni ghAtitAnAM teSAmityarthaH 'khAti' khAdayanti / 'khAvittA' khAdayitvA 'ruhirapANaM ca' rudhirapAnaM ca 'pAeMti' pAya yanti, tasya puruSasya pitulaghubhrAtRNAM raktAni pAyayantItyarthaH / 'taNANaMtaraM ca ___Na' tadanantaraM ca khalu 'docaMsi' dvitIye 'cacaraMsi' catvare catuSpathe, 'aTTa' ___ aSTau, 'lahumAuyAo' laghumAtRkAH laghumAtRH-mAturlaghuyAtaH, 'kAkI' iti 'tae NaM taM purisaM rAyapurisA paDhamaMsi cacarasi NisiyAviti' sAtha meM yaha bhI dekhA ki usa puruSa ko rAjapuruSoM ne prathama cauhadde para beThA diyA hai aura 'NisiyAvittA aTTha cullapiue aggao pAeMti' baiThAkara usI ke samakSa usake pitA ke ATha choTe bhAiyoM ko unhoMne jAna se mAra DAlA / 'ghAittA kasappahArehiM tAlemANA2 kaluNaM kAruNimaMsAI khAti' mAra kara phira unhoM ne kazAoM ke prahAroM se use tADita kiyA tADita karane ke pazcAt karuNa vilApa karate hue usa puruSa ko unhoM ne kAkaNipramANa-tila2 barAbara karake sAre hue una puruSoM ke mAMsa ko khilAyA 'khAvittA ruhirapANaM ca pAeMti' khilAkara bAda meM usake liye phira rudhirakA pAna krvaayaa| 'tayANaMtaraM ca NaM' isake anantara 'doccaMsi cacaraMsi aTTha lahumAuyAo aggao ghAeMti' ve cacaraMsi NisiyAviti' sAthe 5 yure pazyamA puruSa to tene 25puruSoNe prathama soTasa-yA2 22tA 52 aMsArI sIdhe bhane 'NisiyAsittA aTTa cullapiue aggao ghAeMti' mesADIne tenI samakSamA tanA pitAnA 2mA nAnA sAmAna teso tanathI bhArI naioyA 'ghAittA kasappahArehiM tAlemANA 2 kaluNaM kAkaNisaMsAhaM khAti' mArIne pAchI tene yAnA prazithI bhAra bhArI ane pachIthI karUNa vilApa karatA te puruSane teoe talatala jevaDA TukaDA karIne bhAratA puruSAnAM mAMsane 512yu. 'khAdittA ruhirapANaM ca pAeMti' rAvIna pachI zane tene 3dhinu pAna zavyu 'tayANaMtaraM ca Na te pachI 'doccaMsi cacaraMsi aTTha lahumAuyAo aggo ghAaiMti' tene mInala yauTA 52 1 gayA tyAM Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. vipAkazrutte bhASApasiddhAH 'aggao ghAeMti' agrato ghAtayanti / ghAtayitvA taM puruSaM tAsAM laghumAMsakhaNDAni sakaruNaM khAdayanti, rudhiraM ca pAyayantIti samanvayo vodhyaH, evamagre'pi sarvatra catvare samanvayaH / evaM tacce0' evam uktamakAreNa tRtIye'pi catvare 'aTTha' aSTau 'mahApiue' mahApitRkAn pituryeSThabhrAtRRn ityarthaH / agrato ghAtayantI-tyAdi pUrvavat / 'cautthe0' caturthe-catvare 'aTTa mahAmAuyAo' aSTa mahAmAtRkAH mAtujyeSThayAta:-baDImA' iti bhASApasiddhAH, agrato ghAtayantItyAdi pUrvavat / 'paMcame paJcame catvare 'puttA' putrAn , 'chaThe0' paSThe catvare 'suNhA' stupA:-putravadhUH, 'sattame0' saptame catvare 'jAmAue' jAmAtRkAnjAmAtan 'ame0' aSTame catvare 'dhUyAo' duhitA-putrIH, 'navame0' navame catvare 'Nattue' naptRkAn-pautrAn dauhitrAMca, dazame catvare 'NatuiNIo' naptRkI: naptAra eva naptRkAsteSAM bhAryAH naptakyastAH-pautrapatnIH,dauhitrapatlIzva, agrato ghAtayantItyAdi pUrnavat / 'egArase' ekAdaze catvare 'NattuyAvaI' naptRkApatIn-pautrIpatIn dauhitrIpatIMzca, tathA 'vArasame' dvAdaze catvare 'NatuIo navI pautrIH, dauhitrIzca, 'terasa me' trayodaze 'piussiyAvaI pitRSvasRpatIn, 'phUphA'- iti prasidvAn , 'caudasame' caturdaze 'piussiyAo' pitRSvasTaH 'bhuA-phUphI' iti bhASAprasiddhAH, 'paNNarasame' paJcadaze 'mAussiyAvaI' mAtRSvasRpatIn 'mAsA' iti saba ke saba use dvitIya caurAhe para le gaye vahAM veThAkara usake samakSa hI unhoMne ATha jo usakI kAkiyAM thIM una sabako bhArA 'ghAittA' mArakara phira unhoMne usa vyakti ko kazA ke prahAroM se tADita kiyA, pazcAt vilApa karate hae use unhoM ne mArI huI kAkiyoM kA mAMsa tila2 barAbara kara khilAyA aura khUna pilaayaa| "evaM' isI prakAra ve use 'tacce aTTha mahApiue, cautthe aTTha mahAmAuyAo paMcame puttA, chaThe suNDA, sattame jAmAue, aTThame dhUyAo, Navame gattue, dasame NatuiNIo, egArase NatyAvaI, bArasame NattuIo terasame piussiyAvaI, causame piustriyAo, paNNarasame mAussiyAvaI, solasame-mAussiyAo sttrtenI samakSamAM ja te rAjapuruSae te ATha tenI je kAkIo hatI te tamAmane mArI namA dhAittA' bhArIne pachI tamAme te vyatina yAnA prahA2 4. ana te pachI vilApa karatA evA tene teoe mArelI kAkIonAM mAMsanA tala-tala jevaDA 14 // 4Ine 120yA. tathA 3dhira pAyumA pramANe te tacce aTTha mahApiue, cautthe aTTha mahAmAuyAyo, paMcame puttA, chaThe muNhA, sattame jAmAue, ahame . , Navame Nattue, dasame NattuiNIo, egArase NattuyAvaI, vArasame Nattu- terasame piussiyAvaI, cauddasame piussiyAo, paNNarasame mAussiyA Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhamasenavarNanam trajAH, prasiddhAna, 'solasame' SoDaze 'mAussiyAo' mAtRSvasH 'mAsI' iti prasiddhAH, 'sattarasame' saptadaze 'mAulA' mAtulAn 'mAmA' itiprasiddhAn, 'aTThArasame ' aSTAdaze 'mAuliyAo' mAtulAnIH = 'mAmI' iti prasiddhAH, 'egUNavIsa me' ekonaviMzatitame 'avasesa' avazeSaM 'mittaNAiNiya garAyaNasaMbaMdhipariyaNaM' mitrajJAti - nijaka - svajana - sambandhi - parijanam - mitrANi - suhRdaH, jJAtayaH = samAnagonijakAH = pitaro mAtarazca, svajanA: = mAtulaputrAdayaH, sambandhinaH=zvazurasame mAulA, ahArasame mAuliyAo, egUgavIsaise ase mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNaM aggao ghAeMti' tRtIya catvara - ( aneka rAstA jahA~ mile vahAM ) para le gaye, vahAM unhoM ne usI ke samakSa usake ATha pitAke jyeSTha bhAIyoM ko, cauthecauTe para lejAkara usakI ATha baDI mAtAoM ko, pAMcaveM cauTe para lejAkara usake ATha putroM ko chaThaveM coTe para usakI ATha putravadhuoM ko, sAtaveM cauTepara jamAiyoM ko, AThaveM cauTe para putriyoM ko, navameM cauTe para pautroM evaM dauhitroM ko, dazaveM coTe para pautroM aura dauhItroM kI patniyoM ko, gyArahaveM para pautriyoM ke evaM dauhitrayoM ke patiyoMko, bArahaveM para pautrI evaM dauhitrayoM ko, terahaveM para pitA kI bahinoM ke patiyoM (phoM) ko caudaha para pitA kI bahinoM (phUphiyoM) ko pandrahaveM para mausiyoM ke patiyoM (mAsoM) ko, solahaveM para moliyAM ko, sattarahaveM para mAtrAoM ko aThArahaveM para sAmiyoM ko aura unnIsaveM para bAkI aura bhI jo usake mitra - suhRda, jJAti- samAnagotraja, nijaka- mAtApitA, svajana - mAsAputra Adi, vaI, solasame mAussiyAo, sattarasame mAulA, aTThArasame mAuliyAo, guNavIsa me avaselaM mittaNAiNiyagarAyaNa saMbaMdhipariyaNaM aggao vAraMti' trInhe catvara (aneka rastA jyAM bhegA thaya che tyAM ) para laI gayA, tyAM AgaLa teoe tenA samakSa tenA pitAnA ATha moTA bhAiene, ceAthA catvaramAM laI jadane tenI ATha meTI mAtAne, pAMcamA catvara para lai jaine tenA ATha putrane, chaThA catvara para tenI ATha putravadhuone, sAtamA catvara para jamAione, AThamAM thavara para putrIne, navamAM cattara para pautrA---dikarAnA dikarAone, tathA dohitrAne, dayApara pautrA tathA dohitrAnI patnIne agIAramAM para potrie tathA dohitrInA patione khamA para pautri ane dehitriene, terA para pitAnI honA (4) nA patimane (vAmane) zrI mAM para pitAnI naaphAdaene, padaramAM para cAsAne, sAlA para mAsIyAne, sattaramAM para bAkI rahelA khIla tenA bhitra-yuddha, jJAti-sabhAnagotra, nivaDa - bhAtA-pitA, sthana- bhAbhAputra Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 vipAkazrute bAlakAdayaH, parijano= dAsodAsAdiH teSAM samAhAraH tattathA tat sarvAn mitrAdIna ityarthaH ' aggao' agrataH, 'ghAeMti' ghAtayanti, 'ghAitA' ghAtayitvA taM puruSaM 'kasappahArehiM ' kazAprahAraiH, 'tAlemANA2' tADayantaH 2 'kalaNaM' karuNaM 'kAkaNimaMsAI' kAkaNIrUpANi laghulaghUni mAMsAni = mAMsakhaNDAni, 'khAveMti' khAdayanti, 'ruhirapANaM ca ' rudhirapAnaM ca ' pAeMti' pAyayanti // 05 // sambandhI - zvazura ke putra sAle Adi, parijana - dAsadAsI Adi the una saba ko unhoMne usake samakSa mAre aura 'ghAittA kasappahArehiM tAlemANAra kalaNaM kAkaNisaMsAI khAveMti ruhirapANaM ca pAeMti' mAra kara kazA ke prahAroM dvArA use bhI khUba pITA, phira bAda meM burI taraha vilApa karate hue use saba kA bhinnara cauhaTTe para beThA tilara barAbara kara mA~sa khilAyA aura unakA use pAnI ke sthAna para khUna pilAyA / bhAvArtha - janatA ke vApasa cale jAne para bhagavAn ke bar3e ziSya zrI gautama svAmI jo viziSTa tapasvI the apane sthAna se uThe aura uThakara prabhu ke nikaTa Aye / Akara prArthanA kI ki - he bhadaMta ! Aja chaha ke pAraNe maiM Apa se purimatAla nagara meM bhikSAcaryA ke nimitta jAne kI AjJA cAhatA hU~ / prabhu ne gautama kI prArthanA svIkAra kara purimatAla nagara meM jAne kI AjJA pradAna kI / AjJA prApta karate hI gautama amoghadarzI udyAna se calakara bhikSA ke liye puritamAla meM Aye / u~ca nIca evaM madhyama kulo meM paryaTana mAhi, saMbaMdhI- sasarAnA putra ( sAjA ) mAhi, parinna -hAsa- hAsI Adi ne itAM te tabhAsane te vyastinI samakSamAM bhAryA bhane ' ghAitA kasappahArehiM tAlemANA 2 kaluNaM kAkaNimaMsAI khAveMti ruhirapANaM ca pAeMti' bhArIne DoyaDAnA ahAradvArA tene paNa khUba pITaceA-mAryAM, pachIthI khUba bhUMDI rIte vilApa karatA tene jUdA jUdA cauTA para besArIne tala-tala kharAkhara karIne tenuM mAMsa khavarAvyuM ane tene pANI pIvA devAne khale teonuM rUdhira pAyuM. bhAvA --mANusA pAchA gayA pachI bhagavAnanAM moTA ziSya zrI gautamasvAmI je viziSTa tapasvI hatA, te peAtAnA sthAnathI uThayA ane prabhunI najIka AvyA, AvIne prAnA karI ke bhadanta ! chaThThanA pAraNAnA nimitte huM purimatA nagaramAM bhikSAcaryAM karavA javA mATenI ApanI AjJA cAhuM chuM. prabhue gautamanI prArthanA kArIne purimatAla nagaramAM javAnI AjJA ApI. AjJA meLavIne gautama amedhadazI IcAmAMthI nIkalIne bhikSA mATe purimatAla nagaramAM AvyA, UMca-nIca ane madhyama Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavapRcchA // mUlam // tae NaM se bhagavao goyamassa taM purisaM pAsittA ayameyArUve ajjhathie5 saMkappe samuppaNNe jAva taheva Niggae0, evaM vayAsI-evaM khalu ahaM bhaMte! 0 se NaM bhaMte ! purise puvabhave ke AsI jAva viharai // sU0 6 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'se' tasya 'bhagavao goyamassa' bhagavato gautamasya 'taM purisaM pAsittA' taM puruSaM dRSTvA 'ayameyArUve' karate hue jaba ve rAjamArga para Aye to vahAM unhoMne aneka hAthI aura ghoDoM ko saba sAja-bAja se saje hue dekhA / sAtha meM mahAvata aura ghuDasavAroM ke bIca meM eka aisA bhI vyakti una kI dRSTi meM AyA jise rAjapuruSa vahAM ke 19 cohaTToM para kramazaH biThAbiThAkara eka eka cauhaTTe para usake hI samakSa usake kAkA Adi se lekara parijanoM taka kI hatyA kara una kA mAMsa tila2 barAbara kara ke use khilAte the aura pAnI ke sthAna para unakA loha pilAte the / jaba2 yaha nahIM khAtA to ve ise koDoM dvArA itanI burI taraha pITate ki vecArA adhamarA ho jAtA thaa| mAra paDate samaya yaha baDI burI rIti se ki jise sunakara dayA AjAya cillAtA-rotA aura billAtA thA // sU0 5 // kulemAM pharIne jyAre te rAjamArga para AvyA to tyAM temaNe aneka hAthI ane gheDAone sarva sAjathI sajelA joyA, sAthe mahAvata ane gheDesvArenI vacamAM eka evI paNa vyakti temanA jovAmAM AvI ke jene rAjapuruSe tyAMnA 19 cauTA para kramaza: besADIne eka eka cauTApara tenI samakSamAM tenA kAkA AdithI laIne parijananI hatyA karIne teonAM mAMsanA tala tala barAbara kaTakA karIne tene khavarAvatA hatA, ane pANInA ThekANe teonuM rUdhira-lehI pAtA hatA, jyAre te na khAte pItte tyAre tene keyaDAthI bahuja burI rIte mAratA hatA ke jethI te bicAre ardhamaraNatulya thaI jato. mAra paDavA samaye te bhAre bhuMDI rIte ke jene sAMbhaLIne dayA AvI jAya tema cilAte te ane bila-bila karatA hatA. (sU) 5) Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 vipAkazrute ayametadrUpa vakSyamANasvarUpaH 'ajjhasthie 5' AdhyAtmikaH, atremAni catvAri padAni vijJeyAni-ciMtie, kappie, patthie, maNogae' iti / cintitaH, kalpitaH, prArthitaH, manogataH, 'ajjhathie' ityAdInAM paJcAnAM padAnAM vyAkhyA prathamAdhyayane dvAdazasUtre kRtA / 'saMkappe' saMkalpaH vicAraH 'samuppaNNe' samutpannaH / 'jAva taheva Niggae' yAvat tathaiva nirgataH-yathA'traiva dvitIyAdhyayane paJcamasUtre varNitastathA nirgata ityarthaH / tathA ca-atra yAvacchabdenaivaM draSTavyam'aho ! khalu ayaM puruSaH purApurANAnAM duzcInAM duSpatikrAntAnAmazubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavan viharati, na me dRSTA narakA vA nairayikA vA, pratyakSaM khallu ayaM puruSaH narakapratirUpikAM vedanAM vedayatIti kRtvA purimatAlanagare uccanIcamadhyamakuleSu yAvat aTan yathAparyAptaM samudAna-bhaikSaM gRhNAti, gRhItvA purimatAlanagarasya madhyamadhyena nirgtH| . 'tae NaM bhagavao goyamassa0' ityaadi| ___'tae NaM bhagavao goyamassa' bhagavAn gautama ko 'taM purisaM pAsittA' usa puruSa ko dekhakara 'ayameyArUve ajjhatthie5 samuppaNNe jAva taheva Niggae' AdhyAtmika cintita, kalpita, prArthita evaM manogata saMkalpa isa vidhi se 5 pAMca prakAra kA vicAra udbhata huaa| aho ! Azcarya hai yaha puruSa pUrvabhava meM upArjita prAcIna duzcIrNa duSpratikrAnta aise azubhatama pApamaya kRta karmoM kA pApasvarUpa hI phala bhoga rahA hai, na to maiMne naraka dekhe aura na nArakI hI dekhe, parantu isakI vedanA dekhakara aisA hI mAlUma paDatA hai ki pratyakSarUpa meM narakakI jaisI vedanA kA yaha anubhava kara rahA hai| ima prakAra vicAra kara ve usa purimatAla nagara se ucca nIca kulAdikoM se yathAparyApta bhikSA prAptakara apane sthAna para vApisa Agaye / Ate 'tae NaM bhagavao goyamassa.' tyA 'tae NaM bhagavao goyamassa' magavAn gautamane 'taM purisaM pAsittA' te purUSane nidhana 'ayameyArUve ajjhathie5 samuppaNNe0 jAva taheba Niggae' AdhyAtmika, cintita, kalpita, pAthita ane mane gata saMka95, A vidhithI pAMca prakArano vicAra utpanna thaye-aho Azcarya che ke A puruSa pUrvabhavamAM saMcaya karelAM prAcIna jUnA duzcINuM dupratikAna evA azubhatama pApamaya karelAM karmonAM pApa svarUpaja phaLane bhegevI rahyo che. meM naraka joyAM nathI temaja nArakInA Ivene paNa joyA nathI paraMtu A mANasanI vedanA-pIDA jotAMja evuM jaNAya che ke pratyakSa rUpamAM nakkanA jevI ja vedanA-pIDAno anubhava - karI rahela che. A pramANe vicAra karIne te purimatAla nagaramAMthI UMca-nIca kulemAMthI paryApta bhikSA meLavIne potAnA sthAna para pAchA AvI gayA, AvIne te jayAM Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavapRcchA . 315 nirgatya yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM yAvat bhikSA pratidarzayati, pratidarya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM bandate namasyati, vanditvA namasyitvA, 'evaM bayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt uktavAn / 'evaM khalu ahaM bhaMte !' evaM khalu ahaM bhadanta ! 0=he bhadanta ! yuSmAbhirabhyanujJAtaH san purimatAlanagaraM bhikSAnayanArthamanupraviSTo'haM rAjamArge catvare catvare rAjapuruSaistADayamAnamekaM puruSaM narakapatirUpikAM vedanAM vedayantamapazyam / ityuktvA gautamo bhagavantaM pRcchati-'se NaM bhaMte ! purisaM' sa khalu he bhadanta ! puruSaH 'punvabhave ke AsI' pUrvabhave ka AsIt ? 'jAva viharai' yAvad viharati / atra yAvacchabdena prathamAdhyayanoktatrayodazasUtrasthapATho draSTavyaH / keSAM pUrvakRtapApakarmaNAM phalaM pratyanubhavan viharatIti saMkSiptArthaH // 0 6 // hI ve vahAM pahuMce jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the, vaMdanA namaskAra kara prAptatikSA prabhu ko dikhalAyI / dikhalAkara phira .. vaMdanA namaskAra kara prabhu se 'evaM vayAsI' isaprakAra kahane lage ki'evaM khalu ahaM bhaMte he bhadanta ! Apa se AjJA pAkara Aja maiM purimatAla nagara meM bhikSA lene ke liye gayA thA / jyoM hI maiM rAjamArga para AyA to vahAM pratyeka catuSpatha (cAra rAste) para rAjapuruSoMdvArA pITA jAtA eka puruSa dekhA-jo naraka jaisI vedanA bhoga rahA thA / isa prakAra kahakara gautama ne bhagavAna se pUchA "se NaM bhaMte purise putvabhave ke AsI' he bhadanta ! yaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA / 'jAva viharai' yaha kina pUrvakRta pApa karmoM kA isa prakAra kA phala bhoga rahA hai ? / zramaNa bhagavAna mahAvIra birAjamAna hatA tyAM pahoMcyA. vaMdanA namaskAra karI lAvelI mikSA prabhune tAvI. pachI 2 vahana nmH||2 4Ine prabhune ' evaM vayAsI' se pramANe 4 saya ' evaM khalu ahaM bhaMte ' mahanta ! mApanI pAsethI mAjJA meLavIne Aja huM purimatAla nagaramAM bhikSA levA mATe gaye hato, jyAM huM rAjamArga para AvyuM te tyAM AgaLa dareka cAra rastA para rAjapuruSa jene mAratA hatA te eka puruSa je, je narakanA jevI vedanA bhegavI rahyo hato A pramANe kahIne sApAnane gautama pUcyu- se NaM bhaMte purise puvvabhave ke AsI' mahanta ! te puruSa pUrva sabhA e to ? 'jAva viharai' te 4yA pUrvakRta pApabhAnu mA prakAre phaLa bhogavI rahyo che.? Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkazrute // mUlam // evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse purimatAle NAma jayare hotthA, riddha0 3 / tattha NaM purimatAle udaye NAmaM rAyA hotthA, . mhyaa0| tattha NaM purimatAle ninnae NAmaM aMDayavANiyae hotthA, aDDhe0 jAva aparibhUe, ahammie jAva duppddiyaannNde| tassa NaM niNNayasta aMDayavANiyassa bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA kallAkaliM kodAliyAo ya patthie ya paDie ya geNhaMti, geNhittA purimatAlassa jayarassa pariperaMte subahue - kAgiaMDae ya ghUiaMDae ya pArevaiaMDae ya TihibhiaMDae ya bagiaMDae ya maUriaMDae ya kukkuDiaMDae ya, aNNesiM bhAvArtha-durdazAsaMpanna usa vyakti ko dekhakara gautama svAmI ko aneka prakAra ke vicAra utpanna hone lage / ve vahAM se yathAparyApta bhikSA prApta kara vApisa apane sthAna para Aye aura Ate hI jo kucha bhikSA meM milA thA use prabhu ko dikhalAyA / vaMdanA namaskAra karane ke anaMtara usa puruSa para bItatI huI vaha saba ghaTanA prabhu se nivedana kI / nivedana karane ke pazcAt prabhu se unhoMne yaha bhI pUchA ki-he prabho ! isa prakAra naraka jaisI durdazA kA pAtra yaha vyakti kina upArjita karmoM ke udya se ho rahA hai / pUrvabhava meM yaha kauna thA // sU0 6 // bhAvArtha-durdazAne pAmela te vyakitane joIne gautama svAmIne aneka prakAranA vicAre utpanna thavA lAgyA. te nagaramAMthI je maLe te bhikSAne laIne pAchA pitAnA sthAna para AvyA, ane AvatAM ja je kAMI bhikSA lAvyA hatA te prabhune batAvI, pachI vaMdanA-namaskAra karyA bAda, temaNe je du:khI vyakitane joyela ane tenA para je vItatI hatI te tamAma hakIkata prabhu pAse nivedana karI, nivedana karyA pachI prabhune temaNe e ke pUchayuM ke-he prabhu! AvI narakanA jevI durdazAne pAmela A vyakita kayA saMcaya karmonA udayathI. AvuM phaLa bhegavI rahela che? pUrvabhavamAM te koNa hato ? (sU) Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenasya pUrvabhavavarNanam ceva bahUNaM jalayara-thalayara-khahayaramAINaM aMDAiM geNhaMti, geNhittA patthiyapaDigAiM bhareMti, bharittA jeNeva niNNae aMDavANiyae teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA niNayassa aMDavANiyassa uvaNeti / / tae NaM tassa niNNayassa bahave purisA kAgiaMDae ya jAva kukkuDiaMDae ya aNNesiM ca bahUNaM jala-thala-khayaramAINaM aMDae tavaesu ya kaMDaesu ya bhajaNaesu ya iMgAlesu ya talaMti bhajati sollaMti, talittA bhajittA sollittA ya rAyamaggaMsi aMtarAvaNaMsi aMDayapaNieNaM vitiM kappelANA vihrNti| appaNovi ya NaM se niNNae aMDavANiyae tehiM bahUhi kAiaMDaehi ya jAva kukkuDiaMDaehi ya taliehi bhajiehi solliehi suraM ca 5 AsAemANe 4 viharai // sU0 7 // TIkA bhagavAnAha-'evaM khalu goyamA !' ityAdi / 'evaM khalu goyamA !'' evaM khalu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheba jaMbUdIve dIve bhArahe vAse purimatAle NAmaM Nayare hotthA' tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe ___ dvIpe bhArate varSe purimatAlanAmakaM nagaramAsIt / tat kIdRzamityAha-'riddha0 ___evaM khalu goyamA0 ' ityAdi / - bhagavAnne kahA 'goyamA !' he gautama ! tumane jo pUchA hai usakA samAdhAna isa prakAra hai- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse purimatAle NAma Nayare hotthA ridra0' isa jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM purimatAla nAmakA 'evaM khalu goyamA' tyAle. bhagavAna yu 'goyamA' gItama! tame 2 37yu cha tenu samAdhAna mA pramANe cha- teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te 4.6 bhane te samayane viSe 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse purimatAle NAmaM Nayare hotthA riddha0' mA jabUdvIpana bharatakSetramAM purimatAla nAmanuM eka nagara hatuM, te gaganaparzI aneka Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 vipAkazrute ityAdi / 'riddhatthimiya samiddhe' RddhastimitasamRddham, RddhaM nabhaHsparzivahulaprAsAdayuktaM bahulajanasaMkulaM ca stimitaM = svaparacakrabhayarahitam, samRddham dhanadhAnyAdipUrNa padatrayasya karmadhArayaH / vibhavavistIrNe zAntisampannaM cetyarthaH / 'tattha NaM purimatAle ' tatra khalu purimatAlanagare 'udaye NAmaM rAyA' udayo nAma rAjA 'hotthA' AsIt, sa kIdRza: ? ityAha- 'mahayA0 ? mahAhimavanmahAmalayamandara mahendrasAraH / ' tattha NaM purimatAle' tatra khalu purimatAle nagare 'nimna NAmaM aMDayavANiyae' nirnayo nAma aNDakavANijaka:- aNDAnyevANDakAni, tepAM vANijakaH vyApArI 'hotthA' AsIt / sa kIdRza: ? ityAha- 'aDDhe jAva aparibhUe' ityAdi, ADhyo yAvadaparibhUtaH, tatra - ADhacaH = dhanasampannaH, yAbad aparibhUtaH=parakRta parAbhavarahita: ' ahammie jAva duppaDiyANaMde' adhArmiko yAvad duSpratyAnandaH / eSAM padAnAM vyAkhyA'traiva prathamAdhyayane caturdazasUtre gatA / nagara thA / yaha gaganasparzI aneka prAsAdoM se yukta aura aneka janoM se saMkula thA / svacakra aura paracakrakA yahAM bhaya nahIM thA | evaM dhAnyAdika se yaha sadA paripUrNa rahatA thA / ' tattha NaM purimatAle . udaye NAmaM rAyA hotthA' vahIM purimatAla nagara meM udaya nAmakA eka rAjA thA / vaha rAjA kaisA thA so kahate hai 'mahayA0' viziSTa zakti evaM bala se saMpanna thA / 'tattha NaM purimatAle ninnae NAmaM aMDayavANiyae hotthA' usI purimatAla nagara meM eka nirnaya nAmakA vyApArI thA / . isake yahAM aMDoM kA vyApAra hotA thA / 'aDDhe0 jAva aparibhUe' yaha dhanazAlI thA, sAtha meM parakRta parAbhava se bhI rahita thA / 'ahammie jAtra duSpaDiyANaMde' adhArmika eka naMbara kA thA / saMtoSa aura zAMti se rahita thA, yaha dUsaroM ko duHkha pahuMcAne meM hI Ananda mAnatA thA / mahelethI yukata aneka vastIthI vyApta hatuM, svacakra ane paracakrane tyAM bhaya na ito, dhana ane dhAnyathI hamezAM te yUrya tu . ' tattha NaM purimatAle udaye 'NAmaM rAyA hotthA' tyAM puzmitAsa nagaramA udaya nAmano me zanta te. te zanna devo hato, te uDe che. 'mahayA0 ' viziSTa zakti bhane jasa saMpanna ho 4 aDDhe0 jAva aparibhUe ' te dhanavAna Dato, sAthai bhIma zreSTha yAgu teneo yazalava zrI zaDe teveo hate! ' ahammie jAva duppaDiyANaMde ' adharmabhAM pUrI to arthAt pahelA naMbaraneA hato. sa MtoSa ane zAMtithI rahita hato, ane te bIjA jIvAne du:kha `McADavAmAMja Ananda mAnato hato. " Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasena pUrvabhavavarNanam .... 'tassa ' tasya khalu "niNNayassa' nirnayasya 'aMDayavANiyarasa' aNDakavANijakasya 'vahave purisA' vahavaH puruSAH 'diNNabhaibhattaveyaNA dattabhRtibhaktavetanAH-dattaM bhRtibhaktarUpaM vetanaM yeSAM te. tathA, tatra bhRtiH-dravyAdi, bhaktam = anAdi / 'kallAkaliM' kalyAkalye-anudinamityarthaH 'kohAliyAo ya' kuddAlikAH 'kudAlI' iti bhaassaaprsiddhaaH| patthie ya' patthikAH vaMzadalikanirmitabhAjanAni 'TokarI' iti bhApAyAm , 'paDie ya' paTikAH vastrikAH vastranirmitabhAjanAni 'thailA' iti prasiddhAH, 'geNhaMti' gRhNanti, 'gehittA purimatAlassa Nayarassa' gRhItvA purimatAlasya nagarasya 'pariperaMte' pariparyante samIpe 'suvahue' subahUni, 'kAgi-aMDae ya' kAkANDakAni-kAkyA aNDakAni ca 'ghUI-aMDae ya' ghUkANDakAni ghUkyA: ulUkyA aNDakAni ca, 'pArevai-Tihibhi-bagi-maUrikukkuDi-aMDae ya' pArAvatANDakAni, TiTTibhANDakAni, vakANDakAni, mayUrA 'tassa NaM niNNassa aMDayavANiyarasa vahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA' usa nirnaya aMDavyApArI ke pAsa aise kitaneka puruSa the, jinheM isakI tarapha se dravyAdirUpa bhRti evaM annAdirUpa bhakta vetana meM prApta hotA thA / 'kallAkalli ko dAliyAo ya patthie ya paDie ya geNhaMti' pratidina kudAlI TokarI evaM thailA lete the 'geNhittA' le lekara 'purimatAlassa gayarassa pariperaMte' purimatAla nagara ke AsapAsa cAroM ora phirate rahate aura 'kAga-aMDae ya ghUiaMDae ya, pArevai-aMDae ya TiTibhi-aMDae ya, bagI- aMDae ya, maUrI-ar3ae ya, kukkuDi-aMDae ya' aNNesiM ceva bahaNaM jalayara-thalayara--khahayara-mAINaM aMDAI gehaMti' kauvI ke aMDoM ko, ullU ke aMDoM ko, kabUtarI ke aMDoM ko, TiTibhI ke aMDoM ko, bagulI ke aMDoM ko, mayUrI ke aMDoM ko, murgI ke aMDoM ko, tassa NaM NiNNayassa aMDayavANiyassa bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA' te nirnaya aMDa-IDAnA vepArInA pAse evA keTalAka puruSe hatA ke -jeone tenA taraphathI dravyAdirUpa bhUti eTale ke annAdirUpa khAvAnA padArtho, vetana-pagArarUpe maLatA tA. 'kallAkalli kohAliyAo ya patthie ya paDie ya geNhaMti' bheza hAjI TopI bhane thesA detA 'geNDittA' ne 'purimatAlassa gayarassa pariperaMte' pusmitAla nAranI bhAsapAsa sAre ta26 52tA utA bhane 'kAgiaMDae ya, ghUiaMDae ya, pArevaiaMDae ya, TiTibhiaMDae ya, vagIaMDae ya, maUriaMDae. ya, kukkuDiaMDae ya, aNNesiM ceva vahUNaM jalayara-thalayara-khayaramAINaM aMDAiM geNhaMti' kAgaDInAM IDA, ghuvaDanAM IDA, kabUtaranAM I DAM, Tibhi--kAbara jevuM prANa tene IDA, bagalIne IDAM, meraDInAM IMDAM, maraghInA IDAM tathA bIjA jalacara, thalacara ane Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 vipAkazrute NDakAni, kukkuTANDakAni ca, 'aNNesiM ceva vahaNaM' anyeSAM caiva bahUnAM 'jalayarathalayara-khahayara-mAINaM' jalacara-sthalacara-khecarAdInAm , 'aMDAI' aNDAni 'geNDeti' gRhNanti / 'geNhittA' gRhItvA 'patthiyapaDigAI' patthikApaTikA: vaMzadalikanirmitabhAjanAni vastranirmitabhAjanAni ca bhareMti'bharanti puurynti| 'bharittA' bhRtvA pUrayitvA, jeNeva' yatraiva 'NiNNae' nirnayaH 'aDivANiyae' aNDavANijakaH, 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti, 'uvAcchittA' upAgatya 'NiNNayassa aMDavANiyassa' nirnayasyANDavANijakasya 'uvaNeti' upanayanti-purataH sthApayanti / __ 'tae NaM tassa aMDavANiyassa vahave purisA' tataH khalu tasya nirnayasyANDavANijakasya bahavaH puruSAH 'diNNabhaibhattaveyaNA' dattabhRtibhaktavetanAH 'vahue kAiaMDae ya jAva kukkuDiaMDae ya aNNesiMca vahaNaM jala-thala-khahayaramAINaM aMDae' bahUni kAkANDakAni ca, yAvat kukkuTANDakAni ca, anyeSAM ca vahUnAM jala-stha-lakhecarAdInAmaNDakAni 'tavaemu ya' tapakepu' tavA' ititathA aura bhI jalacara, thalacara evaM khecara Adi pakSiyoM ke aMDoM ko DhUMDha2 kara grahaNa kara lete aura 'geNhittA patthiyapaDigAiM bhareMti' milane para apanI2 TokariyoM meM apane2 thelI meM bhara liyA karate the| 'bharittA jeNeva NiNNae aMDavANiyae teNeva uvAgacchaMti' aura bhara kara niya aMDavyApArI ke yahA~ le Ate 'uvAgacchittA NiNNayassa aMDavANiyassa uvaNeti' evaM lAkara usa aMDavyApArI ko sauMpa dete / _ 'tae NaM tassa NiNNayassa bahave purisA' usa nirnaya vyApArI ke yahAM aise bhI aura kaI manuSya kAma para niyukta the jo 'kAi-aMDae ya jAva kukkuDiaMDae ya aNNesiM ca vahUrNa jala-thala-khayara-mAINaM aMDae' una kauvI Adi ke aMDoM ko evaM jala, thala aura khecara AdikoM ke aMDoM ko 'tavaesu ya' tavoM para rakhakara 'kaMDuesu ya' kaDAhiyo meM meya2 mA pakSiyAna ne nyA tyAMthI zIdhI-zAdhAna bhagavatA bhane 'geNDittA patthiyapaDigAI bharati megA sAdhana yotAnI sAtha sA TopIyomA thevAmAmA maratA tA 'bharittA jeNeva NiNNae aMDavANiyae teNeva uvAgacchaMti' bhane marIne pachI nirnayAnA vepArIne 32 sAvatA tA. 'uvAgacchittA NiNNayassa aMDavANiyassa uvaNeti' mane te nA vepArIne sAMpI hetA tA. 'tae NaM tassa NiNNayassa vahave purisA' ta ninaya vepArIne tyAM mevA bhAsAne Ama52 gAudA tAremA 'kAiaMDae ya jAva kukkuDiaMDae ya aNNesiMca bahUNaM aMDae' te 1131 mAhinA ma tayA sa. thara bhane meyara mAhi pakSiyonA mAne. 'tavaesu ya tApAmA rAmAna 'kaMDaema' Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,a0 3, abhagnasena pUrvabhavavarNanam 321 bhASAprasiddheSu talanapAtreSu ca, 'kaMDaesu ya' kandukeSu ca kaTAheSu 'bhajaNaesu ya' bharjanakeSu bharjanapAtreSu ca, 'iMgAlesu ya' aGgAreSu ca=nidhUmeSu kASThAgniSu 'talaMti' talayanti 'bhanjeti' bharjayanti, 'sollaMti' pacanti-aGgAropari pacantItyarthaH / 'talittA, bhajjittA, sollittA ya' talayitvA bharjayitvA paktvA ca, "rAyamagaMsi' rAjamArge 'aMtarAvaNaMsi' antarApaNe haTTasya krayyazAlAyAm 'aMDayapaNieNaM' aNDakapaNyena aNDavikrayeNa 'vittiM kappemANA viharaMti' vRtti kalpayanto viharanti / 'appaNAvi ya NaM se' AtmanA'pi ca-svayamapi ca khalu sa 'NiNNae aMDavANiyae' nirnayanAmako'NDavANijaka:-' tehiM / tai tyAnItaH, 'bahuhiM kAiaMDaehi ya jAva kukkuDiaMDaehi ya' vahubhiH kAkyA aNDakaizca yAvat kukkuTyA aNDakaizca 'taliehiM' talitaH, 'bhajjiehiM' bharjitaiH, 'solliehiM' pakvaiH saha 'suraM ca ' surAM-madirAM nAnAvidhAM ca, 'AsAemANe' AsvAdayan , atra visvAdayan paribhAjayan paribhuJjAnaH, iti saMgrAhyam 'viharai' viharati // sU0 7 // rakhakara 'bhajaNaemu ya muMjane ke pAtra meM rakhakara 'iMgAlesu ya aura aMgAro para rakhakara 'taleti' bhajjati, sollaMti' talate the, bhuMjate the, aura pakAte the, talittA bhajjittA solitA ya' talakara bhuMjakara aura pakA kara phira ve unheM 'rAyamagaMsi' rAjamArga para aMtarAvarNasi' dukAnoM ke bhItara rakhakara vecate the, isa prakAra 'aMDayapaNieNaM vittiM kappemANA viharati' aMDoM kI vikrI se ve apanI AjIvikA calAte the / 'appaNAdi ya NaM se NiNNae aMDavANiyae tehiM bahUhi kAi-aMDaehi ya jAva kukkuDi-aMDaehi ya taliehiM bhanjiehiM solliehiM suraMca5 AsAemANe4 viharaI' vaha nirnaya vyApArI svayaM bhI una aneka kauvI se lekara kukkuDI-murgI Adi ke aMDoM ke sAtha2 jaba ki ve talakara bhuMjakara aura pakAkara taiyAra 4mAmA mA 'bhajjaNaemu ya' muMvAnA pAtramA bhAna ' iMgAlesu ya' bhane m||2 52 rAbhAna ' taleMti bhajati sollaMti' edu bhUta bhane 545 tA ' talittA bhajjittA sollittA ya' tIna; sune tathA 5vIna pachI te rAyamagaMsi' bhArga52 aMtarAvaNaMsimAnAmA rAbhAna veyatA utA. mA pramANe 'aMDayapaNieNaM vittiM kappemANA viharaMti' mAnA vepArathI te potAnI mAvi yasabApatA hutA. ' appaNAvi ya NaM se jiNNae aMDavANiyae tehiM bahUhiM kAiaMDaehi ya jAva kukkuDiaMDaehi ya taliehiM bhajjiehiM solliehi suraM ca5 AsAemANe4 viharai' te nirnaya vyApArI pAte 5 te kAgaDI AdinA IDAo je taLIne sekIne tathA pakAvIne taiyAra karAelAM Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 : vipAkazrute kara diye jAte the unake sAtha aneka prakAra kI madirA kA sevana Adi karatA huA apanA samaya bItAtA thA // bhAvArtha-gautama ke prazna kA samAdhAna karane ke liye prabhune isa prakAra kahA- isa jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM purimatAla nAma kA eka nagara thA / isameM eka rAjA rahatA thaa| jisakA nAma udaya thaa| yahAM eka vyApArI rahatA thA / isakA nAma nirnaya thA / isake yahAM aMDoM kA vyApAra thA / aMDoM kA saMgraha karane ke liye isake yahAM aneka naukara cAkara niyukta the / ve pratidina TokarI evaM kothalA lekara nagara ke bAhara hI Asa pAsa aMDoM ke anveSaNa ke liye ghUmA karate aura jahAM jise jo bhI aMDe milate unheM uThAkara apanIra TokarI yA kothaloM meM bhara liyA karate / kaI naukara aise bhI the jo una saba aMDoM ko talate the, muMjate the aura pakAte the / aura una saba ko lekara bAjAra meM dukAnoM ke andara rakhakara becate the| isa prakAra una saba kI bharaNa poSaNa kI vRtti unakI vikrI kI Aya se calA karatI thI / nirnaya vyApArI bhI ina tale hue bhuMje hue evaM pakAye hue aMDoM ke sAtha2 aneka prakAra kI madirA kA bhogopabhoga karatA huvA apanA samaya bItAtA thA // sU0 7 // maLatAM tenI sAthe aneka prakAranI madirA-dArU AdinuM sevana karIne pitAno samaya vItAvato hate bhAvArtha-gotamanA praznanuM samAdhAna karavA mATe prabhue A pramANe kahyuMA jaMbUdvIpanA bharatakSetramAM purimatAla nAmanuM nagara hatuM, temAM eka rAjA rahe ho jenuM nAma udaya hatuM. tyAM eka vepArI rahetuM hatuM tenuM nAma niya hatuM. tene tyAM IDAono vepAra hate. IMDAono saMgraha karavA mATe tene tyAM aneka nekara cAkara rAkhavAmAM AvyA hatA, teo hamezAM TepalA ane kothaLAo laIne nagaranI bahAra AsapAsa IDAonI zodhamAM pharatA hatA ane je ThekANethI jene je koI prANInAM IMDAM maLatAM tene laIne potAnI TepalIomAM athavA te kothaLAmAM bharI letA hatA. keTalAka evA nekara paNa hatA ke jeo tamAma IDAMone laIne bajAramAM dukAnonI aMdara rAkhIne vecatA hatA, A pramANe te tamAma mANasanI bharaNa-poSaNanI goThavaNa te vepAranI AvakamAMthI cAlatI hatI. nirnaya vepArI paNa e taLelAM zekelAM ane pakAvelAM IMDAonI sAthe aneka prakAranI madirA-dArUne bhoga-upalega karate thake pitAne samaya vitAva ha. (sU) 7) Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 3, abhagnasena pUrvabhavavarNanam // mUlam // tae NaM se NiNNae aMDayavANiyae eyakamme 4 subahu pAvaM samajjiNittA evaM vAsasahassaM paramAuM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA taccA puDhavIe ukkosaM sattasAgarovamaDiiesa raiesa raiyattAe uvavaNNe / se NaM tAo anaMtaraM ubafeat sea sAlADavI corapallIe vijayassa coraseNAvaissa khaMdasi bhAriyAe kucchisi puttattAe uvavaNNe // sU0 8 // TIkA 'ta NaM' ityAdi / 'tara NaM se NiNNae aNDavANiyae' tataH khalu sa nirnayo'NDakavANijakaH, 'eyakamme' etatkarmA=aNDakasaMgrahavikraya karmakaraNazIlaH, atra - 'eyapahANe, eyatrijje, eyasamAyAre' iti padatrayaM saMgrAhyam etatmadhAnaH ' = aNDakasaMgrahavikrayatatparaH, etadvidya : = aNDakasaMgrahavikrayAcaraNaniSTaH, etatsamAcAraH=aNDakakrayavikrayasamAcaraNatatparaH, 'subahu pAvaM, ghoraM pApakarma 'samajji - NittA' samaya upArjitaM kRtvA 'egaM vAsasahassa' ekaM varSasahasraM 'paramAuM' paramAyuSkaM = utkRSTamAyuH 'pAlaittA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' 'tara NaM se giNNae0' ityAdi / 'tae NaM se NiNNae aMDayavANiyae' isa prakAra usa nirnaya aMDavyApArI ne ki jisakA 'eyakamme4' aMDoM kA vyApAra karanA Adi aura svayaM bhI unakA khAne pIne meM upayoga karanA yahI eka jIvanabhara taka karma rahA 'subahu pAtraM samajjiNittA' aneka prakAra ke pApakarmoM kA upArjana karake 'egaM vAsasahassa' eka hajAra varSa kI 'paramAuM pAlaittA' utkRSTa apanI Ayu samApta kara vaha jaba 'kAlamAse kAlaM kiyA' kAlamAsa meM marA taba ' taccAe puDhavIe' tRtIya pRthivI ke 'ukkosaM ' 32.3 6 tae NaM se NiNNae ' tyAhi. tae NaM se NiNNae aMDayavANiyae' mA pramANe te nirnaya DAnA vepArI 'eyakamme4 ' ddaa| vepAra vA vagere bhane pote yazu bhAvA-pIvAmAM . teno upayoga 12ve| gona me vanabhara sudhIrma ra ' subahu pAtraM samajji - NittA' bhane prAnAM pApabhenA saMyaya - bhejavIne ' egaM vAsasahassaM ' hunnara varSAnI 'paramAuM pAlaittA ' utsRSTa potAnI AyuSya yUrI urIne te nyAre kAlamAse kAlaM kiccA ' sabhAsabhAM bhara pAbhyeo tyAre ' taccAe puDhavIe' 6 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 vipAkazrute kAlamAse kAlaM kRtvA taccAe puDhavIe' tRtIyasyAM pRthivyAm 'ukosaM' utkarSataH 'sattasAgarovamaTTiiesu' saptasAgaropamasthitikeSu Neraiesu' nairayikeSu 'NeraittAe' nairayikatayA 'uvavaNNe' utpannaH / 'se NaM sa khalu 'tAoM tasyAH tRtIyapRthivyAH, 'aNaMtaraM' anantaraM 'ubAhittA' udvartya=niHsRtya 'iheva' ihaiva 'sAlADavIe' zAlATavyAM 'corapallIe' corapallyAM 'vijayassa coraseNAvaissa' vijayasya corasenApateH 'khaMdasirIe bhAriyAe' skandazrInAmnyA bhAryAyAH 'kucchisi kukSau 'puttattAe' putratayA 'ucadaNNe utpannaH // 0 8 // sattasAgarovamaTiiesu Neraiemu NeraiyattAe unavaNNe' utkRSTa sAta sAgara kI sthitivAle naraka meM nArakI kI paryAya se utpanna huA 'se NaM tAo aNaMtaraM ubaTTittA vahAM kI sthiti pUrNa bhoga kara jaba vaha vahAM se nikalA to 'iheva sAlADavIe corapallIe vijayassa coraseNAvaissa khaMdasirIe bhAriyAe kucchiMsi puttattAe ubavaNNe' isI zAlATavI nAmakI corapallI meM coroM ke senApati vijaya kI skaMdazrI bhAryA kI kukSi meM putrarUpa se utpanna huA // bhAvArtha-isa prakAra nirnaya vyApArI ne apanI eka hajAra varSa kI Ayu inhIM pApamaya karmoM ke karane meM hI vyatIta kara dI ! jaba vaha marA to kRta pApa karmoM ke udaya se tRtIya naraka kA jahAM sAta sAgara kI utkRSTa Ayu hai nArakI huA / vahAM kI sthiti bhoga yaha vahAM se bhI nikalA aura zAlATavI nAmakI corapallI meM coroM ke saradAra vijaya kI bhAryA skandazrI kI kukSi (garbha) meM putrarUpa se utpanna huA // sU0 8 // E thvInA 'ukosaM sattasAgarodamaDiema Neraiesa NeraiyattAeM uvavaSNe' utkRSTa sAta sAgaranI sthitivALA narakamAM nArakI jIvanI paryAyathI utpanna thaye, se NaM tAo aNaMtaraM ughahinA' tyAMnI sthiti pUrI lAgavIna nyAre te tyAMthI yo pachI 'iheva sAlADavIe corapallIe vijayassa coraseNAvaissa khaMdasirIe bhAriyAe kucchaMsi puttattAe uvavaNNe' mA zAlATavI nAmanI yaaplImAM cAra lokonA senApati vijyanI kaMdazrI patnInA udaramAM putrarUpathI utpanna thaye. * bhAvArtha-A pramANe nirnaya vepArIe pitAnuM 1000 eka hajAra varSanuM AyuSya te pApamaya karmo karavAmAM ja vItAvyuM. pachI te jyAre maraNa pAmya tyAre karelAM pApa karmonA udayathI te trIjuM nakka ke jyAM sAta sAgarepamanI utkR Ayu che tyAM nArakapaNe utpanna thaye, tyAMnI sthiti bheLavIne tyAMthI paNa te nIkaLe ne zAlATavI nAmanI carapalImAM ceranA saradAra vijayanI bhAryA-strInA garbhama 335thI utpanna yo: (sU. 8) Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasena pUrvabhavavarNanam . // mUlam // tae. NaM tIse khaMdasirIe bhAriyAe aNNayA kayAI tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM imeyArUve dohale pAunbhUedhaNNAo NaM tAo ammayAo 4 jAo NaM bahurhi mittaNAi'NiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNamahilAhi aNNAhi ya coramahilAhiM saddhiM saMparikhuDA pahAyA0 jAva pAyacchittA savvAlaMkAravibhUsiyA viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM suraM ca5AsAemANIo4 vihrNti| jimiyabhuttuttarAgayAo, purisaNevatthA, saNNaddha0 jAva paharaNA bhariehi ya phalaehiM, NikiTAhiM asihi, aMsa- . gaehiM toNehi, sajIvahiM dhaNuhi, samukkhittehiM sarehi, samullAsiyAhi ya dAmAhi, laMbiyAhi ya osAriyAhiM urughaMTAhiM, chippatUreNaM vajamANeNaM 2 mahayA 2 ukiTa-jAva-samudaravabhUyaM piva karemANIo sAlADavoe corapalloe savvao samaMtA AloemANIora AhiMDamANIaura dohalaM viNeti / taM seyaM, jai NaM ahaMpi bahuhi mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNamahilAhi aNNAhi ya jAva sAlADavIe corapallIe savvao samaMtA AloemANIra AhiMDamANIra dohalaM viNijjAmittikaha taMsi dohalaMli aviNijamANaMsi jAva jhiyAi |suu09|| TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'tIse' tasyA 'khaMdasirIe . . 'tae NaM tIse0' ityAdi / 'tae NaM garbha sthita ho jAne ke bAda 'tIse khaMdasirIe bhAriyAe' 'tae NaM tIse0' tyA. 'tae NaM garma sthita yA pachI 'tIse khaMdasirIra bhAriyAe' te 24 zrI zrIna Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 vipAkazrute bhAriyAe' skandazriyaH bhAryAyAH, 'aNNayA kayAI tihaM mAsANaM bahupaDipugANaM' anyadA kadAcit triSu mAseSu bahumatipUrNeSu 'imeyArUve' ayametadrUpaH= vakSyamANasvarUpaH 'dohale dohadA garbhaprabhAvajanito'bhilASaH, 'pAuMnbhUe' prAdubhUtaH samutpannaH-'dhaNNAo gaM tAo ammayAo 4 dhanyAH prazaMsanIyAH khala tA ambAH, 'kRtapuNyAH khalu tA ambAH, kRtArthAH khalu tA ambAH, kRtalakSaNAH khalu tA ambAH, tAsAmambAnAM sulabdha janmajIvitaphalam , kAstA ambAH ? ityAkAGakSAyAmAha-jAo NaM ityAdi / 'jAo NaM bahuhi mittaNAiNiyagasayaNasaMvadhipariyaNamahilAhiM' yAH khalu ambAH bahubhirmitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanamahilAbhiH, 'apNAhi ya coramahilAhiM saddhi anyAbhizca coramahilAbhiH sArdha saMparibuDA pahAyA' saMparikRtAH snAtAH 'jAba pAyacchittA' yAvat-kRtakautukamaGgalaprAyazcittAH, savAlaMkAra vibhUsiyA' sAlaGkAravibhUsitAH 'viulaM' vipulam 'asaNaM pANaM' azanaM pAnaM 'khAusa skaMdazrI bhAryA ko 'aNNayA kayAI kisI eka samaya jaba ki 'tiNhaM mAsANaM bahupaDipuSNANaM' garbha pUre tIna mAsa kA ho cukA thA 'imeyAsve dohale pAunbhUe' isa prakAra dohalA utpanna huA, 'dhaNNAo NaM tAo ammayAoM ve mAtAe~ dhanya haiM, kRtapuNya haiM, kRtArtha haiM, kRta lakSaNa haiM, evaM unhIM kA janma aura jIvana saphala hai ki 'jAogaM' jo nizcaya se 'bahahi mitta-gAi-Niyaga-sayaNa-saMbaMdhi-pariyaNamahilAhiM aneka mitroM kI, jJAti kI, nijajanoM kI, svajanoM kI, saMbaMdhiyoM kI evaM parijanoM kI striyoM ke tathA 'agNAhi ya coramahilAhiM saddhiM anya cAroM kI striyoM ke sAtha2 'saMparivuDA' parivRta hotI huI 'hAyA0 jAva pAyacchittA sabbAlaMkAravibhUsiyA snAnase, kautula, maMgala, evaM prAyazcitta se nivRtta hokara, tathA samasta vastra evaM AbhUSaNoM se susajjita bana kara 'viulaM 'aNNayA kayAI 31 me bhaya tyA 'tihaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM garma pUna trA bhAsato 5 gayo tyA 'imeyAruve dohale pAunbhUemA pramANe hoya 6panna thayo-'dhaNNAo NaM tAo ammayAo' te bhAtAso dhanya che, 5yavAna che, kRtArtha che, kRtalakSaNa che. ane tene ja janma ane jIvana saphaLa che ke'jaao NaM' resA nizcayathI vahUhi mitta-gAi-Niyaga-sayaNa-saMbaMdhi-pariyaNamahilAhiM mana bhitrInI, jJAtinI, svaranAnI, ninAnI, saMdhImAnI mane patinAnI sIsI tathA 'aNNAhi ya coramahilAhi saddhiM anya vyorAnI zrImo sAthai sAye saMparikhuDAvAne 'hAyA. jAva pAyacchittA savAlaMkAravibhUsiyA' snAnathI kotaka. saMgala ane prAyazcitathI nivRtta thaIne, tathA tamAma prakAranA vastra tathA bhAbhUSadhI sampUrNa tayAra thAne 'viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM suraM ca 5 AsAe Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viH TIkA, zru0 1, a0 3, abhannasena pUrvabhavavarNanam . imaM sAimaM' khAcaM svAdyaM 'muraM ca' surAM ca 5 nAnAvidhAM 'AsAemANIo' AsvAdayantyaH ISat svAdayantyaH, atra 'visAemANIo' visvAdayantyaH= vizeSeNa svAdayantyaH 'paribhAemANIo' paribhAjayantyaH vibhAgaM kurvannyaH 'paribhujemANIo' paribhuJjAnAH, iti padatrayaM saMgrAhyam , 'viharaMti' viharanti / 'jimiyabhuttuttarAgayAoM' jimitamuktottarAgatAH-jimitA:-kRtabhojanAH, bhuktottaram bhojanAnantaram AgatAHyogyaM sthAna prAptAH, 'purisaNevatthA' puruSanepathyA:-puruSaveSadhAriNyaH, 'saNNaddha-jAva-paharaNA' sannaddha-yAvat-praharaNA atra yAvacchandAdevaM yojanA bodhyA-'saNNavaddhavammiyakavayA, uppIliyasarAsaNapaTTiyA, piNaddhagevijavimalavaraciMdhapaTTA, gahiyAuhappaharaNA' iti / sannaddhabaddhavammitakavacAH-kavacaM-tanutrANaM, varma-lohamayakutUlikAdirUpaM saMjAtamasmin iti varmitam sannaddhaM zarIre AropaNAd , baddhaM-gADhataravandhanena bandhanAt , kavacaM yAbhistAH sanadvavaddhavarmitakavacAH / 'utpIDitazarAsanapaTTikAH' utpIDitA= guNasAraNena vakrIkRtA zarAsanapaTTikA dhaturdaNDo yAbhistAstathA / 'pinauveyakaasaNaM pANaM khAimaM sAimaM suraM ca AsAemANIo4 viharaMti' vipula azana pAna khAdima evaM svAdima isa taraha cAroM prakAra ke AhAra ko tathA saba prakAra kI madirA ko AsvAdatI-ISatrUpa se svAda letI haiM, visvAdatI-vizeSarUpa se svAda letI haiM, paribhAjatI-vibhAga karatI haiM aura paribhoga karatI haiM / isa prakAra apane samaya ko vyatIta karatI haiM 'nimiyabhuttuttarAgayAo' tathA jo bhojana karane ke bAda yogyasthAna para Akara 'purisaNevatthA saNNaddha-jAva-paharaNA' puruSaveSa se susajita ho, lohamayakutalikAvAle karaca ko pahina kara, DorI ke caDhAne se vakra hue ghanuSa ko tAna kara. kaNThAbharaNa pahina kara evaM vIrAMganAoM ke cihnasvarUpa paTTa ko bAMdha kara, bANa aura talavAra Adi ko lekara mANIo4 viharaMti' 54 mazana, pAna, hama mane svAhima, mA pramANe yAra prakAranA AhArane tamAma prakAranI madirA-dArUnI sAthe khAI svAda le che, vizeSa rUpathI svAda le che. tathA saune vaheMcIne paribhoga kare che. e pramANe pitAnAM sabhayana vyatIta 42 cha. 'jimiyabhuttuttarAgayAo' tathA ? aur aa pachI yAya sthAna 52 pApIne 'purisaNevatthA saNNaddhajAva-paharaNA' puruSavaSayI susjita thaIne, lehamaya kulikAvALA kavacane paherIne, dorIne caDhAvavAthI vaka thayelA dhanuSane tANIne, kaMThAbharaNa paherIne arthAt vIrAMganAonA cihna je paTTo mAdhAna mA bhane tapA2 mA vana tathA bhariehi ya larita sAthamA elel Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 vipAkazrutte vimalavaracihnapaTTAH'-auveyaka-grIvAbhUSaNaM, vimalavarazcitapaTTA yodhacihapaTTazceti padadvayasya dvandvaH graiveyakavimalavaracitapaTTau, tau pinaddhau-baddhau yAbhistAstathA, 'gRhItAyudhapraharaNAH' gRhItAni AyudhAni-astrANi zarAdIni, praharaNAni= zastrANi khaDgAdIni yAbhistAstathA 'bhariehi ya' bharitaizca haste dhRtaiH 'phalaehi phalakaiH 'DhAla' itiprasiddhaiH "NikaTAhiM' niSkRSTaiH kozAdAkRSNaiH 'asihi' asibhiH khaGgaiH, 'aMsagaehi' aMzagataiH skandhadhRtaiH 'toNehiM' tUNaiH zaradhibhiH, 'bhAtA' iti bhASAyAs , 'sajIveDiM' sajIkaiH jIvA-dhanurguNaH 'dhanupaDorI' iti bhASAyAm , tatsahitAni sajIvAni taistathA 'dhaNuhiM' dhanurbhiH 'samukkhittehiM' samukSiptaH prakSepaNAthai dhanupi yojitaiH, 'sarehi' zaraiH, 'samullAliyAhi ya' samullAlitAbhizca, 'dAmAhiM' dAmabhiH pAzakavizeSaiH, 'laMbiyAhi ya' lambitAbhiH 'osAriyAhiM' utsAritAbhiH cAlitAbhiH, 'urughaMTAhi' urughaNTAbhiH jaGghA'vasthitaghaNTAbhiH, 'chippatUreNaM' kSipratUryeNa-zIghravAdyamAnatUryeNa zIghaM zIghra yad vAdyate te netyarthaH, 'vajjamANeNaM2' vAdhamAnena2, 'mahayA2' mahatAra 'ukki-jAva samudaravabhUyaM piva' utkRSTa-yAvat samudraravabhUtamitra, atra yAvatathA 'bhariehi ya' bharita-hAtha meM lI haI 'phalaehi DhAloM se NiviTAhi asihi myAna se bAhara kI gaI talavAroM se 'aMsagaehi toNehi kaMdhe para laTakate hue tUNIroM se 'sajIvehiM dhaNurhi' DorIsahita dhanuSoM se samukkhittehiM sarehi lakSya vedhana karane ke liye dhanuSa para Aropita kiye gaye bANoM se 'samullAliyAhi dAmAhi' samullAlita-UMcI kI gaI pAzoM-phA~sI dene kI rassiyoM se 'laMviyAhi ya osAriyAhi laTakatI huI evaM utsArita-Upara sarakAI gaI 'UrughaMTAhiM' urughaMTAoM-jaMghA meM avasthita ghaMTAoM se 'mahayA mahayA chippatUreNaM vajamANeNaM2' baDe2 jaldI2 bajane vAle bajAye gaye bAjoM se 'ukiTaM jAva samudaravabhUyaM piva 'phalaehi DhAthI 'NikiTThAhiM asihi' bhyAnamAthI mA sideii tasavAzathI, 'asaMgaehi toNehiM manA 52 saTatA mAnA nAtAmAthI 'sajIvehi dhArDi' horIsahita dhanuSAthI 'samukkhittehiM sarehiM ' sakSya vedhana 3218 bhATe dhanuSa52 yaDhAvamA bhothI 'samullAliyAhi dAmAhi' samudAtita-cI apekSI pAyazaMsI devAnI ghojiyothI 'laMviyAhi ussAriyAhiM ' tI 27eii bhane 652 sagelI 'urughaMTArTi' 35TAme- mapasthita ghaMTAmAthI 'mahayA mahayA chippatareNaM vajamANeNaM 2' bhATA moTA bhane Vel arehI pAge taka 4tmel pAnI 'ukkiTTha-jAva-samudaravabhUyaM piva karemANIo' mAnanI bhAvaniyo Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhanna senapUrvabhavavarNanam 329 cchandenaivaM yojanA-'ukkisIhaNAyabolakalakalaraveNaM' iti / utkRSTasiMhanAdabolakalakalaraveNa-utkRSTaH-AnandamahAvaniH, siMhanAdaH prasiddhaH bolazca varNavyaktirahito dhvaniH, kalakalazca vyaktavacanaH, sa eva yo ravaH zabdastena, samudraravabhUtamitra-samudrazabdaM prAptamitra gaganamaNDalaM 'karemANIo' kurvANAH 'sAlADavIe corapallIe zAlATavyAM corapallyAM sarvataH samantAt 'AloemANIo' AlokamAnAH2 'ADimANIo2' AhiNDamAnAH2-bhramantyaH2 'dohalaM' dohada' garbhaprabhAvajanitA'bhilApaM, 'viNeti' vinayanti-pUrayanti 'ta' tat 'seyaM zreyaH zreyaskaraM bhavati 'jaya gaM' yadi khalu 'ahaMpi' ahamapi, 'bahuhi' bahubhiH, 'mittaNAiNiyagasa yaNasaMbaMdhipariyaNamahilAhiM' mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanamahilAbhiH, 'aNNAhi ya' anyAbhizca-coramahilAbhiH sArdha 'jAva' yAvat saMparitA, snAtA yAvat kRtakautukamaGgalaprAyazcittA sarvAlaGkArakaremANIo' AnaMda kI sahAdhvani se, siMhanAdoM se, varNoM kI avyakta dhvani se, evaM kalakala-varNoM ke vyakta zabdoM se mAno samudra kI garjanA ko prAta na huA ho isa prakAra gaganamaMDala ko guJjita karatI hui 'sAlADavIe corapallIe' zAlATavI nAmakI corapallI meM 'savvao samaMtA' saba tarapha coroM ora 'AloemANIora' dekhatAM2 'AhiMDamANIo2' evaM ghamatI2 'dohalaM viNeti' apane dohale kI pUrti karatI haiN| ta seyaM jANaM ahaMpi bAhiM mittaNADa............viNijjAmi' mujjhe bhI yahI bAta zreyaskara hai ki-maiM bhI isI taraha aneka mitra, jJAti, nijaka, svajana, saMbaMdhI, evaM parijanoM kI striyoM evaM anya corastriyoM ke sAtha2 snAna kara kautuka maMgala evaM prAyazcitta se nivaTa kara tathA samasta alaGkAroM se vibhUSita hokara evaM vipula azanAdi kA bhojana siMhanadothI, varSonA avyakta-na samajAya evA dhavanithI, kalakala-vaNenA vyaktasamajAya evA zabdothI eTale ke samudranI garjanA thatI na hoya, evI rIte gaganasaane gurita tI 'sAlADavIe corapallIe' saTavI nAmanI yo256lImA savyao samaMtA' tamAmo yAzya ta25 'AloemANIotI tI 'AhiMDamANIo maletItI 'dohalaM viNeti' pAtAnA sAnI pUrti 43 cha 'ta seyaM jaDa NaM ahaMpi vahahiM mittaNAiviNijjAmi' mA mATe pAya se pAta hitakara che ke-huM paNa e pramANe aneka mitra, jJAti, nijana, vajana saMbaMdhI ane parijanAnI strIo tathA anya strIonI sAthe sAthe snAna karI, tuka maMgala ane prAyazcitathI nivRtta thaIne tathA tamAma alaMkArathI zaNagAra sajIne Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute vibhUSitAH vipulamazanAdikaM bhuktvA puruSaveSeNa tathaiva 'sAlADavIe' zAlATavyAM 'corapallIe' corapallyAM 'savvao samaMtA' sarvataH samantAta 'AloemANIo2' AlokamAnAH2 'AhiMDamANIo2' AhiNDamAnAH2 'dohalaM' dohadaM 'viNijjAmi' vinayAmi-pUrayAmi 'ttikaTTha' itikRtvA 'taMsi dohalaMsi' tasmin dohade 'aviNijamANaMsi' avinIyamAne apUryamANe sati 'jAva' yAvad 'jhiyAI dhyAyati ArtadhyAnaM karoti 'kathamayaM mama dohadaH pUrNaH syA'-diti cintayatItyarthaH ||muu0 9 // kara isI zAlATavI nAmakI corapallI meM saba tarapha cAroM ora dekhatI2 ghUmatI2 apane dohale kI pUrti karU~ / 'ttikaTu' isa prakAra vicAra karane ke anantara jaba 'taMsi dohalaMsi aviNijamANaMsi' usakA yaha dohalA pUrNa nahIM huA to 'jAva jhiyAi' usake citta meM 'merA yaha dohalA kaise pUrNa hogA' isa prakAra kA vicArAtmaka ArtadhyAna udbhUta huA // bhAvArtha-garbha jaba ThIka tIna mAha kA ho cukA-taba skaMdazrI ko eka dohalA utpanna huA, usa meM isa ne vicArA ki ve mAtAe~ dhanya haiM jo apane udbhUta dohale kI pUrti se prasannavadana hotI rahatI haiM / strIparyAya pAnA unhIM nAriyoM kA saphala hai jo isa avasthA meM apanI paricita saheliyoM ke sAtha baiTha kara aneka prakAra kA bhojana karatI haiM, unake sAtha vividha prakAra kI madirA kA sevana karatI haiM / khuda khAtI haiM aura dUsaroM ko bhI khilAtI haiN| unhoM kA janma kRtArtha evaM puNyazAlI hai jo bhojana ke bAda ane puSkala azanAdinuM bhajana karIne A zAlATI nAmanI cerapalImAM tamAma ThekANe cAreya bAju jotI-jetI tathA pharatI pharatI mAre dehalAnI pUrti karuM. ttika?' 1 prazna viyA2 aryA pachI lyAre 'taMsi dohalaMsi aviNijjamANasi' tene e dehale pUrNa thaye nahi tyAre tenAM cittamAM "mAro A deha kevI rIte pUrNa thazeA prakAranA vicAranuM AddhyAna thayuM. ' - bhAvArtha -garbha jyAre barAbara traNa mAsane thaI gaye tyAre skaMdazrIne eka dehalo utpanna thaye, temAM teNe vicAra karyo ke te mAtAo dhanya che keje pitAne utpanna thayelA dehalAnI pUrti thavAthI prasanna mukhathI rahe che. strI paryAya prApta che te strIono saphaLa che ke je e avasthAmAM pitAnI paricita sakhI sAhelIonI sAthe besIne aneka prakAranAM bhojana kare che, teonI sAthe vividha prakAranI madira-ranuM sevana kare che. pite khAya che ane bIjA ene paNa khAvA Ape che, tene ja janma kRtArya che. ane puNyazAlI che ke Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 vi. TIkA, zru. 1, a0 3, abhagnasenavarNanam // mUlam // tae NaM se vijae coraseNAvaI khaMdasiri bhAriyaM ohayajAva pAsai, pAsittA. evaM vayAsI-kiNNaM tumaM devANuppiyA ! ohaya-jAva jhiyAsi, tae NaM sA khaMdasirI bhAriyA vijayaM coraseNAvaiM evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! mama tiNhaM mAsANaM jAva jhiyaami| tae NaM se vijae coraseNAvaI khaMdasirIe bhAriyAe aMtie eyamaTTa socA Nisamma khaMdasiri bhAriyaM evaM vayAsIahAsuhaM devANuppie, eyama paDisuNei / tayANaMtaraM sA khaMdasirI bhAriyA vijaeNaM coraseNAvaiNA abmaNuNNAyA samANI aneka prakAra ke puruSaveSoM se susajjita bana, kavaca Adi dhAraNa karatI haiM aura vIrAMganAoM jaisI hokara eka hAtha meM DhAla aura dUsare hAtha meM camacamAtI huI talabAra ko le kara ghara se bAhara nikalatI haiM, evaM isa zAlATavI meM cAroM ora dekhatIM evaM ghUmatI huI bhramaNa karatI haiM / tAne gaye dhanuSoM kI TaMkAroM se, bajAye gaye bAjoM kI gaDagaDAhaTa se, siMhanAdAdika zabdoM se aura jaMghAoM meM bAMdha kara laTakAI gaI ghaMTioM ke ninAdoM se samudra kI garjanA kI taraha AkAzamArga ko guJjita karatI haiM / maiM bhI isI prakAra se cAhatI huuN| parantu usakA yaha vicAra saphala nahIM ho sakA ataH usake hRdaya meM baDI bhArI cintA baDha gaI // sU0 9 // je bhojana karyA pachI, aneka prakAranAM puruSavethI susakti thaIne kavaca ane hathiAra dhAraNa kare che, ane vIrAMganAo jevI thaIne eka hAthamAM DhAla ane bIjA hAthamAM camakatI talavArane pakaDIne gharathI bahAra nIkaLe che. ane te zAlATavImAM cAreya tarapha jotI ane pharatI phare che. tANelAM dhanuSanA TaMkArathI, vAgatAM vAjAMonA gaDagaDATathI, siMhanAda jevA zabdothI ane be jAMghamAM bAMdhelI ane laTakatI ghaMTaDIonA avAjethI samudranI garjanA pramANe AkAza mArgane sumitaguMjita kare che. huM paNa e pramANe IcchA rAkhuM chuM. paraMtu tene e vicAra saphaLa thaI zake nahi tethI tenA hRdayamAM bhAre ciMtA vadhavA lAgI. (sU) 8) Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ttarAgayA sAimaM suraM ca5 Ava vibhUsiyA viza coramahilAhiM 332 vipAkazrute haTtuTra0 bahuhiM mitta-jAva aNNAhi ya bahurhi coramahilAhiM saddhiM saMparikhuDA pahAyA jAva vibhUsiyA viDalaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM suraM ca5 AsAemANI4 viharai / jimiyabhutnutarAgayA purisaNevatthA saNNaddhabaddha-jAva AhiMDamANI dohalaM viNei / tae NaM sA khaMdasirI bhAriyA saMpaNNadohalA saMmANiyadohalA viNIyadohalA, vocchiNNadohalA saMpuNNadohalA taM gabhaM suha-suheNaM parivahai // sU0 10 // TIkA ___ 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se vijae coraseNAvaI khaMdasiriM bhAriyaM' tataH khalu sa vijayazcorasenApatiH skandazriyaM bhAryAm 'ohaya-jAva pAsaI' apahata0-yAvat pazyati / apahatamanaHsaMkalpAm ArtadhyAnaM kurvatI pazyati, 'pAsittA evaM bayAsI' dRSTvA tAm evaM vakSyamANaprakAreNa abAdIt-kiNaM tuma devANuppiyA ohaya jAva jhiyAli ki-kutaH khalu laM he devAnupiye ! apahatamanaHsaMkalpA yAvad dhyAyasi / 'tae NaM sA khaMdasirI bhAriyA vijayaM cora 'tae Na se vijae.' ityAdi / 'tae NaM' kucha samaya ke bAda se vijae coraseNAbaI usa vijaya corasenApati ne 'khaMdasiri bhAriyaM' apanI skaMdazrI bhAryA ko 'ohaya jAva pAsaI' AtadhyAna karatI huI dekhA-cintA meM tanmaya dekhA / 'pAsittA evaM bayAsI dekhakara vaha usase isa prakAra bolA- 'kiNNaM tumaM devANuppiyA ! ohaya jAva jhiyAsi' he devAnupriye ! tuma kisa kAraNa se cintA meM tanmaya banI huI vicAroM meM magna ho / 'tae NaM sA khaMdasirI bhAriyA vijayaM coraseNNavaI evaM bayAsI' pati ke isa prakAra vacana sunane 'tae NaM se vijae.' tyAhi. 'tae NaM' mA samaya pachI 'se vijae coraseNAvaI' te vilya yAra senApaniye 'khaMdasiri bhAriyaM pAtAnI zrI zrIne 'ohaya jAva pAsaha AttadhyAna 42tI yinta:tura thitibhA 53dI ne 'pAsittA evaM vayAsI' bana te khAna mA pramANe yA dAmyo, 'kiNaM tumaM devANuppiyA ! ohaya jAva jhiyAsi ravAnupriye ! tu zA 29thI yintAtura yadhane (kyAromA bhanaya 15 ch| 'tae NaM sA vaMdasirI bhAriyA vijayaM coraseNAvaI evaM vayAsI' Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3 abhana senavarNanam 333 sevaI evaM vayAsI evaM khalu devANupriyA ! mamaM tinhaM mAsANa' tataH khalu sA skandazrIrbhAryA vijayaM corasenApatimevamavAdIt evaM khalu he devAnumiya ! mama triSu mAseSu, 'jAva ziyAmi' yAvada dhyAyAmi-atra yAvacchandenaivaM yojanA - vagantavyA - bahumatipUrNeSu evaM dohadaH prAdurbhUtaH - bahubhirmitrajJAtinijakastrajanasambandhiparijana mahilAbhiH anyAbhiya coramahilAbhiH sArdhaM saMparivRtA snAtA yAvat sarvAlaGkAravibhUSitA vipulamazanAdikaM surAM ca 5 AsvAdayantI visvA - dantI paribhAjayantI paribhuJjAnA viharAmi tadanantaraM puruSaveSaM dhRtvA gRhItAyudhapraharaNA yAvat zAlATavyAM corapallyAM sarvataH samantAt AlokamAnA 2, ANDimAnA 2 dohadaM vinayAmi, itikRtvA = iti manasi nidhAya tasmin dohade apUryamANe sati yAvad dhyAyAmi, iti / - , ke pazcAt isa skaMdazrI bhAryAne vijaya corasenApati se isa prakAra kahA' evaM khalu devANupiyA samaM tiNDaM mAsANaM jAtra jJiyAmi' he nAtha ! mere garbha ke aba ThIka tIna mAha pUrNa ho cuke haiM / mujhe isa samaya aisA dohalA utpanna huA hai ki maiM aneka mitra, jJAti, nijaka, svajana, saMbaMdhI aura parijanoM kI mahilAoM evaM anya coroM kI mahilAoM ke sAtha ghirI huI nahA dhokara aura samasta alaMkAroM se vibhUSita bana vipula azanAdika sAmagrI evaM vividha prakAra kI madirA ko AsvAdattI vizeSarUpa se svAdatI unakA paribhoga karatI evaM dUsaroMko vAMTatI huI vicarU~, phira puruSa ke veSa se sajjita hokara Ayudha evaM praharaNa lekara isa zAlATavI meM cAroM ora dekhatI huI ghUmUM bhramaNa karU~ evaM apane dohada kI pUrti karU~, parantu he nAtha ! isa dohada kI abhItaka bhI pUrti nahIM ho rahI hai, ataH pUrti ke liye cintita hU~ / peAtAnA patinA A prakAranA vacana sAMbhaLIne pachI te skaMdazrI strIe vijaya thorasenApatine yA prabhArI adhu - ' evaM khalu devANuppiyA ! mamaM tinhaM mAsANaM jAva jhiyAmi' he nAtha ! bhArA garlane garAmara hAsamA trAsa bhAsa pUrA tha gayA che. A vakhate mane evA dAhaleA utpanna thaye che ke hu aneka mitra jJAti nijaka, svajana. saMbaMdhI ane parijanenI strIe ane bIjA cAranI strIonI sAthe vIMTAI snAna karIne pachI tamAma alaMkArA-ghareNAthI zeAbhAyamAna thai puzkela azanArdika sAmagrI ane vividha prakAranI madirA dArU-ne svAda letI vizeSa svAda letI tene parabhAga karatI tathA khIjAne paNa detI vicarU, pachI puruSana veSamAM taiyAra thaIne Ayudha ane praharaNa laine A zAlATavImAM cAre tarapha jotI joto ane mArA dohAnI pUrti karU. parantu he nAtha ! A mArA dehadanI Aja sudhI Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % E 334 vipAkazrute 'tae NaM se vijae coraseNAvaI tataH khalu sa vijayazcorasenApatiH 'vaMdasirIe bhAriyAe aMtie' skandazriyaH bhAryAyAH antike 'eyamaTuM socA Nisamma khaMdasiriM bhAriyaM evaM vayAsI-etamartha zrutvA nizamya skandazriyaM bhAryAm evamavAnIda-'ahAmu yathAsuravaM kuru 'devANuppie' he devAnupriye !, ityuktvA 'eyamaEUR etamartha . sa 'paDimuNeI pratizRNoti-svIkaroti / 'tayANaMnara tadanantaraM 'sA khaMdasirI bhAriyA vijaeNaM coraseNAvaNA abhaNu gAyA samANI sA skandazrIrbhAryA vijayena corasenApatinA'bhyanujJAtA satI 'hatuTu0 bahurhi mittajAra aNNAhiM bahuhiM coramahilAhiM saddhiM hRSTatuSTahRdayA bahubhiH mitra-yAvat-parijanamahilAbhiH anyAbhizca bahubhizvoramahilAbhiH sAdhe 'saMparibulA pahAyA jAba vibhUsiyA parisatA snAtA yAvat sarvAGkAravibhUSitA 'viulaM 'tae NaM se vijae boraseNAvaI khanasirIe bhAriyAe aMtie eyamadvaM socA Nisamma isa prakAra vijaya borasenApati ne apanI bhAryA skaMjhI ke mukha se isa abhiprAya ko sunakara aura usakA acchItaraha vicAra kara 'khaMdasiriM bhAriyaM evaM vayAsI apanI bhAryA skaMdazrI se isa prakAra kahA ki-'ahAmuhaM devANuppie' he devAtupriye ! tujhe jisa me sukha mile vaisA karo 'eyamadvaM paDimuNeI isa prakAra kahakara usane usake abhiprAya ko svIkRta kara liyaa| 'tayANaMtaraM sA khaMdasirI bhAriyA isa ke bAda usa skaMdazrI bhAryA ne 'vijaeNaM coraseNAvaNA evamabhaguNNAyA samANI' jaba ki usako apane pati vijaya corasenApati kI AjJA mila cukI taba haTTa bahuhiM mitta-jAva apNAhiM bahurti coramahilAhiM saddhiM' hRSTa tuSTa hRdaya hokara aneka mitrAdikoM evaM coroM kI mahilAoM ke sAtha 'saMparikhuDA hAyA jAva vibhUsiyA dhirakara nahA pati yI nathI. tenI pUrti mATe cintAtura chuH 'tae NaM se vijae coraseNAraI khaMdasirIe bhAriyAe aMtie eyamaDhe socA Nisamma' mA prabhAra vijaya cerasenApatie pitAnI strI skaMdazrInA mukhathI A abhiprAya sAMbhaLIne ane tevisArI zate viyA2 dazane 'khaMdasiri bhAriyaM evaM bayAsI' potAnI zrI zrIne mA prabhA dhuM :-ahAmuhaM devANuppie vAnupriye! tane mA jusa bhaNe te pramANe 3. 'eyamadaM paTimuNe mA prabhArI DIne tere tenA bhalibhAyane vA sIdhI. 'tayAMNataraM sA khaMdasirI bhAriyA te pachI zrI zrI vijaeNaM coraNAvaruNA evamabhaNugNAyA samANI' lyAne potanA pati vinya borasenatinI bhAsA bhajI gaI tyAre 'hatuTTha vahuhiM mitta-jAva aNNAhi bahuhiM coramahilAhiM saddhi -heya manAna Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam / 335 N asaNaM pANaM khAimaM sAimaM suraM ca5 AsAemANI4 viharaDa' vipulamazanaM pAnaM svAdyaM svAdyaM surAM ca 5 AsvAdayantI 4 viharati, 'jimiyattattarAgayA' jimitabhuktottarAgatA 'purisavatthA' puruSanepathyA 'sannaddhaMbaddha - jAva' sannaddhabaddhavarmiMtakavacA gRhItAyudhapraharaNA, 'jAva AhiMDamANI' yAvat - AhiNDamAnA, atra yAvacchabdena - zAlATavyAM corapallyAM sarvataH samantAn AlokamAnA 2' iti saMgrAhyam | AhiNDamAnArabhramantI 2 'dohalaM triNes' dohadaM vinayatipUrayatItyarthaH / tataH khalu sA skanda zrIbhAryA 'saMpaNNadohalA' sampanna dohadA = saMprAsohadA, 'saMmANiyadohalA' saMmAnitadohadA-saMmAnitaH = AdRtaH dohadaH = abhilaSitaM yasyA sA tathA 'triNIyadohalA' vinItadohadA, pUrNatayA saMpAdanAt ; 'bocchiNadohalA' vyucchinna dohadA = iSTavastuprAptyA'bhilASA'bhAvAt, 'saMpuNNadohalA ' saMpUrNadohadA = abhilASasya sarvathA'bhAvAt taM garbhaM 'suhaMsuheNaM' sukhasukhena= dohadapUraNAd atisukhena 'parivahara' parivahati = dhArayati // sU0 10 // dhokara aura sarvAlaMkAroM se vibhUSita bana 'vilaM asaNaM pANaM khAima sAima' vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya sAmagrI kA evaM 'suraM ca5' vicitra prakAra kI madirA kA 'AsAemANI 4 viharai' khUba AsvAda liyA, visvAda liyA, paribhoga kiyA tathA dUsaroM ko bhI azanAdi diyA, aura jImane ke bAda apane sthAna para Akara puruSaveSa se sajjita hokara, kavaccAdi dhAraNakara aura Ayudha evaM praharaNoM ko lekara corapallI meM cAroM ora nirIkSaNa karatI huI ghUmane lagI / 'tae NaM sA khaMdasirI bhAriyA saMpaNNadohalA saMmANiyadohalA viNIyadohalA vocchiSNadohalA saMpuSNa dohalA taM gandhaM muhaM suheNaM parivahaI' isa prakAra usa skaMdazrI bhAryA ne ki jisakA dohada acchI taraha pUrNa huA. patine jisake dohada ko mane4 bhitrAhi bhane jIna thoronI khIyonI vayamAM ' saMparivuDA vhAyA jAva vibhUsiyA' gherA rahane nAhI dhodha mane sarva prAranAmA arothI zAgugAra sane, 'vilaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM suraM ca 51 puzkela azana-pAna, khAdya ane svAdya paarthen| tebhana vividha prahAranI mahirA-chAr3a ne 'AsAemANI4 viharai' khUba svAda lIdhA, vistRta lIdhe, paribhega karyAM tathA khIjAne paNa azanAdi ApyAM, pachI, peAtAnA sthAna para AvIne puruSanA veSathI taiyAra thaIne kavacAdika dhAraNa karIne tathA Ayudha praharaNAne lai cArapallImAM cAre khAjue jotI jotI pharavA lAgI tara NaM sA khaMdasirI bhAriyA saMpaNNadohalA saMmANiyadohalA viNIyadohalA vocchiSNadohalA saMpUNNadohalA taM gamaM suhaMsuheNaM parivahai' bhI prabhAte skaMdazrI strInA dehada sArI rIte pUrNa thayA. peAtAnA patie tenA dehadane AdarabhAvanI 6 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute Adara ko dRSTi se dekhA, tathA hara taraha se jisakI pUrti karane meM koI truTi nahIM kI gaI, evaM iSTa vastu kI prAptise jisakI pratyeka abhilASAe~ zAnta ho gaI aura jise phira Age koI abhilASA bhI udbhUta nahIM huI sukhapUrvaka garbha ko bahane lagI / bhAvArtha-eka samaya kI bAta hai ki jaba skaMdazrI apane vicAroM kI dhArA meM magna baiThI huI thI taba sahasA vijayane use dekha liyA / pAsa jAkara vijayane usase pUchA-he devAnupriye ! tuma mujhe cintAmana kyoM dRSTipatha meM ArahI ho / pati ke vacanoM ko sunakara skaMdazrI ne kahA-he nAtha ! yaha to Apako jJAta hI hai kimerA yaha garbhakA tIsarA mahinA samApta ho cukA hai| mujhe isa samaya isa prakAra kA dohada-manoratha utpanna huA hai ki-"maiM mitra, jJAti Adi parijanokI mahilAoM ke sAtha evaM anya coramahilAoM ke sAtha2 parivRta hokara samasta alaMkAroM ko pahina kara aneka prakAra kI bhojanasAmagrI kA evaM vividha jAti kI madirAkA sevana kruuN| phira puruSaveSa ko pahina kara vividha astra zastroM ko lekara isa zAlATavI meM cAroM ora ghuuyuuN"| apanI patnI ke isa dohale ko sunakara vijayane usase kahA-he devAnupriye ! jaisA tumheM ruce vaisA daSTithI joyuM. tathA dareka prakAre tenI pUrti karavAmAM kaI prakAre khAmI nahi rAkhI. arthAt Icchita vastunI prApti thavAthI tenI pratyeka abhilASAo zAnta thaI gaI ane tene pharIthI AgaLa upara paNa kaI abhilASA utpanna thaI nahi ane sukhapUrvaka gabha ne vahana karavA lAgI. bhAvArtha-eka samayanI vAta che ke jyAre skadathI pitAnA vicAranI dhArAmAM magna thaIne beThI hatI, tyAre ekadama vijaye te skaMdazrIne joI lIdhI. pachI tenI pAse jaIne vijaye tene pUchyuM ke he devAnupriye! tame Aje ciMtAmAM DUbI gayA hoya tevAM mane kema dekhAo cho? kaho zuM hakIkata che? patinAM vacane sAMbhaLIne sakaMdazrIe kahyuM ke he nAtha ! e to Apa jANo cho ke-mArA A garbhane trIje mAsa pUruM thaI gaye che, ane A samaye eka prakArano dehada-mane ratha utpanna thaye che ke "huM mitra, jJAti, Adi parijanenI patnI-strI-onI sAthe tathA anya caramahilAonI sAthe vacamAM besIne tamAma prakAranA alaMkAro paherIne aneka prakAranI bhajanasAmagrI tathA vividha prakAranI madirA-dArUnuM sevana karuM, ane pachI puruSano veza paherIne vividha astra-zastra laI karIne A zAlATavImAM cAreya bAju pharuM, pitAnI patnInA A prakAranA dehalA-manorathane sAMbhaLIne vijaye tene kahyuM he-devAnu Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam 337 . ... // mUlam // .. tae NaM sA khaMdasirI coraseNAvaiNI NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dArayaM pyaayaa| tae NaM se vijayacoraseNAvaI tassa dAragassa iDhisakArasamudaeNaM dasarantaTiivaDiyaM karei / tae NaM se vijayacoraseNAvaI tassa dAragalsa aIe ekArasame divase saMpatte bArasAhe viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA mittaNAi0 AsaMtei, AmaMtittAjAva tasseva mittaNAi0 purao evaM kyAsI-janhA NaM amhaM imaMsi dAragaMsi gablagayaMsi samANaMsi imeyArUve dohale pAubsae, se ya, abhagge tamhA NaM hou anhaM dArae abhaggaseNe NAmeNaM // sU0 11 // ttiikaa| 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM sA khaMdasirI' tataH khalu sA skandazrIH 'coraseNAvaNI' corasenApatnI, 'NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' navAnAM mAsAnAM vahupratipUrNAnAm , atra saptatyarthe paSThI-nabasu mAseSu vahupratipUrNeSu= hI kro| isa prakAra patidvArA apane dohale kI pUrti karane ke liye anumodita huii| usa skaMdanI ne utpanna huI icchAnusAra apane dohale kI pUrti honele gale lI usakA AnaMda ke sAtha baDhane lgaa| (sU010) . "tae NaM sA khaMdasirI' ityaadi| . 'tae NaM' jaba garbha acchI taraha se bar3ha cukA taba 'sA khaMdasirI coraseNAvANI' usa coralenApati kI patnI skanda zrIne NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' nau mahinoM ke ThIka sADhe sAta dila adhika priye! jevI rIte tamane rUce te pramANe kare. A pramANe patidvArA pitAnA dehalAnI pUrti karavA mATe anumodana maLyuM tyAre te skaMdazrIe potAne je pramANe IcchA thaI hatI te pramANe dohalAnI pUrti karI, dohalAnI pUrti thavAthI garbha paNa tene bhAna hathI vA dAyo. (sU0 10) 'tae NaM sA khaMdasirI' tyAhi. .. tae NaM' nyAre na sArI zate vadhAna 2 // hivase gayA tyAre 'sA khaMDasirI coraseNAvar3aNI' te yArasenApatinI patnI zrI 'NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' nava bhAsa bhane 12 / 12 sAsAta hivasa dhAre 52 / . . tyAdi. Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute sAdhikaM pUNeSu sArdhasaptadivasAdhikeSu satsu ityarthaH / 'dArayaM payAyA' dArakaM prajAtA=prajanitavatI / 'tae NaM se vijaya coraseNAvaI tassa dAragassa' tataH khalu sa vijayacaurasenApatistasya dArakasya 'iDisakArasamudaeNaM RddhisatkArasamudayena-RdayA-bakhasuvarNadinA satkAraH saMmAnaM, tasya samudayaH samUhastena 'dasarattaTiivaDiyaM' dazarAtrasthitipatitaM dazarAtraM yAvat sthitipatitaM-sthitiH= maryAdA kularItistatra patitaM samAgataM-kulaparamparAgatamaryAdA'nugataputrajanmotsavamityarthaH, 'kareI' karoti / 'tae paM se vijayacoraseNAvaI tataH khalu sa vijayaborasenApatiH 'tatsa dAragasla aIe ejArasame divase tasya dArakasyAtIte ekAdaze divase 'saMpatte vArasAhe' saMprApta dvAdaze divase, viulaM asaNaM4' vipulam azanaM pAnaM khAMcaM khAvaM 'udakkhaDAi upaskArayati-pAcayati, upaskArayitvA 'miSaNAi0' mitra-jJAti-nijaka-svajana-sambandhi-parijanam 'AmaMpUrNa hote hI 'dArayaM pyAyA' putra ko janma diyaa| 'tae NaM se coraseNAvaI' anantara vijaya corasenApatine 'tassa dAragassa usa dAraka kA 'iDisakkArasamudaeNaM' apanI Rddhi-vastra suvarNadvArA saMmAnapUrvaka 'dasarattahiivaDiyaM karei' dasa rAtri taka alarIta ke anusAra janmotsava manAyA / 'tae NaM se vijayacoraseNAvaI tassa dAragassa' pazcAt usa vijaya borasenApatine usa dAraka kI utpatti ke jaba 'aIe ekkArasame divaseM 11 gyAraha dina samApta ho cuke, taba 'saMpatte vaarsaahe| bArahavAM divasa lagate hI viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei vipula azanAdika sAmagrI raMdhAI / 'udakkhaDArittA mittaNAi0 AmaMter3a' raMdhavAkara phira usane apane mitra, jJAti, parijanoM ko AmaMtrita kiyA / yA tyA 'dArayaM payAyA putrane ma mAthyo 'tae NaM se vijayacoraseNAvaI' punama yA pachI yi yorasenApatithe 'tassa dAragarasa' te 124-4ne| iDhisakArasamudaeNaM' potAnI Rddhi-se supArI dArA sanmAna 'dasarattadiThaivaDiya karei' hama rAtri sudhA sazati prabhArI anmotsava bhavya 'tae Na se vijayacoraseNAvaI tassa dAragasta' pachI te vinya yAsenApati te pAnA bhano nyAre 'aIe ekkArasame divase' bhagiyAmA pisa puure| thA gayo tyAre 'saMpatte vArasAhe' 12 mAramA hivasa prAraM yataice 'viulaM asaNaM4 uvakkhaDAvei / pusa mazinAEi: sAmayInI so 42vI 'uvakkhaDAvittA ma. 5.30 AmaMtei' raso' savIne 54 te potAnA bhitra, jAti, pazminAne cAtAnI samayamA 2henAne ) Abhatra Ayu, 'AmaMtittA jAva tasseva Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam 339 te ' Amantrayati, ' AmaMtrittA jAva tasseva mittaNAi0 purao' AmantrayitvA yAvat tasyaiva mitrajJAtiprabhRteH purataH = agre 'evaM vayAsI' evamavAdIt - 'jamhA NaM' yasmAt khalu 'amhe' asmAkam . 'imaMsi dAragaMsi ganbhagayaMsi samANasi asmin dArake garbhagate sati, 'imeyArUbe dohale ' ayametadrUpo dohadaH 'pAubbhUe' prAdurbhUtaH, 'seya abhagge' sa cAbhazaH 'tamhA NaM' tasmAt khalu 'hou' bhavatu 'amhaM dArae' asmAkaM dArakaH 'abhagga seNe NAmeNaM' abhagnaseno nAmnA || sU0 11 // " AmaMtittA jAtra tasseva mittaNAi0 purao evaM vayAsI' AmaMtrita karane ke pazcAt jaba ve saba ke saba ekatrita ho cuke, taba una saba ke samakSa usane isa prakAra kahA - ' jamhA NaM amhaM imaMsi dAragaMsi ganbhagayaMsi samAsi imeyArUve dohale pAunbhUe se ya abhagge tamhA NaM hou amhaM dArae abhagga seNe NAmeNaM ' jaba yaha hamArA bAlaka apanI mAtA ke garbha meM AyA thA taba isakI mAtA ko isa2 prakAra kA dohada abhagna huvA isaliye isakA nAma 'abhamasena' rahe / bhAvArtha - kucha adhika dina sahita nau mAha vyatIta hone para skaMdazrI ke putra huA / vijaya ne isa ke janma kA baDe hI ThATabAda ke sAtha utsava manAyA / gyAraha dina nikalane ke bAda bArahaveM dina sarva prakAra kA bhojana taiyAra kiyA gayA aura mitra jJAti Adi parijanoM ko AmaMtrita kara jimAyA gayA / jIma kara jaba saba eka jagaha baiTha gaye- taba vijaya ne unake samakSa isa bAlaka kA nAma dohale ke anusAra abhagnasena rakhA // sU0 11 // mittaNAi purao evaM vayAsI' AmaMtraNa sAdhyA pachI kyAre te tabhAbha uThA thayAM tyAre te saunA samakSamAM tethe yA pramANe adhu - ' jamhA NaM amhaM imaMsi dAragaMsi ganbhagayaMsi samANaMsi imeyArUve dohale pAunbhUe seya abhagge tamhA NaM hou amha dArae abhagga seNe NAmeNa ' A amAre mALaka peAtAnI mAtAnA garbhamAM AvyeA hateA, tyAre tenI mAtAne amuka amuka prakAranA dAhalA-manAratha abhagna thayA te mATe A khALakanuM nAma abhagnasena rahe heAya. bhAvA--thoDA vadhAre divasa nava mAsa pUrA thatAM skaMdazrIne putra utpanna thayA, vijaye tenA janmanA moTA ThATha-mAThathI utsava ujanmyA, agiyAra divasa pUrA thaine khAramA divase aneka prakAranAM bhejana taiyAra karAvyAM, ane mitra jJAti Adi parijanA saune AmaMtraNa ApyuM ne jamADayA, jamI rahyA pachI sA eka sthaLe jyAre beThA hatA tyAre vijaye teonA samakSa A khALakanuM nAma dehalA pramANe bhagnasena rAjyu ( sU0 11 ) Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 vipAkazrute // mUlam // taNaM se abhaggaseNe kumAre paMcadhAI jAva parivaDDhaD / tara NaM se abhaggaseNe NAmaM kumAre umsukkavAlabhAve yAvi hotthA / aTTha dAriyAo jAva aTUo dAo, upipAsAya0 bhuMjamANe viharai / tara NaM se vijaya coraseNAvaI aSNayA kayAI kAladhabhNA saMjutte / tae NaM se abhaggaseNe kumAre paMcahi corasaehiM saddhiM saMparivuDe royamANe kaMdamANe vilavamANe vijayassa coraseNAvaissa mahayA iDhisakkArasamudaeNaM NIharaNaM kares, karitA bahUI loiyAI mayakicAI kares, karitA kAleNaM apasoe jAe yAvi hotthA / tae NaM te paMca corasayAI annayA kayAi abhaggaseNaM kumAraM sAlADavIe corapIe sahayA ra iDDhi 0 coraseNAvaittAe abhisiMcati / tae NaM se abhaggaseNe kumAre coraseNAvaI jAe, ahammie jAva kappAyaM gehai // sU0 12 // TIkA. 'tae NaM' ityAdi / tae NaM se tataH khalu sa ' abhagga seNe kumAre' abhagnasenaH kumAraH 'paMcadhAI jAtra parivaDDhar3a' paJcadhAtrIparivRtaH yAvat nirvAta- nirvyAghAta- girikandarAlInacampakapAdapa iva sukhaM sukhena parivardhate / paJcadhAtrI nAmAnyatraiva dvitIyAdhyayane paJcadazasUtre proktAni / 'tae NaM se ' 6 tara NaM se abhaggaseNe kumAre' ityAdi / taNaM' nAmasaMskAra ho cukane ke bAda 'se abhagga seNe kumAre' vaha abhagnasena kumAra ' paMcadhAI jAva parivaDDhar3a ' aba paMcadhAya mAtAoM lagA ' tae NaM se abhagga seNe se pAlita hotA huA vRddhiMgata hone tyAhi. " 'tae NaM se abhagga seNe kumAre' 'tae NaM ' nAbhasaMs42 thayA pachI 'se abhaggaseNe kumAre' te malagnasena kumAra 'paMcadhAI jAtra parivaDDhaDa' have yAMya dhAyabhAtAmAthI pAsita thato vRddhi 'tae NaM se abhagga seNe NAmaM kumAre ummukkabAlabhAve yAtri bhavAlA Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, a0 1, a0 3, abhanasenavarNanam 341 tataH khalu saH ' abhaggaseNe NAmaM kumAre ' abhagnasenanAmakaH kumAraH 'ummukavAlabhAve yAci' unmuktabAlabhAvathApi = bAlyAvasthAmatikrAntazcApi 'hotyA ' abhavat / 'aTTha dAriyAo jAva aTUo dAo' aSTa dArikAH pariNItavAn, yAtrat aSTau dAyAn labdhavAn ' upiM pAsAya0 ' upari-bhavanAvataMsa ke'STabhirbhAryAbhiH saha mAnuSyakAn bhogabhogAna 'bhuMjamANe viharai' bhuJjAno viharati / 'tae NaM se vija coraseNAvaI' tataH khalu sa vijayazcora senApatiH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'kAladhampuNA saMjutte' kAladharmeNa saMyukta:- mRta ityarthaH / 'tara NaM se abhagga seNe kumAre paMcahi corasaehiM saddhi' tataH khalu so'bhagnasenakumAraH paJcabhirazataiH sArdhaM 'saMparivuDe' saMparihRtaH, 'royamANe ' rudan = azrUNi suzcan, 'kaMdamANe' krandan = uccasvareNa rudana 'bilavamANe' vilapan= 'he pita: !" ityAdi vyaktaM rudan 'vijayassa coraseNAvaissa' vijayasya NAmaM kumAre ummukkavAlasAve jAe yAtri hotthA ' kramazaH vRddhiMgata hote2 yaha bAlya avasthA ko lAMghakara taruNAvasthA ko prApta huvA 'a dAriyAo jAtra aTuo dAo upiM pAsAya0 bhuMjamANe viharaha' pitAne isakA vivAha ATha kanyAoMke sAtha kara diyA / pratyeka kanyA ke pitAne ise daheja meM vastue~ ATharakI saMkhyA meM pradAna kIM / yaha una ATha striyoM ke sAtha eka svataMtra bhavana meM manuSyabhavasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogate hue rahane lagA / 'tae NaM se vijayacora seNAvaI aNNA kayAI kAladhampuNA saMjutte' eka samaya isakA pitA vijaya corasenApati kAladharma ko prApta ho gayA / 'tara NaM se abhaggaseNe kumAre paMcahiM corasa ehi~ saddhiM saMparivuDe' abhagnalena kumAra ne pAMcasau coroM ke sAtha milakara 'royamANe kaMdasANe vilavamANe' rote hue Akrandana karate hue evaM vilApa karate hue 'vijayassa corasegAvaissa' apane pitA hatthA: vRddhi pAmatAM yAmatAM te mAjhyAvasthA pUrI urIne ta3Nu svasthAne prApta thye| aTTha dAriyAo jAva aTThao dAo upi pAsAya0 bhuMjamANe viharai ' tyAre tenA pitAe tene vivAha ATha kanyAeAnI sAthe karyAM. pratyeka kanyAnA pitAe tene paherAmaNImAM pratyeka vastue ATha AThanI saMkhyAmAM ApI. te AThe strIonI sAthe eka svata Mtra bhavanamAM manuSyabhavasaMba MdhI kAmabhogane bhAgavate rahevA lAgyA. taNaM se vija coraseNAvaI aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte ' 4 samaye tenA pitA vinaya thorasenApati mRtyu yAbhyA. 'tae NaM se abhagga seNe' kumAre paMcahi corasahiM saddhiM saMparivuDe' bhagnasena bhAre yAMyaseo yozanI sAthai bhajIne 'royamANe kaMdramANe vilavamANe ' ihana tathA mahana-visAya 4 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 vipAkazrute corasenApateH, 'mahayA iDDhisakArasamudaeNaM' mahatA RddhisatkArasamudayena 'NIharaNaM' nirharaNaM-smazAnadezanayanaM 'karei' karoti / 'karittA' kRtvA 'vAI' bahUni 'loiyAI' laukikAni 'mayakiccAI' mRtakRtyAni dAnAdIni 'karei karoti / 'karittA' kRtvA 'kAleNaM' kiyatA kAlena 'appasoe' alpazokaH 'jAe yAvi hotthA' jAtazcApyabhavat / 'tae NaM se' tataH khalu saH 'paMcacorasayAI' paJca corazatAni 'annayA kayAI abhaggseNaM kumAraM' anyadA kadAcit abhannasenaM kumAraM 'sAlADavIe corapallIe' zAlATavyAM corapallyAM 'mahayAra' mahatAra 'iDDhi0' RddhisatkArasamudayena 'coraseNAvaittAe' corasenApatitvena 'abhisiMcaMti' abhiSiJcanti, 'tae NaM se abhagseNe kumAre coraseNAvaI jAe' tataH khalu so'bhannasenakumArazcorasenApatirjAtaH, corasenApateH padaM prApta ityarthaH / tataH sa kIdRzo jAtaH ? kiM ca karotI ?-tyAha-'ahammie' ityAdi / . . vijaya corasenApatikI 'iDhisakArasamudaeNaM NIharaNaM karei' Rddhi evaM satkAra ke sAtha sazAnayAtrA nikAlI 'karittA vahuI loiyAiM mayakiccAI karei, tadanantara amanasenane pitA kI mRtyuke usa avasara para hone vAle aura bhI aneka laukika kRtya kiye 'karittA kAleNaM appasoe jAe yAvi hotyA' laukika kRtyoM ke samApta hone ke bAda kramazaH abhagnasena zokarahita ho gayA / 'tae NaM te paMcacorasayAI tatpazcAt una pAMcasau cauroMne / 'aNNayA kayAI kisI eka samaya 'abhaggaseNaM kumAraM' usa abhagnasena kumAra ko sAlADavIe........abhisiMcaMti' zAlATavI nAmaka corapallI meM gAje bAje ke sAtha coroM ke senApatipada para sthApita kara diyA / 'tae NaM se abhaggaseNe kumAre coraseNAvaI jAe' isa taraha vaha abhagnasena kumAra aba coroM kA senApati bana gyaa| 421 / sAthai 'vijayasta coraseNAvaissa' potAnA pitA vinya yorasenApatinI 'iDhisakkArasamudaeNaM NIharaNaM karei Rddhi (sapatti) anusAra sat2 sApha zmazAnayAtrA hI 'karittA vahuI loiyAI mayakiccAI karei te pachI mAnasene pitAnA mRtyu pachInA thatA tamAma vyavahA pAya aryA. 'karittA kAleNaM appasoe jAe yAvi hotthA' baudhyiAmA pUrI yA pachI thaa| samaya pachI ve ujave manasena |2ddit thapa gayo. 'tae NaM se paMcacorasayAI' te pachI te pAMyaso yAroye 'annayA kayAI' se samaya 'abhaggaseNaM kumAra' te manasenane 'sAlADavIe abhisiMcaMti' zAlATavI nAmanI yA258ImA gArata pAsa pahu1 mAnathI yAnA senApatipa: 52 sthApita yo 'tae NaM se abhagaseNe kumAre coraseNAvaI jAe' se prabhArI te manasena sumAra 7ve yArAnA Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viTIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam adhArmiko 'jAva' yAvat-atra yAvacchandagamyo'isminnevA'dhyayane tRtIyamUtre proktaH / 'kappAyaM' kalpAyaM-kalpaH ucitaH, AyaH prajAto lAmaH kalpAyaH= prajAbhirdeyo rAjabhAgaH, kara ityarthaH taM 'geNhai' gRhAti-purimatAlanagarAdhIzasya mahAvalanAmakasya rAjJaH karaM prajAbhyaH pitRvat so'bhagnasenakumAro balAdapaharatIti bhAvaH // mU0 12 // 'ahammie jAva kappAyaM geNhai' aura yaha mahA adhArmika hotA huA prajA se pradatta rAjamAga ko apane liye balapUrvaka grahaNa karane lgaa| bhAvArtha-alagjaralena ke lAlana pAlana ke liye vijayalenane pAMca dhAyoMko niyukta kara diyA / pAMca dhAokI dekharekha meM palakara jaba alagnasena taruNa hogayA, to vijayasenane usakA vivAha ATha kanyAoM ke sAtha kara diyaa| kanyA ke pitAne ise khUba daheja diyaa| aba vaha uparImahalameM una ATha striyoM ke sAtha manuSyalasbandhI kAmabhogoMko sogate hune rahane lgaa| eka dina kI bAta hai ki acAnaka abhagnalena ke pitA vijayakA saraNa ho gyaa| ThATabATa ke sAtha abhagnasenane pAMcaso coroM ke sAtha milakara pitAkI zmazAnayAtrA nikaalii| dAhasaMskAra saMpanna ho cukane ke bAda aagnasenane aura bhI jo usa samaya ke laukika kRtya hote the kabhI saba kiye| jaba saba bAtoM se yaha nivRtta ho cukA aura pitRmaraNajanya zoka bhI jaba isakA haTa gayA, taba coroM ne milakara ise mahotsavapUrvaka pitA ke pada para zAlATavI meM abhiSikta kara diyaa| isa prakAra senApati manI gayA, 'ahammie jAva kappAyaM geNhai' bhane te bhdd| mayAmi thaIne prajAe ApelA rAjabhAgane pitAnA mATe baLapUrvaka prajA pAsethI pate levA lAgyA. bhAvArtha--abhagnasenanA lAlana-pAlana mATe vijaye pAMca dhAnI goThavaNa karI dIdhI; pAMca dhAnI dekharekhamAM pAlana pAmI jyAre abhagnasena tarUNa thaye tyAre vijaye tene vivAha ATha kanyAonI sAthe karyo. ane kanyAnA pitAe tene khUba paherAmaNI paNa ApI. pachI te uparanA mahelamAM ATha strIonI sAthe manuSya saMbaMdhI kAmabhegone bhegavata rahevA lAgyo. eka divasanI vAta che ke, acAnaka abhagnasenanA pitA vijayanuM mRtyu thayuM, pachI ThATha-mAThanI sAthe abhagnasene pAMcase coranI sAthe malIne pitAnI smazAnayAtrA kADhI, agnisaMskAra thayA pachI abhasene bIjA je je lokikavyavahArasambandhI kAryo hato te paNa karyA, jyAre te tamAma kAmathI nivRtta thaye ane pitAnA maraNasaMbaMdhI zoka paNa maTI gaye, tyAre tamAma ceralokee maLI moTA mahotsava pUrvaka pitAnA pada para zAlATavImAM tene besADaye ane te cerene Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // tae NaM te jANavayA purisA abhaggaseNacoraseNAvaiNA bahuggAmaghAyAvaNAhiM tAviyA samANA aNNamaNNaM saddAvei, sadAvitlA evaM vayAsI-evaM khallu devANuppiyA! abhaggaseNacoraseNAvaI purisatAle Nayare purimatAlaNayarassa uttarillaM jaNavayaM bahuhiM gAmaghAehiM jAva NiNaM karemANe viharai, taM seyaM khalu devANuppiyA ! sahabbalassa raNNo eyama viNNavittae / tae NaM jANavayA purisA eyama aNNamaNNaM paDisuNeti paDisuNittA mahatthaM mahagdhaM maharihaM rAyarihaM pAhuDaM giNhaMti, gihittA jeNeva purimatAle Nayare, teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA mahabbalassa raNNo taM mahatthaM jAva pAhuDaM uvaNeti, . karayala0 aMjaliM kahu mahabbalaM rAyaM evaMvayAsI-evaM khallu sAmI ! sAlADavIe corapallIe abhaggaseNe coraseNAvaI amhaM bahahiM gAmaghAehi ya jAva NiddhaNe karemANe viharai, taM icchAmo NaM sAmI ! tumbhaM bAhacchAyApariggahiyA NinbhayA niruvviggA suha-suheNaM parivasittae-likaTTha pAyavaDiyA paMjaliuDA mahabbalarAyaM eyamadraM viSNaveti ||suu0 13 // . abhaSikta hokara yaha coroMkA senApati bana gyaa| abhagnasena cora senApati TIka apane pitAke hI anurUpa ho calA aura mahA adhArmika vRtti se yukta hote hue prajAse balapUrvaka rAjabhAga ko bhI chInane laga gayA // sU0 12 // senApati banI gaye, abhagnasena cerasenApati barAbara pitAnA pitA pramANe ja cAlavA lAge ane mahA adhArmika vRttithI yukata banIne prajA pAsethI balavaDe sajabhAgane sevA yo. (sU0 12) Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam . . . . . . TIkA 'tae NaM' ityAdi / "tae NaM te jANavayA purisA' tataH khalu te jAnapadAH puruSAH dezanivAsinaH puruvA 'abhaggaseNacoraseNAvaiNA' abhagnasenacorasenApatinA 'bahuggAmaghAyAvaNAhi' bahugrAmaghAtanAbhizca bahUnAM grAmANAM luNTanaiH 'tAviyA samANA' tApitAH santApitAH santaH 'aNNamaNNaM' anyonyaM = parasparam 'sadAveti' zabdayanti Ahvayanti, 'sadAvittA evaM vayAsI zabdayitvA evamavAdiSuH-evaM khalu devANuppiyA !' evaM khalu he devAnupriyAH ! 'abhaggaseNacoraseNAvaI' abhagnasenacorasenApatiH 'purimatAle Nayare' purimatAle nagare 'purimatAlaNayarassa' purimatAlanagarasya 'uttarillaM' uttarIyam uttaradigavasthitam 'jaNavayaM' janapadaM dezaM 'bahuhi' bahubhiH 'gAmaghAehiM grAmaghAtaH grAmalueTanaiH 'tae Ne te jANavayA' ityAdi / 'tae NaM' isake bAda te jANavayA purisA una dezanivAsI puruSoM ne 'abhaggaseNacoraseNAvaiNA' abhagnasena cora senApatidvArA 'bahuggAmaghAyAvaNAhi* tAviyA samANA' aneka grAmoMkI ghAtanA Adi se saMtApita hokara 'aNNamaNNaM sadAvei' paraspara milakara vicAra karane kA irAdA kiyA, isake liye unhoM ne sabake pAsa sUcanA pahu~cAdI 'sadAvittA evaM vayAsI' sUcanA milatehI jaba saba ekatrita ho cuke taba unhoMne isa prakAra kahanA AraMbha kiyA- 'evaM khalu devANuppiyA' bhAIyoM ! suno-hama saba loga yahAM para isaliye ekatrita hue haiM ki 'abhaggaseNa coraseNAvaI' coroM kA saradAra yaha abhagnasena 'purimatAle nayare' purimatAla nagara meM 'purimatAlaNayarassa uttarilaM jaNavayaM' purimatAla nagara ke uttara dizA meM rahe hue unapada ko 'bahuhiM gAmaghAehiM jAva NiddhaNaM ... 'tae NaM te jANavayA' tyAhi. . 'tae NaM' te 5chI 'te jANavayA purisA' te dezanA nivAsI puruSAme 'abhaggaseNacAraseNAvaiNA ' mamanasena yArasenApatidvArA 'bahuggAmaghAyAvaNAhiM tAciyA sasANA, mane ||maanii dhAtanA mAthI satAvita tha ne 'aNNamaNNaM sahAveDa' 52252 mahIna viyA2 42vAna42.dhyA. ane. te bhATe sone temA samayasa2 sUcanA pADAMyAhI AdhI 'sadAvittA evaM vayAsI' sUyanA bhagataian tamAma mANase ekaThA thaI gayAM tyAre teonI pAse A pramANe kahevAno prAraMbha karyo 'evaM khalu devANuppiyA!' mAya ! sAno ! mApaNe tamAma mANuse bhaDImA bheTA bhATe 44 thayA chI 'abhaggaseNacAraseNAvaI' yaashn| sahA2 ye manasena 'purimatAlaNayare' pusmitA nagaramA purimatAlaNayarassa. uttarilaM jagavayaM' pusmitAla nagarI uttara [6mA 2i pahane 'bahuhi gAmaghAehiM Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... .vipAkazrute . 'jAba' yAvat 'NiddhaNaM' nidhanaM 'karemANe viharai' kurvan viharati / 'ta' tat-tasmAt 'seyaM' zreyaH khalu 'devANupiyA' he devAnupriyAH ! 'mahAvalasya raNNo' mahAbalasya rAjJaH 'eyama8' etamartha 'viNNavittae' vijJApayitum / 'tae Na jANavayA purisA' tataH khalu te jAnapadA: dezanivAsinaH puruSA 'eyamaTuMH etamartha 'aNNamaNNa' anyonyaM parasparaM. 'paDisuNeti' atizayanti= svIkurvanti / 'paDisuNittA' pratizrutya 'mahatthaM mahArtha-viziSTaprayojanakaM, 'mahagya' mahA=mahAmUlyakaM 'maharihaM' mahArha mahatAM yogya, 'rAyariha' rAjAha-rAjayogyaM 'pAhuDaM' prAbhRtam-upahAraM 'bheTa' iti mApAyAm / giNhaMti' gRhNanti, 'giNhittA jeNeva purimatAle Nayare teNeva .uvAgacchaMti' gRhItvA yatraiva purikaremANe viharai' aneka grAmoM ko vidhvaMsa Adi duSkRtyoM se nirdhana kara rahA hai taM seyaM khalu devANuppiyA ! isaliye hama saba kI bhalAi aba isI meM hai ki hama saba loga 'eyama mahabbalassa raNNo viSNavittae' isa bAta ko mahAbala rAjA ke nikaTa pahu~cAveM / tae NaM jANavayA purisA' isa prakAra unapadanivAsI puruSoM ne 'eyamaDhe aNNamaNNaM paDisuNeti' isa bAta ko ekamata hokara svIkAra karaliyA / 'paDisuNittA mahatthaM mahagdhaM maharihaM rAyarihaM pAhuDaM giNhaMti' svIkRti milate hI rAjA ke pAsa . jAne ke liye unhoM ne viziSTa prayojana kA siddhikAraka mahAmUlya . evaM mahAha-baDe puruSoM ke yogya aisA prAbhUta jo rAjA kI bheMTa ke yogya thA sAtha meM liyA .! gihinA jeNeva purimatAlaNayare teNeva uvAgacchaMti' aura lekara purimatAla nagara kI ora cala diye uvAgacchittA jAva NiddhaNaM karemANe viharai mane gAbhAno nAza l duSTa mAthI nidhana za rahyo che. 'taM seyaM khalu devANuppiyA!' bheTamA bhATe sIna zata cha mAyA tamAma bhAsa 'eyama, mahavvalassa raNo viSNavittae' bhI l DIjatane bha AA pAse pAhIye. 'tae NaM jANavayA purisA' mA prabhAva napahanA nivAsI puruSo 'eyamEUR aNNamaNNaM paDisuNeti' soye bhajIne 25 pAtanA svI2 4ii dii| 'paDisuNittA mahatthaM mahagdhaM maharihaM rAyarihaM pAhuDaM giNhaMti 'sI me manAna vI72 4aa pachI sanI pAse 41 bhATa tamA vizeSa prakAranI prajanasiddhikAraka mahAmUlyavAna vastu mATe puruSa mATe cagya evA rAjAne 52 // 25 12tu tI te sAye sIdhI. "giNhittA jeNeva / purimatAlaNayare teNeva uvAgacchaMti' bhane sAdhane yuritamAla nagaranI ta25 yAdayA 'uvAgacchittA Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,103, abhagnasenavarNanam 347 matAlanagaraM tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya 'jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchaMti' yatraiva mahAvalo rAjA tatraivopAgacchanti, 'ubAgacchittA mahabbalassa raNNoM taM mahatthaM jAva pAhuDaM 'uvaNeti' upAgatya mahAvalasya rAjJastanmahAthai yAvat pAbhRtam upanayanti=purataH sthApayanti / 'karayala0 aMjaliM kaTu mahabbalaM rAyaM evaM vayAsI' karatalaparigRhItaM, zirasAvata mastake'JjaliM kRtvA mahAbalaM rAjAnamevamavAdiSuH-'evaM khalu sAmI!' evaM khalu he svAmin ! 'sAlADavIe corapallIe abhaggaleNe coraseNAvaI' zAlATavyAM corapallyAm abhannasenazcorasenApatiH, amhaM' asmAn 'bahuhi' bahubhiH 'gAmaghAehi ya grAmaghAvaizva grAmaluNTanaizca yAvat nirdhanAn kurvan viharati 'taM' tat-tasmAt 'icchAmo NaM sAmI !' icchAmaH khalu he svAmin ! 'tumaM yuSmAkaM 'vAhucchAyApariggahiyA' jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchati' vahAM pahu~cakara ve rAjA mahAbala ke pAsa gaye / 'uvAgacchittA mahabbalassa raNo' jAkara unhoMne mahAbala rAjA ke liye 'taM mahatthaM jAva pAhuDaM uvaNeti' baDe puruSoM ke anurUpa usa najarAne ko bheMTa kiyaa| tathA 'karayala0 aMjalikaTTu mahabbalaM evaM bayAsI' donoM hAtha joDa kara sahAbala rAjA se isa prakAra prArthanA kI ki- 'evaM khalu sAmI' he svAmin suniye hamArI yaha prarthanA hai ki- 'sAlADavIe corapallIe abhaggaseNe coraseNAvaI zAlATavI nAmako corapallI meM abhagnasena jo coroM kA saradAra hai 'amhaM bahuhiM gAmaghAehiM ya jAba giddhaNe karemANe viharai' hama logoM ko grAmaghAtaM Adi duSkRtyoM dvArA nirdhana karatA huA vicara rahA hai "taM icchAmo NaM sAmI ! isaliye he svAmin ! hama saba cAhate haiM ki 'tubhaM bAhucchAyApariggajeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchaMti' tyAM par3AyAne bha nI pAsa gayA 'uvAgacchittA mahabbalassa raNo' ne tamAme bhAmarA 2 mATe 'taM mahatthaM jAva pAhuDaM uvaNeti' bhoTa puruSAne yogya te leTa mApI (nAroM 4yu) tathA 'karayala0 aMjali kaTu mahabvalaM evaM vayAsI' yA bha78 20 pAse yA prabhArI prArthanA 4rI- "evaM khalu sAmI' ke svAmin ! sAmo abhArI mA prArthanA cha hai 'sAlADavIe corapallIe abhaggaseNe coraseNAvaI TavI nAmanI yA258sImA amAnasena re yArAne sahA2 cha te 'amhaM vahuhi gAmaghAehiM ya jAba NiddhaNe karemANe viharai sabhA mANasane grAmaghAta-gAma bhAMgavA Adi duSTa karmo vaDe nirdhana karI nAkhIne vicare che, 'taM icchAmo NaM sAmI !! 2281 bhATe svAmin ! ameM sau / zo chI-tumbhaMvAhucchAyApariggehiyAM NibbhayA NirubiggA suhasuheNaM parivasittae Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 ... vipAkazrute vAhucchAyAparigRhItAH 'NibbhayA' nirbhayA 'niruviggA' nirudvignAH santaH 'suhaMsuheNaM' sukhasukhena atisukhena :parivasittae' parivastum, 'tti kaTu' iti kRtvA ityuktvA 'pAyavaDiyA', pAdapatitA:-caraNopari praNatAH, paMjaliuDA' prAJjalipuTAH santaH 'mahabbalaM rAyaM' mahAbalaM rAjAnam 'eyamaDhe etamartham= uktamathai 'viNNaveti' vijJApayanti / / mR0 13 // hiyA NibbhayA NirubiggA suhaMmuheNaM parivamittae' ApakI chatracchAyA ke sahAre rahe hue hama saba prajAjana nirbhaya evaM nirudvigna hote hue sukhapUrvaka raheM / 'ttikaTu pAyavaDiyA paMjaliuDA mahavvalarAyaM eyamaDhaviSNaveti' aisA kaha kara ve saba ke saba rAjAke pairoM meM paDa- aura hAtha joDa kara vinayapUrvaka isa prakAra apanA nivedana rAjA ko sunA diyA / bhAvArtha-isa prakAra jaba abhagnasene ke kukRtyoM se prajAjana adhika duHkhI ho cuke / usake hiMsaka kRtyoM se jaba ve khUba jaba cuke, taba unhoM ne paraspara meM milakara yaha sarvasammati se vicAra kiyA ki-bhAiyoM ! hama saba logoM ko apanI rakSA kA upAya aba kyA karanA cAhiye ? abhagnasena apane duSkRyoM se nahIM haTatA hai, aisA kaunasA upAya yA mArga grahaNa karanA cAhiye ? saba ne eka svara meM yahI kahA ki jaise bhI ho sake, hama saba ko milakara 'mahAbala rAjA ke pAsa isa bAta ko pahu~cAnA cAhiye tAki abhagnasena kA upadrava hada ske| isa prakAra kA vicAra sthira hote hI samasta prajAjana bahumUlya najarAnA lekara rAjA ke nikaTa pahu~ce, ApanI chatrachAyAmAM rahelA ame sau prajAjana nirbhaya ane uddegarahita thaI sukhapUrvaka 2DIye. 'ttikaTTu pAyavaDiyA paMjaliuDA mahavvalaM rAyaM eyamaDheM viSNaveti' e pramANe kahIne te sI rAjAnA pagamAM paDI gayA ane hAtha joDIne vinaya pUrvaka e pramANe potAnuM nivedana rAjAne saMbhaLAvI dIdhuM. bhAvArtha - A prakAre jyAre abhagnasenanAM bhUDa kRtyathI prajA vadhAre du:khI thavA lAgI. tenA hiMsaka kRtyothI te sau khUba kaMTALI gayA tyAre te saue paraspara malIne sInI saMmatithI vicAra karyA ke-bhAIo! ApaNA saunI rakSA mATe have ApaNe zuM upAya kare joIe. agnisena pitAnA duSTa karmothI aTako nathI mATe have e kayA upAya athavA mArga le joIe ? ke jethI ApaNe bacAva thaI zake? te sAMbhaLI tamAma malIne ekaja avAjathI kahyuM ke-jevI rIte banI zake tevI rIte ApaNe saue maLIne A vAta rAjA mahAbalane pahecADavI joIe, ke jethI karI abhasena taraphathI te upadrava maTI zake, A pramANe sono vicAra sthira thatAM ja samastaprajAjana bahuja mUlyavAna jarANAnI vastu laI rAjAnI pAse pahoMcyA ane pitAnA duHkhanI vAta kahIne Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, 30 3, abhagnasenavarNanam // mUlam // ........ tae NaM se mahabbale rAyA tesiM jANavayANaM purisANaM aMtie eyamaDhe socA Nisamma Asurule jAva misamisemANe tivaliyaM bhiurDi NilADe sAhaTTa daMDaM sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-gacchaNaM tusaM devANupiyA ! sAlADaviM corapalliM vilaMpAhi abhaggaseNaM coraseNAvaI jIvangAhaM giNhAhi, gihitA mamaM uvaNehi / tae NaM se daMDe tahati eyasarTa paDisuNei / tae NaM se daMDe bahuhiM purisehi saNNaddha-jAva-paharaNehiM saddhiM saMparivuDe, maggaiehiM phalaehiM jAva chippatUreNaM vajamANeNaM2 mahayA ukisIhaNAya0 karemANe purimatAlaNayarassa majjhamajheNaM Niggacchai, NiggacchittA jeNeva sAlADavI corapallI teNeva pahArettha gamagAe // sU0 14 // TIkA __ 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se mahavyale rAyA' tataH khalu sa mahAvalo rAjA 'tesiM jAgavayANaM purisANaM aMtie' teSAM jAnapadAnAM puruSANAm . aura apane duHkha kI bAta kaha kara unase apanI rakSA karane ke liye prArthanA kI, aura sAtha meM yaha bhI kahA ki mahArAja ! Apa jaise narezoM kI chatracchAyA meM hamArI isa prakAra durdazA ho yaha zobhA kI bAta nahIM hai, hama to yahI cAhate haiM ki Apa ke sahAre hamArA jIvana Adi surakSita rahe / sU0 13 // 'tae NaM se mahabbale0' ityAdi / 'tae NaM' isa prakAra 'se mahavvale rAyA' usa mahAvala rAjA ne 'tesiM jANavayANaM purisANaM' una dezanivAsI puruSoM ke 'aMtie' pAsa se pitAnA rakSaNa mATe prArthanA karI. ane sAthe sAthe te paNa kahyuM ke mahArAja! Apa jevA rAjavInI chatrachAyAmAM amArI AvI durdazA thAya che te zobhArUpa nathI, ame te e IcchIe chIe ke ApanI sahAyathI amAruM jIvana vagere surakSita rahe. (sU 13) _ 'tae NaM se mahabale0' yA. 'tae NaM' [ prabhArI se mahabbale rAyA' te bha75 Puct tesiM jANavayANaM purisANaM ' te naganA henaa| puruSa'aMtie' pAmethI Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __350 vipAkazrute antike 'eyamahaM socA' etamarthaM zrutvA = nizamya 'Asurate' AzuraktaH 'jAva' yAvat 'misamisemANe' misa misAyamAnaH krodhAnalena jAjvalyamAnaH, 'tivaliye ' trivalikAM, 'bhiuDiM' bhrukuTiM 'pilADe' lalATe 'sAhaTu' saMhatya= saMkocya, 'daMDa' daNDa = daNDanAmakaM senApatim 'saddAvei' zabdayati, 'sAvitA' zabdayitvA 'evaM vayAsI' evamavAdIt - 'gaccha NaM tumaM devANupiyA' gaccha khalu tvaM he devAnumiya ! 'zAlaDavi corapalli' zAlATavIM corapallIM 'villupAhi' vilumpa-vidhvaMsayaluNTayetyarthaH, 'abhagraseNaM coraseNAvaI' abhUgnasenaM corasenApatiM 'jIvaggAhaM gihAsi' jIvagrAhaM gRhANa jIvantaM gRhANetyarthaH, 'givhittA' gRhItvA 'mamaM uvaNehi' mAm upanaya=matsamIpamAnayetyarthaH / ' tara NaM se daMDe seNAvaI' tataH khalu sa daNDaH senApatiH 'tahatti' tatheti - 'tathAstu' itikRtvA 'eyama' 'ema' isa bAta ko 'soccA' sunakara evaM 'nisamma' pUrvApara isa para acchI taraha vicAra kara 'Asurate jAva misamisAyamANe ' zIghra hI kupita ho kopI agni se atyaMta jvalita hote hue tathA 'tivaliyaM ' trivalita 'bhiuDiM' akuTi ko 'pilADe' mastaka para 'sAhaTu' caDhAte hue 'daMDa sahAvei' daMDa senApati ko apane nikaTa bulAyA / 'sadAvittA evaM vayAsI' bulAkara usase isa prakAra kahA - 'gacchaNaM tumaM devANuppiyA' he devAnupriya ! tuma zIghra hI yahAMse jAo aura 'sAlADaviM corapalli vipAhi' zAlAvI nAmakI corapallI ko vidhvaMsa karado aura 'abhagga seNaM coraseNAvaDaM jIvaggADhaM giNhAhi' coroM ke saradAra abhagnasena ko jIvita hI pakaDa lo / 'giNDittA mamaM uvaNehi' pakaDa kara use mere pAsa le Ao / 'tae NaM se daMDe tahatti eyamahaM paDisuNei' mahAbala rAjA kI AjJA ko sunane ke bAda usa daMDasenApati ne 'tahatti' ' tathA iti' kahakara 'eyamaTThe' ta vAtane 'soccA' sAMbhaNIne mane 'Nisamma' te vAta bhATe sArI te pUrvApara vicAra urIne 'Asurate jAva misa misAyamANe ' turata : aya purI thA tathA ' tibaliyaM ' trivasita bhiuDiM' krodharUpI agnithI atyaMta khaLatA bhuTIne 'NilADe' mAthApara 'sAhaTTu' thaDhAvIne 'daMDa sahAvei ' : senApati cautAnI pAse molAcyA; ' sadAvittA evaM vayAsI' gosAvIne tene yA pramANe udhu 4 saradAra gaccha NaM tumaM devANupiyA' he hevAnupriya ! tabhe turaMta sahI thI la bhane 'sAlADavaM corapalliM viluMpAhi ' zAsATavI nAsanI gorapaDasInA nAza urI nAMNe. bhane 'abhaggaseNaM corasegAvaI jIvaggAhaM giNhAhi ' yeorInA , ' givhittA mamaM uvaNehi pakaDIne tene abhagnasenane jIvateja pakaDI le bhArI pAse va yaave| 'tae NaM se daMDe tahatti eyamahaM paDisuNe ' AA prabhA] bhAjJAne sAMbhaNIne pachI te iMDasenApati mahAmala rAjAnI 'tahatti 'DIne tebhanA me Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhana senavarNanam 351 etamartha ' paDaNe' pratizRNoti = svIkaroti / 'tara NaM se daMDe' tataH khalu sa daNDaH, 'vahuhiM purisehiM' bahubhiH puruSaiH 'saNNaddha jAva paharaNehiM saddhiM sannaddhabaddhavatikavacaiH, yAvad gRhItAyudhapraharaNaiH sArdhaM 'saMparivuDe' saMparivRtaH, 'maga ehiM hastapAzitai: haste vaddhairityarthaH 'mamgaia' iti dezIyazabdaH / 'phalaehiM phalakaiH - ' DhAla' iti bhApAprasiddhaiH, 'jAtra chippatUrerhi' atra yAvacchadena - 'NikkidvAhi asohiM, aMsagaehi toNehiM, sajIverhi, dhaNuhiM, samukkhihiM sarehiM samullA liyAhi ya dAmAhiM, leviyAhi ya, osAriyAhi, urughaTA hiM' iti saMgrAm / epa padAnAM vyAkhyA'traivAdhyayane navamasUtre kRtA'smAbhiH / 'chippatreNaM' kSipratUryeNa = zIghravAcena, zIghraM zIghraM yat vAdyate tenetyarthaH / ' vajjamANeNa 2' vAdyamAnena 2 'mahayA ukkaDasIhaNAya0 mahatA - utkRSTasiMhanAdavolakalakalaraveNa samudramiva gaganamaNDalaM 'karemANe' kurvan 'purimatAlaNaya rassamayaM maMjheNaM' purimatAlanagarasya madhyamadhyena 'NiggacchaMDU' nirgacchati niHsarati, 'NiggacchittA' nirgatya, 'jeNeva sAlADavI corapallI' yatraiva zAlATavI cogpallo 'teNeva' tatraiva 'pahAretya' prAdhArayad, udyukto'bhavat, 'gamaNAe' gamanAya || sU0 14 // unake usa Adeza ko svIkAra kiyA / 'tara NaM se daMDe bahuhiM purisehiM saNNaddha jAva chippareNa vajjamANeNaM mahayA ukkihasIhaNAya0 karemANe purimatAlaNayarassa majjhaMmajjheNaM Niggacchan' isa prakAra rAjA ke Adeza ko svIkAra karane ke bAda vaha daMDa senApati aneka yoddhA puruSoM se ki jo kavaca Adi pahira kara sannaddha ho cuke the evaM Ayudha aura praharaNoM ko jo acchI taraha apane hAthoM meM saMbhAla kara le cuke the, DhAloM ko jinhoMne apane hAthoM meM bAMdha liyA thA, isa prakAra zastra yukta hokara jaldI 2 bajane vAle bajate hue vAditroM kI gaDagaDAhaTa ke zabdoM se samudrakI taraha gaganamaNDalako guJjita karatA huA ThIka purimatAla ke bIca meM ke mArga se - bhItarase hokara nikalA / aura 'NiggacchittA jeNeva humbhanA svIkAra Y=ryo ' tae NaM se daMDe bahuhiM purisehiM saNaNDa jAna chippatreNaM vajramANeNaM mahayA ukkaTThasIhaNAya0 karemANe purimatAlaNayararassa majMmajjheNaM Niggacchan ' me prabhA narezanA AddezanA svIra ryA yachI te iMDasenApati ane cehA puruSAthI ke je kavaca Adi paherIne taiyAra thai gayelA hatA ane jeNe AyudhAne sArI rIte peAtAnA hAthamAM saMbhALIne lai lIdhAM hatA, jeNe peAtAnA hAthamAM DhAleAne khAMdhI lIdhI hatI, teethI yukata dharmane jaladI jaladI vAganArA vAjIMtrAnA gaDagaDATa sAthe samudranI garjanA jema akAza maLane gujIta karatA puSmitAlanA madhya bajAranA bhArganA maharanA lAgabhAMthI nIDajyo bhane NiggacchittA jeNeva sAlADavI cora Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 vipAkazrute // mUlam // taNaM tassa abhaggaNassa coraseNAvaissa corapurisA imIse kahAe laTTA samANA jeNeva sAlADavI corapallI jeNeva abhaggaseNe coraseNAvaI teNeva uvAgayA, karayala - jAva evaMvayAsI - ' evaM khalu devANuppiyA purimatAle Nayare mahabbaleNaM raNNA mahayA bhar3acaDagareNaM parivAreNaM daMDe ANate gaccha NaM sAlADavI corapallI teNeva pahArettha gamaNAe' nikala kara jahA~ vaha zAlAvI nAmakI corapallI thI vahA~ para jAne ke liye prasthita huA / bhAvArtha - prajAjanoM kI prArthanA sunane ke bAda mahAvala rAjA ne unheM dhairya baMdhAyA aura krodhAyamAna hokara usane usI samaya apane daMDa nAmake senApati ko pAsa meM bulAkara yaha Adeza diyA ki - he senApati ! tuma yahA~ se zIghra jAo aura jAkara zAlAyacI nAmakI corapallI ko naSTa-bhraSTa kara do / tathA coroM ke saradAra abhagnasena ko jIvita pakaDa kara mere sAmhane upasthita karo / rAjA ke isa Adeza ko pramANa mAnakara daMDa senApati apanI senA ke yoddhAoM ko astrazastrAdika se susajjita kara vahA~ se zIghra hI cala paDA aura bAjoM ko bajAtA huA vaha ThIka purimatAla nagara ke bhItara se nikalakara usa corapallI kI ora calA // sU0 14 // " - pallI teNeva pahArettha gamaNAe nayAM te zAbATavI nAmanI yeorayasI hatI tyAM javA mATe prasthita thaye. 7 bhAvA--prajAjanonI prArthanA sAMbhaLIne pachI mahAkhala rAjavIe prajA janene dhIraja ApI pachI krodhAyamAna thaIne temaNe te ja vakhate peAtAnA daDa nAmanA senApatine peAtAnI pAse melAvIne e pramANe hukama karyAM ke-he senApati ! tame ahIMthI turataja jA ane jaine zAlATavI nAmanI cAra pakSIne nAza karI nAMkhe, tathA cArenA saradAra abhagnasenane jIvatA pakaDIne mArA sAme ubhe rAkhA, rAjAnA A pramANe hukamane svIkAra karIne daDasenApati potAnI senAnA yuddhAone annazastra sAthe taiyAra karI tyAMthI turataja cAlI nIkaLyA ane vAjIMtra vagADatA te ThIka purimatAla nagaranI aMdarathI nikaLIne 'cArapalI tarapha cAlatA thayA. ( sa. 14) Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tri. TokA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam 353. 3 tumaM devApiyA ! sAlADAveM corapalliM viluMpAhi, abhaggaseNacoraseNAvaI jIvaggAhaM giNhAhi, giNhittA mamaM uvaNehi / tae NaM se daMDe mahayA bhaDacaDagareNaM jeNeva sAlADavI corapallI teNeva pahArettha gamaNAe / taNaM se abhaggaseNe coraseNAvaI tesiM corapurisANaM aMtie eyama soccA, Nisamma, paMcacorasayAI sadAvei, sAvittA evaM vayAsI evaM khalu devANupiyA ! purimatAle Nayare mahavvale jAva teNeva pahArettha gamaNAe, taM seyaM khalu devAzuppiyA ! amhaM taM daMDaM sAlADaviM corapalli asaMpattaM aMtarA ceva paDisehittae // sU0 15 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / ' tataH khalu tassa abhaggaseNassa cora seNAvaissa corapurisA' tataH khalu tasya amana senanAmakasya corasenApatezcorapuruSA 'imIse kahAe' asyAH kathAyAH 'laDDA' labdhArthAH = jJAtArthAH santaH 'jeNeva sAlADavI corapallI' yatraiva zAlATavI corapallI, 'jeNeva abhagga seNe coraseNAvaI teNeva uvAgayA' yatraiva abhagnasenacorasenApatistatraivopAgatAH santaH 'karayala 'ta NaM' ityAdi / 'tae NaM' bAda meM 'tassa abhagga seNassa coraseNAvaissa' cauroM ke saradAra usa abhagnasena ke 'corapurisA' corapuruSoMne 'imIse kahAe laTTA samANA' isa vRttAnta- samAcAra ko jAnA tava 'jeNeva sAlADavI corapallI jeNeva abhaggaseNe coraseNAvaI teNeva udAgayA' ve saba ke saba zAlATavI nAmaka corapallI meM jahA~ vaha abhagnasena corasenApati thA vahAM Aye 'tae NaM tassa 2 dhatyAhi 3 'tae NaM ' te pachI 'tassa abhaggaseNassa coraseNAvaissa , cArAnA sarahAra te alagnasenanA ' corapurisA thora puruSAye nyAre imIse kahAe laDDA samANA yA sabhAyAra lakSyA tyAre ' jeNeva sAlADavI corapallI jeNeva 'abhaggaseNe cauraseNAvaI teNeva uvAgayA' te sau bhaNI zAsATavI nAmanI yArImAMyAM te agnasena aura senApati huto tyAM savyA bhane 'karayala jAva , Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 vipAkazrute jAva evaM vyAsI' karatalaparigRhItaM zirasAvata mastake'JjaliM kRtvA, evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdiSuH uktavantaH-'evaM khalu devANuppiyA' evaM khalu he devAnupriyAH ! 'purimatAle Nayare mahabbaleNaM raNNA' pusmitAle nagare mahAvalena rAjJA 'mahayA bhaDacaDagareNaM' mahatA bhaTacaTakareNa-bhaTasamUhena parivAreNa / 'daMDe' daNDa: daNDasenApatiH, 'ANatte' AjJapta:--'gaccha khalu tuma devANuppiyA' gaccha khalu tvaM he devAnupiya ! 'sAlADaviM' zAlATI corapallI 'vilaMpAhi' . vilumpa-luNTaya 'abhaggaseNacoraseNAvaI' amanasenacorasenApati 'jIvaggAha giNhAhi' jIvagrAhaM gRhANa jIvantaM gRhANa. 'gihittA mamaM uvaNehi' gRhItyA mAmupanaya-matsamIpamAnaya / 'tae NaM se daMDe' . tataH khalu sa daNDo mahayA bhaDacaDagareNaM' mahatA bhaTacaTakareNa=yodhandena sA 'jeNeva sAlADavI corapallI teNeba' yatraiva zAlATavI corapallI tatraiva pahArettha gamaNAe' mAdhArayad gamanAya, prasthita ityarthaH / aura 'karayala jAba evaM bayAsI' donoM hAtha mAthe para rakhakara isa prakAra kahane lage-'evaM khalu devANuppiyA!' he devAnupriya ! suniye hama eka samAcAra Apako sunAte haiM, vaha isa prakAra hai-'purimatAle Nayare mahabbaleNaM raNNA' purimatAla nagarameM mahAbala rAjAne 'mahayA bhaDacaDagareNaM parivAreNaM' bhaTasamUharUpa parivArase upalakSita 'daMDe ANatte daMDasenApatiko isa prakAra Adeza diyA hai ki-'gaccha gaM tuma devANupiyA! sAlADavi corapalli dilaMpAhi he devAnupriya ! tuma jAo aura zAlATavI nAmakI corapallI ko naSTa karado tathA 'abhaggaseNaM coraseNAvaI jIvaggAhaM giNhAhi' abhagnasena corasenApati ko jItA hI pakaDalo 'giNhittA mamaM uvaNehi' pakaDa kara use mere pAsa le Ao ! "tae NaM se daMDe mahayA bhaDacaDagareNaM jeNeva sAlADavI corapallI teNeva pahArettha gamaNAe' isa prakAra evaM vayAsI' panna mAthA 52 jAna mA pramANe 4341 lAyA 'evaM khalu devANuppiyA!' devAnupriya ! ame mApane me4 sabhA-yA2. samajAvI chIme te 2mA pramANe 2.- 'purimatAle payare mahabbaleNaM raNNA' pusmitAda nAma bhA5 2:'mahayA aDacaDagareNaM parivAreNaM' bhaTa sabha735 parivAzathI BualkSata 'daMDe ANatte' senApatinamA prabhArI ma yo 'gaccha NaM tuma devANuppiyA ! sAlADaviM corapalli vilupAhi' devAnupriya! tame an! bhane zAlAvI nAmanI yo25vIna nAza ho tathA 'abhagnaseNaM coraseNAvaI jIbaggAhaM gihAhi' manasena senApati ne pate 54ii do 'giNhittA mama uvaNehi ' 54Ina tene bhArI pAsesa Ayo 'tae NaM se daMDhe mahayA bhaDacaDagareNaM jeNena sAlADavI corapallI teNeva pahAretya gamaNAe' mA prAno Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3 abhagnasenavarNanam 355 'tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI' tataH khalu sa abhagnasenaH, corasenApatiH 'tersi corapurisANaM aMtie' teSAM corapuruSANAmantike 'eyamahaM socA gisamma' etamarthaM zrutvA nizamya paMcacorasayAI sahAve' paJcacorazatAni zabdayati 'sAvitta evaM vayAsI' zabdayitvA evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt'evaM khalu devANupiyA' evaM khalu he devAnumiyAH ! 'purimatAle Nayare' purimatAle nagare 'bale jAva' mahAvalo yAvat, atra yAvacchandena - 'mahAcalo rAjA daNDamAjJaptavAn-zAlATavIM corapallIM luNTayitvA, abhagnasainacora senApatiM jIvagrAhaM gRhItvA mAmupanaya / tadAjJayA mahatA yodhavRndena saha daNDo yatraiva mahAbala rAjAkA Adeza pAkara vaha daMDasenApati sabala bhaTasamUha se yukta hokara isa zAlATavI nAmaka corapallIkI ora Aneke liye prasthita ho cukA hai / * 'tara NaM se abhagaseNe coraseNAvaI tersi corapurisANaM aMtie eyamahaM socA Nisamma paMcacorasayAI sadAvei' apane guptacara coroM se isa prakAra samAcAra pAne ke bAda usa abhagnasena corasenApatine soca samajhakara apane una pAMcasau coroMko bulAyA 'sAvittA evaM vyAsI' aura bulAkara isa prakAra kahA- ' evaM khalu devANupiyA ! purimatAle gayare mahabbale jAva teNeva pahArettha gamaNAe ' he devAnupriyo ! mere zUravIra yoddhAo ! suno tumheM jisa kAraNa ko lekara yahAM ekatrita kiyA hai vaha kAraNa isa prakAra hai-Aja purimatAla nagara meM mahAbala rAjAne bhayasamUha se yukta daMDasenApatiko isa prakAra Adeza diyA hai ki tuma jA kara zAlATavI ko naSTa karado aura abhagnasena ko mahAbala rAjavInA hukama meLavIne, te IMDa senApatie balavAna ddhAonA samUhathI taiyAra thaine A zAlATavI nAmanI ceArapallInI tarapha AvavA mATe prasthAna karI dIdhu che. tara NaM se abhagga seNacora seNAvaI tesiM corapurisANaM aMtie eyamaTThe soccA Nisamma paMcacorasayAI sadAvei' potAnA mAnagI amara AyanArA cArA pAsethI A prakAranA samAcAra maLyA pachI te abhagnasena cArapatie vicAra 1 / sabhalane potAnA te yaaNyse| thorone sAvyA 'saddAvittA evaM vayAsI gosAvIne. yA pramANe - ' evaM khalu devANupiyA ! purimatAle payare mahatvale jAva teNeva pahArettha gamaNAe ' he hevAnu priyo ! bhArA zUravIra yoddhAo sAMbhaLe ! tamane je kAraNa mATe ahIM ekatrita-ekaThA karyAM che, tenuM kAraNa e che ke-Aja purimatAlanagaramAM mahAkhala rAjAe meTA ce ddhAonA, samUha sAthe daMDa. senApatine A pramANe hukama karyAM che ke, tame jaine zAlATavIne nAza karI ane " Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute zAlATavI corapallI' iti bodhyam / 'teNeva pahArettha gamaNAe' tatraiva prAdhArayad gamanAya-AgamanAyetyarthaH pravRttaH, 'ta' tat-tasmAt 'seyaM' zreyaH khalu 'devANuppiyA' he devAnupriyAH ! 'amhaM' asmAkaM yat taM daNDaM mahAvalasya rAjJaH sainyasahitaM senApatim , 'sAlADaviM corapalli' zAlATavIM corapallIm 'asaMpattaM' asaMprAptam-zAlATavIM corapallImasaMpaviSTam 'aMtarA ceva' antaraiva, mArgamadhya eva 'paDisehittae' pratiSedhayitum-niroddham , asmAkaM zreya iti pUrveNa sambandhaH // mU0 15 // jItA pakaDakara mere pAsa upasthita kro| isa prakAra vaha apane mAlika ke Adeza ke anusAra purimatAla nagara se bhaToM se parivRtta hokara zAlATavI kI ora prasthita ho cukA hai 'taM se yaM khalu devANupiyA ! amhaM taM daMDaM sAlADaviM corapalli asaMpattaM aMtarA ceva paDisehittae' ataH he devAnupriyo ! aba hamArI bhalAI isI meM hai ki hama saba milakara usa kA sAmhanA kareM aura jabataka vaha zAlAravI taka nahIM pahuMce tabataka use bIca hI meM roka leN| bhAvArtha-aneka susajita yoddhAoM sahita daMDa senApati ke corapallI ko naSTa-bhraSTa karane ko Ane ke samAcAra jaba abhagnasena ko apane guptacaroMdrArA jJAna hue, to usane sabahI coroM ko ekatrita kiyA aura ye samAcAra unheM sunA diye / sAtha meM usane saba hI ke liye yaha bhI Adeza diyA ki-dekho yaha hameM jItA pakaDanA cAhatA hai aura rAjA ke pAsa bhejanA cAhatA hai ataH he mere vIra yoddhAo! agnisenane jIvate pakaDIne mArI pAse ubhe che. te pitAnA rAjA-dhaNInA hukama pramANe mitAla nagarathI bhaTanA samUha sAthe za lATavI tarapha ravAnA thaI gayA che 'taM seyaM khalu devANuppiyA ! amhaM taM sAlADaviM corapalli asaMpattaM aMtarA ceva paDisehittae' tathA pAnupriyo ! ve ApA hita sabhI che -mApo sau 2 LIne teno sAmano karIe jyAM sudhI te zAbhATavI sudhI AvI pahoMcyA nathI tyAM sudhImAM tene rastAmAM (vacamAM) ja rokI devA. bhAvArtha--aneka susajita yoddhAo sahita daMDa senApati corapallIne nAza karavA Ave che. te samAcAra jyAre abhanasenanA guptacara pAsethI tene jANavAmAM AvyA tyAre teNe tamAma cerone ekaThA karyA ane te samAcAra tene saMbhaLAvyA. sAthe teNe sone e AjJA paNa karI ke juo te mane jIvate pakaDavA i che. ane rAjAnI pAse mokalavA cAhe che. to huM mArA vIra yoddhAo ! Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam . // mUlam // . . . tae NaM tAiM paMcacorasayAI. abhaggaseNasta tahatti jAva paDisuNeti / tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei, ubakkhaDAvitA paMcahi corasaehi saddhiM pahAe jAva pAyacchitte bhoyaNamaMDavaMsi taM viulaM asaNaM 4 suraM ca 5 AsAemANe 4 viharai / jimiyabhuttuttarAgae viya NaM samANe Ayate cokkhe paramasuibhUe paMcahi corasaehiM saddhiM allaM cammaM dUruhai dUruhittA saNNaddha jAva paharaNe bhaggaiehiM jAva raveNaM samuddaravabhUyaM piva karemANe pacchAvaraNahakAlasamayaMsi sAlADavIo corapallIo Niggacchai, NiggacchittA visamaduggagahaNaTrie gahiyabhantapANae taM daMDaM paDivAlemANe 2 ciTui ||suu016|| / TIkA __ 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM tAI paMcacorasayAI tataH khalu tAni paJcacorazatAni 'abhaggaseNassa' abhamasenasya 'tahatti' tatheti-'tathA'stu' 'ityuktvA' 'jAva paDisuNeti' yAvat pratizRNvanti-svIkurvanti / 'tae NaM se tumhArA kartavya hai aura merI bhI yahI samprati hai ki zatra jabataka hamAre sthAna taka nahIM pahuMcatA hai tabataka hama ise bIca hI meM roka deN| isI meM bhalAI samAI huI hai // sU0 15 // . 'tae gaM tAI paMcacorasayAI' ityAdi / 'tae NaM tAI paMcacorasayAI isake pazcAt una pAMcasau coroMne 'abhaggaseNassa tahatti jAva paDisuNeti' apane saradAra abhagnasena ke isa tamArUM kartavya ane mArI paNa e saMmati che ke zatru jyAM sudhI ApaNuM sthAna sudhI pahoMcyA nathI tyAM sudhImAM ApaNe tene vacamAM ja rekI devA, temAM ApaNuM Dita sabhAme che. (sU. 15) 'tae NaM tAI paMcacorasayAI' yA 'tae NaM tAI paMcacorasayAI' te pachI ko pAMyaso yAmme abhaggaseNassa tahatti jAva paDisuNeti' potAnA sahA2 mamanasenanA me humane Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 vipAkazrute. abhaggaseNe coraseNAvaI viulaM asaNaM 4' tataH khalu so'bhagnasenazcorasenApativipulam azanaM pAnaM khAcaM svAcaM 'uvakkhaDAvei' upaskArayati-pAcayati, 'ucakkhaDAvittA' upaskArya pAcayitvA 'paMcahiM corasaehiM saddhiM' paJcabhizcorazataiH sAthai hAe jAca pAyacchitte' snAtaH yAvat kRtakautukamaGgalapAyazcittaH, rAjasainyapratiSedhakArya vijayaprAptivighnanivRttikAmanayeti bhAvaH 'bhoyaNamaMDavaMsi' bhojanamaNDape 'taM viulaM asaNaM 4' taM vipulamazanaM pAnaM khAcaM svAdhaM 'suraM ca' surAM cammadirAM ca, atra-'mahuM ca, meragaM ca, jAI ca, sIdhuM ca, pasaNNaM ca' iti saMgrAhyam , eSAM padAnAM vyAkhyA'traiva dvitIyA'dhyayane'STamasUtre nigditaa| 'AsAemANe 4' AsvAdayan , atra-visvAdayan , paribhAjayan , paribhuJjAnaH, ityapi bodhyam 'viharai' viharati / 'nimiyabhuttuttarAgaevi ya gaM' jimitaAdeza ko 'tahatti' kaha kara svIkAra kara liyA 'tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI' jaba usakA Adeza sabane saharSa mAna liyA pazcAt usa abhagnasena corasenApatine 'viulaM asaNaM 4 ukkhaDAvei bahuta hI adhika mAtrA meM cAra prakAra ke AhAra ko taiyAra karavAyA 'uvakkhaDAvinA paMcahi corasaehi saddhiM hAe jAtra pAyacchitte' saba prakAra kA bhojana taiyAra karavA kara phira pAMcasau coroM ke sAtha usane snAna kiyA aura kautuka maMgala evaM prAyazcitta Adi kRtya bhI kiye| usane jo ye / kautuka saMgala evaM prAyazcitta kRtya kiye ve rAjA kI senA ko rokane ke liye evaM vijayalAma meM Ane vAle vighnoM kI nivRtti kI icchA se hI kiye 'bhoyaNamaMDavaMsi taM viulaM asaNaM 4 suraMca5 AsAemANe4 viharai' isake bAda usane bhojanazAlA meM baiThakara usa tayAra kiye hue 4 prakAra ke AhAra kA aura nAnA prakAra kI madirA kA AsvAda kiyA 'tahatti' hIna ravIza dIdhI 'tae Na se abhaggaseNe coraseNAvaI' nyAre tenA hukamane saue saharSa thaIne svIkArI lIdhuM tyAra pachI te abhasena era senApati viulaM asaNaM4 uvakhaDAvei I vizeSa prabhAmAMcyA praznA mAhArane taiyAra 42vyA ' uvakkhaDAvittA paMcahi corasaehiM saddhi hAe jAva pAyacchitte' tamAma prArarnu sAna taiyAra 4zavIra pachI pAMyaso yAronI sAdhe teNe snAna karyuM ane kautuka maMgala evaM prAyazcitta Adi kAryo paNa karyA teNe je kautuka maMgala prAyazcitta karyA. te rAjAnI senAne rokavA mATe eTale pitAnA vanyA bhAvanA vighnAnI nivRtta pAnI chAyA- yA. bhoyaNamaMDavaMsi taM viulaM asaNaM4 suraM ca 5 asAemANe4 viharahate pachI to maanzALAmAM besIne te taiyAra karelA cAra prakAranA AhAra tathA nAnA prakAranI madirAne Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 04 vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 3, abhanna senavarNanam 359 " bhuktottarAgato'pi ca khalu jimitaH = kRtabhojanaH, yuktottaraM = bhojanAnantaram AgataH - bhojanasthAnAdanyatrAgataH san 'AyaMte' AcAntaH = kRtaculukaH, 'cokkhe' cokSaH karamukhaprakSAlanena zuddhaH, 'cokkha' iti dezIyaH zabdaH / 'paramaluibhUe' paramazucibhUtaH - sarvathA pavitro bhUtvA 'paMcahi corasarahiM saddhiM paJcabhizcaurazataiH sArdham 'a' Ardra, 'maM' carma 'dUruhaH' darohati / 'saSNaddha jAtra paharaNe' sannaddhavaddhavarmitakavacaH, yAvad gRhItAyudhapraharaNa', 'saggaiehiM' hastabaddhaiH, 'nAvaraveNa' yAvat - phalaH, niSkRSTA bhirasibhiH aMsagataistUrNaiH, sajIvairdhanurbhiH samutkSiptaiH zaraiH, kSamatUryeNa vAdyamAnena 2 mahatA mahatA utkRSTa siMhanAdabolakalakalara veNa, visvAda kiyA aura dUsaroM ko bhI khilAyA pilAyA / 'jimiyamuttuttarAgavi ya NaM samANe AyaMte corakhe paramasuibhUe paMcahi corasa ehiM saddhiM alaM camaM duruhai' bhojana kara cukane para phira vaha vahAM se nikalA aura fan kara usane kullA kiyA - hAtha mu~ha ko sApha kara zuddha kiyA / acchI taraha jaba yaha zuddha ho cukA taba pAMcasau coroM ke sAthara gIle camar3e ke Asana para baiThA 'duruhittA' baiTha kara saba coroM ko sajjita hone kA Adeza diyA / apane senApati kA Adeza pAkara ve saba ke saba sajjita hogaye / usane bhI svayaM 'saNNaddha jAva paharaNe' kavaca ko pahirA aura Ayudha praharaNa Adi aneka prakAra ke zastroM ko liyA / isa prakAra 'maggaiehiM jAva raveNaM' hAthoM meM pakar3I huI dAloM se, syAna se bAhira kADhI gaI talavAroM se, kaMdhoM para TAMge gaye bhAtoM se, pratyaJzvAsahita dhanuSoM se, unapara Aropita bANoM se sajjita yodhAoM ke sAtha jaldI2 bajate hue bAditroM AsvAda-vivAda karyAM ane khIjAeAne paNa bhavarAvyA pIvarANyA, 'jimiyabhuttu tarAgaeva ya NaM samANe AyaMte cokkhe paramasuibhUe paMcahiM corasaehiM saddhiM allaM cammaM dUruhai' loTana arthA pachI te tyAMthI nIudayA bhane nIsIne pachI kAgaLA karyAM hAtha sukhane sApha karI zuddha karI kharAkhara jyAre zuddha thai gayuM tyAre pAMcaso cArAnI sAthe gIlA-bhInA cAmaDAnA " Asana para beThA. dUruhittA ' esIne tamAma cArAne taiyAra thavAnA hukama karyAM, pachI peAtAnA senApatinA hukama thatAM te sau sanna-taiyAra thA gayA. te poteya 'saNNaddhajAtrapaharaNe' vaya 4 paheryu ane Ayudha praharaNa Adi aneka prakAranAM zastro lIdhA, A pramANe maggaiehiM jAtra raveNaM' hAthAmA paresI dAsothI, bhyAnasAMthI mahAra adesI talavAreAthI, khabhApara TAMgelA tIronA bhAthAthI pratyaMcA sahita dhanuSAthI, tenA para rAkhelA mANeAthI sajjita ceAddhAnI sAthe ekI sAthe jaladI 2 vAganArA vAjIMtrAnA Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 vipAkazrute 'samudarabhUyaM piva' samudraravabhUtamiva gaganamaNDalaM 'karemANe' kurvan 'pacchAvarahakAlasamasi' pazcAdaparAhnakAlasamaye = divasasya caturthaprahare 'sAlADavIo corapallIo' zAlATavyAzcorapallyA: 'Niggacchacha' nirgacchati = niHsarati 'NiggacchittA' nirgatya 'visamaduggagahaNahie' viSamadurgagahanasthitaH - viSamam = uccanIcaM, durga= durgamaM yad gahanaM vanaM tatra sthitaH, 'gahiyabhattapANae' gRhItabhaktapAnaka:- gRhIte bhaktapAna ke = AhArapAnIye yena sa tathA taM daNDaM = sainyasahitaM senApati 'paDivAlemANe 2' pratipAlayan 2 = pratIkSamANaH 2 'ciTu' tiSThati // sU0 16 // ke zabdoM evaM utkRSTa siMhanAda bola aura kalakalarava se samudra kI taraha gaganamaNDala ko garjita karatA huA 'pacchAvara kAlasamartha si' divasa ke caturtha prahara meM 'sAlADavIo corapallIo Niggacchai' usa zAlavI corapallI se nikalA / 'giggacchittA' nikala kara 'visamaduggagahaTTie gahiyabhattapANara taM daMDaM paDivAlemANe2 cihna' viSama aura durgama vana meM Thahara gayA / sAtha meM yaha apane ghara se paryApta AhAra pAnI kA intajAma karake le gayA thA isaliye nizcinta hokara vaha vahAM baiThe2 sainyasahita usa daMDasenApati kI pratIkSA karane lagA / bhAvArtha-senApati ko bIca meM hI roka lene kI abhagnasena kI salAha sabako pasaMda AgaI / corasenApatine saba ke khAne pIne kA paryAptamAtrA meM iMtajAma kiyaa| cAroM prakAra kA AhAra paryAptamAtrA meM tayAra karavAyA gyaa| bhojana ke tayAra hone para senApati ne saba ke sAtha snAna kiyA / kautuka maMgala Adi kArya bhI usane " , zabdo eTale ke utkRSTa siMhanAda, khela ane kalakalaravathI samudranI mAphaka gaganamaMDaLane gajAvatA cakA pacchAvara kAlasamayaMsi ' hivasanA thothA praharamAM 'sAlADavIo corapallIo Niggacchan ' ne zAsArakhI gorayallIthI nIujyA ' NiggacchittA ' niSNIne 'visamaduggagahaNaTTie gahiyabhattapANae taM daMDa paDivAlemANe2 ciTThar3a' viSaya bhane durgama vanamAM rahA potAnA sAthai dherathI paripUrNa AhAra-pANI vagerenI geTavaNa karI lIdhI hatI tethI ciMtArahita banI tee tyAM mAgaLa eTA ane sainya sahita te daMDa senApati Ave che tenI rAha jovA lAgyA. bhAvA--senApatine vacamAMja rokI levAnI abhagnasenanI salAha saune pasaMda paDI, ceraseApatie saunA mATe khAvA-pIvAnI saMpUrNa rIte gAThavaNu karI hatI. cAra prakAranA AhAra pUrA pramANamAM taiyAra karAvyA hatA, bhajana taiyAra thatAM senApatie saunI sAthe snAna karyuM, kautuka ma Mgala Adi kAya paNa teNe Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam / 361 // mUlam // tae NaM se daMDe jeNeva abhaggaseNe coraseNAvaI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA abhaggaseNeNaM coraseNAvaiNA saddhiM saMpalagge yAvi hotthA / tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI zatrusainya ko rokane evaM vijaya meM Ane vAle vighnoM kI nivRtti, kI kAmanA se kiye / zArIrika kAryoM se nipaTa kara phira vaha sabake sAtha bhojanazAlA meM gyaa| vahAM usane sabake saMga meM bhojana kiyA, bhojana karake hAtha mUha sApha kiye / pazcAt vahAM se Akara gIle camaDe ke Asana para baiThakara usane saba apane 500 coroM ko sajjita hone kA Adeza diyaa| senApati kA Adeza pAkara ve saba ke saba bahuta jaldI astra zastroM se sajita hogaye / senApati bhI svayaM kavaca Adi se sajjita huA / saba ke DhAla, talavAra, dhanuSa Adi se sajita ho cukane para vaha abhagnasena divasa ke cothe prahara meM bajate hue bAjoM kI gaDa-gaDa dhvani se samudra kI taraha AkAza maMDala ko zabdamaya karatA huA corapallI se saba ke sAtha niklaa| calate2 vaha eka durgama jaMgala meM A pahu~cA / pAsa meM paryApta AhAra pAnI kA intajAma thA hii| usaliye nizcinta hokara vaha isa bAta kI pratIkSA karane lagA ki kaba yahA~ se hokara daMDasenApati nikalatA hai ||suu016|| zatrasainyane rokavA mATe vijyamAM AvanArAM vidanenI nivRttinI bhAvanAthI karyA, zArIrika kAryothI nivRtta thaIne pachI saunI sAthe bhojanazALAmAM gayAM, tyAM saunI sAthe bhojana karyuM. bhojana karyA pachI mukha ane hAtha sApha karyA pachI tyAMthI AvIne bhInA cAmaDAnA Asana para besIne teNe tamAma pitAnA 500 gerene taiyAra thavAne hukama Ape, senApatino hukama maLatAM te tamAma bahu ja utAvaLathI astra-zastrothI sajAyamAna thaI taiyAra thaI gayA, senApati pite kavaca Adi dhAraNa karI sajijata thaI taiyAra thayA. tamAma mANaso (dhAo) sau DhAla, talavAra, dhanuSa AdithI taiyAra thaI gayA pachI te agnisena divasanA cethA praharamA vAgatAM vAjAMonI dhvani vaDe AkAzamaMDaLane gajavatA-zabdamaya karatA thakA cArapaTalIthI saunI sAthe nIkaLyA. cAlatAM cAlatAM eka durgama jaMgalamAM AvI pahoMcyA, pitAnI pAse saMpUrNa rIte AhAra pANInI goThavaNa hatI. tethI cintArahita thaIne teo e vAtanI rAha jovA lAgyA ke have kayAre ahIM AgaLa thaIne daMDa senApati nIkaLaze. (sa. 16) Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 vipAzrute taM daMDaM khippAmeva hayamahiya - jAva - paDisehai / tae NaM se daMDe abhaggaseNacoraseNAvar3aNA haya - jAva - paDisehie samANe atthAme abale avIrie apurisakAraparakkame adhAraNijamitikaDa jeNeva purisatAle payare jeNeva mahatvale rAyA teNeva uvAgacchas, uvAgacchittA karayala - jAva evaM bayAsI evaM khala sAmI ! abhaggateNe corasegAvaI visamaduggagahaNaTTie gahiyabhaktapANae. No khalu se sake kei suvahueNavi AsavaleNa vAhatthitraNa vA johavaleNa vA rahavaleNa vA cAuraMgiNIvalepi uraM-ureNaM gihittae, tAhe sAmeNa ya bheeNa ya uvapadANeNa ca vosaMbhramANe uvate yA vi honA / tae NaM se mahatvale rAyA jevi ya se abhitaragA sIlagasamA mittaNAiNiyagasayaNasaMvaMdhipariyaNA, tevi ya NaM viuleNaM dhaNakaNagarayaNa saMtasArasAvaejjeNaM siMdar3a, abhaggaseNasla ya coraseNAvaissa abhikkhaNaM 2 mahatthAI mahagghAI maharihAI rAya rihAI pAhuDAI pesei, pesittA abhaggaseNaM coraseNAvaI vIsaMbhamANei // sU0 17 // TIkA - 'ta NaM' ityAdi / 'tara NaM se daMDe' tataH khalu sa daNDaH=daNDasenApatiH 'jeNeva abharagaseNe coraseNAvaI teNeva uvAgaccha' yatraiva abhagnasenazcorasenApatistatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA abhangase geNaM' upAgatya abhagnasenena 'tara NaM se daMDe' ityAdi / 'tae NaM' bAda meM 'se daMDe' vaha daMDa senApati 'jeNeva abhaggaseNe' teNeva uvAgacchan' calate 2 vahIM para A pahu~cA ki jahA~ vaha abhagnasena coroM kA saradAra isakI pratIkSA meM ThaharA huA thA / 'uvAgacchittA' " tae NaM se daMDe ' ityAhi. taNaM 'te' se daMDe ' te haDa senApati 'jeNeva abhagga seNe pezeva va uvAgaccha ' thAhatAM yAtAM tyAM mAgaNa bhAvI hovyAlyAM te lagna sena yozino sarahAra tenI rAha le to, 'uvAgacchittA : AvatAM rahe 6 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhanna senavarNanam 'coraseNAbaiNA saddhi' corasenApatinA sArdhaM 'saMpalagge' saMpalagnaH yodhdhuM pravRttaH 'yAbi hotthA' cApyabhavat / 'tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI taM' tataH khalu so'bhagnasenacorasenApatistaM daNDaM-senApatiM 'khippAmeva kSiprameva 'hayamaDiya jAva' atra 'jAva' itipadena -'hayamahiyapavaravIraghAiyanivaDiyaciMdhaddhayapaDAgaM disodisiM' iti sNgrhH| hatamathitapavaravIraghAtitanipAtitacinnadhvajapatAkam-hataH= zastrAghAtaM prAptaH, mathitaH muSTipAdamahArAdinA mUrchitaH, prabaravIraghAtitaH-pravaravIrA-subhaTAH ghAtitAH-vinAzitA yasya sa tathA, nipAtitacitadhvajapatAka:nipAtitAH cihnavajAgaruDAdicihnayukta ketavaH, patAkAzca yasya sa tathA, tatazcaturNA padAnAM karmadhArayastam / 'disodisiM' dizodizaM tadabhimukhasthAyA dizo'parAM dizam 'paDi sehaI' pratiSedhayati-nivartayati parAvartayatItyarthaH / 'tae NaM se daMDe abhaggaseNacoraseNAvaiNA haya-jAva-paDisehie samANe' tataH khalu Ate hI 'abhaggaseNeNaM cosleNAvaiNA saddhi' abhannasena kA corasenApati ke lotha 'saMpalagge yAtri hotthA' usakA saMgrAma prAraMbha ho gayA / 'tae NaM se abhamAleNe corasegAvaI' saMgrAma prAraMbha hote hI usa alagnasena corasenApati ne 'taM daMDa' usa daMDa senApati ko 'khippAMmeva hayamahiya-jAtra paDisehei' pahile to zIghra hI zastroM se vedhA, bAda meM muSTi evaM pAvoM ke prahAroM se usle bhUcchita kara diyA / pazcAt isake senA ke snubhaToM ko kSata vikSata kara khUba mArA pITA, isakI garuDa Adi cihnoM le yukta dhvajA aura patAkAe~ chuDAkara jamIna para paTaka dI, aura use usake mAmhale kI dizA se dUsarI dizA kI tarapha khadeDa diyA / 'tae NaM le daMDe abhaggaleNacoraNAvaNA' isa prakAra vaha daNDalenApati usa aAgnasena corasenApatidvArA 'hya-jAva paDilehie samANe' hata, 'abhaggaseNacoraseNAvaiNA saddhiM ' mamanasena yo2 senApatinI sAthai 'saMpalagge thAni hotyA' tenA yuddhanI 22 gayo 'tae NaM se abhaggaseNe corasegAvaI' yuddha praa| yatAM te manasena yorasenApati taM daMDaM' te 6 senApatine 'vippAmeva hayamahiyajAva paDisehei' prathama to turata zatrothI viMdhI nAMkhe, pachIthI muThI ane paganA prahArothI tene mUcchita karI dIdhe te pachI tenI senAnA subhaTene kSata-vikSata (jakhamI-ghavAela) karIne khUba mAra mAryo ane tenI garUDa adi cinathI yukata davA ane patAkAo choDAvIne jamIna para nAkhI dIdhI ane tene potAnI sAmenI dizAmAMthI bIjI dizAmAM kADhI mUkayA tae NaM se daMDe agaseNacoraseNAyaNA' mA pramANe te senApatiye manasena senApati 'hayajAra paDiseDie samANe' tamasti (dhavAsa Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 vipAkazrute sa daNDo'bhagnasenacorasenApatinA itamathita-yAvat-pratiSedhitaH san 'atyAme' asthAmA asthiraH, 'avale' avala:-zArIrikavalahItaH, 'avIrie' avIryaHmanovalarahitaH 'apurisakAraparakkame' apuruSakAparAkramaH udyogazaktirahitaH 'adhAraNija'- adhAraNIyam, adhAraNIyaM dhArayitumazakyaM coravalam asmAbhiH' itikaTu' iti kRtvA-iti-viditvA, sa daNDaH-'jeNeva pusmitAle Nayare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchaI' yatraiva purimatAlaM nagaraM yatraiva mahAvalo rAjA tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA karayala jAva' upAgatya karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjaliM kRtvA 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' aAdIt'evaM khalu sAmI !' evaM khalu he svAmin ! 'abhaggaseNe coraseNAvaI' abhanasenazcorasenApatiH 'visamaduggagahaNahie' vipamadurgagahanasthitaH viSamam-uccamathita Adi dazAsaMpanna huA 'atthAme avale avIrie apurisakAraparakkame adhAraNijjamiti kaTu' asthira, balahIna, mAnasikazaktirahita evaM udyogazaktivihIna bana kara 'isa cora sainya kA hama sAmhanA nahIM kara sakate yaha duSpradharSa (jisakA dAna karanA muzkila ho aisA) hai| aisA vicAra kara 'jeNeva purimatAle Nayare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchaI' vaha purimatAla nagara kI ora mahAvala rAjA ke nikaTa vApisa vahA~ se lauTa AyA / 'uvAgacchittA' Akara 'karayala jAtra evaM vayAsI' usane donoM hAtha joDakara rAjA kA abhivAdana kiyA aura isa prakAra phira vaha bolA-'evaM khalu sAmI' he svAmin / mere loTa Ane kA kAraNa yaha hai ki 'abhaggaseNe coraseNAvaI' vaha abhagnasena corasenApati 'visamaduggagahaNahie' viSama aura durgama pasopAmela) mAhita ne 'atthAme avale avIrie aparisakkAraparakkame adhAraNijjimiti kaTu' 252, asIna, mAnasizatita sane udyogzakinarahita banIne "A ce nyana ame sAmano karI zakatA nathI. A dubadharSa (rena mana bhuzzIthI 2.5 me) cha' meM prabhArI piyA2 zane 'jeNeva purimatAle Nayare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchai ' te pusmitAla nAnI ta26 bha nI pAse tyAMthI paach| 12mAdhyA ' uvAcchittA' mAvAne 'karayala jAva evaM vayAsI' teNe ganne hAtha nahIna rAnane vahana yu bhane pachI mA pramANe mAjhyA-' evaM khalu sAmI' vAbhin! bhAI pAchu / bhAvapArnu 25 me che - abhaggaseNe coraseNAvaI' te mamagnasena yArasanApati 'visamaduggagahaNaTThie' viSama bhane hubha mApananI madara chupAIne bheTa Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhamasenapUrvabhavavarNanam nIcaM, durga=durgamaM, yad gahanaMbanaM, tatra sthitaH, 'gahiyabhattapANae' gRhItabhakta. pAnakA sahAnItAhArapAnIyakaH, 'No khalu se sake keNai subahueNavi AsavaleNa vA hatthivaleNa vA johabaleNa vA rahavaleNa vA cauraMgiNIvaleNaMpi' no khalu sa zakyaH kenApi subaha kenApi azvavalena vA hastibalena vA yodhabalena vA rathavalena vA caturaGgiNIvalenApi 'uraMureNaM' sAkSAt , 'uraMureNaM' ityavyayaM dezIyapadam 'giNDittae' grahItum-abhagnasenaH kenApi balena sAkSAd grahItuM na zakya iti saMkSipto'rthaH, 'tAhe' tadA, 'sAmeNa ya' sAsnA priyavacanena ca, 'bheeNa ya' bhedena-AbhyantarikarvandhumitrAdibhiHmatyotpAdanena ca, 'upappadANeNa ya' upapradAnena=abhimatavastudAnena ca, 'vIsaMbhamANe' vizrambhamANaH-upajAtavizvAsaH, 'ubatte' upAttaH gRhItaH 'yAvi hojjA' cApi bhavet mahAvana ke bhItara chipA huA baiThA thA 'gahiyabhattapANae' khAne pIne kI samasta sAmagrI usake pAsa thI / aisI paristhiti meM to 'No khalu se sakke keNai subahueNavi AsavaleNa vA hathivaleNa vA johavaleNa vA rahavaleNa vA cauraMgiNIvaleNaMpi uraMureNaM gihittae' vaha kisI bhI upAya se cAhe bahuta bhI ghoDoM kA bala ho hAthiyoM kA bala ho, yaudhAoM kA bala ho, rathoM kA bala ho, athavA caturaMgiNI senA kA bhI bala ho, kisI ke bhI dvArA pakaDA nahIM jA sakatA-kisI bhI bala se vaha sAkSAt gRhIta nahIM ho sakatA / hAM kucha upAya aise avazya haiM jinake dvArA yaha hAtha A sakatA hai, jaise-'sAmeNa ya' priya vacana se 'bheeNa ya' bandhumitrAdiko meM paraspara meM khaTapaTa karA dene se, 'upappadANeNa ya' icchita vastu pradAna karane se, sarva prathama ina upAyoM se 'vIsaMbhamANe' ise apane Upara vizvAsu banA lenA to 'gahiyabhattapANae' mAvA-cApAnI tamAma sAmayI tenA pAse tI, yAvI paristhitimA to 'No khalu se sakke keNai suvahueNavi AsavaleNa vA hatthibaleNa vA johavaleNa vA rahabaleNa vA cAuraMgiNIvaleNaMpi uraMureNaM giNhittae ta 5 pAyathI yA dhA ghoDAmArnu sa DAya, thimA bala hoya, codhAonuM bala hAya, rathanuM bala hoya, athavA caturaMgiNa senAnuM paNa bala heya, koI paNa ra pakaDI zakAtuM nathI. keI paNa prakAranA balathI te sAkSAta pakaDI nahi zakAya, hA eka evo upAya jarUra che ke jenA dvArA te hAthamAM AvI zaze, ma 'sAmeNa ya' priya payanathI 'bheeNa ya' nyu bhitramA 52252 5858 42zavapAthI 'uvappadANeNa ya' (2chata paratu mApavAthI, sarva prathama me pAyothI 'visaMbhamANe' tene bhApa! 52 vizvAsu manApI devA Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 vipAkabhute grahItuM zakyaH syAdityarthaH / 'tae NaM se mahabbale rAyA' tataH khalu sa mahAvalo rAjA 'jevi ya ye'pi ca 'se tasyAbhannasenasya 'abhitaragA AbhyantarakAH AsannA mantriprabhRtayaH, 'sIsagasamA zIrSakasamAH yathA zIrSakaM mastakaM zarIrasva rakSakaM tathA ye tasya rakSakAste tayA ityarthaH, tathA 'mitta-NAiNiyaga-sayaNa-saMbaMdhi-pariyaNA' mitra-jJAti-svajana-sambandhi-parijanAH, 'tevi ya gaM tAnapi ca khalu 'viuleNaM vipulena 'dhaNakaNagarayaNasaMtasArasAvaejeNaM dhanakanakaratnasatsArasvApateyena, 'bhiMdaI bhinatti, teSAm 'abhannasenacorasenApato snehaM bhaJjayati, svasmin snehmutpaadytiityrthH| abhaggasegasta ya coraseNAvaissa abhannasenasya va caurasenApateH samIpe 'abhikruNaM 2 abhIkSNam 2 punaH punaH 'mahatyAI' mahArthAni mahAprayojanAni, 'mahanyAI' mahAyoNi-mahAmUlyAni, 'mahAcAhiye, jaba ise purA vizvAsa jama jAyagA taba sarala rIti se 'tyatte yaha apane dvArA gRhIta ho jaaygaa| 'tae NaM se mahavvale rAyA senApati kI isa prakAra salAha suna cukane ke bAda usa mahAbala rAjA ne 'se' ula abhagnasena ke 'jeni ya' jitane bhI 'abhiMtaragA' sadA usake nikaTa baiThane vAle, maMtrI Adi jana the, 'sIsagasamA jitane bhI usake aMgarakSaka the, 'mitta-jAi-Niyaga-sayA-saMbaMdhI-pariyaNA' aura jo bhI usake mitra, jJAti, nijaka, svajana, saMbaMdhI, parijana the 'tevi ya NaM una saba ko 'dhaNakaNagarayaNasaMtasArasAyaejjeNaM midai dhana se, kalaka se, ratnoM se uttamottamavastuoM se evaM lapyA paisA Adi se phoDa liyA, amalasena ke Upara jo ina saba kA sneha thA, use dUra kara diyA aura apane Upara aturaktiyukta banA liyaa| tathA 'abhAgaleNassa coraNAvaissa abhikkhaNaM abhirakhaNaM mahatyAI mahanyAI joIe. jyAre tene Apa para pUre vizvAsa jAmI jAya tyAre sarala rItithI 'uvate te bhAyahAthI 5:15 naze 'tae NaM sa mahabale senAtinI bhI prakI salAhu sAMbhaLI lIdhA pachI te saDabala rAjavIe che te anasenanA jevi yA tenA ' abhitaragA zAM tenI pAle mesA pANA mAtra mAhi mAsI tA, 'sIsagasamA resA tenA magarakSA utA 'mittaNAiNiyagasayaNasabaMdhipariyaNA bhane bhI retanA bhitra, jJAti, nirs, pAna, samAdhI pani tai 'tevi ya NaM' te tamAmane 'dhaNakaNagarayaNasaMtasArasAvaejjeNaM siMdA nathI, sonAdhI, ratnAthI, tamottama pantumAdhI mate 3piyA-paisA AdithI pheDI lIdhA. abhasenanA upara te saune sneha hato tene dUra karI ane yotAnA 52 prasanna 29 tebha panAyI dIdhA tayA 'abhagaseNassa coraNAvaissa Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacAndrakA TAkA, zru0 1, a0 3, abhannasanavaNanam .. 255 rihAI' mahArhANi-mahatAM yogyAni; "rAyarihAI'. rAjArhANi-rAjayogyAni 'pAhuDAI' prAbhRtAni upahAravastUni' 'pesei' preSayati, 'pesittA' payitvA, 'abhaggaseNaM coraseNAvaI' abhanna senacorasenApati vIsaMbhamANeI' vizrabhbhamAnayati sa mahAvalo rAjA tasyAbhagnasenasya vizvAsamutpAdayatItyarthaH // sU0 17 // mahArihAI rAyarihAI pAhuDAI pesei' abhannasena corasenApati ke nikaTa nirantara bAraMbAra mahArtha-mahAprayojanasAdhaka, mahAgha-mahAmUlyavAle, mahAha-mahApuruSAdi ke yogya evaM rAjAha-rAjA mahArAjAoM ke anurUpa najarAnoM ko bhejanA prAraMbha kiyaa| 'pesittA' isa prakAra najarAnA-upahAra bheja2 kara rAjA ne use apane Upara 'visaMbhamANei' vizvAsayukta banA liyA / bhAvArtha - daMDasenApati ke Ate hI amanalena krodha se Arakta bana usake Upara bhUkhe vAgha kI taraha jhpttaa| donoM kA vahIM para ghamasAna-yuddha prAraMbha ho gyaa| abhagnasena ne pahile se hI ise Ate hI tIkSNa bANoM se ghAyala kara diyaa| bAda meM muSTi evaM pAvoM ke prahAroM se isakI khUba khabara lii| isakI. senA ko titara bitara kara dhvajAe~ evaM patAkAe~ chInakara jamIna para paTaka diiN| isa prakAra apanI durdazA ko dekha kara vaha daMDasenApati ekadama ghabarA gayA, usakA sAmhanA karane kI usameM bilakula zakti nahIM rhii| vaha sarvathA nirvAya bana puruSArtha se bhI kSINa evaM malIna hotA huA - abhikkhaNaM mahatthAI mahagdhAiM maharihAI rAyarihAI pAhuDAI pesei ' manasena cerasenApatinA pAse hamezAM vAraMvAra mahArtha-mahAprayajana sAdhaka mahAI mahAmUlyavALAM, mahIM-mahApuruSane ye.gya ane rAjAuM-rAjA-mahArAjAone lAyaka najarANAM leTa bhAsavAnA prArama dhye 'pesittA' mA pramANe naji S59.2 bhauzI . bhedAna 2 tene potAnA 52 'visaMbhamANeI' vizvAsa rANe tevo manAnA sIdhI. ' bhAvArtha-daMDa senApati AvatAM ja agnisena krodhathI lAla-La banIne 'tenApara bhUkhyA vAgha pramANe paDaye, bannenuM tyAM AgaLa ghamasANa yuddha thavA lAgyuM. abhasene pahelethI ja tenA AvatAMnI sAthe ja tIkSaNa bANathI ghAyala karI dIdhe, pachI muThIo tathA paganA prakAra vaDe tenI khUba khabara lIdhI. tenI senAne astavyasta (veraNa-cheraNa) karI devajA-patAkA paDAvIne jamIna para nAkhI dIdhA. A pramANe pitAnI durdazA joIne te daMDasenApati ekadama gabharAI gaye, ane tene.. sAmane karavAnI tenAmAM bIlakula zakita rahI nahi, te taddana nivIya banI , puruSArthathI paNa kSINa malina thaI gaye. "A cerasanApati durjAya che" evA.: Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 vipAkazrute 'yaha corasenApati durjaya hai' isa prakAra ke vicAra se apane nagara ko vApisa lauTa aayaa| vahAM Akara rAjA se yathAvat samasta vRttAnta AdyopAnta kaha sunAyA / usane usameM abhagnasena ko zakti ke gaurava kA varNana karate hue batalAyA ki-he nAtha ! maiM jyoM hI yahAM se sasainya zAlATavI kI ora prasthita huA, eka gahana durgama aTavI maiM apane pUrNarUpa se khAne pIne kI vyavasthA kara chipe hue usa abhagnasena ne merA sAmanA kiyaa| usa sAmhane meM mujhe yaha pUrNarUpa se vizvAsa ho gayA hai ki jaba yaha isa prakAra ke usake samakSa na azvavala kAma de sakatA hai, na hastibala Tika sakatA hai, na yoddhAoM kI zakti use vijita kara sakatI hai, na rathabala use apanI duSpravRtti se roka sakatA hai aura na caturaMgiNI senA hI use jIta sakatI hai| yaha zaktibala se to vaza meM kiyA nahIM jA sakatA, taba merI rAya to aba yahI hai ki use sAma dAma daNDa aura bheda se vaza karane kA prayatna karanA cAhiye / prabala zatru inake dvArA hI parAsta kiye jAte haiM / isa prakAra daMDa senApati kI ucita salAha mAnakara mahAvala rAjA ne aisA hI kiyaa| dhanAdika kI sahAyatAdvArA usane abhagnasena ke pakSa ke manuSyoM ko phoDa kara vicArathI pitAnA nagaramAM pAcho pharI Ave, AvIne rAjAne je kAMI hakIkta hatI te tamAma pahelethI chelle sudhI kahI saMbhaLAvI, teNe abhasenanI zakitanAM gauravanuM varNana karatAM jaNAvyuM ke-he nAtha! huM jyAM ahIMthI sainya sAthe zAlATavInI tarapha prasthita thaye tevAmAM eka gahana durgama vanamAM pitAnA pUrA pramANamAM khAna-pAnanI geThavaNa karIne saMtAI rahela te abhasene mAro sAmano karyo, teNe amAre sAmano karyo temAM mane pUrI rIte vizvAsa AvI gayo ke - jyAre A prakAre tenI pAse azvabala kAma ApI zakatuM nathI, hAthInuM baLa TakI zakatuM - nathI. ddhAonI zakita paNa tene jItI zakatI nathI. nuM baLa paNa tenI duSyavRttine rokI zakatuM nathI. ane caturaMgiNI senA paNa tene jItI zakatI nathI, te zakti-baLa vaDe te kaI rIte vaza karI zakAze nahi, tyAre mAro vicAra hAlamAM e che ke tene sAma, dAma, daMDa ane bheda nIti vaDe karIne vaza karavAnA prayatna karavA joIe. mahAbaLavAna zatrune paNa tenA dvArA parAjaya karI zakAya che. A pramANe daMDa senApatinI ucita salAha mAnIne mahAbala rAjAe te pramANe karyuM. dhana AdinI sahAyatAdvArA teNe abhasenanA pakSamAM rahenArAM manuSyane pheDayAM ane Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasena pUrvabhavavarNanam // mUlam // tara NaM se mahabbale rAyA aNNayA kayAiM purimatAle jayare evaM mahaM mahaimahAlayaM kUDAgArasAlaM kArei, aNegakkhaMbhasayasaMniviDaM pAsAIyaM 4 / tae NaM se mahabbale rAyA aNNayA kayAI purimatAle Nayare ussukkaM jAva dasarataM pamoyaM ugghosards, ugghosAvitA koDuMbiya purise sahAvei, saddAvittA evaM vayAsI - gacchaha NaM tumhe devANupiyA ! sAlADavIe corapallI, tattha NaM tumhe abhaggaseNaM coraseNAvaI karayala jAva evaM vaha evaM khalu devANuppiyA ! purimatAle jayare mahabbaleNaM rannA ussuke jAva dasarate pamoe ugghosie taM kivi devANuppiyA ! viulaM asaNaM 4, puSphavatthagaMdhamallAlaMkAre ya ihaM havvamANejA udAhu sayameva gacchejA ? // sU0 18 // TIkA 'tara NaM' ityAdi / 'tara NaM se mahabbale rAyA aNNayA kayAI purimatAle payare evaM mahaM' tataH khalu sa mahAbalo rAjA'nyadA kadAcit purimatAle nagare ekAM mahatIM prazastAm ' mahAmahAlaya' mahAtimahAlayAm= apanI ora kara liyA / tathA abhagrasena ko bhI aneka prakAra kI bheToM dvArA apane Upara vizvasta banA liyA / / sU0 17 / / 'ta NaM se' ityAdi / 'tae NaM' isa ke bAda 'se mahabbale rAyA' isa mahAbala rAjA ne 'aNNayA kaMyAI' koi eka samaya 'purimatAlaNayare' purimatAla nagara meM 'egaM' eka 'maha' prazasta 'mahaimahAlaya' atizaya vizAla 'kUDAgArasAlaM' peAtAnA pakSamAM karI lIdhAM. tathA alagnasenane paNa aneka prakAranI bheTA dvArA peAtAnA vizvAsu khanAvI lIdheA. (sU0 17) 369 4 tara NaM se' tyAhi. C tae NaM te chI' se mahabbale rAyA te bhaDAsa rAmame 'aNNayA 1 kayAI' 'mahaM' 'vAyuvA yogya ' mahaimahAlayaM ' 4 samaya ' purimatAlaNayare ' puzmitAsa nagaramA 'egaM' atizayavizAla 'kUDAgArasAla 1. y Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 . . . . . . vipAkate ativizAlAM 'kUDAgArasAlaM' kUTAgArazAlAM='kArei' kArayati, tAM kIdRzI ?mityAha- aNegakkhaMbhasayasaMnividvaM' anekastambhazatasaMniviSTAm anekazatastambhayuktAm 'pAsAiyaM' prAsAdIyAM prasannatAkAriNIm , atra-' darisaNijja, abhirUcaM, paDirUvaM ' iti trINi padAni saMgrahItavyAni / darzanIyAm , abhirUpAm , pratirUpAm / 'tae NaM se mahabbale rAyA aNNayA kayAI purimatAle Nayare' tataH khalu sa mahAbalo rAjA, anyadA kadAcit puzmitAle nagare "usamuka' ucchukamzu lkagrahaNarahitaM, 'ussuka' ityAdIni vakSyamANasya pramodasya vizeSaNAni / 'jA' yAvat , atra yAvacchabdena-'ukjhAM, abhaDappavesa, adaMDimakudaMDimaM, adharimaM, adhAraNijjaM, aNuddhayamuyaMgaM, amilAyamalladAma, gaNiyAbaranADaijjakaliyaM, aNegatAlAyarANucariyaM, pamuiyapakkIliyAbhirAmaM, maharihaM' iti saMgrahaH / tatra 'utkaram karavajitaM-yatra kSetragavAdikaM prati rAjJe dravyaM na deyaM bhavati tamityarthaH / 'abhaTapravezam' yatra avidyamAnaH bhaTAnAM rAjAjJAnivekUTAgArazAlA 'kArei' banavAI / 'aNegakkhaMbhasayasaMniviTTha' jo aneka khaMbhoM se yukta thii| 'pAsAIyaM' citta ko AnaMda pradAna karanevAlI thii| 'darisaNijjaM abhiruvaM paDirUvaM darzanIya thI, abhirUpa thA, evaM viziSTa zobhA kA pAtra hone se jo advitIya mAnI jAtI thii| 'tae gaM se mahabbale rAyA aNNayA kayAI' eka dina kI bAta hai ki usa mahAbala rAjA ne kisI eka samaya 'purimatAlaNayare' purimatAla nagara meM ussukka jAva dasarattaM pamoyaM ugghosAvei' daza dina taka bharane vAle eka utsava kI ghoSaNA karavAI / yahAM yAvat zabda se ghoSaNA meM rAjapuruSoM ne yaha prakaTa kiyA ki 'ukkaraM' isa utsava meM AI huI kisI bhI vastu para rAjya kara nahIM legA, isameM dukAnoM ke liye lIgaI jamIna chUTa zAlA 'kArei' nAvAcI 'aNegakkhaMbhasayasaMnivilu' bhane thAmalAmAthI DAtrI tI, 'pAsAIyaM, darisaNijja, abhirUvaM, paDirUvaM vitta mAna ApanArI hatI jovA lAyaka hatI. anurUpa-maLate maLatI jevI joIe tevI hatI ane vizeSa zobhApAtra hevAthI te advitIya-ajoDa mAnavAmAM AvatI hatI. 'tae NaM se mahatvale rAyA aNNayA kayAI' se hivasanI vAta che 4 te bha71853 rAname se samaya purimatAlaNayare' pusmitAra nAmA 'usmukkaM jAna damarattaM pamoyaM ubolAvei 10 sa hivasa sarAya tevA me usavanI ghoSaNA karAvI, ahIM yAvata zabdathI gheSaNamAM rAjapuruSe.e e vastu prakaTa za-'ukkara'mA -sa mAvI. pANa patu 52 rAya ta2thI 42 (Tekasa) levA mAM Avaze nahi temaja A utsavamAM dukAne karavA mATe je jamIna Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 vi. TIkA, zru. 1, a0 3, abhagnasenapUrvamavavarNanam dakAnAM rAjapuruSANAM kauTumbikagRheSu pravezo yatra tam , 'adaMDimakudaMDimaM' daNDo'parAdhAnusAreNa nigrahastena nivRttaM rAjJe deyatayA vyavasthApitaM daNDimam ., kudaNDaH anucitanigrahastena nivRttaM kudaNDimam , te ubhe avidyamAne yatra pramode so'daNDimakudaNDimastam , 'adharimaM' avidyamAnaM dharimaM-RNedravyaM yatra sa tathA tam , uttamarNAdhamarNAbhyAM parasparaM taNanivAraNArtha na kalahanIyaM kintu tad dravyaM rAjJA deyaM bhaviSyatIti bhAvaH / 'adhAraNijja' avidyamAnaH dhAraNIyo'dhamarNI yatra sa tathA tam , kenApi janena kasmAdapi RNaM na grAhyam ; tasmai RNagrAhakAya rAjJA dhanamapunargrahaNAya dAsyate iti bhAvaH / 'aNuddhayamuyaMgaM' anubhUtamRdaGgam-anudbhUtAbAdakairAnupUryeNa vAdanArthamutkSiptAH, mRdaGgA yatra sa tathA tam , yadvA-anuddhatamRdaGgam , anubhRtA atyaktA vAdakaidinAthai parigRhItA. mRdaGgA- yatra sa tathA tam , 'amilAyamalladAma' amlAnamAlyadAmAnam kA bhADA tathA vikrI ke liye lAI gaI gAya Adi para kA mahasUla bilakula mApha kiyA gayA hai. 'abhaDappavesaM' rAjA ki tarpha se kAI bhI rAjapuruSa kisI ke ghara para Akara navIna AjJA kI ghoSaNA nahIM, kara sakeMge, 'adaMDimakudaMDima' ucita aura anucita saba prakAra kA daMDa isameM mApha rahegA, 'adharimaM koI bhI sAhakAra kisI bhI kajedAra ko isa utsava meM apanA RNa adA karane ke liye kahana sakegA aura na isake liye de donoM paraspara meM kisI bhI prakAra se azAnti hI utpanna kara skeNge| 'adhAraNijja' karjadAra ke karja ko rAjA apanI tarapha se cukatA karegA, aNuddhayamuyaMga' gAne bajAne kI isameM pUrNa vyavasthA rahegI, 'amilAyamalladAma' mAlA gUMthane lAyaka amlAna-khile hue puSpoM kI dukAneM bhI yahAM kholI jAyeMgI / ApavAmAM Avaze tenuM bhADuM levAze nahi. ane vecANa karavA mATe lAvelI gAya yA 52ne| 42 taddana bhAI 43 . 'abhaDappavesaM', ta25thI 5 no42 janA dhe2 mAvAne navA bhanI rAta 42se nAha. 'adaMDimakudaMDima' ayata-mane manuthita tamAma prA2nA tama bhA raherI. 'adharimaM' 45 zAhukAra keIpaNa karajadArane A utsavamAM pitAnuM deNuM ApavA mATe kahI zakaze naha. ane leNadAra tathA deNadAra bane paraspara azAnti utpanna karI zakaze nahi. 'adhAraNijja' 4204Arnu 2 4204 cha, te 2 potAnA ta23thI yUvI 25. 'aNuddhayamuyaMgaM' tathA gAva.-pavAnI mAM pUrI vyavasthA raheza. 'amilAyamalladAma' bhAlA athavA sAya3 masAna-nADa 42bhAgedA ( bhAlesA) puNyAnI Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 - vipAzrute 'gaNiyAvaranAijakaliyaM gaNijJAvaranATIyalita gAvisaunAkAnezva kalito yaH sa tayA, tam . 'aNegatAlAyanazucariyaM anekatAlAvarAnucaritamanekaiH, tAlAvara premavizaH tAAyakarityarthaH, anucaritam AnepitanityarthaH, pamuDyapIliyAbhirAnaM pranitamIDitAbhirAmama-amuditaH yahaH prIDita pakrIDavAbhirAma manoharam mahari nahAI-bhatAM yogyam , 'isa rataM jamarAnaMdanAvarAtravyApakam 'panAcaM pramAnam-dhryam-ullavam : "ugyosAva usozyati. svaputpaidoSaNA kAryAtyayaH / 'upayogacittA koiMDiyapurita sahA udyopapinvA, kohandikapuruSAn zazani-mAdhyati, majAvitA 'gAniyAvaranAijaliya vezyAoM evaM nATaka karane vAloM ke nAca, gAna evaM abhinaya, isa avasara para dekhane ko mileMge / mamatAlAyarANucatyiM tAlaviyA meM nipuNa janoM jJA yahAM acchA jamaghaTa rahegA. 'yamujhyapajIlyiAbhirAnaM aneka prakAra ke khela aura tamAze yahAM janatA ko dikhalAye jAyeMge, janatA ke pratyeka AvazyakIya kAryoM kI evaM usakI sukhasuvidhA kI yahAM sundara le sundara vyavasthA kI jAvegI. 'mahariha ise jahAM taka ho sakegA-darzanIya evaM anukaraNIya banAne kI hara taraha se ceSTA kI jAyagI! inAnaM yamAyaM unyolAI vaha utsava daza dina taka hogA isa prakAra rAjAne apane janoM dvArA utsava kI ghoSaNA karAI / 'ugyAsAvinA isa ghoSaNA ke ho cukane para phira rAjA ne 'koDaviyapurine mahAra apane AjJAkArI puruSoM ko apane nikaTa bulavAyA sadAritA aura bulA kara evaM dunaH par3a yA mena ko gaNiyAvaranAijakaliya: 365 ne ya, vana ko abhinaya 25: upa 22. nA. 'aNegatAgAyataNucariya vimA zA bhAvonI bAnI ne madara 40. 'pamuiyapIliyAbhirAmaM bhane : ne : mahA bhane ma madhe motI banAma mAnI kI mane le ma maTehI vAsanA nadI e kAma 015. 'mahi nene ghano tyadhInI na runu bhayakA nATe / naH prayaH OMnAM bhI 'isaracaM poyaM upayosAve hada kadhI re bhare vAle the.. mAiteH 2H tI - uvAmAvicA' : pranAra yA hI sIdhI kevirapurine mahAr3a Tana sAmI nAraH pulone jA yA mahAvittA yAdIne evaM vyAsI prama - Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhamasenapUrvabhavavarNanam - 373 zabdayitvA AhUya, 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt 'gacchaha NaM tumhe devANuppiyA' gacchata khalu yUyaM he devAnupriyAH ! 'sAlADavIe corapallIe' zAlATavyAM corapallyAm , 'tattha NaM tumhe abhaggaseNaM coraseNAvaI . karayala jAva evaM' tatra khalu yUyam abhagnasenaM corasenApati karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjaliM kRtvA, evaM vakSyamANa prakAreNa 'vayaha' vadata- evaM khalu he devANuppiyA !' evaM khalu he devAnupriyAH ! 'purimatAle Nayare mahabbaleNaM raNNA' purimatAle nagare mahAbalena rAjJA 'ussukke jAva dasaratte pamoe' ucchulko yAvat dazarAtravyApakaH pramodaHutsavaH, 'ugghosie' udghoSitaH, 'taM' tasmAt 'kiNaM kiM khalu 'tumhe' yUyaM 'devANuppiyA !' he devAnupiyAH! 'viulaM asaNaM 4' vipulamazanAdikaM 'pupphavatthagaMdhamallAlaMkAre ya' puSpavastragandhamAlyAvayAsI' isa prakAra kahA ki- 'gacchaha NaM tumhe devANuppiyA' he devAnupriyo ! Apa loga jAo, jAkara 'sAlADavIe corapallIe' zAlATavI sthita corapallI meM "tattha NaM tumhe abhaggaseNaM coraseNAvaI' abhagnasena corasenApati ko 'karayala jAva evaM vayaha yogya ziSTAcArapUrvaka abhivAdana kara hamAro ora se yaha khabara do 'evaM khalu devANuppiyA !' dekho samAcAra yaha hai ki- 'purimatAle Nayare mahabbaleNa raNNA ussukke jAva dasaratte pamoe ugghosie' purimatAla nagara meM mahAbala rAjA ne daza dina taka eka utsava manAne kI yojanA kI hai, isa meM Ane vAlI cIjoM para cuMgI Adi saba prakAra ke kara rAjya kI ora se mApha kiye gaye hai / isa utsava meM manovinoda kI pratyeka sAmagrI kA pUrNa prabaMdha kiyA gayA hai "taM kiNaM devANuppiyA' isa liye he devAnupriya ! Apa 'viulaM asaNaM4 pupphavatthagaMdhamallAlaMkAre ya' vipula, 'gacchaha NaM tumhe devANuppiyA' vAnupriyo ! 25 all onl!! 42 'sAlADavIe corapallIe' lAvIsthita thAra58lImA tattha NaM tumhe abhaggaseNaM coraseNAvaI' mamanasena yArasenApatine 'karayala jAva evaM vayaha ' ziSTAya.2yogya malinana 4Ine mArA tathA me ma2 2Apa!- 'evaM khalu devANupiyA!' sabhAyAra cha 'purimatAle payare mahabbaleNaM raNNA ussuke jAva dasarate pAe ugdhAsie / ramatAta nAma mA 210 se 6 hivasa sudhIno me utsava ujavavAnI eka pejanA karI che. temAM AvanArI cIjo para cuMgI (dANa) Adi sarva prakAranA kara rAjya taraphathI mApha karelA che A utsavamAM manoraMjananI tamAma sAmayIna puu| a chi ' taM kigaM devANuppiyA !'TA bhATa vAnupriya! mA5 / viulaM asaNaM4 pupphavatthagaMdhamallAlaMkAre ya' pu04|| azana, pAnA bhane Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 vipAkazrute laGkArAMzca 'ihaM' iha havvaM' ak-izIghram 'ANejjA' AnAyayeta AnAyayiSyatha 'udAhu' utAho athavA 'sayameva gacchejjA' svayameva gamiSyatha ? // mU0 18 / / azana-pAnAdika evaM puSpa, vastra, gaMdha, mAlAdika samasta sAmagrI ihaM hancamANejjA' yahAM maMgavAyeMge 'udAhu' athavA 'sayameva gacchejA' Apa svayaM vahAM padhAreMge ? / bhAvArtha- mahAvala rAjA ne daMDasenApati kI sammati ke anusAra abhagnasena ko apane vaza meM karane ke liye Ayojana prAraMbha kara diyA / isameM usane sarva prathama nagara meM kisI eka samaya eka sundara kUTAgArazAlA kA jo vizeSa vizAlatA liye hue thI nirmANa karavAyA / rAjAne ise vizeSacittAkarSaka bnvaayaa| bhavana pUrNarUpa se jaba sAMgopAMga nirmita ho cukA taba rAjAne apane rAjapuruSoMdvArA nagara meM yaha ghoSaNA karavAI ki-nagara meM daza dina taka eka mahAna utsava hogA, jisameM janatA ke liye haraeka prakAra se suvidhA dI jAyagI, bahAra athavA zahara ke samasta dukAnadAroM se kisI bhI vastu para rAjya kara nahIM legaa| dukAna ke liye jamIna rAjya kI ora se muphta dI jAyagI / utsava meM koI bhI vyakti kisI bhI vyakti ke liye RNa Adi adA karane ke liye bAdhya nahIM kara skegaa| karja rAjA kI tarapha se cukAyA jAyagA / rAjakarmacArI puruSa mele meM sammilita hue kisI bhI vyakti ko kisI rUpa se Y. 2. ekha, ma itamAma sAmagrI ' ihaM havyamANejA' ra bhaav| 'udAha' athavA 'sayameva gacchejjA' mA5 pote tyAM padhArA bhAvArtha-mahAbala nareze daMDa senApatinI salAha pramANe, abhagnasenane pitAnA vaza karavA mATe Ajana (pravRtti) prAraMbha karI dIdhuM. temAM teNe sau pahelAM nagaramAM koi eka samaye eka suMdara vizeSa vizAlatAvALI phaTAgArazAlA nirmANa karAvI, rAjAe tene khAsa karIne cittanuM AkarSaNa kare tevI banAvI, te bhavana pUrI rIte jyAre sAme pAMga taiyAra thaI gayuM tyAre rAjAe pitAnA rAjapuruSadvArA nagaramAM evI ghaNA-jAherAta karAvI ke, nagaramAM daza divasa sudhI eka mahAna utsava thaze, jemAM mANaso mATe dareka prakAranI sagavaDa ApavAmAM Avaze, bahAra athavA zaheranA tamAma dukAnadAro pAsethI koI paNa vastu para rAjya taraphathI kara - daNa levAze nahi, dukAne mATe rAjya taraphathI jamIna mata ApavAmAM Avaze utsavamAM koI paNa mANasa koI mANasa pAsethI leNuM vasula karavA mATe harakata karI zakaze nahi, deNuM haze te rAjya taraphathI cUkavI apAze, rAjanA ne A utsavamAM AvelA koI paNa mANasane koI Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhamasenapUrvabhavavarNanam // mUlam // tae NaM te koDuMbiyapurisA mahabbalassa raNNo karayalajAva paDisurNeti, paDiNittA purimatAlAo NayarAo paDiNikkhamaMti, paDiNikkhamizrA NAivikiTrehiM addhANehiM suhehiM pAyarAsehi jeNeva sAlADavI corapallI teNeva uvAgacchaMti, 'uvAgacchittA abhagga seNaM coraseNAvaI karayala jAva evaM kyAsIevaM khalu devANuppiyA ! purimatAlanayare mahabbaleNaM raNNA uskukke jAva udAhu sayameva gacchejA ? / tae NaM se abha 375 dabA nahIM sakeMge / vyavasthA haraeka prakAra kI isa utsava meM sundara se sundara banAne kI tarapha dhyAna diyA gayA hai / Adira ora bhI utsava kI jisa prakAra se vyavasthA cittAkarSaka bana sake una2 bAtoM ko rAjA ne apane vyaktiyoM dvArA ghoSita karavA diyA '' ghoSaNA ho cukane para rAjA ne kauTumbika puruSoM ko phira se apane nikaTa bulavAyA aura kahA ki zAlATavI meM jAkara corapallI meM rahane vAle abhagnasena se yaha samAcAra kahate hue kahanA ki- rAjA ne isa utsava meM sammilita hone ke liye Apako sAdara AmaMtrita kiyA hai aura yaha puchavAyA hai ki kyA Apa uttama khAne pIne kI sAmagrI evaM puSpa vastra gaMdha mAlA Adi samasta sAmagrI yahAM maMgavAyeMge athavA Apa svayaM vahAM padhAreMge ? || sU0 18 || paNa prakAre dakhAvI zakaze nahi A utsavamAM dareka prakAranI vyavasthA sArAmAM sArI rAkhavA mATe dhyAna ApavAmAM AvyuM che. temaja utsava cittanuM AkaSa Nu kare tevA banAvavA mATenI tamAma sUcanA rAjAe pAtAnA nokaro dvArA karAvI dIdhI. sUcanA karAvyA sachI rAjAe kauTumbika puruSAne pharIthI peAtAnI pAse kheAlAvyA ane kahyuM ke zAlATavImAM jAe ane cArapallImAM rahevAvALA abhagnasenane A samAcAra kahe| ane kahevuM ke--rAjAe A utsavamAM sammilita thavA mATe Apane AdarapUrvaka AmatraNa karyuM che ane pUchAyu che ke-Apa uttama khAvApIvAnI sAmagrI tathA puSpa, vastra, gaMdha, mAlA Adi samasta sAmagrI ahiyA magAvaze athavA Apa te tyAM padhAro ? (sU 18) Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 vipAkazrute gaseNe te koDaMbiyapurise evaM vayAsI-'ahaNNaM devANuppiyA! purimatAlaNayare sayameva gacchAmi / tae NaM se koDaMbiyapurise sakArei,sammANei,sakAritA sammANittA paDivisajjei ||suu019|| TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM te koviyapurisA mahabbalassa raNo karayala jAva paDisuNeti' tataH khalu te kauTumbikapuruSAH mahAvalasya rAjJaH karatalaparigRhItaM ziraAvata mastake aJjaliM kRtvA tatheti-'tathA'stu' iti kRtvA matizRNoti AjJAM svIkaroti / 'paDisuNittA purimatAlAo. NayarAo' pratizrutya, purimatAlAnagarAt 'paDiNikkhamaMti' pratiniSkrAmanti-nirgacchanti, 'paDiNikvamittA' pratiniSkramya 'NAivikkiTurhi' nAtivikRSTaiH atidIdhaiH, 'addhANehiM' avabhiH mArgaH 'muhehi sukhaiH mukhajanakaiH, 'pAyarAsehiM' prAtarAzaiH= pAtarazanIyaiH prAtaHkAle bhojanIyaiH saha 'jeNeva sAlADavI corapallI teNeva __ 'tae NaM te' ityAdi / 'tae NaM' isa prakAra ke Adeza ko sunane ke bAda te koDuMbiyapurisA' una kauDambikApuruSoMne 'mahavvalassa raNNA' mahAbala rAjA ko 'karayala jAva paDimuNeti' sAdara karabaddha namaskAra kara unake dvArA pradatta Adeza ko svIkAra kiyA / 'paDisuNittA' evaM svIkAra kara 'purimatAlAo NayarAo' ve purimatAla nagara se 'paDiNikkhamaMti' zAlATavI kI ora jAne ke liye nikale 'paDiNikkhamittA' nikala kara 'gAivikkiThehiM addhANehi' atidUra nahIM aise najadIka ke mArga se calate hue 'suhehiM sukhapUrvaka 'pAyarAsehi rAste meM kalevA karate2 ve saba ke saba 'jeNeva sAlADavI corapallI' jahAM vaha zAlA 'tae NaM te 'tyA. 'tae NaM' mA pramANe mAhezane sAmagIna pachI 'te koDaviyapurisA' te 4i puruSeye 'mahabbalassa raNNA' maharAtane 'karayala jAva paDisurNeti ' sA2 me 75 leDI nama2442 4za tebhare mApekSA humanA vIra yaha 'paDimRNittA' se prabhArI 2vii4|2 4Ine 'purimatAlAoM NayarAo' ta tA nagarathI 'paDiNikavamaMti' zAsATavI ta26 41 bhATe nIvil 'paDiNikkhamittA' navIna NAivikkiThehiM addhANehiM ' maI 2 na mevA nA mAthI yAsatA yA 'suhehi' sumapUrva pAyarAsehiM / 2stAma 4 (1211, -pAell) stA 42tA te so 'jeNeva sAlADavI corapallI' nya te zAmATavI yo254I tI, 'teNeva uvAgacchaMti' tyA bhAvI payA Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam 377 uvAgacchaMti' yatraiva zAlATavI corapallI tatraivopAgacchanti / 'uvAgacchittA abhaggaseNaM coraseNAvaI karayala jAva' upAgatya, abhanasenaM corasenApati karatala-yAvat mastake'JjaliM kRtvA, 'evaM'-vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdiSuH'evaM khalu devANuppiyA ! purimatAlaNayare' evaM khalu he devAnupriyAH ! purimatAlanagare 'mahabbaleNaM raNNA' sahAbalena rAzA, 'usmukke' ucchulkaH zulkagrahaNarahitaH, 'jAva' yAvat-atra yAvacchanna-utkaraH, abhaTapravezaH, ityAdi yAvat dazarAtravyApakaH pramodaH utsava udghoSitaH, tasmAt kiM khalu yUyaM he devAnupiyAH ! viSulamazanAdikaM puSpavastragandhamAlyAlaGkArAMzca, iha zIghramAnAyayiTavI corapallI thI 'teNeva uvAgacchaMti' vahA~ A pahu~ce / 'uvAgacchittA' Ate hI unhoM ne 'abhaggaleNaM coraseNAvaI' amanasena' corasenApati ke liye sAdara karayala jAva evaM vayAsI' hAtha joDa isa prakAra kahanA prAraMbha kiyA- 'devANuppiyA' he devAnupriya ! suniye evaM khalu' hamAre mukha le rAjAne Apa ke liye isa prakAra samAcAra kahalavAyA hai ki'purimatAlaNayare mahabbaleNaM raNA ussukke jAva udAhu sayameva gacchejA' purimatAla nagara meM mujha mahAbala rAjAne eka 10 dina kA utsava udghoSita kiyA hai, usameM kisI bhI prakAra kA kara sammilita honevAlI janatA se nahIM liyA jAyagA / janatA ke manovinoda ke liye hI yaha utsava kiyA gayA hai / ityAdi pUrvokta samasta bAteM isa utsava ke sAtha lagatI huI unhoM ne alagnasena se khiiN| aura nAya meM yaha bhI likhedana kiyA ki he devAnupriya ! Apa hame rAjAne yaha bhI puchavAyA hai ki Apa kyA ekhAne pIne kI lAlagrI ko evaM puSpa vasyA gaMdha mAlA Adi sAmagrI ko yahIM maMgavAyeMge athavA Apa 'udhAgacchittA' bhAvI tamAme 'amaggaleNaM coraseNAvaI. manasena yArasenApatine sahara karayalajAba evaM kyAsI... yahI nabha2:42 42 mA pramANe DavAnA prA21 yA 'devANuppiyA' vAnupiya! sAMga evaM.. khlu| ApanA mATe rAjAe A pramANe samAcAra kahevarAvyA che te amArA mukhethI sAMbhaLe 'purimatAlaNayare mahabbaleNaM raNNA usmukke jAva udAhu sayameva gacchejjA' purimatAla nagamAM meM-sahAbala rAjAe eka dasa divasane utsava ujavavAnuM jAhera karyuM che, temAM AvanArI janatA pAsethI kaI paNa prakArane kara-dANa levAmAM Avaze nahi, mANasonA manoraMjana mATe ja e utsava karavAmAM AvyuM che. ityAdi pUta AgaLa kahelI tamAma vAta A utsavane lagatI je hatI te abhagnasenane kahI, ane sAthe te paNa jaNAvyuM ke-he devAnupriya ! Apane rAjAe te vAta paNa pUchAvI che .: mA5 zubhAvA-pApAnI sAmagrI tathA pu05, . sa, Apa mAsa mAha sAmagrI Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 378 vipAkazrute vyaya, iti vijJeyam , 'udAhoM utAhI athavA, 'sayameva svayameva gacchejA' gaccheta AgamiSyavetyarthaH / 'tae paM tataH khalu 'se amanaleNe te koI viyapurise evaM vyAsI so'bhannasenastAna kodunviApuruSAn evaM vakSyamANaprakAreNa azAdIt-'ahaSNaM vANuppiyA ! ahaM khalu he devAnupriyAH ! 'purimatAlaNayare layameva gacchAmi pusmitAlanagare svayameva gacchAni-AgamidhyAmi tae Na tatastadanantaraM khalu kaDeviyarise' kohasvikSapuruSAn 'sakkArei sammANeI satkArayatti, sammAnayati. sikkAritA sammANinA paDisijjeI satkArayitvA sammAnayitvA prativisarnayati // 0 19 // svayaM vahAM padhAreMge / 'tae NaM se abhaggaseNe te koTuMbiyapurise evaM yayAlI isa prakAra una kohandhikapuruSoM kI bAta suna kara vaha abhagnasena unase isa prakAra baulA 'ahaNaM devANuppiyA he devAnupriya ! maiM 'parimatAlagayare sayameva gacchAni' purimatAla nagara meM svayaM AUMgA / 'tae se koriyapurile sakkArei sammANeI isa prakAra apanA abhiprAya kahakara usa abhannasenane una saba kA acchI taraha se Adara satkAra evaM sanmAna kiyA / 'sakAritA sammANittA paDivisajje satkAra evaM saMmAna karake bAda meM usane una Aye hue rAjapuruSoM ko visarjita kiye / bhAvArtha-mahAbala rAjA kA Adeza pramANa kara ve samastu . kauTumvika puruSa purimatAla nagara se zIghra prasthita hokara aise mAge se usa zAlAvIsthita coTapallI kI ora eganA hue jo vahAM se vizepa dUra nahIM par3atA thaa| rAste meM khAte pIte hue ve loga bha.panA pAne hI mAvo! he bhA5 pote ra tyo pAraza: ? 'tae gaM amaggate te kAMDaviyapurina evaM vayAsI prabhAdo sima pAnI pAta salamAna ne manona dene mA prabhArI va sAya- aNaM devANuppiyA pa.nubhaya 'purimatAraNayare sayameva gacchAmi te pusmitAla nagarama nadI 'tae NaM soDuviyapurile sarakArei sammAI' mA prabhAva pAtAne audAya kahIne te a ne te AvelA saune sArI rIte Adara satkAra ane sanmAna yu. saskAritA sammANittA paDiksijeDa sanmAda bhane sat.2 rsa pachI. teNe AvelA sau ra ne vidAyaravAnA karyo. bhAvArtha-mahAbala rajanI prAsAne pramANu karIne te tamAma ko Tumbika puru pumitAla gAdhI tarata ja taiyAra thaIne bahu dUra na thAya tevA mArgathI zAhAravImAM rahetI erapalo tarapha ravAnA thayA. rastAmAM khAtA-pItA AnaMda karatA Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam ____379 .. // mUlam // tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI bahuhi mitta-jAvapaDibuDe pahAe jAva pAyacchitte savAlaMkAravibhUsie sAlADavIo corapallIo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva purimatAlaNayare, jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA karayalapariggahiyaM0 mahabbalaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei, vaddhAvittA mahatthaM jAva pAhuDaM uvaNei / tae NaM se mahabbale rAyA abhaggaleNassa coraseNAvaissa taM mahatthaM jAva paDicchai, abhaggaseNaM coraNAvaI sakArei, sammANei, sakkAritA sammANittA visajei, kUDAgArasAlaM ca se Avasaha dalayai / tae NaM se abhaggaseNacoraseNAvaI mahabbaleNaM raNNA visajie samANe jeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvaagcchdsuu020| TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se abhaggaseNe coraseNAI vahuhiM' AnaMdapUrvaka corapallI meM jA pahu~ce / pahu~cate hI unhoMne abhagnasena . 'coralenApati ko hAtha joDa namaskAra kiyaa| aura rAjAdvArA purimatAla nagara meM manAye jAne vAle utsava kA yathAvat samasta samAcAra kaha sunaayaa| sunate hI abhagnasena ne bhI apanA hArdika AbhaprAya unase kaha diyaa| pazcAt usane una sabako acchI taraha Adara satkAra ke sAtha vahAM se purilatAla nagara ke liye visarjita kara diye // stU0 19 // ___ 'tae NaM se abhaggaseNe0 ' ityAdi / te mANaso erapalImAM jaI pahoMcyA pahoMcatAM ja teoe abhasena cerasenApatine hAtha joDIne namaskAra karyA ane rAjAe kahelA purimatAla nagaramAM ujavavAmAM AvanAra utsava viSenA tamAma samAcAra kahI saMbhaLAvyA. samAcAra sAMbhaLIne abhasene paNa pitAno aMtarane abhiprAya teone kahyuM, pachI teNe AvelA tamAmane sArI rIte Adara satkAra karyo, pachI te sone purimatAla nagara pA bhATe sAdhI. (sU. 18) . 'tae NaM se abhaggaseNe.' tyAta Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vipAkazrute tataH khalu so'bhagnasenathorasenApatirvahubhiH, 'mitta-jAva-paribuDe' mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanaiH parivRtaH, 'hAe jAva pAyacchitte' snAtaH yAvat kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH, 'savvAlaMkArabhUsie' sarvAlaGkAravibhUSitaH, 'sAlADavIo corapallIo'zAlATavItazcorapallItaH 'paDiNikarakhamai' pratiniSkrAmati-niHsarati / 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'jeNeva purimatAlaNayare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchai' yatraiva purimatAlanagaraM yatraiva mahAbalo rAjA tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA karayalapaDiggahiyaM mahavvalaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM baddhAveI' upAgatya karatalaparigRhItaM zirArata mastake'JjaliMkRtvA mahAvalaM rAjAnaM jayena 'tae NaM' kauTumbika puruSoM ke vahAM se prasthAna kara cukane bAda se abhaggaseNe coraseNAvaI' usa amagnasena corasenApatine 'bahuhiM mitta jAva parivuDhe ' aneka apane mitra, 'jJAti, nijaka, svajana sambandhI evaM parijanoM se parivRta hokara 'pahAe jAva pAyacchitte' snAna kiyA / snAna karane ke bAda usane kautuka maMgala evaM prAyazcitta kRtya kiye / ina saba se nivRtta hokara bAda meM 'sanAlaMkAravibhUsie' samasta alaMkAroM se vibhUSita hokara vaha sAlADavIo corapallIo' zAlATavIsthita corapallI se 'paDiNikkhamai' nikalA 'paDimikkhamittA' nikala kara jeNeva purimatAlaNayare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchai' purimatAla nagara pahu~cA aura vahA~ pahu~cate hI vaha mahAvala rAjA ke nikaTa jAkara upasthita hogayA / 'uvAgacchittA' upasthita hokara 'karayalapariggahiyaM0 mahabbalaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM baddhAveI' usane rAjA ko hAtha joDa namaskAra kiyA aura jaya vijaya ke nAda 'tae NaM' a4i puruSotyAMthI 2vAnA yA pachI. 'se abhaggaseNe coraseNAvaI' ta mamanasena yArasenApatithe 'bahuhi mitta-jAva paricuDe' potAnA aneka mitra, jJAti, nijaka, vajana, sambandhI ane parizcananI sAthe malIne 'hAe jAva pAyacchitte' nAna yu: snAna 4yo pachI teNe tu4 magara bhane prAyazcitta 4Arya yu. me tamAma mathI nivRtta yadhane pachI 'savvAlaMkAravibhUsie' tamAma marathI zApAra sane te 'sAlADavIo corapallIoM lAvAsthita 25ela 'paDiNikkhamaDa' fivyo 'paDiNikkhamittA' nITI 4Ine 'jeNaMra purimatALaNayare jeNeva mahabale rAyA teNeva uvAgacchai' dhuribhatAra nagara AvI pahoMce ane paheAMcatA ja turataja mahAbala rAjAnI pAse jaIne ubhe rahyA 'uvAgacchittA' upasthita thAne (na ubhA 2hIne ) 'karayaLapariggahiya0 mahabbalaM rAyaM jagaNaM vijaeNaM vadAvei' te sane hAtha leDIna namaH452 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 3, abhanasenapUrvabhavavarNanam vijayenaM vardhayati, 'vaddhAvittA' varSayitvA mahatthaM mahAthai 'jAva' yAvat 'pAhuDaM' prAbhRtam-upahAram , 'uvaNei' upanayati-purataH sthApayati / 'tae NaM se mahabbale rAyA' tataH khalu sa mahAvalo rAjA 'alaggaseNassa coraseNAvaissa taM mahatthaM jAva' asanasenasya corasenApateH taM mahAthai yAvat prAbhRtaM 'pddicch|' pratIcchati gRhNAti / 'abhaggaseNaM coraseNAvaI sakkArei sammANeI' abhamasenaM corasenApatiM satkArayati saMsAnayati, 'sakkAritA sammANittA vikSajjei' satkRtya saMmAnya visarjayati, 'kUDAgArasAlaM ca kUTAgArazAlAM ca 'Avasaha Avasatha vasati 'dalayai' dadAti / 'tae gaM se abhaggaseNa cora seNAvaI mahabbaleNaM raNNA visajjie samANe tataH khalu so'bhagnasenasenApatimahAbalena rAjJA visarjitaH san 'jeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvAgacchai' yatraiva kUTagArazAlA tatraivopAgacchati // sU0 20 // se vdhaayaa| 'baddhAvittA mahatthaM jAva pAhaDaM uvaNe' badhAkara phira usane mahArtha mahAmUlya viziSTa najarAnA rAjA ke sanmukha bheTa svarUpa meM rkhdiyaa| 'tae NaM se mahabbale rAyA abhaggaseNassa coraseNAvaissa taM mahatthaM0 paDicchai' rAjAne bhI coroM ke senApati usa abhagnasena kA vaha mahAtha mahAmUlya najarAnA svIkRta kara liyA aura 'amaggaseNacoraseNAvaI sakkArei' usakA acchI taraha se Adara satkAra kiyA evaM 'sammANei' sanmAna kiyaa| 'sakkAritA sammANittA' jaba abhagnasena kA acchI taraha se apanI ora le satkAra evaM sanmAna ho cukA tava 'visajjei' vahAM se usakI bidA kI kUDAgArasAlaM ca se AvasahaM dalayai' bidAkara use kUTAgArazAlA meM DerA dilAyA / 'tae NaM se abhaggaseNacoraseNAvaI' kUTAgArazAlA meM ThaharanA nizcita ho jAne ke bAda vaha abhagnasena cArasenApati 'mahabbaleNaM raNNA' mahAbala rAjA bhane "ya-viyanA nithA padhAvyA, ' baddhAvittA mahatthaM jaba pAhuDaM uvaNei' vadhAvIne pachI teNe mahAmUlyavAna najarANuM rAjAnA sanmukha bheTa tarIke rAkhI dIdhuM 'tae NaM se mahabbale rAyA abhaggaseNassa coraseNAvaissa taM mahatthaM paDicchaI' rAjAe paNa cerasenApati abhagnasene mUkeluM najarANuM laI tene svIkAra karyo ane , 'abhaggaseNaM coraseNAvaI sakkArei' te amAnasena yAra senApatinI sArI zate mA2 sa42 4ye mane 'sammANeI' sanmAna yu 'sakkAritA sammANittI' jayAre alagnasena no sArI rIte pitAnA taraphathI satkAra sanmAna thaI gayA tyAre 'visajjei' pachI tene tyAMthI vihAya pApI 'kUDAgArasAlaM ca se AvasahaM dalayai ' vihAya 4zana tane yuuttaa||2shaam ta mAyA 'tae NaM se abhaggaseNaM coraseNAvaI' ttuuttaa||2nnaamaaN. 2pArnu nI yA pachI ta mamanasena yorasenApati Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSAkazrute dvArA 'visajjie samANe jeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvAgacchai' visarjita hokara jahAM vaha kUTAgArazAlA thI vahAM AyA / bhAvArtha-abhagnasena ne purimatAla nagara meM manAye jAne vAle utsava meM sammilita hone ke abhiprAya se apanI taiyArI prAraMbha kIusane sarvaprathama apane mitroM ko evaM svajana saMbaMdhI AdikoM ko isakI khabara bhijavA dI / ve saba ke saba ThIka samaya para isake pAsa A phuNce| sabake A jAne para abhagnasena ne snAna kiyA, aura maSItilakAdi kiye usake bAda vaha apane zarIra para bahumUlya vastra AbharaNa pahira kara apane sthAna se saba ke sAtha purimatAla nagara kI tarapha baDe ThATa-bATa se calA / vahA~ pahu~ca kara usane mahAbala rAjA se mulAkAta kii| namanapUrvaka usane rAjA kA abhinaMdana kiyA aura jaya vijaya nAda se rAjA ko badhAyA. aura rAjA ke liye jo yaha upahAra lAyA thA, vaha usane rAjA kI sevA meM arpita kiyaa| rAjAne bahuta AnaMda ke sAtha isakI pradatta bheTa ko svIkAra kara isakA Adara satkAra kiyA tathA usake Thaharane Adi kI vyavasthA kUTAgArazAlA meM karane kI apane paricArakoM ko AjJA dii| abharasena bhI rAjA se bidA hokara usa kUTAgArazAlA kI ora cala diyaa| vahAM Akara vaha Thahara gayA // sU0 20 // 'mahAbbaleNaM raNNA' mana Anu 'visajjie samANe jeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvAgacchai' (vAya pAbhI jyAM te yUTagArAnA tI tyAM mAlyA. - bhAvArtha-abhasene purimatAla nagaramAM thatA utsavamAM hAjarI ApavAnA abhiprAyathI tyAM javA mATe potAnI taiyArIne prAraMbha karyo. teNe sauthI prathama pitAnA mi, svajana, saMbaMdhI Adi sone A vAtanI khabara mokalAvI dIdhI. eTale te e barAbara samaya pramANe tenI pAse AvI pahoMcyA, sau AvI gayA pachI, abhasene snAna karyuM ane aSI-tilaka Adi karyo. te pachI potAnA zarIra para bahuja mUlyavAna vastra ane AbhUSaNa paherIne potAnA sthAnathI saunA sAthe parimatAla nagara tarapha bhAre hADamAMhethI cAlyA, tyAM pahoMcIne mahAbala rAjAnI mulAkAta karI namanapUrvaka teNe rAjAne abhinaMdana karyuM ane jaya--vijaya nAdathI rAjAne vadhAvyA tathA rAjA mATe je bheTa lAvyA hatA te teNe rAjAnI sevAmAM arpaNa karI, rAjAe ghaNuM ja anaMdanI sAthe teNe ApelI bheTane svIkAra karyo, ane svIkAryA pachI teno Adara satkAra karyo, tathA tene rahevA vagerenI vyavasthA kuTagArazAlAmAM karavAnI pitAnA nokarene AjJA karI. pachI agnasena paNa rAjAnI sethI vidAya laI te phaTAgArazAlA talphAlata che, ane tyAM AvI mukAma karyo (20) Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3 abhaMgasenapUrvabhAvarNanam // mUlam // tae meM se mahabbale rAyA ko biyapurise sahAvei, sadAvittA evaM vayAsI - gacchaha NaM tumhe devANuppiyA ! viulaM asaNaM 4 uaraDAvitA taM viulaM asaNaM 4 suraM ca 5 subahu pupphagaMdhamalAlaMkAraM ca abhaggaseNassa coraseNAvaissa kUDAgArasAlA uvaNei / tae NaM te koDaMbiyapurisA karayala jAva uvarNeti / tae NaM se abhaggaseNacoraseNAvaI bahuhiM mita0 saddhiM saMparikhaDe pahAe jAva savAlaMkAravibhUlie taM viulaM asaNaM 4 suraM ca5 AsAemANe 4 patte viharai // sU0 21|| TIkA 383 'tae NaM' ityAdi / 'tara NaM se mahabbale rAyA koDuMbiya purise sadAvei, sAvittA' tataH khalu sa mahAvalo rAjA kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA ' evaM ' = vakSyamANaprakAreNa, 'vayAsI' avAdIta 'gacchaha NaM tumhe devAzupiyA !" gacchata khala yUyaM he devAnupriyAH / 'viulaM asaNaM 4' vipulamazanaM pAnaM khAdyaM svAdyaM 'uvakkhaDAveha' upaskArayata = pAcayata 'uvakkhaDAvittA' upa'tara NaM se mahabbale 0' ityAdi / 'tara NaM' abhagnasena ke kUTAgAra zAlA meM Thahara cukane ke bAda 'se mahantrale rAyA' mahAbala rAjAne koTuMbiyapurise sahAvei' kauTumbikapuruSoM ko apane pAsa bulavAyA / 'saddAvittA' aura bulAkara 'evaM kyAsI' isa prakAra kahA ki- 'chahaNaM tumhe devANuppiyA' he devAnupriya ! Apa loga yahAM se jAo aura 'biulaM asaNaM4 ukkhaDAbeha' vipula " 6 tara se mahabale ityAdi 'tara NaM' bhagnasena iMTarAgArazAMsAsAM sthira thayA pachI 'se mahabale rAyA mahAmasa rAjjo 'koDuMviyapurise sahAvei ' maiTumhi puruSAne potAnA pAse gosAvyA 'sahAvitA' bhane mosAdIne ' evaM kyAsI ' temone yA pramANe madhu 3- ' gacchaha NaM tumhe devANupiyA ' he devAnupriya ! tase boo sau mahIMthI bhane 'viulaM asaNaM4 : ubakkhaDAveha ' yuSmsa : azanAhi taiyAra " Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute skArya=pAcayitvA, 'taM viDalaM asaNaM4 suraM ca5' taM vipulamazanAdikaM surAM ca, merakaM ca, jAtiM ca, sIdhuM ca, prasannAM ca, tathA 'subahuM pupphagaMdhamallAlaMkAraM ca' subahu puSpagandhamAlyAlaGkAraM ca, 'abhagga seNassa coraseNAvaissa' abhagnasenasya corasenApateH 'kUDAgArasAlAe' kUjAgArazAlAyAm 'uvaNeha' upanayata= samIpe prApayata / 'tara NaM se kauTuMbiya purisA karayala jAva' tataH khalu te kauTumbikapuruSAH karatalaparigRhItaM yAvat mastake'JjaliM kRtvA tatheti rAjAjJAM svIkRtya tadanusAreNa vipulamazanAdikaM subahu puSpagandhamAlyAlaGkAraM ca abhagnasenasya ' uvarNeti' upanayanti = samIpe mApayanti / 'tae NaM se abhaggaseNaanAdi taiyAra karAo 'uvakkhaDAvittA' bhojana tayAra ho jAya taba 'taM viulaM asaNaM suraM ca 5 subahaM pupphagaMdhamallAlakAraM ca abhaggaseNasla coraseNAvaissa kUDAgArasAlAe ubaNeha' usa niSpanna hue bhojana ko evaM sAtha meM aneka prakAra kI madirA ko tathA puSpa, gaMdha, mAlA aura alaMkAra Adi sAmagrI ko coroM ke senApati abhagnasena ke pAsa kUTAgArazAlA meM le jAo / 'tara gaM' rAjA ke isa prakAra ke Adeza hone ke bAda 'te koIviyapurisA kurayala jAva uvarNeti' ve kauTumbika puruSa rAjA kI AjJA pramANa kara aura unheM namana kara vahA~ se cale Aye aura bhojanazAlA meM Akara samasta sAmagrI tayAra karavAI, aura niSpanna huI usa khAne pIne kI samasta sAmagrI ko, aneka prakAra kI madirA ko, evaM puSpa gaMdha mAlA Adi ko sAtha meM lekara kUTAgArazAlA meM jAkara upasthita hue, aura namana kara saba lAI huI usa sAmagrI Adi ko coroM ke senApati abhagnasena ke samakSa rakha diyA / 384 udakkhaDAvittA' loTana taiyAra tha, laya tyAre 'taM vijalaM asaNaM suraM ca5 suvahuM puSpagaMdhamalAlaMkAraM ca abhaggaNassa coraseNAvaissa kUDAgArasAlAe uvaNe' e taiyAra thayelA bhejanane ane sAthe aneka prakAranI sadiza tathA puSpa, gaMdha, mAlA ane alaMkAra Adi sAmagrIne cerasenApati alagnasenanI pAse phuTAgArazAlAmAM saI lago 'tae NaM' rAmanA thA prahArano humbha thathA pachI ' te koDuMciyapurisA karayala' jAva' uvarNeti' te Tuni puruSo rAjanI mAjJA prabhArIne tathA tene namana karIne tyAMthI bheAjanazAlAmAM AvI samasta bheAjana sAmagrI taiyAra karAvI ane taiyAra thayelI khAvA-pIvAnI tamAma sAmagrI tathA aneka prakAranI maMdarA ane puSpamAtA Adi sAmagrI sAthe laIne phUTAgArazALAmAM jaIne ubhA rahyA. ne namana karIne je sAmagrI lAvyA hatA te tamAmane ceArasenApati abhanasenanI C Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhamasenapUrvabhavavarNanam 385 coraseNAvaI bahuhiM mitta tataH khalu so'bhanna senacorasenApatirbahubhiH mitrajJAtiprabhRtibhiH 'saddhiM saMparivuDhe pahAe jAva savvAlaMkAravibhUsie' sArdhaM saMparitaH snAto yAvat sarvAlaMkAravibhUSitastaM 'viulaM asaNaM 4 suraM ca' vipulamazanAdikaM surAM ca vividhAm 'AsAemANe' AsvAdayan visvAdayan paribhAjayan paribhuJjAnaH 'pamatte pamatta pramAdayuktaH, 'viharai' viharati-tiSThati // sU0 21 / / 'tae NaM' bAda meM 'se abhaggaseNacoraseNAvai bahurhi vitta saddhi saMparivuDe hAe jAva sabAlaMkAravibhUsie taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 AsAemANe4 pamatte viharai' usa abhagnasena corasenApati ne apane saba mitrajanoM Adi ke sAtha snAna Adi kara evaM acchI taraha kapaDe aura alaMkAroM se susajjita hokara usa AI huI samasta khAne pIne kI sAmagrI kA aura aneka prakAra kI madirA kA icchAnusAra AsvAdana kiyA, paribhoga kiyA aura pazcAt naze ke Aveza meM vaha hozarahita ho gayA / bhAvArtha- jaba abhagnasena apanI mitrAdimaMDalIsahita kUTAgAra zAlA meM Thahara cukA, taba usa samaya usakI pAhunagati karane ke liye mahAbala rAjAne apane koTumbika puruSoM ko bulAkara yaha Adeza pradAna kiyA-ki tuma saba loga yahAM se zIghra jAo aura bhojanazAlA meM pahu~cakara khAne pIne kA saba prakAra kA sAmAna adhika mAtrA meM tayAra karAo / jaba saba cIja tayAra ho jAve taba use madirA Adi evaM puSpamAlA Adi ke sAtha lekara kUTAgAra zAlA meM 10 Pii dAdhI 'tae NaM' te pachI 'se abhaggaseNacAraseNAvaI bahuhiM mitta0 saddhiM saMparikhuDhe pahAe jAva savyAlaMkAravibhUsie asaNaM 4 muraM ca5 AsAemANe4 pamatta viharai' te manasena yorasenApatithe potAnA tamAma bhitramanA mAhi sAthe snAna Adi karIne tathA sArI rIte kapaDAM paherI tathA alaMkArothI susajijata thaIne te AvelI tamAma khAvA-pIvAnI sAmagrI tathA aneka prakAranI madirAnuM irachAnusAra AsvAdana karyuM, paribhoga karyo ane pachI nizAkepha-nA AvezamAM hAzati-(yetanahita-mAnavinAnA) tha gayo. bhAvArtha-jyAre abhagnasena potAnI mitramaMDalI sAthe kUTAgArazAlAmAM rahyo tyAre te samaye tenI memAnagati karavA mATe mahAbala rAjAe potAnA kauTuMbika puruSane bolAvIne e AjJA karI ke-tame sau leke ahIMthI tAkIdathI jAo ane bhojanazAlAmAM pahoMcIne khAvA-pIvAnA tamAma prakAranA sAmAnane vadhAre pramANamAM taiyAra karAvA ane jyAre tamAma vastu taiyAra thaI jAya tyAre te tamAmane madirA Adi puSpamAlA vagerenI sAthe laIne kUTAgArazAlAmAM abhasenanI pAse laI Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute . tae NaM se mahabbale rAyA koDaMbiyapurise sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-'gacchaha NaM tumhe devANuppiyA ! purimatAlassa gayarassa duvArAiM piheha, amaggaseNaM corasaNAI jIvaggAhaM gihiha, gihnittA mamaM uvaNeha' / tae NaM te koDaMviyapurisA karayala jAva paDisuNeti / paDisuNittA purimatAlassa Nayarassa duvArAiM piheMti, abhaggaseNaM coraseNAvaI jIvaggAhaM gihUti / gihnittA mahabbalassa raNo uvaNeti / tae NaM se mahabbale rAyA abhaggaseNaM coraseNAvaiM eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANaveI / evaM khalu goyamA ! abhaggaseNe coraseNAvaI purA porANANaM jAva viharai // sU0 22 // abhagnasena ke nikaTa jAo / rAjA kI isa AjJA ko svIkAra kara ve saba bhojanazAlA meM pahu~ce aura vahAM saba prakAra kI khAne pIne kI sAmagrI tayAra karavAkara rAjA ke AdezAnusAra use kUTAgArazAlA meM Thahare hue abhagnasena ke pAsa le gye| abhagnasena ne nahA dhokara evaM apaneM naimittika karmoM se nivRtta hokara apanI mitramaMDalIsahita usa AI huI sAmagrI kA baDe AnaMda ke sAtha upabhoga kiyA / khA cukane para ve saba ke saba nazA ke Aveza se bebhAna ho gaye / abhagnasena bhI vehoza ho gayA / // sU0 21 // jAo. rAjAnI A prakAranI AjJAne svIkArIne te so bhojanazALAmAM pahoMcyA ane tyAM khAvA-pIvAnI sAmagrI taiyAra karAvIne rAjAnI AjJA pramANe kUTAgArazALAmAM rahelA abhagnasenanI pAse laI gayA, abhagnasene nahAI dhoIne tathA pitAnA naimittika karmothI nivRtta thaIne pitAnI mitramaMDalI sahita te AvelI sAmagrIne ghaNA ja AnaMda sAthe upabhoga karyo. khAdhA pachI te so madirAnA nizA-kepha-nA vezamAM bebhAna thaI gayA, abhasena paNa bebhAna thaI gaye. (sU. 21) Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 387 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam __.. ttiikaa| . . 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se mahabbale rAyA koDaMbiya purise sadAvei sadAvittA' tataH khalu sa mahAbalo rAjA kauTumbikapuruSAn zabdayati Avayati zabdayitvA AhUya 'evaM' vakSyamANaprakAreNa, 'vayAsI' avAdIt-'gacchaha NaM tumhe devANuppiyA ! purimatAlassa Nayarassa' gacchata khalu yUyaM he devAsupriyAH ! purimatAlasya nagarasya 'duvArAI dvArANi nirgamapravezamArgAn 'piheha' pidhatta, 'abhaggaseNaM coraseNAvaI' abhagnasenaM corasenApati 'jIvaggAhaM gilaha' jIvagrAha gRhANa-jIvantaM gRhaannetyrthH| gihnittA' gRhItvA 'mamaM uvaNeha' mAmupanayata= matsamIpamAnayatetyarthaH / 'tae NaM te kauDeviya purisA karayala jAva paDisuNeti' tataH khalu te kauTumbikapuruSAH karatalaparigRhItaM yAvat pratizRNvanti= __tae NaM se mahabbale0' ityAdi / 'tae NaM' abhagnasena evaM usake sAthiyoM ke behoza hone ke bAda se mahabbale rAyA' usa mahAbala rAjA ne koDubiyapurise sadAveI' kauTumbika puruSoM ko bulAyA 'sadAvittA' bulAkara "evaM bayAsI' phira aisA kahA- 'gacchaha NaM devANuppiyA! he devAnupriya ! tuma jAo, aura 'purimatAlassa Nayarassa duvArAiM piheha' purimatAla nagara ke samasta daravajo ko baMda kara do / tathA abhaggaseNaM corasaiNAvaI' abhagnasena corasenApati ko 'jIvaggAhaM gilaha' jIvita hI pakaDalo gi lettA mamaM uvaNeha' pakaDakara use mere pAsa le Ao / 'tae NaM' nRpakA yaha Adeza sunane ke pazcAt 'te koDaMbiyapurisA karayala0 jAva paDisuNeti' una kauTumbika puruSoM ne rAjA ke pradatta Adeza ko baDI bhakti ke sAtha 'tae NaM se mahabbale ' tyAdi. . 'tae NaM' manasena tathA tenA saathiihaare| memAna thapa gayA pachI se mahabvale rAyA' te mahAra rAto 'koDuviyapurise sadAvei' mi puruSAne mosAvyA 'sadAvittA'mAtApAne evaM vayAsI' pachI 2mA pramANe hyu 'gacchaha NaM devANuppiyA !' vAnupriya! tame yo 'purimatAlassa Nayarassa duvArAI piheha.' puribhatAra nagaranA tamAma 42vAjamAne madha 3rI ho, tathA 'abhaggaseNaM coraseNAvaI' samAnasena yA-senApatita 'jIvaggAhaM gilaha ' to 4 54ii sImA. 'gihnittA mamaM uvaNeha' 54Ina tana bhArI pAsesa mAvA. 'tae NaM' satanA mA prA2nA hu bhane sAmanIne pachI te koDubiyapurisA karayala0 jAva paDisuNeti' Tumi puruSAne 200 mAghelA bhane bhAna Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ J 388 vipAkazrute. rAjAjJAM svIkurvanti, 'paDisuNittA' pratizrutyaM = svIkRtya, 'purimatAlassa Nayarassa duvArAI' purimatAlasya nagarasya dvArANi 'pirheti' pidadhati = AvRNvanti, 'abha se coraseNAvaI jIvaggAhaM giNDaMti' abhagnasenaM corasenApatiM jIvagrAhaM gRhNanti / gihnitA mahannalassa raNNA' gRhItvA mahAbalasya rAjJaH, 'uvarNeti' upanayanti= samIpamAnayanti / 'tae NaM se mahavvale rAyA abhaggaseNaM coraseNAvaI' tataH khalu sa mahAbalo rAjA abhagnasenaM corasenApatim, 'eeNaM vihANeNaM' etena vidhAnena 'vajjha' vadhyam = 'ayaM hantavyaH' iti, 'ANavei' AjJApayati / abhagnasenaM hantuM mahAbalena rAjJA kauTumbikapuruSA AjJaptAH / iti paryantamuktavA bhagavAn punargotamaM saMbodhyAha - ' evaM khalu goyasA !' ityAdi, he gautama ! 'abhagga seNacoraseNAvaI' abhamasena vIrasenApatiH 'purA porANANaM' purA purANAnAM purA = pUrvabhave purANAnAM = pUrvakAlakRtAnAm, 'jAva' yAvat atra yAvacchanna'duvINANaM duSpaDikaMtANaM asubhANaM pAtrANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavitti manapUrvaka svIkAra kiyA / 'paDiNittA purimatAlassa Nayarassa duvArAI piti' svIkAra kara cukane para unhoM ne zIghra hI purimatAla nagara ke samasta dvAroM ko banda kara diyA, evaM 'abhagga seNaM cAra seNAvaI jIvaggAhaM giNhaMti' abhagnasena corasenApati ko jindA hI pakaDa liyA / gihinA mahavvalassa raNo varNeti' pakaDakara ve use apane svAmI mahAbala rAjA ke nikaTa le Aye / 'tara NaM' bAda meM 'se mahambale rAyA' usa mahAvala rAjA ne 'abhagaseNa coraseNAvaI eeNaM vihANeNaM vajyaM ANavei' abhagnasena corasenApati ke liye apane puruSoM ko isa prakAra se 'yaha mArane yogya hai, ' aisI AjJA pradAna kI / ' evaM khalu goyamA' isa prakAra he gautama ! 'abhaggaseNe corase - jAvaI purA porANANaM jAva vihara' yaha abhagnasena corasenApati pUrvobhahita sAthai namanapUrva svArI sIdhe, 'paDisRNittA purimatAlassa gayarassa 'duvArA I piti 'svIra arthA pachI turata ? teso puzmitAsa nagaranA tabhAbha haravAlane aMdha durI hIdhA bhane ' abhaggaseNaM coraseNAvaI jIvaggAhaM gidvaMti 1 lagnasena yeorasenAyatine vatIna paDI sIdheo. 'gihnittA mahavvalassa raNNo uvarNeti' thaDI urIne tethe| tene potAnA dhaNI mahANasa zalanI nalaDa sa mAvyA. 'tae NaM' te pachI ' se mahAbale rAyA " te mahAmata rAmase 'abhagga seNaM coraseNAvaI eeNaM vihANaM vajyaM ANavei ' te lagnasena yorasenApati mATe potAnA puruSAne A prakArathI e mAravA ce!gya che' evI AjJA ApI. 8 evaM khalu goyamA ' =mA pramANe he gautama! 'abhagga seNe cora seNAvaI Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam visesaM pacaNubbhavamANe' iti saMgrAhyam / dudhIrNAnAM duSpatikrantAnAm azubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavan , eSAM padAnAM vyAkhyA'traiva prathamAdhyayane dvAdazasUtre kRtA 'vihAi' viharati-vartate / / sU0 22 / / pArjita duzcIrNa, duSpratikrAnta apane azubha pApa karmoM kA vizeSa phala bhoga rahA hai| bhAvArtha-abhagnasena evaM usakI mitramaMDalI jaba khA pI kara acchI taraha besudha bana cukI taba rAjAne una kA samAcAra jJAtakara kauTumbika puruSoM ko apane pAsa bulAyA, aura unake Ane para yaha AjJA pradAna karate hue unase kahA ki-tuma zIghra jAo aura purimatAla nagara ke saMmasta daravAjoM ko baMda kara do, tathA baMda karane ke bAda hI jaldI se jaldI jIte hue abhagnasena ko pakaDa kara mere pAsa le aao| rAjA kI ukta AjJA zirodhArya kara una logoM ne vaisA hI kiyaa| prathama nagara ke samasta daravAje baMda kiye, bAda meM jIte hue abhagnasena ko pakaDa kara rAjA ke samIpa upasthita kara diyaa| rAjA ne use mArane kI AjJA dii| __isa prakAra he gautama ! yaha abhaggasena apane pUrvopArjita nikAcita duzcIrNa duSpratikrAnta azubha pApa kamoM ke udayajanya phala ko bhoga rahA hai // sU0 22 // purA porANANaM jAva viharai' te mAnasena yArasenApati pUnA bhegamA vINa duSpatikAnta pitAnA azubha pApakarmonA vizeSa phaLane bhegavI rahyo che. bhAvArtha--abhasena ane tenI mitramaMDalI jyAre sArI rIte bebhAna thaI gaI tyAre rAjAe evA samAcAra jANIne kauTumbika puruSane pitAnI pAse bolAvyA ane teo AvyA tyAre teone AjJA karatAM bolyo ke-tame turata ja jAo ane purimatAla nagaranA tamAma daravAjAone baMdha karI Ape, tathA baMdha karyA pachI jaladI jaIne jIvate ja abhagnasenane pakaDI karIne mArI pAse lAve, rAjAnI A prakAranI AjJA mAthe caDhAvIne teoe rAjAnA kahevA pramANe karyuM. prathama nagaranA tamAma daravAjAne baMdha karI dIdhA, te pachI jIvitadazAmAM abhagnasenane pakaDIne rAjAnI najIka ubhe rAkhe, pachI rAjAe tene mAravAnI pitAnA mANasone AjJA ApI. A pramANe che gAtama! te abhasena pitAnAM pUrva meLavelAM, nikAcita DhINuM duSpatiThAH azubha pApakarmonAM udayajanya phaLane bhegavI rahyo che. (sU22) Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // abhaggaseNe NaM bhaMte ! coraseNAvaI kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihii, kahiM uvavajihii ? / goyamA ! abhaggaseNe coraseNAvaI sattAvIsaM vAsAiM paramAuyaM pAlaittA ajeva tibhAgAvasese divase sUlabhinne kae samANe kAlamAse kAlaM kiccA isIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkoseNaM egasAgarovamadviieMsu Neraiesu NeraiyattAe uvavajihii / se NaM tAo aNaMtaraM uvvaTTittA, evaM saMsAro jahA paDhame jAva puDhavIsu / tao uvvadvittA vANArasIe NayarIe sUyarattAe paJcAyAhii / se NaM tattha soyariehiM jIviyAo vavarovie samANe tattheva vANArasIe NayarIe seTrikulaMsi puttattAe paJcAyAhii ||suu0 23 // TIkA gautamasvAmI bhagavantaM pRcchati-'abhaggaseNe NaM bhaMte !' ityAdi / 'bhaMte' he bhadanta ! he bhagavan ! 'abhaggaseNe NaM coraseNAvaI kAlamAse kAlaM kiccA' abhamasenaH khalu corasenApatiH kAlamAse kAlaM kRtvA kahi' kutra 'gacchiDii' gamiSyati, kutra 'uvavajihii' utpatsyate ? / 'abhaggaseNe' NaM bhaMte' ityAdi / abhagsenakI bhujyamAna atyaMta dArUNa vedanAkA kAraNa jAnakara zrI gautamasvAmIne zramaNa bhagavAn mahAvIrase punaH yaha prazna kiyA ki-bhaMte ! he bhadanta 'abhaggaseNe coraseNAvaI' yaha abhagnasena corasenApati 'kAlamAse' apanI Ayu pUrNa hone para kAlaM kiMJcA' mara kara 'kahiM gacchihii' kahAM jAyagA ? 'kahiM uvavanjihii' kahAM . 'abhaggaseNe NaM bhaMte !' tyAla. abhasenanI bhUjyamAna (bhegavAtI) atyaMta dArUNa vedanAnuM kAraNa jANuM karIne zrI gautama svAmIe zramaNa bhagavAna mahAvIrane pharIthI e prazna karyo ke'bhNte' mAta 'abhaggaseNe coraseNAvaI' te manasena yArasenApati . 'kAlamAse' potAnI mAyuSya pUrI yA pachI 'kAlaM kiccA' bhae pAbhIna . hiMgacchihii' 4yAM naye ? ' 'kahi uvavajjihii' 45i Spanna the ? gItamanA Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam . 391 . bhagavAnAha-'gAyamA !' ityAdi he gautama ! 'abhaggaseNe coraseNAvaI' abhamasenazcaurasenApatiH, 'sattAvIsaM vAsAI saptaviMzatiM varSANi 'paramAuyaM' paramAyuSkam utkRSTamAyupyam , pAlaittA pAlayitvA upabhogaM kRtvA 'ajjeba' acaiva 'tibhAgAvasesa' tribhAgAvazepe-bhAgayato'vaziSTa caturthamahare ityarthaH, divase 'sUlabhinna' zUlabhinnaH zulaM-lohamayamutIkSNakaNTakaM, 'zUlI' iti bhASAprasiddhaM, tena bhinnA viddhaH kRtaH sana 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'imIse' asyAM 'rayaNappabhAe puvIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm , 'ukoseNaM' utkarpaNa 'egalAgarocamaTTIiesu Neraiemu NeraiyattAe' ekasAgarAMpamasthiti ke pu nairayikepu nerayikatayA 'uvavajihii' utpatsyate / 'se NaM tAo aNaMtaraM' sa khalu tato'nantaram 'uvyahittA' udvartya ratnaprabhAyAH pRthivyAH niHsRtya, 'evaM' amunA prakAreNa, saMsAra:=bhavAd bhavAntare bhramaNam , 'jahA paDhame jAva puDhavImu' yathA-- prathame yAvat pRthivISu prathamAdhyayanavat sarIsRpepRtpatsyate, tatra khalu kAlaM utpanna hogA? / gautama kA yaha prazna sunakara zramaNa bhagavAna mahAvIrane kahA- 'goyamA !' he gautama 'abhaggaseNe coraseNAvaI' yaha abhagnasena corasenApati 'sattAvIsaM vAsAI' sattAvIsa 27 varSakI 'paramAuyaM pAlattA' utkRSTa Ayuko bhogakara 'ajjeba tibhAgAvasese divase' AjahI dinake cauthe praharameM 'mUlabhinne kae samANe' zalIpara Aropita hokara 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara meM mara kara ' imIse rayaNappabhAe puDhavIe' isa ratnaprabhA pRthivI meM 'ukkoseNaM egasAgarovamaTiiemu Neraiesu NeraiyattAe' utkRSTa ekasAgara kI sthitivAle nArakI kI paryAya se upajihiDa' patpanna hogaa| 'seNaM tAo aNaMtaraM uvyaTTittA evaM saMsAro jahA paDhame jAva puDhavIsu' vahA~ kI sthiti pUrNa bhogakara jaba yaha vahAMse nikalegA to prathama adhyayana meM - prazna samAna pramANa vAna mahAvI3 4-'goyamA' gItama! 'abhaggaseNe coraseNAvaI' te manasena 3.2 senApati 'sattAvIsaM vAsAI sattAvIsa 27 panI 'paramAuyaM pAlaittA' mAyuya lagavAne 'ajjena tibhAgAvasese divase' -bhAnA hivAnA yAthA mAmA mRlabhinne kae samANe' zukSIpara sApita thAne 'kAlAmAse kAlaM kivA' mRtyu 23 bhara pAbhIne 'imIse yaNappabhAe puDhavIe' - 255 pRthvImA ukkoreNaM egasAgarovamahiiema NeraDAra raiyattAe 24 sAgaranI sthiti na24A nAkInI pAyA 'udayagnidii 41 42. ' se NaM tAo aNaMtaraM uccaTTittA evaM saMsAro jahA pahale jAra puDhavIna' tyAMnI vidhAni hI mAmIne tyA tyAMcA nAthe Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 vipAkazrute kRtvA dvitIyasyAM pRthivyAM trisAgaropamasthitikeSu narayikeSu, tato'nantaraM pakSiSu, tatastRtIyasyAM pRthivyA'-mityAdi-'pRthivIkAyeSu anekazatasahasrakRtva utpatsyate' iti paryantaM punaH-punarbhavATavIbhramaNaM prathamAdhyayanasyaikaviMzatitamamUtrato'vagantavyam / 'to uvvaTTittA' tataH anekalakSavAraM pRthivIkAyeSu bhramaNaM kRtvA tadanantaram , udvartya=niHsRtya, 'vANArasIe NayarIe' vArANasyAM-kAzyAM nagayoM 'myarattAe' zUkaratayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati-utpatsyata ityrthH| 'se gaM tattha' sa khalu tatra 'soyariehi zaukarikaiH zukarajIvikaiH zUkaraghAtakairityarthaH, 'jIviyAo vavarovie' jIvitAd vyaparopitaH san 'tattheva vANArasIe NayarIe seTikulaM se puttattAe' tatraiva vArANasyAM nagayA~ zreSTikule putratayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati-utpatsyate // sU0 23 // varNita prakArakI taraha sarIsRpoMmeM utpanna hogA, vahAMse nikalakara dvitIya pRthivImeM tInasAgara kI utkRSTa sthitise nArakI paryAya meM, vahAMse nikalakara pakSiyoM ke bhavoM meM, yahA~se marakara tRtIya pRthivImeM sAta sAgarakI utkRSTa sthitise yukta nArakIparyAyameM utpanna hogA ityAdi / isa prakAra lAkhoM bAra pRthivI kAyameM janma maraNa ke dukho ko bhogatA huA yaha bhavarUpI aTavImeM bhramaNa karatA rhegaa|bhrmnn kA prakAra prathama adhyayana ke 21veM sUtrameM pradarzita kiyA gayA hai, vahI prakAra yahAM bhI samajhalenA cAhiye / 'tao udhvahitA' pRthivIkAya ke bhramaNa ko samApta kara phira yaha 'vANArasIe NayarIe' ghanArasa-kAzI nagarImeM 'sUyarattAe' sUkara kI paryAyase 'paJcAyAhii' utpanna hogaa| 'se NaM tattha soyariehiM jIviyAo vavarovie samANe' yaha usa paryAyameM zikAriyoM dvArA mArA jAkara 'tattheva vANArasIe NayarIe seThikulaMsi tyAre prathama adhyanamAM varNavelA prakAro pramANe sarIsRpamAM utpanna thaze, tyAMthI nIkaLIne bIjI pRthvImAM traNa sAgaranI utkRSTa sthitithI nArakI paryAyamAM, tyAMthI nIkaLIne pakSionA bhavomAM. tyAMthI maraNa pAmIne trIjI pRthvImAM sAta sAgaranI utkRSTa sthitithI cukata nArakI paryAyamAM utpanna thaze ItyAdika A pramANe lAvAra pRthvIkAyamAM janma maraNanAM duHkhane bhagavata thake A bhavarUpI aTavI (vana) mAM bhramaNa karato raheze. bhramaNanA prakAra prathama adhyayananA 21 ekavIsamAM sUtramAM cudai cha / 412 mA 5 sabha7 the to unnaTTittA' pRthvIyana bhramaNuna 53. 4za za te 'vANArasIe NayarIe' manA2sa-42 nagarImA 'myarattAe' sU42-sUnA paryAyathA 'paJcAyAhii pana . 'se NaM tatya soyariehi jIviyAo vavarovie samANe' te me yAyama shiriidaa| Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 3 vi. TIkA, zru. 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam // mUlam // se NaM tattha ummukkabAlabhAve, evaM jahA paDhame jAva aMtaM kAhii / Nikkhevo // sU0 24 // puttattAe pacAyAhii' punaH usI banArasa nagarI meM kisI eka zreSThI ke kula meM putrarUpase utpanna hogaa| bhAvArtha-abhagnasena kI dArUNa paristhiti kA hetu parijJAtakara gautama svAmIne punaH zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu se yaha prazna pUchA ki-he bhadanta ! yaha isa paristhiti meM mara kara kahAM jAyagA ? kahAM utpanna hogA ? / gautama kI jijJAsAkA samAdhAna karate hue mahAvIra prabhune kahA ki-he gautama ! yaha 27 varSa kI apanI utkRSTa Ayu kA paripAlana kara Aja hI dina ke cauthe pahara meM zUlIdvArA mara kara prathama naraka meM nArakI kI paryAya meM utpanna hogaa| vahAM kI eka sAgara kI utkRSTa sthiti ko bhogakara jaba yaha vahAM se nikalegA to jisa prakAra prathama adhyayana meM 21veM sUtrame mRgAputra kA amaNaprakAra varNita kiyA gayA hai, usI prakAra isakA bhI hogaa| bAda meM yaha banArasa nagarI meM sUkara kI paryAya meM janma dhAraNa karegA / vahAM yaha zikAriyoM dvArA mArA jAvegA aura vahIM para kisI seTha ke kulameM putrarUpase utpanna hogA // sU0 23 // mAya . pachI 'tattheva vANArasIe NayarIe sehikulaMsi puttattAe paccAyAhii' pharIne te banArasa kAzI nagarImAM keI eka zeThIyAnA kuLamAM putrarUpathI utpanna thaze. bhAvArtha--abhasenanI dArUNa paristhitinuM kAraNa jANa karIne gautama svAmIe pharIthI zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune e prazna pUche ke-he bhadanta ! te AvI paristhitimAM maraNa pAmIne kayAM jaze ? kayAM utpanna thaze? gautamanI jIjJAsAnuM samAdhAna karavA prabhue kahyuM ke-he gautama! te 27 sattAvIza varSanI pitAnI utkRSTa AyuSya bhogavIne AjanA divasanA cethA praharamAM zUlIdvArA maraNa pAmIne pahelI narakamAM nArakInA paryAyamAM utpanna thaze, tyAM eka sAgaranI utkRSTa sthitine bhogavIne jyAre tyAMthI nIkaLaze te pachI je pramANe pahelA adhyayananA 21 mAM ekavIsamA sUtramAM mRga putranA bhramaNane prakAra varNavela che, te pramANe enA paNa bhavabhramaNanA prakAra thaze, pachI te banArasa-kAzI nagarImAM sUkara-bhUMDanI paryAyamAM janma pAmaze. tyAM te jIva zIkArIo dvArA mAye jaze ane pachI teja banArasa-kazI nagarImAM kaI eka zeThanA kuLamAM putrarUpathI utpanna thaze. (sU) 23). Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' vipAkazrute D TIkA 'se NaM tattha' ityAdi / 'seNaM tattha umsukkabAlabhAve' saH pUrvavarNito'bhamasenajIvaH khalu tatronmuktavAlabhAvaH, 'evaM jahA paDhame' evaM yathA prathame prathamAdhyayanavat tatra yadvAviMzatitamasUtroktavarNanavad varNanaM bodhyam / yAvat 'aMta' sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / "Nikkhevo' nikSepa nigamanaM samAptivAkyaM vAcyamityarthaH, tad yathA* 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM taccassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte ttivemi' 'se Na tattha' ityaadi| seTha ke yahA~ putrarUpa se utpanna ho jAne para jaba 'se' vaha abhagnasenakA jIva 'tatthaM vahAM 'ummukkabAlabhAve' apane bAlyakAla ke bAda yauvana avasthA saMpanna hogA taba prathama adhyayana meM 22veM sUtra meM jisa prakAra mRgAputra kI avasthA kA varNana kiyA hai, usI prakAra isakA bhI varNana samajha lenA caahiye| jisa prakAra mRgAputra ne tathArUpaM sthaviroM ke samIpa dharma zravaNakara anagAradharma svIkAra kara antameM apane samasta kamoM kA vinAza kara mukti kA lAbha karegA usI prakAra yaha bhI tathArUpa sthaviroM ke samIpa dharma kA zravaNa kara munidharma aMgIkAra kara antama muktigAmI bnegaa| isa prakAra kA vahAM kA yaha samasta varNana yahAM para anuvartita kara lenA caahiye| sUtrastha 'nikkhevo' yaha pada isa adhyayana kI samApti kA sUcaka hai, vaha isa prakAra 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM 'se NaM tattha0' tyA. zeThanA ghera putrarUpe utpana thayA pachI jyAre "e" te alagnasenane jIva 'tattha' tyo 'ummukkavAlabhAve' ghotAnA mAya pachI nyAre yauvana avasthAne pAmaze, tyAre prathama adhyayanA 22 bAvIsamAM sUtramAM je pramANe mRgAputranI avasthAnuM varNana karyuM che, teja pramANe AnuM paNa samajI levuM joIe. je pramANe mRgAputra tathArUpa sthavirenI pAse dharma zravaNa karIne aNagAra dharmane svIkAra karIne antamAM pitAnA tamAma karmone saMpUrNa paNe nAza karI muktine lAbha prApta karyo, te je pramANe A paNa tathArUpa sthavirenI samIpa-pAse dharmane sAMbhaLIne munidharma aMgIkAra karIne antamAM mukitagAmI banaze. te pramANe tyAMnuM e tamAma varNana ahIM AgaLa manuvartita za (2) vele, sUtrastha 'nikkhevo' se 56 mA adhyayananI bhAti sUya che te mA prabhA- 'evaM khala jaMvU ! saMmaNeNaM bhagavayA mahA Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a03, abhamasenapUrvabhavavarNanam / .395 __asyAdhyayanasya samAptikAle zrI sudharmA svAmI kathayati-'evaM khalu' ityAdi / he jambUH ! evaM khalu zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM samprAptena duHkhavidhAkAnAM tRtIyasyAdhyayanasyA'yamarthaH prajJaptaH / iti bravImi yathA bhagavatA nigaditaM tathaiva tvAM kathayAmi, na tu svabuddhayA kalpayitveti bhaavH| nanu yatra deze tIrthaGkarA viharanti, tatra paJcaviMzateojanAnAM madhye bairAdayo'nA na bhavanti / uktaJca.. "puvvuppannA rogA, pasamaMti ya Ii vermaariio| aibuddhi-aNAvuTThI, na hoi dubhikkha DamaraM ca" // 1 // - duhavivAgANaM taccassa ajjhayaNassa ayama? paNNatte tibemi' isa adhyayana kI samAsi ke avasara meM zrIsudhA svAmI kahate haiM ki-he jambU ! * isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ne jinhoMne siddhisthAna ko prApta kiyA hai, isa duHkhavipAkake tRtIya adhyayana kA yaha bhAva pratipAdita kiyA hai, aisA maiM kahatA huuN| maine isameM apanI nija kalpanA se kucha bhI nahIM kahA hai, zramaNa bhagavAna mahAvIra ke sukhase jaisA maiMne sunA " hai vaisA hI tumase kahA hai ataH yaha zraddheya-grAzya hai| zaMkA-jisa dezameM tIrthakara vicarate haiM vahAM 25 pacIsa yojana ke bhItara2 jIvoM meM paraspara vaira Adi anartha utpanna nahIM ___.. hote haiM, uktaJca . 'puSuppannA rogA, pasamaMti ya Ii. vermaariio| . aibuTi-aNAvuThThI. na hoi dubhikkha DamaraM ca // 1 // vIreNaM- jAva-saMpatteNaM duhavivAgANaM taccassa ajjhayaNassa ayama? paNNatte tibemi.' A adhyayananI samAptinA avasare zrI sudhamAM svAmI kahe che ke he jabba A pramANe zramaNa bhagavAna mahAvIre jeNe siddhisthAnane prApta karyuM che teNe A du:khavipAkanA trIjA adhyayananA je bhAva pratipAdana karelA che, evAja huM kahuM chuM, meM A viSe mArI pitAnI kalpanAthI kAMI kahyuM nathI. zramaNa bhagavAna mahAvIranA mukhathI jevuM meM sAMbhaLyuM che, tevuM ja meM tamane kahyuM che. tethI te zraddhA karavA cagya tathA aDa 42vA yogya che.. za-2 dezama tAya 42 viyare cha, tyo mAga panyAsa (25) yonanI aMdara-aMdara chamAM parasapara vera Adi anartha utpanna thatA nathI, jema kahyuM che- . ...::pupppa nnA rogA, pasamaMti ya Ii vermaariio|... ..: aivuTTi-aNAvuTTI, na hoi dubhikkha DamaraM ca // 1 // Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F 396 chAyA - pUrvotpannA rogAH, prazAmyanti ca iti vaira-mAryaH / ativRSTiranAdRSTirna bhavati durbhikSaM DamaraM ca // 1 // vipAka tatkathaM zrImanmahAvIre bhagavati purimatAle nagare'vasthite satyevAbhagnasenaM mati mahAbalasya rAjJaH pUrvavarNito vairabhAvaH saMjAtaH ? iti / atrocyatesarvamidamaniSTamiSTaM vA prANinAM svakRtakarmavazAdeva samutpadyate karma ca dvividham- sopakramaM nirupakramaM ca tatra yAni vairAdIni sopakramakarmajanyAni, bhAvArtha- jahAM tIrthaMkaroM kA vicaraNa hotA rahatA hai vahAM jIvoM ke pUrvotpanna roga svataH zAMta ho jAte haiM, vaira evaM marI Adi vimAriyAM naSTa ho jAtI haiN| ativRSTi, anAvRSTi evaM durbhikSa Adi saba prakArake upadrava bhI zAMta ho jAte haiN| aba yaha siddhAnta kA kathana hai to zrI bhagavAn mahAvIra ke purimatAla nagarameM virAjane para bhI abhagnasena ke prati mahAbala rAjA kA yaha pUrvokta vairabhAva kaise huA ? uttara- siddhAnta meM sopakrama ora nirupakrama ke bheda se karma do prakAra se varNita kiye haiM / prANiyoM kA jitanA bhI iSTa aura aniSTa hotA hai vaha saba apane kRta karmodvArA hI sAdhya hotA hai, inameM jo vairabhAva Adi sopakramakarmadvArA utpanna hote haiM, ve hI jinendra ke ati bhAvAmAM tI karenuM vicaravAnuM thAya che tyAM jIvezamAM pUrvAMtpanna rega potAnI bheNena zAMta laya he paira pate bharI ( |deza ) ahi nAza cAbhe che. ativRSTi, anAvRSTi-duSkALa :ddhi tamAma prakAranA upadrave pazu zAMta carjI jAya che. AvuM jyAM siddhAntavacana che, te zrI bhagavAna mahAvIra puramanAlanagaramAM SirAjatA chatAM RbhagnasenanA prati maDAkhala rAjAne e pUrve hele vairabhAva zA mATe ? uttara--siddhAntamAM sopakrama ane nirUpakramanA bhedathI karmanA be prakAra vadhu velA che. prANIe!nuM jeTaluM iSTa ane aniSTa thAya che te sarva peAtAnAM karelAM kame dvArA ja sAdhya thAya che temAM je vairabhAva disepakramaka dvArA utpanna thAya che. Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNenam 397 tAnyeva jinAtizayAdupazAmyanti sAdhyavyAdhivat / yAni tu nirupakrama kamedbhavAni, tAnyavazyaM vipAkavedyAni asAdhyavyAdhivat // sU0 24 // // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApaka-mavizuddhayapadyanekagranthanirmAyaka - vAdimAnamardaka- zrIzAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta - ' 'jaina - zAstrAcArya - padabhUSita - kolhApurarAjaguru- bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara - pUjyazrI- ghAsIlAlaprativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka - prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm abhagnasena nAmakaM tRtIyamadhyayanaM sampUrNam // 1 // 3 // zaya se upazAMta hote haiM / jisa prakAra vaidya kI davA se sAdhyaroga hI zAMta kiye jAte haiM, asAdhya nahIM / jina vaira Adi bhAvoM kA hetu nirupakrama karma hai, ve niyama se jIvoM ko apanA phala dete hI haiM / sU024 // // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAkanAmaka prathama zrutaskandha kI anuvAda meM 'vipAkacandrikA' nAmaka saMskRta TIkA ke hindI 'abhagnasena' nAmaka tRtIya adhyayana sampUrNa huA // 1 / 3 // teja jinendranA atizayathI upazAMta thAya che. je pramANe vaidyanI davAthI sAdhya rAgaja zAMta karI zakAya che. asAdhya nahi, je vairabhAvanuM kAraNu nirUpakrama karma che, te niyamapramANe jIvAne potAnu phaLa Apeja che. (sU. 24) chatizrI vipAThazruta sUtranI 'vipAkacandrikA' TIThAmAM duHaviyAI AH nAbhanA prathama zrutasprdhamA ' abhagnasena' nAmanA zrIla adhyynn| gujarAtI bhASAnuvAda sa pUrNa thayA. // 1 // 3 // Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha caturthAdhyayanam // // mUlam // jai NaM bhaMte! cautthassa ukkhevo / evaM khalu jambUH ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sohaMjaNI NAmaM NayarI hotthA, riddhatthimiyasamiddhA / tIse NaM sohaMjaNIe NayarIe bahiyA uttarapuratthi me - disIbhAe devaramaNe NAmaM ujjANe hotthA / tattha NaM amohassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA, purANe // sU0 1 // TIkA zrI jambUsvAmI vRtIyAdhyayanasyArthe zrutvA, zrIsudharmasvAminaM pRcchati - 'jar3a NaM bhaMte!' ityAdi / 'cautthassa ukkhevo' caturthasya = caturtho'dhyayanasya ____'ukkhevo'. upakSepaH=prArambhavAkyam / atraivamupakSepo'nusandheyaH 'jai NaM bhaMte samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM taccassa ajjhayaNassa ayamaTThe paNNatte,cautthassa NaM bhaMte ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatterNa ke aDDe paNNatte, tae NaM se muhamme aNagAre jambU- aNagAraM ' evaM vayAsI' iti / 'jai NaM bhaMte' yadi khalu he bhadanta ! = he bhagavan ! 'samaNaM bhagavayA mahAvIreNa jAva' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM 'saMpatteNaM // caturtha adhyayana || jaMbU svAmI tRtIya adhyayana kA artha sunakara zrI sudharmasvAmI se aba cauthe adhyayanake viSaya meM pUchate haiM - 'jai NaM bhaMte' ityAdi / he bhadanta ! zramaNa bhagavAn mahAvIrane jo ki siddhisthAna ko prApta hue haiM, duHkhavipAkanAmaka prathama skaMdha ke tRtIya adhyayana kA jo yaha bhAva pratipAdita kiyA hai ki-abhagnasena ne apane dvArA kRta duSkarmokA mahAbhayaMkara phala bhogA hai, vaha to maine sunA aba zrI // thothu adhyayana // jaMbU svAmI trIjA adhyayananA artha sAMbhaLIne zrI sudharmA svAmIne have zodhA adhyayananA viSayabhAM che che - ' jar3a NaM bhaMte ? tyAhi. he bhadaMta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra je siddhisthAnane prApta thayA che. du:khavipAka nAmanA prathama zrutaskaMdhanA trIjA adhyayananAM je bhAva pratipAdita karyAM che keabhagnasene potAnA karelA duSkamAMnA mahAbhayaMkara phaLa bhAgavyAM che, te te meM sAMbhaLyuM Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 399 duvivagANaM taccassa ajjhayaNassa' saMprAptena duHkhavipAkAnAM tRtIyasyAdhyayanasya 'ayama' ayamarthaH - amana senasya yaH svakRtaduSkRtaphalavipAkastadrUpo'rthaH 'paNNatte' majJaptaH, 'cautthassa NaM bhaMte ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMmatteNaM ke aTThe paNNatte' caturthasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya duHkhavipAkAnAM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM saMprAptena- ko'rthaH prajJaptaH ? | 'ta NaM se muhamme aNagAre jambU- aNagAraM' tataH khalu sa sudharmAsnagAro jambUnAmakamanagAram evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt 1 evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'sohaMjaNI NAmaM NayarI' zobhAJjanI nAma nagarI, 'hotthA ' AsIt / sA kIdRzI ? - tyAha- ' riddhatthimiyasa middhA ' RddhastimitasamRddhA = RddhA nabhaHsparzitra hulamAsAdayuktA bahujanasaMkulA ca stimitA = svacakraparacakra: bhayarahitA, samRddhA dhanadhAnyAdipUrNA, atra padatrayasya karmadhArayasamAsaH / saka " zramaNa bhagavAn mahAvIrane jo siddhasthAna ko pA cuke haiM, unhoMne isa caturtha adhyayana kA kyA bhAva pratipAdita kiyA hai ? isa prakAra jaMbUsvAmI kI jijJAsA jAnakara zrI sudharmA svAmI isa cauthe adhyayana kA bhAva pharamAte haiM - ' evaM khalu' ityAdi / ' evaM khalu jaMbU' he jambU ! suno, isa caturtha adhyayana kA artha zramaNa bhagavAna mahAvIrane isa prakAra se kahA hai- ' teNaM kAleNaM teNaM samaparNa' usa kAla meM aura usa samaya meM 'sohaMjaNI NAmaM NayarI hotthA ' zobhAJjanI isa nAmakI eka nagarI thI / 'riddhatthimiyasamiddhA' yaha nabhaH sparzI aneka prAsAdoM se yukta tathA aneka janoM se vyApta thI / svacakra aura paracakra kA bhaya isa meM rahane vAlI prajA ko bilakula hI nahIM thA / yaha sadA dhana dhAnya Adise khUba paripUrNa thI / have zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra je siddhisthAnane pAmI cukayA che, te ceAthA adhyayananA bhAva zu pratipAdana karyAM che ? A pramANe ja khUsvAmInI jIjJAsA jANIne zrI sudharmAM svAbhI zmA adhyayananA bhAva bhAve che - ' evaM khalu ' ityAdi. " jaMbU ' DebhyU ! sAMbhaNA yA thothA adhyayanano artha zrabhaNu bhagavAna bhaMDAvare yA prabhAva uhyo che:- ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' te Aja bhane te samayane viSe 'sohaMjaNI NAmaM NayarI hotyA ' zolAMnI nAmanI thoDa nagarI. - hatI. ' riddhatthimiyasamiddhA ' te Amaza sudhI sparza re sevA bhane bhaDesothI! yukata tathA aneka mANusothI vyApta hatI. te nagarImAM rahevAvALI prajAne svacakra ane paracakraneA jarApaNa bhaya na hatA, te haMmezAM dhana dhAnya vagerethI paripUrNa hatI. Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute lavibhavapUrNA zAntisampannA cetyarthaH / 'tIse NaM' tasyAH khalu 'sohaMjaNIe NayarIe' zobhAJjanyA nagaryAH 'bahiyA' vahiH 'uttarapurathime disIbhAe' uttarapaurastye dimAge-IzAnakoNe ityarthaH / 'devaramaNe NAmaM ujjANe' devaramaNaM nAmodyAnaM-devaramaNanAmakamudyAnam 'hotthA' AsIt / tatra khalu 'amohassa jakkhassa' amoghasya amodhanAmakasya yakSasya 'jakkhAyayaNe' yakSAyatanaM yakSasthAnam , AsIt / tat kIdRza ?-mityAha-purANe' purANaM-purAtanam ||suu0 1 // tAtparya yaha hai ki-yaha nagarI sadA vibhava se pUrNa evaM zAMti se saMpanna thI / 'tIse NaM sohaMjaNIe NayarIe' usa zobhAJjanI nagarI ke hiyA uttarapurasthime disIbhAe' bAhara kI IzAna koNa meM 'devaramaNe NAma' devaramaNa isa nAmakA eka 'ujANe hotthA' udyAna thaa| 'tattha NaM' usa udyAna meM 'amohassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA' amogha nAmake yakSa kA eka yakSAyatana thA / 'purANe' yaha bahuta prAcIna thaa| bhAvArtha-tRtIya adhyayana kA spaSTIkaraNa sunakara jaMbUsvAmI kI caturtha adhyayana ke bhAva ko parijJAta karanekI jijJAsA bddhii| isa apanI baDhI huI jijJAsA kI zAMti ke liye ve zrI sudharmA svAmI se pUcha rahe haiM-he bhadanta ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne jo tRtIya adhyayana kA spaSTIkaraNa ke nimitta abhagnasena kA pariSadA ke bhItara jIvanavRttAnta sunAyA thA, vaha to maiMne Apake mukhAravinda se sunaliyA, aba maiM yaha sunanA cAhatA hUM ki unhIM zramaNa bhagavAn mahAvIrane caturtha adhyayanakA kyA bhAva pharamAyA hai ? isa prakAra tAtparya e che ke-te nArI haMmezAM vaibhavathI pUrNa ane zAMti-sukhathI saMpanna hatI. tIse NaM sohaMjaNIe NayarIe'ta zomairit AN 'vahiyA uttarapuritthime disIbhAe' mA 7 mA 'devaramaNe NAma' paramANu ko nAbhana me 'ujjANe hotthA' yA to 'tattha NaM' GdhAnamA 'amohassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotyA' mAgha nAmanA yakSanu me nivAsasthAna hetu . 'purANe' te bahuja prAcIna hatuM bhAvArtha-trIjA adhyayananuM spaSTIkaraNa sAMbhaLIne jakhkhasvAmIne cothA adhyacananA bhAvane sAMbhaLavAnI-jANavAnI jIjJAsA vadhI, tethI pitAnI vadhI rahelI jIjJAsAne zAMta karavA mATe zrI sudhamAM svAmIne pUchI rahyA che he bhadanta! zramaNa bhagavAna mahAvIre je trIjA adhyayananAM spaSTIkaraNanA nimitte abhasenanuM jIvanavRttAnta para padamAM saMbhaLAvyuM hatuM, te te meM ApanA mukhakamalathI sAMbhaLI lIdhuM. have huM te sAMbhaLavAnI cAhanA-icchA karuM chuM ke te zramaNa bhagavAna mahAvIre cothA adhyayananA bhAva - Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam . . // mUlam // tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe mahaccaMde nAmaM rAyA hotthA, mahayA0 / tassa NaM mahaccaMdassa rapaNo suseNe nAmaM amacce hotthA, sAma-bheya-daMDa-Niggaha kusale / tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe sudaMsaNA nAmaM gaNiyA hotthA / vaNNao // sU0 2 // TIkA 'tattha NaM ityAdi / 'tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe' tatra khalu zobhAjanyAM nagayA 'mahaccaMdenAmaM rAyA' mahAcandranAmakaH, rAjA hotthA' AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha-'mahayA0' anena 'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre' iti saMgrAhyam , mahAhimabanmahAmalayamandaramahendrasAramahAMzcAsau himavAn mahA himavAn , sa iva mahAn anyamahAparvatApekSayA, malayo malayAcalaH, mandaro= jabUsvAmI ke pUchane para zrI sudharmAsvAmI pharamAte haiM-he jaMbU ! usa kAla meM aura usI samaya meM zobhAJjanI nAmakI eka namastalacuMbI prAsAdoM se alaMkRta, aneka janoM se saMkula, svacakra paracakra ke bhayase nirmukta evaM dhana dhAnyAdi se sadA paripUrNa nagarI thii| isa ke bAhira IzAna koNa meM devaramaNa nAmakA eka sundara bagIcA thA / usameM amodhanAlaka yakSa kA bahuta prAcIna eka yakSAyatana thaa|| suu01|| 'tattha ' ityAdi / 'tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe' isa zobhAJjanI nagarImeM 'mahacaMdenAma rAyA hotthA' eka mahAcaMda nAmakA rAjA thaa| malayAcala sumerugiri aura zuM kahyA che? A pramANe jaMbU svAmIe pUchayuM tyAre zrI sudhamAM svAmI kahe chehe jabba ! te kAla ane te samayamAM zobhAMjanI nAmanI eka nagarI hatI, te moTAmoTA AkAzano sparza kare tevA mahelethI zobhatI, aneka mANasonI vastIthI bharapUra svacakra-paracakanA bhayathI rahita ane dhana tathA dhAnyAdithI hamezAM paripUrNa hatI. te nagarInA bahAranA IzAna keNanA bhAgamAM devaramaNa nAmane eka suMdara bagIce hato te bagIcAmAM amegha nAmanA yakSanuM bahuja prAcIna nivAsasthAna hatuM. (sU) 1) ' 'tattha NaM' tyAha. 'tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe' te zAmaiarnI nagarImA 'mahaccaMde nAmaM rAyA hotthA' me bhaDAyanAmanA ta tA 'mahayA0' ta himAlaya pata 21 mahAna Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 402 vipAkazruteM merugiriH, mahendraH parvatavizeSastadvat sAraH pradhAno yaH sa tathA / 'tassaNaM mahacaMdassa raNo' tasya khalu mahAcandrasya rAjJaH 'suseNe NAmaM amacce' suSeNo nAma-suSeNanAmakaH, amAtyaH mantrI 'hotthA' AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha'sAmabheyadaMDa0' iti / 'sAmabheyadaMDauvappayANaNItimuppauttaNayavihinnU'iti saMgrAhyam / sAmabhedadaNDopapadAnanItisumayuktanayavidhijJaH- paramparopakArapradarzanaguNakIrtanAdinA zanorAtmavazIkaraNaM sAma, zatruparivArasya parasparaM snehApanayanaM bhedaH, dhanaharaNAdiko daNDaH, gRhItadhanapratidAnAdikamupapadAnaM, tadrUpA yA rAjanItayaH, tAsAM suprayuktaMmuSTu prayogo-vyApAraNaM yasya sa tathA, nayAnAM nyAyAnAM uktalakSaNanItInAM ca vidhi-prakAraM jAnAti yaH sa tathA, pazcAt padadvayasya krmdhaaryH| 'NiggahAsale' nigrahakuzalaH-nigrahaH niyamanaM vazIkaraNaM, tatra kuzalaH-nipuNaH / 'tattha NaM sohamahendra ke jaisA anyanRpatiyoM meM pradhAna thA / 'tassa NaM mahacaMdassa raNo' usa sahAcaMdra rAjA kA 'suseNe NAma amacce hAtthA suSeNa isa nAmakA eka maMtrI thaa| 'sAmabheyadaMDa0 NiggahakusaLe' yaha sAma, bheda evaM daNDa Adi rAjanIti prayukta karane meM paTu evaM, paracittaraMjana karane meM kuzala thA / yahAM daMDa ke Age ke zUnya se 'upappayANaNItisuppauttaNayavihinnU' isa pATha kAgrahaNa huA hai / ina sAma Adi padoM kI vyAkhyA isa prakAra haiApasa meM eka dUsare ke upakAra ke dikhalAne se evaM guNoM ke kathana Adise zatru ko apane vaza karanA sAsa hai / jisa upAya se zatru ke pakSa ke parivAra meM phUTa DAlo jAti hai usakA nAma bheda hai| zatru ke dhana Adi kA haraNa kara lenA daNDa hai| zatru ke gRhIta dhana ko vApisa kara denA upapradAna hai| 'Niggahakusale vaha saciva ina rAjanItiyoM ke prayoga karane meM evaM nyAya karane kI vidhi meM vizeSa nA. malayAyasa. subhe3 parvata bhane mahendranAre bhI layAmAM bhujya tA. 'tassa NaM mahaccaMdassa raNNA' te mahAyAne 'museNe NAma amacce hotthA' suSeya nAmanA maMtrI tA; 'sAmabheyadaMDa0 Niggahakusale te sAma, maha mane 3 mAha AntnItino upayoga karavAmAM ane bIjAonAM cittane raMjana karavAmAM kuzaLa hatA. ahI 6 zanI pAre zUnya che te zUnyavara 'uvappayANaNItimuppauttaNayavihinna' pAThane grahaNa karavAmAM AvyuM che, te sAma Adi padenI vyAkhyA A pramANe che. parasparamAM eka bIjAne upakAra batAvIne guNonuM kathana karIne zatrune pitAne vaza karI levA te sAma che je upAyathI zatrunA pakSanA parivAramAM ke ApasamAM puru pADavI tenuM nAma bheda che. zatrunAM dhana vagere padArthonuM haraNa karavuM te daMDa che, zatrunAM laI sIdhA dhanane pAchu mAya te upamahAna che, te pradhAna (bhatrI) 'Niggaha kusale' Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 403 jaNIe NayarIe' tatra khalu zobhAJjanyAM nagayA 'mudaMsaNA NAma gaNiyA' sudarzanA nAma-mudarzanAnAmnI gaNikA 'hotthA' AsIt / 'vaNNao' varNakaH asyA varNanam, sa cAnyatra vijJeyaMH / / sU0 2 // // mUlam // tattha NaM sohaMjaNIe gayarIe subhadde NAmaM satthavAhe hotthA, aDDhe jAva aparisUe / tassa rNa susahasla satthavAharUsa sadANAnaM bhAriyA hotthA, sukusAlapANipAyA ahINa / tassa NaM susahassa satthavAhassa putte sadAe mAriyAe attae lagaDe NAnaM dArae hotthA, ahINa0 // suu03|| vicakSaNa thaa| kisa niti evaM kisa nyAya se kyA kAma karanA hotA hai, kisa kI kisa samaya AvazyakatA par3atI hai, ye saba bAteM vaha bhalI prakAra jAnatA thA / 'tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe' usI zomAnI nagarI meM udasaNA NAmaM gaNiyA hotthA' eka vezyA rahatI thI jisakA nAma sudarzanA thA / 'vaNNao' isakA varNana kAmadhvajA vezyA ke samAna hai| bhAvArtha-isa nagarI ke rAjA kA nAma mahAcaMda thaa| yaha viziSTa pratApazAlI thaa| isa kA eka maMtrI thaa| jisakA nAma supeNa thA / yaha rAjanIti evaM nyAya meM vizeSa catura thA / kisI ko nigraha-vaza karane meM atizaya dhuddhisaMpanna thaa| yahAM para sudarzanA nAmakI eka vezyA rahatI thii| jo rUpa lAvaNya se saMpanna thii| suu02|| te rAjanItino prayoga karavAmAM ane nyAya karavAnI kaLAmAM vizeSa kuzaLa hatA, kaI nItithI ane kyA nyAya vaDe kayuM kAma karavuM joie, kyA samaye kenI jarUrIyAta paDe che te tamAma pAta sArI rIte teto 'tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe'ta zomAnI nA sudaMsaNANAmaM gaNiyA hotyA ' sudarzanA nAmanI vezyA yA zetI hatI. tenuM 'vaNNao' pANuna mA vezyAnA re che. bhAvArtha-A nagarInA rAjavInuM nAma mahAcaMda hatuM te vizeSa pratApI hatA tene eka maMtrI hatA, jenuM nAma zuM hatuM te maMtrI rAjanIti ane nyAyamAM ghaNA ja catura hatA, keIne paNa vaza karavAmAM ke kabaje karavAmAM bahuja buddhisaMpanna hatA, A nagarImAM eka sudarzana nAmanI vezyA rahetI hatI, te paNa rUpa ane sAM195dhA 5 hatI. (sU0 2) Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 vipAkazrute TIkA 'tatya NaM' ityAdi / 'tatya gaM sohaMjaNIe NayarIe tatra khalu zobhAanyAM nagA 'mubhadde NAma' mubhadro nAmamubhadranAmakaH 'satyavAI sArthavAdaH hotyA AsIn / sa kIdRzaH ? ityAha-'aDDe jAva aparibhUe' iti / ADhayA dhanavAn yAvad aparibhUtaH / 'tassa gaM subhahassa satyavAhasa tasya khalu subhadrasya sArthavAhasya 'bhadANAma bhadrAnAmabhadrAnAmnI 'bhAriyA bhAryA, 'hotthA' AsIt / sA kazI?-tyAha-muJjamAlapANipAyA mukumArapANi pAdA-komalakaracaraNA, tathA-'ahINa-'ahINapaDipuSNapaMciMdiyasarIrA' ahInaparipUrNapaJcendriyazarIrA-hInAni anyUnAni svarUpataH, paripUrNAni lakSaNataH, paJcApIndriyANi yammiMstan, tathAvidhaM zarIraM yasyAH sA tayA / 'tassa NaM subhaissa satyavAussa tasya khalu nubhadrasya sAryavAhasya 'putteH putraH, bhavAe bhAriyAe bhadrAbhAryAyAH 'attae AtmajaH 'sagaDe NAmaM dArae' zakaTo nAma-zakaTanAmakaH, dArakaH hotyA' AsIn / sa kIdRzaH ? ityAha-'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIre iti, ahInaparipUrNapaJcendriyazarIraH // nR0 3 // 'tatya NaM ityAdi / 'tatya NaM sohaMjaNIe NayarIe' usa sobhAlanI nagarI meM 'suhadde NAma satyavAhe hotyA' subhadra nAmakA eka sArthavAha rahatA thaa| 'aDDejAra aparibhUra yaha jana dhana Adi se paripUrNa thaa| tassa NaM mubhahassa satyavAhassa bhahANAmaM bhAriyA hotyA isa subhadra kI bhAryA kA nAma bhadrA thaa| 'mukumAlapANipAyA ahINa' isake kara aura caraNa donoM sukramAra the| zarIra bhI pAMcoM indriyoM ke yathAvasthita pramANa se paripUrNa thaa| 'tassa NaM subhadAsa satyavAhasma putte bhavAe bhAgyiAe attae usa subhadra sArthavAha kA eka putra thA jo isakI bhadrA patnI kI kukSi se utpanna huA thaa| 'sagaDe pAmaM tatya NaM tya!! tatya NaM sohaMjaNIe NayarIe - eirrl nagadI 'sudde NAmasatyavAhe hotyA' subha kAmanA se mApADa panaDetA tA 'aDDe jAvaaparibhUe' te bhAilo bhane nAyiI pariSada tA. 'tassa NaM mubhaitsa satyavAhana mahApAmaM bhAriyA hotyA' ne subhadranI patnI nAmamAta 'mukumAla' 'ahINaM tanaH 95 mane para panne mubhA asatA, zarIra para pAya driyAnA yA-24 mArathI pani tu 'tassa gaM mubhaimsa satyavAhasta putte bhahAe bhAriyAra anae ta sunA sArthavA'ne se putra to te tenI mA patnIna! sthI utpanna yo ne 'sagaDe NAma dArae hotyA' ne nAma 58 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam : // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre0 samosaDhe / parisA jiggyaa| rAyA vi nniggo| dhammo khio| parisA paDigayA // sU0 4 // TIkA teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre' tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvat zobhAJjanyAM nagaryAM yatraiva devaramaNanAmakamudhAnaM tatraiva 'sasosaDhe' samakmRtaH / 'parisA' paripat janAnAM saMhatiH 'NiggayA' nirgatA-zrImahAvIrasvAminaM vandituM zobhAJja nagarIto bahiniHsRtA / 'rAyA vi' rAjA'pi-mahAcandranAmako bhUpatizca 'Niggao' nirgtH| yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgatya bhagavadArae hotthA' isakA nAma zakaTa thA / 'ahINa.' yaha bhI paripUrNa aMgopAMga vAlA aura rUpa lAvaNya se yukta thaa| // sU0 3 // . teNaM kAleNaM ityAdi / . 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'samaNe - bhagavaM mahAvIre0 samosaDhe' alaNa bhagavAna mahAvIra vihAra karate hue. usa zobhAJjanI nagarI meM jahAM devarabhaNa nAmakA udhAna thA vahAM para padhAre / prasukA Agamana jAnakara 'parisA NiggayA' janatA unake darzana evaM unale dharma zravaNa karane ke liye apane2 sthAna se nikalI / 'rAyA vi Niggao' mahAcandra rAjA bhI nikalA / ve saba ke saba calakara vahAM para Aye jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the| tu. 'ahINa' te paNa magopAMga paripUmane 35-tApa9yathA mAyabhAna hato.(203) teNaM kAleNaM' tyA . teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te // gane te abhayane viSa 'samaNe. bhagavaM mahAvIre0 samosaDhe' zrama magavAna mahAvIra vihA2 42tA tha4 te maaNjanI nagarImAM jyAM devaramaNa nAmane bagIce hato tyAM padhAryA prabhunuM Agamana oto 'parisA..NiggayA, tyAMnI anatA tabhanaya rzana gane tAnAM pAsathI. dhazravaNa 523 / bhATa potAnA sthAnathI nIjI. 'rAyA vi Niggao' maDAyandra 24vI paNa nIkaLyA. te sau cAlI karIne jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra birAjamAna hatA Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 vipAkazrute TIkA 'tattha NaM ityAdi / 'tatya NaM sohaMjaNIe NayarIe' tatra khalu zobhAJjanyAM nagayA 'mubhadde NAma' mubhadro nAma-subhadranAmakaH 'satyavAhe' sArthavAdaH 'hotthA' AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha-'aDDhe jAva aparibhUe' iti / AtyAdhanavAn yAvad aparibhUtaH / 'tassa NaM subhAsa satyavAimsa' tasya khalu subhadrasya sArthavAhasya 'bhahANAma' bhadrAnAma bhadrAnAmnI 'bhAriyA' bhAyo, 'TotyA' AsIt / sA kIzI ?-tyAha-'mugumAlapANipAyA mukumArapANi pAdA-komalakaracaraNA, tathA-'ahINa'-'ahINapaDipuNgapaMciMdiyasarIrA' ahInaparipUrNapaJcandriyazarIrA-ahInAni-anyUnAni svarUpataH, paripUrNAni lakSaNataH, paJcApIndriyANi yammistat, tathAvidhaM zarIraM yasyAH sA tathA / 'tassa NaM mubhahassa satyavAhassa' tasya khalu mubhadrasya sArthavAhasya 'putte' putraH, bhadAe bhAriyAe bhadrAmAryAyAH 'attae' AtmajaH 'sagaDe NAmaM dArae' zakaTo nAma-zakaTanAmakaH, dArakaH 'hotyA' AsIt / sa kIdRzaH? ityAha-'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIre' iti, ahInaparipUrNapaJcendriyazarIraH // mU0 3 // 'tatya Na' ityaadi| 'tatya NaM sojaNIe NayarIe' usa sobhAlanI nagarI meM 'mahade NAmaM satyavAhe hotyA' subhadra nAmakA eka sArthavAha rahatA thaa| 'aDDhegAva aparibhUe' yaha jana dhana Adi se paripUrNa thaa| 'tassa NaM mubhahalma satyavAhassa bhahANAmaM bhAriyA hotyA isasubhadra kI bhAryA kA nAma bhdraathaa| 'mukumAlapANipAyA ahINa' isake kara aura caraNa donoM sukumAra the| zarIra bhI pAMcoM handriyoM ke yathAvasthita pramANa se paripUrNa thaa| tasma NaM mubhahamsa satyavAhamma putte manAe mAgyiAe attae usa subhadra sArthavAha kA eka putra thA jo isakI bhadrA patnI kI kukSi se utpanna huA thaa| 'sagaDe NAma 'tatya NaM' Jult. 'tatya NaM sohaMjaNIe NayarIe 'zolanI nagImA 'suhRdde NAmasatyavAhe hotyA' mubhA nAmanA se sArthavADa para rahetA utA 'aDe jAvaaparibhUe' te bhAlasothI bhane dhanAdiyA paripUrNa tA. 'tassa NaM mubhavatsa satyavAhasna bhavANAmaM bhAriyA hotyAne subhadranI patnI nAma mA tu 'mukumAla.' 'ahINaM tenA ane para manne sumAra amala kutA, zAra pAtu pAMya driyAnA yathA-2:25 prabhAdayI paritu 'tassa gaM mubhavamsa satyavAhassa putte mahAe bhAriyAe acae' te sunA sArtha vAIne me putra to te tenI mA yatnAnA yI una yo ta 'sagaDe pAmaM dArae hotthA' na na nAma 444 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 405 // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre0 samosaDhe / parisA jiggyaa| rAyA vi nniggo| dhammo khio| parisA paDigayA // sU0 4 // TIkA teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre' tammin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvat zobhAJjanyAM nagayAM gatraiva devaramaNanAmakamukhAnaM tatraiva 'samosaTe' samadastaH / 'parisA' paripat janAnAM saMhatiH 'giggayA' nirgatA-zrImahAvIrasvAminaM vandituM zobhAJja nagarIto bahiniHsRtA / 'rAyA vi' rAjA'pi-mahAcandranAmako bhUpatizca 'Niggao' nirgtH| yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgalya bhagavadArae hotthA' isakA nAma zakaTa thA / 'ahINa' yaha bhI paripUrNa aMgopAMga vAlA aura rUpa lAvaNya se yukta thaa| // sU0 3 // teNaM kAleNaM.' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'samaNe - bhagavaM mahAvIre0 samosaDhe' amaNa bhagavAna mahAvIra vihAra karate hue usa zobhAJjanI nagarI meM jahAM devarabhaNa nAmakA udyAna thA ___ vahAM para padhAre / prasukA Agamana jAnakara "parisA NiggayA' janatA unake darzana evaM unase dharma zravaNa karane ke liye apane2 sthAna se nikalI / 'rAyA vi Niggao' mahAcandra rAjA bhI nikalA / ve saba ke saba calakara vahAM para Aye jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the| tu. 'ahINa' te paNa gopAMga paripUgane 35-195thA mAyabhAna to.(103) teNaM kAleNaM' tyAha 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te // bhane te samayane viSa 'samaNe bhagavaM mahAvIre0 samosaDhe pramANa lagavAna mahAvIra vihA2 42tA thA ta shmaajanI nagarImAM jyAM devaramaNa nAmane bagIco hato tyAM padhAryA prabhunuM Agamana oyA 'parimA .NiggayA' tyAMnI nitA tabhanAM zana gane manA pAthI zrayA 125bhoTa pAtAnA sthAnazI nIjI. 'rAyA vi Niggao' bhAdra 204vI paNa nIkaLyA. te sau cAlI karIne jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra birAjamAna hatA Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute ntamAdakSiNapradakSiNaM karoti, kRtvA vandate namasyati, yAvat paryupAste / 'dhammo kahio' dharmaH kathitaH bhagavatA zrutacAritralakSaNo dhamai upadiSTaH / 'parisA paDigayA' paripat pratigatA=dharmakathAM zrutvA bhagavantaM vanditvA namaskRtya pratinihattA / rAjA'pi pratigataH // sU0 4 // // sUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM lamaNassa bhagavao mahAvIrassa jeDe aMtevAsI jAva rAyamagge ogaaddhe| tattha NaM hatthI Ase purise| tesiM gaM purilANaM bhajjhagayaM pAlai egaM saithiyaM purisaM avauDagabaMdhaNaM uttijAva ugghosaNaM, ciMtA taheba jAva bhagavaM zagarei // sU0 5 // TIkA . teNaM jhAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa' tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeDhe aMtevAsI' jyeSTho'ntevAsI-ziSyaH, gautamaH, 'jAva' yAvat-evamatra yojanA mAguktasaboMne prabhu ko vaMdanA kI, namaskAra kiyA evaM paryupAsanA kI / 'dhammo kahio' bhagavAnane zrutacAritrarUpa dharma kA upadeza diyaa| 'parisA paDigayA' dharmakathA sunakara sabake saba bhagavAna ko vaMdanA evaM namaskAra kara vApisa apane sthAna para gye| rAjA bhI vApisa gyaa||| sU0 4 // 'teNaM kAleNaM.' ityaadi| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNa bhagavAna mahAvIra ke 'jeTTe aMtevAsI jAba rAyamagge ogADhe' baDe ziSya gautama svAmI, bhagavAna kI AjJA tyAM AgaLa AvyA. A saue prabhune vaMdanA karI namaskAra karyo, ane paryu pAsanA arthAt sevAmA mehA. 'dhammA kahio' pramukha tamAmane zrutayAtri35 dhmn| paza mAdhyo, 'parisA paDigayA' yA samitIne te sI bhagavAnane vanA-mAra karIne pitAnA sthAna para pAchA gayA, rAjA paNa pitAnA sthAna para gayA. (sU0 4) teNaM kAleNaM'tyA. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te Na mane te samayane vidhe 'samaNassa bhagavayo mahAvIrassa' zrama lagavAna mahAvIranA 'jeThe aMtevAsI jAva rAyamagge " meTA ziSya gautama svAmI, bhagavAnanI AjJA prApta karIne bhikSA mATe * Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 vi. TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam rItyA-bhagavadAjJAmupAdAya bhikSAnayanAtha zobhAJjanInagaryAmuccanIcamadhyamakulAnyaTan 'rAyasagge rAjamArga ogADhe avgaaddhaa-smaagtH| tatra khalu 'hatthI' hastinaH pazyati, 'Ase' azvAn pazyati 'purise' puruSAn pazyati, 'tesiM NaM purisANaM majjhagayaM teSAM hastyArUDhAnAmazvArUDhAnAM ca khalu puruSANAM madhyagatam 'ega' eka 'saitthiyaM' sastrIkaM-strIsahitaM 'purisaM' puruSaM 'pAsaI' pazyati / kathambhUtaM puruSa ?mityAha -' avauDagavaMdhaNaM' iti| avakoTakavandhanaM-avakoTakena-kRkATikAyA adhonayanena vandhanaM yasya sa tathA tam , galAdhobhAgataH pRSThadezamAnItayA rajjvA pRSThadeze baddhaM hastadvayaM yasya tamityarthaH / 'ukittakaNNaNAsaM' utkRttakarNanAsam 'jAva ugghosaNaM' yAvad udghopaNAs , iha evaM yojanA-'NehatuppiyagattaM' ityAdi 'imaM ca NaM eyArUvaM ugghosaNaM suNei-No khalu devANuppiyA ! 'imassa purisassa keI rAyA cA rAyaputto vA avarajjhai, appaNo se sayAI kammAI avarajjhai' . . iti / eSAM padAnAM vyAkhyA'syaiva dvitIyAdhyayane caturthamane draSTavyA / 'ciMtA' cintA-taM puruSaM dRSTvA zrIgautamasvAmina-cintA manasi saMkalpaH samudapadyata ityrthH| prAptakara bhikSA ke liye zobhAtalI nagarI meM ucca nIca evaM madhyama kuloM meM phirate hue rAjamArga para Aye / 'tattha NaM itthI Ale purise' vahAM unhoMne hAthiyoM, ghoDoM evaM manuSyoM ko dekhA / 'tesiNaM purisANaM majjhagayaM una hAthI evaM ghoDoM para caDhe hue puruSoM ke madhya meM rahe hue 'ege' eka 'saitthiyaM purisaM avaoDagabaMdhaNaM uktti jAva ugghosaNaM ciMtA taheva jAva agavaM vAgarei' strIlahita puruSa ko dekhA / usake gardana ke nIce ke bhAga se lekara pRSThadezapayanta rassI se donoM hAtha baMdhe hue the / usa kI nAka aura kAna donoM kaTe hue the / Adi2 sthitiyukta usa puruSa ko dekhakara, evaM usa ke viSaya meM kI jAtI huI ghoSaNA ko sunakara gautama svAmI ke mana meM isa prakAra vicAra zebhAMjanI nagarImAM ucca-nIca ane madhyama kulAmAM pharatA thakA rAjamArga para AvyA. 'tattha NaM hatthI Ase purise' tyAM tebho hAthImA, dhADasI mane manuSyAne yA 'tesi NaM purisANaM majhagayaM te hAthI- s| 52 yA puruSAnA madhyamAM 2 / 'egaM' meM 'saithiyaM purisaM avaoDagavaMdhaNaM ukitta0 jAva ugghosaNaM citA taheva jAba bhagavaM vAgarei / svIsahita puruSane nayA. tenA nI nIyana bhAgathI laI pAchaLanI pIThanA tamAma bhAga sudhI deraDAthI bane hAtha bAMdhelA hatA, tenA nAka ane kAna banne kApelA hatA, AvI sthitimAM te puruSane joIne ane tenA saMbaMdhamAM je jAherAta thatI te sAMbhaLIne gautamasvAmInA manamAM A pramANe Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 vipAkazrute 'taheba jAva bhagavaM vAgarei' tathaiva yAvad bhagavAn vyAkaroti / ' tathaiva yAvad ityanenAsyaiva dvitIyAdhyayane paJcamasUtre yathA varNitaM tadvadevAtrApi bodhyam / aho ! khalu ayaM puruSaH pUrvabhavakRtAnAmazubhAnAM karmaNAM phalaM narakamatirUpikAM vedanAmanubhavatIti vicintya sa zrIgautamasvAmI uccanIcamadhyamakuleSu yAvadaTan yathA paryAptAM samudAnIbhikSAM gRhItvA bhagavataH samIpamAgatya tat sabai prada bhagavantaM vanditvA namaskRtyaivamavAdIt - he bhagavan ! evaM khalu ahaM bhavatA'bhyanujJAtaH san zobhAJjanyAM nagaryAM sikSArtha gacchan rAjamArge sastrIkamekaM puruSaM narakapratirUpikAM vedanAmanubhavantaM dRSTavAn / sa khalu he bhagavan ! pUrvabhave ka AsIt ? yAvat pratyanubhavan viharati / tato bhagavAn vyAkaroti vakSyamANaprakAreNa gautamasvAminaM prati tasya puruSasya caritraM varNayatItyarthaH / / sU0 5 // utpanna huA - Azcarya hai ki yaha puruSa pUrvabhava meM kRta azubha karmoM ke phalasvarUpa naraka jaisI vedanA kA anubhava kara rahA haiM / isa prakAra vicAra kara gautama svAmI ucca nIca madhyama kuloM meM phira kara yathAparyApta bhikSA le bhagavAna ke samIpa Aye / Ate hI unhoMne samasta gRhIta bhikSA bhagavAna ko dikhalAI, aura unheM vandana evaM namaskAra kara ve phira isa prakAra bole ki he bhagavAn maiM Aja Apa se AjJA prAptakara zobhAJjanI nagarI meM bhikSA ke liye gayA, jAte? mArga meM maiMne sastrIka eka puruSa ko dekhA - jo naraka jaisI vedanA kA anubhava kara rahA thA / he bhadanta ! yaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA - jo isa prakAra kI dArUNa vyathA kA pAtra banA huA hai| phira bhagavAna usa puruSakA caritra kahate haiM // sU0 5 // 1 vicAra utpanna thayA ka-avya che ke A puruSa pUrvabhavamAM karelAM azubha karmonA phaLa svarUpa naraka jevI vedanAne anubhava karI rahela che A pramANe vicAra karIne gautama svAmI ucca-nIca madhyama phUlAmAM pharIne puratI bhikSA laIne bhagavAnanI pAse AvyA. AvatAMnI sAtheja tee je bhikSA lAgyA hatA te tamAma bhagavAnane khatAvI ane vaMdana--namaskAra karIne pachI A pramANe khelyA ke:- bhagavAna ! huM ApanI AjJA prApta karIne Aje zebhAMjanI nagarImAM bhikSA levA * mATe gaye, jatAM jatAM mArgamAM meM eka puruSane strInI sAthe joye. te narakanA jevI vedanAne anubhava karI rahyo hatA. he bhadanta ! te puruSa pUrvabhavamAM keNu hatA je A prakAranI dArUNa vedanA bheAgavavAnuM pAtra banyA che? have bhagavAna tenuM caritra kahe che. (sU. 5) Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 409 // mUlam // . evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse chagalapure Nayare hotthA / tattha sIhagirI NAmaM rAyA hotthA, mahayA / tattha NaM chagalapure Nayare chapiNae NAmaM chAgalie parivasai, aDDhe jAva aparibhUe ahammie jAva duppddiyaagNde| tattha gaM chaNiyalsa chAgaliyassa bahaNaM ayANa ya, elayANa ya, rojhANa ya, vasabhANa ya sasayANa ya, pasayANa ya, sUyarANa ya, siMghANa ya, hariNANa ya, saMbharANa ya, mahisANa ya, sayabaddhANi ya, sahassabaddhANi. ya, jUhANi ya vADagaMsi saNNiruddhAI ciTThati / aNNe ya tattha bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA, bahave ae tha, jAva mahise ya sArakkhamANA saMgovemANA ciTThati / aNNe ya se bahave purisA ayANa ya jAva jUhANi ya gihaMsi saNNiruddhAiM kiccA ciTThati / aNNe ya se bahave parisA diNNabhaibhattaveyaNA, bahave ae ya, jAva mahise ya jIviyAo vavarovittA maMsAiM kappaNIkappiyAI kareMti, karittA chagNiyassa chAgaliyasta uvnneti| aNNe ya se bahave purisA tAI bahuthAI ayabhaMsAi ya jAva __ mahisamaMsAi ya tavaesu ya kavallIsu ya kaMdusu ya bhajjaNaesu ya iMgAlesu ya taleMti ya, bhajjeMti ya, sollaMti ya, talittA ya3 rAyamagaMsi vitiM kappemANA viharati / appaNAvi ya NaM se chapiNae chAgalie bahuvihehiM ayamaMsehiM jAva mahisamaMsehi ya taliehi ya bhajjiehi ya solliehi ya suraM ca5 ... AsAemANe4 viharai // suu0.6|| . .. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute ttiikaa| 'evaM khalu0' ityaadi| 'evaM khalu goyamA' evaM khalla he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse' tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvApe dvIpe bhArate varSe 'chagalapure Nayare' chagalapuranAmakaM nagaraM 'hotthA' AsIt / 'tattha' tatra 'sIhagirI NAma' siMhagirirnAmasiMhagirinAmakaH, 'rAyA' rAjA 'hotthA' AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre' mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAraH, asya vyAkhyA'sminnevAdhyayane prAguktA / 'tatya NaM chagalapure Nayare chaNNie NAmaM chAgalie parivasai' tatra khalu chagalapure nagare channiko nAma chAgalikaH parivasati, sa kIdRzaH ? ityAha-'adaDhe' ityAdi / ADhayA, 'jAva aparibhUe' 'evaM khalu0' ityAdi / gautamasvAmI ke pUchane para bhagavAna pharamAte haiM ki-'evaM khalu' 'goyamA !' he gautama ! isa prakAra 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM evaM usa samaya meM 'iheva jaMbUhIve dIve bhArahe vAse' isI jaMbuddhIpa nAmaka dvIpa meM aura isI bharatakSetra meM 'chagalapure Nayare hotthA' eka chagalapura nAmakA nagara thA / 'tattha sIhagirI NAmaM rAyA hotthA' usa nagara kA rAjA siMhagiri thA / vaha 'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdamAre' sahAhisavAna parvata jaisA, malayAcala sumerugiri aura mahendra parvata ke samAna anya rAjAoM meM pradhAna thaa| 'tattha NaM chagalapure Nayare chaNNie NAmaM chAgalie parivasai aDDhe jAva aparibhRe' usI chagalapura nagara meM channika nAma kA eka kasAI bhI rahatA thaa| vaha AThya jana dhana dhAnya Adise khUSa paripUrNa evaM yAvat sabake 'evaM khalu' yA. gautama svAbhIse pUchyu tyAre mAvAna cha -'goyamA !' gItama! 'evaM khalu' mA pramANe 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te 4 mane te samayane vira 'iheva jaMvRddIve dIve bhArahe vAse' mA 4 dIpana mA bharata kSetrane vidhe 'chagalapure Nayare hotthA' chasa. nAmanu me nA tu. 'tassa sIhagirI NAmaM rAyA hotyA' te nagaranA sihani nAnA rAta chatA, te 'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre' mahimavAna pa pA mayA subhe3giri mane bhadra ta samAna manya tamAma pradhAna-bhujya tA. 'tattha NaM chagalapure Nayare chaNie NAmaM chAgalie parivasA aDhe jAva aparibhUe' te chAladhura nAmA chanika nAmane eka kasAI paNa hete hatA, te khUba dhana, dhAnya Adi saMpattithI Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 'yAvadaparibhUtaH, 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' adhArmiko yAvad dussptyaanndH| - 'tattha NaM chaNiyassa chAgaliyassabahUNaM' tatra khalu chanikasya chAgalikasya bahUnAm 'ayANa ya' ajAnAM ca chAgAnAM ca, 'elayANa ya' elakAnAM meSANAM ca, 'rojjhANa ya rojjhAnAM pazuvizeSANAm 'rojha' iti bhASApasiddhAnAm / 'vasabhANa ya' vRSabhANAM ca, . 'sasayANa ya' zazakAnAM ca, 'pasayANa ya' pasakAnAM mRgazizUnAM ca, 'sUyarANa ya zUkarANAM ca 'siMghANa ya' siMhAnAM ca, 'hariNANa ya' hariNAnAM ca 'saMbharANa ya sAmsarANAM ca 'mahisANa ya' mahiSANAM ca sayabaddhANi ya' zatabaddhAni zataM zatamajAdIn yojayitvA baddhAni ca, "sahassabaddhANiya' sahasrabaddhAni-sahasraM sahasraM yojayitvA baddhAni ca 'jUhANi ya' yUthAni ca. 'vADagaMsi' vATake-paridhirUpeNa kaNTakAdinA veSTitaM sthAnaM vATaH sa eva vATakastasmin, 'saNNiruddhAI' saMniruddhAni 'ciTThati' tiSThanti 'aNNe ya tattha aparibhUta-kisI se parAbhava nahIM pAtA thaa| vaha baDA 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' adhArmika adharmalevI evaM adharma se hI apanI AjIvikA calAtA thaa| yAvat duSpratyAnanda-dUsare ko duHkha pahuMcAne meM hI apanA Ananda mAnatA thaa| 'tattha NaM chaNiyassa chAgaliyassa bahUNaM' vahAM ula chanika kasAI ke yahAM bahutase 'ayANa ya elayANa ya' bakaroM kA meSoM kA, 'rojhANa ya rojhoM kA, 'vasabhANa ya' bailoM kA 'sasayANaM ya' kharagozoM kA 'pasayANa ya' bAlamRgoM kA sUyarANa ya' sUaroM kA 'siMghANa ya' siMhoM kA hariNANa ya' hiraNoM kA 'saMbharANa ya' sAMbharoM kA 'mahisANa ya' evaM mahiSoM kA 'saMyabaddhANi' sau lau ke baMdhe hue 'sahassabaddhANi' hajAra hajAra ke baMdhe hue 'jUhANi ya' samUha 'vADagaMsi' bADA-kAMToM kI bADa se veSTita sthAna meM 'saNNiruddhAI bandhe hue 'ciMTuMti' rahate the / 'aNNe ya tattha vahave pUrNa to mane 4thI parAva pAme tevana to. mane mahu 04 'ahammie jAva dupADiyANaMde' madhamI gadharmasevI' adharmathI 4 pAtAnI mAvi yAvata hate, bIjAne duHkha pahoMcADavAmAM ja pitAno Ananda samajate hate. . 'tattha NaM chaNiyassa chAgaliyassa bahUNaM' te zaramA channi4 sAune tyo ghair " ayANa ya elayANa ya' 54mAna dheTomAnA 'rojhANa ya' rojAnA 'vasabhANa. ya' pasInA 'sasayANa ya' sasasAmAnA 'pasayANa ya' mAlamRgAnA 'sUyarANa ya' sUmazenA 'siMghANa ya' siDAnA 'hariyANa ya' gAnA 'sabharANa ya" sAmanA 'mahisANa ya ' pA-mAnA 'sayavaddhANi' se sonA mAghesA 'sahassabaddhANi ' 2 rana mAMdhesA 'tahANi' samU "vADagaMsi' pAyazittI pAyA vittaaye| sthAnamA 'saNNirUddhAiM' mAghesA "ciTThati' utA to Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 vipAkazrute bahave purisA' anye ca tatra bahavaH puruSAH 'diNNabhaibhattaveyaNA' datta bhRti bhaktavetanAH, idamasakRdvayAkhyAtam 'vahave aye jAvamahise ya' bahUnajAMzca yAvad mahipAMzca 'sArakkhamANo' saMrakSantaH, 'saMgovemANA ciTThati' sNgopaayntstisstthti| 'aNNeya se bahave purisA' anye ca 'se' tasyachanikachAgalikasya, vahavaH puruSA 'ayANa ya jAva jUhANi ya' ajAnAM yAvad mahiSANAM yUthAni 'gihaMsi' gRhe 'saMNNirudvAI' saMniruddhAni 'kicA' kRtvA 'ciTuMti' tiSThanti / aNNeya se vahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA bahave ae ya jAva mahise ya, anye ca tasya bahavaH puruSA dattabhRttibhaktavetanAH vahUn ajAn yAvad mahiSAMzca, 'jIviyAo vavaro viti' jIvitAd vyaparopayanti jIvitAt pRthakSurvanti maaryntiityrthH| 'vavarovittA' vyaparopya mArayitvA, 'masAI' mAMmAni 'kappaNIkappiyAI' purisA diNNabhaibhattaveyaNA' isake pAsa aura dUsare aneka puruSa kAma karate the| yaha kasAI unheM unakI naukarI ke upalakSya meM bhojana evaM vetana pradAna karatA thA / 'vahave ae ya jAca mahise ya' isameM kitaneka naukara cAkara una saba hI bakaroM se lekara mahiSoM taka ke samasta jAnavaroM kI 'sArakkhamANA saMgovemANA ciTaMti' rakSA karate the, sAra-saMbhAla karate the / 'aNNe ya se vahave purisA' kitaneka usake puruSa-naukara cAkara 'ayANa ya jAva jUhANi ya' una samasta ajAdika jAnavaroM ke samUhoM ko 'gihaMsi' unake apane2 sthAnoM meM 'maNNiruddhAI kiccA ciTuMti' baMda kiye hue rahate the| 'aNNe ya se vahave purisA diNNabhaisattaveyaNA' evaM dUmare kaI naukara cAkara ki jinheM isakI ora se bhojana evaM vetana prApta hotA thA ve 'vahave ae ya jAva mahise ya jIviyAo vavaroviti' bahuta se una ajAdi se lekara mahiSoM taka 'aNNe ya tatva vahave parisA diNabhaittaveyaNA' tanA pAse bhI ana mANusa kAma karatA hatA, te kapAI te mANasenI nokarInA pagAramAM temane bhajana ane paisA mArato to. 'vahave ae ya nAva mahise ya te nArAmA 4aa naa2| te tamAma gathI bachane pAsa sudhIna tamAma jananI 'mArakSamANA saMgAvemANA ciTThaMti' 2kSA 42tA. sA2 mA 42tA nA, 'aNNe ya se vahave purisA' 2sA tanA nA2-yA42 'ayANa ya jAva jUhANi ya ta tamAma 542Adi navanA samUDAne 'gihaMsi' pAta-pAtAnA sthAnAmA 'saNiruddhAI kiccA ciTThati ' ma ne to hatA, 'aNNe ya se bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA' bIjA keTalAka nokaro ke jemane kasAI taraphathI bhejana ane pagAra maLane hatuM tevA 'vaha ve ae ya jAva mahise ya jIviyAo vavaroviti' dhayA 5420 mAyA Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 4, zakaTavarNanam 413. kalpanIkalpitAnikartarIkartitAni laghulaghUni khaNDAnItyarthaH, 'kareMti' kurvanti / 'karittA chaNNiyassa chAgaliyassa' kRtvA chanikasya chAgalikasya 'uvaNeti' upanayanti-samIpa Anayanti / 'aNNeya se bahave purisA tAI bahuyAI ayamaMsAi ya jAva mahisa maMsAI ya' anye ca tasya bahavaH puruSAstAni bahukAni ajamAMsAni-chAgamAMsAni yAvad mahiSamAMsAni ca 'tavaesu ya' tapakeSu catapakA laghutalanapAtrANi teSu, 'tavA' iti khyAteSu 'kavallIsu ya' kavallISu ca: 'kaDAha' iti prasiddheSu, ' kaMsu ya' kandUSu-laghukaTAheSu ca bhajjaNaemu ya . bharjanakeSu ca, bharjanakAnibharjanapAtrANi teSu ca, 'iMgAlesu ya' aGgAreSunidhUmeSu kASThAdyaniSu ca, . 'taleMti ya' talayanti ca, taladhAtazcurAdipaThitaH, talanapAtre ghRnAdIni nikSipya tatra pacantItyarthaH, 'bhanjeti ya' bhRjanti ca, 'solaMti ya' sollayanti-zUle dhRtvA pacanti / 'talittA ya' talayitvA ca, atra bhRSTvA solayitvA ca, ityapi bodhyam / 'rAyamaggaMsi' rAjamArge 'vittiM kappemANA' jAnavaroM ko jIvana se pRthaka karate the-mArate the| 'vavarovittA' mArakara 'maMsAI kappaNIkappiyAI kareMti' unake mAMsa ke phira ve kaicI se katara2 kara TukaDe karate the / 'karittA chaNiyassa chAgaliyassa uvaNeti' TukaDe kara pazcAt usa chanika kasAI ke pAsa unheM le jAte / 'aNNe ya se bahave purisA' koI puruSa aise bhI karmacArI the jo 'tAI bahuyAI ayamaMsAI ya jAba mahisamasAI tavaesu ya kavallIsu ya kaMdUmu ya bhajjaNaesu ya iMgAlesu ya taleMti3' ina lAye hue samasta ajAdika ke mAMsakhaMDoM ko lohe ke tavoM para, baDe 2 kaDAhoM meM, choTI2 kaDayoM meM, jhuMjane ke pAtroM meM evaM aMgAroM ke Upara yathAkrama se ghI meM talate the, jhuMjate the evaM sekate the 'talinA ya3' lalakara jhuMjakara aura sekakara phira ve, 'rAyamagaMsi' rAjamArga meM- manuSyoM ke Ane jAne ke mArga sAdhane. pANI sudhInA naparIne bhaart| tA. vavarovittA' mArIne 'maMsAI kappaNIkappiyA kareMti' tenA bhAMsanA ta2 43 4tarIna Tu431 42tA hutA. 'karittA chaNiyassa chAgaliyasla uvaNeti' / yo pachI tene channi sA pAse te ratA tai. ' aNNe ya se bahave purisA' mA vA na4i2 55 hatA 'tAI bahuyAiM ayamaMsAiM ya jAva mahisamaMsAI tavaesu ya kavallIsu ya phaMdasu ya bhajjaNaemu ya iMgAlesu ya taleti3' te lAvatA samasta 522 mAhinA mAMsanA TukaDAone leDhAnA tavA-tAvaDA para, moTI kaDAIomAM, nAnI kaDAIomAM, ekavAnA vAsaNamAM ane aMgArApara yathAkrama ghImAM taLatA hatA, bhuMjatA hatA ane sehatA ta! 'talittA ya3' taNIne bhUchane seTIna pachI 'rAyamaggaMsi' bhAbhA Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 vipAkazrute vRttiM kalpayantaH teSAM mAMsAnAM vikrayeNa jIvikAM kurvantaH, 'viharaMti' viharanti / 'appaNAviyaNaM chaNie chAgalie bahuvihehi ayamaMsehiM jAva mahisamaMsehi ya taliyehi ya bhanjiehi ya' AtmanApi ca khalu sa channikazchAgaliko bahuvithairajamAMsairyAvad mahiSamAMsaizca talitaizca bhRSTaizva, 'solliehi ya' zUlapakvaizca saha 'suraM ca5' surAM-madirAM nAnAvidhAM ca, 'AsAemANe 4' AsvAdayan visvAdayan parisuJjAnaH paribhAjayaMzca 'viharai viharati / su0 6 // meM 'vitti kappemANA viharaMti' rakhakara unheM vecate aura usa vikrI kI Aya se apanI jIvikA calAte / 'appaNA vi ya NaM se chaNNie chAgalie bahuvihehiM ayamaMsehi jAva mahisamaMsehi' vaha chanika kasAI bhI ajAdika se lekara mahiSataka ke aneka prakAra ke mAMsa ke sAtha jo 'taliehiM ya bhajiehi ya talA huA hotA, bhUjA huA hotA evaM 'sollehiM ya' zUla para rakhakara jo pakAyA huA hotA usa ke sAtha 'suraM ca4 AsAemANe4 viharaI' aneka prakAra kI madirA kA Asevana Adi krtaa| bhAvArtha-gautamasvAmI kA isa prakAra praznasunakara vIra prabhu ne kahA-he gautama ! usa kAla evaM usa samaya meM isa jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM sthita isa bharata kSetra meM eka chagalapura nAma kA nagara thaa| uttakA zAzaka rAjA siMhagiri thaa| yaha bahuta hI adhika parAkramazAlI thA / isake zatru bhI isakA nAma sunakara bhaya se kaMpita ho uThate the| isI nagara meM eka dhanika bahuta parivAra vAlA evaM. bhAsone 411-bhAvanA 2stA 52 'vittiM kappemANA viharaMti' bhAna tane vecatA hatA ane te vecANanI AvakamAMthI pitAnI AjIvikA calAvatA hatA. 'appaNA vi ya NaM se chaNie chAgalie vaha vihehiM ayamaMsehiM jAna mahisamaMse hi te chanika kasAI paNa bakarAdikathI laIne pADAo sudhInA aneka prakAranAM mAMsanI sAMdhe 2 'taliehi ya bhaniehiM ya' taNe, sevA 'sollehi ya 23522|bhaan 5vitA tasAnI sAthe 'suraM ca5 AsAemANe4 viharai . sa nI mazinuM paNuM sevana karato hate. - bhAvArtha gautama svAmInA A prakAranA praznane sAMbhaLIne vIra prabhue kahyuM ke-he gautama! te kAla ane te samayane viSe A jaMbudvIpa nAmanA dvIpamAM rahelA A bharata kSetramAM eka chagalapura nAmanuM nagara hatuM, tenA rAjAnuM nAma sihagira hatuM te bahuja vadhAre parAkrama vaLe hato. tenA zatruo paNa tenuM nAma sAMbhaLIne saMyathI kaMpI uThatA hatA. te nagaramAM eka dhanika moTA parivAravALe ane mahA Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vepAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTajanmavarNanam 415 // mUlam // tae NaM se chapiNae chAgalie eyakamme eyappahANe. eyavije eyasamAyAre subahu pAvakammaM kalikalusaM samajiNittA mahA adhArmika chanika nAmakA kasAI bhI rahatA thaa| isake yahAM aneka aja Adi jAnavara eka bADe meM anekoM kI saMkhyA meM ghire hue baMdhe rahate the| ina pazuoM kI sAra-saMbhAra ke liye usake yahAM aneka naukara cAkara kAma kAja kiyA karate the| vaha unheM khAnA pInA evaM vetana detA thA / una saba kA kAma alaga2 baTA huA thA / koI unakI rakSA karate the| kisIra kA kAma yaha thA ki vaha unheM unake ghA~dhaneyogya sthAna meM bAMdhatA, aura vahIM para rokakara rakhatA, tAki ve kahIM bAhira bhAga nahIM sakate / koI unake vadha karane ke liye niyukta the / ve unakA vadhakara unake mAMsa ko kaiMcI Adi se katara2 kara TukaDe2 karate aura apane mAlika ke pAsa unheM le jAte / jaba mAlika unakA acchI taraha nirIkSaNa kara cukatA, taba una Tukar3oM ko tavA Adi para talakara bhaMjakara evaM pakAkara becane ke liye rAjamArga para lekara baiThate the, aura unakI vikrI se jo bhI Aya hoto usase apanI AjIvikA calAte / tathA svayaM vaha channika kasAI bhI tale hue, mUMje hue, evaM pake hue, usa mAMsa ke sAtha aneka prakAra kI madirA kA Asevana karatA thA / // sU0 6 // adhArmika chanika nAne kasAI paNa rahetuM hatuM. tene tyAM bakarA Adi ghaNAM ja jAnavare meTI saMkhyAmAM eka vADAmAM bAMdhI rAkhavAmAM AvatAM hatAM, tenI sAravAra mATe ghera aneka nokara-cAkara kAma karma karatA hatA, nekarone khAvA-pIvAnuM ane pagAra paNa Apate hate. te tamAma nekarenuM kAma-kAja saune vaheMcI ApeluM hatuM, keTalAka pazuonA rakSaNanuM kAma karatA hatA, keTalAka sArI rIte bAMdhatA hatA, keTalAka tyAM bAMdhelA pazuo bahAra jatAM na rahe te saMbhALa rAkhatA hatA, keTalAka tene mAravA mATe rAkhelA hatA, te pazuone vadha karI tenA mAMsane kAtarathI TukaDA karIne pitAnA mAlikanI pAse laI jatA, ane mAlika barAbara tene joI letA te pachI te mAMsanA TukAone, tAvaDA Adi para taLIne sekIna, pakAvIne. te vecavA mATe rAjamArga para rAkhIne besatA hatA, ane tene vecANanI AvakamAMthI pitAnI AjIvikA calAvatA hatA. pite chanika kasAI paNa, taLelAM zekelA ane pakavelAM mAMsanI sAthe aneka prakAranI mazinu sevana 42to to. sU0 6) . Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 - vipAkazrute sattavAsasayAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA causthIe puDhavIe ukoseNaM dasasAgarovamadiiesu Neraiesu NeraiyattAe ubvnnnne| tae NaM subhadasta satthavAhassa bhaddA bhAriyA jAinduiyA yAvi hotthA, jAyA2 dAragA viNihAyamAvati / tae NaM se chapiNae chAgalie cautthIe puDavIe aNaMtaraM uvvadvittA iheva sohaMjaNIe NayarIe subhadassa sasthavAhassa bhadAe bhAriyAe kucchisi puttattAe uvavaNe // sU0 7 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se chaSNie chAgalie' tataH khalu sa channikazchAgalikaH, 'eyakamme' etatkarmA-etat ajAdInAM-yAvanmahiSANAM yAni yUthAni tAni zatabaddhAni sahasravaddhAni kRtvA, teSAM mAraNaM tanmAMsAni patvA teSAM vikrayeNa vRttikalpanaM, tathA taimAsaiH saha nAnAvidhasurAsevanarUpaM ca karma kriyA yasya sa etatkarmA / 'eyappahANe' etatpradhAnaH-etat-uktaM karma pradhAna yasya sa tathA, ajAdiyAvanmahiSayUthamAraNatanmAMsavikrayabhakSaNamadhapAnatatpara ityarthaH / 'eya vijje enahidhA-ajAdiyAvanmahiSayUthamArANadividhijJaH / 'eyasamAyAre' 'tae NaM se0 ' ityAdi / 'tae Na' pazcAt 'se chaNNie chAgalie' vaha chanika kasAI 'eyakamme' ki jisakA ajAdi se lagAkara mahiSoM taka ke pazuoM kA zatabaddha evaM sahasrabaddha samudAya kA mAranA, evaM unake mAMsa kA pakavAnA, tathA usakI vikrI se AjIvikA karanA unake mAMsAdikoM ke sAtha nAnA2 prakAra kI madirA kA Asevana Adi karanA yahI eka mAtra kArya thaa| eyappahANe' yahI jisakA pradhAna kartavya thaa| 'eyavije' 'tae NaM se tyA 'tae NaM' te pachI 'se chapiNae chAgalie' te channi sAdha 'eyakamme' je bakarA AdithI laIne pADAo sudhInA pazuone seMkaDo ane hajAronI saMkhyAmAM mAravAM ane tenAM mAMsane rAMdhavuM tathA tenAM vecANamAMthI AjIvikA calAvavI, pazuonA mAMsAdikanI sAthe nAnA prakAranI madirAonuM sevana karavuM eja eka mAtra kAma hetu 'eyappahANe' tara renu bhujya mahatu. 'eyavijje ' maEiS pazubhAne Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vi. TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTajanmavarNanam 417 ettsmaacaarH-ajaadiyaavnmhissyuuthmaarnnaadyaacrnnshiilH| 'subahu pAvakammaM kalikalusaM' subahupApakarma kalikaluSaM 'samanjiNittA' samupAya-upArjitaM kRtvA, 'sattavAsasayAI paramAuM' saptavarSazatAni-saptazatasaMvatsarAn paramAyuH utkRSTamAyuH 'pAlayittA kAlamAse kAlaM kiccA cautthIe puDhavIe ukoseNaM' pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA, catu- pRthivyAsutkarSaNa 'dasasAgarovamaTiiesu NeraDyAsu NeraiyattAe' dazasAgaropamasthitikeSu nairayikeSu nairayikatayA 'ubavaNNe' utpnnH| 'tae NaM subhadassa satyavAharUma sadA bhAriyA' tataH khalu subhadrasya sArthavAhasya bhadrA nAmnI bhAryA 'jAijiMduyA' jAtinindukA janmato mRtavatsA, 'yAci hotthA' cApyabhavat / 'jAyA jAyA dAragA' jAtA jAtA dArakA=zizavaH 'viNihAyamAvajaMti' vinighAtamApadyante-jAtA eva niyante ityarthaH / 'tae NaM se chaNNie chAgalie cautthIe puDhavIe aNaMtaraM' tataH khalu sa chanizchAgaliajAdika pazuoM ko mArane kI vidhi meM jo vizeSa nipuNa thA . 'eyasamAyare' yahI jisakA AcaraNa thA 'subahu pAvakammaM kalikalusaM' atyaMta ghoratara nikAcitabaMdhasahita aneka pApakoM ko 'sasajjiNittA' upArjita kara 'sattavAsasayAI parAmAuM pAlittA' 700 varSa kI utkRSTa Ayu ko bhogakara 'kAlamAse kAlaM kiccA mRtyu ke avasara para marakara 'cautthIe puDhavIe' cauthI pRthivo meM ki jahAM 'ukoseNaM dasasAgarovamaTiiesu Neraiema' utkRSTa 10 sAgara kI sthiti vAle nArakAvAla haiM, unameM "NeraittAe' nArakI kI paryAya se 'uvavaNNe' utpanna huA / 'tae NaM subhadassa satthavAhassa bhaddA mAriyA jAiNiduyA yAvi hotthA' subhadra seTha kI bhadrA mAryA jAtininduka thI 'jAyA2 dAragA viNihAyamAvajjati' utpanna hote hI isake bacce marajAte the 'tae NaM se chaNNie chAgalie' bhAravAnI vidhima ta vizeSa zaNa to. 'eyasamAyAre' me renu mAya25 tu 'subaha pAvakammaM kalikalusaM' matyata dhaurata2 niyitasahita bhane 5|5bhni 'samajiNittA' pAna 42 mejavAne 'sattavAsasayAI paramAuM pAlittA' 700 sAtaso varSanI kRSTa mAyuSyane naugavAna 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyune| samaya mAvatai bha26 pAbhI 'cautthIe puDhavIe' yAthI pRthvImA lyAM 'ukkoseNaM dasasAgarovasahiDaesu NeraiesuTa 10 isa sAgaranI sthitivANA 24Asa cha tamA 'NeraiyattAe / nATInI pAyathI upavaNNe' Gurna thy| 'tae NaM subhadassa satthavAhassa bhadA bhAriyA jAiNiMduyA yAvi hotthA' subhadra zanI sI nAmanI patnI tinindu tI 'jAyA2 dAragA viNihAyamAvajjati' tana pANI mataratAMnI sAtha turata bha295 pAmatai sai ' tae Na Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 418 kaJcaturthyAH pRthivyA anantaram, 'uvvaTTittA' udvarttya =nissRtya 'iheba sohaMjaNIe NayarIe' ihaiva zobhAJjanyAM nagayI 'subhadassa satyavAhassa bhaddAe bhAriyAe ' mubhadrasya sArthavAhasya bhadrAnAmnyA bhAryAyAH 'kucchisi' kukSau = udare 'puttattAe' putratayA= putragarbhatayA 'ucavaNNe'=utpannaH bhadrAyA garbhe janma labdhavAn // grU0 7 // vaha channika kasAI 'catthIe puDhavIe' aba usa caturthI pRthivI se ' aNaMtaraM ubbaTTittA' apanI Ayu ke samApta hone ke anantara hI nikalakara 'iheba soiMjaNIe NayarIe' isI zobhAJjanI nagarI meM 'mubhahassa satthavAhassa' usa subhadra seTha kI 'bhaddAe bhAriyAe' bhadrAbhAryA kI 'kucchisi puttattA uNe' kukSi meM putrarUpa se utpanna huA / bhAvArtha - eka samaya kI bAta hai ki vaha channi kasAI ki jisane apanA 700 varSa kA samasta jIvana inhIM pazuoM ke mArane, meM, unake mAMsa kI vikrI se apanI AjIvikA karane meM, svayaM mAMsa khAne evaM madirA ke pIne meM hI vyatIta kiyA hai / jaba apanI ' Ayu kA antima samaya samIpa AjAtA hai, taba vaha kAla ke gAla kA atithI banakara upArjita pApakarmoM ke nikAcita baMdha ko bhogane ke liye 10 sAgara kI sthitiyukta caturtha naraka meM vahAM kA nArakI utpanna hotA hai / aba subhadra seTha kI kathA suniye isa kI jo bhadrA bhAryA thI vaha jAti nindukA thI ki isakI saMtAna hote hI mara jAtI thI / se chaNie chAgalie ' te chan 'cautthIe puDhavIe' sabhAM te thothI pRthivIbhAMthI 'anaMtaraM ucaTTittA' potAnI mAyuSya pUrI thayA pachI tyAMthI nIDajIne 'ihetra sohaMjaNIe NayarIe' mA zolAMnI nagarIbhAM ' subhahassa satyavAhassa zehanI 'bhaddAe bhAriyAe' bhadrA patnInA ' kuchisi puttattAe ubavaNNe ' udaramAM putrarUpathI utpanna thayA che. " te subhadra bhAvA--eka samayanI vAta che ke te charnika kasAi ke jeNe petAnI 700 sAtaseA varSanI AyuSyane tamAma samaya pazue mAravAmAM. tenA mAMsanA vecANuthI peAtAnI AjIvikA calAvavAmAM, pete mAMsa sAthe maMdarAnuM pAna karavAmAMja vIta byA che, jyAre peAtAnI AyuSyanA chellA samaya najIka Ave che, tyAre te kALanAM mukhane atithi banIne meLavelAM pApakarmAMnA nikAcita aMdhane bhAgavavA mATe 10 63 sAgaranI sthitivALA cethA narakamAM tyAMne nArakI thaIne utpanna thAya che, have subhadra zeThanI kathA sAMbhaLe!--tenI je panI bhadrA, te jAtinirdekA hatI. tene saMtAna janma pamatAMnI sAthe ja maraNa pAmatAM hatAM, tethI te sa MtAna vinAnI hatI. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 419 vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 4, zakaTajanmavarNanam / // mUlam // tae NaM tIse bhaddAe satthavAhIe annayA kayAI tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ime eyArUve dohale pAubbhUedhannAo NaM tAo ammayAo sapuNNAo NaM kayatthAo NaM jAva suladdhe tAsiM mANussae janmajIviyaphale jAo NaM bahaNaM NANAvihANaM nayaragorUvANaM pasUNa ya jalayara-thalayara-khahayaramAINaM pakkhINa ya bahahiM maMsehi taliehiM bhajiehiM sollehi saddhiM suraM ca mahuMca meragaM ca jAiM ca sIhuM ca pasannaM ca AsAemANIo visAemANIo paribhujemANIo paribhAemANIo dohalaM viNeMti, taM jai NaM ahamavi bahUNaM jAba viNijjAmi-tti kaTTha taMsi dohalaMsi aviNijjamANaMsi sukkA bhukkhA jAva jhiyaai| tae NaM se subhadde satthavAhe bhaI bhAriyaM ohaya jAva pAsai evaM vayAsI-kiM NaM tumaM devANuppiyA! ohaya jAva jhiyAMsi ? / tae NaM sA bhaddA sasthavAhI subhadaM satthavAhaM evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! mama tiNhaM mAsANaM jAva jhiyAmi / tae NaM se subhadde satthavAhe bhadAe bhAriyAe eyama soccA nisamma bhaddA bhAriyaM evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA ! tuha gabhaMsi * amhANaM puvakayapAvappabhAveNaM keI ahammie jAvaduppaDiyANaMde jIve oyarie teNaM eyArise dohale pAubbhUe, taM hou NaM eyassa vaha nissaMtAna thii| vaha channika kA jova 10 sAgara kI vahAM kI AyU pUrNa honepara nikalakara isI seTha kI seThAnI ke garbha meM. putrarUpa se utpanna huA / // sU0 7 // " te chattakane jIva 10 dasa sAgaranI tyAMnI AyuSya pUrNa thatAM tyAMthI nIkaLIne te zeThanI zeThANanA garbhamAM putrarUpe utpanna thaye. (sU) 7) che. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 vipAkazrute pasAyaNaM-ti kaTu se subhadde satthavAhe kevi uvAeNaM taM dohalaM viNei / tae NaM lA bhadA satthavAhI saMpuSNadohalA saMmANiyadohalA viNIyadohalA vocchinnadohalA saMpannadohalA taM ganbhaM suhaM suheNaM parivahai // sU0 8 // TIkA 'tae NaM tIse ityaadi| 'tae NaM tataH garbhasthityanantaraM khalu 'tIse bhavAe satyavAhIe annayA kayAI tasyAH bhadrAyAH sArthavAhyA anyadA kadAcin kammizcidanyasmin samaye 'tiNDaM mAsANaM bahupaDipuSNANaM triSu mAseSu sarvayA paripUrNaSu satsu ime eyAlmeM ayametadrUpaH 'dohale dodA garbhasyajIvaprabhAvajanito'milApaH ' pAunmae / prAdurbhUtaH saMjAtaH / sa kIdRzaH ? ityAha 'dhaSNAo NaM' ityaadi| dhanyA:prazaMsanIyAH khalu 'tAo ammayAoM tA ambA:-jananyaH evaM 'sapuSaNAoNaM kayatthAo NaM jA sapuNyA-puNyavatyaH tA ambAH kRtAryAH kRteSTasiddhayaH khalu tA ambAH, atra yAvatkaraNAt 'karayuNNAo Na tAA ammayAo, kyalakkhaNAo NaM tAo ammayAo, kayavivAoM NaM tAo ammayAoM ityeSAM 'tae NaM tIse0 ityAdi / 'tae NaM tIse bhahAe satyavAhIe annayA kayAI viNDaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ime eyAlve dohale pAunbhUe tadanantara usa bhadrA sAryavAhI ke garbha ke 6 mAha jara pUrNa ho cuke taba usa ko isa prakAra kA dohalA utpana huaa| 'dhagNAo Na tAo ammayAo mapuSNAoM NaM kayatyAo paM jAba ve mAtAe~ dhanya haiM puNyavatI haiM aura kRtArtha haiM, yAvat zana se kayapuNNAo gaM tAo ammayAo kayalakkhaNAo NaM tAo ammayAo, kayavihavAoNaM tAo ammayAoM' ina padoM kA saMgraha hai| ve mAtAe~ 'tae NaM tIse tyAdi 'tae gaM tIme bhaDAe satyavAhIe annayA cyAI tiNDaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ime eyArave dohale pAunmUe' te pachI te naraH sadAhInA garbhanAM traNa 3 mAsa tyAre pUrNa thaI gayAM tyAre tene A pramANe deha-abhAvA (bhane 25) 5nna yo De-'dhagNAo NaM tAoammayAoM mapuNNAoNaM kayatyAo paM jAra' te maataa| dhanya cha purayatA cha, bhane nA , yAvat zammI'karapuNNAo NaM tAo ammayAmo, kayalakkhaNAo NaM tAo ammayAo, kayavihavAo NaM tAo ammayAoM bhA pahonA Us cha, te bhAnAmA puyAyI Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTasyajanmavarNanam 421 saGgrahaH / kRtapuNyAH-pUrvameva kRtaM puNya-mukhajanakaM karma yAmistAH, kRtalakSaNAH-- kRtaM phalayunaM lakSaNaM sukhajIvanarekhAdirUpaM yAbhistAH, kRtavibhavAH kRtaH saphalIkRtaH dAnAdizubhakAryayogena vibhavaH aizvaryasaMpattirUpo yAbhistAH, 'suladdhe . tAsiM mANussae janmajIviyaphale' sulabdhaM khalu tAsAM mAnuSyakaM janmajIvitaphalaM-mulabdha-zobhanaprakAreNa prAptaM khalu-nizcayena tAsAM mAtRNAM mAnuSyamanuSyasambandhi janmajIvitaphalaM-janmano jIvitasya ca phalaM, "jAoNaM vahUrNa NANAvihANaM NayaragorUbANaM pasUNaya' yAH khalu mAtaraH bahUnAM bahusaMkhyakAnAM nAnAvidhAnAm-anekaprakArANAM nagaragorUpANAM nAgarikagavAdInAM pazUnAM ca, tathA 'jalayara-thalayara-khahayaramAINaM' jalacarasthalacarakhecarAdInAM 'pakkhINa ya' pakSiNAM ca 'bahuhiM maMsehiM bahubhirmAsai pracuramAMse, kIdRzaiH ? ityAha-'taliehi' talitaiH dhRtatailAdinA, 'bhajjiehiM bharjitaiH agnipakvaiH, "sollehi sollaH zUlaM dhRtvA pakvaiH 'saddhiM suraM ca' sAI surAM ca-madirAM, kIdRzIm ? ityAha-'mahuM kRtapuNya haiM unhoMne pUrvabhavameM puNya upArjita kiyA hai, ve kRtalakSaNa-sukha jIvana Adi zubharekhAoMse yukta haiM, kratavibhavaunhoMne apane vibhava-saMpatti ko dAnAdi zubha kArya meM saphala kiyA hai| 'suladdhe tAsiM mANumsae jammajIviyaphale unhIM kA hI manuSyasambandhI janma aura jIvana saphala hai, 'jAo NaM bahUNaM NANAvihANaM NayaragorUvANaM pamaNa ya jalayara-thalayara-khahayara-mAINaM pakkhINaM ya' jinhoM ne bahuta se aneka prakAra ke nagaragorUpa-nagara ke gAya Adi pazuoM ke tathA jalacarAdi pakSiyoM ke 'bahUhi maMsehiM' bahuta mAMsa jo ki 'taliehiM bhajjiehi sollahiM ghRta taila Adi se talA gayA ho, agnipaka kiyA gayA ho aura zUlapara rakhakara pakAyA gayA ho, usake sAtha 'suraM ca mahuM ca meragaM ca jAiM ca sIdhuM ca pasannaM ca' madhu-puSpoM se banI che, teoe pUrvabhavamAM puNya meLaveluM haze, te kRtalakSaNa-sukha jIvana, Adi zubha rekhAothI yukta che, kRtavibhava-temaNe pitAne bhava ane saMpattine dAnAdi zubha 4AryamA s|| 4 // cha 'suladdhe NaM tAsiM mANusmae jammajIviyaphale' bhanI / manuSyasamandhI ma sane na saNa cha 'jAo NaM vahaNaM NANAvihANaM NayaragoruvANaM pam Na ya jalayara-thalayara-khahayara-ma INa pakvINa ya' raNe ghaNAMja prakAranAM nagagerU-nagaranA gAya adi pazue nA tathA jalacarAdi pakSionA 'vahUhiM masehi' ghapiar bhAMsa re 'talaehiM bhajjiehiM sollahi' dhI-tesa mAhithI taLelA hoya, agnithI pakAvyAM hoya ane zULa para rAkhIne pakAvyAM hoya, tenI sAthe __ 'suraM ca mahaM ca meragaM ca jAI ca sIdhuM ca pasannaM ca' madhu-puSpomAMthA manAvaTI Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 vipAkazrute ca' madhu ca-puSpaniSpannaM madyam , 'meragaM ca' merakaM ca tadeva tAlakSaniSpannam , 'jAI ca' jAti ca-madyavizeSameva, 'sIhuMca' sIdhuM ca guDadhAtakIsaMbhavaM madyam , 'pasamnAM ca ' prasannAM candrAkSAdidravyajanitAm , ityevarUpA madhvAdipaJcavidhAM madirAM 'AsAemANIo' AsvAdayantyA iMpatsvAdayantyaH, 'visAemANIo' visvAdayantyA-vizeSeNa svAdayantyaH, 'paribhuJjamANIo' paribhuJjAnAH teSAM paribhogaM kurvANAH, 'paribhAe mANIo' paribhAjayantyaH anyAbhyo vibhAgaM kurvatyaH 'dohalaM vi0ti' dohadaM vinayanti pUrayantItyarthaH, 'taM jai NaM ahamati vahUNaM jAva' tad yadi khalu ahamapi vahUnAM yAvat , yAvacchabdena nagaragorUpANAM pazUnAM jalacarAdipakSiNAM ca bahubhirmAsaiH talitaiH bharjitaiH solleH sAI madirAM madhvAdipaJcavidhAM madirAm AsvAdayantI vistAdayantI paribhuJjAnA paribhAjayantI dohadaM svagarbhaprabhAvajanitAbhilASaM "viNijjAmi' vinayAmi-pUrayAmi tadA zreyaH, tikaTu' iti kRtvA iti vicArya 'taMsi dohalaMsi' tasmin huI madirA, meraka-tAla se banI huI ki jisako tADI kahate haiM, jAti nAma kI madirA, sIdhu guDa aura dhAvaDI ke phUloM se banI huI, tathA prasannA-drAkSA Adi se banI huI, isa prakAra madhu Adi pAMcoM prakAra kI madirA kA 'AsAemANIo' AsvAdana karatI huI 'visAemANIo' bAra bAra svAda letI huI 'paribhujemANIo' unakA paribhoga karatI huI aura 'paribhAemANIo' dUsarI strIyoM ko bAMTatI huI 'dohalaM viNeti' apane dohale ko pUrA karatI hai 'taM jaI NaM ahamadi' yadi maiM bhI isI prakAra 'vahUNaM jAva' bahuta se nagaragospa pazuoM ke aura jalacara Adi pakSiyoM ke bahuta prakAra ke tale bhune aura sole kiye hue mAMsa ke sAtha madhu Adi pAMca prakAra ko madirA kA thoDA AsvAdana karU~, bAra bAra AsvAdana karU~, paribhoga karU~ madirA, meraka-tADamAMthI banAvelI madirA jene tADIrasa kahe che. jAti nAmanI madirA sIdhu-goLa ane dhAvaDInA pulamAMthI banelI madirA tathA, prasanA-drAkSAdithI banelI bhAsa. 2 // pramANe madhu mAhi pAMya mAranI bhahirAnI 'AsAemANIo' mAsvAhana aratI thI 'visAemANIo' pAraMvAra svAha khetI thI 'paribhujemANIo' tenA parimANa 42tI thahI mane 'paribhAemANIo' bhI zrImAna pAtI thI dohalaM viNaMti' pAtAnA hoDasA-manAthane puu| 42 cha 'jaM jai NaM ahamavi' se paY me pramANe 'vahuNaM jAva' arpior nA2 35 pazumAnA ane saya2, Adi pakSionA bahu ja prakAranA taLelA bhuMjelA ane zUla para pakAvelA mAMsanI sAthe madhu Adi pAMca prakAranI madirAnuM DuM AsvAdana karUM, vAraMvAra AsvAdana ne Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 * vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTasyajanmavarNanam dohade 'aviNijjamA si' avinIte = apUrite sati 'sukA' zuSkA = cintayA zuSkazarIrA 'bhukkhA' bubhukSitA dohadapUrtyabhAvAditi bhAvaH, 'jAva jhiyAi ' yAvat dhyAyati=yAvat apahatamanaHsaMkalpA= avinaSTamanorathA satI dhyAyati= ArttadhyAnaM karoti / 'tae NaM se subhadde satthavAhe ' tataH khalu ekadA sa subhadraH sArthavAhaH 'bhadaM bhAriyaM ohaya jAva pAsai evaM vayAsI' bhadrAM bhAryA apahatayAvat pazyati = avahatamanaH saMkalpAmArttadhyAnaM kurvatIM pazyati, evamavAdIcca'kiM NaM' ityAdi - 'kiM NaM tumaM devANuppiyA !" kiM khalu tvaM he devAnupriye ! 'ohaya jAva jhiyAsi ' apahatamanaH saMkalpA satI ArttadhyAnaM karoSi ? | 'ta NaM sA bhaddA satyavAhI subhaddaM satthavAhaM evaM vayAsI' tataH khalu sA bhadrA aura dUsarI strIyoM ko bhI bA~hUM, isa prakAra apane dohale ko 'viNijjAmi' pUrNa karU~ to acchA ho 'tikaDa' aisA vicAra kara 'taMsi dohalasi aviNijja mANaMsi' usa dohale ke pUrNa na hone se vaha bhadrA 'sukkA bhukkhA jAva' sUkhane lagI, cintA ke kAraNa aruci hone se vaha bhUkhI rahane lagI, zarIra usakA rogagrasta jaisA mAlUma hone lagA aura muMha pIlA paDa gayA tathA nisteja - phIkA - ho gayA. yaha rAta-dina nIce muMha kiye hue ArttadhyAna karatI rahatI thI / 'ta N se mudde satyavA' eka samaya vaha subhadra sArthavAha 'bhadaM bhAriya ohaya jAva pAsaI' bhadrA bhAryA ko pUrvokta prakAra se ArttidhyAna karatI huI dekhA aura 'evaM vayAsI' kahA ki- kiM NaM tumaM devANuppiyA ohaya jAva jhiyAsi' he devAnupriye ! tuma aise ArttadhyAna kyoM karatI ho ? 'taNaM sA bhadA satthavAhI subhadaM satyavAhaM evaM vayAsI' subhadra ke aise karUM, paribhega karUM, ane bIjI strIene vaheMcu, A pramANe mArA dAhalA (manerth) ne 'viNijjAmi' 43 to sA3' ' tikaDe ' mA pramANe vicAra urIne 'taMsi dohalasi atriNijja mANaMsi' te hotA--manoratha pUrNa nahi thavAthI te bhadrA 'sukA bhukkhA jAva' subhavA lAgI zintAnA arorA para asthI thavAthI te bhUkhI rahevA lAgI, tenuM zarIra rogagrasta jevuM dekhAvA lAgyuM ane mukha pILuM paDI gayu temaja nisteja ii thaI gayuM, ane rAtrI-divasa nIcu sukha rAkhIne AttadhyAna 42tI hutI, ' tae NaM se subhadde satthavAhe ' s samaya te subhadra sArthavAha 'bhadaM bhAriyaM ohaya jAva pAsa' bhadrA bhAryAne pUrvo'ta - AAgaja bhAgAcyA pramANe ArtadhyAna kuztI lene 'evaM vayAsI' adhu' - 'kiM NaM tumaM devANupiyA ohaya jAva jJiyAsi' he hevAnupriya ! tabhe yA prakAre ArttadhyAna zA bhATe uro cho ? ' tae NaM sA bhadA satyavAhI subhadaM satthavAhaM evaM vayAsI ' subhadranA , Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 ' vipAkazrute sArthavAhI subhadraM sArthavAhamevamavAdIt-evaM khalu' ityAdi-evaM khalu devANuppiyA !' evaM khalu he devAnupriya ! 'mama tiNhaM mAsANaM jAva' mama triSu mAseSu bahupratipUrNaSu bahUnAM gorUpANAM pazUnAM jalacarAdipakSiNAM ca mAMsaH saha madirANAsupabhogarUpo dohadaH prAdubhUtastasminnapUrite apahatamana saMkalpA satI 'jhiyAmi' dhyAyAmi AdhyAnaM karomi / 'tae NaM se subhadde satthavAhe bhadAe mAriyAe eyama socA nisamma' tataH khalu sa subhadraH sArthavAhaH bhadrAyA bhAryAyA antike etamathai zrutvA nizamya paryAlocya 'bhaIbhAriyaM evaM vayAsI' bhadrAM bhAryAmevamavAdIt-'evaM khalu' ityAdi-evaM khalu devANuppiyA' evaM khalu= nizcayena he devAvapriye ! 'tuha gabhasi amhANaM pUbakayapAtrappabhAveNaM koi ahammie' tatra garbha AvayoH pUrvakRtapApaprabhAveNaM ko'pikazcit adhArmikA dharmazUnyaH 'jAva pUchane para vaha bhadrA sArthavAhI kahane lagI- 'evaM khalu devANuppiyA! mama tiNDaM mAsANaM jAva jhiyAmi' he devAnupriya / mere garbha ke tIna mAha pUre hone para isa prakAra kA dohalA utpanna huA hai ki-meM nagara ke bahatase gorUpa pazuoM ke aura jalacarAdi pakSiyoM ke tale bhUje sole kiye hue mAMsa ke sAtha madhvAdi pAMca prakAra kI madirA kA AsvAdana karU~, bAra bAra svAda lU~, unakA paribhoga karU~ aura anyastrIyoM ko bhI dUM, isa prakAra ke dohale ke pUre na hone se maiM 'jhiyAmi' ArtadhyAna kara rahI huuN| 'tae NaM se subhadde satthavAhe phira vaha subhadra sArthavAha bhadAe bhAriyAe eyamaha socA nisamma bhaI bhAriyaM evaM vayAsI' bhadrA bhAryA ke samIpa isa bAta ko sunakara aura hRdaya meM dhAraNakara adrA bhAryAM ko isa prakAra bole 'evaM khalu devANuppiyA' he devAnupriye ! 'tuha gabhaMsi' tere garbha meM 'amhANaM puccAyapAvappahAveNaM' puchapAthI te mI sArthavAhI 34 sA-' evaM khalu devANupiyA! mama tiNDaM mAsANaM jAva jhiyAmi' vAnupriya! bhA21 jarmanAM traya mAsa pUrI yatA bhane A pramANe dehalo-manoratha utpanna thaye che ke- huM nagaranAM ghaNuM ja gAya-rUpa pazuonA tathA jalacarAdi pakSionAM taLelA bhuMjelA ane zUla para rAkhIne pakAvelA mAMsanI sAthe madhuAdi pAMca prakAranI madirAnuM sevana karuM, vAraMvAra svAda lau tene pariga karuM ane bIjI strIone paNa te ApuM, A prakArane dehale pUre thaye nahitethI 'jhiyAmi' mAttadhyAna zaraDI chu'tae NaM se subhade satthavAhe' pachI te sukhada sArthAvADa 'bhadAe bhAriyAe aMtie eyamaI socA nisamma bhaI bhAriyaM evaM nayAsI' ma mAnI pAsethI te pAta samajAna dhyabhA dhArA 4zana mA patnIne mA pramANe vA tAbhyo-"evaM khalu devANupyiA! devAnupriye < 'tuha gabhaMsi' tA! bhA 'amhANaM pucakayapAvapyahAveNa 'gamA pUrNayita Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janmavaNanam / 425 vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 4, zakaTasyajanmavarNanam / duppaDiyANaMde jIve ' yAvat duSpratyAnandaH, 'adharmAnugaH' ityAdi vizeSaNaviziSTaH, duSpatyAnandaH duSkRtyakaraNeSveva prasannamanAH, evaMvidho jIvaH 'oyarie'. avataritaH tava garbhe samAgata ityarthaH, 'teNaM eyArise dohale pAunbhUe' tena kAraNena etAdRzo dohadaH prAdurbhUtaH, 'taM houNaM eyassa pasAyaNaM' tat=tasmAd bhavatu khalu etasya-gabhagatajIvasya prasAdanaM prasanatA 'tti kaTu' iti kRtvA= iti vimRzya 'se subhade satthavAhe keNavi uvAeNaM taM dohalaM viNei' sa subhadraH sArthavAhaH kenApyupAyena mAMsamadirAsadRzaphala-tadrasapradAnarUpeNa taM dohadaM vinayati= pUrayati / tae NaM sA bhaddA satthavAhI 'saMpuNNadohalA' tataH khalu dohadapUtyainantaraM sA bhadrA sArthavAhI saMpUrNadohadA samastAbhilaSitapuraNAt 'saMmANiyadohalA' saMmAnitadohadA vAJchitArthasamAnayanAta, 'viNIyadohalA' vinItadohadA saMpUrNaapane pUrvasaMcita pApa ke prabhAva se 'koI' koI eka 'ahammie jAva duppar3iyANaMde jIve oyarie' adhArmika Adi vizeSaNa viziSTa, evaM dUsaroM ko duHkha pahuMcAne meM hI prasannatA saMnAne vAlA jIva AyA hai 'teNaM eyArise dohale pAunbhUe' isI kAraNa tujhe yaha dohalA utpanna huA hai 'taM hou NaM eyassa pasAyaNaM' to isa garbhagata jIva kA bhalA ho ttikaTu' aisA socakara 'se subhadde satyavAhe vaha subhadra sArthavAha keNavi uvAeNaM' kisI upAya se arthAt mAMsa-madirA ke sadRza AkAra ke phala aura rasa ko use dekara usake 'taM dAhalaM viNei' usa dohale ko pUrA kiyA / 'tae NaM sA bhaddA satthavAhI' phira yaha bhadrA sArthavAhI 'saMpuNNadohalA' dohale ke pUrNa hone para, vAMchita vastu kI prApti se dohale kA 'saMmANiyadohalA' sammAna hone para, 'viNIyadohalA vocchinna dohalA saMpannadohalA' samasta manoratha ke pUrNa hone se abhilASakI nivRtti pApanA pramAthI keI' 'ahammie jAva duppaDiyANaMde jove oyarie' adhArmika Adi vizeSaNaviziSTa, ane bIjAone duHkha pahoMcADavAmAM pite anAda bhaannaa| 1 mAnya cha teNaM eyArise dohale pAunbhUe' te 26thI tane mA prAranA hoDatI-manoratha utpanna thayo che. 'taM hou NaM eyassa pasAyaNaM' t| / garma bhAsA parnu sA3 thAmA 'nikaTTa' mevA viyA2 4zana se subhadde satthavAhe" te subhA sArtha vADa 'keNavi uvAeNaM' 55 upAyathA . arthAt bhAMsa-mahirAnA 24 mAranA 3 // ane tenA 2sa zrIna pApIne 'taM dohalaM viNeI' tenA hotA (bhanA2tha)ne 52 . 'tae NaM sA bhaddA satthavAhI'. pachI ta mA sArthavAhI ' saMpuNNadohalA ' potAnA hoDo (bhanA2tha) pUrI thatai, 2chata vastunI prAtithI hoDasAnu samANi ya dohalA. sanmAna thatai. 'viNIyadohalA vocchinna HTHHTHHAL Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 - vipAkazrute manorathapUraNAt, 'cocchinnadohalA' vyavacchinnadohadA nivRttAbhilApatvAt, 'saMpanna dohalA' saMpannadohadA abhilapitavastubhakSaNAt, 'taM gambhaM suhaM suheNaM parivahai' taM garbha mukhasukhena-atisukhena parivahatidhArayati // sU0 8 // // mUlam // tae NaM sA bhaddA satthavAhI aNNayA kayAiMNavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dAragaM payAyA, tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro jAyamettaM ceva sagaDassa heTrao ThAveti, ThAvittA giNhAveMti, gihAvittA doccaMpi ThAveMti, ThAvittA docaMpi giNhAveMti, ANupuvveNaM sArakveti saMgoveti, saMvaDDheti / jahA ujjhiyae, jAva jamhA NaM amhaM ime dArae jAyamette ceva sagaDassa hehA ThAvie, tamhA NaM hou NaM amhaM esa dArae sagaDe nAmeNaM, sesaM' jahA ujjhiye| subhadde lavaNasasudde kAlagae, mAyA vi kaalgyaa| se vi sayAo gihAo nicchuDhe // sU0 9 // TIkA . 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM sA bhadA satyavAhI nayaNNaM mAsANaM' tanaH khalu sA bhadrA sArthavAhI navAnAM mAsAnAM 'vahupaDipuNNANaM' vahupratipUrNAnAM, saptamyarthe SaSThI navasu mAseSu bahumatipUrNeSu-sarvathA pUrNeSu ityarthaH, 'dAragaM' dArakaM= honepara, aura icchita vastu ke khA lene se prasanna huI vaha 'taM gama' usa garbha ko 'muhaM suheNaM' sukhapUrvaka 'parivahai' dhAraNa karane lagI |suu08|| ___ 'tae NaM sA0' ityAdi / / 'tae NaM' eka dina kI bAta hai ki 'sA bhaddA satthavAhI' usa bhadrA seThAnI ne 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya jaba ki 'NavaNDaM . dohalA saMpannadohalA ' tamAma manoratha pU25 thavAthA pAtAnI 22 amitApAya tI nitta yatai, chita vastu mApAthI prasanna thayeTI ta 'taM gambha' ta galane 'muhaM suheNaM' sumapUrva parivahaI' pAra 421t aroll (90 8) 'tae NaM sA0, vult. 'tae NaM' me hivasanI pAta cha-'sA bhaddA satyavAhI' te madrA hame 'aNNayA kayAI' me samaya nyAre 'NavaNiM mAsANaM bahupaDi Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTasyajanmavarNanam 427 putraM ' payAyA' prajAtA = prajanitavatI / atrAntarbhAvitaNyarthaH / 'taeM NaM tassa dAragassa' tataH khalu tasya dArakasya ' ammApiyaro' ambApitarau = mAtApitarau 'jAyamettaM cetra' jAtamAtrameva taM dArakaM 'sagaDassa' zakaTasya ' hehao' adhaH 'ThArveti' sthApayataH=dAsyA nikSepayataH | 'ThAvittA' sthApayitvA = nikSepya giNhAveMti' grAhayataH=AnAyayataH, 'gihAvittA' grAhayitvA - AnAyya, punaH 'doccapi' dvitIyamapi - dvitIyavAramapi 'ThAveMti' sthApayataH 'ThAvittA' sthApayitvA 'doccapi giNDhAveti' punardvitIyavAramapi grAhayataH / 'ANupubveNaM' AnupUrvyeNa = krameNa 'sArakrkheti' saMrakSayataH, 'saMgoveMti' saMgopayataH, 'saMvati' saMvardhayataH / 'jahA ujjhiyae' yathA ujjhitakaH, asyaiva dvitIyAdhyayane caturdaze sUtre yathA ujjhitako varNitastadvadityarthaH / ' jAva' yAvat - atra yAvacchabdena - ' tataH khalu tasya dArakasyAmbApitarau ekAdaze divase nivRtte, saMprApte dvAdaze divase idametadrUpaM gauNaM guNa 4 mAsANaM bahupaDipuNNANaM' apane garbha ke pUre 9 mAha vyatIta ho cuke the 'dAra' eka putra ko 'payAyA' janma diyA / 'tae NaM tassa dAragassa putra ke janma hone ke bAda usake 'ammApiyaro' mAtA pitA ne 'jAyamettaM ceva' usa bAlaka ko utpanna hone ke samaya hI 'sagaDassa heTThao ThAveMti' gADI ke nIce dAsIdvArA rakhavA diyA | 'ThAvittA' rakhavAkara phira use 'giNhAveti' uThavAliyA / 'giNhAvittA' uThavAkara 'docaMpi' 'dubArA vahIM para 'ThAveMti' phira rakhavA diyA 'ThAdittA' rakhavAkara 'docaMpi giNhAveti' dubArA phira uThavA liyA 'ANupuvveNaM sArakrkheti saMgorveti' saMvati' phira pazcAt kramazaH unhoMne usakI rakSA kI aura khUba acchI taraha sAra-saMbhAla kI evaM use baDA kiyA / 'jahA ujjhiyae' isakI sAra-saMbhAla Adi saba dvitIya adhyayana meM varNita ujjhita " puNNANaM ' potAnAM garlanAM yUrA & bhAsa pUrA thA gayA tyAre ' dArakaM ' me putrane 'pAyA' bhAgyo ' tae NaM tassa dAragassa ' putrano bhanbha thayA pachI tenA bhAtA-pitA 'jAyamettaM ceva ' te mAno bhanma thayAnA samaye 4 o ThAveMti ' hAsIdvArA gADInI nIce rabhAvI hI ' ThAvittA ' 2jAvIne pachI 'giNhAveMti' yAcho irIthI tyAMthI uThAvI sIdhI 'giNhAvittA' uThAvI sAdhane 'doccapi ' iMrI mIlavAra pAcho tyAM bhAga ' ThAveMti ' rabhAvI hI 'ThAvittA ' rabhAvI ne 'docaMpi giNhAveMti ' irIthI zrIlavAra uThAvI sIdhe ' ANupuvveNaM sArakkharveti saMgar3assa saMgorveti saMvardeti ' cchI sazaH tebho tenI rakSA zvA bhATe bahuta sArI rIte sAra-sauMlAja rAbhI bhane te mAjaune bhoTo ye.' jahA ujjhie ' mA AjaunI sAra-sa MbhALa tamAma prakAre khIjA adhyayanamAM varNana karelA ujjita khALakanI pramANe Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 vipAkazrute niSpannaM nAmadheyaM kurutaH' iti bodhym| 'jamhA NaM' yasmAt khalu 'amhaM' asmAkam 'ime dArae' ayaM dArakaH 'jAyamette cetra' jAtamAtra eva 'sagaDassa' zakaTasya 'heTTA' adhaH, 'ThAvie' sthApitaH, 'tamhANa' tasmAt khalu 'houNaM' bhavatu khalu 'amhaM esa dArae sagaDenAmeNaM' asmAkam eSa dArakaH zakaTo nAmnA ' sesaM jahA ujjhiyae' zeSaM yathA ujjitakA, asyaiva dvitIyAdhyayane paJcadazamUtre yathojjhitako varNitastathA'vaziSTametasya zakaTadArakasya varNanaM vodhyam / 'subhadde satyavAhe' subhadraH sArthavAhaH, zakaTadArakasya pitetyarthaH, 'lavaNasamudde' lavaNasamudre 'kAlagae' kAlagatA-mRtaH / 'mAyAvi' mAtA'pi zakaTadArakasya jananyapi bhadrA sArthavAhItyarthaH, 'kAlagayA' kAlagatAmRtA / 'se vi' so'pi zakaTadArakaH 'sayAo gihAo' svakAd gRhAt 'NicchUDhe' nikSiptaH niHsAritaH / nagaragoptRkaiH sa durAcAritayA gRhAniSkAsita ityarthaH // sU0 9 // dAraka kI taraha hI huI / 'jAva jamhA NaM amhaM me dArae' jaba putra kA 11 vAM dina vyatIta ho cukA aura 12 vAM dina prAraMbha huA taba isa ke mAtA pitA ne isa khyAla le ki yaha hamArA putra 'jAyamette ceva' utpanna hote hI 'sagaDasma heTThA' gADI ke nIce 'ThAdie' rakhavA diyA gayA thA 'tamhA NaM isaliye hou NaM amhaM esa dArae sagaDe nAmeNaM'. "zakaTa" isa nAma se isa kI prasiddhi hoo| 'sesaM jahA ujhiyae' bAkI kA Age kA isa kA varNana ujjJita dAraka ke samAna jAna lenA cAhiye / 'sumadde satyavAhe lavaNasaMmudde kAlagae, mAyAvi kAlagayA' isakA pitA subhadra seTha lavaNasamudra meM DUbakara mara gyaa| mAtA bhI isakI mara gaI / "se vi sayAo gihAo nicchUDhe ' usa zakaTa dAraka ko bhI rAjapuruSoM ne milakara ghara se bAhara nikAla diyA / kyoM ki yaha durAcArI ho gayA thA / 3za 'jAva jamhANaM amhaM ime dArae' mA putranAma pachI mA2 11 me divasa pUro thaI gaye ane bAramA 12 divasane prAraMbha thaye, tyAre tenA mAtA-pitAe A! prabhArI viyA2 4ye - abhAra putra 'jAyamette ceva' 64-na thatAM 'sagaDassa heTThA' DInI nIye 'ThAvie ' bhI vAmAM bhAvyA hato, 'tamhA NaM' meTA mATe 'hou NaM amhaM esa dArae sagaDe nAmeNaM' 'zaTa' yA nAmathI sanI prasiddhi thAmA, 'sesaM jahA ujjhiyae' mAnu bhAgagarnu mAtuM varNana Gloria MnA prabhArI apna 'mubhaI satyavAhe lavaNamamudde kAlagae mAyAvi kAlagayA' tenA pitA subhadra 28 aqya sabhubhA bhI gayA bhane bha283 pAbhyA, tenI bhAta! pay bhara pAbhI 1 ' se vi sayAo gihAo nicchUTe' Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 429 ... ..... . // malam // ... tae NaM se sagaDe dArae sayAo gihAo NicchuDhe samANe siMghADaga taheva jAva sudarisaNAe gaNiyAe saddhiM saMpalagge yAvi hotthA / tae NaM se suseNe amacce taM sagaDaM dAragaM aNNayA kayAI bhAvArtha-jaba subhadrakI dharmapatnI bhadrA seThAnI kA garbha pUre nau mAha kA ho cukA, taba kisI eka samaya meM usane eka putra ko janma diyA / janmate hI mAtA-pitA ne ise kisI eka gADI ke nIce do bAra rakhavAkara utthvaaliyaa| putra kA lAlana pAlana unhoM ne bahuta hI AnaMda aura mamatA ke sAtha kiyaa| jaba yaha 11 dina kA ho cukA aura 12 vA dina prAraMbha huA, taba unhoM ne isa bAlaka kI nAmasaMskAravidhi kI, aura yaha samajhakara ki-yaha hote hI gADI ... ke nIce rakhavAne meM AyA thA isaliye isakA nAma zakaTa rkhdiyaa| jaba zakaTa bAlyAvasthA kA ullaMghana kara yuvAvasthA meM pahu~cA to isakA pitA lavaNasamudra meM DUbakara mara gayA, aura mAtA bhI mara gii| yaha saMrakSaka ke abhAva meM durAcArI ho gyaa| nagararakSakoMne isakI yaha paristhiti dekhakara isako isake ghara se bAhara nikAla diyaa| / / suu09|| te zakaTa dAraka (bALaka)ne paNa rAjapuruSee maLIne tenA gharamAMthI bahAra kADhI mUke. kAraNa ke te durAcArI thaI gaye hate. | bhAvArtha-jyAre subhadranAM dharmapatnI bhadrA zeThANIne garbha nava mAsa thaI cUkyo tyAra pachI kaI eka samayane viSe teNe eka putrane janma Ape. janma thatAMnI sAthe ja te bALakane tenA mAtA-pitAe kaI eka gADInI nIce be vAra rakhAvI dIdho, ane pachI uThAvI lIdhuM. ane te putranuM lAlana-pAlana bahuja AnaMda ane premathI karyuM. jyAre te agIAra 11 divasane thaI gaye ane bAramA divasamAM praveza karyo tyAre temaNe te bALakanI nAmasaMskAra-vidhi karavA vicAryuM ke-A bALakane janmatAnI sAtheja gADInI nIce rAkhavAmAM AvyuM hatuM te kAraNathI enuM nAma zakaTa' rAkhavuM teja cagya che. A abhiprAyathI tenuM nAma teoe "zakaTa rAkhI dIdhuM. zakaTa jayAre bAlyAvasthA pUrI karIne yuvAvasthAmAM AvI pahoMce te samayamAM tenA pitA lavaNasamudramAM DubI gayA ane maraNa pAmyA. ane tenI mAtA paNa marI gaI. pAchaLathI zakaTanuM saMrakSaka keI nahi rahevAthI te durAcArI banI gayA. tyAre nagaranA rakSakene A vAtanI khabara paDI jatAM tene 'zakaTane) tenA gharamAMthI bahAra 4DhI bhUyA. (sU0 8) Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 vipAkazrute sudarisaNAe gaNiyAe gihAo NicchubhAvei, NicchabhAvittA sudarisaNaM gaNiyaM abhitarae ThAvei, ThAvittA sudarisaNAe gaNiyAe saddhiM urAlAiM mANussagAI bhogabhogAiM bhuMjamANe vihri| tae NaM se sagaDe dArae sudarisaNAe gihAo NicchuDhe samANe aNNattha katthavi suiM vAraiM vA dhiI vA alamamANe jAva viharai / tae NaM se sagaDe dArae aNNayA kayAiM sudarisaNAe aMtaraM labhei, labhittA rahassiyaM sudarisaNAe gihaM aNuppavisai, aNuppavisittA sudarisaNAe saddhiM urAlAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharai |suu0 10 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se sagaDe dArae sayAo gihAo' tataH khalu sa zakaTo dArakaH svakAd gRhAt 'NicchUDhe samANe nikSiptaH=niHsAritaH san 'sohAMjaNIe NayarIe' zobhAJjanyAM nagayA 'siMghADaga taheva jAva' zRGgATaka tathaiva yAvat'-atraivaM yojanA-'zRGgATaka-trika catuSka-catvara-mahApatha-patheSu, dyUtakhalakeSu, vezyAgRheSu, pAnAgAreSu, sukhasukhena viharati / tataH khalu sa 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' pazcAt 'sayAo gihAo NicchUDhe samANe' apane ghara se vAhara nikalA huvA 'se sagaDe dArae' vaha zakaTa dAraka 'sAhAMjaNie NayarIe' zobhAJjanI nagarI meM 'siMghADaga-taheva jAva sudarisaNAe gagiyAe saddhiM saMpalagge yAvi hotthA' zRMgATaka, trika, catuSka, catvara aura mahApathAdi meM, juA khelane ke aDDoM meM, vaizyAoM ke vAToM meM, dAruke pIThoM meM, nissaMkoca hokara ghUmane-phirane lagA / koI abhibhAvaka 'tae NaM se ' tyA. 'tae NaM' pachI 'sayAo gihAo NicchUDhe samANe' potAnA gharamAthA 92 nI jyA pachI 'se sagaDe dArae' te 24 424 'sohAMjaNIe NayarIe' wirrit nagarImA 'siMghADaga-taheva jAva sudarisaNAe gaNiyAe saddhi saMpalagge yAvi hotthA' zRMgATaka, trika, catuSka, catvara ane mahApathAda (moTA rastA) mAM, jugAra ramavAnA aDDAomAM, vezyAonA vADAmAM, dArUonA pIThAmAM nisaMkecapaNe pharavA lAge, kaI Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru. 1, a0 4, zakaTavarNanam ... 431. zakaTo dArakaH anapaghaTTakaH, anivArakaH, svacchandamatiH svairapracAraH, madyaprasaGgI, coradUtavezyAdAraprasagI jAtazcApyabhavat / tataH khalu sa zakaTo dArakaH anyadA kadAcit' iti / eSAM vyAkhyA dvitIye'dhyayane'STAdazasUtre kRtA / 'sudarisaNAe' gaNiyAe saddhi' sudarzanayA sudarzanAnAmnyA, gaNikayA vezyayA, sAdhai saha 'saMpalagge' saMpalana samilitaH, 'yAvi hotthA' cApyabhavat / 'tae NaM se" tataH khalu sa 'suseNe amace' suSeNA'mAtyaH 'taM sagaDaM dAragaM agNayA kayAI sudarisaNAe gihAo' taM zakaTaM dArakamanyadA kadAcit sudarzanAyA gaNikAyA gRhAt 'NicchubhAvei' nikSepayati-niHsArayati / 'NicchubhAvitA' nikSepya, sudarisaNiyaM gaNiyaM' sudarzanAM gaNikAm 'amitarae' abhyantare, 'ThAveI' sthApayati 'ThAvittA sthApayitvA, 'sudarisaNiyAe gaNiyAe saddhiM urAlAI mANussagAI' sudarzanayA gaNikayA sAmudArAn mAnuSyakAn bhogabhogAIbhogabhogAna-bhujyante anubhUyante iti bhogAH viSayAsteSAM bhogAH-bhogabhogAstAn 'jhuMjamANe' na hone se evaM khoTe mArga se koI niSedhaka na hone se abArA itastataH ghUlane ke kAraNa haraeka vyasana ke sevana meM nipuNa ho gyaa| kisI eka samaya isakA sambandha usa sudarzanA vezyA ke sAtha ho gayA / 'tae Na' saMbaMdha ho jAne ke bAda se suseNe amacce' usa suSeNa amAtyane 'taM sagaDaM dAraNaM' usa zakaTa dAraka kA 'aNNayA kayAiM kisI eka samaya sudarisaNAe gaNayiAe gihAo suda. zaMnA gaNikA ke ghara se bhI 'NicchubhAvei' nikalavA diyaa| 'Nicchu bhAbittA' nikalavA kara 'sudarisaNaM gaNiyaM abhitarae ThAvei' bAda meM usane sudarzanA vezyA ko aMdara hI roka diyA, jisase usake sAtha koI na mila na sake / 'ThAvittA sudarisaNAe gaNiyAe saddhi urAlAI saMrakSaka nahi hevAnA kAraNe arthAta khoTA mArge jate tene aTakAvanAra keI nahi hovAthI svataMtrapaNe Amatema pharavAnA kAraNe samaya jatAM tamAma prakAranAM vyasana sevanamAM kuzaLa thaI gaye. ane keI eka samayamAM tene saMbaMdha te sudarzana vezyAnI sAthai 5 mA gayo, 'tae NaM' sa tha gayA pachI 'se suseNe amacce' / te suSe manAne 'taM sagaDaM dAragaM' te 24. hA24ne. 'aNNayA kayAiM. 4 4." samaya 'sudarisaNAe gaNiyAe gihAo' sudRza nA vezyAnA gharamAMthA 5 NicchubhAvei' mA2 4DhAvI bhUjyo. 'NicchubhASittA' 52 4DhAvAna 'sudarisaNaM gaNiyaM abhitarae ThAvei' pachIthI to te sudarzanI vezyAne paNa tenAra gharamAM hI adhI, thI tanI sAthai adhine bhagavAna manI zanADa, 'ThAvittA sudarisaNAe gaNiyAe maddhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAI' bhane te sudarzana vezyAnI sAthe manuSya Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 vipAkazrute bhuJjAno 'vihara viharati / 'tae NaM se sagaDe dArae sudarisaNAe gihAo' tataH khalu sa zakaTo dArakA sudarzanAyA gRhAt 'picchUDhe samANe nikSiptaH niHsRtaH san 'aNNatya katyavi' anyatra kutrApi 'suI vA raI vA dhiI vA' smRti vA ratiM vA dhRti vA, 'alabhamANe' alabhamAnaH, 'jAva viharaI' yAvad viharati, atra yAvacchabdAdevaM bodhyam-tacittaH, tanmanAH, tallezyaH, taddhyavasAyaH, tadarthopayuktaH, tadarpitakaraNaH, tadbhAvanAbhAvitaH, sudarzanAyA gaNikAyA bahUni antarANi ca chidrANi ca vivarANi ca pratijAgrat pratijAgrad viharati / eSAM vyAkhyA'syaiva dvitIyAdhyayane 19 ekonaviMzatitame sUtre nigaditA / 'tae NaM se sagaDe dArae agNayA kayAI sudarisaNAe aMtaraM tataH khalu sa zakaTo dArakA anyadA kadAcit sudarzanAyA antaram avasaraM gRhe praveSTumiti bhAvaH, 'labhei labhate / 'lamittA' labbA, 'rahassiyaM rAhasikaM 'sudarisaNAe giham mANussagAI bhogabhogAI aura usa sudarzanA gaNikA ke sAtha manuSyasaMbaMdhI kAmalogo ko 'bhuMjamANe vidaraI' bhogatA huvA rahane lagA / 'tae NaM se sagaDe dArae mudarisaNAe gihAo NicchuDhe samANe isa prakAra vaha zakaTa dAraka usa sudarzanA vezyA ke ghara se nikAlA haA 'zraNatya katthavi suI vA raI vA ghiI vA alabhamANe jAba viharaI' anyatra kisI bhI sthAna meM use usake sivAya aura kisI bhI padArtha kI na to smRti AI, na isake mana meM kisI bhI prakAra se caina paDI aura na kahIM , para use AzvAsana hI milA 'tae NaM se sagaDe dArae aNNayA kayAI mudArisaNAe aMtaraM labheI isa prakAra astavyastaparisthitisaMpanna hue usa zakaTa dAraka ko kisI eka samaya sudarzanA ke ghara meM praveza karane ke liye avasara hAtha A gayA / 'labhittA rahassiyaM mudarisaNAe gir3a mAdhInagana bhujamANe viharahara lAgavata thI ravAya. 'tae NaM se sagaDe dArae sudarisaNAe gihAo NicchUDhe samANe' se prabhAho te 248 26 te sunA vezyAnavezyA nAgezo 'aNNaya katthavi muI vA raI vA ghiI vA alabhamANe jAba viharaI bhanya-bhAta sthaNe gayA. tyAM tene sudarzana vezyA vinA bIje kaI padArtha sAMbharyo nahi. temaja tenA manamAM kaI prakAre cena paDayuM nahi. temaja bhIta thane tene zAMti bhaNI nahi. 'tae NaM se sagaDe dArae abhNayA kayAI mudarisaNAe aMtaraM labhei' mA prabhArI mata-vyastavANI paristhiti pAbheDo teza dArakane koI eka samaye sudarzana vezyAnA gharamAM praveza karavAno avasara maLI gaye 'lamittA rahassiyaM mudarisaNAe giha aNuppavisai' avasa2 matAMcI sAta te Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam sudarzanAyAgRham 'aNuppavisai' anupavizati, 'aNuppavisittA' anupavizya 'sudarisaNAe saddhiM urAlAI bhogabhogAI jhuMjamANe viharai' sudarzanayA sAmudArAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati // mU0.10 // aNuppavisaI' avasara pAte hI yaha luka-chipa kara sudarzanA ke ghara meM vusa gyaa| 'aNuppavisittA sudarisaNAe saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai' ghusakara vahAM vaha sudarzanA ke sAtha udAra kAmabhogoM ko bhogane lgaa| ___ bhAvArtha-jaba zakaTa dAraka apane ghara se bAhara nikAla diyA gayA, usa samaya bilakula svacchaMda banajAne ke kAraNa evaM kisI kI bhI lAja zarma na rahane ke kAraNa yaha haraeka vyasana ke sevana meM vizeSa svatantra ho gyaa| yaha kabhI logoM ko zRGgATaka-trikoNamArga para, kabhI trika-mile hue tInamArga para, kabhI catuSka-cAra mArga para evaM kabhI mahApatha-rAjamArgapara dRSTipatha hone lgaa| abArA itastataH ghUmane phirane se isakI cittavRtti kukarmoM kI ora vizeSarUpa se AkRSTa ho gii| jisa prakAra bina lagAma kA ghoDA svacchaMda hokara yahAM-vahAM cakkara kATatA phiratA hai, ThIka yahI hAlata isakI bhI huI / anta meM yaha sudarzanA vezyA ke cakkara meM par3a jAtA hai, aura ghanacakkarasA bana viSayoM ke jAla meM ApAdamagna ho jAtA hai, parantu isa abhAge ko vahAM para bhI zAMti nahIM milatI haiM / vahAM chAnI zata chupAne sudarzana vezyAnA gharabhA dhusI gayo 'aNuppavisittA sudarisaNAe saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai' dhusIna te tyAM sudarzana vezyAnI sAthe udAra kAma-bhegeno paribhoga karavA lAgyuM. bhAvArtha-- zakaTa dArakane jyAre gharanI bahAra kADhI mUkavAmAM AvyuM tyAra pachI te dareka prakAre svachaMdI banI javAnA kAraNe temaja koInI lajajA ke zarama nahi rahevAnA kAraNathI te dareka prakAranA vyasananuM sevana karavAmAM vadhAre svataMtra thaI gaye, te kaI vakhate zragATaka trikeNamArga, kayAreka traNa rastA maLatA hoya tevA sthaLe, kyAreka cAra rastA para, kayAreka rAjamArga para jovAmAM AvavA lAgyA, aMkuza vinA te Ama-tema cAreya bAju pharavA-ghumavA lAgyuM. tethI tenI cittavRtti kukarmo tarapha vadhAre AkarSaNa pAmI, jema lagAma vinAne gheDe svacchaMdI banIne ADo avaLe pharIne cakakara mAre che, tevI ja hAlatamAM A zakaTa pharavA lAgyuM. chevaTe te sudarzana vezyAnA cakakaramAM paDI jAya che, ane ghanacakakara jevo banIne viSayenI jALamAM mAthAthI paga sudhI DUbI jAya che, paraMtu te abhAgIone tyAM AgaLa paNa zAMti maLatI nathI, te nagaranA rAjAnA maMtrI te vezyAnA gharamAMthI paNa te zakaTane Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 vipAkazrute D - // mUlam // imaM ca NaM suseNe amacce pahAe jAva sabAlaMkAravibhUsie maNussavaggurAe parikkhitte jeNeva sudarisaNAe gaNiyAe gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sagaDaM dArayaM sudarisaNAe saddhiM urAlAI bhogabhogAiM bhujamANaM pAsai, pAsittA Asurutte jAva misimisemANe tivaliyaM bhiuDi piDAle sAhaTu sagaDaM dArayaM purisehiM giNhAvei, gihAvittA aTri jAva mahiyaM kArei, kAritA avauDagabaMdhaNaM kArei, kAritA jeNeva mahaccaMde rAyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA karayala-jAva evaM vayAsIke nareza kA amAtya ise isa vezyA ke ghara se bhI khadera-bhagA detA hai aura svayaM usa vezyA ke sAtha kAmabhogoM ko bhogatA hai| udhara vaha isa phirAka meM rahatA hai ki maiM aisA avasara kaba pAU~ jo phira se isa ke sAtha kAmabhoga bhogU / vezyA ke vinA isako kSaNabhara bhI sukha nahIM mAlUma hotA thaa| rAta-dina yaha tanmaya banakara usakI 'prApti ke upAyameM ArtadhyAna kiyA karatA thaa| vezyAse alaga ho jAnepara yaha saba apanI sudha-budha bhuulgyaa| citta meM isako kSaNabhara bhI kahIM bhI zAMti nahIM paDatI thii| eka samaya kI bAta hai ki usako kisI prakAra se vezyA ke ghara meM praveza karane kA avasara hAtha laga gayA / avasara pAte hI yaha chipakara usake pAsa pahu~cA aura pahile kI taraha vaiSayika sukhoM kA anubhava karane lagA // sU0 10 / / kADhI mUke che, ane te svayaM vezyAnI sAthe kAmabhegone bhegave che. have te zakaTa e vicAra kare che ke mane pharIthI e avasara kayAre maLe ke huM te vezyAnI sAthe pharIthI kAmabhegene bhegavuM. vezyA vinA eka ghaDI paNa tene cena paDatuM nathI temaja keI sthaLe sukha jaNAtuM nathI, rAtrI ane divasa vesthAmAM tanmaya banIne tenI prApti karavA mATe upAya kare che ane ArtadhyAna karyA kare che. vezyA pAsethI jIda paDatAM te potAnI tamAma prakAranI zuddha-buddha bhUlI gayuM che. tenA cittamAM eka kSaNa mATe paNa kayAMya zAMti paDatI nathI. eka samayanI vAta che ke -tene eka samaya vezyAnA gharamAM praveza karavAne avasara maLI gaye, avasara maLatAMja te chupI rIte vezyAnI pAse pahoMcI gaye ane prathama pramANe viSaya bhego bhegavavA lAgyA. (sU0 10) Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam .. evaM khalu sAmI! sagaDe dArae mama aMteuraMsi avarakhe / tae NaM se mahacaMde rAyA suseNaM amacaM evaM vayAsI-tumaM ceva NaM devANuppiyA sagaDassa dAragassa daMDaM Nivattehi / tae NaM se suseNe amacce mahaccaMdeNaM raNNA abbhaNuNNAe samANe sagaDaM dArayaM sudarisaNaM ca gaNiyaM eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei / taM evaM khalu goyamA ! sagaDe dArae taM purAporANANaM ducciNNANaM jAva viharai // sU 11 // TIkA 'imaM ca NaM' ityAdi / 'imaM ca NaM suseNe amacce pahAe jAva' itazca khalu suSeNo'mAtyaH snAtaH yAvat 'savvAlaMkAravibhUsie' sarvAlaMkAravibhUSitaH, 'maNussavaggurAe' manuSyavAgurayA-manuSyasamUhena 'parikkhitte' parikSiptaH=veSTitaH, 'jeNeva sudarisaNAe gaNiyAe gihe teNeva uvAgacchaI' yatraiva sudarzanAyA gaNikAyA gRhaM tatraivopAgacchati, "uvAgacchittA sagaDaM dArayaM mudarisaNAe saddhiM 'imaM ca NaM0' ityaadi| 'museNe amacce' eka samaya kI bAta haiM ki jaba suSeNa amAtya sudarzanA vezyA ke ghara jAne ke liye icchuka huA, taba usane sarva prathama 'hAe jAba savvAlaMkAravibhUsie' snAna Adi kriyAe~ kI aura unase nipaTa kara yogya samasta alaMkAroM se apanA zarIra susajjita kiyA / 'maNusla vaggurAe parikkhitte' sarva prakAra se susajjita hokara yaha manuSyoM se pariveSTita hokara 'jeNeva sudarisaNAe gaNiyAe gihe' jahAM usa sudarzanA vezyA kA ghara thA 'teNeva uvAgacchai' vahA~ pahu~cA 'uvAgacchittA' pahu~cate hI usane 'sagaDaM dArayaM sudarisaNAe saddhiM urAlAI 'imaM ca NaM0 4tyA. "suseNe amacce' me sabhayanI vAta nyAre suSeya maMtrI suza nA 'vezyAnA 32 41 bhATenI 2ch| 42; tyA teNe sauthA prathama 'hAe jAva savvAlaM kAravibhUsie ' snAna mA syAmA 44ii mane te mathI nivRtta dhana yogya prA2nA tamAma marothI potAnA zarIrane zAyu-Alera yu 'maNussavaggurAe parikkhitte ' saba 42thI salord thayA pachI te manuSyAnI sAthe mahAna "jeNeva sudarisaNAe gaNiyAe gihe' yA te sudarzanA vezyAnuM ghara hetu 'teNeva uvAgacchaI' tyAM parayo 'uvAgacchittA' paDAyatA 4 tethe 'sagaDaM dArayaM suda Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 vipAkazrute upAgatya zakaTaM dArakaM sudarzanayA sArdham 'urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANaM pAsa udArAn bhogabhogAn bhuJjAnaM pazyati, 'pAsittA' dRSTvA 'Asurute' AzuruSTaH= zIghrakruddhaH 'jAva' yAvat 'misamisemANe' prisamisAyamAnaH = krodhena jAjvalyamAnaH, 'tivaliyaM' trivalikAM 'bhiuDiM' bhrukuTiM 'NiDAle' lalATe 'sAiDa' saMhatya= saMkocya, 'sagaDaM dArayaM purisehiM' zakaTaM dArakaM puruSaH 'givhAvei' grAhayati, 'giNDAvittA' grAhayitvA 'advi - jAvamahiyagattaM' atra 'jAva' - zabdAdevaM yojanA - 'ajANuko parappahAreNa saMbhaggamahiyagattaM' asthimuSTijAnukUrparaprahAreNa saMbhagnamathitagAtraM, 'kArei' kArayati 'kAritA' kArayitvA 'avauDagavaMdhaNaM' avakoTakabandhanaM - avakoTa kena = kukATikAyA grIvApazcAdbhAgataH adhonayanena bandhanaM yasya sa tathA tam, galAghobhAgataH pRSThadezamAnItayA rajjvA pRSThadeze vaddhaM hastadvayaM yasya tamityarthaH, 'kAre' kArayati, 'kAritA jeNeva maha ccaMde rAyA teNeva uvAgacchan' kArayitvA yatraiva mahAcandro rAjA, tatraivopA 'bhogabhogAI bhuMjamANaM pAsaI' zakaTa dAraka ko sudarzanA vezyA ke sAtha udAra bhoga bhogoM ko bhogate hue dekhA / 'pAsitA ' dekhate hI vaha ekadama 'Asurute jAtra misimisemANe' usa para lAla pIlA hogayA aura misa misAkara usane 'tivaliyaM ' trivalI ko aura 'mikaDiM' bhrukuTI ko 'piDAle ' apane mastaka para 'sAhaTTa' caDhAkara 'sagaDaM dArayaM usa zakaTa dAraka ko 'purisehiM gilAve' apane sevakoM dvArA pakar3avA liyA, 'fiafvar' aura pakar3avAkara 'aTThi jAna mahiyaM kArei' usane usako asthi, suSTi, jAnu, kUrpara - konI ke prahAroM se khUba piTavAyA / 'kAritA avauDagabaMdhaNaM kArei' jaba usa para khUba mAra par3a cukI taya bAda meM phira usane isake donoM hAtha gardana meM phaMdA DalavAkara usa ko pITha ke pIche baMdhavAdiye / 'kAritA' baMdhavAkara 'jeNeva mahaccaMde rAyA teNeva uvAgaccha' risAe saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANaM pAsa zakaTa dAne sudarzanA vezyAnI sAdhe uhAra asalogone logavato leyo 'pAsittA' lehane turaMta 'Anurutte jAva misimisemANe' tenA para bAla cInI ! odhAyamAna) 24 'tivaliye ' zrIpatIne ane 'bhiuDiM' amarane 'NiDAle' sasArasAM thaDhAvI 'sagaDaM dArayaM te zasTa hArane 'purisehiM giNDAve' potAnA nokarI dvArA pakaDAvI sIdhe 'givhAvittA' paDAvI ne 'aTThi jAtra mahiyaM kArei' te te zatruTane asthi, bhuhI, DhIMcA 2-zreNI vagerenA prahAro urIne pUrNa bhAra bhAryo 'kAritA avauDagabaMdhaNaM kAreDa' lyAre tenA para yU bhAra paDI yuJjyo te pachI, tethe te zaranA meM hAtha, garahana pAchana ramAvIne tenI thIhanI pAchaNa aMdhAvI hIdhA 'kAritA ' 'dhAvIna 1 1. Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam .. 437 gacchati, 'uvAgacchittA karayala jAva' upAgatya karatalaparigRhItaM yAvat 'evaM vayAsI sAmI' evaM vakSyamANaprakAreNa, avAdIt-he svAmin ! 'evaM khalu sagaDe dArae' evaM khalu zakaTo dArakaH 'mama' mama 'aMteuraMsi' antaHpure, 'avaraddhe' aparAdhaH aparAdhaM kRtavAn / 'tae NaM se mahaccaMde rAyA museNaM amaccaM evaM vayAsI' tataH khalu sa mahAcandro rAjA suSeNamamAtyamevamavAdIt-'tumaM ceva NaM. devANuppiyA!' tvameva khalu he devAnupriya ! 'sagaDassa dAragassa daMDaM' zakaTasya dArakasya daNDaM 'Nivattehi' nirvartaya-vidhehi-kuru ityrthH| 'tae NaM se suseNe amacce' tataH khalu sa suSeNo'mAtyo 'mahaccaMdeNaM raNNA anbhaNupaNAe samANe mahAcandreNa rAjJA'bhyanujJAtaH san 'sagaDaM dArayaM sudarisaNaM ca gaNiyaM' zakaTaM dArakaM sudarzanAM ca gaNikAm 'eeNaM' etena-pratyakSadRzyamAnena jahAM mahAcandra nareza virAjamAna the vahAM use vaha le gayA / 'uvAgacchittA' pahu~cate hI usane 'karayala jAva evaM vayAsI' nareza ko hAtha joDakara namana kiyA, aura isa prakAra bolA ki-'evaM khalu sAmI' he svAmin ! sAvadhAna hokara merI prArthanA suniye, vaha prArthanA isa prakAra hai- 'sagaDe dArae mama aMteusi' isa zakaTa dAraka ne mere anta:pura meM 'avarade' aparAdha kiyA hai / 'tae NaM se mahaccaMde rAyA' amAtya kI usa bAta ko sunakara vaha mahAcaMdra nareza 'suseNaM amaccaM evaM vayAsI' usa suSeNa amAtya se isa prakAra bolA ki-'tumaM ceva devANuppiyA sagaDassa dAragassa daMDaM Nivyattehi' he devAnupriya ! tuma hI isa zakaTa dAraka ke liye daMDa kA, nirdhAraNa karo-tuma ho ise daMDavidhAna kro| 'tae NaM se suseNe amacce mahaccaMdeNaM raNNA abbhaNulAe samANe sagaDaM dArayaM mudarisaNaM ca gaNiyaM eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANaveI' isa prakAra usa suSeNa 'jeNeva mahaccaMde rAyA teNeva uvAgacchai' yA . mAya na2 nibhAna utA manI pAse 1 gayA. "uvAgacchattA' tyAM pahanyatAnI sAye to 'karayala jAva evaM vayAsI' DAyanA ne namana yu bhane 2 pramANe meTyA :"evaM khalu sAmI' svAmin ! sAvadhAna thana bhArI prArthanA sAma! prArthanA mA prabhArI cha.-'sagaDe dArae mama aMteuraMsi' 2 // 24 // 24 bhaa| mata:puramA 'avaraddhe' aparAdha ye cha. 'tae NaM se mahaccaMde rAyA' bhatrInI mA pramANe pAta samAna te bhalAya na22 'suseNaM amaccaM evaM vayAsI' te suSeya bhAtrIna, mA pramANe yA :-'tumaM ceva devANuppiyA sagaDassa dAragassa daMDaM Nivattahi' he devAnupriya! tameja e zakaTa dAraka mATe zuM daMDa Apa te nirdhAra karo-tameja tene 6 vidhAna 43 // ! 'tae NaM se suseNe amacce mahaccaMdeNa raNNA abbhaNuNNAe Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkazrute 'vihANeNaM' vidhAnena prakAreNa, 'vajhaM' vadhyam='sudarzanAsahitaH zakaTadArako hantavyaH' iti, 'ANavei' AjJApayati / zakaTadArakasya pUrvakRtaM karma varNayitvA gautamaM pati bhagavAn punarAha'taM' ityAdi / tat-tasmAt "evaM khalu goyamA !' evaM khalu he gautama ! 'sagaDe dArae' zakaTo dArakaH 'purApurANAnAM' pUrvabhavopArjitAnAM 'duJciNNANaM' duzcIrNAnAM 'jAva' yAvat , atraivaM yojanA-duSpatikrAntAnAm azubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalattivizeSa pratyanubhavan, iti / eSAM vyAkhyA'syaiva prathamAdhyayane dvAdaze mUtre nigaditA / 'viharai' viharati-astItyarthaH ||muu0 11 // amAtya ne mahAcaMdra nareza dvArA AjJA pAkara isa zakaTa dAraka ko aura usa sudarzanA vezyA ko isa vidhAna se vadhya tthhraayaa| arthAt 'ye donoM mArane yogya haiM' aisA daMDavidhAna kiyaa| isa prakAra zakaTa dAraka ke pUrvakRta karmoM kA kathana kara bhagavAn vIraprabhu gautama ke prati kahane lage ki-taM evaM khalu goyamA ! sagaDe dArae taM purAporANANaM ducihnANaM jAva viharaI' he gautama ! isa taraha yaha zakaTa dAraka pUrvabhava meM upArjita duSpratikrAnta azubha kamoM kA pApamaya phalavizeSa bhoga rahA hai ! ___ bhAvArtha--eka samaya kI ghaTanA hai ki jaba vaha zakaTa dAraka usa vezyA ke sAtha premapAza meM baMdhA huA thA, ThIka isI samaya suSeNa amAtya nahA dhokara aura sApha suthare kapaDe pahina evaM samasta AbhUSaNo se bhUSita hokara apane paricArakoM ke sAtha usa vezyA ke samANe sagaDaM dArayaM sudarisaNaM ca gaNiyaM eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei A pramANe te suSeNa maMtrI mahAcaMdra narezanI AjJA maLatAM A zakaTa dArakane ane te sudarzana vezyAne A vidhAna vaDe karI vadhya TharAvyAM, arthAta "A banne mAravA gya cha.. 2mA prabhArI vidhAna zyu A pramANe zakaTa dArakanA pUrvakRta karmonuM kathana karIne bhagavAna vIraprabhu gautamanA prati vA sAyA hai-'taM evaM khalu goyamA ! sagaDe dArae taM purAporANANaM duciNNANaM jAva viharai' gautama ! mI pramANe te 24 hA24 pUrva sabhA - jita duSpatikrAnta azubha karmonuM pApamaya phaLavizeSa jogavI rahyo che. bhAvArtha-eka samayanI ghaTanA che ke jyAre te zakaTa dAraka te vezyAnI sAthe premapAzamAM baMdhAela hato; barAbara te samayamAM suSeNa maMtrI-pradhAna snAna karI tathA sApha dha elAM kapaDAM paherIne tathA tamAma prakAranAM ghareNAMthI zaNagAra sajIne potAnA paricArakonI sAthe te vezyAne ghera gayA, jatAMnI sAthe ja maMtrIe te zakaTa dArakane Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam // mUlam // sagaDe NaM bhaMte! dArae kAlagae kahiM gacchihii ? kahiM uvavajjieis ?, goyamA ! sagaDe NaM dArae sattAvaNaM vAsAiM paramAuM pAlittA ajeva tibhAgAvasese divase egaM mahaM aomayaM tattaM samajoibhUyaM itthIpaDimaM avayAsAvie samANe kAlaghara pahu~cA / Ate hI vaha zakaTa dAraka ko dekhakara krodha ke Aveza se lAla pIlA hogayA / bhrukuTI aura trivalI mAthe para caDha gaI / usane usI samaya zakaTa dAraka ko apane paricArakoM ke dvArA pakaDavAkara khUba piTavAyA / jise jo hAtha lagA-usane usI se use pITAkisI ne asthi se, kisI ne kuhanI se aura kisI ne lAtoM se usako khUba pITA | phira usako muzkeM baMdhavAkara vaha amAtya use mahAcaMdra nareza ke pAsa le gayA aura namaskAra kara bolA, ki - he svAmin ! isane mere antaHpura meM upadrava kiyA hai, ataH ise kyA daMDa nirdhArita karanA cAhiye ? | amAtya kI bAta ko sunakara narezane isake daMDavidhAna kA adhikAra amAtya ko hI soMpa diyA ! amAtya isako aura usa sudarzanA gaNikA ko mArane yogya ghoSita kara diyA / isa prakAra zrI vIra prabhu ne zakaTa dAraka kI kathA sunAkara zrI gautamasvAmI se kahA ki he gautama ! yaha zakaTa dAraka pUrvabhavopArjita duSpratikrAnta azubha karmoM kA phala bhoga rahA hai / sU0 11 // joyA tyAre matrI ekdama krodhAtura thai gayA. netranA bhamara caDhI gayAM ane teja vakhate potAnA nAkarA dvArA zakaTa dArakane ghaNeAja mAra mAryAM, nAkarAne je kAMi hAthamAM AvyuM te laIne zakaTane khUba mAra mAryAM. koie asthithI, koie muThI, koNI ane koie lAteAthI tene khUkha mAra-mAryAM. zakaTane muskeTATa khAMdhIne rAjAnI pAse ( mahAcaMdra rAjAnI pAse ) lai AvyA, ane rAjAne namana karIne melyA ke he svAmin ! A mANase mArA aMta:puramAM upadrava karyAM che, tethI ene zuM daMDa ApavA te niradhAra karavA joie ! maMtrInI A hakIkata sAMbhaLIne rAjAe daMDa vidhAna karavAnI sattA maMtrIjIne soMpI dIdhI. te pachI matrIe zakaTa ane sudanA vezyAne 'mAravA ceAgya che,' evI jAherAta karI dIdhI. 439 A pramANe zrI vIra prabhue zakaTa dvArakanI kathA sabhaLAvIne zrI gautamane kahyu kehe gautama ! te zakaTa dAraka pUrvabhavamAM saMcaya karelAM duSprati%0Anta azubha karmonAM iMjane logavI rahyo che. ( sU0 11 ) Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 vipAkazrute mAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe gairaiesu NeraiyattAe uvavajihii / / se NaM tao aNaMtaraM uvahittA rAyagihe Nayare mAtaMgakulaMsi jamalattAe paJcAyAhii / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro-Nivatte egArasame divase saMpatte vArasAhe imaM eyArUvaM NAmadhenaM karissaMti, hou NaM dArae sagaDe NAmeNaM, hou NaM dAriyA sudarisaNA NAmeNaM // sU0 12 / / . TIkA gautama svAmI bhagavantaM pRcchati-'sagaDe NaM bhaMte' ityAdi / he bhadanta ! 'sagaDe NaM dArae' sudarzanAgaNikAsahitaH zakaTaH khalu dArakaH 'kAlagae kAlagatA-mRtaH san 'kahi kutra 'gacchidiI gamiSyati ? 'kahi kutra 'uvavajihii' utpatsyate ? / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / he gautama ! 'sagaDe NaM dArae' zakaTaHkhalu dArakaH, 'sattAvaNa' saptapaJcAzad 'vAsAI varSANi 'paramAuM' paramAyuH= utkRSTamAyuH 'pAlittA' pAlayitvA,'ajjeva' adyaiva 'tibhAgAvasese' tribhAgAvazeSe= - 'sagaDe gaM.' ityAdi / gautama svAmI, punaH zramaNa bhagavAna mahAvIra se prazna karate haiM, ki-bhaMte' he bhadanta ! 'sagaDe NaM dArae' yaha zakaTa dAraka 'kAlagae' mRtyu ke avasara para mara kara yahAM se 'kahiM gacchihii kahiM uvavanjihii' kahA~ jAyagA, kahA~ utpanna hogA / isa prakAra gautama kI jijJAsA ko jAnakara prabhune kahA ki- 'goMyamA' he gautama ! 'sagaDe NaM dArae sattAvaNaM vAsAI paramAuM pAlittA ajeva tibhAgAvasese divase yaha zakaTa 'sagaDe NaM bhaMte tyAl. gautama svAmI zazathI zramA bhagavAna mahApArane prazna 43 cha-'bhaMte' bata! 'sagaDe gaM dArae 242 // 24 'kAlagae' mRtyunA a542 52 bhara pAbhIna tyAMdhI 'kahiM gacchihii kahiM uvavajiTii' dhyAnaye; yA pa-1 . mA prabhAra gautama svAbhAnI jJAsAne Menne anume yu-'goyamA gautama ! 'sagaDa NaM dArae sattAvaNNaM vAsAI paramAuM pAlittA ajjeba tibhAgAvasese divase' Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 441 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam tribhAgato'vaziSTe caturthaprahare ityarthaH, divase 'egaM' ekAM, 'maha' mahatIm 'aomayaM' ayomayIM lohanirmitAm 'tattaM' taptAm agnitaptAm , 'samajoibhUyaM' samajyotibhUtAm agnirUpAm , 'itthIpaDimaM' strIpratimAm strIpunalikAm , 'avayAsAvie samANe' AzleSitaH san 'kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe raiyaemu NeraiyattAe' kAlamAMse kAlaM kRtvA asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikeSu nairayikatayA 'uvavajihii' utpatsyate / sudarzanAgaNikAyA api vadhadaNDavidhAnAt sA'pi lohamayIM taptAM puruSarUpAM puttalikAmAzleSitA kAlamAse kAlaM kRtvA ratnaprabhAyAM nairayikatayA samutpatsyate, iti bodhyam / etaccAne 'jamalattAe' ityanena sphuTIbhaviSyati / 'se' sA=sudazanAjIvasahitaH zakaTadArakajIvaH 'Na' khalu 'tao aNaMtaraM' tato'nantaraM 'udhvaTTittA' udvartya-niHsRtya, 'rAyagihe dAraka apanI utkRSTa 57 varSa kI Ayu ko bhogakara Aja hI divasa ke caturtha prahara meM 'egaM mahaM aomayaM tattaM samajoibhUyaM itthIpaDimaM avayAsAvie samANe' eka mahatI lohanirmita tasa agnirUpA rahI kI AkRtirUpa putalI ko AliMgana karatA huA 'kAlamAse vicA' mRtyu ke avasara para marakara 'imIse rayaNappabhAe puDhacI prathivI ke 'Neraiesu' nairayikoM meM 'NeraiyattAe uvavAdi . . . . . . . cAya se utpanna hogA / vaha sudarzanA vezyA bhI nirmita tapta agnirUpa puruSa kI Amarakara ratnaprabhApRthivI ke nairayikoM yaha bAta skUla meM nahIM hote hue 'yamalalayA' ra pada se spaSTa / Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 vipAkazrute Nayare mAtaMgakulaMsi rAjagRhe nagare mAtaGgakule cANDAlakule 'jamalattAe' yamalatayA -yugalatayA-putraputrIrUpeNa pacAyAhiI pratyAyAsyati-utpatsyate / 'tae NaM tassa dAragassa tataH khalu tasya dArakasya 'ammApiyaroM' ambApitarau 'Nivatte egArasame divase nivRtte vyatIte, ekAdaze divase 'saMpatte vArasAI samApta dvAdazAhedvAdaze divase 'imaM eyAvaM' idametadrUpaM 'NAmadhecaM karissaMti' nAmadheyaM karipyataH-'hou NaM' bhavatu khalu 'dArae sagaDe nAmeNaM' dArakA-zakaTo nAmnA, 'hou NaM dAriyA' bhavanu khalu dArikA 'murisaNA nAmeNaM' sudarzanA nAmnA, atredaM vodhyam-zakaTo dArakA pUrva zobhAJjanyAM nagaryA subhadrasya sAryavAhasya bhadrAyA bhAryAyAH kukSitaH samutpannaH, sudarzanA ca zobhAJjanyAM nagaryo gaNikA''sIt / pazcAt-sa zakaTo dvArakaH sudarzanAsahitA bhavAntare rAjagRhe nagare mAtAkule yamalatayA samutpanno bhaviSyati, kintu tatra bhrAtRbhaginyo sambanyo bhaviSyatIti // sU0 12 // kara ye 'rAyagihe Nayare' rAjagRha nagara meM mAtaMgakulaMsI' mAtaMgacANDAla ke kulameM 'jamalattAe paJcAyAhida' yugala-joDa rUpa se-putra putrI rUpa se utpanna hoMge 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro' pazcAt ina vAlakoM ke mAtA pitA 'Nivatte egArasame divase' jaba inake janma ke 11 gyAraha dina samApta ho jAyeMge aura 'saMpatte vArasAhe' 12 vAM dina jaba prAraMbha hogA, taba inakA 'imaM eyAkhvaM NAmadheja karissaMti' isa prakAra nAma rakheMge ki- hou NaM dArae sagaDe nAmeNaM hamArA yaha cacA 'zakaTa isa nAma se prasiddha hoo, tathA hou NaM dAriyA mudarisaNA nAmeNaM hamArI yaha baccI 'sudarzanA isa nAmase prasiddha ho / bhAvArtha-pUrva prazna kA samAdhAna hone para gautama ke citta meM pachI tyAMcA nAgIne 'rAyagihe Nayare' ANPS nasabhA 'mAtaMgakulasi bhAtayAMsari sabhA 'jamalattAe paJcAyAhida yugala-2381 35dhI-putra-putrI 35yA panna yo 'tae NaM tassa dAragasma ammApiyaroM pachI te mAjona bhAtA-pitA 'Nivyatte egArasame divasetyAre tanA abhinA bhA2 11vasa pUra : nathe bhane 'saMpatte vArasAhe 12 mAramA hivasano prArama yathe, tyA mArnu ima eyAlvaM NAmaveja karisaMti 12 nAma rAmaze- 'hou NaM dArae sagaDe nAmeNaM' sabhAmA mAmA za48 sA nAmathI prasiddha thAmI, taya ' hAu NaMdAriyA mudarisaNA nAmeNaM amImAjizanA bhAnAmadhI prasiddha yAnA bhAvArtha-AgaLanA mananuM samAdhAna thayA pachI gautamanA cittamAM pharIthI Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 443 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam ||muulm // tae NaM se sagaDe dArae ummukkabAlabhAve jovaNagamaNuppatte alaM bhogasamatthe yAvi bhvissi| tae NaM sA sudarisaNA vi dAriyA ummukkabAlabhAvA viNNAyapariNayamettA jovaNagamaNuppattA sveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukiTThA ukiTrasarIrA yAvi bhvissi| tae NaM se sagaDe dArae sudarisaNAe rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya mucchie 4 phira se eka jijJAsA jagI, aura unhoM ne prabhu se punaH prazna kiyA ki-he bhadanta ! yaha zakaTa dAraka isa sudarzanAsahita marakara yahAM se kahA~ jAyagA aura kahAM utpanna hogA ? / bhagavAna pharamAte haiM kihe gautama ! ye Aja hI divasa ke caturtha prahara meM loha kI banAI huI tAtI strI aura puruSa kI putalI kA aliMgana karate hue maraNa kareMge, aura ratnaprabhA nAmakI prathama pRthivI ke naraka me nArakI kI paryAya meM utpanna hoNge| vahAM kI utkRSTa sthiti 1 sAgaropamapramANa pUrNakara phira ye rAjagRha nagara meM cAMDAla ke kula meM jugala-joDe ke rUpa se utpanna hoMge, vahAM inake mAtA pitA 11 veM dina ke samApta hone para 12 veM dina inakA vahI pUrva kA nAma zakaTa aura sudarzanA rakheMge / pahile janma meM ye donoM bhinna2 rUpa meM the, isa janma meM ye bahina-bhAI hoMge / // sU0 12 // eka jIjJAsA jAgI, ane teNe prabhune pharIthI prazna karyo ke bhadanta! te zakaTa dAraka e sudarzanAsahita maraNa pAmIne tyAMthI kyAM jaro? ane kayAM utpanna thaze? bhagavAna kahe che ke-he gotama ! Ajeja divasanA cothA praharamAM leDhAnI banAvelI tapAvelI agni jevI strI ane puruSanI putalInuM AliMgana karatA thakA maraNa pAmaze ane ratnaprabhA nAmanI pRthivIne narakamAM nArakInI paryAyamAM utpanna thaze. tyAMnI utkRSTa sthiti 1 sAgaropamapramANe pUrI karIne pachI te rAjagRha nagaramAM cAMDAlanA kuLamAM jugalajoDalAM rUpathI utpanna thaze. tyAM tenA mAtA-pitA 11 agIAra divasa pUrA thatAM bAramA divase tenuM pUrvanuM nAma zakaTa tathA sudarzana rAkhaze prathamanA janmamAM e bane jUdA-jUdA rUpamAM hatA. A janmamAM te bhAI-bena thaze (sU. 12) : Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 vipAkazrute sudarisaNAe bhagiNIe saddhiM urAlAI mANussagAI bhogabho. gAI bhuMjamANe viharissai // sU0 13 // TIkA 'tae gaM' ityAdi / tataH khalu 'se sagaDe dArae' sa zakaTo dArakA 'ummukkabAlabhAveM unmuktavAlabhAvaH bAlyAvasthAmatikrAntaH, 'jovaNagamaNuppatte yauvanakamanuprAptaH vAruNyaM prAptaH, alaM-pUrNatayA 'bhogasamatye yAvi bhavissaI' bhogasamarthazcApi bhaviSyati / 'tae NaM sA mudarisaNA vi dAriyA ummuktavAlabhAvA' tataH khalu sA sudarzanA'pi dArikA unmuktabAlabhAvA viNAyapariNayamettA' vijJAtapariNatamAtrA-vijJAtaM-vijJAnaM. tat pariNatamAnaM yasyAH sA tathA, pravardhamAnavijJAnavatItyarthaH, 'jovvaNagamaNuppattA yauvanakamanumAptA 'sveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya rUpeNa ca yovanena ca lAvaNyena ca 'ucchiA ' utkRSTA-utkarpayuktA, 'ukkiTThasarIrA yAvi bhavissaI utkRSTazarIrA cApi bhavi 'tae NaM se ityAdi / 'tae NaM' bAda meM se sagaDe dArae vaha zakaTa dAraka 'ummuka vAlabhAve' apane bAlyakAla ke vyatIta hone para jaba 'jovaNagamaNuppatte yuvAvasthA saMpanna hogA taba 'alaM bhogasamatye yAvi bhavissaI pUrNarUpa se bhoga bhogane meM samartha ho jAyagA, tathA 'tae NaM sA sudarisaNA vi dAriyA ummuvAlabhASA viNNAyapariNayamettA jodhaNagamaNuppattA vaha sudazenA kanyA bhI bAlya avasthA ko lAMgha kara jaba yauvanAvasthA ko prApta karegI usa samaya usa ko apanI yuvAvasthA prApta hone kA jJAna ho jAyagA aura yaha 'sveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNaNa ya ukkiddhA ukkiddhasarIrA yAvi bhavissaI rUpa evaM yauvana tathA lAvaNya se yukta hokara yaha bahuta hI 'tae NaM se pratyAhi. 'tae NaM' 54IthI se sagaDe dArae te 24 // 24 ummukkavAlabhAve pAta.nu pAvana pU. yA pachI nyAre 'jAvaNagamaNuppate yuvAvasthAmA bhAva tyA3 alaM bhogasamatye yAni bhavissaI pU35thA lAgale gAbhA nabhaya 48 naye, tatha! 'tae NaM sA mudarisagA vi dAriyA ummukkavAlabhAvA viNNAyapari NayamettA jovaNamaNuppattA te sudarzana nya! 56; na bhavatyA pUrI nyAre yauvana avasthAne prApta thaze te samaya tene pitAnI yuvAvasthAnuM bhAna-jJAna thaI sthe bhane te 'sveNa ya jAdhaNeNa ya lAvaNeNa ya uThiA ukisarIrA yAvi " bhavissai 35. yauvana bhane pazyathI yuta yAne te pahA surazarIvAnI Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 4, zakaTavarNanam 445 Syati / 'tae NaM se sagaDe dArae sudarisaNAe rUpeNa ya jovvaNeNe ya lAvapaNeNa ya tataH khalu sa zakaTo dArakaH sudarzanAyA rUpe ca yauvane ca lAvaNyena ca 'mucchie' mUcchitaH 'giddhe'. gRddhaH, 'gaDiDhae' grathitaH, 'ajjhovavaNNe' adhyupapannaH, mUcchitAdInAM vyAkhyA'syaiva dvitIyAdhyayane 19 ekonaviMzatitame mUtre kRtA / 'sudarisaNAe bhagiNIe saddhiM urAlAI sudarzanayA bhaginyA sAdhamudArAn 'mANussagAI bhogabhogAiM muMjamANe viharissai' mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAno vihariSyati // mU0 13 // // mUlam // tae NaM se sagaDe dArae aNNayA kayAiM sayameva kUDaggAhattaM uvasaMpajittA NaM viharissaha / tae NaM se sagaDe dArae kUDaggAhe bhavissai, ahammie jAva duppddiyaannNde| eyakamme subahu pAvaM samajiNittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe geraiyattAe uvavajihii / saMsAro taheva jAva puDhavIsu / se NaM tao aNaMtaraM uvattiA vArANasIe NayarIe macchattAe uvavajihii / se NaM tattha macche macchavadhiehiM vhie| tattheva vANArasIe NayarIe seTrikulaMsi puttattAe paJcAsundara zarIravAlI bnjaaygii| 'tae NaM se sagaDe dArae' vaha zakaTa dAraka 'sudarisaNAe' isa sudarzanA ke 'rUveNa ya jodhaNeNa ya lAvaNNeNa ya' usa anupama rUpa meM yauvana meM aura lAvaNya meM 'mucchie4' mUcchita hokara, gRddha hokara, grathita hokara, adhyupapanna banakara 'sudarisaNAe bhagiNIe saddhiM urAlAI mANussagAI, bhogabhogAI bhuMjamANe viharissai' usa apanI bahina sudarzanA ke sAtha udAra manuSyasamabandhI kAmabhogoM ko bhogegaa| // sU0 13 // manI se. 'tae NaM se sagaDe dArae' te 48 6.24 'sudarisaNAe' mA suzanAnA 'rUveNa ya jAndaNeNa ya lAvaNNeNa ya' te anupama 35mAM, yauvanamA mane sAyamA 'mucchie 4' bhUchita /ne, chana, athita thana, madhyupapanna manIne 'sudarisaNAe agiNIe saddhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharissaI' te pAtAnI mena sudarzanAnI sAthe hA2 manuSya saMdhI malAgAne somavaze. (sU0 13) Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 vipAkazrute yAhii / bohiM bujhihii, pavajA, sohamme kappe, mahAvidehe vAse sijjhihii 5 / Nikkhevo // sU0 14 // // duhavivAgassa cautthaM ajjhayaNaM samattaM // 4 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM sagaDe dArae' tataH khalu sa zakaTo dArakaH 'aNNayA kayAI sayameva' anyadA kadAcit svayameva 'kUDaggAdattaM' kUTagrAhatAm-kapaTena-mANinAM vazIkaraNam , 'uvasaMpajjittA NaM' upasaMpadya-saMprApya vazIkRtya khalu 'viharissai' vihariSyati / 'tae NaM se sagaDe dArae kUDaggAhe bhadissai' tataH khalu sa zakaTo dArakaH kUTagrAho bhaviSyati / 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' adhArmiko yAvat duSpratyAnandA-duSparitoSyaH, pApakarmabhyo'parinivRtta ityrthH| 'eyakamme etatkarmA baJcanAdipApakarmayuktaH, 'subahupAvaM' subahu pAeM 'samanjiNittA' samaya-upArjitaM kRtvA 'kAlamAse kAlaM kiccA imIse' kAla 'tae NaM se.' ityaadi| 'tae Na' pazcAt 'se sagaDe dArae' vaha zakaTa dAraka 'aNNayA kayAI kisI eka samaya 'sayameva kUDaggAdattaM uvasaMpajittA NaM virissaI kapaTa se anya prANIyoM ko apane vaza meM karane kI kalA ko prApta karegA / 'tae NaM se sagaDe dArae kUDaggAhe bhavissaI' isaliye vaha zakaTa .dAraka kUTagrAha isa nAma se janatA meM prasiddha ho jAyagA 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' yaha adhArmika evaM duSpratyAnaMda hogaa| ise apane pApakarma se bhI aruci nahIM hogii| yaha sadA 'eyakamme' isI ThagavidyA meM nirantara kriyAzIla rahegA, ataH 'subahu pAvaM samanjiNittA 'tae NaM se0' tyA 'tae NaM pachI 'se sagaDe dArae' te 248 24 'aNNayA kayAI' 5 me samaya 'sayameva kUDaggAhattaM uvasaMpajjittA NaM viharissai ' alon prAsAne 45thI potAnA 12 42pAnI gAne prata 20 'tae NaM se sagaDe dArae kUDaggAhe bhavissai 28mA sthI te zaTa 24 'TayArDa' mA nAmayA natAmA prasiddha yo 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' te bhaDa! abhI bhane dupratyAnaMda thaze, tene pitAnA pApakarmamAM kaI vakhata paNa arUcI thaze nahi. te mezA 'eyakamme' vidhAmA niraMtara cyiA ratI raDaze tethI 'suvahu pAva Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam mAse kAlaM kRtvA'syAM 'rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe' ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikeSu nairayikatayA 'upavajihii' utpatsyate / 'saMsAro' saMsArAbhavAd bhavAntare bhramaNam 'taheva' tathaiva yathA prathame-prathamAdhyayane mRgAputrasya varNana iti bhaavH| 'jAva puDhavIsu' yAvat pRthivISu, atra yAvacchabdAt-sapAdiyAvat pRthivISu bhramaNaM bodhyam , tacca prathamAdhyayanasyaikaviMzatitamasUtrato vijJeyam / 'se gaM' sa khalu 'tao aNaMtaraM' tato'nantaraM 'ubaTTittA' uddhRtya=niHmRtya 'vArANasIe NayarIe' vArANasyAM nagaryAM macchattAe' matsyatayA 'uvavajihii' utpatsyate / ' se NaM tattha ' sa khalu tatra 'macche' matsyaH matsyadehadhArI, 'macchavadhiehiM ' matsyavadhikaiH matsyaghAtakaiH 'vahie' vadhitA vadhaM prAptaH-hata ityarthaH, 'tattheva' tatraiva 'vANArasIe NayarIe sehikulaMsi putattAe' vArANayAM nagaryAM zreSThikule putratayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati-utpasyate / 'vohi' bodhi kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe jeraiyattAe uvavajihii' yaha apanI pravRtti se malinatama aneka pApakoM ko upArjita kara Ayu ke antasamaya marakara isI ratnaprabhA pRthivI meM nArakI kI paryAya se utpanna hogA / isakA 'saMsAro taheva jAva puDhavIsu' paribhramaNa usI prakAra hogA-jisa prakAra prathama adhyayana meM mRgAputra kA prakaTa karane meM AyA hai-saMsArabhramaNa isakA mRgAputra ke samAna hI samajhanA / 'se NaM tao aNaMtaraM' pRthivIkAya Adi meM anekavAra paribhramaNa kara vahAM se nikalakara 'vANArasIe NayarIe' banArasa nagarI meM macchattAe uvavajihii' matsya kI paryAya se utpanna hogA / ' se NaM tattha macche macchavadhiehiM vahie' yaha usa paryAya meM macchImAroM dvArA mArA jAkara 'tattheva vANArasIe __NayarIe seTikulaMsi puttattAe' usI vANArasI nagarI meM kisI zreSThI ke samanjiNittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe uvavanjihii' te pAtAnI malinatama pravRttithI mane pA54ni pArita prazana AyuSyane atta samaye maraNa pAmIne ratnaprabhA pRthvImAM nArakInI paryAyathI utpanna yaza tanu saMsAro taheva jAva puDhavIsu, paribhrama mA pramANe yaza, 2 pramANe prathama adhyayanamAM mRgAputranuM varNana pragaTa karavAmAM AvyuM che-saMsArabhramaNa mRgAputr pramANe 4 sabha7 naye. 'se NaM tao aNaMtaraM'. pRthivIyi mAhima mane pA2 paribhrama 4zana tyAMthI nIjIna 'vANArasIe NayarIe' nArasa nagarImA macchattAe uvavajjihii matsyanI paryAyathA utpanna thaze. "se Na macche macchavadhiehiM vahie' te me paryAyamA bhanchImArIdvArA bhAryA naye pachIthI 'tattheva vANArasIe NayarIe sehikulaMsi puttattAe' me 2sI nagarImA joDa Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 vipAkazrute 'bujhiha' bhotsyate / idamatra bodhyam - sa khalu vArANasyAM nagayI zreSThikule samutpannaH san tatronmuktabAlabhAvastathArUpANAM sthavirANAmantike bodhiM bhotsyate= samyaktvaM lapsyate ityarthaH / ' pavvajjA' pravrajyA - pUrvokavat tasya pravrajyAgrahaNaM bodhyamityarthaH / ' tara gaM se kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe' tataH khalu sa kAlamAse kAlaM kRtvA saudharme kalpe devatvenotpatsyate / tato'nantaraM sa devazarIraM tyaktvA ' mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe yAni kulAni bhavanti ADhyAni teSAM khalu anyatamasmina kule putratayotpatsyate / 'sijjhihi 5' setsyati tatra siddho bhaviSyati / bhotsyate = kevalajJAnena sarve jJeyaM jJAsyati / mokSyati = sakalakarmavandhAd vimukto bhaviSyati / parinirvAsyati = pAramArthikasukhaM prApsyati / sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / 1 'Nikkhevo' nikSepo= nigamanaM samAptivAkyaM sa pUrvavad bodhyaH / tathAhi'evaM khalu jambU ! samaNeNaM bhAgatrayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM kula meM putrarUpa se 'paccAyAhi ' janma legA / bohi bujjJihira' vahAM jaba yaha bAlyabhAvase nikalakara javAna hogA taba tathArUpa sthaviroM ke samIpa dharma zravaNa kara samyaktva kI prApti karegA / 'pavvajjA' samyaktvaratna kI prApti hone ke bAda yaha phira bhAgavatI dIkSA ko dhAraNa kara apanI Ayu ke aMta meM usa paryAyakA parityAga karake 'sohamme kappe' saudharmakalpa meM devaparyAya se janma dhAraNa kara vahAM kI sthiti ko pUrNa bhogakara phira yaha vahAM se vyavakara 'mahAvidehe vAse sijjhihii 5 ' mahAvideha kSetra meM jo bhI Akhyakula hoMge unameM kisI eka ATyakula meM kI paryAya se utpanna hogA / dIkSA dhAraNa kara vaha siddha hogA / 'Nikkhevo' isa prakAra yaha ima adhyayana kA nikSepa-nigamanoDa zeDIyAnAM druNamAM putra35thI ' paccAyAhii ' 4nma tethe 'vohiM bujjhihii tyAM e jyAre khAlyabhAvathI nIkaLI karIne juvAnImAM Avaze tyAre tathArUpa sthavirAnI sabhIya dharma sAMlaNI urIne sabhyastvanI Adita 12 ' pavajjA' sabhyaitvaratnanI prApti thayA pachI te bhAgavatI dIkSAne dhAraNa karIne peAtAnI AyuSyanA a Mte te pryaayn| parityAga urIne 'sohamme kappe' saudharma upamA devaparyAyathI bhanbha dhArAya rIne tyAMnI sthitine yUrya logavI usane irAne tyAMthI nyavIne 'mahAvidehe vAse sijjhihii5' bhaDAviheDa kSetramAM ? a mAdaya-yU3 zreSTha Na ithe temAM ne sA ADhaya-pUrNa rIte sArUM kuLa haze ne kuLamAM putranI paryAyathI utpanna thaze. dIkSA dhAraNa karI te siddha thaze. putra 'Nikkhevo' mA pramANe yA adhyayanu nikSepa-nigamana-sabhApti-vA4ya hai. , 1 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 449 cautthassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte-tti bemi / ' asyAdhyayanasyaM samAptikAle zrI sudharmA svAmI jambusvAminaM prati kathayati-'evaM khalu' ityAdi / he: jambU ! evaM khalu zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM saMprAptena duHkhavipAkAnAM caturthasyAdhyayanasyAyamarthaH prajJapta iti bravImi yathA bhagavatA kathitaM tathaiva tvAM kathayAmi, na tu svabuddhayA kalpayitveti bhAvaH // mU0 14 // / iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pavizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-jaina-zAstrAcArya '-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla vrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaska. ndhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm zakaTa nAmakaM caturthamadhyayanaM sampUrNam // 1 / 4 // samAptivAkya hai / arthAt sudharmAsvAmI ne jambUsvAmI se kahA kihe jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne duHkhavipAka ke caturtha adhyayana kA yaha bhAva pratipAdita kiyA hai // bhAvArtha-zakaTa dAraka evaM sudarzanA jaba bAlyakAla kA parityAga kara yauvana avasthA ko prApta hoMge usa samaya zakaTa dAraka sudarzanA ke ubharate hue yauvana para mugdha hokara usake premajAla meM jJAna-dhyAna sabakucha visarjita karake usameM Asakta bana jAyagA / yauvana ke teja se camacamAtI huI sudarzanA bhI bhaginI ke sthAna meM isakI ardhAGginI ke pada ko suzobhita karane lgegii| usake sAtha yaha apanI yauvanalIlA kA anubhava karatA huA AnaMdamagna ho sabakucha bhUla jaaygaa| kUTagrAhatA-kapaTajAla meM prANiyoM ko phaMsAkara arthata sudhamAM svAmIe jammu svAmIne kahyuM ke--he jaMbU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe du:khavipAkanA cethA adhyayananA A bhAva pratipAdana karyA che. bhAvArtha- zakaTa dAraka ane sudarzane jyAre bAlaka jIvanane samaya re karI yovana avasthAne prApta thaze, te samaye zakaTa dAraka, sudarzanAnAM ubharAtA cauvana para mugdha thaIne tenI premajALamAM jJAna-dhyAna tamAma bhUlI jaIne te sudarzanAja thaI jaze, yauvananA tejathI camakatI sudarzana paNa bahenanA sthAne, tenI patnInA padane zobhAvaze, tenI sAthe te paNa pitAnI yauvanalIlAne anubhava karIne AnaMda mANata tamAma vAta bhUlI jaze. phUTagrAhatA-te kapaTajALamAM prANIone phasAvIne potAnuM Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 vipAkazrute apanA ullU sIdhA karanA hI zakaTa dAraka kA eka nizcita apanA kartavya hogA / isase yaha 'kUTagrAha, isa nAma se prasiddha hogA / yaha usa vidyA meM hI vizeSa niSNAta banakara yena-kena prakAreNa. isI adhArmika vRtti meM rata hokara sadA paravaMcanAdika jaise ghoratara pApakarmoM ke karane se jarA bhI nahIM hicaka khAyagA / isa prakAra yaha isa kukRtya se aneka pApakarmoM kA baMdhakara mara kara ratnaprabhA nAma kI prathama pRthivI ke naraka kA nArakI hogA / isake saMsArabhramaNa kI kathA ThIka prathama adhyayana meM varNita mRgAputra jaisI hI samajhanI cAhiye / kisI eka samaya yaha pRthivIkAya Adi ke bhramaNa ko samAptakara banArasa nagarI meM matsya kI paryAya se utpanna hokara machuoM dvArA mArA jAyagA, aura vahIM para kisI eka zreSThI ke yahA~ putra kA janma dhAraNa kara yuvAna hote hI sthaviroM ke samIpa dharma kA zravaNa karake bodhi 'samakita ' ko prApta karegA / pravrajyA lekara yaha marakara saudharma svarga meM utpanna hogaa| vahAM se cavakara mahAvideha meM kisI eka ATyakula meM janma dhAraNa kara siddhisthAna ko prApta kAma saraLa karavuM, eja zakaTa dArakanuM kanya thaze, te kAraNuthI phUTazAha' A nAmathI prasiddha thaze te e vidyAmAM kuzaLa khanIne dareka prakAre adharmoMmaya vRttimAM prasanna thaine hu MmezAM khIjAne ThagavuM tevA ghAratara pApakarmAM karavAmAM jarApaNa acakAze nahiM, A pramANe te A kRtyathI aneka pApakamerne baMdha karIne ratnaprabhA nAmanI prathama pRthivInA narakamAM nArakI thaze. tenA saMsArabhramaNanI kathA prathama adhyayanamAM kahelA mRgAputranA pramANe samajI levI, koi eka samaya e pRthivIkAya AdinAM bhramaNane samApta karI banArasa nagarImAM matsyanI paryAyathI utpanna thaIne macchImAro dvArA mAryAM jaze ane tyAM AgaLa kei eka zeThane ghera putra rUpathI janma dhAraNa karI yuvAna avasthA AvatAMja sthavirA pAsethI dharma sAMbhaLIne samakitane prApta karaze pravrajyA dIkSA laIne te mRtyu pAmyA pachI saudhama svarga mAM utpanna thaze tyAMthI cyavIne mahAvidehamAM keI eka sArA kuLamAM janma dhAraNa karI siddhisthAnane Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 451 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam karegA / sudharmAsvAmI jaMbUsvAmI se kahate haiM ki he jambU ! isa prakAra isa caturtha adhyayana kA zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne yaha bhAva prakaTa kiyA hai yahI maine tujhe kahA hai // sU0 14 // // iti zrI vipAkazrutakI vipAkacandrikA TIkA meM duHkhavipAka nAmaka prathamazrutaskandhameM 'zakaTa' nAmaka caturtha adhyayana kA hindIbhASAnuvAda sampUrNa // 1 // 4 // prApta karaze. sudharmA svAmI jaMbusvAmIne kahe che ke he jabU! A pramANe A cothA adhyayananA zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe je bhAva prakaTa karyA che, te sAla meM tabhane che. (sU0 14) dhati zrI vizrata sUtranI 'vipAkacandrikA' Aswi :vidhA nAmanA prathama zratadhamA 'zakaTa' nAmanA yAthA madhyayananI gujarAtI bhASAnuvAda saMpUrNa 1 5 4 che Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 vipAkazrute miyasamiddhA' RddhastimitasamRddhA, tatra RddhA nabhaHsparzibahuprAsAdaiH bahulapaurajanaizca vRddhimupagatA, stimitA = svacakraparacakrAdibhayarahitatvena sthirA, samRddhA= dhanadhAnyAdipUrNA 'vAhiM' vahiH tasyA nagaryA bahirbhAge 'caMdottaraNe ujjANe' candro caraNamudyAnaM, 'tattha' tatra 'seyabhadde jakkhe' zvetabhadro yakSa AsIt / 'tattha NaM kosaMbIe NayarIe' tatra khalu kauzAmbyAM nagayI 'sayANIyA NAma rAyA hotthA' zatAnIko nAma rAjA AsIt / sa kIdRza: ? ityAha- 'mahayAhimavaMta 0 ' mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAraH = dhairyagAmbhIryamaryAdAdiguNasampannaH, ityAdi / 'tassa NaM sayANiyassa' tasya khalu zatAnIkasya 'raSNo putte' rAjJaH putraH 'miyAafe devI attara udaye NAmaM kumAre hotthA' mRgAvatyA devyA AtmajaH udayano nAma kumAra AsIt / kIdRza: ? ityAha- ' ahINa 0 ' ahInaparipUrNapaJcendriyazarIraH, ahInaparipUrNapaJcendriyayuktazarIravAn, 'jAva savvaMga suMdaraMge' yAvat eka nagarI thI / jo 'riddhatthimiyasamiddhA' nabhastalasparzI prAsAdoM evaM bahula paurajanoM se vRddhigata thii| jisameM vasanevAlI janatA ko kisI bhI taraha se svacakra aura paracakra kA thoDAsA bhI bhaya nahIM thA / janatA yahAM kI sadA dhana-evaM dhAnya Adi se paripUrNa thI / 'vAhi cadottaraNe ujjANe' isa nagarI ke bAhara caMdrottaraNa nAma kA eka udyAna thA / 'seyabhadde jakkhe' usameM zvetabhadra nAmakA eka yakSa thA / 'tattha NaM kosaMbIe NayarIe sayANIe NAmaM rAyA hotthA' usI kauzAMbI nagarI meM zatAnIka nAma kA eka rAjA thA / 'mahayAhimavaMta 0 ' yaha dhairya, gAMbhIrya, evaM maryAdAdi anekaguNoM se saMpanna thA / ' tassa NaM sayANIyassa raNNA putte miyAvaIe devIe attae udayaNe NAmaM kumAre hotthA' usa zatAnIka rAjA kA putra jo mRgAvatI devI kI kukSi se utpanna huA thA so udyana nAma kA thA / 'ahINa jAva savvaMgamudaraMge' isakA zarIra ahIna evaM paripUrNa tI ? 'riddhatthimiyasamiddhA' AAzano sparza ure sevA thA-yA bhalo bhane ghaNIja vastIthI bharapUra hatI. te nagarImAM nivAsa karanArI prajAne svacakra ane paracakranA koi prakAre bhaya na hatA. tyAMnI prajA hamezAM dhana-dhAnya vaDe paripUrNa hatI. 'vAhiM caMdottaraNe ujjANe' te nagarInI mahAra caMdrottara nAmano me magIyA tI ' seyabhadde jakkhe ' temAM zvetaladra nAmano me yakSa to ' tattha NaM kosaMbIe yarIe syANIe NAmaM rAyA hotyA ' te zAmbhI nagarIyAM zatAnI nAmaneo 4 zabda ito, ' mahayAhimavaMta ' te dhairya, gAMlIrya, ane bharyAhi mane guNothI sapanna hata tassa NaM sayANIyassa raNNA putte miyAvaIe devIe attae udayaNe NAmaM kumAre hotyA' te zatAnI zannane bhRgAvatI hevInAM uharathI utpanna Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam 455 sarvAGgasundarAGgo 'se NaM juvarAyA hotthA' sa khalu yuvarAjo'bhUt / 'tassa NaM udayassa kumArassa paumAvaI. NAmaM devI hotthA' tasya khalu udayanasya kumArasya padmAvatI nAma devI AsIt / 'tassa NaM sayANIyassa raNo :somadatte NAmaM purohie hotthA' tatra khalu zatAnIkasya rAjJaH seAmadatto nAma purohita AsIt / kIdRzaH ?--'riuvveyajajuvveya0 4' Rgveda-yajurveda-sAmavedA-tharvaNavedakuzalaH, aMdhItasAGgopAGgavedavidyaH, ityAdi / 'tassa NaM somadattassa purohiyassa vasudatANAmaM bhAriyA hotthA' tasya khalu seAmadattasya purohitasya vasudattA nAma bhAryA''sIt / 'tassa NaM somadattassa putte vasudattAe attae vahassaidatte NAmaM dArie' tasya khalu somadattasya putra; vasudattAyA Atmajo bRhaspatidatto nAma dArako'bhavat 'ahINaM' ahInapratipUrNapaJcendriyazarIraH yAvat srvaanggsundraanggH||suu0 1 // pAMcoM hI indriyoM se yukta thA, ataH sarvAGasundara thaa| 'se NaM juvarAyA hotthA' ise rAjA ne yuvarAjapada para niyukta kara diyA thA / 'tassa paM. udayaNassa kumArassa paumAvaI NAmaM devI hotthA' usa udyana kumAra kI rAnI kA nAma padmAvatI thA / 'tassa NaM sayANIyassa raNNo somadatte NAmaM purohie hotthA' zatAnIka rAjA kA somadatta nAma kA eka purohita thaa| yaha 'riuvveya-jajubveya0 4' Rgaveda yajurveda, sAmaveda aura atharvarNa veda, ina cAroM vedoM evaM ina ke aMga aura upAMgoM kA jJAtA thA / 'tassa NaM somadattassa purohiyassa vasudattA NAmaM bhAriyA hotthA' isa loladatta purohita kI bhAryA kA nAma vasudattA thA / 'tassa NaM somadattassa putte vasudattAe attae vahassaidatte NAmaM dArae hotthA' isa somadatta kA putra evaM vasudattA kA Atmaja 'bRhaspatidatta' isa nAmakA eka putra thaa| thayeTo me putra utArnu nAma dhyana hetu. 'ahINa jAva sacagasuMdaraMge' zarIra ahIna arthAta pAMca iMdriyothI paripUrNa hatuM, mATe te sarvAMgasundara hatuM, 'se NaM juvarAyA hotthA' tane rAta yuvarA454 mAghedyaM tu tassa NaM udayaNassa kumArassa paumAvaI NAmaM devI hotthA' te dhyAna mAranI nu nAma padmAvatI Data. 'tassa NaM sayANIyassa raNNA somadatte NAmaM purohie hotthA ta zatAnI rAne somahatta nmn| me4 zaDita hatA. te 'riuvveyajajuvveya?' zve, yajurveda, sAmaveda, ane atharvaNa veda, e pramANe cAreya vede ane tenAM aMga- apAMgAnI, M2 to 'tassa NaM somadattassa purohiyassa vasudattA NAmaM bhAriyA hotthA' ta samitta purohitanI sIna nAma 'suhattA' tu tassa NaM somadattassa putte vasudattAe attae vahassaidatte NAmaM dArae hotthA' ta saubhattA putra bhane vasuttAno mAtma 'spatihatta' nAmanI me putra to 'ahINajAvasavvaMgasuMdaraMge' Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 456 . vipAkazrute // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosarie, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva jAva rAyamaggaM ogADhe taheva pAsai hatthI Ase purise, tersi majjhe erga purisaM pAsai, ciMtA taheva pucchai puvabhavaM bhagavaM / vAgarei ||suu02|| TIkA teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samayeNaM bhagavaM mahAvIre samosarie' tasmin kAle tasmin samaye bhagavAn mahAvIraH samavasRtaH kauzAmbyA nagaryAzcandrottaraNodyAne smaagtH| 'taheva pAsai hatthI Ase purise' tathaiva pazyati hastinaH azvAn purupAn 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva jAva rAyamaggaM ogADhe' 'tasmin kAle tasmin samaye bhagavAn gautamaH tathaiva-pUrvoktaprakAreNa yAvat bhikSArthamAjJAM gRhItvA kauzAmbInagaryA rAjamArgamavagAhA smaagtH| 'ahINa jAva sambaMgasuMdaraMge' yaha udyana kumAra kI taraha hI saundaryazAlI thA / isakA zarIra ahIna evaM paripUrNa pAMcoM indriyoM kI racanA se yukta thA ataH yaha savAMgasundara thA / / / sU0 1 // 'teNaM kAleNaM' ityaadi| 'teNaM kAleNaM' avasarpiNI kAla ke 'teNaM samaeNaM' cauthe AreM meM usa samaya 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNa bhagavAna mahAvIra mAmAtugrAma vicarate hue 'samosarie' kauzAMbI nagarI ke caMdrottaraNanAmaka udyAna meM Aye teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM. bhagavaM goyame taheva rAyamagaM ogADhe' usI samaya aura usI kAla meM bhagavAna gautama pUrvottarIti ke anusAra prabhu se bhikSATana kI AjJA prAptakara kauzAmbI nagarI ke te udayana kumAra jevo saudaryavAna hato. tenuM zarIra paripUrNa pAMca IdriyanI racanathI cuta eTale ke te sarvAMgasundara hatA. (sU0 1) 'taNaM kAleNaM' ityAdi.. _ 'teNaM kAleNaM' avapioll At 'teNaM samaeNaM' yAthA bhArAbhA te samaye 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNa sagavAna mahAvIra bhAbhAnuyAma viyaratA tha! 'samosarie' zamI nagInA yadIta nAmanA mAyAmA mA0yA-padhAryA teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva rAyamaggaM ogADhe te samaya mane te kalane viSe bhagavAna gautama pUrve kahelI rIti pramANe prabhu pAsethI bhikSA mATe javAnI AjJA prApta karIne kauzAmbI nagarInA rAjamArga para thaIne nIkaLyA tAra Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, brahaspatidattavarNanam . ..... 457 tathaiva-pUrvoktaprakAreNaiva tatra pazyati hastinaH azvAn puruSAn / 'tesiM majjhe egaM purisaM pAsaI teSAM madhye ekaM puruSaM pazyati / dRSTvA bhagavato gautamasya 'ciMtA' manasi saMkalpaH pUrvavat samudapadyata / 'taheva' tathaiva-pUrvavad bhagavatsamIpe samAgatya bhaikSaM pradarya,vanditvA namasyitvA gautamA bhagavantaM 'pucchai' pRcchati / 'bhagavaM tassa puvvabhavaM' bhagavAn tasya puruSasya pUrvabhavaM 'vAgarei' vyAkaroti-kathayati // 2 // // mUlam // evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse savvaobhadde NAmaM Nayare hotthA rAjamArga para A nikale 'taheva pAsai hatthI Ase purise.' jaisA pahile ke adhyayanoM meM prakaTa kiyA jA cukA hai-usI mAphika inhoM ne usa rAjamArga meM aneka hAthiyoM kA ghoDoM kA aura rAjapuruSoM kA vizAla samUha dekhA / aura sAtha meM 'tesiM majjhe egaM purisaM pAsai' unake bIca meM eka aisA puruSa dekhA jo una puruSoM dvArA vizeSa rUpa se tADita kara duHkhI kiyA jA rahA thA, jo apane isa jIvana meM hI narakAdhika vedanA ko bhoga rahA thaa| 'ciMtA taheva pucchai punvabhavaM bhagavaM vAgarei' isa prakAra usakI atyaMta dayanIya dazA kA nirIkSaNa kara bhagavAna gautama ke citta meM eka vizeSa prakAra kI vicAradhArA utpanna huii| vahAM se Ate hI unhoM ne prApta bhikSAnna prabhu ko dikhalAkara evaM vandanA aura namaskAra kara mArga meM ghaTita isa ghaTanA ke viSaya meM bhagavAna se puuchaa| bhagavAna usake pUrvabhava kA vRttAnta sunAne lge||| sU0 2 // pAsai hatthI Ase purise' vI zate paDasAnA adhyayanamA 4 chetepramANe tebho te rAjamArgamAM aneka hAthIonA, aneka ghoDAonA ane rAjapuruSanA vizAla samUhane nayA bhane sAthe sAthe tesiM majjhe egaM purisaM pAsai' tenA vaye me mevA puruSa je jene, upara jaNAvelA puruSe vizeSarUpathI mArIne duHkhI karatA hatA, potAnA merI mAM na24thI padhAre vahanAne legakI 2ho to. 'ciMtA taheva pucchai putvabhavaM, bhagavaM vAgarei' mA re tenI satyata 43yAna zAne joIne bhagavAna gautamanA cittamAM eka vizeSa prakAranI vicAradhArA utpanna thaI. tyAMthI pAchA AvatAM ja je bhikSA maLelI te temaNe prabhune batAvIne vaMdanA tathA namaskAra karIne rAjamArgamAM je jeelI ghaTanA te viSe bhagavAnane pUchyuM. bhagavAna tenA pUrvabhavane vRttAnta saMbhaLAvavA lAgyA (sU) 2) Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 vipAkazrute riddha0 tattha NaM savvaobhadde Nayare jiyasattU NAmaM rAyA hotthaa| tattha NaM jiyasattussa rapaNo mahesaradatte NAmaM purohie hotthA / riuvveya-jAva-athavvaNaveyakusale yAvi hotthaa| tae NaM se mahesaradatte purohie jiyasattussa rapaNo rajjavalavivaddhaNaTrayAe kallAkahiM egamegaM mAhaNadAragaM, egamegaM khattiyadAragaM, egamegaM vaissadAragaM, egamegaM suddadAragaM giNhAvei gihAvittA tersi jIvaMtagANaM ceva hiyauDae gilAvei, gihAvittA jiyasattussa raNo saMtihomaM karei / tae NaM se mahesaradatte purohie aTramIcauddasIsu duvera mAhaNakhattiyavaissasuddadArae, cauNhaM mAsANaM cattAri 2, chaNhaM mAsANaM aTTa 2, saMvaccharassa solasa 2, jAhe 2 vi ya NaM jiyasattU NaM rAyA paravaleNaM abhijujjai tAhe tAhe vi ya NaM se mahesaradatte purohie aTrasayaM mAhaNadAragANaM, aTThasayaM khattiyadAragANaM, asayaM vaissadAragANaM, aTrasayaM suddadAragANaM purisehiM giNhAvei, giNhAvittA tersi jIvaMtANaM ceva hiyauDiyAo giNhAvei, gipahAvittA jiyasattUssa raNo saMtihomaM karei, tae NaM se parabale khippAmeva viddhaMsei vA paDisehei vA // sU0 3 // . TIkA 'evaM khalu goyamA ! ityAdi / 'evaM khalu goyamA !' evaM khalu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'iheba jaMbUddIve dIve bhArahe vAse 'evaM khalu goyamA !' ityAdi / 'evaM khalu goyamA !' he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' avasarpiNI kAla ke cauthe Are meM 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse 'evaM khalu' tyAdi. 'evaM khalu goyamA gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' aksapilA . sanA yAthA bhArAbhA 'iheca jaMbUddIve dIve bhArahe vAse sabaobhadde NAmaM gayare Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ vi. TIkA, zru0 1, a0 5, brahaspatidattavarNanam 459 sabaobhade NAmaM Nayare hotthA' ihaiva atraiva jambUdvIpe dvIpe madhyajambUdvIpe bhArate va dakSiNArdhabharate sarvatobhadraM nAma nagaramAsIt 'riddha0' RddhastimitasamRddham / 'tattha NaM sabaobhadde Nayare jIyasattU NAmaM rAyA hotthA' tatra khalu sarvatobhadre nagare jitazatrurnAma rAjA babhUva / 'tassa NaM' tasya khalu 'jiyasattussa rano' jitazatroH rAjJaH 'mahesaradatte nAmaM purohie hotthA' mahezvaradatto nAma purohito'bhavata / kIdRzaH ? 'riuvveya-jAva-athavvaNaveyakusale yAvi hotthA' RgvedayajurvedasAmavedAtharvaNavedakuzalazcApyabhavat / 'tae NaM se mahesahadatte purohie' savvaobhadde NAmaM Nayare hotthA' isa jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM eka vaitADhya nAma kA parvata hai / gaMgA aura sindhu nAma kI do nadiyoM se vibhakta ho jAne ke kAraNa isa kSetra ke chaha khaMDa ho gaye haiN| unameM 5 mleccharakhaMDa evaM 1 AryakhaMDa hai| isI AryakhaMDa kA nAma dakSiNArdhabharata hai isa meM sarvatobhadra nAma kA eka nagara thA 'riddha0' isakI zobhA kozAMbI nagarI jaisI thI, arthAt-isameM bahuta UMce2 prAsAda ghane hue the / aneka jAti ke logoM kA yaha nivAsasthAna thA / yahAM vasane vAlI janatA ke liye kisI bhI prakAra kI bhIti nahIM thI / vaha dhana evaM dhAnyAdika se paripUrNa thA / 'tattha NaM savaobhadde Nayare jiyasattU NAmaM rAyA hotthA' 'tattha NaM jiyasuttassa raNNA mahesaradatte NAmaM purohie hotthA' usa samaya vahAM kA rAjA jitazatru thaa| isake eka purohita thA, jisakA nAma mahezvaradatta thA / riuvveya-jAvaathavvaNaveyakusale yAvi hotthA' yaha sAGgopAGga Rgveda se lekara atharvaNaveda taka 4 cAroM vedoM kA jJAtA thA / 'tae NaM se mahesaradatte purohie' yaha hotthA' sAmUdIpanA bharatakSetramA me vaitAdaya naamne| pati cha, // bhane siMdhu nAmanI be nadIothI vibhakta thavAne kAraNe te kSetranA cha khaMDa thaI gayA che, temAM 5 svecchakhaMDa ane 1 eka Arya khaMDa che, te AryakhaMDanuM nAma dakSiNAIbharata che. tamA sarvatosa nAmanu me nA2 hetu 'riddha0' tenI mA uii nagarI vA hatI. arthAt temAM ghaNA ja moTA-moTA mahela banelA hatA. aneka jAtinA mANasonuM te nivAsasthAna hatuM, tyAM rahenArI prajAne ke IpaNa prakAranI bhIti-bhaya na hato te dhana-dhAnyA4ithI paripUrNa tI. 'tatya NaM savaobhadde Nayare jiyasatta NAma rAyA hotyA' 'tattha NaM jiyasattassa raNo mahesaradatte NAmaM purohie hotyA' te samaye te nagarIno rAjA chatazatru hato. tene eka puhita hatuM, jenuM nAma bhava2tta tu riuvveyajAvaathavvaNaveyakusale yAvi hotthA' te sAMgopAMga vedhI sAna athaeva sudhAnA nyAravehonA nA2 to 'tae NaM se mahesa Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 . vipAkazrute tataH khalu sa mahezvaradattaH purohitaH 'jiyasattussa raNNo' jitazatro rAjJaH 'rajjavalavivaddhaNaTTayAe' rAjyabalavivardhanArthatAyai rAjyavaladdhayartham, atra svArthe tala pratyayaH 'kallAkalliM.' pratidinaM 'egamegaM mAhaNadAragaM' ekaikaM brAhmaNadArakam, 'egamegaM khattiyadAragaM' ekai kSatriyadArakam , ' egamegaM vaissadAragaM' ekai vaizyadArakam , "egamegaM sudAragaM' ekaikaM zUdradArakam 'giNhAvei' grAhayati gihAvittA' grAhayitvA teSAM 'jIvaMtayANaM ceva' jIvatAmeva 'hiyauDae' hRdayapuTakAn 'giNhAvei' grAhayati, "gihAvittA' grAhayitvA "jiyasattussa raNNo' jitazatro rAjhaH 'saMtihoma' 'zAntihoma-zAntyartha havanaM 'kareI' karoti / 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se mahesaradatte purohie' tataH khalu saH mahezvaradattaH purohitaH 'aTThamIcauddasIsu' aSTamIcaturdazyoH 'duve duve' dvau dvau mAhaNa-khatiya-vaissa-suidArae' brAhmaNa-kSatriya-vaizya-zudradArako-ekakasya mahezvaradatta purohita 'jiyasattussa raNNo jitazatru rAjA ke 'rajjabalavivaddhaNaTThayAe' rAjyabala kI vizeSa vRddhi ke liye 'kallAkalliM' pratidina "egamegaM mAhaNadAragaM' eka eka brahmaNa ke bAlaka ko 'egamegaM khattiyadAragaM' eka eka kSatriya ke bAlaka ko 'egamegaM vaissadAragaM' eka eka vaizya ke * bAlaka ko 'egamegaM suidAragaM' eka eka zudra ke bAlaka ko 'gihAveI' pakaDavAtA aura 'gilAvittA' pakaDavAkara 'tesiM jIvaMtagANaM veva hiyauDae giNhAvei' jIvita unake hRdayapuTa-hRdaya ke mAMsapiMDa ko nikalavA letA thaa| 'gihAvittA' nikalavAkara phira vaha usase 'jiyasattussa raNo' jitazatru rAjA kI 'saMtihoma' zAMti ke nimitta havana karei karatA thaa| 'tae NaM se mahesaradatte purohie' phira vaha mahezvaradatta purohita 'aTThamIcaudasIsu' aSTamI evaM caturdazI ke dina 'duve2 mAhaNakhattiyavaissasuddadArae' gdatte purohie' te bhavatta purohita 'jiyasatussa raNo' tizatru satanA 'rajjavalavivaddhaNadvayAe' janA vizeSa vRddhi bhATa 'kallAkalliM' pratihina 'egamegaM mAhaNadAragaM' se brAhmanAM mAne 'egamegaM' me me 'khattiyadAraga' kSatriyana pAne 'egamegaM' me se 'vaissadAraMga' vaizyanA ne 'egamegaM sudAragaM' me... zunA pAne 'giNhAvei ' 54Apato to 'gihAvittA' 5vIna 'tesi jIvaMtagANaM ceva hiyauDae gihAvei ' pita nAyaTa yanAM mAMsapiune dI bete hato, 'gihAvittA' hIne pachI te tenAthI 'jiyasattussa raNNA'tizatru lanI 'saMtihoma' zAMti nimitta vana kre| 32te to 'tae NaM se mahesaradatte purohie' bhane 21 te pachI te bhAvahatta Dita 'aTTamIcauddasIsu' ma bhane yozanA hivase 'duve2 mAhaNakhattiyavai HEALTH Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, brahaspatidattavarNanam varNasya dvau dvau bAlakau aSTAvityarthaH, grAhayati, grAhayitvA zAntihomaM karotIti bhAvaH / cauNhaM mAsANaM cattAri2' evaM caturNA mAsAnAM caturazcaturaH, 'chaNhaM mAsANaM aTTha'2 paNNAM mAsAnAmaSTASTa, saMvaccharassa solasa 2, saMvatsarasya SoDaza poDaza bAlakAn brAhmaNAdInAM catuNI varNAnAmekaikasya varNasya grAhayati, grAhayitvA teSAM vAlakAnAM hRdayapuTakAn grAhayitvA jitazatro rAjJaH zAntihoma karoti 'jAhe 2vi ya NaM' yadA yadApi ca khalu 'jiyasattUNaM rAyA paravaleNaM' jitazatruH khalu rAjA paravalena zatrusainyena 'abhijujjai' abhi. yujyate = Akramyate, 'tAhe2vi ya NaM' tadA tadApi ca khalu se mahesaradatte purohie' mahezvaradattaH purohitaH 'aTThasayaM' aSTazatam-aSTottarazatamityarthaH, evamagre'pi vodhyam / 'mAhaNa dAragANaM' brAhmaNadArakANAm , 'aTThasayaM khattiyadAragANaM' aSTazataM kSatriyadArakANAm , 'aTThasayaM vaissa dAragANaM' do do brAhmaNa, kSatriya vaizya evaM zUdra ke bAlakoM ko pakaDavA letA aura pakaDavA kara unake hRdaya ke mAMsapiMDa se rAjA kI zAMti ke nimitta havana karatA thA / 'cauNhaM mAsANaM cattAri cattAri chaNhaM mAsANaM aTTa2' isI prakAra cAra mahinoM ke 4-4, chaha mAsa ke8-8 "saMvaccharassa' eka sAla ke 'solasa2' solaha solaha bAlakoM ko pakaDavA liyA karatA, aura unakA hRdaya nikAla kara usase jitazanna rAjA kI zAMti ke nimitta havana kiyA karatA thaa| 'jAhera vi ya NaM' jaba 2 bhI 'jiyasattU NaM rAyA' jitazatru rAjA 'paravaleNaM abhijujjai' parabbala-zatrusainya se Akranda hotA 'tAhe 2 vi ya NaM' taba 2 sI se mahesaradale purohie' vaha mahezvara datta purohita 'aTThasayaM mAhaNadAragANaM aTThasayaM khattiyadAragANaM aTThasaya vaissadAragANaM aTThasayaM suddadAragANaM purisehiM giNhAveI' 108 brAhmaNoM ke ssasuddadArae' re meM prAhmaNa, kSatriya, vaizya bhane zUdanA pANIne 54vato bhane tenAiyana bhAMsapi343 rAnI Aila bhoTa vana rato to 'cauNhaM mAsANaM cittAri cattAri, chaNhaM mAsANaM aTTha 2' te pramANe yA2 mahinAnA 4-4 yA2-yA2, cha bhAsanA 8-8 24 28 'saMvaccharassa' me varSa bhATe sAja-soja yAne pakaDAvate ane tenuM hRdaya kADhIne jItazatru rAjAnI zAMtinimitte havana karyA karato Dato. 'jAhe 2 vi ya NaM' nyAre nyAre pANu jiyasattU NaM rAyA' zatru zakata 'paravaleNaM abhijujjaI' 525-zatrusainyathI mAta thato 'tAhe2 vi ya NaM' tyA. tyA pAra se mahesaradatta pusahie' te bhADezvarahatta purohita 'aTThasayaM mAhaNadAragANaM aTThasayaM khattiyadAragANaM aTThasayaM vaissadAragANaM, aTThasaMyaM sudadAragANaM purisehiM giNhAvei' 108 mese. bhaa| brAhmaNAnAM jAne, 108 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 vipAkazrute aSTazataM vaizyadArakANAm , 'aTThasayaM suddadAragANaM' aSTazataM zUdradArakANAM 'purisehi giNhAveI' puruSaiH-rAjapuruSaihiyati, 'gihAvittA tersi' grAhayitvA teSAM 'jIvaMtagANaM ceva' jIvatAmeva 'hiyauDiyAo' hRdayapuTikAH 'giNhAveI' grAhayati, gihAvittA jiyasattussa raNNo saMtihomaM karei' grAhayitvA jitazatro rAjJaH zAntihomaM karoti / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'paravale' paravala zatrusainyaM 'khippAmeva' kSiprameva 'viddhaM sei vA' vidhvaMsayati-nAzayati 'paDisehei vA' pratiSedhayati-nivartayati // mU0 3 // bAlakoM ko, 108 kSatriyoM ke bAlakoM ko, 108 vaizyoM ke bAlakoM ko, aura zUdroM ke 108 bAlakoM ko rAjapuruSoM dvArA pakaDavA letA aura 'gihAvittA tesiM jIvaMtagANaM ceva hiyauDiyAo giNhAvei, gihAvittA jiyasattussa raNo saMtihomaM karei pakaDavAkara unakA hRdyapuTa nikalavAtA, nikalavAkara usase jitazatru rAjA kI zAMti kI kAmanA se zAMtihoma karatA 'tae NaM se paravale khippAmeva viddhaMsei vA paDisehei vA isa prakAra vaha purohita parasainya kA zIghra hI vinAza karadetA aura kitaneka sainikoM ko khadeDa detA thaa| bhAvArtha- he gautama ! isa jaMbUdvIpasthita bharatakhaNDa meM eka vizAla nagara thA / jo sarvaprakAra se samRddha evaM dhanadhAnyAdi se pUrNa harA-bharA thaa| isa meM janatA ke mukha para sadA AnaMda chAyA huA rahatA thaa| koI kisI bhI prakAra se duHkhI nahIM thA / sarvatobhadra isa nagara kA nAma thaa| yahAM kA rAjA jitazatru thA / isa kA eka purohita thA / jo vedavidyA meM pUrNarUpa se niSNAta thaa| mahezvaradatta kSatriyanAM bALakone, 108 vaizyanAM bALakone, 108 zUdronA bALake ne rAjapuruSa dvArA 54.pata bhane 'gihAvittA tersi jIvanagANaM ceva hiyauDiyAo giNhAvei, gihAvittA jiyasattussa raNNo saMtihomaM karei' 54AvAna tenAyapiune pAveto. 4DhApAna tenA 43 hitazatru 20nI zAMtinA manAthI ma ra 'tae NaM se paravale khippAmeva viddhaMsei, vA paDisehei vA te pramANe meM puDita pshenyne| tarata ja nAza karI dete ane keTalAka sainyane bhagADI ApatA hatA. bhAvArtha - he gautama! A jaMbUDhIpasthita bharatakhaMDamAM eka vizAla nagara hatuM, te sarva prakArathI samRddha ane dhana-dhAnyAdikathI paripUrNa-bhareluM hatuM. te nagaranI prajAnA sukhapara hamezAM AnaMda varatate hate, koIpaNa prakAranuM tyAM duHkha na hatuM, te nagaranuM nAma sarvatobhadra hatuM, tenA rAja jitazatru hatA, tene eka Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, brahaspatidattavarNanam isa nAma se yaha janatA meM prasiddha thA / vedavihita hiMsA ko yaha hiMsA nahIM mAnatA thA isI liye yaha apane rAjA kI zAMti ke nimitta naramedhayajJa jaisA adharma kRtya kiyA karatA thaa| usake liye yaha nagaranivAsI cAroM vargoM ke baccoM ko rAjapuruSoM se pakaDavAtA aura unake jinde-jIte huoM kA hRdaya-kalejA ko nikalavA kara unakI usameM AhutiyAM detA thA / nareza ke Upara anya nareza AkramaNa na kara sakeM yahI yajJa ke karane kA isakA eka pradhAna uddeza thA / isa yajJa kI pUrti ke liye yaha itanA bhayaMkara se bhayaMkara anartha karane meM thoDAsA bhI saMkoca nahIM karatA / yaha purohita ke rUpa meM eka pizAca thA / mAnava ke rUpa meM dAnava thA / nirdayatA sadA isake hRdaya meM rahA karatI thii| dayA isake hRdaya meM nahIM thii| yaha aSTamI aura caturdazI jaise pavitra parvo para bhI apane pApakarmoM se nahIM haTatA thA / yaha ina dinoM ko bhI ukta saMkhyA meM caturvarNa ke bAlakoM ko pakaDavA2 kara unake sukumAra hRdayoM kI AhutiyAM agni meM diyA karatA thA / jaba2 jyoM2 jitazatru rAjA para parasainya kA AkramaNa hotA taba2 tyoM2 yaha adharma kA puMja mahezvaradatta ukta saMkhyA meM brAhmaNa Adi ke prANapyAre putroM ko pakaDavAkara unake purohita hatA te vedavidyAmAM paripUrNa-niSNAta hatuM, ane mANasomAM te mahezvarada A nAmathI prasiddha hatuM, vedavihita-vedamAM pratipAdana karelI hiMsAne te hiMsa mAnata nahi eTale te pitAnA rAjAnI zAMtinA nimitte narameghayajJa jevuM mahA adharma kRtya karyA karatuM hatuM. te mATe te nagaranA nivAsI cAreya varNonAM bALakane rAjapurudvArA pakaDAvate, ane te jIvatAM baccAMonAM hRdaya-kALajAne kaDhAvIne tenI AhutIo Apato hata; pitAnA rAjA para bIjA-kaI rAjAo AkramaNa na karI zake, eja phakta yajJa karavAne uddeza hatuM, te yajJanI pUrti mATe te AvuM bhayaMkarathI paNa bhayaMkara anartha karma karavAmAM thaDe paNa saMkeca karato nahi, e purohitanA rUpamAM eka pizAca hato. mAnavanA rUpamAM dAnava-asura hato. hamezAM tenA hRdayamAM nirdayatA rahyAja karatI hatI. tenA hRdayamAM dayA na hatI. AThama ane caudaza jevA pavitra parvomAM paNa pitAnA pApathI haThate nahi. te divasomAM paNa e purohita cAra varNanA upara kahayA pramANenI saMkhyAmAM bALakane pakaDAvIne tenAM sukemala hRdaya-kalejAMnI AhutIo agnimAM dIdhA karate hato. jyAre jyAre jitazatru rAjavIna upara pasanyanuM AkramaNa thatuM tyAre tyAre te adharmanI rAzi-Dhagale mahezvaradatta upara kahelI saMkhyAmAM brAhmaNa AdinAM prANapyArA putrane pakaDAvI tenA Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 vipAkazrute // mUlam // __ tae NaM se mahesaradatte purohie eyakamme 4 subahu pAvaM samajiNicA tIsaM vAsasayAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA paMcamAe puDhavIe ukkoseNaM sattarasasAgarovamadiiesu Neraiesu neraiyattAe uvvnnnne| se NaM tAo aNaMtaraM ubahittA iheva kosaMbIe NayarIe somadattassa purohiyassa vasudattAe bhAriyAe puttattAe uvavaNe / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro Nivatte egArase divase, saMpatte vArasAhe, imaM eyArUvaM NAmadhija kareMti-jamhA NaM anhaM ime dArae somadattassa putte vasudattAe attae, tamhA NaM hou NaM amhaM dAraai vahassai. datte NAme NaM / tae NaM se bahassaidatte dArae paMcadhAIpariggahie jAva parivaDDhai / tae NaM se vahassaidatte dArae, ummukavAlabhAve jovaNagamaNupatte viNNAyapariNayamete hotthaa| seNaM udayaNassa kumArassa piyavAlavayaMsae yAvi hotthaa| sahajAyae sahavaDhiyae sahapaMsukIliyae // sU0 4 // TIkA 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se mahesaradatte purohie' tataH khalu . kalejoM ko homa meM jhoMkA karatA / yaha haiM isa purohita kI nirdayatA kA namUnA / isa prakAra yaha kitaneka zatrusainya ko yajJa ke prabhAva se naSTa kara detA, tathA kitaneka ko pAsa meM hI nahIM Ane detA-dUra se hI unheM khadeDa diyA karatA thA / // sU0 3 // 'tae NaM se' ityAdi / kALajAone hema karavAnA muDamAM dhakelI deto. A che puhitanI nirdayatAne namune. A pramANe te keTalAka zatruonA sainyane yajJanA prabhAvathI nAza karI de; tathA keTalAkane te najIkamAM AvavA deto nahi. ane dUrathI bhagADI dete hato. (sU) 3) 'tae NaM se pratyAhi. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 5, bRhaspatidatta varNanam - 465 sa mahezvaradattaH purohitaH 'eyakamme 4 etatkarmakArI - 'subahu pApaM, 'jAva samajjiNittA' yAvat samaya = samupAye 'tIsaM vAsasayAI' triMzadvarSazatAni 'paramAuM' paramAyuH, utkRSTamAyuSyaM 'pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' pAlayitvA ' kAlamAse kAlaM kRtvA 'paMcamAe puDhavIe ' paJcamyAM pRthivyAM dhUmaprabhAyAM 'ukose' utkarSeNa 'sattarasasAgarobamadriiesa neraiesa' saptadazasAgaropamasthiti-' keSu nairayikeSu 'neraiyattAeM' nairayikatayA 'uvavaNNe' upapannaH / ' se NaM tAo' sa khalu tasyAH pRthivyA 'anaMtaraM' anantaram 'uccaTTittA' udvRtya 'iheva'' sex 'kosaMbIe nayarIe' kauzAmbyAM nagayA 'somadattassa purohiyassa vasudattAebhAriyA puttatAe ubavaNNe' 'somadattasya purohitasya vasudattAyA bhAryAyAH putratayotpannaH / 'tara NaM tassa dAragassa ammApiyaro' tataH khalu tasya dAraka 'tae NaM' isa prakAra ' se mahesaradatte purohie ' yaha mahezvaradatta purohita ki 'ekamme4' jisa kA pratidina kA yahI nirdaya karma thA / : 'subahu pAvakammaM samajjiNittA' ghorAtighora pApakarmoM kA saMcaya kara 'tIsaM vAsasayAI' tIna hajAra 3000 varSa kI 'paramAuM pAlittA' utkRSTa Ayu ko bhogakara 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara para mara kara 'paMcamAe puDhavIe' dhUmaprabhAnAmaka pAMcavIM pRthivI meM 'sattarasasAgarovamaTThiiesu' 'neraiesu' utkRSTa 17 sAgara kI sthitivAle naraka meM 'neraiyattAe' : nArakIpane se 'uaaNe' utpanna huA / 'se NaM tAo anaMtaraM ubvahittA sta kovIe yarI' vahAM kI pUrNa sthiti ko bhoganeke anaMtara hI yaha vahAM se nikalakara isI bharatakSetra kI kauzAmbI nagarI meM somadattassa purohiMyassa vasudattAe mAriyA puttatAe uvavanne' somadatta purohita kI vasudattA nAmakI bhAryA se putrarUpa meM utpanna huA hai 'tae NaM 'tae NaM' yA prabhArI 'se mahesaradatte purohie' te mahezvaradatta purohita hai.. 'eyakamme 4' nenuM bhezAMnu me nirdaya urbha tu' 'subahu pAtrakammaM samajjiNittA' ane4 ghorAtighora pApa bhenA saMyaya ne 'tIsaM vAsasayAI' - Dalara 3000 varSAnI 'paramAuM pAlittA' utkRSTa AyuSyane logavIne 'kAlamAse kAlaM kiccA '. bhRtyunA samaye bharaNu pAbhIne 'paMcamAe puDhavIe' dhUmaprabhA nAmanI pRthvImA 'sattarasasAgarovamasi neraiesa' utkRSTa 17 sattara sAgaranI sthitivAjA narambhAM neraiyattAe ' nArIpaNAthI ' uvatrapaNe ' utpanna thayo, 'se NaM tAo anaMtaraM unhattA iheva kosaMbIe NayarIe ' tyAMnI sthiti pUrI logavIne pachI te tyAMthI nAGajIne mA bharatakSetranI azAMNI nagarImA 'somadattassa purohiyassa vasudattAe bhAriyAe puttattAe uvavanne' somahata purohitanI vasuhattA nAmanI patnIthI putra3ye 4 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 vipAkazrute // mUlam // tae NaM se mahesaradatte purohie eyakamme 4 subahu pAvaM samajiNicA tIsaM vAsasayAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA paMcamAe puDhavIe ukkoseNaM sattarasasAgarovamadiiesu Neraiesu neraiyattAe uvavaNe / se NaM tAo aNaMtaraM uccadvittA iheva kosaMbIe NayarIe somadattassa purohiyassa vasudattAe bhAriyAe puttattAe uvavaNe / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro Nivatte egArase divase, saMpatte vArasAhe, imaM eyArUvaM NAmadhijjaM kareMti-jamhA NaM ahaM ime dArae somadattassa putte vasudattAe attae, tamhA NaM hou NaM amhaM dAraai vahassaidatte NAme NaM / tae NaM se vahassaidatte dArae paMcadhAIpariggahie jAva parivaDDhai / tae NaM se vahassaidatte dArae. ummukavAlabhAve jovaNagamaNupatte viNNAyapariNayamete hotthaa| seNaM udayaNassa kumArassa piyavAlavayaMsae yAvi hotthaa| sahajAyae sahavaDhiyae sahapaMsukIliyae // sU0 4 // TIkA 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se mahesaradatte purohie' tataH khalu . kalejoM ko homa meM jhoMkA karatA / yaha haiM isa purohita kI nirdayatA kA namUnA / isa prakAra yaha kitaneka zatrusainya ko yajJa ke prabhAva se naSTa kara detA, tathA kitaneka ko pAsa meM hI nahIM Ane detA-dUra se hI unheM khadeDa diyA karatA thA / // sU0 3 // 'tae NaM se' ityAdi / kALajAone homa karavAnA muDamAM dhakelI deto. A che parahitanI nirdayatAne namune. A pramANe te keTalAka zatruonA sainyane yajJanA prabhAvathI nAza karI dete; tathA keTalAkane te najIkamAM AvavA deto nahi. ane dUrathI bhagADI dete hato. (sU0 3) 'tae NaM se' tyA. Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a05, bRhaspatidattavarNanam - 465 sa mahezvaradattaH purohitaH 'eyakamme 41 etatkarmakArI - 'subahu pApaM, 'jAva samajjiNittA' yAvat samaya = samupAye' 'tIsaM vAsasayAI' triMzadvarSazatAni 'paramAuM' paramAyuH, utkRSTamAyuSyaM 'pAlitA kAlamAse kAlaM kiyA' pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA 'paMcamAe puDhavIe' paJcamyAM pRthivyAM dhUmaprabhAyAM 'ukkoseNaM' utkarSeNa 'sattarasasAgarovamaTThiesa neraiesa' saptadazasAgaropamasthitikeSu nairayikeSu 'neraiyattAe' nairayikatayA 'ubavaNNe' upapannaH / ' se NaM tAo' sa khalu tasyAH pRthivyA 'anaMtaraM' anantaram 'uvvaTTittA' udvRtya 'iheva' ihaiva 'kosaMbIe nayarIe' kauzAmbyAM nagayA 'somadattassa puroDiyamsa vasudattAe bhAriyA puttAe ubavaNNe' 'somadattasya purohitasya vasudattAyA bhAryAyAH putrotpannaH / ' tara NaM tassa dAragassa ammApiyaro' tataH khalu tasya dAraka 'tara NaM' isa prakAra ' se mahesaradatte purohie' yaha mahezvaradatta purohita ki 'ekamme4' jisa kA pratidina kA yahI nirdaya karma thA / 'subahu pAvakammaM samajjiNittA' ghorAtighora pApakarmoM kA saMcaya kara 'tIsaM vAsasayAI' tIna hajAra 3000 varSa kI 'paramAuM pAlitA' utkRSTa Ayu ko bhogakara 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara para mara kara 'paMcamAe puDhavIe' dhUmaprabhAnAmaka pAMcavIM pRthivI meM 'satarasasAgarovamahiiesa' 'neraiesa' utkRSTa 17 sAgara kI sthitivAle naraka meM 'neriyttaae'| 'nArIpane se 'uvaNe' utpanna huA / 'se NaM tAo anaMtaraM uccaTTittA sta aliate raar' vahAM kI pUrNa sthiti ko bhoganeke anaMtara hI yaha vahAM se nikalakara isI bharatakSetra kI kauzAmbI nagarI meM somadattassa purohiyassa vasudattAe bhAriyAe puttatAe uvavanne' somadatta purohita kI vasudattA nAmakI bhAryA se putrarUpa meM utpanna huA haiM ' tae NaM " 'tae NaM' A prabhANe 'se mahesaradatte purohie' te mahezvarahatta purohita haiM. 'eyakamme 4' netuM ibhezAMnuM yoga niHya bha tu' 'subahu pAtrakammaM samajjiNittA' maneU dhArAtighora pApa bhenA saMyaya arIne 'tIsaM' vAsasayAI' zu Dalara 3000 varSAnI 'paramAuM pAlittA' utkRSTa AyuSyane logavIne ' kAlamAse kAlaM kiccA mRtyunA samaye maraNa bhAbhIne 'paMcamAe puDhavIe' dhUmaalA nAmanI pRthvImA 'sattarasasAgarovamaTThiesa neraiesa' sRSTa 17 sattara sAgaranI sthitivAjA narabha 'neraiyattAe ' nAraDIyAthI ' ubavaNNe ' atyanta thathe!, "se NaM tAo anaMtaraM uttA va kovIe NayarIe ' tyAMnI sthiti pUrI logavIne pachI te tyAMthI nAGajAne A. bharatakSetranI azAMNI nagarImA 'somadattassa purohiyassa vasudattAe bhAriyAe : puttatAe uvavanne' somahata purohitanI vasuhattA nAmanI patnIthI putra3ye Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 vipAkazrute sya ambApitarau 'nite egArase divase' nivRtte ekAdaze divase 'saMpatta bArasAhe' samprApte dvAdazAhe - dvAdaze divase 'imaM eyAvaM' idametadrUpaM vakSyamANaM 'nAmaghejja' nAmadheyaM 'kareMti' kurutaH, 'jamhA NaM' yasmAt khalu 'amhaM asmAkaM 'ime dArae somadattassa putte vasudattAe attara' ayaM dArakaH somadattasya putra; vasudattAyA Atmajo'sti ' tamhA NaM' tasmAt khalu 'hou NaM' bhavatu khalu 'amhaM dArae' asmAkaM dArakaH 'bahassaida te nAmeNaM' bRhaspatidatto nAmnA / 'tae NaM se vaha saida te dArae' tataH khalu sa bRhaspatidatto dArakaH 'paMcadhAI - parigahie' paJcadhAtrI parigRhItaH =paJcadhAtrI parirakSitaH 'jAva parivaDhaI' yAvatpavirdhate / 'tae NaM se bahassaidatte dArae' tataH khalu sa bRhaspatidatto dArakaH'ummukavA bhAve' unmuktabAlabhAvaH = nivRttabAlyAvasthaH 'jonvaMNagamaNupatte' yauvanakamanuprAptaH = tAruNyaM prAptaH viSNAyapariNayamette' vijJAtapariNatamAtraH = pravardhamAnatassa dAragassa ammApayaro pinvane egArase divase' jaba isakI prasUti ke 11 dina vyatIta ho cuke tapa isake mAtA-pitA ne 'saMpatte bArasAhe 12 dina prAraMbha hote hI 'imaM eyArUvaM NAmadhijjaM kareMti' isa kA isa rUpa se nAmasaMskAra kiyA- 'jamhA NaM' ki 'am ime dArae somadattassa pute vasudattAe attara' yahU hamArA bAlaka mujha somadatta kA putra hai aura vasudattA kI kukSi se utpanna huA hai 'tamhA NaM' isaliye 'hou NaM ahaM dAra va smadatta NAmeNaM' hamArA yaha bAlaka 'bRhaspatidatta' isa nAma se prasiddha hove 'tara NaM se vahassaidatte dArae paMcadhAIpariggahie jAva parivadaDhai' 'bRhaspatidatta' isa nAma se saMskArita yaha bAlaka pAMca dhAyamAtAoM dvArA surakSita hotA huA AnaMda se bar3hane lagA / ' tae NaM se vahassaitte dArae ummukkavAlabhAve jonvaNagamaNupatte viSNAya pariNayamette utyanna thayo che. 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro Nivvatte egArase divase jyAre tenA janmanAM agImAra 11 divasa vItI gayA, tyAre tenA mAtApitAe saMpate vArasA' 12 mAramA hivasanA prAraMbha thatAM ? ' imaM eyArUvaM NAmadhijjaM kareMti' tenu se prabhA nAma sas42 yu' ' jamhA NaM ' ' ahaM ime dArae somadattassa putte vamudattAe attae' mA amAro jAjau bhArI somahattaneo putra he ane vasudRttAnI garla thI utpanna thayo che. 'tamhA NaM' bheTalA bhATe ' hou NaM amhaM dArae vahassaitte NAmeNaM' amAro me mA "mRhaspatihatta" mA nAbhathI asiddha thA. 'tae NaM se vahassaite dArae paMcadhAIparigahie jAva pariva "bRhaspatidatta' A nAmathI saMskAra pAmele A bALaka pAMca dhAyamAtAo dvArA rakSaNa bhAbhIne sAnaMdRthI vadhavA sAbhyeo 'tae NaM se vahassaidate dArae ummukavAlabhASe , Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam 467 vijJAnavAn , 'hotyA' abhUda / 'se NaM udayaNassa chamArassA sa khalu udayanasya kumArasya-jitazatroyuvarAjasya 'piyavAlavayaMsae yAvi hotyA' piyvaalvysykthaapybhvt-miymitrmbhuut| kIrazaH ? 'sahajAyae' sahajAtakA samAnakAle samutpannaH 'sahavADhiyae' sahavarddhitakA saheva vRddhi prAptaH, 'sahapaMsukIliyae' sahapAMzukrIDitakAmsahaiva kRtabAlakrIDaH // 0 4 // hotyA' jaba yaha bRhaspatidatta dAraka vAlvAvasthA ko ulaMghana kara yovana avasthA ko prApta ho cukA evaM usako yovana avasthA prApta hone kA jJAna hogayA taya 'seNaM udayaNassa kumArassa piyavAlavayaMsae yAvi hotthA' isakI mitratA zatAnoka rAjA ke yuvarAja putra udayana kumAra ke sAtha huI / mitratA kA kAraNa yaha thA ki 'sahajAyae' ye donoM sAtha hI janme the, 'sahavaDDhiyae' sAtha hI baDhe hue the, 'sahapasukIliyae' aura sAtha hI ye donoM milakara bAlakrIDA kiyA karate the / bhAvArtha-isa prakAra isa mahezvaradatta purohita ne ki jisakA rAtadina kA yajJa karanA hI eka kartavya thA-apane kukRtyoM se aneka ghorAtighora pApakoM ko arjita karake apanI 3000 varSa kI Ayu ko samApta kara diyA / hiMsAmaya duSkRtyo ne isa kI mAnasika dhArA ko kupathagAminI banAkara naraka kA adhikArI banAne yogya pApakarmoM kA baMdhaka banA diyaa| yaha jaya marA tapa apane kRta pApakarmoM ke azubhatama phala ko bhogane ke liye paMcama pRthivI-pAMcaveM 17 sAgara kI utkRSTa-sthitivAle naraka meM nArakI kI paryAya meM utpanna huaa| vahAM kI sarva prakAra kI bhayaMkara vedanA ko bhogate2 isane vahAM kI jovaNagamaNupatte viNNAyapariNayamene hotthA' lyAre te spatihata 4 mA avasthA pUrI karIne yauvana avasthAne prApta thaye arthAta tene yovana avasthA prApta thayAnu jJAna 25 gayu tyAre 'se NaM udayaNassa kumArassa piyavAlavayaMsae yAvihotyA' tenI mitratA zatAnIka rAjAnA yuvarAja putra udayana kumAranI sAthe thaI. mitratAnuM 412 setu :-'sahajAyae' se ganna sAtha-sA yA tA. 'sahavaDiyae' sAye sAye moTA yayA tA. 'sahapaMsukIliyae' bhane saathaiH| -2 manAne mAhI karatA hatA bhAvArtha-A pramANe te mahezvaradatta parahita ke jene rAtrI-divama yajJa kara eja eka kartavya hatuM, te potAnA muMDAthI aneka gherAtighora pApakarmona meLavIne pitAnI 3000 traNa hajAra varSanI AyuSyane pUrI karI dIdhI. jayAre te maraNa pAmyuM tyAre pitAnAM karelAM pApakarmonA azubhatama phaLane bhegAvavA mATe pAMcamI pRvIpAMcamuM naraka, jenI sattara 17 sAgaranI utkRSTa sthiti che te narakamAM nakInI paryAyathI utpanna thayA. tyAMnI sarva prakAranI bhayaMkara vedanAne bhegavate gAte tyAMnI thai Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 / vipAkazrute - / // mUlam // ___tae NaM se sayANIe rAyA aNNayA kayAiM kAlaghammuNA sNjutte| tae NaM se udayaNe kumAre bahuhiM rAIsara-jAvasatthavAhappabhiihiM saddhiM saMparibuDe, royamANe kaMdamANe vilavamANe sayANIyassa raNo mahayA iDhisakArasamudaeNaM NIharaNaM karei, karittA bahuiM loiyAiM mayakiccAI karei // sU0 5 // TIkA 'tae NaM se ityAdi / 'tae NaM se sayANIe rAyA aNNayA kayAI' apanI 17 sAgara kI sthiti pUrNa kI, aura vahAM se nikala kara bharatakSetrasthita kauzAMbI nagarI meM somadatta purohita kI bhAryA vasudattA kI kukSi se putrarUpa meM utpanna huA / isa ke janma ke 11 dina jaba nikala cuke taba mAtA-pitA ne 12 veM dina isakA nAma bRhaspatidatta rkkhaa| bRhaspatidatta pAMca dhAyamAtAoM kI dekha-rekha meM pala posa kara baDA hone lagA / bAlyAvasthA se isane yauvana avasthA ko pAyA, tatsambandhI jJAna bhI isakA vikasita hone lgaa| dhIre2 isakI dostI zatAnIka rAjA ke yuvarAja kumAra udayana ke sAtha hogaI / ye donoM sAtha hI janme the, sAtha hI baDhe hue the aura sAtha2 hI ina donoM ne mila-jula kara bAlakrIDAe~ bhI kI thiiN| stU0 4 // 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' isake anantara 'se sayANIe rAyA' vaha zatAnIka sAgaranI sthiti pUrI karIne tyAMthI nIkaLIne bharatakSetramAM rahelI kauzAmbI nagarImAM somadatta purohitanI strI vasudattAnA udarathI putrarUpamAM utpanna thaye, tenAM janmanAM agIAra 11 divasa pUrA thatAM pachI 12 bAramA divase tenA mAtA-pitAe tenuM bRhaspatidatta nAma rAkhyuM. bRhaspatidatta pAMca dhAyamAtAonI dekharekhamAM pAlanapoSaNa pAmI meTa thavA lAge, bAla avasthA pUrI karIne te yauvanAvasthAne prApta thaye. yauvana avasthA sambandhI tenuM jJAna paNa vikasita thavA lAgyuM. dhIre dhIre tenI mitratA zatAnIka rAjanA yuvarAja kumAra udayana sAthe thaI gaI. te banne sAthe ja jamyA hatA. sAtheja meTA thayA ane eka bIjA sAthe maLIne bAlakrIDA karI hatI (sU) 8) 'tae NaM se pratyAhi. 'tae NaM' te pachI 'se sayANIe rAyA' te zatAnI rAta 'aNNayA Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 469 'vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam tataH khalu sa zatAnIko rAjA anyadA kadAcit 'kAladhammuNA saMjutte' kAla.. dharmeNa saMyuktaH, mRta ityarthaH / 'tae NaM se udayaNe kumAre' tataH khalu sa udayanaH kumAraH 'bahuhi~' bahUbhiH 'rAIsara-jAva-satthavAhappabhiihiM saddhi saMpari* vuDe' rAjezvara-yAvatsArthavAhaprabhRtibhiH sArdhaM saMparitaH 'royamANe' rudana= azrUNi muJcan 'kaMdamANe' krandan-uccasvareNa rodanaM kurvan 'vilavamANe' vilapan ArtasvareNa karuNavacanaM bruvan san 'sayANIyassa raNoM' zatAnIkasya rAjJaH svapituH 'mahayA' mahatA iMDDhisakArasamudaeNaM' RddhisatkArasamudayena-vibhavAnusArasamucitavidhinA 'NIharaNaM karei' nirharaNaM-imazAnanayanaM karoti / 'karittA' kRtvA bahUI'. bahUni 'loiyAI' laukikAni 'mayakiccAI' mRtakRtyAni dAnAdIni 'karei' karoti // mU0 5 // // mUlam // tae NaM te bahave rAIsara-jAva-satthavAhA udayaNaM kumAraM mahayA2 rAyAbhiseeNaM abhisiMcaMti / tae NaM se udayaNe kumAre rAjA ,aNNayA kayAI kisI eka samaya 'kAladhammuNA saMjutte kAladharma ko prApta ho gayA 'tae NaM se udayaNe kumAre bahuhiM rAIsara-jAva satthavAhappabhiihiM saddhiM usake marane ke bAda usa udayana kumAra ne rAjezvara se lekara sArthavAha taka aneka puruSoM ke sAtha parivRta hokara 'royamANe kaMdamANe vilabamANe khUba rUdana karatA huvA khUba uccasvara se Akrandana karatA huvA khUba Attasvara se vilApa karatA huvA / 'sayANIyassa raNNo mahayA iDhisakkArasamudaeNaM NIharaNaM karei' aura apane pitA zatAnIka rAjA kI apane vibhava ke yogya ucita vidhi ke anusAra zmazAna yAtrA nikaalii| 'karittA bahuI loiyAI mayakiccAI karei' dAhasaMskAra karake phira usane samasta mRtyu avasara para honevAle laukika kArya kiye / / / suu05|| kayAI samaya 'kAladhammuNA saMjutte' dharma ne pAbhI gayA 'tae Na se udayaNe kumAre bahuhiM rAIsarajAvasatyavAhappabhiihi saddhi ' tanA mRtyu pachI tya zubhAre sava2 tathA sArtha vA vagere bhane puruSo sAthe bhaNIne 'royamANe kaMdamANe vilavamANe' 55 34na 42to tha1, bhUma yA 212thI mAna 42to thI, bhUma mAsvirathI vilA5 42tI thI, 'sayANIyassa raNNo mahayA iDDhIsakkArasamudaeNaM NIharaNaM kareI' mane potAnA pitA zatAnI sanI potAnA vaibhavanA prabhAmA yogya vidhi pramANe smazAnayAtrA stDhI 'karittA vahuhiM loiyAiM mayakiccAI kareI' dAha saMskAra karIne pachI tamAma mRtyu avasara para karavA yeAgya laukika kAryo karyA. (sU 5) Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 vipAkazrute rAyA jAe mahayA0 / tapa NaM se bahassaidatte dArae udayaNassa rapaNo purohie jaae| se NaM udayaNassa raNNo purohiyakammaM karemANe saGghaTTANesu sarvvabhUmiyAsu aMteure ya dinnaviyAre jAe yAvi hotthA / tae NaM se bahassaidatte purohie udayaNassa ranno aMteure velAsu ya avelAsu ya kAlesu ya akAlesu ya rAo ya viyAle ya pavisamANe, aNNayA kayAI paumAvaIe devIe saddhi saMpalagge yAvi hotthA / paumAIe devIe saddhi urAlAI bhoga bhogAI bhuMjamANe viharai // sU0 6 // TIkA 'tae NaM te' ityAdi / ' tae NaM te bahave ' tataH khalu te bahavaH 'rAIsara - jAva - satthavAhA' rAjezvara - yAvatsArthavAhA: 'udayaNaM kumAraM ' udayanaM kumAraM 'mahayA 2' mahatAra 'rAyAbhiseeNaM' rAjAbhiSekeNa = rAjyAbhiSekavidhinA, 'abhisiMcai' abhiSiJcati = abhiSiktaM karoti / 'tae NaM se udayaNe kumAre rAyA jAe' tataH khalu sa udayanaH kumAro rAjA jAtaH / sa kIdRzaH ! 'mahayA 0 ' mahAhimavanmahAmalayamandara mahendrasAraH = dhairyagAmbhIryamaryAdAdiguNayuktaH / 'ar NaM te' ityAdi / 1 " 'tae NaM ' mRtyukRtya ho jAne ke bAda 'te vahave rAIsara - jAva satthavAhA' una samasta rAjezvara se lekara nagara ke sAhUkAroM ne milajulakara 'udayaNaM kumAraM mahayA 2 rAyAbhisaeNaM' uiyana kumAra kA ghaDe hI utsava ke sAtha rAjyAbhiSeka 'abhisiMcaMti' kiyA 'tara NaM se udayaNe kumAre rAyA jAe' vaha udayana kumAra aba rAjA bana gayA / 'mahayA 0 ' yaha dhairya, gAMbhIrya evaM maryAdAdika rAjaguNoM se suzobhita hone lagA / tae NaM te ' " tyAhi. 'tae NaM' bhRtyu pachInAM sohi vyavahAronuM abha yU' tha rahyA chI 'te vahave rAIsara - jAva - satthavAhA' tamAma zazvara bhane nagaranA zAhurI huNI bhajIne 'udayaNaM kumAraM mahayA 2 rAyAmiseeNaM' adhyana ubhAranA bhaDAna utsavapUrva rAjyAzipe 'abhisiMcati' ye 'tae NaM se udaya kumAre rAyA jAe ' te hayana kumAra have rAjA tarIke rAjagAdI para AvyA, mahayA0 ' te dhaiya, gAMbhIya ane bharyAdA yAhi zatraguNothI suzobhita thavA sAgyA, 'tae NaM se vahassaidatte dArae L Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 5, vRhaspatidattavarNanam . 471 'tae NaM se vahassaidatte dArae' tataH khalu sa bRhaspatidatto dArakaH 'udayaNassa raNNo' udayanasya rAjJaH 'purohieM jAe' purohito jaatH| 'se gaM' sa khalu bRhaspatidattaH purohitaH 'udayaNassa raNo' udayanasya rAjJaH 'purohiyakamma pharemANe ' purohitakarma kurvan 'sabaTThANesu' sarvasthAneSu-zayanabhojanAdisamastasthAneSu 'sababhUmiyAsu'mAsAdagRhakoSThakopAgArAdiSu 'aMteure ya' antaHpure ca. 'dinaviyAre jAe yAvi hotthA' dattavicAraH dattarAjAbhiprAyaH sarvatra saMcaraNArthe prAptarAjAjJa ityarthaH, jAtazcApyabhavat-sarvatrA'pratibandhavihAro'bhUt / 'tae NaM' tataH khalu-evaM prAptarAjAjJAnantaraM 'se vahassaidatte purohie udayaNassa. raNo' sa bRhaspatidattaH purohitaH udayanasya rAjJaH aMteure' antaH pure 'velAsu ya' velAsu ca-ucitAvasaremu 'avelAmu ya' avelAsu ca-anavasareSu bhojanazayanAdikAlarUpeSu 'kAlesu ya' kAlesu ca-prathamatRtIyapraharAdiSu 'tae NaM se bahassaidatte dArae udayaNassa raNNo purohie jAe' vaha vRhaspatidatta purohita ke pada para pratiSThita ho gayA / 'se NaM udayaNasya raNNo puro hiyakammaM karemANe vaha udayana rAjA kA purohitakarma karatA huA 'sabahANesu' rAjA ke zayana bhojana Adi saba sthAnoM meM 'sababhUmiyAsu' saba bhUmikAoM meM arthAt saba rAjamahaloM Adi meM 'aMteure ya' aura rAjA ke antaHpura meM bhI 'dinaviyAre jAe yAvi hotthA' jAne ke lie rAjA kA abhiprAyavAlA arthAt rAjA kI AjJA prApta kiyA huA vairoka-Toka jAtA AtA thaa| 'taeNaM se baharasaidatte' phira tovaha vRhaspatidatta 'udayaNassa "aMteure velAmu ya avelAmu ya kAlemayaakAlesu ya rAo ya viyALe ya pavisamANe' udayana rAjA ke aMta:pura meM yogya samaya meM, bhojana evaM zayana AdirUpa vikAla samaya meM, dina ke prathama, tRtIya Adi praharoM meM, udayaNassa raNNo purohie jAe' te spAtahata rohitanA 56 52 sthAna pAsyA se NaM udayaNassa raNNo purohiyakammaM karemANe te yana satanA puDita 4 42to th| 'sabahANesa' rAnI zayana lAranAmadhI yA 'sanca bhUmiyAsu' satanA yA bhiDato mAmA 'aMteure ya' bhane anta:puramA 5 'dinnaviyAre vA mAvA bhATe rAna maliprAya bhegaveTo arthAt sanI mAjhA prApta 42 pa22 24-To ra Avata tae NaM se bahassaidatte za tote patita 'udayaNassa raNNo aMteure velAsu ya avelAmu ya kAlenTa ra akAlesu ya rAo ya viyAle. ya pavisamANe te dhyAna na saMtapuramA yogya samaya, bhajana ane zayana Adi khAnagI samaye, divasanA prathama, trIjA Adi praharomAM, Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 . vipAkazrute 'akAlesu ya' akAleSu ca-madhyAhnAdiSu 'rAo ya' rAtrau ca viyAle ya' vikrAle ca-sandhyAyAM 'pavisamANe' pravizan 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit ekasmin samaye 'paumAvaIe devIe saddhiM ' padmAvatyA devyA sArdha 'saMpalagge yAvi' saMpralagnazcApi-AsaktazcApi 'hotthA' abhavat / 'paumAIe devIe saddhiM' padmAvatyA devyA sAdhaM 'urAlAI' udArAn 'bhogabhogAI' bhogabhogAn= vipayasukhAni 'bhuMjamANe viharai bhuJjAnaH viharati // mR0 6 // madhyAha AdirUpa akAla meM, rAtri meM, evaM saMdhyA meM bhI Ane jAne lagA / ise kisI bhI samaya meM aMtaHpura meM jAne Ane kA roka nahIM thaa| 'aNNayA kayAI' eka samaya kI bAta hai ki- 'paumAvaIe devIe saddhiM saMpalagge yAvi hotthA' isa prakAra ke svataMnna Ane jAne se isakA anucita saMbaMdha bhI padmAvatI devI ke sAtha ho gayA, aura yaha 'paumAvaIe devIe saddhiM urAlAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharai' padmAvatI ke sAtha manuSyasambandhI udAra kAmabhogoMko. bhogane lgaa| bhAvArtha-rAjezvara Adi samasta janoM ne mila-jula kara zatAnIka rAjA ke saMpUrNa mRtyu-kRtya ho cukane para usake putra udyana kumAra ko abhiSekapUrvaka rAjagaddI para sthApita kara diyaa| aba to udayana kumAra yuvarAja se nRpati bana gaye / rAjayogya sundara guNoM se ve vibhUSita hone lage, dhairya gAMbhIrya Adi samasta rAjocita guNa-unameM nivAsa karane lage / unhoM ne apane yahAM ke purohita pada para apane bAlamitra madhyAhna Adi akAla (gya samaya naDuiM te) mAM rAtrAe ane sAyaMkAle AvavA javA lAge, purohita aMta:puramAM game tyAre jAya Ave tene kaI rokI zakatuM nahi. A pramANe svataMtra rIte tenuM AvavAnuM ane javAnuM thavAthI padmAvatI devI sAthe tene manuthita saya paY 4 gayo bhane te 'paumAvaIe devIe saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai ' padmAvatInI sAthe bhanuSyasamadhI GR abhAgAne bhegavavA lAgyA.. bhAvArtha-rAjezvara Adi sa mANasoe maLIne zatAnIka rAjaMlInA mRtyu pachInI tamAma kriyA thaI rahyA pachI tene kumAra udayanane abhiSekapUrvaka rAjagAdI para besADayA je udayana kumAra rAjakumAra hatA, te nRpati-rAjA banI gayA, rAjAnA jevA joIe tevA sundara guNothI te zAbhavA lAgyA, vairya, gAMbhIrya, Adi tamAma rAjAnA ucita guNa tenAmAM ghara karIne rahevA lAgyA, teNe pitAne purehita pada para pitAnA bAlamitra bRhaspatidattane sthAna ApyuM. bRhaspatidatta purohitane . Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam 473 // mUlam // imaM ca NaM udayaNe rAyA pahAe jAva vibhUsie jeNeva paumAvaI devI teNeva uvAgacchai / tae NaM se udayaNe rAyA bahassaidattaM purohiyaM paramAvaIe devIe saddhiM urAlAiM bhogabhogAiM bhuMjamANaM pAsai, pAsittA Asurutte tivaliyaM bhiuDiM NilADe sAhaha bahassaidattaM purohiyaM purisehiM giNhAvei, gihAvittA jAva eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei ! evaM khallu goyamA bahassaidatte purohie purA porANANaM jAva viharai ||suu07|| TIkA 'imaM ca NaM' ityAdi / 'imaM ca NaM udayaNe rAyA' asmin-avasare vRhaspatidatta ko sthApita kara diyA / bRhaspatidatta purohita ko aMtaH pura meM haraeka samaya Ane jAne kI chUTa bhI mila gii| jaba isakI icchA hotI taba yaha vahAM calA jAtA aura jaba icchA hotI vahAM se calA AtA / eka samaya kI bAta hai isa prakAra kI svataMtratA ne isake jIvanapaTa meM eka vilakSaNa parivartana kiyA-padmAvatI devI jo udayana rAjA kI rAnI thI, usake sAtha isakA anucita saMbaMdha sthApita ho gyaa| vaha ula padmAvatI rAnI ke sAtha manuSyasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogane lagA // suu06|| __'isaM ca NaM' ityAdi / eka samaya kI bAta hai ki-jaba purohitajI padmAvatI devI ke aMtaHpuramAM game tyAre pitAnI IcchA mujaba javA-AvavAnI chuTa maLI gaI. jyAre tenI IcchA thAya tyAre aMtaHpuramAM jAya, ane icchA thAya tyAre tyAMthI pAchA cAlyA Ave, eka vakhatanI vAta che ke purohitane maLelI svataMtratAe tenA jIvanamAM eka vilakSaNa parivartana karyuM--pAvatI devI je udayana rAjAnAM rANI che, tenI sAthe parahitane anucita sambandha baMdhAI gayo ane te padmAvatI rANI sAthe manuSyasambandhI udAra kAmagone bhogavavA lAgyuM. (sUtra 6) 'imaM ca NaM'tyA. eka samayanI vAta che ke-jyAre purohitajI padmAvatI devInI sAthe vilAsa Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 vipAkazrute khalu udayano rAjA 'pahAe' snAtaH kRtasnAnaH 'jAvavibhUsie' yAvadvibhUSitaH= yAvatsarvAlaGkAravibhUSitaH 'jeNeva paumAvaI devI' yatraiva padmAvatI devI yasminantaHpure padmAvatI devI tiSThati 'teNeva' tatraiva tatpAce 'uvAgacchaI' upAgacchati 'tae NaM se udayaNe rAyA' tataH khalu sa udayano rAjA 'vahassaidattaM purohiyaM paumAvaie devIe saddhiM urAlAI bhogabhogAiM bhujamANaM pAsai pAsittA' bRhaspatidattaM purohitaM padmAvatyA devyA sAdhaM udArAn bhogabhogAn bhuJjAnaM pazyati, dRSTvA 'Asurutte' AzuruSTaH zIghraM kopAviSTaH 'tivaliyaM trivalikAM-trivaliyuktAM 'bhiurDi' bhRkuTi 'NilADe' lalATe sAhaTu' saMhRtya-unnIya 'vahassaidattaM purohiyaM' bRhaspatidattaM purohitaM 'purisehiM ' puruSaiH rAjapuruSaiH 'giNDAveI' grAhayati, 'gihAvittA' grAhayitvA 'jAva' yAvat 'eeNaM vihAsAtha vilAsa kara rahe the 'imaM ca NaM' isI avasara para 'udayaNe rAyA' udayana rAjA 'pahAe jAva vibhUsie' nahA dhokara evaM rAjasI ThATa-bATa se susajjita ho kara 'jeNeva paumAvaI devI teNeva uvAgacchai' jahAM vaha padmAvatI devI thI vahAM Aye 'tae NaM se udayaNe rAyA vahassaidattaM purohiyaM paMumAvaIe devIe saddhiM urAlAI bhogabhogAiM bhujamANaM pAsai Ate hI udayana rAjA ne vRhaspatidatta purohita ko padmAvatI ke sAtha udAra bhogabhogoM ko bhogate hue dekhA / 'pAsittA Asurutte tivaliyaM bhiMuDi NilADe sAhaTu vahasmaidattaM purohiyaM purisehi gihAveI dekhate hI vaha kupita ho gyaa| krodha ke Aveza se usake mastaka para trivaliyukta bhRkuTi tana gii| usane zIghra hI apane naukaroM dvArA vRhaspatidatta purohita ko pakaDavA liyA / 'gihAvittA jAva eeNa vihANeNaM vajja ANavei' pakaDavA kara 4 // 2yo hatA, te abhaya 52 'udayaNe rAyA' adhyana 2 'NDAe jAba vibhUsie' nAhI-dhone savaibhava prabhAga 8 8-mAthI tayAra thadhana ' jeNeva paumAvaI devI teNeva uvAgacchaI jyAna mAvatI devI si tyA bhAvyA 'tae NaM se udayaNe rAyA vahasmaidattaM purohiyaM paumAvaIe devIe saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhujamANaM pAsaI' mAvata nyana pR525mitta zaktine padmAvatI devInI sAthai hAra mAgona sota ne pAsittA Amurutte tivaliyaM bhiuDi NilADe sAhaTTa vahassaidattaM purohiyaM purisehiM giNhAveDa' lagAnI sAthai tapAyamAna yaha ga, de dhanA AvezamAM tenA mAthA para pAlamAM traNa vakila rekhA sAthe neNanAM bhaMvara caDhI gayAM, ane turata teNe potAnA nekro dvArA bRhaspatidatta purohitane pakaDAvI lIdhe. 'gihAvittA jAva eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei' 54ii satene tanA Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam 475 NeNaM' etena pratyakSadRzyamAnena vidhAnena 'vajJa' vadhyaM 'ANaveI' AjJApayati / bhagavAnAha-evaM khalu' ityAdi / evaM khalu 'goyamA' he gautama ! 'bahassaidatte purohie' bRhaspatidattaH purohitaH 'purA porANANaM' purA purANAnAM purA-pUrva purANAnAM pUrvakAlakRtAnAM 'jAva viharaI' yAvad viharati / atra yAtracchabdAt-'duciNNANaM duppaDikaMtANaM anubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pApakaM phalavitti visesaM paJcaNubbhavamANe' iti saMgrAhyam / eSAM vyAkhyA'syaiva prathamAdhyayane dvAdazasUtre kRtA / viharati vartate // sU0 7 // usane usake isakRtya ke anusAra use vadhya ghoSita kiyA hai| 'evaM khallu goyamA ! bahassaidatte purohie purA porANANaM jAva viharai' bhagavAna kahate haiM ki he gautama ! isa prakAra yaha bRhaspatidatta purohita pUrvopArjita apane azubhatama karmoM kA yaha phala bhoga rahA hai| bhAvArtha-eka samaya kI bAta hai jaba ki purohita jo padmAvatI devI ke sAtha vaiSayika krIDAe~ kara rahe the, udayana rAjA snAnAdika kriyAoM se nivRtti pA rAjasI veSabhUSA se sajadhajakara padmAvatI ke bilAsabhavana para pahuMcate haiM, pahu~cate hI vahAM unhoMne rAnI padmAvatI ke sAtha usakA anucita vyavahAra dekhA / isa vyavahAra ke dekhate hI rAjA ke citta meM krodha kI jvAlA bhabhaka uThI / isa duSkRtya ko dekhate hI unake mastaka para bhrakuTi tana gaI / unhoM ne apane paricArakoM ko Adeza diyA ki isa duSTa ko zIghra pakaDa lo| Adeza pAte hI paricArakoM ne use zIghra pakaDa liyaa| pakaDate hI rAjAne kRtya pramANe te "bhArI" nANI mevI rAta 4ii 'evaM khalu goyamA ! bahassaidatte purohie purA pArANANaM jAva viharai' bhagavAna 4 cha / gautama! mA pramANe te bRhaspatidatta purohita pitAnA pUrvopArjita azubhatama karmonuM e phaLa jogavI rahyo che. bhAvArtha-eka samayanI vAta che ke, jyAre purohitajI padmAvatI devI sAthe viSayakaDA karI rahyo hate. tevAmAM udayana rAja snAnAdika kriyAo karIne rAjasI vezabhUSA rAjavI zaNagArathI tamAma rIte taiyAra thaIne padmAvatInA vilAsa bhavana para pahoMce che te tyAM AgaLa temaNe rANI padmAvatInI sAthe anucita vyavahAra joye, A vyavahAra jotAM ja rAjAnAM cittamAM kaidhanI javAlA bhabhUkI uThI teNe e duSkRtyane jotAM ja tenAM neNa caDI gayAM ane pitAnA nekarane hukama A ke A duSTane jaladI pakaDI le hukama maLatAM ja nekaree jaladIthI tene pakaDI lIdho, pakaDI lIdhA pachI, rAjAe tenA ayogya kRtyane anurUpa sA karatAM Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 vipAkazrute // mUlam // bahassaidatte NaM bhaMte ! dArae io kAlagae kahiM gacchihii kahiM uvavajihii ? goyamA ! bahassaidatteNaM dArae purohie causadi vAsAiM paramAuM pAlittA ajeva tibhAgAvasese divase sUlIbhipaNe kae samANe kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva jAva puddhviisu| tao hatthiNAure Nayare miyattAe paJcAyAissai / se NaM tattha vAuriehiM bahie samANe tattheva hathiNAure nayare seTrikulaMsi puttattAe0 bohi / sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihii Nikkhevo // sU0 8 // __ paMcamaM ajjhayaNaM samattaM // 5 // TIkA gautamaH pRcchati-'vahassaidatta NaM bhaMte dArae' vRhaspatidattaH khalu bhadanta ! use usake isa ayogyakRtya ke anurUpa daMDavyavasthA vahIM para kara dI, isa daMDavyavasthA meM vaha vadhya ghoSita kara diyA gayA hai| ataH prabhu kahate haiM-he gautama ! isa purohita ke naraka sadRzavedanA bhogane kA kAraNa usake kiye hue pApakarma haiM, jo jaisA karatA hai usakA use phala avazya2 bhoganA paDatA hai / // sU0 7 // 'vahassaidatte NaM' ityAdi / punaH gautama svAmI ne prabhu se prazna kiyA / 'bhaMte' he bhadanta ! jAhera karyuM ke A mANasa vadha karavA yogya che. A pramANe jAhera karI dIdhuM che. tethI prabhu kahe che ke he gautama ! e purahita je narakanA jevI vedanA bhogave che. tenuM kAraNa teNe kareluM pApakarma te ja che, je mANasa jevuM kare che-tene tevuM phaLa mavazya legayu 5 . (10 7) 'vahassaidatte NaM' tyAdi zI gautama 2vAmI prabhune prazna ye 'bhaMte' 3 mahanta ! te 'vahassaidatte' Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 5, bRhaspatidattavarNanam 477 dArakaH 'io' itaH asmAd bhavAt 'kAlagae' kAlagataH mRtaH san 'kahiM gacchihii' kutra gamiSyati 'kahiM uvavajihii' kutrotpatsyate ? goyamA' he gautama ! bRhaspatidattaH khalu dArakaH purohitaH 'causahi vAsAiM' catuSpaSTiM varSANi paramAyuH utkRSTamAyuH pAlittA' pAlayitvA 'ajjeva' adhaiva 'tibhAgAbasese divase' tribhAgAvazeSe divase divasasya caturthe prahare 'mUlIbhiNNe kae samANe' zUlIbhinnaH kRtaH san 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'imIse' asyAM 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairyiktyotptsyte| 'saMsAro' saMsAra:-=bhavAd bhavAntarabhramaNaM taheba' tathaiva yathA prathamAdhyayane varNitastadvat 'jAva puDhavIsu' yAvat pRthivISu-pRthivIkAyeSu anekazatasahasrakRtva utpatsyate / atra yAvacchabdabodhyo'rthaH prathamAdhyayanasyaikaviMzatitamasUtrato jJAtavyaH / yaha 'bahassaidatte' bRhaspatidatta purohita 'io kAlamAse kAlaM kiccA' yahAM se apane samaya para mara kara 'kahiM gacchihii kahiM uvavajihiI' kahAM jAyagA aura kahAM utpanna hogA, 'goyamA bahassaidatte dArage causahi vAsAiM paramAuM pAlittA ajjeba tibhAgAvasese divase' isa prakAra gautama svAmI kA prazna sunakara prabhu ne samAdhAna nimitta kahA-he gautama / yaha bahaspatidatta purohita kI jisakI 64 varSa kI utkRSTa Ayu hai Aja apanI saMpUrNa Ayu ke sAtha hote hI caturtha prahara meM 'mUlIbhiNNe kae' zUlI para caDhAne se 'kAlamAse kAlaM kiccA' ThIka usI samaya para marakara 'imIse rayaNappamAe puDhavIe' isI ratnaprabhA pRthivI meM nArakI kI paryAya meM utpanna hogA 'saMsAro taheva' eka bhava se dUsare bhavoM meM bhramaNa karane rUpa saMsAra isakA vaisA hI hogA jaisA prathama adhyayana meM mRgAputra haspatihatta purohita 'io kAlamAse kAlaM kiccA' tyAMcI potAnI samaya paza thatAM bha2 pAbhIne 'kahiM gacchihii kahiM uvavajihii' yA naze ? mane jyAM utpanna tharI ? ' goyamA bahassaidatte dArage causahi vAsAiM paramAuM pAlittA ajjeva tibhAgAvase se divase' 2 // prabhArI gautama svAmInAna sAmajAna prabhu temanA samAdhAna mATe kahyuM he gautama! te bRhaspatidatta purohitanI 64 cosaTha varSanI utkRSTa AyuSya che, Aja tenI saMpUrNa AyuSyanI sthiti pUrI thavAthI divasanA cothA praDamA 'sUlIbhiNNe kae' zuTI 52 yaDhAvavAthI kAlamAse kAlaM kiccA' 12 / 2 te samaya bha2 pAbhIna imose rayaNappabhAe' te ratnaprabhA pRthivImA nAzInI paryAyamai S4-na thaze. 'saMsAro taheva' se samAMthA bhAra abhe| 42vA rUpa saMsAra tene e haze ke jevI rIte pahelA adhyayanamAM mRgAputranAM saMsAranuM Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 . . vipAkazrute 'tao hatyiNAure Nayare' tato niHsRtya hastinApure nagare 'miyattAe' mRgatayA 'paJcAyAissaI' pratyAyAsyati / 'se gaM' sa khalu cAuriehi' vAgurika vyAdhaiH 'vahie samANe' badhitaH-vadhaM prAptaH hataH san 'tattheva hatthigAure nayare' tatraiva hastinApure nagare 'seTikulaMsi' zreSTikule 'puttattAe' putratayA utpatsyate / 'vohi' bodhiM bhotsyate / 'sohamme kappe' saudharme kalpe devo bhaviSyati / 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'sijjhihii' setsyati / kA varNita huA hai arthAt yaha 'jAva puDhavImu' pRthivI kAya meM lAkhoM bAra utpanna hogA / yAda prathama adhyayana ke 21 ve sUtra meM jo bhramaNa * kA vRttAnta varNita huA hai vahI yahAMpara 'yAvat' zabda se usakA jAnanA cAhiye / pazcAt 'tao hatthiNAure miyattAe pacAyAissaI' vahAM se nikala kara yaha hastinApura meM tiryazcagati meM mRga kI paryAya se utpanna hogA / se NaM tattha vAuriehiM vahie samANe' yaha isa paryAya meM zikAriyoM dvArA mArA jAkara 'tattheva itthiNAure seTikulaMsi' usI hastinApura nagara meM kisI seTha ke yahAM putra rUpa se utpanna hokara sthaviroM ke nikaTa dharma zravaNa kara yodha ko prApta karegA 'sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihii Nikkhevo' samyaktva kI prApti se yaha mara kara . saudharma svarga kA deva ho vahAM se cyuta hokara videha kSetra meM utpanna pani arthAta te 'jAva puDhavIsu' pRthivIyamA movA2 panna tharI te pachI pahelA adhyayananAM 21mA sUtramAM je bhramaNanuM vRttAnta karela che te ja ahIM "yAvata" vthI mAneM vana on a naye. pachI 'tao hatthiNAure miyattAe paccA yAissaha tyAMcI nazIna stinApuramA tiya ya gatimA bhRganI paryAyathA utpanna yaze. 'se NaM tatya vAuriehi bahie samANe' me te paryAyamA zikSAzamA dvArA bhAyarI' tattheva hatyiNAure Nayare seDikulaMsI' pachI te hastinApura nagaramA kaI eka zeThane tyAM putrarUpathI utpanna thaIne sthavirenI pAse dharmazravaNa karI bodhithii. (sabhya45)ne Asa 42ye 'sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjihii Nikkhevo' . samyakatvanI prApti thayA pachI te maraNa pAmIne saudharma svargamAM deva thaze, tyAMthI Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam 479 'Nikkhevo' nikSepaH-samAptivAkyam / 'bodhi bhotsyate' ityAdInAM vyAkhyApUrvAdhyayanavadvodhyA // sU0 8 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadhanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-' jaina-zAstrAcArya '-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm bRhaspatidatta nAmakaM paJcamAdhyayanaM sampUrNam // 1 // 5 // ho munidharma kI ArAdhanA se siddhi sthAna kA bhoktA bnegaa| nikSepa he jambU ! isa paMcama adhyayana kA bhAva jaisA bhagavAna ne pharamAyA hai vaisA hI maiMne tere se kahA hai / // sU0 8 // // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskandha kI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM 'bRhaspatidatta' nAmaka pAMcavA~ adhyayana sampUrNa // 1-5 // AvIne mahAvideha kSetramAM utpanna thaI munidharmanI ArAdhanAthI siddhisthAnane jotA banaze. nikSepa che ja ! A pAMcamA adhyayananA bhAva bhagavAne je pramANe kahela che tevAja bhAva meM tamane kahyA che. (sU0 8) ti vizrutanA 'duHkhavipAka' nAmanA prathama zruta:45nI 'vipAkacandrikA' nA zurAtI anupamA 'vRhaspatidatta' nAma yAMyabhu adhyayana sapUrNa 1-5 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha SaSTham adhyayanam // // mUlam // jambUsvAmI pRcchati-'jaiNaM bhaMte ityAdi / jaiNaM bhaMte ! chaTrassa ukkhevo / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM mahurA NayarI bhaMDIre ujANe sudarisaNe jakkhe siridAme rAyA baMdhusirI bhAriyA putte NaMdiseNe NAmaM kumAre ahINa jAva juvarAyA / tassaNaM siridAmassa raNo subaMdhU NAmaM ammacce hotthA sAmabheyadaMDa0 // sU0 1 // TIkA 'jaiNaM bhaMte' yadi khalu bhadanta ! 'chaThassa ukkhevo' SaSThasyopakSepaH, prArambhavAkyam , sa caivam-'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM paMcamassa ajjJayaNassa ayamahe paNNatte, chaTThassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNate ? / 'tae NaM se suhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI iti / ' vyAkhyA pUrvavat / // SaSTha adhyayana // jambU svAmI sudharmA svAmI se pUchate haiM-'jaiNaM bhaMte' ityaadi| 'bhaMte' he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne ki jo siddhisthAna ko prApta ho cuke haiM duHkhavipAka ke paMcama adhyayanakA yaha vRhaspatidatta kA AkhyAna rUpa bhAva prakaTa kiyA / vaha to maiMne sunA parantu isa chaThe adhyayana kA bhagavAnane kyA bhAva pharamAyA hai ? sudharmAsvAmI pharamAte haiM- "evaM khalu' ityAdi / 9 madhyayana bhU svAmI sudharmA pAbhIne pUche the 'jaiNaM bhaMte tyA 'bhaMte mahanta ! zrama mAvAna mahAvIra 32 siddhisthAnane prApta thayesa che, temaNe du:khavipAkanA pAMcamAM adhyayananA te bRhaspatidattanA AkhyAnarUpa bhAva prakaTa karyo che te te meM sAMbhaLyA paraMtu A cha adhyayananAM bhAva bhagavAne zuM pharamAvyA cha? sudhA svAmI 4 cha 'evaM khalu' tyAhi. Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAfacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandisenavarNanam 481 'evaM khalu jaMbU ! evaM khalu he jambUH ! ' tegaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'mahurA nayarI' mathurAnagarI AsIt , tatra 'bhaMDIre ujANe' bhaNDIramudyAnam 'sudarisaNe jakkhe' sudarzanaH-mudarzana-nAmako yakSa AsIt / tatra 'siridAme rAyA' zrIdAmarAjA AsIt / tasya-vaMdhusirI bhAriyA' bandhuzrIrbhAryA AsIt / tayoH 'putte' putraH 'NaMdiseNe NAmaM kumAre nandiseno nAma kumAraH AsIt / sa kIdRza ityAha-'ahINa' iti / ahInaparipUrNapazcendriyazarIraH 'jAva juvarAyA' yAvat yuvarAjaH / 'tassa NaM' tasya khalu "siridAmassa raNo' zrIdAmno rAjJaH 'suvaMdha NAmaM subandhurnAma 'amacce amAtyaH 'hotthA' AsIt , sa kIdRzaH ? 'sAmayadaMDa' 'sAmabheyadaMDa-upappa he jambU ! 'chadrussa ukkhevo' chaThaveM adhyayana kA upoddhAta yahAM karanA caahiye| ___ 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM evaM usa samaya meM 'mahurA gayarI' mathurA nAmakI nagaro thii| 'bhaMDIre ujANe' usameM bhaMDIra nAma kA udyAna thA 'mudarisaNe jakkhe' usa udyAna meM sudarzana nAma kA eka yakSa rahatA thA / siridAme rAyA' mathurA nagarI ke rAjA kA nAma zrIdAma thaa| 'baMdhusirI bhAriyA' isa rAjA kI rAnI kA nAma paMdhuzrI thaa| 'putte NaMdiseNe NAmaM kumAre' isake putra kA nAma naMdisena kumAra thaa| 'ahINa jAva juvarAyA' isakA zarIra baDA hI sundara thA / rAjA ne ise yuvarAja pada para abhiSikta kara diyA thaa| 'tassa NaM siridAmassa raNNo subaMdha NAmaM amacce hotthA' zrI dAma rAjA kA supaMdhu nAma kA eka amAtya thA / 'sAmabheyadaMDa uvappayANaNIti suppauttaNayavihinnU' sAma, bheda, nyU ! 'chaThussa ukkhevo' 74 mdhyyn| rakSepa-upAyAta mI 5 ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM 'tapakSa bhane te samayane viSa 'maharA NayarI' bhayuza nabhanI nagarI tI 'bhaMDIre ujjANe temA 2 nAmanA sAyA to 'siridAme rAyA' te mthu| nagInA garnu nAma zrIrAma stu vaMdhamirI bhAriyA' sAnI na nAma madhuzrI tu putte NadiseNe NAma kumAre' tenA putranuM nAma nAhisena chumAra tu. 'ahINa jAva juvarAyA' te zarIra ghaNuM ja suMdara hatuM. ane rAjAe tene yuvarAja pada para abhiSikta karI dIdhA hatA. ' tassa NaM siridAmassa raNNo mubaMdhR NAmaM amacce hotthA / dhIma tane bhujAdhu nAmanA maMtrI pradhAna 81. 'sAmebheyadaMDauvappayANaNItimuppauttaNayavihinnU' Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 ..... :vipAkazrute yANaNIti-suppauttaNayavihinnU' sAmabhedadaNDopapradAnanItisuprayuktanayavidhijJaH, idamasyaiva caturthAdhyayane dvitIyamUtre vyAkhyAtam / / mU0 1 // // mUlam // tassa NaM subaMdhussa amaccassa bahumittIputte NAmaM dArae hotthA / ahINa tassa NaM siridAmassa raNo citte NAmaM alaMkArie hotthA / se NaM siridAmassa raNo cittaM bahuvihaM alaMkAriyakammaM karemANe sabaTANesu sababhUmiyAsu aMteure ya diNNaviyAre yAvi hotthA // sU0 2 // TIkA ___ 'tassa NaM' ityAdi / 'tassa NaM subaMdhussa amaccassa' tasya khalu subandhoramAtyasya 'bahumittIputte NAmaM dArae hotthA' bahumitrIputro nAma dAraka AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha-'ahINa' ahInaparipUrNapazcendriyazarIraH / 'tassa NaM siridAmassa raphNo' tasya khalu zrIdAmno rAjJaH 'citte NAmaM alaMkArie hotthA' citro nAma alaGkArika nApitaH AsIt / 'se NaM siridAmassa. raNo' sa. khalu citrA citranAmAlaGkArikaH, 'siridAmassa raNNo' zrIdAmno rAjJaH 'cittaM' daMDa, upapradArUpa rAjanIti ke prayoga karane meM yaha vizeSa kuzAgra vuddhi vAlA thA / // sU0 1 // - 'tassa subaMdhussa0' ityAdi / . 'tassa subaMdhussa amaJcassa bahumittIputte NAmaM dArae hotthA' subaMdhu kA eka putra thaa| jisakA nAma bahumitrI putra thaa| 'ahIga' yaha bhI baDA sundara thA / 'tasma NaM sirIdAmassa raNNo citte NAmaM alaMkArie hotthA : zrI dAma rAjA kA eka alaMkArika nApita-nAI thA isakA nAma citra thA / 'se NaM miridAmassa raNNo cittaM bahuvihaM alaMkAriyakammaM karemANe sAma, bheda, daMDa, upapradAna rUpa (dAma) rAjanItine pravega karavAmAM te vizeSa kazAcabhuddhi (tAmuddhi) vAhato. (20 1) 'tassa subaMdhussa' tyAha 'tassa mubaMdhussa amaccassa bahumittIputte NAmaM dArae hotyA' sumadhu maMtrI se putra hatArnu nAma 'mabhitrIputra' 'ahINa 1 te pakSya mara muM2 to 'tassa NaM sirIdAmassa raNNo citte NAmaM alaMkArie hotthA" zrIdAma rAjAne eka alaMkAri nApita-nAI (jAma) hatuM, tenuM nAma citra hatuM, Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 483 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiseNavarNanam citram-AzcaryajanakaM 'bahuviI' bahuvidha nAnAprakAraM 'alaMkAriyakamma' alaGkArikarma-kSaurakarma 'karemANe' kurvan 'savvaTThANesu' sarvasthAneSu-zayanabhojanAdisamastasthAneSu 'savvabhUmiyAsu' sarvabhUmikAsumpAsAdagRhakoSThakoSThAgArAdiSu 'aMteure ya' antaHpure ca 'diNNaviyAre yAvi hotthA' dattavicAraH-vicaraNaM-saMcaraNaM vicAraH, dattaH-rAjhA AdiSTo vicAro yasmai sa tathA, yasya sarvatrAntaHpure saMcArArthamAjJA nRpeNa dattA''sIt , sa ityarthaH / cApyabhavat // sU0 2 // // mUlam // . teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe / parisA rAyA ya Niggao jAva paDigayA rAyAvi go| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa jeThe jAva rAyamaggaM ogADhe taheva hatthI Ase purise pAsai / tesiM ca NaM purisANaM majhagayaM egaM. purisaM pAsai jAva NaraNArIsaMparivuDaM / tae NaM taM purisaM rAyapurisA cacaraMsi tattaMsi ayomayaMsi samajoiyaMsi, sIhAsaNaMsi nnivesaaveNti| tayANaMtaraM ca NaM purisANaM majjhagayaM taM purisaM savahANesu savvabhUmiyAsu aMteure ya diNNaviyAre yAvi hotthA' yaha rAjA kA Azcarya janaka vividha prakAra kA alaMkArika karma-kSaurakarma kiyA karatA thA / yaha rAjA kA atyaMta vizvAsa pAtra thaa| isIliye rAjA ne ise 'sancaTThANesu' sarvasthAna-zayana, bhojana Adi samasta sthAnoM meM 'sannabhUmiyAsu' samastabhUmikA-prAsAdagRha evaM koSThAgAra Adi samasta bhUmi meM aura aMteure ya' apane raNavAsa meM 'diNNaviyAre' Ane jAne kI chUTa de rakkhI thI / // sU0 2 // ' se NaM siridAmassa raNNo cittaM bahuvihaM alaMkAriyakammaM karemANe sancaTThANesu savvabhUmiyAsu aMteure ya diNNaviyAre yAvi hotthA' te tana ma na vividha prakAranA alaMkArika kAma-kSaurakarma (hajAmata) karato hato. te rAjAne bahuja vizvAsapAtra hatA, tethI ye te 'savvaTThANesu sasthAna-zayana, mozana mAha tamAma sthAnamAM, tamAma prakAranA rAjamaMdira arthAtu kaThAgAra Adi tamAma sthaLamAM mana 'aMteure ya'cAtAnA rA-nivAsamA 'diNNakyiAre' mA pAnat chuTa mApI tI, (sU0 2) Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 vipAkazrute bahurhi ayakalasahi tattehi samajoibhUehi, appegaiyA taMbabhariehi, appegaiyA tauyabhariehi, appegaiyA sIsagabhariehiM kala2 bhariehi, appegaiyA khAratellabhariehi, mahayAra rAyAbhiseeNaM abhisiMcaMti / tayANaMtaraM ca NaM ttattaayomayaM samajoibhUyaM ayomayasaMDAsaeNaM gahAya hAraM piNaddhaMti / tayANaMtaraM ca NaM addhahAraM jAva paDheM mauDaM ciMtA taheva jAva vAgarei ||suu03|| TIkA teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'sAmI samosaDhe' svAmI zrIvardhamAnasvAmI samavasRtaH smaagtH| dharmazravaNArtha 'parisA rAyA ya Niggao' pariSad nirgatA, rAjA'pi nirgtH| dharma zrutvA 'paDigayA rAyA vi gao.' paripat patigatA, rAjApi gataH / 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'sAmI samosaDhe' zramaNa bhagavAna mahAvIra grAmAnugrAma vihAra karate hue mathurA nagarI ke bhaMDIra udyAna meM padhAre / bhagavAna ke padhArane ke samAcAra sunakara parisA rAyA ya Niggao' pariSada aura rAjA donoM prabhu ke darzana ke liye apane2 sthAna se usa bagIce kI ora nikale / prabhu ko vaMdanA aura namaskAra kara loga yathAsthAna baiTha gye| bhagavAna ne sava ko dharma kA upadeza diyaa| 'parisA paDigayA' upadeza zravaNa kara AI huI pariSada pIchI gaI 'rAyAvi gao' evaM rAjA bhI apane "teNaM kAleNaM' tyA, 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' se mana te sabhayana vi 'sAmI samosa' bhaera bhagavAna mahAvIra yAmAnuyAma vihA2 72tA tha! mathurA nagInA bhaMDIra nAmanA bagIcAmAM padhAryA. bhagavAna padhAryA che-tevA samAcAra sAMbhaLIne 'parisA rAyA ya NiggaoM pariSaha-samA bhane 21 manne prabhunA hAna 42vA mATe pitAnA sthAnathI te bagIcA tarapha cAlyA. prabhu pAse pahoMcIne prabhune vaMdanA namaskAra karIne mANase yathAsthAna-jene je je gyA hoya tevA sthAne besI gayA. bhagavAne tamAmane dharmanA paheza mAlyA. 'parisA paDigayA' paDheza sAMbhanIna te salA pAdhI potAnA sthAne 10 'rAyAvi gao' ane 20 pa pAtAnA zamahira gayA. Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandi senavarNanam 485 "teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeTThe jAva' jyeSTho yAtrat jyeSTho'ntevAsI gautamo'nagAraH bhagavadAjJAM prApya bhikSArthaM mathurAyAM nagaryAMmuccanIcamadhyamakuleSu sAmudAnikI bhikSAmaTana 'rAyamaggaM ogADhe' rAjamArgamavagADhaH = rAjamArge samAgataH / 'taheba' tathaiva pUrvavadeva 'hatthI Ase purise' hastinaH, azvAn puruSAn 'pAsa' pazyati / ' tesiM ca NaM purisANaM teSAM ca khalu puruSANAM 'majjhagayaM egaM purisaM pAsa' madhyagatamekaM puruSaM pazyati, kIdRzam ? ' jAva NaraNArIsaMparivuDe' yAvat naranArIsaMparivRtam / 'tae NaM taM purisaM' tataH khalu taM puruSaM 'rAyapurisA' rAjapuruSAH 'caccaraMsi' catvare = catuSpathasthAne tattaMsi' tapte agnisaMtapte ' ayomasi' ayomaye= lohanirmite ' samajoiyaMsi samajyotiSke = agnisadRze ghara gayA / ' teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' usI kAla evaM usI samaya kI yaha bAta hai ki samaNassa jeThThe jAva rAyamaggaM ogADhe' zramaNa bhagavAna mahAvIra ke bar3e ziSya zrI gautama svAmI bhagavAna se nagara meM gocarI karane kI AjJA prApta kara nagara meM praveza kiye, Ate2 ve rAjamArga para A pahu~ce / 'tava hatthI Ase purise pAsa' pahile kI taraha unhoM ne vahAM aneka hAthiyoM ko aneka ghoDoM ko evaM aneka puruSoM ko dekhA / 'tesiM ca NaM purisANaM majjhagayaM egaM purisaM pAsai' una puruSoM ke bIca unhoM ne eka aihe puruSa ko dekhA jo aneka 'NaraNArIsaMparivuDaM' naranAriyoM se ghirA huA thA / aura sAtha meM yaha bhI dekhA ki 'tae NaM taM purisaM rAyapurisA' usa puruSa ko una rAja puruSoM ne 'carasa' cauhaTTe para rakhe hue 'ayomayaM si' eka loha nirmita ' tattaMsi' ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM te DAsa mane te samayanI me vAta che ! 'samaNassa jeTThe jAva rAyamaggaM ogADhe' zrama lagavAna mahAvIranA bhoTA ziSya zrI gautamasvAmI bhagavAna pAsethI nagaramAM gecarI karavAnI AjJA prApta karIne nagarabhAM aveza 'ryo bhane rAnabhArga para mAvyA. 'taheva hatthI Ase purise pAsa ' pahelAM pramANe ja temaNe tyAM AgaLa aneka hAthIne, aneka gheADAene ane aneka puruSAne leyA ' tesiM ca NaM purisANaM majjhagayaM egaM purisaM pAsai ' te puruSAnA vayyabhAM tebho bhe4 meveo puruSa bhayo ? bhane ' NaraNArI saMparivuDa ' strI-puruSa vaDe gherAbhelo ito, ane sAthai me pA leMyu Ge, 'tara NaM taM purisaM rAyapurisA' te puruSane zanjanA nAGo ' caccaraMsi ' yauTA (madhya rastA ) para ' ayomayasi ' rAjesA me soDanirmita (soDhA menesu) ' tattaMsi ? tapAvelA ' sihAsaNaMsi ' , Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 vipAkazrute 'sIhAsaNaMsI' siMhAsane 'NivesAveMti' nivezayanti-upavezayanti / 'tayANaMtaraM ca NaM' tadanantaraM' ca khalu 'purisANaM majjJagayaM taM purisaM' puruSANAM madhyagataM taM puruSa 'bahuhi' bahubhiH ayakalamehi ayAkalazaiH lohakalazaiH 'tattehiM taptaiH 'samajoibhUehi' samajyotirbhUtaiH agnisadRzaiH 'appegaiyA' apya ke 'taMbabhariehi' tAmrabhRtaiH dravIbhUtatAmrapUrNaiH 'appegaiyA' apyeke 'tauyabhariehiM ' trapubhRtaiH= dravIbhUta-jasada iti-prasiddhadhAtuvizeSapUrNaiH 'appegaiyA' apyeke 'sIsagabhariehi' sIsakabhRtaH dravIbhUtasIsakAkhyadhAtuvizeSapUrNaiH 'kalakalabhariehi' kalakalabhRtaH= atitaptatvAtkalakalazabdAyamAnajalabhRtaiH 'appegaiyA' apyeke 'khAratellabhariehiM' kSAratailabhRtaiH kSAracUrNamizra tailaparipUrNaiH 'mahayA mahayA' mahanA mahatA 'rAyAbhisesaMtapta 'sIhAsaNaMsi' siMhAsana ke Upara, jo 'samajoiyaMsi' agni ke samAna lAla coLa ho rahA hai, 'NivesAveti' baiThA diyaa| aura 'tayANaMtaraM ca NaM' baiThA cukane ke pazcAt 'purisANaM majjhagayaM taM purisaM' puruSoM ke madhyagata usa puruSa kA 'appegaiyA' kitaneka puruSa 'tattehi' saMtapta ataeva 'samajoibhUehiM agni jaise lAla 'bahuhiM ayakalasehiM' aneka loha nirmita ghaDoM se ki jinameM 'taMba bhariehi pighalA huA tAMbA bharA huA hai, 'appegaiyA' kitaneka puruSa aise ghaDoM se ki jina ma 'tauyabhariehi' pighalA huA jasada bharA huA hai, 'appegaiyA' kitaneka puruSa aise ghaDoM se ki jina meM 'sIsagabhariehi pighalA huA sIsA bharA huA hai, 'appegaiyA' kitaneka puruSa aise ghaDoM se ki jina meM 'kalakalabhariehi' kalakala zabda karatA huA garma garma pAnI bharA huA hai, kitaneka puruSa aise ghaDoM se ki jina meM 'khAratellabhariehi kSAratela bharA huA hai, misananA 6522 'samajoiyaMsi' matinA samAna saya 72sa tuM. 'NivesAveti tanA 52 mesADI dhemane ' tayANaMtaraM ca NaM / mesAyA pachI prarisANaM majhagayaM taM purisaM' puruSAnA madhyAta te puruSanA 52 te so 'appegaiyA' 2613 puruSa 'tattehiM tapAveta. arthAt 'samajoibhUehiM' maniyA al 'bahuhiM ayakalasehiM ' mevA bhane nirmita mAthA rebha'taMtra bhariehi' vAgaNe tAM mayu cha, 'appegaiyA' puruSa mevA ghaDAthI : rebhA 'tauyabhariehi pAjAvayu sita ma cha, 'appegaiyA' 21 puruSa sevA ghddaa| pa rabhA 'sIsagabhariehi' siisaan| 22 saraso cha, 'appegaiyA' BeatsySa vAghamArebhA 'kalakalabhariehi' 4-48 za6 42tA garama pAe! 2i 2, 2 puruSa sevA pAthIbhA 'khAratellabhariehi kSAra tara saresa Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandisenavarNanam 487 eNaM' rAjAbhiSekeNa yathA rAjA'bhiSeko bhavati tathetyarthaH, 'abhisiMcaMti'.. abhiSiJcanti / 'tayANaMtaraM ca NaM tadanantaraM ca khalu 'tattaaomayaM taptAyomayaM 'samajoibhUyaM' samajyotirbhUtam-agnitulyam 'ayomayasaMDAsaeNaM' ayomayasaMdaMzakena 'gahAya' gRhItvA-hAram aSTAdazasarikaM "piNar3heti' pinAhayanti paridhApayanti / 'tayANaMtaraM ca NaM' tadanantaraM ca khalu 'addhahAraM' ardhahAraM navasarikaM. hAraM pinAhayanti, tataH 'jAva' yAvat-atra yAvacchabdena 'tisariyaM piNaTuMti, pAlaMbaM piNaTuMti, kaDisutnayaM piNadeti' ityAdisaGgrahaH / tatra "tisariyaM trisarikaM hAraM 'piNaTuMti' pinAhayanti, tataH 'pAlaMba' pAlamba-kaNThAbharaNaM 'kaMThI' dorA' iti bhASAprasiddhaM 'piNaDeti' pinAhayanti, tataH 'kaDisutnayaM' kaTimUtrakaM kaTayAbharaNaM 'piNaDeti' pinAhayanti, ityAdi yAvat 'parTa' paTTa lalATAbharaNam evaM 'mauDa' mukuTa zekharakaM pinAhayantIti sambandhaH / 'ciMtA taheva' cintA ina saboM se va mAno 'mahayA2 rAyAbhiseeNaM' rAjA kA baDA abhiSeka hI karate hoM isa rIti se 'abhisiMcaMti' abhiSeka karate haiM, / 'tayANaMtaraM' phira ve usako samajoibhUyaM tattaayomayaM' agni jaise lAla hue saMtapta lohe ke 'hAraM' 18 lara ke hAra ko 'ayomayasaMDAsaeNaM gahAya' lohe kI saMDAsI se pakaDa kara 'piNaTuMti' usa ke gale meM pahirAte haiM, 'tayANaMtaraM ca NaM addhahAraM jAva paDheM maur3a' bAda meM use isI prakAra kA eka tapA huA lohe kA ahAra nau laDa kA, dUsarA tapA huvA lohe kA tIna laDa kA hAra pahirAte haiM, gale meM pAlavaM' tapI huI lohe kI kaMThI pahirAte haiM, kaTi meM tape huve lohe kI kaTi mekhalA-kaNadorA pahirAte haiM, / lalATa para usake isI prakAra kA garma2 lohe kA paTTA, bAMdhate haiM aura mira para lohe kA garama-garama mukUTa bhI pahirAte haiN| usakI cha, 'mahayA2 rAyAbhiseeNaM' and sau bhanIna PM moTI maniSa 42 saya me pramANe te 'abhisiMcaMti' sIyatA tA. 'tayANaMtaraM' pachI tara 'samajoibhUyaM tattaM ayomayaM' mani 24 sAla tapAsa DhAnA 'hAra' 18 sarAnA hArane 'ayomayasaMDAsaeNaM gahAya' soDhAnI sApasI 43 54Ine 'piNaTuMti' tanA gaNAmA paDarAvatA tA. ' tayANaMtaraM ca NaM addhahAraM jAva paTTe mauDa' pachIthI tamA te vyaktine A prakAranA eka tapAvelA loDhAne nava sarane hAra, bIjo tapAvelA leDhAne 3 trae saranA 2 parAvatI tA. mAmA 'pAlaMbaM' tapAvalI soDhAnI hI parApatA satA, bharamA tapATI soDhAnI Ti-mesA (2 / ) parAvatA tA, kapAla para tene garama leDhAne paTe bAMdhatA hatA, ane mAthA para garama garama Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 vipAkazrute tathaiva taM puruSaM dRSTvA gautamasvAminaH cintA-vikalpaH, tathaiva-pUrvoktaprakAreNaivayathA prathamAdhyayane tathaivA'bhUt / 'jAva' yAvat-zrIgautamaH yathA paryAptaM bhaikSaM bhaktapAnaM gRhItvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya samIpe upAgacchati,bhaktapAnamupadarzayati, pUrvadRSTapuruSavRttAntaM ca pRcchati / bhagavAn 'vAgarei' vyAkaroti-kathayati ||suu0 3 // isa prakAra kI dayAjanaka sthiti, evaM naraka se bhi adhika vedanA dekhakara gautama ke citta meM 'taheca ciMtA' pUrva adhyayana meM kahe hue kI taraha aneka prakAra kI vicAradhArA utpanna huI 'jAva vAgarei' paryApta bhikSA prApta kara phira ve prabhu ke samIpa Aye aura bhakta pAna dikhalAkara pUrvadRSTa usa puruSa kA samasta vRttAnta unhoM ne prabhu se nivedita kiyA / yaha isa prakAra kI dazA kA pAtra kyoM huA hai, isa prakAra ke prazna karane para bhagavAna ne isa prakAra pharamAyA bhAvArtha-eka samaya kI bAta hai ki bhagavAna zrI vIra prabhu grAmAnugrAma vihAra karate hae mathurA nagarI ke bhaMDIra udyAna meM padhAre / prabhu kA Agamana sunakara pariSada ghaDe bhaktibhAva se prabhu ke darzana ke liye gaI rAjA bhI gyaa| prabhu kI dezanA sunakara pariSada aura rAjA apane2 sthAna vApisa cale gye| bhagavAna ke baDe ziSya zrI gautama svAmI usI samaya prabhu se AjJA prApta kara nagara meM gocarI ke liye Aye / ucca nIca Adi leDhAne mugaTa paNa paherAvatA hatA. te mANasanI A pramANe dayAjanaka sthiti arthAta na24thI para madhila nA Dana gItabhanAM vittamA taheva ciMtA' AgaLanAM adhayayanamAM kahevA pramANe aneka prakAranI vicAradhArA utpanna thaI 'nava vaagre| pUrI bhikSA prApta zane pachI te prabhunI pAse mA0yA. mane likSAnna batAvIne temaNe nagaranAM coTAmAM je joyuM hatuM te puruSanuM tamAma vRttAnta prabhune kahI batAvyuM. te mANasanI e pramANe dazA thavAnuM kAraNa zuM che? A prakArane mana thatA bhagavAne A pramANe kahyuM. bhAvArtha-eka samayanI vAta che ke-bhagavAna vIraprabhu rAmAnugrAma vihAra karatA thakA mathurA nagarInA bhaMDIra nAmanA bagIcAmAM padhAryA. prabhunuM Agamana sAMbhaLIne pariSada bahuja bhakitabhAvathI prabhunA darzana karavA te udyAnamAM gaI rAjA paNa gayA. prabhunI dezanA-upadeza sAMbhaLI pariSada ane rAjA pitAnA sthAna para pAchA gayA bhagavAnanA moTA ziSya zrI gautama svAmI te samaye prabhunI AjJA prApta karIne nagaramAM gocarI mATe gayA; ucca-nIca Adi kulemAM pharIne jyAre rAja Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNa varNanam 489 kuloM meM paryaTana kara jaba ve rAjamArga para Aye to unhoM ne eka ghaDI hRdayadrAvaka ghaTanA dekhI / vaha ghaTanA isa prakAra kI hai-aneka hAthiyoM ghoDoM aura puruSoM ke bIca meM unhoM ne eka aise vyakti ko dekhA jo naranAriyoM ke samUha se ghirA huA thaa| rAjapuruSa usako nagara ke cohaTe para rakhe hue agni ke samAna tapta aise lohe ke siMhAsana para baiThAte haiN| baiThA kara phira una meM se kitaneka rAjapuruSa lohe ke ghaDoM meM pighalA huA garma garma tAMbA bharakara usa puruSa para sIMcate haiM, kitaneka pighalA haA garma garma jasata bharakara sIMcate haiM, kitaneka pighalA huA garma garma sIsA sIMcate haiM, kitaneka ukalatA huA garma garma pAnI sIMcate haiM, aura kitaneka kSAra cUrNa mizrita garma garma taila sIMcate haiM, mAno kisI baDhe rAjA kA rAjyAbhiSeka karate haiN| phira usake yAda ve rAjapuruSa lohe kI saMDAsI ke dvArA usake gale meM atyanta saMtapta lohe kA eka 18 laDa kA, dusarA nau laDa kA, aura tIsarA 3 lara kA hAra aura lohe kI garama-garama kaMThI pahirAte haiM / aura kamara meM garma lohe kA kaNadorA pahirAte haiM / lalATa para isake eka garma lohe kA paTTA lapeTate haiM, aura sAtha meM usake Upara lohe kA garama-garama mukuTa bhI rakha dete haiN| mArga para AvyA te temaNe eka mahAna hRdayadrAvaka ghaTanA joI ghaTanA A pramANe hatI ke-aneka hAthI, ghoDAo ane puruSanI vacce eka evA mANasane je, je strI-puruSanA samUhuthI gherAele have, rAjAnA nokare tene nagaranA eka cauTAbajAramAM khelA, agni samAna tapelA lehAnA siMhAsana para besAratA hatA. pachI te nokarImAMthI keTalAka nokare leDhAnA ghaDAmAM pIgaLAvelA garama garama tAMbAne rasabharI te mANasanAM upara reDatA hatA, keTalAka garama karelA jasadane rasa reDatA hatA, keTalAka nekara garama karelAM sIsAne rasa raDatA hatA, keTalAka ukaLela garama pANI reDatA hatA, keTalAka kSAra cUrNa meLavela garama-garama tela reDatA hatA ke kaI moTA rAjane rAjyAbhiSeka karatA hoya ! te pachI te rAjanekarI le.DhAnI sANasIthI pakaDIne tenA gaLAmAM atyaMta tapAvelA leDhAno eka aTAra 18 sarane bIje nava 9 sapane, trIne traNa sarano hAra ane lepaTAnI garama-garama kaThI paherAvatA hatA. ane kamaramAM garama loDhAno karAra paherAvatA hatA, tathA kAla para garama letAno paTTo bAMdhata havA, sAthe sAthe garama loDhAnA muguTa paNa paherAvatA Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 .. .. .. vipaashrte| // mUlam // evaM khalu goyamA teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse sIhapure NAmaM Nayare hotthA riddha0 3 / tattha NaM sIhapure Nayare sIharahe NAmaM raayaa| tassa NaM sIharahassa raNo dujjohaNe NAmaM cAragapAlae hotthA, ahammie jAva duppaDiyANaMde / tassa NaM dujohaNasta cAragapAlagassa imeyArUve cAragabhaMDe hotthA / tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagasta bahUo ayakuMDIo appegaiyAo taMvabhariyAo appegaiyAo tauyabhariyAo appegaiyAo sIsagabhariyAo appegaiyAo kalakalabhariyAo appegaiyAo khAratella0 agaNIkAyaMsi addahiyAo citttthti| tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahave uTTiyAo AsamuttabhariyAo appegaiyAo hatthimuttabhariyAo appegaiyAo uddamuttabhariyAo appegaiyAo gomuttabhariyAo appegaiyAo elayamuttabhariyAo appegaiyAo mahisamuttabhariyAo bahupaDipuNNAo ciTThati / tassa NaM dujohaNassa cArausakI isa prakAra kI dAruNa vedanA kA avalokana kara gautamasvAmI ke cittameM isa prakAra kI vicAra-dhArA utpanna huI, aura prabhu ke pAsa Akara prApta bhikSA prabhu ko dikhalAkara usa vyakti kA samasta vRttAnta yathAvat kaha sunAyA aura pUchA ki he nAtha ! yaha kisa azubha karma ke udaya se isa naraka madRza vedanA kA anubhava kara rahA hai|suu03|| hatA tene e pramANe dArUga vedanAne joIne. gautamasvAmInA cittamAM A pramANe vicAradhArA utpanna thaI ane prabhu pAse AvIne maLelI bhikSA prabhune batAvIne te mANasanA du:khanuM tamAma vRttAnta jevuM hatuM tevuM kahI batAvyuM ane pUchyuM ke he nAtha! te kayA azubha karmanA udayathI naraka jevI vedanA bhegavI rahyo che? (sU0 3) Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 491 gapAlagassa bahave hatthaMduyANa ya pAyaMduyANa ya haDINa ya NiyalANa ya saMkalANa ya puMjA ya NigarA ya saMNikhittA citi, tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa bahave veNulayANa ciMcAlayANa ya chivANa ya kasANa ya vAyarassINa ya puMjA ya NigarA ya ciTThati / tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa bahave silANa ya lauDANa ya moggarANa ya kaNaMgarANa va puMjA ya NigarA ya cihnati, tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa bahave varatANa ya vAgarajaNa ya bAlasuttarajjUNa ya puMjA ya nigarA ya citi, tassa NaM dujohaNassa cAragapAla - ree bahave asipattANa ya karapattANa ya khurapattANa ya kalaMba - cIrapattANa ya puMjA ya NigarA ya ciTThati / tassa NaM dujjo - haNassa cAragapAlagassa bahave lohakhIlANa ya kaDasakarANa ya alipattANa ya puMjA ya NigarA ya ciTThati / tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahave sucINa ya DaMbhaNANa ya kohilANa ya puMjA ya NigarA ya citi / tassaNaM dujohaNassa cAragapAlagassa vahave satthANa ya pippalANa ya kuhADANa ya NahaccheyaNANa ya dabbhANa ya puMjA ya NigarA ya ciTThati // sU0 4 // TIkA 'evaM khalu goyamA' ityAdi / ' evaM khalu goyamA !" evaM khalu he gautama ! 'teNaM kALeNaM teNaM samaeNaM iheba jaMvRddI ve dIve bhArahe vAse' tasmina bhagavAna pharamAte haiM - 'evaM khalu' ityAdi / he gautama ! isakA caritra ' evaM khalu' isa prakAra hai / 'teNaM lagavAna !De che-- 'evaM khalu ' tyAhi. he gautama! tenuM yaritra ' evaM khalu ' yA prAre he ' teNaM kAleNaM teNaM Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 vipAkazrute kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe 'sIhapure NAmaM Nayare' siMhapuraM nAma nagaraM 'hotthA' AsIt / tat kIdRzamityAha-'riddha0' iti / RddhastimitasamRddham / 'tatya NaM sIhapure Nayare' tatra khalu siMhapure nagare 'sIharahe NAmaM rAyA' siMhastho nAma rAjA vabhUva / 'tassa NaM sIharahassa raNo' tasya khalu siMharathasya rAjJaH 'dujjohaNe nAmaM cAragapAlae' duryodhaneA nAma cArakapAlakA kArAgArarakSakaH-kopAla ityarthaH 'hotthA' AsIt / kIdRzaH ? ityAha'ahammie' adhArmikaH 'jAvaduppaDiyANaMde' yAvat-duSpatyAnandaH / 'tassa NaM' tasya khalu 'dujohaNassa cAragapAlagassa' duryodhanasya cArakapAlakasya ime eyArUve' etAni vakSyamANAni etadrUpANi-etAdRzAni-vakSyamANapakArANi'cAragabhaMDe' cArakabhANDAnicorAdivandhanArthamupakaraNAni 'hotthA' Asan / 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' tasya khala duryodhanasya cArakapAlakasya kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse! jabUdvIpa nAma ke isa madhyadvIpa meM jo yaha bhArata kSetra hai usa meM sIhapure NAmaM jayare hotthA' eka siMhapura nAma kA nagara thaa| 'riddha0' yaha jana dhana Adi se khUba paripUrNa thA / 'tatthaNaM sIhapure Nayare' ila siMhapura nagara meM sIharahe NAma rAyA' ekasiMharatha nAma kA rAjA thaa| 'tassa Na soharahassa rapaNA dujohaNe NAma cAragapAlae hotthA' isa siharatha rAjA kA eka kArAgAra rakSaka thA jisakA nAma duyA~dhala thaa| 'ahammie jAva duppaDiyANaMde yaha mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMda thaa| tamsa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa imeyArUve cAragabhaMDe hotyA' isa dodhana cAraka pAlaka ke yahAM coroM ko daMDa dene ke liye isa prakAra ke upakaraNa the / 'tassa NaM dujohaNasma cAragapAlagasma bahUo ayakuMDIo' samaeNaM' xa mane te samayane viSa 'iheva jaMbUddIve dIve bhArae vAse' mUdI5 nAmanA madhyadvIpamA 2 bhAratakSetra cha temA 'sIhapure NAmaM jayare hotthA' se siMhaY2 nAmanu naga2 hetu 'riddha0 te bhaase| bhane dhana mAyA dhUma 0252 hetu 'tatya NaM sIhapure Nayare' te siMhapura nagaramA 'sIharahe NAmaM rAyA' OM siratha nAmana to 'tassa NaM sIharahassa raSNo dajjohaNe NAma cAragapAlae hotyA' te mi325 rAnI 421 // 2 (mAnA) 2kSa hatA, renu nAma dyAyana tuM 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' te bhI abhI ane duSprasyAna to 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa imeyArUce cAragabhaMDhe hotthA' te duryodhana cAraka-pAlakana tyAM A pramANe cerene daMDa devA mATe upakaraNa rAkhela utA. 'tassa NaM cAragapAlagassa bahubho ayakuMDIo tenI pAse soDhAnI mArI mATI Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 'bahUo' baddayaH 'ayakuMDIo' ayAkuNDayA lohamayagambhIrabhAjanavizeSAH Asan , tAsu 'appegaiyAo' apyekakAH katipayAH 'taMbabhariyAo' tAmrabhRtAH,-dravIbhUtatAmrapUrNAH 'appegaiyAo' apyekakAH 'tauyabhariyAo' trapu bhRtAH, 'appegaiyAo' apyekakAH 'sIsagabhariyAo' sIsakabhRtAH 'appegaiyAo' apyekakAH 'kalakalabhariyAo' kalakalabhRtAH kalakalazabdayuktacUrNa mizratailapUrNAH appegaiyAo' apyekakAH 'khAratellabhariyAo' kSAratailabhRtAH 'appegaiyAo' apyekakAH 'agaNIkAyaMsi' agnikAye-agnyupari 'addahiyAo' AdahitAH Adahanam AdahaH(AGpUrvakAd 'daha' dhAtAryana,) sa saMjAta eSAM te AdahitAH, (ArSatvAnopadhAddhiH) utkAlitAH (utkathitAH) 'ciTThati' tiSThanti Asan / 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' tasya khala duryodhanasya cArakapAlakasya 'vahave'. vayaH 'uTTiyAo' uSTrikAH mRNmayabRhatpAtravizeSAH 'nAda' iti prasiddhAH aneka usake pAsa lohe kI baDI2 gaharI kuMDiyAM thii| unameM. 'appegaiyAo' kitanIka to 'taMvabhariyAo' pighale hue garma gau tAMbe se bharI huI rahatI thIM 'appegaiyAo kitanIka 'tauyabhariyAo' pighale hui garma garma jasada se bharI huI rahatI thIM 'appegaiyAo sIsagabhariyAo kitanIka pighale hue garma2 sIse se bharI huI rahatI thIM / appegaiyAo kalakalabhariyAoM kitanIka kalakala zabda karate hue-ukalate hue cunele mizrita tela se bharI huI rahatIthIM / 'appegaiyAo khAratellabhariyAo' kitanIka khAre garamAgarama taila se bharI huI rahatI thiiN| aura 'appegaiyAo agaNIkAyaMsi adahiyAo ciTThati' kitanIka agni ke Upara garmapAnI se ubalatI rahatI thIM / 'tassa NaM dujohaNassa coragapAlagassa vaha uhiyAo AsamuttabhariyAo' usa duryodhana cArakapAlaka ke yahAM bahuta sI aisI bhI mane garI yo tI tamA 'appegaiyAo' zzels to ' taMvabhariyAo' pAgaNAvesa garama pAthI masI tI. 'appegaiyAo' els 'tauyabhariyAo' garama pANAvesa satanA 2sanI bharetI tI. 'appegaiyAo sIsagabhariyAo' TanI 125 sIsAnI ma2sI raDatI tI. 'appegaiyAo kalakalabhAriyAo' TakSI 4-48 za6 42tA xNesA yunAnA pAthI bharezI tI. 'appegaiyAo khAratellabhariyAo'TI bhAsa garama tasanI sI , bhane 'appegaiyAo agaNIkAyaMsi addahiyAo ciTThati ' 4ii4 mani 52 garama pAnI Endl hAya tavA utI tI. 'tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa bahave uhiyAoM AsamuttabhariyAo' te duryodhana nyA24-pAsane tyo bhATInI bheTa moTI hI Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 vipAkazrute 'AsamuttabhariyAo' azvamUtrabhRttAH, 'appegaiyAo' apyekakAH 'hatthiMmuttabhariyAo' hastimUtrabhRtAH, 'appegaiyAo' apyekakAH 'uTTamunabhariyAo' uSTramUtrabhRtAH 'appegaiyAo' apyekakAH 'gomuttabhariyAo' gomUtrabhRtAH 'appegaiyAo' apyekakAH 'elayamuttariyAo' eDakamUtrabhRtAH meSamUtrabhRtAH 'appegaiyAo' apyekakAH 'mahisamuttabhariyAoM' mahiSamUtrabhRtAH 'bahupaDipuNNAoM'. bahumatipUrNAH AmukhaM saMbhRtAH 'ciTaMti' tiSThanti / 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'vahave' vahavaH 'hatthaMduyANa ya' hastAndukAnAM-hastabandhanavizeSANAM 'hathakaDI' itipasiddhAnAM 'pAyaMduyANa ya' pAdAndukAnAM pAdabandhanazrRGkhalAnAM 'haDINa ya' haDInAM-khoDakAnAM kASThabandhanamiTTI kI baDI2 nAMde thIM jo sadA ghoDoM ke mUtra se bharI rahatI thiiN| appegaiyAo hatthimuttabhariyAo' koI2 esI bhI thIM jinameM hAthiyoM kA mUtra bharA rahatA thA ! 'appegaiyAo udyamuttabhariyAo' kitanIka aisI bhI thIM jo UMTo ke mUtra se labAlaba bharI huI thIM / 'appegaiyAo gomuttabhariyAo' kitanIka esI thIM ki jina meM gAyoM kA mUtra bharA huA thA / 'appegaDayAo elayamuttamariyAo' kucha aisI bhI thIM ki jina meM meDhoM kA mUtra bharA rahatA thaa| 'appegaiyAo mahisamuttabhariyAo' kitanIka unameM aiso bhI thIM ki jo bhaiso ke mUtra se bharI rahA karatI thiiN| yahAM 'bahupaDipuNNAo ciTThati' meM 'bahupaDipuNNAo' yaha pada labAlaba bharane ke artha meM prayukta huA hai / tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa vahave hatthaMduyANa ya pAyaMduyANa ya haDINa ya NiyalANa ya saMkalANa ya puMjA ya NigarA ya' usa cArakapAlaka duryodhana ke yahA~ aneka hastAnduka tI 2 meza ghAyAnA mUtrathA marI rAmapAmA tI tI. 'appegaiyAo hatyimuttabhariyAo' dha mevI 59 hatI 4 mA DAthImAnA bhUtra maryA' 2tA tai. 'appegaiyAo uddamuttabhariyAo' TamI mevI paNa tI 2 TonA bhUtathA bhU maresI 24tI. 'appegaiyAo gomuttabhariyAo' els mevI tI remA Ayaunu bhUtra mare tu 'appegaiyAo elayamuttabhariyAo' als bhavI tI mA ghaTAnAM bhUtra mA raheta. 'appegaiyAo mahisamuttabhariyAo' 4sI samAM mevI tI rebhA pAyAnAM bhUtra marekhai gii; mAhI 'bahupaDipuNNAo citi' ma 'bahupaDipuNNAo' se paha pU3pUrI naravAnA ma yojabhela che. 'tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa vahave hatthaMduyANa ya pAyaMduyANa ya iDINa ya NiyalANa ya sakalANa ya puMjA ya NigarA ya' te yA24-pAsa Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 495 vizeSANAM ' khoDA' iti prasiddhAnAM 'NiyalANa ya' nigaDAnAM ' beDI ' iti masiddhAnAM 'saMkalANa ya' zRGkhalAnAM ca 'puMjA ya' pukhAH sazikhararAzayazca, 'NigarA ya' nikarA : =anekarAzisamUhAca, 'saMNikkhittA' saMnikSiptAH =sthApitAH 'cidvaMti' tiSThanti / 'tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cAra pAlakasya 'veNulayANa ya' veNulatAnAM = vaMzalatAnAM 'ciMcAlayANa ya' cizcAlatAnAm - amlikAlatAnAM 'chivANa ya' cikkaNacarmakazAnAM ca ' kasANa ya' kazAnAM = carmayaSTikAnAM 'vAyarassINa ya' valkalarazmInAM vaTAditvaGmayarajjUnAM tADanaprayojanAnAM 'puMjAya NigarAya ciTThati' puJjA nikarAzca tiSThanti / ' tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'vahave' vahavaH 'silANa ya' zilAnAM = ghaTitapASANAnAM ca' lauDANa ya' lakuTAnAM= hathakaDI, aneka pAdAnduka - pairoM ke bAMdhane kA baMdhana, aneka hADI-khoDA, aneka-nigaDa-beDI, aura aneka zrRMkhalAoM kA puMja evaM nikara-samUha ' saMNikkhittA ciTThati' eka aura makAna meM ekatrIta kiye hue rakkheM rahate the / isI prakAra usa cArakapAlaka duryodhana ke yahAM 'vahave veNulayANa ya ciMcAlayANa ya chivANa ya kasANa ya vAyarassINa ya puMjA ya NigarA ya cidvaMti' vaMzalatAoM kA, ciMcAlatAoM-amlikAlatAoM kA, chibA - cikkaNa carma ke koDoM kA, kazA - carmayaSTiyoM kA, balkalarassiyoM - vRkSa kI chAla se banI huI rasmiyoM kA, puMja aura samUha makAna meM eka tarapha rakhA rahA karatA thA / isI prakAra tassa NaM dujjoharNassa cAragapAlagassa ' usa cAra pAlaka duryodhana ke yahAM 'vahave silANa ya lauDANa ya moggarANa ya kaNaMgarANa ya puMjA ya NigarA ya ciTThati' aneka ghaTe hue paththara kI zilAe~, 4 durgaMdhanane tyAM aneka hAthakaDIe, aneka paganI bAMdhavAnI pagakaDIe, aneka haDI- khADA, aneka nigaDa--meDI ane aneka zrRMkhalAnA DhagalA ane nikara--samUha ye tabhAbha ' saMNikkhittA cidvaMti me asAyahA-bhU bhAnasa hune rAtuM tu. yA pramANe te yAra - pAsa huryodhanane tyAM' vahave veNulayANa ya cicAdhayANa ya chivANa ya kasANa ya vAyarassINa ya puMjA ya NigarA ya cihnaMti' vaMzalAtAonA, cIcAlatAe, allikAlatAe, cIkaNA cAmaDAnA kAyaDAnA kazAcaSTienA, valkala doDIe-vRkSanI chAlamAMthI banAvelI derIonA meATA samUhaDhagalA bhAnabhAM me4 taraI zaNavAmAM AvatA hutA. yA pramANe 'tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa' te yA24 - pAsa huryodhanane tyAM ' vahave silANa ya uDANa ya mogarA ya kaNagarANe ya puMjA ya NigarA ya cidvaMti ' pattharanI ghaDesI bhane Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 - vipAkazrute daNDAnAM ca 'moggarANa ya mudrANAM ca 'kaNaMgarANa ya' kanagarANAM pravahaNanizcalIkaraNapASANAnAM ca 'puMjAya NigarAya ciTThati' puJjAzca nikarAzca tiSThanti / 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'vahave' vahavaH 'varattANa ya' paratrANAM-kAsamUtrarajjUnAM camarajjUnAM vA 'vAgarajjUNa ya' valkalarajjUnAM = vRkSavizeSatvanirmitarajjUnAM 'bAlasuttarajjUNa ya' 'vAlamUtrarajjUnAM kezanirmitarajjUnAM ca 'puMjAya NigarAya ciTaMti' puJjAzca nikarAzca tiSThanti / 'tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'vahave' bahavaH 'asipattANa ya' asipatrANAM vaGgAnAM 'karapattANa ya' karapatrANAM karavata' iti masiddhAnAM ca 'khurapattANa ya' kSurapatrANAm 'ustarA' iti prasiddhAnAM ca 'kalaMbacIrapattANa ya' kadambacIrapatrANAM-zastravizepANAM ca 'puMjA ya gigarAya ciTThati' puJjAzca nikarAzca tiSThanti / 'tassa NaM lakuTa-daMDe, mudagara, kaNaMgara-nAvoM ko rokane ke laMgara, inake puMja evaM samUha makAna meM eka tarapha bhare rahate the, 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' usa duryodhana cArakapAlaka ke yahAM 'varattANa ya vAgarajjUNa ya bAlasuttarajjUNa ya pujA ya NigarA ya ciTThati' aneka varanA-kapAsa ke DoroM ko milAkara baTane se tayAra hue moTe2 rassoM kA athavA camaDe ke rassoM kA, valkalarajjuoM kA, bAloM kI rassiyoM kA bhI puMja aura samUha makAna meM eka tarapha bharA rahatA thA isI prakAra 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahave asipattANa ya, karapattANa ya, khurapattANa ya, kalaMvacIrapattANa ya, puMjA ya, NigarA ya ciTuMti' usake yahAM bahuta AMdhaka talavAro kA, karotoM kA, khurapI kA, athavA ustaroM kA, kadambacIrapatroM kA Dhera kA Dhera bhare hue rakhe rahate the isI taraha 'tassa NaM dujohaNassa bahave lohakhIlANa ya kaDasakarANa ya, alipattANa ya puMjA zilAo, lakuTadaMDa, sugara, vahANene rokavAnA laMgara tenA samUha makAnanI aMdara eka ta25 aryA rautA hatA, 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' huyadhina yA24 pAne tyAM varattANa ya vAgarajjUNa ya vAlasuttarajjUNa ya puMjA ya NiyarA ya cidaMti' bhanera sunanA harAthI guthesA moTA 22sA (2i) athavA tyAmAnAM deraDA, valkala deraDAonA samUDa makAnanA eka bhAgamAM bharelA rahetA hatA, A pramANe 'tassa NaM dujjohaNassa 'cAragapAlasma bar3ave AsipattANa ya karapattANa ya khurapattANa ya, kalaMbacIrapattANa ya, puMjA ya NigarA ya ciTuMti' ne tyo ghaellar talavAre, karavata, kharapIAo, kadambacIrapatrenA DhagalA bharelA rahetA. e pramANe Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 497 dujjohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'vahave' vahavaH 'lohakhIlANa ya' lohakIlAnAM ca, 'kaDasakkarANa ya' kaTazarkarANAM = vaMzazalAkAnAM ca 'alipattANa ya' alipatrANAM - vRzcikapucchasadRzaviSAktazastrANAM ca, 'puMjA ya NigarAya cidvaMti' puJjAva nikarAca tiSThanti / ' tassa NaM dujjo - haNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'bahave' vahavaH 'sUcINa ya' sUcInAM ca 'DaMbhaNANa ya' dambhanAnAM ca yairagnitApitaiH - lohazalAkArUpaiH corazarIre'Gka utpAdyate teSAM 'kohilANa ya' koTTilAnAM = hrasvamudgarANAM ca ' puMjA ya NigarAya ciTThati' puJjAva nikarAca tiSThanti / 'tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'bahave' bahavaH 'satthANa ya' zastrANAM = guptiprabhRtInAM ca, 'pippalANa ya' pippalAnAM = churikANAM ca, 'kuhADANa ya' kuThArANAM ca ' NahaccheyaNANa ya' nakhacchedanAnAM 'naharaNI' iti prasiddhAnAM ca 'dabmANa ya' darbhANAM darbhAgravattIkSNazastrANAM ca ' puMjA ya NigarAya ciTThati' puJjAva nikarAca tiSThanti / / 0 4 // ya NigarAya ciTThati ' usa cAra kapAlaka duryodhana ke yahAM bahuta adhika saMkhyA meM lohe ke kilo kA, vAMsa kI salAiyoM kA, vRzcika-vicchU - kI puMcha - DaMka ke samAna viSele zastroM kA puMja aura nikara rakhA rahatA thA / 'tassa NaM dujjohaNassa bahave sUcINa ya DaMbhaNANa ya kohilANa ya puMjA ya NigarA citi' isI taraha usa duryodhana ke yahAM aneka sUcI- suIyoM kA, dambhanaka-DAmalagAne kI lohe kI salAIyo kA choTera mudgaroM kA bhI saMgraha rahA karatA thA / ' tassa NaM dujjohaNassa bahave satthANa ya pippalANa ya, kuhADANa ya, NahacheyaNANa ya, dambhANa ya puMjA ya NigarA ciTThati' isI prakAra usake yahAM gupti Adi zastroM kA, churiyoM kA, kuThAroM 4 C tassa NaM dujjohaNassa vahave lohakhIlANa ya, kaDasakkArANa ya, alipattANa ya puMjA ya girA ya cidvaMti ' te yA - pAsa duryodhanane tyAM dhAgA ? bhoTA abhiiNamAM leDhAnA khIlAonA, vAMsanI saLIenA, vIchInA DaMkha samAna . viSAkata hathiaaronaa 4thyAnA nRtthA mhArI rAmelA hutA, 'tassa NaM dujjohaNassa bahave sUcINa ya bhaNANa ya kohilANa ya puMjA ya NigarA ya cihnaMti' se prabhAte huyedhanane tyAM aneka sAthe, DAmalagADavAnI leADhAnI saLIe ane nAnA nAnA mudagarAne pazu saMgraha rahetA huto. ' tassa NaM dujjohaNassa vahave satyANa ya pippalANa Na kuhADANa ya NahacheyaNANa ya davabhANa ya puMjA ya NiyarA ya citi " Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 . . . . . __..: vipAkazrute . .. .. nirAza kA, nakhoM ko kATane vAlI naharaNiyoM kA evaM darbhake agrabhAga kI taraha tIkSNa hathiyAroM kA Dhera kA Dhera jamA huA rahatA thaa| bhAvArtha-he gautama ! isakA caritra isa prakAra hai-isa madhya jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM siMhapura nAmakA eka nagara thA / jo jana dhana Adi Rddhi se saMpanna thA , vahAM ke rAjA kA nAma siMharatha thA / isake yahAM duryodhana nAma kA eka cArakapAla (jelara) thA jo kArAgAra kA adhyakSa thA / yaha mahA adhArmika, adharmAnuga, adharmasevI, adharma se hI apanI AjIvikA calAne vAlA durAcArI vrataniyamarahita aura dasaroM ko duHkha pahuMcAne meM hI Ananda manAne vAlA thA ! isa duryodhana cArakapAlaka ke ghara meM coroM ko daNDa dene ke liye isa prakAra ke upaharaNa rahate the| isa ke pAsa lohe kI vaDI2 gaharI kuDiyAM rahatI thIM / unameM kitanIka kuMDiyA~ pighale hue garma2 tAMve se bharI huI thIM / kitanIka pighale hue garma2 jasada se, kitanIka pighale hue garma2 sIse se, kitanIka bahuta ukala jAne se kalakala zabda karate hue cune ke pAnI se aura kitanIka kuMDiyAM garama garama khAra tela se bharI huI thiiN| kitanIka kuMDiyoM to hara samaya pAnI se bharI huI agni ke Upara ubalatI hI rahatI thiiN| phira isake yahA~ pramANe tene tyAM gupti Adi hathiare, charIo, kuThAra, nakha kApavAnI naraNIo ane danI aNI jevA tIkSNa hathionA DhagalAnA DhagalA jamA rahetA hatA. - bhAvArtha - he gautama! tenuM caritra A pramANe che. A madhya jaMbUdvIpanI aMdara bharatakSetramAM siMhapura nAmanuM eka nagara hatuM. te mANasethI ane dhana dhAnya Adi nAddhithI bharapUra hatuM, tyAMnA rAjAnuM nAma siMharatha hatuM, tene tyAM duryodhana nAmane eka cArakapAla (jelara) hatA. te kedakhAnAne adhyakSa hatuM. ane mahA adhama, adhama upara prItivALe, adharmasevI, adharmathI ja pitAnI AjIvikA calAvanAra, durAcArI, vrata-niyama rahita ane bIjAne duHkha pahoMcADanAra ane temAM Ananda mAnanAra hite, A duryodhana jelaranA gharamAM cAra lokone daMDa devA mATe A prakAranuM sAdhane rahetAM hatAM. tenI pAse loDhAnI moTI gaharI kuMDIo rahetI, temAM keTalIka kuDIo pIgaLavelA tAMbAnA rasathI bharelI hatI, keTalIka garama jasatathI. keTalIka garama sIsAnA rasathI, keTalIka cunAnA ukaLelA pANIthI ane keTalIka kuMDIo ekadama garama khAravALA telathI bharelI rahetI hatI. pANIthI bharelI agni para caDhelI keTalIka kuMDIo niraMtara ukaLatI ja rahetI hatI. te sivAya Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 499 bahutasI aisI miTTI kI bar3I2 nAMde bhI thIM jinameM kitanIka nAMdeM ghoDoM ke mUtra se khUya bharI rahatI thIM to kitanIka hAthiyoM ke mUtra se, kitanIka U~ToM ke sUtra se to kitanIka veloM ke sUtra se, kitanIka meDhoM ke mUtra se to kitanIka bhaiMsoM ke bhUtra se bharI rahatI thIM / phira usa cArakapAla duryodhana ke ghara meM aneka hathakar3iyoM ke, pairoM ke bAMdhane ke, tathA aneka khoDoM ke veDiyoM ke' zRMkhalAoM ke bhI puMja ke puMja paDe rahate the| phira isake yahAM aneka vaMzavatAoMvAMsakI khApaTiyoM ke, imalI kI kAmaThiyoM ke, cikane camaDe ke koDoM ke, kazAoM-bAbukoM ke, aura vRkSa kI chAla se bane hue rassoM ke Dhera ke Dhera paDe rahate the| phira isake yahAM aneka ghaDe hue pASANa kI zIlAoM ke, baDe baDe DaMDo ke, mudgaroM ke, naukAoM ke rokane ke laMgaroM ke samUha ke samUha rahate the| phira isake yahAM varanAoMkapAsa ke sUta se baTe hue rassoM ke athavA canaDe ke bane hue rassoM ke, ghalkala kI rassiyoM ke aura bAloM kI ghaTI huI rassiyoM ke bahutase Dhera rahate the / phira isake yahA~ aneka talavAroM ke, karoMtoM ke, khurapoM ke athavA ustaroM ke kadambacIrapatroM-atitIkSNa agrabhAgabAle kaNeratRNavizeSoM ke puMja ke puMja rahate the| phira isake yahAM bahuta se lohe ke tIkSNa kIloM ke, bAMsa kI salAkSyoM ke, mATInI paNa maTI moTI kAThIo tenI pAse hatI je ghaDAnAM mUvathI khUba bharelI rahetI hatI. keTalIka hAthIonAM mUtrathI, keTalIka uMTenAM mUtrathI, keTalIka baLadanAM mUtrathI, keTalIka gheTAMonAM ane keTalIka pADAonA mUtrathI bharI rahetI hatI. te sivAya te jelara duryodhananA gharamAM aneka hAthakaDIo tathA pagane bAMdhavAnAM bane tathA aneka kheDA-zaMkhalAonA paNa DhagalA rahetA hatA, temaja tene tyAM vaMzalatAo-vAMsanI khApaTIonA, AmalInI kAmaThIonA, cikaNuM cAmaDAnA keyaDAonA, cAbukenA ane vRkSanI chAlamAMthI banAvelA deraDAonA DhagalA rahetA hatA. temaja tene tyAM aneka ghaDelI pASANanI zilAo, meTA-moTA DaMDA, mugara ane nokA-vahANune rokavAnA laMgaranA samaye samUha rahetA hatA temaja tene ghera sutaranAM gu thelA moTAM doraDAo athavA cAmaDAnA gu thelAM deraDao, valkalanI doraDIo. ane vALanI guMthelI deraDIo ghaNI ja rahetI, ane tene ghera aneka talavAra, karavate, kharapIAo, astarAo, kadambacIrapatra-atitIhaNa agrabhAgavALa kaNeratRNa vizeSanA DhagalA rahetA hatA. te sivAya tene tyAM letAnA tI kIlo, vAMsanI saLIo, vIMchInA Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ...': . ' . . . . . :: vipAzrute // mUlam // 'tae NaM se dujohaNe cAragapAlae soharahassa raNNo bahave core ya pAradArie ya gaMThibheyae ya rAyAvakArI ya aNadhArae ya bAlaghAyae ya vIsaMbhadhAyae ya jUyakare ya khaMDapaTTe ya purisehiM giNhAvei, gihAvittA uttANae pADei, pADittA lohadaMDeNa muhaM vihADei, vihADittA appegaie tattaM taMbaM. pejjei, appegaie tauthaM pejjei, appegaie sIsagaM pejjei, appegaie kalakalaM pejjei, appegaie. khAratellaM pejjei, appegaie teNaM ceva abhisegaM karei, appegaie uttANae pADei, pADittA AsamuttaM pejjei, appegaie hatthimuttaM pejjei jAva mahisamuttaM pejjei, appegaie heTAsuhe pADei, pADittA balassa vamAvei, appegaie teNaM, ceva uvIlaM dalayai, appegaie hatthaMduyAhiM baMdhAvei, appegaie pAyaMduyAhiM baMdhAvei, appegaie haDibaMdhaNe kArei, appegaie NiyalabaMdhaNe kArei, appegaie saMkoDiyamoDie kArei, appegaie saMkalabaMdhaNe kArei, appegaie hatthabicchU ke DaMka ke samAna viSAkta zastroM ke puMja ke puMja ghara meM rahate the| phira isake yahAM tIkhI sUiyoM kA, DAMma lagAne kI lohe kI salaiyoM kA, choTe2 mudgaroM kA bhI saMgraha rahatA thA / isI prakAra isake yahAM gupti Adi zastroM kA, churiyoM kA, kuThAroM kA, nakhoM ko kATane vAlI naharaNiyoM kA evaM darbha ke agrabhAga kI taraha tIkSNa hathiyAroM kA bhI Dhera kA Dhera jamA huA rahatA thA // sU0 4 // DaMkha jevA viSAkta zastronA DhagalA tenA gharamAM rahetA hatA, te vinA tIkhI tIkhI suIo, DAma lagAvavAnI loDhAnI saLIo, nAnA nAnA mudugarone paNa saMgraha rahete hate, A pramANe tene ghera gupti Adi zastronA, charIonA, kuThAronA nareNInA ane darbhanA agrabhAga jevI tIkSaNa dhAravALAM hathiAnA moTA-moTA DhagalA jamA 29tA tA. (20 4) Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % E viSAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 1, nAndaSaNavaNanam 501 chiNNae kArei jAva satthovADie kArei, appegaie veNulayAhi ya jAva vAyarassIhi ya haNAvei, appegaie uttANae kArei, kAritA ure silaM dalAbei, dalAvitA laulaM dAvei, dAvittA purisehiM ukaMpAcei, appegaie taMtIhi ya jAva suttarajjuhi ya hatthesu ya pAdesu ya baMdhAvei, baMdhAvittA agaDaMmi ocUlaM pANagaM pejjei, appegaie asipattehi ya jAva kalaMbacIrapattehi ya paccholAvei, pacchollAvittA khAratelleNaM abhaMgAvei, agaie NilADesu ya avaTusu ya ko paresu ya jANusu ya khaluesu ya lohakolae tha kaDasarakArAo ya dalAdei, alie saMjAveI, appegaie sUIo ya DaMbhaNANi ya hatthaMyAlayAsu ya pAyaMgaliyAsu ya kohilaehi AuDAvei, AuDAvittA bhUmi kaMDUyAvei, appegaie satthaehi ya jAva NahacheyaNaehi ya aMgaM pacchollAvei, pacchollAvittA dabsehi ya kusehi ya ulladabbhehi ya veDhAvei, veDhAvittA AyavaMsi dalayai, suke samANe caDacaDassa uppADei // sU0 5 // ttiikaa| 'taeNaM se ityAdi / 'taeNaM se' tataH khalu saH 'dujohaNe cAragapAlae' duryodhanazvArakapAlakaH 'sIharahassa raNo' siMharathasya rAjJaH 'bahave' vahUna 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' usake bAdaH 'se dujohaNe cAragapAlae' isa cArakapAlaka duryodhana ne 'sIharahassa raNo' apane siMharatha rAjA ke rAjya meM rahane 'tae NaM se' tyA 'tae NaM te pachI 'se dujohaNe cAragapAlae' te yA24564-12-yA~dhane 'sIharassa raNopatAnA si25 janA NcryamA ranAra 'vahave core ya Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 vipAkazrute 'core ya' corAMzca 'pAradArie ya' pAradArikAMzca 'gaMThibheyae ya' granthibhedakAMzca 'rAyAvakArI ya' rAjApakAriNazca 'aNadhArae ya' RNadhArakAzca ye RNaM gRhItvA punardAtuM necchanti tAn 'bAlaghAyae ya' vAlaghAtakAMca 'vIsaMbhaghAyae ya' vizrambhaghAtakAn=vizvAsaghAtakAriNazca 'jUyakare ya' dyUtakarAn dyUtakrIDAkAriNazca 'khaMDapaTTe ya' khaNDapaTTAMzca dhRttIzca 'purisehi' puruSaiH rAjapuruSaiH 'gihAvei ' grAhayati, 'gihAvittA' grAhayitvA 'uttANae' uttAkAn UrdhvamukhAn 'pADeI' pAtayati, 'pADittA' pAtayitvA 'lohadaMDeNa' lohadaNDena 'muha vihADei' mukhaM vighATayati-udghATayati, 'vihADittA' vighATaya-udghATaya 'appegaie' apyekakAn katipayAn 'tattaM' taptam agnisaMyogena dravIbhUtaM 'taMba' tAnaM 'pejjeI' pAyayati / evaM 'appegaie' apyekakAn 'tauyaM' trapukaM 'jasada' iti prasiddhaM, 'pejjeI' pAyayati, 'appegaie' apyekakAn 'sIsagaM pejjei' sIsakaM pAyayati, 'appegaie! apyekakAn 'kalakalaM' cUrNamizratataptatailaM 'pejjeI' pAyayati, appevAle 'vahave core ya pAradArie ya gaMThibheyae ya rAyAvakArI ya aNadhArae ya vAlaghAyara ya vIsaMbhaghAyae ya jUyakare ya khaMDapaTTe ya' aneka coroM ko, aneka parastrI-laMpaTo ko, aneka granthibhedakoM-gAMThakatarane vAloM ko, rAjA ke aneka vidrohiyoM ko, kaje adA nahIM karane vAloM ko-udhAra lekara nahIM dene vAloM ko-bAlakoM kI hatyA karane vAloM ko, vizvAsavAtiyoM ko, cUnakrIDA karane vAloM ko evaM aneka dhUnoM ko 'purisehiM' rAjapuruSoM dvArA 'giNhAvei' pakaDavAtA aura gihAvittA' pakaDavAkara 'uttANae pADe' sabako cittA leTA denA 'pADittA lohadaMDeNa muhaM vihADeI' cittA leTAne ke bAda unakA sugda eka lohe ke daMDa se pakaDavAtA 'vihADittA appegaDae tattaM tavaM pejjei, appegaie tauyaM pejjei, appegaie sIsagaM pejjei, appegaie kalakalaM pejjei, appegaie khAratellaM pejjei, appepAradArie ya gaMThibheyae ya rAyAvakArI ya aNadhArae ya bAlaghAyae ya vIsabhaghAyae ya jUyakare ya khaMDapaTTe ya' bhane yozane, bhane 52sI-paTone, mane gaMThI cheDAone, rAjAnA aneka vidrohIone, deNuM nahi ApanArAone-udhAra laI jaine paisA nahi ApanArAone, bAlakanI hatyA karavAvALAone vizvAsaghatione, jugAra sanArAmAne bhane mIta bhane dhUtArAmAne 'purisehi ' puruSa dvArA 'giNhAvei 54pt| mane 'gihAvittA' 54vIna 'uttANae pADei' tamAmane yittA pAhato, 'pADittA lohadaMDeNa muhaM vihADei ' (yattA pAlana pachI tenA bhelAmA 4 khoTo nAbhI moTu pato. 'vihADittA appegaie tattaM taMba pejjei, appegaie tauyaM pejjei, apve gaie sIsagaM pejjeDa, appegaie kalakalaM Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam gaie' apyekakAn 'khAratellaM pejjei' kSAratailaM pAyayati, 'appegaie' apyekakAn 'teNaM ceva' tenaiva pUrvoktataptatAmrAdidravyajAte naiva 'abhisegaM karei' abhiSekaM karoti-snapayati / 'appegaie' apyekakAn 'uttANae' uttAnakAn= unmukhAn 'pADe' pAtayati 'pADittA' pAtayitvA 'AsamuttaM' azvamUtraM 'pejjeI' pAyayati, 'appegaie' apyekakAn 'hatyimutta' hastimUtraM 'pejjei' pAyayati 'jAva' yAvat-appekakAn 'mahisamuttaM' mahiSamutraM 'pejjei' pAyayati / 'appegaie' apyekakAna 'hehAmuhe' adhomukhAn 'pADei' pAtayati, 'pADittA' pAtayitvA 'valassa' balAt 'umAvei' bamayati 'appegaie' apyekakAn 'teNaM tena gaie teNaM ceva abhisegaM karei' phaDavAkara kinhIM ko garama pighalA huA tAMbA pilAnA, kinhIM ko pighalA huA jasata pilAtA, kinhIM ko pighalA huA sImA pilAtA kinhIM ko cUnA se mizrita tapta tailapilAtA kinhIM ko namaka milA huA tela pilAtA aura unhIM tapta tAmrAdikoM ko unake Upara manamAnA chiDakAtA / 'appegaie uttANae pADei, pADittA AsamuttaM pejjei, appegaie hatthimuttaM pejjei jAva mahisamuttaM pejjeI' citta leTAye hue kinhIM2 ko ghoDe kA sUta pilAtA, kinhIM2 ko vaha baila kA, kinhIM ko meMDhe kA, to kinhI ko ghor3e kA mRta pilAtA, kinhIM2 ko hAthI kA mUta pilAnA, kinhIM2 ko bhaise kA mUta pilAnA 'appegaDae heTAmuhe pADeDa, pADittA balassa vamAvei, appegae teNaM ceva uvIla dalayai, phira unameM se kitanoM ko oMdhA leTAtA, leTAkara jabardastI unase vamana karAtA phira unheM khilAtA phira vamana karAtA pejjei, appe gaie khAratellaM pejjei, appageie teNaM ceva abhisegaM karei' phaDAvIne tAMbane garama pIgaLAvele rasa pIvarAvate, keIne garama karI gALelA jasatanA rasa, kene garama sIsAne rasa pIvarAvate kaMIne cunAnA mizraNavALuM garama tela pIvarAvate hatekeTalAkane mIThuM meLaveluM tela pIvarAte hate. tenA zarIra upara tapAsA tAmra 26 27 pramANe chAMTato to. 'appegaie, uttANae pADei, pADittA Asamutte pejjeDa, appegaie hatyimuttaM pejjei jAva mahisamuttaM pejjeI' cittA pADelA keTalAkane UMTanAM. koIne baLadanAM, koIne gheTAnAM, keIne gheDAnAM mUtra pIvarAvatA hatA. keTalAkane hAthInAM mUtra pIvarAvate, keIne pADAnAM mUtra pIvarAvato hato 'appegaie hehAmuhe pADei, pADittA balassa bamAvei, appegaie teNaM ceva ubIlaM dalayai' 55 pAsa temamAthA TAune 6 pADato, pAna 4126tIyA tene vamana karAvate, te vamanane pAchuM tene ja khavarAvatA hatA, pharI pAchuM tene mana Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute vAntAzanAdinA 'ceva' caiva = punarapi 'uvIlaM ' avapIDAM = vedanAM 'dalayar3a' dApayati - kArayatItyarthaH / 'appegaie' apyekakAn ' hatthaMduyAhiM' hastAndukAbhiH = hastalAbhiH, 'hathakaDI' iti prasiddhAbhiH 'baMdhAve' bandhayati, 'appegaie' apyekakAn 'pAyaMduyAhiM' pAdAndukAbhiH = pAdazRlAbhiH pAdavandhanarUpAbhiH 'baMdhAvei' bandhayati, 'appegaie' apyekakAn 'haDibaMdhaNe ' haDivandhanAn - haDinA baMdhanaM yeSAM te tathA tAn, 'khoDA' iti siddhabandhanavaddhAn 'kArei' kArayati, 'appegaie' apyekakAn 'NiyalabaMdhaNe' nigaDabandhanAn nigaDena ' beDI ' iti prasiddhena bandhanaM yeSAM te tathA tAna 'kArei' kArayati, 'appegaie' apyekakAn 'saMkoDiyamoDie' saMkoTitamoTitAn = saMkocitamoTitAn 'kArei' kArayati, 'appegaie ' apyekakAn ' saMkalabaMdhaNe ' zRGkhalAbandhanAn ' kArei ' kArayati, 'appegaie' apyekakAn 'hatthachiNNae' hastacchinnakAn 'kArei' kArayati 'jAva' aura punaH use khilAtA, isa prakAra unheM prANAntaka kaSTa pahu~cAtA / 'rodire hatthaMyAhiM baMdhAve' kinhIM2 ko hathakaDiyoM se jakaDAkara baMdhavA detA 'appegaie pAyaMduyAhiM baMdhAve, appegaie haDibaMdhaNe kArei, appegaie jiyalavaMdhaNe kAre' kinhIM 2 ko pAvoM meM baMdhana DalavA kara baMdhavA detA / kinhoM ko khoDA se baMdhavA detA / kinhIM 2 ko nigaDoM - beDiyoM se karavA detA / 'appegaie saMkoDiyamoDie kAreD appegaie saMkalabaMdhaNe kArei, appeiie hRtthachiNNayaM kArei jAva satyovADie kArei, apperse veNulayAhi ya jAva vAyarassIhi ya haNAve, appegaie uttANae kAre, kAritA ure silaM dalAve ' kinhIM 2 ko vaha saMkucita mAtra kara bAMdha detA aura moDa kara deDhA meDhA kara detA / kinhIM 2 ko vaha lohekI sAMkaloM se khUba kasA detA / kinhIM 2 ke vaha hAtha kATa detA, 504 , karAvata, ane pharIthI te vamana. temane ja khavarAvatA hatA, A pramANe tene prANAnt4 4STa ssddyaaddte| ' appegaie hatthaMduyAhiM baMdhAvei ' DeTAune te haathddiio| nAMNIne 45DIne NAMdhAvato 'appegaie pAyaM duyAhi baMdhAve, appegaie haDibaMdhaNe kArei, appegaie giyalabaMdhaNe kArei ' uTAnAM pazamAM gADha baMdhana paMdhAvI heteo, aiTasAune jIsA sAthai gAMdhI deto, DeTalAune meddiio| paherAvI hete. ' appegaie saMkoDiyamoDie kArei, appegaie saMkalavaMdhaNe kAres, appegaie hatthachiSNae arts ara satyavADie kAreDa, appeiie veNulayAhi ya jAva vAyarassIhi yahaNAve, appeiie uttANae kArei, kAritA ure silaM dalAvei' preTasAune tenAM gAtra agAne ) khAMdhI maraDI ane vAMkA cukA karI nAkhatA, keTalAkanA te Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam yAvat-yAvacchabdena-'pAyachiNNae, kaNNachiNNae evaM nakkauTa jibbhasIsachiNNae' ityAdi bodhyam / pAdacchinnakAn karNacchinnakAn , evaM nAsikoSThajivAzIrSacchimakAna ityAdi / 'satthovADie' zastrAvapATitAn-zastreNa-khagAdinA vidAritAn 'kArei' kArayati / 'appegaie' apyekakAna 'veNulayAhiya' veNulatAbhiH= vaMzalatAbhiH 'jAva' yAvat-yAvacchandena-cicAlatAbhiH, 'chicAhi cikkaNacarmakazAbhiH, kazAbhiH carmayaSTikAbhiH, iti saGgrahaH 'vAyarassIhi ya' valkalarazmibhiH vRkSatvanirmitarajjubhizca 'haNAveI' ghAtayati / 'appegaIe' apyekakAn 'uttANae' uttAnakAn-UrdhvamukhAn 'kArei' kArayati, 'kAritA' kArayitvA 'ure' urasi 'silaM' zilAM-gurutarapASANaM "dalAvei' dApayati 'dalAvittA' dApayitvA tadupari 'laulaM dAvei' laguDaM dApayati, 'dAvittA' dApayitvA 'purisehi puruSaiH laguDobhayaprAntaniviSTaiH 'ukaMpAveI' utkampayati atIva cAlayati, yAvadaparAdhino'sthIni cUrNitAni bhavanti tAvad bhrAmayatIti bhAvaH / 'appepAMva kATa detA, kAna kATa DAlatA, nAMka kATa DAlatAoSTha kATa DAlatA, jIbha cheda DAlatA, aura kinhIM 2 kA mastaka bhI kATa DAlatA / kinhIM 2 ko yaha karoMta Adi zatroM dvArA vidArita kara DAlatA, kinhIM 2 ko veNulatAoM se piTavAtA, kinhIM 2 ko ciMcAlatAoM se. kinhIM 2 ko cikane calaDe ke koDose kinhIM kI camaDe ko yaSTi se, kinhIM 2 ko vRkSoM kI chAlase banI huI rassiyoM se khUba piTavAtA / kinhIM 2 ko vaha cittA leTAkara unakI chAnI para baDI baDI zilA rakha detA 'dalAvitA laulaM dAvei' dAvittA purisehiM ukaMpAvei' rakhakara phira usa zilA para eka lakaDI rakhakara phira usake donoM kAnoM ko manuSyoM se pakaDavA kara belana kI taraha use unakI chAtI para phiravAtA, jisase unakI haDDiyAM cura 2 ho jAtI / 'appegaie hAtha kApI nAkhate, keTalAkanA paga, kAna, nAka hoTha, jIbha ane mAthAM kApI nakhate, keTalAkane te karavata vaDe karI verI nAkhate, keTalAkane te veNulatAothI marAvate keTalekane ciMcAlattAothI, keTalAkane cikaNuM cAmaDAnA koyaDAthI, keTalAkane cAmaDAnI seTIthI, keTalAkane vRkSanI chAlanI banAvelI deraDIothI khUba mArate. keTalAkane cittA pADIne tenI chAtI para moTA paththaranI zilAone rAkhate "dalAvitA laulaM dAvei, dAvittA purisehiM upakaMpAvei' rAbhAna pachIta zilApara eka lAkaDI rAkhIne pachI tenA banne kAna bIjA mANaso pAse pakaDAvIne velaNanI mAphaka te mANasothI tenI chAtI para pheravAvate jethI karIne haDui-hADakAM yuyuza tha/ onya che 'appegaie taMtIhi ya jAva suttarajjUhi ya hatthesu ya pAema Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 __.. . ! . : . - tripAkazrute gaie' apyekakAn 'taMtIhi ya' tantrIbhiH carmarajjubhiH 'tAMta' - iti masiddhAbhizca, 'jAva' yAvat-yAvacchandena-'varattAhi ya vAgarajjUhi ya' ityAdisaGgrahaH 'varattAhi ya' vastrAbhizca carmagrathitarajjubhiH 'vAgarajjUhi ya' valkalarajjubhizva-vRkSatvanirmitarajjubhiH 'suttarajjUhi ya ' mUtrajjUbhizca 'hatthesu ya' hasthayozca 'pAesu ya pAdayozca 'baMdhAveI' bandhayati, 'baddhAyittA' bandharityA 'agaDaMmi' agaDe-kUpe 'ocUlaM' avacUlaM vastrAJcalavallambamAnam-adho'vasthitaziraskam UrdhvapAdaM kArayitvA 'pANagaM' pAnakaM-jalaM 'pejjei' pAyayati / 'appegaie' apyekakAn 'asipattehi ya' asipaH khaGgaiH 'jAra' yAvadayAvacchandena-'karapattehi ya, khurapattehi ya' iti saMgrahaH, tatra 'karapattehi ya' karapatra:='karavata' iti prasiddhaH kASThacIraNopakaraNavizeSaiH 'khurapattehi yakSurapatraiH 'ustarA' iti prasiddhaiH kalaMbacIrapattehi ya kadambacIrapatraH tIkSNAgrazastravizeSaizca 'pacchollAveI' pratakSayati, 'pacchollAvitA' pratakSya 'khAratelleNaM' kSArataMtIhi ya jAva suttarajjUhi ya itthemu ya pAemu ya baMdhAvei baMddhAvittA agaDaMmi ocUlaM pANagaM pejjei' kinhIM ke vaha tAMtoM se, varanAoM se-camaDe kI baTI huI moTI2 rassiyo se, valkala nirmita rassiyoM se aura sUta ke moTe2 rasmoM se donoM hAtha aura donoM pair bandhavA detA / vandhavA kara vaha unheM nIce sastaka kara aura Upara paira kara kue meM laTakavA detA aura isa hAlata meM una se kuMeM kA pAnI pilvaataa| 'appegaie asipattehiM jAva kalaMvacIrapattehi ya pacchollAvei pacchollAvittA khAratelleNaM abhaMgAvei' kinhIM ke vaha aMga aura upAMgo kA talavAroM se chaMgavAtA, karotoM se vaharAtA, ustarAoM se chilavAtA aura tIkSNa agrabhAgavAle zastroM se chidavAtA pazcAt una para khArA taila chikaDavAtA - ya baMdhAvei baMdhAvittA agaDami ocUlaM pANagaM pejjeI sAna te taitthI, varatrAothI, cAmaDAnI guMthelI moTI moTI derIothI (moTAM doraDAM) vaTakalamAMthI banAvelI doraDIothI, ane sUtaranA moTAM-moTAM doraDAthI, be hAtha ane be paga badhAne baMdhAvIne tenuM mAthuM nIce ane paga ucA rahe te rIte karIne kuvAmAM GTavI to bhane tevI pAlatamA pArnu pANI na 55vato 'appepaie asipanehi ya jAva kalaMbacIrapattehi ya pacchollAvei pacchollAvittA khAratelleNaM abhaMgAveIna te mA bhane mAMgane talavArothI nA pAtA, 42vatAthI vetA, astarAothI chelatA hatA, ane tIkSNa agrabhAgavALA zastrothI tene chedatA bhoMkatA, pachIthI tenA para khArUM tela chuTAvatA hatA, ane te tela vaDe karI madana Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 6, nandiSeNavarNanam 507 tailena 'abhaMgAveI' abhyaGgayati-mardayati / 'appegaie'. apyekakAn katipayAnaparAdhinaH 'NilADesu ya' lalATeSu 'avaTusu ya' kRkATikAmugrIvAsu 'kopparesu ya kUpareSu 'kuhaNI' iti prasiddheSu 'jANusu ya' jAnuSu='ghuTanA' iti prasiddheSu 'khaluesu ya' pAdamaNibandhesu ca, eteSu aGgeSu 'vohakIlae ya' lohakIlakAn 'kaDasakarAo ya' kaTazarkarAzca vaMzazalAkAH 'dalAvei' dApayati= nikhAtayati, 'alie ' alikAn alikaNTakAn-vRzcikakaNTakAn 'bhaMjAvei, bhaJjayati-pUrvoktAGgeSu nikhanya troTayati / 'appegaIe' apyekakAn 'maIo. ya' sUcIzca 'DaMbhaNANi ya' dambhanAni ca prataptalohAGkanAni 'DAMma' iti prasiddhAni 'hatthaMguliyAsa ya' hastAGgulikAmu 'pAyaMguliyAsu ya' pAdAGgulikAmu ca 'kohillaehi kohillakai mudgarakaH 'AuDAveI' AkoTayati-AkuTTaya pravezayati, 'AuDAvittA' AkoTaya-antaHpravezya, 'bhUmi' bhUmi kaMDyAveI' kaNDAvayati bhUmau gharSayatItyarthaH / karacaraNAigulISu sUcIH pravezya karacaraNayobhUmau aura usI tela se mardana karavAtA / 'appegaie NilADesu ya avaTusu ya koparesu ya jANuschu ya khaluesu ya lohakIlae ya kaDasakkarAo ya dalAi' kiMnhIM ke mastaka meM, gardana meM, kuhaniyoM meM, ghuTanoM meM. aura paira ke sandhisthAnoM meM vaha lohe ke kIleM, aura bAMsa kI tIkSNa moTI 2 zalAkAeM ThukravAtA, 'alie bhaMjAvei' sAtha meM tIkSNa kAMTo ko bhI unake zarIra ghusabAkara unheM ardhAbaca se tuDavA detaa| appegaie sUIo ya DaMbhaNANi ya hatthaMguliyAsu ya pAyaMguliyAsu ya kohillaehiM AuDAvei' kinhIM 2 ke hAtha kI aMguliyo meM, paira kI aMguliyoM meM saIoM kA, taza lAhe ke DAMbha lagAne vAle kIloM kA mudgaroM se ThIka 2 kara gaMDavA detA / 'AuDAvittA bhUmi kaMDUyAveI' gaDavA kara phira zavatA, 'appegaie NilADesu ya avaTusu ya kopparemu ya jANusu ya khaluesu ya lohakolae ya kaDasakkArAo ya dalAvei' mAnA mAthAmA gaNAmAM koNIomAM ghuMTaNamAM ane paganA saMdhisthAnamAM leDhAnA khIlAo ane vAMsanI tI moTI-moTI sajImA latA mathavA mAratA 'alie bhaMjAveI' sAthe sAtha, tIery sAmAna paNa tenA zarIramA paropI madhayamAte TI toDI nAmatA 'appegaDae sUIo ya DaMbhaNANi ya hatthaMguliyAlu ya pAyaMguliyAsu ya koTillaehi AuDAvei' keTalAkane hAthanI AMgaLIomAM, paganI AMgaLIomAM sane. tapAvelA leDhAnA DAma bhAvA bhAtammAna bhuyazathI bhUpa maha2 sAtA 'AuDAMvittA bhUmi kaMDyAvei bhUma mAtA bhArIne pachI te2 bhAna. 52 ghasAvatA, 'appegaie satthaehi ya' Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 . ... .. . ... .... vipAkazrute gharSaNena mahAduHkhamutpAdayatIti bhAvaH / 'appegaie' apyekakAn 'satthaehi ya' zastrakaiH guptimabhRtibhiH 'jAva' yAvat-yAvacchandena-'pippalehi ya' pippalaiHchurikAbhiH, 'kaDADehi ya' kuThAraiH-iti saMgrahaH, NahaccheyaNaehi ya' nakhacchedanakaizca 'naharaNI' iti prasiddhaH 'aMga' zarIraM 'pacchollAveI' pratakSayati, 'pacchollAvitA' pratakSayya 'danbhehi ya' dabhaizca 'kusehi ya' kuzezva, darbhAH samUlAH, kuzA-nirmUlAH taiH 'ulladambhehi ya' Ardradarbhazca 'veDAveI' veSTayati veDhAvittA' veSTayitvA 'Ayasi' Atape 'dalayaI' dApayati 'mukke samANe zuSkAn sataH tAn darbhAdIn 'caDacaDassa' caDacaDaM-zabdapUrvakam 'uppADe' utpATayati // 0 5 // unheM bhUmipara ghasITavAtA / 'appegaie satyaehi ya jAva NahaccheyaNaehi ya aMgaM pacchollAvei' kitanoM kA vaha guptI Adi zastroM se, yAvat zabda se churI, kuThAra, aura naharaNiyoM se zarIra chinnabhinna karA detaa| 'pacchollAvittA dambhehi ya kusehi ya ulladagbhehi ya veDhAveichinnabhinna karane bAda phira vaha hare 2 darzoM aura kuzoM se unheM veSTita karavAtA 'veDhAvittA Ayasi dalayai sukke samANe caDacaDassa uppADei' jaba ve acchI taraha se veSTita ho cukate taba bAda meM vaha unheM dhUpa meM khaDA kara detA, jaba ve kuza aura darbha acchI taraha zuSka ho cukate taba vaha unako unake zarIra se caDa caDa zabda,pUrvaka ukhaDavAtA jisase camaDI sahita ve nikalane lgte|| . bhAvArtha-phira isa duryodhana jelara ne siMharatha rAjA ke rAjya meM basane vAle jitane bhI badamAza the-cora, pAradArika, vyabhicArI the, jitane bhI gAMTha katarane vAle evaM rAjA ke vidrohI jana the, jitane bhI udhAra lekara karja adA nahIM karane vAle the, jitane bhI bAlakoM kI jAva NahaccheyaNaehi ya aMgaM pacchollAvei ' alsri susti mA zothI, yAvat " zabdathI charI kuThAra ane nareNIothI zarIrane chinna-bhinna karAvI detA pacchollAvittA dambhehi ya kusehi ya ulladabhehi ya veDhAvei chinna-bhinna zana pachI te sImA- hamAthI tene vATANI hetA ' veDhAvittA Ayasi dala yaha sukke samANe caDacaDassa uppADei' lyAre sArI rIta vArANI tA te pachI tene sakhta tApa-taDakAmAM ubhA rAkhatA hatA, pachI jyAre te darbha sUkAI ja tyAre tenA zarIra parathI te caDacaDa zabdanA dhavanI sAthe ukheDavAmAM AvatuM tyAre cAmaDI sahita te nIkaLatuM hatuM. bhAvArtha-pachI e duryodhana jelare siMharatha rAjAnA rAjyamAM vasanArA jeTalA badamAsa hatA (era hatA) parastrI laMpaTa vyabhicArI hatA, jeTalA gaMThI cheDA hatA. rAjAnA viredhIjana hatA, jeTalA udhAra laI karaja nahi denArA hatA, jeTalA Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam . . 509 hatyA karane vAle, vizvAsaghAtI, juArI evaM jo bhI dhUrta-Thaga the una saba ko rAjapuruSoM dvArA pakaDavA kara unako cittA leTA detA - aura unakA mukha eka lohe ke DaMDe se phaDavAkara kinhIM ko tAtA garama pighalA huA tAMbA pilAtA, kinhIM ko pighalA huA garamagarama jalada pilAtA, kinhIM ko pighalA huA sIsA pilAtA, kinhIM ko cUne se mizrita tapta taila pilAtA evaM kinhIM ko namaka milA huA taila pilAtA aura unhIM tapta tAmrAdikoM ko unake zarIra para manamAnA chiDakavAtA thaa| phira vaha cittA liTAye hue kinhIM-kinhIM ko ghoDe kA sUta pilAtA, kinhIM2 ko hAthI kA mUta pilAtA, kinhIM2 ko UMTa kA to kinhIM2 ko baila kA, kinhIM2 koM meMDhe kA to kinhIM2 ko pADe kA bhUta pilAtA thA / phira unameM se kitanoM ko nIcA muMha karAkara balAtkAra (jabardastI) se vamana karAtA aura vamana ko unheM khilAtA, phira vamana karAtA aura punaH use khilAtA isa prakAra unheM prANAntaka kaSTa pahucAtA thaa| phira kinhIM2 ko vaha hathakar3iyoM se jakaDA kara baMdhavA detA / kinhI2 ko pA~voM meM bandhana DalavA kara baMdhavA detaa| kinhIM2 ko khoDoM se baMdhavA detaa| kinhoM2 ko nigaDoM-veDiyoM se kasavA detA / kinnI ke zarIra ko vaha bALakenI hatyA karanArA hatA. vizvAsaghAtI, jugArI ane je dhUrta-Thaga hatA, te tamAmane rAjapuruSa-rAjAnA nokare dvArA pakaDAvI lIdhA pachI tene cittA pADatA, ane tene mukhane eka leDhAnA DaMDAthI paheluM karAvIne keTalAkane tapAvelA garama pIgaLAvelA tAMbAne rasa pIvaDAvatA hatA, keTalAkane evAja prakArane jasadane rasa, keTalAkane sIsAne rasa pIvaDAvatA hatA, keTalAkane cunAmizrita tapAveluM tela pIvaDAvatA hatA, keTalAkane mIThuM meLaveluM tela pAtA hatA, ane tapAvelA tAMbA AdikathI tenA zarIra para IcchA pramANe DAma detA hatA, pachI tene cittA pADIne keTalAkane ghaDAnuM mUtra pAtA, keTalAkane hAthInuM mUtra, keTalAkane uMTanuM mUtra, keTalAkane marnu bhUtra, mAne ghaTAnu bhUtra, sAne pAunu bhutra pAtA utA, te pachI temAMnA keTalAkane mukha nIcuM karAvIne balAtkAra (jabaradastI) thI vamana ulTI karAvatA hatA, ane te ulTI pAchI tene ja khavaDAvatA, pharI ulTI karAvatA, ane tene je khavaDAvatA A pramANe tene prANatika kaSTa pahoMcADatA hatA, pachI keTalAkane hAthakaDIothI bAMdhIne jakaDI letA, keTalAkanA pagamAM bandhana nAkhatA ene bAMdhI detA, keTalAkane khIlA sAthe bAMdhatA keTalAkane beDIothI taMga karI detA, keTalAkanAM zarI Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fursad // mUlam // taeNa se dujjohaNe cAragapAlae eyakamme 4 subahupAvaM samajiNittA egatIsaM vAsasayAI paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kinvA chaTTIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarovamahiiesu raiesa raiyattAe uvavaNNe / se NaM tao anaMtaraM uvvahittA iheva maharAe nayarIe siridAmassa raNNo baMdhusirie devIe kucchisi puttattAe uvavaNNe / tae NaM tIse baMdhusirIe devIe ti mAsANaM bahupaDipuNNANaM ime eyArUve dohale pAublUe - dhannAo NaM tAo ammayAoM jAva jAo NaM appaNo paissa hiyayamaMseNaM jAva saddhi suraM ca5 jAva dohalaM viNeMti, taM jai ahamavi jAva viNijjAmi - tikaTTu taMsi dohalaMsi aviNijamANaMsi jAva jhiyAi | rAyapucchA, baMdhusirIbhaNaNaM / tara NaM se siridAse rAyA tIse baMdhusirIe devIe taM dohalaM keNavi uvAeNaM viNei / tae NaM sA baMdhusirI devI saMpuSNadohalA5 taM garbha suhaMsuheNaM parivahai / tae NaM sA baMdhusirI devI navahaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva dAragaM payAyA / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro Nivvate egArase divase saMpate vArasAhe imaM eyArUvaM NAmadhejaM kareMti - hou NaM amhaM dArage naMdiseNe nAmeNaM / tae NaM se naMdiseNe kumAre paMcadhAI parivuDe jAva parivaDDhai / tae NaM se naMdiseNe kumAre ummukkavAlabhAve jAva viharar3a, jAva jubarAyA jAe yAvi hotthA / tae NaM se naMdiseNe kumAre rajje ya jAva aMteure ya mucchie 4 icchai siridAmaM rAyaM jIviyAo vavarovittA sayameva rajja.kAremANe pAlemANe viharitae // sU0 6 // 512 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam TIkA . . . 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se dujohaNe cAragapAlaye' tataH khalu sa duryodhanaH cArakapAlakaH 'eyakamme' etatkarmA 4 etadeva-caurapAradArikAnAmadhikataraghoradaNDakaraNameva karma-kriyA yasya sa etatkarmA, atra 'eyappahANe, eyavijje, eyasamAyAre' iti padatrayaM saMgrAhyam / etatpadhAnaH-etat-anucitAdhikataradaNDakaraNakarma pradhAnaM yasya sa tathA, etadvidhaH-etasmin karmaNi vidyAjJAnaM yasya sa tathA, ghorataradaNDakaraNavidhijJaH, etatsamAcAra:-uktakarmAcaraNazIlaH / 'subahupAvaM' nAnAvidhapApaM 'samanjiNittA' samaya-samupAyaM 'egatIsaM vAsasayAI' ekatriMzadvarSazatAni 'paramAuM' paramAyuH utkRSTamAyuSyaM 'pAlittA' pAlayitvA' 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'chaTThIe puDhavIe' SaSThayAM pRthivyAm 'ukoseNaM' utkarSeNa 'bAvIsaM sAgarovamaTTiiesu' dvAviMzatisAgaropamasthiti keSu 'neraiesu' nairayikeSu 'neraiyattAe' nairikatayA. "uvavaNNe ..'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' isa prakAra 'se dujohaNe cAragapAlae' vaha duryodhana cArakapAlaka ki jisakA 'eyakamme 4' rAta dina kA yahI kAma thA, anucita adhikatara daNDa denA hI pradhAna karma thA, isI karma meM jisane vizeSa vicakSaNatA prApta kI thii| evaM isI prakAra karmoM ke AcaraNa karane kA jisakA svabhAva thA / vaha 'subahupAvaM samajjiNittA' apane kRta karmAnusAra aneka prakAra ke bahula pApakoM ke baMdha karane meM hI 'egatIsaM bAsasayAiM paramAuM pAlittA' apanA 3100 varSakI utkRSTa Aya pUrNa kara 'kAlamAse kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe ukkoseNaM vAvIsasAgarocamahiiemu Neraiemu NeraiyattAe uvavaNNe' mRtyu ke avasara mara kara chaTTI 'tae NaM se' tyA. 'tae NaM' mA pramANe 'se dujjohaNe cAragapAlae' te huyedhina yA24 pA42 'eyakamme 4' rAtrI-hivasa me4 ma hatu, manundhita mati264 devo eja pradhAna kAma hatuM, te kAmamAM teNe vizeSa kuzaLatA prApta karelI hatI. marthAt mA 12nA bhanu mAya21 42 me reno svabhAva te te 'subahupAvaM samanjiNittA 'pAtAnA ta 4AnusAra mane Rige-jior paapni| 5 42vAmA 'egatIsaM vAsasayAI paramAuM pAlittA' potAnI 3100 metrIso varSa Ta mAyuSya pUrNa prazane 'kAlamAse kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarovamaTiiemu Neraiemu NeraiyattAe uvavaNNe' bhUtyunA Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 . .. . ..: : :.: . vipAkazrate - upapannA utpannaH / 'se NaM' sa khalu 'tao' tataH tasmAt sthAnAd 'aNaMtaraM' anantaram antararahitam 'ucaTTittA' uddhRtya 'iheva' ihaiva-atraiva 'mahurAe nayarIe' mathurAyAM nagayA 'siridAmassa rano' zrIdAmno rAjJaH 'baMdhusirIe devIe' vanthuzriyA devyAH 'kucchisi' kukSau 'puttattAe' putratvena 'ubavaNNe' uppnnH-utpnnH| 'tae NaM' tataH khalu garbhasthityanantaraM 'tIse vaMdhusirIe devIe' tasyA bandhuzriyo devyAH 'tiNDaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' triSu mAseSu bahupratipUrNeSu satsu 'ithe eyArUve dohale pAunthUe' ayametadrUpo dohadaH prAdubhUtaH-'dhannAo NaM tAo ammayAo jAva jAoNaM' dhanyAH khalu tA ambAH sapuNyAH, ityAdi vizeSaNaviziSTAstA ambAH, tAsAmeva mulabdhaM janmajIvitapRthivI ke 22 sAgara kI utkRSTa sthiti vAle naraka meM utpanna huaa| 'se NaM tao aNaMtaraM unnahittA iheva mahurAe NayarIe siridAmassa raNNo baMdhusirIe devIe kucchiMsi puttattAe uvavaSNe' vahA~ kI 22 sAgara ko sthiti pUrNa kara jaba yaha vahAM se nikalA to isa mathurA nagarI meM zrIdAma rAjA kI rAnI baMdhuzrI kI kukSi meM putrarUpa se garbha meM AyA / 'tae Na' garbha sthiti hone ke bAda tIse baMdhusirIe devIe' usa baMdhuzrI devI ke garbha ke 'tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' tIna mAsa pUre hone para ime eyArUve dohale pAunbhUe' isa prakAra kA dohada utpanna huA 'dhannAo NaM tAo ammayAo jAva' ve mAtae~ dhanya haiM yAvat puNyavatI haiM kRtArtha haiM kRtapuNya haiM-unhoM ne pUrvabhava meM puNya kiyA hai, kRtalakSaNa haiM-ve zubha lakSaNoM se yukta haiM aura kRtavibhava arthAt unhoM ne hI apane vibhava-saMpatti ko dAnAdi zubhakArya meM saphala kiyA hai / unhIM kA avasare maraNa pAmIne chaThThI pRthivInAM 22 bAvIsa sAgaranI utkRSTa sthitivALA narakamAM Surna thayo. 'se NaM tao aNaMtaraM ucaTTittA iheva mahurAe NayarIe siridAmassa raNNo baMdhusirIe devIe kucchiMsi puttattAe uvavaNNe tyAMnI yAvIsa 22 sAgaranI sthiti pUrI karIne jyAre tyAMthI nIkaLyA te pachI A mathurA nagarImAM zrIhAma rAjanI dhuzrI rAzInA 2bhA putra35thI gama bhAM sAvyA. 'tae NaM' garbha raghA pachI 'tIse baMdhusirIe devIe'ta dhuzrI pAnA gamana tiNDaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' jAra bhAsa 52 // yayA pachI 'ime eyAruve dohale pAunbhUe' mA prarane hoDa (manoratha) 4-1 thayo 'dhannAo NaM tAo ammayAo jAva' te mAtAo dhanya che. cAvata puNyavatI che, kRtArtha che, kRta puNya (teNe puNya karelA che) jeoe pUrvabhavamAM puNya karyA che. kRtalakSaNa-te zubha lakSaNethI yukta che ane Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam phalaM yAH khalu 'appaNo' AtmanaH svasya 'paissa' patyuH 'hiyayamaMseNaM' hRdayamAMsena 'jAva' yAvacchabdena talitena bharjitena zUlyena 'saddhi' sAI 'suraM ca' murAM ca 5 'AsAemANe4' AsvAdayatyaH 4 'dohalaM jAva' dohadaM 'viNeti' vinayanti=pUrayanti, 'taM jai ahamapi jAva' tad aghahamapi yAvat-evaM prakAreNa dohadaM 'viNijjAmi' vinayAmipUrayAmi tadA shreyH| 'tikaTu' iti kRtvA iti vicArya 'taMsi dohalaMsi' tasmin dohade 'aviNijAmANaMsi' jAva avinIyamAne-apUrite sati zuSkA bubhukSitA nirmAsA avarugNA avarugNazarIrA apahatamanaHsaMkalpA 'jhiyAi' dhyAyati ArtadhyAnaM karoti / 'rAyapucchA' bandhumanuSya sambandhI janma aura jIvana saphala hai ki 'jAo NaM appaNI paissa hiyayamaMseNaM jAva saddhi' jo apane2 pati ke hRdaya ke mAMsa ke, yAvat-jo ki talita-bharjita ora zUla para rakha kara pakAyA huA ho, usake-sAtha 'suraM ca' madhu, mereka, jAti, sIdhu aura prasannA-aise pAMca prakAra kI saMdirAoM kA eka bAra AsvAdana karatIM bAra bAra svAda letIM paribhoga karatI aura anya striyoM ko detI huI 'jAva dohalaM viNeti' dohada ko pUrNa karatI haiM 'taM jai ahamavi jAva' to yadi maiM bhI 'jAva' yAvat isI prakAra se zrIdAma rAjA ke hRdayamAMsa ko pAMco prakAra kI madirAoM ke sAtha upabhogAdi karatI huI apane dohada ko 'viNijjAmi' pUrNa karU~ to acchA ho / 'tti kaTu' aisA soca kara vaha 'taMsi dohalaMsi aviNijjamANaMsi' usa dohale ke pUrNa na hone para 'jAva' yAvat sUkane lagI, mAMsa rahita, nisteja, rogiSTa, rogkRtavibhava arthAta temaNe ja pitAnA vaibhava-saMpattine dAnAdi zubha kAryomAM saphala karI cha tenAmanuSya sambandhI rAma sane na sa cha :-' jAo NaM appaNI paissa hiyayamaMseNaM jAva saddhi'2 pAtAnA patinAyanAM mAMsane yAvata-taNI muMchane mane zUsa 52 rAjAne 54AvatA sAya gane tenI sAthe 'muraM ca 5' madhu-bhe24 jAtI, sIdhu ane prasanna evI pAMca prakAranI madirA (dArU)onA ekavAra AsvAdana 42, pAraMvAra sAdhane parikSA 42tI anya zrImAne sAdhIna 'jAva dohalaM viNeti' hose (bhanArathAne pUrNa 43 che. 'taM jai ahamavi' tAI 5g 'jAva' yAvata se pramANe zrI dAma rAjAnA hadayanAM mAMsane pAMca prakAranI madirAonI sAthe upabhogAdi zana bhAsa ho bhanA25 'viNijjAmi' 43 to sA3 cha. 'ttika1' mA prabhArI vicAra zane ta 'taMsi dohalaMsi aviNijjamANaMsi' potAno hosa n naDi pAthI 'jAva' yAvat surAvA all, bhUmI 221t all bhAMsahita nistara Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 "vipAkazrute sirIbhaNaNaM' ekadA rAjA tAM pazyati pRcchati ca / sA sarva kathayati / 'tae NaM se siridAme rAyA tIse bandhusirIe devIe taM dohalaM keNavi uvAyeNaM' tataH khalu sa zrIdAmo rAjA tasyA bandhuzriyo dohadaM kenApyupAyena alakSitatayA svahRdayamAMsasthAne mAMsasadRzAnyavastuvizeSapradAnarUpeNa 'viNeI' vinara,tidohadaM pUrayati / 'tae NaM sA baMdhusirI devI saMpuNNa dohalA5 taM gabhaM' tataH khalu sA bandhuzrIdevI sampUrNadohadA 5 yAvat taM garbha 'suhaMsuheNaM' sukhasukhena= sukhapUrvakaM 'parivahai' parivahati dhArayati sma / 'tae NaM sA' tataH khalu sA 'vandhusirI devI' bandhuzrIH devI 'navaNhaM mAsANaM' navasu mAseSu 'bahupaDipuNNANaM' grasta zarIra vAlI aura hatAza hotI huI 'jhiyAi AtaM dhyAna karane lgii| rAyapucchA baMdhusirIbhaNaNaM' aisI sthiti meM baiThI huI usa baMdhuzrI ko eka samaya rAjA ne dekhA aura isa paristhiti kA kAraNa puuchaa| usa gaMdhuzrI ne apanA saba vRttAMta rAjA ko kaha sunAyA 'tae NaM se siridAme rAyA' tadanantara usa zrIdAma rAjA ne 'tIse baMdhusirIe devIe dohalaM' usa bandhuzrI devI ke usa dohada ko 'keNavi uvAeNa' kisI eka upAya se arthAt jisase vaha nahIM samajha sake isa prakAra apane hRdaya mAMsa ke sthAna para mAMsa ke sadRza anya vastu ko dekara 'viNeI' pUrA kiyA / 'tae NaM sA baMdhusirI devI' phira vaha baMdhuzrI devI aisA karane se 'saMpuNNa dohalA 5' dohale ke saMpUrNa hone para, saMmAnita hone para kisI vastu kI abhilASA se rahita hokara 'taM gambha' usa garbha ko 'suhaM suheNaM' sukhapUrvaka 'parivahaI' dhAraNa karane lgii| 'tae NaM sA zATa gasta zarIvANI mane tAza manAne 'jhiyAi' bhAta dhyAna 421. sI. 'rAyapucchA vadhusirIbhaNaNaM' bhAvI sthitimA meDI te madhuzrIna me samaya rAjAe joI ane te paristhiti thavAnuM kAraNa pUchayuM, tyAre te baMdhuzrIe pitAne tamAma vRttAnta ne hI samAvyo tae NaM se siridAme rAyA pachI zrIhAsa IAY, 'tIse baMdhusirIe devIe dohalaM ' te madhuzrI vInA te hoDasAne (manorathana) 'keNavi uvAeNaM' 55 me pAyathA arthAt rathI te samajI zake nahi tevI rIte pitAnA hRdayanA mAMsanI jagyAe mAMsanA jevI ja mI paratu mApAna 'viNei pUrI jyo. 'tae NaM sA baMdhasirI devI' pachI te madhuzrI hevI meM prabhArI 42vAthI 'saMpuNNadAhalA 5' hoto pUrNa thatAM sabhAnina yatA te paY paratunI amitApa! 2 nali. 'taM gabhaM' te gamana . .9 'sumapUrva 'parivahai ' dhAraNa 421all. 'tae NaM sA baMdhusirI Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 517 bahupratipUrNeSu 'jAva' yAvat 'dAragaM payAyA' dArakaM prajAtA-janitavatI / "tae NaM' tataH khalu 'tassa dAragassa' tasya dArakasya 'ammApiyaro' ambApitarau 'Nivatte egArase divase' nivRtte ekAdaze divase 'saMpatte vArasAhe' saMprApte dvAdazAhe 'imaM eyAkhvaM' idameta paM 'nAmadheja' nAmadheyaM 'kareMti' kurutaH 'hou NaM' bhavatu khalu 'amhe' asmAkaM 'dArage' dArakaH putraH 'naMdiseNe nAmeNaM' nandiSeNo nAmnA nandiSeNa-iti nAmakaH / 'tae NaM se tataH khalu saH 'naMdiseNe kumAre' nandiSeNaH kumAraH 'paMcadhAI parivuDe' paJcadhAtrIparitaH 'jAva parivaDDhaI' yAvat parivardhate / 'tae NaM se' tataH khalu saH 'naMdiseNe kumAre' nandiSeNaH kumAraH 'ummukvAlabhAve' unmuktavAlabhAvaH 'jAva viharai' yAvat viharati-Aste / 'jAva jubarAyA jAe yAvi hotthA' yAvat yuvarAjo jAtabaMdhusirI devI NavaNhaM mAsANaM bahupaDi puNNANaM jAva dAragaM payAyA' garbha ke 9 mAha jaba ThIka 2 pUrNa ho cuke taba baMdhuzrI ne eka putra ko janma diyaa| 'tae NaM tassa dAragassa' janma hone para isa bAlaka ke 'ammApiyaro' mAtA pitA ne 'Nivcatte egArase divase saMpatte vArasAhe' gyAraha dinoM ke nikala cukane para 12 veM dina ke prAraMbha hote hI 'imaM eyArUvaM NAmadhejja kati' isa apane putrakA isa prakAra nAmasaMskAra kiyA / 'hou NaM amhaM dArage naMdiseNe nAmeNaM' ki hamArA yaha putra 'naMdiSaNa' isa nAma se prasiddha hoo| 'tae NaM se naMdiseNekumAre paMcadhAI paribuDe jAva parivaI' tatpazcAt vaha naMdisenakumAra pAMca dhAiyoM se parivRta hokara vardhita hone lagA 'tae NaM se naMdiseNe kumAre ummukkabAlabhAve jAva viharai' vaha naMdiSeNa kumAra bAlyakAla ko ullaMghana kara java taruNAvasthA ko prApta NavaNDaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva dAragaM payAyA' jarmanA na bhAsa 252 pUrA thaa| gayA tyAre madhuzrI se putrano mamApyo, 'tae NaM tassa dAragassa' nAma thy| pachI te nA 'ammApiyaro' mAtA-pitA 'Nincatte egArase divase saMpatte vArasAhe' bhagimA2 11 divasa 50 thayA pachI bhAbhA 12mAhidasanA prAramamA bheTale mAra hivase 'imaM eyArUvaM NAmadhenaM kareMti' potAnA se punA mA prabhArI nAmasa242 ryA 'hou NaM amhaM dArage naMdiseNe nAmeNaM' mA mmaa| putra naMdipeNa' mA nAmayI prasiddha thAme ! 'tae NaM se diseNe kumAre paMcadhAI parivuDe jAva parivaDai' tyA2 pachI te nahAnamAra pAMca dhAmAdhI 2kSita is quqt sA-yA. tae NaM se naMdiseNe kumAre umukkaMbAla Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 - vipAkazrute zrApyabhavat / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'naMdiseNe kumAre' nandiSeNaH kumAraH 'rajje ya' rAjye ca 'jAva aMteure ya' yAvad antaHpure ca 'mucchie 4' mUcchitaH 'giddhe' gRddhaH 'gaDhie' grathitaH ajjhovavaNNe' adhyupapannaH san 'icchai' icchati 'siridAmaM rAya' zrIdAmanAmakaM rAjAnaM 'jIviyAo vavarovittA' jIvitAd vyaparopya 'sayameva' svayameva 'rajjasiri rAjyazriyaM 'kAremANe kArayan= amAtyAdibhirvardhayan 'pAlemANe' pAlayan 'viharittae vihartum // sU0 6 // huA taba isake pitAne ise 'jAva juvag2ayA jAe yAvi hotthA' yuvarAja pada pradAna kara diyA, yaha yuvarAja bana gyaa| 'tae NaM se naMdiSeNe kumAre rajje ya jAva aMteure ya mucchie 4 icchai siridAmaM rAyaM jIviyAo bavarovittA sayameva rajjasiriM kAremANe pAlemANe viharittae' 'naMdiseNa kumAra ke citta meM yaha bhAvanA jAgI ki maiM apane pitA zrIdAma rAjA ko mAra kara svayaM amAtyAdi ke sAtha isa rAjya kI vRddhi karatA huA tathA acchI taraha se saMrakSaNa karatA huA rAjyazrIkA pAlana kruuN| bhAvArtha-duryodhanane apanI 3100 varSa kI samasta Ayu ina pApakoM ke karane meM vyatIta kii| ina pApakoM ke karane se usane aneka vidha cikane karmoM kA baMdha kiyA / mRtyu ke avasara para mara kara yaha chaThI pRthvI ke naraka kA nArakI huaa| vahAM kI 22 sAgara kI Ayu samApta kara jaba yaha bharA to isa mathurA nagarI meM zrIdAma rAjA kI rAnI baMdhuzrI ke udara meM putrarUpa se utpanna huaa| ThIka 9 bhAve jAva viharai nahiSNa zubhAra Dave mAnana samaya puure| rIne nyAre ta35 avasthAna (yovanapaNAne) prApta thayA tyAre tenA pitAme tana 'jAva juvarAyA jAe yAtri hotthA' yuvarA0456 mA yumane te yuva24 nyA. 'tae NaM se naMdiseNe kumAre rajje ya jAva aMteure ya muchie 4 icchai siridAma rAyaM jIviyAo vavarovittA sayameva rajasiriM kAremANe pAlemANe viharittae' naMdiNa kumAranA cittamAM e bhAvanA jAgI ke huM mArA pitAzrIne zrIdAmarAjAne mArIne huM pote mArA nAkarenI sAthe maMtrI-AdinI sAthe A rAjyanI vRddhi karIne tathA sArI rIte rakSaNa karIne rAjyanuM pAlana karUM. bhAvArtha-duryodhane pitAnI 3100 ekatrIsa varSanI tamAma AyuSya te pApakarmo karavAmAM ja vyatIta karI, te pApakarmonA karavAthI teNe anekavidha cIkANuM karmone baMdha karyo. mRtyunA samaye maraNa pAmIne te chaThThI pRthivInA narakamAM nArakI che, tyAMnI 22 bAvIza sAgaranI AyuSya pUrI karIne jyAre maraNa pAme te pachI mathurA nagarImAM zrIdAma rAjAnI rANI baMdhuzrInA udaramAM putrarUpathI utpanna thaye. Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSenavarNanam // mUlam // tae NaM se naMdiseNe kumAre siridAmassa ragNo aMtaraM alabhamANe aNNA kayAI cittaM alaMkAriyaM sadAvei saddAvittA evaM vayAsI - tumaM NaM devANuppiyA ! siridAmassa raNNo saTTANesu ya savabhUmiyAsu ya aMteure ya diSNaviyAre siridAmassa raNo abhikkhaNaM 2 alaMkAriyakammaM karemANe viharasi / tara NaM tumaM devANuppiyA ! siridAmassa raNNo alaMkArika maM karemANe gIvAe khuraM Nivesehi tA NaM ahaM tumaM addharajayaM karissAmi, tumaM amhehiM saddhi urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharissasi / tae NaM se citte alaMkArie naMdiseNassa kumArassa vayaNaM eyamadaM paDisuNei // sU0 7 // TIkA 'ta NaM se' ityAdi / 'tae NaM se naMdiseNe kumAre' tataH khalu sa mAha jaba pUre nikala cuke, baMdhuzrI ne taba eka putra ko janma diyA / . 12 veM dina isakA nAmasaMskAra huA / naMdiSeNa isa kA nAma rakkhA gayA / bAlyAvasthA se jaba yaha javAna - taruNa huA taba pitAne use yuvarAja banA diyA / yuvarAja banane para yaha isa samaya kI pratIkSA meM rahane lagA ki maiM apane pitA ko mAra kara svayaM isa rAjya zrI kA anubhava karUM // sU0 6 // 'tara NaM se' ityAdi 'tae NaM' isa prakAra ke nikRSTa vicAra bAda ' se naMdise 519: kharAkhara nava mAsa pUrA vItI gayA tyAre khaMdhuzrIe eka putrane janma ApyA, AramAM 12mA divase tenA nAmasa MskAra thayA, nadiSaNa tenu nAma rAkhyu, te peAtAnI Ala avasthA pUrI karIne jyAre yuvAna avasthAmAM AvyA tyAre tenA pitAe tene yuvarAja pada Apyu. yuvarAja thayA pachI te e samayanI rAha jovA lAgyA ke huM mArA pitAne mArIne huM pete A rAya lakSmInA anubhava karU (s0 6) 'tae NaM se' chatyAhi. 6 tae NaM " yA aAranA nisRRSTa vicAra pachI ' se naMdiseNe kumAre' Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 vipAkazrute nandiSeNaH kumAraH 'siridAmassa raSNo' zrIdAmno rAjJaH svapituH 'aMtaraM' mAraNAvasaram 'alabhamANe alabhamAnaH aprAptaH san 'aNNayA kayAI anyadA kadAcit 'cittaM alaMkAriyaM' citra-citranAmakam alaGkArika nApitaM 'saddAvei' zabdayati Ahvayati, 'sadAyittA evaM vayAsI' zabdayitvA evamavAdIt 'tumaM NaM devANuppiyA' tvaM khalu he devAnupriya ! 'siridAmassa raNo' zrIdAmno rAjJaH 'sabahANesu ya sarvasthAneSu-zayyAdisthAneSu 'savvabhUmiyAsu ya' sarvabhUmikAsu-sarvaprAsAdAdiSu 'aMteure ya' antaHpure ca 'diNNaviyAre' dattavicAra:asya vyAkhyAsminnevAdhyayane dvitIyasUtre kRtA / 'siridAmassa raNo' zrIdAmno rAjJaH 'abhivakhaNaM 2' abhIkSNa2=punaHpunaH 'alaMkAriyakamma' alaGkArikakarma kSaurakarmAdi 'karemANe viharasi' kurvan viharasi 'tara gaM' tat-tasmAtkAraNAt kumAre usa naMdiSeNa kumArane 'siridAmassa raNo' apane pitA zrIdAma rAjAke mArane kA 'aMtaraM' avasara 'alabhamANe hAtha AtA nahIM jAnakara 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya 'cittaM alaMkAriyaM' citra nAmake nAI ko 'saddAveI' apane pAsa bulAyA 'sAvittA' aura bulAkara evaM vayAsI' isa prakAra kahA-'tumaM NaM devANuppiyA' ki he devAnupriya ! 'siridAmassa raNNo sancaTThANesu ya sababhUmiyAsu ya aMteure ya diNNaviyAre siridAmassa raNo abhikkhaNaM 2 alaMkAriyakammaM karemANe biharasi' zrIdAma rAjAke sarvasthAnoM meM samasta bhUmiyoM meM evaM antaHpurameM rAtadina jAte Ate rahate ho / haraeka jagaha tumheM rAjA kI ora se Ane jAnekI chUTa hai / tathA tumhIM zrIdAma rAjA kA bAra 2 kSaurakriyAhajAmata vigere alaMkArika karma bhI karate rahate ho 'tae NaM tuma nAha mAre siridAmassa raNo' potAnA fult zrIbha Anne bhAravAnA 'aMtaraM ma122 ' alabhamANe 'hAya mA0yA naDa, ma samaTane 'aNNayA kayAI' / ye sabhaye cittaM alaMkAriyaM / bhitra nAmanA pANane 'sadAvei' pAtAnI pAse lAya! 'sadAyittA' bhane mAtApAna 'evaM vayAsI' mA prabhArI 4 - 'tumaM NaM devANuppiyA devAnupriya ! tame 'siridAmassa raNo sahANesu ya savabhUmiyAmu ya aMteure ya diNNaviyAre, siridAmassa ragaNA abhikkhaNaM2 alaMkAriyakammaM karemANe viharasi' zrImanA sarvasthAnImA, tamAma bhUmimA ane aMta:puramAM rAtrI ane divasa jAva Avo che, dareka sthaLe rAjA taraphathI tamane AvavA javAnI chuTa che, tathA tame zrIdAma rAjAnI hajAmata vagere alaMkArika Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSenavarNanam 521 khalu 'tumaM devANupiyA' svaM he devAnupriya ! 'siridAmassa raNNo alaMkAriya kammaM karemANe zrIdAsno rAjhaH alaGkArikakarma = kSaurAdikarma kurvan 'gIvAe ' grIvAyAM = kaNThadeze 'kharaM' kSuraM 'Nivesehi' nivezaya-kSureNa kaNThacchedaM kuru - ityarthaH 'tANaM' tataH khalu 'ahaM tumaM' ahaM tvAm 'addharajjayaM' arddharAjyakaM = rAjyArdhabhAginaM ' karissAmi' kariSyAmi, 'tuma' evaM ' amhehiM saddhi asmAbhiH sArdhaM 'urAlAI ' udArAna 'bhoga bhogAI' bhogabhogAn = zabdAdiviSayabhogAn 'bhuMjamANe ' bhuJjAnaH ' viharissasi ' vihariSyasi / 'tara NaM se citte alaMkArie' tataH khalu sa citro'laGkArika: 'naMdi seNarasa kumArassa' nandiSeNasya kumArasya 'vayaNaM' vacanaM 'ema' etadarthaM pUrvoktarAjamAraNArthasaMyuktaM ' paDijhuNei pratizRNoti= svIkaroti / / sU0 7 // 3 devApiyA ! isaliye he devAnupriya ! tuma 'siridAmassa raNNo alaMkAriyakammaM karemANe gIvAe khuraM Nivesehi' aba aisA karanA ki jisa samaya zrIdAma rAjA kI tuma hajAmata banAne jAo taba hajAmata banAte samaya rAjA ke kaMTha meM apanA ustarA bhoMka denA / dekho yaha vicAra kisI ko prakaTa na ho tuma yadi isa kAma meM saphalaprayAsa vAle ho jAoge to nizcaya samajhanA ki maiM 'tANaM ahaM tumaM addharajjayaM karissAmi' tumheM apanA AdhA rAjya de dUMgA / 'tumhaM amhehiM sardi urAlAI bhogabhogAI bhuMnamANe viharissasi' taba tuma mere sAtha hI sAtha udAra manuSya sambandhI pracura bhogoM ko AnaMda ke sAtha bhogoge / 'taeM NaM se citte alaMkArie naMdiseNasla kumArassa vayaNaM eyamahaM paDisaNe' isa prakAra usa citra nAI ne naMdiSeNa kumAra ke isa prakAra ke rAjA ko mArane arbha 42tA rahe! cho, ' tara NaM tumaM devANuppiyA' bheTalA bhATe he hevAnupriya ! ' siridAmassa raNNA alaMkAriyakammaM karemANe gIvAe khuraM Nivesehi ' have tame e pramANe karI ke, tame jayAre zrIdAma rAjAnI hajAmata manAvavA jAo tyAre, hajAmata manAvavAnA samaye rAjAnA kaMThamAM-gaLAmAM tamArA astarA khAsI devA ane juo, A vicAra kAi pAse pragaTa na thavA pAme te dhyAna ApavuM. jo tame A kAmamAM saiNa nivaDazo to nahI samanvu TThe hu' 'tANaM ahaM tumaM addharajjayaM karissAmi' to hu bhane bhAi ardhanya sAthI zi. tyAre 'tumheM amhehiM saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharissasi' tame bhArI sAdhana udhAra manuSya sambandhI lego thalogone mAnahanI sAthai logavazeo, 'tae NaM se citte alaMkArie NaMdiseNassa kumArassa vayaNaM eyamahaM paDisuNei' te citra vANaM he na dviSeSya ubhAranAM yA prabhA ke Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 cipAkazruteH // mUlam // tara NaM tassa cittassa alaMkAriyassa imeyArUve ajjhathie jAva samuppa jitthA, jai NaM mamaM siridAme rAyA eyake liye kahe gaye vacanoM ko svIkAra kara liyA / bhAvArtha- naMdiseNa kumAra aba rAjA ko mArane ke samaya kI pratIkSA meM rahane lgaa| usane isa bAta kI khUba koziza kI, parantu aisA koI sA bhI avasara usake hAtha nahIM AyA / taba usa ko eka upAya sUjhA aura usane turaMta hI rAjA ke atyaMta vizvAsapAtra usa citra nAma ke nAI ko bulAyA / aura use apanA vicAra saphala karane ke liye kaha sunAyA / rAjA ke mArane kA upAya vicArA gayA usa meM yaha nirNaya pAsa kiyA gayA ki tuma jisa dina rAjA ke bAla banAne jAo usa dina bAla banAte2 rAjA ke kaMTha meM ustarA bhoMka denA / dekho yadi tuma apane isa kArya meM saphala vana jAoge to nizcaya samajhanA maiM tumheM apanA AdhA rAjya tumhAre isa kArya ke inAma rUpa meM duuNgaa| rAjya pAkara tumhArA yaha bAla banAne kA pezA-dhaMdA chUTa jAyagA, aura hamAre jaise bana kara tuma AnaMda ke sAtha vaiSayika sukhoM ko bhogate hue apane jIvana ko saphala kara sakoge / nAI ne yuvarAja kI bAta sunakara svIkAra kara lI || sU0 7|| rAjAne mAravA mATe je vacana kahyAM tenA svIkAra karyAM. bhAvArtha:--na diSaNa kumAra have rAjAne mAravAnA samayanI rAha jovA lAgyA. teNe e vAtanI khUba kezIza karI; parantu eveA kei paNa samaya tenAM hAthamAM Avye naha, tyAre tene eka upAya sUjgyA ane teNe turataja rAjAnA ghaNA ja vizvAsapAtra te citra nAmanA vALane melAvye ane tene potAnA vicAra saphaLa karavA mATe kahI khatAnyeA rAjAne mAravAnA upAya vicAryuM temAM e nirNaya pAsa karyAM ke tame je divase rAjAnI hajAmata khanAvavA mATe jAe te divase hajAmata manAvatAM manAvatAM rAjAnA kuM--gaLAmAM astare kheAsI devA, jue. tame tamArA A kAmamAM saphaLa banaze teA nakakI samajavuM ke huM tamane mArUM aradhuM rAjya tamArA A kAmanA inAmamAM ApIza, rAjya maLatAM tamArI A hajAmata manAvavAnA dhaMdhA chuTI jaze, ane amArA jevA banIne tame AnaMda sAthe vaiyika sakhe! bhAgavIne tamAma jIvanane saphaLa karI zakaze, vALade yuvarAjanI vAta sAMbhaLIne te vAtane svIkAra karI lIdheA. (sU. 7) Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam _523 mahaM Agamehii, tae NaM mamaM Na Najai keNai asubheNaM kumaraNaNaM mArissai ti kaTTha bhIe 4 jeNeva siridAme rAyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA siridAmaM rAyaM rahassiyagaM karayala jAva evaM vayAsI-evaM khalu sAmI! naMdiseNe kumAre raje ya jAva mucchie 4 icchai tubbhe jIviyAo vavaroviyA sayameva rajasiri karemANe pAlemANe viharittae / tae NaM se siridAme rAyA cittassa alaMkAriyassa aMtie eyamadaM socA Nisamma Asurutte 4 jAva sAha1 naMdiseNaM kumAraM purisehiM giNhAvei, gihAvittA eeNaM vihANeNaM vajhaM ANavei / taM evaM khallu goyamA ! naMdiseNe kumAre jAva viharai // suu08|| - TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM tassa cittassa alaMkAriyassa' tataH khallu tasya citrasya alaGkArikasya 'imeyArUve' ayametadrUpaH vakSyamANaprakArakaH 'ajjhathie' AdhyAtmikaH AtmagataH 'jAva' yAvat-manogataH saMkalpaH 'samuppajitthA' samudapadyata, tathAhi-'jai NaM' yadi khalu 'mamaM siridAme rAyA' mama zrIdAmA rAjA 'eyamaTuM' etamartha-yuvarAjakathitamartham , Agamehii' AgamiSyati-jJAsyati tae NaM' ityAdi / . .. . 'tae NaM' yuvarAja kathita bAta ko svIkAra karane ke bAda 'tassa cinassa .alaMkAriyassa' usa citra nAI ke mana meM 'imeyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA' : isa prakAra kA saMkalpa-adhyavasAya utpanna huA usane vicArA 'jai NaM' yadi 'mamaM siridAme rAyA eyamaha Agamehii' merA yaha vicAra jo zrIdAma rAjA ko jJAta ho jAyagA 'tae NaM' .'tae NaM' tyAdi. 'tae NaM' avasara paDalI pAtanA svI42 4zana pachI 'tassa cittassa alaMkAriyassa' te citra pAhanA bhanamA 'imeyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA' 2mA prAranA sa465-madhyavasAya satpanna thye| bhane ta vinyA2 4ye 'jai NaM' 'mamaM siridAme rAyA eyama8 Agamehii' bhaa2| mAviyA ne zrIhami satanA Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 vipAkazrute 'tae NaM' tataH khalu 'mama' mAM 'Na NajjaI' na jJAyate 'keNai kenApi 'asubheNaM' azubhena kumaraNena-kumRtyunA 'mArissaI' mArayiSyati ? 'ttika1' iti. kRtvA iti vicArya 'bhIe 4' bhItaH 'tatthe' trastaH 'tasie' trasitaH 'unvigge' udvignaHsan 'jeNeba siridAme rAyA teNeva uvAgacchai yatraiva zrIdAmA rAjA tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA siridAmaM rahassiyagaM' upAgatya zrIdAmAnaM rAjAnaM rAhasyika-guptahattAntaM 'karayala jAva' karatala yAvat-karatalaparigRhItaM ziraAvata masta ke'JjaliM kRtvA 'evaM bayAsI' evamavAdIta-'evaM khalu sAmI naMdiseNe kumAre rAjje ya jAva mucchie 4' evaM khalu he svAmin ! nandiSeNaH kumAraH rAjye ca yAvat-antaHpure ca mUchito gRddho grathito'dhyupapannaH san 'icchai' icchati 'tubbhe' yuSmAn 'jIviyAo vavaroviyA jIvitAd vyaparopya 'sayameva' svayameva 'rajjasiri rAjyazriyaM 'kAremANe' kurvan 'pAlemANe' pAlato 'mamaM Na Najjai' nahIM mAlUma vaha mujhe 'keNai asubheNaM kumaraNeNaM mArissai' kisa azubha-kumaraNa me maravA degaa| 'ttika?' isa prakAra soca samajha kara vaha 'bhIe' DaratA2 jeNeva siridAme rAyA teNeva uvAgacchaI' vahAM pahu~cA-jahAM vaha zrIdAma rAjA thaa| 'uvAgacchittA' pahu~cakara 'siridAma rAyaM rahassiyagaM karayala jAva evaM vayAsI' usane zrIdAma rAjA ko donoM hAtha mastaka para rakhakara namana kiyA, aura isa guptavArtAkA isa prakAra kathana bhI kara diyaa| 'evaM khalu sAmI' he nAtha ! 'naMdiseNe kumAre rajje ya jAva mucchie4' naMdiseNa kumAra rAjya-rASTra aura antaHpura meM atyaMta mRcchita evaM gRddha banA huA hai, vaha 'icchai tumbhe jIviyAo varoviyA sayameva rajjasiriM kAremANe pAlemANe viharittae' cAhatA hai GAYqAmA mApase 'tae NaM' to 'mamaM Na Najjai' zu mama te bhane 'keNai asubheNaM kumaraNeNaM mArissai'16 azubha-marathI bharAvI nAma "tikaTTa' mA pramANe manamA viyArI samalane te 'bhIe' urata rato 'jeNeva siridAme rAyA teNeva uvAgacchaI' nyo ta zrAhAma 2 tA tyA paaddaaNcy| 'uvAgacchittA' paDAyAne 'siridAmaM rAyaM rahassiyagaM karayala jAva evaM vayAsI' te zrIma rAjAne be hAtha mAthA para rAkhIne namana karyuM, ane te gupta vAtanuM A pramANe 4yana yu-marthAt gupta pAta hI matAvI, "evaM khalu sAmI' 3 nAtha! 'naMdiseNe kumAre rajje ya jAva mucchie 4' nAhise zumAra rAya-rASTra bhane santa:puramA mana bhAsata arthAt pe :manI yA che te 'icchai 'tubbhe jIviyAo vavaroviyA sayameva rajjasiriM kAremANe pAlemANe viharittae' che che hu~ Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, 50 6, nandiSeNavarNanam yan 'viharattae' vihartum / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'siridAme rAyA cittassa alaMkAriyassa' zrIdAmA rAjA citrasyAlaGkArikasya 'aMtie' antike samIpe 'eyamaheM' etamartha-svamAraNarUpaM nandiSeNavicAraM 'socA' zrutvAkarNagocarIkRtya 'Nisamma' nizamya hRdaye'vadhArya 'Asurutte' AzuruSTaH zIghrakruddhaH 4 'jAva sAha?' yAvat-saMhRtya yAvad bhrukurTi lalATe saMhRtya-saMkocya 'naMdimeNaM kumAraM' nandiSeNaM kumAraM 'purisehi' puruSaiH svAjJAkArirAjapuruSaiH 'giNhAveI' grAhayati, gihAvittA' grAhayitvA 'eeNaM' etena mAraNarUpeNa 'vihANeNaM' vidhAnena='kAnUna' iti prasiddhena 'vajzaM' vadhyaM='ANavei' AjJApayati / - bhagavAnAha-'taM evaM khalu goyamA' tadevaM khalu he gautama ! 'naMdiseNe kumAre' nandiSeNaH kumAraH 'jAva' yAvat-purA purANAnAM duzcorNAnAM duSpatikrAntAnAmazubhAnAM karmaNAM pApakaM phalattivizeSa pratyanubhavana , 'viharai' viharati vartate // sU0 8 // ki maiM rAjA ko mAra kara svayaM rojagaddI kA mAlika bana jAU~ 'tae NaM siridAme rAyA cittassa alaMkAriyassa aMtie eyamahU~ socA Nisamma Amurutte4 jAva' citra nAi kI isa prakAra kI bAta sunakara zrIdAma rAjA sahasA krodha ke Aveza se talamalA uThA aura 'sAha? naMdiseNaM kumAraM purisehiM giNhAveI' jhukUTi TeDI kara apane parivAra kA sIghra hI naMdiSeNa kumAra ko pakaDane kI AjJA dii| ' gihAvittA eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei pakaDavA kara usane isa mArane rUpa vidhAna se ise vadhya ghoSita kara diyaa| isa prakAra 'taM evaM khalu' 'goyamA!' he gautama ! 'naMdiseNe kumAre jAva viharai' yaha naMdiSeNa kumAra pUrva meM Acarita apane azubhatabha pApakoM ke kaTuka phala ko bhoga rahA hai| ne bhArIna pAta rAhInA mATI manI ME. 'tae NaM siridAme rAyA cittassa alaMkAriyassa aMtie eyamadraM socA Nisamma Asurutte4' citra pAhanI. A prakAranI vAta sAMbhaLIne zrIdAma rAjA ekadama kodhanA AvezathI talamalA thaI. gayA, mane 'jAva sAhaTu naMdiseNaM kumAraM purisehi giNhAvei va trAMsA. prazane pAtAnA narone turata nahaSa ubhArane 54vAnI mAjJA rI 'giNhAvittA eeNaM vihANaNaM vajjaM ANavei' 54Ine tarI te mArane bhAravAnA vidhAna -SpAyathA bhaa21|| yogya cha mevI rAta 4Nal, pramANe 'taM evaM khalu. goyamA! gautama ! naMdiseNe kumAre jAva viharai' te nahiSaya zubhAra pite pUrve karelAM azubhatama pApakarmonAM kaDavAM phaLane bhegavI rahyo che. Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 - . vipAkazrute // mUlam // naMdiseNe kumAre io cuo kahiM uvavajihii ? goyamA ! naMdiseNe kumAre sarTi vAsAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva, tao hathiNAure nayare macchattAe uvavajihii ! se NaM tattha macchiehiM vahie bhAvArtha-naMdiSeNa kumAra kI bAta suna aura svIkAra kara vaha nAI vahAM se sIdhA cala diyA, aura isa prakAra vicAra karane lagA ki yadi yaha bAta zrIdAma rAjA ke kAnoM meM paDa jAyagI to na mAlUma vaha merI kyA azubhatama gati kara DAlegA, isa bhaya se trasta hokara zrIdAma rAjA ke nikaTa aayaa| naMdiSeNa ke sAtha jo kucha bAta huI thI vaha usane rAjA ko, kaha sunaaii| rAjA ne suna kara krodha ke Aveza meM Akara naukaroM se turaMta hI nadiSeNa ko pakaDavA liyA aura pakaDavA kara isa prakAra kI AjJA dI-ki jAo, ise mAra DAlo, yaha isI zikSA ke yogya hai ! isa prakAra he gautama ! naMdiSeNa ke kaSTa bhogane ke kAraNa isa ke pUrvabhava ke saMcita apAra azubhatama karma haiM / unhIM kA yaha phala hai jo yaha isa prakAra kI vedanA bhoga rahA hai / sU0 8 // - bhAvArtha-maMdiNa kumAranI vAta sAMbhaLI ane svIkAra karIne te vALaMda tyAMthI sIdhe cAlyA gaye, ane A pramANe vicAra karavA lAgyuM ke-je A vAta zrIdAma rAjAnA kAne paDI jaze te mane zuM khabara ke mArI kevI gati karI nAkhaze ? e bhayathI trAsa pAmI zrIdAma rAjAnI pAse AvyA. naMdiSaNanI sAthe je kAMI vAta thaI hatI te teNe rAjAne kahI batAvI. rAjA te vAta sAMbhaLI krodhanA AvezamAM AvIne nekare dvArA turata ja naMdiSeNane pakaDAvI lIdhe, ane pakaDAvIne A pramANe AjJA karI ke jAo ! naMdine mArI nAkhe te e zikSAne gya che. A pramANe che gautama! naMdiNa je kaSTa bhegave che tenuM kAraNa tenA pUrvabhavamAM saMcaya karelAM apAra azubhatama karma che. tenuM ja e phaLa che je ahiM A prakAre lAgavI rahyo che. (10.8) .. . . .. ....... . .. Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 527 samANe tattheva seTrikule bohiM sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhieis bujjhihi muncihi pariNivAhis savadukkhANamaMta karehi / evaM khalu Nikkhevo chaTTassa ajjhayaNassa ayamaTuM paNNatte tibemi // sU0 9 // // chaTuM ajjhayaNaM samattaM // TIkA gautamaH prAha - 'naMdiseNe' ityAdi / 'naMdiseNe kumAre' nandiSeNaH kumAraH 'io cuo' itazcyutaH = asmAllokAd mRtaHsan 'kahiM gacchahira' kutra gamiyati 'kahi uvavajjihi ' kutrotpatsyate ? | bhagavAn kathayati - 'goyamA' gautama ! 'naMdiseNe kumAre' nandiSeNaH kumAraH 'saddhiM vAsAI' paSTiM varSANi 'paramAuM' paramAyuH = utkRSTamAyuH 'pAlittA' pAlayitvA 'kAlamA se kAlaM kiccA' kAlamAse = mRtyusamaye kAlaM kRtvA = mRtvA 'imIse' asyAM 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikatayA utpatsyate / 'saMsAro' saMsAraH =bhavAdbhavAntare bhramaNaM 'naMdiseNe' ityAdi / , gautama ne punaH prabhu se pUchA - he bhadanta ! 'naMdiseNe kumAre yaha naMdiSeNa kumAra 'io cuo' yahAM se sara kara ' kahiM gacchihii, kahiM uvavajjiha' kahAM jAyagA kahAM utpanna hogA ? taba prabhu ne kahA 'goyamA !" he gautama ! suno, 'naMdiseNe kumAre saTThi vAsAI paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' yaha naMdiSeNa kumAra 60 varSa kI apanI utkRSTa Ayu samApta kara mRtyu ke avasara meM mara kara 'imIse rayaNappabhAe puDhaate saMsAro taheva' isa ratnaprabhA nAma kI prathama pRthivI ke naraka meM nArakI kI paryAya se utpanna hogA / isa kA saMsAra paribhramaNa 'naMdiseNe' tyAhi. , gautame irI alune pUchyuM he lahanta ! 'naMdiseNe kumAre' nadviSeya kumAra 'io cuo ' saDiMthI bharaNa pAbhIne 'kahiM gacchihi kahi uvavajjihi ' jhyAM naze, jhyAM utpanna thaze ? tyAre prabhu 'goyamA !' he gautama sAMbhaNA ! naMdiseNe kumAre saTThi vAsAI paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA te nardiSaNa kumAra 60 sAThe varSonI potAnI utkRSTa AyuSya purI karIne mRtyunA samaye bharazu cAbhIne ' imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva' mA ratnaprabhA nAmanI pRthivInA narakamAM nArakI jIvanI paryAyathI utpanna thaze, tenA saMsAranuM paribhramaNa mRgA 8 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 . vipAkazrute 'taheva' tathaiva-mRgAputravadeva vijnyeyH| 'tao' tataH yAvadanekazatasahasrakRtvaH pRthivIkAyetpatsyate / tato niHsRtya 'hatthiNAure nayare' hastinApure nagare 'macchattAe' matsyatayA 'uvavajihii' utpatsyate / 'se NaM' sa khalu 'tatya' tatra macchiehiM' mAtsyikaiH-matsyajIvibhiH 'vahie samANe' vadhitaH hataH san 'tattheva' tatraiva 'seTikule' zreSTikule pratyAyAsyati / tatra 'vohi' bodhi samyaktvaM bhotsyateprApsyati / tato niHsRtya 'sohamme kappe' saudharme kalpe devatvena upapatsyate / tataH 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe janma prApya 'sijjhihiI' setsyati siddho bhaviSyati, 'bujhihii' bhotsyate-kevalajJAnena sarva jJeyaM jJAsyati, 'mucihii' mokSyate-karmabandhAd mukto bhaviSyati, 'parinivAhii' parinirvAsyati pAramArthikasukhaM prApsyati / savvadukkhANamaMtaM karohii' sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / mRgAputra kI taraha hI jAna lenA cAhiye / yaha lAkhoM bAra pRthavIkAya meM utpanna hogA, 'tao hatthiNAure nayare macchattAe uvavajjihii' phira hastinApura nagara meM janma dhAraNa karegA 'se NaM tattha macchiehi vahie . samANe tattheva seTikule bohi sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihii bujjhihida mucihii pariNinyAhii savvadukkhANamaMtaM karehii' usa paryAya meM yaha macchImAroM dvArA mArA jAkara vahIM para kisI zreSThi ke kula meM utpanna hogA, vahAM bodha kA lAbha kara yaha mara kara saudharma nAma ke kalpa meM deva hogA, vahAM kI sthiti samApta kara phira yaha vahAM se cava kara mahAvideha kSetra meM nirvANa kA lAbha kregaa| kevalajJAna putranA prabhAra net dj naye. te pAra pRthivIyabhai S4-1 . 'tao hatthiNAure nayare macchattAe uvavajjihii' pachI stinApura nAmAM bhaivalnI yonimA ma dhA28 422. 'se NaM tattha macchiehi vahie samANe tattheva sehikule vohiM sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihii vujjhihii muJcihii pariNivAhii savvadukkhANamaMtaM karehii' the paryAyamA ta bhanchImArI dvArA bhAryA naye. pachI tyAM AgaLaja zreSThinA kulamAM utpanna thaze, tyAM bodhi-samakitane lAbha pAmI te mRtyu pAmIne saudharma nAmanA kapamAM deva thaze, tyAMnI rithati pUrI karIne pachI tyAMthI cavIne mahAvideha kSetramAM mokSano lAbha prApta karaze. kevalajJAnathI tamAma reya Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam - 529. zrIsudharmA svAmI prAha - ' evaM khalu' ityAdi / evaM khalu 'Nikkhevo' nikSepaH = samAptivAkyaM tathAhi - he jambUH ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat mokSaM prAptena 'chassa ajjhayaNassa ayamaTThe paNNattetti besi ' SaSThasyAdhyayanasyAyamarthaH prajhaptaH, iti bravImi - vyAkhyA pUrvavat / / sU0 9 // " // iti zrI vizvavikhyAta - jagadavallabha - prasiddhavAcaka- pazcadazabhASAkaLitaLalitakalApAlApaka-mavizuddha gadyapadyanekagranthanirmAyaka - vAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta - jaina - zAstrAcArya - padabhUSita - kolhApurarAjaguru- bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI- ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka - prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm SaSThamadhyayanaM sampUrNam // 1 // 6 // se samasta jJeya padArtha kA jJAtA hogA / karmabaMdha se sadA ke liye chUTakArA pA jAyagA / ise vahAM anyAbAdha anaMta sukha kI prApti hogI mukti avasthAmeM isake sampUrNa duHkhoMkA Atyantika abhAva ho jAyagA / 'evaM khalu nikkhevo' bhagavAna zrImahAvIra prabhune 'chaTThasta ajjhayaNassa ayamahe paNNatte tibemi' isa chaTThe adhyayana kA yaha bhAva pharamAyA hai / // sU0 9 // // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskandha kI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM ' nandiSeNa ' nAmaka chaDA adhyayana sampUrNa // 1-6 // padArthanA jJAtA thaze. kakha dhanathI hamezAM mATe chuTI jaze, ane tyAM AgaLa anyAkhAdha anaMta sukhanI prApti thaze, mukitanI avasthAmAM tenA tamAma duHkhAnA AtyaMtika alAva thardha ze' evaM khalu nikkhevo ' bhagavAna mahAvIra alume 'chaTTassa ajjhayaNassa ayamapaNNatte tti bemi' A chaTTA adhyayananA yA prabhA bhAva hyA che (sU08) chati vidyAzrutanA 'duHkhavipAka ' nAmanA prathama zrutasdhanI C 'vipAkacandrikA' TIanA gubharAtI anuvAdRbhAM ' nandiSeNa ' nAmaka chaThThuM adhyayana sampUrNa // 1-6 u Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha saptamam adhyayanam // // mUlam // jai NaM bhaMte ! ukkhevo sattamassa / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM pADalisaMDe nayare vaNasaMDe ujjANe uMbaradatte jkkhe| tattha NaM pADalisaMDe nayare siddhatthe rAyA / tattha NaM pADalisaMDe nare sAgaradante satthavAhe hotthA / aDDhe jAvaaparibhU / tassa gaM gaMgadattA bhAriyA / tassa NaM sAgaradattassa putte gaMgadaare bhAriyAe attae uMbaradatte NAmaM dArae hotthA ahiinn0||suu01 // TIkA 'jai NaM bhaMte' ityAdi / 'jai NaM bhaMte' zrI jambUsvAmI pRcchati - 'ukkhevo' utkSepaH tathAhisamaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM chaTTassa NaM ajjhayaNassa ayamahaM paNNatte saptamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duivivAgANaM samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe paNNatte iti / sudharmA svAmI mAha - ' evaM khalu jaMbU' he jambU : ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'paaddlisNdde|| saptama adhyayana // 'jai NaM bhaMte !" ityAdi / ( jai NaM bhaMte ! ukkhevo sattamassa) jaMbU svAmI se sudharmA svAmI pUchate haiM - he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune ki jo siddhisthAna ko prApta kara liye haiM, isa duHkhavipAka ke chuTTe adhyayana kA bhAva isa pUrvokta prakAra se kahA / parantu una zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne isa saptama adhyayana kA kyA bhAva pharamAyA haiM ? | zrI sudharmA svAmI kahate haiM ki - ' evaM khalu jaMbU !' he jaMbU ! ' teNaM sAtamuM adhyayana 'jaNaM bhaMte ?' tyAhi. ( jaNaM bhaMte ! ukkhevo sattamassa ) bhU svAbhI sudharbhA svAbhIne pUche che ke:-he bhadanta ? zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhue je siddhisthAnane prApta karI lIdhu che, te du:khavipAkanA chaThThA adhyayananA bhAva e pUrvAMkata pramANe kahyA, parantu te zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe A sAtamA adhyayananA bhAva zu kahelA che? zrI sudharmA Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, udumbaradattavarNanam 531 nayare' pATalISaNDaM nagaramAsIt, tatra 'vaNasaMDe ujjANe' vanapaNDanAmakamudyAnam / tasmin 'uMvaradatte jakkhe' udumbaradatto yakSa AsIt / ' tattha NaM ' tatra khalu 'pADalisaMDe nayare' pATaliSaNDe nagare 'siddhatthe rAyA' siddhArtho rAjA''sIt / 'tattha NaM pADalisaMDe nayare' tatra khalu pATaliSaNDe nagare 'sAgaradatte satthavAhe hotthA' sAgaradattaH sArthavAha AsIt kIdRza: ? 'aDDhe jAva aparibhUe' ADhyo yAvadaparibhUtaH / ' tassa NaM gaMgadattA bhAriyA' tasya khalu gaMgadattAnAma bhAryA " tassa NaM sAgaradattassa putte gaMgadattAe bhAriyAe ' tasya khalu sAgaradattasya putraH gaGgadattAyA bhAryAyAH 'attara' AtmajaH = aGgajAtaH 'uMvaradatte NAmaM dArae hotthA' udumbaradatto nAma dAraka AsIt kIdRza: ? ' ahINa 0 ' ahInaparipUrNapaJcendriyazarIraH || sU0 1 // " kAleNaM teNaM samaraNaM pADalisaMDe nayare' usa kAla meM evaM usa samaya meM eka pATalIpaMDa nAmakA nagara thA / 'vaNasaMDe ujjANe' usa nagara meM eka vanaSaMDa nAmakA bagIcA thA / 'uMvaradatte jakkhe' usa meM uduMbaradatta nAmakA eka yakSa rahatA thA 'tattha NaM pADalisaMDe nayare siddhatthe rAyA' pATalIpaMDa nagara ke rAjA kA nAma siddhArtha thA 'tattha NaM pADalisaMDe nayare sAgaradatte satthavAhe hotthA ' usI nagara meM eka sArthavAha rahatA thA isa kA nAma thA sAgaradatta | 'aDDhe jAva aparibhUe' yaha vizeSa dhanavAna thA / sAtha meM itanA bhAgyazAlI thA ki koI bhI vyakti isakA tiraskAra nahIM kara sakatA thA / ' tassa NaM gaMgadattA bhAriyA' ise gaMgadattA nAmakI bhAryA thI / ' tassa NaM sAgaradattassa putte gaMgadattAe bhAriyAe acae uMbaradatte NAmaM dArae hotthA' isa sAgaradatta kA putra gaMgadattAbhAryA svAbhI uDe che -(evaM khalu jaMbU ! ) he bhU ! (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM pADalisaMDe nayare) te aba bhane te samayane viSe me pArasIgaMDa nAmanuM nagara hetu, 'vaNasaMDe ujjANe' temAM me vanaDe nAmano magIyA iteo. 'uMvaradatte jakkhe' tebhAM buhumaradRttaM yakSanu N sthAna hetu' ' tattha NaM pADalisaMDe nayare siddhatthe rAyA' cATalIaeNDa nagaranA zantanuM nAma siddhArtha hetu' 'tattha NaM pADalisaMDe nayare sAgaradatte satvA hotthA' te nagarasAM me sAgarahatte nAmano sArthavAha rahetA hato. 'aDDhejAva aparibhUe' te dhana dhanavAna hato, tebhana bheTalo lAgyazAlI itI a pazu bhANusa tena tiraskAra he apamAna rI zato nahI ' tassa NaM gaMgadattA bhAriyA' tene gaMgahattA nAmanI patnI itAM. 'tassa NaM sAgaradattassa putte gaMgadattAe bhAriyAe attae uMbaradatte NAmaM dArae hotthA ' te sAgarattano putra gaMgadRttA Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 vipAkazrute // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samosaraNaM jAva parisA gyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyase taheva jeNeva pADalisaMDe nayare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA pADalisaMDe nayare purasthimeNaM duvAreNaM aNuppavisai / tattha NaM pAsai egaM purisaM kacchallaM koDhiyaM douyariyaM bhagaMdaliyaM arisillaM kAsillaM sAsillaM sophillaM sUyamuhaM sUyapAyaM saDiyahatthaMguliyaM saDiyapAyaMgaliyaM saDiyakaNNaNAsiyaM rasiyAe ya pUyeNa ya thivithivitaM vaNamuhakimiuNNuyaMtapagalaMtapUyaruhiraM lAlAmuhaM pagalaMtakaNNaNAsaM abhikkhaNaM2 pUyakavale ya ruhirakavale ya kimikavale ya vamamANaM kaTAI kaluNAI vIsarAiM kUyamANaM macchiyAcaDayarapahagareNa aNNijamANamaggaM phuTTahaDAhaDasIsaM daMDikhaMDavasaNaM khaMDamallakhaMDahatthagayaM gihe2 dehavaliyAe vitiM kappemANaM pAsai / tayANaMtaraM bhagavaM goyame uccaNIya jAva aDai ahApajjattaM giNhai, giNhittA pADalIsaMDAo nayarAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bhattapANaM paDidaMsei, paDidaMsittA samaNeNaM3 abbhaNuNNAe samANe kA aMgajAta uMduMbaradatta thA / yaha 'ahINa' vizeSa khUbasUrata thA / aMga upAMgo se paripUrNa thA / pratyeka indriyoM kI yathArtha racanA se isakA zarIra vizeSarUpa se dekhane vAloM ke citta ko apanI ora AkRSTa kara liyA karatA thA / sU0 1 // patnI ya: ma pAme satta ito, te 'ahINa. ' ghagiar suMdara 35vAna hatA ane tenAM aMgaupAMge paNa pUrNa hatA. tamAma IyeinI yathArtha racanAthI jenArAone tenuM zarIra vizeSa paNe-cittanuM AkarSaNa karI letuM. (sU) 1) Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 533 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, udumbaradattavarNanam jAva vilamiva paNNagabhUeNaM appANaNaM AhAramAhArei,AhAramAhArittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvesANe viharai ||suu0 2 // TIkA 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samosaraNaM' samavasaraNaM vanapaNDamudhAnaM prati bhagavadAgamanaM 'jAva' yAvat 'parisA gayA' paripadgatA' dharma zrutvA paripat prtigtaa| 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'bhagavaM goyame' bhagavAn gautamaH 'taheva' nathaiva-pUrvoktavadeva bhagavataH zrI-mahAvIrasvAmino bhikSArthamAjJAM gRhItvA jeNeca pADalisaMDhe nayare' yatraiva pATalipaNDaM nagaraM 'teNeva uvAgacchaI' tatraivopAgacchati, 'uvAga 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samosaraNaM jAva parisA gayA' usa kAla aura usa samaya meM grAmAtugrAma vihAra karate2 zramaNa bhagavAna mahAvIra pATaliSaMDa nagara ke vanakhaNDa nAma ke udyAna meM Aye / prabhu kA Agamana sunakara nagara nivAsI evaM rAjA saba ke saba harSotphulla hokara prabhu ko vaMdanA karane ke liye evaM una se dharma kA zravaNa karane ke liye apane nivAsasthAna se nikala kara usa bagIce meM aaye| prabhu ko vaMdanA evaM namaskAra kara pariSada aura rAjA yathAsthAna baiTha gaye / prabhune dharmadezanA dii| sunakara saba pramudita hokara vApisa apane2 sthAna para gaye / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva jeNeva pADalisaMDhe nayare teNeva uvaagcchi| usa kAla aura usa "teNaM kAleNaM' tyA. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samosaraNaM jAva parisA gayA te ane te samayane viSe grAmanugrAma vihAra karatA karatA zramaNa bhagavAna mahAvIra pATalIkhaMDa nAmanA nagaranA bagIcAmAM AvyA, prabhu padhAryA che te vAta sAMbhaLIne nagaranA mANase ane rAjA raNe tamAma harSathI praphullita thaIne prabhune vaMdanA karavA mATe eTale ke temanI pAsethI dharma zravaNa-sAMbhaLavAnI IcchAthI pitAnA nivAsasthAnI nIkaLIne te bagIcAmAM AvyA. prabhune vaMdana-namaskAra karIne sabhA ane rAja pitAnA sthAna para besI gayA. pachI prabhue dharmane upadeza Ape te sAMbhaLIne tamAma prasanna pApotAnA sthAna para gayA. 'teNaM kATeNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva jeNeva pADalisaMDe nayare teNeva uvAgacchata 50 nete samayane ki, Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute cchittA pADalisaMDe nayare' upAgatya pATaliSaNDe nagare 'purathimeNaM duvAreNaM' paurastyena dvAreNa-pUrva digavasthitena dvAreNa 'aNuppavisai' anupavizati, 'tatya NaM' tatra khalu 'pAsai' pazyati 'egaM purisaM' ekaM puruSa, kIdRzam ? ityAha'kacchUllaM' kacchUmantaM-kaNDUyanarogayuktaM 'koDhiyaM' kuSThinaM kuSTharogayuktaM 'douyariyaM' dvayaudarikaM-dve udare iva udaraM yasya sa tathA tam jalodararogayuktam , 'bhagaMdaliyaM' bhagandarikaM bhagandararogayuktam , 'arisillaM' avintam-aroigayuktam , 'kAsillaM' kAsavantaM kAsarogayukaM, 'sAsillaM' zvAsavantaM zvAsarogayukta, sophillaM' zophavantaM zopharogayuktaM, 'myamuhaM' zUnamukhaM zunaM-zothayuktaM, mukhaM yasya sa tathA tam , evamagre'pi 'mayahatthaM' zUnahasta-zothayuktahastam , 'sUyapAyaM' zUnapAdaM= samaya meM bhagavAna ke baDe ziSya gautamasvAmI pUrva adhyayanoM meM kathita vidhi ke anusAra prabhu se nagarameM gocarI ko jAnekI AjJA prApta kara ravAnA hue 'uvAgacchittA pADalisaMDe nayare purithameNaM duvAreNaM aNuppavisaI' ve usa nagara ke pUrva dizA meM rahe hue daravAje se praviSTa hue / tattha NaM pAsai egaM purisa' praviSTa hote haiM ki vahAM unhoMne eka aise puruSa ko dekhA jo 'kacchullaM, koDhiyaM, douyariyaM, bhagaMdaliyaM arisillaM, kAsillaM, sAsillaM, sophillaM, sUyamuhaM, sUyapAyaM, saDiyahatthaMguliyaM, saDiyapAyaMguliya' khAja se yukta ho rahA thA, samasta zarIra bhara meM jisake koDha cU rahA thA, do peTa ke jaisA jisakA peTa thA-jalodara roga se jo pIDita thA / bhagaMdara jise ho rahA thA / bavAsIra se jo atyaMta kaSTa meM thaa| khAsI jise kSaNa2 meM cala rahI thI / zvAsa kI jise bImArI thI / zarIra bhara meM jisake sUjana AgaI thii| bhagavAnanA moTA ziSya gautama svAmI AgaLanA adhyayanamAM kahelI vidhi pramANe prabhu pAsethI nAbhA gAyI 42vA vAnI mAjJA prApta na 2vAnA thayA. 'uvAgacchittA pADalisaMDe nayare purathimeNa duvAreNa aNuppavisai' gautabhasvAbhIme, te nagaranI pUrva ziAnA 42vArathI praveza nyo, ' tattha NaM pAsai egaM purisaM' praveza 42di tebho tyo mA 4 puruSana yo te 'kacchalaM, koDhiyaM, douyariyaM, bhagaMdaliyaM, ArisillaM, kAsillaM, sAsillaM, seokillaM, sUyamuha, sUyapAya, saDiyahatthaMguliyaM, saDiyapAyaMguliyaM,' pA sahita to. mAmAye zarIramA keDha thaye hate. peTa ekadama moTuM hatuM, jaladara rogathI pIDAtA hatA, jene bhagaMdara thayeluM hatuM. bavAsIranA rogathI bahuja kaSTa thatuM, khAMsI jene ghaDIe-ghaDIe AvatI hatI, jene zvAsa roganI bImArI hatI, tamAma zarIramAM jene seje AvI gaye hate. Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, udumbaradattavarNanam 535 zothayuktacaraNaM 'saDiyahatthaMguliyaM' zaTitahastAGgalikaM 'laDiyapAyaMguliyaM' zaTitapAdAGgalika 'saDiyakaNNaNAsiyaM' zaTitakarNanAsikaM 'rasiyAe ya' rasikayA'TitadurgandhivikRtarudhireNa' 'pUyeNa ya' pUyena-zaTitadurgandhivikRtarudhirajalena 'thivithivita' thivithivizabdaM kurvantaM 'vaNamuhakimiuNNuyaMta pagalaMtapUyaruhiraM' vraNamukhakamyunnudatyagalatpUyarudhiraM-traNamukhAt kRmayaH-unnudantaH pragalanti pUyarudhirANi ca yasya sa tathA tam , yasya vraNamukhAt kRsayo bahiniHsaranti utpatya patanti pUyarudhirANi pragalanti tamityarthaH / 'lAlAmuha lAlAyuktamukha 'pagalaMtakaNNaNAsaM' pragalatkaNanAsadhagalantau kau~ nAse ca yasya sa tathA tam , 'abhikkhaNaM2' abhIkSNaM vAraM vAraM 'pUyakavale ya' pUyakavalAn-zaTitarudhirakavalAn 'ruhirakavale ya' rudhirakavalAn 'kimikavale ya' kRmikavalAMzca 'vamamANaM' muMha sUjakara jisakA phUla gayA thaa| hAtha pAMva jisake saba ora se khUba sUje-phUle hue the| hAthoM evaM pairoM kI aMguliyA jisakI gala gaI thIM 'saDiyakaNNaNAsiyaM' kAna evaM nAka bhI jisake bilakula saDa cuke the / 'rasiyAe ya pUyeNa ya thivithivitaM' saDe hue evaM vikRta khUna se tathA pIva se jisake zarIra meM 'thivithivi' isa prakAra kA zabda ho rahA thA, 'vaNamuhakimiuNNuyaMtapagalaMtapUyaruhiraM' jisake ghAvoM ke agrabhAga se kIr3e Tapaka rahe the aura pIpa bhI jinhoM se vaha rahI thI, 'lAlAmuhaM' lAra se jisakA mukha sanA huA thaa| 'pagalaMtakaNNaNAsaM' saDajAne se kAna aura nAka jisake gira cuke the / 'abhikkhaNaM 2 pUyakavale ya ruhirakavale ya kimikavale ya vamamANaM' jo pIpa aura saDe hue khUna ke kulloM kA evaM kRmiyoM ke DheroM kA bArabAra vamana kara jenuM mukha sujIne kulI gayuM hatuM, jenA hAtha-paga bahuja sujIne kulI gayA hatA, hAtha-pAnI mAMganImAnI gajI gatI, "saDiyakaNNaNAsiya na Ana bhane nA4 tamAma sahara gayA hutA, ' rasiyAle ya pUraNa ya thivithivitaM ' hI gayesA mane 3en asIthI bhane 53thI / zarIramA 'thivithivi' bhI nA tha) rahyo to, 'vaNamuhakimiuNNuyaMtapagallaMtapUyaruhiraM nA ghAnA mAsanA bhAgathI 811 854ii rahesA hatA, mane rene 53-1hetu tu, 'lAlAmuha ' nA bhupamAthI sAra 854tI hutI, 'pagallaMtakaNaNNAsaM' Ana mane nA nA sahI pAthI tuTI gayA hatA, 'abhikkhaNaM2 pUthakavale ya ruhirakavale ya kimikavale ya vamamANe 53 mana saDelA lehInA kulA (kAgaLa) ane kRminA DhagalAnI vAraMvAra vamana-ulaTI karate Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 vipAkazrute vamantam-mukhAdugirantaM 'kaTThAI' kaSTAni-kaSTakarANi, darzakajanamanovyathAjanakAni 'kaluNAI karuNAni-karuNArasotpAdakAni vIsarAI' visvarANi-duHsvarANi vacanAni 'kUyamANaM' kUjantam avyaktamuccarantaM zeSaM prathamAdhyayanavat-navaraM-vizeSastvayam, 'macchiyAcaDagarapahagareNaM' makSikAcaTakarapahakareNa-makSikANAM vRnda-vRndena 'aNNijamANamaggaM' anvIyamAnamArgam anugamyamAnamArgam 'phuTTahaDAhaDasIsaM' sphuTadhaDAhaDazIrSa-zirovedanayA vyathitamastakaM 'daMDikhaMDavasaNaM' daNDikhaNDavasanaM daNDI-kanyAdhArI bhikSuvizeSaH tadvatkhaMDavastrayuktaM ca, 'khaMDamallakhaMDahatthagayaM' khaNDa mallakhaNDahastagatam azanapAnArtha zarAvakhaNDadvayayuktahastaM 'gihe2' gRhe gRhe pratigRhaM 'dehavaliyAe dehavalikayA-dehanirvAhArtha valikA AhAragrahaNaM dehabalikA bhikSAvRttiH, tayA 'vitti' vRttim AjIvikA kappemANaM' kalpayantaM kurvantaM 'pAsaI' pazyati / 'tayANaMtaraM tadanantaraM 'bhagavaM goyame' bhagavAn gautamaH 'uccaNIya rahA thaa| 'kaTThAiM kaluNAI vIsarAI kUyamANaM' jo isa prakAra ke kaSTakArI duHkhada evaM karuNAjanaka avyakta zabdoM ko bola rahA thA ki jinheM sunakara hara eka vyakti ke mana meM dayA AtI thii| 'macchiyAcaDagarapahagareNa apiNajjamANamaggaM' makkhiyoM kA jhuNDa kA jhuNDa jisake cAroM ora bhanabhana karatA huA pIche2 calatA thA / 'phuTTahaDAhaDasIsaM' bhayaMkara zirakI pIDA se jisa kA mAnau mAthA phUTA jA rahA thA, 'daMDikhaMDavasaNaM' kanyAdhArI bhikSukI taraha jo phaTe hue TATa ke TukaDe oDhe hue thA / 'khaMDamallakhaMDahatthagayaM' khAne aura pAnI pIne ke liye jisane apane hAtha meM do kapAla miTTIke vartana ke Tukar3e le rakkhe the aura 'dehavaliyAe vitiM kappemANaM pAsaI' zarIra nirvAha ke liye ghara ghara bhIkha mA~gatA thA usako gautama svAmIne dekhaa| hato, 'kaTThAI kaluNAI vIsarAI kUyamANaM' yA pramANe re 4843 // 212 arthAt karUNAjanaka avyakata zabdo bolI rahyo hato ke jene sAMbhaLIne sau koI mAnava vyakitane ghotAnA manamA tenA yA AtA tI, 'macchiyAcaDagarapahagareNaaNNijjamANamaggaM mAkhIonA ToLAM jenAM zarIranI cAreya bAju bhaNa-bhaNa karatA tenI pAchaLa pharatA DatA, 'phuTTahaDAiDa sIsaM' bhAthAnI laya 42 pIDAthI renu mAthu zaTI tu tu, 'daMDikhaMDavasaNaM anyAdhArI linunI bhA64 saTesA zanA Tu31 mAdasA 'khaMDamallakhaMDahatyagayaM mAvA-pInA bhATevaNe potAnA hAthamA me bhATInA vAsanA 1 rAmesA tA. ane 'dehavaliyAe vitti kappemANaM pAsai' zarI2 nis mATe ghera-ghera bhIkha mAgatuM hatuM. tene gautama svAmIe joye. Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, udumbaradattavarNanam 537 jAva aDai' uccanIya yAvadaTati-uccanIcamadhyamakulAni sAmudAnikabhikSArtha bhramati, 'ahApajjattaM' yathAparyAptamAhAraM 'giNhai' gRhNAti, 'giNDittA' gRhItvA 'pADalIsaMDAo jayarAo' pATalipaNDAt nagarAt 'paDiNikkhamaI' pratiniSkrAmati, 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'bhattapANaM' bhaktapAnam azanaM pAnaM ca 'paDidaMseI' pratidarzayati, 'paDidaMsittA' pratidaya 'samaNeNa3' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 'abbhaNuNNAe samANe abhyanujJAtaH san 'jAva' yAvat vilamivapaNNagabhUeNaM' vilamivapannagabhUtena 'appANeNaM' AtmanA 'AhAramAhArei' AhAramAhArayati-AhAraM karoti / yathA soM vilaM pravizan bilasya pArzvadvayamaspRzan AtmAnaM vile pravezayati tathA strAdA. 'tayANaMtaraM bhagavaM goyame uccanIya jAva aDai' isake bAda bhagavAna gautama bhikSA ke liye nagara ke UMca nIca Adi kuloM meM ghUmane lage aura 'ahApajjattaM giNhai' yathA paryApsa (AvazyakatAnusAra) AhAra grahaNa kiyA 'gihittA pADalIsaMDAo nayarAo paDinikkhamai' use lekara pATalIDa nagara se vApisa apane sthAna kI ora prasthita hue| 'paDiNikkhamittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai' Ate hI ve jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the vahAM Aye ora 'uvAgacchicA bhattapANaM paDidaMsei Akara prApta bhaktapAna unhoMne prabhu ko dikhlaayaa| 'paDidaMsittA samaNeNaM3 abhaNuSNAe samANe jAva vilamiva paNNagabhUeNaM appANeNa AhAramAhArei anantara prasune AhAra karanekI AjJA de dii| gautamane jase sarpa apane bila meM praveza karate samaya usake donoM pArzvabhAgoM se nahIM aDatA hai aura sIdhA praveza kara jAtA hai TIka 'tayANaMtaraM bhagavaM goyame ucanIya jAva aDai' te pachI bhagavAna gautamakAmA mikSA bhATa nagaranA ya-nIya mAhomA 42vA sAyA, mane 'ahApajjattaM giNhaI' yathA paryAsta (mAvazyatAnusA2) mADA2 mevyo, 'gihittA pADalIsaMDAo nayarAoM paDiNikkhamaI' mADA2 sAdhana pATI nAmAMthA pAchA potAnA sthAne sAvyA. 'paDiNikvamittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgajcha / AvatAM ja jyAM zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra birAjamAna hatA tyAM AvyA, ane 'uvAgacchittA bhattapANaM paDidaMseI' te pachI prApta A[2-pAe prabhune matAcyA. 'paDidasittA samaNeNaM3 abhaYNNAe samANe jAva vilamiva paNNagabhUeNaM appANeNaM AhAramAhAreDa' te pachI prabhume A2 42vAnI mAjJA mAthI, gautamevI zate sarSe pitAnA daramAM praveza karavA samaye potAnA banne bAjunA bhAgane (pArthabhAgane) Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 ........... .........vipAkazrute bhilASAbhAvAd AhAraM mukhe itastato na saMcAlayan galavile pravezayatIti bhAvaH, 'AhAramAhArittA' AhAramAhArya AhAraM kRtvA 'saMjameNaM tavasA' saMyamena tapasA . 'appANaM bhAvemANe' AtmAnaM bhAvayan 'viharaDa' viharati // mU0 2 // usI taraha apane mukha meM itastataH svAda kI abhilASA se saMcAlita na karate hue AhAra kiyA 'AhAramAhArittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai' aura AhAra karake tapa saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage arthAt apane jJAna dhyAnameM laga gye| bhAvArtha-usa kAla aura usa samaya meM grAmAnugrAma vihAra karate2 zramaNa bhagavAna mahAvIra pATalipaMDa nagara ke udyAna meM aaye| prabhukA Agamana sunakara nagara kI pariSad evaM rAjA sabake saba harSita hokara prabhu ko vaMdanA evaM dharmazravaNa karane ke liye apane2 ghara se nikalakara usa bagIce meM Aye prabhuko vandanA evaM namaskAra kara paripada aura rAjA yathAsthAna baiTha gye| prabhune dharmadezanA dii| dharmadezanA sunakara saba pramudita hokara vApisa apane2 sthAna para gye| usa kAla usa samaya gautama svAmI bhagavAna mahAvIra svAmI ke samIpa Aye aura chaTha-veleke pAraNA-nimitta pATaliSaMDa nagarI meM gocarI ke liye jAne kI AjJA maaNgii| bhagavAna kI AjJA prApta kara gautama svAmI vahAM se ravAnA hue aura usa nagara ke pUrva dizA ke kayAMI sparza thavA detuM nathI ane sIdhe praveza kare tevI ja rIte pitAnA mukhamAM sAbha-tebha svAhanI malisASAthI nahivatAM mA2 4ye, 'AhAramAhArittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharaI' bhane mADA2 4Ine ta5-sayabhathA potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA vicAravA lAgyA, arthAta pitAnA jJAna-dhyAnamAM lAgI gayA. | bhAvArtha-te kAla ane te samayane viSe eka gAmathI bIje gAma vihAra karatA karatA zramaNa bhagavAna mahAvIra pATalIkhaMDa nagaranA bagIcAmAM AvyA, prabhunuM Agamana sAMbhaLIne nagaranI pariSada ane rAjA sI harSa pAmIne prabhune vaMdana karavA ane dharma dezanA sAMbhaLavA mATe pitAnA gherathI nIkaLIne te bagIcAmAM AvyA, prabhune vandanA namaskAra karIne pariSada ane rAja so saunA sthAne beThA. ane prabhue dharmadezanA ApI, pachI dharmadezanA sAMbhaLIne sau prasanna thaI pAchA potAnA sthAnake gayA. te kAla te samayane viSe gautama svAmI bhagavAna mahAvIra svAmInI pAse AvIne chaThTha-belAnA pAraNA mATe pATalIkhaMDa nagaramAM gocarI mATe javAnI AjJA mAgI, bhagavAnanI AjJA prApta karIne gotama svAmI tyAMthI ravAnA thayA ane te nagaranI pUrva dizAnA dara Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TokA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 539 daravAje se nagara meM praviSTa hue / andara praveza kiyA to vahAM unhoMne eka aise puruSa ko dekhA ki jo apane saba zarIra meM khAja khujAla rahA thA, samasta zarIrabhara meM jisake koDha cU rahA thA, do peTake jitanA usakA baDA peTa thA-jalodara-roga le jo pIDita thaa| bhagaMdara jisake ho rahA thA / bavAlIra kI pIDA le jo atyanta kaSTa meM thaa| khAMsI jile kSaNa meM cala rahI thii| zvAsa kI bImArI se jisakA dama ghuTa rahA thA / zarIra bhara meM jisake sUjana AgaI thii| mu~ha sUjakara jilakA phUla gayA thaa| hAtha pAna jisake saba sUjakara phUle hue the| hAthoM evaM pairoM kI aMguliyA~ jisakI gala gaI thIM / kAla evaM nAka jisa ke bilakula saDa cuke the / saDe hue evaM vikRta khUna se tathA pIpa se jisake zarIra meM 'thivithivi aisA zabda ho rahA thaa| jisake ghAvoM ke agrabhAga se kIDe Tapaka rahe the aura pIpa bhI jinhoM se baha rahI thii| lAra le jisakA sukha sanA huA thaa| saDajAne se nAka aura kAna jisake gira cuke the / jo pIpa aura laDe hue khUna ke kulloM kA evaM kaliyoM ke DheroM kA cArabAra vamana kara rahA thA / jo isa prakAra ke kaSTakArI evaM karuNAjanaka dusvara-dukhabharI dhvani se avyakta zabdoM ko bola rahA thA ki jinheM sunakara hara eka vyakti ke mana meM dayA A jAtI thI / makkhiyoM kA vAjAthI nagaramAM praveza karyo, praveza karyo tyAre teNe eka evA puruSane je ke jene pitAnA zarIramAM khaMjavAla AvatI hatI, tamAma zarIramAM keDha thayele hato. be paTa jevaDuM tenuM peTa hatuM. arthAt jalodara rogathI pIDAtuM hatuM. jene bhagaMdara thayeluM hatuM. bavAsIranA reganI pIDAthI bahuja duHkhI hate, khAMsI jene vAraMvAra AvatI hatI, zvAsanA rogathI jene dama ghuMTAto hato. tamAma zarIramAM jene sojo thaye hate, meTuM sUjIne jenuM pulI gayuM hatuM, hAtha paga jenAM tamAma sujIne pulI gayA hatA, hAtha-paganI AMgaLIo jenI kharI paDI hatI, jenAM nAkakAna tamAma saDI gayAM hatAM, saDelA ane bagaDelA lehI tathA parUthI jenA zarIramAM "thivi-thivi jevA zabdo thatA hatA, jenA saDelA ghAnA agrabhAgamAMthI kIDA TapakatA hatA, ane parU paNa vahetuM hatuM, lALathI mukha jenuM bharyuM hatuM, nAka-kAna saDI javAthI jenAM kharI paDayAM hatAM, parU ane bagaDelA lehI, ane kRmionA DhagalAnuM vAraMvAra vamana karate hato. je A pramANe kaSTakArI-karUNAjanaka duHsvara-duHkha bhaya vanithI avyakata (keI samaje nahi evA) zabdo bolate hatuM ke jene sAMbhaLIne harakoI mANasanA manamAM dayA AvI jatI hatI, mAkhIonAM TeLAM jenA cAreya bAju bhaNabhaNATa Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 vipAkazrute // mUlam // tae NaM se bhagavaM goyame doccaMpi chahakkhamaNapAraNagaMsi paDhamAe porisIe sajjhAyaM karei jAva pADalisaMDaM nayaraM dAhijilleNaM duvAreNaM aNuppavisai, taM ceva purisaM pAsai kacchallaM taheva jAva saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / jhuNDa kA jhuNDa jisake cAroM ora bhina-bhina karatA huA pIche pIche calatA thaa| bhayaGkara zira kI pIDA se jisakA mAthA mAno phUTA jA rahA thA / kanthAdhArI bhikSu kI taraha jo phaTe hue TATa ke TukaDe oDhe hae thA / khAne aura pAnI pIne ke lie jisane apane hAtha meM do kapAla-miTTI ke bartana ke TukaDe le rakhe the| zarIra nirvAha ke liye vaha ghara-ghara bhIkha mAMgatA phiratAthA usako gautama svAmIne dekhaa| - isake bAda bhagavAna gautama bhikSAke liye nagara ke Uca-nIca Adi kuloM meM ghUmane lage aura yathAprApta AhAra grahaNa kara pATalipaMDa-nagara se nikalakara apane sthAna Aye aura zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ko prApta AhAra dikhalAkara bhagavAna kI AjJA sejaise sarpa bila meM praveza karate samaya bilake donoM bhAgoM ko nahIM aDatA hai arthAt sIdhA praveza kara jAtA hai, ThIka usI taraha apane mukha meM svAda kI abhilASAse itastataH saMcAlita na karate hue AhAra kiyA, phira tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage-arthAta apane jJAna dhyAna meM laga gaye // sU0 2 // karatA tenI pAchaLa pharatA hatA, bhayaMkara mAthAnI pIDAthI jenuM mAthuM phUTI jatuM hatuM, kanthAdhArI bhikSunI mAphaka phATelA zaNanA TukaDA jeNe oDhayA hatA, khAvA ane pANI pIvA mATe jeNe pitAnA hAthamAM mATInA vAsaNanA be TukaDA lIdhA hatA, zarIra nirvAha mATe ghara-ghara bhikSA mAgate pharate have tene gautamasvAmIe je, te pachI bhagavAna gautamasvAmI bhikSA mATe nagaranAM ucca-nIca Adi kulemAM pharIne yathA paryApta bhikSA-AhAra grahaNa karI pATalIkhaMDa nagarathI nIkaLIne potAnA sthAne para AvyA ane zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne prApta AhAra batAvIne bhagavAnanI AjJAthI-sarSa jema daramAM praveza karatI vakhate daranA bane bhAgane nahi aDatAM sIdhe daramAM praveza kare che, barAbara te ja pramANe pitAnA mukhamAM svAdanI abhilASAthI mukhanI banne-bAju Ama-tema nahi pheravatAM AhAra karyo. pachI tapa ane saMcamathI pitAnA AtmAne bhAvika karatA thakA vicAravA lAgyA arthAta pitAnA jJAna-dhyAnamAM aon gayA. (sU0 2) Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 541 tae NaM se goyame taccaM pichaTrakkhamaNapAraNagaMsi taheva jAva paJcathimilleNaM duvAreNe aNuppavisamANe taM va purisaM kacchallaM0 pAsai / cotthaM pi chaTukkhamaNapAraNagaMsi uttareNaM0 imeyArUve ajjhathie samuppanne, aho NaM ime purise purAporANANaM jAba evaM vyaasii| evaM khallu ahaM bhaMte ! chaTukkhamaNapAraNagaMsi jAva rIyaMte0 purathimilleNaM duvAreNaM paviDhe / tattha NaM egaM purisaM pAsAmi kacchullaM jAva kappemANaM / tae NaM ahaM doccaM pichaTTapAraNagaMsidAhiNilleNaM duvAreNaM0 taccapi chahaskhamaNapAraNagaMsi pacatthimeNaM tahevA tae NaM ahaM cotthaM pichaTrakkhamaNapAraNagati uttaraduvAreNaM aNuppavisAmi, taM ceva purisaM pAsAmi kacchullaM jAva vitti kappemANe viharai |ciNtaa mama / puvabhavapucchA / vAgarei ||suu0 3 // TIkA . 'tae NaM se' ityaadi| 'tae NaM se' tataH khalu sa 'bhagavaM goyame bhagavAna gautamaH 'docaMpi' dvitIyamapi vAraM 'chaTThakkhamaNapAraNagaMsi' SaSThakSapaNapAraNa ke 'paDhamAe porisIe prathamAyAM pauruSyAM 'sajjhAyaM karei' sUtrapaThanarUpaM svAdhyAyaM karoti 'jAva' yAvat-pAtrAdikaM pramAya' bhikSArtha bhagavato'nujJAM gRhItvA 'pADalisaMDaM nayaraM' pATaliSaNDaM nagaraM .. 'tae NaM se' ityAdi / 'tae gaM' pazcAt 'se bhagavaM goyame docaMpi' ve bhagavAna gautama svAmI dvitIya vAra bhI 'chaTakkhamaNapAraNagaMsi paDhamAe porisIe sajjhAyaM" karei jAva pADalisaMDaM nayaraM dAhiNilleNaM duvAreNaM aNuppavisai dUsare chaTha khamaNa pAraNA ke divasa meM prathama pauruSI meM svAdhyAya evaM dvitIya pauruSI meM dhyAna karane ke bAda prabhu se AhAra lAne kI AjJA prApta 'tae NaM se0' tyAdi. . 'tae NaM' te pachI 'se bhagavaM goyame docaMpi' te lagavAna gautama svAmI bhI pAra pANu 'chaTTakkhamaNapAraNagaMsi paDhamAe porisIe sajjhAyaM karei jAva pADalisaMDe nayare dAhiNilleNaM duvAreNaM aNuppavisai' bhI chamae pArAnA divase prathama pIrasImAM svAdhyAya ane bIjI pIrasImAM dhyAna karyA pachI prabhu pAsethI AhAra lAvavAnI AjJA prApta karIne pATalIkhaMDa nagaramAM gocarI mATe nIkaLyA, dakSiNa Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 vipAkazrute 'dAhiNilleNaM duvAreNaM' dAkSiNAtyena dvAreNa 'aNuSpavisaI' anupravizati tatra 'taM ceva purisaM' tameva puruSaM-yApaurastye dvAre dRSTastameva 'pAsaI' pazyati, kIdRzaM ? kacchullaM' kacchUmantaM kaNDUyanarogayuktaM taheva' tathaiva-pUrvoktasarvarogayuktaM yAvad gRhe gRhe mikSAM kurvantaM pazyati / tadanantaraM bhagavAn gautamaH uccanIcamadhyamakuleSu bhikSAmaTan yathAprAptamAhAraM gRhItvA bhagavataH samIpe samAgacchati,'jAva yAvat 'saMjameNa' saMyamena 'tavasA appANaM bhAvemANe' tapasA''tmAnaM bhAvayan 'viharaI' viharati / ___'tae NaM se goyame tataH khalu sa gautamaH 'tacaMpi' tRtIyamapi vAraM chaTThakkhamaNapAraNagaMsi' paSThakSapaNapAraNake taheva' tathaiva-pUktividhinA 'jAva' yAvat bhikSArtha bhagavataH AjJAM prApya 'pATalisaNDe nayare pacatthimilleNaM' pAyAtyena-pazcimadigavasthitena 'dubAreNaM' dvAreNa 'aNuppavisamANe' anupravizan 'taM ceva kara pATalipaMDa nagara meM gocarI ke liye nikale / dakSiNa dizAke daravAje se nagara meM jyoM hI unhoMne praveza kiyA ki 'taM ceva parisaM pAsai kacchullaM taheva jAva saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharaI' vahAM usI puruSa ko dekhA jo khAja Adi saba rogoM se yukta thA yAvat pUrNa duHkhI aura bhIkha mAMgatA thA / gautama svAmIne Uca nIcAdi kuloM meM bhramaNa kara yathA prApta bhikSA prApta kI aura use lekara ve apane sthAna para Aye / pUrva kI taraha AhAra pAnI karake tapa aura saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| 'tae NaM se goyame tacaMpi chaTTakkhamaNapAraNagaMsi taheva jAva paJcatthimilleNaM duvAreNaM aNuppavisamANe taMceva purisaM kacchullaM0 pAsaDa' isI prakAra java ve tRtIyavAra bhI chaTTakhasaNapAraNA ke liye prabhu kI AjJA lekara usI nagara kI aura prasthita hue aura jyoM hI unhoMne usa meM pazcima ta25nA 42vAthI nAmA tamo vo praveza 4 , 'taM cava purisaM pAsai kacchullaM taheva jAra saMjameNa tasA appANaM bhAvemANe viharaI' tyAM sevA puruSane layo je khaMjavALa Adi tamAma regothI yukta hate eTale ke pUrNa duHkhI ane bhIkha mAgato hato. gautama svAmI uMca nIca Adi kulemAM pharIne yathA paryApta bhikSA prApta karI ane te bhikSA laIne pitAnA sthAna para AvyA. pUrva pramANe AhAra pANI kane tapa ane saMyamamAM pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA vicAravA lAgyA, 'tae NaM se goyame taccapi chaTTakkhamaNapAraNagaMsi taheva jAva pacatthimilleNaM dubAreNaM aNuppavisamANe taM caiva purisaM kacchullaM0 pAsai' se prabhArI zrIpAra paNa chakhamaNa pAraNA mATe prabhunI AjJA mAgIne te nagaranI tarapha cAlatA thayA ane temaNe nagaranA pazcima daravAjAthI nagaramAM praveza karyo, te tyAM AgaLa paNa Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam purisaM tameva pUrvaktiM puruSaM kacchullaM' kacchulAdi nAnAvidharogayuktaM yAvad bhikSAvRttiM kurvantaM 'pAsai' pazyati dRSTvA bhagavAn gautamo bhikSAM gRhItvA bhagavataH samIpe samAgatya pUrvavadeva saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharati / ... tadanantaraM 'cotthaMpi' caturthavArasapi 'chakkhamaNapAraNagaMsi' SaSTakSapaNapA_ . raNake bhagavAn gautamaH pATalipaNDe nagare 'uttarilleNaM auttareNa-uttaradiga basthitena dvAreNa anupravizati, tatra tameva pUrvavarNitaM puruSaM pazyati dRSTvA bhagabato gautamasya 'imeyArUve' ayametadrUpA-vakSyamANaprakAraH 'ajjhathie' 5 AdhyAmikA Atmani yAvat manogataH saMkalpaH 'samuppaNNe' saghutpanna:-'aho NaM' aho khalu 'ime purise' ayaM puruSaH 'purAporANANaM' purApurANAnAM purA-pUrvabhavakRtAnAM purANAnAm anekasavasaMcitAnAM karmaNAM 'jAva' yAvat-pApakaM phalattivizeSaM pratyanubhavan viharati iti kRtvA-manasi saMcintya sikSAM gRhItvA bhagavataH . samIye samAgalya yAvat-bhagavantam AdakSiNapradakSiNapUrvakaM vanditvA evaM bayAsI' dizAkI aura ke daravAje se praveza kiyA, to vahAM para bhI kaNDUyana Adi rogoM se pIDita usI puruSa ko dekhA / pUrvakI taraha vahA~le gocarI lekara vApisa apane sthAna para Aye, yAvat-saMyala evaM tapase apanI AtmA ko sAvita karate hue vicarane lage / 'cotthaM Si cha khamaNapAraNagaMsi uttareNa0 imeyArUve ajjhathie samuppanne aho NaM ime purise purAporANANaM jAva evaM kyAsI' isI prakAra caturthavAra bhI jaba ve chaha ke pAraNa ke nimitta prabhu se AjJA prApta kara bhikSAcaryA ke liye nagara meM uttara ke dvAra le praviSTa hue taba bhI usI vyakti ko unhoMne dekhA / dekhakara unake citta meM isa prakAra kA saMkalpa huA ki aho ! yaha puruSa pUrva bhava meM kiye gaye evaM aneka avoM ke saMcita karmoM ke isa aneka vyAdhirUpa phalako bhoga rahA hai| bhikSA lekara khaMjavALa Adi rogothI pIDita te puruSane je, pUrva pramANe tyAMthI gocarI laIne pAchA pharI potAnA sthAna para AvyA, yAvat saMyama, ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita 42tA thA piyavA sAyA. 'cotthaM pi cha?kkhamaNapAraNagaMsi uttareNaM0 imeyArUve ajjhatthie samuppanne aho NaM ime purise purAporANANaM jAva evaM vayAsI' mA pramANe yAthIvAra pae nyAre tebhAre chanapAraNa nimitta prasunI mAjJA meLavIne bhikSA mATe nagaramAM uttaranA daravAjAthI praveza karyo tyAre paNa te vyakitane temaNe je, joIne tenA cittamAM A pramANe saMkalpa thaye ke ahe! A puruSa pUrva bhavamAM karelAM aneka bhavanA saMcita karmonA A aneka vyAdhirUpa phaLane bhegavI rahyo che bhikSA laIne nagarathI pAchA AvyA tyAre prApta bhikSAne batAvIne prabhune teNe kahyuM ke Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSAka evamavAdIt-'evaM khalu ahaM bhaMte' he bhadanta ! 'chaTTakkhamaNapAraNagaMsi' SaSThasya= SaSThabhaktasya pAraNa ke 'jAva' yAvat 'rIyaMte' riyan bhikSArthaM gacchan 'jeNeva ' yatraiva pATalipaNDaM nagaraM tatraivopAgacchAmi, upAgatya pATaliSaNDasya nagarasya 'purathimilleNaM duvAreNaM paviTTe' paurastyena dvAreNa anupraviSTaH / 'tattha NaM' tatra khalu 'egaM purisaM pAsAmi' ekaM puruSaM pazyAmi, kIdRzaM ? 'kacchUllaM' kacchUmantaM 'jAva' yAvat- bhikSAvRttiM 'kappemANaM' kalpayantaM kurvantam / 'tae NaM' tataH khalu 'ahaM docaMpi' dvitIyavAramapi 'chapAraNagaMsi' SaTpAraNa ke 'dAhiNilleNaM duvAre NaM' dAkSiNAtyena dvAreNa 'taheba' tathaiva pUrvoktaM sarvamatrApi vAcyam / evaM 'tapa' tRtIyavAramapi 'chaTU0' iti SaSThakSapaNapAraNake'haM 'paccatthimeNaM' pAzcAtyena dvAreNa praviSTaH 'taheva' tathaiva = pUrvoktavadeva kacyAdirogayuktaM dehanihArthaM bhikSAM kurvantaM pazyAmi / 'tae NaM' tataH khalu 'cautthepi' caturthavAramapi jaba ve nagara se vApisa Aye taba prApta bhikSA ko dikhAkara prabhu se unhoMne kahA ki 'evaM khalu ahaM bhaMte ! chaTTakkhapaNapAraNagaMsi jAva rIyaMte purathimilleNaM duvAreNaM paviTThe tattha NaM evaM purisaM pAsAmi kacchullaM jAva kappemANaM' he bhadanta ! maiM Apa se AjJA lekara chaTuke pAraNa ke dina bhikSA nimitta jaba pATaliSaMDa nagara meM usake paurastya dvAra se praviSTa huA to he bhadanta ! vahAM maiMne eka aisA puruSa dekhA jisake samasta zarIra meM kaNDUyana Adi saba roga vyApta haiM aura jo ghara2 bhIkha mAMgatA phira rahA thA / 'tae NaM ahaM dopi chakkhamaNapAraNagaMsi dAhipilleNaM duvAreNaM0 tacapi chakkhamaNapAsaNagaMsi paJcatthimeNaM taheva / tae NaM ahaM cotyapi chuTTakkhamaNapAraNagaMsi uttaraduvAreNaM aNuppavisAmi' ityAdi / isI prakAra maiM dvitIyavAra bhI chaTTake pAraNe ke liye usa nagara meM jaba dakSiNa ke dvAra se gayA taba bhI usI puruSa ko dekhA tRtIya vAra 0 544 'evaM khalu ahaM bhaMte chakkhamaNapAraNagaMsi jAtra rIyaMte 0 purathimilleNaM duvAreNaM paviddhaM tattha NaM evaM purisaM pAsAmi kacchullaM jAva kappemANaM' he lahanta ! hu~ ApanI AjJA laine chaThanA pAraNAnA divase bhikSA nimitte jyAre pATalIkhaMDa nagaramAM jyAre tenA AgalA daravAjAthI praveza karyAM te huM madanta ! tyAM meM eka evA puruSa joce jenA samasta zarIramAM khajavAla Adi tamAma roga vyApta hateA ghera ghera bhIkha bhAgatA izto hato. 'tae NaM ahaM doccapi chaTukkhamaNapAraNagaMsi paccatthimeNaM tatra0 / tae NaM ahaM cotthaMpi chaThakkhamaNapAraNagasi uttaraduvAreNaM aNuppavisAmi' ityAdi, A pramANe huM khIjI vakhata paNa chaonA pAraNA mATe te nagaramAM jyAre dakSiNanA daravAjAthI gayA, tyAre paNa te puruSane joyA. trIjI vakhata paNu jayAre huM chaThanA pAraNA Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 545 ahaM 'chaTTapAraNagaMsi' SaSThapAraNake pATalipaNDe nagare 'uttaraduvAreNaM' uttaradiksthitadvAreNa 'aNuppavisAmi' anupavizAmi tadA 'taM ceva purisaM pAsAmi' tameva puruSaM pazyAmi, kIdRzaM ? 'kacchullaM' kacchUrogayuktaM 'jAva' yAvat-sa dehabalikayA zarIranirvAhArtha 'vitti' vRtti bhikSAni kappemANe' kalpayan=kurvan 'viharai' viharati, taM dRSTvA cintA 'aho NaM ime purise' ityAdirUpo vicAraH mama manasi saMjAtaH / 'puccabhavapucchA' pUrvabhavapRcchA 'se NaM saMte purise pucabhave ke AsI' sa khalu he bhadanta ! puruSaH pUrvabhave ka AsIt , ityAdirUpA pRcchA gautayena kRtA / 'vAgarei' vyAkaroti bhagavAn tasya puruSasya pUrvabhavavRttAntaM kathayati // smU03 // . bhagavAn kaccAdirogayuktasya tasya puruSasya pUrvabhavavRttAntaM kathayati'evaM khalu' ityaadi| bhI jaba maiM chaThake pAraNA ke liye vahAM pazcima ke dvAra se gayA taba bhI usIko dekhaa| caturtha bAra bhI pAraNA ke liye jaba maiM vahAM uttara dvAra se gayA taba bhI maiMne 'taM ceva purisaM pAsAmi kacchullaM jAva vitti kappemANe viharai' use usI hAlata meM dekhA / 'ciMtA mama putvabhavapucchA. vAgarei' prabho ! use dekhakara mere hRdaya meM aneka prakAra kI vicAradhArAe~ utpanna huii| maiM bhikSA lekara vApisa aayaa| he nAtha ! isakI isa prakAra kI paristhiti kA kyA kAraNa huA hai ? yaha pUrvabhava meM kauna thA ? gautama kI yaha bAta sunakara prabhune isa prakAra kahanA prAraMbha kiyA bhAvArtha-prathama pAraNA kI taraha gautama svAmI anya pAraNAoM ke liye bhI usI nagara meM Ate jAte rhe| ye chaTha-chaThakI tapasyA karate the / jaba pAraNA kA dina hotA taba yathAvidhi prabhu se AjJA mATe tyAM pazcimanA daravAjethI game tyAre paNa tene je, ethI vakhata paNa pAraNA bhATe nyAre I uttaranA 42vAra 24 gayo tyAre paY meM 'taM ceva purisaM pAsAmi kacchullaM jAba vittiM kappemANe viharaI' tena tevI hAsatamA layo. 'ciMtA mama punabhavapucchA vAgarei' pramA! tene dhana bhAiyamA mane prA2nI viyaa2dhArAo utpanna thaI, huM bhikSA laIne pAcho Avye, he nAtha ! tenI e pramANe sthiti thavAnuM kAraNa zuM che? te pUrvabhavamAM keNa hato ? gautamanI A pramANe vAta sAMbhaLIne prabhue A pramANe kahevAne prAraMbha karyo. bhAvArtha-prathama pAraNA pramANe gautamasvAmI bIjA pAraNA mATe paNa te nagaramAM javA-AvavA lAgyA, te chaThTha chaThThanI tapasyA karatA hatA, jyAre pAraNAno divasa Avo tyAre yathAvidhi prabhunI AjJA laIne pAraNA mATe nagaramAM jatA hatA, Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 vipAkazrute // mUlam // evaM khalu, goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUdIne dIne bhArahe vAse vijayapure nAmaM nayare hotthA richa / tattha NaM vijayapure layare kaNagarahe nAmaM rAyA hotthA / tassa NaM kaNagarahasla ranno dhanvaMtarI nAsaM veje hotthA aTuMgA-ujveyavADhae taM jahA-komArabhicaM sAlAge sallahatte kAyatipicchA jaMgole bhUyavijA rasAyaNe vAIkaraNe, sivahatthe suhahatthe lahuhatthe ||suu04|| TIkA 'evaM khalu goyamA' he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' tasmin kAle lekara pAraNA ke liye nagara meM jAte the| usa nagara ke cAra daravAje the| sinnara daravAjoM se hokara ye usameM praviSTa hote| parantu jisa vyakti ko aneka prakAra kI bImAriyoM kA puMjasvarUpa bhIkha mAMgatA huA unhoMne prathama pAraNA ke dina pUrva dizA ke daravAje se praviSTa hote samaya dekhA, usI vyakti ko unhoMne cAroM pAraNAoM ke dina cAroM hI daravAje dekhA / gautama svAmIne caturtha pAraNA ke dina prakSu se pUchA ki yaha manuSya jo isa prakAra kI darakAdhika vedanA kA pAtra banA huA hai so pUrva mantra meM kauna thA ? aura isane kyA pApa kiyA jisase yaha itanA duHkha pA rahA hai ? // slU0 3 // "evaM kha' ityaadi| 'evaM khalu goyamA !' he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ulla te nagaranA cAra daravAjA hatA. jUdA-jUdA daravAjAmAM pasAra thaIne temAM te praveza karatA hatA, paraMtu je vyaktine aneka prakAranI bimArIonA DhagalA svarUpa bhIkha mAgatuM hoya tevI rIte prathama pAraNanA divase pUrva dizAnA daravAjethI praveza karavAnA samaye je te vyakitane temaNe cAreya pAraNAnA divase mAM cAreya daravAje je. gautama svAmIe cothA pAraNAnA dise prabhune pUchyuM ke-te manuSya je A prakAranI nakathI paNa adhika vedanAnuM pAtra bane che, pUrvabhavamAM koNa hato? ane teNe zuM pApa karyuM che ke jenA phaLarUpa ATaluM duHkha bhogavI rahyo che ? (sU) 3). 'evaM khalu goyamA' tyAdi 'evaM khalu goyamA ! gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' xa mane Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 547 tasmin samaye 'iheba jaMbUddIve dIve mArahe vAse' ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe 'vijayapure NAmaM nayare hotthA' vijayapuraM nAma nagaramAsIt , kIdRzam ? 'ristimi ya samiddham 3' RddhastimitasamRddham , ityAdi / 'tattha NaM vijayapure nayare tatra khalla vijayapure nagare kaNagarahe NAmaM rAyA' kanakaratho nAma rAjA hotthA' AsIt / 'tassa NaM kaNagarahassa raNo' tasya khalu kanakarathasya rAjJaH 'aNNaMtarI NAma vejje hotthA' dhanvantarinAma baiMdha AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha-'aTuMgAuvveyapADhae' aSTAGgAyurvedapAThakaH AyurvedaH vaidyakazAstra,tasyASTAvaGgAni 'taM jahA tadyathAtAnImAni--(1) komArabhicaM kaumArabhRtyaM, kusArANAM-bAlakAnAM bhRtiH poSaNaM, tatra sAdhu naipuNyaM kaumArabhRtyam / kumArapopaNanimittakasya kSIrasya duSTastanyakAla aura usa samaya meM 'iheba jaMbUddIve dIve mArahe vAse vijayapura nAma nayare hotthA riddha0' isI jaMbUdvIpake bharata kSetra meM eka vijayapura nAmakA nagara thaa| yaha zobhAsaMpanta evaM sakRddha thaa| 'tatya NaM vijayapure nayare kaNagarahe nAmaM rAyA hotthA' isake rAjAkA nAma kalakaratha thA 'tassa NaM kaNagarahassa rano dhanvaMtarI nAma vejje hotthA' isa kalakaratha rAjA ke dhanyatarI nAlakA eka vaidya thA / 'aTuMgAuvveyapADhae' yaha aSTAMga Ayurveda kA viziSTa jJAtA thaa| 'taMjahA' Ayurveda ke aSTAMgoM kA nAma isa prakAra hai 1 komArabhicce 2 sAlAge 3 sallahatte 4 kAyatigicchA 5 jaMgole 6 sUyavijjA 7 rasAyaNe 8 vAIkaraNe sivahatthe muhahatthe lahuhatthe kaumArabhRtya, zAlAkya, zalyahatya,kAya-cikitsA, jAGgalika,bhUtavidyA,rasAyana aura vAjIkaraNa / ina meM bAlakoM ke poSaNa karane meM kAraNabhUta dUdha kI / kharAbI dUra karanA kaumArabhRtya1, netra nAsikA Adi ke rogoM kA te samayane viSe 'iheba jaMbUdIve dIve bhArahe vAse vijayapure nAmaM nayare hotthA riddha0' A jaMbudvIpanA bharatakSetramAM eka vijayapura nAmanuM nagara hatuM, te zobhAsaMpanna arthAta samRddha tu 'tattha NaM vijayapure nayare kaNagarahe nAmaM rAyA hotthA tanA sakate nAsa 4420 tu. 'tassa NaM kaNagarahassa ranno dhannaMtarI nAmaM vejje hotthA' te 4420 11 patarI nAmanA vaidha tA. ' aTuMgAuvveyapADhae' te maSTAMga mAyunA vizeSa sA2 utA. 'taM jahA' -pAyuhanA mA magana nAma 21 pramANe che. 'komArabhiccaM 1 sAlAge 2 sallahatte 3 . kAyaligicchA 4 jaMgole 5 bhUyavijjA 6 rasAyaNe 7 vAIkaraNe 8 sivahatthe suhahatthe lhhtthe| kaumArabhUtya 1, zAlAkya 2, zalmahatya 3, kAcikitsA 4, jAMgulika pa, bhUtavidyA 6, rasAyaNa 7, ane vAjIkaraNa 8, temAM bALakone piSaNamAM kAraNabhUta dUdhanI kharAbI Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 548 vipAkazrute janyavyAdhiprazamanarUpaM prathamamaGgam / (2) 'sAlAge' zAlAkyaM-zalAkAyAH karma zAlAkyaM nayananAsikAdirogANAM zalAkayA parizodhanaM dvitiiymnggm| (3) 'sallahatte' zalyahatyaM zalyasya hatyA hananam uddhAraH, zalyahatyA tatpatipAdakaM zAstraM zalyahatya-zarIramaviSTatIrAdizalyoddharaNanirUpakaM zAstraM tRtIyamaGgam / (4) 'kAyatigicchA' kAyacikitsA kAyasya-jvarAdirogAdigrastazarIrasya cikitsA rogapratikriyA yasmin zAstre tat caturthamaGgam / (5) 'jaMgole' jAGgalikaM-jAGgali:viSavaidyAtakarma jAGgalika-sAdivividhaviSavighAtakaM zAstraM paJcamamaGgam / (6) 'bhUyavejjA' bhUtavidyA bhUtopadravazamakaM zAkhaM SaSThamaGgam / (7) 'rasAyaNe' rasAyanaMrasA vayaHsthApanArthamAyurmedhAjanako rogApaharaNasamarthazcAmRtarasaH, tasya-ayana= prAptiH, tatpratipAdakaM zAstramapi rasAyanam , idaM saptamamaGgam (8) 'vAIkaraNe' vAjIkaraNam-avAjinaH vAjinaH karaNaM vAjIkaraNam alpakSaNazuSkavIryasya vAjivaMdvalotpAdanaM, tatpratipAdakaM zAstram , idaM vaidyakazAstrasyASTamamaGgam / sa dhanvantarizalAI se parizodhana karanA-zAlAkyara, zarIra meM praviSTa tIra Adi zalya kisa taraha bAhara nikAlanA cAhiye isa prakAra kI vidhi pradarzaka zAstra-zalyahasta3, jvarAdika roga se grasita zarIra kI cikitsAkA pratipAdakazAstra-kAyacikitsA4, sarpa Adi jaharIle jAnavaroM ke aneka prakAra ke viSoM ke vinAzaka prayogoM kA pratipAdaka zAstra, jAGgalika5, bhUtoM ke upadravoM ko zamana karane vAlA zAstra, bhUtavidyA6, vayake sthApana ke liye Ayu aura medhA kA janaka, evaM aneka rogoM kA apahAraka jo amRtarasa hai unakI vidhikA pratipAdaka zAstra-rasAyana7, aura nirvIryavyakti bhI vAjI-ghoDe jaisA baliSTa jisa oSadhi ke sevana se bana jAtA hai-usakA kathana karane vAlA shaastr-vaajiidUra karavI, te komArabhRtya che 1 nAka, netra Adi avayanA rogo mATe zalAkA(saLI)- vaDe-parizudhana karavuM te zAlAkya 2, zarIramAMthI tIra Adi zalyane kevI rIte bahAra kADhavuM joIe e mArga batAvanArUM zAstra te zatmahatya 3, javarAdika regamAM gherAelA zarIranI cikitsAnuM pratipAdana karanArUM zAstra te kAyacikitsA 4, sarSa Adi jherI jAnavaranAM aneka prakAranAM viSe tenuM nivAraNa karAya tevA prayogonuM pratipAdaka zAstra, te jAMgulika 5, bhUtanA upadravane zAMta karanArUM zAstra te bhUtavidyA 6, vayanA sthApana mATe AyuSya ane meghA-buddhi utpanna karanAruM arthata aneka rogo nivAraNa karanAra je amRta rasa che tenI vidhinuM pratipAdana karanArUM zAstra te rasAyaNa zAstra 7, ane nivIya vyakita paNa ghaDA je jenA sevanathI balavAna banI jAya Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 549 vaidyaH Ayurvedasya pUrvoktASTAGgajJAnapravINa AsIt / punaH sa kIdRza: ? ityAha'sivahatthe' zivahastaH-zivaM - kalyANam ArogyamityarthaH, tat hastai yasya sa tathA tasya hastasparzamAtreNa rogI rogamukto bhavatIti bhAvaH / 'suhahatthe ' zubhahastaH, sukhahastovA, zubhaM sukhaM vA haste = hastasparze yasya sa tathA / 'lahuhatthe ' laghuhastaH - laghuHvraNacIraNazalakAdikriyAsu dakSaH hasto yasya sa tathA hastalAghava sampannaH // 204 // // mUlam // taNaM se dhaNaMtarI vejje vijayapure nayare kaNagarahassa ranno aMteure ya annesiM bahUNaM rAIsara jAva satthavAhANaM annesiM ca bahUNaM dubbalANa ya gilANANa ya vAhiyANa ya rogiyANa ya aNAhANa ya saNAhANa ya samaNANa ya mAhaNANa ya bhikkhugANa ya karoDiyANa ya kappaDiyANa ya AurANa ya appega - yANaM macchamaMsAI upadesei / appegaiyANaM kacchabhamaMsAI, appegaiyANaM gohAmaMsAI, appegaiyANaM magarasaMsAI, appegaiyANaM suMsumAramaMsAI evaM elayarojjhasUyaramigasasayagomaMsa karaNa hai8 / vaha dhanvaMtari ina aSTAMgoM kA pUrNajJAtA thA tathA isa dhanvantari ke hAtha meM aisA to yaza thA ki yaha jisa rogIko apane hAtha se chU detA usakA roga avazya dUra ho jAtA thA / yaha sukha yA zubha hastavAlA thA, rogI ko isake hastasparza se sukha kA anubhava hone laga jAtA thaa| phoDA Adi ke cIrane phADane meM yaha itanA siddhahasta thA ki rogI ko cIrA phADI ke kaSTakA anubhava hI nahIM hotA thA // sU0 4 // che, te vidhi jaNAvanArUM zAsra te vAjIkaraNa che, 2, te dhanvaMtarI upara jaNAvela AyurvedanA ATha a MgAnA pUrNa jANakAra hatA, tathA e dhanvaMtarInA hAthamAM evA te yaza hatA ke je (regIne) peAtAnA--temanA hAthanA sparza thate tenA roga avazya nAza pAmatA hatA, te sukha tathA zubha hAthavALA hatA, rAgIne tenA hAthanA pa thatAM ja sukhanA anubhava thatA hatA, phAllA Adine cIravA tathA phaeNADavAmAM e eTalA kuzaLa hatA }-siddhahasta hutA, rogIne thIra - zamAM 42rA yA uSTanA anubhava thato nahi. (sU0 4) Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute mahilamaMsAI, appegaiyANaM tittirasaMsAI appegaiyANaM bahakalAvakakavoyakukkuDamayUrasaMsAI aNesi ca bahUNaM jalayarathalayaravahayaramAINaM saMsAi uvadesei, appaNAvi ya NaM se dhaNNaMtarI vejje te hi bahUhiM saccha saMsehi ya jAba mayUrasaMsehi ya annehi ya bahUhi jalayarathalayarasahayarasaMsehi ya solliehi yatalihi ya bhaniehi ca suraM va AsAemANe bisAemANe viharai / tara NaM se dhaNNaMtarI vejje eyakanse0 subahu pAvakammaM samajiNittA battIsaM vAsalayAI paramAuyaM pAlatA kAlamAse kAlaM kicyA chaTTIe pubbIe ukkoseNaM vAvIsasAgarobabhaTTiiesa neraiesa neraiyattAe uvabanne // sU0 5 // TIkA 550 'tae NaM te pNaMtarI' ityAdi / 'tara NaM se' tataH khalu sa 'dhaNaMtarI vejje' dhanvantaridha', 'vijayapure nayare kaNagarahastu ranno' vijayapure nagare kanakarathasya rAjJaH 'aneureya' antaHpure 'asi ca caNaM anyeSAM ca bahUnAM 'rAIsara jAtra satyavAhANaM' rAjezvara yAvatsArthavAhAnAM - rAje varataccaramADampikakoTumbikebhyazreSTisenApati'taraNaM se dhaNaMtarI' ityAdi / 'tae NaM se dhaNaMtarI vejje' usa dhanvaMtarI vaidya kA yaha kAma thA ki vaha 'vijayapure navare kaNagarahassa raNoM' vijayapura meM kanakaratha rAjA ke 'aMtaure ya' antaHpura meM rahane vAlI striyoM kA annesiM bahUNaM rAIsara jAva sathANaM' tathA nagaranivAsI anya aneka rAjezvara se 'e NaM se dhaNaMtarI pratyAhi. 'tae NaM se dhapyaMtarI vejjete dhanvaMtarI vaidyanuM me asa hutu The te 'vijayapure nagare kaNagarahasya pNo' vizyasAM nannanA 'aMteure yAM aMtaHpurabhAM mhetra.pANI zrImatAM tathA 'annesiM bahuNaM rAIsara jAtra satthavAhANaM' ta nagaranavAsI anya aneka rAjevI laine sAvAha sudhI manuSyeAnA anaiti Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam sArthavAhAnAs , 'annesiM ca bahUNaM' anyeSAM ca bahUnAM 'dubbalANa ya durbalAnAM= valarahitAnAM ca, 'gilANANe va glAnAnAMkSINavIryANAM ca, 'vAhiyANa ya.' vyAdhitAnAM-saghoghAti-jvara-khAla-kAsa-dAhA-tisAra-bhagandara-zUlAjINavyAdhiyuktAnAM ca, 'roNiyANa ya' rogikAnA-ciraghAtijvarAtIsArAdirogayuktAnAM ca, 'aNAhANa ya' anAthAnAM ca, asahAyAnAM samAhANa sa' sanAthAnAM ca 'samaNANa ya' zramaNAnAM gairikazAkyAdInAM, 'mAhaNANa ya mAhanAnAM yAcakavizeSANAM 'bhikkhugANa ya' bhikSukANAMbhikSAvRttInAM ca, 'karoDiyANa ya karoTikAnAM kApAlikAnAM ca, khaparadhAriNAgityarthaH, 'kappaDiyANa ya' kArpaTikAnAM jIrNakanyAdhAriNAM ca, 'AurANa ya' AturANAm asAdhyarogapIDitAnAM ca madhye 'appegaiyANaM' adhye keSAM katipayAnAM rogiNAM macchamaMsAI" matsyamAMsAni, lekara sArthavAha paryanta manuSyoM kA 'annesiM ca bahUNaM dubalANa ya gilANAga ya vAhiyANa ya rogiyANa ya evaM anya bahuta le durdaloM kA, glAnoM kA, vyAdhitoM-prANoMkA zIghra nAza karane vAle jvara, zvAsa, kAlA, dAha, atisAra, bhagandara, zala, ajIrNa Adi ke rogiyoMkA-dele nAza karanebAle jvara, atisAra, Adi rogoM se yukta rogiyoM kA, aNAhANa ya saNAhANa ya samaNANa ya mAhaNANa ya bhikkhumANa ya karoDiyANa ya kappaDiyANa ya AurANaya0' anAthoM-jinakA koI sI rakSaka nahIM zAaileroNidhokA,lalAthoMjinakI lejA zuzraNA karane vAle ghara meM the aile rogiyoM kA, zAkyAdika zramaNoMkA, mAhaloM yAcakavizeSoM kA, bhikSuka-bhikSAvRti karane vAloM kA, karoTika-kApAlikoM kA, kApaTikoM-jIrNakanyA dhAraNa karane vAloM kA aura AturoM-asAdhya roga vAloM kA labda kA ilAja kiyA karatA thaa| yaha inase 'appegaiyANaM macchamaMlAI upadese kinhIM ko ca vahUNaM dubalANa ya gilANANa ya bAhiyANa ya rogiyANa ya' ko pramANe bIjA ghaNAM dubaLAonAM, glAnA, prANonA jaladI nAza karavAvALA, javara, zvAsa, sa, hADa, matisAra, 42, zUsa, maNa, mAhitI zAsAnA, vime nAza 42vAvA . 452, matisA2, 2mA rogAthA yuta sImAnA, 'aNAhANa ya saNAhANa ya samaNANa ya mAhaNANa ya bhikkhugANa ya karoDiyANa ya kappaDiyANa ya Au0 anAthAne 2kSa nathI mevA rANImAnA, sanAthA-renI sevA zuzrUSA karanArA gharamAM hoya evA regIonA, zAyAdi zramaNonA maheno-vAcakavizeSanA, bhikSukabhikSAvRtti karavAvALAonA kaTika-kApAlionAM, jIrNakaLyA dhAraNa karanArAonA ane masAdhyogavANAsAnA se sonA galr. 4 42te| hato, te samAMthA 'appegaiyANaM Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 vipAkazrute 5 6 'uvadisai' upadizati = rogapratikriyAyAM bhakSaNArthaM kathayati / 'appegaiyANaM ' apyekeSAM 'kacchamamasAI' kacchapamAMsAni upadizati / 'appegaiyANaM' apyekeSAM 'gohAmasAI' grAhamAMsAni grAhANAm = jalacaravizeSANAM mAMsAni upadizati / 'appegaiyANaM' apyekeSAM 'magaramaMsAI' makaramAMsAni upadizati / 'appegaiyANaM' apyekeSAM ' sumAramaMsAI' suMsumAra mAMsAni suMsumArAH = jalacaravizeSAsteSAM mAMsAni upadizati / apyekeSAM 'ayamaMsAI' ajamAMsAni = upadizati / ' evaM ' anenaiva prakAreNa 'elaya - rojjha-sUyara - miga-samaya- gomaMsa - mahisamaMsAI ubadisai' eDaka - rojjha - ( gavaya) - mUkara- mRga-- zazaka- gomAMsa-mahiSamAMsAni sthalacaramAMsAni upadizati, tatra - eDaka: = meSaH, rojjhaH = gavayaH, sUkaraH = varAhaH, mRgaarat prasiddhau / 'appegaiyANaM' apyekeSAM 'tittiramaMsAI' tittiramAMsAni uparoga kI pratikriyA ke nimitta khAne ke liye matsya ke mAMsa kA upadeza detA, 'matsya ke mAMsa khAne se yaha roga zAMta ho jAyagA' aisA kahatA ' appegaiyANaM kacchabhamaMsAI ' kinhIM se kahatA ki - ' kacchapakA mAMsa khAo taba yaha roga naSTa hogA ' isI prakAra appegaiyANaM gohAmasAI appegaiyANaM magaramaMsAI, appegaiyANaM suMsumAramaMsAI, appegaiyANaM. ayamaMsAI, evaM elaya - rojjha - mRyara - miga - sasaya- gomaMsa-mahisamaMsAI' kinhIM2 ko grAha ke mAMsa khAne kA, kinhIM2 ko magara ke mAMsa khAnekA, kinhIM 2 ko suMsumAra (jalacara jIva) ke mAMsa khAne kA, kinhIM 2 ko bakare ke mAMsa khAnekA, kinhIM 2 ko meDhA ke, rojha ke, sUkara ke, mRgake, kharagoza ke, gAya ke aura bhaiMsA ke mAMsa khAne kA upadeza detA rahatA thA / kinhIM se yaha kahA karatA thA ki 'tittirasAI' tuma tItara kA mAMsa macchamaMsAI ubadesei' artha-adhane roganI pratiDiyA bhATe bhAMchakhAnu mAMsa bhAvAnA upadeza ApatA hatA; " mAMchalAMnuM mAMsa khAvAthI A roga zAMta thai jaze, " e prabhA heteo 'to. 'appegaiyANaM kacchabhamaMsAI' - - "yamAnuM bhAMsa Ao! tyAre yA roga nAza yAmathe" me prabhA 'appegaiyANaM gohAmaMsAI, appegaiyANaM magaramaMsAI, appegaiyANaM suMsumAramaMsAI, appegaiyANaM ayamaMsAI, evaM - elaya - rojjJa - sayara - miga- sarAya- gomaMsa-mahisamaMsAI' - adhane bhAnu mAMsa khAvAnuM, kAine magaranuM mAMsa khAvAnuM, keine susumAra (jala jaMtu)nuM mAMsa bhAvAnu, ane zanuM mAMsa, adhane gheTAnuM roanuM, suvaranuM, bhRgarnu, bharagozanuM, gAyanuM ke pADA vagerenAM mAMsa khAvAnuM kahetA hateA keTalAkane ema kahetA hatA ke, 'tittarasAI' tabhe tetara bhAMsa jAo, 'appegaiyANaM' bhane DeTAune aDato 66 , Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 553 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam dizati / 'appegaiyANaM' apye keSAM vaTTaga-lAvaga-kavoya-kukkuDamayUramaMsAI vartaka-lAvaka-kapota-kukkuTa-mayUramAMsAni khecaramAMsAni upadizati, tatra 'vanakA' 'vaTera' iti prasiddhaH pakSivizeSaH, 'lAvaga' lAvakaH='lAvA' iti prasiddhaH pkssivishessH| 'annesiM ca bahUNaM' anyeSAM ca bahUnAM 'jalayara-thalayara-khahayaramAINaM' jalacara-sthalacara-khecarAdInAM 'masAi upadesei mAMsAni upadizati / 'appaNAvi ya NaM se' AtmanApi ca khalu saH svayamapi saH 'dhaNNaMtarI vejje' dhanvantarirvaidyaH 'tehiM' taiH pUktiH 'macchamaMsehi ya jAva' matsyamAsaiH yAvat-yAvacchabdena-pUrvakathitaiH sarvavidhaiAsaH 'aNNehi ya bahurhi' anyaizca bahubhiH 'jalayarathalayara-khahayaramaMsAI' jalacara-sthalacara-khecaramAMsAni 'solliehi ya' zaulyaiH= agnipakvaiH, 'taliehi ya talitaiH 'bhajjiehi ya' bharjitaiH kaTAdikAdau zuSkakhAo, 'appegaiyANaM' aura kinhIM se kahA karatA ki tuma 'baTTakalAvaka-kavoya-kukuDa-mayura-maMsAI' baTera kA, tuma lAvA kA, tuma kabUtara kA, tuma murge kA, aura tuma mayUra kA mAMsa khaao| 'annesiM ca bahUNaM jalayara-thalayara-khahayaramAINaM maMsAi uvadesei' kinhIM se aisA kahatA rahatA thA ki tuma ina bahuta se jalacara jIvoM kA, tuma thalacara jIvoM kA, tuma khecara jIvoM kA mAMsa khaao| dUsaroM ko hI mAMsa khAne kA yaha upadeza dekara zAMta rahatA ho so bAta nahIM hai kintu 'appaNAvi ya NaM se dhaNaMtarI vejje' svayaM bhI vaha dhanvaMtarI vaidya 'tehiM bahahiM macchamaMsehi ya jAva mayUramaMsehi ya annehi ya bahUhi jalayara--thalayara-khayaramaMsehi ya' una machalI Adi se lekara mayUra taka ke samasta jIvoM ke mAMsa ke sAtha tathA jalacara thalacara evaM khecara Adi tiryaJcoM ke mAMsa ke sAtha * 'solliehi ya taliehi ya bhajjiehi ya suraM ca AsAemANe visAemANe3 tame 'vaTTaka lAvaka-kavoya-kukkuDa-mayUramaMsAI' patanu, sArnu, 4mutanu, bhu2gAnu bhane bhAnu mAMsa maas|. 'annesiM ca bahUNaM jalayara-thalayara-khahayaramAIrNa masAi uvadeseI ne mevI rIte 4Date. to tame ghaji a yara jIvenA-thalacara jIvenAM ane khecara jInAM mAMsa khAo, bIjAne ja mAMsa khAvAno satana paTeza mApAna zAMta raDato nADa, paraMtu 'appaNAvi ya NaM se dhaNaMtarI vejje' pAta pAya dhanvata vaidha 'tehiM vahUhi macchamaMsehiM ya jAva mayUramaMsehi ya annehiM ya bahUhiM jalayara-thalayara-khahayaramaMsehiM ya te bhakSI mAthI bane, mera sudhInAtamAma jIvonA mAMsanI sAthe jalacara-thalacara ane khecara Adi tiyacInAM bhAMsanA sAthe 'solliehi ya taliehi ya bhajjiehi ya muraM ca 5 AsAemANe Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 . vipAkazrute pakvaizca saha 'suraM ca5' surAM ca5 'asAemANe '4 AsvAdayan 4 'viharai' viharati, 'tae NaM se' tataH khalu saH 'dhaNNaMtarI vejje' dhanvantarighaH 'eyakamme4' ekatkarmA4 etad-uktavividhamatsyamAMsabhakSaNatadupadezakaraNarUpaM karma yasya sa tathA, 4 'suvahu pAvakammaM' subahu pApakarma 'samanjiNittA' samaya-samupAjya 'battIsaM vAsasayAI dvAtriMzadvarpazatAni 'paramAuyaM' paramAyu:-utkRSTAyuH 'pAlayittA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'chaDIe puDhavIe' paSThayAM pRthivyAM 'ukoseNaM' utkarSeNa 'vAvIsasAgarovamaTThiiemu dvAviMzatisAgaropamasthitikeSu -- neraiesu' nairayikeSu ' neraiyattAe' nairayikatayA 'ubavaNe' utpannaH / / mR0 5 // viharaI' ki jo zUloM para laTakA kara pakAyA jAtA thA, tavA Adi para jo tailAdi se talA huA hotA thA, agni Adi dvArA jo zuSka jhuMjA huA rahatA thA unake sAtha aneka prakAra kI madirAko yatheccha khAtA pItA rahatA thA, evaM dUsaroM ko bhI khilAtA pilAtA rahatA thaa| 'tae NaM se dhaNNaMtarI vejje eyakamme0 mubahu pAvakammaM samajiNittA battIsaM vAsasayAI paramAuyaM pAlaittA' vaha dhanvaMtarI vaidya ki jisa kA eka yahI karma thA, svayaM mAMsa khAnA aura dUsaroM ko mAMsa khAne kA upadeza denA, aneka prakAra ke pApa kamoM kA upAjenakara 3200 varSa pramANa apanI utkRSTa Ayu ke vyatIta hone para 'kAlamAse kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe ukkoseNaM vAvIsaM sAgarovamaTiiemu neraiesu neraiyattAe uvavanne' mara kara chaThIpRthivI ke naraka meM ki jahAM para utkRSTa sthiti22 sAgara kI hai nArakI kI paryAya se utpanna huaa| visAemANe 3 viharai 2 zUlImA 52 saTavIna. 54vAmAM mAre che tevA. Adi para je tela AdithI taLavAmAM AvatAM, agni Adi dvArA jene sUkA bhUMjavAsekavAmAM AvatAM tenI sAthe aneka prakAranI madirAne pitAnI IcchA pramANe khAte pIte hato ane bIjAne paNa khavarAvato-ane pIvarAvate hato. _ 'tae NaM se dhaNaMtarI vejje eyakasme0 mubaha pAvakammaM samajjiNittA vattIsaM vAsasayAI paramAuyaM pAlaittA' te dha-tarI vaidha renu me bhatu ke, pite mAMsa khAte ane bIjAne mAMsa khAvAne upadeza dete, te aneka prakAranAM pApa karmone upArjana karI batrIsase (rUra00) varSa pramANu pitAnI utkRSTa AyuSya pUrI yatA 'kAlamAse kAlaM kiccA chaTTIe puDhavIe ukkoseNaM vAvIsaM sAgarovamahiiemu neraiema neraiyattAe uvavanne' bha2 pAmIna chI pRthivInA na24bhA yAM utkRSTa sthiti (22) bAvIsa sAgaranI che. tyAM nArakI jIvanI paryAyathI utpanna thaye. Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 555 vi. TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam . bhAvArtha-yaha vaidya apanI vidyA meM vizeSa nipuNa thA, isaliye rAjA ke antaHpura kI samasta rAniyoM kA evaM nagara ke samasta logoMkI cikitsA kiyA karatA thaa| rAjezvara Adi se lekara sArthavAhoM taka ke gharoM meM isakA praveza thA / apanI cikitsA kA yaha eka namUnA thaa| rAjA ke mahala ne lekara raMka kI jhopaDI taka yaha prasidri pA cukA thA, ataH hara eka vyakti kA yaha pUrNa vizvAsapAtra bana gayA thA / kyA durbala, kyA glAna, kyA vyAdhita, kyA rogI Adi samasta jana isake pAsa apanIra bImArI kI cikitsA karAne Ate rahate ! cikitsA karate2 yaha saba ke liye unake rogoM kA zamana ke nimitta matsya Adi jIvoM ke mAMsa khAne kA upadeza diyA karatA / kinhIM2 ko matsya ke mAMsa khAne kA, kinhIM ko kacchapa ke mAMsa khAne kA aura kinhIM2 ko prAha Adi prANiyoM ke mAMsa khAne kA pratidina upadeza detaa| svayaM bhI mAMsa khAne meM yaha bahuta gRddha thaa| mAMsa ko jhuMjakara tala kara evaM saMka kara yaha aneka prakAra kI surA ke sAtha khAyA karatA thA / isa prakAra ke vyavasAya meM hI isa vaidyane apanI 3200 battIsa sau varSa kI Ayu samApta kara dii| anta meM jaba yaha aneka pApoM ke poTale ko mAthe para lAda kara marA taba yaha chaThI pRthavI ke 22 sAgara kI sthiti vAle naraka meM utpanna huA ||suu0 5 // bhAvArtha-te vedya pitAnI vidyAmAM vizeSa kuzaLa hatA, tethI rAjAnAM aMtapuranI tamAma rANIonI ane nagaranA tamAma lekenI cikitsA karyA karate hate. rAjezvara AdithI laIne sArthavAha sudhInA gharamAM tene praveza hate, pitAnI ciki. sAne te eka namune hate. rAjAnA mahelathI AraMbhIne raMkanI jhuMpaDI sudhI te prasiddha thaye hatuM tethI karI tamAma mANasone te vizvAsapAtra banI gayuM hatuM, durbala, plAna regI ane pIDitajane sau te vaidyanI pAse pitAne reganI cikitsA karAvavA AvatA hatA, cikitsA karatAM karatAM te tamAma regIone rega nivAraNa ? mATe mAchalAM Adi jIvenAM mAMsa khAvAne upadeza ApatA hatA keTalAkane masya AdinA mAMsa khAvAne, keIne kAcabAnuM mAMsa khAvAne kaIne grAha-muMDanuM mAMsa khAvAne pratidina upadeza Apate hate, pite mAMsa khAvAne bahuja gRddha-AsakatA hata, mAMsane sekIne, taLIne aneka prakAranI madirAnI sAthe te khAdhA karate have, A prakAranA vyavasAyamAM te vaidya pitAnI (3ra00) batrIsa varSanI AyuSya pUrI karI, aMtamAM jyAre te aneka pApanA gAMsaDA mAthA para bAMdhIne-lAdIne maraNa pAme tyAre te chaThThI pRthivInA bAvIsa (22) sAgaranI sthitivALA narakamAM utpanna thaye. (sU. 5) Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // " tae NaM sAgaradattassa satthavAhassa gaMgadattA bhAriyA jAijiMduyAvi hotthA / tIse je je jAyA dAragA te te vighAmA - vajaMti, tae NaM tIse gaMgadattAe satthavAhIe aNNayA kayAiM puvarattAvarattakAlasamayaMsi kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe ayaM ajjhathie5 samuppaNNe evaM khalu ahaM sAgaradatteNaM satthavAheNaM saddhiM bahuI urAlAI mANussagAI bhoga bhogAI bhuMjamANI viharAmi | No cetra NaM ahaM dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi taM dhaNNAo NaM tAo ammayAo sapuNNAo NaM tAo ammayAo kayatthAo NaM tAo ammayAo kayapuNNAo NaM tAo ammayAo kayalakkhaNAo NaM tAo ammayAo sudveNaM tAsiM ammayANaM mANussae jammajIviyaphale jAsiM bhaNNe NiyagakucchisaMbhUyAI thaNaduddhalugAI sammaNapayaMpiyAI thaNamUlakakkhadesabhAgaM aisaramANAI muddhagAI puNo puNo ya komalakamalovamehiM hatthehiM gioihaUNa ucchaMgaNivesiyAI diti samullAvae sumahure puNo puNo maMjulappabhaNie, ahaNaNaM aNNA apuNNA akayapuNNA, etto egayaramaNi pattA, taM seyaM khalu mamaM kalaM jAva jalate sAgaradattaM satthavAhaM ApucchittA subahupupphavatthagaMdhamalAlaMkAraM gahAya bahuhiM mittaNAiNiyagasayaNisaMbaMdhipariyaNamahilAhiM saddhiM pADalisaMDAo NayarAo paDiNikkhamittA bahiyA jeNeva uMbaradattassa jakkhassa jakkhAyataNe teNeva uvAgacchittae, uvAgacchittA tattha NaM uMvaradattassa jakkhassa maharihaM pupphaccaNaM karittae, karitA jANupAyavaDiyAe uvayAittae - jai NaM ahaM devAzuppiyA ! dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi, to NaM ahaM jAyaM ca dAyaM ca bhAyaM ca akkhayaNihiM ca aNuvaTTissAmitti kaTTu uvayAiyaM uvAiNittae evaM 556 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradanavarNanam 557 saMpehei2 kalaM jAva jalaMte jeNeva sAgaradatte satthavAhe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sAgaradattaM satthavAhaM evaM vayAsI-evaM khalu ahaM devANuppiyA tunbhehiM saddhiM jAca Na pattA, taM icchAmi NaM devANuppiyA ! tubsehiM abbhaNuNNAyA jAva uvAiNittae, tae NaM se sAgaradatte satthavAhe gaMgadattaM bhAriyaM evaM vayAsI-samaM piNaM devANuppiye esa ceva saNorahe kahaNNaM tumaM dAragaM vA dAriyaM vA payAejAsi-gaMgadattAe bhAriyAe eyamaTuM aNujANai ||suu0 6 // ttiikaa| 'tae NaM sAgaradattassa' ityAdi / 'tae NaM sAgaradattassa satthavAhassa gaMgadattA bhAriyA' tataH khalu sAgaradattasya sArthavAhasya gaGgadattA bhAryA 'jAiNiduyA' jAtinindukA janmato mRtavatsA 'yAvi hotthA' cApyabhavat / 'tIse' tasyAH 'je je jAyA dAragA' ye ye jAtA dArakAH te te sarve 'viNighAyamAvajaMti' vinighAtamApadyante jAtamAtrA eva mriyante / 'tae NaM' tataH khalu 'tIse' tasyAH 'gaMgadattAe satthavAhIe' gaGgAdattAyAH sArthavAdyAH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'puncara 'tae NaM sAgaradattassa0' ityAdi / 'tae NaM eka samaya kI bAta hai ki 'sAgaradattassa satyavAhassa' sAgaradatta sArthavAha kI 'gaMgadattA bhAriyA' gaMgadattA nAmaka strI thI / vaha 'jAiNiMduyAvi hotthA' jAtininduka (mRtavandhyA) thii| 'tIse je je jAyA dAragA te te viNighAyamAvajjati' isa ke jo jo bAlaka hotA thA vaha utpanna hote hI mara jAtA thaa| 'tae NaM tIse gaMgadattAe satyavAhIe' kucha samaya bAda usa gaMgadattA sArthavAhI ko 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya 'tae NaM sAgaradattassa0'tyA. 'tae NaM sabhayanI pAta cha 'sAgaradattassa satyavAhassa' sA26tta sAtha vADanI 'gaMgadattA bhAriyA' gAtA nAmanI strI tI te 'jAiNiyAvi hotthA' gati nindu tI 'tIse je je jAyA dAragA te te viNighAyamAvajjaMti' tene 22 pANI yatA tA te 5-na yatai bhRtyu pAmatai sai. 'tae NaM tIse gaMgadattAe satyavAhIe' 494 samaya pachI te gattA sArthavADIne Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 vipAkazrute ttAvarattakAlasamayaMsi' pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye-rAtremadhyabhAge 'kuDubajAgariyaM' kuTumbajAgarikAM 'jAgaramANIe' jAgratyAH kurvatyAH 'ayaM' ayaM vakSyamANaH, 'ajjJathie' AdhyAtmikaH 5 Atmani manogataH saMkalpaH 'samuppanne samudapadyata / 'evaM khalu ahaM sAgaradatteNaM satyavAheNaM saddhiM urAlAI mANussagAI evaM khalu ahaM sAgaradattena sArthavAhena sAdhaiM bahUni varSANi yAvat udArAn mAnuSyakAn manupyasambandhinaH 'bhogabhogAI' bhogabhogAn kAmabhogAn 'bhuMjamANI' bhuJjAnA 'viharAmi' viharAmi-vasAmi / kintu 'go ceva NaM ahaM dAragaM vA dAriyaM naiva khalu ahaM dArakaM vA-AyuSmantaM vAlaM vA dArikAM vA-AyuSmatI vAlikAM vA 'payAyAmi' prajAye-prajanayAmItyarthaH 'taM dhaNNAo NaM tAo' tad dhanyAH khalu tA 'ammayAoM' ambAH mAtaraH, 'sapuNNAo NaM tAo ammayAo' 'punvarattAvarattakAlasamayasi kuDuvajAgariyaM jAgaramANIe' rAtri ke madhyabhAga meM jaba ki yaha kuTumbajAgaraNA karatI thI 'ayaM ajjhathie samuppaNNe' isa prakAra kA adhyavasAya utpanna huA / 'evaM khalu ahaM sAgaradatteNaM satyavAheNaM saddhi bahuiM vAsAI urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANA viharAmi' ki maiM sAgaradatta sArthavAha ke sAtha bahuta varSoM se urAlapradhAna manuSya saMbaMdhI kAmabhogoM ko bhoga rahI hU~ 'No ceva NaM ahaM dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi' to bhI abhI taka mujha se jo jIvita rahe aisA na to koI putra hI utpanna huA hai, aura na koI putrI hii| 'taM ghaNNAo tAo ammayAo sapugNao0 kayatthAo0 kayapuNNAo0 kayalakkhaNAo suladdhe NaM tAsi ammayANaM mANussae jammajIviyaphale' ataH ve hI mAtAe~ dhanya haiM, ve hI mAtAe~ puNyazAlinI haiM veM hI mAtAe~ 'aNNayA kayAI 3 me samaya 'puvvattAvarattakAlasamayasi kuDuMbajAgariyaM jAgaramANIe' rAtrInA madhya bhAgamA kyAre te muTumA 42tI tI tyAre 'ayaM ajjhatthie samuppaNa' mA prdhaarne| madhyavasAya (vinyA2) thyo' evaM khalu ahaM sAgaradatteNaM satyavAheNaM saddhi vahuI vAsAiM urAlAI mAsussagAI bhuMjamANA viharAmi IsAhata sArthavAnI sAthai ghaji varSAthI bhanubhya samAdhI udAra abha-logone lagatI 2 chu. 'No ceva NaM ahaM dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi' te paNa Aja sudhI mane jIvatA rahe evo koI putra utpanna na the ke putrI paNa utpanna na . ' taM dhaNNAo NaM tAo ammayAo sapuNNAo0 kayatthAo0 kayapuSNAo0 kayalakkhaNAo0 muladdhe NaM tAsi ammayANaM mANussae jammajIviyaphale' tathA te bhAtAsAne dhanya che, te bhAtAmA puyazAnI che, te bhaataa| Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7 udumbaradattavarNanam -559 sapuNyAH khalu tAH ambA, 'kayatthAo NaM tAo ammayAo' kRta puNyAH khalu tAH amvAH, 'kayalakkhaNAo NaM tAo ammayAo' kRtalakSaNAzca khalu tA ambAH, 'muladdhe NaM' sulabdhaM khalu 'tAsiM ammayANaM' tAsAm amvAnAM 'mANussae jammajIvi - yaphale' mAnuSyakaM janmajIvitaphalam asti 'jAsiM' yAsAM 'saNe' manye Niyagakucchi saMbhUyAI' nijakukSisambhUtAH 'thaNaduddhalugAI' stanadugdhalubdhakAH stanadugdhAbhilApiNaH 'mammaNaparyaMpiyAI' manmanaprajalpitAH manmaneti madhurasa mullApayuktAH 'thaNamUlakakkhadesa bhAgaM' stanamUlakakSa dezabhAgaM = stanamUlAm = stanamUlabhAgAt kakSadezabhAga= kakSaikadezam 'ailaramANAi' abhisarantaH = nirgamapravezau kurvantaH 'muddhagAr3a' mugdhakAH = saralahRdayAH 'puNe puNeo yaH punaH punazca 'komalakamalotramehiM hatthehiM' komalakamalopAbhyAM hastAbhyAM 'givhiUNa' gRhItvA 'ucchaMgaNivesiyAI' utsaGganivezitAH = aGke sthApitAH santaH, 'diti' dadati 'samullAvae' samullApakAnasamullApA eva samullApakAstAn samyagucceH zabdAn 'sumahure' sumadhurAn 'puNo kRtArtha haiM aura unhIM mAtAoM kI strIparyAya saphala hai tathA unhIM mAtAoMne apane mAnavabhava ke janma aura jIvana ko saphala kiyA hai jAsi maNNe NiyagakucchisaMbhUyAI thaNaduddhaluddhagAI mammaNaparyaMpiyAI thaNamUlakakkhade bhAgaM aisaramANAI muddhagAI puNo puNo ya komalakamalovamehiM hatthe hiM gihiUNa ucchaMgaNivesiyAI' ki jo apanI kukSi se utpanna hue, stana ke dugdha meM lubdhaka bane, maMda maMda isa prakAra ke madhura AlApoM ko bolane vAle, stana ke mUla bhAga se kakSa deza bhAga taka abhisaraNa karane vAle, evaM bhole bhAle aise bAlakoM ko apane komala kamala jaise hAthoM se grahaNa kara godI meM rakhatI haiM, aura jo bAlaka apanI mAtA ko 'samullAe sumahure puNo puNo maMjulappabhaNie diti' godI meM kRtA' che. ane te mAtAonI ja zrIparyAya-saphala che, tathA te mAtAe ja potAnAM bhAnavalavano janma bhane chavana saisa reso che' jAsi maNNe Niyagakucchi saMbhUyAI thaNaduddhalagAI mammaNapayaMpiyAI thaNamUlakakakha desabhAgaM aisaramANAI muddhagAI puNo puNo ya komalakamalodamehiM hatthehiM givhiUNe ucchaMgaNivesiyAI' je peAtAnI kukhathI utpanna thayela, stana dudhamAM-dhAvaNamAM lubdhaka anela, mana-mana A prakAranA madhura AlApe!thI kheAlanAra stananA mUtra bhAgathI kaladeza bhAga sudhI abhisaraNa karavAvALA ane bhelA bhAlA evA bALakone peAtAnA kAmala kamala jevA hAtheA vaDe zraha dIne goNArA, sunene gAja potAnI bhAtAnA 'samullAe sumahure puNe puNe maMjulappabhaNie diti ' bhoNAmAM mesIne suMdara Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 vipAkazrute puNo' punaH punaH 'maMjulappamaNie' maJjulaprabhaNitAn-'mA-mA' iti zravaNaramaNIyabhASitAn dadati mAtRprabhRtizravaNAya vitaranti, tAdRzAn zabdAn kurvanti, tA mAtaro dhanyA iti bhAvaH / kintu 'ahaNaM' aha khalu 'adhaNNA' adhanyA, 'apugNA' apuNyA, 'akayapuNNA' akRtapuNyA'smi yataH 'etto' eteSubdArakANAM vA dArikANAM vA prabhagitAdiSu 'egayaramavi' ekataramapi-kaJcidekarmApa 'Na pattA na prAptA 'taM tat-tasmAt kAraNAt 'seyaM zreyaH 'khalu mama' khalu mama 'kalaM jAva jalaM te kalye yAvat jvalati, kalye prAduSprabhAtAyAM rajanyAM yAvat 'utthite'-udite marye sahasrarazmo dinakare tejasA jvalati-dedIpyamAne sati 'sAgaradattaM satyavAha' sAgaradantaM sArthavAhaM 'ApucchittA' ApRcchaya 'subahupupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM subahupuppavastragandhamAlyAlaGkAraM 'gahAya' gRhItvA 'bahuhiM' bahubhiH 'mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNamahilAhi mitrajJAtinijakasvajanasambabaiThakara sundara AlApoM ko evaM madhura apanI vANI se "mA mA" isa karNapriya ramaNIya zabda ko sunAte haiM / 'ahaM NaM adhaNNA apuNNA akayapuNNA' maiM to bilakula adhanya hUM, akRtapuNya hUM aura maMdAginI hUM, jo 'etto egayaramavi Na pattA' unake ina madhura AlApAdikoM meM se kisI bhI AlApa sunane kA saubhAgya prApta nahIM kara rahI huuN| 'seyaM khalu mamaM kalaM' aba prAtaH hone para mujhe yahI zreya hai ki jaba 'jalaMte sUrya apanI AbhA se camakane lagegA taba maiM 'sAgaradattaM satyavAhaM ApucchittA' sAgaratta sArthavAha se pUchakara 'suvahupupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM gahAya' aneka puSpa, vastra, gaMdhamAlya, evaM alaMkAroM ko lekara 'vahahi mitta-NAi-Niyaga-sayaNa-saMbaMdhi-pariyaNamahilAhiM saddhi aneka mitroM, jJAtijanoM, svajanoM evaM saMbaMdhIjanoM tathA parijanoM kI mahilAoM ke AlApothI pitAnI vANu vaDe "mA-mA" evA karNapriya zabdo saMbhaLAve che. "gadaM NaM adhaNNA apuNNA akayapuNNA'Ito tana mAgyahIna chu, bhane mahamAzyavANI dhu. tethI 'etto egayaramavi Na pattA tenA se madhura bhAsapAhi paiThInA dhAna mAtA5 sAlApArnu saulAgya prApta zayu nathI. 'seyaM khalu mama kallaM' ve saMpAra patai mAre bhATe ti:2 che hai nyAre 'jalaMte sUrya pAtAnI mAmAthI yabhAga tyAhu:-'sAgaradattaM satyavAhaM ApucchittA' sAga24tta sArthavAhane 5chI zane- 'mubahupuppharatyagaMdhamallAlaMkAraM gadAya' mane dhu-5, 1. gaMdha mAdhya bhane ne ne 'bahuhiM mittaNAi-Niyaga-sayaNa-saMbaMdhi-pariyaNa-mahilAhi saddhi mane bhitrI, zAtiranA, svaro, samadhAna tathA parijanAnI sIgAnI Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 561 ndhiparijanamahilAbhiH 'saddhiM pADalisaMDAo nayarAo' sArdhaM pATaliSaNDAt nagarAt 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'bahiyA' bahiH 'jeNeva' yatraiva 'ubaradattassa jakkhassa' udumbaradattasya yakSasya 'jakkhAyataNe' yakSAyatanaM 'teNeva' tatraiva 'uvAgacchittae' upAgantum , 'uvAgacchittA' upAgatya 'tattha NaM' tatra khalu "uMbaradattassa jakkharasa' udumbaradattasya yakSasya 'maharihaM' mahAhai-mahAmUlyaM 'pupphacaNaM' puSpArcanaM-puSpaiH pUjanaM 'karittae' kartuM 'karittA' kRtvA 'jANupAyavaDiyAe' jAnupAdapatitAyAH jAnubhyAM-jAnunI bhUmau nipAtyetyarthaH, pAdayoH yakSacaraNayoH patitAyA=natAyAH 'uvayAittae' upayAcituM-kAryasiddhau satyAM prAbhRtArtha mAnasiMka saMkalpaM kartum / upayAcanAsvarUpamAha-'jai NaM' ityAdi 'jai NaM' yadi khalu 'ahaM devANappiyA' ahaM he devAnapriya ! 'dArayaM vA dAriyAM vA' dArakaM vA dArikAM vA "payAyAmi' prajAye-janayAmi 'to NaM' tarhi khalu ahaM 'jAyaM ca' yAgaM ca-pUjAM 'dAyaM ca' dAyaM-dAnaM 'bhAyaM ca' bhAgaM lAbhAMza 'akkhayaNihiM ca, akSayasAtha 'pADalIsaMDAo nayarAo paDiNikkhamittA' pATaliSaMDa nagara se nikala kara 'vahiyA' bAhira kI tarpha 'jeNeva' jahAM uvaradattassa jakkhassa jakkhAyayaNe' uduMbaradatta yakSa kA yakSAyatana hai 'teNeva uvAgacchittae' vahAM jAUM / 'uvAgacchittA' aura jAkara 'tattha NaM uMbaradattassa jakkhassa maharihaM pupphaccaNaM karittae' vahAM usa uduMbaradatta yakSa kI mahArha puSpArcA karU~ / evaM 'karittA jANupAyavaDiyAe uvayAittae' pUjana ke bAda donoM ghuTanoM ko Teka kara yakSa ke caraNoM meM paDa kara yaha yAcanA kruuN| 'jaiNaM ahaM devANuppiyA dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi' ki he devAnupriya ! yadi maiM putra athavA putrI inameM se jIte hue kisI bhI eka ko janma dUM to gaM' to nizcaya se 'ahaM jAyaM ca dAyaM ca bhAyaM ca akkhayaNihiM ca aNuvaDDhissAmi' sAtha 'pADalisaMDAo nayarAo paDiNikkhamittA' yAzeIma' nAthI nIlI za 'bahiyA' mAranA mAmA 'jeNeva' yA 2 "uMbaradattassa jakkhassa jakkhAyayaNe mahatta yakSanuM yakSAyatana cha 'teNeva uvAgacchittae' tyai on 'uvAgacchittA' mane chana. 'tattha NaM ubaradattassa maharihaM pupphaccaNaM karittae' tyA te 524tta yakSanI tanai sAya4 mA pAryA 43. "evaM karittA jANu-pAyavaDiyAe uvayAittae' pUrana pachI manne dhunA TethI yakSanA yaramA 56 me yAyanA 43. "jai NaM ahaM devANuppiyA dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmivAnupriya le. mAre putra athavA putrI e bemAMthI kaI paNa ekane jIvatA hoya tevI sthitimAM ma. thAya -'to NaM' nizcayathA 'ahaM jAyaM ca dAyaM ca bhAyaM ca akkhayaNihiM Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 vipAkazrute 1 nidhiM ca = devabhANDAgAraM devadravyaM ca 'aNuvahissAmi' anuvardhayiSyAmi 'ttikaTTu' iti kRtvA = iti saMkalpya 'uvayAiyaM' upayAcitaM 'mannautI' bolavAM' iti prasim 'uvAiNie' upayAcituM mama zreyaH iti pUrveNa sambandhaH / evaM 'saMpehei' saMprekSate = manasi vicArayati, saMprekSya = vicArya 'kallaM jAva jalate' kalye yAva jjvalite sUryodaye sati 'jeNeva sAgaradatte satyavAhe teNeva uvAgaccha' yatraiva sAgaradattaH sArthavAhastatraivopAgacchati, 'ubAgacchittA sAgaradattaM satyavAhaM evaM vayAsI' upAgatya sAgaradattaM sArthavAhamevamavAdIt - ' evaM khalu devANuppiyA !' evaM khalu he devAnupriya ! 'tubhehiM saddhiM' yuSmAbhiH sArddhaM 'jAva' yAvat bahUni varSANi udArAn mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharAmi, kintu adya prabhRti ahaM ekataramapi dArakaM vA dArikAM vA 'Na pattA' na prAptA 'taM icchAmi NaM devANupiyA' tad icchAmi khalu he devAnupriya ! ' tunbhehiM ansaNuSNAyA maiM pUjA ke artha, dAna ke artha, aura bhoga ke artha Apa ke bhaMDAra ko bhara dUMgI, 'ttikaTTu' isa prakAra 'uvayAiyaM uvAiNittae' kaha kara maiM usa yakSa se manautI manAUM - isI meM aba merA kalyANa hai ' evaM saMpehei saMpehittA' isa prakAra usa gaMgadattA sArthavAhI ne vicAra kiyA / vicAra karane ke pazcAt 'kallaM jAva jalate jeNeva sAgaradatte satthavAhe teNeva uvAgacchai' jaba prAtaHkAla huA aura sUrya jaba apanI kiraNamAlA se khUba camakane lagA, taba vaha gaMgadattA jahAM usake pati sAgaradatta seTha the vahAM gaI 'uvAgacchittA sAgaradattaM satyavAI evaM vayAsI' aura jAkara sAgaradanta sArthavAha se isa prakAra bolI- ' evaM khalu ahaM devANupiyA tubhehiM saddhiM jAva Na pattA, ki he devAnupriya ! maiMne tumhAre sAtha bahuta varSoMse Aja taka udAra kAmabhogoM ko bhogA hai, kintu phira ca aNuvanissAmi' hu punnarthe hAna bhATe, bhane loga bhATe AApanA bhaMDArane bharI AAdhIza, 'ttikaTTu' yA pramANe 'uvayAiyaM uvAiNittae' mAnatA mAnIne huM yakSa bhana bhanAvIza, temAM huve bhAI udayA hai. 'evaM saMpehei' mA pramAye te gattA sArthavAhI viyAra ' saMpehittA ' vicAra nepachI ' kallaM jAva jalaMte jeNeva sAgaradatte satyavAhe teNetra utrAgaccha' kyAre prAtaH asa thyo bhane sUrya jyAre peAtAnAM kiraNAthI khUba camakavA lAgyuM, tyAre te gaMgadattA jyAM peAtAnA pati sAgaradRtta zeTha hutA tyAM 4. 'uvAgacchittA sAgaradattaM satthavAhaM evaM vayAsI' thAne lAne sAgaradRtta sArthavAhane yA pramANe vA sAgI 'evaM khalu ahaM devAzuppiyA tumbhehiM saddhiM0 Na pattA' he hevAnupriya ! meM mAna sudhI tabhAza sAthe ghaNAM varSo sudhI udAra kAmabhogAne bhegavyA che, parantu mane kAI prakAre Aja Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam yuSmAbhirabhyanujJAtA-bhavatA prAptAjJAhaM 'jAca uvAiNittae' yAvat upayAcitum= udumbaradattaM yakSaM putrArthamArAdhayituM vAJchAmIti bhAvaH / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'sAgaradatte satthavAhe' sAgaradattaH sArthavAho 'gaGgadattaM bhAriyaM evaM bayAsI' gaGgadattAM bhAryAmevamavAdIt-'mamaMpiNaM devANuppiye mamApi khalu he devAnupriye ! 'esa ceva maNorahe' eSa eva manorathaH abhilApo varttate yat 'kahaNNaM' kathaM khalu= kenopAyena 'tusaM dAragaM vA dAriyaM vA tvaMdArakaM vA dArikAM vA 'payAejAsi' prajanayeH, ahamapIdaM vAJchAmi cintayAmi ca kenopAyena taba santatiH syaaditi'ityaashyH| evamuktvA udumbaradattayakSArAdhanarUpamartham , 'gaMgadattAe bhAriyAe' gaGga dattAyA bhAryAyAH 'eyamaTuM' etamathai 'aNujANai' anujAnAti-svIkaroti ||muu0 6 // .. bhI mujhe kisI prakAra se abhI taka bhI eka bhI AyuSmAn putra yA putrI kI prApti nahIM huI hai 'taM icchAmi NaM devANuppiyA' isa liye he devAnupriya ! maiM cAhatI hUM ki 'tubbhehi abhaNuNNAyA jAya uvAiNittae' tuma se AjJA lekara maiM vastrAdika pUjana kI sAmagrI lekara manotI mAnyatA manAne ke liye udumbaradatta yakSa ke yakSAyatana jaauuN| 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe gaMgadattaM bhAriyaM evaM bayAsI' isa prakAra apanI patnI ke vacanoM ko sunane ke bAda vaha sAgaradatta sArthavAha gaMgadattA se isa prakAra bolA ki 'mamaM pi NaM devANuppiye esacceva maNorahe' he devA. nupriya ! merI bhI Antarika yahI bhAvanA hai ki- 'kahaNaM tumaM dAragaM vA dAriyaM vA payAejjAsi' kisa upAya se tumhAre putra yA putrI hove| esA kaha kara sAgaradatta ne 'gaMgadattAe bhAriyAe eyama8 aNujANai' gaMgadattA ke kathita abhiprAya ko svIkRta kara liyaa| // sU0 6 // sudhA me 59 mAyuyAna putra putrI- pati tha nahi. 'taM icchAmi NaM devANuppiyA' te bhATa ra vAnupriya ! hu~ yArDachu 'tunbhehi abbhaNuNNAyA jAva uvAiNittae' bhArI pAsethI mAjJA prApta rIna. hu l manI sAmayI / 4Ine manAtI-mAnatA bhnaa| bhATe 26tta yakSanA yakSayatana. 16. 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe gaMgadatta bhAriyaM evaM vayAsI' te pramANe pAtAnI patnInA vacanane sAMbhaLIne pachI-te sAgaradatta sArthavAha gaMgadattAne A pramANe kahevA lAgyA ke 'mamaM piNaM devANuppiye esacceva maNorahe' hevAnupriye ! bhArI 59mAMta2i4 merI bhAvanA cha ? 'kahaNaM tumaM dAragaM vA dAriyaM vA payAejjAsi 'dhyA pAyathA tamane putra athavA putrI thAya, me pramANe hIna sAte gaMgadattAe bhAriyAe emaTuM aNujANai' gattA 4 viyaagne| svI12 43rI sIdhI. (sU0 6) . Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 vipAkazrute // mUlam // tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradattasatthavAheNaM eyamahaM anbhaNuSNAyA samANI subahu puppha0 jAva mittaNAi0 mahilAhiM saddhiM sayAo gihAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA pADalisaMDa nayaraM majjhamajjheNaM Niggacchai, NiggacchittA jeNeva pukkhariNIe tIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA pukkhariNIe tIre subahuM puppha-gaMdha-mallAlaMkAraM Thavei, ThavittA pukkhariNI ogAhei, ogAhittA jalamajaNaM karei, karitA jalakIDaM karei, karitA vhAyA kaya-kouya-maMgala- pAyacchittA ullapaDasADiyA pukkhariNIe paJcattaraha paccuttaritA taM puSpha0 giNhai ginhittA jeNeva uMbaradattassa jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA uMbaradattassa jakjassa Aloe paNAmaM karei, karitA lomahatthaM parAmusai, parAmusittA uMbaradattajakkhaM lomahatthaeNaM pamajjai, pamajjittA dagadhArAe abbhukkhei, abbhukkhittA pamhala0 gAyalaTThi olUes, olUhittA seyAiM vatthAI parihe, parihittA maharihaM pupphAruNaM vatthAhaNaM mallAruhaNaM gaMdhArahaNaM cuNNAruhaNaM karei, karitA dhUvaM Dahara, dhUvaM DahittA jANupAyavaDiyA evaM vayAsI jai NaM ahaM devANuppiyA! dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi to NaM jAva uvAiNai, uvAiNittA jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA // sU0 7 // TIkA 'tara NaM sA gaMgadattA' ityAdi / 'tara NaM sA gaGgadattA bhAriyA' tataH khalu sA gaGgadattA bhAryA 'sAgaradattaM satyavAheNaM' sAgaradattena sArthavAhena 'eyamahaM etamartha' 'anbhaNuSNAyA samANI' Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam abhyanujJAtA satI 'subahuM puSka0' subahuM puSpagandhamAlyAlaMkAraM gRhItvA 'jAva' yAvat mittaNAi0 mahilAhiM' mitrajJAti-svajanasambandhi-parijana-mahilAbhiH 'saddhi' sArdhaM 'sayAo gihAo' svasmAd gRhAt 'paDiNikkhamai' pratiniSkramati, 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'pAilisaNDaM nayaraM majjhaM majjheNe' pATalipaNDaM nagaraM madhyamadhyena 'Niggacchai' nirgacchati, 'nirgacchittA' nirgatya 'jeNeca' yatraiva 'pukkhariNI' puSkariNI 'teNeva uvAgacchai' tatraiva upAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'pukkhariNIe tIre' puSkariNyAstIre 'subahu pupphagaMdhamallAlaMkAre' subahu ___'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA0' ityAdi / . 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradattasasthavAheNaM abmaNuNNAyA samANI' isa ke bAda apane pati sAgaradatta dvArA isa kAma ke liye jise AjJA prApta ho cukI hai 'sA gaMgadattA bhAriyA' aisI vaha gaMgadattA seThAnI 'subahuM puppha0 jAva mittaNAi0 mahilAhiM saddhi' aneka puSpa Adi vastuoM ko lekara apane paricita janoM kI mahilAoM ke sAtha2 'sayAo gihAo paDiNikkhayaha apane ghara se bAhira nikalI aura 'paDiNikkhamittA' nikala kara 'pADalisaMDaM nayaraM majjhamajjheNaM Niggacchai' pATaliSaMDa nagara ke ThIka madhyabhAga se hokara usa yakSAyatana kI ora calI / 'NiggacchittA' calatI2 vaha 'jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchai' vahAM AI ki jahAM eka puSkariNI-bAvaDI thI / 'uvAgacchittA' Akara usane 'pukkhariNIe tIre khubahaM pupphagaMdhamallAlaMkAraM ThaveI usa puSkariNI ke taTa para ve sAtha meM lAe hue saba puSpa gaMdha, mAlya evaM alaMkAra Adi rakha diye| 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA0' tyA. 'tae. NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradattasatthavAheNaM abbhaNuNNAyA samANI' te pachI pitAnA pati sAgaradatta dvArA te kAma mATe AjJA jene prApta thaI gaI che. sA gaMgadattA bhAriyA' sevI te mahatta! Astel 'subahuM puppha jAva mittaNAi0 mahilAhiM saddhi' bhane dhuNyA mAhistumAsa pAtAnA pasiyata bhArAsAnI sImAnI sAthai sA2 'sayAogihAo paDiNikkhamaI' potAnA dharathI mA2 nIjI mane 'paDiNikkhamittA' pADalisaMDaM NayaraM majjhaM-majjheNaM Niggacchai' pArasImanAranA parAmara madhyabhAgamA chana te yakSanA sthAna ta26 yAdI. 'NiggacchittA' yAsatI-nyAta te 'jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchai' tyA bhAvInyAM me 042el-qApahI tI. 'ucAgacchittA' bhAvI tarI pukkhariNIe tIre suvahuM pupphagaMdhamallAlaMkAraM Thaveite puSkariNInA kAMThA para pitAnI sAthe lAvela tamAma puSpagaMdha mAlya, alaMkAra AdirAkhI dIdhAM. Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 vipAkazrute puSpagandhamAlyAlaGkAraM 'Thavei' sthApayati, 'ThavittA' sthApayitvA 'pukkhariNI' puSkariNIm , 'ogAhei' avagAhate-pravizati, 'ogAhittA' avagAva-pravizya 'jalamajaNaM' jalamajjanaM jalavuDanaM 'karei' karoti, 'karittA' kRtvA 'jalakIDaM' jalakrIDAM jalalIlAM 'karei' karoti, 'karittA' kRtvA 'hAyA' snAtA 'kayakouyamaMgalapAyacchittA' kRtakautukamaGgalaprAyazcittA 'ullapaDasADiyA' ArdrapaTazATikA AIvastreva, 'pukkhariNI' puSkariNI 'paccuttarai' pratyuttarati-tato vahinissarati, 'paccuttarittA' pratyuttIrya-bahinissRtya 'te' taM-pUrvasthApitaM 'puppha0' puSpagandhamAlyAlaGkAraM 'giNhai' gRhNAti, 'giNDittA' gRhItvA 'jeNeva' yatraiva 'uMvaradattassa jakkhassa' udumbaradattasya yakSasya 'jakkhAyayaNe' yakSAyatanaM yakSasthAnaM 'teNeba' tenaiva 'uvAgacchai' upAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgalya 'uMbaradattassa jakravassa' udumbarahattasya yakSasya 'Aloe' Aloke darzane sati 'ThavittA pukkhariNI ogAhei' rakha kara vaha phira usa puSkariNI meM snAna ke nimitta praviSTa huii| 'ogAhittA' ghusa kara usane 'jalamajjaNaM karei' usa ke jala meM DubakI lagAI / 'karittA 'jalakIDaM karei' DubakI lagAne ke bAda phira usane usameM jalakrIDA kI / 'karittA pahAyA' jala krIDA kara usane snAna kiyA, isa prakAra jaba vaha acchI taraha snAna kara cukI evaM 'kayakouyamaMgalapAyacchittA' kautuka, maMgala aura prAyazcita karma se jaba nipaTa cukI tava 'ullapaDasADiyA' gIlI sADI pahirI huI hI vaha 'pukkhariNIo paccuttarai' puSkariNI se bAhara nikalI / 'paccutarittA taM puppha0giNhai' aura nikala kara usane ve taTa para rakhe hue puSpa Adi liye| giNhittA jeNeva uMvaradattassa jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgacchai' uThA kara vaha usa ora calI ki jisa ora usa yakSa kA yakSAyatana thaa| 'ThavittA pukkhadiNI ogAhei' rAbhAna terI pachI dhurimA snAna 421bhATe praveza dhyo, 'ogAhittA praveza zane to 'jalamajjaNaM karei' te samai sii bhArI 'karittA jalakIDaM karei' bhane taNe te pawi crealst , 'karittA vhAyA' jalakrIDA karIne pachI teNe snAna karyuM, A pramANe te jyAre sArI rIte snAna karI rahI te pachI 'kayakouya maMgalapAyacchittA' tu, ma bhane prAyazcitta bhathI nyAre nivRtta yA tyA 'ullapaDasADiyA' dAsI (lita-melI) sADI pazana ta 'pukkhariNIo paccuttarai' zithI mA nItI 'paccuttarittA taM puppha0 giNhai' bhane nIjAna to xist 52 rANe puSpo, mAre rAjyu tute sIdhu 'giNhittA jeNeva uMbaradattassa jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgacchai sa zane yakSanA sthAna ta26 sAlI 'uvAgacchittA'. yakSanA sthAnamA pahicAna / teNe uMvaradattassa. Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAka candrikA TIkA zru. 1, a. 7, udumbaradattavarNanam 567 'paNAmaM karei' praNAmaM karoti praNamati, praNAmaM 'karitA' kRtvA 'lomahatthaM ' romahastaM = mayUrapicchamArjanIM 'parAmusaI' parAmRzati = spRzati gRhNAtItyarthaH / 'parAmusittA' parAmRzya = gRhItvA 'uMvaradattaM jakkhaM' udumbaradattaM yakSaM 'lomahattha eNaM' romahastakena 'majjai' pramArSTi pramArjayati = rajo'panayatItyarthaH, 'pamajjittA' prasAya = rajo'paniya 'dagadhArAe' dakadhArayA - udakadhArayA 'anbhukkhei' abhyukSati, 'anyukkhittA' abhyukSya 'pamhala0 ' pamhalasukumAlAe 'gaMdhakAsAiyAe' iti saMgrAhyam / pakSmalasukumArayA= sukomalaromavatyA gandhakApAyikayA= sugandhiyuktakaSAyaraGgaraJjitazATikayA sugandhinastreNetyarthaH 'gAyalahiM' gAtrayaSTi =yakSazarIraM 'olUss' avarukSayati=zuSkaM karoti, proJchatItyarthaH 'olUhittA ' avarUkSya 'seyAI sthAI' zvetAni vastrANi 'parihe' paridhApayati, 'parihittA' paridhApya 'uvAgacchittA' yakSAyatana meM pahu~cate hI usane 'ubaradattassa jakkhassa' jyoM hI udumbaradanta yakSa ko 'Aloe' dekhA tyoM hI 'paNAma karei' use praNAma kiyA / 'karitA lomahatthaM parAmusai' praNAma karane ke anantara usane vahIM para rakhI huI mayUroM ke paMkhoM kI banI eka pIchI uThAI 'parAmu sittA uMbaradattaM jakkhaM lomahattharaNaM pamajjai' uThA kara usane usa uduMbaradatta kA usa pIchI se pramArjana kiyA / ' pamajjittA dagadhArAe a0bhukkhe' pramArjana kara usane jalakI dhArA se usakA abhiSeka kiyA / 'abbhukkhittA pahala0 gAyalaTThi olUhei' abhiSeka karane ke anantara usane usa yakSa ke zarIra ke jalakaNoM ko eka aise vastra se sApha kiyA jo mahIna, komala evaM sugaMdhita kaSAya raMga se raMgA huA thA / 'olUhittA seyAI vatthAI parihe' jaba yakSa ke zarIra ke jalakaNa bilakula zuSka ho cuke, taba usane phira use sapheda vastra pahirAye 'parihittA jakkhassa' 'bhyAM uhuNarahatta yakSane 'Aloe' leyA te vasate 'paNAmaM karei' tene azubha arthA 'karitA lomahatthaM parAmusaI' praNAma aryA cchI tethe tyAM bhAgaNa rahelI bhAranA yIMchAnI bhanesI me cIMchI sIdhI. 'parAmusittA uvaradattaM jakkhaM lomahattha eNaM pamajjai' pIMchI bane te te uhurattane te yIMchI vaDe prabhAna, 'pamajjittA dagaMdhArayA akkhei' prabhAta ne yachI rasadhArA vaDe tene maliSe. 'abbhukkhittA pahala0 gAyalaTThi olUhei' maliSe pachI tethe te yakSanA shriirnAM jalakaNAne eka evA vastrathI sApha karyA ke je pAtalu, kAmaLa, ane suga Mdhita kaSAya raMgadhI raMgaiva hetu, ' olUhittA seyAI vatthAI parihera ' nyAre yakSanA zarIranA saMbhAga zuStha gayA, tyAre tene zveta vastra paherAvyAM, 'parihittA maharihaM Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 vipAkazrute 'mahariha' mahArha 'pupphAruhaNaM' puSpArohaNaM-puSpasamarpaNaM 'vatthAruhaNaM' vatArohaNaM vastrasamarpaNaM 'mallAruhaNaM' mAlyArohaNaM-puSpamAlAsamarpaNaM 'gaMdhAruhaNaM gandhArohaNaM 'cuNNAhaNaM' cUrNArohaNaM-gandhacUrNasamarpaNaM 'kareI' karoti, 'karittA' kRtvA 'dhUvaM DahaI dhRpaM dahati, 'DahittA' dagdhvA 'jANupAyavaDiyA' jAnupAdapatitA-jAnubhyAM yakSapAdayoH patitA satI 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'jai NaM ahaM devANuppiyA' yadi khalu ahaM devAnupriya ! he yakSa ! 'dAragaM vA dAriyaM vA' dArakaM vA dArikAM vA 'payAyAmi' prajAye-prajanayAmi, 'to Na tarhi khalu-jAva' yAvatahaM 'jAyaM ca yAgaM-pUjAM 'dAyaM ca' dAnaM dInaduHkhibhyo'nnAdivitaraNaM 'bhAyaM ca' bhAga-lAbhAMzaM 'akkhayaNihiM ca akSayanidhi devabhANDAgAraM ca 'aNuvaTissAmi' anuvardhayiSyAmi devadravyavRddhiM kariSyAmi 'ni kaTu' iti kRtvA 'unyAiyaM upayAcitaM mAnasikaM saMkalpaM 'uvAiNaI' upayAcate-karoti, 'uvAiNittA' maharii pupphAruhaNaM, vatthAruhaNaM, mallAruhaNaM, gaMdhAruhaNaM, cuNNAruhaNaM karei' vastra . pahirAne ke bAda phira usane use bahumUlya puSpa samarpita kiye, vastra samarpita kiye, puSpamAlAe~ samarpita kI, candanAdika sugaMdhita dravya samarpita kiye aura gandhacUrNa bhI arpita kiye| karittA dhuvaM Dahai, dhuvaM DahittA jANupAyavaDiyA evaM dayAsI' saba cIjoM ko arpita kara usane vahAM dhUpa kheI / dhUpa khene ke bAda vaha yakSa ke caraNoM meM donoM ghuTanoM ko Teka kara paDa gaI aura manautI manAne ke rUpa meM isa prakAra bolIjai NaM ahaM devANuppiyA dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi, to NaM jAva uvAiNaI ki he devAnupriya yakSeza ! yadi maiM AyuSmAn putra athavA putrI ko janma dUM to niyama se yAga-pUjA, dAna, lAbhAMza aura Apa ke akSayabhaMDAra kI vRddhiM karUMgI / isa prakAra kaha kara usane usase manautI pupphAruhaNaM, vatthAruhaNaM, mallAruhaNaM, gaMdhAruhaNaM cuNNAruhaNaM karei' para parAvyA pachI teNe te yakSane bahumUlya puSpa samarpaNa karyA vastra samarpaNa karyA, ane gandhayurNa yA ma e yu, karittA dhUrva Dahai, dhUvaM DahittA jANupAyavaDiyA evaM vayAsI' tamAma vastuo arpaNa karIne teNe tyAM dhUpa karyo ane dhUpa karyA pachI te yakSanA cara mAM banne ghUMTaNene Teko ApIne pagamAM paDI gaI. ane mAnatA mAnatI hoya tema mA prabhArI mAlI, 'jai NaM ahaM devaguppiyA dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi, to NaM jAva uvAiNai vAnupriya yakSeza! le bhane mAyubhAn - mathavA putrIne janma thAya to niyama pramANe cAMga-pUjA, dAna, lAbhAM ane ApanA akSaya saMDArA dhAzIza mA prabhArI DIna to bhAnatA bhanAvI. 'uvAiNittA jAmeva Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 569 upayAcya 'jAmeva disi pAunbhUyA' yasyA dizaH prAdurbhUtA-samAgatA 'tAmeva disiM tasyAmeva dizi 'paDigayA' pratigatA-bhatinivRttA // sU0 7 // .. . . ... // mUlam // . .... tae NaM se dhapaNaMtarI vejje tAo naragAo aNaMtaraM uvadvittA iheba jaMbUddIne dIve bhArahe vAse pADalIsaMDe nayare gaMgadattAe bhAriyAe kucchisi puttattAe uvvnnnne| tae NaM tIse gaMgadattAe bhAriyAe tiNhaM mAlANaM bahupaDipuNNANaM ayameyArUve dohale pAubbhUe, dhaNNAo tAo ammayAo jAva phale, jAo NaM viulaM asaNaM4 uvakkhaDAveMti, uvakkhaDAvittA bahurhi mittala jAva parivuDAo taM viulaM asaNaM4 suruM ca5 puppha jAva gahAya pADalisaMDaM nayaraM majhamajheNaM paDiNikkhamaMti, paDiNiskhamittA jeNeva purakhariNI teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA pukkhariNI ogAti, ogAhittA pahAyA jAva pAyacchittAo taM viulaM asaNaM suraM ca5 bahuhiM mittaNAi jAva saddhiM AsAeMti4 AsAittA4 dohalaM viNeMti, evaM saMpehei, saMpehitA kallaM jAva jalaMte jeNeva sAgaradatte satthavAhe teNeva uvAgacchai uvAgacchittA sAgaradattaM satthavAhaM evaM vayAsI-"dhannAo NaM tAo jAva viNeti," taM icchAmi NaM jAva vinnitte| tae NaM se sAgaradatte satthavAhe gaMgadattAe bhAriyAe eyamaDhe aNujANai / tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradatteNaM satthavAheNaM abbhaNuNNAyA samANI viulaM asaNaM4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA manAI 'uvAiNittA jAmeva disi pAubbhUyA tAmeva disi paDigayA' isa prakAra manautI manA kara vaha jisa dizA se hokara apane ghara se yahAM AI thI, usI dizA se hokara vaha apane ghara vApisa calI gii| ||suu0 7 // disi pAubbhUyA tAmeva disi paDigayA' yApramANe mAnatA bhanAvAna ra zAmethI paMtAnA gherathI AvI hatI te ja dizAthI pitAnA ghera pAchI cAlI gaI.--(sU0 7) : Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 . vipAkazrute taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 subahupuppha0 parigiNhAvei, parigiNhAvittA bahuhiM jAva parivuDA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchai uvAgacchittA pukkhariNI ogAhei, ogAhittA pahAyA jAva pAyacchittA pukkhariNIo paccuttarai / tae NaM tAo mitta jAva mahilAo gaMgadattaM satthavAhaM mallAlaMkAravibhUsiyaM kareMti, tae NaM lA gaMgadattA bhAriyA tAhi mittajAva aNNAhiM bahurhi nayaramahilAhiM saddhiM taM viulaM alaNaM4 suraMca5 AsAemANI4 dohalaM viNei, viNittA jAmeva disi pAubbhUyA tAmeva disiM pddigyaa| tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA pasasthadohalA taM gambhaM suhaMsuheNaM parivahai / tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA NavaNhaM mAsANaM bahupaDiyugNANaM jAva dArayaM payAyATrii jAva nAme jamhANaM amhaM ime dArae uMbaradattassa jakkhassa uvayAiyaladdhae taM hou NaM ime dArae uMbaradatte nAmeNaM / tae NaM se uMbaradatte dArae paMcadhAIpariggahie jAva parivaDai ||suu0 8 // TIkA 'tae NaM se dhaNNaMtarI vejje' ityAdi / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'dhaNNaMtarI vejje' dhanvantarirvadyaH 'tAo naragAo' tasmAt narakAt=paSThayAH pRthivyAH 'aNaMtaraM' anantaram pazcAt 'uvahittA' uddhRtya=nissRtya 'iheva' atraiva 'jaMbUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe-jambU 'tae NaM se dhaNaMtarI vejje' ityAdi / 'tae NaM' eka samaya kI bAta hai ki 'se dhaNaMtarI vejje usa dhanvaMtarI vaidya kA jIva 'tAo naragAo' usa chaThe naraka se "aNaMtaraM' apanI bhavasthiti pUrNa hote hI 'uvvaTTittA' nikala kara 'iheva jaMbUddIve 'tae NaM se dhaNaMtarI vejje0' tyAha. 'tae paM' se sabhayanI pAta se dhaNNaMtarI vejje' te patI vadhanI cha 'tAo naragAo' te 74ii na24thI 'aNaMtaraM' pAtAnI sapasthiti pUrI Anire 'uvaTittA' nAdAna iheva jaMbUddIve dIve bhArahe. vAse pAilisaMDe Nayare Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam .. 571 dvIpanAmake dvIpe-madhyajambUdvIpe 'bhArahe vAse' bhArate varSe bharatakhaNDe 'pADali. saMDe Nayare' pATalipaNDe nagare 'gaMgadattAe bhAriyAe' gaGgadattAyAH bhAryAyAH 'kucchisi' kukSau 'puttattAe' putratvena 'ubavaNNe' utpannaH / 'tae gaM' tataH khalu 'tIse gaMgadattAe bhAriyAe ' tasyAH gaMgadattAyA bhAryAyAH 'tiNhaM mAsANaM' triSu mAseSu 'bahupaDipuNNANaM' bahupratipUrNeSu sarvathA pUrNeSu satsnu 'ayameyArUve' ayametadrUpAcakSyamANaprakAraH 'dohale' dohadaH garbhaprabhAvajanito'bhilApaH 'pAubhUe' prAdurbhUtaH-samutpannaH / dohadasvarUpamAha-'dhaNNAo NaM ityAdi / 'dhaNNAo NaM tAo' dhanyAH khalu tAH 'ammayAo' ambA:-mAtaraH 'jAva phale' yAvata phalaM atra yAvacchabdAdevaM yojanA-sapuNyAH, kRtArthAH, kRtapuNyAH, kRtalakSaNAzca tA mAtaraH, tathA sulabdhaM tAsAmambAnAM mAnuSyakaM janmajIvitaphalama, 'jAo NaM' yAH khalu 'viulaM' vipulaM 'asaNaM4' azanaM pAnaM khAcaM svAdyam uvakkhadIve bhArahe vAse pAilisaMDe Nayare gaMgadattAe bhAriyAe kucchisi puttattAe uvavaNNe' isI jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM rahe hue pATalipaMDa nAma ke nagara meM vasane vAle sAgaradatta seTha kI bhAryA gaMgadattA kI kukSi meM putrarUpa se utpanna huaa| 'tae NaM tIse gaMgadattAe bhAriyAe tiNhaM. mAsANaM bahupaDipuNNANaM ayameyArUve doDale pAunbhUe' jaba isake usa gaMgadattA kI kukSi meM Aye hue3 mAsa ThIka vyatIta ho cuke, taba gaMgadattA ke citta meM isa prakAra kA dohalA utpanna huaa| 'dhaNNAo Na tAo ammayAo' ki ve mAtAe~ dhanya haiM 'jAva phale' ve hI mAtAe~ sapuNya-puNyasahita haiM, ve hI kRtArtha haiM, ve hI mAtAe~ kRtapuNya haiM, unhIM mAtAoM kA janma aura jIvana donoM saphala hai 'jAo NaM viulaM asaNaM4 uvakkhaDAveti' jo vipula pramANa meM4 prakAra kA AhAra gaMgadattAe bhAriyAe kucchisi puttattAe uvavapaNe' te dIpanA bharatakSetramA rahelA pATalIkhaMDa nAmanA nagaramAM rahenArA sAgaradatta zeThanI strI gaMgadattAnA udaramAM putra35thii utpanna thayo. 'tae NaM tIse gaMgadatAe bhAriyAe tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ayameyArUve dohale pAunbhUe' yAra te me hattAnI kSi-42mA mAvyAne 3 traNa mAsa barAbara pUrA thayA, tyAre gaMgadattAnA cittamAM A prakArane eka dehale- bhanA25 64- thayo. 'dhaNNAo NaM tAo ammayAo' te bhAtAmA dhanya cha 'jAda phale' te maataaye| puNyavata cha, te 4 tArtha cha, bhAtAsAtapuzya cha, te maataamaan| ma mane chana bhanne saNa cha, "jAo NaM viulaM asaNaM4 uvakkhaDAveti' 24 prabhAgamA 4 prajAnA mADA taiyAra 4zave cha, bhane 'uvakkhaDAvittA bahuhiM Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 vipAkazrute DAti' upaskArayanti, 'uvakkhaDAvittA' upaskArya 'bahuhi' bahubhiH 'mitta jAva' mitra-yAvat-mitrajJAtisvajanasambandhiparijanamahilAbhiH 'parivuDAo' parivRtAH 'taM viulaM asaNaM' taM vipulaM azanam azanAdi caturvidhamAhAraM 'suraM ca5' murAM ca 5 'puppha jAva' puSpagandhamAlyAlaMkAraM 'gahAya' gRhItvA 'pADalisaMDa NayaraM' pATalipaNDaM nagaraM majhamajjheNaM madhyamadhyena-madhyato bhUtvA 'paDiNikkhamaMti' pratiniSkrAmyanti, 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'jeNeva pukkhariNI' yatraiva puSkariNI 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA pukkhariNI' upAgatya puSkariNIm 'ogAheti' avagAhante, 'ogAhittA' avagAhya 'pahAyA' snAtAH 'jAva pAyacchittAo' yAvat-prAyazcitAH-kRtakautukamaGgalaprAyazcittAH 'taM' tat 'viulaM asaNaM' vipulam azanaM4 azanAdi caturvidhamAhAraM 'muraM ca5' surAM ca5 'vahurhi' bahubhiH 'mittaNAi jAva saddhiM' mitrajJAtiyAvat taiyAra karavAtI haiM ora 'uvakkhaDAvittA bahuhiM mitta-jAva parivuDAo' taiyAra karavA kara apane mitrAdi parijanoM kI mahilAoM ke sAtha parivRta hokara 'taM viulaM asaNaM4 suraMca5 puppha jAva gahAya pADalisaMDaM NayaraM majjhaMmajjheNaM paDiNikkhamaMti' usa taiyAra kiye hue azana ko vividha prakAra kI madirA ko evaM puSpa, gandha, mAlya, vastra aura alaMkAra ko lekara pATalipaMDa. nagara ke bIcoM-bIca hokara jo nikalatI haiN| paDiNikvamittA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchati' aura nikala kara jahAM puSkariNI hai vahAM jAtI haiM / 'uvAgacchittA pukrapariNaogAheMti jAkara usameM avagAhana karatI haiM / 'ogAhittA hAyA jAva pAyacchittAo taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 bahuhi mittaNAi jAva saddhi AsAeMti4' avagAhana kara snAna karatI haiM aura kautuka, maMgala evaM prAyazcitta se nivRtta ho kara usa caturvidha AhAra ko evaM vividha prakAra kI usa madirA ko mitta jAva parivuDAo' tayAra 4savAna potAnA bhitrAhi parinAnI sImAnI sAtha parizta-25ne 'taM viulaM asaNaM 4 suraM ca 5 puppha jAva gahAya pADalisaMDa NayaraM majhamajjheNaM paDiNikkhamaMti' te tayAra 42sA bharAne vividha prA2nI bhaa2| -dArU ane puSpa, ga, mAlA, vastra akArane laIne pATalIkhaDa nagaranAM vacce vacce 2stAthI nANe cha 'paDiNikkhamittA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchati' bhane nAseI lyA pustari che tyAMnaya cha 'uvAgacchittA pukvariNi ogAti' 442 mA sAuna 2 che (snAna 42 che-umar3I bhAre cha 'ogAhitA pahAyA jAva pAyacchittAo taM viulaM asaNaM4 suraMca 5 bahudi mittaNAi jAva saddhi AsAeti4' mI bhArI snAna 42 ane tu4, maga mane prAyazcittathI nivRtta yaI Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 573 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam sArdha-mitrajJAtisvajanasambandhiparijanamahilAbhiH sAdha 'AsAeMti'4 AsvAdayanti visvAdayanti, paribhAjayanti, paribhujate, 'AsAittA 4' AsvAdha, visvAdha, paribhAjya, paribhujya ca 'dohalaM viNeti' dohadaM vinayanti-pUrayantIti / anena pUrvoktamakAreNa 'saMpehei' saMprekSate gaGgadattA bhAryA svamanasi vicArayati, 'saMpehittA' saMprekSya-vicArya 'kallaM jAva jalaMte' kalye yAvajjvalati AgAmini divase sUryodaye sati 'jeNeva' yatraiva 'sAgaradatte satyavAhe' sAgaradattaH sArthavAhaH 'teNeca tatraiva 'ubAgacchai' upAgacchati, 'uvAgacchittA sAgaradattaM satthavAhaM evaM vayAsI' upAgatya sAgaradattaM sArthavAhamevamavAdIt-'dhannAo NaM tAo jAva' dhanyAH khalu tA ambAH yAvat pUrvoktavat-yAH svadohadaM 'viNeti' vinayanti 'ta' tat-tasmAt kAraNAt icchAmi NaM' icchAmi khalu 'jAva' yAvatapane mitrAdi parijanoM kI mahilAoM ke sAtha khAtI haiM, AsvAdatI haiM, vibhakta kara dUsaroM ko detI haiM, aura svayaM bhI usakA parimoga karatI haiM / 'AsAittA dohalaM viNeti' isa prakAra AsvAdanAdi kriyApUrvaka jo mAtAe~ apane dohale kI pUrti karatI haiM ve mAtAe~ dhanyAtidhanya haiM 'evaM saMpehei' isa prakAra usane vicAra kiyaa| saMpattiA ' vicAra kara ke vaha phira 'kalaM' prAtaHkAla 'jAva jalaMte' jaba sUrya kI AbhA cAroM ora phaila cukI taba 'jeNeva sAgaradatte teNeba ubAgacchai' uTha kara jahAM apane pati sAgaradatta the vahAM pahU~cI / 'uvAgacchittA sAgaradattaM satthavAI evaM vayAsI' pahU~cate hI usane sAgaradatta seTha se isa prakAra kahA 'dhaNNAo NaM tAo jAva viNeti' ve sAtAe~ dhanya haiM jo isa2 prakAra se apane dohale ko pUrNa karatI haiM, dohale kI pUrti ke liye isane jo kucha bhAvanAe~ apane mana meM pallavita kI thIM, te caturvidha AhArane ane vividha prakAranI madirAne potAnA mitrAdi parijanonI mahilAo sAthe khAya che. svAda le che. bhAga pADIne bIjAne Ape che ane pote paNa tene paribhoga recha. 'AsAittA dohalaM viNeti' pramANe AvAhanAhi ThiyApUre bhAtAso potAnA hotA-(manoratha)ne pUrNa chete dhanyAtidhanya che. evaM saMpehei' bhApramANe tere piyA dhyA 'saMpehitA' viyA2 zata zata 'kalla'. prAta: 'jAva jalate nyAre sUryanAro / yAzya tu sA gayA tyAre 'jeNeva sAgaradatte teNeva uvAgacchai' jAnanyAM pAtAnA pati sAga24tta // tyAM pAyI, 'uvAgacchittA sAgaradattaM satyavAhaM evaM vayAsI' pahAyatAMnI sAthe tere sAgaratta zahane bhA pramANe hyu dhaNNAzrI gaM tAo jAva viNeti' te bhAtAmA dhanya cha 2 mA prabhArI pAtAnA hoDalA-manA2yane pUrNa kare che. dehalAnI pUrti mATe teNe je kAMI bhAvanAo pitAnA manamAM khIlavI Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 vipAkazrute pUrvavarNitavadeva ahamapi svadohadaM 'viNittae' vinetuM-pUrayitumicchAmIti pUrveNa sambandhaH / 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe' tataH khala sa sAgaradattaH sArthavAhaH 'gaMgadattAe bhAriyAe' gaGgadattAyAH bhAryAyAH 'eyamaTuM' etamathai dohadapUraNarUpas 'aNujANaI' anujAnAti anumodate 'om' iti svIkaroti / 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradatteNaM satyavAheNaM abmaNuNNAyA samANI viulaM asaNaM 4' tataH khalu sA gaGgadattA bhAryA sAgaradattena sArthavAhena abhyanujJAtA satI vipulamazanaM pAnaM khAdya svAyaM 'uvakkhaDAvei' upaskArayati; 'uvakkhaDAvittA' upaskArya 'ta' tat vipulamazanaM4 'suraM ca5' surAM ca5 'suvahupuppha0' subahupuSpagandhamAlyAlaMkAraM 'parigiNhAvei' parigrAhayati, 'parigihAvittA' parigrAhya 'bahuhi' bahubhiH 'jAva' yAvat-mitrajJAtisvajanasambandhiparijanamahilAbhiH ve sabakI saba sAgararadatta ko kaha sunAI / 'taM icchAmi NaM jAva viNittae' isa liye maiM bhI Apa kI AjJA pAkara usI upAya se apane udbhUta dohale kI pUrti karanA cAhatI huuN| 'tae NaM se sAgaradatte satyavAhe gaMgadattAe bhAriyAe eyamae aNujANai sAgaradatta sArthavAhane apanI patnI gaMgadattA ke kathita isa abhiprAya ko sunakara svIkAra kara liyA 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradatteNaM satyavAheNaM avmaNuNNAyA samANI viulaM asaNaM4 uvakkhaDAvei' pati dvArA apanA abhiprAya svIkRta jAna kara-athavA pati dvArA anumodita hokara usa gaMgadattAne vipula mAtrA meM4 prakAra kA AhAra pakavAyA 'uvakkhaDAvittA taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 suvahapuppha0 parigilAveI' pakavA kara usa cAroM prakAra ke AhAra ko, nAnA prakAra kI madirA ko evaM puSpa gaMdha mAlA alaMkAra Adi ko sAtha meM liyA itI te tamAma sAtta pAsehI sAvI. 'te icchAmi NaM jAba vinnittaae| e mATe huM paNa ApanI AjJA meLavIne A upAyathI mane uddabhavelA dehalAnI- bhanAsthanI pUrti 421! yAI chu. 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe gaMgadattAe bhAriyAe eyama8 aNujANai' sAgaratta sArtha vA potanI patnI mahattAmme DanA malimAyane sAMNIne te mbhipraayne| vIra dhyo, 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradatteNaM satyavAheNaM abhaYNNAyA samANI viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei' patie pitAnA abhiprAyane svIkAra karyo te vAta jANIne athavA patinuM anudana bhanyu tathA te jagattA putra pramANumA nyA2 prA2nA mAhAra manAvyA, 'uvakkhaDAvittA taM viulaM asaNaM4 muraMca5 mubahupuppha0 parigiNhAveI' nAvIna tayAra prakAranA AhArane, nAnA prakAranI madirAone puSa, gaMdha, mAlA alaMkArAdine sAthe Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 575 6 1 parivaDA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchai ' parivRtA yatraiva puSkariNI tatraivopAgacchati / 'vAgacchittA pukkhariNIM ogAhei ogAhittA' upAgatya, puSkariNImavagAhate, avagAhya 'vhAyA jAtra pAyacchittA' snAtA kRtabalikarmA kRtakautukamaGgalaprAyazcittA : pukkhariNIo paccutaraha ' puSkaraNItaH pratyuttarati = vahirnissarati / 'tara NaM' tataH khalu 'tAo' tAH 'mitta jAva mahilAo' mitrajJAtisvajanasambandhiparijanamahilA : 'gaMgadattaM satyavAhiM' gaGgadattAM sArthavAhIM 'saccAlaMkAravibhUsiyaM kareMti' sarvAlaMkAravibhUSitAM vakhAlaGkAraparimaNDitAM kurvanti / tara NaM sA tataH khalu sA 'gaMgadanA bhAriyA ' gaGgadattA bhAryA 'tAhiM' tAbhiH = pUrvoktAbhiH 'mitta jAva' mitrayAvat-mitrajJAtisvajanasambandhiparijanamahilAbhiH 'aNNAhiM bahuhiM' anyAbhirbahubhiH 'nayaramahilAhiM saddhi' nagara mahilAbhiH sA 'taM vile' tat gRhAdAnItaM vipulaM 'asaNaM' azanaM pAnaM khAdyaM svAdyaM surAM 'parigiddhAvittA bahuhiM jAtra parivaDA jeNeva pukkhariNI teNeva unAgaccha ' sAtha meM lekara phira vaha aneka mitrAdi- parijanoM kI mahilAoM ke sAtha parivRta ho kara puSkariNI para AI / aura Akara usane sabake sAtha vahAM snAna kiyA / kaue Adi prANiyoM ko annAdi dene rUpa bali karma kiyA / kautuka, maMgala, motilakAdi kiyA aura bAhara AI / 'tara NaM tAo mitta jAva mahilAo gaMgadattaM satyavAhiM sancAlaMkAravibhUsiya kareMti' phira usa gaMgadattA seThAnI ko sAtha kI mitrAdi-parijanoM kI mahilAoMne mila kara samasta alaMkAroM se vibhUSita kiyA 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA tAhiM mitte jAna aNNAhiM bahUhiM NayaramahilAhiM saddhiM taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 AsAemANI4 dohalaM viNei' pazcAt usa gaMgadattA bhAryAne una mitrAdi- parijanoM kI evaM aneka anya nagara nivAsI sIdhA 'parigaNDAvittA bahuhiM jAva parivuDA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgaccha ' sAthe laIne te pachI aneka mitrAdi parijanAnI srIe! sAthe viMTAIne te puSkaraNInA kAMThe AvI ane saunI sAthe teNe snAna karyu, kAgaDA AdiprANIone annAdi ApIne sirma yu, tu4, maMgala bhaSatisahi yu, bhane maDAra yAvI. 'tae NaM tAo mittajA mahilAo gaMgadattaM satyavAhiM savvAlaMkAra - vibhUsiMyaM kareMti' pachI te gagaDhattA zeThANIne temanI mitrAdi parijanonI strIoe malIne tamAma alakArAthI vibhUSita 4rI. 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA tAhiM mitta jAtra aNNAhiM bahuhiM NayaramahilAhiM saddhiM taM viDalaM asaNaM4 suraMca5 AsAemANI4 dohalaM viNe ' pachI te gaMgadattA strI te mitrAdi parijanAnI ane anya nagaravAsIjanAnI strIeAnI 6 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 576 vipAkazrute ca 'AsAemANI4' AsvAdayantI visvAdayantI paribhAjayantI paribhujAnA 'dohalaM' dohadaM 'viNeI' vinayati-pUrayati, 'viNittA' vinIya paripUrya 'jAmeva disi pAunbhUyA' yasyA dizaH jadurbhUtA 'tAmeva disiM paDigayA' tAmeva dizaM pratigatA-gRhaM prati nivRttetyarthaH / 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA' tataH khalu sA gaGgadattA bhAryA 'pasatthadohalA5' prazastadohadA sampUrNadohadavatI5 'taM gabhaM' taM garbha 'suiMsuheNaM' sukhasukhena-sukhapUrvakaM 'parivahai' parivahati dhArayati / 'tara NaM sA gaMgadattA bhAriyA' tataH khalu sA gaGgadattA bhAryA 'navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' navasu mAseSu bahupratipUrNeSu sarvathA pUrNepu-zArddhasaptadivasAdhikeSu navasu mAseSu gateSvityarthaH 'jAva' yAvat 'dArayaM' dArakaM 'payAyA' majanitavatI 'Thi jAva NA' sthitiyAvat nAma sthitipanitAM kulakramAgatAM dAzAhikamahotsava kriyAM kRtvA mAtApitarau tasya nAma kurutaH 'jamhA NaM' yasmAtkhalu janoM kI mahilAoM ke sAtha usa vipula azana pAna Adi kA evaM aneka prakAra kI madirA kA Asevana kiyA aura apane dohada kI pUrti kI / 'viNittA jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disi paDigayA' isa prakAra vaha apane dohada kI pUrti kara jahAM se AI vahAM vApisa cali gaI / 'tae Na sA gaMgadattA mAriyA pasatthadohalA5 te gambha suhaMsuheNaM parivahaI' isa rIti se dohada ke saMpanna hone para usa gaMgadattA bhAryAne usa apane garbha ko AnaMda ke sAtha dhAraNa kiyA / 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA NavaNhaM mAsANaM jAva dArayaM payAyA Thii jAva NAme jamhA NaM amhaM ime dArae uMbaradattassa jakkhassa uvayAiyaladdhae' garbha jaba pUre naumAsa kA ho gayA naumAsa shit7|| dina jaba adhika ho gaye, taba usane putra ko janma diyA / apane kulakrama se calI AI dazAhnika mahotsavakriyA sAthe maLI te puSkaLa azana-pAna AdinuM ane aneka prakAranI madirAonuM sevana yasane pAtAnA hoDanI pUti zI 'viNittA jAmeva disi pAunbhUyA tAmeva disi paDigayA' mA pramANe pAtAnA hoDamAnI pUti zane tyAMcI mAvI tI tyAM pAchI 7. 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA pasatyadohalA6 taM gabhaM suhaMsuheNaM parivahai' mA pramANe hoDa pUrNa thatai te mahattA pAtAnA zarmane mAna thI dhA2 . 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA NavaNhaM mAsANaM jAva dArayaM payAyA Thii jAva NAme jamhA NaM amhaM ime dArae uMbaradattassa jakkhassa uvayAiyaladdhae' garbha jyAre nava mAsa pUro thaI gaye-nava mAsa upara sADAsAta kaLA divase jyAre vadhAre gayA tyAre teNe putrane janma Ape, potAnA kulAcAra pramANe cAlI AvatI Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 577 'amha' asmAkam 'ime dArae' ayaM dArakaH 'uMbaradattassa jakkhassa' udumbaradattasya yakSasya 'uvayAiyaladdhae' upayAcitalabdhakA ArAdhanayA prAptaH 'taM hou NaM tasmAd bhavatu khalu 'ime dArae' ayaM dArakaH 'uMbaradatte NAmeNaM' udumbaradatto nAmnA / 'tae NaM se uMbaradatte dArae' tataH khalu sa udumbaradatto dArakaH 'paMcadhAIpariggahie' paJcadhAtrIparigRhItaH paJcadhAtrIbhiH paripAlitaH 'jAva' yAvat 'parivaDDhai' parivardhate-sukhena vRddhiM prApnoti // mU0 8 // // mUlam // tae NaM se sAgaradatte satthavAhe jahA vijayamitte, kAladhammuNA saMjutte / gNgdttaavi| uMbaradatte nicchUDhe jahA ujjhiye| tae NaM tassa uMbaradattassa dAragassa aNNayA kayAiM sarIragaMsi jamagasamagameva solasa rogAyaMkA pAubbhUyA, taM jahA-sAse? kAse2 jAva koDhe / tae NaM se uMbaradatte dArae solasahi rogAyaMkehiM abhibhUe samANe saDiyahatthaM jAva vihri| evaM khalu goymaa| uMbaradatte dArae purApurANANaM jAva paccaNubbhavamANe viharai // sU0 9 // kara mAtApitAne usakA nAma isa khyAla se ki yaha hameM uMduvaradatta yakSa kI ArAdhanA se prApta huA hai 'taM hou NaM ime dArae uMbaradatte NAmeNaM' isa liye isa bacce kA "udumbaradatta" aisA nAma hoo| 'tae NaM se ubaradatte dArae paMcadhAIpariggahie jAva parivaDDhaI' nAma-saMskAra ke pazcAt aba vaha udumbaradatta dAraka pAMca dhAya mAtAoM se parigRhIta hotA huA AnaMda pUrvaka vRddhi ko prApta hone lagA / / sU0 8 // dazame divase thanArI mahatsava kiyA karIne mAtApitAe te bALakanuM nAma e lakSathI rAkhyuM .2mA putra bhane 52 yakSanI mArAdhanAthI pAsa thayo cha 'taM. hou NaM ime dArae uMbaradatte NAmeNaM te bhATe mA bhAnu nAma "mahatta' meM prabhArI thaa| 'tae NaM se ubaradatte dArae paMcadhAIpariggahie jAvaM parivaDDhaI' nAma sa242 pachI have te uddebaradatta bALaka pAMca dhAya mAtAethI parigrahIta (paripAlita) banIne mAnapUrva mATo thavA sAyA. (sU0 8) Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 vipAkazrute TIkA 'tae NaM se' ityaadi| . 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe' tataH khalu sa sAgaradattaH sArthavAhaH 'jahA vijayamitte' yathA vijayamitrA atraiva dvitIyAdhyayanoktavijayamitrasArthavAhavat-lavaNa-samudramadhye 'kAladhammuNA saMjutte kAladharmeNa saMyukto jAtaH mRta ityarthaH, 'gaMgAdattA vi' gaGgadattApi-sAgaradattasya bhAryA gaGgadattApi lakSmIvinAzaM potavinAzaM patimaraNaM cAnucintayantI2 kAladharmeNa saMyuktA jAtA-mRtA 'uMvaradatte' sa udumbaradato dArakaH 'nicchuDhe' nikSiptaH-strakAd gRhAd niSkAsitaH . 'jahAujjhiyae' yathA ujjhitakA ujjhitakavat / tataH khalu sa udumbaradato dArakaH svakAd gRhAnisRtaH san pATalipaNDe nagare zRGgATakatrikacatuSkacatvaramahApathapatheSu paribhramati / . 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe0' ityAdi / 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe kisI eka samaya kI bAta hai ki vaha sAgaradatta sArthavAha 'jahA vijaya mitte' dvitIya adhyayana meM varNita vijayamitra sArthavAha kI taraha 'kAladhammuNA saMjutte' lavaNa samudra meM DUba kara mara gyaa| 'gaMgadattAvi' gaMgadattA bhI apane pati kA acAnaka maraNa suna kara evaM jahAja ke lavaNa samudra meM DUba jAne se samasta lakSmI kA vinAza jAna kara dukhita ho mara gaI 'uMvaradatte nicchUTe' vahA~ ke rAjapuruSoM ne udumbaradatta ko cAla-calana se bhraSTa hone ke kAraNa 'jahA ujjhiyae' pUrva meM varNita ujjhita dAraka kI taraha ghara se bAhara nikAla diyA / 'tae NaM tassa uMvaradattassa dAragassa aNNayA kayAI sarIragaMsi jamagasamagameva solasa rogAyaMkA pAuThabhUyA' ghara se bahAra nikAlA 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe.' tyAdi. 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe' 4 samayanI vAta che te sAraitta sArtha vA 'jahA vijayamitte' mI madhyayanamA pati viyabhitra sArtha vA prabhArI 'kAladhammuNA. saMjutte' saba samudramA mIne bhara pAbhyo, 'gaMgadattAvi' mahattA paNa pitAnA patinuM acAnaka mRtyu sAMbhaLIne tathA lavaNa samudramAM vahANa DUbI javAthI tamAma sakSamInA nAza 27 gayo ne bhIta thaine bha2 pAbhI 'uMbaradate nicchUDhe' tyAMnA puruSoye 12ttanI yAsa-yasagata bhraSTa DAvAnA Ayo 'jahA ujjhiyae Glorst .24 pramANe ghaRthI 2 baDhI mUlyo, 'tae NaM tassa uMvaradattassa dAraMgassa aNNayA kayAI sarIragaMsi jamagasamagameva solasa rogAyaMkA pAunbhUyA'. Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 579 ...tae NaM tassa uMbaradattassa' ityAdi / 'tae NaM tassa uMvaradattassa dAragassa' tataH khalu tasya udumbaradattasya dArakasya 'agNayA kayAI' anyadA kadAcit "sarIragaMsi' zarIre 'jamagasamagameva' yamakasamakameva yugapadeva 'solasa' SoDaza 'rogAyaMkA' rogAtaGkAH-rogAH kAsAdayaH, AtaGkAH udarazUlAdayaH 'pAu bhUyA' prAdurbhUtAH, 'taM jahA' tadyathA-te yathA-teSAM nAmAnyAha-'sAse' zvAsa: 1 'kAse kAsaH2 'jAva' yAvat 'koDhe' kuSThaH 16 / 'tae NaM se uMbaradatte dArae' tataH khalu sa udumbaradatto dArakaH 'solasahiM SoDazabhiH 'rogAyaMkehiM' rogAtaGkaH 'abhibhUe samANe' abhibhUtaH san 'saDiyahatthaM jAva' zaTitahastaM yAvatzaTitahastAGgalikaH, zaTitapAdAGgalikaH, ityAdi sarva pUvavad vijJeyam , yAvad bhikSAvRtti kurvan 'viharai' viharati / bhagavAn kathayati-'evaM khalu' ityAdi / gayA udumbaradatta pATalipaMDa nagara meM zRMgATaka, trika, catuSka, catvara, aura mahApatha, ina meM lAvArisa-abArA kI taraha itastataH ghUmatA phiratA aura caritrabhraSTa bana gayA / bhakSyAbhakSya, gamyAgamya Adi ke viveka se bilakula vihIna ho gyaa| svacchaMda pravRttizAlI hone se evaM agasya ke sAtha gamana karane se isake zarIra meM eka hI sAtha 16 prakAra ke roga aura AtaMka utpanna hue / 'taM jahA'-jaise 'sAse kAse jAva koDhe' zvAsa, kAsa se lagA kara koTa taka / 'tae NaM se uMbaradatte dArae solasehi rogAyaMkehi abhibhUe samANe' isa prakAra zvAsa kAsa se lagAkara koDha taka ke 16 prakAra ke roga aura AtaMkoM se vyathita vaha udumbaradatta 'saDiyahatthaM jAva viharai' aMga upAMgo se vihIna banA huA, jaisA ki isI adhyayana meM dvitIya sUtra meM kahA gayA hai, ghara ghara bhIkha mAMgatA phira rahA hai| gharathI bahAra kADhI mUkele te uddebaradatta pATalIkhaMDa nagaramAM gaMgATaka, trika. catuSka. casvara ane mahApatha, temAM lAvArisa-dhaNI vinAnA reDhIALa mANasa pramANe raghavAyA thaI Ama-tema ghumate-pharatA ane cAritra bhraSTa banI gayA bhaThyA-bhakSya, gamyAgamya, vivekathI ekadama rahita banI gaye-svachaMdI pravRttivALo banavAthI agamyanI sAthe gamana karavAthI tenA zarIramAM eka sAthe soLa 16 prakAranA rogo ane AtaMka utpanna thayA, 'taM jahA sAse kAse jAva koDhe' vAsa. sithI bhAMDI da sudhI 'tae NaM se uvaradatte dArae solasahiM rogAyaMkehiM abhUbhie samANe' mA pramANe vAsa-kAsathI laIne keDha sudhIne soLa prakAranA roga ane AtaMka pIDita te. 126tta 'saDiyahatthaM jAba viharai' -34igAthI 2hita panIne 2vI rIte A adhyayananAM bIjA sUtramAM kahela che tema gheraghera bhIkha mAgate pharate hate. Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 vipAkazrute 'evaM khalu goyamA !' evaM khalu he gautama ! "uvaradatte dArae' udumbaradatto dArakaH 'purApurANANaM' purApurAtanAnAM-pUrvabhavakRtAnAM 'jAva' yAvat-karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSa 'pacaNubhavamANe pratyanubhavan 'viharai' viharati ||muu0 9 // // mUlam // * se NaM uMbaradatte dArae kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihii kahi uvavajihii ? goyamA ! uMbaradattedArae vAvariM vAsAI paramAuyaM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe jeraiyattAe uvavajihii, saMsAro taheva jAva puDhavIsu / tao hatthiNAure Nayare kukkuDattAe paccAyAhii,jAyamite caiva gohillavahie tattheva hatthiNAure Nayare seTrikulaMsi uvavanjihiDa, bohiM, sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihii| nikkhevo ||suu0 10 // sattamaM ajjhayaNaM samattaM // 7 // ttiikaa| ___gautamaH pRcchati-'se gaM' ityAdi / # 'se NaM uMbaradatte dArae' sa khalu udumbaradatto dArakaH 'kAlamAse kAlaM kicA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'kahiMgacchihii' kutra gamiSyati 'kahiM ukvajihii' bhagavAna kahate hai ki-'evaM khalu goyamA' he gautama ! isa prakAra sbiradatte dArae purApurANANaM jAva paJcaNubhavamANe viharaI' yaha udumbaradatta dAraka apane pUrvApArjitaM anekavidha pApakarmoM kA phala bhoga rahA hai|suu.9|| ra 'se NaM uMbaradatte dArae.' ityAdi / i) gautama pUchate haiM,-'se NaM uMbaradatte dArae' he bhadanta ! yaha uduMbaradatta dAska 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAla mAsa meM kAla kara 'kahiM gacchihii bhagavAna De che (evaM khalugoyamA) gautama ! 2mA prabhAva 'uMbaradatte dAraeM. purApurANANaM jAba pacaNubbhavamANe viharaI' te 24tta hA24 potAnA pArita aneka prakAranAM pApa karmonAM phaLane bhogavI rahyo che. (sU0 9) an" se NaM uMbaradatte dArae" tyA gotama pUche che mahanta ! 'se NaM uMbaradatte dArae' te mahatta 26 kAlamAse kArya kiccA' bha25 abhaye bhara pAbhIna 'kahiM gacchihii. karhi Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 581 " kutrotpatsyate ? | bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / he gautama / (uMbaradatte dArae' udumbaradatto dArakaH 'bAvattariM vAsAI' dvisaptatiM varSANi = dvisaptativarSaparimitaM 'paramAuyaM' paramAyuSkam= utkRSTamAyuH 'pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' pAlayitvA kAlamAse 'kAlaM kRtvA 'imIse' asyAM 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm utkarSeNa ekasAgaropamasthiti keSu nairayikeSu 'raiyattAe' nairayikatayA 'uvavajjihi ' utpatsyate / 'saMsAro' saMsAraH =bhavAd bhavAntare bhramaNam, 'taheba' tathaiva = mRgA putravadeva vijJeyam / 'jAba puDhavIsu yAvat pRthivISu pRthivIkAyeSu anekazatasahastrakRtvaH utpatsyate / 'o' tataH = tadanantaraM ' hatthiNAure rNayare? hastinApure nagare 'kukuDattAe' kukkuTatayA 'paccAyAhii' pratyAyAsyati = kukkuTo bhaviSyatItyarthaH / saH 'jAyamitte caiva' jAtamAtra eva 'goDillavahie' goSTikakahiM uvavajjihii' kahAM jAyagA ? aura kahAM utpanna hogA ? isa prakAra gautama kA prazna sunakara bhagavAnane kahA 'goyamA uMbaradatte dArae bAbattariM vAsAI paramAjyaM pAlittA kAlamAse kAlaM kivA ' gautama ! yaha udumbaradatta dAraka apanI 72 varSa kI utkRSTa Ayu ko samApta kara kAla ke avasara mara kara ' imI se rayaNa 0 NeraiyattAe uvavajjihi saMsAro taheba jAva puDhavIsu' prathama pRthivi meM 1 sAMgara kI utkRSTa sthitivAle naraka meM nArakI kI paryAya se utpanna hogA / isakA bhava se bhavAntara bhramaNa mRgAputra kI taraha hI samajhanA cAhiye / yaha pRthivIkAya meM aneka zatasahasra bAra utpanna hogA / 'o hatthiNAure Nayare kukkuDattAe' paccAyAhi vahAM se bhramaNa kara phira yaha hastinApura nagara meM kukkuTa - murgA kI paryAya meM janma dhAraNa kara 'jAyamitte ceva goDillavahie ' goSTika puruSoM dvArA uvavajjihii' yAMze ? bhane bhyAM utpanna thaze ? yA abharano prazna sAMlajIne bhagavAna 4 ' goyamA uMbaradatte dArae bAbattariM vAsAI paramAuyaM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' he gautama! te uhu marahanta dvAra potAnI 72 mahIMtera varSAnI utkRSTa AyuSya pUrI urIne bharaNa samaye bharaNa pAbhIne 'imIse rayaNa0 iyattA uvavajjihira saMsAro taheva jAtra puMDhavIsu' prathama - pahelI pRthivIbhAM me 1 sAgaranI utkRSTa sthitivALA narakamAM nArakI jIvanI paryAMyathI utpanna thaze, tenuM eka bhavamAMthI bIjA bhavanuM paribhramaNa mRgAputranAM pramANe samajI levuM joie. te jIva pRthivIkAyamAM ane seMkaDovAra-hajArevAMra (eka lakSa-lAkhA vAra) utpanna thaze, 'o hathiNA ure Nayare kukkuDattAe paJcagrAhi' tyAMthI zrama ane rIte hastinApura nagarabhAM huDAnI paryAyabhAM janma dhAra urI 'jAyamitte ceva gohila vahie' Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 vipAkazrute vadhitaH = goSThikapurupairvadhaM prAptaH san 'tattheva ' tatraiva 'hathiNAure Nayare ' hastinApure nagare 'sehikulaMsi' zreSTikule 'uvavajjihi ' utpasyate / tatra ' bohiM ' bodhi = samyaktvaM prApsyati / tato mRtvA 'sohamme kappe' saudharme kalpe devo bhaviSyati / tatazcyutvA 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe - mahAvidehe kSetre utpatsyate / tatra saH 'sijjihi ' setsyati / asya vyAkhyA pUrvavat / 'nikkhevo' nikSepaH =samAptivAkyaM, tathAhi - ' evaM khalu jaMbU ! samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM duhavivagANaM satamassa ajjhayaNassa ayamaTThe paNNatte' iti / 'ttivemi' iti bravImi=yathA bhagavataH samIpe mayA zrutaM tathaiva tvAM kathayAmi // sru0 10 || // iti zrI - vizvavikhyAta - jagavallabha- prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-mavizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka - vAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta - jaina - zAstrAcArya - padabhUpita - kolhApurarAjaguru- bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI- ghAsIlAlaprativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka - prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm saptamamadhyayanaM sampUrNam // / 1 / 7 // " mArA jAyagA aura phira 'tattheva hatthiNAure nayare' seTThikulaMsi uvavajjihii usI hastinApura meM kisI seTha ke ghara meM utpanna hogA, vahAM ise sthaviroM ke pAsa dharma zravaNa karane se 'vohiM sohambhe kappe mahAvidehe vAse sijjhihii' bodhikA lAbha hogA / mara kara tapa saMyama ke prabhAva se yaha saudharma svarga kA deva hogA / vahAM se cyavakara phira yaha mahAvideha kSetra meM janma dhAraNa karegA / vahAM dIkSA lekara sakala goSThi cu3So dvArA bhAyeM the, ate irI 'tattheva hatthiNAure nayare seTThi kulaMsi uvavajjihii' te hastinApurama me zeThanA ghera utpanna thaze, tyAM te sthaviro yAse dharma-zravaNu 42ze ane dharma-zravaNu vAthI tene 'bohiM sohamme kappe mahA videhe vAse sijjihi ' modhino sAla thathe, pachI bharagu yAbhIne tatha saMyamanA prabhAvathI te saudhama nAmanA svargomAM deva thaze, pachI tyAMthI cavIne pharI pALeA mahAvideha kSetramAM janma dhAraNa karaze; tyAM dIkSA laIne sakala karmonA kSaya Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TokA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 583 karmoM kA kSaya kara sidvigati ko prApta karegA 'nikkhevo' isa prakAra he jambU ! isa saptama adhyayana kA yaha bhAva bhagavAnane pharamAyA hai / maiMne jaisA prabhu se sunA vaisA hI tuma se kahA hai // sU 10 // // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAkanAmaka prathama__ zrutaskandha kI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM ' udumbaradatta' nAmaka saptama adhyayana sampUrNa // 1-7 // 4zana siddhigatine prAta 42'nikkhevo' mA pramANe nyU ? PAR sAtamA adhyayananA A bhAva bhagavAne kahela che, meM paNa prabhu pAsethI jevA sAMbhaLyA che tevAzate tabhane 49sa che. (sU0 10) ti vizrutanA 'duHkhavipAka' nAmanA prathama zruta24dhanI 'vipAkacandrikA' Art gu04AtI anuvAmA 'udumbaradatta' nAma sAtabhu adhyayana sapUrNa 1-7 / " sAtamu Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . // atha aSTamam adhyayanam // // mUlam // __ jai NaM bhaMte aTTamassa ukkhevo! evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM soriyapuraM NayaraM, soriyavarDisagaM ujANaM, sorio jakkho, soriyadatto raayaa| soriyapurassa Nayarassa bahiyA uttarapurasthime disIbhAe ettha NaM ege macchaMdhapADae hotthaa| tattha NaM samuddadatte NAmaM macchaMdhe parivasai ahammie jAva duppddiyaannNde| tassa NaM samudadattassa macchaMdhassa samudadattA NAmaM bhAriyA hotthA ahINa / tassa NaM samuddadattassa macchadhassa putte samudadattAe bhAriyAe attae soriyadatte NAmaM dArae hotthA ahINa // sU0 1 // TIkA ___ 'jaha NaM bhaMte' ityAdi / 'jai NaM bhaMte' yadi khalu he bhadanta ! 'aTThamassa ukkhevo' aSTamasyopakSepaHprArambhavAkyam tathAhi-'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM sattamassa ajjJayaNassa ayamaDhe paNNatte, aTThamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM ke ahe paNNatte / 'tae NaM se suhamme aNagAre jambU aNagAraM evaM aSTama adhyayana / 'jai NaM bhaMte ! aTThamassa ukkhevo' ityAdi / isasUtra ke kathana kA samanvaya isa prakArase samajhanA cAhiye 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM sattamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte, aTThamassa NaM maMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM ke ahe paNNatte ! tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vyaasii| AThamuM adhyayana 'jai NaM bhaMte aTThamassa ukkhevo, tyAla. / sUtramA DA ayana samanvaya 2mA pramANe samono - 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM sattamassa ajjhayaNassa ayamaheM paNNatte, aTThamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe pANatte tae NaM se muhamme aNagAre jaMbU aNagAraM evaM vayAsI' - Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 585 vayAsI-' iti / jambUsvAmI zrIsudharmasvAminaM pRcchati-'jai NaM aMte' ityaadi| . yadi khalu he bhadanta ! he bhagavan ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM saMprAptena duHkhavipAkAnAM saptamasyAdhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH, aSTasasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya duHkhatripAkAnAM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM saMpAplena ko'rthaH prajJaptaH ! tataH khalu sa sudharmA'nagAro jambUnAmakamanagAramevaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdI- evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'soriyapuraM NayaraM' zauryapuraM nagaram / 'soriyavaDiMsagaM ujjANaM' zauryAvataMsakamudyAnam / 'sorio jakkho'. zauryo yakSaH-zauryanAmako ykssH| 'soriyadatto rAyA' tatra-zauryadattanAmako rAjA AsIt / 'tassa NaM' tasya khalu 'soriyapurassa Nayarassa vahiyA' zauryapurasya nagarasya bahiH 'uttarapurathime diso bhAvArtha-he bhadanta ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne duHkhavipAka ke saptama adhyayana kA 'uduMbaradatta' kI kathAnaka rUpa bhAva pratipAdita kiyA hai to unhIM prakSune isake aSTama adhyayana kA kyA bhAva kahA hai ? isa prakAra jaMbU svAmI ke pUchane para zrI sudharmA svAsI ne kahAki-he jambU ! suno ! siddhisthAnagata zrImahAvIra prabhune aSTama adhyayana kA jo bhAva kahA haiM, vaha isa prakAra hai teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM aura usa samaya meM 'sAriyapuraM gayara' zauryapura nAma kA nagara thA / usameM 'soriyavaDisagaM ujjANaM' eka zauryAvataMsaka nAmaka bagIcA thaa| 'sArio jakkho' usa bagIce meM zaurya nAmakA eka yakSa rahatA thaa| 'soriyadatto rAyA' usa bhAvArtha-he bhadanta ? je ke zramaNa bhagavAna mahAvIre du:khavipAkanA sAtamA adhyayanane urdubaradattanI kathA rUpa bhAva pratipAdana karyo che, te prabhuzrIe tenAM AThamAM adhyayananAM zuM bhAva kahyA che? A prakArano jaMbU svAmIne prazna thatAM zrI sudhI svAmIe kahyuM ke he jammu ? sAMbhaLe ? siddhisthAna pAmelA zrI mahAvIra prabhue AThamA adhyayananA je bhAva kahyA che te A pramANe che. ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te 6 te samayane virSa 'sAriyapuraM NayaraM' zIya pu2 nAmarnu n||2 tu mAM seoriyavaDisagaM ujjANaM' me, zauryApatasa nAbhana! yA hato, 'seArio jakkho' te yAmAM zIya kAmanA meM yakSa rhe| to, 'seAriyadatto rAyA' te nAnA 20ni nAma zauryata hetu Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 : : : vipakizrute bhAe' uttarapaurastye digbhAge-IzAnakoNe 'ettha NaM' atra khalu ekadezabhAge 'ege' ekaH 'macchaMdhapADae' matsyavandhapATakA kaivartajanavasatiH 'hotthA' AsIt, 'tattha NaM' tatra khalu 'samudadatte NAma' samudradatto nAma 'macchaMdhe' matsyavandhaHkaivataH 'parivasaI' privsti| kIdRzaH ? ityAha-'ahammie' adhArmikaH 'jAva duppaDiyANaMde' yAvat duSpratyAnandaH sntosskrnnairpynutpdymaansntossH| 'tassa NaM samudadattassa macchaMdhassa' tasya khalu samudattasya matsyavandhasya 'samudadattA NAmaM bhAriyA hotthA' samudradattA nAma bhAryA''sIt / sa kIzI ? tyAha'ahINa' ahInaparipUrNapatrendriyazarIrA / 'tassa NaM samudadattassa macchaMdhassa pute samudadattAe bhAriyAe' tasya khalu samudradattasya matsyabandhasya putraH samudradacAyA bhAryAyA 'attae' AtmajaH 'soriyadatte NAmaM zauryadato nAma 'dArae hotthA' dArako'bhavat sa kIdRzaH ityAha-'ahINa' ahiinpripuurnnpnycendriyshriirH||01|| nagara kA rAjA zauryadatta thA / 'tassa NaM soriyapurassa Nayarassa bahiyA uttarapurasthime disibhAe' usa zauryapura nagara ke uttarapaurastya-digbhAga meM IzAna koNa meM 'ettha NaM ege macchaMdhapADae hotthA' eka aura eka kaivartaka-macchI mAroM-kI vastI thI 'tattha NaM samudatte NAmaM macchaMdhe parivasaI' usa vastI meM samudradatta nAmakA eka macchImAra rahatA thaa| yaha 'adhammie jAva duppaDiyANaMde' mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMdI thA / 'tassa0 NaM samuddadattassa macchaMdhassa samuddadattA NAma bhAriyA hotthA' samudradatta macchImAra kI bhAryA kA nAma samudradattA thA / 'ahINa.' yaha bahuta hI sundara thI / pramANa evaM lakSaNa se isa kI pAMcoM indriyAM paripUrNa thiiN| 'tassa NaM samudadattassa macchaMdhassa putte samuddadattAe bhAriyAe attae sAriyadatte NAmaM dArae hotthA' isa samudradatta macchImAra kA eka putra thA jo ' tassa NaM soriyapurassa Nayarassa bahiyA uttarapurasthime disimAe' te zopura nagaranA uttara dizAnA mAmA zAna mugumA 'etya NaM ege macchaMdhapADae hotyA' 4 nu ta-bharachImArAnI vastI tI. 'tattha NaM samuddadatte NAma macchaMdhe parivasai' te vastImA samudrAta nAmanI se bharachImAra rahAto to, ta 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' mahAabhI ane duSpratyAnahI to. 'tassa NaM samuddadattassa macchaMdhassa samudadattA NAmaM bhAriyA hotthA' te samudrAta bharachImAranI sInu nAma samudratA tu 'ahINa. ' te ghate sun2 tA. prabhA arthAt GAthI tenI pAMya diyo paripUra tA. 'tassa NaM samuddadacassa macchaMdhassa putte samuddadattAe bhAriyAe attae seAriyadatte NAmaM dArae hotyA' meM samudrAtta Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru. 1, a0 8, zauryadattavarNanam 587. // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDDhe jAva parisA pddigyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa0 jehe. jAva soriyapure Nayare uccaNIya. ahApajjattaM samudANiyaM bhikkhaM gahAya soriyapurAo jayarAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA . tassa macchaMdhapADagasta adUrasAmaMte NaM vIivayamANe mahaimahAlayAe maNNussaparisANaM majhagayaM pAsai egaM purisaM sukkaM bhukkhaM NimmasaM advicambhAvaNaddhaM kiDikiDiyAbhUyaM NIlasADagaNiyatthaM macchakaMTaeNaM galae aNulaggeNaM kaTAI kalluNAI vIsarAiM kUyamANaM abhikkhaNaM2 pUyakavale ya ruhirakavale ya kimikavale ya vamamANaM pAsai, pAsittA ime ajjhathie5 samuppajitthA-ahoNaM ime purise purApurANANaM jAva viharai, evaM saMpehei, saMpehittA jeNeva samaNe3 jAva putvabhavapucchA jAva vAgaraNaM // sU0 2 // TIkA 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'sAmI samosaDDhe' svAmI samavasRtaH zramaNo bhagavAn mahAvIraH samudrattAkIkukSi se utpanna huA thaa| isa kA nAma zauryadatta thA 'ahINa' yaha bhI bahuta sundara aura indriyoM kI paripUrNatA se yuktthaa|||suu0 1 // 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDDhe' usI kAla meM aura usI samaya meM grAnAnugrAma vihAra karate hue zrI zramaNa bhagavAna vIraprabhu macchImArane eka putra hatA je samudradattAnA udarathI utpanna thaye hatuM, tenuM nAma zauryadatta tu. 'ahINa' te paNa dhaNe sundara bhanendriyonI paripUrNa tAthI yu4ta to. (sU01) ...'' teNaM kAleNaM. tyAhi. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDDhe' te anete samayane viSe grAmAnugrAma vihAra karatAM-karatA zrI zramaNa bhagavAna vIra prabhu te nagaranA zaurya Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 vipAkazrute: samAgataH 'jAtra parisA paDigayA' yAvat pariSat pratigatA yAvat - pariSad bhagavadvandanArthaM grAmanirgatA, bhagavatA dharmaH kathitaH, dharma zrutvA pariSat pratigatA = pratinivRttA / teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeTThe jAva' jyeSThaH yAvat jyoSTho'ntevAsI gautamaH svAdhyAyAdi kRtvA vidhipUrvakaM bhagavadAjJAM gRhItvA 'soriyapure yare' zauryapure nagare 'uccanIya 0 ' uccanIcamadhyamakulAni bhikSAmaTan 'ahApajjattaM' yathAparyAptaM yAvatA nirvAho bhavati tAvatparimitaM 'samudANiyaM bhikkha' samudAnikIM bhikSAM 'gAya' gRhItvA 'soriyapurAo gayarAo' zauryapurAt nagarAta 'paDinikkhamai' pratiniSkrAmati = nissarati, 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'tassa macchaMdhapADagassa' tasya matsyavandhapAdakasya = kaivartaka nivAsausa nagara ke zauryAvataMsaka bagIce meM Aye / 'jAtra parisA paDigayA ' nagara nivAsIjana evaM rAjA sabake saba prabhu kA Agamana suna kara unake vaMdana karane ke liye usa bagIce meM ekatrita hue / prabhune dharma kA upadeza diyA / sunakara sabake saba apane2 sthAna para vApisa gaye / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa0 jeThThe jAva sAriyapure Nayare uccanIya0 ahApajjatte samudrANiyaM bhikkhaM gahAya soriyapurAo jayarAo paDinikkhamai' isI samaya kI yaha eka ghaTanA hai ki prabhu ke bar3e ziSya gautama svAmI jo mahA tapasvI the / chaThakI tapasyA ke pAraNA ke nimitta gocarI lene ke lie prabhu zrImahAvIra se AjJA lekara usa nagara meM Aye U~ca-nIca Adi kuloM meM ghUmakara yathA prApta bhikSA lekara ye zauryapura nagara se cale 'paDiNikkhamittA.... mahaimahAlayAe ityAdi' jaba ye vatasaka bagIcAmAM AvyA. jAtra parisA paDigayA ' nagaranivAsI bhANuso ane rAjA tathA tenA karmacArIe sau prabhunuM Agamana sAMbhaLIne temane vaMdana karavA mATe te bagIcAmAM ekaThA thayA. AvelA sau mANasAne prabhue dharmanA upadeza ApyA, te yaddeza sAMlaNAne sau potAnA sthAna para pAchA gayA ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa0 jeTTe jAtra sAriyapure gayare uccanIya0 ahApajjate samudANiyaM bhikkhaM gahAya soriyapurAo gayarAo paDinikkhamai' bheTa samayanI yA me ghaTanA che ke, prabhunA meATA ziSya gautama svAmI je mahAtapasvI hatA te chaThThanI tapasyAnA pAraNA nimitte gecarI levA mATe prabhunI AjJA prApta karIne te nagaramAM AvyA; ucca-nIca Adi kulAmAM pharIne je kAMi bhikSA malI te laIne zau`pura nagarathI cAlyA 'paDiNikkhamitA.... maha mahAlayAe ityAdi - nyAre gautama svAbhI te nagIyAnI 6 " 1. Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam sthAnasya 'adUrasAmaMteNaM' adUrasAmantena pArzvabhAgena 'vIikyamANe' vyativrajan 'mahaimahAlayAe' mahAtimahAlayAyA 'maNussaparisAe' manuSyapariSado 'majjhagayaM' mathyagataM 'pAsaI' pazyati 'egaM purisaM' ekaM puruSaM 'mukkaM' zuSkaM zoNitApakarSAt , 'bhukkhaM' bubhukSitaM kSudhApIDitaM 'NimmasaM' nimAsa-mAMsarahitam 'ahicammAvaNaddhaM' asthicarmAvanaddham atikRzatvAdasthisaMlagnacarmakaM 'kiDikiDiyAbhUyaM' kiTikiTizAbhUtam atikRzatvAdupavezanAdikriyAyAM kaTakaTeti zabdAyamAnAsthika 'NIlasADagaNiyatthaM' nIlazATakanivasitaM-lIlazATakaM nIlaparidhAnavastraM nivasitaM= parihitaM yena yasya vA sa tathA taM-parihitanIlavastraM 'macchakaMTaeNaM' matsyakaNTakena 'galae aNulaggeNaM' gale'nulagnena kaNThapraviSTena galagatamatsyakaNTakabAdhayetyarthaH, 'kaTThAI' kaSTAn kaSTakarAn zrotRjanamanovyathAjanakAn 'kaluNAI' karuNAn= bagIcA kI aura usa macchImAroM kI bastI ke pAsa hokara A rahe the, taba inhoMne ThIka vahIM para eka baDA bhArI manuSyoM kA jhuMDa dekhaa| "maNussaparisANaM majhagayaM pAsai egaM purisaM' usa jhuNDa meM inhoMne eka aisA puruSa dekhA jo sukka bhukkhaM NimsaMsaM aTriThacammAvaNaddhaM kiDikiDiyAbhUyaM NIlasADagaNiyatthaM.... vamamANaM pAsai' zarIra meM khUna na hone se ikadama zuSka thA, bhUkhA thA, kSudhA se pIDita thA, mAMsa se rahita thA, atikRza hone se jisakI haDDiyoM meM camaDI ceMTI huI thI aura uThate baiThate samaya jisakI haDDiyA~ caTacaTa zabda karatI thIM, jisane nIla vastra pahirA huA thA, gale meM jisa ke machaliyoM kA tIkSNa kAMTA lagA huA hone se jo adhika pIDA kA anubhava kara rahA thA, jisa ke pIDA se nikale hue gadgad vilApa ko sunane vAloM ke hRdaya meM karuNA utpanna hotI thI / nirantara eka bAju jyAM macchImAronI vastI che tenI pAse thaIne AvatA hatA, tyAre temaNe rAmazate tyA mAme ghaire bhANasAno samUDa meThI thayeAlayo. 'maNussaparisANaM majjJagayaM pAsai egaM purisaM' 44i thayesA TojomamA temaNe me ske| puruSa nayA 2 'mukkaM bhukkhaM NimmaMsaM acimmAvaNaddhaM kiDikiDiyAbhUyaM NIlasADagaNiyatthaM camamANaM pAsa' tanA zarIramA sohI naDiDApAthI sahama sukAe hatuM, hatuM, bhUkhathI pIDita hatuM, zarIramAM mAMsa na hatuM, tethI ati dubaLe hevAnA kAraNe tenAM hADakAM sAthe cAmaDI caTelI hatI, ane uThatAM besatAM jenAM hADakAnA saMbaMdhathI cAmaDIne caTacaTa zabda thatA hatA, jeNe lIlA raMganuM vastra pahereluM hatuM, gaLAmAM jene mAchalIne kADhe vAgela hatuM tethI bahuja du:kha thatuM hoya tema jaNAtuM hatuM, jenI pIDAthI tene ga-gad zabda pUrvakanA vilApane sAMbhaLIne sAMbhaLanAranA hRdayamAM karUNa utpanna thatI hatI, hamezA jenA mukhamAMthI saDeluM lehI ane Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 vipAkazrute karuNarasotpAdakAn "visarAI' visvarAn vikRtasvarAn 'dussarAI duHsvarAna gadgadasvarAn zabdAn 'kUyamANaM' kUjantam-AraTantam 'abhikkhaNaM2' abhIkSNa2 vAraM vAraM 'pUyakavale ya' pUyakavalAn-zaTitarudhirakavalAn 'ruhirakavale ya' rudhirakavalAn 'kimikavale ya' kRmikavalAMzca 'vamamANaM' vamantam-udgirantaM 'pAsai' pazyati, 'pAsittA' dRSTvA gautamasvAminaH 'ime ayaM vakSyamANapakAraH 'ajjhathie5' AdhyAtmikaH5 'samuppajjitthA' samudapadyata-'aho NaM' aho ! khalu mahadAzcaryametat yad 'ime purise' ayaM puruSaH 'purApurANANaM' purApurAgAnAM 'jAva viharaI' yAvad viharati, atra yAvacchabdAdevaM yojanA-'duciNNANaM duppaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM phalavitivisesaM paJcaNubhavamANe' iti / eSAM vyAkhyA'syaiva prathamAdhyayane dvAdazamUtre kRtA / evaM 'saMpeheI' saMprekSate-vicArayati 'saMhitA' saMprekSya 'jeNeva' yatraiva 'samaNo bhagavAn mahAvIrastatthauvAgacchai' zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, "uvAgacchittA' upAgatya : jAva punvabhavapucchA' yAvat pUrvabhavapRcchA tasya puruSasya pUrvamavaM pRcchatItyartha: / 'jAva vAgaraNaM' yAvad vyAkaraNaM-vakSyamANaprakAreNa tasya puruSasya pUrvabhavavarNanaM bhagavAn karotItyarthaH // mU0 2 // jisake mukha se sar3e hue khUna ora pIpa ke kulle gira rahe the, sAtha meM khUna kA bhI jo vamana kara rahA thaa| vamana meM jisake kRmiyoM kA Dhera kA Dhera thA / 'pAsittA' isa puruSa ko dekha kara gautama svAmi ke citta meM 'ime ajjhathie4 samuppajitthA' isa prakAra vicAradhArA utpanna hui / 'aho NaM ime purise purApurANANaM jAva viharaI' are ! yaha puruSa pUrvopArjita azubhatama karmoM ke phala bhoga rahA hai / 'evaM saMpehei' isa prakAra gautama svAmIne vicAra kiyaa| 'saMpehittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai' vicAra kara phira ve bhagavAna mahAvIra ke pAsa pahuce aura isa ke 'puvyabhavapucchA jAva vAgaraNa' pUrvabhava kI pRcchA kIpUrvabhavoM ko pUchA / bhagavAnane usake pUrvabhava isa prakAra kahA / sU0 2 // parUnA kogaLA nIkaLatA hatA, eTaluM ja nahi paNa sAthe sAthe-te lehInuM vamana karate to mana tana manamA bhimAnA dAtAta. 'pAsittA' puruSa nAna gautama svAmInA vittamA 'ime ajjhatthie4 samuppajjitthA' mA pramANe viyaardhaa| Gurt 7. 'aho NaM ime purise purApurANANaM jAva viharai' bhare ! puruSa pUrvapArita (pUramamA 42ai) mazumatama nAM jana mAnavI rahyo che. ' evaM saMpehei.. aa prabhArI gautama svAmI viyA2 4ye. 'saMpehittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva ubAgacchai piyA2 4Ine pachI ta bhagavAna mahAvInI pAse pAyA bhane tenA pUrvabhava viSene prazna pUche bhagavAne tenA pUrvabhava viSe A pramANe kahyuM (2) Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 591 // mUlam // - evaM khallu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse NaMdipure NAmaM Nayare hotthA / mitte rAyA, tassa NaM mittassa ranno sirIe nAmaM mahANasie hotthA ahammie jAva duppaDiyANaMde / tassa NaM sirIyasta mahANasiyassa bahave macchiyA ya vAguriyA ya sAuNiyA ya diNNabhaibhattaveyaNA kallAkalliM bahave sohamacche ya jAva paDAgAipaDAge ya ae ya jAva mahise ya tittire ya jAva mayUre ya jiviyAo vavaroveMti, vavarovittA sirIyassa mahANasiMyassa uvaNeti / aNNe ya se bahave tittirA ya jAva mayUrA ya paMjaraMsi saNNiruddhA ciTThati, aNNe ya bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA bahave tittire ya jAva mayUre ya jIviyae ceva Nippakheti, NippakhittA sirIyassa mahANasiyassa uvnneti| tae NaM se sirIe mahANasie bahaNaM jalayara-thalayara-khahayarANaM maMsAiM kappaNIkappiyAiM karei, taM jahA saNhakhaMDiyANi ya vaTTakhaMDiyANi ya dIhakhaMDiyANI ya rahassakhaMDANi ya himapakkANi ya jammapakkANi ya ghammapakkANi ya mAruyapakkANi ya kAlANi ya heraMgANiya mahiTTANi ya amalarasiyANi yamudiyArasiyANi ya kaviTTarasiyANi ya dAlimarasiyANi ya maccharasiyANi ya taliyANi ya bhajiyANi ya solliyANi ya uvakkhaDAvei / aNNe ya bahave maccharasae ya eNijjarasae ya tittirarasae ya jAva mayUrarasae ya aNNaM ca viulaM hariyasAgaM uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA mittassa raNNo bhoyaNamaMDavAMsa bhoyaNavelAe uvnnei| appaNAvi ya NaM se sirIe mahANasie tehiM ca bahuhiM jAva jalayara-thalayara-khahayara-maMsehiM rasiehi ya hariya Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 vipAkazrute sAgehi ya sollehi ya taliehi ya bhajjiehi ya suraM ca5 AsAemANe4 viharai / tae NaM se sirIe mahANasie eyakamme4 subaha pAvakammaM samajiNittA tettIsaM vAsasayAI paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTIe puDavIe uvavaNNe // sU03 // TIkA 'evaM khalu goyamA' ityAdi / bhagavAnAha-evaM khalu 'goyamA' he gautama / 'teNaM kAleNaM' teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'iheva jambUddIve dii|' ihaiva jambUdvIpe vIpe 'bhArahe vAse' bhArate varSe 'paMdipure NAma jayare' nandipuraM nAma nagaraM 'hotthA' AsIt / tatra 'mitte rAyA' mitranAmako rAjA AsIt / 'tassa NaM mittassa ranno' tasya khalu mitrasya rAjJaH 'sirIe nAmaM zrIko nAma 'mahANasie' mahAnasikaH annapAcakaH 'hotthA' AsIt / sa kIdRzaH? 'ahammie' adhArmikaH 'jAtra duppaDiyANaMde' yAvat duSpratyAnanda: duSparitopaHadharmAcaraNe viratirahitaH / 'tassa NaM' tamya khalu 'sirIyassa' zrIkanAmnaH 'mahANasiyassa' mahAnasikasya 'vahave' bahavo 'macchiyA ya' mAtsyikAzca-matsya 'evaM khalu gAyamA0 !' ityAdi / 'evaM khalu goyamA' he gautama 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' avasarpiNI kAla ke caturtha Are meM 'iheba jaMbUdIve dIve' isa jaMbUdvIpa ke 'bhArahe vAse' bharata kSetra meM 'NaMdipure NAmaM Nayare hotthA' nadipura nAmakA eka nagara thaa| 'mitte rAyA' isa kA rAjA kA nAma mitra thA 'tassa NaM mittassa raNo sirIe NAmaM mahANasie hotyA' rAjA kA eka rasoiyA thA jisakA nAma zrIka thA / 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' yaha mahA adhArmika evaM duSpatyAnaMda-duSparitoSa-adharmAcaraNa meM virati se vihIna thaa| 'tassa .. 'evaM khalu goyamA ? ' yA. 'evaM khalu goyamA !' gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' sasapiya sAnA yAthA mArAmAM, 'iheba jaMbUddIve dIve' me hIuri - bhArahe vAse.. bhArata kSetramA, 'NaMdipure NAmaM Nayare hotthA' nahipura nAmarnu me nagara tu, 'mitte rAyA' tyAMnA zani nAma bhitra tu.. 'tassa NaM mittassa raNNo sirIe NAmaM mahANasie hotthA' te 20nane meM soyA to-tuM nAma zrI tu, ' ahammie jAva duppaDiyANaMde' te bhI abhI mane dubhatyAnahi-duparitApamayamA prasanna to, : tassa NaM sirIyassa-mahANasiyassa:vahave macchiyA ". Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 593 ghAtinaH kaivartAH, 'vAguriyA ya' vAgurikAca-mRgabandhakAH lubdhakAH 'sAuNiyA ya' zAkunikAzca-pakSighAtakAH, ete sarve 'diNNabhaibhattaveyaNA' dattabhRtibhaktavetanAH prAgvyAkhyAtametat / 'kallAkalliM' kalyAkalyaM pratidinaM 'vahave' bahUn 'sohamacche ya' zlakSNamatsyAMzca-matsyavizeSAn 'jAva' yAvat yAvacchabdena 'khavallamacchA, jugamacchA, vibhiDimacchA, laMbhaNamacchA' ityAdisaMgrahaH / 'paDAgAipaDAge ya' patAkAtipatAkAn matsyavizeSAn , tathA 'ae ya' ajAMzca 'jAva' yAvat-atra yAvacchabdena-'elae ya rojjhe ya sayare ya mige ya' iti sNgrhH| eDakAMzca rojjhAMzcagavayAn sUkarAMzca 'mAhise ya' mahiSAMzca tittire ya' tittirAMzca 'jAva' yAvat"vaTTae ya, lAvae ya, kavoe ya, kukkuDe ya' vattakAMzca, lAvakAMca, kapotAca, kukkuTAMzca, 'mayUre ya' mayUrAMzca 'jiviyAo vavaroti' jIvitAd vyaparopayanti mArayanti 'vavarovittA' vyaparopya 'sirIyassa' zrIkasya 'mahANasiyassa' mahAnaNaM siriyassa mahANasiyassa bahave macchiyA ya vAguriyA ya mAuNiyA ya diNNabhaibhattaveraNA kallAkaliM vahave sohamacche ya jAva par3AgAipaDAge ya ae ya jAva mahise ya tittire ya jAva mayUre ya jIviyAo vavaroti' isa rasoiye ke yahAM para aneka naukara cAkara kAma karate the, inameM koI matsyaghAti the, koI mRgaghAti the' koI zAkunika-pakSI kA zikAra karane vAle the| apane2 kAma kA sabako isakI ora se vetanAdi diyA jAtA thaa| ye loga pratidina bahuta adhika saMkhyA meM, aneka matsya vizeSoM kI, yAvat 'patAkAtipatAka' nAma ke matsyoM kI, bakarAoM kI, eDakoM kI, (ghaMTA) rojhoM kI, sUkaroM kI, mRgoM kI, tItaroM kI, ciDiyoM kI, lAvA * pakSiyoM kI, kabUtaroM kI, kukkuToM kI, aura mayUroM kI zikAra kiyA karate the 'vavarovittA' zikAra kara ina saba jAnavaroM ko ye loga ya vAguriyA ya sAuNiyA ya diNNabhaibhanaveyaNA kallAkalli bahave saNDamacche ya jAva paDAgAipaDAge ya Nae ya jAva mahise ya tittire ya jAva mayUre ya jIviyAo vavaroveti ' te 2sAyAnI pAse bhane ne|42-yaa42 ma 42tA jatA, temAM kaI masmaghAtI (mAchImAra) hatA, keI mRgaghAtI, keI zakunika-pakSIno zikAra karavAvALA hatA, te tamAmane teonA kAmanA pramANamAM tenA taraphathI pagAra ApavAmAM AvatuM hatuM. te mANase hamezA ghaNIja saMkhyAmAM aneka matsya vizeSe yAvata (tamAma prakAranA sabhyo patAkAtipatAka nAmanA mAchalAnAM, bakarAonA, eDake, rejha, sUvaro, bhRgatAmA, pAsI, tetarI, yAmA, pApakSImA, bhUtarI, 44AmI, bhora vagairena zi2 32tA tA. ' vavarovittA' zi2 4zana zirImA tamAma janavarI Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 vipAkazrute sikasya 'uvaNeti' upanayanti-samarpayanti / 'aNNe ya' anye ca 'se' tasya mahAnasikasya 'vahave' bahavaH tittirA ya titirAzca 'jAva mayUrA ya' yAvat mayUrA 'paMjaraMsi' paJjare 'saMNiruddhA' saMniruddhAH atiruddhAH 'ciTThati' tipThanti / 'aNNe ya vahave purisA' anye ca bahavaH puruSAH 'diNNabhai-bhattaveyaNA' dattabhRtibhaktavetanAH 'vahave' bahUn tittire ya' tittirAMzca 'jAba mayUre ya' yAvat mayUrAzca 'jIviyae ceva jIvitakAneva 'NippakhaMti niSpakSayanti-pakSarahitAn kurvanti-jIvitAnAmeva pakSiNAM pakSAnutpATayantItyarthaH, 'NippakkhittA' niSpakSIkRtya pakSiNaH pakSarahitAn kRtvA 'sirIyassa mahANasiyassa' zrIkasya mahAnasikasya 'uvaNeti' upanayanti-AnIya samarpayanti / 'tae NaM' tataH khalu se' saH 'sirIe mahANasie' zrIko mahAnasikaH 'bahUNaM bahUnAM 'jalayasthalayarakhahayarANaM' jalacarasthalacarakhecarANAM 'maMsAI' mAMsAni kappaNIkappiyAI' kalpanI'sirIyassa' usa zrIka nAma ke 'mahANasiyassa' mahAnasika-rasoiye ko 'uvaNeti' de diyA karate the / 'aNNe ya se vahave tittirA ya jAva mayUrA ya paMjaraMsi saNNiruddhA ciTuMti' aura bhI aneka isake yahAM tItara se lekara mayUra taka jAnavara-pakSI the jo piMjaroM meM baMda rahA karate the / 'aNNe ya vahve purisA diNNabhaibhattaveyaNA' isa ke yahAM kitaneka aise bhI naukara cAkara the jo vetana aura bhojana para naukarI karate the, jinakA kAma yaha thA ki ve 'vahave tittire ya jAva mayUre ya jIviyae ceva nippakcheti' tItara se lekara mayUra taka ke samasta jIte hue pakSiyoM ke paMkhoM ko ukhADate rahate the, aura nippakkhittA sirIyassa mahANasiyassa uvaNeti' ukhADa kara phira ve unheM le jAkara usa zrIka rasoiye ko de diyA karate the / 'tae NaM se sirIe mahANasie bahUNaM jalayara-thalayara-khahayarANaM 'sirIyassa' te zrI nAmanA 'mahANasiyassa' mahAnasi-somAne ' uvaNeti' bhASI ratA tA. 'aNNe ya se bahave tittirA ya jAva mayUrA ya paMjaraMsi saNNiruddhA ciTThati' bhane yI 5 ane: tene tyAM tetasthI dAna mAra sudhIna 5kSI tara pArAmA pUrekhai rahatai sai ' aNNe ya vahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA' tamannatene tyAMTasA bhIta mevA nau42 nyA42 55] tAre 5 // 2 ane samana bhejavAna nArI ztA hatA, tenuM Ama the hatu te 'vahave tittire ya jAva mayure ya jIviyae ceva nippakcheti' tetasthI ne bhAra sudhIna tamAma patA pakSImAnI yAM mAtA utA, mane 'nippakkhittA sirIyassa mahANasiMyassa uvaNeti' mADI pachI tamA na te rasAyAne mApatA hatA. 'tae ga se sirIe mahANasie vahUNaM jalayara-thalayarakhahayarANaM maMsAI kappaNIkappiyAI Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 8, zauryadattavarNanam kalpitAni-kartarIkarttitAni 'karei' karoti, kIdRzAni karotIti darzayatitaM jahA ityaadi| 'taM jahA' tadyathA tAni yathA-'saNhakhaMDiyANi ya' zlakSNakhaNDitAni ca-yUkSmarUpeNa khaNDIkRtAni 'baTTakhaMDiyANi ya vRttakhaNDitAni ca-golAkAreNa khaNDIkRtAni 'dIharakhaMDiyANi ya' dIrghakhaNDitAni ca-lambarupeNakhaNDIkRtAni 'rahassakhaMDiyANi ya' isvakhaNDitAni ca-laghurUpeNa khaNDIkRtAni / tathA. 'himapakkANi ya' himapakkAni ca 'hima' 'barpha' iti bhASApasiddham 'jammapakkANi ya' janmapakAni-svayameva pakAni 'ghammapakANi ya' dharmapakkAni-sUryAtapapakAni 'mAruyapakkANi ya' mArutapakkAni ca 'kAlANi ya' kAlAni ca-kAlapakkAni 'heraMgANi ya' heraGgANi camatsyamAMsena pakAni 'mahihANi ya' mahiSThAni ca-takrasaMsRSTAni 'AmalarasiyANi ya' AmalakarasitAni ca AmalakarasasaMskRtAni 'mudiyArasiyANi ya' mRdvIkArasitAni ca drAkSArasasaMskRtAni 'kaviharasiyANi ya' maMsAI kappaNIkappiyAI karei taM jahA-saNhakhaMDiyANi ya....uvakkhaDAvei' taba vaha zrIka rasoiyA una samasta prApta jalacara thalacara aura khecara saMjJI paMcendriya tiryaMca jIvoM ko mAra kara unake mAMsa ke kaicI se TukaDe2 kara ddaaltaa| una maiM kaI TukaDe sUkSma hote kaI gola2, kaI lambe aura kaI aise bhI hote jo choTe2 the / 'himapakkANi ya' ina meM kitaneka ko vaha barpha meM DAla kara pakAtA, 'jammapakkANi ya' kitaneka ko vaha alaga rakha detA jo svatAhI paka jAte / 'dhammapakkANi ya' kitaneka ko vaha dhUpa meM rakhakara zuSka kara letA, 'mAruyapakkANi ya' kitaneka ko havA ke dvArA pakA letA, 'kAlANi ya' kiMtaneka ko samayAnusAra pakAtA, kitaneka ko vaha machaliyoM ke mAMsa meM kitaneka ko maThA meM-rAyatA ke rUpa meM kitaneka ko AMbale ke rasa meM, kitaneka ko kapittha-kaitha ke rasa meM, karei taM jahA-sahakhaMDiyANi ya....uvakkhaDAveI sudhA te zrI sAdhyA te malA tamAma jalacara, thalacara, ane khecara saMsI pAMca IndriyavALAM tiryaMca jIvane mArIne tenA mAMsanA kAtarathI TukaDA karI nAMkhate, temAM keTalAka TukaDA nAnA thatA, keTalAka geLa, lAMbA ane keTalAka evA paNa thatA hatA ke taddana nAnA thatA hatA. temAMnA "himapakkANi yAne 123mA rAbhAna 54ApatA, 'jammapakkANi yamAne hA rAmapAmA mAtA bhane sabhA svAlAvizate pItA, 'ghammapakkANi ya' sAne ta5-tabhA rANI suDAvA detA, 'mAruyapakkANi yAne havApAyuddhAsa pIcI vetA, 'kAlANiya' sAune samaya prabhArI supI satA: 4Aune te mAchalIonA mAMsamAM pakavatA, keTalAkane chAsamAM rAyatAnA rUpamAM keTalAkane Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vipAkazrute kapittharasitAni ca-kapittharasasaMskRtAni 'kapittha' kaviTha' iti bhAvAprasiddham , 'dAlimarasiyANi ya' dADimarasitAni candADimarasasaMskRtAni, 'maccharasiyANi ya' matsyarasitAni ca-matsyarasasaMkRtAni ca / tathA 'taliyANi ya talitAni ca tailAdiSu 'bhajjiyANi ya' bharjitAni ca aGgArAdiSu, 'solliyANi ya' zolyAni ca zUlapakkAni zUle dhRtvA aGgArAdiSu pakkAni 'uvakkhaDAveI' upaskArayati saMskArayati / 'aNNe ya bahave' anyAMzca bahUn 'maccharasae ya' matsyarasAn 'eNijjarasae ya' aiNeyarasAn-mRgamAMsarasAna tittirarasae ya' tittirarasAn 'jAva' yAvat-baTerAdirasAn mayUrarasae ya' mayUrarasAMzca / tathA 'aNNaM ca viulaM anya ca vipulaM 'hariyasAgaM' haritazAkaM haritazAkajAtaM 'ubakkhaDAvei' upaskArayati, 'uvakkhaDAvittA' upaskArya 'mittassa raNNo' mitrasya rAjJaH 'bhoyaNamaMDavaMsi' bhojanamaNDape-bhojanasthAne 'bhoyANavelAe' bhojanavelAyAm 'uvaNeI upanayati kitaneka ko dAkhoM ke rasa meM, kitaneka ko anAra ke rasa meM aura kitaneka ko machaliyoM ke rasa meM pakane rakha detA / 'taliyANi ya' kitaneka Tukar3oM ko vaha taila se talatA, 'bhajjiyANi ya' kitaneka ko mUMjatA aura kitaneka ko 'solliyANi ya' lohe ke takue (zalAkA) para laTakA kara agni meM sektaa| isa prakAra vaha zrIka rasoiyA ina saba mAMsa ke Tukar3oM ko 'uvakkhaDAveI' aneka prakAra se pakAtA thA 'aNNe ya vahave maccharasae ya....uvakkhaDAvei sAtha meM machaliyoM ke mAMsa ke rasa ko, mRga ke mAMsa ke rasa ko, tItara ke mAMsa ke rasa ko tathA vaTera Adi jAnavaro se lekara mayUra taka ke mAMsa ke rasa ko evaM aura dUsarI adhika mAtrA meM zAka Adi tarakArI ko bhI pakAtA thaa| 'uvakkhaDAvittA' saba ko acchI taraha pakA kara phira vaha pake hue sAmAna ko 'mittassa raNNo bhoyaNamaMDavaMsi bhoyaNavelAe uvaNeI' mitra gajA AMbaLAnA rasamAM, keTalAkane kaThAnA rasamAM keTalAkane drAkSanA rasamAM, keTalAkane anAranA 2samAM paa41| bhATe rAmapAmA mApatA, TamATumAna te sAdhyA taliyANi ya' tabhI to to, sAne 'bhajjiyANi ya' sUrata, sAne 'solliyANi ya' soDhAnA 'zalAkA' : 52 TapI nibhA seto, mA pramANe te zrI sAdhyA ta tamAma mAMsanA TumAne 'uvakkhaDAvei' bhane prajare pAvato to. 'aNNe ya vahave maccharasae ya uvakkhaDAveI' sAtha-sAthe bhAchImAnAM mAMsanA rasane, mRgamAMsanA rasane, tettaranAM mAMsa rasane, tathA baTera-eka prakAranuM pakSI Adi jAnavarathI laIne mora sudhInAM mAMsarasane ane bIjAM adhika mAtrAmAM zAka-tarakArIne pay pAto sto. 'uvakkhaDAvittA' me tamAmane sArI za 5vIna te pachI te 5ideii sAmagrIne 'mittassa raNNo bhoyaNamaMDavaMsi bhoyaNavelAe uvaNeha' Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam / 597 samIpe sthApayati / 'appaNAvi ya NaM se' AtmanApi svayamapi ca khalu sa 'sirIe mahANasie' zrIko mahAnasikaH 'tehiM taiH pUrvoktaiH 'bahuhi'. bahubhiH 'jAva' yAvatzlakSNamatsyAdimAMsaiH 'jalayasthalayarakhahayaramaMsehi jalacarasthalacarakhecaramAMsaiH 'rasiehiM' rasitaiH AmalakAdirasayukkaiH 'hariyasAgehi ya' haritazAkaizca 'taliehi ya' talitaizca 'bhajjiehi ya' bhajitaizca 'sollaehi ya' zolyaiH zUlapakvaizva saha 'suraM ca' surAM ca5 'AsAemANe4 AsvAdayan4 'viharai' viharati / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'sirIe mahANasie' zrIko mahAnasikaH 'eyakamme4' etatkarmA4 'subahu' subahu-sAtizayaM 'pAvakamma' pApakarma 'samajiNittA' samayasamupAyaM 'tettIsa vAsasayAI' trayastriMzadvarSazatAni 'paramAuM' paramAyuH utkRSTamAyuH 'pAlittA' pAlayitvA' 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'chaTThIe puDhabIe' paSThayAM pRthivyAm 'uvavaNNe' upapannaH // mU0 3 // ke pAsa bhojanazAlA meM bhojana karane ke avasara para pahuMcA detaa| tathA "appaNAvi ya NaM se sirIe mahANasie tehiM ca bahuhiM jAba jala.... viharaI' svayaM bhI vaha zrIka rasoiyA-una pUrvokta samasta jIvoM ke mAMsoM ke pake hue tale hue muMje hue Tukar3oM ke sAtha2 aneka prakAra kI madirAko khAtA pItA thA / 'tae NaM se sirIe mahANasie eyakamme4 subahu pAvakammaM samajjiNittA tettIsaM vAsasayAI paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe ubavaNe' eka samaya kI bAta hai ki jaba usa rasoiye kI samasta 3300 varSa kI Ayu inhIM khoTe2 kAmoM ke karane meM pUrI ho gaI taba vaha apane kAla samaya meM mara kara chaThI pRthivI meM jAkara utpanna huaa| bhAvArtha-bhagavAna kahate haiM--he gautama ! isake pUrvabhava kA vRttAnta bhajana karavAnA samaye mitra rAjAnI pAse bhojanazALAmAM pahoMcADI deto. tathA 'appaNAvi ya NaM se sirIe mahANasie tehiM ca bahuhiM jAva jala0....viharai' pite paNa te zrIka AgaLa kahelA tamAma jI-prANuonA mAMsanA pakAvelA, taLelA, ane bhUMjelA TukaDA sAthe sAthe aneka prakAranI madirAne-khAte ane pote hate. 'tae NaM se sirIe mahANasie eyakamme4 subahu pAvakammaM samajjiNittA tettIsaM vAsasayAI paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe uvavaNNe' eka samayanI vAta che ke jyAre te rayAnI 3300 tetrIsa varSanI tamAma AyuSya e pramANe mAThAM kAma karavAmAM ja pUrI thaI gaI tyAre, te pitAnA kAla samaye maraNa pAmIne chaThI pRthivImAM jaIne utpanna thaye. ..... sAvArtha:-mapAna cha. gautama ! tenA nA Huaid L pramANe Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 vipAkazrute isa prakAra hai-isI avasarpiNI kAla ke cauthe Are meM isa jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM nandipura nAmakA eka nagara thA, vahAM ke rAjA kA nAma mitra thA / usa rAjA ke rasoDe kA kAma karane vAlA zrIka nAmakA eka rasoiyA thA / yaha mahA adhArmika adharmAnuga adharmiSTha adharsasevI adharma se hI apanA jIvananirvAha karane vAlA evaM yAvat duSpratyAnanda-dUsare ko duHkha pahuMcAne meM hI prasanna hone vAlA thaa| usa zrIka rasoiye ke adhikAra meM bahuta se naukara cAkara kAma karate the, inameM koI mAtsyika-matsyaghAtI the, koI vAgurika-mRgaghAtI the, koI zAkunika-pakSiyoM kA zikAra karane vAle the / apane kAma kA sabako isakI ora se vetana bhojana, vastra Adi diyA jAtA thaa| ye saba loga pratidina bahuta saMkhyA meM zlakSNa matsya-zlakSNa jAti ke matsyoM kI yAvat patAkAtipatAkA jAti ke matsyoM kI, tathA bakarAoM kI, meSoM kI, rojhoM kI, sUkaroM kI, mRgoM kI, bhaiMsoM kI, tItaroM kI, ciDiyoM ko, lAvA pakSiyoM kI, kabUtaroM kI, kukkuToM-murgoM kI aura mayUroM kI zikAra kara ina saba jAnavaroM ko isa zrIka rasoiye ko lAkara diyA karate the| phira isake yahAM aura bhI tItara se lekara mayUra taka pakSigaNa piMjaroM meM baMda kiye hue rahate the| isake yahAM kitaneka aise bhI naukara cAkara the, jo betana aura bhojana para nokarI che. te avasarpiNI kAlanA cothA ArAmAM A jaMbudvIpanA bharatakSetramAM nandipura nAmanuM eka nagara hatuM, tyAMnA rAjAnuM nAma mitra hatuM, te rAjAnA rasoDAnuM kAma karanAre zrIka nAmano eka raseI hatuM, te mahA adhama, adharmAnuga, adharmiSTha, adharmasevI, adharmathI ja pitAne jIvananirvAha karavAvALe ane bIjAne du:kha pahecADavAmAM ja prasanna thavAvALe hatuM, te zrIka rasoIyAnA adhikAramAM ghaNAja-ra-cAkara kAma karatA hatA, temAM keTalAka matsya mAranAra hatA, koI mRga mAranAra koI zakunikapakSIone zikAra karavAvALA hatA te dareka nokarone potAnA kAmanA pramANamAM te rase IvA taraphathI pagAra ane bhojana paNa maLatuM hatuM. te kare hamezAM ghaNI ja moTI saMkhyAmAM slaNa matsya-kSaNa jAtinA tathA patAkAtipatAkA jAtinA matsyane, 54rAmo, TA, zI, su| (bhu31), bhRgo, pAyo, tittirI, 24i, aral pakSIo, kabutara, kukaDAo, maraghAMo, ane mora A tamAmane zikAra karIne te tamAma jAnavare lAvIne te rasoiyAne ApatA hatA, te sivAya tene tyAM bIjA paNa tettarathI laIne mera sudhInAM pakSIo pAMjarAmAM bAMdhelA rahyA karatAM hatAM, te raIsAcA pAse bIjA evA paNa nokara cAkara hatA je pagAra ane bhojana maLe tema nokarI Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam karate the, jinakA kAma yaha thA ki ve totara le lekara mayUra taka ke samasta jIte hue pakSiyoM ke paMkhoM ko ukhADate rahate the, phira ve unheM le jA kara zrIka rasoiye ko de diyA karate the| vaha zrIka una samasta jalacara thalacara aura khecara saMjJI paMcendriya tiryaJca jIvoM ko mAra kara unake kaiMcI se TukaDe2 kara DAlatA / una meM kaI TukaDe sUkSma hote, kaI gola, kaI lamre2, aura kaI aise bhI hote jo choTe2 the| ina meM kitaneka ko vaha barapha meM DAla kara pkaataa| kitaneka ko vaha alaga rakha detA so svataH hI paka jaate| kitaneka ko vaha dhUpa meM rakha kara zuSka kara letA / kitaneka ko havA ke dvArA pakA letA / kitaneka ko samayAnusAra pakAtA / kitaneka ko vaha machaliyoM ke mAMsa meM kitaneka ko maThA meM rAyatA ke rUpa meM, kitaneka koM AMbale ke rasa meM, kitaneka ko kapittha-kaitha ke rasa meM, kitaneka ko dAkhoM ko rasa meM, kitaneka ko anAra ke rasa meM __aura kitaneka ko machaliyoM ke rasa meM pakAtA thaa| kitaneka-TukaDoM ko vaha taila se talatA, kitaneka ko bhuMjatA, aura kitaneka ko lohe ke takue (zalAkA) para laTakA kara agni meM sekatA / isa prakAra vaha zrIka rasoiyA ina saba mAMsa ke Tukar3oM ko aneka prakAra se pakAtA thaa| phira vaha sAtha meM machaliyoM ke mAMsa ke rasa ko mRga ke mAMsa ke karatA hatA, te nokaranuM kAma e hatuM ke teo tetarathI laIne mera sudhInAM tamAma jIvatA prANIonI pAMkho ukhADatA hatA ane te pAMkha vinAnAM tamAma prANIo lAvIne te zrIka rase. IyAne ApatA hatA, te zrIka e tamAma jalacara, thalacara ane khecara saMjJI paMcendriya tiryaMca ne mArIne tenA kAtarathI TukaDA karI nAMkhate have, temAM keTalAka TukaDA sUkSma thatA, keTalAka goLa, keTalAka lAMbA, ane keTalAka evA paNa thaI jatA ke taddana nAnA hoya te TukaDAmAMthI keTalAkane baraphamAM nAMkhIne pakAvate, keTalAkane te jUdA rAkhate je svAbhAvika rIte pAkI jatA, keTalAkane taDakAmAM rAkhI sUkAvI nAMkhate, ane keTalAkane havA-vAyudvArA pakAvate hate. keTalAka samayAnusAra pAkI jatA hatA, keTalAkane mAchalIonA mAMsamAM, keTalAkane chAsa-dahIMmAM rAyatAnA rUpamAM, keTalAkane AMbaLAnA rasamAM, keTalAkane kaThAnA rasamAM, drAkSanA, anAranA ane keTalAkane mAchalIonA rasamAM pakAvate hato. keTalAka TukaDAone telamAM taLa hatuM, keTalAne bhUMjate, ane keTalAkane leDhAnA tavA para saLI loDhAnI hoya tenA para caDhAvIne agnimAM sekate hate. A pramANe te zrIka rasoIye te tamAma mAMsanA TukaDAone jUdI - jUdI rIte pakAvatuM hatuM, te sAthe vaLI mAchalIonA mAMsarasa-mRganA mAMsarasane, Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 vipAkazrute // mUlam // tae NaM sA samudadattA bhAriyA NiyAvi hotthA jAyAra dAragA viNighAyamAvati / jahA gaMgadattAe cittA ApucchaNA uvAiyaM dohalA jAva dAragaM payAyA jAva jamhA NaM amhaM ime dArae soriyassa jakkhassa uvAiyaladdhe tamhA NaM hou NaM amhe ime dArae soriyadatte NAmeNaM / tae NaM se soriyadatte rasa ko, tItara ke mAMsa ke rasa ko, tathA baTera Adi jAnavaroM se lekara mayUra taka mAMsa ke rasa ko, evaM aura dUsarI adhika mAtrA meM zAka Adi tarakArI ko bhI pakAtA thaa| sabako acchI taraha pakA kara phira vaha pake hue sAmAna ko mitra rAjA ke pAsa bhojanazAlA meM bhojana karane ke avasara para pahu~cA detA / tathA svayaM bhI vaha zrIka rasoiyA una pUrvokta samasta jIvoM ke mAMsa ke pake hue, tale hue, muMje hue TukaDoM ke sAtha2 aneka prakAra kI madirA kA sevana karatA thaa| isa zrIka rasoiye kA jAnavaroM ko mAranA aura mAMsa madirA kA sevana karanA yahI eka pradhAna kAma thA / isI kAma meM isane .vicakSaNatA prApta kI thI, evaM isI prakAra ke pApakarmoM ke AcaraNa karane kA hI isakA svabhAva thA / yaha apanI te tIsa sau (3300) varSa kI pUrI Ayu inhIM kAmoM meM samAsa kara mRtyu ke avasara mara kara chalI pRthivI meM jAkara utpanna huA // sU0 3 // tettara, baTera Adi jAnavarothI laIne mera adhInA mAMsarasane ane bIjI moTI moTI mAtrAmAM zAkatarakArIone paNa pakAvatuM hatuM, e tamAmane sArI rIte pakAvIne pachI te pakAvelA sAmAnane mitra rAjAnI pAse bhejanazALAmAM bhejana karavAnA samaye pahoMcADatuM hatuM, tathA te pite zrIka seIye paNa AgaLa je kahyA te tamAma jIvana mAMsanAM pakAvelA, taLelA, bhUjelA padArthonI sAthe-sAthe aneka prakAranI madirAnuM paNa sevana karatuM hatuM, te zroka rasoIyAne jAnavarane mAravAM. tathA mAMsa-madirAnuM sevana karavuM eja mukhya kAmakAja hatuM, te kAmamAM teNe pUrI rIte kuzaLatA meLavI hatI, ane e prakAranAM pApakarmonuM AcaraNa karavAne ja jene svabhAva hatuM, te rasoIye pitAnI tetrIsa-3300 varSanI pUrI AyuSya e kAmamAM ja samApta karIne mRtyu pAbhyo pachI hI pRthivImA B5na . (sU0 3) .. Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 601 dArae paMcadhAipariggahie jAva unmukkabAlabhAve viNNAyapariNayamite jovaNagamaNupate yAvi hotthaa| tae NaM se lasuddadale aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte / tae NaM se loriyadatte dArae bahurhi mitta0 royamANe3 samudattasla NIharaNaM krei| aNNayA kayAI se layameva macchaMdhamahattaragataM uksaMpajintANaM vihri| taeNaM se soriyadatte dArae macchaMdhe jAva ahamsie jAva duppaDiyANaMde suu04|| dIkA 'tae NaM sA' ityAdi / 'tae NaM sA' tataH khalu sA 'samudadattA mAriyA' samudradattasya matsyavandhasya bhAryA samudradattA 'NiyA vi' nindukApi mRtavatsA 'holthA' AsIt / tasyAH jAyAra' jAtA jAtAHutpannamAtrA eva 'dAraNA' dArakAH 'viNighAyamAvati' vinighAtamApadyante-niyantaH ityarthaH, 'jahA gaMgadattAe' yathA gaGgAdattAyAH saptamAdhyayaloktAyAH tadvat cintA-putraprAptyarthaM yakSopayAcanarUpo bicAraH asyA api samutpannaH / 'ApucchaNA' ApracchanAspati pratipRcchAkaraNam / tadvadeva 'ubAiyaM' upayAcitaM-yakSamandire gatyopayAcanakaraNam / 'tae NaM sA' ityAdi / 'tae NaM sA' isake bAda 'samudadattAbhAriyANiyAvihotthA' lacchImAra samudradatta kI strI jisakA nAma samudradattA thA aura jo jAtinindukA thI, 'jAyA jAyA dAragAviNighAyamAvajjati' usake udale utpanna honevAle pratyeka bAlaka mara jAte the| jaba garbha ThIka mAha kA ho gayA taba samudradattA ke mana meM garma ke prabhAva le 'jahA gaMgadattAe ciMtA' gaMgadattA kI taraha dohalA utpanna huaa| usane isa dohale kI pUrti ke liye 'ApucchaNA' apane pati se kahA, jaisA ki gaMgadattA ne 'tae NaM sA' tyAdi. 'tae NaM sA samudadattAbhAriyANiyAvihotthA' te pachI machImAra samudrahattanI khIrena nAma samudattA tumane re tati-nindu chatI, jAyA jAyA dAragA viNighAyamAbajaMti' tenA re S4-1 thanA2 tamAma. on bharI tA hatA. jyAre garbha barAbara traNa 3 mAsa thaI gayo tyAre samudradattAnA manamAM garbhanA prabhAvathI 'jahAgaMgadattAeciMtA jagattAno pramANe hoDatA-manA2tha-Scunna thayA. tyAre tethe te 'sAnI pUti bhATa: 'ApucchaNA' potAnA patine 4yu, revI zate - ittAye 4yu, tu te pramANe. . 'uvAiyaM te patithe. potAnI khAnA khAnI Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 602 vipAkazrute zrIkamahAnasikajIvasya SaSThapRthivyAH svAyuHkSayeNAsyA garbhe samavataraNam / triSu mAseSu pUrNeSu 'dohalA' utpannadohadA pUrNadohadA-mAMsamadirAbhakSaNarUpadohadaprAdu rbhAvastatpUrtizca, tatpazcAt-'jAva' yAvat-navasu mAseSu pratipUrNaSu 'dAragaM' dArakaputraM 'payAyA' prajAtA janitavatI jAva yAvat-paramparAgataM putrajanmotsavaM kRtvA prApte dvAdaze divase mAtApitarau tasya nAmadheyaM kurutaH, tathAhi-'jamhA NaM' yasmAt khalu 'amhaM' asmAkaM 'ime dArae' ayaM dArakaH 'soriyassa jakkhassa zoryasya yakSasya 'uvAiyaladdhe' upayAcitalabdhaH upayAcanApApto'sti, 'tamhA NaM' tasmAtkhalu 'hou NaM' bhavatu khalu 'amhe' asmAkam 'ime dArae' ayaM dArakaH 'soriyadatte NAmeNaM' zauryadatto nAmnA / 'tae NaM se soriyadatte dArae' tataH kahA thA / 'uvAiyaM' isane usake dohale kI pUrti ke sAdhanoM ko juTAne kI anumati dedI / yaha bhI apane 'dohalaM jAva' dohada kI pUrti ke liye zauryayakSa ke Ayatana meM pahu~cI, aura vahAM usane usakI manauti (mAnatA) kii| isa prakAra jaba isakA dohalA pUrNa ho cukA taba nau mAha ke pUrNa hote hI usane 'dAragaM payAyA' eka putra ko janma diyaa| mAtApitA ne putraprApti kA ThATabATa ke sAtha utsava kiyaa| 11 dina ke vyatIta hone para 12 veM dina meM unhoMne aisA khyAla kara ki-'jamhANaM amhaM ime dArae soriyassa jakkhassa uvAiladdhaM yaha putra hameM zauryayakSa kI ArAdhanA se prApta huA hai 'tamhANaM houNaM amhe ime dArae sAriyadatte NAmeNaM' isaliye isakA nAma zauryadatta rakhanA cAhiye ataH usakA "zauryadatta" nAma rakhA / 'tae NaM se soriyadatte tinA sAdhanAne mejavAnI anumati AdhI te pazu (strI) 'dohalA jAva' potAnA dehalAnI pUrti mATe zauryayakSanA nivAsa sthAne pahoMcI ane tyAM teNe yakSanI mAnatA karI, A pramANe jyAre tene dehale pUrNa thaI cukyuM tyAre nava 9 mAsa pUrAM thatAM tathe 'dAragaM payAyA' me putrane ma ma.21. bhA11-pitA putra prApta thA tethI moTA ThATha-mAThathI eka utsava karyo. bALakanA janmanAM agiyAra divasa purAM zane nyAre 12 maar| [17 thayo tyAre tere mero vicAra zyoM , 'jamhA NaM amhaM ime dArae soriyassa jakkhassa uvAiladdhe' mA putra amane zoya yakSanI mArAdhanAthI prApta thye| cha, 'tamhANaM houNaM amhe ime dArae soriyadatte NAmeNaM' meTasA mATe menu nAma zIrya hatta rAmanaye. yA nirNaya zane " zauryatti" nAma rAjyu. 'tae NaM se soriyadatte dArae paMcadhAipariggahie Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 603 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam khalu sa zauryadatto dAraMkaH 'paMcadhAipariggahie' paJcadhAtrIparigRhItaH paJcadhAtrIparipAlitaH 'jAva' yAvat-girikandarAgatacampakapAdapa iva sukhasukhena parivardhate / tataH khalu sa zauryadatto dArakaH 'ummukkabAlabhAve' unmuktabAlabhAvaH gatavAlyAvasthaH "viNNAyapariNayamitte' vijJAtapariNatamAtrA paripakvavijJAna: 'jovaNagamaNupatte yAvi' yauvanakamanumApta: yuvAvasthAsampannazcApi 'hotthA' abhavat / 'tae NaM se samudadatte tataH- khalu sa samudradatto matsyabandhaH 'aNNayA kayAI anyadA kadAcit 'kAladhammuNA saMjutte' kAlaghamaNa saMyuktaHmRtaH / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'soriyadatte dArae' zauryadatto dArakaH 'bahuhiM' bahubhiH 'mitta0' mitrajJAtisvajanasambandhiparijanaiH sArdha 'royamANe3' rudam vilapana krandan 'samuddadattassa' samudradattasya 'NIharaNaM' nirharaNaM mRtadehasya zmazAne nayanaM 'karei' karoti, 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'se' saH zauryadattaH 'sayameva' svayameva 'macchaMdhamahattaragattaM' matsyabandhamaharattarakatvaM matsyabandhAdhipatitvam 'upasaMpajittA gaM' dArae paMcadhAIpariggahie jAva ummukkabAlabhAve viNNAyapariNayamitte jovaNagamapaNutte yAvi hotthA' zauryadatta pA~ca dhAya mAtAoM se lAlita pAlipta hotA huA jaba bAlya avasthA se pAra hokara taruNa avasthA vAlA huA, evaM yuvAvasthA ke jJAna se saMpanna ho gayA, 'tae NaM se samuddadatte aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte' taba usake pitA samudradatta kA dehAMta ho gayA / 'tae NaM se sAriyadate dArie bahuhi mitta0 royamANe3 samuhadattassa NIharaNaM karei' isane aneka mitrAdi parijanoM ke sAtha mila kara rote cillAte hue samudradatta kI zmazAnayAtrA nikaalii| 'aNNayA kayAI se sayameva macchaMdhamahattaragattaM upasaMpajjitANaM viharai' pitAkI dAhakriyA Adi samApta hone para kisI eka samaya ise macchImAroM ne mila kara jAba ummukkabAlabhAve viNNAyapariNayamitte jAva jovaNagamaNupatte yAvi hotyA, zauryadattane pAMcadhAya mAtAe lAlana-paSaNa-pAlana vagere karavA lAgI ane tema karatAM jyAre tenI bAla-avasthA pUrI thaI ane tarUNa-javAna avasthAmAM AvyuM mane yuvAna mavasthAtuM jJAna 55] maNI gayu. 'tae NaM se samudatte aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte' tyA tenA pitA samudrAttanu bha2 yayu. 'tae NaM se soriyadatte dArae bahuhiM mina0 royamANe3 samuddadattassa NIharaNaM kareI' tyAre teNe aneka mitra-parijananI sAthe maLIne, ratAM-kakaLatA samudradattanI smazAna yAtrA 4DhI. 'aNNeyA kayAiM se sayameva macchaMdhamahattaragattaM uvasaMpajjittANaM viharai' pitAnI dAhakriyA Adi samApta thayA pachI ke eka samaye macchImAroe maLIne Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 vipAsazrute upasampadya-prApya khalu 'viharai' viharati-tiSThati / 'tae NaM se tataH khalu sa 'soriyadatte dArae' zauryadatto dArakaH 'macchaMdhe' matsyavandhaH 'jAe ahammie' jAto'dhArmikaH-adhArmiko jAta ityantrayaH, 'jAva' yAvat 'duppaDiyANaMde duSpratyAnandaH pApakarmabhirduSparitoSyaH-bahuvidhapApakarmanirato jAta ityarthaH // 0 4 // // mUlam // tae NaM tassa soriyadattassa macchaMdhasla vahave purisA dinabhaibhattaveyaNA kallAkalliM egaTriyAhi jauNaM sahANaiM ogAhiMti ogAhitA bahahiM dahagAlaNehi ya dahamalaNehi ya dahamada hi ya dahamahaNehi ya dahabahaNehi ya dahapavahaNehi ya papulehi ya jaMbhAhi yatisarAhi ya misarAhi ya ghisarAhi ya visarAhi ya hillirIhi ya jhillirIhi ya jAlehi ya galehi ya kUDapAsehi ya vakrabaMdhehi ya suttavaMdhehi ya bAlabaMdhehi ya vahave sahamacche ya jAva paDAgAipaDAge ya giNhaMti, girihattA egaTriyAo bhareMti, bharittA kUlaM gAhiti, kUlaM gAhitA macchakhalae kareMti, karitA AyavaMli dlyNti| aNNe ya se bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA Ayatratattehi macchehi taliehi ya ajiehi ya solliehi ya rAyamagaMli vittiM kappesANA viharati / appaNAvi ya NaM se soriyadatte bahurhi khaNhalacchehi ya jAva paDAgAipaDAgehi ya taliehi ya majiehi ya solliehi ya suraM ca 5 AsAemANe4 viharai // sU0 5 // isa ke pitA ke pada para niyukta kara diyA / 'tae NaM se soriyadatte dArae macchaMdhe jAe ahamsie jAva duppaDiyANade' isa prakAra yaha apane pitA ke pada para rahanA huA machalI Adi kI zikAra karane meM nipuNa ho gayA, sAtha meM mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMdi bhI bana gayA ||suu04|| tene pitAna! 56 upara niyuta dhyA. 'tae NaM se soriyadatte dArae macchaMdhe jAe ahammie jAca duppaDiyANaMde' mA pramANe te potAnA pitAnA 54 52 2DIna mAchalAM Adine zikAra karavAmAM kuzaLa banI gaye sAthe-sAthe mahA adhamI ane bIjAne duHkha pahoMcADavAmAM AnaMda mAnavAvALo banI gaye. (sU) 4) Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 605 ..... . TIkA 'tae NaM tassa' ityAdi / 'tae tassa' tataH khalu tasya 'soriyadattasya macchaMdhassa zauryadattasya matsyavandhasya 'vahave purisA' bahavaH purUpAH 'dinabhaibhattaveyaNA' dattabhUtibhaktavetanAH "kallAkalli' kalyAkalyaM-pratidinam 'egaThiyAhi' ekAthikAbhiH naukAbhiH 'jauNaM mahANaI' yamunAM mahAnadIm 'ogAhiti' avagAhante, 'ogAhittA' avagAha 'bahuhi' bahubhiH 'dahagAlaNehi ya' idagAlanaiH idajalanigAlaH, matsyAdigrahaNArtha hadajalasya vastrAdibhirgAlanaiH 'dahamalaNehi ya damalanaH jale punaH punarbharaNaiH 'dahamadaNehi ya' hudamardanaH= stuhI (zuhara) dugdhanikSepeNa jalavikRtikaraNaiH 'damahaNehi ya' hadamathanaiH vRkSazAkhAdiviloDanaiH, 'dahabahaNehi ya' hUdavahanaiH lAlikAdinA dajalaniHsAraNaiH 'dahapAhaNehi ya' pravahaNaiH hadajale matsyAdigrahaNArtha naukayA bhramaNaiH, tathA 'papulehi va prapamvulaiH matsyabandhanavizeSaiH, 'jaMbhAhi ya, tisarAhi ya, bhisarAhi ya, ghisarAhi ya, visarAhi ya, hillirIhI ya, jhillirIhi ya, ete jaMbhAdizabdAH sarve dezIyA jAlavAcakAH, taiH matsyavandhanavizeSaiH 'jAlehi ya jAlaizca, galehi yaM' galaiH galakaNTakaiH, 'kUDapAsehi ya' kUTapAzaiH pAzarUpairvandhanavizeSaiH 'tae NaM tassa' ityAdi / 'tae NaM' kucha samaya ke bAda tassa soriyadattassa macchaMdhassa' isa macchImAra zauryadatta ke yahAM 'bahave purisA' aneka puruSa 'dinabhaibhatta veyaNA' ki jinheM isakI tarapha se vetana aura khurAka milatI thI kalAkalli' pratidina egaTTiyAhi jauNaM mahANaiM ogAhiti' naukAo para baiTha kara yamunA nadI meM ghusate 'ogAhittA ghula kara 'bahuhiM dahagAlaNehi ya dahamalaNehi ya dahamadaNehi ya dahamahaNehi ya dahavahaNehi ya dahapabahaNehi ya patrapulehi ya jamAhi ya tisarAhi ya bhisarAhi ya ghisarAhi ya visarAhi ya hillirIhi. ya zillirIhi ya jAlehi ya galehi ya kUDapAsehi ya vakavaMdhehi ya 'tae NaM tassa 'tyA . . 'tae NaM TalA sabhaya pachI. ' tassa soriyadattassa macchaMdhassa ta bhanchImAra zIttane tyAM, 'bahave purisA' mane puruSa 'dinabhaibhattaveyaNA' rasAne tenA tathA jA24 mana. 5 // 2 bhagato to, 'kallAkalli' pratidina 'egaThiyAhiM jauNaM mahANaiM ogAhiti' 19mA mesIne yamunA nahImA utaratA ' ogAhittA' nadImA tarIna 'bahuhiM dahagAlaNehi ya dahamalaNehi ya dahama daNehi ya dahamahaNehiya, dahavahaNehi ya dahapavahaNehi ya pavaMpulehi ya jabhAhi ya tisarAhi ya bhisarAhi ya ghisarAhi ya visarAhi ya hillirIhi ya jhillirIhi Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 ... vipAkazrute 'vakphavaMdhehi ya' valkalabandhaiH, 'suttavaMdhehi ya' sUtrabandhaiH 'bAlabaMdhehi ya bAlabandhaiH kezanirmitavandhanaizca zauryadattasya bhRtyAH 'vahave' vahUn 'sahamacche ya' zlakSNamatsyAn 'jAva' yAvat 'paDAgAipaDAge ya' patAkAtipatAkAn-etanAmakAn matsyAn zlakSNamatsyAdArabhya patAkAtipatAkamatsyaparyantamanekavidhA matsyA bhavanti, tathA hi prajJApanAsUtrasya prathamapade 'se kiM taM macchA ? macchA aNegavihA paNNattA, taM jahA-sahamacchA khavallamacchA juMgamacchA vijjhaDiyamacchA halimacchA magaramacchA rohiyamacchA halIsAgarA gAgarAvaDA vaDagarA gabbhayA usagArA timitimigilA NakA taMDulamacchA kaNikAmacchA sAlisatthiyA macchA laMbhaNamacchA paDAgA paDAgAipaDAgA joyAvanne tahappagArA; sette macchA' tAn sarvAnityarthaH, 'giNhaMti' gRhNanti / 'giNhittA' gRhItvA taimatsyaiH 'egaTTiyAo' ekAthikAH naukAH 'bhaireti' bharanti pUrayanti / 'bharittA' bhRtvAM 'kUlaM' yamunAmuttavaMdhehi ya vAlabaMdhehi yaM bahave sohamacche ya jAba paDAgAipaDAge ya givhaMti' vahA~ para ve machaliyoM ko pakar3ane ke liye vastroM se usakA pAnI bhara kara chAnate usameM ve itastataH cakkara kATate, thUhara kA dUdha bharakara pAnI meM DAlate jisase pAnI kharAba ho jAya, vRkSoM kI zAkhA se kabhI2 pAnI kA viloDana karate, moriyoM dvArA kabhIra usakA pAnI bAhira nikAla dete, kabhI2 naukA para caDhe2 hI pAnI meM idhara udhara DolA karate / tathA prapambuloM dvArA, jaMbhAoM dvArA, tisarAoM dvArA, misarAoM dvArA dhisarAoM dvArA, visarAoM dvArA, hillariyoM dvArA, jhilliriyoM dvArA, (ye saba zabda jAlavizeSa ke vAcI hai) jAloM dvArA, galakaMTakoM dvArA, kUTapAzoM dvArA, valkalabandhoM dvArA, sUtrabandhoM dvArA, bAlabandhoM dvArA,aneka zlakSNa machaliyoM ko patAkAtipatAkA machaliyoMko pakaDate the| ya jAlehi ya galehi ya kUDapAsehi ya vakkabaMdhehi ya suttavaMdhehi ya vAlacaMdhehi ya cahave sahamacche ya jAba paDAgAipaDAge ya giNhaMti' tyo mAtamA bhaachlIone pakaDavA mATe vastromAM tenuM pANI bharIne gALatA temAM Ama tema cakkara mAratA. tharanuM dUdha bharIne pANImAM nAMkhatA jenAthI pANI kharAba thaI jAya, vRkSonI DALIo kApIne pANImAM nAMkhatA, merI vaDe karI kayAreka tenuM pANI bahAra kADhI nAkhatA. kayAreka vahANa upara caDhIne pANImAM Aju-bAju DAnyA karatA hatA tathA aneka prakAranI jALo nA nAmA-revA, a5 muso, lAmA, tisarAyo, bhisarAsI, sirAme, visarAyo, hilivarIo, jhilario, A dareka jAtanI jAla vaDe tathA jALa dvArA, galakaMTake phUTapAza, vakala ba, sUtra, bAlabadvArA aneka kSaNa mAchalIone, patAkAtiptaanaamnii bhAvI mAne to to, 'giNihattA DIzana' egaThiyAo Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 607 taTaM 'gAhiti' gAhante-Anayanti / 'kUlaM gAhittA' grAhitvA-AnIya 'macchakhalae' matsyakhalAn matsyAnAM-khalAn-rAzIn 'kAti' kurvanti, karittA' kRtvA 'AyavaMsi' Atape 'dalayaMti' dadati / 'aNNe ya' anye ca 'se' tasya zauryadattasya 'vahave purisA dinabhayibhattaveyaNA' bahavaH puruSA dattabhRtibhaktavetanA: 'AyavatattehiM AtapataptaiH AtapazuSkaH 'macchehi matsyaiH kIdRzaistaiH 1 'taliehi ya' talitaiH, 'bhajjiehi ya' bharjitaiH 'solliehi ya' zaulyaiH zUlapakvaizca 'rAyamaggaMsi' rAjamArga vitti' vRttim-jIvikAM 'kappemANA, kalpamAnAH kurvanto 'viharaMti' viharanti / ' appaNAvi ya NaM' AtmanA-svayamapi ca khalu 'se soriyadatte' sa zauryadattaH 'bahuhi' bahubhiH 'saNhamacchehi ya' zlakSNamatsyaiH 'jAva "giNDittA' pakaDa kara 'egaTTiyAo bhareMti' unheM ve saba naukA meM DAlate jAte / jaba naukA bhara jAtI, taba ve 'bharittA kUlaM gAhiti' usa bharI huI naukA ko tIra para le aate| 'kUlaM gAhittA macchakhalae kareMti' tIra para lA kara ve saba una machaliyoM kA eka Dhera karate 'karittA Ayasi dalayaMti' Dhera karane ke bAda ve unheM dhUpa meM phailA kara sukhA dete / 'aNNe ya se bahave purisA diNNabhaimattaveyaNA' kucha puruSa usake pAsa isa bAta kI bhI naukarI Adi pAte the jo una sukAI gaI machaliyoM ko 'AyavattehiM macchehi taliehi ya bhajiehi ya solliehi ya' dhUpameM sukA huvA macchoko taila se talate the, muMjate the aura zUloM dvArA pakAte the, phira bAda meM unheM 'rAyamagaMsi' rAjamArga meM rakha kara beMcate the, aura isa prakAra 'vittiM kappemANA viharaMti' apanI jIvikA calAte the / 'appaNAvi ya NaM se soriyadatte vahuhi saNhabhareMti ' tene pAtAnA vAma nAmata tA tA. nyAre temArnu ] marA // tyAre te 'bhahittA kUlaM gAhiti' bharetA vahANane nahInA id & utA, 'kUlaM gAhitA macchakhalae kareMti' is sAvAne te vaDAmAthI bhAvImA pahAra dIna dayA 42tA tA. "karittA AyavaMsi dalayaMti' lA zana pachI tana tabhA pahAjI zane sUvato to, 'aNNe ya se bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA' mA puruSa tanI pAse ye majA bhATe 5 nArI 42tA hutA su) AdI mAvImAna 'AyavattehiM macchehi taliehi ya bhajjiehi ya solliehi ya' sukAvelA mAchalAMne telamAM taLatA hatA, bhuMjatA hatA, ane zUlI para caDhAvIne pakAvatA tA. pachI tene 'rAyamagaMsi' bhArgabhArAbhAna yatA utA, mane ko pramANe 'vittiM kappemANA viharaMti' potAnI mAvi yApatA utA 'appaNAvi ya gaM se soriyadane bahuhiM sahamacchehi ya jAva paDAgAipaDAgehi ya taliehi ya Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 608 vipAkazrute paDAgAipaDAgehi ya' yAvat patAkAtipatAkaiH matsyavizeSaiH, kIdRzaiH 1 'taliehi ya' talitaH 'bhajiehi ya' bharjitaiH 'solliehi ya' zaulyaizca-zulAdau samAropyAGgArAgninA pakvaiH saha / suraM ca5' surAM ca5 . ' AsAemANe 4' AsvAdayan 4 "viharai viharati / / sU0 5 / / / macchehi ya jAtra paDAgAipaDAgehi ya taliehi ya bhajiehi ya solliehi ya suraM 5 AsAemANe4 viharai' vaha zauryadatta bhI una tamAma zlakSNa machaliyoM se lekara patAkAtipatAkA machaliyoM taka ke samasta jalacara jIvoM ke mAMsa ke sAtha jo talA huA, suMjA huA evaM zUla para pakA huA hotA thA, aneka prakAra kI madirA kA upabhoga karatA rahatA thA aura dUsaroM ko bhI khilAtA pilAtA rahatA thaa| bhArArtha-jaba zauryadatta apane pitA ke pada para AsIna ho gayA, taba usane bhI apanA parasparAgata vyApAra prAraMbha kara diyaa| isake liye usane apane ghara para aneka naukara vetana aura bhojana para liyukta kara liye / ye naukara cAkara pratidina jamunA nadI. para jAte aura naukA dvArA usameM avagAhana karate / vahAM jitanI bhI machaliyAM hotI unheM jaise bhI banatA pakaDate, vahAM para ve machaliyoM ko pakar3ane ke liye vastroM se usa kA pAnI bhara kara chAnate, yamunA meM ve idhara udhara cakkara kATate, thUhara kA dudha bhara kara pAnI meM DAlate jisase pAnI kharAba ho jAtA aura machaliyAM mara kara pAnI ke Upara A jAtI, bhajjiehi ya solliehi ya suraM5 AsAemANe 4 viharaitezIya hatta 5 te tamAma lakSaNa mAchaUIothI laIne patAkAtipatAkA mAchalIo sudhInA tamAma jalacara jIvonAM mAMsanI sAthe je taLeluM, bhUjeluM ane pakAveluM hatuM te, aneka prakAranI madirAonI sAthe upabhega karatA hatA, ane bIjAne paNa khAvAmAM Apato hato. bhAvArtha-jyAre zauryadatta pitAnA pitAnA pada upara sthAna pAmya, tyAre teNe paNa pitAnA paramparAgata dhana prAraMbha karI dIdhe te mATe tenA pitAnAM gharapara no pagAra ane bhojana maLe tevI rIte rAkhelA hatA, te nokara-cAkara hamezAM jamunA-yamunA nadImAM jaIne vahANadvArA temAM avagAhana karatA, tyAMthI jeTalI mAchalIo maLatI tene game tevI rIte paNa pakaDatA hatA tyAM mAchalIone pakaDavA mATe vastrothI pANI bharIne gALatA, ane yamunAmAM Ama-tema cAreya bAju cakkara mAratA. tharanuM dUdha bharIne pANImAM nAkhatA, jenA vaDe pANu kharAba thaI jatuM ane mAchalIo marI jatI ane pANImAM upara AvatI, keI kaI vakhata vRkSanI DALIothI pANInuM Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam kabhIra vRkSoM kI zAkhAoM se pAnI kA viloDana karate, kabhIra moriyoM dvArA nadI kA pAnI bAhira nikAlate, kabhIra naukA para caDhe2 hI pAnI meM idhara udhara DolA karate / tathA prapaMvuloM dvArA jabhAoM dvArA, tisarAoM dvArA, misarAoM dvArA ghisarAoM dvArA, visarAoM dvArA, hilliriyoM dvArA jhilliriyoM dvArA arthAt ina pUrvokta prakAra kI nAnAvidha jAlavizeSoM dvArA, tathA sAmAnya jAloM dvArA, galakaMTako dvArA kUTapAzoM dvArA, valkalabandhoM dvArA, sUtrabaMdhoM dvArA, bAlabaMdho chArA aneka zlakSNa machaliyoM ko yAvat patAkAtipatAkA arthAt prajJApanA sUtra ke prathamapada meM kahe hue samasta machaliyoM ko pakaDate the aura una saba ko naukA meM bharate the / jaba naukA bhara jAti, taba ve usa bharI huI naukA ko tIra para le Ate / tIra para lAkara usa naukA se machaliyoM ko nikAla kara tIra para Dhera karate aura unheM phailA kara dhUpa meM sUkhA dete the| kucha puruSa usake pAsa isa bAta kI naukarI karate the ki una sukhAI huI machaliyoM ko tela se talate the, muMjate the, zUloM para rakha kara pakAte the / tayAra kara phira unako rAjamArga meM rakha kara beMcate the, unheM beMca2 kara apanI AjIvikA calAte the / vaha zauryadatta svayaM bhI una tamAma zlakSNa machaliyoM se lekara patAkAtipattAka machaliyoM taka ke jalacara jIvoM ke AleDana (halAvatA) karatAM, kayAreka mArI dvArA nadInuM pANI bahAra kADhI nAMkhatA, kayAreka vahANa para caDhIne pANIne cAreya bAju DoLyA karatA, tathA prapaMkhule dvArA, jabhAo dvArA, tisarAodvArA, bhisarAodvArAvisarAo dvArA, visarAedvArA, hilirI dvArA, jhilipi dvArA, arthAt A nAmanI aneka prakAranI jALa dvArA tathA sAmAnya jALadvArA, gaLakaTaka dvArA, phUTapAzedvArA valakalabaMdhadvArA. sUtrabaMdha dvArA) bAlabaMdhe tArA, aneka laNa mAchalIo tathA patAkAtipatAkA arthAt prajJApanA sUtranA prathama padamAM kahela samasta mAchalIone pakaDatuM hatuM, ane teo tamAmane vahANamAM bharatA hatA. ane jyAre vahANa bharAI jatuM tyAre te bharelA vahANane nadI kAThe laI jaIne te vahANamAMthI mAchalIone Dhagale kAMThA para karatA hatA ane te DhagalAne pahebe karAvIne sUkAvatA hatA, keTalAka puruSe tenI pAse e jAtanI nokarI paNa karatA hatA ke te sUkAvelI mAMchalIone telamAM taLatA hatA, bhuMjatA, zUla para rAkhIne pakavatA hatA, pachI te taiyAra karIne tene rAjamArga para rAkhIne vecatA hatA, tene vecIne potAnI AjIvikA calAvatA hatA. te zauryadatta pate te tamAma lUNa machalIothI laIne partakAMtipatAkA mAchalIo sudhInAM jalacara, jenA mAMsanI sAthe Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 vipAkazrute // mUlam // tae NaM tassa soriyadattassa macchaMdhassa aNNayA kayAI te macche talie bhajie sollie ya AhAremANassa macchakaMTae galae lagge yAvi hotthA / tae NaM se soriyadatte macchaMdhe mahayAe veyaNAe abhibhUe samANe koDuMbiyapurise sahAvei, sadAvittA evaM vayAsI - gacchaha NaM tubhe devANuppiyA ! soriyapure Nayare siMghADaga jAva pahesu mahayAra saddeNaM ugghosemANAra evaM vaha evaM khalu devANuppiyA ! soriyadattassa macchakaMTae galae lagge, jaM jo NaM icchai, vijjo vA vijjaputto vA soriya dattassa macchissa macchakaMTagaM galAo NIharittae tassa NaM soriyadatte viulaM atyasaMpayANaM dalayai / tae NaM te koDaMbiyapurisA jAva ugghoseMti // sU0 6 // - TIkA / 'tae NaM tassa' ityAdi / 'tae NaM tassa' tataH khalu tasya 'soriyadattassa macchaMdhassa' zauryadattasya matsyabandhasya 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'te macche' tAn mAMsa ke sAtha jo talA huA bhuMjA huA pakA huA hotA thA, aneka prakAra kI madirA kA sevana karatA rahatA thA aura dUsaroM ko bhI khilAtA pilAtA thA // sU0 5 // 'tae NaM tassa 0 ' ityAdi / 'tae NaM tassa soriyadattassa' usa zauryadanta 'macchaMghassa' macchImAra ke ' aNNayA kayAI' kisI eka samaya jaba ki vaha 'te macche' una je taLelA, bhuMjelA, pakavelA hatA te paNa khAte ane tenI sAthe aneka prakAranI madirAnuM sevana karate hateA temaja khIjAne paNa khavarAvatA pIvarAvate hateA. ( sU. 5) 4 tae NaM tassa ' dhatyAhi 6 6 tara NaM tassa soriyadattassa ' te zauryadhatta ' macchaMdhassa ' bhanchabhArate aNNayA kayAI ' a samaya te nyAre 'te macche' te bhAchIkhone ne , Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam matsyAn 'talie bhajjie sollie ya' talitAn bharjitAn zaulyAn-zUlapakyAMzca 'AhAremANassa' AhArayatA bhuJjAnasya 'macchakaMTae' matsyakaNTakaH 'galae' galegalabile 'lagge yAvi' lagnazcApi 'hotthA' abhavat / 'tae NaM se sAriyadatte macchaMdhe' tataH khalu sa zauryadatto matsyabandhaH 'mahayAe veyaNAe' mahatyA vedanayA 'abhibhUe samANe' abhibhUtaH pIDitaH sana 'koDuMbiyapurise' kauTumbikapuruSAn = svakarmakarapuruSAn 'saddAvei' zabdayati 'sadAvittA' zabdayitvA 'evaM bayAsI' evamavAdIt 'gacchaha NaM' gacchata khalu 'tubbhe devANuppiyA' yUyaM he devAnupriyAH ! 'soriyapure Nayare' zauryapure nagare "siMghADana jAva pahesu' zRGgATakatrikacatuSkacatvaramahApathapatheSu mahayA2 sadeNaM mahatAra zabdena uccasvareNa ugghosemANA2' udghoSayantaH2 evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayaha' vadata-' evaM khalu devANuppiyA' evaM khalu he devAnupriyAH ! 'soriyahattassa' zauryadattassa 'macchakaMTae' matsyamachaliyoM ko ki jo 'talie bhajjie sollieya' talI huI bhuMjI huI evaM zaloM para rakha kara pakAI huI thIM 'AhAremANassa' khA rahA thA 'macchakaMTae galae lagge yAvi hotthA' taba gale meM machaliyoM kA kAMTA laga gyaa| 'tae NaM se soriyadatte macchaMdhe mahayAe veyaNAe abhibhUe samANe' isase usa zauryadatta macchImAra ne bahuta hI prabala vedanA se Akranta hokara 'koDuMbiyapurise sadAvei' apane naukara-cAkaroM ko bulAyA / 'sadAvittA evaM bayAsI' aura vulAkara isa prakAra kahA 'gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA ! sAriyapure Nayare siMghADaNa jAva pahesu' he devAnupriya ! Apa loga zauryapura nagara meM jAo, ora zRGgATaka Adi mAgoM meM 'mahayA2 . sadeNaM ugdhosemANA2 evaM vayaha' baDe 2 jora ke zabdoM se yaha ghoSaNA karo ki "evaM khalu devANuppiyA ! soriyadattasla macchakaTae galae lagge' 'talie bhajjie sollie ' taNesI, sunsI ane trA: 52 sabhIna. 54vaTI tI te 'AhAremANassa' mAtI to, tepAmA ' macchakaMTae galae lagge yAvi hotthA' tenAM mAM bhAsIna xit sAdhyA. 'tae NaM se soriyadatte macchaMdhe mahayAe veyaNAe abhibhUe samANe' tathA te zauyatta bhanchImA2 ghajlar // 34 vehanAthI mAta manAne 'koDuMbiyapurise saddAvei ' pAtAnA nA42 yA2ne pAtAnA pAse mAlAvyo, 'sadAvittA evaM bayAsI' mAlAvIna mApramANe yu 'gacchaha NaM tubbhe. devANuppiyA ! soriyapure Nayare siMghADaga jAva pahesu' devAnupriya! tame sI zIya 52 nagaramA , bhane zUTa4 mA bhArgAbhA 'mahayArasadeNaM ugrosemANA2 evaM vayaha ' moTA moTAhAra zahAthI se ghoss| 43 / ' evaM khalu devANuppiyA ! soriyadattassa macchakaMTae galae lagge' ke vAnupriyo ! Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 vipAkazrute 70 kaNTakaH 'galae lagge' gale lagnaH gale viddhaH 'jaM' yat 'jo NaM icchai' yaH khalu icchati 'vijjo vA' vaidyo vA 'vijaputo vA' vaidyaputro vA 6 'sauriyadattassa macchiyassa' zauryadattasya mAtsyikasya 'macchakaMTagaM' matsyakaNTakaM 'gaMlAo' galAt 'NIharittae' nirhartu= niSkAsayitum icchatIti pUrveNa sambandhaH, 'tassa NaM' tasya khalu 'soriyadatte' zauryadattaH vipulam 'attha saMpayANaM' artha saMpradAnaM dhanadAnaM 'dalaya' dadAti / 'tara gaM te' tataH khalu te koviyapurisA' kauTumbikapuruSAH 'jAva ugghorseti' yAvat zRGgATakAdiSu udghoSayanti = ghoSaNAM kurvanti ||0 6|| // mUlam // tae NaM te bahave vijA ya imaM eyArUvaM ugghosaNaM ugghosijaMtaM NisAmeti, NisAmittA jeNeva soriyadattassa gihe jeNeva soriyadatte macchaMdhe teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA bahuhiM uppattiyAhi ya 4 buddhIhi ya pariNamamANA vamaNehi ya chaDDaNehi ya ovIlahi ya kavalaggAhehi ya salluddharaNehi ya visalI - karaNehi yaicchaMti soriyadattassa macchaMdhassa macchakaMTagaM galAo he devAnupriyoM ! suno| zauryadatta ke gale meM machalI kA kAMTA laga gayA 'jaM jo NaM icchar3a vijjo vA vijaputo vA soriyadattassa macchiyassa macchakaMTagaM galAo NIharittae' jo vaidya athavA vaidya kA putra Adi usa zauryadatta macchImAra ke gale se kAMTe ko bAhara nikAla degA 'tassa NaM soriyadatte vipulaM atyasaMpayANaM dalayaha' usake liye zauryadanta adhika se adhika dravya pradAna karegA / 'tae NaM te koDuM viyapurisA jAva ugghoseMti' isa prakAra zauryadatta kA Adeza pAkara ve loga zauryapura nagara meM gaye aura vahAM zRMgATaka Adi mArgoM meM jAkara pUrvokta ghoSaNA kaha sunAI || sU0 6 || sAMbhaNA ! zauryadRttanA gaNAmAM bhAchasIno aMTo lAgyo che 'jaM jo NaM iccha vijjo vA vijjaputo vA soriyadattassa macchiyassa macchakaMTagaM galAo NIharitae ' teA je vaidya athavA vaidyanA putra Adi hAya te e zauya datta macchImAranA gaLAmAMthI aMTAne mahAra aDhaze 'tassa NaM soriyadatte viulaM atyasaMpayANaM dalayai ' to tene zauryadRttaH vadhArebhAM vadhAre dravya Aze 'tae NaM te koDuMviyapurisA jAva ugghorseti ' A pramANe zauya dattanI AjJA meLavIne te le ke zauyapura nagaramAM gayA ane tyAM zRMgATaka Adi mArgomAM jaine pUrvAMkata ceSaNA kahI sa MbhaLAvI. (sU06) Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam, NIharittae vA visohittae vA, No ceva NaM saMcAeMti NIharittae vA / tae NaM te bahave vijjA ya jAhe No saMcAeMti soriyadattassaM macchakaMTagaM galAoM NIharitae vAra tAhe saMtA jAmeva disaM pAubbhUyA tAmeva disaM paDigayA // suu07||. TIkA 'tae NaM te' ityAdi / 'tae NaM te tataH khalu te 'bahave vijA ya' bahavo vaidyAzca3 'imaM eyArUvaM' etAmetadrUpAM pUrvoktaprakArAm 'ugyosaNaM' ud ghoSaNAM 'ugghosijjaMtaM' udghoSyamANAM 'NisAmeti' nizAmayanti-zRNvanti, 'NisA. mittA' nizamya-zrutvA 'jeNeva' yatraiva yatra sthAne 'soriyadattassa gihe' zauryadattasya gRhaM 'jeNeva soriyadatte macchaMdhe' yatraiva zauryadatto matsyavandhaH 'teNeva uvAgacchaMti tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya 'bahuhiM' bahubhiH bahuprakArAbhiH 'uppattiyAhi ya4' autpAtikIbhiH, vainayikIbhiH, kArmikIbhiH, pAriNAmikIbhizca-etAbhizcatasRbhiH 'buddhIhiM ya' buddhibhizca 'pariNamamANA' pariNamantaH naipuNyaM prApnuvantaH santo vaidyAdayaH 'bamaNehi ya' vamanai svayaM 'tae NaM te' ityAdi / 'tae NaM' isake anantara 'te bahave vijjA ya' nagaranivAsI samasta vaidyoM ne 'imaM eyArUvaM ugghosaNaM ugghosijjaMtaM NisAmeti' isa prakAra kI unake dvArA kI gaI ghoSaNA ko sunaa| 'NisAmittA jeNeva soriyadatte macchaMdhe teNeva uvAgacchati' sunakara ve jahAM zauryadatta kA ghara evaM vaha zaurthadatta thA vahAM pahu~ce / 'uvAgacchittA bahurhi umpatniyAhi ya4 buddhIhi ya pariNamamANA' pahu~cate hI unhoMne autpAtikI, vainayikI, kArmikI evaM pAriNAmikI buddhiyoM se saMpanna ho use 'vamaNehi ya chaDDaNehi ya . . 'tae NaM te tyAha: 'tae NaM' te pachI te bahave vijjA ya . ta nagaramA 2naa| tamAma vaidhAye 'imaM eyArUvaM ugghosaNaM ugghosijjaMtaM NisAmeti' se prA2nI . 42vI dhauSa!-13 sAlI : NisAmittA jeNeva soriyadattassa gihe jeNeva soriyadatte macchaMdhe teNeva uvAgacchaMti ' salamAna nyAM zIttanuM dha2 tu arthAt zIya hatta nyo ratA tyAM gayA. 'uvAgacchittA bahuhiM uppattiyAhi ya 4 buddhIhiM ya pariNamamANA' tyAM paDAMcA turatA tebho vAta zasase te vaidho motpatitrI, vanAyI, amitI, bhane pAribhitI bhuddhimAthI saMpanna hutA temAle vamaNehi ya Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 614 vipAkazrute sambhUtaiH 'chaDDaNehi ya' chardanaH prayogakRtairvAntivizeSaiH, 'ovIlaNehi ya' abapIDanaiH kaNThatAlvAdhavapIDanaiH, 'kavalaggAhehi ya' kavalagrAhaiH-sthUlakavalanirgAlanaiH 'salluddharaNehi ya zalyoddharaNaH zalyoddharaNayantraprayogaiH 'visallIkaraNehi ya' vizalyIkaraNaiH vizalyIkArakauSadhAdiprayogaizca 'soriyadattassa macchaMdhassa' zauryadattasya matsyavandhasya macchakaMTagaM' matsyakaNTakaM 'galAo' galAt 'NIharittae vA' nihartu-zastrAdinA niSkAsayituM 'visohittae vA icchaMti' vizodhayitum= auSadhAdiprayogadvArA pUyAdinissAraNena zodhayituM vA icchanti, kintu 'No ceva NaM' naiva khalu 'saMcAeMti' zaknuvanti 'NIharittae vA visohittae vA' nihattu vA vizodhayituM vA / 'tae NaM te' tataH khalu te 'vahave vijA ya' vahayo vaidyAzca 'jAhe' yadA 'go saMcAeMti' no zaknuvanti 'soriyadattassa zauryadattasya 'macchakaMTagaM' matsyakaNTakaM 'galAo' galAt 'NIharittae vAra' nihattu vA vizodhayituM vA, 'tAhe ' tadA 'saMtA3' atra 'saMtA, taMtA, paritaMtA' iti padatrayaM ovIlaNehi ya kavalaggAhehi ya salluddharaNehi ya visallIkaraNehi ya icchaMti sAriyadattassa macchaMdhassa macchakaMTagaM galAo NIharittae vA visohitaevA' vamana dvArA, chadana dvArA, kaMTha evaM tAlu Adi avayavoM ko dabAne dvArA, sthUla grAsoM ko khilAne dvArA, zalyoddharaNayaMtra ke prayogoM dvArA, vizalyokAraka auSadhAdi ke prayogoM dvArA, usa zauryadatta macchImAra ke gale se machalI ke kAMTe ko nikAlane kA athavA use vahIM para pakA kara galAne kA prayatna kiyaa| parantu 'No cevaNaM saMcAeti NIharittae vA visAhittae vA' ve apane kAma meM kRtakArya nahIM hue / 'tae NaM te bahave vijjA ya0 jAhe No saMcAeMti sAriyadattassa macchakaMTagaM galAo NIharittae vA visAhittae vA tAhe saMtA3 jAmeva disaM pAunbhUyA tAmeva disaM paDichaDDaNehi ya ovIlaNehi ya kavalaggAhehi ya salluddharaNehi ya visallIkaraNehi ya icchaMti soriyadattassa. macchaMdhassa macchakaMTagaM galAo NIharittae vA visohittae vA ' nArA, 76 navArA, 44-tAyu mA avayavone dvArA, sthUla grAsa khavarAvavAnA upAya dvArA, zakkaraNa yaMtranA praveza dvArA, vizalpIkAraka auSadhAdi pro dvArA, te zauryadatta macchImAranA gaLAmAMthI mAchalIonA kAMTAne bahAra kADhavA bhATe athavA tyAM mA pAzrIna in rAjI jaya te bhATe prayatno dhyA, paraMtu No ceva NaM te saMcANaMti Noharittae vA visohittae vA' te vadho potAnA mama sa500 dhyA nahi. 'tae NaM te bahave vijjA ya0 jAhe No saMcAeMti soriyadattassa macchakaMTagaM galAoM NIharittae vA visohittae vA tAhe saMtA3. jAmevaM disa Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam bodhyam / tatra 'saMtA' zrAntAH, 'taMtA' tAntAH-khinnAH paritaMtA' upAyarahitatvAd vizeSeNa khinnAH santaH 'jAmeva disaM pAunbhUyA' yasyA dizaH prAdurbhUtAH samAgatAH 'tAmeva disaM paDigayA' tAmeva dizaM pratigatAH svasvasthAnaM saMprAptAH ||muu0 7 // . . . // mUlam // tae NaM se soriyadatte macchaMdhe vijapaDiyAraNiviNe teNaM dukkheNaM abhibhUe sukke jAva viharai, evaM khallu goyamA ! soriyadatte macchaMdhe purAporANANaM jAva viharai // sU0 8 // TIkA 'taie NaM se' ityAdi / 'tae NaM se' tataH khalu saH 'soriyadatte macchaMdhe' zauryadatto matsyabandhaH 'vijjapaDiyAraNiviNNe' vaidyapraticAranirviNNaH= vaidyakRtopacaurairhatAzaH 'teNaM dukkhaNaM' tena duHkhena 'abhibhUe' abhibhUtaH pIDitaH san 'mukke' zuSkA zoNitAbhAvena zuSkazarIraH 'jAva' yAvat-atraivaM yojanA'bhukkhe' bubhukSitaH annAdirucerabhAvAt , 'lukkhe' rUkSaH zarIrakAntivarjitaH 'nimmaMse' nimAsa: mAMsopacayarahitaH 'ahicammAvaNaddhe' asthicavinaddhaH asthisaMlagnacarmA-etAdRzo bhUtvA 'viharaI' viharati / gayA' ataHve sabake saba vaidya jaba isa zauryadatta ke gale se machalI ke lage hue kAMTe ko nikAlane evaM galAne meM samartha nahIM hue taba zrAnta tAnta evaM paritAnta hokara-upAya-rahita hokara jahAM se Aye the vahAM para vApisa cale gaye // sU0 7 // . 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se soriyadatte macchaMdhe' isake bAda vaha zauryadatta macchImAra 'vijjapaDiyAraNiviNNe' jaba vaidyoM dvArA bhI hatAza ho gayA, taba "teNaM dukkheNaM' usa duHkha se 'abhibhUe sukke jAva viharaI' atyaMta pIDita pAunbhUyA tAmeva disaM paDigayA' tAthA ye tamAma vaidha nyAre te zIya tanA gaLAmAM lAgelA mAMchalInA kAMTane bahAra kADhI zakayA nahIM tyAre thAkIne manamAM kaleza pAmIne upAya rahita banIne jyAMthI AvyA hatA tyAM pAchA cAlyA gayA. (sU) 7) 'tae NaM se' tyiAdi. 'tae NaM se soriyadatte macchaMdhe'tepachI me zIta bhachImAra 'vijjapaDiyAraNibiNNe' nyAre vaidyAthI dAma na thayo tyAre tAza thAi gayo. tyAre 'teNaM dukkheNaM' ta thA 'abhibhUe sukke jAva viharai' mahu pIDA pAmIna dRza Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . vipAkazrute evaM zauryadattasya matsyavandhasya caritraM varNayitvA bhagavAnAha-'evaM khalu goyamA' ityAdi / evaM khalu he gautama ! 'soriyadatte macchaMdhe' zauryadatto matsyavandhaH 'purAporANANaM ' purApurANAnAM pUrvabhavopArjitAnAM 'jAva viharai' yAvat-duzcIrNAnAM duSpratikrAntAnAmazubhAnAM karmaNAM pApakaM phalavRtti-vizeSa pratyanubhavan viharati // mU0 8 // // mUlam // . soriyadatte NaM bhaMte ! macchaMdhe io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihii kahi uvavanihii ! goyamA ? sattarivAsAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva jAva puDhavIsu / se NaM tao hatthiNAure Nayare macchantAe uvavajihii / se NaM tao macchiehi hokara kRzazarIra ho gyaa| yahAM yAvata zabda se 'bhukkhe lukkhe nimmaMse ahicammAvaNaddha' anna, khAne ko ruci calI jAne se yaha bubhukSita rahane laMgA, zArIrika kAMti se rahita hone se yaha bilakula rUkSa bana gyaa| mAMsa kI vRddhi se rahita hone ke kAraNa nimAla aura camaDI haDDiyoM meM aTakA rahane ke kAraNa yaha asthicavinaddha ho gyaa| isa prakAra kI paristhitisaMpanna banA huA yaha Aja apane jIvana ke dinoM ko nikAla rahA hai| isa prakAra zauryadatta macchImAra ke caritra ko varNana karake bhagavAna ne kahA 'evaM khalu goyamA ! seoriyadatte macchaMdhe purAporANANaM jAva viharaI' isa prakAra he gautama ! yaha zauryadatta macchImAra pUrvabhava meM upArjita duzcIrNa, duSpratikrAnta, azubha pApa karmoM ke pApamaya phala ko bhoga rahA hai| sU08 // zIra (grt) 54 gayo, 25DI yAvat zapathI. "bhukkhe lukkhe nimmaMse acimmAvaMNadhe / mana bhAvAnI 3yAma thapAthI te mUNyo vA saaye| mane zarInA kAMti nAza pAmavAthI te ekadama rUkSa-banI gaye. mAMsanI vRddhi rahita thavAthI hADakAmAM cAmaDI ceTI rahevA lAgI te kAraNathI asthirmovanaddha (mAtra hADakAM ane cAmaDIvALA) thaI gaye. A prakAranI paristhitisaMpana thecele te have potAnA jIvananA divase kADhe cha. yA prabhArI zItta bhaDImAranA yastrinuM varNana zana mApAne yu evaM khalu goyamA! soriyadatte macchaMdhe purAporANANaM jAva viharaimA pramANe gautama! te zauryadatta machImAra pUrvabhavamAM upArjita duzcarNa, dupratikrAnta, azubha pAMpakamanA pApamaya ne logavI rahyo che. (sU08) Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 617 jIviyAo vavarovie samANe tattheva seDikulaMsi0 bohiM0 sohamme0 mahAvidehe vAse sijjhihii5| Nikkhevo // sU0 9 // // aTramaM ajjhayaNaM samattaM // 8 // TIkA gautamasvAmI bhagavantaM pRcchati-'soriyadatte NaM' ityAdi / 'soriyadatte NaM' zauryadattaH khalu 'bhaMte' he bhadanta ! 'macchaMdhe' matsyabandhaH 'io kAlamAse kAlaM kiccA' itaH asmAd bhavAt kAlamAse kAlaM kRtvA 'kahiM gacchihii' kutra gamiSyati ? kahiM uvavajihii' kutrotpatsyate ? bhagavAnAha -'goyamA' he gautama ! 'sattarivAsAI' saptativarSANi 'paramAuM' paramAyuH 'pAlittA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA' 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAm utkarSeNa ekasAgaropamasthitikeSu nairayikeSu nairayikatayA utpatsyate / 'saMsAro' saMsAraH bhavAntare paribhramaNaM taheva' tathaiva mRgAputratradeva 'jAva puDhavI' yAvat pRthivIkAyeSu anekazatasahasrakRtvaH utptsyte| 'se NaM tao' sa khalu tataH 'hatthiyAure gayare' hastinApure nagare 'macchattAe' ... .. . 'sAriyadatteNaM' ityAdi / gautamasvAmI ne bhagavAna se pUchA ki-he bhadanta ! 'soriyadatte NaM bhaMte macchaMdhe' yaha zauryadatta macchImAra 'io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihii kahi uvavajjihiI isa paryAya se mRtyu ke avasara para mara kara kahAM jAyagA ? kahAM utpanna hogA? bhagavAna ne kahA-'goyamA' he gautama ! 'sattarivAsAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' yaha sattara (70)varSa kI apanI utkRSTa Ayu ko samApta kara aba kAla mAsa meM mRtyu ke adhIna hotA huA 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva jAva puDhavIsu, se NaM tao hatthiNAure Nayare macchattAe 'uvavajihii' isa ratnaprabhA pRthivI meM utkRSTa1 .. 'soriyadatte NaM' yA.. . gautama svAmI bhagavAna ne pUchayu mahanta ! 'soriyadatte NaM bhaMte macchaMdhe' te zItta bhImA2 'io kAlamAse kAlaM kicA kahiM gacchihii kahiM uvavajjihiI mA paryAyamA bharAya pAbhAna yA ze? 4yAM utpanna tharI ? lagavAne 4hyugoyamA hai gautama ! ' sattarivAsAI paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' te 70 sittara varSanI pAtAnI ScSTa mAyuSya pUrI 4Ine 48 samaye bharaNa pAbhIna, 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsArotaheva jAva puDhavIsu se NaM tao hatthiNAureHNayare macchattAe. uvava Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 vipAkazrute. matsyatayA 'uvavajihii' utpatsyate / 'se NaM' sa khalu 'tao' tataH tasmAd bhavAt 'macchiehiM' mAtsyikaiH matsyavandhaiH 'jIviyAo vavarovie samANe' jIvitAd vyaparopitaH mAritaH san 'tattheva' tatraiva hastinApure 'seDikulaMsi' zreSTikule utpatsyate / tatra 'vohiM bodhi-samyaktvaM prApsyati / anagAro bhUtvA tataH 'sohamme saudharme kalpe-prathamasvarge utpatsyate / tato 'mahAvidehe vAse mahAvidehe varSe sijjhihii5' setsyti5| 'Nikkhevo' nikssepH| vyAkhyA pUrvavat ||muu0 9 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadhanakagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjamadatta-jaina-zAstrAcArya '-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm 'zauryadatta' nAmaka-aSTamamadhyayanaM sampUrNam // 1 // 8 // sAgara kI sthitivAle naraka meM nArakI kI paryAya se utpanna hogaa| isakA bhava se bhavAntararUpa saMsAra mRgAputra kI taraha jAnanA caahiye| arthAt yaha bhI usI kI taraha lAkhoM bAra pRthivIkAya AdimeM utpanna hogaa| janmamaraNa karegA bAda meM vahAM se nikala kara yaha hastinApura nagara meM macchI kI paryAya meM janma legaa| 'se to macchiehiM jIviyAo vavarovie samANe tattheva sehikulaMsiM0 vohiM0 sohamme0 mahAvidehe vAse sijjhihii5' vahAM para bhI yaha macchImAroM dvArA jIvana se viyukta karAyA jAyagA, pazcAt vahIM para kisI zreSThI ke kula meM putrarUpa se utpanna hokara yaha sthavira jjihii manamA pRthivImA 4 me 1 sAgaranI sthitivAna24mA nA24InI paryAyathI utpanna thaze, tenAM eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM bhavAntara rUpa saMsAra mRgAputranA pramANe jANI le joIe, arthAt A zauryadatta paNa mRgAputranA pramANe lAvAra pRthivI kAyamAM utpanna thaze, te pachI tyAMthI nIkaLIne hastinApura nagaramAM macchInI paryAyabho ma . ' se NaM tao macchaehiM jIviyAo vavarovie samANe tatyeva seThikulaMsi0 vohi0 sohamme0 mahAvidehe vAse sijjhihii5 ' tyAM AgaLa macchImAMre dvArA tenuM jIvana nAza pAmaze, pachI tyAM AgaLa kaI zeThanA kulamAM Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 619 sAdhuoM ke samIpa dharma-zravaNa karate hue bodhi kA lAbha karegA / phira yaha isa paryAya se chUTa kara saudharma svarga meM deva-aura vahAM se mahAvideha meM janma lekara siddhigati ko prApta hogaa| "Nivakhevo' isa prakAra zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne isa adhyayana kA yaha bhAva pharamAyA hai / 'ttibemi' jaisA maiMne bhagavAna se sunA hai vaisA hI tuma se kahA hai // sU0 8 // // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAkanAmaka prathamazrutaskandha kI 'vipAkacandrikA' TIkA. ke hindI anuvAda meM 'zauryadatta' nAmaka aSTasa adhyayana sampUrNa // 1-8 // putrarUpe utpanna thaI te sthavira-munionI pAsethI dharma sAMbhaLIne bedhi-bIjano lAbha prApta karaze, pachI te jIva e paryAyathI chuTIne saudharma svargamAM deva-ane tyAMthI mahAvimA bhane siddhi gatine pAmaze. 'Nikkhevo' mA prabhArI zrabhara bhagavAna mahAvIra svAmI mA adhyayananI bhAva ho cha. 'ttivemi' magavAna pAsethI re meM sAmanyu cha tevuddha meM tamane ghucha. (sU08) dhati vipAzrutanA 'duHkhavipAka' nAmanA prathama zrutadhanI 'vipAkacandrikA' AnA zuzatI manuvAmA 'zauryadatta' nAma bhAbhu adhyayana sapUrNa che 1-8 che Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha navamam adhyayanam // . // mUlam // jai NaM bhaMte ! ukkhevo nnvmss| evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rohIDae NAmaM Nayare hotthA riddh| puDhavIvaDisae ujjANe / dharaNe jakkhe : vesamaNadatte raayaa| sirI devii| pUsaNaMdIkumAre juvraayaa| rohoDae Nayare datteNAma gAhAvaI parivasai aDDhe / kaNhasirI bhAriyA / tassa NaM dattassa dhUyA kaNhasirIe attayA devadattA NAmaM dAriyA hotthA, ahINa jAva ukiTusarIrA // sU0 1 // TIkA 'jai NaM bhaMte' ityaadi| 'jai NaM bhaMte' yadi khalu he bhadanta ! 'ukkhevo' upakSepaH pArambhavAkyaM 'Navamassa' navamasyAdhyayanasya, tathAhi-'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM aTThamassa ajhayaNassa ayamaDhe paNNatte navamassa NaM bhaMte ajjhayaNassa duhavivAgANaM ke aTe paNNatte ? / tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAramevaM cayAsI-' iti / jambUsvAmI-sudharmasvAminaM pRcchati-'jai NaM bhaMte' ityAdi / navamA adhyayana / 'jai NaM bhaMte' ityAdi / 'ukkhevo' isa sUtra kA prAraMbhavAkya isa prakAra hai-'jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAtra saMpatteNaM duhavivAgANaM aTThamassa ajjhayaNassa ayamaTTe paNNatte navamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa dahavivAgANaM ke aTTe paNNate? tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vayAsI' jaMbU svAmI sudharmA navamuM adhyayana 'jai NaM bhaMte' tyAdi. 'ukkhevo' mA sUtranA prArama pAdhya bhA pramANe cha 'jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM duhavivAgANaM aTThamassa ajjJayaNassa ayamaDhe paNNatte navamassa NaM bhaMte ! ajjJayaNassa duhavivAgANaM ke aThe paNNate ' tae NaM se suhamme aNagAre jaMce aNagAraM evaM vayAsI 'yU svAmI sudhA svAmIne Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 621 yadi khalu he bhadanta ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAna prAptena duHkhavipAkAnAmaSTamasyAdhyayanasyAyamarthaH prjnyptH| navamasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya ko'rthaH prajJaptaH? / tataH khalu sa sudharmAnagAro jambUmanagAramevamavAdI evaM khalu jaMvU' evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'rohIDae NAmaM Nayare' rohitakaM nAma nagaraM 'hotthA' AsIt, tat-kIdRzam ? ityAha-'riddha0-ridrathimiyasamiddhe' RddhastimitasamRddhas / tatra 'puDhavIvaDisae' pRthivyavataMsakam etannAmakam 'ujjANe' udyAnamAsIt / tatra dharaNe jakkhe' dharaNo ykssH| tasmin nagare 'vesamaNadatte rAyA' vaizravaNadatto rAjA, tasya 'sirI' zrIH zrInAmnI devI-rAjJI, 'pUsaNaMdI kumAre' puSpanandiH svAmI se pUchate haiM-'jai NaM bhaMte' ityAdi / he bhadanta ! siddhisthAna meM prApta zrI zramaNa bhagavAna mahAvIrane duHkhavipAka ke aSTama adhyayana kA yaha bhAva pratipAdita kiyA hai, to he bhadaMta ! isake navameM adhyayana kA kyA bhAva unhoMne kahA hai ? isa prakAra jaMbUsvAmI ke pUchane para sudharmA svAmI kahate haiM evaM khalu jaMbU' isa prakAra he jaMbU ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'rohIDae NAmaM Nayare hotthA' rohitaka nAmakA eka nagara thaa| 'riddha0 puDhavIvaDisae ujjANe' yaha riddha, stimita aura samRddha thA / isameM pRthivI kA AbhUSaNa svarUpa eka pRthivIavataMsaka nAmakA bagIcA thA / 'dharaNe jakkhe' isa bagIcA meM dharaNa nAmakA eka yakSa rahatA thaa| vesamaNadatte rAyA' nagara kA adhipati 'vaizravaNadatta' isa nAma kA eka rAjA thaa| 'sirI devI' isakI rAnI pUche cha- 'jai NaM bhaMte ' tyAhi mahanta ! siddhisthAnamA jitA (siddhisthAna prApta) zrI zramaNa bhagavAna mahAvIre du:khavipAkanA AThamAM adhyayanamAM te bhAva pratipAdana karyA che te he bhadanta ! A navamA adhyayananA bhAva temaNe zuM kahyA che? A pramANe jaMbU svAmIe pUchayuM tyAre sudharmA svAmI kahe che - evaM khalu jaMbU' mA pramANe 5 teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te mane te samaya vi rohIDae NAmaM jayare hotthA' mezahita nAmana nA tu 'riddha0 puDhavIvaDisae ujjANe' vivastimita bhane samRddha stu. tebhA pRthivInA ASA35 prathivI-avata' nAmanI sAyA to. 'dharaNe jakkhe' te mAyAmA dhanAbhano meM yakSa khato to 'vesamaNadatte rAyA' nAnA adhipati " pAhata" mA nAmanA me rAta tA. 'sirI devI' tenA zayInu nAma Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 vipAkazrute kumAraH 'juvarAyA' yuvarAja AsIt / tatra khalu 'rohIDae Nayare' rohitake nagare 'datte NAma' datto nAma 'gAhAvaI. parivasaI' gAthApatiH parivasati / sa kIdRzaH ? 'aDDe' ADhayaH yAvad aparibhUtaH / tasya dattagAthApateH 'kaNhasirI bhAriyA' kRSNazrIrbhAryA AsIt / 'tassa NaM dattassa' tasya khalu dattasya 'dhUyA' duhitA 'kaNhasirIe attayA' kRSNazriya AtmajA devadattA nAma dArikA 'hotthA' AsIt / sA kIdRzI? ityAha-'ahINa jAva ukisarIrA' ahIna yAvata utkRSTazarIrA-atra yAvacchabdAt-ahInaparipUrNapatrendriyazarIrA, yauvanena rUpeNa lAvaNyenAtIvotkRSTA, iti saMgrahaH // sU0 1 // // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDDhe jAva parisA nniggyaa| teNaM kAleNaM teNaM saNaeNaM jeTe aMtevAsI chaTukkhamaNapAraNagaMsi taheva jAva rAyamaggaM ogADhe hatthI Ase purise paasi| tesiM purisANaM majjhagayaM pAsai ega itthiyaM avaukA nAma zrI devI thA aura 'pUsaNaMdI kumAre juvarAyA' yuvarAja kA nAma puSpanandi kumAra thA / 'rohIDae Nayare datte NAmaM gAhAvaI parivasaI' IsI rohitaka nagara meM datta nAma kA eka gAthApati rahatA thA / 'aDDhe0' yaha dhanasaMpanna evaM aparibhavanIya thaa| 'kaNhasirI bhAriyA' gAthApati kI bhAryA kA nAma kRSNazrI thA / 'tassa NaM dattassa dhUyA kaNhasirIe attayA devadattA NAma dAriyA hotthA' isa datta ke kRSNazrI se utpanna eka devadattA nAmakI dArikA thI / 'ahINa jAva ukkisarIrA' jo indriyoM kI pramANopeta evaM lakSaNopeta racanA se paripUrNa zarIravAlI thI, yauvana, rUpa evaM lAvaNya se atyaMta utkRSTha thI / sU0 1 // zrIvAstu. 'pUsaNaMdI kumAre juvarAyA' tenA yuvA nAma puSpanA bhAra tu. rohIDae Nayare datte NAmaM gAhAvaI parivasaI' te zaDita na hatta nAmanA 4 thAti tA utA, 'aDDhe0 dhana saMpanna mane thI pakSa na pAme te tA, 'kaNhasirI bhAriyA' thApatinAM strInu nAma "by zrI' hetu 'tassa NaM dattassa dhUyA kaNhasirIe attayA devadattA NAmaM dAriyA hotthA'. te dattane kuzrInAM udarethI utpanna thayelI devadattA nAmanI eka dArikA-bALakI hatI. 'ahINa jAva ukkiTThasarIrA' chAdayonI sapramAtA arthAt yezya sAyAnI zyanAthI paripUrNa zarIravALI hatI; te yavana, rUpa ane lAvaNyamAM bahuja utkRSTa hatI. (sU) 1) Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 623 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam DagabaMdhaNaM ukittakaNNaNAsaM jAva sUle bhijamANaM pAsai, pAsittA ime ajjhathie 4 taheva Niggae jAva evaM kyAsI-esi NaM bhaMte ! te itthiyA puvabhave kA AsI? // sU0 2 // teNaM kAleNaM' ityaadi| - 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'sAmI' svAmI zrImahAvIrasvAmI 'samosaDDhe' samavasRtaH samAgataH 'jAva' yAvat-bhagavadAgamanaM zrutvA parisA NiggayA' pariSannirgatA-rAjApi nirgataH, bhagavantaM vanditvA namaskRtya yAvat paryupAste / dharmaH kathitaH / dharmakathAM zrutvA bhagavantaM vanditvA namaskRtya pariSata pratigatA, rAjApi pratigataH / iti pUrvavada vodhyam / "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM tasmin kAle tasmin samaye bhagavato mahAvIrasya 'jeTe aMtevAsI' jyeSTho'ntevAsI-jyeSThaziSyaH gautamasvAmI svAdhyAyapratilekha "teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla evaM usa samaya meM 'sAmI saMmosaDr3he' zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI grAmAnugrAma vihAra karate hue rohitaka nagara ke pRthivIavataMsaka bagIce meM padhAre / 'jAva parisA NiggayA' bhagavAna kA Agamana sunakara nagaravAsI jana evaM rAjA prabhu ke darzana karane evaM unase dharmakathA sunane ke liye usa bagIce meM ekatrita hue / sabane bhagavAna ko vaMdanA namaskAra kiyaa| aura unakI paryupAsanA kI / prabhu ne dharmadezanA dI / dharmadezanA suna kara janatA evaM rAjA vaMdanA namaskAra kara vahAM se apane2 sthAna ko gaye 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' isI kAla aura isI samaya 'jeTe aMtevAsI' ' teNaM kAleNaM' tyAdi. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM 'tesa te samaya viSa 'sAmI samosaDDhe zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI grAmanugrAma vihAra karatA karatA hitaka nagaranAM pRthivImt mAyAmA pAryA. 'jAva parisA NiggayA' lagavAnak mAgabhane sAmAna nagaranivAsI mANaso ane rAjA sau maLIne prabhunA darzana karavA ane temanI pAsethI dharmakathA sAMbhaLavA mATe te bagIcAmAM ekaThA thayA, ane saue bhagavAnane vaMdana-namaskAra karyA, ane temanI paryuM pAsanA karI. prabhue dharmakathA kahI saMbhaLAvI, pachI-namaskAra zane sau. tyAMcI potAnA sthAna gayA. ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te mine te samayane viSa, 'jeDhe aMtevAsI' bhagavAna mahAvIranA asara ziSya gautama svAmI Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 vipAkazrute nAdi kRtvA bhagavadAjJAM gRhItvA 'chaTThakkhamaNapAraNagaMsi' SaSThakSapaNapAraNake taheva' tathaiva-pUrvoktavadeva 'jAva' yAvat-rohitake nagare bhikSAmaTan 'rAyamaggaM' rAjamArgam 'ogADhe' avagADhaH samAgataH / tatra 'hatthI' hastinaH 'Ase' azvAn 'purise' puruSAMzca 'pAsai' pazyati / tesiM purisANaM' teSAM puruSANAM 'majjhagayaM' madhyagatAM 'pAsai' pazyati / kAM pazyatItyAha-- 'egaM itthiyaM' ekAM striyam / kIdRzIm 'avauDagavaMdhaNaM' avakoTakabandhanAM vyAkhyA prAguktA, 'ukittakapaNaNAsaM' utkRttakarNanAsAM 'jAva' yAvat-'mUle' zule-zUlAyAM 'bhijjamANaM' bhidyamAnAM 'pAsai' pazyati, 'pAsittA' dRSTvA tasya bhagavato gautamasya 'ime' ayaMvakSyamANaH ajjhathie04' AdhyAtmikaH 4 Atmani manogataH-saGkalpaH 'taheva' tathaiva pUrvoktaprakAra eva samudapadyata, 'Niggae' nirgataH sAmudAnikoM bhikSAM gRhItvA bhagavAna mahAvIra ke baDe ziSya gautama svAmI 'chaTukkhamaNapAraNagaMsi' svAdhyAya dhyAna evaM pratilekhanAdika kriyA samApta kara bhagavAna kI AjJA lekara chaTha ke pAraNA ke nimitta 'taheva jAva rAyamaggaM ogADhe' pUrvokta vidhi ke anusAra rohitaka nagara ke UMca-nIcAdi kuloM meM sikSA ke liye phirate hue rAjamArga meM Aye / 'hatthI Ase purise pAsai' vahAM unhoMne aneka hAthiyoM, ghoDoM aura puruSoM ko dekhA / sAtha meM 'tesiM purisANaM majjhagayaM pAsai egaM itthiyaM avauDaga-vaMdhaNaM ukkittakaNNaNAsaM jAva mUle bhijjamANaM pAsaI' una puruSoM ke bIca meM unhoMne eka aisI strI dekhI ki jisake dono hAtha pIche kI ora karake baMdhe hue the / nAka aura kAna jisake donoM kaTe hue the| zUlI para jo caDhI huI thii| 'pAsittA ime ajjhathie4' aisI kaSTa dazA meM paDe huI strI ko dekhakara bhagavAna gautama ke citta meM ye vakSyamANa saMkalpa 'taheva' pUrva kI 'chaTakkhamaNapAraNagaMsi, svAdhyAya, dhyAna mane pratiseyanA yA pUrI 4Ine bhagavAnanI mAjJAnenapAnimitte, ' taheva jAva * rAyamagaM. ogADhe' AgaLa kahevAmAM AvI che te vidhi mujaba hitaka nagaramAM UMca-nIcAdika kulemAM mikSA mATe 32tA 32tA zamA 52 mAvyA. hatthI Ase purise pAsai' tyAM tebho sane hAthAmA, umA bhane puruSAne nayA sAthe 'tesiM purisANaM majjJagayaM pAsai egaM itthiyaM avauDagavaMdhaNaM ukttikakaNNaNAsaM jAva sUle bhijjAmANaM' pAsai'. te purunI vacamAM eka evI strIne joI ke jenA bane hAtha pAchaLathI bAMdhelA hatA. nA bhane AnanA apanA to mane rezukSI 52 aDhalI tA. 'pAsittA ime, ajjhathie4' mevI 48 6. 56ii te zrIna lene, bhagavAna gautama, pittamA Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 625 zrI gautamasvAmI rohitakAt nagarAt, 'jAva' yAvat pUrvavad bhagavataH samIpe samAgatya ' evaM vayAsI' evamavAdIt 'esA NaM' eSA khalu 'bhaMte' he bhadanta ! 'ithiyA' zrI ' goard' pUrvabhave ' kA AsI' kA''sIt ? // sU0 2 // // mUlam // evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse supaTTe NAmaM Nayare hotthA riddha0 3 / tattha mahAseNe rAyA, tassa NaM mahAseNassa raNNo dhAriNIpAmokkhaM devI sahassaM orohe yAvi hotthA / tassa NaM mahAseNassa raNNo pune dhAriNIe devIe attae sIhaseNe NAmaM kumAre hotthA ahINa. juvarAyA / tae NaM tassa sIhaseNassa kumArassa ammApiyaro aNNayA kayAiM paMca pAsAyavaDiMsayasayAI kAreMti, abbhugaya0 / tae NaM tassa sIhaseNassa ammApiyaro aNNayA kayAI sAmApAmokkhANaM paMcanhaM rAyavarakaNNagasayANaM egadivaseNaM pANiM giNhAveMti / paMcasayao dAo / tae NaM sIhaseNe kumAre sAmApAmokkhehiM devIsa ehiM saddhi upiM jAva viharai // sU0 3 // taraha utpanna hue | pazcAt 'Niggae' yathAprApta bhikSA prApta kara phira ve usa rohitaka nagara se cale aura 'jAva' jahAM zrI bhagavAna mahAvIra svAmI virAjamAna the vahA~ Aye / prApta bhikSA dikhA kara 'evaM vayAsI' prabhu se unhoMne usa strI kA samasta vRttAnta khaa| sAtha meM yaha bhI pUchA 4 'esA NaM bhaMte itthiyA punvabhave kA AsI' ki he bhadanta ! yaha strI pUrvabhava meM kauna thI | sU0 2 // 'taheva' paDesAnI bhAi4 485 thye| pachI 'Niggae' yathAprApta likSA prApta ne pAchA te peAtAnA sthAna para cAlyA, ane jyAM zrI bhagavAna mahAvIra svAmI birAjatAM hRtA tyAM khAvyA. ane prApta bhikSA prabhune matAvAne ' evaM vayAsI ' gautama svAbhIme bheyesI khIno tamAma vRttAMta hyo bhane te sAthai me pazu chyu ' esA NaM bhaMte ithiyA puoard kA AsI ' TuDe mahanta ! te strI pUrva lavamAM Ae hutI. (sU0 2) Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 626 vipAkazrute TIkA bhagavAn devadattAyAH pUrvabhavaM varNayati 'evaM khalu' ityAdi / evaM khalu 'goyamA' he gautama! teNaM kALeNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'iheva' ihaiva - 'jambUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe ' bhAra he vAse' bhArate varSe 'supaTTe NAmaM Nayare' supratiSThaM nAma nagaraM 'hotthA' AsIt, 'riddha0 3' RddhastimitasamRddham / tatra 'mahAseNe rAyA' mahAseno rAjA AsIt, 'tassa NaM' mahAsegassa raNNo' tasya khalu mahAsenasya rAjJaH 'dhAriNIpAmokkhaM' dhAriNIpramukhaM 'devI sahassa' devI sahastraM 'orohe yAvi' avarodhazvApi ' hotyA' AsIt / 'tassa NaM mahAseNassa raNNo putte' tasya khalu mahAsenasya rAjJaH putraH ' dhAriNIe deate attara' dhAriNyA devyA AtmajaH 'sIhaseNe NAmaM kumAre hotthA' siMhaseno nAma kumAra AsIt / kIdRza: ? 'ahINa 0 ' ahInaparipUrNapaJcendriyazarIraH 'juvarAyA' ' evaM khalu goyamA' ityAdi / gautama ke prazna ko sunakara prabhune devadattA ke pUrvabhava kA isa prakAra varNana kiyA 'evaM khalu goyamA' he gautama 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse supaTTe NAmaM Nayare hotyA' usa kAla evaM usa samaya meM isa jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM supratiSTha nAma kA eka nagara thA / yaha 'riddha03' riddha, stimita evaM samRddha thA / 'tattha mahAseNe rAyA' isameM mahAsena nAma kA rAjA rahatA thA / ' tassa NaM mahAseNassa raNNo dhAriNIpAmokkhaM devIsahassaM orohe yAvi hotthA' isa mahAsena nRpati ke antaHpura meM dhAriNI Adi eka hajAra rAniyAM thiiN| tassa NaM mahAseNassa raNNo putte dhAriNIe devIe attae sIhaseNe NAmaM kumAre hotthA' rAjA kA eka putra thA jo dhAriNI devI kI kukSi se " ' evaM khalu goyamA ! ' tyAhi. 6 gautamanA praznane sAMbhaLIne prabhue devadattAnA pUrva bhavatuM A pramANe varNana karyuM." ' evaM khalu goyamA ' he gautama ? ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse suparaTThe NAmaM Nayare hotthA ' te DAsa ane te samayane viSe mA RRzuddIpanAM bharata-kSetramAM supratiSTha nAbhUnuM 4 nagara hetu te ' riddha03 ' siddha stibhita bhane samRddha hetu ' tattha mahAseNe rAyA' temAM mahAsena nAmanA raoNla rahetA tA. tassa NaM mahAseNassa raNNo dhAriNIpAmokkhaM devIsa ssaM orohe yAvi hotyA ' te mahAsena zamanA mantaHpurabhAM dhAriNI mAhi bheu hunnara zahIo hutI. ' tassa NaM mahAseNassa raNNA putte dhAriNIe devIe attae sIhaseNe NAmaM kumAre hotyA' zabne 4 thutra ito ? dhAriNI hevInA urathI janma pAbhyo hato, tenuM " Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 9, devadattAvarNanam 627 yuvraajH| 'tae NaM tassa sIhaseNassa' tataH khalu tasya siMhasenasya 'kumArassa kumArasya 'ammApiyaro' ambApitarau 'aNNayA kayAI anyadA kadAcit 'paMcapAsAyaDisayasayAI' paJcaprAsAdAvataMsakazatAni 'koreti' kArayataH kIdRzAni? 'abbhuggaya0' 'abbhuggayamUsiyapahasie viva' abhyudgatocchUitAni atyantoccAni, prahasitAnIva, hasitumArabdhAnIvetyarthaH, ityAdi sarva prAsAdAvataMsakavarNanaM jhAtAdharmakathAGgasUtrAdito'vaseyam / 'tae NaM tassa sIhaseNassa' tataH khalu tasya siMhasenasya kumArasya 'ammApiyaro' ambApitarau 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'sAmApAmokkhANaM' zyAmApramukhAnAM 'paMcaNha' paJcAnAM 'rAyavarakaNNagasayANaM' rAjavarakanyakAzatAnAm 'egadivaseNaM' ekadivase (atra saptamyarthe tRtIyA) 'pANiM' pANi hastaM 'giNhAveti' grAhayataH / 'paMcasayao dAo' paJcazatako dAyA Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 vipAzrute tasmai siMhasenakumArAya paJcazatarAjavarakanyakAnAM svasvamAtApitRbhyAM hiraNyasuvarNAaai dAsIparyantAnAM pratyekaM paJcazatasaMkhyako dAyaH pradatta ityarthaH / 'tae NaM sIhaseNe kumAre' tataH khalu saH siMhasenaH kumAraH 'mAmApAmokkhehiM' zyAmApramukhaiH 'paMcahiM' paJcabhiH 'devIsa eDiM' devIzataiH 'saddhiM' sArdhaM 'uppiM jAva' upariprAsAde yAvat divyAn mAnuSyAn kAmabhogAn bhuJjAna: ' viharai' viharati ||mU0 3 || // mUlam // tae NaM se mahAseNe rAyA aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte NIharaNaM0 rAyA jAe mahayA0 / tae NaM se sIhaseNe rAyA sAmAe devIe mucchie 4 avasesAo devIo No ADhAi No parijANAi, aNADhiyamANe aparijANamANe viharai / tae NaM eguNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNAI paMcamAisayAI imIse kahAe laTTAI samANAI - evaM khalu sIhaseNe rAyA sAmAe devIe mucchie 4 amhaM dhUyAo jo ADhAi No parijANAi taM seyaM khalu amhaM sAmaM devaM aggippaogeNa vA visappa - ogeNa vA satthappaogeNa vA jIviyAo vavarovittae, evaM saMpeheMti, saMpehittA sAmAe devIe aMtarANi ya chiddANi ya virahANi ya paDijAgaramANIora viharati / tae NaM sA sAmA siMhastha ke liye ina pAMca sau kanyAoM ke mAtApitAoM ne daheja meM hiraNya suvarNa Adi se lekara dAsIparyanta pratyeka vastu pAMca pAMca sau kI gaNanA meM pradAna kI / 'tae NaM sIha seNe kumAre sAmApAmokkhe hiM paMcahiM devIsaehiM saddhiM upi jAva viharaha ' siMhasena kumAra aba zyAmApramukha apanI pAMca sau striyoM ke sAtha una prAsAdoM meM rahatA huA divya manuSya-bhava saMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogane lagA || sU0 3 // hiraNya-suvarNa AdithI laIne dAsI sudhInI pratyeka vastu pAMcaseAnI saMkhyA-pramANu ApI, 'tae NaM sIhaseNe kumAre sAmApAmokkhehiM paMcahiM devIsa ehiM saddhiM upiM jAva viraOM" siMhasena kumAra e zyAmApramukha potAnI pAMcase strIonI sAthe te mahelamAM rahIne divya manuSyabhava sabaMdhI kamabhAgAne bhAgavavA lAgyA. ( sU. 3) Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam devI imIse kahAe laTTA samANI evaM vayAsI-evaM khallu mamaM egUNANaM paMcaNhaM savattIsayANaM egUNAI paMcamAisayAI imIse kahAe laTTAI samANAI evaM vayAsI-evaM khalu sIhaseNe rAyA jAva paDijAgaramANIo viharaMti, taM Na Najjai NaM mamaM keNai kumAreNaM mArissaMti tikaTTha bhIyA 4 jeNeva kovaghare teNeva uvAgacchai', uvAgacchittA ohaya jAvajjhiyAi ||suu04|| TIkA 'tae NaM se' ityaadi| 'tae NaM se' tataH khalu saH 'mahAseNe rAyA' mahAseno rAjA 'aNNayA__ kayAI' anyadA kadAcit 'kAladhammuNA saMjutte' kAladharmeNa saMyukta mRtH| 'NIharaNaM' nirharaNaM-atraivaM yojanA-tataH khalu sa siMhaseno dArako bahubhirmitrajhAtiprabhRtibhiH saha rudan 3 siMhasenasya-mRtazarIrasya smazAnadeze prApaNaM karoti / laukika-mRtakRtyAni karoti, tataH khalu sa siMhaseno dArakaH, 'rAyA jAe' rAjA jAtaH, 'sa kIdRzaH ? 'mahayA0' mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAraH, vyAkhyAtametat / 'tae NaM se sIhaseNe rAyA' tataH khalu sa siMhaseno rAjA 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' anantara 'se mahAseNe rAyA aNNayA kayAiM kAladhammuNA saMjutte' kisI eka samaya mahAsena rAjA kAladharma ko prApta ho gye| 'NIharaNaM' siMhasena ne aneka mitrAdi-parijanoM ke sAtha mila kara apane pitA kI antyeSTi kriyA kii| mRtyukRtyoM ke bAda siMhasena ne apane pitA ke pada kA bhAra saMbhAlA arthAt yaha 'rAyA jAe' svayaM rAjA ho. gayA 'mahayA0' yaha mahAhimavAna, mahAmalaya, manda aura mahendra ke jaisA zaktizAlI thaa| 'tae NaM se sIhaseNe rAyA' yaha siMhasena rAjA 'tae NaM se' tyAdi. . 'tae NaM' te pachI 'se mahAseNe rAyA aNNayA kayAiM kAladhammuNA saMjutte' * samaya bhAsena 1 bha29 pAnyA, pIharaNaM pachI siMDasene bhane bhitrAhi parijanonI sAthe maLIne pitAnA pitAnI atyeSTi kriyA karI. mRtyu pachI loka vyavahAranI DiyA 4 pachI siDasene potAnA pitArnu 54 samAjI-dI. arthAt te 'rAyA jAe' pote 1 panI gayI. 'mahayA0' mahAbhivAna, mahAbhalaya, ma42 bhane mahendrako zatizANI Dato. 'tae NaM se sIhaseNe rAyA' sisana 200. 'sAmAe devIe' Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 vipAkazrute 'sAmAe devIe' zyAmAyAM devyAM 'mucchie.' mUcchitaH gRddhaH, prathitaH, adhyupapannaH atyAsaktaH saMjAta ityarthaH 'avasesAo devIo' avazeSAH devI: anyA rAjJIH 'No ADhAi' no Adriyate=na manyate 'No parijANAi' no parijAnAti, draSTumapi necchati, 'aNADhiyamANe' tAH anAdriyamANaH tAsAmanAdaraM kurvANaH 'aparijANamANe aparijAnAnaH dRSTIgocarIkartumapyavAnchan "viharaI' viharati / 'tae NaM' tataH khalu . 'tAsi tAsAM 'egUNagANaM' ekonAnAm-ekasaMkhyAnyUnAnAM 'paMcaNhaM devIsayANaM' paJcAnAM devIzatAnAM navanavatyadhikacatuHzatAnAM rAjInAmityarthaH 'egUNAI' ekonAni ekasaMkhyAnyUnAni 'paMcamAisayAI' paJcamAtRzatAni ekonapaJcazatamAtara ityarthaH 'imIse kahAe' asyAH kathAyA 'laTTAI' labdhArthAni jJAtasvasvasutApamAnAni 'samANAI' santi, asya 'evaM saMpeheMti' itya'sAmAe devIe' zyAmA devI meM 'mucchoe4' atyaMta mUcchita, gRddha evaM atyAsakta bana gayA aura 'avasesAo devoo' bAkI rAniyoM kI ora 'No ADhAi No parijANAi' isane sarvathA upekSA dhAraNa karalI-unakA na yaha Adara karatA, na unakI kisI bhI prakAra se anumodana karatA, na unakI tarapha dekhatA ora na vacanAdika dvArA unheM saMtuSTa hI krtaa| 'aNADhiyamANe aparijANamANe viharaI' inakA anAdara karane vAlA aura inheM apanI A~kha uThAkara bhI nahIM dekhane kI icchA rakhane vAlA yaha siMhasena rAjA zyAmA rAnI ke sAtha hI sukha se apane dina vyatIta karatA huA AnaMda se rahane lagA / 'tae NaM tAsiM egRNagANaM paMcaNheM devIsayANaM egRNAI paMcamAisayAI' jaba isakA isa prakAra kA vyavahAra una 499 laDakiyoM kI 499veM mAtAoM ne 'imIse kahAe laTThAI samANAI' zyAmA vImA 'mucchie4' matyata bhAra pAbhI satyAsatamAnI gayo bhane 'avasesAA devIo' 8InI rANasI ta25 'No ADhAi No parijANAi' te 4bha upekSA karI, bAkInI bIjI kaI rANIono te Adara karatuM nathI, nathI anumodana Apate temaja tenA tarapha dRSTi sarakhI paNa karatA nathI ane mIThAM vacane vaDe karI saMtoSa paNa ApatA nathI. 'aNADhiyamANe aparijANamANe viharai' bhI tamAma sImAnA manA2 42vAvA ane netra uMcA karIne sAmuM paNa nahi jenArA te siMhasena rAjA zyAmA rANInI sAtheja samaya potAnA hiso vAtAva cha, bhane bhAna hathI 22 cha. 'tae NaM tAsi egUNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egRNAI paMcamAisayAI nyAre 2 mA prArI vyvahAra te 49 cAraso navANuM rANIo jenA tarapha rAjA dRSTi paNa nathI karate te zrImAnI bhAtAsAnA napAmA mA0yA 'imIse kahAe laddhadvAiM samANAI mIta Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TokA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam `NAnvayaH, kiM saMprekSante kiM vicArayantItyAkAGkSAyAmAha-'evaM khalu' ityAdi / 'evaM khalu sIhaseNe rAyA' evaM khalu siMhaseno rAjA 'sAmAe devIe' zyAmAyAM devyAM 'mucchie4' 'mucchito gRddho grathito'dhyupapannaH san 'amhaM dhUyAo' asmAkaM duhitaH 'No ADhAi' no Adriyate 'No parijANAI' no parijAnAti-draSTumapi necchati 'taM seyaM khalu' taccheyaH khalu 'amhaM' asmAkaM 'sAmaM deviM' zyAmAM devIm 'aggippaogeNa vA' agnipayogeNa vA 'visappaogeNa vA' viSaprayogeNa vA 'satthappaogeNa vA' zastraprayogeNa vA 'jIviyAo vavarovittae' jIvitAd vyaparopayitum , evaM 'saMpeheMti' saMprekSante-vicArayanti / 'saMpehittA' vicArya tA ekonapaJcazatamAtaraH, 'sAmAe devIe' zyAmAyA devyAH 'aMtarANi ya' antarANi ca-avasarANi 'chiddANi ya' chidrANi ca-dUSaNAni 'virahANi ya' virahAMzca rAjAnupasthitirUpAn-ekAntasthAnAni vA, 'paDijAgaramANIo2' pratijAgratyaH sunA arthAt 'evaM khalu sIhaseNe rAyA sAmAe devIe mucchie4 amhaM dhUyAo No ADhAi No parijANAi' yaha siMhasena rAjA hamArI laDakiyoM se na bolatA-cAlatA hai aura na inakI tarapha dekhatA hI hai, kintu rAtadina zyAmA devI meM hI atyaMta Asakta banA rahatA hai, ta seyaM khalu amhaM sAmaM devIM aggipaogeNa vA visappaogeNa vA satthappaogeNa vA jIviyAo vavarovittae' to aba isImeM hamArI bhalAI hai ki hama loga usa zyAmA devI ko agni ke prayoga se viSake prayoga se athavA zastra ke prayoga se jIvana se viyukta kara deN| 'evaM saMpeheMti' isa prakAra unhoMne-sabane vicAra kiyA / 'saMpehittA' vicAra karane ke bAda ve saba aba 'sAmAe devIe aMtarANi ya chiddANi ya virahANi ya paDijAgaramANIora viharaMti' zyAmAdevI ke chidroM kI, dUSaNoM kI, rAjA kI anupasthiti sAMnI arthAta 'evaM khalu sIhaseNe rAyA sAmAe devIe mucchie4 amhaM dhyAo No ADhAi No parijANAita siMDasena 1 samArI putrImA sAthai belatA-cAlatA nathI temanA tarapha jatA paNa nathI ane rAtrI divasa zyAmA devI S52 atyanta bhAsata manI 22 // cha. 'taM seyaM khalu amhaM sAmaM deviM aggippaogeNa vA visappaogeNa vA satthappaogeNa vA jIviyAo vavarovittae' ve te amArUM hita e rIte ja che ke ame te zyAmAdevIne agninA prayogathI, vizvanA prayogathA mathavA zaskhana ayogathA tenA nanA nAza za namI 'evaM saMpeheti' 20 pramANe te soye bhI viyA2 jyo. 'saMpehittA' viyA2 4zana pachI te sI ve 'sAmAe devIe aMtarANi ya chiddANi ya virahANi ya paDijAgaramANIo2 viharaMti' zyAmAdevInAM chIdronI, dUSaNanI, rAjAnI gerahAjarI rUpa virahanI, athavA keI samaya Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. 632 . . . . . . vi pAkazrute 2-gavepantyaH2 'viharaMti' viharanti-tiSThanti / 'tae NaM sAmAdevI' tataH / khalu zyAmA devI 'imIse' asyAHsvaghAtarUpAyAH 'kahAe' kathAyAH vArtAyAH laTThA samANI' labdhArthA satI 'evaM vayAsI' evamavAdIt svamanasyevamavadatevaM vicArayati smetyarthaH-evaM khalu 'mama' mama 'egaNANaM paMcaNDaM' ekonAnAM paJcAnAM 'savattIsayANaM' sapatnIzatAnAm 'egUNAI' ekonAni 'paMcamAisayAI' paJcamAtRzatAni-ekonapaJcazatamAtaraH 'imIse kahAe' asyAH kathAyAH 'laTThAI samANAI' labdhArthAni santi 'aNNamaNNaM' anyonyam 'evaM vayAsI' evamavAdiSuH =vicArayanti sma-'evaM khalu sIhaseNe rAyA' evaM khalu siMhasenoM rAjA 'jAva' yAvat-zyAmAyAM devyAM mUcchitaH4 san asmAkaM duhitaH no Adriyate no parijAnAti, tat zreyaH khalu asmAkaM zyAmAM devImagniprayogeNa viSaprayogeNa zastraprayogeNa vA jIvitAd vyaparopayitum , evaM vicArya tAH ekonapaJcazatamAtaraH mama antarANi chidrANi virahAMzca 'paDijAgaramANIo viharaMti' pratijAgratyo viharanti iti, 'taM Na Najjai NaM, tanna jJAyate khalu 'mama' mAM 'keNai kumAreNaM' rUpa viraha ko, athavA kisa samaya yaha parijana se rahita akelI hotI hai, isa prakAra ke avasara kI pratIkSA evaM gaveSaNA karatI huI rahane lagIM / 'tae NaM sA sAmA devI imI se kahAe laTThA samANI evaM bayAsI' jaba zyAmAdevI ko yaha unakA vicAra jJAta huA taba usane bhI apane mana meM isa prakAra vicAra kiyA 'evaM khalu mamaM egRNANaM paMcaNhaM sabattIsayANaM egRNANaM paMcamAisayAI imIse kahAe laTTAI samANAI aNNamaNNaM evaM vayAsI' ki merI eka kama pAMcasau sautoM kI mAtAone jo yaha paraspara meM isa prakAra vicAra kiyA hai ki 'evaM khalu sIhaseNe rAyA jAva paDijAgaramANIo viharaMti' siMhasena rAjA zyAmA devI se hI adhika prema Adi karatA hai aura hamArI laDakiyoM kI tarapha dekhatA taka bhI nekara, cAkara ane parijana vinA phakata zyAmA ekalI hoya-e prakAranA avasaranI rAI bhane zAdha 42vA sAyAM. 'tae Na sA sAmA devI imose kahAe laTThA samANI evaM vayAsI' mA pramANe potAnI 498 khImAnAM mAtA tathA yAsatI pravRtti zyAmA devInA jANavAmAM AvI, tyAre teNe paNa pitAnA manamAM A pramANe vicAra karyo 'evaM khalu mamaM egaNANaM pacaNhaM sabattIsayANaM egRNAiM paMcamAisayAI imIse kahAe laTThAi samaNAI aNNamaNNaM evaM vayAsI' bhArIza gahanAnI 48 bhAtAyAmere 12252mAM sA pramANe viyA2 4ye cha hai 'evaM khalu sIhaseNe rAyA jAva paDijAgaramANIo viharaMti ' siMDasena 2 syAmA pAnI sAthai aghi prema mAhi rAmeM che, mane AbhArI putrIyo ta na12 paY 42te| nathI mA 'taM Na Najjai Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 9, devadattAvarNanam kenApi kumAreNa=kumRtyunA apamRtyunA 'mArisseMti' mArayiSyanti' 'ttikaTTa' iti kRtvA iti vicArya 'bhIyA4' bhItA bastA trasitA udvignA satI 'jeNeva kovaghare' yatraiva kopagRhaM 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'ohaya jAva' apahata yAvad-apahatamanaHsaMkalpA 'jhiyAi' dhyAyati= ArtadhyAnaM karoti // sU0 4 // // mUlam // tae NaM se sIhaseNe rAyA imIse kahAe laDhe samANe jeNeva kovaghare jeNeva sAmA devI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, sAmaM devi ohayajAva pAsai, pAsittA evaM vayAsIkiM NaM tumaM devANuppiyA ! ohaya jAvajjhiyAli ? tae NaM sA sAmA devI sIhaseNeNaM rannA evaM vuttA samANI-umpheNauppheNiyaM sIhaseNaM rAya evaM vayAsI-evaM khalu sAmI ! mamaM egaNapaMcasavattIsayANaM egaNapaMcamAisayAiM imIse kahAe laddhaTAiM samAgAiM aNNamaNNaM sadAti saddAvittA evaM vayAsI evaM khalla sohaseNe rAyA sAmAe devIe mucchie 4 amhaM dhUyAo No ADhAi No parijANAi jAva aMtarANi ya chidANi ya virahANi ya paDijAgaramANIo viharaMti, taM Na NanA NaM mamaM keNai kumAreNaM sArisseti tikaTTha bhIyA 4 jAvajhiyAmi // suu05|| nahIM hai Adi2 / 'taM Na Najjai NaM samaM keNai kumAreNaM mArisaMti' so na mAluma ye saba mujhe kisa samaya kisa kumAra-kumauta se mAra ddaaleN| 'tika' aisA mana hI mana vicAra kara 'bhIyA' bhayabhIta, trasita aura udvigna citta hokara 'jeNeva kovaghare teNeva uvAgacchaI jahAM kopa ghara thA vahAM gii| aura 'uvAgacchittA' jA kara 'ohaya jAyajhiyAI vimanaska ho AtadhyAna karane lagI // sU0 4 // NaM mamaM keNaDa kumAreNaM mArisneti' bhI to mana zubhama ! bhaNIne mA nAza 43. ane mAte mAre 'ttiyaha mA manana viya zane 'bhIyATalIta, trasita bhane gamaya zitta janIne 'jeNeva kovathare teNeva uvAgacchai' tyAM5 52 stutya bhane 'uvAgancittAne 'modaya jAvajjiyAi dezamaya 54ne mAtadhyAna 4211 . (20 4) Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute TIkA 'tae NaM se ityAdi / 'tae NaM se sIhaseNerAyA' tataH khalu sa siMhaseno rAjA 'imIse kahAe' asyAH kathAyAH pUrvoktAyAH 'laddhaDhe samANe' labdhArthaH san 'jeNeva kovaghare' yatraiva kopagRhaM 'jeNeva sAmA devI' yatraiva zyAmA devI sthitA 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'sAmaM deviM' zyAmAM devIm 'ohayajAva pAsai' apahatamanaHsaMkalpAM yAvad. AttadhyAnaM kurvatIM pazyati 'pAsittA' dRSTvA 'evaM vayAsI' evamavAdIt 'kiM gaM' kiM khalu kena kAraNena khalu 'tumaM devANuppiyA' tvaM he devAnupriye ! 'ohaya jAvajjhiyAsi' apahatamanaHsaMkalpA yAvad dhyAyasI AtadhyAnaM karoSi ? / 'tae NaM sA sAmAdevI' tataH khalu sA zyAmA devI 'siMhaseNeNaM ramnA' siMhasenena rAjJA 'evaM vuttA samANI' evamuktA satI 'uspheNa-uppheNiyaM' utphenotphenitaM-kopavazAtphenaprakAzanapUrvakaM 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' anantara se sIhaseNe rAyA' vaha siMhasena rAjA 'imIse kahAe' isa samAcAra se 'laddhaTe samANe' paricita hotA huA 'jeNeva kovaghare jeNeva sAmA devI teNena uvAgacchai' jahAM kopagRha thA tathA usameM jisa jagaha zyAmA devI thI vahAM para pahu~cA 'uvAgacchittA sAmaM devi ohaya jAva pAsai' pahu~cate hI usane zyAmA devI ko anamanI evaM AtadhyAna karatI huI dekhaa| 'pAsittA evaM bayAsI' dekha kara vaha zyAmA devI se gholA ki 'kiM NaM tumaM devANuppiyA ohaya jAvajjhiyAsi' he devAnupriye ! tuma Aja anamanI kyoM ho aura kyoM AtadhyAna kara rahI ho ? 'tae NaM sA sAmA devI sIhaleNeNaM ramnA evaM vuttA samANI uppheNa 'tae NaM se' tyAha. 'tae NaM' te pachI 'se sIhaseNe rAyA' te siMhasena 2ion 'imIse kahAe' mA samAnyArathI 'laDhe samANe paricita thayA pachI ta 'jeNeva kovaghare jeNeva sAmA devI teNeva uvAgacchai' lyA padha2-5 tu tathA te gharabhare he zyAmA hevI itai cii mAga gayA. 'uvAgacchittA sAmaM devi ohaya jAva pAsai' pahAyatair tere zyAmAdevAna ziMtAtura bhane sAta dhyAna 42tAM nayAM 'pAsittA evaM vayAsI ne rAta zyAbhAvAne vA sAyA, 'kiM NaM tumaM devANuppiyA ohaya jAvajjhiyAsi devAnupriye ! tame mAre hAsa // bhATe ch| 1 ane // bhATe mAdhyiAna 4 / ch| 'tae NaM sA sAmA devI sIhaseNeNaM rannA evaM vuttA Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 635 "sIhaseNaM rAyaM siMhasenaM rAjAnaM 'evaM vayAsI' evamavAdIt evaM khalu sAmI evaM khalu he svAmin ! 'mamaM' mama 'egUNapaMcasabattIsavANaM' ekonapaJcasapatnIzatAnAm ' egUNapaMcamAisayAI' ekonapaJcamAtRzatAni = sapatnInAM navanavatyadhikacatuH - zatamAtaraH 'imI se kahAe' asyAH - vakSyamANAyAH kathAyAH 'laTTAI samAgAI' labdhArthAni santi 'aNNamaNNaM' anyonyaM = parasparaM 'sahAveMti' zabdayanti= Ayanti, 'sAvittA' zabdayitvA 'evaM vyAsI' evamatrAdipuH evaM vakSyamANaprakAreNa vicArayanti sma - evaM khalu 'sIha seNe rAyA' siMhaseno rAjA 'sAmAe devIe muchie4' zyAmAyAM devyAM mUrcchito gRddhI grathito'bhyupapannaH san 'ahaM 'dhUyAo' asmAkaM duhitR: 'NI ADhAi No parijANAra' no Adriyate no pari jAnAti 'jAva' yAvat agniviSAdiprayogeNa mAM mArayitum, evaM vicArya tAH ekonapaJcazatamAtaraH sama 'aMtarANi ya' antarANi ca = avasarANi 'chidrANi ya uppheNiyaM sIhaseNaM rAyaM evaM vyAsI' siMhasena rAjA dvArA isa prakAra pUchI gaI zyAmA devI baDe hI krodha ke sAtha isa prakAra bolI evaM khalu sAmI mamaM egUNapaMcasabattIsayANaM egUNapaMcamAisayAI imI se kahAe laDahAI samANAI aNNamaNNaM sadArveti sAvittA evaM vayAsI' svAmin ! merI ina eka kama pAMcasau sautoMke ekakama pAMca sau mAtAoM ne isa samAcAra ko jAnakara paraspara meM mila kara gupta maMtraNA kI hai aura usameM unhoMne aisA vicAra kiyA hai 'evaM khalu sIhaseNe rAyA sAmAe devIe mucchi4 ahaM dhUyAo No ADhAi No parijANAra jAtra aMtarANi ya chiddANi ya virahANi ya paDijAgaramANIo viharaMti' kiM yaha siMhasena rAjA zyAmA devI meM hI atizaya anurakta hai, isase yaha hamArI putriyoM kI ora samANI uppheNa- upapheNiyaM sIhaseNaM rAyaM evaM vayAsI' siddhasena rAjye yA pramANe pUchyuM tyAre, zyAmA devI mahA daidhanI sAthe A pramANe kahevA lAgI, 'evaM khalu sAmI mamaM egUNapaMcasavattisayANaM eguNapaMcamAisAI imI se kahAe laDAI samANAI aNNamaNNaM saddArveti saddAvittA evaM vayAsI' svAmin ' bhArI cArase navANu zeka chetemanI dareka mAtAe mArI sathenA tamArA premanI hakIkata jANI che tethI te saue maLIne A prakAranI chAnI--guma vicAraNA karI che ane tebhAM mev| vicAra ye che. 'evaM khalu sIhaseNe rAyA sAmAe devIe succhiSTa ahaM dhUyAo No AhAi Na parijANAi jAna aMtarANi va vidyANi ca virahANi ya parijAgaramANIo viharati te siddhasena rAna zyAmahevInAM atizaya Asakata che. tethI te rAjA, amArI putrIenI sAme dRSTi paNa karatA nathI temae Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....... .. . vipAkazrute chidrANi-dUSaNAni 'virahANi ya' virahAna-bhavadanupasthitirUpAn ekAntasthAnAni vA 'paDijAgaramANIo' pratijAgratyA gaveSayantyo 'viharaMti' viharanti / 'taM Na Najjai' tanna jJAyate 'mama' mAM 'keNai kumAreNaM' kenApi kumAreNe agniviSAdiprayogeNa 'mAriseMti' mArayiSyanti 'ttikaTu' iti kRtvA-iti manasi vicAryAhaM 'bhIyA 4' bhItA 4 satI 'jAvajjhiyAmi' yAvad dhyAyAmi, yAvatapahatamanaHsaMkalpA''rtadhyAnaM karomi // sU0 5 // jarA bhI AMkha uThA kara nahIM dekhatA hai aura na unase bolatA cAlatA hI hai, isaliye apanI putriyoM ke isa kAMTe ko jaise bhI saMbhavita upAya se bane vase zIghra hI naSTa kara denA cAhiye, ityAdi saba samAcAra usane apane pati ko kaha sunAyA aura sAtha meM yaha bhI kaha diyA ki 'taM NaM Najjai mamaM keNaI kumAreNaM mArissati' na jAne isa IyAM bhAva se prerita hue ye loga saba mujhe kisa samaya kumauta se mAra ddaaleN| 'tti kaTu bhIyA4 jAvajhiyAmi' isa vicArase maiM atyaMta bhayabhIta banI huI hUM aura isI liye anamanI tathA AttadhyAna se yukta ho rahI haiN| bhAvArtha-rAjA ko jaba rAnI ke kopagRha meM praveza karane kA samAcAra vidita huA taba vaha usake pAsa usa kopaghara meM pahu~cA aura pahu~cate hI usane use kopaghara meM Ane kA sakala vRttAnta anamanI dhanI huI rAnI se puuchaa| rAnIne gusse meM Akara yathAsthita samasta vRttAnta rAjA ko kaha diyA, usameM usane batalAyA ki hamArA aura ApakA jo sneha hai use ye hamArI sautoM ke mAtAe~ sahana nahI temanA sAthe belatA cAlatA nathI, eTalA mATe amArI putrIone te kAMTe je kaI je kaI saMbhavita upAya hoya ane e rIte banI zake tema turataja teno nAza karI deve joIe, ItyAdi, tamAma samAcAra pitAnA patine kahI saMbhaLAvyA, ane sAthe te paNa hI sAyu-taMNa Najjai mamaM keNai kumAreNaM mArissati bhane pUre maya che 4 tethe| bhAvI presa ne mAmale mRtyu 4rAvarI. (tti kaTu bhIyA 4jAvajjhiyAmi) mA viyArathI hu~ bhayabhIta mana chu, ana tethI / udAsIna thaIne Atta dhyAna karuM chuM, bhAvArtha-rANI kepagrahamAM che evA samAcAra rAjAe jANyA tyAre te rAjA rANInI pAse te kepagrahamAM AvyA ane rAjA AvyA pachI teNe ke gharamAM AvavAnI tamAma hakIkta udAsIna banelAM rANIne pUchI, tyAre rANIe kaidha sAthe tamAma hakIkata hatI te rAjAne kahI saMbhaLAvI, ane jaNAvyuM ke mAre ane tamAre je aMtarane sneha che tene mArI je zaka che tenI mAtAe sahana karI zakatI nathI eTaluM ja nahi paNa Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam ___ 637 // mUlam // ___tae NaM se sIhaseNe rAyA sAmaM devi evaM vayAsI mA NaM tumaM devANuppiyA ? ohaya jAva jhiyAhi, ahaM gaM tahA jattIhAmi jahA NaM tava Natthi kuttovi sarIrassa AvAhe vA pabAhe vA bhavissai tti kaTTha tAhiM iTAhi jAva samAsAsai, samAsAsittA tao paDiNikkhamai, paDiNikvamittA koDaMbiyapurise sadAveisadAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM tunbhe devANuppiyA ! supaiTassa nayarassa bahiyA paJcatthime disIbhAe egaM mahaM kUDAgArasAlaM kareha aNegakhaMbhasayasaMniviTuM jAva pAsAIyaM4, karittA mama eyamANattiyaM paJcappiNaha / tae NaM te koDaMviyapurisA karayala jAva paDisuNeti, paDisuNittA suppaiTTassa Nayarassa bahiyA paJcatthime disIbhAe egaM mahaM kUDAgArasAlaM kareMti aNegakhaMbhasayasaMnivilaM jAva pAsAIyaM,karitA jeNeva sIhaseNe rAyA teNeva uvAgacchaMti,uvAgacchittA tamANattiyaM paJcappiNaMti ||suu06|| karatI haiN| unhoMne mila kara paraspara meM yaha vicAra nizcita kara liyA hai ki hamArI putriyoM ke sukha meM bAdhA DAlane vAle isa zyAmA devI rUpa kAMTe ko kisI bhI upAya se jaise ghane vaise jaldI nikAla denA caahiye| ataH he nAtha! ye loga na mAluma kisa samaya mujhe kumota se mAra DAleM / isaliye merA mana saciMta hai, kahIM para bhI mana ko zAMti nahIM hai / aura isIliye merI yaha dazA huI hai // sU0 5 / / te sIe paraspara malIne e vicAra nizcaya karyo che ke amArI putrIonAM sukhamAM viddha karanArI e syAmAdevI rUpa je kAMTe che-te kaI paNa upAyathI jema bane tema jaladIthI kADhI nAkha jeIe tethI he nAtha! te loke mane kayAre kamete mArI nAkhaze te kahI zaktI nathI, tethI mAruM mana ciMtAtura che. ane koI paNa sthaLe manane zAMti thatI nathI. te kAraNathI ja mArI A dazA thaI che. (sU) 5) Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *638 TIkA vipAkazrute 'ta NaM se ityAdi / 'tara paM se sIha seNerAyA' tataH khala sa sihaseno rAjA 'sAmaM devi ' zyAmAM devIM ' evaM kyAsI' evamavAdIt 'mA N tumaM devAzupiyA' mA khalu tvaM he devAnupriye ! 'ohaya jAvajjhiyAhi' apahRta yAvad dhyAya = apahatamanaH saMkalpA mA ArttadhyAnaM kuru / 'ahaMNaM' ahaM khalu 'tA jatIhAmi' tathA yatiSye = tena prakAreNa yatnaM kariSyAmi' 'jahA NaM' yathA khalu yena tatra 'Natthi' nAsti-na bhavati na bhaviSyatItyarthaH, 'kuttoci sarIrassa' kuto'pi = kutazcidapi zarIrasya 'AvAhe vA' AbAdho vA = IpatpIDA 'pavAhe vA' pravAdho vA prakRSTA pIDA vA 'bhavissai' bhaviSyati, asya nAstIti pUrveNa sambandhaH yadvA-' Natyi' nAsti iti niSedhAryakramavyayaM kriyAvizeSaNam / AvAdho na bhaviSyatItyAdirarthaH / AvAdhAdisadbhAvo na bhaviSyatIti yAvat / pacati bhavatItivadayaM prayogaH / 'tti kaTTu' iti kRtvA = iti kathayitvA 'tAhi' tAbhiH = pUrvoktasvarUpAbhiH 'iTTAviM6' iSTAbhiH 11 = manobhilaSitAbhiH 'jAva' yAvat- 'miyamahurasassirIyAhiM vaggRhiM' mitamadhurasazrIkAbhiH vAgbhiH 'samAsAsaha' samAzvAsayati = vizvAsamutpAdayati / 'samAsA 'vara NaM se' ityAdi / 'tara NaM' zyAmAdevI se isa prakAra samAcAra sunane bAda 'se sIhaseNe rAyA' vaha siMhasena rAjA 'sAmaM devi zyAmA devI se 'evaM vayAsI' isa prakAra gholA / ' mA gaM tumaM devANuppiyA ohahya jAvajjhiyAhi' he devAnupriye ! tuma anamanI mata bano aura na ArttadhyAna hI karo / 'ahaM NaM tahA jattIhAmi jahA NaM tava Natthi kuttoci sarIrassa AvAhe vA pavAhe vA bhavissaitti kaTTu tAhiM iTThAhiM jAva samAsAsaha' maiM isa prakAra kA prayatna karUMgA ki jisase tumhAre zarIra ko kisI bhI taraha se kisI ke bhI dvArA jarA sI bhI pIDA na ho skegii| isa prakAra tara NaM se' tyAhi. 'tae NaM' zyAmAhevI pAme'dhI bhaH prArA sabhAyAra sAMlajyA pachI 'se sIiseNe rAyA' te siMDamena rAkhna 'sAmaM devi ' zyAmA hevIne ' evaM bayAsI ; A pramANe motyA 'mANaM tumaM devANuppiyA ohaya jAvajjiyAhi' he hevAnupriye ! tabhe udhAsa tho! nahi pate yattadhyAna yA zo nahi. 'ahaM NaM tahA jattIhAmi jahA NaM tava Natthi kutto vi sarIrassa AvAhe vA pavAhe vA bhavissa tikaTTu tAhi iTThAhiM jAva samAsAsa' hu' sevA abharana prayatna arIza methI urIne tamAza zarIrane keipaNa prakArathI kei paNa dvArA jarA paNa pIDA noMDu carjha zake. A pramANe Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TokA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam sittA' samAzvAsya 'tao' tataH tasmAtsthAnAt kopagRhAt 'paDinikkhamai' pratiniSkrAmati-nissarati, 'paDinikkhamittA' pratiniSkramya nissRtya 'koDuviyapurise' kauTumbika puruSAn svanidezavartino janAn 'sahAvei' zabdayati-Ahayati, 'saddAvittA' zabdayitvA-AhUya 'evaM vayAsI' evamavAdIta-'gacchaha NaM' gacchata khalu 'tumbhe devANuppiyA' yUyaM he devAnupriyAH ! 'supaiTThassa nayarassa' supratiSThasya nagarasya 'vahiyA' bahiH bahirmArge 'paccatthime disIbhAe' pazcimAyAM digbhAge 'egaM mahaM' ekAM mahatIM 'kUDAgArasAlaM' kUTAkArazAlAM-parvatazikharatulyAM zAlAM 'kareha' kuruta-kArayatetyarthaH, kIdRzIm ! ityAha-aNegakhaMbhasayaniviTTha' anekastambhazatasaMniviSTAM-bahuzatastambhayuktAM 'jAva' yAvat 'pAsAIyaM4' prAsAdIyAM darzakajanamanaHprasAdajanikAM 'darisaNijnaM' darzanIyAM darzanayogyAm 'abhiruvaM' abhirUpAm-abhi pratikSaNaM navaM navamiva rUpaM yasyAH sA abhirUpA tAm, manojJamita madhura sazrIka vacanoM dvArA use AzvAsana pradAna kiyA / 'samAsAsittA tao paDiNikkhamaI' AzvAsana dekara phira vaha vahAM se calA AyA / 'paDiNikkhamittA koDaMviyapurise sadAveI' apane sthAna para vApisa Ate hI usane nokarajanoM ko bulAyA sadAvittA evaM vyAsI' aura bulAkara isa prakAra kahA ki 'gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA' devAnupriya ! tuma loga yahAM se jAo aura 'mupaiTThassa nayarassa bahiyA paJcatthime disIbhAe egaMmahaM kUDAgArasAlaM kareha' supratiSTha nagarake bAhara pazcima dizAkI tarapha eka bhArI kUTa AkAravAlI zAlA jo parvata ke zikhara ke tulya ho, 'aNegakhaMbhasayasamniviDhe jAva pAsAIya' tathA jisameM saikar3oM khaMbhe lage hue hoM, jo darzakajanoM ke citta ko mudita karane vAlI ho, darzanIya ho, jisakA rUpa kSaNa kSaNa meM dekhane vAloM ko apUrva pratIta hotA ho priya ane hiMmata bharyA vacano dvArA rAjAe zyAmA devIne AzvAsana ApyuM. 'sapnAsAsittA tamao paDinikkhamai' mAvAsana mApAne pachI te 20 tyAMcI yAtyA mAvyA. 'paDinikvamittA kATuMbiyapurise sahAvei tAnA sthAna 52 paach| mAtai to nazene potAnI pAse mAsAvyA 'saddArittA evaM bayAsI' mane moTApAna mA prabhArI chu 'gacchaha NaM tumbhe devANuppiyA' pAnupriya ! tabhe sau mIthI to bhane 'supaiThassa nayarassa pahiyA paccatthime disImAe egaM mahaM kUDAgArasAlaM kareha' supratiS4 nAnA hAra pazcima ni tanA bhAgamAM eka mATI bhAre chUTa AkAra vALI zALA je parvatanA zikharanAM barAbara hoya, 'aNegavaMbhasayasaMnividraM jAva pAsAIyaM' tathA mAM se tala sAgesA DAya ane te sthaLa jenAranA cittane prasanna kasnArI hoya, jovA lAyaka haya, jenuM rUpa Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 : vipAkazrute rUpAmityarthaH, 'paDirUvaM' matirUpAm-advitIyarUpAm 'karittA' kRtvA mama 'eyamANattiyaM' etAmAjJaptikA 'paccappiNaha' pratyarpayata / 'tae NaM te koDaMbiyapurisA' tataH khalu te kauTumvikapuruSAH 'karayala jAva' karatala yAvat karatalaparigRhItaM zira-Avarta mastake'JjaliM kRtvA rAjAjJAM 'paDisuNeti' pratizRNvanti-svIkurvanti 'paDimuNittA' pratizrutya svIkRtya 'suppaiTassa Nayarassa bahiyA' sumatiSThasya nagarasya vahiH, 'pacatthime disaubhAe' pAzcAtye digbhAge-pazcimAyAM dizi 'egaM mahaM kUDAgArasAlaM' ekAM mahatI kUTAkArazAlAM 'kAti' kurvanti-kArayanti / 'aNegakhaMbha0' anekastambhazatasaMviniSTAm, 'jAva' yAvat 'pAsAIyaM4' prAsAdIyAM darzanIyAm abhirUpAm pratirUpAm / 'karittA' kRtvA kArayitvA 'jeNeca sIhaseNe rAyA' yatraiva siMhaseno rAjA 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti, uvAgacchittA' evaM jisake sadRza aura koI zAlA na ho aisI banavAo / 'karittA mama eyamANattiyaM paJcappiNaha' banavA kara sujhe pIche khabara do| 'tae NaM te koDuviyapurisA karayalajAca paDimuNeti' rAjA ke isa prakAra kI AjJA ko una kauTuMbika puruSoM ne donoM hAthoM ko joDa kara svIkAra kiyA aura 'paDimuNittA supaiTThassa gayarassa bahiyA paJcatthime disImAe egaM mahaM kUTAgArasAlaM kareMti' AjJA pramANa kara ve sabake saba supratiSTha nagara ke bahiHpradeza meM pazcima dizA kI ora jAkara usa kUTAkAra vAlI zAlA kI racanA karavAne meM laga gaye / 'aNegakhaMbhasayasaMnivilu pAsAIya' usa meM unhoMne saikar3oM khaMbhoM kI racanA krvaaii| zAlA dekhane vAloM ke citta ko AnaMda denevAlI, darzanIya, apUrvarUpa saMpanna evaM advitIya 'ghanakara jaba taiyAra ho cukI, taba 'jeNeva sIhaseNe rAyA teNeva uvAgacchati' jenArane kSaNe-kSaNe apUrva jaNAya ane jenA samAna bIjI kaI paNa zALA na hoya tevI nAvo. 'karittA mama eyamANattiyaM paJcappiNaha' nAvIna pachI bhane para sApA. 'tae NaM te kAuMviyapurisA karayala jAva paDisuNeti' zatanI mA praznI mAjJAna te zrI54 puruSAme me 614 sana 2vI2 4 mane 'paDisuNittA supaiTThassa Nayarassa vahiyA pacatthime disIbhAe egaM mahaM kUTAgArasAlaM kareMti' mAjJA svArIne te tamAma suprati 4 nagaranA 2 pradezamA pazcima hizA ta23 chana te dUravANI mAnI zyanA 42pAmA vAma gayA. 'aNegakhaMbhasayasaMniviTUThaM jAva pAsAiyaM karittA' mA tamAme se yAMlAmAnI 2yanA karAvI, zALA jenAranAM cittane AnaMda ApanArI, darzanIya, apUrvarUpa saMpanna, arthAt manale manApI AdhI. pachI nyAre taiyAra tha tyAre 'jeNeva sIhaseNe rAyA teNeva Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 611 upAgatya 'namANaniyaM tAmAjJaptikAMpUrvoktAmAtAM paJcapiNani pratyarpayanti gvAmin ! kRTAgArazAlA saMpAditA'smAbhiriti nivedayantAni // 1.6 / / // mUlam // tae NaM se sIhaseNe rAyA aNNayA kayAI egaNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egaNAI paMcamAilayAI AsaMtei / tae NaM tAsi egaNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egaNAI paMcalAisayAI sIhaseNeNaM raNNA AmaMtiyAI sasANAI savAlaMkAravimRsiyAI jahAvibhaveNaM jeNeva supaTTe jayare jeNeva sIhaleNe rAyA taNeva uvAgacchati / tae NaM se sIhaseNe rAyA egaNANaM paMcadevIsayANaM egUNANaM paMcaNhaM mAisayANaM kuTAgArasAlaM AvasahaMdalayai |mu07|| diikaa| 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se sIhasaNe gayA nanaH khalu ma siMha senI rAjA 'aNNayA kayAI anyadA kadAcita ekarimana samaye egRNagANaM' - ekonAnAM 'paMcaNhaM devIsavANaM' paJcAnAM devIzatAnAm egRNAI paMcamAsamA ekonAni paJcamAtRzatAni navanavatyadhikacatuHzanasaMkhya kAH vivaza: 'AmA' ve jahAM siMhasena rAjA virAjamAna the vahAM para Aye aura 'unAgacchittA tamANattiyaM pacapiNaMti Akara nivedana kiyA ki rAjA: ApakI AjJAnusAra kuTAkAra zAlA bana kara neyAra ho cukI hai / / tae NaM se ityAdi / / 'nae Na kuTAkAra zAlA ke sampUrNarUpa se nirminase purAne bAda 'se sIdasaNe rAyA isa siMhAsana gajAna aAyA gayA kisI eka samaya 'rAgaNa gANaM paMcama devIyamANaM paNAcanAlayAmAnapa. Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 vipAkazrute Amantrayati-tAsAmAgamanAyAmantraNaM preSayati / 'taeM gaM' tataH khalu 'tAsi tAsAm 'egUNagANaM' ekonAnAM 'paMcaNhaM devIsayANaM' paJcAnAM devIzatAnAm egUNapaMcamAisayAI ekonapaJcamAtRzatAni 'sIhaseNeNaM raNNA' siMhasenena rAjJA 'AmatiyAI AmantritAni AhUtAni 'samANAI' lanti 'savvAlaMkAravibhUsiyAI sarvAlaGkAravibhUSitAni 'jahAvibhaveNaM yathAvibhavena=svasvavibhavAnusAreNa 'jeNeva supaiThe Nayare' yatraiva suprattiSThaM nagaraM 'jeNeva sohaseNe rAyA' yatraiva siMhaseno rAjA 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti / 'tae NaM se sIhaseNe rAyA' tataH khalu sa siMhaseno rAjA 'egaNANaM' ekonAnAM 'paMcadevIsayANaM' paJcadevIzatAnAm 'egaNANaM' ekonAnAM paMca mAIsayANaM' paJcAnAM mAtRzatAnAM 'kUDAgArasAlaM' kUTAkArazAlAm 'AvasaI' Avasatham, vAsasthAnaM 'dalayaI dadAti ||suu07|| // mUlam // tae NaM se sIhaseNe rAyA koDaMbiyapurise sahAvei sadAvittA __ evaM kyAsI-gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA viulaM asaNaM4 kama pAMcasau apanI patniyoM kI mAtAoM ko vahAM para AmaMtrita kiyaa| 'tae NaM tArsi egRgANaM paMcaNhaM devIsayANaM egRNAI paMcamAisayAI sIhaseNeNaM raNNA AmaMtiyAI samANAI savAlaMkAravibhUsiyAI jahAvibhaveNaM jeNeva supaihe Nayare jeNeva sIhaseNe rAyA teNetra uvAgacchaMti' AmaMtrita hue ve sabake saya ekakama pAMcaso mAtAe~ samasta apanI2 vibhavasaMpatti ke anusAra samasta alaMkAroM se vibhUSita hokara supratiSTha nagara meM jahAM siMhasena rAjA virAjamAna the vahA~ A phuNcii| 'tae NaM se sIhaseNe rAyA egUNANaM paMcadevIsayANaM egRNANaM paMcaNDaM mAisayANaM kUDAgArasAlaM AvasahaM dalayai' jaba ve vahAM A cukItaba usa siMhasena rAjA ne una ekakama pA~casI apanI bhAryAoM kI ekakama pAMcasaumAtAoMko usa kUdAkAra zAlA meM ThaharA diyaa|suu07|| mAne te jhUTA42 zAma padhArakArnu Ama bhApyu 'tae NaM tAsiM egRNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNAI paMcamAisayAI sIhaseNe raNNA AmaMtiyAiM samANAI savvAlaMkAravibhUsiyAI jahAvibhaveNaM jeNeva supaiThe Nayare jeNeva sIhaseNe rAyA teNeva uvAgacchaMti' mAmAtra bhagatai te tamAma yArase navA bhaataa| pitAnI saMpatti pramANe tamAma alaMkArathI zaNagAra karIne supratiSTha nagaramAM jyAM siMhasen 20 simAnatA tyA mAvI pahAyI. 'tae NaM se sIhaseNaM rAyA egRNANaM paMcadevIsayANaM egRNANaM paMcaNheM mAisayANaM kUDAgArasAlaM AvasahaM dalayaite tamAma jyAre rAjA pAse AvI gaI tyAre te siMhasena rAjAe te cAse navANuM potAnI patnIonI cAraso navANuM mAtAone te phUTakAra zAlAmAM rahevA mukAma karAvya (sUtra 7). Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA. zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 643 uvaNeha, subahu pupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM ca kUDAgArasAlaM sAhareha, tae NaM te koDuviyapurilA taheba jAva sAhareMti, tae NaM tAsiM egUNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egaNAI paMcamAisayAI savvAlaMkAravibhUliyAI taM viDalaM asaNaM4 suraM ca5 AlAemANAiMTa baMdhanehi ya NADaehi ya uvagIyamANAI nacijamANAI viharaMti, tae NaM se sIhateNerAyA aDarattakAla samayaMsi bahurhi purisehiM saMparivuDe jeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA kUDAgArasAlAe duvArAI pihei,pihitA kaDAgArasAlAe savvao samaMtA agaNikAyaM dalathai, tae NaM tAsi egUNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egaNagAiM paMcamAisayAiM lIhaseNeNaM rapaNA AlIviyAiM samANAI royamANAiM3 attANAI asaraNAI kAladhammuNA saMjuttAI // sU0 8 // TIkA 'tae NaM se ityAdi / 'tae paM se sIhaseNe rAyA' tataH khalu sa siMhaseno rAjA 'koDaMbiyapurise sahAveI kauTumbikapuruSAn zabdayati, 'sahAvittA zabdayitvA "evaM cayAsI ekamavAdIta-gacchaha NaM tumme devANuppiyA' gacchata khalu yUyaM he devAsupriyAH ! 'viulaM vipulam 'asaNaM4' azanaM pAnaM khAdya 'tae NaM se ityaadi| 'tae paM' pazcAta se sIhaseNe yA usa siMhasana rAjA ne 'koDubicapurise sahAveI' apane naukara-cAkaroM ko bulAyA sahAvittA aura bulAkara evaM isa prakAra 'vayAsI kahA ki gacchaha NaM tumbhe devANupiyA' he deyAnupriya ! Apa loga yahAM se jAo 'viDalaM asaNaM4 uraNeha' Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 vipAkazrute svAdyam 'uvaNeha' upanayata-kUTAgArazAlAyAM prApayata / tathA 'subahu pupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM ca subahu puSpagandhamAlyAlaMkAraM ca 'kUDAgArasAlaM' kUTAkArazAlAM 'sAhareha' saMdarata-nayata / 'tae NaM te koDuviyapurisA' tataH khalu te kauTumbikapuruSAH 'taheba' tathaiva-rAjAjJAnusAreNaiva 'jAva' yAvat-'sAhareMti' saMharanti upanayanti 'tae NaM' tataH khalu tAsi tAsAm 'egUNagANaM' ekonAnAM 'paMcaNDaM' paJcAnAM 'devIsayANaM' devIzatAnAm 'egaNapaMcamAisayAI ekonapaJcamAtRzatAni 'savyAlaMkAravibhUsiyAI sarvAlaGkAravibhUSitAni 'taM viulaM' tad vipulam 'asaNaM 4' azanaM pAnaM khAcaM svAyaM ca 'suraM ca 5' surAMca5 'AsAemANAI AsvAdayamAnAni, visvAdayamAnAni, pAribhAjayamAnAni, paribhuJjAnAni 'gaMdhavvehi ya' gAndharvaizca-gAyakapurupaiH gAnakalAkuzalairgAyakaiH 'NADaehi ya' nATakaizca-nartaka aura 4 prakAra kA AhAra vahAM le jAo sAtha meM 'mubahu pupphavatthagaMdha mallAlaMkAraM ca kUDAgArasAlaM sAhareha' aneka prakAra ke puSpa, vastra, gaMdha mAlya aura alaMkAra bhI isa kUTazAlA meM le jAo / 'tae NaM te koDuMbiyapurisA taheva jAva sAharati' rAjA kI isa prakAra AjJA sunane ke bAda una kombika puruSoMne rAjA kI AjJA ke anusAra samasta khAne pIne evaM puSpa vastra gaMdha sAlA Adi sAmagrI usa kuTAkAra zAlA meM upasthita kara dI / (tae NaM tArsi egRNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egRNapaMcamAisayAI savAlaMkAravibhUsiyAI taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 AsAemANAiM4 gaMdhavvehi ya NADaehi ya uvagIyamANAI nacijamANAI viharaMti) anantara una eka kama pAMcasau deviyoM kI ekakama pAMcasau mAtAoNne una Aye hue cAroM prakAra ke AhAra ko khUba khAyA, pIyA, dUsaroM ko bhI khilAyA pilAyA, madirA bhI khUba pI aura pilaaii| 'subaha pupphavatyagaMdhamallAlaMkAraM ca kUTAgArasAlaM sAhareha' bhane prA2nA puSya, pasa, gaMdha, bhAtya, mane ma 2 pa te zAkhAmA tA. 'tae NaM te koDuviyaparisA taheva jAva sAhati' rAjanImA prajAnI mAjJA sAmanyApachI ta Tummi puruSoe rAjAnI AjJA pramANe tamAma khAvA-pIvAnI vastu ane puSpa, vastra-gadhamAlA mA sAmagrI tamAma te 12 zatAmA dAvAne sUjhI mApI 'tae NaM tAsi egUNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNapaMcamAisayAiM savyAlaMkAravibhUsiyAiM taM viulaM asaNaM 4 muraM ca5 AsAemANAiM4 gaMdhavvehi ya NADaehi uvagIyamANAI naccijjamANAI viharaMti' te pachI yAsa navANu (486) patnImAnI (468) mAtAo e te AvelA cAra prakAranA AhAranA padArthono sArI rIte AhAra karyo, madirA pIdhI, bIjAne paNa khavarAvyA-pIvarAvyA, madirA paNa pAI, gandharvoe paNa Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 645 puruSaizca 'uvagIyamANAI upagIyamAnAni 'naccijjamANAI' nartyamAnAni 'viharaMti'. viharanti / 'taeM. NaM se' sIhaseNerAyA tataH khalu sa siMhasenA rAjA 'addharattakAlasamayaMsi' ardharAtrakAlasamaye arddharAtrau 'bahuhiM purisehi' bahubhiH purUpaiH 'saMparibuDe' saMparitaH sahitaH 'jeNeba' yatraiva 'kUDAgArasAlA' kUTAkArazAlA 'teNeba' tatraiva 'ubAgacchai' upAgacchati 'uvAgacchittA' upAgatya 'kUDAgArasAlAe' kaTAkArazAlAyAH 'duvArAI dvArANi 'pihei pidadhAti-AjAti, 'pihittA' padhAya 'kUDAgArasAlAe' kUTAkArazAlAyAH 'savvao samaMtA' sarvataH samantAt 'agaNikAya dalayai' agnikArya dApayati-kUTAkArazAlAM jvAlayatItyarthaH / 'tae NaM' tataH khalu 'tAsiM' tAsAs 'egaNagANaM' ekonAnAM 'paMcaNhaM' paJcAnAM 'devIsayANaM' devIzatAnAm 'egaNagAI' ekonAni 'paMcamAisayAI' paJcamAtRzatAni 'sIhaseNeNaM raNNA' siMhasenena rAjJA 'AlIviyAI samANAI' AdIgandhoM ne bhI inake Ane kI khUba khuziyAM manAyIM, isake upalakSa meM unhoMne khUba inakI prazaMsA ke gAne gAye / nartaka logoMne manamAne apane nRtyoM se bhI inakA svAgata kiyA (tae NaM se sIhaseNe rAyA addharattakAlasamayasi bahuhiM purisehiM saMparibur3e jeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvAgacchai) phira vaha siMhasena rAjA Arddha rAtri ke samaya meM aneka apane nijI puruSoM se yukta hokara usa TAkAra zAlA kI tarapha AyA / (ugacchittA kUDAgArasAlAe duvArAI pihei) vahAM pahuMca kara pahile to usane usake samasta daravAjoM ko baMda karavA diyA / (pihitA kUDAgArasAlAe savvao samaMtA agaNikAyaM dalayai) pazcAt usa kUDAkAra zAlA meM usane saba tarapha le agni lagavA dI / (tae NaM tAsiM egaNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNagAI paMcamAisayAI sIhaseNeNaM raNA teonA AvavA mATeno AnaMda jaNAvyuM. teonAM mAnamAM gaMdharvoe teonI prazaMsAnA gIta gAyAM tathA nRtya karanArA mANasee manamAnyA pitAnA mRtyathI teonuM, svAgata yuH 'tae NaM se sIhaseNe rAyA addharattakAlasamayaMsi bahuhiM purisehiM saMparibuDe jeNeva kaDAgArasAlA teNeva uvAgacchai' pachI sihasena / mazIna samaye potAnA anekAnanI sA te 42 zANA ta25 nyAyA 'uvAgacchittA sAlAe duvArAI pihei' tyAM pahacAne prathama to teNe tamAma 42 ma5 vI DIyA 'pihittA kaDAgArasAlAe savvao samaMtA agaNikAyaM dalayaI pachI zAma terI yA3ya pAunuthI ani pIdhI. 'tae NaM tAsi egRNagANaM paMcaNDaM devIsayANaM egUNagAI paMcamAisayAI sIhaseNeNaM raNNA AlIviyAI samANAI Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 vipAkazrute pitAni prajvAlitAni santi 'rAyamANA33' rudanti=rodanaM kurvanti 'kaMdamANAI krandanti, uccaiH svareNa rudanti 'vilanamANAI vilapanti-ziraHsphoTanapUrvakaM vilApaM kurvanti, 'attANAI' atrANAni-rakSArahitAni 'asaraNAI' azaraNAni= . zaraNarahitAni 'kAladhassuNA saMjuttAI' kAladharmeNa saMyuktAni-tAsAmekonapaJcazatadevInAmekonapaJcazatamAtaro mRtA ityarthaH // 0 8 // AlIviyAI samANAI royamANAiM3 attANAI asaraNAI kAladhammuNA saMjuttAI) isase ekakama pAMcaloM una saba deviyoM kI ve 499 ve mAtAe~ siMhasena rAjA ke dvArA jalAI gaI huI rudana karate2 AkraMdana karate2 aura vilApa karate2 rakSA ke sAdhanoM ke abhAva meM niHzaraNa hokara kAladharma se saMyakta ho gyiiN| bhAvArtha-una sabake usa kUTAkAra zAlA meM Thahara jAne para rAjAne apane naukara-cAkaroM ko bulA kara kahA ki-he devAsupriya ! tuma loga yahAM se jAo aura cAroM prakAra ke AhAra ko vahAM le jAo aura sAtha meM aneka prakAra ke-puSpa, vastra, gaMdha, mAlA, aura alaMkAroM ko bhI le jaao| rAjA kI AjJA pAkara ve kauTumbika puruSa rAjA kI AjJA ke anusAra cAroM prakAra ke taiyAra kiye hue AhAra ko evaM puSpa vastra gaMdha mAlA Adi sAmagrIyAM ko usa kUTAkAra zAlA meM upasthita kara dii| anantara una cAra sau navANu deviyoM kI 499 sAtAoM ne usa Aye hue cAra prakAra ke AhAra ko khUba royamANAiM3 attANAI asaraNAI kAladhammuNA saMjuttAI' tethI yAsa napA pitAnI patnIonI cAraso navANuM mAtAone siMhasena rAjAe saLagAvI dIdhI tyAre te sau rUdana-AkaMdana karatI ane vilApa karatI karatI pitAnAM rakSaNanAM sAdhana abhAva joI ni:zaraNa banIne tamAma maraNa pAmI gaI. bhAvArtha- te tamAma e kUTAkAra zALAmAM gaI ane sthira thaI tyAre rAjAe pitAnA nokara-cAkarane bolAvIne kahyuM ke he devanupriya! tame so ahIMthI jAo ane cAra prakAranA AhAranA padArtho tyAM zALAmAM laI jAo temaja sAthe sAthe aneka prakAranAM puSpa, vastra, gaMdha mAlA ane alaMkAne paNa laI jAo. rAjAnI A pramANe AjJA meLavIne te sau nokara-cAkara vage rAjAnI AjJA pramANe cAra prakAranA taiyAra karAyelA AhAranAM padArtho tathA puSpa, vastra, gaMdha mAlA Adi sAmagrIne laI kuTAkAra zALAmAM AvyA. pachI te cArase navANuM strIonI mAtamaame te yA nA mADA2nA pArthA mAthA-pIyA, 5, 1sa, gaMdha, bhAlA Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam // mUlam // tara NaM se sIhaseNe rAyA eyakamme4 subahu pAvakasmaM samajiNittA catIsaM vAsasayAI paramAuM pAlaisa kAlamAse kAlaM kiar chuTTI puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarovamaTiiesa raiesa raiyattAeM ubavaNNe ! se NaM tao anaMtaraM uvvadvittA iheva rohIDara Nayare dattassa satyavAhassa kaNhasirIe bhAri - yAe kucchiMsi dAriyantAe ubavaNNe / tae NaM sA kaNhasirI vahaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva dAriyaM payAyA sukumAla khAyA pIyA, puSpa vastra gaMdha mAlA Adi kA upabhoga kiyA aura aneka prakAra kI madirAoM ko khUba pI aura pilaaii| gaMdhavoM ke vividha prakAra ke gAne sune, evaM nartakoM ke nRtyoM ko khUba dekhA aura khUba khuzI manAI / bAda meM vaha siMhasena rAjA usI dina arddha rAtri ke samaya meM apane aneka nijI puruSoM ko lekara isa kUTAkAra zAlA kI tarapha AyA / vahAM pahuMcakara usane pahale una nijI puruSoM dvArA kUTAkAra zAlA ke samasta daravAjoM ko baMda karavA diyA pazcAt usa kUTAkAra zAlA ke cAroM tarapha Aga lagavA dI / isase ve 499 aari kI sabakI saba 499 mAtAe~ siMhasena rAjA ke dvArA jalAI gaI huI rudana karate2 Akrandana karatera aura vilApa karatera rakSAke sAdhanoM ke abhAva meM niHzaraNa hokara kAladharma ko prApta huI - mara gaI ||sU0 8 // Adi padArthane paNa cegya rIte upabhegA karyAM sAthe aneka prakAranI madirAne paNa khUba pIdhI ane bIjAne paNa ApI, gandharyAMnAM vidha-vidha prakAranAM gIta sAMbhaLyAM, ane nRtya karanArAonA nAcane paNu khUba joyA tathA khuzI thayAM, pachIthI te siddhasena rAjA te divase rAtrInA samaye peAtAnA aneka nija janane sAthe laIne te chUTAkAra zALA pAse AvyA AvIne prathama peAtAnA mANasane AjJA karIne zALAnA tamAma daravAjA baMdha karAvyA ane te pachI kUTAkAra zALAnI cAreya khAju Aga lagAvI dIdhI tethI cArasA navANuM (499) devIonI (499) mAtAe tamAma siMhusena rAjA dvArA agnithI khaLatI thakI rUdana karavA lAgI AkraMdana ane vilApa karatI potAnA rakSaNanAM sAdhanAnA abhAve Azraya vinAnI thaIne kAladharmane pAmI gai-arthAta maraNa pAmI gai. sU0 85 647 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 vipAkazrute jAva surUvAM / tae NaM tIse dAriyAe ammApiyaro Nivvatte egArase divase saMpatte bArasAhe viulaM asaNaM4 jAvamitta0 NAmadhenaM kareMti, taM hou NaM dAriyA devadattA NAmeNaM / tae NaM sA devadattA dAriyA paMcadhAipariggahiyA jAva parivaDDhai ||suu09|| TIkA 'tae NaM' ityaadi| 'taeNaM sIhaseNerAyA' tataH khalu sa siMhaseno rAjA 'eyakamme4' etatkarmA4. ekonapaJcazatazvazrUhiMsanakarmakArakaH, evamatra-etatpradhAnaH, etadvidyaH etatsamAcAra ityapi vodhyam / 'suvahu' subahu-atyadhika 'pAvakamma' pApakarma 'samajiNittA' samaya-samupAjya 'cauttIsaM vAsasayAI' catustriMzadvavarSazatAni 'paramAuM' paramAyu:utkRSTAyuH 'pAlaittA' pAlayitvA kAlamAse kAlaMkicA kAlamAse kAlaM kRtvA 'chaTTIe puDhavIe' SaSThayAM pRthivyAm 'ukkoseNaM' utkarSeNa 'vAvIsasAgarovamaTiiesu' dvAviMzatisAgaropamasthitikepu 'Neraiesu' nairayikeSu 'NeraiyattAe' nairayikatayA 'tae NaM' ityAdi / (tae NaM) isa ke anantara (se sIhaseNe rAyA) vaha siMhasena rAjA (eya kamme4) ki jisane apanI samasta sAsoM ko mArane rUpa mahA adhArmika kRtya kiyA isI bhayaMkara aparAdha se (suvahu pAvakammaM samanjiNittA) aneka prakAra ke pApakarmoM kA upArjana kara (cauttIsaM vAsasayAI paramAuM pAlaittA) 3400 varSa kI utkRSTa Ayu ke samApta ho cukane para (kAlamAse kAlaM kiccA) mRtyu ke avasara meM mara kara (chaDIe puDhavIe ukkoseNaM vAvIsasAgarovamaTiiesu Neraiemu NeraiyattAe uvaNe) chaThI pRthivI ke utkRSTa22 sAgara kI sthitivAle naraka meM nArakIparyAya se utpanna 'tae NaM' ityAdi 'tae NaM' te pachI 'se sIhaseNe rAyA' sina An 'eyakamme4' ke jeNe pitAnI tamAma sAsuone mAravA rUpa mahA adhArmika kRtya karyuM che te bhayaMkara maparAyathA 'mubahu pAvakammaM samajjiNittA' bhane pradhAna pApani pAnI 'cauttIsaM vAsasayAI paramAuM pAlaittA' 3400 yAta zasase varSa nITa mAyupya dhUrI thapa 2hyA pachI, 'kAlamAse kAlaM kicA' mRtyu sabhaye bhara pAmIna 'chaTThIe puDhavIe ukkoseNaM vAvIsasAgarovamahiiesu Neraiyaemu NeraiyattAe uvacaNNe' chaThThI pRthvInA utkRSTa 22 bAvIsa sAgaranI sthitivALA narakamAM nArakInI paryAyathI Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 649 . 'ubavaNNe' utpnnH| 'se NaM' sa khalu siMhasenajIvaH 'tao' tataH-tasmAt sthAnAt 'aNaMtaraM' anantaram pazcAt 'ubaTTittA' uddhRtya-nissRtya 'ihe|' ihaiva= atraiva rohIDae Nayare' rohitake nagare 'dattassa satthavAhassa' dattasya sArthavAhasya 'kaNhasirIai bhAriyAe kucchisi' kRSNazriyo bhAryAyAH kukSau-garme 'dAriyattAe uvavaNNe' dArikAtayA-putrItvena utpnnH| 'tae NaM sA kaNhasirI' tataH khalu sA kRSNazrIH 'NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' navasu mAseSu bahuparipUrNeSu 'jAva' yAvat 'aTThamANaM rAidiyANaM vIikkaMtANaM' arddhASTamarAtriMdiveSu vyatikrAnteSu 'dAriyaM' dArikAM 'payAyA' prajAtA-prajanitavatI / kIdRzImityAha-'sukumAla jAva surUvAM sukumAra-yAvat surUpAM, sukumArapANipAdAM yAvatsurUpAm / 'tae NaM' tataH khalu 'tIse dAriyAe' tasyA dArikAyAH 'ammApiyaro' ambApitarau 'Nivyatte egArase divase' nivRtte ekAdaze divase 'saMpatte vArasAhe' saMprApte ddhAdazAhe-dvAdaze divase 'viulaM' vipulam 'asaNaM4' azanaM pAnaM khAcaM svAcaM huA / (se NaM tao aNaMtaraM uvvaTTittA iheva rohIDae Nayare dattassa satthavAhassa kAhasirIe bhAriyAe kucchisi dAriyattAe upavaNe) vahAM se sthiti pUrNa kara yaha siMhasena kA jIva nikala ilI rohitaka nagara meM datta sArthavAha kI bhAryA kRSNazrI kI kukSi meM putrIrUpa se uttanna huaa| (tae NaM sA kahasirI NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva dAriyaM payAyA) jaba nau mAha 7 // dila acchI taraha se vyatIta ho cuke tabaSNazrIne putrI ko janma diyA / (sukumAla jAva surUvAM) isa ke hAtha paira Adi avayava bahuta hI sukumAra the aura AkRti bhI isakI vizeSa sundara thI / (tae NaM tIse dAriyAe ammApiyaro Nivatte egArasame divase saMpatte vArasAhe) jaba isa kI utpatti ke11 dina vyatIta ho cuke aura12 utpanna thayo. 'se NaM tao aNaMtaraM uvyaTTittA iheba rohiDae Nayare dattassa satthavAhassa kaNhasirIe bhAriyAe kucchiIsa dAriyattAe upavaNNe' tyAMnI sthiti pUrNa karIne te siMhasenano jIva nikaLIne A hitaka nagaramAM dattasArthavAhanI bhAryA-strI kRSNa zrInai St2mAthI putrI 3pe utpanna thayo 'tae NaM sA kaNhasirI NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva dAriyaM payAyA' nyAre na1 bhAsa bhane 52 sAAsAta (7 // rAtrI sArI zate vAtI gayA, tyAre zrI putrAno bhanma mAthyo. 'sukumAla jAva surUvAM' tanA chAya-41 mAdi mayo i sumAra tAM mane mAti paY Ag4 sun62 utA. 'tae NaM tIse dAriyAe ammApiyaro Nivyatte egArasame divase saMpatte vArasAhe' tanA manA nyAre maniyAra (11) hivasa pUrA 25 (12) mAramA hivasa Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 . vipAkazrute 'jAva' yAvat upaskArya 'mitta0' mitrajJAtisvajanasambandhiparijanAn puSpavastragandhamAlyAlaGkAreNa satkRtya saMmAnya teSAM samakSaM tasyA dArikAyAH 'nAmadheja kareMti0' nAmadheyaM kurutaH yasmAt kAraNAt khalu iyaM dArikA devaprasAdAt labdhA 'te' tata-tasmAt kAraNAta 'houNaM' bhavatu khalu 'amhaM dAriyA asmAkaM dArikA devadattANAmeNaM' devadattA naamnaa| 'tae NaM sA devadattA dAriyA' tataH khalu sA devadattA dArikA paMcadhAIpariggahiyA' paJcadhAtrIparigRhItA-paJcadhAtrIparipAlitA satI 'jAva parivaDDhaI' yAvat girikandarAlInazcampakapAdapa iva parivardhate ||muu09|| // mUlam // tae NaM sA devadattA dAriyA ummukkabAlabhAvA jovvaNeNa ya rUveNa ya lAvaNNeNa ya jAva aiMvara ukkiTTA ukkiTTasarIrA jAyA yAvi hotthaa| tae NaM sA devattA dAriyA aNNayA kayAI pahAyA jAva vibhUsiyA bahuhiM khujAhiM jAva parikkhittA uppi AgAsatalaMsi kaNagatidUsaeNaM kIlamANI viharai / / suu010|| vAM dina jyoM hI lagA usa samaya (viulaM asaNaM4 jAva mitta0 NAmadhejaM. kareMti) isake mAtApitAne vipula mAtrA meM cAroM prakAra kA AhAra pakavAyA aura mitra, jJAti, svajana, saMbaMdhi aura parijanoM kA puSpa, vastra, gaMdha, mAlya aura alaMkAra Adi se satkAra kara unake samakSa hI usa lar3akI kA nAmasaMskaraNavidhAna kiyA, aisA khyAla kara ki (taM hou NaM dAriyA devadattA NAmeNaM) yaha kanyA hameM deva kI prasannato se varadAna rUpa meM prApta huI hai, isa liye isa kA nAma devadattA hoo| (tae NaM sA devadattA dAriyA paMcadhAIpariggahiyA jAva parivaDhai) vaha devadattA pAMca dhAyamAtAoM kI dekharekha meM rahatI huI giri ko kandarA meM AlIna campaka vRkSa kI taraha sukhapUrvaka baDhane lagI / // sU0 9 // bhAvyA tyA ta samaye, 'viulaM asaNaM4 jAva mitta0 NAmadhejjaM kareMti' tenAM mAtA-pitAe moTA pramANamAM cAra prakAranA AhAra taiyAra karAvyA ane mitra, jJAna, svajana saMbaMdhI ane parijanane puSa, vastra, gaMdha mAlya ane alaMkAra AdithI sAro satkAra karyo, ane te saunA samakSa pugInAM nAmakaraNa saMskAranuM vidhAna tamA yeSTi bhI hai, taM hou NaM dAriyA devadattA NAmeNaM' mA anyA amane deva-prasanna thavAthI varadAnarUpamAM prApta thaI che, te mATe te kanyAnuM nAma devadattA Aug cha 'tae NaM sA devadattA dAriyA paMcadhAIpariggahiyA jAva pariva' te devadattA pAMca dhAya mAtAonI dekharekhamAM rahetI thakI parvatanI guphAmAM rahelA campaka vRkSa prabhArI sumapUrva vadhavA all. (sU08) Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam TIkA 651 'ta NaM sA ityAdi / 'ta NaM sA devadattA dAriyA' tataH khalu sA devadattA dArikA = kanyakA 'ummukabAlabhAvA' unmuktabAlabhAvA 'jonvaNeNa ya' yauvanena 'rUveNa ya' rUpeNa = zarIrAkRtyA 'lAvaNNeNa ya' lAvaNyena = zarIrakAntyA 'jAva' yAvat - 'atIva 2' atIvAtIna 'ukiTTA' utkRSTA 'ukkiDasarIrA' utkRSTazarIrA=paramasundarI 'jAyA yA hotyA' jAtA cApyabhavat / ' tae NaM sA devadattA dAriyA' tataH khalu sA devadatta dArikA 'aNNayA karAI' anyadA kadAcita = ekasmin samaye 'vhAyA ' snAtA = kRtasnAnA 'jAva vibhUsiyA' yAvad vibhUSitA = sarvAlaGkAravibhUSitA parihitasundaravastrAbharaNA satI 'bahUhiM khujjAhiM' bahubhiH kubjAbhiH 'jAva' yAvat-aSTAdaza'dezIyAmidasIbhiH 'parikkhittA' parikSiptA = parivRtA 'upiM AgAtasalaMsi' upari AkAzatale = prAsAdoparibhAge 'cA~danI' iti prasiddhe sthAne 'kaNagatiMdUsaNaM' kanakatindusa kena= suvarNakandukena = 'kIlamANI' krIDantI 'viharai' viharati = varttate // sU010 // taNaM sA' ityAdi " (aNaM sA devadattA dAriyA) jaba vaha devadattA putrI (ummukkavAlabhAvA) bAlyAvasthA ke bAda yuvAvasthA Ane para (jonvaNeNa ya rUveNa ya lAvaNNeNa yA ava ukkaTThA ukkiTThasarIrA jAyA yAvi hotthA) isakA zarIra AkRti aura lAvaNya se sundara dIkhane lagA / ' tae NaM sA devadattA dAriyA aNNayA kayAI vhAyA jAve vibhUsiyA bahuhiM sujjAhiM jAva parikkhittA' kisI eka samaya yaha devadattA laDakI snAna kara aura vastrAbhUSaNa pahira kara apanI 18 deza kI dAsiyoM ke parivAra ke sAtha 'upi AgAsatalaMsi kaNagatiM dusaraNaM kIlamANI vihararDa ' Upara AkAzatala - prAsAda ke UparI bhAga - cAMdanI meM suvarNa kI geMda se krIDA kara rahI thI | suu010|| 'tae NaM sA ' tyAhi. 4 , 'tara NaM sA devadattA dAriyA' kyAre te devahattA putrI 'ummukkavAlabhAvA bAlyAvasthA pachI jyAre yauvanAvasthAmAM AvI tyAre jonvaNeNa ya rUveNa ya lAvaNeNa ya jAva aIvara ukkiTThA ukkiTThasarIrA jAyA yAvi hatthA te potAnA zarIranI bhAti bhane sAvaeyathI sundara hebhAvA sAgI 'tae NaM sA devadattA dAriyA aNNayA kayAI vhAyA jAva vibhUsiyA bahuhiM khujjAhiM jAtra parikkhittA' samaye te devahattA putrI snAna merI bhane basAlUSANu paherIne ghotAnI maDhAra hezanI hAsIyAMnA parivAra sAthai 'upi AgAsatalaMsi kaNagatiMdUsaeNaM kIlamANI vihara' potAnA mAzatasa nevA mahesanA uparanA lAgabhAM-yAMnA bhAM senAMnA geDI- hAthI ramatI hutI. (sU0 10) Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 vipAkazrute isaM ca NaM vesamaNadatte rAyA pahAe jAba vibhUsie AsaM durUhai, durUhittA bahuhiM purisehiM saMparibuDe AsavAhaNiyAe NijjAemANe dattassa gAhAvaissa gihassa adUrasAmaMte vIivayai / tae NaM se vesamaNe rAyA jAba vIIvayamANe devadattaM dAriyaM urSi AgAsatalaMsi kaNagatiMdUseNaM kIlamANiM pAsai, pAsittA devadattAe dAriyAe rUbeNa ya jovvaNeNa ya lAvaNeNa ya jAva vimhie koDuviyapurise ladAvei, sadAvittA evaM vayAsI-kasta NaM devANuppiyA ! esA dAriyA ? kiM vA NAmadhejjaM ? tae NaM te koDuviyapurisA vesamaNarAyaM karayala0 evaM vayAsI-esa NaM sAmI dattasatthavAhasta dhUyA kaNhasiri bhAriyAe attayA devadattA NAmaM dAriyA rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNeNa ya ukiTA ukisarIrA // sU0 11 // dIkA 'imaM ca NaM ityaadi| 'imaM ca NaM' itazca khalu 'vesamaNadane rAyA' vaizravaNadatto rAjA 'hAe jAva vibhUsie / snAto yAvat sarvAlaMkAravibhUpitaH 'AsaM durUhai ' avaM durohati-Arohati duruhittA duruhya-Aruhya 'bahuhiM purisehiM saMparikhuDhe bahubhiH puruSaiH saMparitaH 'AsavAhaNiyAe azvavAhanikAyai-azvakrIDArtham-azvArUDho 'imaM ca NaM ityAdi / 'imaM ca NaM' eka samaya kI bAta hai 'vesamaNadatte rAyA' vaizravaNa datta rAjA 'pahAe jAva vibhUsie' snAna kara ke vastrAbhUSaNoM se alaMkRta ho kara 'AsaM dulha' apane ghoDe para savAra huA, 'duruhitA' savAra hokara 'bahuhiM purisahi saMparibuDe' aneka puruSoM ke sAthara 'AsavAhaNiyAe' " imaM ca NaM" yA (imaM ca NaM) me abhayanI vAta che. (vesamaNadatte rAyA) vaizravaNuhatta M (hAe jAba vibhUsie) nAnIne zvApothI matana (AsaM durUhai) potAnA 31 52 vAra 5yA. (durUhittA) 21.2 thane (bahuhiM purisehiM saMparibuDe) Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 9, devadattAvarNanam yatrAzvagatilIlApradarzanapUrvakamazca dhAvayati sA'zvakrIDA'zvavAhanikA tayA tasyai tadarthamityarthaH / 'nijjAyamANe' niryAna=nirgacchan 'dattassa gAhAvaimsa gihassa' dattasya gAthApatergRhasya 'adUrasAmaMte' nAtidUre nAtisamIpe pArzvabhAgata ityarthaH 'voDavayai' vyatitrajati gacchati / 'tae NaM se vesamaNe rAyA' . tataH khalu sa vaizravaNo rAjA 'jAva' yAvat azvakrIDArtha nirgacchan dattagAthApattehasamIpataH 'vIIvayamANe' vyatitrajan 'devadataM dAriyaM' devadattAM dArikAm 'uppi AgAsatalagaMsi' upariAkAzatale prAsAdoparibhAge 'kaNagatiMdUseNaM' kanakatindUkena= suvarNakandukena 'kIlamANi' krIDantI 'pAsai' pazyati / 'pAsittA' dRSTvA 'devadattAe dArivAe' devadattAyA dArikAyAH 'rUveNa pa jodhaNeNa ya lAvaNeNa ya' rUpeNa yauvanena lAvaNyena ca 'jAva' yAvat-vimhie' vismita: aho ! adRSTapUrvamIdRzaM rUpamityAzcaryayuktaH san 'koDubiyapurise sadAveI' kauTumbikapuruSAn zabdayati=Ahvayati 'sadAvittA' zabdayitvA-AhUya evaM kyAsI' azva krIDA karane ke liye 'nijAyamANe' jAtA huA 'dattassa gAhAvaissa gihassa adUrasAmaMte vIivayai' dattagAthApati ke ghara ke kucha pAsa se hokara nikalA / 'tae NaM se vesamaNe rAyA jAva vIIvayamANe devadattaM dAriyaM uppi AgAsatalaMsi kaNagatiMdaseNa kIlamANi pAsaI jAte hue usa vaizravaNa rAjAne Upara makAna para suvarNa kI kaMduka se krIDA karatI huI usa devadattA ko dekhA / 'pAsittA devadattAe dAriyAe rUveNa ya jocaNeNa ya lAvaNNeNa ya jAva vimhie' dekha kara devadattA ke rUpa se yauvana se aura lAvaNya se ati Azcaryayukta huA / aisA rUpa to Aja taka dekhane meM nahIM AyA isa prakAra cakitacitta hokara usane 'koDuviyapurise sadAvei' apane kauTumbikapuruSoM ko bulAyA 'saddAvittA' bulAkara 'evaM vayAsI' aisA kahA bhane puruSAnI sAtha-sAtha (AsavAhaNiyAe) madeg48131 42vA bhATe (nijjAyamANe) 44 2ghA hutA (dattassa gAhAvaissa gihassa adUrasAmaMte vIivayai) vRttamAyApatinA 52nI 42 pAse thadhana nAyA, (tae NaM se vesamaNe rAyA jAva vIIvayamANe devadattaM dAriyaM uppiM AgAsatalaMsi kaNagatiMduseNaM kIlamANiM pAsai) te mate te vaizravaNa rAjAe mahela upara senAnA geDIdaDathI kIDA karatI-ramatI te devadattAne I. (pAsittA devadattAe dariyAe rUveNa ya jovaNeya ya jAba vimhie) ledhana devadattAnA rUpathI-yauvanathI ane lAvaNyathI Azcarya pAmI gaye. AvuM rUpa AjasudhI nAmA mAyu' nathI-mA pramANe yati-pitta-yasAyamAna thane tere (koDaviyapurise saddAveha) potAnA stu puruSAne sAdAcyA. 'saTTAvittA' mAdAvAne Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 vipAkazrute evamavAdIt - 'kassa NaM devANuppiyA !" kasya khalu he devAnupriyAH ? 'esA ' 'dAriyA' epA=prAsAdazikhare kanakakandukena krIDantI dArikA ? kiMvA NAmadhejjaM kiM vA nAmadheyamasthAH ? / ' tara NaM kauTuMbiya purisA tataH khalu te kauTustrirUpuruSAH 'vesamaNarAyaM' vaizravaNarAjaM 'karayala 0 ' karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjaliM kRtvA 'evaM kyAsI' evamavAdIt - 'esaNaM' eSA khalu 'sAmI' he svAmin ! 'dattasatthavAhassa' dattasArthavAhasya 'dhUyA' duhitA = putrI 'kaNhasirIe bhAriyAe ' kRSNazriyo bhAryAyAH 'attayA ' AtmanA devadattA NAmaM dAriyA 'devadattA nAma dArikA 'rUveza ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukkiTTA ukkiTTa sarIrA' rUpeNa yauvanena lAvaNyena cotkRSTA utkRSTazarIrA asti // mu0 11 // // mUlam // tae NaM se vesamaNe rAyA AsavAhaNiyAo paDiNiyatte samANe abhitaradvANijje purise sahAvei, sadAvittA evaM vayAsI - gacchaha NaM tubhe devANuppiyA ! dattasya dhUyaM kaNha'kassa NaM devANupiyA esA dAriyA' he devAnupriya ! kaho, yaha kisa kI putrI hai ? 'kiM vA NAmadhejjaM' isakA nAma kyA hai ? 'tae NaM te koviyapurisA vesaNarAyaM karayala0 evaM vayAsI' isa prakAra nRpati kA kathana sunakara una kauTumbikapuruSoMne hAtha joDa kara aisA kahA ki 'esa NaM sAmI dattasatthavAhassadhUyA kaNhasirIe bhAriyAe attayA devadattA NAmaM dAriyA' he svAmin ! yaha datta sArthavAha kI laDakI hai / kRSNazrI nAma kI usakI bhAryA se yaha utpanna huI aura isakA nAma devadattA hai / 'rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNeNa ya jAva aIvara ukkiTTA ukkaTTasarIrA yaha rUpa, yauvana evaM lAvaNya se utkRSTa evaM anupama - zarIra saMpanna hai | || sU0 119 // 'evaM vayAsI' mA prabhA] u, 'kassa NaM devANupiyA esA dAriyA ' he hevAnupriyo ! kahA e keAnI putrI che. kiM vA NAmadhejjaM ' tenuM nAma zuM ? ' tae NaM te koDaMvipurisA vesamaNarAyaM karayala0 evaM vayAsI A pramANe rAjAnA vacana sAMgAne te DauTumNi puruSAye hAtha leDIne yA prabhArI uchu' - 'esa NaM sAmI dattasatyavAissa dhUyA kaNhasirIe bhAriyAe attayA devadattA NAmaM dAriyA he svAmina! te dattasA vAhanAM putrI che kRSNazrI nAmanA tenAM patnIthI te utpanna thayesa che ne tenuM nAma hevahattA hai. ' ruveNe ya jontraNeNa ya lAvaNNeNa ya ukkA ukkiTasarIrA ' te 35, yotrana bhane sAvaeyathI utkRSTa arthAt anussbhzarIrasaMpanna che. 5 s0 11 5 " 3 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 655 sirIe attayaM devadattaM dAriyaM prasaNaMdissa juvaraNNo bhAriya are vareha jaivi ya sA sayaM rajjasukkA / tae NaM te abhitaraTTANijjA purisA vesamaNeNaM raNNA evaM vRttA samANA tuTTA karayala jAva paDisurNeti, paDisuNittA pahAyA jAva suddhappAvesAI vatthAi pavaraparihiyA jeNeva dattassa gihe teNeva uvAgacchaMti // sU0 12 // C ' 'tara NaM' ityAdi / tara NaM se vesamaNe rAyA ' tataH khalu sa vaizravaNo rAjA 'AsavAhaNiyAo' azvavAhanikAtaH paDiNiyatte samANe ' pratinivRttaH san 'abhitaraThThANijje purise' abhyantarasthAnIyAn puruSAn = nijAntarikajanAn 'saddAvei' zabdayati-Ahvayati, 'sadAvittA' zabdayitvA = 'AhUya' ' evaM vayAsI' evamavAdIt - ' gacchahaNaM tubhe devANupiyA' gacchata khalu yUyaM he devAnupriyAH ! ' dattassa dhUrya' dattasya duhitaraM = putroM ' kaNhasirIe attayaM' kRSNazriya AtmajAM = kRSNazrIbhAryAkukSisaMbhUtAM 'devadattaM dAriyaM' devadattAM dArikAM 'pUsaNaMdissa juvaraNo' puSpanandino yuvarAjasya 'bhAriyattAe' bhAryAtayA ( bhAryA'ta NaM se' ityAdi / ' tara NaM' isake bAda 'se vesamaNe rAyA' usa vaizravaNa rAjAne 'AsavAhaNiyAo paDiNiyatte samANe' azvavAhanikA - azvakrIDA se pratinivRtta hokara 'abhitaraTThANijje purise' abhyaMtara sthAna para niyukta puruSoM ko 'sadAve' bulAyA 'sadAvittA' aura bulAkara 'evaM kyAsI' isa prakAra kahA 'gacchaha NaM tubhe devANupiyA' he devAnupriya ! tuma zIghra jAo ! aura " dattassa dhUyaM kaNhasirIe attyaM devadattaM dAriyaM pUsaNaM dissa jutraraNNo bhAriyatAeM vareha' datta kI putrI jo kRSNazrI kI kukSi se utpanna huI hai evaM jisakA nAma devadattA hai use apane yuvarAja puSpanaMdI ke liye tae NaM se' chatyAhi. 6 'tae NaM ' te chI' se vesamaNe rAyA te vaizravaNa rAma 'AsavAhaNiyAo paDiNiyatte samANe a' vaDI thI nivRtta thAne ' antiradvANijje purise potAnA adharanA sthAnapara rAjesa puruSAne 'saddAvei ' gosAvyA ' sadAvittA ' ane gosAvIne ' evaM vayAsI' mA aAu gacchahaNaM tubhe devANupiyA he devAnupriya ! tame jaladI jAe, ane dattassa dhUyaM kaNhasirIe attayaM devadattaM dAriyaM pUsaNaMdissa juvaraNNo bhAriyattAe vareha hattanAM putrI ne pR'SNuzrInI mathI utpanna thai che ane jenuM nAma devadattA che, tene ApaNA yuvarAja puSpanadI sAthe varAve. 4 9 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 vipAkazrute tvena) 'vareha tRNudhvam 'jaivi ya sA sarva rajjamukkA' yadyapi ca sA svayaM rAjyazulkA-rAjyadAnenApi deyA bhavet, yadvA yadi sA svayaM rAjyazulkA-paTTarAjJI bhavitumicchet tathApi tatsvIkRtya tAM vRNudhvamiti bhAvaH / 'tae NaM tataH khalu te 'abhitarahANijjA purisA AbhyantarasthAnIyAH puruSAH 'vesamaNeNaM raNNA' vaizravaNena rAjJA 'evaM vuttA samANA' evamuktAH santaH 'hatuvA' hRSTatuSTAH= harpitahRdayAH santuSTamAnasAH 'karayala jAva karatala yAvat karatalaparigRhItaM ziraAvatta mastake'JjaliM kRtvA-'paDimuNeti pratizaNvanti-svIkurvanti / 'paDimuNicA pratizrutya svIkRtya pahAyA' snAtAH 'jAva' yAvat-kRtavalikarmANA-bAyasA dyarthakRtAnnabhAgAH kRtakotukamaGgalamAyazcittA duHsvapnAdidApanivAraNArtha prAyazcittarUpeNa ghRtadadhyakSatarvAdikAH 'muddhapyAvesAI zuddhamavezyAni zuddhAni-zucIbhUtAni zuklAni vA pravezyAni-rAjasabhAdo praveSTuM yogyAni 'vatthAI vastrANi 'pavaraparidiyA pavaparihitAH pravaratayA yathocitarUpeNa parihitAH paridhRtavantaH 'jeNeva dattassa giheM yatraiva dattasya gRhaM 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti |mu0 12 // varaNa karo / 'javi ya sA sayaM rajjanukkA yadi usake varaNa karane ke zulka meM rAjya bhI denA par3e to koI cintA jaisI bAta nahIM hai athavA yadi vaha svayaM parAnI hone kI apanI bhAvanA vyakta kare to bhI ThIka hai, parantu jisa taraha se yaha varaNa ko jAya usa taraha se karo / 'tae NaM te abhitarahANijjA purisA vesamaNeNaM raNNA evaM dhuttA sapANA' isa prakAra rAjA ke dvArA kahe gaye una Abhyantarika puruSAna 'tuTThA karayala jAva paDimuNeti baDe hI harSa se yukta hokara hAtha joDakara rAjA ke isa Adeza ko svIkAra kiyA / aura paDisuNittA svIkAra kara hAyAjAra muddhappAcesAI vadhAI pacarapariDiyA' snAna kiyA, vAyasa Adi ke liye anna vitaraNa kiyA, evaM duHsvapna Adi doSa kI 'javi ya sA sayaM rajjamukkA' nyA sAthe yuvarAra saMgha 42vAmA re zuka-strI ghana tarIke rAjya ApavuM paDe te paNa kaI cintA nathI. athavA te je te pote (devadattA) paTaNI thavAnI potAnI bhAvanA jaNAve che paNa ThIka che. paraMtu dAte yuva24 sAthe te thAya te pramANe re 'tae NaM te abhitarahANijjA purisA vesamaNeNaM raNNA evaM buttA samANA' mA prabhArI rAta hela bayanA te pai.tAnA maranA nAganA bhAgasAsa-puruSAsa 'hahatamA karayala jAva Emti ghaNAMja harSa sAthe hAtha joDIne rAjAnA e hukamane svIkAra karyo, ane 'paDimuNittA svI4.2 4Ane pahAyA jAva muddhappAvesAI vatthAI pacaraparihiyA' nAna karyuM. kAgaDA Adi mATe anna vaheMcyuM ane duHsvapna Adi denI niti Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 657 // mUlam // tae NaM se datte satthavAhe te purise ejjamANe pAsai, pAsittA haTTatuTu0 AsaNAo, absuDhei, abyuTTittA sattaTrapayAI abbhuggae AsaNeNaM uvaNimaMtei, uvaNimaMtittA te purise Asatthe vIsatthe suhAsaNavaragae evaM vayAsI-saMdisatu NaM devANuppiyA kisAgamaNappaoaNaM / tae zaM te rAyapurisA dattasatthavAhaM evaM vayAsI-amhe NaM devANuppiyA ! tava dhUyaM kaNhasirIe attayaM devadattaM dAriyaM pUlaNaMdissa juvaraNo bhAriyattAe varemA, taM jai NaM jANAli devANuppiyA ! juttaM vA pattaM vA salAhaNijaM vA sarisA vA saMjogo dijau NaM devadattA bhAriyA pUsaNaMdisla juvaraNNo, bhaNa devANuppiyA ! kiM dalayAmo suskaM ! tae NaM se datte te abhi taraTrANijje purise evaM vayAsI-ethaM ceva devANuppiyA ! mamaM sukaM, jaNaM vesamaNadatte rAyA mamaM dAriyANimitteNaM aNugiNhai / te amitaraTrANijje purise viuleNaM pupphavastha gaMdhamallalaMkAreNaM sarakArei sammANei, sakkAritA sammANittA paDivisajjei / tae NaM te amitaraTrANijjA purisA jeNeva vesamaNe rAyA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA vesamaNassa raNo eyamaha Nivedeti // sU. 13 // nivRtti ke liye prAyazcittarUpa le dadhi dUrvAdika mAMgalika vastueM dhAraNa kI, pazcAt rAjasabhA meM praveza karate samaya pahirane ke yogya ucita vastrAdikoM ko pahira kara ve jeNeva dattassa gihe teNeva uvAgacchaMti' jisa aura dattasArthavAha kA ghara thA usa ora ravAnA hue // sU0 12 // mATe prAyazcitta rUpe dahI, durvAdi mAMgalika vastuo dhAraNa karI. pachI rAjasabhAmAM praveza karavAnA samaye paheravA gya subhita vastradaka paherI karIne te jeNeva dattassa gihe teNeva uvAgacchaMti' ta25 hatta sArthavAna cha te ta26 2vAnA thayA. // sU0 12 // Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 * vipAkazrute TIkA . 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'se datte satthavAhe' sa dattaH sArthavAhaH 'te purise' tAn purupAn 'enjamANe' ejamAnAn AgacchataH 'pAsaI' pazyati, 'pAsittA' dRSTvA 'haTatuTTha0' hRSTatuSTahRdayaH 'AsagAo abbhuTei' AsanAd abhyuttiSThati, 'abbhuTettA' abhyutthAya 'sattaTThapayAI' saptASTapadAni 'abbhugae' abhyudgataH tepAM puruSANAM saMmukhaM gataH' 'AsaNeNaM' Asanena-AsanadAnena 'uvaNimaMtei' upanimantrayati Asanopari upaveSTuM prArthayati / 'uvaNimaMtittA' upanimantrya 'te purise' tAn puruSAn 'Asasthe' AsvasthAna-svasthIbhUtAn 'vIsatthe' visvasthAna vizeSeNa svasthAn 'suhAsaNavaragae' sukhAsanavaragatAn sukhAsanopaviSTAn evaM bayAsI' evamavAdIta-kimavAdIta ? ityAha -'saMdisaMtu NaM' ityAdi / 'saMdisaMtu NaM devANuppiyA' saMdizantu-AjJApayantu khalu he devAnupiyA! 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se datte satthavAhe' datta sArthavAhane ' te purise ejjamANe pAsaI' Ate hue una rAjapuruSoM ko dekhaa| pAsittA hahatuDha0 AsaNAo abbhuTeI' dekhakara vaha bar3e hI harSabhAva se yukta hokara evaM santuSTa mana ho apane Asana se uThakhaDA huA aura 'abbhuTTittA' uTha kara 'sattahapayAI abhuggae' una ke satkAra ke liye 7-8 paga sAmane gayA / unako Age lekara phira usane unase 'AsaNeNaM uvaNimaMteI' Asana para paiThane kI prArthanA kI / 'uvaNimaMtittA te purise Asatthe vIsatthe suhAsaNa varagae evaM vayAsI' prArthanA karane para jaba ve saba Asana para baiTha gaye taba Asvastha evaM vizeSarUpa se prasannacitta bane hue rAjapuruSoM se dattasArthavAha ne isa prakAra kahA-'saMdisaMtu NaM devANuppiyA kimAgamaNa 'tae NaM' yA 'tae NaM se datte satyavAhe hatta sAtha pAI 'te purise ejjamANe pAsaI' bhAvatA puruSAne yA 'pAsittA hatuTa0 AsaNAo anbhuTeina ghaNuja harSa bhAva sAthe ane saMtuSTamana thaIne pitAnA Asana uparathI ubhA thayA ane 'anbhuhitA' hI 'sattaTTapayAI anmuggae' tanA sAra bhATa 7-8 patA sAme gayA. tebhAne mAga 4Ine tabhaNe temAne (mAvatA sApuruSAna) 'AsaNeNaM uvaNimaMtei sAsana 52 mesavAnI prArthanA 43. 'uvaNimaMtittA te purise Asatthe vIsatthe suhAsaNavaragae evaM bayAsI' prArthanA 4aa pachI nyAre te so mAsana 52 besI gayA, te sI rAjapune vizeSa prasanna thaIne datta sArthavAhe A pramANe kahyuM'sNdisNtu NaM devANuppiyA kimAgamaNappaoyaNaM' hA devAnupriya ! mApane mar3A Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 659 . 'kimAgamaNappaoyaNaM' - kimAgamanaprayojanaM bhavatAmAgamanaM kimarthaM jAtam ? iti bhAvaH / 'tae NaM te tataH khalu te rAyapurisA' rAjapuruSAH dattaM satthavAI dattaM sArthavAham 'evaM vayAsI' evamavAdiSuH-'amhe NaM devANupiyA' vayaM khalu he devAnupriya ! 'tava dhUyaM' taba duhitaraM 'kaNhasirIe attayaM' kRSNazriya AtmajAMkukSisaMbhUtAM 'devadattaM dAriyaM devadattAM dArikAM 'pUsaNaMdissa juvaraNoM' puSpanandino yuvarAjasya 'bhAriyattAe' bhAryAtvena 'varemo' vRNumaH, 'taM jai NaM' tad yadi khalu svaM 'jANAsi devANuppiyA' jAnAsi he devAnupriya ! 'juttaM vA' yuktaM saMgata 'pattaM vA prAptaM vA-kulocitamaryAdAprAptaM 'salAhaNijaM vA' zlAghanIyaM prazaMsanIya 'sariso vA saMjogo sadazo vA'yaM saMyoga iti, jAnAsi iti pUrveNa sambandhaH, tadA 'dijau NaM devadattAbhAriyA' dIyatAM khalu devadattA bhAryA 'pUsaNaMdissa ppaoyaNaM' kahiye devAnupriya ! yahAM taka Ane kA kyA prayojana hai ? 'tae.Na te rAyapurisA dana satthAvahaM evaM bayAsI' datta sArthavAha kA prazna suna kara una logoM ne usase isa prakAra kahA-'amhe Na devANuppiyA tatra dhyaM kaNhasirIe attayaM devadattaM dAriyaM pUsaNaMdissa juvaraNNo bhAriyattAe varemo' he devAnupriya ! hama loga ApakI putrI evaM kRSNazrI kI AtmajA jo devadattA hai use apane yuvarAja puSpanaMdI ke liye bhAryArUpa se varaNa karanA cAhate haiM 'taM jANaM jANAsi devANuppiyA juttaM vA pattaM vA salAhaNijjaM vA sariso vA saMjogo dijjau NaM devadattA bhAriyA pUsaNaMdissa juvaraNo' so yadi ApakI isameM anumati ho tathA he-devAnupriya ! yadi ise saMgata aura kulocita maryAdA ke anurUpa evaM prazaMsanIya samajhate hoM tathA 'yaha saMyoga sadRza hai' aisA jo mAnate ho to bhAvapArnu prayoga zuche ? ' tae NaM te rAyapurisA dattaM satyavAhaM evaM payAsI' dattasArthavAne A prakArane prazna sAMbhaLIne rAjapuruSoe temane A pramANe kahyuM'amhe NaM devANuppiyA taba dhUyaM kaNhasirIe attayaM devadattaM dAriyaM pUsaNaMdissa juvaraNNo bhAriyattAe paremo pAnupriya ! mame so mApana putrI meTo 4574zrInA AtmajA je devadattA che tene amArA yuvarAja puSpagaMdI mATe saMbaMdha (bhAya. 35thI)12.42vAnI // 27 // 2||bhii chIme 'taM jai NaM jANAsi devANuppiyA juttaM vA pattaM vA salAhaNijjaM vA sariso vA saMjogo dijjau NaM devadattA bhAriyA prasaNaMdissa juvaraNo' ta ne. mApanI mA matabhA samati DAya tathA devAnupriya ! Apa je A viSe sahamata ane kucita maryAdAne anukULa tathA prazaMsApAtra samajAtA. ho. tathA A saMyoga barAbara che" evuM mAnatA hai te Apa Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 - 658 . : vipAkazrute TIkA tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'se datte satyavAhe' sa dattaH sArthavAhaH 'te purise' tAn puruSAn 'ejjamANe' ejamAnAn AgacchataH 'pAsaI' pazyati, 'pAsittA' dRSTvA 'haTTatuTTha0' hRSTatuSTahRdayaH 'AsagAo abbhuTTei' AsanAd abhyuttiSThati, 'abbhudvettA' abhyutthAya 'sattaTThapayAI' saptASTapadAni 'abhugae' abhyudgataH teSAM puruSANAM saMmukhaM gataH 'AsaNeNaM' Asanena-bhAsanadAnena 'uvaNimaMtei' upanimantrayati-Asanopari upaveSTuM prArthayati / 'uvaNimaMtittA' upanimantrya 'te purise' tAn puruSAn 'Asatthe' AsvasthAna-svasthIbhUtAn 'vIsatthe' visvasthAna vizeSeNa svasthAn 'suhAsaNavaragae' sukhAsanavaragatAn= mukhAsanopaviSTAn evaM vayAsI' evamavAdIt-kimavAdIt ? ityAha -'saMdisaMtu NaM' ityAdi / 'saMdisaMtu NaM devANuppiyA' saMdizantu AjJApayantu khalu he devAnupriyAH! 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se datte satyavAhe datta sArthavAhane ' te purise enjamANe pAsaI' Ate hue una rAjapuruSoM ko dekhaa| pAsittA haTTatuTu0 AsaNAo anbhuTeI' dekhakara vaha baDe hI harSabhAva se yukta hokara evaM santuSTa mana ho apane Asana se uThakhaDA huA aura 'abhudvittA' uTha kara 'sattaTThapayATTaI abbhuggae' una ke satkAra ke liye 7-8 paga sAmane gayA / unako Age lekara phira usane unase 'AsaNeNaM uvaNimaMtei' Asana para baiThane kI prArthanA kI / 'uvaNimaMtittA te purise Asatthe vIsatthe suhAsaNa varagae evaM vayAsI' prArthanA karane para jaba ve saba Asana para baiTha gaye taba Asvastha evaM vizeSarUpa se prasannacitta bane hue rAjapuruSoM se dattasArthavAha ne isa prakAra kahA-'saMdisaMtu NaM devANuppiyA kimAgamaNa 'tae NaM' tyAdi. 'tae NaM se datte satyavAhe itta sAtha pAI te purise ejamANe pAsaI' sAvatA te puruSAne yA 'pAsittA hatuTa0 AsaNAo abbhuTTeinana ghaNAMja harSa bhAva sAthe ane santuSTamana thaIne pitAnA Asana uparathI ubhA thayA ane 'anbhudvittA' hIne sattaTThapayAI abhuggae' tanA sA2 bhATa 7-8 patA sAma gayA. tabhAne mAgaNa 4Ine tebhare tamAna (bhAvamA puruSAne) 'AsaNeNa uvaNimaMtei zAsana 52 sivAnI prArthanA 4. 'uvaNimaMtittA te purise Asatthe vIsatthe muhAsaNavaragae evaM kyAsI' prArthanA yA pachI nyAre te so mAsana 52 besI gayA, te sau rAjapuruSone vizeSa prasanna thaIne datta sArthavAhe A pramANe kahyuM'sNdisNtu NaM devANuppiyA kimAgamaNappaoyaNaM' hA hevAnupriya ! mApane Rst Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 659 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 'kimAgamaNappaoyaNaM' kimAgamanaprayojanaM bhavatAmAMgamanaM kimarthaM jAtam ? iti bhAvaH / 'tae NaM te tataH khalu te rAyapurisA' rAjapuruSAH dattaM satthavAI dattaM sArthavAham 'evaM vayAsI' evamavAdiSuH-'amhe NaM devANuppiyA' vayaM khalu he devAnupriya ! 'tava dhUyaM tava duhitaraM 'kaNhasirIe attayaM' kRSNazriya AtmajAM= kukSisaMbhUtAM 'devadattaM dAriya' devadattAM dArikAM 'pUsaNaMdissa jubaraNoM' puSpanandino yuvarAjasya 'bhAriyattAe' bhAryAtvena 'varemo' tRNumaH, 'taM jai NaM tad yadi khalu tvaM 'jANAsi devANuppiyA' jAnAsi he devAnupriya ! 'juttaM vA' yujha-saMgataM 'pattaM vA' prAptaM vA-kulocitamaryAdAprAptaM 'salAhaNijaM vA' zlAghanIyaM prazaMsanIyaM 'sariso vA saMjogo' sadRzo vA'yaM saMyoga iti, jAnAsi iti pUrveNa sambandhaH, tadA 'dijau NaM devadattAbhAriyA' dIyatAM khalu devadattA bhAryA 'pUsaNaMdissa ppaoyaNaM' kahiye devAnupriya ! yahAM taka Ane kA kyA prayojana hai ? 'tae.Na te rAyapurisA dattaM satthAvahaM evaM bayAsI' datta lArthavAha kA prazna suna kara una logoM ne usase isa prakAra kahA-'amhe NaM devANuppiyA tava dhUyaM kaNhasirIe attayaM devadattaM dAriyaM pUsaNaMdissa juvaraNNo bhAriyattAe varemo he devAlupriya ! hama loga ApakI putrI evaM kRSNazrI kI AtmajA jo devadattA hai use apane yuvarAja puSpanaMdI ke liye bhAryArUpa se varaNa karanA cAhate haiM 'taM jaiNaM jANAsi devANuppiyA juttaM vA pattaM vA salAhaNijjaM vA sariso vA saMjogo dijau NaM devadattA bhAriyA pUsaNaMdissa juvaraNo' so yadi ApakI isameM anumati ho tathA he-devAnupriya! yadi ise saMgata aura kulocita maryAdA ke anurUpa evaM prazaMsanIya samajhate hoM tathA 'yaha saMyoga sadRza hai' aisA jo mAnate ho to bhAvavAnu prayoga cha ? ' tae NaM te rAyapurisA dattaM satthavAhaM evaM bayAsI' dattasArthavAne A prakArano prazna sAMbhaLIne rAjapuruSoe temane A pramANe kahyuM'amhe NaM devANuppiyA tava dhUyaM kaNDasirIe attayaM devadattaM dAriyaM pUsaNaMdissa juvaraNNo bhAriyattAe baremo' pAnupriya ! sabhe samApana putrI meTa 405zrInA AtmajA je devadattA che tene amArA yuvarAja puSpagaMdI mATe saMbaMdha (bhAryA35thii)125 42vAnI 27 2|bhiime chIme 'taM jai NaM jANAsi devANuppiyA juttaM vA pattaM vA salAhaNijjaM vA sariso vA saMjogo dijjau NaM devadattA bhAriyA pUsaNaMdissa juvaraNNo' ta . mApanI mA matabhI saMbhAta DAya tathA 3 devAnupriya ! Apa je A viSe sahamata ane kucita maryAdAne anukULa tathA prazaMsApAtra samajAtA ho. tathA A saMga barAbara che evuM mAnatA hai to Apa Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 vipAkazrute juvaraNo' puSpanandine yuvarAjAya, 'bhaNa devANuppiyA' bhaNa-kathaya he devAnubhiya ! 'ki dalayAmo sukkaM' kiM dadAmaH zulkam upahAram ? / 'tae NaM' tataH khalu sa dattaH 'abhitaradvANijje purise evaM vayAsI' AbhyantarasthAnIyAn puruSAn evamavAdIt-'eyaM ceva devANuppiyA' etadeva he devAnupriyAH ! mama 'mukka' zulkaM 'jaNNa' yatkhalu 'vesamaNadatte rAyA' vaizravaNadatto rAjA 'mama' mAM 'dAriyANimitteNaM' dArikAnimittena 'aNugiNhaI anugRhNAti anugrahaM karoti, iti kathayitvA 'te abhitarahANijje purise' tAn AbhyantarasthAnIyAn puruSAn 'viuleNaM vipulena 'pupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM' puSpavastragandhamAlyAlaMkAreNa 'sakkArei Apa apanI putrI ko hamAre yuvarAja puSpanaMdI ke liye de diijiye| tathA sAtha meM yaha bhI 'bhaNa' kaha dIjie ki 'devANuppiyA' he devAnupriya ! 'kiM dalayAmo sukkaM' isake mUlyasvarUpa meM hameM kyA denA pddegaa| 'tae NaM rAjapuruSoM kI isa prakAra se bAta sunakara 'se datte te amitarahANijje purise evaM vayAsI' usa datta sArthavAha ne una rAjapuruSoM se isa prakAra kahA-'eyaM ceva devANuppiyA sama sukkaM jaNNaM vesamaNadatte rAyA mamaM dAriyA nimitteNaM aNugiNhai' he devAnupriya ! mere liye yahI mUlya hai jo ve vaizravaNadatta rAjA hamArI putrI ko nimitta kara hamAre Upara anugraha kara rahe haiM arthAt yahI unakI hamAre Upara bar3I bhArI kRpA hai jo hamArI putrI ke sAtha apane yuvarAja kA saMbaMdha cAha rahe hai| isase adhika isa saMbaMdha kA mUlya kyA ho sakatA hai ! 'te abhitaradvANijje purise viraleNaM pupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkArei' isa prakAra kaha kara usa datta sArthavAhane una rAjapuruSoM kA vipula puSpa, mApanI putrI smaa| yuvarA4 05nahI bhATe mApa! tathA sAthe me paNa 'bhaNa' hI mApA 'devANuppiyA' devAnupriya ! 'kiM dalayAmo suka' te nyAnA mukhya tarI abhAre zumA5 540. 'tae NaM' puruSAMnI yA pramANe pAta sAmajIna ' se datte te agmitaraTTANijje purise evaM vayAsI' te ittasArtha pADe te puruSAne mA pramANe yu-' evaM ceva devANuppiyA mamaM sukkaM jaNNaM vesamaNadatterAyA mamaM dAriyAnimitteNaM aNugiNhai vAnupriya! bhaa| mATe eja mUlya-zuka che ke-vaizravaNadatta rAjA amArI putrIne nimitta rAkhI amArA para anugraha karI rahyA che, arthAta temanI amArA para moTI kRpA che. je amArI putrI sAthe potAnA yuvarAjane saMbaMdha karavA cAhe che AthI vizeSa A saMbaMdhanuM mUlya zuM za? te abhitarahANijje purise viuleNaM pupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkArei ' are hIna te hattasArtha vA te sApuruSAMnA 4 05 1 Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam / sammANeI' satkaroti sammAnayati, 'sakkAritA sammANittA' satkRtya sammAnya 'paDivisajjei' pativisarjayati-pratinivarttayati / 'tae NaM te abhitaradvANijjA purisA' tataH khalu te AbhyantarasthAnIyAH puruSAH 'jeNeva vesamaNe rAyA' yatraiva vaizravaNo rAjA 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya 'vesamaNassa raNo' vaizravaNasya rAjJaH 'eyama8' etamartha dattasArthavAhasvIkRtarUpaM vRttAntaM 'Nivedeti' nivedayanti / / sU0 13 // vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAro se khUba satkAra kiyA sammANei ' samAna kiyA / 'sakkAritA sammANittA' satkAra evaM samAna kara phira usane ina sabako 'paDivisajjeI' bidA kiyA / 'tae NaM te abhitarahANijjA purisA jeNeva vesamaNe rAyA teNeva uvAgacchaMti' vahAM se bidA hokara ve rAjapuruSa bhI jahA vaizravaNa rAjA the vahAM para vApisa Aye aura 'uvAgacchittA' Akara vesamaNassa raNo eyamadvaMNivedeti' unhoMne vaizravaNa rAjA ke liye dattasArthavAha kI svIkRti rUpa sakala vRttAnta khsunaayaa| bhAvArtha-jaba dattasArthavAhane apane ghara para Aye hue rAjA ke khAsa vyaktiyoM ko dekhA to usake harSa kA ThikAnA nahIM rahA / usane uThakara sabakA abhivAdana kiyA / sAta ATha paira cala kara vaha unheM apane sthAna para le AyA / aura sundara Asana para baiThA kara unase Ane kA kAraNa pUchA / zAMtacitta hokara una logoMne apane Ane kA kAraNa isa prakAra prakaTa kiyA-zreSThit ! ApakI jo gaMdha, mAtA mane ma rAthI ma salA2 4 sammANai sanmAna yu: 'sakkAritA sammANinA' sA2 bhane sanmAna 4aa pachI te sona 'paDivisajjei' vihAya 4aa, tae NaM te abhitaradvANijjA purisA jeNeva vesamaNe rAyA teNeva ubAgacchaMti tyAMthI vihAya dhana te 24 puruSa nyAM vaizrA rAta to tyA mANa paach| sAcyA mane 'uvAgacchittA' mAvIna 'vesamaNassa raNNo eyamaTuM Nivedeti temaNe vaizravaNa rAjA mATe dattasArthavAhe je vAtane svIkAra karyo hate te tamAma vAta kahI saMbhaLAvI. bhAvArtha-jyAre dattasArthavAhe pitAnA ghera AvelA rAjAnA khAsa mANasane joyA te tenA harSano pAra na rahyo. teNe uThIne tamAmane abhivAdana karyuM (darekanA nAma laIne namaskAra karyA) sAta-ATha pagalAM AgaLa cAlIne teone pitAnA sthAna para laI AvyA, ane sundara Asana para besAryA ane teonA AvavAnuM kAraNa pUchayuM-pachI zAMta citta thaIne pite je kAraNathI AvyA che, te kAraNa kahyuM, zeThajI! Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkaMzrute // mUlam // tara NaM se datte gAhAvaI aNNayA kayAI sobhaNaMsi tihikaraNadivasaNakkhattamuhuttaMsi viulaM asaNaM4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvitA mittaNAi0 AmaMte, AmaMtittA pahAe jAva pAyacchite suhAsaNavaragae teNaM mitta0 saddhiM saMparivuDe taM devadattA putrI hai hama use apane yuvarAja ke liye varaNa karanA cAhate haiM / kahiye, isameM bheTa svarUpa hameM Apako kyA denA cAhiye / Apa yaha vizvAsa rakheM yaha saMbaMdha bahuta hI ucita hai| yadi ApakI bhAvanA ho to saMbaMdha Aja se hI nizcita kara liyA jAya / isa prakAra rAjapuruSoM kA abhiprAya suna kara dattasArthavAha bahuta hI prasanna huA / anta meM usane apanI isa saMbaMdha ke liye zubha sammati pradarzita karadI aura kahA ki yaha Apa logoM kA baDA bhArI anugraha hai jo Apa jaise baDe vyakti hamAre jaise choTe vyaktiyoM ke sAtha apane yuvarAja kA saMbaMdha sthApita kara rahe haiM | saMbaMdha - vArtA nirNIta ho jAne para dattasArthavAha ne calate samaya una rAjapuruSoM ko puSpa vastrAdikoM se khUba AdarasatkAra kara vidA kiye, ve sabake saba prasanna vadana hote hue vaizravaNa rAjA ke pAsa Aye, saMbaMdha nizcita ho jAne kI vArtA ke samAcAra sunA kara rAjA ko saMtuSTa kiyA || sU0 13 // 662 ApanI je devadattA putrI che tene lagna saMbaMdha ame amArA yuvarAjanI sAthe karavA cAhIe chIe. te Apa amane jaNAvA ke tenA badalAmAM bheTarUpe amAre tamane zuM ApavAnuM raheze ? tame khAtrIthI mAnaze ke A sabaMdha ghaNAja cegya che. jo tamArI bhAvanA hoya teA saMbaMdhane AjathIja nizcaya karI laie, A pramANe rAjapuruSAne abhiprAya sAMbhaLIne dattasArthavAha ghaNAja prasanna thayA ane chevaTamAM temaNe A saMbaMdha mATe pettAnI zubha saMmati jAhera karI khatAvI ane kahyuM ke tamArA saunA mArA upara moTA anugraha che ke Apa jevA meATA mANasA amArA jevA nAnA--mANase sAthe tamArA yuvarAjane lagna saMbaMdha sthApita karavA Icche che. pachI saMba Mdha viSenA niya thayA bAda dattasA vAhe-jayAre te rAjapuruSA vidAya thavA lAgyA tyAre temane puSpa, vastrAdikAthI ghaNeA ja Adara satkAra karyAM ane vidAya ryAM. te sau rAjapuruSA prasannamukha banIne vaizravaNa rAjAnI pAse AvyA ane samadha nakakI thaI gayA che te hakIkta kvIne rAjAne prasanna karyA. 5 sU0 13 5 Page #695 -------------------------------------------------------------------------- Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 vipAkazrute Amantrayati, 'AmaMtittA' Amantrya 'hAe' snAtaH 'jAva pAyacchitte' yAvatkRtavalikarmA kRtajhautukamaMgalaprAyazcittaH 'suhAsaNavaragae' sukhAsanavaragataH-sukhamAsInaH 'teNaM' tena, 'mitta saddhiM' mitrajJAti-svajanasambandhiparijanena sArdha 'saMparikhuDe' saMparitaH taM viulaM asaNaM 4' tat-pUrvopaskAritaM vipulam azanaM pAnaM khAcaM svAyam 'AsAemANe4 viharai' AsvAdayan4 viharati / 'jimiyabhuttuttarAgae' jimittabhuktottarAgataH pAravyAkhyAtametat / 'AyaMte3' AcAntaH, cokSaH, zucibhUtaH hastamukhAdiprakSAlanapUrvakaM zucibhUtaH, 'taM' tat 'mittaNAi0' mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanaM 'viuleNaM' vipulena 'gaMdhapupphavatthamallAlaMkAreNaM' gandhapuSpavastramAlyAlaGkAreNa 'sakkArei sammANei' satkaroti sammAnayati, 'sakkAritA sammANittA' satkRtya sammAnya 'devadattaM dAriyaM' devadattAM dArikAM pahAe jAva pAyacchitte suhAsaNavaragae' phira usane acchI taraha se snAna kiyA, balikarma kiyA, kautuka maMgala evaM prAyazcitta Adi bhI kiye| pazcAt sukhAsana para baiTha kara usane 'teNaM mitta0 saddhiM saMparikhuDhe taM viulaM asaNaM4 AsAemANe4 viharai' apane Aye hue minnAdikoM ke sAtha sammilitarUpa se usa cAroM prakAra ke AhAra ko khUba rucipUrvaka jImA aura jimAyA / 'jimiyabhuttuttarAgae' jIma cukane ke bAda phira isane 'AyaMte3 taM mittaNAi0 viuleNaM gaMdhapupphavatthamallAlaMkAreNaM sakkArei' apane sthAna para Akara Acamana kiyA, hasta mukha Adi kA acchI taraha prakSAlana kiyA / jaba yaha acchI taraha apane hAtha muMha ko sApha kara liyA taba phira isane bhojya meM sammilita hae mitrAdi parijanau kA gaMdha, puSpa, vastra, mAlA aura alaMkAra Adi dvArA satkAra mAyu ane terAvyA. 'AmaMtittA jAva pAyacchitte suhAsaNavaragae pachI sArI rIte snAna karyuM kAgaDA Adi pakSiyane anna ApavArUpa bali karma karyuM, kautuka maMgaLa ane prAyazcita Adi paNa karyuM. te pachI sArI rIte sukhAsana para besIne temaNe. teNaM mitta0 saddhi saMparikhuDhe taM viulaM asaNaM4 AsAemANe4 virhaa| pitAnA AmaMtrita arthAta AvelA mitrAdike sAthe maLIne te cAreya prakAranA AhA ne bhU yipUrva bhyA ane ramAuyA. 'jimiyabhuttuttarAgae' bhI rahyA pachI tamo 'AyaMte3 taM mittaNAi0 viuleNaM gaMdhapupphavatthamallAlaMkAreNaM sakkArei' potAnA Asana para AvIne Acamana karyuM, hAtha mukhane sArI rIte dhoyA, pachI jyAre sArI rIte pitAnA mukha ane hAthane sApha karI lIdhA pachI te so mitrAdi parijanane gaMdha, puSpa, vastra, mAlA ane alaMkAra Adi dvArA satkAra karyo. Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 1, devadattAvarNanam 'hAya' snAtAM 'jAva vibhUsiyasarIraM' yAvat sarvAlaMkAravibhUpitazarIrAM 'purisasahasssavAhiNi sIyaM' puruSasahasravAhinIM zivikAM 'dUrohei' dRrohAti Arohayati "dUrohittA' dUrohya-Arohya 'subahumitta jAva saddhiM' subahumitra yAvat sArdhesubahumitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanena sAdhai 'saMparivuDe' saMparitaH 'sabbiDDhIe' sarvaddharyA'jAva NAiyaraveNaM' yAvat nAditaraveNa, atra yAvacchandakaraNAdevaM yojanA'vagantavyA-'savvajuIe, savvabaleNaM, sabasamudaeNaM, savvAraMbheNaM, savvavibhUIe, sabavibhUsAe,savvasaMbhameNaM savvapupphagaMdhamallAlaMkAreNaM, savvatuDiyasahasaNNiNA eNaM,mahayA iDDhIe,mahayA juIe,mahayA baleNaM,mahayA samudaeNaM, mahayA varatuDiyajamagasamagappavAieNaM, saMkha-paNava-paDaha-bheri-jhallari-kharamuhihuDukka-muraya-muaMgadaMdahi-NigghosaNAiyaraveNaM' iti / tatra 'savvajuIe' sarvadhutyA-sakalavastrAbharaNAnAM prabhayA, 'savvabaleNaM -sarvasainyena, sarvasamudayena-sakalapauraparivArAdisamudAyena, kiyaa| 'sammANeI' sanmAna kiyaa| 'sakkAritA sammANittA devadattaM dAriyaM pahAyaM jAva vibhUsiyasarIraM purisasahassavAhiNiM sIyaM darohei' satkAra aura sanmAna karane bAda snAna karAI huI evaM samasta alaMkAroM se vibhUSita zarIravAlI apanI putrI devadattA ko usane pAlakhI meM-jise eka hajAra AdamI vahana kara rahe the-biThA diyaa| 'darohittA mubahamitta jAva saddhiM saMparivuDe savviDDhIe jAva NAiyaraveNaM rohIDagaM NayaraM majjhaMmajjheNaM jeNeva vesamaNarapaNo gihe jeNeva vesamaNe rAyA teNeva uvaagcch|' jaba vaha pAlavI meM acchI taraha baiTha gaI taba yaha use lekara mitrAdiparijanoM se yukta hokara sarva prakAra kI Rddhi se, sarva prakAra kI kAnti se, sakala vastra aura AbharaNoM kI prabhA se, sarvasainyase, sarva samudAya se sakala paura parivAra Adi ke samudAya se, sarva prakAra ke 'sammANei' sanmAna yu 'sakkAritA sammANinA devadattaM dAriyaM pahAyaM jAva vibhusiyasarIraM purisa-hassavAhiNiM sIyaM dRrohei ' sa42 mane sanmAna yA pachI snAna karAvIne samasta alaMkArothI zaNagArelI pitAnI putrI devadattAne je pAlakhIne eka hajAra mANase upADI rahelA che te pAlakhImAM besArI AvyA 'dUrohittA subahumitta jAva saddhiM saparivuDe saviDDhIe jAva rohIDagaM NayaraM majjhamajjheNaM jeNeva vesamaNaraNNo gihe jeNeva vesamaNe rAyA teNeva uvaagcch|' jyAre te pAlakhImAM besI gaI tyAre tene mitrAdi parijanonA sAthe sarva prakAranI kAntithI, tamAma vastra ane AbhAraNo -ghareNAonAM tejathI. sarva saunyathI, sakala nagarajana Adi samudAyathI, sarva prakAranA AdarathI, sarva prakAranI vibhUtithI, sarva Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 vipAkazrute. sarvAdareNa - sarvaprayatnena, 'savvavibhUIe' sarvavibhUtyA - sarvaizvaryeNa, sarvasaMpadetyarthaH, sarvavibhUSayA - sarvavidhanepathyAdidhAraNena sarvazobhayetyarthaH, sarvasaMbhrameNa - sarveNa aumukyena snehamayena cAJcalyenetyarthaH, sarvapuSpagandhamAlyAlaMkAreNa = sugamametat, 'savvatuDiyasa dasaNNiNAeNaM' sarvatruTitazabdasaMninAdena sarvavidhAnAM truTitAnAM vAdyAnAM zabdAsteSAM saMninAdaH saMmilitaH saMgato nAdaH mahAn ghopastenetyarthaH / atra sarvazabdo vahutarArthabodhakaH, iti bodhayituM tadvyAkhyArUpeNa punarAha - 'mahayA iDDhIe' ityAdi / mahatyA RddhayA, mahatyA dyutyA, mahatA samudAyena = samUhena mahatA varatruTitayamakasamakavAditena = mahatA- vRhatA, varatruTitAnAM zreSThavividhavAdyAnAM yamakasama kena= yugapat pravAditena, 'saMkha- paNava paDar3a - bheri - jhalla ri- kharamuhihuDukka - mukhya-muaMga- duMduhiNigghosaNAiyaraveNaM' zaGkha- paNava- paTaha- bherI-jhallarIkharamukhI - huDukka - muraja- mRdaGga-dundubhinirghoSanAditaraveNa zaGkhAdidundubhyantAnAM vAdyavizeSANAM nirghoSasya nAditaraveNa pratidhvaninA, 'rohIDagaM Naya raM' rohitakasya nagarasya 'majjhaM majjheNaM' madhyamadhyena 'jeNeva vesamaNaraNNo gihe' yatraiva vaizravaNasya rAjJo gRhaM 'jeNeva vesamaNe rAyA' yatraiva vaizravaNo rAjA ' teNeva uvAgaccha tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatyU 'karayala jAva vaddhAveDa' karatalaparigRhItaM zira- Avarta mastake'JjaliM kRtvA vaizravaNaM rAjAnaM jayena vijayena jaya 1 mAlA Adara se, sarva prakAra kI vibhUti se, sarva prakAra ke nepathyAdika ke dhAraNa se, sarva prakAra ke saMbhrama se, sarva prakAra ke puSpa, gaMdha, evaM alaMkAroM se, saba taraha ke vAditroM kI gaDagaDAhaTa se, mahatI / Rddhi se, mahatI zruti se, mahAna sainyAdirUpa bala se, mahAn samudAya se, aneka prakAra ke sundara2 sAtha2 bajate hue zaMkha, paNava, paTaha, bherI, jhallarI, kharamuhI, huDukka, muraja mRdaMga dundubhI ke zabdoM kI pratidhvani ke sAtha rohitaka nagara ke ThIka madhyabhAga se hotA huA jahAM vaizravaNa rAjA kA prAsAda thA vahAM para gayA / 'uvAgacchittA karayala jAva vaddhAver3a jAkara usane donoM hAtha joDakara rAjA ko nepathyAdika dhAraNathI, sa` prakAranAM sabhramathI, sava` prakAranAM puSpa, gadha, mAlA ane aMkArAthI yukata tathA tamAma prakAranAM vAjIMtrAnA nAda sAthe mahARddhi-zruti, mahAraunya rUpa baLa ane meTAM samudAya sAthe aneka prakAranA sundara sAja-vAgatA-zaMkha, pAluva, paTUDe, leri, Asara, parabhuNI, huDuGa, bhurana, bhRmaMga, hunhulInA zaNhonaM prtidhvani sAthe rahitaka nagaranA kharAkhara madhya bhAgamAMthI pasAra thaIne jyAM vaizravaNa rAjMno bhaDesa ito tyAM bhAga gayA. ' uvAgacchittA karayala0 jAva baddhAve mAne tethe janne hAtha leDIne zalane " yApa bhayavanta ho, sAyano-vinaya ho ?" , , Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam vijayazabdena vardhayati 'vaddhAvittA' vardhayitvA 'vesamaNamsa raNo' vaizravaNasya rAjJaH _ 'devadattaM dAriyaM devadattAM dArikAm 'uvaNeDa' upanayati // mR0 14 // // mUlam // tae NaM se vesamaNe rAyA devadannaM dAriyaM uvaNIyaM pAsai, pAsittA haTatuTu0 viulaM asaNaMTa uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA mittaNAi0 AsaMtei jAva sakkArei sambhANei, sakkAritA sammANittA pUsaNaMdikumAraM devadattaM dAriyaM paTTayaM dUrohei, dUrohittA seyApIehi kalasehi majjAvei, majAvittA varaNevatthiyaM karei, karittA aggihosaM karei, karittA pUsaNaMdikumAraM devadattAe dAriyAe pANi gilAvei / tae NaM se vesamaNadatte rAyA pUsaNaMdisla kumArassa devadattaM dAriyaM savvaDDIe jAva nAdiyaraveNaM mahayA iDDhIsakkArasamudaeNaM pANiggahaNaM kArei, kArittA devadattAe bhAriyAeM ammApiyaro mittajAva pariyaNaM ca viuleNaM asaNavANakhAimasAimeNaM pupphavasthagaMdhamallAlaMkAreNa ya sakkArei jAva paDivisajjei ||suu0 15 // TIkA 'tae NaM se vesamaNe' ityAdi / tae NaM se vesamaNe rAyA tataH khalu sa vaizravaNo rAjA 'devadattaM "Apa jayavanta hoM ApakI vijaya ho" ina zabdoM se bdhaayaa| 'vaddhAyittA' badhA kara 'vesamaNassa raNNo devadattaM dAriyaM uvaNeI' usane usa vaizravaNa rAjA ke samakSa apanI devadattA kanyA ko upasthita kara dI // ma014 // 'tae NaM se vesamaNe' ityAdi / 'tae NaM' pazcAt 'se vesamaNe rAyA' vaizravaNa rAjAne 'devadanaM yA zaNTothI, 150yA 'baddhAvittA' pApIne 'vesamaNassa raNNo devadattaM dAriyaM uvaNeI tere pA sakatanA sabhA potAnA vitta nyAne pazcimI (2014) 'tae NaM se vesamaNe' yA. 'tae NaM' pachI tyAre se vesamaNe rAyA' para 'devadanaM Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 vipAkazrute dAriyaM devadattAM dArikAm 'uvaNIyaM' upanItA-samIpamAgatAM 'pAsai' pazyati 'pAsittA' dRSTvA 'hata0' hRSTatuSTahRdayaH 'viulaM' vipulam 'asaNaM4' azanAdikaM caturvidhamAhAram ' uvakkhaDAvei' upaskArayati, ' uvakkhaDA vittA' upaskArya 'mittaNAi0' mitrajhAtinijakasvajanasambandhiparijanAn 'AmaMtei ' Amantrayati Ahvayati 'jAva' yAvat-tAn vipulena puSpavastragandhaNalyAlaMkAreNa 'sakkArei sammANei' satkaroti sammAnayati, sakAritA sammAnittA satkatya saMmAnya 'pUsaNaMdikumAraM devadattaM dAriyaM' puSpanandikumAraM devadattAM dArikAM ca 'paTTayaM' paTTaka-paTTakopari 'dUroheI dRrohayati-Arohayati-upavezayati 'dRrohittA' drohaya 'seyApIehi' zvetapItaiH rajatasuvarNamayaiH 'kalasehiM kalazaiH 'majjAvei' majjayati-snapayati 'majAvitA' majjayitvA snapayitvA 'varaNevatthiyaM' varanedAriya' devadattA dArikA ko 'uvaNIyaM' apane pAsa AI huI 'pAsai' dekhA, 'pAsittA' dekhakara vaha ' haTTatuTTa0 viulaM asaNaM4 uvakkhaDAvei' bahuta adhika harSitacitta huaa| bAda meM usane cAroM prakAra ke AhAra ko adhikase adhika mAtrA meM tayAra karavAyA / 'uvakkhaDAvittA' tayAra karavA kara 'mittaNAi0 AmaMtei ' usane apane mitrAdi parijanoM ko AmaMtrita kiyaa| 'jAva sakkArei sammANeI' unake sAtha baiTha kara usane khUba manamAnA bhojana kiyA aura sabako krvaayaa| pazcAt gaMdha mAlA AdikoM se savakA satkAra aura sanmAna kara usane 'pUsaNaMdikumAraM devadattaM dAriyaM paTTayaM dUrohei' puSpanaMdi kumAra ko evaM devadattA ko pATa para baiThAye 'dUrohittA seyApIehi kalasehiM majjAveI' baiThA kara cAMdI aura sone ke kalazoM se unakA abhiSeka kraayaa| dAriyaM vahatA malmxt-nyAne ' uvaNIya ' potAnA pAse bhAvahI 'pAsai'tyAre 'pAsittA'ne te 'haTTatuTTa0 viulaM asaNaM4 ulakkhaDAvei 'yittamA dhaNe harSa pAmyA, pachIthI teNe cAra prakAranA AhArane vadhAremAM-vadhAre pramANathI taiyAra karAvyA. 'uvakkhaDAvittA' taiyAra 4zavIne 'mittaNAi0 AmaMtei ' tethe potAnA bhitrAhi parisanAne mAtraya mApIne mosAvyA. 'jAva sakkArei sammANei' bhane temAnI sAthe besIne teNe khUba manabhAvatAM bhejana karyA ane sIne bhojana karAvyAM. pachI gadha, bhAta mA 43 sIno sattA2 mane anmAna 4aa pachI tere 'pUsaNaMdikumAraM devadattaM dAriyaM paTTayaM dUrohei '5nahI bhA2 mane devAttAne pATa 52 sAryA. 'durohittA seyApIehi kalaserhi majjAvei mesAzane yahI sAnAMnA sAthI tebhanI bhani: 420ye! ' majjAvittA varaNevatthiyaM karei' bhani: [4yA tha/ Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru.1, a. 9, devadattAvarNanam pathyikA zreSThavastrAbharaNavibhUSitAM 'karei' karoti, 'karittA' kRtvA 'aggihoma kArei' agnihomaM kArayati, 'karittA' kArayitvA 'pUsaNaMdikumAra' puSpanandikumAraM 'devadattAe dAriyAe ' devadattAyA dArikAyAH 'pANiM giNhAvei' pANiM-karaM grAhayati / 'tae NaM tataH khalu se vesamaNadane rAyA' sa vaizravaNadatto rAjA 'pUsaNaMdissa kumArassa' puSpanandinaH kumArasya 'devadattaM dAriyaM devadattAM. dArikAM 'savvaDDhIe' sarvA 'jAva nAdiyaraveNaM' yAvat-nAditaraveNe, atratyayAvacchavdavodhyo'rthaHprAganantarasUtra evoktaH / mahayA iDUDhIsakkArasamudaeNaM' mahatA RddhisatkArasamudayena 'pANiggahaNaM' pANiMgrahaNaM vivAhaM 'kArei' kArayati, kArittA kArayitvA 'devadattAe jhAriyAe' devadattAyA bhAryAyAH 'ammApiyaro' ambA-. pitarau 'mitta jAva pariyaNaM' mitra yAvatparijanaM 'viuleNaM' vipulena-pracureNa 'asaNapANakhAimasAimeNaM' azanapAnakhAdyasvAdhena 'puSphavatthagaMdhamallAlaMkAreNa ya' 'majjAvittA varaNevatthiyaM karei' abhiSeka kriyA ho jAne ke bAda sundara vastra aura AbhUSaNoM se unheM alaMkRta kiyaa| 'karittA aggihomaM karei' __ alaMkRta karA kara unase phira havana karAyA / 'karittA pUsaNaMdikumAraM devadattAe dAriyAe pANiM giNhAveDa' homavidhi jaba samApta ho cukI, taba rAjAne devadattA kA puSpanaMdi kumAra ke sAtha pANigrahaNa karane kI vidhi krvaaii| isa prakAra se vesamaNadatta rAyA pUsaNaMdissa kumArassa devadattaM dAriyaM sabaDhIe jAva nAdiyaraveNaM mahayA iDDhIsakkArasamudaeNaM pANiggahaNaM kArei ' usa vaizravaNa rAjAne apane yuvarAja puSpanadi kumAra kA devadattA dArikA ke sAtha sarva prakAra kI Rddhi Adi ke anarUpa baDe hI ThATavATa se gAje bAje ke sAtha2 vivAhavidhi pUrNa kI 'kAritA devadattAe bhAriyAe ammApiyaro mitta jAca pariyaNaM ca viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM pupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNa ya sakkArei jAva paDivisajjei' isa prakAra devadattA bhAryA ke mAtapitA ko evaM mitrAdiparijanoM 2chA pA suMdara patra ane mAthI zAryA. 'kAritA aggihoma kre| zAryA pachI ta 12-4nyA pAse havana 4220ye. 'kArittA pUsaNadikumAra devadattAe pANiM giNhAveI' hama vidhI tha6 mA 20-ye devahattAno pana hamAre sAtha pANiyaha vidhI 42|vyo. me zata 'se vesamaNa datte rAyA pUsaNaMdikumAssa devadattaM dAriyaM savvaDaDhIe jAva nAdiyaraveNaM mahayA iDDhIsakkArasamudaeNaM pANiggahaNaM kArei' te vaizravaNa rAjAe pitAnA yuvarAja puSpanaMdI kumAranI, devadattA kanyAnI sAthe sarva prakAranI trAddhi Adine anukULa gAjate-vAjate moTA samAraMbha pUrvaka lagna vidhi pUrNa karI. 'kAritA devadattAe bhAriyAe ammApiyaro mitta jAva pariyaNaM ca viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM pupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNa ya sakkArei jAva paDivisajjei' Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 . vipAkazrute puSpavastragandhamAlyAlaMkAreNa ca 'sakkArei jAva paDivisajjei' satkaroti yAvat prativisarjayati - satkaroti sammAnayati, satkRtya sammAnya prativisarjayati pratinivartayati // mU0 15 // ||muulm // tae NaM se pUsaNaMdikumAre devadattAe bhAriyAe saddhiM uppi pAsAyavaragae phuhamANehi muiMgamathaehiM battIsaibaddhanADaehiM uvagijjamANe2 jAva viharai / taeNaM se vesamaNe rAyA aNNayA kayAiM kAladhammuNA saMjutte NIharaNaM jAva rAyA jaae| tae NaM se pUsaNaMdi rAyA sirIdevIe mAyAe bhatte yAvi hotthA, kallAkahiM jeNeva sirIdevI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA pAyapaDaNaM karei, karittA sayapAgasahassapAgehi tellehiM abhigAvei, advisuhAe maMsasuhAe tayAsuhAe romasuhAe cauvvihAe saMvAhaNAe saMvAhAvei, saMvAhAvittA surabhiNA gaMdhavaTTaeNa uThavaTAvei uccaTTAvittA tihiM udaehi majjAvei, taM jahA-usiNodaeNaM sIodaeNaM gaMdhodaeNaM, majjAvittA viulaM asaNaM 4 bhoyAvei, sirIe devIe bahAyAe jAva pAyacchittAe jAva jimiyamuttattarAgayAe tao pacchA pahAi bhuMjai vA, urAlAI mANastagAiM bhogabhogAiM jamANe viharai |suu0 16 // TIkA ' 'tae NaM se pUsaNaMdikumAre' ityAdi / 'tae NaM se pUsaNaMdikumAre' ko vipula4 cAroM prakAra ke AhAra pradAna se tathA puSpa, vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAroM ke pradAna se khUba satkAra sanmAna kara rAjAne vidA kiye / // sU0 15 // 'tae NaM se pUsaNaMdikumAre' ityAdi / 'tae NaM' isa ke bAda 'se pUsaNaMdikumAre' vaha puSpanaMdi kumAra A pramANe devadattA bharyAnA mAtA-pitA ane mitrAdi parijanane puSkala cAra prakArana AhAra ApIne tathA puSa, gaMdha, mAlA ane alaMkArothI khUba satkAra sanmAna karIne rAjAe teone vidAya karyA che. sUtra 15 'tara NaM se pRsaNaMdikumAre 'tyAdi. 'tae NaM' te pachI 'se pUsaNaMdikumAre te pu0panI zubhAre 'devadattAe Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 671 tataH khalu sa puSpanandikumAraH 'devadattAe bhAriyAe saddhiM' devadattayA bhAryayA sArdham 'uppi' upari 'pAsAyavaragae' prAsAdavaragataH 'phuTTamANehiM muiMgamatthaehi' sphuTayamAnairmRdaGgamastakaiH vAdyamAnaimRdaGgaiH 'battIsaibaddhanADaehi' dvAtriMzadvaddhanATakaidvAtriMzadvaddhaiH dvAtriMzatprakArakaiH- dvAtriMzatpAtranibaddhaizca nATakaiH 'uvagijjamANe2'upagIyamAna upagIyamAnaH 'jAva' yAvat-upalAlyamAnaH2 zabdasparzarasarUpagandharUpAn vipulAn mAnuSyakAna kAmabhogAn pratyanubhavan 'viharai' viharati / 'tae NaM se vesamaNe rAyA' tataH khalu sa vaizravaNo rAjA 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'kAladhammuNA saMjutte' kAladharmeNa sNyuktH=mRtH| 'NIharaNaM' nirharaNaM= zmazAna bhUmau nayana svarAjyocitaRddhisatkArasamudayena saMpAditam / 'jAva' yAvat-laukikAni maraNakRtyAni kRtvA kAlenAlpazoko jAtaH / 'rAyA jAe' rAjA jAtA-pituH padaM nRpAsanamArUDhaH, rAjyAbhiSeka prApta ityrthH| 'tae NaM' 'deyadattAe bhAriyAe' devadattA bhAryA ke sAtha 'uppi pAsAyavaragae' Upara prAsAda para raha kara 'phuTTamANehiM muiMgamatthaehi' baja rahe haiM zreSTha mRdaMga jina meM aise 'vattIsaibaddhanADaehi' battIsa prakAra ke nATakoM dvArA ki jo bhinnara battIsa prakAra ke pAtroM dvArA khele jAte the 'uvagijjamANe2' prazaMzita hotA huA 'jAva viharai' zabda-rUpa-gaMdha-rasa-aura sparzaviSayaka vipula manuSyasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogane lagA / 'tae NaM se vesamaNe rAyA aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte' kisI eka samaya kI bAta hai ki vaizravaNa rAjA kAladharma ko prApta huaa| NIharaNaM jAva rAyA / jAe' puSpanaMdikumAra ne apane pitA kI zmazAnayAtrA khUba gAje bAje ke sAtha nikaalii| mRtyu avasara ke samasta kRtyoM se nizcinta hokara aba vaha svayaM rAjA bana gayA / 'tae NaM se pUsaNadI rAyA sirIdevIe bhAriyAe ' devatA mAnI sAthe 'uppi pAsAyavaragae ' bhaDasanA 52nA bhAgamA 2DIne 'phaTTamANehi muiMgamatthaehiM / bhA zreSTha bhRga pANI 2 // cha. sevA 'vattIsaivaddhanADaehiM trIza prasAnA nATIdvArA 42pAmA mApatA bhinna-bhinna patrIsa prA2nA pAtrI dvArA nATa maravAtuM tu 'ubagijjamANe2' prazasita manAne 'jAva viharai ' za6, 35, gadha, 2sa bhane 25 viSaya [aye manuSya saMdhI -- bhimAgAne logavA sAyA 'tae NaM se vesamaNe rAyA aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte 15 4 samayanI vAta che , vaizravaNa 2in Alk (bha2). pAbhI gayA 'NIharaNaM jAva rAyA jAe pana hI mAre potAnA pitAnI smazAna cAtrA khUba gAjate-vAjate kADhI mRtyu pachInA samasta kAryo karI nizcitta banIne 72 pachI pAte on nA gayA. tae NaM se pUsaNaMdI rAyA sirIdevIe mAyAe Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 vipAkazrute tataH khalu 'se pUsaNaMdI rAyA' sa puSpanandI rAjA 'sirIdevIe' zrIdevInAmnyAH 'mAyAe' mAtuH 'bhatte yAvi hotthA' bhaktazcApyabhavat / 'kallAkaliM' kalyAkalyi pratidinaM 'jeNeva sirI devI' yatraiva zrIdevI 'teNeva uvAgacchaI' tatraivopAgacchati, upAgatya 'pAyapaDaNaM' pAdapatanaM 'karei' karoti, 'karittA' kRtvA tAM mAtaraM 'sayapAgasahassapAgehiM tellehi' zatapAkasahasrapAkaiH taileH 'abhigAveI' abhyaGgayati, 'aTisuhAe 1, maMsamuhAe2, tayAsuhAe3, romasuhAe4' asthisukhayA1, mAMsasukhayA2, tvasukhayA3, romasukhayA4 ca-asthi-mAMsa tvam-romasukhotpAdikayA 'caubihAe' caturvidhayA saMvAhaNAe' saMvAhanayA zarIravaiyAvRtyA "saMvAhAvei' saMvAhayati-saMmada yati, 'saMvAhAvittA' saMbAhya zarIrasaMsardanaM kRtvA tatpazcAt suramAyAe bhatte yAvi hotthA' aura apanI mAtA zrIdevI kA bhakta bhI ho gyaa| 'kallAkalli jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchaI' vaha pratidina jahAM para zrIdevI hotI vahAM jAtA 'uvAgacchittA pAyapaDaNaM karei' aura unake caraNoM meM apanA mastaka rakhatA / 'karittA sayapAgasahassapAgehi tellehiM abhigAvei namaskAra karane ke bAda vaha phira apanI mAtA kI zatapAka vAle evaM hajAra pAkavAle tailoM dvArA mAliza karatA, mAliza ho cukane para phira vaha usake zarIra kA isa prakAra se mardana karatA ki jisase use 'advisuhAe, maMsamuhAe, tayAsuhAe, romasuhAe' asthiyoM meM sukha milatA, mAMsapesiyoM meM ArAma pahu~catA, zarIra kI tvacA meM sukha mAlUma paDatA evaM romarAji meM jisase use AnaMda AtA / isa prakAra 'caucihAe saMvAhaNAe saMvAhAveI' puSpanadi kumAra isa4 cAra prakAra kI vaiyAvRtya (veyAvacca) se pratidina apanI jananI ko ArAma pahu~cAtA rahatA / itanA hI nahIM kintu vaha jaba bhane yAvi hotthA' mana potAnI mAtA zrIvAnA mata paY / gayA. 'kallAkalli jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchai uvAgacchittA pAyapaDaNaM karei' mane temanA yaNamA pAtAnu zi2 matA' karittA sayapAgasahassapAgehi tellehi abhigAvei' nmH4|2 4aa pachI 52 potAnA bhAtAnI zatapAvANai mana tara pAkavALA saiddhAra mAliza karate, ane mAliza pUruM thayA bAda temanA zarIranuM bhahana 42ta! (yAMpata) renA 3 tene 'ahisuhAe, maMsamuhAe, tayAsuhAe, romasuhAe mAM, mAMsapesIyAmA supa mane mArAma bhagata hatA, zarIra-- cAmaDImAM sukha jaNAtuM ane nAnAM-nAnAM rUvADAmAM AnaMda maLatuM hatuM. A pramANe 'caunvihAe saMvAhaNAe saMvAhAvei YdhanahI bhA2 te 4 yAra 4AranI vaiyaanRtya (sevA) thI haMmezAM pitAnAM mAtAne ArAma pahoMcADate, eTaluM ja nahIM Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 673 bhiNA-sugandhayuktena gaMdhavaTTaeNa' gandhavartakena-gandhacUrNena 'ubaTanA' iti prasiddhana 'uccaTTAvei' udvarttayati, 'ubaTTAvittA' udvartya 'tihiM udaehiM / tribhiruda? . 'majjAvei' majjayati-snapayati / kIdRzena trividhodakena ? ityAha-'taM jahA' tadyathA 'usiNodaeNaM' uSNodakena, 'sIodaeNaM' zItodakena, 'gaMdhodaeNaM' gandhodakena / 'majjAvitA' majjayitvA-snapayitvA 'viulaM' viSulam 'asaNaM4' azanam4 azanAdikaM caturvidhamAhAraM 'bhoyAvei' bhojayati / 'sirIe devIe' zriyAM devyAM 'hAyAe' snAtAyAM 'jAva pAyacchittAe' yAvat-kRtakautukamaGgalaprAyazcittAyAM 'jAva' yAvat-'jimiyabhuttuttarAgayAe' jimitabhuktottarAgatAyAM= bhojanAnantaraM svasthAne samAgatAyAM kRtahastamukhAdiprakSAlanAyAM zucibhUtAyAM usake zarIra kI mAliza evaM mardana kara cukatA taba 'surabhiNA gaMdhavaTTaeNa uvvadyAveI' vaha sugaMdhita cUrNa se usake zarIra kA ubaTana bhI karatA / 'ubaTTAvinA tihiM udaehiM majjAvei' ughaTanA ho cukane ke anaMtara vaha use tIna prakAra ke pAnI se snAna bhI karAtA vaha isa prakAra se 'usiNodaeNaM sIodaeNaM gaMdhodaeNaM' pahile garma jalase, bAda meM zItala jala se aura phira sugaMdhita jalase / isa prakAra 'majjAvittA viulaM asaNaM4 bhoyAvei jaba mAtA kA snAna ho jAtA taba phira bAda meM vaha use4 cAroM prakAra ke AhAra kA bhojana karAtA 'sirIe devIe hAyAe jAva pAyacchittAe jAva jimiyabhuttuttarAgayAe' isa bhAMti zrIdevI ke snAna Adi se lekara kautuka, maMgala evaM prAyazcitta vidhi ke kara cukane para tathA bhojana se nivaTa kara apane sthAna para A cukane para aura vahAM hasta sukha Adi kA acchI taraha prakSAlana kara 555 nyAre te bhAtAnAM zarIrane mAliza bhane bhahana rI te tyAre 'surabhiNA gaMdhavaTTaeNa ubaTTAvei te sugadhita yUthI (sugadhI pAthA) tenA zarIrane paTanA : 42te'ubaTTAvittA tihiM udaehiM majjAve' sudhI pahAI caLyA pachIte potAnAM mAtAne traNa prakAranAM pANIthI snAna karAvate, te A pramANe ke 'usiNodaeNaM sIodaeNaM gaMdhodaeNaM' prathama garama pAthI, pachI zItala sathI mane pachI sugadhIta sathI, pramANe 'majjAvittA viulaM asaNaM4 bhoyAveha' jyAre mAtAnuM snAna thaI rahetuM, tyAre temane cAra prakAranA AhAranuM bhajana karAvatA hatA, 'sirIe devIe pahAyAe jAva pAyacchittAe jAva jimiyabhuttuttarAgayAe / A pramANe zrIdevI snAna AdithI laIne kautuka, maMgala, ane prAyazcitta vidhi karI rahyA bAda tathA bhajana vidhi pUrI karyA pachI ane pitAnA sthAna para AvI jatAM. tyAM hAtha-mukha AdinuM barAbara prakSAlana karI rahIne pachI sukhAsana para birAja Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ........vipAkazrute 674 sukhAsanavaragatAyAM-svAsane yathAsukhamupaviSTAyAM satyAM to pacchA' tataH pazcAt tadanantaraM mAtRsevAnantaraM sa puSpanandI rAjA 'hAi snAti-svayaM snAnaM karoti, 'bhuMjai vA bhune ca bhojanaM karoti, tathA 'urAlAI udArAn zreSThAna 'mANussagAI' mAnuSyakAnmanuSyasambandhino 'bhoga bhogAI : bhogabhogAn-zabdAdiviSayAn 'muMjamANe viharaI' bhuJjAno viharati-tiSThati // mU0 16 // // mUlam // tae NaM tIse devadattAe devIe aNNayA kayAI puvvarattAvarattakAlasamayaMsi kuDuvajAgariyaM jAgaramANIe imeyArUve anjhathie4 sumuppajjitthA evaM khalu pUsaNaMdI rAyA sirIdevIe mAIe bhatte jAva viharai taM eeNaM vighAeNaM No saMcAemi ahaM pUsaNaMdiNA raNA saddhiM urAlAiM0 bhuMjamANI viharattie, taM seyaM khalu mama siri devi aggippaogeNa vA visappaogeNa vA maMtappaogeNa vA jIviyAo vavarovittae / evaM saMpehei, saMpehittA sirie devIe aMtarANi ya3 paDijAgaramANI2 viharai // sU0 17 // TIkA 'tae NaM tIse ityAdi / 'tae NaM tataH khalu tIse devadattAe devIeM' lene para evaM sukhAsana para virAjamAna ho jAne para 'tao pacchA' usake bAda rAjA puSpanaMdI pahADa bhuMjai vA snAna karatA aura bhojana karatA / aura 'urAlAI mANumsagAI bhogamogAI bhuMjamANe viharai udAra manuSya saMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogatA thA // sU0 16 // 'tae Na tIse ityAdi / 'tae NaM kucha samaya ke bAda tIse devadattAe devIe' usa bhAna yatai tA, 'to pacchA' pachI santa panAhI 'hAI bhujaI vA snAna 32tA bhane mAgana tA bhane 'urAlAI mANussagAI bhogabhAgAiM jamANe biharahA manuSya samAdhI malAgAne mAgavatA tA. // sU0 16 // 'tae NaM tIse pratyAdi. 'tae NaM' at samaya pachI 'tIse devadattAe devIe ' ta hepattA Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 675 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam tasyA devadattAyA devyAH 'aNNayA kayAI anyadA kadAcit 'puccarattAvarattakAlasamayaMsi' pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye-rAtripUrvabhAge pazcAt bhAgeca 'kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe' kuTumbajAgarikAM jAgratyAH kurvatyA 'imeyArUve' ayametadrUpa: vakSyamANapakAraH ' ajjhathie' AdhyAtmikA AtmagataH manogataH saMkalpaH 'samuppajjitthA': samudapadyata / sa kIdRzaH ? ityAha-evaM khalu' ityaadi| evaM khalu 'pUsaNaMdI rAyA' puSpanandI rAjA 'sirIdevIe mAIe bhatte ' zrIdevyA mAturbhaktaH 'jAva viharai'. yAvad viharati-sarvaprakAreNa mAtRsevAM kurvANa Aste 'taM' tat-'eeNaM' etena mAtRbhaktirUpeNa 'vighAeNaM' vighAtena-vighnena madanukUlakAryakaraNaprativandhavazAditi bhAvaH / 'NA saMcAemiahaM' no zaknomi ahaM 'pUsaNaMdiNA raNNA sadi' puSpanandinA rAjJA sArdham 'urAlAiM0' udArAn mAnuSyakAn bhogabhogAn 'jhuMjamANI' bhujjAnA 'viharittae' viha na zaknomotipUrveNAnvayaH / 'taM' tat tasmAt kAraNAt 'seyaM khalu mama' zreyaH samIcIna khalu mama 'siri devI' zriyaM devIM-mama zvazrama 'aggippaogeNa vA' devadattA devIke 'aNNayA kayAI anyadA kadAcit java ki yaha 'puvyarattAvarattakAlasamayaMsi' rAtri ke pUrva pazcima bhAgameM 'kuDuvajAgariyaM jAgaramANIe' kuTuMba kI cintA se jaga rahI thI, taba 'imeyArUve ajjhathie4 samuppajitthA' isa prakAra kA saMkalpa utpanna huA 'evaM khalu pUsaNaMdI rAyA sirIe devIe mAIe bhatte jAva viharaDa' yaha puSpanaMdI rAjA zrIdevI mAtA kA bhakta ho rahA hai ' taM eeNaM nighAeNaM No saMcAemi ahaM pUmaNaMdiNA raNA saddhiM urAlAiM0 muMjamANI viharittae' isaliye isa mAtabhaphirUpa vidhana se-jo use mere anukUla kArya karane meM prativandha svarUpa haimeM puSpanaMdI rAjA ke sAtha udAra manuSyasaMbaMdhI kAmabhAgoM ke bhogane se vaJcita hai| taM seyaM khalu mama sini deviM aggippaogeNa vA visahevIme ' aNNayA kayAI' manyA 4Ayit tyA te 'punyarattAvarattakAlasamayasi raatriin| madhya Ani 'kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe' TunI yintAthI tI rahI tI, tyAre' imeyAve ajjhathie samuppajjitthA4 . 2 prabhA 22465vi465 erpanna thayA. evaM khalu pUsaNaMdI rAyA sirIe devIe mAie bhatte jAva viharaI' mA pana ta zrI devI mAtAnA lata 45 gayA cha. 'taM eeNaM vidhAeNaM No saMcAemi ahaM pUsaNaMdiNA raNNA sadadhi ugalAI0 muMjamANI viharittae eTalA mATe mAtRbhakita rUpa vina che te mArA anukuLa kArya karavAmAM pratibandha svarUpa che. huM pupanaMdi rAjAne sAthe udAra manuSya saMbaMdhI kamajogo bhegavavAmAM payita chu taM seyaM khalu mama siriM deviM angippaogeNa vA visappaogeNa Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 'vipAkazrute agniprayogeNa visappaogeNa vA' viSaprayogeNa 'maMtappaogeNa vA' mantraprayogeNa vA 'jIviyAo vavarovittae' jIvitAvyaparopayituM mArayatuM zreyaH iti pUrveNa smbndhH| 'evaM' evam anena prakAreNa 'sapeheI' saMprekSate-vicArayati 'saMpehittA' saMprekSya 'sirIe devIe' zriyo devyAH 'aMtarANiya 3' antarANi-mAraNAnukUlAvasarAn chidrANi-vivarANi puSpanandyanupasthitirUpANi, anyajanAbhAvena gADhanidrAvazena ca niHzaGkatayA mAraNAnukUlasamayAna iti bhAvaH / 'paDijAgaramANi2' pratijAgratIra gaveSayantI2 'viharai' viharati Aste sma // 0 17 // // mUlam // tae NaM sA sirI devI aNNayA kayAI majjAviyA virahiyasayaNijjasi suhapasuttA jAyA yAvi hotthA, imaM ca NaM devadattA devI jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA siriM devaM majjAviyaM virahiyasayaNijjasi suhapasuttaM pAsai, pAsittA disAloyaM karei, karitA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA lohadaMDaM parAmusai, parAmusittA lohadaMDaM ppaogeNa vA maMtappaogeNa vA jIviyAo vavarovittae' isaliye mujhe aba yahI ucita hai ki maiM isa zrIdevI ko agni ke prayoga se athavA viSa ke prayoga se yA saMtra ke prayoga se prANoM se rahita kara dUM / ' evaM saMpehei' aisA usane vicAra kiyaa| 'saMpehittA sirie devIe aMtarANikya paDijAgaramANI2 viharaI' vicAra kara ke phira aba vaha zrIdevI ko mArane ke liye samaya kI pratIkSA karane lagI / puSpanaMdI ke anupasthitirUpa usake chidroM ki bATa dekhane lagI / sU0 16 // vA maMtappaogeNaM vA jIviyAo cabarovittae / bheTamA bhaTa bhAza bhATe me hAla ucita che ke huM e zrIdevIne agninA prayogathI athavA viSanA prayogathI athavA maMtranA prAgathI prANathI rahita karI dauM arthAta tene nAza karI nAkhuM, 'evaM saMpehei' mA pramANe viyA2 4 'sapehittA sirIe devIe aMtarANi3 ya paDijAgaramANI2 vihai' viyA2 4Ine pachI te ve zrIvAne bhArI nAvA mATe anukULa samayanI rAha jovA lAgI, puSpanaMdinI gerahAjarI rUpa tenA chidronI vATa jevA lAgI. te sU0 17 ! Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 677 tAvei, tAvittA tattaM samajoibhUyaM phullakiMsuyasamANaM saMDAsaeNaM gahAya jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sirIe devIe apANaMli pakkhivei / tae NaM sA sirI devI mahayA2 sadeNaM ArasittA kAladhammuNA saMjuttA // sU0 18 // ttiikaa| 'tae NaM sA' ityaadi| 'tae NaM sA' tataH khalu sA 'sirIdevI' zrIdevI'aNNayA kayAI'anyadA kadAcit ekasmin samaye 'majAviyA' manjitA-snapitA satI 'virahiyasayaNijjasi' virahitazayanIye-ekAntazayyAyAM 'suhapasuttA' sukhaprasuptA=sukhanidrAmupagatA 'jAyA yAvi hotthA' jAtA cApyabhavat / 'imaM ca NaM devadattAdevI, etasminnavasare devadattA devI 'jeNeva sirI devI' yatraiva zrIdevI 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati / 'uvAgacchittA' upAgatya 'siriM devi zriyaM devIM 'majjAviyaM' majjitAM-snapitAm ata eva "virahiyasayaNijjaMsi suhapasuttaM virahatizayanIye sukhaprasuptAMgADhanidrAsamAkrAntAM 'pAsai' pazyati, 'pAsittA' dRSTvA 'disAloyaM' dizAlokaM caturdikSu 'tae NaM sA' ityaadi| 'tae NaM sA' kucha dinoM ke bAda yaha ghaTanA ghaTI, zrIdevI 'aNNayA kayAI kisI eka samaya majjAviyA' snApita hotI huI 'virahiyasayaNijjaMsi' ekAnta meM apanI seja para 'suhapasuttA jAyA bAvi hotthA' sukha kI nidrA meM so rahI thI 'imaM ca NaM devadattA devI jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchai' yaha devadattA devI usa sirI devI ke pAsa AI 'uvAgacchittA siriM devi majjAviyaM virahiyasayaNijjaMsi muhapa-. suttaM pAsaI aura usane use snAna kara ekAnta meM seja para sukha se sotI huI dekhA / pAsittA disAloyaM karei' dekha kara phira isane 'tae NaM sA' tyAdi. 'tae NaM sA' so samaya gayA pachI mA ghaTanA , zrIdevI 'aNNayA kayAI se samaya 'majjAviyAnAna zane 'virahiyasayaNijjasi' tamA potAnI se-pathArImA 'muhapasuttA jAyA yASi hotyA' sumanI nidrAmA sUrahI tI. 'imaM ca NaM devadattA devI jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchaI' te pahatA hevI, 2 zrIvAnA pATe mAvyA 'uvAgacchittA siri devi majjAviya virahiyasayaNijjasi muha pasuttaM pAsaI bhane tene snAna 42 zAntamA -5 52 subhedhI sutehI na. 'pAsittA disAloyaM karei ' ne 54ii to yAdeya Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678. vipAkazrute: itastato'valokanaM 'karei' karoti 'karitA' kRtvA 'jeNeva bhattaghare' yatraiva bhaktagRhaM 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya lohadaMDa lohadaNDaM 'parAmusaI' parAmRzati = gRhNAti 'parA musittA' parAmRzya = gRhItvA 'lohadaMDa' lohadaNDaM 'tAvei' tApayati 'tAvittA' tApayitvA taM ' tattaM' taptaM 'samajoibhUyaM' samajyotirbhUtam = agnisadRzaM 'phulla kisuyasamANaM' phullakiMzukasamAnam = vikasitapalAzapuSpavadraktaM lohadaNDaM 'saMDAsa eNaM' saMdezakena 'gahAya' gRhItvA 'jeNetra sirI devI' yatraiva zrIdevI 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati 'unAgacchittA' upAgatya 'sirIe devIe ' zriyo devyA 'apANaMsi' apAne = guptasthAne yonAvityarthaH, 'pakkhivei' prakSipati = pravezayati / ' tae NaM sA' tataH khalu sA 'sirI devI' zrIdevI 'mahayAra sadeNaM' mahatAra zabdena = uccaiH svareNa 'ArasittA' Arasya=Akrandya 'kAladhammuNA saMjuttA' kAladharmeNa saMyuktAmRtA || sU0 18 // cAroM tarapha dizAoM kI ora dekhA ' karitA jeNeva bhattaghare teNeva ubAgacchai' dizAvalokana kara yaha jahAM bhaktagRha thA vahA pahu~cI / 'uvAgacchittA lohadaMDa parAnusa' pahu~cate hI isane vahAM rakhe hue eka lohadaMDa ko uThAyA 'parAmusittA lohadaMDaM tAveI' aura uThA kara use tapAyA 'tAvittA' tapAkara phira usa ' tattaM samajoibhUyaM phullakiMsuyamANaM' tapta agnimaya evaM kiMsuka ke phUla samAna lAla lohadaMDa ko 'saMDA saNaM hAya' lohe kI saMDAsI se pakaDa kara 'jeNeva siri devI teNetra uvAgaccha ' jahA~ zrIdevI thI vahAM gaI / 'uvAgacchittA sirI devIe apAnaMsi pakkhive' jAte hI usane zrIdevI ke apAna bhAga meM guptasthAna meM usako praviSTa kara diyA / 'tara NaM sA sirI devI mahayA2 tarahUnI hizAyo sAbhu leya. ' karitA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchar3a ' 424 dizA sAcu joyA pachI jayAM bhakata gRha-bhejanazALA-raseDuM hatuM tyAM pahoMcI gai. 'uvAgacchittA lohadaMDaM parAmusa' payitAM ? tethe the sthaNe rANeMso se sohadaMDane upAye. 'parAmusittA lohadaMDaM tAveI' bhane pachI tene tathAnyo 'tAvittA' tapavIne pachI te 'vRttaM samajoibhUyaM phullakiMmuyamANaM' tapAveto agnisamAna sohadaMDa Dizum - mAzanAM putra samAna sAsayo thayo tene 'saMDAsa eNaM mahAya soMDhAnI sA|sI vaDe pahuDIne 'jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchai' nnyAM zrIdevI hatI tyAM gaI. ' unAgacchittA sirIdevIe apANaMsi pakkhivei ' ne turaMta teze me sohaM unI zrIdevInA apAna lAga- gupta : lAgabhAM praveza, purAvyAtae NaM sA sirI devI mahayA 2 saddeNaM, ArasittA kAladhammuNA saMjuttA , 9 , d Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam // mUlam // tae NaM tIse sirIdevIe dAsaceDIo AraDiyasa soccA Nisamma jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA devadattaM devi tao avakammamANi pAsaMti, pAsittA jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA siriM deviM NippANaM Nicce jIvavippajaDhaM pAsaMti pAsittA 'hAhA aho akajaM ' tikaTTu royamANIo kaMdamANIo vilavamANIo. jeNeva pusaNaMdi rAyA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA pUrNadi rAyaM evaM vayAsI evaM khalu sAmI ! sirI devI devatAe devIe akAle caiva jIviyAo vavaroviyA / tae NaM se pusaNaMdI rAyA tAsiM dAsaceMDINaM aMtie eyama soccA Nisamma mahayA mAisoeNaM apphuNNe samANe pharasuNiyate viva caMpagapAyave satti dharaNItalaMsi savvaMgehiM saNNivaDie // sU0 19 // TIkA / - 679 'tae NaM tIse' ityAdi / " 'tae NaM' tataH khalu 'tI se sirIdevIe ' tasyAH zrIdevyAH 'dAsaceDIo' dAsaceTacaH 'AraDiyasa6' AraTitazabdam = attinAdaM cItkArazabda 'sAcA' zrutvA saMdeNaM ArasittA kAladhammuNA saMjuttA' usake bAda zrIdevI vaDe u~ce svara se cillAra kara kAladharma ko prApta ho gaI - mara gaI / sR. 18 // tae NaM tIse ' ityAdi / 6 'tae NaM' jaba 'tIse sirIdevIe dAsaceDIo' zrIdevI kI dAsiyoMne ' AraDiyasa soccA' usake cillAne kI AvAja sunI taba ve A pramANe leADhAne IMDa guptadvAramAM kheAsavAthI zrIdevI bhAre uMcA svarathI kRdana karatI karatI zeka karIne maraNa pAmI gai. (s0 18) 'tara NaM tIse' ityAdi. 'tae NaM' kyAre 'tIse sirIdevIe dAsaceDIo' zrIhevAnI hAsI khe 'AraDiyasa soccA' tenA raDavAnA bhavArthane sAMjyA tyAre tethe sAMgatAM Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 vipAkazrute 'Nisamma' nizamya zrIdevyA ayaM cItkAra iti hRdyavadhArya 'jeNeva sirI devI' yatraiva zrIdevI 'teNeva uvAgacchaMti' tatraidopAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya tatra 'devadattaM devi devadattAM devIM 'tao' tataH tasmAtsthAnAt 'avakammamANi' apakrAmantIm apagatAm 'pAsaMti' pazyanti, 'pAsittA' dRSTvA 'jeNeva sirI devI' yatraiva zayanIye zrIdevI asti teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya 'siriM deviM' zriyaM devIM 'NippANaM' niSprANAMmANarahitAM 'Nicce' nizceSTAMcalanAdikriyAvarjitAM 'jIvavippajaDhaM' jIvaviprayuktAMjIvarahitAM 'pAsaMti' pazyanti, 'pAsittAM' dRSTvA 'hAhA aho akajja' hA hA aho akAryam= akRtyamidaM jAtam 'ttika?' iti kRtvA ityuktvA 'royamANIo3' rudatyaH 'hA mAtaH' iti, 'kaMdamANIo' krandantyaH uccaiH svareNa rodanaM kurvatyaH 'vilavamANIo' vilapantyaH-mastakAdisphoTanapUrvakaM hA ! asmAkaM kiM bhaviSyatIti vilApaM kurvatyaH jeNeva pUsaNaMdI rAyA' yatraiva puSpanaMdI rAjA 'teNeva uvAgacchaMti' sunate hI 'Nisamma ' AvAja yaha zrIdevI kI hai aisA vicAra kara 'jeNeba sirI devI teNeya uvAgacchaMti' jahAM vaha zrIdevI thI vahA~ gyiiN| 'ubAgacchittA devadattaM devi tao avakkammamANiM pAsaMti' jAte hI unhoMne vahAM se devadattA devI ko nikalate hue dekhA / 'pAsilA jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchaMti' dekha kara vaha zrI devI jahAM sotI thI phira ye vahAM pahu~cI / 'uvAgacchittA siridevi NippANaM NicceDhaM jIvavippajadaM pAsaMti pahu~cate hI unhoMne zrIdevI ko niSprANa, nizceSTa evaM jovana se rahita dekhaa| 'pAsittA hA hA aho akajjati kaTTu royamANIo kaMdamANIo vilabamANIo'dekha kara ve sabakI saba 'hA! hA! yaha mahA anartha huA, aisA kahatI huI rone lagI, Akrandana karane lagI aura sira pITatI huI vilApa karane lgiiN| 'jeNeva pUsaNaMdI rAyA teNeva uvAgacchati' rotI 'Nisamma' | Aalr-qni zrIvAnI cha, mevo piyAra 4Ine 'jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchaMti ' yAM zrIdevI tI tyAM . 'ubAgacchittA devadattaM devi to avakkammamANiM pAsaMti' tyai rdi te hAsImAge tyAM mAthI hepattA hevA nitA yAM, 'pAsittA jeNeva sirIdevI teNeva uvAgacchaMti ' dhane te zrIdevI rayAM sutA tai tyo ta pAyI. uvAgacchittA siriM devi NippANaM thicce jIvavippajaDaM pAsaMti' paDeindi - temAye te zrIhavAna nibhAe nizceSTa seTa vanarahita avasthAmA nayA. 'pAsittA hA-hA ! aho! akajja-ti kaTaTu royamANIyo kaMdamANIo bilabamANIo ' lechana te tamAma sIvarga 481-31, mA mahA anartha thayo, se prabhArI DetI bhane '24aa mAsI, bhAna Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam tatraivopAgachanti 'uvAgacchittA upAgatya 'pUsaNaMdi rAyaM puSpanandinaM rAjAnam "evaM vayAsI? evamavAdiSuH-'evaM khalu sAmI' he svAmin ! 'sIrI devI' zrIdevI 'devadattAe devIe' devadattayA devyA 'akAle ceva' akAla eva 'jIviyAo vavaroviyA jIvitAd vyaparopitA-mAritA / 'tae NaM' tataH khalu sa pUsaNaMdI rAyA' puSpanandI rAjA 'tAsi dAsaceDINaM' tAsAM dAsaceTInAm aMtie' anti ke samIpe 'eyamaheM' etamathai mAtRmaraNarUpaM vRttAntaM 'seAcA' zrutvA 'Nisamma' nizamya= devadattayA devyA mAritaH iti hRyavadhArya 'mahayA mAisAeNaM' mahatA mAtRzokena 'apphuNNe samANe' AspRSTaH san=AkrAntaH san mUrchA'vasthAM prApya 'pharasuNiyatte viva caMpagapAyave' parazunikRtta iva campakapAdapaH kuThAracchinnacampakakSa iva 'dhasatti dhasa iti zabdapUrvakaM 'dharaNIyalaMsi dharaNItale-bhUmau 'savvaMgehi' sarvAGgaiH 'saNNivaDie' saMnipatitaH // mU0 19 // bilakhatI huI phira ve jahAM puSpanaMdI rAjA the vahAM pahuMcI 'uvAgacchittA pUsaNaMdi rAyaM evaM vayAsI' pahucate hI unhone puSpanaMdI rAjA se isa prakAra kahA, 'evaM khalu sAmI ! sirI devI devadattAe devIe akAle ce jIviyAo vavaroviyA' he svAmin suniye ! zrIdevI Aja devadatta devI dvArA akAla meM hI apane jIvana se vipamukta karA dI gaI hai 'tae NaM se pUsaNaMdI rAyA tAsiM dAsaceDINaM aMtie eyamamu soccA Nisamma mahayA mAisoeNaM apphuNNe samANe pharasuNiyatte viva caMpagapAyave dharaNi dharaNItalaMsi savvaMgehi saNNivaDie' isa prakAra puSpanaMdI rAjA una dAsiyo ke pAsa se isa bAta ko suna kara aura vicAra kara asahya mAtRviyoga-janya zoka se AkrAnta hotA huA pharasA se kATe gaye 42vA dAsI bhane mAthu juTIna vitA5 4218 sI. 'jeNeva pUsaNaMdI rAyA teNeva uvAgacchaMti' tI visA5 42tI 42tI yAM panahI AA tAM tyAM paDAMcI. uvAgacchittA pUsaNaMda rAyaM evaM vayAsI' pAyAne tara panahI 2 pAse mA pramANe pAta rI ' evaM khalu sAmI! sirIdevI devadattAe devIe akAle ceva jIviyAo vavaroviyA' 3 svAbhina samA! mAre zrIdevI devatAvA dvArA akAle jIvana purU karI gayAM. arthAtuM akALe devadattAe zrIdevInA jIvanane mata pAeyA-(bhRtyu iyu) 'tae NaM se pUsaNaMdI rAyA tAsi dAsaceDINaM aMtie eyamaDhe soccA Nisamma mahayA mAisIeNaM apphuNNe samANe pharamaNiyatte viva caMpagapAyave dhasati dharaNItalaMsi savvaMgehiM saNNivaDie' mA prabhAra nahI rAjA te dAsIo pAsethI e vAta sAMbhaLIne ane vicAra karIne mAtAnA viyeganA asahya zekathI AkAnta thaIne kuhADAthI caMpakanA vRkSane kApatAM jema "dha" zabda thAya Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // tae NaM se pUsaNaMdI rAyA muhuttareNaM Asatthe samANe vahurhi2 rAIsarajAva satthavAhehi mitta jAva pariyaNeNa ya saddhiM royamANe3 sirIe devIe mahayA iDDhi0 NIharaNaM karei, karittA Asurutte devadattaM deviM purisehiM giNhAvei, gihAvittA eeNaM vihANeNaM vanjhaM ANavei / evaM khalu goyamA ! devadattA devI purAporANANaM jAva viharai // sU0 20 // TIkA 'tae NaM se ityAdi / 'tae NaM se tataH khalu sa 'pUsaNaMdI rAyA' puSpanandI rAjA 'muhuttareNa muhUrtAntareNa-kiJcitkAlena 'Asatye samANe AsvasthA-labdhacetanaH san 'bahuhi' bahubhiH 'rAIsara jAva satyavAhehi rAjezvarayAvatsArthavAhaiH-rAjezvaratalabaramADambikakauTumbikebhyazreSThisenApatisArthavAhaH mitta jAva pariyaNeNa ya mitrayAvatparijanena-mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanena ca 'saddhi sAdha royamANe3' rudan kaMdamANe krandan-uccaiH-svareNa hA mAtaH ? kya gatAsi ?' ityAdi, 'vilayanANe' vilapan'he mAtaH ! nava . caMpaka vRkSa kI taraha dhasa zabda pUrvaka sarvAGgoM sahita-ekadama jamIna para gira gayA // sU0 19 // _ 'tae NaM se ityAdi / 'tae NaM se isake bAda se pUsaNaMdI rAyA' usa puSpanaMdI rAjAne 'muhuttareNaM' kucha kAlake pazcAt 'Asatthe samANe saceta hokara 'bahuhiM rAIsara jAva satyavAhehi mitta jAva pariyaNeNa ya' bahuta se rAjezvara, talavara, mADambika, kauTumvika. ibhya, zreSThI, senApati evaM sArthavAhI tathA mitra se lekara parijanoM ke 'saddhi sAtha royamANe3' milakara rote hue Akrandana karate hue evaM 'he mAtaH ! tuma Aja hama ko te pramANe dhasa zabdapUrvaka sarvAga sahita ekadama jamIna para paDIga yA. (sU0 19) 'tae NaM se ityAdi ___'tae NaM te pachI 'se pUsaNaMdI rAyA te pana hA zalame 'muhuttaMtareNaM' yo samaya gayA pachI 'Asatye samANe' ayata yana 'bahuhi rAIsara jAva satyavAhehi mitta jAva pariyaNeNaya ghagir zarezvara, ta352, bhAMDabhi.. mi, isya zreti, senApati, sArthavAhI tathA bhitrayA ne parijanonI 'saddhi' sAthai 'royamANe3' madIne zetA-36na to bhAna 42tA 5 3 bhAta! Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0. 9, devadattAvarNanam virahaH zalyavadantaraM dahati' ityAdi-vilApaM kurvan 'sirIe devIe ' zriyo devyAH 'mahayA iDhi0' mahatA RddhisatkAra-samudayena 'NIharaNaM karei' nirharaNaM karoti-agnisaMskAraM karoti / 'karittA' kRtvA 'Asurutte' AzuruSTaH-atikupitaH 'devadattaM devi' devadattAM devIM 'purisehi puruSaiH rAjapuruSaiH 'giNhAvei' grAhayati, 'gihAvittA' grAhayitvA eeNaM 'vihANeNaM' etena pratyakSadRSTena vidhAnena prakAreNa 'vajhaM vadhyAm 'iyaM hantavyA' iti 'ANavei' AjJApayati / ___ evaM khalu goyamA' he gautama ! 'devadattAdevI' devadattA devI 'purAporANANaM' purApurANAnAM-pUrvabhavakRtAnAM 'jAva' yAvat-duzcIrNAnAM duSpatikrAntAnAm azubhAnAM pApAnAM karmaNAM pApakaM phalattivizeSaM pratyanubhavantI 'viharai viharati ||mu020|| // mUlam // devadattA NaM bhaMte ! devI io kAlamAse kAlaM kiccA choDa kara kahAM calI gaI, tumhArA viraha hameM isa samaya zalya ke samAna aruntuda ho rahA hai, tumhAre viyoga se merA hRdaya phaTA jA rahA hai, isa rUpa se vilApa karate hue "sirIe devIe mahayA iDhi0 NIharaNaM karei' zrIdevI kI baDe utsava ke sAtha zmazAna yAtrA-arthI nikAlI 'karittA' agni saMskAra ho jAne ke pazcAt usane phira 'Asurutte atyaMta kupita hokara 'devadattaM devi devadattA devI ko 'puriseDiM giNhAvei' rAjapuruSoM dvArA pakaDavA liyaa| 'gihAvittA eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei' aura pakaDavA kara isa pratyakSa dRSTa vidhi ke anusAra vadhya ghoSita kiyA hai| 'evaM khalu goyamA !' isa prakAra he gautama ! 'devadattA devI' devadattA devI 'purApurANANaM jAva viharai' pUrvabhava meM kiye hue duzcIrNa, duSmatikrAnta evaM azubhatama pApa karmoM ke vizeSa phalako bhoMga rahI hai||suu020|| tame Aja amane choDIne kayAM cAlyA gayAM, tamArA vigathI mArU: hadaya pharI naya cha,' mA prabhAra vimA5 42tA 54 'sirIe devIe mahayAiDhi0 NIharaNaM kareI' zrIdevInI moTara sapanI sAthe zmazAna yAtrA tDhI 'karitA' ani saMsAra 4 pachI tethe 'Asuitte' matyata 5 zane 'devadattaM devihepattA pAna 'purisehiM giNhAvei' puru dvArA 54ii bIdhI. 'gihAvittA eeNaM vihANeNaM vajhaM ANavei bhane pratyakSa purAvAne 120 te vittAya che ye pramANa 24 sIdhu. 'evaM khalu goyamA ! ma prabhArI gautama ! 'devadattA devI' vittA vA 'purApurANANaM jAva viharaI pUlamA 42vA huzzI pratitra ane azubhatama pApa karmonA vizeSa phaLane bhegavI rahI che. (sU) 20) Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - .. vipAkazrute kahiM gacchihii kahiM uvavajihii ? goyamA ! asIiM vAsAI paramAuyaM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe sAgarovamahiiesu neraiesu NeraiyattAe uvavajihii / saMsAro taheva / tao aNaMtaraM uvvahitA gaMgapure Nayare haMsattAe paJcAyAhii / se NaM tattha sAuNiehiM vadhie samANe tattheva gaMgapure Nayare seTrikulaMsi puttattAe uvavajihii, bohiM0 sohamme0 mahAvidehe sijjhihii5||nnikkhevotti bemi ||suu021|| // navamaM ajjhayaNaM samantaM // . TIkA - 'devadattA NaM bhaMte' ityAdi / ___ gautamaH pRcchati-'devadattA NaM' devadattA khalu 'bhaMte' he bhadanta ! devI 'io' ita:-asmAd bhavAt kAlamAse kAlaM kicA kAlamAse kAlaM kRtvA 'kahiM gacchihii' kutra gamiSyati 'kahiM uvavanjihii ' kutrotpatsyate ? bhagavAnAha'goyamA' he gautama ! 'asII vAsAI' azIti varSANi 'paramAuyaM paramAyuSkam utkRSTamAyuH / ' pAlittA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAseM kAlaM 'devadattA NaM bhaMte' ityAdi / gautamane punaH pUchA 'bhaMte' he bhadanta ! 'devadattA NaM devI' yaha devadattA devI aba 'io kAlamAse kAlaM kiccA' isa bhava se maraM kara 'kahiM gacchihii' kahA~ jAyagI ? 'kahi uvavajihii' kahAM utpanna hogI? 'goyamA' he gautamaM ! suno, yaha 'asII vAsAiM paramAuyaM pAlittA assI varSa kI apanI utkRSTa Ayu kA paripAlana kara 'kAlamAse kAlaM kiccA ... 'devadattA gaM bhaMte tyAhi . .. . . . . . : .. .: . gIta zaza pUjya bhaMte' he mahanta ! 'devadattA NaM devI' te hehatA hevA ve iMo kAlamAse kAlaM kiccA' mA samAthI bhae pAmIna kahiM gacchihiI yo ? kahiM ucaMbajjihiiyAM utpanna thathe ? 'goyamA ! haiM gautama! sAomi, te 'asII vAsAI paramAuyaM pAlittA' meM bhI pAnI potAta See mAyupyana pAne 'kAlamAse kAlaM kiccA' bhRtyunA saMbhaye bharaNa pAmIna . Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 685 kRtvA 'imIse rayaNapyabhAe puDhavIe' asyAM ratnaprabhAryA pRthivyAm 'ukko seNaM sAgarovamadviIesa Neraiesa' utkRSTaM sAgaropamasthitikeSu nairayikeSu 'NeraiyattAe' nairayikatayA 'uvavajjihi ' utpatsyate / 'saMsAro taheva ' saMsArastathaiva bhavAda bhavAntarabhramaNaM prathamAdhyayanavad vijJeyam / 'taoM' tataH pRthivIkAyAt 'aNaMtara' anantaram 'unbadvittA' uddhRtya nissRtya 'gaMgapure Nayare' gaGgapure nagare 'haMsatAe pacAyAhi ' haMsatayA pratyAyAsyati haMso bhaviSyatItyarthaH / ' se NaM' sa khalu devadattAjIvaH 'tattha' tatra haMsabhave 'sAuNiehiM' zAkunikaiH = pakSighAtakaiH 'vadhie samANe' vadhitaH = mAritaH san ' tattheva gaMgapure Nayare' tatraiva gaGgapure nagare 'sekulasi' zreSThale 'puttatAe uvavajjihira' putratayA utpatsyate / 'bohiM0 ' tatra vodhiM prApsyati / tataH 'sohamme0 ' saudharme = saudharmakalpe devo bhaviSyati / tataH ' mahAvidehe ' mahAvidehe varSe 'sijjJihi 5' setsyati || 'Nikkhevo' maraNa ke avasara meM mara kara 'imI se rayaNappabhAe puDhavIe sAgarovamahiiesa' isI ratnaprabhA pRthvI ke1 sAgara kI sthitivAle 'neraiesa ' naraMka meM 'raiyattAe' nArakI ke rUpa meM 'uvavajihi ' utpanna hogI / isakA bhava se bhavAntara meM bhramaNa prathama adhyayana meM kahe hue mRgAputra ke anusAra samajha lenA cAhiye / 'tao anaMtaraM unbaTTittA' isake anaMtara vahA~ se - pRthivIkAya se nikala kara 'gaMgapure Nayare' gaMgapura nagara meM 'haMsattAe paccAyAhi' yaha haMsarUpa se utpanna hogI / 'se NaM tattha sAuNiehiM vadhie samANe tattheva gaMgapure payare sehikulaMsi puttattAe uvavajjihi' vahAM yaha zikArI dvArA mArI jAkara pazcAt usI gaMgapura nagara meM kisI seTha ke ghara para putrarUpa se utpanna hogI 'boDiM0 sohamme 0 mahA videhe sijjhihi' vahAM yaha bAMdhi ko pAyagI, saMyama lekara mara 'imI se rayaNappabhAeM puDhavIe sAgaropamaiiesa' se ratnaprabhA pRthivInA kheDa sAgaranI sthitivANA 'neraiesa' narambhAM ' NeraiyattAe ' nAranA' 35bhI 'uvatrajjihii' utpannathaMze. tenuM me lavathI bhIla bhavabha-lavAntarabhI bhramaNa te prathama adhyayanabhAM !svAmAM AvelA bhRgAputranI pramANe nagI' sevu 'tao anaMtaraM uccaTTittA' te pachI tyAMthA pRthivIbhayathI nAulIne 'gaMgapure Nayare' gagapura nagarabhAM 'haMsattAe paccAyAhi ' te usa 35thI utpanna thaze. ' se NaM tattha sAuNiehiM vadhi samANe tattheva gaMgapure Nayare sehikula si uvajjihi ' tyAM te zirI dvArA mAryA jaze, pachI te ga Mgapura nagaramAM koi eka zeThanA ghera putra rUpathI utpanna thathe. 'vehiM0 sohamme0 mahAvidehe sijjihii' tyAM AgaNa te modhiratna yAbhathe, * Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 686 vipAkazrute nikSepaH samAptivAkyaM pUrvavat / sa caivam-evaM khalu he jambUH ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatisthAnaM saMprAptena duHkhavipAkAnAM-duHkhavipAkanAmakasya prathamazrutaskandhasya navamasyAdhyayanasyAyamarthaH prajJapta iti / 'tti vemi, iti bravImIti pUrvavat // sU0 21 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagaballabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-bAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatra patikolhApurarAjapradatta-'jaina zAstrAcArya-padabhUpita-kolhApurarAjaguru-vAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm 'devadattA' nAmaka-navamamadhyayanaM sampUrNam // 1 / // 9 // kara saudharma svarga meM deva hogI, vahAM se cyavakara mahAvideha meM janma lekara vahAM se siddhigati ko prApta kregii| 'Nikkhevo' sudharmA svAmI kahate haiM-he jaMvU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne isa navaveM adhyayanakA jo bhAva pharamAyA hai 'ttivemi' usI prakAra maiMne tumase kahA hai| suu021|| // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAkanAmaka prathamazrutaskandha kI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM 'devadattA' nAmaka navama adhyayana sampUrNa // 1-9 // saMyama laIne maraNa pAmyA pachI saudharma svargamAM deva thaze, tyAMthI AvIne mahAvitteddmaa ma sAne tyAMthI siddhizatine prApta 42). "Nikkhevo' sudharmA svAbhI kahe che. he jammu zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe A navamA adhyayananA je mA 4aa tA 'ttivemi' te pramANe meM tabhane 4 cha. (sU0 21) . . ta vipAzrutanA 'duHkhavipAka' nAmanA prathama zruta24 dhanI vipAkacandrikA' l gutI manuvAmA 'devadattA' nAma nabhu adhyayana sapUrNa che 1-9 Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 687 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, avarNanam .. // atha dazamamadhyayanam // navamAdhyayanazravaNAnantaraM zrIjambUsvAmI dazamAdhyayanaviSaye zrI. sudharmasvAminaM pRcchati-'jai NaM bhaMte' ityAdi / / jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa dasamassa ukkhevo / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vaddhamANapure NAmaM Nayare hotthaa| vijayavaddhamANe ujANe / maNibhadde jkkhe| vijayamitte rAyA / tattha NaM dhaNadeve NAmaM satthavAhe hotthA aDDhe0 / tassa NaM piyaMgU NAmaM bhAriyA / aMjU dAriyA jAvasarIrA // sU0 1 // TIkA 'jaI NaM bhaMte' ityAdi / . ___'jai NaM bhaMte' yadi khalu he bhadanta ! 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 'dasamassa' dazamasya-dazamAdhyayanasya 'ukkhevo' upakSepaH prArambhavAkyaM, tathAhi-'jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM navamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatne, dasamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM ke aDhe paNNatteM ? / dazamA adhyayana / * navameM adhyayana ko sunane ke bAda zrIjaMbUsvAmI aba dazameM adhyayana ke viSaya meM zrIsudharmAsvAmI se pUchate haiM... 'jai NaM bhaMte !' ityAdi / siddhisthAna prApta zrI zramaNa bhagavAna mahAvIrane dAkhavipAka ke navaveM adhyayana kA artha devadattA ke AkhyAna se spaSTa kiyA hai, to unhIM zramaNa bhagavAn mahAvIrane dazameM adhyayana kA kyA bhAva dazamuM adhyayana navamuM adhyayana sAMbhaLyA pachI zrI jakhkha svAmI have dazamA adhyayananA viSayamAM zrI sudharmA svAmIne pUche che 'jai NaM bhaMte'. tyAhi .. . * siddhisthAnane pAmelA zrI zramaNa bhagavAna mahAvIre duHkhavipAkanA navamAM adhyayanane aMrtha devadattAnA AkhyAnathI spaSTa karyo che te teja zramaNa bhagavAna Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute tae NaM se suhamme aNagAre jaMbU aNagAraM evaM vayAsi' iti / yAvat siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMpAptena duHkhavipAkanAM navamasyAdhyayanasya ayamarthaH pUrvoktaprakAro devadattAcaritrarUpo bhAvaH prajJaptaH sa mayA zrutaH, kintudazamasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya duHkhatripAkAnAM ko'rthaH kIdRzo'rthaH 'paNNatte' prjnyptH| 'tae NaM se suhamme aNagAre jambU aNagAraM' tataH khalu sa sudharmA'nagAraH jambUmanagAram 'evaM vayAsi' evamavAdIt-'evaM khalu jaMbU' evaM khalu he jambUH 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'paddhamANapure NAma Nayare hotthA' vardhamAnapuraM nAma nagaramAsIt , tatra 'vijayavaddhamANe ujjANe' vijayavardhamAnanAmakamudyAnam AsIt / tasmin udyAne 'maNibhadde jakkhe' maNibhadro yakSa AsIt / tatra nagare 'vijayamitte rAyA' vijayamitro nama rAjA AsIt / 'tattha NaM' tasmin khalu nagare 'dhaNadeve NAmaM satthavAhe hotyA dhanadevo nAma sArthavAha AsIt / sa kIdRzaH ? 'aDDhe0' ADhayo yAvadaparibhUtaH 'tassa NaM tasya khalu dhanadevasArthavAhasya 'piyaMgU NAmaM bhAriyA' priyaGgurnAma bhAryA, 'aMjU dAriyA' aJjUrdArikA-ajjUnAmnI putrI Asit / sA kIdRzIprarUpita kiyA hai ? zrI sudharmAsvAmI kahate haiM 'evaM khalu jaMbU' he z2ambU ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM aura usa samaya meM 'vaddhamANapure NAmaM zayare hotyA' varddhamAnapura nAmakA eka nagara thA / 'vijayavaddhamANe ujjANe' usameM vijayavarddhamAna nAmakA udyAna thaa| 'maNibhadde jakkhe' usameM maNibhadra yakSa rahatA thA / 'vijayamite rAyA' vijayamitra rAjA isa nagara ke zAsaka the / 'tattha NaM dhaNadeve NAma satthavAhe hotthA' yahAM para eka sArthavAha bhI rahatA thA, jisakA nAma dhanadeva thA / 'aDhe0' yaha vizeSa dhanADhya thaa| 'tassa NaM piyaMgR NAma bhAriyA' isakI bhAryA kA nAma priyaMgu thaa| 'aMjU dAriyA jAvasarIrA' mahAvIre dazamA adhyayananA bhAva zuM kahelA che? zrI sudhI svAmI kahe che, 'evaM khala jaMvU! ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te 6 bhane te sabhayane vivaddhamANapure NAmaM Nayare hotthA' bhAnapura nAmarnu me nA tu. 'vijayavaddhamANe ujjANe tena vinya paddhabhAna nAbhana manAyA to, 'maNibhadde jakkhe temA mAla naamne| yakSa rakhatA to. 'vijayamitte rAyA' vinayabhitra rAta me nagaranA zata to tattha NaM dhaNadeve NAmaM satthavAhe hotthA' tyAM A thApADa patra :. nAma dhanava tu.. aDDhe0' te vizeSa prAre dhanADhaya-zrImata to, 'tassa NaM piyaMg NAma bhAriyA' tanI Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D vipAkacandrikA TIkA, dhru0 1, a0 10, aJjUvarNanam 689 tyAha-'jAvasIrA' yAvatazarIrA-atra yAvacchabdena-'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA jovaNeNa ya lAvaNNeNe ya ukkiThA ukkiTThasarIrA' iti bodhyam / ahInaparipUrNapaJcendriyazarIrA yauvanena ca lAvaNyena ca utkRSTA utkRSTazarIrA''sIt // sU. 1 // // mUlam // samosaraNaM / parisA NiggayA jAva pddigyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa 3 jeThe jAva aDamANe vijayamittassa gihassa asogavaNiyAe adUrasAmaMteNaM vIivayamANe pAsai egaM itthiyaM sukkaM bhukkhaM lukkhaM NimmaMsaM kiDikir3iyAlayaM ahicammAvaNaddhaM NIlasADagaNiyatthaM kaTAI kaluNAI vissarAiM kUyamANaM pAlai, pAsittA ciMtA taheva jAva evaM vayAsI-elaNaM bhaMte ! itthiyA puvabhave kA Asi ? vAgaraNaM // sU0 2 // 'samosaraNaM ityaadi| 'samosaraNaM ' samavasaraNaM-tasya nagarasya vijayavardhamAnodyAne bhagavata AgamanaM saMjAtam / 'parisA NiggayA' pariSannirgatA bhagavadAgamanaM zrutvA nagarajanasaMhatirbhagavantaM vandituM nissatA, 'jAva paDigayA' yAvat pratigatA inake aMjU nAma kI eka putrI thI / jo ahIna evaM pratipUrNa pA~coM indriyoM se viziSTazobhAspadazarIravAlI thI / yauvana aura lAvaNya se jo utkRSTa thI. isIse jisakA zarIra bhI bahuta hI utkRSTa mAlUma detA thA // sU0 1 // 'samosaraNaM' ityAdi / usa nagara ke vijayavardhamAna udyAna meM 'samosaraNaM' zrI vIraprabhu tIrthakara kA Agamana huaa| 'parisA NiggayA' bhagavAna kA Agamana suna kara nAgarika jana prabhu ko vaMdana karane ke liye apane2 ghara se patnInu nAma priya tu. 'aMja dAriyA jAvasarIrA' tene nAmanI se putrI hatI te pAMca iMdriyethI vizeSazabhAspada zarIravALI hatI, yauvana ane lAvaNyathI te utkRSTa hatI, tethI tenuM zarIra ghaNuM ja sAruM dekhAtuM hatuM. (sU0 1) ... 'samosaraNaM' tyAdi - nagaranA diyabhAna mAyAmA 'samorasaNaM' zrI pI2 prabhu tI 42rnu Agamana thayu. 'parisA NiggayA' bhagavAnanu mAgamana sAmajAna nAga2i4 rana prabhunAM zana mane pahana 42vA bhATe potAnA dherathI nImanIna te mAyAmA bhAvyA. 'jAva Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 690 vipAkazrute dharma zrutvA pariSad pratigatA-pratinivRttA / ___teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa3' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeThe jveSTho'ntevAsI gautamagotra indrabhUtinAmAnagAraH 'jAva' yAvat-bhagavadAjJAM gRhItvA varddhamAnapure nagare uccanIcamadhyamakuleSu sAmudAnikI bhikSAm 'aDamANe aTan 'vijayamittassa raNNo gihassa' vijayamitrasya rAjJo gRhasya 'asogavaNiyAe' azokavanikAyAH 'adUrasAmaMteNaM' 'adUrasAmantena nAtidUreNa nAtyAsannena pArzvabhAgata ityarthaH, 'vIivayamANe' vyativrajan gacchan 'pAsaI' pazyati, kiM pazyati? ityAha-egaM itthiyaM, ekAM viyam , kIdRzIm ? ityAha-'mukkaM' ityAdi / 'sukkaM ' zuSkA zoNitApacayAt, 'bhukkha' bubhukSitAM kSudhAvAhulyAt bhojanIyadravyAbhAvAcA 'lukvaM' mAM-rUkSazarIrAM kAntirAhityAt, "NimmasaM' nimAsAM mAMsApacayAt, nikala kara usa bagIce meM ekatrita hue / 'jAva paDigayA' bhagavAna ko vaMdana kara dharmadezanA suna kara bAda meM sabake saba rAjA sahita apane2 sthAna para gaye / 'teNaM kAleNaM teNa samaeNaM samaNassa3 jeThe jAva aDamANe usI kAla aura usI samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu ke baDe ziSya gautamagotrI zrI indrabhUti muni jo viziSTa tapasvI the, ve chaThake pAraNA ke nimitta bhagavAna se AjJA prApta kara varddhamAnanagara meM bhikSA ke lie gaye aura uccanIca Adi kuloM meM itastataH vicaraNa karate hue / 'vinayamittassa gihassa asogavaNiyAe adarasAmaMteNaM bIivayamANe pAsaI' vijayamitra rAjA ke rAjamahala kI azokavATikA ke pAsa se hokara nikale itane meM unhoMne vahAM eka dRzya dekhA 'egaM itthiyaM sukkaM bhukkhaM lukkha himmasaM kiDikiDiyAbhUyaM advicapaDigayA' nAvAnane vana 4ii dhamazinA Airoil. pachI AM sahita sau potAnA sthAna 52 gayA. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa3 jeThe jAva aDamANe' te kAla ane te samayane viSe zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhunA moTA ziSya gautamagotranA zrI IndrabhUti muni je vizeSa tapasvI hatA, te chaThanA pAraNanAM nimite bhagavAna pAsethI AjJA meLavIne vaddhamAna nagaramAM bhikSA mATe gayA ane ucca-nIca AI mubhA zAne 'vijayamittassa gihamsa asogavaNiyAe adUrasAmaMteNaM vIivayamANe pAsai visyabhitra zatanA samalanI bhavATiDAnI pAse 54ne nInyA cha, meTAmA tebho tyAM me 6zyalayu 'egaM itthiyaM sukkaM bhukkhaM Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 10, aJjavarNanam ' 691 'kiDikiDiyAbhUyaM' kiTikiTikAbhUtAM = kriTikiTikA - upavezanAdikriyAyAM nirmIsatvenAsthAM zabdaH tAM bhUtA prAptA, tAM zabdAyamAnAsthikAm 'acimmAvaNarddha' asthicarmAvanaddhAm=asthicarmamAtrAvazeSAmityarthaH,'NIlasADagaNiyatthaM' nIlazATakanivAsitAM = atimalinavastraparidhAnAmityarthaH, 'kaTTAI' kaSTAni = kaSTAssvedakAni 'kalluNAI' karuNAni=karuNarasavanti 'vissarAI' visvarANi = ArtasvarayuktAni vacanAni 'kUyamANaM' kUjantoM - sagadgadaM vadantIM 'pAsa' pazyati, pAsittA' dRSTvA 'ciMtA' cintA tadarzanena gautamasya manasi vicAraH samutpannaH 'taheva' tathaiva = pUrvavadeva 'jAva' yAvat - bhagavataH samIpe gatvA ' evaM vayAsI' evamavAdItmbhAvaNaddhaM NIlasADagaNiyatthaM kaTThAI kaluNAI vissarAI kUyamANaM pAsa' vahAM eka strI esI dekhI jo zoNIta ke apacaya se bilakula zuSka ho rahI thI, vedanA ko bahulatA se jo kucha bhI nahIM khA pAtI thI, isa liye vubhukSita rahatI thI / zarIra bhI jisa kA sarvathA rUkSa ho rahA thA, isIse jisake zarIra meM kAMti kA to nAma hI nahIM mila rahA thaa| mAMsa ke apacaya se jisakA zarIra nimasa ho rahA thA, isIse jaba yaha uThatI baiThatI thI, taba isakI saMdhiyoM kI asthiyoM meM 'kiTakiTa' isa prakAra kA avyakta zabda hotA thA / zarIra meM isake nasAjAla aura camaDe ke sivAya aura kucha nahIM dikhAI detA thA / isane sirpha 1 nIlI sADI hI pahira rakhI thii| isake hArdika duHkha ko vyakta karane vAle ve zabda the jo pratisamaya karuNArasa se bhIne hue isake gadgada kaMTha se nikalate rahate the / ye visvara - Arttasvara se yukta the / 'pAsitA ciMtA taheva jAva evaM vayAsI - esa NaM kkhaM Nimmase kiDi kiDakiyAbhUyaM acimmAnaNaddhaM gIlasADagaNiyatthaM kahA kaluNAI vissarAr3a kUyamANaM pAsai ' tyAM meDa strI sevI dekhI hai ? sohI vyaya thavAthI tadna zuSka thai gai hatI, ghaNIja vedanA thavAnA kAraNe kAMi paNa khArAka khAI zakatI nahIM tethI te bhUkhI rahetI hatI, jenuM zarIra paNa tadna rUkSa hatuM te kAraNathI tenA zarIramAM nAma mAtra kAMti na hatI, mAMsanA vyayathI zarIra paNa jenu mAMsarahita thai rahela hatu, tethI jyAre te uThatI khesatI hatI tyAre tenA sAMdhAemAM kiTa-kiTa" A prakAranA abyukata avAja thatA hatA, jenA zarIramAM naseAnI jALa ane cAmaDA vinA khIjuM kAMi paNu dekhAtuM ja nahIM. jeNe phakata 1 lIlA raMganI sADIja paherI rAkhI hatI. tenA hArdika du:khane jaNAvanArA te zabdo hatA, je prati samaya kA rasathI bhIjAelA ane tenA gada gad kaMThathI nikaLatA hatA. te visvara 'hutA-mArtasvara itA. 'pAsittA ciMtA taheva jAva evaM vayAsI Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vipAkazrute 'esa NaM bhaMte' epA khalu he bhadanta ! 'itthiyA' strI 'puccabhave' pUrvabhave 'kA AsI' kA''sIt ? 'vAgaraNaM' vyAkaraNaM tasyAH pUrvabhavavarNanaM vakSyamANaprakAreNa bhagavatA kRtamiti bhAvaH // sU0 2 // . // mUlam // evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse iMdapure NAma. Nayare / tattha NaM iMdadatte rAyA, puDhavIsirI NAmaM gaNiyA hotthA, vaNNao / tae NaM sA puDhavIsirI gaNiyA iMdapure Nayare bahave rAIsarajAvappabhiyao bahurhi cuNNappaogehi ya jAva abhiogittA urAlAI mANussagAI bhogabhogAiM bhuMjamANI viharai / tae NaM sA puDhavosari gaNiyA eyakammA4 subahaM pAvaM samajiNittA paNattIsaM vAsasayAiM paramAuyaM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe ukoseNaM bAvIsasAgarovamaTTiiesu Neraiesu gairaiyattAe uvavaNNA / sA NaM tao uvvahitA iheva vaddhamANaNayare dhaNadevassa satthavAhassa piyaMgubhAriyAe kucchisi dAriyattAe uvavaNNA / tae NaM sA piyaMgU bhAriyA NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dAriyaM payAyA / NAmaM aMjU / sesaM jahA devadattAe // sU0 3 // bhaMte ! itthiyA puvvabhave kA Asi ? vAgaraNaM' dayanIya dazA meM par3I huI isa strI ko dekha kara gautama ke mana meM pUrva adhyayanoM meM kathita paddhati ke anusAra vicAra utpanna huaa| ve vahAM se bhagavAna ke samIpa pahuMce aura vole-he bhadanna ! yaha strI pUrvabhava meM kauna thii?| gautama kI bAta suna kara prabhune usa strI ke pUrvabhava isa prakAra se kahe // sU0 2 // esa NaM bhaMte! itthiyA punvabhave kA Asi ? vAgaraNaM' hayAna zAmA paDelI te strIne joIne tamanAM manamAM pUrvanA adhyayanamAM kahelI paddhati pramANe vicAra utpanna thaye, pachI te gotama tyAMthI nIkaLIne bhagavAnanI pAse AvyA ane bolyA he bhadata ! te stra pUrvabhavamAM keNa hatI. gautamanI A vAta sAMbhaLIne, prabhue te strInA pUrva bhava vize A pramANe kahyuM. (sU2) Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru.1, a. 10, aJjUvarNanam . ..... TIkA ... ... .. .:: bhagavAn kathayati-'evaM khalu' ityAdi / 'evaM khalu goyamA' evaM khallu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUdIve dIve bhArahe bAse' tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe 'iMdapure NAmaM Nayare' indrapuraM nAma nagaram AsIt / 'tattha NaM' tatra khalu 'iMdadatte rAyA' indradatto rAjA''sIt / 'puDhavIsirI NAmaM gaNiyA' pRthivIzrI ma gaNikA 'hotthA'. AsIt / 'vaNNao' varNakA varNanamanyatra draSTavyaH / 'tae NaM sA' tataH khalu sA 'puDhavIsirI gaNiyA' pRthivIzrIgaNikA 'iMdapure Nayare' indrapure nagare 'vahave' bahUn 'rAIsarajAvappabhiyaoM' rAjezvarayAvatmabhRtIn-rAjezvaratalavaramADambikakauTumbikebhyazreSThisenApatiprabhRtIn 'bahuhiM' bahubhiH 'cuSNapaogehi ya' cUrNaprayogaiH 'jAva' yAvat-yAvacchabdena-santraprayogaiH= kArmaNaprayogaiH unma 'evaM khalu' ityAdi / 'evaM khalu goyamA' he gautama ! ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' avasarpiNI ke cauthe kAla meM 'iheba jaMbuddIve dIve' ilo jaMbUdvIpa nAmaka dvIpa ke 'bhArahe vAse' bharatakSetra meM 'iMdapure NAmaM Nayare' indrapura nAmakA nagara thA / 'tattha NaM iMdadatte rAyA, puDhavIsirINAmaM gaNiyA hotthA, vaNNao' iMdradatta rAjA yahAM kA zAsaka thaa| pRthvIzrI nAma kI eka gaNikA yahAM rahatI thii| isakA varNana dUsarI jagaha se jAna lenA / 'tae NaM sA puDhatrIsirI garmANayA iMdapure Nayare' pRthvIzrI gaNikA usa indrapura nagara meM 'bahave rAIsara jAvappabhiyao' aneka rAjezvara, talavara, maDAmbika, .. kauTumbika, ibhya, zreSThI aura senApati Adi ko 'bahuhiM cuNNappaogehi ya jAva abhiyogittA' aneka prakAra ke cUrNoM ke prayogoM se, maMtroM ke "evaM khalu' tyA - 'evaM khalu goyamA gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' avasaf4elli yAthA - mai " iheva jabuddIve dIve' mA mUdvIpanA 'bhArahe vAse bharatakSetramA 'iMdapure NAmaM Nayarendrapura nAmanu nA2 hetu tattha NaM iMdadatte rAyA, puDhavIsirI NAmaM gaNiyA hotthA, vaNNao' tyAMnI sAnu nAma hatta hatuM, pRthvI zrI nAmanI eka gaNika tyAM rahetI hatI. tenuM varNana bIjA sthaLathI ate. se. "tae NaM sA puDhavIsirI gaNiyA iMdapure Nayare' pRthvIzrI gaNite indrapura nagaramA 'bahave rAIsara jAvappabhiyao' bhanereya2, tasa12, mAMDa4i , Tu4i , lya, zreSTha bhane senApati mAhine 'bahurhi cuNNappaogehi ya jAva abhiogittA' bhane pradhAna yUniI prayogAthI, matrAnA prayogAthA. janmatta panA Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute hRdayoDDApanaprayogaiH cittAkarSaNaprayogaiH kAyoDDApana takaraNAdiprayogaH prayogaiH = kAyAkarSaNaprayogaiH = yogaprayogaiH = parAbhivanaprayogaiH vazIkaraNa prayogaizceti saMgrahaH, 'abhiogittA' abhiyujya = vazIkRtya 'urAlAI ' udArAn 'mANussagAI ' mAnuSyakAn = manuSyasambandhinaH ' bhogabhogAI ' bhogabhogAn =zabdAdiviSayabhogAn 'bhuMjamANI' bhuJjAnA = kurvati 'vihara' viharati / 'ta NaM sA' tataH khalu sA 'puDhavIsirI gaNiyA' pRthivI zrIgaNikA 'eyakammA 4' etatkarmA4 - cUrNa prayogAdinA rAjezvarAdivazIkaraNapUrvaka viSayabhogakAriNI, etapradhAnA - cUrNaprayogAditatparA, etadvidyA- cUrNa prayogAdividyAvatI, etatsamAcArA = etadAcaraNazIlA, 'subahu pAce' subahu pApaM 'samajjiNittA' samaya = samupAye 'pattIsaM vAsasayAI' paJcatriMzadvarSazatAni 'paramAuyaM' paramAyuSkam= utkRSTamAyu: 'pAlittA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM prayogoM se, unmatta banAne vAle sAdhana Adi ke prayogoM se, citta ko AkarSita karane vAle, kAya ko AkarSita karane vAle, dUsaroM kA tiraskAra karane vAle evaM vaza meM karane vAle aise maMtrAdikoM ke prayogoM se apane vaza meM karake 'urAlAI mANussagAI bhogabhogAI muMjamANI viharaI ' udAra manuSyabhava saMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogA karatI thI / 'tae NaM sA puDhavIsirI gaNiyA eyakammA4 subahu pAtraM samajjiNittA paNattIsaM bAsasayAI paramAuyaM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTTIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarotramahiiesu Neraiesru NeraiyattAe ubavaNNA' isa prakAra vaiSayika sukha bhogate2 usane aneka pApakarmoM kA upArjana karane meM hI paiMtIsa sau 3500 varSa kI apanI samasta Ayu vyatIta kara dI / jaba vaha marI vanArAM sAdhana ane tevA prayAgAthI, citta AkaSaNu karanArA prayAgethI, kAyAnuM AkaNu karanArA pratyeAgethI, khIjAne tiraskAra karanArA-arthAt vaza karanArA pratyeAgothii mevA maMtrAhi prayogo vaDe potAne vaza arIne ' urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANI vihara' bhanuSyalava saMbaMdhI hAra abhalogone logavatI hutI. 'taraNaM sA puDhavIsirI gaNiyA eyakammA4 subahu pAtraM samajjiNittA pUNattisaM vAsasayAi~ paramAjyaM pAtratA kAlamAse kAlaM kiccA chaTTIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarotramahiiesa Neraiesa NeraiyattAe ubavaNNA' bhI prabhA viSaya sukha bhAgavatAM bhAgavatAM teNe aneka pApakarmAnI kamANI karavAmAM ja pAMtrIsaso varSanI potAnI tamAma AyuSya vItAvI dIdhI. ane te maraNa pAmyA 3500 694 = Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 10, avarNanam 695 tyA 'chaTThIe puDhavIe' SaSThayAM pRthivyAm 'ukkoseNaM bAvIsasAgarodhamaTThiiesu raiesu' utkarSeNa dvAviMzatisAgaropamasthitikeSu nairayikeSu 'NeraiyattAe' naira- / yekatayA 'uvacaNNA' utpannA / 'sA NaM' sA khalu 'tao' tataH tasyAH pRthivyAH uccaTTittA' uddhRtya-nissRtya 'iheba baddhamANe gayare' atraiva vardhamAne nagare caNadevassa satthavAhassa' dhanadevasya sArthavAhasya 'piyaMgUbhAriyAe' miyagubAyAH 'kucchisi' kukSau 'dAriyattAe' dArikAtayA 'uvavaNNA' utpannA / nae NaM sA piyaMgUbhAriyA' tataH khalu sA priyaGgubhAryA 'NavaNhaM mAsANaM bahuDipuNNANaM' navasu mAseSu bahupratipUrNeSu 'dAriyaM' dArikAM 'payAyA' prajAtAjanitavatI / tasyAH 'NAma' nAma 'aMjU' aGkaH-iti / 'sesaM' zeSaM zeSarNanaM 'jahA devadattAe' yathA devadattAyAH varNanam asyaiva navamAdhyane kRtaM tadvaddhyamityarthaH // mU0 3 // // mUlam // tae NaM se vijae rAyA AsavAhaNiyAe NijjAyamANe bo upArjita pApakarmoM ke udaya se vaha 22 sAgara kI utkRSTa sthitivAle chaTThI pRthivI ke narakoM meM nArakI kI paryAya se utpanna huii| sA NaM tao uvvaTTittA iheva vaddhamANaNayare dhaNadevassa satyavAhassa piyaMgu-- mAriyAe kucchiMsi dAriyattAe uvavaNNA' vahAM se nikala kara vaha isI vartamAna nagara meM dhanadeva sArthavAha kI priyaMgu bhAryA kI kukSi meM avatarita huI / 'tae NaM sA priyaMgu bhAriyA NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dAriyaM payAyA, NAmaM aMjU, sesaM jahA devadattAe' jaba nau mAha acchI taraha se pUre nikala cuke tava priyaMgune eka putrI ko janma diyA / usakA nAma 'aMjU' rakkhA gayA / aMjU kA bAkI varNana devadattA ke varNanakI taraha samajha lenA cAhiye // sU0 3 // HchI meLavelAM pApakarmonA udayathI te 22 bAvIsa sAgaranI utkRSTa sthitivALI chaThThI pRthivInA na24mAM nAnI paryAyathA utpanna 25. 'sA NaM tao uvvahitA iheva vaddhamANeNayare dhaNadevassa satthavAhassa piyaMgRbhAriyAe kRcchiMsi dAriyatAe uvavaNNA' tyAMthA nIjIna te mA paddha bhAna nAmAM dhanava sArthavAnI praya patnInA SERbhA putriin| 35 avatarita tha6. 'tae NaM sA piyaMgU bhAriyA NevaNDaM mAMsANaM bahupaDipuNNANaM dAriyaM payAyA, NAmaM aMjU, sesaM jahA devadattAe' jayAre nava mAsa sArI rIte pUrA nIkaLI gayA tyAre priyaMgue eka putrIne janma Ape, tenuM nAma aMjU rAkhavAmAM AvyuM, bAkInuM vizeSa aMjUnuM varNana devahttaano pana prabhArI saMbha.se. (sU0 3) Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 696 vipAkazrute jahA vesamaNadatte tahA aMju pAsai, NavaraM appaNo aTAe varei, jahA tetalI jAva aMjUe bhAriyAe saddhiM umpiM jAva vihri| tae NaM tIse aMjUe devIe aNNayA kayAiM joNIsUle pAubbhUe yAvi hiitthaa| tae NaM se vijaye rAyA koDuMbiyapurise sadAvei, sadAvitA evaM vayAsI-gacchaha NaM devANuppiyA ! vaddhamANapure Nayare siMghADaga jAva evaM vayaha, evaM khalu devANupiyA! vijayasta ranno aMjUe devIe joNIsUle paaubbhuue| jo NaM icchai vijjo vA6 jAva ugdhosaMti / tae NaM te bahave vejjA vA6 imaM eyArUvaM ugghosaNaM soccA Nisamma jeNeva vijae rAyA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA bahUhi utpattiyAhi ya buddhIhiM pariNAmamANA icchaMti aMjUe devIe joNIsUlaM uvasAmittae, No saMcAeMti uvasAmittae / tae NaM te bahave vijjA ya6 jAhe No saMcAeMti aMjue devIe joNIsUlaM uvasAmittae, tAhe saMtA taMtA jAmeva disaM pAubbhUyA tAmeva disaM pddigyaa| tae NaM sA aMjudevI tAe veyaNAe abhibhUyA samANI sukkA bhukkhA NimmaMsA kaTTAiM kaluNAI vIsarAiM vilavai / evaM khalu goyamA ! aMjudevI purA jAva viharai ||suu04|| TIkA 'tae NaM se vijae' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'se vijae rAyA' sa vijayo rAjA 'AsavAhaNiyAe' 'tae NaM se vijae' ityAdi / 'tae NaM se vijae rAyA' tatpazcAt yaha vijaya rAjAne 'Asa'tae NaM se vijae' tyAdi. 'tae NaM se vijaya rAyA' tyA2 pachI ta viya-2 'AsavAhaNiyAe' Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 10, avarNanam 697 azvavAhanikAyai 'NijjAyamANe' niryAn-nirgacchan 'jahA' vesamaNadatte' yathA vaizravaNadattaH vaizravaNadattanAmako rAjA devadattAM prAsAdopari kanakakandukena krIDantI dRSTavAn 'tahA' tathA'yaM vijayamitro rAjA'pi 'aMjU ajUM dArikAM 'pAsaI' pazyati kintu 'NavaraM' nabaraM-ayaM vizeSaH-vijayamitro rAjA 'appaNo aTThAe' Atmano'rthAya-svasya prayojanAya 'varei' vRNute / vaizravaNadattastu svaputrasya vivAhArthamiti bhAvaH / 'jahA tetalI' yathA tetaliH tetaliputrapradhAnavat 'jAva' yAvat-jJAtA-dharmakathAGgamUtrasya caturdazAdhyayanavarNitatetaliputrapradhAnavad vijayamitro - rAjA'pi 'aMjUe bhAriyAe saddhiM ' ajvA bhAryayA sAdham 'uppiM jAva' - upari yAvat-upariprAsAde udArAn mAnuSyAn bhogabhogAn bhujAnaH 'viharai' viharati / vAhaNiyAe' azvavAhanIkAmeM 'NijjAyamANe' nikalane para 'jahAvesamaNadatte' vesamaNa datta kI taraha jisa prakAra apane prAsAda ke Upara suvarNa kI kaMduka se khelatI huI devadattA ko azvakrIDA ke liye jAte samaya vaizravaNadatta rAjAne dekhI thI, ThIka isI taraha azvakrIDA ke liye jAte samaya vijayarAjAne prAsAda ke Upara suvarNakI geMda se krIDA karatI huI 'aMju pAsai' isaaMjU dArikAko dekho| 'NavaraM' parantu yahAM itanI vizeSatA hai ki vaizravaNadatta rAjAne devadattA kA pANigrahaNa saMskAra apane putrake sAtha kiyA thA, taba ki vijaya rAjAne 'appaNo aTTAe' aMjU kA pANigrahaNa svayaM apane hI sAtha kiyA 'jahA tetalI jAva aMjUe bhAriyAe saddhiM uppiMjAva viharai' jJAtAdharmakathAGga sUtra ke 14 ve adhyayana meM varNita tetaliputra kI taraha vijayamitra rAjAne bhI aMjU bhAryA ke sAtha apane mahaloM meM raha kara sarvotkRSTa manuSyabhavasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogaa| 'tae dhomA mesIne 'NijjAyamANe' nayA tyAre 'jahA vesamaNadatte'2 prabhArI devadattA pitAnA mahela upara senAnA geDI-daDAthI ramatI hatI tene vaizravaNudatta rAjAe mavI. 421rai matene tI. 2 / 12 te prabhArI mA 'aMjuM pAsai / aMjU darikA (bALakI) ne paNa vijaya rAjAe azvakIDA karavA jatAM mahelanA uparanA bhAgamA senAnA geDI-4thI 2bhatI . 'NavaraM' parantu mA mesI vizeSatA cha ke, vaizravaNadatta rAjAe devadattAne vivAha-pANagrahaNa saMskAra potAnA putra sAthe karyo Dato, tyA vibhayo 'appANo aTThAya varei' manai avna suH potAnI saan| 4aa. 'jahA tetalI jAva aMjUe bhAriyAe saddhi uppiM jAva viharai ' jnyaataadhamakathAga sUtramAM 14 caudamAM adhyayanamAM varNana karelA tetalIputranA pramANe vijayamitra rAjAe paNa aMjU bhAryAnI sAthe pitAnA mahelemAM rahIne sarvotkRSTa manuSyabhava Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 698 vipAkazrute 'tae NaM' tataH khalu 'tIse aMjUe devIe' tasyA ajvA devyAH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'joNImUle pAunbhUe yAvi hotthA' yonizUlaM prAdurbhUtaMcApyabhavat / 'tae NaM' tataH khalu 'se vijae rAyA' sa vijayamitro rAjA ' kothuviyapurise' kauTumbikapuruSAn 'sahAvei' zabdayati, 'sahAvittA' zabdayitvA 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'gacchaha NaM devANuppiyA' gacchata khalu he devAnupriyAH ! 'vaddhamANapure Nayare' vardhamAnapure nagare 'siMghADaga jAva' zuGgATaka yAvat-zRGgATakatrikacatuSkacatvaramahApathapatheSu-sarveSu rAjamArgevityarthaH, 'evaM vayaha ' evaM vadata-evaM khalu devANuppiyA evaM khalu he denAnupriyAH ! 'vijayassa rano' vijayamitrasya rAjJaH 'aMjUe devIe' ajyA devyAH 'joNImuLe. pAunbhUe' yonizUlaM prAdurbhUtama 'jo NaM yaH khalu 'icchai' icchati 'vijjovA6' vaidyo vA 'jAva' yAvat-atra yAvacchabdena-'vijjaputto vA, jANao vA, jANayaputto NaM tIse aMjUe devIe aNNayA kayAI joNImUle pAubbhUe yAvi hotthA' kisI eka samaya aMjU devI ko yonizUla utpanna huA / 'tae NaM se vijaye rAyA koDuviyapurise sadAvei ' vijaya rAjAne yaha bAta jAnakara paricArakoM ko bulAyA / 'sadAvittA evaM vayAsI' bulA kara esA kahA ki 'gacchaha NaM tumaM devANuppiyA vaddhamANaNayare' he devAnupriya ! tuma yahAM se zIgha jAo aura, varddhamAnanagara meM 'siMghADaga jAva evaM vayaha ' zRGgATaka Adi rAjamArgoM ke Upara khaDe hokara isa prakAra kI ghoSaNA karo ki 'evaM khalu devANuppiyA vijayassa raNo aMjUe devIe joNIsUle pAunbhUe jo NaM icchaDa vijjo vA6 jAva ugdhosaMti' he devAnupriya nagara nivAsiyoM ! suno-vijaya rAjA kI rAnI aMjU devI ko yonizUla uptanna huA hai / jo koI vaidya, vaidya kA putra, jJAyaka, jJAyaka kA putra gadhA bhAgAne lAgalyA. 'tae NaM tIse aMjUe devIe aNNayA kayAI joNImUle pAunbhUe yAvi hotthA' ye samaya manu vAna yonizusa / panna thayo 'tae NaM se vijaye rAyA koDuviyapurise sadAvei' nyAre vinaya za- 2 // pAta sAlaNI tyAre pariyAra ne mAlAvyA 'sadAvittA evaM bayAsI' gosAvIne sA prabhArI zyaM. 'gacchaha NaM tumaM devANuppiyA baddhamANaNAyare' 3 3 hevAnupriya ! tame mahithI hI paddhabhAna nagaramA smme| bhane, 'siMghADaga jAva evaM vayaha zabATa mAha sabhA 52 mA 2hIna, 20 prAnI rAta 43 / 3 'evaM khalu devANuppiyA vijayassa raNo aMjae devIe joNImale pAunbhUe jo NaM icchar3a vijjo vA6 jAva ugdhosaMti' hepAnupriya ! nagaramA naaraay| sAMbhaLe! vijaya rAjAnA rANI aMjudevIne nizula roga utpanna thaye che. je kaMI Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 699 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 10, aJjUvarNanam . teicchiyo vA, teicchiyaputto vA' iti saMgraha / vaidyaputro vA, jJAyako vA, jJAyakavutro vA, caikitsiko vA, caikitsikaputro vA, ajUdevyA yonizUlamupazamayituM, tasmai vijayamitro rAjA vIpulamarthasaMpradAnaM dadAti / tataste kauTumbikapuruSAH vijayamitranidezAnusAreNa 'ugyosaMti' udghoSayanti ghoSaNAM kurvanti / 'tae NaM te' tataH khalu te 'bahave vijjA vA6' bahavo vaidyA vA6' imaM eyArUvaM' imAmetadrUpAM-pUrvoktaprakArAm 'ugghosaNaM' udghoSaNAM 'socA' zrutvA 'Nisamma' nizamya hRyavardhArya 'jeNeva vijae rAyA' yatraiva vijayamitro rAjA 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya 'bahUhi' bahubhiH bahuprakArAbhiH, 'uppattiyAhiM 4' autpattikIbhiH, vainayikIbhiH, kArmikIbhiH, pAriNAmikIbhizca caturvidhAbhiH 'buddhIhi' buddhibhiH 'pariNAmemANA icchaMti' pariNagyamAnAH pariNAma prAptAH santaH icchanti 'aMjUe devIe' ajvA devyAH aura cikitsaka athavA cikitsaka kA putra aMjU devI ke yonizUla ko zAMta karegA to usake liye rAjA vipula dhanarAzi deMge / isa prakAra una kauTumbika puruSoMne vijayamitra rAjA ke nirdezAnusAra joroM se ghoSaNA kI / 'tae NaM te vaha ve vijjA vA6 imaM eyArUvaM ugghosaNaM soccA Nisamma jeNeva vijae rAyA teNeva uvAgacchaMti' isa kRta ghoSaNA ko una sabane sunA aura. acchI taraha usa para vicAra kiyA / pazcAt ve sabake saba vijaya rAjA ke pAsa Aye ! ' uvAcchittA' Akara 'bahUhi uppattiyAhi 4 buddhIhiM pariNAmemANA icchaMti aMjUe devIe joNImUlaM utsAmittae' unhoMne autpAtikI, vainayikI, kArmikI tathA pAriNAmikI isa taraha cAra prakAra ko buddhiyoM se pariNata hokara vaidya, vaidyanA putra, jJAyaka, zAyakanA putra ane cikitsaka tathA cikitsakanA putra aMjudevInA nIzU regane zAMta karaze-maTADaze, te, rAjA sArI rIte dhana ApIne satkAra karaze. arthAt puSkaLa dhana Apaze. A pramANe rAjAnA kauTumbikapuruSee rAjAnI AjJA pramANe rAta bharI 'tae NaM te bahave vijjA vA6 imaM eyArUvaM ugdhosaNaM socA Nisamma jeNeva vijae rAyA teNeva uvAgacchaMti' mA prabhArI rAta thaI tyAre te jAherAta sAMbhaLIne saue te viSe sArI rIte vicAra karyo, pachI te , Ama 42vAnI zaThita gharAvatA tamAma-vinya rAnI pAse mAvyA. "uvAgacchittA' bhAvAne 'bahUhi uppattiyAhiM4 buddhIhiM pariNAmemANA icchaMti aMjue devIe joNIsUlaM usAmittae' tamAme motyAtiDI, vainayikI, bhiI tathA parimitI Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 vipAkazrute 'joNImUlaM' yonizulam 'uvasAmittae' upazamayitum, parantu 'No saMcAeMti' no zaknuvanti 'utsAmittae' upazamayituM nAzaknuvannityarthaH / 'tae NaM te vahave' tataH khalu te vahavaH 'vijjA ya6' vaidyAzva6 'jAhe' yadA 'No saMcAeMti' no zaknuvanti 'aMjUe devIe' ajvA devyAH 'joNImUlaM' yonizUlam 'uvasAmittae' upazamayitum, 'tAhe' tadA 'saMtA' zrAntAH-zramAturAH, 'taMtA' tAntAH khinnAH 'paritaMtA' sarvathA khinnAH yogizUlaM nivArayitumasamarthAH santaH, 'jAmeva disaM pAunbhUyA' yasyA eva dizaH prAdurbhUtAH, 'tAmeva disaM paDigayA' tAmeva dizaM pratigatAH parAvRtya svasvagrahaM gatA ityarthaH / 'tae NaM sA aJjudevI' 'tataH khalu sA ajUdevI 'tAe veyaNAe' tayA vedanayA 'abhibhUyA samANI' abhibhUtA-pIDitA satI 'mukkA' zuSkA zoNitApacayAt 'bhukkhA' bubhukSitA-annAderarucisadbhAvAt "NimmaMsA' nimAsA-mAMsApacayAt, etAdRzI satI 'kaTThAI' aMjU devI ke prAdurbhUta yonizUla ko zamana karane ke liye upAya kiye parantu 'No saMcAeMti uvasAmittae' ve apane upAyoM meM saphalaprayatna nahIM hue / 'tae NaM te vahave vijjA ya6 jAhe No saMcAeMti aMjUe devIe joNImulaM uvasAmittae tAhe saMtA taMtA jAmeva disaM pAubbhrayA tAmeva disaM paDigayA' jaba inako yaha nizcaya ho cukA ki aMjUdevI kA yaha yonizUla hamAre dvArA zAnta nahIM ho sakatA hai, taba ye saba ke saba zrAnta aura tAnta hote hue jo jahAM se Aye the vahAM gaye / 'tae NaM sA aMjUdevI tAe veyaNAe abhibhUyA samANI sukkA mukkhA NimmaMsA kaTAI kaluNAI vIsarAI vilavaI' vaidyoM ke dvArA parityakta huI vaha aMjadevI usa vedanA se aba atyaMta pIDita hone lgii| mAre kaSTa ke yaha bilakula sUka gaI / zarIra A cAra prakAranI buddhithI pakava-banIne aMjUdevane thayelA ni zUla reganuM zamana 42vA mATe pAye 4aa pantu, 'No saMcAeMti usAmittae' te potAnA Aya bhI sAtA pAbhyA nahI. 'tae NaM te vahave vijjA ya6 jAhe No saMcAeMti aMjue devIe joNImUla uvasAmittae tAhe saMtA taMtA jAmeva disaM pAumbhUyA tAmeva disaM paDigayA' nyAre te sau vaidyAne nizcaya thayo mavAnA me yAnI roga amArAthI zAMta thaI zakavAno nathI tyAre te tamAma thAkI gayA ane je je sthaLethI mA0yA to te te sthaNe pAchA yAyA gayA. 'tae NaM sA aMjU devI tAe veyaNAe abhibhUyA samANI mukkA mukkhA NimmaMsA kaTThAI kaluNAI vIsarAI vilavai' vivoe jyAre aMjIdevIne regI tarIke choDI dIdhAM pachI te aMdevI ginI pIDAthI dukha pAmavA lAgyAM, ane roganA kAraNe pIDA thavAthI sukAI gayAM ane tenA zarI Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 10, ajjUvarNanam kaSTAn kaSTayuktAn='kaluNAI' karuNAn karuNarasajanakAna 'vIsarAI visvarAn vikRtasvarAn 'vilavai' vilapati / 'evaM khalu goyamA' evaM khalu he gautama ! iyaM, 'aMjU devI' ajUnAmnI vijayamitrasya rAjho devI 'purA jAva' purA yAvat-purApurANAnAM yAvat pApAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavantI pratikSaNamanubhavaM kurvatI 'viharai' viharati / / mU0 4 // // mUlam // aMjU NaM bhaMte ! devI io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihii kahi uvavajihii ? goyamA ! aMjU NaM devI NauivAsAiM paramAuyaM paalitt| kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukosaM sAgarovamaTiiesu Neraiesu NeraiyattAe uvavajihii / evaM saMsAro jahA paDhame tahA yavvaM jAva vaNassaiesu / sA NaM tao aNaMtaraM uvvahittA savvaobhadde Nayare mayUrattAe paJcAyAhii / se NaM tattha sAuNiehi vahie samANe tattheva savvaobhadde Nayare seTrikulaMsi puttattAe paJcAyAhii / se NaM tattha ummukkabAlabhAve tahArUvANaM therANaM aMtie kevalaM bohiM bujhihii / pavvajjA0 sohamme0 / se NaM tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM meM isake mAMsa taka nahIM rahA, khAne pIne kI ruci bhI calI gii| basa rAta dina yaha kaSTayukta, karuNArasajanaka aura vikRtasvarayukta aise dInavacanoM ko bolate2 apanA duHkhamaya samaya vyatIta karane lagI / 'evaM khalu goyamA ! aMjU devI purA jAva viharai' isa prakAra he gautama ! yaha aMjU devI pUrvopArjita, duzcINe evaM duSpratyAkrAnta azubhatama pApakarmoM ke phala ko bhoga rahI hai // sU0 4 // ramAM mAMsa paNa rahyuM nahi. ane khAvA-pIvAnI rUcI nAza pAmI. rAtri ane divasa pIDA pAmIne karUNarasajanaka ane vikRtasvarayukta evA dIna-vacano bolatAM bolatAM nAnA du:samaya samaya na vAtAvat a evaM khalu goyamA !' 'aMjU devI purA jAba viharai' mA prabhArI Da gautama! te mahevI pUrvApati, huzcI mane dupratikrAnta azubhatama pApakarmonA phaLane bhegavI rahI che. e sUtra 4 Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 vipAzrute kahiM gacchaeis kahiM uvavajihi ? goyamA ! mahAvidehe vAse jahA paDhase jAba sijjhihiM bujjhihi muJcihi parinivvAhi savvadukkhANasaMtaM kAhi / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dasamasta ajjhayaNassa ayamaTThe paNNatte / sevaM bhaMte ! // sU0 5 // // duhavivAge dasasu ajjhayaNesu paDhamo suyakkhaMdho sammatto // TIkA / zrI gautamasvAmI pRcchati - aMjU NaM bhaMte' ityAdi / 'aMjU NaM bhaMte devI' aJjaH khalu he bhadanta ! devI 'io' itaH asmAdbhavAt 'kAlamAse kAlaM kicA kAlamAse kAlaM kRtvA 'kaTiM gacchihi' kutra gamiSyati ' kahiM -uvavajjihi : kutrotpatsyate ? bhagavAnAha - 'gauyamA' he gautama ! 'aMjU NaM devI ur3avAsAI' 'ajjU khalu devI navativarSANi 'paramAuyaM' paramAyuSkam=utkRSTamAyu: 'pAlitA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA ' kAlamAse kAlaM kRtvA 'isIse rayaNappabhAe puDhavIe asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'ukkoseNaM sAgarotramavhienu raiema' utkarSeNa sAgaropamasthitikeSu nairayikeSu 'aMjU NaM bhate' ityAdi / phira gautamane prabhu se pUchA ki - 'bhaMte ' he bhadanta ! 'aMjU NaM devI' yaha aMjU devI 'io' isa paryAya se 'kAlamAse kAlaM kiccA ' mRtyu ke avasara meM mara kara 'kahiM gacchahi' kahAM jAyagI ? 'kahiM ubabajjihi' kahAM uptanna hogI ? 'goyamA !" he gautama ! 'aMjU NaM devI yaha aMjU devI 'paucAsAI paramAuyaM pAlitA' 90 varSa kI apanI pUrI Ayu ko bhogakara 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara meM mara 'aMjU NaM bhaMte' 'tyAhi. pachI jAname jhIdhI grahune gRhayu :- 'bhaMte' he lata! 'aMjU NaM devI' te antRhevA 'io' a. paryAyathI 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyunA samaye bha bhAbhIne 'kahiM gacchihir3a' the ? 'karhi vavajjihi utpanna ghaze ? 'goyamA !' he gautama! 'aMjU NaM devI' te mahevA 'ur3avAsAI paramAuyaM pAkrittA' 80 nedhuM vardhanaH yeonAnA AyuSyane dhUra logavIne 'kAla mAse kAlaM kinA mRtyunA samaye bhae bha:bhIne, 'isI se rayaNappabhAe puDhavIe ukkosaM sAgarocamaDiem Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra , vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 10, aJjUvarNanam 703 'NeraiyattAe' nairayikatayA 'ubajjiAhii' utpatsyate / evaM 'saMsAro' saMsAra:= bhavAdbhavAntare paribhramaNaM 'jahA paDhameM yathA prathame prathamAdhyayane mRgAputravarNanas 'tahA NeyadhvaM tathA netavyaM jAva vaNassaiesu' yAvadvanaspatikeSu banaspatikAyeSu tatrApi kaTukakSeSu nimbAdiSu kaTukadugdhakeSu-arkasnuhIprabhRtiSu vanaspatiSu aneka zatasahasrakRtvaH anekalakSavAram utpatsya te / ghoraduSkRtAcaraNena jIvo vanaspatijvapi nikRSTavanaspatiSveva samutpadyate iti bhAvaH / . 'sA NaM' sA khalu 'tao aNaMtaraM' tatonantaraM tatpazcAt vanaspatibhavAt 'udhvaTTittA' uddhRtya=nissRtya 'sacaobhadde Nayare' sarvatobhadre nagare 'mayUrattAe' mayUratayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati-utpatsyate-idamatra bodhyam -ajUdArikAjIvo vAyutejo'ppRthivIkAyeSu paribhramaNaM kRtvA vanaspatibhavAnantaraM mayUrabhavaM prApsyatIti / 'se NaM tattha' sa khalu tatra-mayUrabhave, 'sAuNiehi' zAkunikaiHpaMkSighAtakapuruSaiH 'bahie samANe' vadhitaHcadhaM prAptaH san 'tattheva sabaobhadde kara 'imose rayaNappabhAe puDhavIe ukkosaM sAgarovamaTiiesu Neraiemu NeraiyattAe uvavajjihiI' isa ratnaprabhA pRthivI ke1 sAgara kI utkRSTa sthitivAle naraka meM nArakI kA jIva hogI saMsAro jahA paDhame tahA NeyavyaM' isakA bhava se bhavAntara meM bhramaNa prathama adhyayana meM varNita mRgAputra kI taraha jAnanA cAhiye / yaha usa bhramaNa meM 'jAva vaNassaiesu' vanaspatikAyoM meM-kaTuka vRkSa-jaise nimbAdika vRkSoM meM, kaTuka dugdhavAle vRkSa-jaise ake, snuhI AdikoM meM lAkhoM bAra uptanna hogii| kyoM ki ghora duSkRtya ke AcaraNoM se jIva vanaspatiyoM meM bhI jo nikRSTa vanaspatiyAM hotI haiM unameM hI usanna hotA hai| phira 'sA NaM tao aNaMtaraM ucaTTittA savvaobhadde Nayare mayUrattAe. paJcAyAhii' yaha vahAM se nikalakara sarvatobhadra nAmake nagara meM mayUra ke bhava ko lekara janma dhAraNa karegI / "se NaM tattha sAuNiehiM vahie samANe tattheva savvaobhadde Neraiesu NaraiyattAe uvavajihii' mA 2tnaprabhA pRthivInA me4 sAgaranI utkRSTa sthitivANA na24bhA nA2hInA 4 thaze. 'saMsAro jahA paDhame tahA Neya,' tenuM eka bhavathI bIjA bhavamAM paribhramaNa prathama adhyayanamAM varNavelA mRgAputranI mAphaka one se. te the prA2nA prabhAzubhA 'jAva vaNassaiesa' vanaspati ayomA 4sai vRkSa jevAM ke lIMbaDA Adi vRkSomAM, kaTuka dUdhavALAM vRkSo-jevAM ke AkaDA, zera, AdimAM lAkhAvAra utpanna thaze, kAraNa ke ghera dukRtyonA AcaraNathI jIva vanaspatiemAM paNa je halakI, jAtanI vanaspati hoya che temAM ja utpanna thAya che, pachI "sA..NaM tao aNaMtaraM uvvaTTittA savvaobhadde Nayare mayUrattAe pacAyAhiha" Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 vipAkazrute Nayare' tatraiva-tasminneva sarvatobhadre nagare 'seTikulaMsi' zreSThikule 'puttattAe' putratayA 'paJcAyAhiI' pratyAyAsyati / 'se NaM tattha sa khalu tatra 'ummukkabAlabhAve' unmuktabAlabhASA nivRttabAlabhAvaH:- taruNAvasthAsampannaH 'tahArUvANaM therANaM aMtie' tathArUpANAM-bahuzrutAnAM sthavirANAmantike-samIpe kevalaM-zuddhaM 'vohiM vodhi-samyaktvaM 'bujhihii' bhotsyate lapsyate, tataH 'pancajjA' pravajyA pravrajyAgrahaNaM kariSyati / tataH kAlaM kRtvA 'sohamme saudharma kalpe devo bhaviSyati / gautamaH pRcchati-he bhadanta ! 'se gaM' sa khalu pUrvoktaH saudharmakalpavAsI devaH 'tAo devalogAoM tasmAt devalokAt-saudharmakalpAt 'AukkhaeNaM' AyuHkSayeNa 'bhavakkhaeNaM' bhavakSayeNa 'ThiikkhaeNaM' sthitikSayeNa Nayare seDikulaMsi puttattAe paJcAyAhii' yaha usa mayUra ke bhava meM vadhikoM dvArA mArI jAkara phirase usI nagara meM kisI seTha ke yahAM putrarUpa se uptanna hogii| 'se NaM tattha ummukkabAlabhAve tahAkhvANaM therANaM aMtie kevalaM bohiM bujhihii, paJcajjA sohamme' jaba aMjU kA jIva zreSThI ke yahAM putra kI paryAya se utpanna hokara kramazaH apane bAlyakAla kA parityAga karatA huA taruNAvasthAko prApta karegA taba ise tathArUpabahuzruta sthaviroM ke samIpa dharmazravaNa se zuddha bodhi kA lAbha hogaa| isase yaha bhAgavatI dIkSA dhAraNa karegA aura mara kara saudharma kalpa meM deva hogA / 'se NaM tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM kahiM gacchitii kahiM upavajjihii ? goyamA ! mahAvidehe vAse jahA paDhama jAva sijjhihii vujhihii mucihii pariNicAhii sambadakkhANamaMtaM kAhiI phira te tyAMthI nIjIne saktImada nAmanA nagaramA bhe.2nI mapa-ama pAmaze. ' se NaM tattha sAuNiehi vahie samANe tattheva sabaobhade Nayare seTTikulaMsi puttattAe paccAyATiite bharanA sabhA pAdhi dvArA bhAryA naze pachI zathI te nagaramA Dome zahanA 32 putra35thI utpanna yaze se NaM tattha ummukkabAlabhAve tahAruvANaM therANaM aMtie kevalaM vohiM bujhidii pabajjA sohamme0 'kyAre aMjUno jIva zeThanA ghera putranA paryAyathI utpanna thaIne kemaza: pitAne bAlyakALa pera karIne tarUNAvasthAne prApta thaze, tyAre te tathArUpa-bahuzrata sthavira pAse dharma sAMbhaLavAthI zuddha bodhino lAbha pAmaze ane bAdhi prApta thavAthI te bhAgavatI dIkSA ghAra 2ze. mane bha29 pAbhIne saudha 45mAM va thaze. 'se Na tAo devahogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM kahiM gacchihii kahiM uvavajihii? goyamA ! mahAvidehe vAse jahA paDhame jAva sijjhihii bujjhihii pariNivAhii sabadukkhANamaMtaM kAhiizvIthI gotame pUchyu pra! te tyAMcI bhAyuSya kSaya yatA.mapakSya Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 10, ajUvarNanam 70.5 ' kahiM gacchihii ' kutra gamiSyati ? ' kahi vavajjihi ' kutrotpatsyate ? | bhagavAnAha - 'goyamA' he gautama ! ' mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe ' jahA paDhame' yathA prathame = prathamAdhyayane mRgAputraH tathA - tadvad 'jAva' yAvat 'sijjhihii' setsyati = sakalakRtakRtyatvena siddho bhaviSyati, 'bujjhihii ' bhotsyate = vimala kevala lokena sakalalokAlokaM jJAsyati, 'muccihi ' mokSyate = sarvakarmebhyo mukto bhaviSyati, 'pariNivvAhii' parinirvAsyati - samasta karmakRtavikArarahitatvena zItIbhUto bhaviSyati='savvadukkhANaM mataM kAhii ' sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati = mAnasika - vAcikakAyika klezAnAM nAzaM kariSyati = anyAvAdhasukhabhAnU bhaviSyatIti bhAvaH / zrIsudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha - ' evaM khalu jaMbU ' evaM khalu he jambU : ! 'samaNeNaM jAna saMpatteNaM' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat-siddhigatinAmadheyaM sthAnaM samprAptena 'duhavivAgANaM' duHkhavipAkAnAM 'dasamassa ajjhaya gautamane pUchA ki prabho ! yaha vahAM se Ayu ke kSaya se, bhava ke kSaya se, sthiti ke kSaya se kahAM jAyagA, kahIM uptanna hogA ? taba prabhune kahA ki - he gautama! prathama adhyayana meM varNita mRgAputra ko taraha yaha mahAvideha kSetra meM utsanna hokara yahAM se sakalarUpa se kRtakRtya ho jAne ke kAraNa siddha hogA, nirmala kevalajJAnarUpa Aloka prakAzase sakala loka aura aloka kA jJAtA hogA, sarva prakAra se jJAnAvaraNa Adi karmoM se mukta hogA aura samasta karmakRta vikAroM se rahita hone se zItIbhUta hotA huA trividha-mAnasika, vAcika, evaM kAyika klezoM kA sarvathA vinAzaka ho jAyagA arthAt - avyAbAdha sukha kA bhoktA hogA / ' evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dasa thatAM,sthiti kSaya thatAM kayAM jaze ? kayAM utpanna thaze ? tyAre prabhue kahyuM ke he gautama! prathama adhyayanamAM varNa velA mRgAputra pramANe te mahAvideha kSetramAM utpanna thaine tyAM saMpUrNa rIte kRtakRtya thai javAnA kAraNe siddha thaze. nila kevalajJAnarUpa Aleka prakAzathI saMpUrNa lAka ane alekanA jJAtA thaze. sarva prakAre jJAnAvaraNIya Adi karmAMthI mukata thaze ane samasta ka`kRta vikArothI rahita hAvAthI zItalIbhUta thaIne trividha-mAnasika,vAcika, ane ayi - zothI rahita janaze arthAt savyAmAdha sumanA loGatA thaze ' evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavibhAgANaM dasamassa ajjhayaNassa ayamaTThe Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 vipAkazrute Nassa' dazamasyAdhyayanasya 'ayamaDhe paNNatte' ayamarthaH prajJaptaH / zrIjambUsvAmI mAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !' tadevaM he bhadanta ! tadevaM he bhadanta ! yad bhagavatA mama prativodhitaM tatsarvaM tadeva-tathaivAsti // sU0 5 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta-'jaina zAstrAcArya '-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm 'aMjU' nAmaka-dazamamadhyayanaM sampUrNam // 1 / // 10 // // iti zrIvipAkazrutasya duHkhavipAkAravyaH prathamaH zrutaskandhaH sampUrNaH // 1 // massa ajjhayaNassa ayamar3he paNNatte / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !' sudharmAsvAmI jaMbUsvAmI se kaha rahe haiM-ki he jaMbU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune ki jo siddhisthAna ko prApta kara cuke haiM duHkhavipAka ke isa dazaveM adhyayana kA yaha bhAva pratipAdita kiyA hai, 'ttibemi' jaisA bhagavAna se maiMne sunA hai vaisA hI tuma se kahA hai // sU0 5 // // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAkanAmaka prathamazrutaskandha kI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM 'aMjU' nAmaka dasavAM adhyayana sampUrNa // 1-10 / / iti zrIvipAkazrutakA 'duHkhavipAka'nAmaka prathama zrutaskandha saMpUrNa // 1 // paNNatte / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! sudhA svAmI vAmIna De cha :jaMbU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu, ke je siddhisthAnane prApta karI cukayA che temaNe mavipAna mA isamA adhyayananA mA 2 pratipAdana 42 // cha, 'ttibemi' te 2vI rIte meM bhagavAna pAsethI sAMbhaLyA che. tevAja tamane kahyA che. je sU0 5 / ti vipAzrutanA 'duHkhavipAka' nAmanA prathama zruta24 dhanI . 'vipAkacandrikA' AnA gurAtI manuvAImA 'aJjU' nAma bhu adhyayana sapUrNa 1-10 | Iti zrI vipAkahyutanuM duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha saMpUrNa 1 che 43 Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha // dvitIyaH zrutaskandhaH // Page #740 -------------------------------------------------------------------------- Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH // atha vipAkazrutasya sukhavipAkanAma-- dvitiyaH shrutskndhH|| // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe Nayare guNasile ceie suhamme samosaDhe, jaMbU jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI -jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM ayamaTe paNNatte, suhavivAgANaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte ? taeNaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vayAsIevaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNattA, taM jahA-subAhu1, bhadaNaMdI ya2, sujAe 3, suvAsave 4 / taheva jiNadAse 5, dhaNavaI ya 6, mahabbale 7 / bhadaNaMdI 8, mahacaMde 9, varadane 10 // jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, paDhamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa suhavivAgANaM samajeNaM jAva saMpatteNaM ke ahe paNNatte ? tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vayAsI // sU0 1 // TIkA 'teNaM kAleNaM ! ityAdi / teNaM kAleNaM teNa samaeNaM' tasmin vipAkazrutakA sukhavipAka nAmakA dvitIya zrutaskaMdha'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNa samaeNaM' avasarpiNI kAla ke caturtha Are meM vipAkakRtanA sukhavipAka nAmane bIje taskadha 'teNaM kAleNa' tyAha. '' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' bhaqeet sanA yAthA mArAmA Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute kAle tasmin samaye 'rAyagihe Nayare' rAjagRhaM nagaramAsIt / tatra 'guNasile ceie' guNazilakaM caityamAsIt / tasmin caitye udyAne 'suhamme' sudharmA sudharmasvAminAmako bhagavataH paJcamo gaNadharaH 'samosaDhe' samavastaH ziSyai saha smaagtH| 'jaMbU jAva' janbU: yAvat 'pajjuvAsamANe' paryupAsInaH savinayaM sevAM kurvANaH 'evaM vayAsI' etramavAdIt-evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdIapRcchat 'jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpaneNaM' yadi khalu he bhadanta ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvatsiddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena 'duhavivAgANaM' duHkhavipAkAnAM-duHkhavipAkAkhyaprathamazrutaskandhasya 'ayama?' ayamarthaH ayaM pUrvo. tapakAraH arthaH-bhAvaH 'pannatte' prajJaptaH kathitaH sa mayA zrutaH, sampati 'muhavivAgANaM bhaMte' sukhavipAkAnAM he bhadanta !, sukhavipAkAkhyasya dvitIyazrutaskandhasya he bhagavan ! 'samaNeNaM jAva saMpaneNaM' zramaNena yAvatsamprAptena, zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena ke aTe' ko'rthaH-ko bhAvaH ' paNNatte' prajJaptaH kathitaH ? / 'taeNaM' tataH khalu 'rAyagihe Nayare' eka rAjagRha nAmakA nagara thA / usa meM 'guNasile ceie' guNazilaka nAmakA eka caitya-udyAna thaa| vahAM 'suhamme samosaDhe' bhagavAna ke pAMcaveM gaNadhara sudharmA svAmI ziSyoM sahita padhAre / 'jaMbU jAva pajjuvAsemANe' jaMbUsvAmI ne savinaya sevA karate hue 'evaM vayAsI' una se isa prakAra pUchA / 'jai NaM bhaMte samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM ayamaDhe pANatte suhavivAgANaM bhaMte samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte' he bhadanta ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne jo siddhi ko prApta ho cuke haiM duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha kA yaha pUrvokta daza adhyayana rUpa bhAva nirUpita kiyA hai-to he bhadanta ! unhIM prabhu ne .'rAyagihe Nayare' 24] nAmanu nA tu temA 'guNasile ceie' guNazita nAmanu me4 caitya-udyAna- yA to. 'suhamme samosaDhe' bhagavAnanA pAMyamA gaeghara sudhA svAmI ziSyA sahita yo yathAryA. 'jaMbU jAva pajjuvAsamANe - svAbhIme savinayapaNe sevA 42tA 4 'evaM vayAsI' bhane mA pramANe pUchayu; 'jai NaM bhaMte samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM ayamahe paNNase suhavivAgANaM bhaMte samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte' manta! zramaNa magavAna mahAvIra je siddhagatine prApta thayA che. temaNe duHkhavipAkanAmanA prathama zrutaskaMdhanA te pUrvokata daza adhyayanarUpa bhAva nirUpaNa karyA che. te he bhadanta! te prabhue A Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, avataraNikA 'se muhamme aNagAre' sa sudharmA'nagAraH 'jaMbu aNagAraM ' jambUmanagAram ' evaM vayAsI' evamavAdIt - evaM khalu' ityAdi / evaM khalu he jambUH ! 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena yAvatsamprAptena - zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatisthAnaM saMprAptena, 'suhavivAgANaM' sukhavipAkAnAM 'dasa ajjhayaNA paNNattA' dazAdhyayanAni prajJaptAni, 'taM jahA ' tadyathA = teSAM nAmAnyA''ha " suvAhU ! bhaddaNaMdI ya, 2 sujAe 3 suvAsave 4 taheva jiNadAse 5 dhaNavaI ya 6 mahavale 7 maddaNaMdI 8 mahacaMde 9, varadatte 10 // " // 1 // 'suvAhu' ityAdi / subAhU: 2, bhadranandI ca, sujAtazca 3, suvAsavaH 4 / tathaiva jinadAsa 5, dhanapatizca 6 mahAbala: 7 / bhadranandI 8, mahAcandraH 9, varadattaH 10 tathaiva ca / etAni dazApyadhyayanAni tattaccaritrapratipAdakatvena tattannAmnA prasiddhAni / zrI jambUsvAmI pRcchati 'jai NaM bhaMte' ityAdi / isa sukha vipAka nAmaka dvitIya zrutaskaMdha kA kyA bhAva pratipAdita kiyA hai ? ' tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM bayAsI' isa prakAra pUche jAne para sudharma anagArane jaMbU anagAra ke prati aisA kahA 4 evaM khalu jaMbU samaNeNaM jAva saMpatteNaM dasa ajjhayaNA paNNattA' he jaMbU ! siddhigati prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane isa sukhavipAka nAmaka dvitIya zrutaskaMdha ke 10 adhyayana pratipAdita kiye haiM / 'taM jahA ' ve isa prakAra haiM subAhU 1 bhaddaNaMdI ya 2, sujAe 3, suvAsave4 tava jiNadAse 5, vaI 6, mahabale 7 bhaddaNaMdI8, mahacaMde9, varadatte10 // 1 // subhavidhA nAmanA jIna zrutas/dhanA lAva zuM pratipAdana aryA che ? ' tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu - aNagAraM evaM vyAsI' mA pramANe pUchatAM sudharbha - madhugAre 4 AgugAra prati yA pramANe dhuM. 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva sapaceNaM suhavivagANaM dasa ajjJayaNA paNNattA ' De ! siddhi gatine prApta zramaNa bhagavAna mahAvIre A sukhavipAka nAmanA bIjA vrataskaMdhanAM 10 daza adhyayana pratipaahn relA che. 'taM jahA ' te yA pramANe 4 4 5 subAhU, 1 bhaddaNaMdI ya, 2 sujAe, 3 suvAsave, 4 tadeva jiNadAse, dhaNavaI ya, 6 mahabvale 7 / bhaddaNaMdI, 8 mahacaMde, 9 varadatte, 10 // 1 // Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute ; 'jai Na' yadi tvala 'bha' he bhagavan ! ' samaNeNaM jAva saMpaveNaM zramaNena bhagavatA yAvatsaMprAptena 'muhavicAgANaM' sukhavipAkAnAM = tripAkazrutasyadvitIyazrutastranyasya dasa ajjhayaNA puSNatA' dadyAdhyayanAni prajJaptAni teSu 'pahamasya NaH prathamasya khala 'te' he bhavanta ! ajJayaNassa' adhyayanasya 'hacitrAgANaM sukhavipAkAnAM 'samaNeNaM nAtra saMpatteNaM' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat saMprAptena 'ke aDDepaNa ko tAko bhAvaH pratipAditaH / 'tae 'Na' tataH khalu 'se hamme agagAre' sa nRpo'gAraH 'jaI agagAra jambunAmAnmatagAram 'evaM vAsI evaM vakSyamANaprakAreNa, avAdIt prathamasya mubAhukumArasya caritramavarNam // 0 1 // subAhu bhIra, sujAta suvAsava4, jinadAsa 5. dhanapanika, sahAbala7, bhadranaMdo8, mahAcaMdra9, aura varadatta 10 | ye adhyayana ina nAmoM se isa kAraNa prasiddha hue haiM, ki inake caritroM kAina adhyayanoM meM varNana kiyA gayA hai 'jasaM samajA saMpata suvi gANaM duma akSayaNA paNNattA jaMbU svAmI punaH suvarmA svAmI se pUchate hU~ ki hai bhadana ! bhramaNa bhagavAna mahAvIra ne ki jo siddhigati ko prApta ho cuke haiM isa sukhavipAka nAma dvitIya zrutakaMdha 10 adhyayana marUpita kiye haiM / parantu 'saMne' he sahanta ! unameM se 'paha malsa NaM bhete ajjJayaNasya suhavicAcANaM samajAva saMpatte ke aDDe paNNatte' usake prathama adhyayana kA unhIM zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune kyA bhAva pratipAdita kiyA hai ? 'nae NaM se hamme aNagAre jaba agagAraM evaM bayAsI isa prakAra jaMbU dvArA pUche jAne para sudharma svAmIne unase isa prakAra kahA // 0 1 // nuSyaI / ladranandI, 2, 3, 4 mahAkhala, cha bhadranadI, 8 mahAcaMdra, 9 ane datta 10, A dasa prasiddha e karathI thayAM che ke je upara rAjya tenA cAraNe anya bhI avyaH he. 'jaNaM bhane ! samaNeNaM jAtra sapaNaM ajjhayaNA paNattA' svAti hIdhI suSamA svAbhIne bhUhe hai hai: he danta! zramaNa bhAna mahAvIra je siddhatine pAmyA che teNe A vipAka nAmanA bIla zrutadhanaH 60 65 'adhyayana' tintu 'te' he tanta! tenAMdhI ' pamastu NaM bhete ! ajjhayaNassa havidyAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke apa' prathama adhyayana te zrama daza mahAvIra prabhuzuM ba pratiSAnta deva hai? tir meM se muhamme agavAre jaba aNagAraM avayAsI : abhUmIne te pramANe pUchyuM tyAre mudhamAM namIe temane A pramANe kahyuM "su. 1 pata dhyeyane te te nAmathI te adhyayanamAM vadhu na havigANaM isa Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 2, a. 1, subAhukumAra varNanam . // mUlam // . . evaM khallu jaMbU / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM hathisIse NAmaM gayare hotthA, riddha 3 / tattha NaM hathisIsassa Nayarassa bahiyA uttarapurasthime disIbhAe ettha NaM pupphakaraMDae NAmaM ujANe hotthA svvouy0| tatthaNaM kayavaNamAlapiyassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA divve0 / tattha NaM hathisIse Nayare adINasattU NAmaM rAyA hotthA mahayA0 / tassa NaM adINasattussa raNNo dhAraNIpAmokkhaM devIsahassaM orohe yAvi hotthaa| tae NaM dhAraNI devI aNNayA kayAiM taMsi tArisagaMsi vAsabhavaNaMsi sIhaM sumiNe pAsai, jahA mehasarata jammaNaM tahA bhANiyavvaM, NavaraM subAhukumAre, jAva alaM bhogalamatthaM yAvi jANaMti, jANittA ammApiyaro paMca pAsAyavaDisagasayAiM kAreMti abbhuggaya0 bhavaNaM, ettha jahA mahabbalassa raNNo NavaraM pupphacUlApAmokkhANaM paMcaNhaM rAyavarakaNNalayANaM egadivaseNaM pANi ginnhaaveNti| taheva paMcasaio dAo jAva uppiM pAsAyavaragae phuTTamANehi jAva viharai // sU0 2 // TIkA 'evaM khalu' ityAdi / 'evaM khalu jaMbU' evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM . teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'hatthisIse NAmaM Nayare hotthA' hasti 'evaM khalu jaMbU' ityAdi / prathama adhyayana ke artha ko spaSTa karane ke liye sudharma svAmI kahate haiM ki 'jaMvU' he jaMbU ! ' evaM khalu subAhu kumAra kA caritra isa prakAra hai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' avasarpiNI kAlake caturtha Are meM 'hatthisIse pAsa gayare hotthA' hastizIrSa nAma kA eka nagara 'evaM khalu jaMbU !' tyA prathama adhyayananA arthane spaSTa karavA mATe sudharmA svAmI kahe che ke 'jaMbU' ! 'evaM khalu' sumAI zubhA2tu yAtrimA prabhArI che. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' asahi sana yAyA bhArAbhA 'hasthisIse NAma Nayare hotyA' Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute zIrSa nAma nagaramAsIt / tat kodRzam ? ityAha-riddha0' RddhastimitasamRddham, ityAdi / 'tattha NaM' tatra khala 'hatyisIsassa Nayarassa' hastizIrSasya nagarasya 'vADiyA' bahiH vahirbhAge 'uttarapuratyime disImAe' uttarapaurastye digbhAge IzAnakoNe, "etya NaM' atra khalu ekasmin sthAne 'pupphakaraMDae NAma ujANe hotyA' puSpakaraNDakaM nAmodyAnamAsIt / kIdRzam ? ityAha-'savvouya0' sabbouyapupphaphalasamiddhe ramme naMdaNavaNappagAse pAsAIe darisaNijje abhiruve paDirUve sarva kapuSpaphalasamRddhaM, ramyaM, nandanavanaprakAzaM, prAsAdIyaM, darzanIyam, abhirUpam, matirUpam / 'tattha NaM' tatra khalu tasminnudhAne 'kayavaNamAlapiyassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA' kRtavanamAlapriyasya yakSasya yakSAyatanamAsIt / tatkIdRzam ? 'divve' divyaM-ramaNIyam, ityAdi / 'tattha NaM' tatra khalu 'itthisIse NayareM' hastizIrSe nagare 'adINasatta NAmaM rAyA hotthA' adInazatrurnAma rAjA AsIta, kIdRzaH ? 'mahayA0' 'mahayAhimavatamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre mahAthA / ' riddha3' yaha nagara Rddha, stimita evaM samRddha thA / 'tatthaNaM hasthisIsassa Nayarassa bahiyA uttarapuratthime disIbhAe ettha NaM pupphakaraMDae NAmaM ujjANe hotthA usa hastizIrSa nagara ke bAhira kI aura IzAnakoNa meM puSpakaraMDaka nAmakA eka bagIcA thA / 'sayouya0 tattha NaM kayavaNamAlapiyassa jakkhassa jakvAyayaNe hotthA' yaha saba RtuoM ke puSpa aura phaloM se samRddha thA, usa bagIce meM kRtavanamAlapriya yakSakA eka Ayatana thA / 'dive' jo bahuta hI ramaNIya thaa| 'tatya NaM hatyisIse Nayare adINasattU NAmaM rAyA hotyA' usa hastizIrSa nagara meM adInazatru nAmakA rAjA thA / 'mahayA0 ' jisa prakAra mahAhimavAna parvata kSullaka himavata parvata kI apekSA UMvAI se, gaMbhIratA se, viSkaMbha hastiziSa' nAmarnu me naga2 tu 'riddha0' mA nagara Rddha, stibhita meva samRddha tuH 'tatya NaM hathisIsassa Nayarassa bahiyA uttarapuratthime disIbhAe etya NaM pupphakaraMDae NAmaM ujjANe hotthA' te stizIrSa nagaranA mahAna bhAgamA zAna mulAmA pu.54246 nAmane se bhagAyA to 'sancouya0 tattha NaM kayavaNamAlapiyassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotyA' te sarva tumAnA Ya mane zyAthI madhu2 ito, te manAyAmAM kRtavanabhAtapriya yakSa nivAsa sthAna tu"divve te ghara zalAyamAna hetu. 'tattha Na hatyisIse Nayare adINasattU NAmaM rAyA hotyA' te stizISa nagaramA mahAnazatru nAmanA on utA. 'mahayA0' 2 pramANe mhaabhivAna parvata, kulaka himavata parvatanI apekSA uMcAIthI, gaMbhIratAthI viSkasathI ane Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAra varNanam himavanmahAmalayamandamahendrasAraH-mahAhimavAniva-etannAmakavarSadharaparvataH kSullahimavatparvatApekSayA uccatvAyAmodvedha (gAmbhIrya) viSkambhaparikSepAdinA ratnamayapadmavaravedikAnAnAmaNiratnamayakUTakalpataruzreNiprabhRtinA kSetramaryAdAkAritvena ca mahAn tathA'yamadInazatrurmedinIpatirapi zeSarAjApekSayA jAtikulanItinyAyAdinA vipuladhanakanakaratnamaNimauktikazaGkhazilapavAla-rAjya-rASTrabala-vAhana-koza-koSThAgArAdinA jAtikuladharmamaryAdAkAritvena ca mahAn varIvatti, tathA sarvajanamanomodakatayA vistRtayaza kIrtirUpasugandhatayA ca malayavat, audAryadhairyagAmbhIryAdiguNaimandaravat merudata, bhUpande divyadidivyacuti-divyaprabhAvAdibhirmahendravat mahendrA bhidhaparvatavizeSavat sAraH zreSThaH / 'tassa NaM adINasattussa raNNA' tasya khalu se evaM parikSepa Adi se tathA ratnamaya padmavara vedikA se, nAnAmaNiyoM evaM ratlo ke kUTa se, aura kalpataruoM kI zreNI Adi se kSetra kI maryAdA karane vAlA hone ke kAraNa mahAna mAnA jAtA hai, usI taraha yaha adInazatru rAjA bhI anya rAjAoM kI apekSA jAti kula, nIti evaM nyAya Adi se, tathA vipula dhana, kanaka, ratna, maNi, mauktika, zaMkha, zilA, pravAla, rAjya, sainya, rASTra, sabArI koza evaM koThAgAra, ityAdi dvArA jAti aura kulakI maryAdA karane vAlA hone ke kAraNa mahAna thA / tathA-sarvajanoM ke manako AnaMdakArI hone se aura vistRta yaza evaM kIrtirUpa saurabha se surabhita hone se malaya parvata ke samAna thA, tathA audArya dhairya gAmbhIryAdi guNoM se meru parvata ke samAna thA / anya rAjAoM meM divya Rddhi se, divyadyuti se, aura divya prabhAva Adi se mahendra parvata ke samAna zreSTha mAnA jAtA thA / 'tassaNaM adINasattussa raNNo dhAraNIpAmokkhaM devIsahassaM orohe parikSepa AdithI tathA ratnamaya padvavara vedikAthI. nAnA maNio arthata ratnanA kUTathI ane kalpatarUonI zreNI AdithI, kSetranI maryAdA karanAra hovAthI meTe mAnavAmAM Ave che, teja pramANe, te akrInazatru rAjA paNa anya bIjA rAjAonA mukAbale jati, jusa, nIti, mane nyAya mAhibhA, tathA viY dhana, 44, 2tna, maNi, bhAti, zama, zikSA, pravAsa, 2arya, 2, sainya, savArI, zi, bhane ti35 supAsathA supAsapU pAthI malaya patanI samAna tA, tathA SARtA. 'dhIratA='lIratA Adi guNamAM merU parvata samAna hato. anya rAjAomAM divya RddhithI divyadyatithI. ane divyaprabhAva AdithI mahendra parvatanA samAna zreSTha mAnavAmAM AvatuM hatuM. 'tassa NaM adINasattussa raNNo dhAraNIpAmokkhaM devIsahassaM orohe yAvi hotthA' Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute adInazatroH rAjJaH 'dhAraNIpAmokkhaM' dhAraNIpramukhaM 'devIsahassaM' devIsahasraM dhAraNI pramukhAH sahasradevyaH 'orohe yAvi' avarodhe cApi = antaHpure 'hotthA' AsIt / 'tae NaM dhAraNIdevI' tataH khalu sA dhAraNI devI 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcita 'taMsi tArisagaMsi' tasmin tAdRze = pUrvabhavopArjita puNyapuJjAnAM prANinAM yogye 'vAsabhavaNaMsi' vAsabhavane - zayanagRhe suptA satI 'sIha' siMha 'sumiNe ' svapne 'pA3' pazyati 'jahA mehassa jammaNaM tahA bhANiyacca yathA meghasya = jJAtAdharmakathAsUtrasya prathamAdhyayane meghakumArasya janmavarNanaM tathA'trApi bhaNitavyaM = jJAtavyam 'NavaraM' navaraM ayameva vizeSaH, atra akAlameghadohadavaktavyatA nAsti / tataH khalu tasya subAhukumArasya mAtApitarau - ' subAhukumAre' subAhukAra iti nAma 'jAva' yAvat 'alaM' paripUrNa 'bhogasamatthaM yAvi' bhogasamartha cApi = cakAro'vadhAraNArthakaH, 'api' nizvayArthakaH 'jAti' jAnItaH 'jANittA' jJAtvA 8 yA hotthA' isa adInazatru rAjA ke antaHpura meM dhAraNI pramukha hajAra deviyA thI / ' taraNaM dhAraNI devI aNNayA kayAI taMsi tArisagaMsi vAsabhavaNaMsi sIhaM sumiNe pAsai ' eka samaya kI bAta hai ki dhAraNI devI kisI samaya puNyavAna prANiyoM ke sone yogya zayyA para soI thI usane svapna meM siMha dekhA 'jahA mehassa jammaNaM tahA bhANiyantra' jJAtAdharmakathAGga sUtra ke prathama adhyayana meM meghakumAra ke janma ke varNana kI taraha vahA~ para bhI samajhanA cAhiye / 'NavaraM subAhukumAre jAva alaM bhogasamatthaM yAvi jANaMti jANittA' isa meM vizeSatA yaha hai ki meghakumAra kI mAtA ko akAla meghakA dohada huA thA, yahA~ para aisA nahIM huA / isa zubha svapna se subAhu kumAra kA janma huA / te mahInazatru zannanA aMta: purabhAM dhAraNI prabhu hunnara heviio| hutI. 'taNaM dhAraNI devI aNNayA kayAI taMsi tArisaMgaMsi vAsabhatraNaMsi sI sumiNe pAsai eka samayanI vAta che dhAraNI devI kAi eka samaya puNyavAna prANIone suvA zayana karavA cegya zayyA para sutI hatI. tyAre teNe svapnAmAM siMha joye. 'jahA mehassa jammaNaM tahA bhANiyacaM' jJAtAdharbha athAMga - sUtranA prathama adhyayanabhAM bheghaThubhAranA kanbhanA varSAna pramANe ahIM pazu samala se 'NavaraM subAhukumAre jAtra alaMbhogasaMmatthaM yAtri jANaMti jANittA' temAM vizeSatA se che hu~ meghkumAranI mAtAne akALe meghane dAhada maneAtha thayeA hateA; ahiM AgaLa e pramANe nathI thayuM. e zubha svapnathI sukhAhu kumAranA janma thaye. sukhAhu kumArane , Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAra varNanam 'ammApiyaro' ambApitarau 'paMca pAsAyavarDisagasayAI 'paJca prAsAdAvataMsakazatAni= paJcazatasaMkhyakAn zreSThaprAsAdAnityarthaH 'kareMti' kArayataH / kIdRzAn prAsAdAn kArayataH ? ityAha-abbhugNaya 0 ' 'anbhuggayamUsiya pahasiyaMviva maNikaNagarayaNabhatticitte' abhyudgatocchritAn = atyuccAn 'abbhugaya' ityatra dvitIyAbahuvacanalopa ArSasvAt, prahasitAnitra = prakRSTahAsayuktAniva = zvetojjvalamabhayA hasata ivetyarthaH, maNikanakaratnabhakticitrAn=pazcavarNaratnAnAM bhaktibhiH = vicchittivizeSaiH citrANi yatra tAna;ityAdi prAsAdavarNanaM jJAtAsUtroktameghakumAraprAsAdavad vijJeyam / teSAM prAsAdAnAM madhye 'egaM ca NaM mahaM bhavaNaM' ekaM ca khalu mahad bhavanaM kArayataH / tatra ekam = advitIyaM zobhAdiguNatastatsadRza dvitIyarahitam, mahat = ativizAla, pradhAnaM SaDRtusambandhivividhasaukhyasampannaM sotsava vA, bhavanam = abhayadAnasupAtradAnAdibhiH samupArjitapuNyapuJjAnAM puNyabhogAya bhavatIti bhavanaM, tat kArayataH / nanu kiM subAhukumAra ko mAtA aura pitAne jaba paripUrNarUpa se bhogoM ke bhogane meM samartha jAnA, taba 'ammApiyaro paMca pAsAyavarDisagasayAI kAreMti' unhoMne pAMcasauM UMcera sundara prAsAda isake liye banavAye 'abbhuggaya0 bhavaNaM evaM' ye prAsAda atyaMta UMce the / atyaMta dhavala hone ke kAraNa aise mAlUma paDate the ki mAnoM ye ha~sa hI rahe haiM / ina meM nAnA prakAra ke maNiyo, suvarNa evaM ratnoM kI vicitra racanA se aneka citra bane hue the / rAjA ne una prAsAdoM ke bIcoMbIca eka baDA bhArI bhavana bhI banavAyA / jo apanI zobhA se advitIya evaM vizeSa vistRta thA / yaha chahoM RtuoM ke samaya kI zobhA se saMpanna thA / jinhoM ne abhaya supAtra dAnAdika se puNya arjita kiyA haiM aise puruSoM ko apane kRta puNya ke phalako bhogane ke liye jo sthAna vizeSa mAtA ane pitAe jyAre paripUrNa rUpathI bhAge bhAgavavAmAM samartha jANyA, tyAre 'xfa1fqed ga qeizafeenez ziifa' aq viua (400) Call 247 sundara mahesa te DubhAra bhATe nAvyA 'ambhuggaya0 bhavaNaM evaM te mahesa huna uMcA hatA. atyaMta dhavala (dvaita) hAvAnA kAraNe jANe hasatA heAya tevA jaNAtA hatA, temAM aneka prakAranAM hue, suvaNu ane ratnAnI vicitra racanAthI aneka citro banAvyAM hatAM. rAjAe te mahelAnA vacce eka meTu bhavana manAvyu hatu. te peAtAnI AbhAmAM ajoDa ane vistRta hatuM. te cha RtuonA samayanI AAbhAthI saMpanna hetu bheje "abhaya supAtradAna ' AyIne yueya prApta hoya mevA ruSAne potAnA karelA puNyanA phaLane bhAgavavA mATe je sthAna vizeSa maLe che tenuM Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 vipAka te nAma bhavanaM kazca prAsAdaH ? ucyate-bhavanaM, dairdhyApekSayA kiMcinnyUnocchrAyakaM, prAsAdastu dairdhyApekSayA dviguNocchrAyakaH / athavA ekabhUmikaM bhavanam, anekabhUmikaH prAsAda iti / bhavanavarNanamapi jJAtAsUtre meghakumArabhavane varNane trilokanIyam / iha ca mAsAdA vadhUnimittaM bhavanaM tu kumArAyeti vivekaH / evam=anenaiva prakAreNa pANigrahaNa varNana 'jahA' yathA yena prakAreNa 'mahabbalassa raNNo' mahAbalasya = bhagavatIsUtroktamahAbalasya rAjJo varNanaM, tathaiva sarva vijJeyaM 'NavaraM 'navaram=atrAyaM vizeSa:- asya suvAhukumArasya 'puSpacUlApAmokkhANaM' puSpayUlApramukhANAM 'paMcaNDaM rAyavarakaNNAsayANaM' paJcAnAM rAjavarakanyAzatAnAM = paJcazatasaMkhyakAnAM zreSTharAjakanyAnAm 'ega divaseNaM' ekadivase = ekasminneva divase 'pANiM giNhAveMti' pANiM grAhayataH, subAhukumArasya paJcazatarAjakanyAbhiH saha vivAhaM kArayata iti bhAvaH / 'taheba' prApta hotA hai usakA nAma bhavana hai / dIrghatA kI apekSA UMcAI meM jo kucha kama hotA hai vaha bhavana, tathA apanI dIrghatA se jisa kI dUnI UMcAI hotI hai vaha prAsAda hai, yahI bhavana aura prAsAda meM antara hai, athavA eka bhUmi Agana vAlA bhavana aura aneka bhUmivAlA prAsAda hotA hai / rAjAne bhavana banavAyA thA vaha kumAra ke nivAsa ke liye thA evaM prAsAda vadhuoM ke liye the / bhagavatI sUtra meM 'jahA mahabbalassaraNo' jisa prakAra mahAbala rAjA ke vivAha kA varNana kiyA gayA hai, usI prakAra subAhukumAra ke vivAha kA varNana bhI samajhanA cAhiye / 'NavaraM' yahAM yaha vizeSa hai - isa subAhukumAra kA pAMcasau (500) kanyAoM ke sAtha pANigrahaNa huA thA / 'pupphacUlA - pAmokkhANaM paMca rAyavara - kaNNA sayANaM ega divaseNaM pANiM giNhAveMyitta' ina meM puSpacUlA baDI thI / nAma bhavana che. laMbAinI apekSAe je uMcAimAM echu hAya che te bhavana che, tathA peAtAnI laMbAIthI jenI khamaNI UMcAi hAya che te mahela che. bhavana ane prAsAda-mahelamAM antara-kka eTale che, athavA eka bhUmi AMgaNuvALA te bhavana ane aneka bhUmi AMgaNuAvALA te mahela kahevAya che. rAjAe je bhavana nAvarAvyuM hatuM te rAjakumAranA nivAsa mATe hatu ane je mahela hateA te vahuenA nivAsa bhATe Dato. lagavatI sUtrabhAM 'jahAmahavvalassa raNNo' ne prabhA bhaDAsa rAmanA vivAhanuM varNana kareluM che. te pramANe sukhAhuM kumAranA vivAhanuM varNana samajI levuM. 'NavaraM' hIM meTa vizeSa che. te sukhAhu kumArane yAMyaso (500) unyAmonI sAthai pariyahuSu (lagna) yuM tu . ' pupphacUlApAmokkhANaM paMyaNDaM rAyavarakaNNA sayANaM egadivaseNaM pANi givhAveti' te sobhAM puSyayUsA bhoTI hatI, te bhAbha Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, suvAhukumAra varNanam 11 tathaiva = mahAbalarAjavadeva ' paMcasaio dAo' paJcazatiko dAyaH = hiraNyAdInAM pratyekaM paJcazatasaMkhyakaH dAyaH = yautukam paJcazatakanyakAnAM svasvamAtApitRbhyAM dIyamAnaM dravyam, ekaikakanyakAmAtApitRbhyAM hiraNyAdInAM pratyekaM paJcaza tasaMkhyakaH2dAyaH pradatta ityarthaH / ' upipAsAyavaragae' upariprAsAdavaragataH = sarvoccaprAsAdasthitaH = prAsAdoparibhUmikA'vasthitaH, 'phuTTamANehiM' sphuTadbhiH savegaM vAdyamAnaiH 'jAva' yAvat atra yAvacchabdena 'muiMgamasthae hiM' mRdaGgamastakaiH mRdaGgamukhapuTaiH, carataruNIsaMprayuktaH, dvAtriMzatpAtra nibaddhanATakaiH upagIyamAnaH 2 upalAlyamAnaH 2 udArAn manuSyasambandhinaH kAmabhogAn bhuJjAnaH iti saMgrAhyam ' virai ' viharati / / 0 2 // // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samae samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe, parisA NiggayA, adINasattU jahA kUNie Niggae / ina kanyAoM kA saba kA eka hI dina subAhu kumAra ke sAtha vivAha huA thA / aura jisa prakAra mahAbala rAjA ko zvazurapakSa se daheja meM suvarNa Adi dAyabhAga 500-500 kI saMkhyA meM prApta huA thA / ' tava paMca saio dAo' isI prakAra hara eka kanyA ke mAtA pitAne bhI apane jAmAtA subAhu kumAra ko 500 - 500 kI saMkhyA meM pratyeka daheja kI cIjeM pradAna kI thiiN| 'jAva upi pAsAya varagae phuTTamANehiM jAva vihara' subAhukumAra ina 500 striyoM ke sAtha uparibhavanoM meM rahakara kabhI bAjoM ko sunatA to kabhIra battIsa prakAra ke nATakoM ko dekhatA / isa prakAra udAra manuSyasambandhI kAmabhogoM ko bhogatA huA rahane lagA || sU0 2 // kanyAnA ekaja divase sukhAhukumAra sAthe vivAha thayA hatA. ane je pramANe mahAkhala rAjAne sAsarA pakSa taraphathI daheja-paherAmaNImAM senA--Adi dAyalaag 500-500 nI saMdhyAmAM Ata thayA DatA, ' taheva paMya saio dAo ' teja pramANe, A sthaLe paNa dareka kanyAnA mAtApitAe paNa peAtAnA jamAI sukhAhu kumArane pAMcaseA-pAMcaseAnI saMkhyAmAM tamAma daheja paherAmaNInI cIjo AyI DatI. 'jAva upipAsAya varagae phuTTamANehiM jAva viharaI' sunADu bhAra te 500 pAMcase strIonI sAthe bhavananA uparanA bhAgamAM rahetA ane kayAreka vAtrA sAMbhaLatA hatA. kayAreka khatrIsa prakAranAM nATakA jotA hatA. A pramANe manuSya saMbaMdhI udAra kAmabhAgone bhAgavatA thakA rahevA lAgyA (s0 2) Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAzrute suvAhU vi. jahA jamAlI tahA raheNa Niggae, jAva dhammo kahio rAyA parisA gyaa| tae NaM se subAhukumAre samaNasta bhagavao mahAvIrasta aMtie dhamma socA Nisamma haTTatuTTe uhAe uddei, uTittA jAba evaM vayAsI-sahAmi NaM bhaMte nigaMthaM pAvayaNaM jAva jahA NaM devANuppiyANaM aMtie vahave rAIsarajAbappabhiIo muMDA bhavittA agArAo aNagAriyaM paJcajhyA No khalu ahaM tahA saMtrAemi muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae, ahaNNaM devANuppiyANaM aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikvAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma pddivjislaami| ahAsuhaM devANuppiyA ! mA eDibaMdhaM kareha / taeNaM se suvAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrasta aMtie paMcAgumvaiyaM sattalikvAvaDyaM duvAlasavihaM gihithamma paDivajai, paDivajittA tameva rahaM dulhai / durUhittA jAmeva disaM pAunmae tAmeva disaM paDigae // sU0 3 // TIkA 'teNaM kAleNaM ityAdi / 'neNaM kAleNaM taNaM samaeNaM : tasmin kAle tanmin samaye 'samaNe bhagavaM mahAriM zramaNo bhagavAn mahAvIraH samosarTa samayamRtA=grAmAnugrAma viharan samAgataH / 'parisA NigayA pariSad 'taNaM kADhaNaM ityAdi / tigaM kAThegaM to samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe, parisA NigayA, aNasattU jahA kuNie Nigae, mubAhu vi jahA jamAlI raddeNa Niggae. jAva dhanmo kahio, rAyA parisA gayA usa kAla aura usa 'taNaM kAleNaM yA. 'te kAleNaM teNaM samaenaM samaNe bhagavaMmahAvIre samosaDhe, parisA pigayA. adINasattU jahA RNie Nigae, muvAhavi jahA jamAlI raheNa Ningae. bhAva dhammo kahiyA, rAyA parisA gayA te bho bhane te damayane vidhe abhaTa Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam kumAravarNanam 13 nirgatA zrImahAvIrasvAminaM vaMdituM bahinisRtA 'adINasatta' adIzatrU rAjA jahA kUNie' yathA kUNikA kUNikarAjavat 'Niggae' bhagavadvandanArthaM nirgataH 'suvAhUvi' subAhurapi-subAhukumAro'pi jahA jamAlI' (za.9,u.3)yathA jamAliH= bhagavatI sUtroktajamAliH 'tahA' 'tathaiva' raheNa Niggae'rathena nirgataH sthamAruhyanirgata ityarthaH / 'jAva' yAvat-paJcAbhigamena bhagavataH samIpe samAgatya vandananamaskArapUrvakaM paryupAsate / bhagavatA tasyAM mahAtimahAlayAyAM parSadi 'dhammo kahio' dharmaH kathitaH 'rAyA' rAjA adInazatruH, dharma zrutvA svabhavanaM gataH 'parisA gayA' pariSadapi pratiniyattA / 'tae NaM se' suvAhukumAre' tataH khalu sa subAhukumAraH 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra grAmAnugrAma vihAra karate hue hastizIrSa nagara ke puSpakaraMDaka udyAna meM Aye / janatA unake darzanArtha apane2 sthAna se nikalI, rAjA adInazatru bhI kUNika rAjA kI taraha baDe hI ThATabATa se nikalA, bhagavatI sUtra (za.9u.3) meM prabhuvaMdanA ke liye jamAlI ke nikalane kA jisa prakAra varNana kiyA gayA hai, ThIka usI prakAra se subAhu kumAra bhI zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu kI vaMdanA nimitta apane sthAna se ratha para svAra hokara nikalA / paJca prakAra ke abhigamana se bhagavAna ke samIpa pahu~ca kara vaha vaMdanAnamaskArapUrvaka prabhu kI paryupAsanA karane lagA / prabhune usa AI huI pariSada meM dharma kA upadeza diyaa| pariSada aura rAjA dharma dezanA sunakara apane2 sthAna para gaye / 'tae NaM se subAhukumAre samaNassa.bhagavao. mahAvIrassa. aMtie dhamma socA nisamma haTTatuTUThe uThAe utthe|' pazcAt subAhu kumAra bhagavAna mahAvIra grAmAnugrAma vihAra karatA hastizISa nagaranA puSpakaraMDaka bagIcAmAM padhAyAM. mANase temanAM darzana mATe pitAnA sthAnathI nIkaLyAM, rAjA paNa kuNikA rAjAnA pramANe moTA ThATha-mAThathI nIkaLyA bhagavatI sUtramAM prabhu vaMdanA mATe jamAlInA nIkaLavA saMbaMdhe je prakAranuM varNana che teja pramANe subAhu kumAra paNa zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune vaMdanA karavA mATe pitAnA sthAnathI ratha-para savAra thaIne nikaLyA che. pAMca prakAranA abhigamanathI bhagavAnanA samIpa jaIne teo vaMdanA-namaskAra pUrvaka prabhunI payuM pAsanA karavA lAgyA. prabhue te AvelI pariSadamAM dharmane upadeza Ape, pachI te pariSada ane rAjA dharmane upadeza sAMbhaLI sau pitAnA sthAna para gayA 'taeNaM se subAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nisamma hatuDhe uThAe u?i'. pachI subhAbhAra zrabhAra bhagavAna mahAvIranA pAsathI. Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vipAzrute 'aMtie' antike samIpe 'dhamma dharma-zrutacAritralakSaNam agArAnagAralakSaNam = dharma 'socA' zrutvA 'Nisamma' nizamya grAhyatvena hRyavadhArya 'dRhatuTUThe hRSTatuSTaH-hRSTo hRdaye praphullaH, tuSTo manasi tRptaH san 'uThAe' utthayA= svakRtotthAnakriyayA 'uThei' uttiSThati, "udvittA' utthAya 'jAva' yAvat zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'sadahAmi gaM' zraddadhAmi='idaM yathArthamastI'-tyevaM vizvasimi khalu, 'bhaMte' he bhadanta ! 'niggaMthaM pAvayaNaM' nainthaM pravacanaM 'jAva' yAvat-'pattiyAmi NaM bhaMte niggathaM pAvayaNaM' 'pattiyAmi NaM' pratyemi='yathA bhagavatA pratibodhyate tathaivaM jIvAdisvarUpamastI'ti pratItiM karomi khalu he bhadanta ! nairgranthaM pravacanam / 'royAmi gaM0' rocayAmi= pIyUSadhArAvad vAnchAmi khalu he bhadanta ! granthaM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa zrutacAritrarUpa dharmakA svarUpa sunakara evaM usakA acchI taraha manana kara hRdaya meM atyaMta praphullita aura mana meM khUba saMtuSTa hotA huA apane sthAna se svayaM uThA 'uhittA' aura uThakara 'jAva evaM vayAsI' prabhukI usane vaMdanA kI aura namaskAra kiyaa| pazcAt isa prakAra bolA-sahAmi NaM bhaMte NiggathaM pAvayaNaM jAva' he bhadaMta ! maiM isa nigraMtha pravacana para zraddhA karatA hUM-maiM mAnatA hUM ki nirgrantha pravacana hI yathArtha hai, aisA mujhe dRDha vizvAsa hai 'pattiyA mi NaM bhaMte niggaMthaM pAvayaNaM royAmi NaM' nirgrantha kathita pravacana kI hI maiM "Apa jaisA samajhAte haiM vaisAhI jIvAdika tatvoM kA yathArtha svarUpa hai" isa rUpa se pratIti karatA hUM / ApakA pravacana amRtadhArA ke samAna hai nAtha! maiM Apake isa pravacana meM ruci karatA hai|' yutacAritra rUpa dharmanA svarUpane sAMbhaLIne ane sArI rIte tenuM manana karI aMtaramAM ghaNAja prasanna thayA, ane manathI khUba saMtoSa pAmyA. pachI pitAnA sthAnathI pite, dhyA 'uhitA' hIna. 'jAva evaM vayAsI' prabhuna to nA 4za-nabha2412 4aa paMchI mA prabhArI mAtyA- 'sadahAmi NaM bhaMte NiggaMthaM pAMvayaNaM jAva' 3 mahanta!. huM Apane nircanja pravacana para zraddhA karU chuM, huM mAnuM chuM ke nircanja pravacana sAyu, yathArtha cha, me zata bhane vizvAsa cha ' pattiyAmi gaM bhaMte niggathaM pAvayaNaM royAmi NaM' nirtha-2 49i prakyobhA hu~ "mAyA zate samalava ch|. tevI ja rIte jIvAdika tatvonuM yathArtha svarUpa che ane te pramANe ja huM mAnuM chuM. svIkAruM chuM. ApanuM pravacana amRtadhArA samAna hovAthI huM ApanA e pravacanamAM rUcI dharAvuM chuM. Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam . 15 pravacanaM, 'jahA NaM' yathA khalu 'devANuppiyANaM' devAnupriyANAM bhavatAm 'aMtie' antike samIpe 'bahave' bahavaH 'rAIsarajAvappabhiIo' rAjezvara yAvat-prabhRtayaHrAjezvaratalabaramADambikakauTumbikebhyazreSThisenApatiprabhRtayaH 'muMDA' muNDA dravyataH kezaluJcanAdinA bhAvataH kaSAyApagamena muNDitAH 'bhavittA' bhUtvA 'agArAo' agArAt agAraM gRhaM parityajyetyarthaH 'aNagAriyaM' anagAritAM-munitvaM sAdhutvaM 'pavvaiyA' pravrajitAH prAptAH svIkRtavantaH ityarthaH / 'No khalu ahaM' no khalu ahaM 'tahA saMcAemi' tathA zaknomi 'muMDe bhavittA' muNDo bhUtvA ' agArao aNagAriyaM' agArAdanagAritAM 'pavyaittae' pravrajituM svIkattum ; kintu 'ahaNNaM' ahaM khalu 'devANuppiyANaM' devAnupriyANAM bhavatAm 'aMtie' antike samIpe 'paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM' paJcANuvratikaM saptazikSApratikaM paJcANuvratamayaM saptazikSAtratamayam , evaM dvAdazavidhaM "gihidhamma' gRhidharma-zrAvakatvaM 'paDivajissAmi' pratipatsye svIkariSyAmi / bhagavAn kathayati-'ahAsuhaM' yathA 'jahANaM devANuppiyANaM aMtie bahave rAIsarajAvappabhiIo muMDA bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiyA' he prabho ! jisa prakAra aneka rAjezvara, talavara, mADambika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, aura senApati Adi; jo Apa ke pAsa dharmazravaNa kara kezaloMca Adi kriyArUpa dravya muMDana se aura kaSAya ke parityAgarUpa bhAvamuMDana se yukta hokara ghara choDakara pratrajita hue hai "No khalu ahaM tahA saMcAemi muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae' he nAtha ! maiM usa prakAra se muMDita hokara gRha kA parityAga kara pravrajyA dhAraNa karane meM asamartha hU~ / parantu 'devANuppiyANaM aMtie paMcANubbaiyaM satta sikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma paDivajjissAmi' he prabho ! maiM Apake pAsa pA~ca aNuvrata, sAta zikSAvrata isa 'jahANaM devANuppiyANaM aMtie bahave rAIsara jAva ppabhiIo muMDA bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiyA' pra! ! mAyanI pAse ra pramANe aneka rAjezvara, talavara, mADambika, ibhya. zraSTi ane senApati Adi, dharma sAMbhaLIne kezanuM laMcana Adi kriyArUpa dravyamuMDana, ane kaSAyanA parityAga rU5 bhAvamuMDana karIne 52 ch| muni thayA che. 'No khalu ahaM tahA saMcAemi muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae' nAtha ! hu te pramANa bhuDita ne gRhanA tyA zarI bhunipANu dhA265 42vAmAM asamartha cha, parantu 'devANuppiyANaM aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma paDivajjissAmi' De prale! humAyanI pAse pAMca anuvrata, sAta zikSAtrata e pramANe bAra vrata vidhi rU5 gRhastha dharmane Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vipAkazrute sukhaM yena prakAreNa sukhaM bhavet tathA kuru / kintu 'devANuppiA' he devAnupriya!= subAho ! 'mA paDibaMdha kareha' mA prativandhaM kuru- asmin kArye vilamba mA kuru / 'tae NaM se subAhukumAre' tataH khalu sa suvAhukumAra : 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtie' antike samIpe 'paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasaviha' paJcANuvratikaM saptazikSAtikam evaM dvAdazavidhaM 'gihidhamma' gRhidharma 'paDibajjaI' pratipadyate 'paDivajjittA' pratipadya 'tamevarahaM' tameva rathaM 'duruhaDa' durohati-Arohati 'duruhitA' duruhyarathamAruhya 'jAmeva disaMpAunbhUe tAmeva disaM paDigae' yasyA dizaH prAdurbhUtaH samAgataH tasyAmeva dizi pratigataH // su0 3 // ||muulm // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeThe aMtevAsI iMdabhaI NAmaM aNagAre goyamagotte NaM jAva prakAra dvAdazavidha gRhastha dharma kA aMgIkAra karanA cAhatA huuN| isa prakAra suvAhukumAra kI bhAvanA jAnakara prabhune kahA-'ahAsuhaM devANuppiyA' tumheM jaisA sukha ho vaisA karo, parantu 'mA paDibaMdha kareha' vilamba na karo 'tae NaM se subAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma paDivajjai ' isa taraha prabhuke pharamAne para subAhukumArane zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa pAMca aNuvrata sAta zikSAvrata isa prakAra dvAdazavidharUpa gRhastha dharma ko svIkAra kiyA / 'paDivajjittA tameva rahaM duruhai duruhittA jAmeva disaM pAunbhUe tAmeva disaM paDigae' aura gRhastha dharma aMgIkAra kara apane ratha para baiThakara jahAM se AyA vahAM vApisa gayA / / sU03 // aMgIkAra karavA IcchuM chuM. A pramANe subAhukumAranI bhAvanA jANIne prabhue kahyuM. 'ahAsuhaM devANuppiyA' tabhane 2 pramANe su5 pare te pramANe 42, 52ntu 'mA paDibaMdhaM kareha' qian na / 'taeNaM se suvAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasevihaM gihidhamma paDivajjaI' A pramANe prabhue kahyA pachI tarata ja subAhukumAre zramaNa bhagavAna mahAvIra pAse pAMca aNuvrata-sAta zikSAvrata A pramANe bAra vrata rUpa gRhastha dharmane svIkAra karyo. 'paDivajjittA tameva rahaM duruhai duruhittA jAmeva disaM pAunbhUe tAmeva disaM paDigae ane gRhastha dharma aMgIkAra karI pitAnA ratha para besI jyAMthI AvyA hatA tyAM paach| yAyA gayA. (sU0 3) Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, suvAhukumAravarNanam .. .... evaM vayAsI-aho NaM bhaMte ! subAhukumAre iDhe iTTarUve kaMte kaMttarUve pie piyarUve maNuNNe bhaNuNNarUve maNAme maNAmarUve somme subhage piyadaMsaNe surUve, bahujaNassa vi ya NaM bhaMte ! subAhukumAre iDhe jAva surUve, sAhujaNassa vi ya NaM bhaMte ! subAhukumAre jAva surUve / subAhukumAreNaM bhaMte ! imA eyArUvA urAlA mANussA riddhI kiNNA laddhA ? kiNNA pattA ? kaNNA abhisamaNNAgayA ? ko vA esa AsI puvvabhave jAva abhisamaNNAgayA ? // sU0 4 // TIkA ___ 'teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa 3 bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeTe aMtevAsI' jyeSTho'ntevAsI-ziSyaH 'iMdaUI NAma aNagAre goyamagotteNaM' indrabhUti mAnagAro gautamagotraH khalu 'jAva' yAvat-bhagavataH samIpe samAgatya bhagavantaM vanditvA namasyitvA ' evaM vayAsI' evamavAdIt-'aho NaM' aho ! khalu Azcaryametat 'saMte' he bhadanta ! 'subAhukumAre' subAhukumAraH 'iThe' iSTaH iSyate vAcchayate prayojanavazAd yaH sa tathA, sakalajanamanorathapUrakatvAt / sa 'teNaM kAleNaM' ityAdi / / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usIkAla evaM usI samayameM 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNa bhagavAna mahAvIra ke 'jeThe aMtevAsI' vaDe ziSya 'iMdabhUI NAmaM aNagAre' iMdrabhUti nAmaka anagAra 'goyamagotte NaM jAva' jinakA gautama gotra thA (prabhuke samIpa Akara) 'evaM vayAsI' isa. prakAra bole / 'aho NaM bhaMte ! subAhakumAre iThe iharUve kaMte kaMtarUve piye piyarUve maNuNNe maNuNNarUpe maNAme maNAmarUve somme subhage piya 'taNaM kAleNaM' tyA - 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sa bhane ta samayana viSe 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zrama magavAna mahAvIranA 'jeThe aMtevAsI' moTA ziSya 'iMdabhaI NAmaM aNagAre drabhUti nAmanA mA. 'gomayagotte NaM jAva' ne gautama gautra tu, te prabhunI pAse bhAvAna 'evaM vayAsI' mA pramANe tyA 'aho - NaM bhaMte subAhukumAre iTTe iTTarUve kAMte kAMtarUve piye piyarUve maNuNNe maNuNNarUve maNAme maNAmAMveM somme subhage piyadaMsaNe surUve' he mahanta! te mAzcaya cha Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute ca vivakSitakAryakAritayApi bhavedityAha-'iTarUve' iSTarUpaH-AkRtermanohAritvAt, iSTaH= iSTarUpo vA kAraNavazAdapi syAdityAha-'te' kAntaH abhilaSaNIyaHsarvasahAyakAritvAt , satu kAraNavazAdapi syAdityAha-'kaMtasve' kAntarUpaH-- kamanIyAkRtikatvAt , evaMvidho'pi svakarmadoSAtparasyApiyo bhavedityata Aha-'pie' priya:-sarvopakAraparAyaNatvena premotpAdakatvAt , satu svArthavazAdapi syAdityAha'piyarUve' priyarUpaH-sAGgasundaratvAt , etAdRza upariSTAdapi bhavedityAha'maNunne ' manojJaH-hitakAritvAt / evaM ' maNunnarUve' manojJarUpaH-darzakajanacittAkarSakatvAt , evaMvidha ekadApi syAdityata Aha-'maNAmeM' mano'maHmanasA abhyate gamyate nityaM saMsmaraNena yaH sa mano'maH AtiharaNena sarveSAM manasyavasthitatvAt, evaM 'maNuNNarUve' mano'marUpaH-sakalajanamano'nukUlAkRtitvAt / etadeva vizadayati-'somme' saumyaH-bhadrasvabhAvatvena sakalajanAhAdakatvAt, dasaNe surUve' he bhadaMta ! yaha Azcarya hai ki subAhukumAra (iThe) samasta janoM ke manoratha kI pUrti karane vAlA hone se iSTa hai / "iTTarUve' AkRti isakI baDI hI manohara hai isIliye iSTarUpa hai / ' kaMte' savakA sahAyaka hone se kAnta-abhilaSaNIya hai / yaha to kAraNavaza bhI ho sakatA hai ataH kahate haiM ki yaha 'kaMtarUve' rUpa se bhI kAnta hai, 'pie, piyasve, maNuNNe maNuNNarUve maNAme maNAmarUve, somme, subhage, piyadaMsaNe, surUve' yaha savajanoMke upakAra karane meM parAyaNa hone se priya, sarvAGgasundara hone se priyarUpa, pratyekajana ise apane antaH karaNa se sundara mAnate haiM, isaliye manojJa, evaM darzakajanake citta kA AkarSaka hone se manojJarUpa hai / jo vyakti ise ekavAra bhI dekha letA hai, vaha isakI AkRti kA sadA smaraNa kiyA karatA hai issubAhakumAra 'pha samasta mANasonA manoratha pUrNa karanAra hovAthI ISTa che (vahAlA che) 'iharUve tebhanI mAiti sundara che. kase 42YthI 48 35 che. 'kate' savana sahAya4 hevAthI kAna che (svAmI che) IcchavA yogya che te te kAraNe vaza thaI zake che. tethI kaMtarUpe 35mA panta cha. 'pie, piyarUve, maNNuNNe maNuNNarUve maNAme maNAmasve somme, subhage, piyadasaNe surUve te sau bhAgasone 68 karavAmAM parAyaNa hovAthI priya, sarvAga suMdara hovAthI priyarUpa, pratyeka mANase tene pitAnA anta:karaNathI sundara mAne che tethI manejJa, ane jenAranA cittanuM AkarSaNa thavAthI manojJarUpa che, je vyakti tene eka vAra paNa juve che te hamezAM tenI AkRtinuM Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam .. 19. 'subhage' subhagaH-kalyANamArgagAmitvAt 'piyadasaNe' priyadarzanaH-darzanamAtreNApi premAvirbhAvAt, ataeva 'surUve' surUpaH apUrvarUpalAvaNyAdisampannaH / etAdRzastu kasyacidekasyApi bhavedityata Aha-'bahujaNassa vi' bahujanasyApi 'bhaMte' he bhadanta ! ayaM 'subAhukumare' subAhukumAraH 'iDhe jAva surUve' iSTaH yAvat surUpaH, ayaM na keyalaM gRhasthAnAmevaH iSTa iSTarUpo yAvat surUpaH, kintu 'sAhujaNassa vi ya NaM' sAdhujanasyApi-saMyamijanasyApi ca khalu 'bhaMte' he bhadanta ! 'subAhukumAre ' subAhukumAraH 'iThe jAva surUve ' iSTo yAvat surUpo vattate / 'subAhukumAreNaM bhaMte' subAhukumAreNa he bhadanta ! 'imA' liye athavA vipattikAla meM bhI sabake liye sahAyatA pahuMcAtA hai isaliye bhI yaha mano'bha hai, mano'marUpa yaha isa apekSA se hai ki isakI AkRti sakalajanoM ke mana ke anukUla hai, bhadraprakRtivAlA hone se samasta janoM ko isase AGgalAda utpanna hotA hai, ataH yaha saumya hai, hitavidhAyaka mArga meM sadA isakI pravRtti rahatI hai isaliye yaha subhaga hai, jo vyakti ise ekavAra bhI dekha letA hai, use isake prati premakA AvirbhAva ho jAtA hai, isa apekSA se yaha priyadarzana hai, apUrvarUpa aura lAvaNya se yaha alaMkRta hai isaliye yaha surUpavAlA hai 'bahujaNassa vi ya NaM bhaMte ! subAhukumAre iThe jAva surUve' yaha subAhukumAra "iSTa se lekara surUpa" paryanta ke sarva vizeSaNoM se yukta kinhIM2 khAza janoM kI dRSTi se hI ho so bAta nahIM hai, smaraNa karyA ja kare che eTalA mATe athavA vipattikAlamAM paNa saune sahAyatA pahoMcADe che tethI paNa e manema che. manomarUpa te apekSAthI che ke, tenI AkRti tamAma mANasenA manane anukULa che, saralaprakRtivALA hovAthI tamAma mANasane tenAthI prasannatA utpanna thAya che. tethI te saumya che. hita thAya tevA mArgamAMja hamezAM tenI pravRtti rahe che tethI te subhaga che, je mANasa tene eka vAra joI le che tene tenA prati prema janme che tethI te priyadarzana che. apUrvarUpa ane lAvaNyathI te alaMkRta che (sumita cha) tethI te su35 vA cha, 'bahujaNassa viyaNaM bhaMte subAhukumAre iMTe jAvaM murUve te su bhA2 " thI sAdhana su35 sudhInA sarva vizeSaNothI yuta keI kaI khAsa mANasonI daSTithI hoya te vAta nathI paraMtu he nAtha! te ghaNuMja bhAsAnA dRSTimA mA pramANe cha bhAta zu! 'sAhujaNassa viyaNaM bhaMte suvAhukumAre iDe jAva surUve' meM to sAdhu mANusanI dRSTimA pA se prAre che. Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute iyaM 'eyArUvA' etadrUpA-upalabhyamAnasvarUpA 'urAlA' udArA pradhAnA zreSThA 'mANussA' mAnuSyA manuSyasambandhinI 'riddhi' Rddhi:-rUpalAvaNyAdisampattiH 'kiNNA' kathaM kena kAraNena 'laddhA' labdhA-upArjitA' 'kiNNA pattA' kathaM prAptA-upArjitA satI kathaM svAyattIbhUtA 'kiNNA abhisamaNNAgayA' kathamabhisamanvAgatA = svAyattIbhUtA'pIyam RddhiH kathaM kena hetunA-abhi= Abhimukhyena sa-sAGgatyena prApteH 'anu' pazcAt 'AgatA' bhogyatAmupagateti / 'ko vA esa AsI pucabhave' ko vA epa: subAhukumAraH pUrvabhave AsIt ? 'jAva abhisamaNNAgayA' yAvat-abhisamanvAgatA, atra yAvacchabdA devaM pAThasaMgrahaH kiM nANae vA kiM gottae vA kayaraMsi jayaraMsi vA gAmaMsi vA sannivesaMsi vA, kiM vA dacA kiM vA bhoccA kiM vA samAyarittA, kassa vA tahArUvarasa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamapi AriyaM suvayaNaM socA nisamma suvAhuNA kumAreNa imA eyAruvA urAlA mANussiGDhI laddhA pattA' iti // tatra kinAmako vA kiMgotroM vA katamasmin nagare vA grAme vA saMniveze vA'sya janma saMjAtam ? tasmin bhave kiM vA abhayadAnasupAtradAnAkintu he nAtha ! yaha bahutajanoM kI dRSTi meM bhI isI prakAra hai, aura to kyA-'sAhujaNassa vi ya NaM bhaMte ! suvAhukumAre iThe jAva surUve yaha to sAdhujanoM kI dRSTi meM bhI isI prakAra se hai 'subAhukumAreNaM imA eyAkhvA urAlA, mANussA riddhI kiNNA laddhA kiNNA pattA kiNNA abhisamaNNAgayA' he bhagavan ! isa subAhukumArane ye upalabdha svarUpavAlI -suvAhukumArameM pAyI jAne vAlI-udAra-pradhAna-zreSTha manuSyasaMbaMdhI RddhiyA-rUpalAvaNya Adi sampattiyA-kisa kAraNase upArjita kI, kisa kAraNase prApta kI, apane adhIna kI, aura kisa kAraNase yaha sarva prakArale inakA bhoktA banA ? 'ko vA esa AsI puccabhave 'jAva 'abhisamaNNAgayA' pUrvabhava meM yaha kauna thA ? isakA kyA nAma thA ? 'subAhukumAreNaM bhaMte imA eyAkhvA urAlA mANussA riddhI kiNNA laddhA kiNNA pattA kiNNA abhisamaNNAgayA' he bhagavana! te subhAibhAramA mAlevAmA sAvatI udAra, pradhAna, zreSTha manuSya saMbaMdhI ddhio-rUpa-lAvaNyatA Adi saMpattio kayA kAraNathI meLavI (arthAta tene zI rIte maLI) kayA kAraNathI tene prApta thaI, kayA kAraNathI te saMpatti tene AdhIna banI ane tene bhakatA kevI rIte bane? 'ko vA esa AsI putrabhave jAva abhisamaNNAgayA' pUrNasabhAta paDato ? tenuM nAma zuM hatuM? kayuM netra hatuM, kayA nagaramAM ane kayA gAmamAM athavA kayA Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam dikaM 'daccA' dattvA-vitIrya kiM vA arasavirasAdikamAhAraM 'bhoccA' bhuktvA kiM vA zIlAdikaM 'samAyarittA' samAcarya-paripAlya, tathA 'kassa vA' kasya vA 'tahAruvassa' tathArUpasya 'samaNassa vA' zramaNesya-nirgranthasAdhoH 'mAhaNassa vA' mAhanasya dvAdazavratadhArizrAvakasya vA 'aMtie' anti ke samIpe 'egamavi' ekamapi 'AriyaM' Aryam AryasambandhikaM tIrthaMkarapratipAditamityarthaH, 'suvayaNaM' suvacanaM-pApanivRttirUpaM niravadyavacanaM socA' zrutvA 'Nisamma nizamya tadvAkyamAdeyatayA hRdyavadhArya subAhunA kumAreNa 'imA' iyaM pratyakSaM dRzyamAnA 'eyArUvA' etadrUpA-upalabhyamAnasvarUpA 'urAlA' udArA pradhAnA 'mANusiDDhI' mAnuSyaddhiH =manuSyasambandhirUpalAvaNyagRhadArAdisampattiH 'laddhA labdhA 'pattA' prAptA-iti / 'abhisamannAgayA' abhisamanvAgatA-svAdhInatayA bhogyarUpeNopasthiA ? // 104 // // mUlam // . evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse hathiNAure NAmaM Nagare hotthA, riddha 3 / tatthaNaM hathiNAure gayare sumuhe NAmaM gAhAvaI parivasai, aDDhe / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosA NAsaM kyA gotra thA ? kisa nagara meM, kisa grAma meM athavA kisa deza meM isakA janma huA ? isane pUrvabhava meM kaunasA abhayadAna supAtradAna diyA ? svayaM kisa prakAra kA arasavirasa Adi AhAra kiyA ? kauna kaunase zIlAdika bratakA AcaraNa kiyA ? kisa tathArUpa zramaNa nirgranthake, athavA 12 vratadhArI Avakake pAsa tIrthakara pratipAdita pApanivRttirUpa eka bhI niravadya vacana sunA aura acchI taraha usakA manana kiyA ? jisase isane ye udAra pradhAna sarvotta manuSyasaMbaMdhI rUpalAvaNyAdi vibhUtiyAM pAI haiM // sU0 4 // dezamAM tene janma thaye hatuMteNe pUrvabhavamAM kevA prakAranuM abhayadAna, supAtradAna karyuM hatuM, ane teNe kevA arasa virasa padArthonA AhAra karyA hatA, kevA prakAranA zIlAdika vratanAM AcaraNa karyA, tathA kayA tathArUpa zramaNa nircathanA athavA bAra vratadhArI. zrAvakanA pAse tIrthakare pratipAdana karelAM pApa nivRttirUpa eka paNa niravadya vacana sAMbhaLyuM ane sArI rIte vacananuM manana karyuM jenAthI teNe A udAra pradhAna sarvottama manuSya saMbadhI 35 tAeyA vibhUti prApta 43rI cha ? (sU0 4) . Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 '. vipAkazrute therA jAisaMpaNNA jAva paMcahi samaNasaehiM saddhiM saMpakhuiDA puvANupuci caramANA gAmANugAmaM dUijamANA jeNeva hatthiNAure Nayare jeNeva sahasaMbavaNe ujjANe teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM uggimihattA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvesANA viharati / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosANaM therANaM aMtevAsI sudatte NAmaM aNagAre urAle jAva teulesse mAsaM mAseNaM khamamANe viharai // sU0 5 // dIkA bhagavAn subAhukumArasya pUrvabhavaM kathayati evaM khalu ityAdi / "evaM khalu goyamA' evaM khalu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM tasmin kAle tasmin samaye 'iheba jaMbuddIce dIye bhArahevAse ihaiva jambUhIpe dvIpe bhArate varSe 'hatyiNAure gAma bare hotyA hastinApuraM nAma nagaramAsIt / tat kIdRzam 'rida RddhastimitasamRddham , 'tatya paM vRtyiNAure gayareM tatra khala hastinApure nagare 'mumudde NAmaM gAtAvaI parivasaI mumukho evaM khalu goyamA ! ityAdi / gautama ke isa prakAra pUchane para prabhune kahA ki 'evaM khalu goyamA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM usa kAla meM aura usa samaya meM iheba aMbaddIce dIye bhArahe vAse ityiNAure NAma jayare hotyA' isa jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM hastinApura nAmakA nagara thA 'riddhajo Rddha, stimita evaM samRddha thaa| 'tatya NaM ityiNAure gayare mumuhe NAma gAhAvaI parivasaI usa hastinApura nagara meM sumukha nAmakA eka gAthApati "evaM khalu goyamA!' tyAha. motabhA prabhAra pUchatyApramubne :- evaM khala goyamA 3 gautama! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te 46 bhane ta bhayana vidhe 'iheva jaMhIve dIve bhArahe vAse ityiNAure NAma payare hotyA. dIpanA santatribha hastinApura nAbharnu danAra tu. riddha 3 stibhita bhane nabhRddha 'tatya paM hatyiNAure Nayare mumuhe NAma gAhAvaI parivasai . te stinApura nagaramA anumanAmanA se mAyApati rahetA tA. 'aDDe' te nAhi vailana saMpanna hatA, Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam nAma gAthApatiH parivasati 'aDDhe0' ADhaya yAvat-aparibhUtaH parAbhavarahitaH / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'dhammaghosA NAma therA' dharmaghopA nAma sthavirAH, anAdarArthe vahuvacanam ; sthavirANAM varNanamAha'jAisaMpaNNA' jAtisampannAH zuddhamAtRvaMzyAH, 'jAva' yAvat-'paMcahi samaNasaehiMsaddhiM' paJcabhiH zramaNazataiH sArdhaM 'saMpagvuiDA' saMparivRttAH zramaNasamUhasahitAH 'puvANupuci caramANA' pUrvyAnupUrvyAcarantA tIrthaGkararItyA viharantaH 'gAmANugAma' grAmAnugrAmam-ekasmAd grAmAd grAmAntaraM 'dUijjamANA' dravantaH gacchantaH santaH 'jeNeva hathiNAure' yatraiva hastinApuraM nagaraM 'jeNeva sahassaMvavaNe ujjANe' yatraiva sahasrAmravaNamudyAnaM 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti / 'uvAgacchittA' upAgatya 'ahApaDirUvaM' yathApratirUpaM yathAkalpaM sAdhukalpAnusAreNe 'uggaha' avagrahaM basaterAjJAM 'uggiNhittA' avagRhya 'saMjameNaM tavasA rahatA tho| 'aDDhe0' yaha dhanAdi vaibhava saMpanna thA tathA dUsare anyajana isakA parAbhava nahIM kara sakate the / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosA NAma therA jAisaMpaNNA jAva paMcahi samaNasaehiM saddhiM saMparivuDA' eka samaya usI avasara meM dharmaghoSa nAmake sthavira jo jAtisaMpanna Adi vizeSaNoMse yukta the ve pA~casau anagAroM ke sAtha 'puvvANupuci caramANA gAmANugAmaM dUijjamANA jeNeva hatthiNAure Nayare jeNeva sahassaMbavaNe ujjANe teNeva uvAgacchati' pUrvAnupUrvI-tIrthakara pratipAdita paddhati se eka grAmase dUsare grAma vihAra karate hue jahAM hastinApura nagara thA aura usameM bhI jahAM sahasrAmravana nAmakA udyAna thA vahAM para aaye| 'uvAgacchittA ahApaDikhvaM uggahaM uggiNihattA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANA tathA bhAta bhAse tanA parAma zazatA nahI. ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosA NAma therA jAisaMpaNNA jAva paMcahi samaNasaehiM saddhi saMparicuDA' eka samaya te avasaramAM dharma zeSa nAmanA sthavira (muni) jAtisampanna Adi vizeSothI yuta tA te pAMyase. magAzanI sAthe 'puvANupuci caramANA gAmANugAma duijjamANA jeNeva hathiNAure Nayare jeNeva sahassaMbavaNe ujjANe teNeva uvAgacchaMti pUrvAnu pUrvI tIrtha 42 pratipAhita paddhatiyA meM mathI dhIre gAma vihAra karatA jyAM hastinApura nagara hatuM ane temAM paNa tyAM sahastrApravana nAbhanI jAyA to tyA mANasAvyA. 'uvAgacchicA ahApaDirUvaM ugaI uggiNDittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANA viharaMti' bhAvAne tamAme sAdhu Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vipAkazrute pANaM bhAvemANA viharaMti' saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayanto viharanti / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'dhammaghosAMNaM therANaM aMtevAsI' dharmaghoSANAM sthavirANAmantevAsI 'sudatte' NAmaM aNagAre' sudatto nAmAnagAraH sa kIdRza: ? ityAha- 'urAle' udAraH - nispRhatvAt sakalajI vai: saha maitrIbhAvAt / ' jAva teDalesse' yAvattejolezyaH, yAvat- 'ghore, ghoravvae, saMkhittavijlateulesse' ghoraH = parISadopasargakapAyazatrumANAzavidhau zUraH ghoravrataH ghoraM=kAtarairduzcarye vrataM =samyaktvazIlAdikaM yasya sa tathA saMkSiptavipulatejolezya:= saMkSiptA = zarIrAntargatatvena saGkucitA vipulA = vizAlA anekayojana parimitakSetragatavastubhasmIkaraNasamarthA'pi tejolezyA = viziSTatapojanitalabdhivizeSatejojvAlA vihati ' Akara ve sAdhu kalpake anusAra vanapAlase vasati kI AjJA prApta kara tapa aura saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosANaM therANaM aMtevAsI sudatte sAmaM aNagAre urAle jAva teulesse mAsaM mAseNaM khamamANe viharai' usI kAla aura usI samaya meM una dharmaghoSa AcArya ke antevAsI eka sudatta muni the / jo sakala jIvoM ke sAtha maitrI kI bhAvanAse udAra the evaM sAMsArika padArthoM se jinake citta meM nispRhatAvRtti hone se udAra the / yAvat - ' core ' parISaha upasarga evaM kaSAyarUpa zatruoM ke nAza karane meM jo zUra the, 'vovvae' kAtarajanoM se duzcarya aise samyaktva aura zIlAdikavratoM ke dhAraka the, 'saMkhittaviulate ulesse'aneka yojana parimita kSetra meM rahane vAlI vastu ko bhI bhasmasAt kalpanA niyama anusAra vanapAlathI vasatinI AjJA meLavIne, tapa ane saMyamathI potAnA AtmAne lAvita uratA thA vizvA sAgyA. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosANaM therANaM aMtevAsI sudatte NAmaM aNagAre urAle jAva teulesse mAsaM mAseNaM khamamANe viharar3a ' te asa yAne te sabhayane viSe te dharbhaghoSa AcAryanA sudatta nAmanA aMtevAsI muni hatA, te sakala chavAnA sAthe maitrI bhAvanA pUrNAMka vatA hatA adhAMta te udAra hatA, ane saMsAranA padArthA prati lenA yittanAM nispRhatA hutI tethI te aura hatA, yAvat 'ghore' pariSahu-upasargo meva N SAyaya zatrumoto nAza uravAmAM zUravIra itA, 'ghoratrvae' DAyara bhANusone uhina sevA sabhyaddatva ane zIsAThi vratInA dharanAra hutA, 'sNkhittvijlteulesse'jeNe aneka yeAjana parimita kSetramAM rahevAvALI vastuone paNa bhasma karanArI teo - Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam yasya sa tathA, 'mAsaM mAseNaM' mAsamAsena-mAsena mAsena mAsaM mAsaM vyApyetyarthaH 'khamamANe' tIveNa tapasA kAlaM yApayan 'viharaI viharati / / sU0 5 // // mUlam // tae NaM se sudatte aNagAre mAsakhamaNassa pAraNagaMsi paDhamAe pArisIe sajjhAyaM karei, jahA goyamasAmI taheva dhammaghose there Apucchai jAva aDamANe sumuhassa gAhAvaissa gihaM aNupavihe / tae NaM se sumuhe gAhAvaI sudattaM aNagAraM ejamANaM pAsai, pAsittA hatuTTa0 AsaNAo abbhuTei, abbhudvittA pAyapIDhAo paccoruhai, paccosahittA pAuyAo omuyai, ImuittA egasADiyaM uttarAsaMgaM karei, karittA sudattaM aNagAraM sattaTrapayAiM aNugacchai, aNugacchittA tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sayahattheNaM viulaM asaNaM pANaM svAimaM sAimaM paDilAbhessAmi ti kaTTha tuTTe, paDilAbhemANe tuTTe, paDilAbhietti tuDhe // sU0 6 // . TIkA . 'tae NaM se sudatte' ityAdi / tae NaM se sudatte aNagAre' tataH khalu sa sudatto'nagAraH 'mAsakkhamaNapAraNagaMsi' mAsakSapaNapAraNake 'paDhamAe porikaranevAlI tejolezyA ko apane zarIra ke bhItara saMkucita karake rakhe hue the aura jo mAsa-mAsa-kSapaNa kI tapasyA karate hue vicrtethe||suu05|| 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' isake bAda se sudatte aNagAre' ve sudatta anagAra lezyAne pitAnA zarIranI aMdara saMkucita karIne rAkhI hatI. ane je mAsamAsa kSapAnI tapasyA 42tA. tha31 viyaratA utA. (sU0 5) .. 'tae NaM se' tyAdi. ... .. 'tae Na te pachI 'se. mudatte aNagAre' ta susta mANu2 'mAsakkha Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 sikazrute sIe prathamAyAM pauruSyAM 'sajjJArya karei svAdhyAyaM karoti, 'jahA goyamasAmI yathA gautamasvAmI-gautamasvAmI yathA bhikSATanasamAcArI prayukne, 'tahavaM tayaivAyamapi tAiksAmAcArI samAcaran 'dhammaghose thare dharmaghoSAn sthavirAn 'ApucchaI ApRcchati-bhikSArthamAjJAM gRhNAti 'jAvaM yAvada-hastinApure nagare ucanIcamadhyamakuleSu 'aDamANe aTana-bhinArtha bhraman 'mumuhamsa gAhAvaissa giha sumukhasya gAthApategaham 'aNuppaviSThe anupaviSTAtaH / 'tae NaM se sumuhe gAbAI tataH khalu sa mumukho gAthApatiH 'mudattaM aNagAra mudattamanagAras 'ejjamANa ejamAnam-svagRhamAgacchantaM 'pAsaI pazyati, 'pAsittA dRSTvA hadvatu' anena 'hatacittamANadie pIDamaNe paramasomaNassie harisabasavippamANahiyae' iti saMgrahaH / tatra 'haldvacittamAdie hRSTatuSTacittAnanditaH hRSTatuSTam ativRSTaM, yadvA-vRSTaM-harSitaM tuSTaM prAptasantoSaM, tAdRzaM 'mAsakkhamaNassa pAraNagaMsi mAsakSapaNapAraNA ke dina pahamAe porisIe prathama pauruSI meM sajhAyaM karei svAdhyAya kiye 'jahA goyamasAmo gautamasvAmIkI taraha bhikSA ke samaya meM 'dhammayosa there Apuccha dharmaghoSa AcAryase bhikSA lAne ke liye AjJA mAMgeM aura jAva aDamANe sumuhamsa gAhAvaissa gihaM aNuppavisaI hastinApura nagara meM uccanIca evaM madhyamakuloM meM bhikSA ke liye ghUmate hue sumukha gAthApati ke ghara para pahuMce / 'tae NaM' aura 'le mudde gAhAbaI mudattaM aNagAraM ejamANaM pAsa jyoM hI usa sumukha gAthApatine sudatta anagAra ko apane ghara para AyA huA dekhA tyoM hI 'pAsittA dekhakara hanugu AsaNAo ambhuDheha vaha bahuta hI harSita huA, sudatta anagAra ko maNassa pAraNagaMsi bhAra bhae pani nA hile paDamAe porisIe prathama pIlIbhA sajjAyaM kare' yAya yo jahA goyamasAmI' gotama svAmInA prabhArI mizAnA samaye 'dhammayose thare ApucchaI bhadhiSa bhAnyAne nikSA : bhATe 57 te 'jAva aDamANe mumuhamsa gAhAvaissa giha aNuppaviSTe: hastinApura nagaramAM uccanIca evuM ane kulamAM rikSA levA mATe pharatA pharatA anumAyApatine 32 pariyA. 'tae paM. te pachI se mumuhe gAhAvaI mudattaM amagAraM ejjAmAgaM pAsaI yA te hanuSa gAyati hatta mahAraH pAtAnA 32 pAse avatA syAtera mate 'pAsicA' ne ' Tu0 AsaNAo abhuTTeite ghara huI bhanyo, hatta nunine ne manabhA ra paMthI tRpti Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, suvAhukumAravarNanam 27 cittaM yasya sa hRSTatuSTacittaH, ataeva AnanditaHAnanda prAptaH saMjAtamAnasaullAsa ityarthaH / 'pIimaNe' prItimanAH prItiH tRptiH sudattAnagAradarzanena manasi yasya sa tathA; tRptamAnasa' ityarthaH, 'paramasomaNassie' paramasaumasyitaH paramam= utkRSTaM ca tat saumanasyaM prasannacittatA ceti paramasaumanasyaM tatsaMjAtamasyetiparamasaumanasyitaH munidarzane paramAnurAgapUrNamanaska ityarthaH, harisavasavisappamANahiyae' harSavazavisarpahRdayaH-harSavazena visarpat=parita ucchavalad hRdayaM yasya sa tathA, sudattAnagAradarzanAdamandAnandataraGgasamucchalitacitta ityarthaH / 'AsaNAo abbhuTei' AsanAd abhyuttiSThati 'abbhuTTittA' abhyutthAya 'pAyapIDhAo paccoruhai' pAdapIThAt pratyavarohati avatarati, pacoruhittA' pratyavaruhya avatIrya 'pAuyAo' pAduke 'omuyai' avamuJcati 'omuittA' uvamucya 'egasADiyaM' ekazATikam-ekA akhaNDA syUtarahitA zATikA-vastraM yasminnuttarAsaGge sa tathA taM tAdRzam , uttarAsaMgaM' uttarAsaGgaM yatanAthai mukhoparivastradhAraNaM 'karei' karoti, 'karittA' kRtvA gRhAgataM sudattamanagAraM 'sattaTThapayAI' saptASTapadAni 'aNugacchai' anugacchati-sammukhaM gacchati, 'aNugacchittA' anugamya 'tikkhutto' trivAram dekhakara manameM usake khUba tRpti huI, munidarzana se usake hRdaya meM asAdharaNa anurAga jAgrata huA / harSa ke vaza se usakA anta:karaNa bhara gayA, AnaMda ke mAre usakA citta ullasita hone lgaa| vaha zIghra hI apane Asana se uThA aura 'abbhuTTittA pAyapIDhAo paccoruhai' uThakara pAdapITha se hokara vaha usase nIce utarA 'paccoruhittA pAuyAo omuyai' aura usane apane pairoM se pAdukAe~ utAroM 'omuittA' egasADiyaM uttarAsaMgaM karei' pAdukAe~ utAra kara usane ekazATika uttarAsaMga-jIvoM kI yatanA ke liye mukha ke upara eka vastra dhAraNa kiyA / karittA sudattaM aNagAraM sattaTTapayAI aNugacchai' vastra dhAraNa kara phira vaha sudatta anagAra ke sAmane sAta ATha paga calA 'aNugacchittA thaI, muni darzanavaDe tenA hRdayamAM asAdhAraNa prema jAgRta thaye. urSa thavAthI tenuM antakaraNa bharAI gayuM, ane AnaMdane lIdhe tenuM citta halAsamAM AvI gayuM, bhane ta turata potAnA zAsanathI 4yA bhane 'abbhuhittA pAyapIDhAo paccoruhai' hI pApI4thI nAye jataryA paccoruhitA pAuyAo omuyai' bhane potAnA yAnI pADhA tArI 'omuittA egasADiyaM uttarAsaMgaM karei ' paahuye| utArIne teNe eka zATika-uttarAsaMga-jInI yatana mATe mukha upara eka vastra dhAraya yuH 'karittA sudattaM aNagAraM sattaTThapayAiMaNugacchai para dhAra 4zane Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'AyAhiNa - payAhiNaM' AdakSiNapradakSiNam = aJjalipuTaM baddhvA taM vaddhAJjalipuTaM dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATamadezena vAmakarNAntikena cakrAkAraM triH paribhrAmya lalATadeze sthApanarUpaM 'karei' karoti / 'karitA' kRtvA 'baMda' vandate = stoti 'namaMsai' namasyati=paJcAGganamanapUrvakaM namaskaroti / stutiprakAramAha'adya me phalito gehe, suraduH kusumaM vinA / 28 anabhrA cAtulA dRSTi, - marusthalyAM suradrumaH || 1 | daridrasya gRhe hema - nicayaH prakaTo'bhavat / prINito'haM svadAlokAt, pIyUSapAnato yathA // 2 // tikkhutto AgrAhiNa - pAyAhiNaM karei' calakara usane tInavAra AdakSiNa pradakSiNA kI - aMjali bAMdha kara dakSiNa karNamUla se AraMbha kara lalATa pradeza para ghumAte hue vAsakarNake antataka cakrAkara ghumAkara phira usa aMjali ko apane mastaka para sthApana karanA usako AdakSiNapradakSiNa kahate haiM / 'karitA vaMdas namasas' bAda meM usane unakI vaMdanA - stuti kI ki he bhadanta ! Aja ApakA mere ghara meM padhAranA mAno mere ghara meM kalpavRkSa binA phUla ke hI phalA hai, vinA bAdala ke hI praryApta vRSTi huI hai, marusthalI meM kalpavRkSa UgA hai // 1 // daridra ke ghara meM mAno nidhAna pragaTa huA hai / hai bhadanta ! maiM Apake darzana se itanA prasanna hUM, jaise koI amRtapAna se prasanna hotA hai // 2 // yachI te sudRtta bhAgugAranA sAbhA sAta Ahe yAsAM yAsyA. 'aNugacchittA tikkhutto ApAhiNapayAhiNaM karei' yAsIne tethe trANu vAra mAkSiNA akSiNA urI me hAtha joDI dakSiNa--jamaNA kAnanA mULathI prAraMbha karI lalATa pradeza para pheravI DAkhA kAnanA mULa sudhI cakrAkAre pheravIne te be hAtha joDelI aMjalIne peAtAnA mAthApara sthApana 42vI tene AdakSiNa prakSiNa ahe che. ' karitA vaMdai namasai pachI te temanI vaMdanA-stuti karI ke: he bhadanta ! ApanuM Aje mArA gharamAM padhAravuM thayuM te jANuM ke, mArA gharamAM kalpavRkSa vinA kulathI phLyuM che, vAdaLa vinAja jANe--saMpUrNa vRSTi thaI che. marUbhUmimAM kalpavRkSa ugyu che. 5 1 5 dAridranA gharamAM jANe nidhAna-bhaMDAra pragaTa thaye che. OM bhadanta ! huM ApanA da nathI eTale prasanna thaye chuM ke jema kei amRtapAna karIne prasanna thayeA hAya ArA Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 2, a. 1, subAhukumAravarNanam paropakRtidhaureyA,-'vardhAya vacanaM mama / bhavatpAdarajApAtAt pavitrIkuru me gRham // 3 // ' iti / 'vaMdittA vanditvA-pUrvoktaprakAreNa stutvA 'namaMsittA' namasyitvA paJcAGganamaskArapUrvakaM namaskAraM kRtvA sumukho gAthApatiH sudattamanagAraM puraH kRtvA 'jeNeva' bhattaghare teNeva uvAgacchaI' yatraiva bhaktagRhaM tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'sayahattheNaM' svahastena 'viulaM' vipulaM-pracuram 'asaNaM 4' azanaM pAnaM khAcaM svAcaM 'paDilAbhessAmi' pratilAbhayiSyAmi caturvidhAhAradAnena lAbha grahISyAmItyarthaH 'ttikaTUTu' iti kRtvA iti manasi vicArya 'tuTTe' tuSTaH santuSTamanAH, 'paDilAbhemANe' pratilAbhayamAnaH vipulamazanAdikaM dadat 'tuTTe' tuSTaH prasannacittaH, ... he paropakArI mahApuruSa ! Apa merI prArthanA ko svIkAra kara apane caraNa raja ke kaNa se isa mere ghara ko pavitra kareM // 3 // isa prakAra stuti karake namaskAra kiyaa| 'vaMdittA NamaMsittA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchai pAMco aMga namA kara namaskAra karane ke pazcAt jahAM rasoI ghara thA vahAM para aayaa| 'uvAgacchittA' Akara 'sayahattheNaM viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM paDilAbhessAmitti kaTTa tuThe, paDilAbhemANe tujhe, paDilAbhie tti tuThe' jAkara vaha dAna dene ke pahale 'maiM Aja apane hAthase munirAjako vipula azanapAna khAdya aura svAdyakA dAna dU~gA, aisA, vicAra kara prasanna citta huA phira dAna dete samayaaho bhAgya ki Aja maiM munirAjako vipula azanAdi de rahA ha' aisA socakara prasanna citta huvA aura jaba dAna de cukA taba bhI | he paropakArI mahApuruSa ! Apa mArI prArthanA svIkAra karIne, tamArA caraNarajanA kaNathI mArA gharane pavitra karo . 3. mA prabhArI stuti OMzana nabha72 yA. 'vaMdittA NamaMsittA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchai' vahana nabha42 4aa pachI, yAM rasoI ( 232-pAzA -) hetu tyAM mAlyA. "utrAgacchittA' mApIna 'sayahattheNaM viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM paDilAbhessAmi-tti kaTu tuTTe, paDilAbhemANe tuDe, paDilAbhietti tujhe te dAna ApavA pUrve "huM Aja mArA hAthathI munirAjane puSkaLa azana, pAna, khAdya ane svAdyanA dAna ApIza, evI bhAvanA-vicAra karI prasannacitta thaye, pachI dAna devA samaye. ahe! bhAgya che ke Aja huM sunirAjane puSkaLa AhAranA azanAdi padArtho ApI rahyo chuM. e vicAra karI prasanna citta thaye ane jyAre dAna-AhAra ApI cukyA tyAre paNa "Aje mAro janma saphaLa thaye ke meM mArA Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'paDilAbhie' pratilambhita =mayA dAnalAbhaH prAptaH 'tti' iti vicArya 'tuTTe' tuSTaH atIva prasannatAM prAptaH // mU0 6 // // mUlam // tae NaM tassa sumuhassa gAhAvaissa teNaM davvasuddheNaM dAyagasuddheNaM paDiggAhagasuddhaNaM tiviheNaM tikaraNasuddhaNaM sudatte anagAre paDilAbhie samANe saMsAre parittIkae, maNussAue Nivaddhe, gihaMsi ya se imAiM paMca divvAiM pAunbhUyAI, taMjahAvasuhArA vuTTA dasaddhavaNNe kusume NivAie celukkheve kae / AhayAo devaduMduhIo aMtarAvi ya NaM AgAsaMsi aho dANaM2 ghuTe ya / hasthiNAure siMghADaga jAva pahesu bahujaNo aNNamaNNassa evaM Aikkhai 4 dhaNNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI jAva taM dhaNNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI ||suu0 7 // TIkA 'tae NaM tassa' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu tassa sumuhassa gAhAvaissa' tasya sumukhasya gAthApateH tena sumukhena gAthApatinetyarthaH, kartuH sambandhasAmAnyavivakSAyAM SaSThI, 'teNaM' tena 'davvasuddheNaM' dravyazuddhena-zuddhadravyeNa prAsukaipaNIyamanojJAzanAdirUpeNa 'dAyagasuddhaNaM' dAyakazuddhena zuddhadAyakena-udAra Aja merA janma saphala huA ki maiMne apane hAthase munirAjako vipula azanAdi pradAna kara lAbha liyA hai' 'aisA vicAra kara bhI prasannacitta huvA // sU0 6 // 'tae NaM tassa' ityAdi / 'tae NaM' usake bAda 'tassa sumuhassa' usa sumukha 'gAhAvaIssa' gAthApatine 'teNaM dabasuddhaNaM' usa dravya kI zuddhise, 'dAyagasuddheNaM' daayhAthathI munirAjane puSkaLa azanAdi ApIne lAbha lIdhe" A pramANe vicAra karIne prasanna citta thaye. e sU0 6. 'tae NaM tassa' tyAdi 'tae NaM' te pachI 'tassa sumuhassa' te subhuma 'gAhAvaissa' thApatine 'teNaM dadhvamudreNaM' te dravya zuddhithI, 'dAyagamuddheNaM' 643nI zuddhiA -SERmApa thuta Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 31 1 bhAvayuktena dAyakena 'paDimgAhagasuddheNaM' pratigrAhakazuddhena - zuddhapratigrAhakeNa niraticAratapaH saMyamasampannena, 'tiviheNaM' trividhena zuddhena dravyAditrayeNa, 'tikaraNasuddheNaM' trikaraNazuddhena =dAyakasya zuddhena manovAkkAyalakSaNakaraNatrayeNa sudatte aNagAre' sudatte nagAre 'paDilAbhie samANe' pratilambhite = bhikSAnnagrahaNena pratilAbhadAnAbhimukhIkRte sati, 'saMsAre paritIkae' saMsAraH parItIkRtaH pari= samantAt itaH = gata iti parItaH, aparItaH parItaH kRta iti parItIkRtaH alpIkRta iti yAvat / ' maNussAue Nivaddhe' manuSyAyuSkaM nibaddham / 'gihaMsi ya' gRhe ca 'se' tasya, sumukhasya gAthApateH 'imAI' imAni = trakSyamANAni paJca ' divvAI' divyAni = devakRtAni ' pAunbhUyAI ' prAdurbhUtAni 'taM jahA ' tadyathA = tAni paJcadivyAni yathA 'vasuhArA ' vasudhArA = suvarNadRSTiH, 'buTTA ' dRSTA devaiH suvarNadRSTiH kRtetyarthaH 1 / ' dasavaNNe kusume NivAie ' dazAvarNAni kusumAni nipAtitAni dazArdhavarNAni = pazcavarNAni kusumAni= puSpANi nipAtitAni devairvaSitAni 2 / ' veluk kheve kae ' celotkSepaH kRtaH= kakI zuddhise - udAra bhAvayukta apanI zuddhise 'paDiggAhagamuddheNaM' pratigrAhaka kI zuddhi se - aticAra rahita tapa aura saMyama ke ArAdhaka sudanta jaise anagArakI zuddhise, ina tIna prakAra kI zuddhiyoM se, evaM tIna karaNa kI zuddhise arthAt zuddha mana vacana aura kAyase 'sudatte aNagAre paDilAbhie samANe saMsAre paritIkae' sudatta anagArako AhAra dAna dene para apanA saMsAra alpa kiyA / 'maNussAue Nivaddhe' evaM manuSyAyu kA baMdha kiyA / 'hiMsi ya se imAI paMca divvAI pAunbhUyAI' muni ke prabhAva se usake ghara para pA~ca divya bAteM devakRta huI / 'taM jahA ve isa prakAra haiM- 'suhArA buTThA, 1 dasavaNNe kusume NivAie, 2 celukkheve yotAnI zuddhithA 'paDiggAhagasuddheNaM' pratigrAhunI zuddhithI - atiyAra rahita taya bhane sacamanA ArAdhaka sudatta jevA aNugAranI zuddhithI, A traNa prakAranI zuddhithI eva trA 42lothI zuddhithI arthAt zuddha bhana vathana ne DAyAthI ' sudatte aNagAre paDilAbhie samANe saMsAre paritIkae ' suhanta bhAgugArane hAna- (AhAra) AdhIne potAnA saMsAra mocho bhya. 'manussAue Nivaddhe' se pramANe manuSyanI AyuSyA pazuM adha 'ryo. gihaMsi ya imAI paMca divvAI pAunbhUyAi' bhunine hAna Abhyu te puNyanA prabhAvathI tenA dharabhAM yAMya divya poto devadhRta tha taM jahA te yApramANe 'vasuhArA buDA 1, dasaddhavaNe kusume nivAie2, celukkhe ve , .9 Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 vipAkazrute vastradRSTiH kRtetyarthaH 3 / ' AyAo devaduduhIo' AhatA devadundubhayaH devadundubhayo vAditA ityarthaH 4 | aMtarAvi ya NaM AgAsaMsi ' antarApi ca khalu AkAze = AkAzamadhye 'aho dANaM 2' aho dAnamahodAnamiti 'ghuTTe ya' ghuSTaM ca= ghoSitam 'aho ! sumukhagAthApatinA sudattanAmAna gArAya paramodArabhAvena dAnaM dattam, ko'nya etAdRzo dAtA ?' ityAdi vAkyaiH dAnamahimA devaruccaiH svareNa prakaTIkRta ityarthaH 5 | 'hasthiNAure' hastinApure 'siMghADaga jAva pahesu' zRGgATaka yAvatpatheSu - zRGgATaka - trika-catuSka - catvara - mahApathapatheSuprAgvyAkhyAtametat | 'bahujano' bahujanaH = janasamudAyaH, 'aNNamaNNassa' anyo'nyasya = parasparam evaM vakSyamANaprakAreNa 'Aikkhara 4' AkhyAti =AkasmikadevadundubhinAdazravaNajanitaharSAtizayena sagadgadakaNThatayA sAmAnyato vadati / kae, 3 AyAo devaduduhIo, 4 aMtarAtri ya NaM AgAsaMsi ahodANaM2 ghuTTe ya' AkAzase devoMne suvarNa dRSTi kI1, pAMca varNavAle phUla barasAye2, vastra barasAyere, devadurdubhi vajI 4, aura AkAzameM devoMne sumukha gAthApati bhAgyazAlI hai, jisane sudatta jaise muniko AhAradAna diyA, isake jaisA dAtA aura kauna ho sakatA hai ? ' isa prakAra dAnakI mahimA baDe hI ucca svarase devoMne gAI / tathA 'hatthiNAure siMghADga jAtra pahe bahujaNo aNNamaNNassa evaM Aikkhara 4' hastinApura meM Akasmika devavANI aura devadundubhi kA nAda sunakara sabaloga tInakoNe ke mArga para, jahAM tIna mArga milate haiM, jahAM cAra mArga milate haiM, jahAM bahuta mArga milate haiM aise mArgoM para aura rAjamArga tathA sAmAnya mArga ina saba jagaha paraspara meM milakara harSAtirekase gad kae 3, AhayAo devaduMduhIo 4, aMtarAtri ya NaM AgAsaMsi ahodANaM 2 ghuTTe 5 ya' AzamAMthA hevA sonAnI vRSTi 1, pAMca raMganA Dresa varasAvyAMra vajra varasAvyAM3, devanAM duMdubhI vAgyAM4, ane AkAzamAM devAe "sumukha gAthApati bhAgyazALI che, jeNe sudatta jevA munine AhAradAna ApyuM " tenA jevA dAtA khIjA keNu hAI zake che ? A pramANe dAnane mahimA mATA uMcA svarathI gAya tathA hatthaNAure siMghADaga jAtra pahesu bahujaNo aNNamaNNassa evaM Aikkhai 4 hastinApuramAM Akasmika devavANI ane devandvandubhInA avAja sAMbhaLIne traNa khuNAnA rastA para-jyAM traNa rastA ekaThA thAya che, jyAM cAra rastA maLe che, jayAM ghaNA mArgo maLe che, evA rastA para tathA rAjamA ane sAmAnya mA~4shyaame parastha2 tamAma bhANuso dhAyo hurSa yAbhI jagaha svara thA ' evaM bhAsai' 5 , - yA tabhAbha Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 'evaM bhAsaI' evaM bhASate aho ! sumukho gAthApati-rIdRzaH prabhAvazAlI yasya .mahimA davairapi gIyate; ityAdi vizeSavacanairvadati / 'evaM panaveI evaM prajJApayati 'dAnaM svargApavargakapATodghATanasamartha-' miti vodhayati / 'evaM parUveI' evaM prarUpayati abhayasupAtrAdidAnamasmAbhiravazyaM karttavya' miti bodhayan kathayati, kiM kathayatI ?-tyAha-'dhaNNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI' dhanya dhanyavAdayogyaH khalu he devAnupriyAH ! sumukho gAthApatiH 'jAva' yAvat-yAvacchabdenArya saGgrahaH-'sapuNNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI, kayatthe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI / kayalakkhaNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI / kayavihave NaM devANuppiyA ! susuhe gAhAvaI / suladdhe NaM devANuppiyA ! tassa sumuhassa gAhAvaissa jammajIviyaphale, jassa imA eyArUvA urAlA mANussariddhI laddhA pattA abhisamaNNAgayA' 'sapuNNe NaM' sapuNyaH puNyena yuktaH khallu gadsvara hokara evaM bhAsai' isa prakAra kahate haiM ki yaha susukha gAthApati baDA hI bhAgyazAlI hai, dekho isakI mahilA devatA taka bhI gAte haiM / 'evaM pannavei' isa prakAra prajJApanA karate haiM yaha bAtasaca hai ki-dAna,svarga aura apavarga-mokSa ke dvAra ke kapATa ko ughADane meM samartha hai / 'evaM parUveI' isa prakAra prarUpaNA karate haiM ki hamalogoM kA bhI kartavya hai ki hamaloga, bhI supAtra dAna diyA kareM / phira kahate haiM ki-'dhaNNe NaM devANuppiyA! sumuhe gAhAvaI jAva taM dhaNNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI' dekho jaba devatA taka sumukha gAthApati kI prazaMsA kara rahe haiM to hamalogoM kI tarpha se bhI yaha anivArya dhanyavAda kA pAna hai / yAvat zabda se grahaNa kiye gaye pada isa prakAra haiM-'sapuNNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI, kayatthe paM. devANuppiyA! A prakAre kahevA lAgyA ke A sumukha gAthApati mahAbhAgyazALI che, juo, teno mahimA devatAmA 5 gAya cha 'evaM pannavei' bhane / pramANe 2 42 me pAta sAyI cha / svarga bhane 'ayaza' 'mokSa' nA 42vAna dhAvAmA hAna' samartha cha, 'evaM purUvei' mA prabhArI pra3555 42 cha - S52thI sabhA3 55 tavya cha ke amAre sIe supAtrone dAna ApyA karavuM joIe, pharI paNa kahe che ke, 'dhaNNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI jAva taM. dhaNNe NaM devANuppiyA! sumuhe gAhAvaI' tumI, nyAre vatAmA sudhAnA sau subhuma. gAyApatinI - prazasa 42 cha to mA sonA tarathI 5 te manivArya dhanyavAhane pAtra cha, 'yAvat ' zapatha grahaNa 42pAmA mAvasa paha! mA prabhArI che. "sapuNNe NaM devANuppiyA! Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute he devAnupriyAH ! sumukho gAthApatiH / 'kayatthe NaM' kRtArthaH sampAditaH arthaH janmAntareSTasiddhirUpaM prayojanaM yena sa tathA, kRtavAJchitakAryaH khalu * he devAnupriyAH ! sumukho gaathaaptiH| 'kayapuNNe NaM' kRtapuNyA pUrvabhavopArjitapuNyaH khalu he devAnupriyAH ! sumukhI gAthApatiH / 'kayalakkhaNe NaM kRtalakSaNaH= kRtaM saphalIkRtaM lakSaNaM-puNyarekhAjIvanarekhAdirUpaM yena sa tthaa| 'kayavihave NaM' kRtavibhavaH kRtaH saphalIkRtaH supAtradAnarUpazubhakAryakaraNena vibhavaH aizvaryasampattirUpo yena sa tathA / ataeva 'suladdhe gaM' sulabdhaM zobhanaprakAreNa prApta sumuhe gAhAvaI ! kayapuNNe NaM devANuppiyA sumuhe gAhAvaI ! kayalakhaNe NaM devANuppiyA / sumuhe gAhAvaI, kayavihave NaM devANuppiyA, sumuhe gAhAvaI, suladdhe NaM devANuppiyA ! tassa sumuhassa gAhAvaissa jammajIviyaphale, jassa NaM imA 'eyArUvA urAlA mANussariddhI laddhA pattA abhisamaNNAgayA' inakA artha isa prakAra hai-'sapuNNe NaM devA0' he devAnupriya ! yaha sumukha gAthApati baDA hI puNyazAlI hai 'kayatthe NaM devA0' isane aba janmAntara ke lie iSTa kI siddhi rUpa prayojana ko siddha kara liyA hai| 'kayapuNe NaM devA0' isane pUrvabhava meM acche puNya kA upArjana kiyA hai jisase supAtra dAna denekA avasara hAtha lagA 'kayalakkhaNe NaM devA0' isane apanI punyarekhA jIvanarekhA Adi zubhalakSaNoM ko saphala kara liyA hai / 'kayavihave NaM devA0' supAtradAna dene rUpa zubhakArya ke karane se isakA dhana pAnA saphala ho gayA hai / 'suladdhe NaM devA0' dhanya hai isa sumuhe gAhAvaI, kayatthe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI ! kayapuNNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gaahaavii| kayalakkhaNe NaM devANuppiyA! sumuhe gAhAvaI, kayavihave NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI, suladdhe NaM devANuppiyA ! tassa sumuhassa gAhAvaissa jammajIviyaphale, jassa Na imA eyArUvA urAlA mANussariddhI laddhA pattA abhisamapaNAgayA' tena martha // prabhAeo cha. "sapuNNe NaM devA' hevAnupriya! te subhuma thApati moTara puyazAlI cha 'kayatthe NaM devA0' teNe hAlamAM AvatA janma mATe arthAta janmAMtara mATe ISTa (Icchita vastu) nI siddhi35 prayoganane siyaza sIdhu che. 'kaya puNNe NaM devA0' to pUrI mama sArA evA mahApuNyane meLaveluM che, jenA vaDe karIne AvA supAtrane dAna ApavAne saksa2 bhanyocha 'kayalakkhaNe NaM devA0 tethe potAnI dhuyaremA, vanamAma zuma sakSaSyone saNa zIyAM che. 'kayavihave NaM devA0 supAtrana hAna hevA rUpa subha kArya karavAthI tene je dhana prApta thayuM te paNa saphaLa thaI gayuM che Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam khalu 'tassa sumuhassaM gAhAvaIssa' tasya sumukhasya gAthApateH tena sumukhena gAthApatinetyarthaH, atra sambandhasAmAnye paSThI / jammajIviyaphale' janmajIvitaphalaM-janmano jIvitasya ca phalam / anena sumukhagAthApatinA manuSyajanmApi saphalaM kRtaM jIvitamapi saphalaM kRtamityarthaH, 'jassa NaM' atra tRtIyAthai SaSThI yena khalu 'imA' iyaM pratyakSaM dRzyamAnA 'eyArUvA' etadrUpAIdRzI 'urAlA' udArA pradhAnA sakalasAmagrIyuktatvAt 'mANussariddhI' manuSyaddhiH 'laddhA' labdhAupArjitA 'pattA' prAptA-upArjitA sati svAdhInIbhUtA, 'abhisamaNNAgayA' abhisamanvAgatA-bhogyatAmupagatA ityarthaH / 'jeNaM eriso aNagAro, yenedRzaH= tathArUpaH anagAra:-mudattanAmA muniH 'paDilAbhio' pratilambhitaH bhikSAgrahaNena pratilAbhadAnArthamabhimukhIkRtaH, 'taM' tat-tasmAt kAraNAt 'dhaNNe NaM' dhanyaH khalu sumukho gAthApatiH // sU0 7 // // mUlam // tae NaM se sumuhe gAhAvaI bahUiM vAsasayAiM AuyaM pAlei, pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA iheva hathisIse Nayare sumukhagAthApati ko jisane apane janma aura jIvana kA phala vAstavika rUpa meM prApta kara liyA hai, dekho to sahI, yaha pratyakSa meM dikhatI huI aisI udAra manuSyabhavasaMbaMdhI Riddhi ki-jisameM kisI bhI vastu kI nyUnatA nahIM hai, so ise prApta huI hai, ise isa para pUrNarUpa se adhikAra prApta huA hai-evaM yaha ise nirvighnarUpa se bhoga rahA hai, isIse yaha bAta pUrNarUpa se satya pratIta hotI hai ki yaha viziSTa puNyazAlI hai aura usI puNyake udaya kA. yaha bhI phala hai ki jo ise sudatta jaise munirAjako AhAradAna denekA lAbha milaa| dhanya hai isa mAIke lAla ko // sU0 7 // 'suladdhe NaM devA0' te subhu thApati ne dhanya cha, ho pAtAnA ma bhane jIvananuM phaLa prApta karI lIdhuM che. juo te kharA ! ApaNe najare joI zakIe chIe tevI udAra manuSyabhavasaMbaMdhI trAddhi ke jemAM koI paNa vastunI uNapa nathI tevI tene prApta thaI che, ane te samRddhipara tene pUro adhikAra paNa prApta thaye che, tethI te gAthApati te samRddhine nirvikapaNe bhogavI rahyo che. tethI e vAta to. satyaja che ke-te vizeSa puNyazAlI che ane te puNyanA udayanuM e paNa phaLa che ke jene sudatta jevA munirAjane AhAradAna ApavAne lAbha maLe, dhanya che te mAtAnAM dhune ! (sU0 7) . Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 va vipAkazrute adINasattassa raNo dhAriNIe devIe kuJchisi puttattAe uvavaNNe / tae NaM sA dhAriNI devI sayaNijjAsa suttajAgarA ohIramANI 2 taheva sIhaM pAsai, sesaM taM ceva jAva uppipAsAe viharai, taM evaM khalu goyamA ! suvAhuNA imA eyArUvA urAlA mANussariddhI laddhA 3 / pabhU NaM bhaMte ! subAhukumAre devANuppiyANaM atie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae / haMtA pabhU ! // sU0 8 // TIkA 'tae NaM se sumuhe' ityAdi / 'tae the' tataH khalu 'se sumuhe gAhAvaI' sa sumukho gAthApatiH vahUI vAsasayAI bahUni varSazatAni 'AuyaM pAlei' AyuSkaM pAlayati, 'pAlittA' pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA 'iheva hatthiNAsIse gayare' ihaiva hastizIrSa nagare 'adINasattussa raNoM' adInazatro rAjJaH 'dhAriNIe devIe kucchisi dhAriNyA devyAH kukSau 'puttattAe upavaNNe' putratayA upapannA-utpannaH / 'tae NaM tataH khalu sA dhAriNI devI 'sayaNijjaMsi' ____ 'tae NaM se sumuhe' ityAdi / 'tae NaM se sumuhe gAhAvai' usa sumukha gAthApati ne 'vahUI vAsasayAI AuyaM pAlei' saikaDoM varSokI Ayu pAlI 'pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' apanI pUrNa Ayu bhogakara jaba vaha mRtyu ke avasara para marA to 'iheva hatthisIse Nayare adINasattUssa raNo dhAriNIe devIe kucchisi' isI hastinApura nagara meM adInazatru rAjA kI dhAriNI rAnI kI kukSi meM 'puttattAe uvavapaNe' putra rUpa se utpanna huaa| 'tae 'tae NaM se mumuhe' VtyA. 'tae NaM se sumuhe gAhAvaI' te subhuma gAyApati 'vahUI vAsasayAI AuyaM pAleDa' se varSanI mAyudha pAjI 'pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA potAnI mAyuSya pUrNazata logavIne nyAre bhRtyu samaye bhara pAmyA te pachI hadeva ithisIse Nayare adINasattussa raNNo dhAriNIe devIe kucchisi' mA stinApura nagaramA mahInazatru nI dhAriet netnA thI 'puttattAe ubavaNNe' putra35thI Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam zayanIye zayyAyAM 'muttajAgarA' suptajAgratI-kizcitsuptA kiJcijjAgratI 'ohInamANI 2' nidrANA 2 punaHpunarIpannidrAmanubhavantI satI 'taheva' tathaiva pUrvavadeva svapne 'sIhaM pAsaI' siMhaM pazyati / 'sesa' zeSaM zeSavarNanaM nAmakaraNavivAhAdi sarva 'taM ceva' tadevAtra vAcyaM 'jAva' yAvat 'uppiMpAsAya0' 'uparimAsAdAvataMsake mAnuSkAn bhogabhogAn bhuJjAnaH 'viharaI' viharati, 'taM tat tasmAtkAraNAt pUrvabhavakRtasupAtradAnaprabhAvAt evaM khalu-nizcayena 'goyamA' he gautama ! 'subAhuNA' subAhunA-suvAhukumAreNa 'imA' iyaM pratyakSaM dRzyamAnA 'eyArUbA' etadpA-zarIrasampattyAdirUpA 'urAlA' udArA-pradhAnA 'mANussariddhI' mAnuSyaRddhiH 'laddhA 3' labdhA, prAptA, abhisamanvAgatA / zrIgautamaH pRccatiNaM se dhAriNI devI sayaNijasi suttajAgarA ohIramANI 2 taheva sIhaM pAsai, sesaM taM ceva jAva uppiMpAsAe viharai, taM evaM khalu goyamA ! subAhuNA imA eyArUvA urAlA mANussariddhI laddhA 3' jaba vaha garbha meM AyA tava dhAriNI devI zayyA para kucha jagato sI aura kucha sotI sI nidrA le rahI thI evaM isane svapna meM eka siMha ko dekhA / garbhasthiti pUrNa hone para isake bAlaka kA janma huaa| usakA nAmakaraNa, evaM vivAha Adi saMskAra saba-pahile hI varNita kiyA jA cukA hai / bAlaka jaba bar3A ho gayA taba yaha apane bhavana meM rahakara utkRSTa manuSya saMbaMdhI bhogoM ko bhogane lgaa| isa prakAra he gautama pUrvabhava meM kRta supAtradAna ke prabhAva se nizcaya subAhukumAra ne yaha pratyakSa dRzyamAna zarIrAdi saMpatti rUpa sarvotkRSTa manuSyabhavasaMbaMdhI RddhiyAM prApta Shrna thayA. 'tae NaM se dhAriNI devI sayaNijjaMsi suttajAgarA ohIramANI2 taheva sIhaM pAsai, sesaM taM ceva jAva uppiMpAsAe viharai, taM evaM khalu goyamA ! subAhuNA imA eyArUbA urAlA mANussariddhI laddhA3' nyAre te te garbhamAM AvyA, tyAre, dhAriNadevI zayyA para jarA jAgatI hoya tevI rIte sutI ane nidrA laI rahI hatI. te samayamAM teNe svapnamAM eka siMhane je have gamane samaya pUro thatAM yegya samaye bALakane janma thaye. tenuM nAmakaraNa ane vivAha Adi saMskAra-tamAmanuM varNana pahelAM ja karI ApyuM che. bALaka jyAre moTA thayA tyAre te pitAnA bhavanamAM rahIne utkRSTa manuSyasabaMdhI bhegone bhegavavA lAgyA. A pramANe he gItama! pUrvabhavamAM karelA supAtradAnanA prabhAvathI nizcaya subAhakumAre a pratyakSa najare dekhAtI zarIrAdi saMpattirUpa sarvotkRSTa manuSyabhavasaMbaMdhI trAddhio Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 vipAkazrute 'pabhU NaM' prabhuH samarthaH zaktaH khalu 'bhaMte' he bhadanta !' suvAhukumAre' subAhukumAraH 'devANuppiyANaM' devAnupriyANAM = bhavatAm aMtie ' antike ' muMDe bhavittA ' muNDo bhUtvA 'agArAo' agArAt = gRhaM parityajyetyarthaH 'aNagAriyaM' anagAritAMsAdhutAM 'pavvattae' pratrajitum ? anagAritAM svIkartuM samarthaH kim ? iti bhAvaH / bhagavAnAha - 'haMtA' pabhU' hanta ! prabhuH - he gautama ! subAhukumAraH saMyamagrahaNe samartho'stIti bhAvaH / 'hanta' iti uktArthasvIkRtivAcakamavyayam // sU0 8 // // mUlam // taNaM se bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdana NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre aNNayA kayAI hatthi - sosAo NayarAo pupphakaraMDAo ujjANAo kayavaNamAlappiyassa jakkhassa jakkhAyayaNAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA bahiyA jaNavaya vihAraM viharai / tae NaM se subAhukumAre samaNovAsae jAe abhigayajIvAjIve jAva paDilAbhemANe viharai // sU0 9 // kI haiM aura unheM acchI taraha se yaha bhoga bhI rahA hai / 'pabhU NaM bhaMte! subAhukumAre devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvattae' zrI gautama pUchate haiM ki he bhadanta / yaha subAhukumAra devAnupriya - Apa ke pAsa dharma zravaNa kara dravya evaM bhAvarUpa se muMDita ho ghara kA parityAga karake pravrajyA lene ke liye samartha hai kyA ? prazna ke samAdhAna nimitta prabhune kahA 'haMtA pabhU' hAM ! gautama ! yaha subAhukumAra saMyama grahaNa karane meM samartha hai | sU0 8 // prApta hurI che, mane bahuta sArI rIte te logavI rahyA che 'pabhU gaM bhaMte ! subAhu kumAre devANuppiyANaM aMtie muMDhe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittaeM' zrI gautama pUche ke-he bhadanta te sukhAhukumAra devAnupriya--ApanA pAse dhama sAMbhaLI dravya ane bhAvarUpathI muThita thaIne gharano tyAga karIne pratrayA (dIkSA ) levA mATe samartha che? praznanA samAdhAna nimitte ase adhu 'haMtA pabhU ' hA ! gautama ! me subAhukumAra saMyama grahaNa karavAmAM samartha che. ! sU0 8 5 Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam ttiikaa| ___ 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'se bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM' sa bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM 'vaMdai Namasai' vandate namasyati, vaMdittA NamaMsittA saMjameNa tavasA appANaM bhAvamANe viharaI' vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati / 'tae NaM' tataH khalu 'samaNe bhagavaM mahAvIraM aNNayA kayAI' zramaNo bhagavAn mahAvIraH anyadA kadAcit 'hatthisIsAo NayarAo' hastizIrSAnagarAt 'pupphakaMDarAo ujjANAo' puSpakaraNDAdudyAnAt 'kayavaNamAlappiyassa jakkhassa jakkhAyayaNAo' kRtavanamAlapriyasya yakSasya yakSAyatanAt 'paDinikkhamai pratiniSkramati 'paDinikkhamittA' pratiniSkramya 'bahiyA' bahiH 'jaNevayavihAraM' janapadavihAraM dezavihAraM 'viharai' viharati-vicarati / 'tae NaM' tataH khaluH 'se subAhu 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' subAhukumAra kA vRttAnta sunane ke bAda se bhagavaM goyame' bhagavAn gautama ne 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai' zramaNa bhagavAn mahAvIra kI vandanA kI, namaskAra kiyaa| 'vaMdittA NamaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe viharai' vaMdanA evaM namaskAra kara veM saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre aNNayA kayAiM hathisIsAo NayarAo pupphakaraMDAo ujjANAo kayavaNamAlappiyassa jakkhassa jakkhAyayaNAo paDinikkhamai' kisI eka samaya zravaNa bhagavAna mahAvIrane hastizIrSa nagara ke puSpakaraMDaka udyAna meM rahe hue kRtavanamAlapriya yakSa ke yakSAyatana se vihAra kiyA 'paDi nikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai' 'tae NaM se' tyA. .. 'tae NaM' sumArAmArnu vRttAnta samaya pachI, 'bhagavaM goyame, magavAna gautama, 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai' zramaNa bhagavAna mahAvIrane. banA-nabha24.2 4aa, 'vaMdittA NamaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe viharaI' vana-namas42 rIne te saMyama bhane tapathI mAmAne bhAvita 42tA thA viyapA sAyA 'tae NaM. samaNe bhagavaM mahAvIre aNNayA kayAI hatthisIsAo NayarAo pupphakaraMDAo ujjANAo kayavaNamAlappiyassa javakhassa jakkhAyayaNAo paDinikkhamai' samaya zrama bhagavAna mahAvIra hastizA nAnA 05karaMDaka nAmanA bagIcAmAM rahelA kRtavanamAlapriya yakSanA yakSAyatana (nivAsasthAna) thI Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... vipAkazrute kumAre' sa subAhukumAraH 'samaNovAsae jAe' zramaNopAsako jAtaH dvAdazatratadhArI zrAvako jAtaH / kIdRzaH ? ityAha- abhigayajIvAjIve' abhigatajIvAjIvaH= samyavijJAtajIvAjIvasvarUpaH 'jAva' yAvat-'phAsuyaesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM samaNe NiggaMthe'-prAsukaiSaNIyena azanapAnakhAdyasvAdhena zramaNAn nigranthAn 'paDilAbhemANe' pratilambhayan 'viharaI' viharati // mU0 9 // // mUlam // tae NaM se subAhukumAre aNNayA kayAI cauddasaTamudiTrapuNNamAsiNIsu jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA posahasAlaM pamajjai, pamajittA uccArapAsavaNabhUmi paDilehei, paDilehitA dambhasaMthAragaM saMtharai, saMtharittA dabbhasaMthAragaM duruhai, duruhittA ahamabhattaM giNhittA posahasAlAe pAsAhie aTramabhattie posaha paDijAgaramANe viharai ||suu0 10 // TIkA . . . . 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'se subAhukumAre' sa subAhuvahAM se vihAra karake ye deza meM vihAra karane lge| 'tae NaM' isI aMtara meM 'se suvAhukumAre samaNo vAsae jAe abhigayajIvAjIve jAva paDilAbhemANe viharai' vaha subAhukumAra zramaNopAsaka ho gayA-12 vratadhArI zrAvaka bana gyaa| jIva aura ajIva tatva ke svarUpa kA jJAtA bhI ho gayA, aura prAsuka eSaNIya caturvidha AhAroM kA nirgrantha muniyoM ko dAna detA huA vicarane lagA // sU0 9 // . 'tae NaM se' ityaadi| 'tae NaM se subAhukumAre' usake bAda vaha subAhukumAra 'agNayA vihA2 4ye. 'paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai' tyAMcA viDAra zana ta zabhA viDAra 42vA yA. 'tae NaM te samaye 'se subAhukumAre samaNovAsae jAe abhigayajIvAjIve jAva paDilAbhemANe viharaI te sumAi bhA2 55 shrbho| pAsaka thaI gayA-bAra vratadhArI zrAvaka banI gayA; jIva ane ajIva tatvanA jANakAra paNa banI gayA, prAsuka, eSaNIya caturvidha AhAranuM nircastha munione dAna ApatA viyara vAyA. (sU08) 'tae NaM se' tyAha ATV Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, suvAhukumAravarNanam 41. kumAraH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'cauddasaTTamuTThipuNNamAsiNIsu catudazyaSTamyudiSTapaurNamAsISu 'udiSTa' iti amAvAsyA procyate, anyat spaSTam / 'jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai' yatraiva poSadhazAlA tatraivopAgacchati 'uvAgacchittA' upAgatya 'posahasAlaM pamajjai' poSadhazAlAM pramArjayati svayameva yatanayA,-'pamajjittA' pramAya 'uccArapAsavaNabhUmi paDilehei' uccAraprasravaNabhUmi pratilekhayati nirIkSate, 'paDilehittA' pratilekhya nirIkSya 'dabbhasaMthAragaM saMtharai' darbhasaMstArakaM saMstRNAti, vistArayati, saMtharittA' saMstIya-vistArya 'dabmasaMthAragaM duruhai' durohati Arohati 'duruhittA' duruhya 'aTThamabhattaM giNhaI' aSTamabhaktaM gRhNAti, 'gihittA' gRhItvA 'posahasAlAe posahie' popadhazAlAyAM pauSadhikA gRhItapauSadhaH 'aTThamabhattie' aSTamabhaktikA gRhItASTamabhaktaH kRtopavAsatrayaH 'posaha' pauSadhaM 'paDijAgaramANe' pratijAgrat sevamAnaH 'viharai' viharati // mU0 10 // kayAI kisI eka samaya 'cauddazaTTamuddiSTapuNNamAsiNIsu jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai' caturdazI aSTamI amAvAsyA aura pUrNamAsI ke dina pauSadhazAlA meM aayaa| 'uvAgacchittA posahasAlaM pamajjai' Akara sarvaprathama yaha pauSadhazAlA ko svayaM pramArjita kiyA-pU~jA 'pamajjittA uccArapAsavaNabhUmi paDileheI' pauSadhazAlA ko pramArjita karake phira yaha uccAra evaM prasravaNa bhUmi kI pratilekhanA kI / 'paDilehittA dabbhUsaMthAragaM saMtharai' isa bhUmi kI pratilekhanA karane ke bAda phira yaha darbha kA saMthArA bichAyA 'saMtharittA dabbhasaMthAragaM duruhai bichAkara usa para baiThA 'duruhittA aTThamabhattaM giNhai' baiThakara aSThabhakta-tele kA pratyAkhyAna kiyA 'giNhittA posahasAlAe posahie aTThamabhattieM posahaM paDijAgaramANe viharaI' aSTamabhakta 'aNNayA kayAI me4 samaye, 'se suvAhukumAreM' te subhAbhAra 'cauddasaTamudiTTapuNNamAsiNIsu jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai ' yauhasa, mAma, amAvasyA bhane pUnamanA divase poSaNAmA bhAcyA 'uvAgacchittA posahasAlaM pamajjaI' mAvAna sauthI paDalA ! poSaNAne pAte dhula prabhAna yu "pamajjittA uccArapAsavaNabhUmi paDilehei' poSAne prabhAna zana-chane pachI te anyA2-prakhavA] bhUmirnu pratimana yu: 'paDilehittA davbhasaMthAragaM saMtharaI' te bhUminI pratimanA yA pachI terI mana sthaa| pAtha-michAnyo. 'saMtharittA dambhasaMthAragaM duruhai' chApAna tanA 52 meThI. 'duruhittA aTThamabhattaM giNDai' mesIna, maTama matanA pratyAbhyAna 4 (pathyamA dhyA) 'gihittA posahasAlAe posahie aTThamabhattie posahaM paDijAgaramANe viharai'- maTabha-maratanA 52yamA Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 . vipAkazrute // mUlam // tae NaM tassa subAhussa kumArassa puvarattAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhithie 5, .dhaNNA NaM te gAmAgaraNagara jAva saNNivesA, jattha NaM samaNe jarAsara-tUbara mAibiya-koI niyama-se di-sevai-satyanAra-ppamiyA bhagavaM mahAvIre vihrii| dhaNNA NaM te rAIsara0 jeNaM samaNassa 3 aMtie paMcANuvvaiyaM jAva gihidhamma paDivajjaMti / dhapaNANaM te 3 rAisara. jeNaM samaNassa 3 dhammaM suNeti / taM jai NaM samaNe bhagavaM 'mahAvIre puvANupuddhiM jAva dUijjamANe ihamAgacchejA jAva virahijjA tae NaM ahaM samaNassa 3 aMtie muMDe bhavittA jAva pvvejaa|suu011|| TIkA - 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'subAhussa kumArassa' subAhoH kumArasya 'puvvarattAvarattakAlasamayaMsi' pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye-rAtriprathamacaraNabhAge 'dhammajAgariyaM jAgaramANassa' dharmajAgarikAM jAgrataH 'imeyArUve' ayametadrUpA vakSyamANaprakAraH, 'ajjhathie' atra ciMtie, kappie, patthie, maNotelekA pratyAkhyAna lekara pauSadhazAlA meM tIna dinakA pauSadha lekara pauSadhakI jAgaraNA karatA huvA vicarane lagA / / sU0 10 // 'tae NaM tassa' ityAdi / 'tae NaM tassa subAhukumArassa' ekaroja pose meM rahe hue usa subAhukumAra ke 'puncarattAvarattakAlasamayaMsi' pUrvarAtri aura apararAtripIchalI rAtrI ke samaya meM 'dhammajAgariyaM jAgaramANassa' dharma jAgaraNA karate hue ke mana meM 'imeyArUve ajjhathie 5' isa prakAra kA vicAra laIne pauSadhazALAmAM traNa divasanAM pauSadha vrata dhAraNa karI pauSadhanI jAgaraNa karatA 24 viyara khAyA. (sU0 10) 'tae NaM tassa' tyAle. tapaNaM tassa subAhakumArassa' me hivasa pauSayavatamA 2hIne ta samAjamA "puvvarattAvarattakAlasamayasi' pUrva rAtrI mane ||7eiiraatriinaa samayamA, dhanagara 42tA 2 bhanabhA 'imeyArUve ajjhathie 5' mA prazna vicAra Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam gae saMkappe samuppajjitthA' iti sNgrhH| tatra-'ajjhathie' AdhyAtmikaH= AtmagataH aGkura iva, tadanu 'ciMtie' cintitaH punaHpunaH smaraNarUpo vicAraH dvipatrita iva 2, tataH 'kappie' kalpitaH sa eva vyavasthAyuktaH 'idamevaM sarvaviratigrahaNarUpaM kariSyAmI' ti kAryAkAreNa pariNato vicAraH pallavita iva 3 'patthie' prArthitaH sa iveSTarUpeNa svIkRtaH puSpita iva 4, 'maNogae saMkappe' manogataH saMkalpaH manasi dRDharUpeNa nizcayaH 'itthameva mayA karnavyam' iti vicAraH phalita iva 5, samuppajjitthA' samudapadyata-samutnaH-'dhaNNA NaM te' dhanyAH khalu te 'gAmAgaraNagara jAva saNNivesA' grAmAkaranagarayAvatsaMnivezAH, atra yAvacchabdena- kheDakabbaDamaDambadoNamuhaNapaTTaNaNigamaAsamasaMvAhasaMnivesA' utpanna huaa| yaha vicAra sarva prathama isake mana meM AyA isalie aGkura ke samAna hone se yaha AdhyAtmika khlaayaa| punaH punaH smaraNarUpa hone se dvipatrita kI taraha cintita, vyavasthA yukta-'maiM avazya sarvaviratirUpa cAritra ko aMgIkAra karU~gA" isa prakArakI dRDha dhAraNA se samanvita hone ke kAraNa pallakti ke samAna kalpita, iSTarUpase svIkRta hone ke kAraNa puSpita ke samAna prArthita evaM sana meM dRDharUpatA se nizcita hocukane ke kAraNa phalita ke samAna mano. gata saMkalpa nAma se khlaayaa| jisa prakAra vRkSa pahile aGkura rUpa meM pazcAt dvipatritarUpa meM, phira pallavitarUpa meM, bAda meM puSpitarUpa meM, aura phira phalitarUpa meM hotA hai usI prakAra subAhakumAra kA vicAra bhI ThIka isI taraha se huA, isaliye cintita kalpita Adi padoM kI vyavasthA yahA~ ghaTita ho jAtI hai 'dhaNNA NaM te gAmAgaraNagara jAva utpanna thaye, te vicAra sauthI prathama tenA manamAM AvyuM. te mATe akura samAna hevAthI te AdhyAtmika kahevAya, vAraMvAra smaraNarUpa hovAthI dvipatritanA pramANe citita, vyavasthA yukata- huM avazya sarva viratirUpa cAritrane aMgIkAra karIza." A prakAranI draDha dhAraNuM goThavelI hovAnA kAraNe palavita pramANe kalpita, ISTarUpathI svIkRta hovAnA kAraNe puSpitanA samAna prArthita, evaM manamAM draDha rUpatAthI nizcita thayelA hovAnA kAraNe phalita samAna moMgata saMkalpa nAma kahevAyA. je pramANe vRkSa thavA pUrva prathama aMkura rUpamAM pachIthI be pAMdaDAnA rUpamAM, pachI pAMdaDAthI khilelA rUpamAM, pachIthI puSpitarUpamAM, ane pachI phaLanA rUpamAM thAya che, te pramANe subAhukumAranA vicAre paNa barAbara te pramANe thayA, eTalA mATe citita kalpita Adi padanI vyavasthA mA ghaTIza che. 'dhaNNA NaM te. gAmAgaraNagara jAva saNNivesA' dhanya cha Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute iti yojanA, grAmAkaranagarakheTakaJcaDamaDambadroNasukhapattananigamAzramasaMvAhasaMnivezAH ttr-graamH=vRtivessttitH| AkaraH-suvarNaratnAcutpattisthAnam / nagaram= aSTAdazakaravarjitam / kheTaM-dhUliprAkAraparikSiptam / kaTa-kutsitanagaram / maDambaMsArdhakrozadvayAntAmAntararahitam / droNamukhaM-jalasthalapathopeto jananivAsaH / pattanaM-samastavastuprAptisthAnam / tad dvividhaM bhavati-jalapattanaM, sthalapattanaM ceti, naubhiryatrargamyate tajjalapattanaM, yatra ca zakaTAdibhirgamyate tatsthalapattanam / yadvA zakaTAdibhinauMbhirvA yad gamyaM tat pattanaM, yat kevalaM naubhireva gamyaM tat paTTanam , / uktaJca- "pattanaM zakaTaigamyaM, ghoTakainauMbhireva c|| naubhireva tu yad gamyaM, paTTanaM tat pracakSate // 1 // " iti / nigmnH-prbhuuttrvnniguujnnivaasH| AzramaH-tApasairAvAsitaH pazcAdaparo'pi lokastatrAgatya vasati / saMvAhaH-kRSIvalairdhAnyarakSArtha nirmitaM durgabhUmisthAnam , saNNivesA' dhanya haiM ve grAma (vADase veSTita pradeza) dhanya haiM ve Akara (suvarNa evaM ratnAdika kI utpatti ke sthAna ) dhanya hai vaha nagara(aSTAdaza prakAra ke kara se rahita sthAna) dhanya hai vaha kheTa (dhUlI prAkAra se veSTita sthAna) dhanya hai vaha karbaTa (kutsitanagara) dhanya hai vaha-maDamba (DhAI kosa taka jisake bIca meM koI grAma na ho aisA sthAna) dhanya hai vaha droNamukha-(jalasthala mArga se yukta sthAna) dhanya hai vaha pattana (samasta vastuoM kI prApti kA sthAna) dhanya hai vaha nigama (aneka-vaNikUjanoM se basA huA prdesh)| dhanya hai vaha Azrama-(tapasvijanoM ke rahane kA sthAna). yaha sthAna pahile tapasviyoM dvArA basAyA jAtA hai, phira pIche se dUsare aura bhI loga vahA~ te grAma (pharatI vADa hoya te-gAma kahevAya che) dhanya che te Akara (senA ane ratnAdikanuM utpatti sthAna) dhanya che te nagara-(aDhAra prakAranA karathI rahita sthAna) dhanya che te beTa nAnuM gAmaDuM-dhanya che te kaMTa (kutsita nagara) dhanya che te maDamba (aDhI gAunA pramANamAM vacamAM kaI gAma na hoya evuM sthAna) dhanya che te droNamukha, jila-sthala mArgathI yukatasthAna) dhanya che te pattana, (tamAma vastu jyAM maLI zake tevuM sthAna) dhanya che te nigama, aneka vaNika janothI vasele pradeza) dhanya che te Azrama, (tapasvijane rahevAnuM sthAna) te tapasvio dvArA pahelAM vasAvavAmAM Ave che pachI bIjA mANaso paNa tyAM AvIne * Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 45 parvata zikharasthitajananivAsaH samAgataprabhUtapathikajananivAso vA / saMnivezaHsamAgatasArthavAhAdinivAsasthAnam / te grAmanagarAdayo dhanyAH 4 ' jattha NaM samaNe bhagavaM mahAvIre viharaI ' yaMtra khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro viharati = vicarati / tathA 'dhaNNA NaM te ' dhanyAH khalu te 'rAIsaratalavaramADaMviyakoDuMbiya - inbha - sehi seNAvai satthavAhappabhiyao' rAjezvaratalavaramADambika kauTumbikebhya-zreSThi-senApatisArthavAhamabhRtayaH, taMtra - rAjAnaH = cakravarttyAdayaH, IzvarAH = aizvaryasampannAH - prabhUtaRddhisampannA ityarthaH, talabarAH = santuSTabhUpAladattapaTTabandhaparibhUSita rAjakalpAH, mADambikA:= grAmapatayaH, itare prasiddhAH / ' jeNaM' ye khalu 'samaNassa 3' bhramaNasya bhagavato mahAvIrasya Akara rahane lagate haiM / dhanya hai vaha saMvAha - (kRSIvaloM dvArA dhAnyakI rakSA ke liye banAyA gayA durgabhUmisthAna athavA parvata kI coTI para rahA huA janAdhiSThita sthala vizeSa yA jisameM yahAM vahAM se Akara musAphira loga nivAsa vizrAma kareM aisA sthala vizeSa ) dhanya hai vaha saMniveza - (jisameM pradhAnataH sArthavAha Adi basa rahe hoM ) pattana do prakAra kA hotA hai -1 jalapattana 2 sthalapattana / jahAM para kevala naukA se hI jAyA jAtA hai vaha jalapattana, evaM jahA~ gADI Adi savAriyoM se jAyA jAtA hai vaha sthalapattana hai athavA naukA evaM zakaTa se jo gamya hai vaha pattana tathA kevala naukA se jo gamya hotA hai vaha paTTana hai / dhanya hai vaha pattana ' jattha NaM samaNe bhagavaM mahAvIre viharai' jahA~ para zramaNa bhagavAna mahAvIra vicarate haiM ve grAmAdika dhanya tyAM rahevA lAge che.) dhanya che te saMvAha (kheDuteA dvArA anAjanI rakSA para raheluM sthaLa vizeSa athavA te! jyAM tyAMthI AvIne mANase nivAsa kare evuM sthaLa) dhanya che te saniveza, (jemAM khAsa karIne sAvAha Adi nivAsa kare che) pattana khe prakAranAM DAya che. (1) jalapattana, (2) sthala pattana jyAM AgaLa kevaLa vahANu dvArAja jaI zakAya che te jalapattana che. ane jyAM gADI Adi vAhanA vaDe jaI zakAya che te sthaLa 'pattana che. athavA teA naukA-vahANa ane gADAnA sAdhana vaDe jai zakAya te sthaLa pattana che. athavA tA kevala vahANathI jaI zakAya te pattana che. dhanya che te yattana ! ' jattha NaM samaNe bhagavaM mahAvIre viharai' kyoM bhAgaNa zramaya lagavAna Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 * vipAkazrute 'aMtie' antike samIpe 'muMDA jAva pavyayaMti' muNDA bhUtvA-agArAt anagAritAM pravrajanti-dIkSAM gRhNanti / tathA 'dhaNNA NaM' dhanyAH khalu te 'rAIsara0'. rAjezvara0 rAjezvarAdayaH 'je NaM' ye khalu 'samaNassa 3' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtie' antike samIpe 'paMcANuvvaiyaM jAva gihidhamma' paJcANuvratikaM yAvat-gRhidharma-pazcANuvratikaM saptazikSAtikaM dvAdazavidhaM gRhidharma 'paDibajeti' prtipdynte| tathA 'dhaNNA NaM' dhanyAH khalu te 'rAIsara0' rAjezvarAdayaH 'je gaM' ye khalu 'samaNassa 3' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtie' antike 'dhamma' dharma-zrutacAritralakSaNaM 'suNeti' zRNvanti 'taM' tat-tasmAtkAraNAt 'jaI hai| 'dhaNNANaM te rAIsara0 je NaM samaNassa3 aMtie muDA jAva pavvayaMti' ve rAjA aura rAjezvara prabhRti bhI dhanya haiM jo zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa muMDita hokara dIkSA dhAraNa karate haiN| yahAM 'rAIsara' pada se "talavaramADaMviyakoDaMviya-inbhaseDiseNAvaisatthavAhappabhiyao' ina padoM kA bhI saMgraha huA hai / cakravartI Adi rAjA, aizvaryasaMpanna vyakti Izvara, jinheM rAjA santuSTa hokara lakSmIpaTTabaMdha detA hai, aise rAja-tulya mAnava talavara, gAMva ke adhipati mADambika kahe gaye haiM evaM kauTumbika Adi jana to prasiddha hI haiN| tathA-(dhaNNA NaM te rAIsara0 jeNaM samaNassa 3 aMtie paMcANuvbaiyaM jAva gihidhamma paDivajjati ve rAjezvara prabhRtijana isaliye bhI dhanya haiM ki jo zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa pAca aNuvrata sAma zikSAbana evaM bAraha prakAra ke gRhastha dharma bhaDAvIra viyare che te prAmA4i dhanya cha 'dhaNNA NaM te rAIsara0 je NaM samaNassa3 aMtie muMDA jAva pavvayaMti' te 252 amRti pAra dhanya cha remo zramaNa bhagavAna mahAvIra viyare che te yAmAni dhanya che 'dhaNNA NaM te rAIsara0 jeNaM samaNassa3 aMtie muMDA jAva paJcayaMti' te sarezvara prabhRti yA dhanya cha jeo zramaNa bhagavAna mahAvIra pAse muMDita thaIne dIkSA dhAraNa kare che. ahIM "sa2" pahathI 'talavara-mADaM viya-koDuviya-inbha-sehiseNAvai satthavAha-ppabhiyao' A pade paNa saMgraDa thaye checakravattI rAjA, aizvarya saMpanna vyakita Izvara, jenA para rAjA prasanna thaIne paTTAbaMdha Ape che evA mAnava te rAjA jevo che tene talavara kahe che, gAmanA adhipati te mAmbika kahevAya che, ane kauTumbika Adi bhAso ta prasiddha che. tathA dhaNNA NaM saIsara0 jaNaM samaNassa3 aMtie paMcANuvvayaM nAva gihidhamma paDivajjati'. te4 22252 prati bhAsa bheTamA mATe dhanya che ke je zramaNa bhagavAna mahAvIranA pAse pAMca aNuvrata-sAta zikSAtrata Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 47 NaM' yadi. khalu 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'puvvANupuci' pUrvAnupUrvyA-tIrthaGkaraparamparayA 'jAva' yAvat-'caramANe gAmANugAma' caran-vicaran grAmAnugrAmam-ekasmAd grAmAdavyavahitaM dvitIyaM grAmaM 'dUijjamANe' dravan gacchan 'ihamAgacchejA' ihA''gacchet iha-hastizIrSe nagare puSpakaNDakodyAne Agacchet yathApratirUpamavagrahamavagRhya saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan 'viharijjA' viharet 'tae NaM' tataH khalu tarhi ahaM 'samaNassa 3' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya' 'aMtie' antike samIpe 'muMDe bhavittA' dravyato bhAvatazca muNDo bhUtvA 'jAva' yAvat 'agArAo aNagAriyaM' agArAt-gRhAt-gRhaM parityajyetyarthaH anagAritA sAdhutAM 'pabbaejA' pravrajAmi // sU0 11 // // mUlam // tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre subAhussa kumArassa imaM eyArUvaM ajjhatthiyaM jAva viyANittA puvvANupuci jAva duijjamANe jeNeva hathisIse Nayare jeNeva pupphakaraMDae ujjANe aMgIkAra karate haiM 'dhaNNA paM te rAIsara0 jeNaM samaNassa3 aMtie dhamma suNeti' ve bhI rAjezvara Adi dhanya haiM je zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa zrutacAritra rUpa dharma kA upadeza sunate haiM 'taM jai NaM samaNe bhagavaM mahAvIre puvvANupuci jAva dUijjamANe ihamAgacchejjA jAva viharijjA taeNaM ahaM samaNassa 3 aMtie muMDe bhavittA jAva pavvaejjA' ataH yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra tIrthakara paramparA ke anusAra vihAra karate hue jo yahAM AyeM - isa hastizIrSa nagara ke puSpakaNDaka udyAna meM padhAreM to maiM usa prabhu ke samIpa dravya evaM bhAvase muMDita hokara bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karUMgA // sU0 11 // arthAta mA2 4 // 2 // zrA14camanI mI2 42 cha. 'dhaNNANaM te rAIsara0 je NaM samaNassa 3 aMtie dhammaM suNeti' te 51 2252 mA dhanya cha 2 zrama mAvAna mahAvIranAM pAse zruta yAritra35 thamane paheza somaNe che. 'taM jaiNaM samaNe bhagavaM mahAvIre puvvANupubdhi jAva duijjamANe ihamAgacchejjA jAva viharijjA taeNaM ahaM samaNassa3 aMtie muMDe bhavittA jAva pavaejjA' tethI je zramaNa bhagavAna mahAvIra tIrthaMkara paramparA pramANe vihAra karanAra je ahiM Avaze A hastizIrSanagaramAM puSpakaraMDaka bagIcAmAM padhAraze te huM e prabhunI pAse jaI. dravya ane bhAvathI maMDita thaIne bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karIza. sU011 Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - vipAkazrute jeNeva kayavaNamAlappiyassa jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM . tavasA jAva viharai / parisA niggayA, rAyAvi niggao / tae NaM se subAhukumAre taM mahayA0 jahA paDhama tahA niggao, dhammo kahio, parisA paDigayA, rAyAvi, pddigo| tae NaM se subAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA Nisamma haTTa0 jahA meho tahA ammApiyaro Apucchai / nikkhamaNAbhiseo, taheva aNagAre jAe iriyAsamie jAva bNbhyaarii| tae NaM se subAhU aNagAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAiM ekArasa aMgAI ahijjai, ahijjittA bahuhiM cautthachaTThama0 tavovihANehi appANaM bhAvittA bahuiM vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM bhUkasittA saddhi bhattAiM aNasaNAe chedittA AloiyapaDikkate samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe devattAe uvavaNNe // sU0 12 // TIkA 'tae NaM, ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu subAhukumArasya tAdRzavicaraNAnantaraM 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'suvAhussa kumArassa' suvAhoH kumArasya 'imaM' ima-pUrvoktam 'eyArUvaM ' etadrUpaM saMyama 'tae NaM samaNe' ityAdi / 'tae NaM' isake pazcAt 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNa 'bhagavAn mahAvIra 'mubAhukumArassa' suvAhukumAra ke 'ima' pUrvokta 'eyAkhvaM' saMyama 'tae NaM samaNe tyA 'tapaNaM' pachI 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramAya bhagavata maDAvI2'suvAhukumArassa' sumAmA2nA 'ima' pUrvAta 'eyAravaM' saMyama a5 42vAnI Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam grahaNavAJchArUpaM ' ajjhatthiyaM ' AdhyAtmikam antarAtmagataM 1 jAna yAvat cintitaM prArthitaM kalpitaM manogataM saMkalpaM 'vijANittA' vijJAya 'puntrANupurvitra' pUrvAnupUrvyA 'jAva' yAvat caran grAmAnugrAmaM 'duijamANe' dravan gacchan 'jeNeva ' yatra hatthisI se Nayare' hastizIrSa nagaraM 'jeNeva' yatraiva 'pupphakaraMDa e ujjANe' puSpakaraNDakamudyAnaM 'jeNeva' yatraiva 'kayavaNamAlappiyassa jakkhassa jakkhAyayaNe' kRtavanamAlapriyasya yakSasya yakSAyatanaM 'teNeva ' tatraiva 'uvAgaccha' upAgacchiti, 'unAgacchittA' upAgatya 'ahApaDivaM' yathA - pratirUpaM = saMyamamaryAdAnukUlaM 'uggahaM' avagrahaM vasatyAderAjJAM 'uggihittA' avagRhya = gRhItvA 'saMjameNaM tavasA' saMyamena tapasA 'jAva' yAvat - AtmAnaM bhAvayan 'vihara' viharati / 'parisA nimgayA rAyAvi niggao' pariSad nirgatA rAjA'pi nirgataH - bhagako grahaNa karane kI vAMchArUpa 'ajjJatthiyaMjAva' antarAtmagata cintita, prArthita, kalpita, manogata saMkalpa ko 'viyANittA' jAnakara 'puvvANuputri jAva duijjamANe' tIrthakara paraMparAgata mArga ke anusAra vihAra karate hue 'jeNetra hatthasIse Nayare' jahAM vaha hastizIrSanagara evaM 'jeNeva pupphakaraMDae ujjANe ' jahAM vaha puSpakaraMDaka udyAna thA, aura ' jeNeva kayavaNamAlappiyarassa jakkhassa jakkhAyayaNe' jahA~ kRtavanamAlapriya yakSakA yakSAyatana thA ' teNeva uvAgacchan ' vahAM para padhAre / uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM ugiNhittA saMjameNa tavasA jAtra viharaI' Akara saMyama maryAdA ke anukUla avagraha ( vasati meM Thaharane kI AjJA ) lekara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / 'parisA NiggayA rAyAvi Niggao' prabhu kA Agamana sunakara janatA apane2 sthAna se darzanArtha evaM dharmazravaNArtha nikalI, rAjA bhI apane vAMchanA35, 'ajjhatthiyaM' antarAtmagata cintita, prArthita, ucita, manogata saMpa 'viyANittA' lagIne 'punvANuputri jAva duijjamANe' tIrtha 32 paraMparAgata varzanA anusAra vihAra 12tA - 9ratA 'jeNeva hatthisIse Nayare' kyAM te stizIrya nagara thAne 'jeNeva kayaraNamA lappiyassa jakkhassa jakkhAyayaNe' nayAM drutavanabhAsapriya yakSa yakSAyatana-nivAsasthAna tu' 'teNeva uvAgacchan' tyAM bhAgaja padhAryA, 'unAgacchitA' ahApaDikhvaM uggadaM uggaNDittA saMjameNa tavasA jAva vihara' mAvIne saMyaMbha maryAdAne anukUla avagraha, ( vasatimAM rahevAnI AjJA) laine saMyama ane tapathI AtmAne lAvita ratA thaa| vithavA sAbhyA. 'parisA NiggayA rAyAvi girAo' prabhunuM Agamana sAMbhaLIne maghuse peAtAnA nivAsa sthAnathI darzana mATe ane dharma 3 " 49. Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 - vipAkazrute vadvandanArtha pariSad nagarAnnirgatA, rAjA'pi ca vandanArthaM nirgtH| 'tae NaM' tataH khalu 'se subAhukumAre' ma subAhukumAraH 'taM' tat 'mahayA' mahatA RddhisatkArasamudayena 'jahApaDhamaM' yathA prathamaM yathAnyena prakAreNa bhagavatImUtre za.9 u.33 jamAlinirgataH 'tahA' tathA-ayamapi 'niggao' nirgata:-navamazatakagata jamAlivad rathena nirgata ityarthaH / 'dhammo kahio' dharmaH kathitaH-bhagavatA dharmakathA kathitA 'parisA paDigayA' paripat pratigatA-dhamai zrutvA pratinivRttA 'rAyAvi paDigao' rAjA'pi pratigataH prtinivRttH| 'tae NaM se subAhukumAre' tataH khalu sa subAhukumAraH 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtie' antike samIpe 'dhammaM dharma 'socA' zrutvA 'Nisamma' nizamya-hRdyavardhAya 'haTTa0' hRSTatuSTavittAnanditaH prItimanAH harSavazavisarpahRdayaH 'jahA meho' yathA meghakumAraH mahala se nikalA / 'tae NaM se subAhukumAre taM mahayA jahA paDhamaM tahA Niggao' suvAhukumAra bhI bhagavatIsUtra meM varNita jamAli kI taraha prabhu kI vaMdanA evaM unase dharmazravaNa karane kI bhAvanA se pahile kI taraha bhagavAna ke samIpa Aye / 'dhammo kahio, parisA paDigayA, rAyAvi paDigao' prabhune samasta pariSada evaM rAjA ko dharma kA upadeza kiyA / upadeza zravaNa kara pariSada evaM rAjA saba ke saba apane2 sthAna para bApisa gaye / 'tae NaM se suvAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA Nisamma haTTa0 jahA meho tahA ammApiyaro Apucchai ' subAhukumArane zravaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa dharmazravaNa kara aura use acchI taraha hRdaya meM nizcita kara AnaMda evaM harSa se praphullita ho meghakumAra kI taraha ghara Akara apane zrabhA] 421 / bhATe nIxvyA 201 5ey potAnA bhADesAthI naluyA 'tae NaM se subAhukumAre taM mahayA jahA paDhamaM tahA niggao' suzAbhAra 5 sapatI sUtramA varNana karela jamAlI pramANe prabhune vaMdanA ane temanA pAsethI dharmazramaNa karavAnI mApanAthI prathama pramANu bhagavAnanI pAse mAvyA 'dhammo kahio parisA paDigayA rAyA vipaDigo' prasubhe samasta pariSada mane rAsane dhamanA paheza mAdhya. upadeza sAmaNIne pariSada mane rAta so pAtAnA sthAna52 pAchA mAvyA. 'tae NaM se. suvAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA Nisamma haTa0 jahA meho tahA ammApiyaro ApucchaiM' sumAImAre zrama bhagavAna mahAvI2. pAse dharmazramaNa karI ane sArI rIte hadayamAM nizcaya karI AnaMda-harSathI prakRlita thaIne Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 51 mAtApitarau pRSTavAn , 'tahA' tathA subAhukumAro'pi 'ammApiyaro' ambApitarau 'Apucchai' ApRcchati / 'nikkhamaNAbhiseo' niSkramaNAbhiSekaH-niSkramaNotsavaH 'taheva' tathaiva-meghakumAravadeva 'aNagAre jAe' anagAro jAtaH / kIdRzaH ? 'iriyAsamie' IsimitaH IryAsamitisampannaH 'jAva baMbhayArI' yAvad brahmacArI yAvad bhASAsamitaH evaM manoguptaH, vacoguptaH, kAyaguptaH, guptendriyaH, guptabrahmacArI navavATikAvizuddhabrahmacaryasatpanno jAtaH / 'tae NaM' tataH khalu 'se subAhU aNagAre' sa subAhuranagAraH 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'tahArUvANaM tathArUpANAMtAdRzAnAM bahuzrutAnAM 'therANaM' sthavirANAm 'aMtie' antike samIpe 'sAmAiyamAiyAI' sAmAyikAdIni 'ekkArasa aMgAI' ekAdazAGgAni 'ahijjai' adhIte 'ahijjittA' adhItya 'bahuhiM bahubhiH 'caubhAtapitA se dIkSA lene kI AjJA maaNgii| unhoMne jaba AjJA de dI taba inakA 'NikkhamaNAbhiseo taheva aNagAre jAe iriyAsamie jAva baMbhayArI' meghakumAra kI taraha dIkSAmahotsava huvA, aura ye anagAra ho gaye / evaM IryAsamiti se saMpanna hokara navakoTI. le vizuddha brahmacaryavratake ArAdhaka bana gye| isa avasthA meM sAdhu kI samAcArI rUpa bhASAsamiti se, manogupti se, vacanagupti se, kAyagupti se, surakSita banakara inhoMne apanI indriyoM para vijaya prApta kii| 'tae NaM se subAhu aNagAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahAkhvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAiM ekArasa aMgAI ahijjai' dIkSita hone ke pazcAt subAhukumArane zravaNa bhagavAna mahAvIra ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa sAmAyikAdi 11 gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / 'ahijjittA meghakumAra pramANe ghera AvIne pitAnAM mAtA-pitA pAse dIkSA levAnI AjJA mAgI. temAme nyAre mAjJA mApI dhI tyAre te 'NikkhamaNAbhiseo taheva aNagAre jAe iriyAsamie jAva baMbhayArI bheghamAranA pramANe dIkSita yayA mane te mAgAra thaI gayA. ane IsamitisaMpanna banIne navakeTithI vizuddha brahmacaryavratanA ArAdhaka banI gayA. te avasthAmAM sAdhunI samAcArIrUpa bhASAsamitithI, mane guptithI, vacanaguptithI, kAyaguptithI, surakSita banIne teNe pitAnI IndriyenA upara vijaya prApta dhyA. (diyonI niya ) 'tae NaM se suvAhU aMgagAre samaNassa bhagavAnbho mahAvIrassa tahAkhvANaM therANaM aMtie : sAmAiyamAiyAiM ekkArasaH aMgAI __ ahijjai' dIkSita yA pachI sumAImAre bhagavAna mahAvIranA. ..tathA35 sthavizanI pAsethA sAmAyiAdi. 11 mAmA2. gAnu : adhyayana yuH, 'ahijjittAH bahurhi Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute sthachaTTama0-cautthachaTamadasamaduvAlasehiM caturthapaSThASTamadazamadvAdazaiH caturthAdirUpaiH 'tabovihANehiM tapovidhAnaH tapAsamAcaraNaiH 'appANaM bhAbittA' AtmAnaM bhAvayitvA vahuI vAsAI bahUni varSANi 'sAmanapariyAgaM' zrAmaNyaparyAya cAritraparyAya 'pAuNittA' pAlayitvA 'mAsiyAe saMlehaNAe' mAsikyA saMlekhanayA 'appANaM' AtmAnaM 'jhUsittA' sevitvA 'sarddhi bhattAI' paSTiM bhaktAni 'aNasaNAe' anazanayA 'chedittA' chiccA 'AloiyapaDikkate' AlocitapatikrAntaH = AlocitaMgurave niveditaM yadaticArajAtaM tatmatikrAntaM gurUpadiSTaprAyazcittena punarakaraNatayA vizodhite yena sa tathA, 'samAhipatte' samAdhiprAptaH samAdhibhAvamupagataH 'kAlamAse kAlaM kiJcA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'sohamme kappe' saudharma kalpe= saudharmAkhye prathame devaloke utkRSTa sAgaropamadvayasthitikeSu deveSu 'devattAe uvavaNNe' devatayA upapannA utpannaH // mU0 12 // bahurhi cautthachaTThama0 tavovihANehiM appANaM bhAvittA vahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA sahi bhattAI aNasaNAe chedittA AloiyapaDikkaMte samAhipatta kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe devattAe uvavaNNe' jaba 11 gyAraha agoM ko ye pUrNarUpa se acchI taraha paDha cuke, taba aneka prakAra kI caturthabhakta, paSThabhakta, aSTamabhakta, dazamabhakta, evaM dvAdazabhaktarUpa vividha tapasyAoM ke vidhAna se apanI AtmA ko bhAvita kara bahuta varSoM taka inhoMne sarvaviratirUpa cAritra paryAya kI AradhanA kI / bAda meM eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko jhUsita kara aura anazana se sATha bhaktoM kA chedana kara, aticAroM kI guru ke samIpa AlocanA pUrvaka vizuddhi cautthachaTTama0 tabovihANehiM appANaM bhAvittA vahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMleddaNAe appANaM nRsittA saDhi bhattAI aNasaNAe chedittA AloiyapaDikkaMte samAhipace kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe devadattAe ubavaNNe' 11 bhImAra bhagAne pUrNa zate abhyAsa 42 // dIdhI, mane vividha prakAranI caturthabhakta; SaSThabhakta (chaTa6) aSThamabhakta, dazamabhakata, ane dvAdazabhaktarUpa tapasyAonA vidhAnathI pitAnA AtmAne bhAvita karI, ghaNAM varSo sudhI subAhakumAre sarvaviratirUpa cAritra-(munijIvana) paryAyanI ArAdhanA karI. pachI eka mAsanI saMkhanAthI AtmAne sita (yukata) karIne ane mAsika anazanathI sATha bhakatanuM chedana karI, aticArenI gurunI samIpamAM AlecanApUrvaka vizuddhi karIne samAdhi Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 vipAkacandrikA TIkA zru. 2, a. 1, suvAhukumAravarNanam // mUlam // se NaM subAhudeve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA mANussaM viggahaM labhihii, kevalaM bohiM bujjhihii, bujjhittA tahArUvANaM therANaM aMtie muMDe jAva pvvissi| se NaM tattha bahUI vAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNihii, pAuNittA Aloiya-paDikkate samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA saNaMkumAre kappe devattAe uvavajihii / tao mANussaM, pavvajjA, baMbhaloe, mANussaM, mahAsukke, mANussaM, ANae, mANussaM, AraNae, mANussaM, svvsiddhe| se NaM tao aNaMtaraM ubahittA mahAvidehe vAse jAI aDDhAiM jahA daDhapaipaNe sijjhihii / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamahe paNNatte ti bemi // sU0 13 // . // iti paDhamaM ajjhayaNaM samattaM // TokA 'se gaM' ityAdi / 'se NaM suvAhudeve' sa khalu suvAhurdevaH 'tAo devalogAo' tasmAt saudharmanAmakAt devalokAt 'AukkhaeNaM' AyuHkSayeNa= karate hue samAdhibhAva se kAla kara saudharmasvarga meM-jahAM do sAgara kI utkRSTa sthiti hai bahAM-devakI paryAya se utpanna hue ||suu012|| ___se NaM subAhadeve0' ityaadi| aba 'se NaM subAhudeve' vaha subAhudeva 'tAo devalogAo' usa devaloka se 'AukkhaeNaM' Ayu ke kSaya se-Ayu karma ke dalikoM kI bhAvathI kAla pAmavAnA avasare kAla pAmIne saudharma svargamAM-jyAM be sAgaranI SeTa sthiti cha tyAM-hevanI paryAyathA utpanna thayA. (sU0 12) . 'seNaM subAhudeve' tyAha. ... ve 'se NaM subAhudeve' te sumAva 'tAo devalogAo' te pothI ' AyukkhaeNaM ! mAyuzyanA yakSa yatA-mAyubhanA siDanI ni| thavAthI. Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. .. . .. 64 ... ... "vipAkazruta AyulikanirjaNena, 'bhavakvaeNaM' bhavAyaNa-devabhavanivandhanakarmaNAM gatyAdInAM nirjaraNenaM 'ThiikkhaeNaM sthitikSayeNa-AyuHkarmaNaH sthitavedanena 'aNaMtaraM anantaraM tadanu yaM-devazarIraM 'battA tyaktvA 'mANussaM mAnuSyaM manuSyasambandhinaM 'bigaha 'vigraha-zaroraM 'labhilipsyate tatra 'kevalaM kevalAM zuddhAM paripUrNI niratidhArAmiti yAvat 'vAhi borSi-jinadharmamAptispAM 'bujhidiI bhotsyate prApsyati bujjittA' buvA-codhi prApya 'tahAtvANaM tathAlapaNAM-tAzAnAM bahuzrutAnAM 'yerAgaM syanirANAm 'aMtie antika-samIpe 'muMDe jAva pabvaissaI muNDo yAvat prajipyati-munDo bhUtvA agArAt angAritAM matrajiSyatibhito bhaviSyati / se NaM sa khalu muvAhujIH 'tatya tatra-tasmin bhane saMyamAvanyAyAmityarthaH / 'bahUI vAsAI bahUni varSANi 'sAmagapariyAgaM zrAmaNyaparyAya cAritraparyAya pAuNihipAlayiSyati pAuNivA pAlayitvA 'AloiyapaDikkate AlocitapratikrAntaH AlocitaM zurakheM niveditaM yadativArajAtaM tava pratikrAntaM nirjarA se 'bhavakkhaeNaM, Thiksa eNaM aNaMtaraM cayaM cattA mANussaM vigaI labhitrii devabhava ke kAraNabhUta karmo kI nirjarAse, Ayurma kI ndhiti ke vedana se devazarIra kA parityAga kara manuSya saMbaMdhI zarIra prApta kregaa| vahA~ kevalabAhiM bujhidina bujhittA tahAkhvANaM therANaM aMtie muMDe jAva pavaisaI zuddha-paripUrNa-niraticAra jina dharmaprAptirUpa bodhi ko prAptikara tathArUpa sthaviroM ke pAsa dravya aura bhAvarUpa se muMDita hokara agArI se anagArI banakara pravajyA legA / 'se NaM tatya bahUI vAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNihiI isa avasthA meM vaha aneka varSo taka zrAmaNya paryAya-cAritra paryAya kA pAlana kregaa| pAuNittA AloiyapaDikkaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kivA saNaMkumAre kappe devattAe uva"bhavakkhaeNaM ThikkhaeNaM aNaMtaraM vayaM caitA mANusaM vigga labhiti devalane kSaya karIne AyukarmanI sthitinA vatavathI devazarIrane parityAga karIne bhanaya padhI zIne prata the. tyAM kevalaM borTi bujhiddhi, bujhittA 'tAtvAnaM gharANaM aMtie muMDe jAtra pavasaI zuddha paripUrNa-nitiyA rikdhama pratirUpa dhine prApta karIne tarUpa vinA pAse dravya ane bhAvarUpI duti manIne dIdI mahAdI-(duni) sanAne praaaryA deza. se NaM tatya vaha vAsAI sAmaSNapariyAgaM pANibiI te manyAnA se bhane rSA adhI maeya pAya-yAtri-pAya pAna the. "pAuNittA AloiyapaDikkate samAhipatte kAlamAse kAlaM kiMvA saNaMjumAre kappe devatAe uvavajidiI' Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam gurUpadiSTaprAyazcittena punarakaraNapratijJayA vizodhitaM yena sa tathA 'samAhipatte' samAdhiprAptaH zubhadhyAnamupagataH 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'saNaMkumAre' kappe sanatkumAre kalpe-sanatkumArAkhye tRtIye devaloke utkRSTasaptasAgaropamasthitikeSu deveSu 'devattAe uvavajjihii' devatayotpatsyate / 'tao' tataH tadanantaraM tammAddevalokAccyutvA 'mANussaM' mAnuSyaM janma grahiSyati, 'pavvajjA' pravrajyA-tatra pravrajito bhaviSyati / tataH kAlaM kRtvA 'vaMbhaloe' brahmaloke brahmalokAkhye paJcame devaloke utkRSTadazasAgaropamasthitikeSu deveSu devatayA utpatsyate / tatazcayutvA 'mANussaM manuSyajanma-pravrajyAM ca prApsyati / tato manuSyabhavAt 'mahAsukke' mahAzukre-mahAzukrAkhye saptame devaloke utkRSTasaptadazasAgaropamasthitikeSu deveSu devatayA utpatsyate / tataH 'mANussaM' manuSyajanma, tatra pravrajyAgrahaNaM ca bhaviSyati / tasmAd bhavAt 'ANae'.. Anate=AnatAkhye navame devaloke utkRSTraviMzatisAgaropapasthitikeSu deveSu vajjihii pAlana kara ke phira vaha AlocitapratikrAnta hokara samAdhi ko prApta hogA / apane doSoM kA guru se kathana karanA AlocanA hai, unake dvArA una doSoM kI zuddhi ke liye pradarzita mArga ko svIkAra karanA aura yaha nizcaya karanA ki "aba Age maiM ina doSoM se dUra rahUMgA" isakA nAma pratikramaNa hai, zubhadhyAna kA nAma samAdhi hai| pazcAt kAla avasara kAlakara sanatkumAra nAmake tRtIya devaloka meM, jahAM jaghanya do sAgara aura utkRSTa sAta sAgara kI sthiti hai vahAM deva kI paryAya se uptanna hogaa| 'tao mANussa, pavvajjA, baMbhaloe, mANussaM, mahAsukke, mANussaM, ANae mANussaM, AraNae, mANussaM, sacaTTasiddhe' vahAM se cyavakara phira vaha mAnava paryAya prApta kara evaM dIkSita ho mara kara - brahmaloka nAmake 5meM svargameM-jahAMja ghanya sAta aura utkRSTa 10 sAgara pAlana karIne pachI te Acita-pratikrAnta thaIne samAdhine prApta karaze; pitAnA aticAro gurunI pAse jAhera karavA te AlecanA che. guru pAsethI te aticAronI zuddhi mATe mArga jANIne je mArga batAve teno svIkAra karIne pachI te nizcaya karavo ke "have huM A doSathI dUra rahIza" tenuM nAma pratikramaNa che. zuM dhyAnanuM nAma samAdhi che, pachI kAla avasare maraNa pAmIne sanaskumAra nAmanA trIjA devalokamAM jyAM jaghanya be sAgara ane utkRSTa sAta sAgaranI sthiti che. tyAM-devanI paryAyathI utpanna thaze. 'tao mANussaM, paJcajjA, baMbhaloe, mANussaM, mahAsukke, mANussaM, ANae, mANussaM, AraNae, mANussaM, savvasiddhe. tyAMthI yavAne pachI. te bhAna paryAya pAmIne dIkSita thaze. pachI maraNa pAmIne te brahmaloka nAmanA pAMcamAM svargamAM... Sarii dhanya sAta mane 8-10 6za sAgaranI sthiti che, tyA-tpanna yathe, tyAMthI Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 vipAkazrute devatayA utpatsyate / tatazcyutvA 'mANussaM' manuSyabhavaM tatra pravrajyAM ca lapsyate / tataH kAlaM kRtvA 'AraNae' AraNake AraNakAkhye ekAdaze devaloke utkRSTa kaviMzatisAgaropamasthitikeSu deveSu devatayA / utpatsyate tatazcyutvA 'mANussaM' mAnupaM-manuSyajanma pravrajyAM ca prApsyati / tatra-AlocitapratikrAntaH samAdhiprAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA 'savaThThasiddhe' sarvArthasiddhe' sarvArthasiddhavimAne devatayotpatsyate sarvArthasiddhavimAne trayastriMzatsAgaropasasthitikeSu deveSu devatayA utpatsyate / 'se gaM' sa khalu subAhujIvaH 'tao aNaMtaraM tato'nantaraM tasmAsArthasiddhavimAnAt 'aNaMtaraM' anantaram 'uvvahitA' uddhRtya-nissRtya mahavidehe kI utkRSTa sthiti hai vahAM-utpanna hogaa| vahAM se cyavakara manuSya janma le, dIkSita ho, mara kara jaghanya 14 sAgara aura utkRSTa 17 sAgara kI sthitiyukta mahAzukra svargameM, vahAM se cyavakara, mAnava paryAya dhAraNa kara, dIkSA le, mara kara navamA Anata nAma ke devaloka meM-jahA~ jaghanya 18 utkRSTa 19 sAgara kI sthiti hai vahAM-utpanna hogA, yahAM se cyavakara manuSyabhava dhAraNa karegA evaM dIkSA lekara 11 veM AraNa nAmake devaloka meM devakI paryAya se utpanna hogaa| yahAM kI jaghanya 20 aura utkRSTa 21 sAgara pramANa sthiti ko bhoga kara yaha yahAM se cyavakara mAnavake paryAya meM janma lekara dIkSita hogaa| vahAM yaha apane pApakoM kI AlocanA evaM pratikramaNa kara mRtyu ke avasara meM mara kara sarvArthasiddha nAmaka vimAna meM ahamindra hogaa| yahAM 33 sAgara kI utkRSTa evaM jaghanya sthiti hai, ise pUrNa bhogakara arthAt saba deva lokoMmeM utkRSTa sthiti bhoga kara 'se NaM tao aNaMtaraM uTTittA cavIne manuSya janma laIne dIkSAdhAraNa karI maraNa pAmIne jaghanya 14 sAgara ane utkRSTa 17 sattara sAgaranI sthiti yukata mahAzukra svargamAM jaze, tyAMthI cavIne mAnavaparyAya dhAraNa karIne dIkSA laI maraNa pAmyA bAda, navamA Anata nAmanA devalokamAM-jyAM jaghanya 18 ane utkRSTa 19 sAgaranI sthiti che tyAM utpanna thaze, * tyAMthI cavIne manuSya bhatra dhAraNa karaze. ane dIkSA laIne 11 mA AraNa nAmanA devalekamAM, devanA paryAyamAM vIrUutkRSTautpanna thaze, tyAMnI jaghanya 20 ane utkRSTa 21 ekavIsa sAgara pramANa sthitine bhegI karIne tyAMthI cavIne mAnava paryAyamAM janma laIne dIkSita thaze. tyAM AgaLa te pitAnAM pApakarmonI AlocanA ane pratikramaNa karI mRtyu samaye maraNa pAmIne sarvArthasiddha nAmanA vimAnamAM ahamindra thaze, tyAM tetrIsa (33) sAgaranI utkRSTa sthiti evaM jaghanya sthiti che tene pUrNa lagavAne arthAt ||dhaa vayomai BSTa sthiti sAgavAna se NaM to aNaMtaraM unnaTTittA mahAvidehe vAse jAI aDDhAI jahA dRDhapaDaNNe sijhahii 5' Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 57 vAse mahAvidehe. varSe 'jAI aDDhAI' yAni 'mahAvidehevAse' ADhayAni=samRddhAni kulAni teSAmanya tamasmin kule janma grahISyati 'jahA daDhapaiNNe' yathA dRDhapratijJaH aupapAtikamatre yathA dRDhapratijJo varNitastathA'yamapi vAcyaH, tatra 'sijjJihii 5' setsyati sakalakAryakAritayA siddho bhaviSyati, 'bujjhihii' bhotsyate-vimalakevalAlokena sakalalokAlokaM jJAsyati, 'muccihii' mokSyate= sakalakarmabhyo mukto bhaviSyati, 'parinivAhii' parinirvAsyati samastakarmakRtavikArarahitatvena zItalIbhUto bhaviSyati, 'savvadukkhANamaMtaM karehii' sarvaduHkhAnAm - zArIrika mAnasika duHkhAnAm = antaM kariSyati = nAzaM kariSyati zaM kariSyati-avyAbAdhasukhabhAg bhaviSyatItyarthaH / etatparyantamuktvA zrIsudharmAsvAmI prAha-evaM khalu he jambU : ! 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena yAvat-siddhigatisthA naM saMprAptena 'suhavivAgANaM' sukhavipAkAnAM 'paDhamassa ajjhayaNassa' prathamasya subAhunAmakasyAdhyayanasya 'ayamaTe' ayamarthaH pUrvoktamahAvidehe vAse jAiM aDhAiM jahA daDhapaiNNe sijjhihii 5' yaha subAhukumAra kA jIva sarvArthasiddha vimAna se cyavakara, mahAvidehakSetra meM jo AThyakula hai, unameM se kisI eka kula meM janma dhAraNa karegA / aupapAtika sUtra meM jisa prakAra dRDhapratijJa kA varNana hai usI taraha yahAM isakA bhI varNana samajhanA cAhie / yahAM se yaha siddha hogA, 'vujjhihiI' vimala kevalarUpI Aloka se sakala loka aura aloka kA jJAtA hogA, 'mucihiI sakala karmoM se mukta hogA, 'parinivAhii' samasta karmakRta vikAroMse rahita hone ke kAraNa zItalIbhUta hogA aura 'savvadukkhANamaMtaM karehii' samasta klezoMkA nAza kregaa| 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte tti bemi' yahAM taka kathana kara zrI sudhAne te subAhukumArano jIva sarvArthasiddha vimAnathI AvIne mahAvideha kSetramAM je ADhayakula che temAM kaI eka kulamAM janma dhAraNa karaze papAtikasUtramAM je pramANe draDhapratijJanuM varNana che te pramANe ahiM paNa varNana samajI levuM. tyAMthI te siddha thaze 'bujjhihii' vana-6 3pI mAsothI sa46 ho bhane mAnA jAtA thaze. 'mucihii ' sa46 4thA bhuta thaze, 'parinivvAhii / samasta karmonA karelA vikArothI rahita hovAnA kAraNe zItalIbhUta thaze, ane 'savvadakkhANamaMtaM karohii tamAma vezAna nAza 422 'evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayama? paNNatte-ti vemi' Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... .. vipAkazrute prakAro bhASaH 'paNNatte' prajJaptaH kthitH| 'tti bemi' iti bravImi yathA bhagavataH samIpe mayA zrutaM tathA tvAM kathayAmIti // sU0 13 // . // iti zrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha -- prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApaka - pravizuddhagadyapacanaikagranthanirmAyakabAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta- jaina zAstrAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjaguruvAlabrahmacAri jainAcArya - jainadharmadivAkara--pUjyazrI-ghAsIlAla - vrativiracitAyAM vipAkazrute / dvitIyazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyA vyAkhyAyAm 'suvAhukumAra' nAmakaprathamamadhyayanaM sampUrNam // 2 // // 1 // jaMbU svAmI se kahA ki-siddhagati prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane he jaMbU.! sukhavipAka ke prathama adhyayana kA pUrvokta bhAva kahA hai unake samIpa jaisA sunA usI prakAra meM ne yaha tuma se kahA hai // 13 // // iti zrI vipAkazruta ke duHkhavipAka nAmaka dvitIya - zrutaskandhakI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM 'subAhakumAra' nAmaka prathama adhyayana sampUrNa // 2-1 // ahi sudhI zrI sudharmAe jaMbUsvAmIne kahyuM ke siddhigatine pAmelA zramaNa bhagavAna mahAvIre he jakhkha! sukhavipAkanA prathama adhyayanane pUrvokta (AgaLa kahevA pramANe) bhAva kahyo che, temanI pAsethI jevuM sAMbhaLyuM che, tevuM ja meM tamane kahyuM che. (sU) 13) vipAkathutanA sukhavipAka nAmanA bIjA zrutaskaMdhanI . 'vipAkacandrikA' nA gurAtI manuvAhamA 'suvAhukumAra' nAmarnu prathama adhyayana : .... sampUrNaH // 2 // 1... ..... Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 2, bhadranandikumAravarNanam ||ath bhadranandinAmakaM dvitIyamadhyayanam // ||muulm // vIyassa ukkhevo / evaM khallu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM usamapure gayare / yUmakaraMDage ujANe / dhaNNo. jakkho / dhaNavaI rAyA, sarassaI devI, sumiNadasaNaM, kahaNaM, jammaNaM, vAlattaNaM, kalAo ya, jovvaNaM, pANiggahaNaM, dAo, pAsAyA, bhogA ya jahA subAhusla / NavaraM bhaddanaMdI kumAre, siridevIpAmokkhANaM paMcasayANaM rAyavarakannagANaM pANiggahaNaM, sAmisamosaraNaM, sAvagadhamma, puvvabhavapucchA, mahAvidehe vAse puMDarIgiNI NayarI, vijayakumAre, jugavAha titthayare, paDilAbhie, mANussAue nibaddhe, ihaM utpaNNe / sesaM jahA subAhussa jAva mahAvidehe, sijjhihii, bujjhihida, mucihii, parinivvAhii, savvadukkhANamaMtaM karehii // sU0 1 // ||viyN ajjhayaNaM samattaM // 2 // ' . . . . . . TIkA 'vIyassa' ityAdi / "vIyassa' dvitIyassa-adhyayamasya 'ukkhevo' utkSepaH = prArambhavAkyarUpo vAcyaH / sa cAyama - jai bhaMte !'. samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte vIyassa NaM bhaMte ! ajjJayaNassa suhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA bhadranandinAmakaM dvitIyadhyayana .. 'vIyassa ukkhevo evaM khalu' isa dvitIya adhyayana kA prAraMbha vAkya isa prakAra hai jai NaM bhaMte samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte, vIyassa .....:sinahinAbharnu bhAlu adhyayana- . . . . vIyassa ukkhevo evaM khalu ' sau mIna adhyayana prAramarnu bAdhya mA bhAle che. jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte, vIyassa NaM bhaMte ! ajhayA Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute mahAvIreNaM jAva sapatteNaM ke aDhe paNNatte ? / tae NaM se muhamme aNagAre jambU aNagAraM evaM bayAsI, iti / / jambUsvAmI pRcchati-'jai NaM bhaMte' ityAdi / yadi khalu he bhadanta ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena sukhavipAkAnAM prathamasya adhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH, dvitIyasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya sukhavipAkAnAM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvatsamprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? / tataH khalu sudharmA'nagAro jambUmanagAram evaM vakSyamANamakAreNa 'vayAsI' avAdIt-'evaM khalu' ityAdi / evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'usabhapure Nayare' RSabhapuraM nAma nagaramAsIt / tatra 'thUmakaraMDage ujjANe' stUpakaraNDakaM nAmodyAnam / tasmin 'dhaNNo jakkho' dhanyo nAma yakSa AsIt / tasminnagare 'dhaNabaI rAyA' dhanaNaM bhaMte ! ajjhayaNassa suhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM ke aThe paNNatteM ? tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vayAsI'jaMbUsvAmIne zrI sudharmA svAmI se pUchA ki he bhadaMta ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIrane ki, jo siddhigati meM virAjamAna haiM, isa sukhavipAka nAmaka dvitIya zrutaskaMdha ke prathama adhyayana kA jo vaha bhAva kahA-hai to una siddhigati ko prApta zrI zravaNa bhagavAna mahAvIra ne dvitIya adhyayana ke kyA bhAva pharamAyA hai ? zrI sudharmA kahate haiM-he jambU ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usI kAla evaM usI samaya meM 'usabhapure Nayare thUmakaraMDage ujANe dhaNNo jakkho' RSabhapura nAmakA nagara thA / usameM stUpakaraMDaka udyAna thA / usameM dhanya nAmake yakSa Nassa muhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNa ke aTe paNNatte / taeNaM se suhamme aNagAre jaMbu jaNagAraM evaM vayAsI' bhU svAbhIme sudharmA svAmIne pUchayuM ke he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ke jeNe siddhigati prApta karI che. arthAta siddhigatimAM birAjamAna che, jemaNe A sukhavipAka nAmanA bIjA zrutaskaMdhanA prathama adhyayanano A bhAva kahyo che te siddhigatine prApta zrI zramaNa bhagavAna mahAvIre bIjA adhyayananA zuM bhAva kahyA che? zrI sudharmA svAmI kahe che, bhU! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te sa bhane te samayane viSa 'usamapure Napare dhubhakaraMDage ujjANe dhaSNo jakkho' RSamapura nAmanu nA2 tu, tabhA tupakaraMDaka nAmane bagIce hatA, te bagIcAmAM dhanya nAmanA yakSanuM yakSAyatana Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 2 bhadranandikumAravarNanam 61 , pAsAyA patirnAma rAjA''sIt / tasya 'sarassaI devI' sarasvatI nAma devI - rAjJI AsIt / 'sumiNadaMsaNaM' svapnadarzanam / 'kahaNaM' kathanaM bhUpAya nivedanam / 'jammaNaM' janma | 'vAlattaNaM' bAlatvam / 'kalAo ya' kalAca dvAsaptatikalAgrahaNam / 'jonvaNaM ' yauvanam | 'pANiggahaNaM' pANigrahaNaM = vivAhaH / ' dAo ' dAyaH / prAsAdAH / 'bhogA ya' bhogAva / etatsarva varNanaM 'jahA subAhussa' yathA subAhukumArasya tathA vijJeyaM, 'NavaraM' navaram, ayaM vizeSa: - atra ' bhaddanaMdI kumAre 2 bhadranandI kumAraH / "siridevI pAmokkhANaM paMcasayANaM rAyavarakannANaM pANigrahaNaM zrIdevIpramukhANAM paJcazatAnAM rAjavarakanyakAnAM pANigrahaNam | 'sAmisamosaraNaM= kA yakSAyatana thA / ' dhaNavaI rAyA ' dhanapati rAjA isa nagara kA adhipati thA / ' sarassaI devI' isakI rAnI kA nAma sarasvatI devI thA / 'sumiNadaMsaNaM kahaNaM jammaNaM bAlattaNaM kalAo ya jonvaNaM pANiggahaNaM dAo pAsAyA bhogAya jahA subAhussa ' rAnI kA svapnAvalokana, svapnakA rAjA se nivedana, putra kA janma, usakA laDakapana, 72 kalAoM kA zikSaNa, yauvana kA Agamana, rAjyakanyAoM ke sAtha pANigrahaNa, daheja kA milanA, rAjaprAsAdoM kA nirmArpaNa evaM vividha bhogoM kA anu bhavana ye saba bAteM yahAM subAhukumAra ke varNana jaisI hI jAnanI cAhiye / " NavaraM ' bizeSatA sirpha itanI hI hai ki ' bhadanaMdI kumAre sirIdevI pAmokkhANaM paMcasayANaM rAyavarakannagANaM pANiggahaNaM sAmisamosaraNaM sAvagadhammaM puvvabhavapucchA' isa rAjA - dhanapati ke putra kA nAma bhadranaMdI kumAra thA / isakA dhanapati rAjAne 500 rAjakanyAoM ke sAtha pANi d (nivAsa sthAna ) hetu 'dhaNavaI rAyA ' te nagaranA adhipati dhanapati rAna hutA, 'sarasaI devI' tenAM rANInuM nAbha sarasvatI devI tu' 'sumiNadaMsaNaM kahaNaM jammaNaM bAlattaNaM kalAo ya jonvaNaM pANiggahaNaM dAo pAsAyA bhoggA ya jahA subAhussa' zazIne svapna AvayuM zablane svapnanI DaMDIta gAvaMcI, 'putraneo nbha, tenuM bALapaNu, mahAttera kalAnuM zikSaNa, yauvanAvasthAnuM Agamana, pAMcase rAjaunyaamo sAthai pAlIthaDaNu-vivAha, paDeMzamaNI bhaNavI, rAnabhaDelA nirmANa, ane vividha bhAganA anubhava e tamAma vAta ahiM subAhukumAranAM varNana pramANe saMbhala sevuM nedhyo, 'NavaraM' vizeSatA mAtra bheTalI, 'bhaddanaMdIkumAreM sirIdevI pAmokkhANaM paMcasayANaM rAyavarakannagANaM pANiggahaNaM sAmisamosaraNaM sAvagadhammaM puvtrabhavapucchA' yA dhanapati rAmanA putra nAbha maMdranandI ubhAra hetu.. tsa nahI DubhAranAM dhanapati rAntaye yAMyaseo rAhunyAthonI sAthai pAthithaDa] purAvyAM * Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 gautamasvAminAsamIpe zrAvakadharma samAgamanam / 'sAvagadharmI, : .. .. --:- .--. : --- tripAkazruteM bhagavataH zrIvardhamAnasvAminastatra samAgamanam / 'sAvagadhamma' zrAvakadharma-bhadranandikumAro bhagavatsamIpe zrAvakadharma svIkRtavAn / 'pucabhavapucchA' purvabhavapRcchAgautamasvAminA bhagavatsamIpe bhadranandikumArasya pUrvabhavapRcchA kRtA / bhagavatkathanam-'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'puMDarIgiNI 'NayarI' puNDarIkiNI ngrii| tatra 'vijayakumAre' vijayakumAra AsIt / tatra tena 'jugavAhU' yugavAhunAmA 'titthayare' tIrthakaraH-viharamAnatIrthakaraH 'paDilAbhie' mtilmbhitH| tena 'mANussAue nivaddhe' manuSyAyuSkaM nibaddham / tataH kAlaM kRtvA 'iI uppaNNe' ihotpannA dhanapatibhUpasya sarasvatIdevIkukSau bhadranandikumAratvena samutpannaH / grahaNa karavAyA thaa| una meM mukhya zrIdevI thii| bhagavAna vardhamAna svAmI kA vahAM jaba samavasaraNa huA tava bhaMdranaMdI kumArane unake samIpa dharma zravaNa kara zrAvaka ke 12 vratoM ko dhAraNa kiyaa| gautamasvAmIne bhagavAna se bhadranaMdI kumAra kA pUrvabhava pUchA, bhagavAnane kahA 'mahAvidehe vAse puMDarIgiNI NaMyarI vijayakumAre jugavAhu titthayare paDilAbhie mANussAue nivaddhe' mahAvideha kSetra meM puMDarIkinI 'nagarI hai / vahAM yaha vijayakumAra thA / isane eka samaya yugavAhu tIrthakara ko AhAradAna diyA / usake prabhAva se ise manuSya Ayu kA baMdha huA / ihaM uppaNe sesaM jahA subAhussa jAva . mahAvidehe sijjhihiI vujjhihii. muccihii parinivAhii savvadukkhANamaMtaM karehii ! bAda meM jaba yaha. vahAM se marA to dhanapati bhUpakI bhAryA sarasvatI devI kI kukSi meM putrarUpa se avatarita huA / kAlAntara meM isakA janma huaa| hatAM. temAM mukhya zrIdevI hatAM. bhagavAna vardhamAna svAmInuM samavasaraNa thayuM tyAre bhadranaMdikumAre temanI pAse dharma sAMbhaLIne zrAvakanAM bAra vate dhAraNa karyA. gautama svAmIe bhagavAnane bhadranaMdi kumAranA pUrvabhava vize pUchayu, bhagavAne tene uttara bhApatA yu, 'mahAvidehe vAse puMDarIgiNI NayarI vijayakumAre jugavAhU titthayare paDilAbhie mANussAue nivaddhe mahAviDa kSetramA me zani nagarI che, tyAM te vijayakumAra hatA, teNe eka samaya yugabAhu tIrthakarane AhAra hAna bhApyu, tenA pramAthI tene manubhyanI mAyuno yo. 'ihaM uppaNNe sesaM jahA muvahussa jAva mahAvidehe sijjhihiI bujhidii muccidii parinivAhii sabadakkhANamaMtaM karehiha' pachI te tyAMcA bharaNaM yAmIna dhanapati santanI hI sarasvatI devInA udaramAM putrarUpe avataMya, kAlAntaramAM tene janma che. tenuM nAma Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 2, bhadranandikumAravarNanam 'sesa' zeSam-avaziSTaM sarvavarNanaM 'jahA subAhussa' yathA subAhoH-subAhukumAravad vijJeyaM 'jAva' yAvat-mahAvidehe vaSa 'sijjhihii, bujjhihii,sucihii, parinivvAhii, savvadukkhANamaMtaM karehii' setsyati, bhotsyate, mokSyate, parinirvAsyati, sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / etatpadapaJcakaM subAhukumArAdhyayane vyAkhyAtam // sU0 1 // .. // iti zrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha :- prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA.. kalitalalitakalApAlApaka - pravizuddhagadyapacanaikagranthanirmAyaka vAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta- jaina zAstrAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri jainAcArya - jainadharmadivAkara-pUjyazrI -ghAsIlAla . - ativiracitAyAM / vipAkazrute dvitIyazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm 'bhadranandi' nAmaka- . dvitIyamadhyayanaM sampUrNam // 2 // // 2 // bhadranaMdI kumAra isakA nAma rakhA gyaa| bAkIkA avaziSTa varNana subAhukumAra kI taraha jAnanA cAhiye / yaha mahAvideha kSetra meM janma lekara siddhigatiko pAyegA / 'setsyati, bhotsyate' Adi. -- kriyApadoM kI vyAkhyA prathama adhyayana meM kathita vyAkhyA ke anusAra jAnanI cAhiye // sU0 1 // . . // iti zrI vipAkazruta ke duHkhavipAka nAmaka .. dvitIya - zrutaskandhakI 'vipAkacandrikA', TIkA ke hindI anuvAda meM . 'bhadranandI' nAmaka dvitIya _ adhyayana sampUrNa // 2 // // 2 // bhadranaMdI kumAre rAkhyuM. bAkInuM tamAma varNana subAhakumAranA pramANe jANI levuM, te mahAvita kSetramA na siddhigatina prApta 422-'setsyati, bhotsyate'. Adi kriyApadenI vyAkhyA prathama adhyayanamAM karelI vyAkhyA pramANe jANI levI sUnA * zrI vipAkazratanA sukha vipAka nAmanA bIjA zrutaskandhanI vipAka candrikA TIkAnA gujarAtI anuvAdanA ..' bhadranandi 'nAmarnu bhA adhyayana / ...... : sapUrNa // 2 // 2 // .. . Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 .... ... ... ... ... ... ... . - vipAkazrute - %3 // atha sujAtanAmakaM tRtIyamadhyayanam // // mUlam // taccassa ukkhevo / vIrapuraM NayaraM, maNoramaM ujANaM, vIraseNo jakkho, vIrakaNhamitte rAyA, sirI devI, sujAe kumAre, valasirIpAmokkhANaM paMcasayakannagANaM pANiggahaNaM, sAmI samosarie, puvabhavapucchA, usuyAre Nayare, usabhadatte gAhAvaI, pupphadatte aNagAre paDilAbhie, mANussAue nibaddhe, ihaM uppaNNe jAva mahAvidehe sijjhihii 5 // sU0 1 // // taiyaM ajjhayaNaM samattaM // . - . TIkA ___ 'tacassa' ityAdi / 'tacassa tRtIyasya sujAtakumAranAmakasyAdhyayanasya -'ukkhevo' utkSepaH-pArambhavAkyaM, sa ca dvitIyAdhyayanoktavadatrApi vaacyH| tRtIyAdhyayanArthavipaye jambUsvAminaH pRcchA, tataH sudharmasvAminaH prativacanamevaM khalu he jambUH ! tasmin kAle tasmin samaye. 'vIrapuraM gayaraM vIrapuraM nagaramAsIt / tatra 'manoramaM ujjANaM' manorama-manoramanAmakamudyAnam / 'vIraseno ___ sujAta nAmaka tRtIya adhyayana'taccassa ukkhevo' / jisa prakAra dvitIya adhyaya ke prAraMbha karane kA uddezya prakaTa kiyA gayA hai, usI prakAra isa tRtIya adhyayana ke prAraMbha karane kA bhI uddezya samajha lenA cAhiye / jaMbU svAmI se sudharmA svAmI kahate haiM ki he jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla evaM usa samaya meM 'vIrapuraM NayaraM' vIrapura nAmakA eka nagara thaa| 'manoramaM ujANaM' usa meM manorama nAmakA eka sundara evaM sabhI RtuoM meM sulata nAbhanuM trIlu madhyayana'taccasssa ukkhevo02 pramANe mAnana madhyayana prArama 42vAna uddezya aTa kare che te A trIjA adhyayananA prAraMbha karavAne uddezya samajI le. sudharmAsvAmI jaMbu svAmIna De che ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te mata bhane ta sabhayane viSa 'vIrapuraM Nayara' pI252 nAmarnu me nagara tu. 'manoramaM ujjANaM' temAM manorama nAmane eka sundara ane sarva bAtuomAM sukha Ape te sukhadAyi Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 3, sujAtakumAravarNanam 65 jakkho' vIrasenayakSasya yakSAyatanam | 'vIrakaNhamitte rAyA' vIrakRSNamitro rAjA / 'sirI devI' zrIdevI = zrInAmnI rAjJI / tayo: 'sujAe kumAre' sujAtaH- gujAtanAmA kumAraH / 'balasirIpAmokkhANaM paMcasayakannagANaM pANiggahaNaM' valazrImamukhANAM paJcazatakanyakAnAM pANigrahaNam / 'sAmI samosArie' svAmI samavasRtaH= zramaNo bhagavAn mahAvIraH smaagtH| 'puNbabhavapucchA' gautamakRtA pUrvabhavapRcchA / bhagavAn kathayati - 'usuyAre Nayare' ipukAranAmakaM nagaramAsIt, tatra 'usabhadatte gAhAvaI' RSabhadatto gAthApatiH parivasati / tena ' pupphadatte aNagAre paDisukhadAyI udyAna thA / ' vIrasene jakkho ' usameM vIrasenayakSakA yakSAyatana thA, 'vIrakaNDamitte rAyA' vIra kRSNamitra yahAM kA rAjA thA / 'sirIdevI' zrIdevI isakI rAnI kA nAma thA / 'sujAe kumAre' isakA eka kumAra kA nAma sujAta thA / 'valasirI pAmokkhANaM paMcasayakaNNagANaM pANiggahaNaM' sujAtakumAra kA vivAha balazrI Adi 500 rAjakanyAoM ke sAtha huA thA / 'sAmI samo sarie' bhagavAna mahAvIra svAmI vihAra karate hue yahAM para Aye / nagaranivAsI samastajana ( rAjA se lekara prajA taka) prabhu ke vaMdanA ke liye Aye / rAjakumAra bhI AyA / dharma zravaNa kara saba loga vApisa gaye / 'pUvvabhavapucchA' gautamane prabhu se savinaya rAjakumAra kA pUrvabhava puuchaa| bhagavAna ne usakA pUrvabhava isa prakAra batalAyA 'usuyAre Nayare' ipukAra nAmakA nagara thA / usama datte gAhAvaI' isa meM RSabhadatta gAthApati rahatA thA / 'pupphadatte aNagAre NagIyA ito, 'vIraseno jakkho' vIrasena yakSanuM yakSAyatana stu, 'vIra kaNDamitta rAyA' ne vIrazRNubhitra nAmanA tyAMnA rAna hutA. 'sirIdevI' tebhanAMzI nAma zrIdevI hetu', 'sujAe kumAre' tenA bhAratU nAma sunnata tu 'balasirI pAmIkkhANaM paMcasayakaNNagANaM pANiggahaNaM te bhulata bhAratAM viSArDa uzrI sahi 500 za044nyAzAnA sAdhe ryA hutA. 'sAmI samo sarie' lagavAna mahAvIra svAmI vihAra karatA karatA tyAM AgaLa AvyA. nagaranAM tamAma mANasa-rAta sahita prattta -sau maLIne prabhune vaMdana karavA mATe AvyA, rAjakumAra paNa AvyA dharma upadeza sAMbhaLIne sau mANase pAchA petAnA sthAna para gayA. punvabhava pucchA svAmIe prabhune savinaya te sunnata kumAranA pRthvabhavanI vAta pUchI tyA tenA pUrva lavanI buDIta bhI prabhArI matAcI 'ipyAre yare' " zrIma 4 nagara tu tebhA usamadate. gAhAvahI ' pa mAyApati . laine ra nAmarnu TenA uta Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute lAbhie puppadatto'nagAraH pratilambhitaH, tena 'mANussAue nibaddhe mAnuSyAyuSkaM nibaddham / 'haM uppaNNe' tataH kAlaM kRtvA ihotpannaH-sujAtakumAro jAtaH / 'jAva' yAvada-mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'sinjhihiI setsyati 5 // 01 // // tRtIyamadhyayana sampUrNam // 2 // 3 // // atha caturthAdhyayanam / / // mUlam // cautthasta ukkhevo| vijayapuraM NayaraM, gaMdaNavaNaM ujjANaM asogo jakkho, vAsavadatte rAyA, kaNhA devI, suvAsave kumAre, bhaddApAmokkhANaM paMcasayakannagANaM pANiggahaNaM jAva puvabhavo, kosaMbI NayarI, dhaNapAle rAyA, vesamaNabhadde aNagAre paDilAbhie, ihaM uppaNe jAva siddhe / // sU0 1 // . // cautthaM ajjhayaNaM samattaM // TIkA 'cautthassa' ityAdi / 'cautthassa' caturthasyAdhyayanasya 'ukkhevo' paDilAbhie' puSpadatta anagAra ko isane AhAra dAna diyA thA / isa prabhAva se 'mANussAue nivaddha' ise manuSyAyu kA baMdha huA / vahAM apanA AyuSya pUrA kara 'ihauppaNNe' isa bhava meM yaha sujAtakumAra huA hai / 'jAvamahAvidehe sijjhihii5' yaha bhaviSya meM videha kSetra meM mukti lAbha karegA // sU0 1 // // tRtIya adhyayana sampUrNa // 2 // 3 // . suvAsava nAmaka cauthA adhyayana'cautthassa ukkhevoM caturtha adhyayana kA prAraMbha vAkya kahanA cAhiye tehI 'pupphadatte aNagAre paDIlAbhie' patta m||2ne mAhAna bhAyu tu, tenA pramAvadhI te 'mANussAue nivaddhe' manuSyAyunA madhaye, tyA potArnu bhAyubhya Yii 'ihauppaNNe' mA sabhA te sulatabhAra thayA 'jAba mahAvidehe sijjJihiI bhaviSyamA bhaviTeDa kSetramA bhustivAla zye (sU01) che trIjuM adhyayana saMpUrNa 2 3 | Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 4, suvAsavakumAravarNanam utkSepaH pArambhavAkyam / bhagavAn prAha='vijayapuraM NayaraM' vijayapuraM nagaram / taMtra 'NaMdaNavaNaM ujjANaM' nandanavanamudyAnam / 'asogo jakkho' :azoko yakSaH / tasminnagare 'vAsavadatte rAyA' vAsavadatto rAjA''sIt / tasya 'kaNhA devI' kRSNA nAmnI devI-rAjJI AsIt / tayoH 'suvAsaveM kumAre' suvAsavaH kumAraH 'bhadApAmokkhANaM paMcasayakannagANaM pANiggahaNaM' bhadrApramukhAnAM paJcazatakanyakAnAM pANigrahaNam / 'jAva' yAvat-pucabhavo' puurvbhvprshnH| bhagavatkathanas-'kosaMbI -usa kAla evaM usa samaya meM 'vijayapuraM NayaraM' vijayapura isa nAma se prasiddha suramya nagara thaa| 'gaMdaNavaNaM ujjANaM' isa meM bahuta prAcIna eka sundara nandanavana nAmakA udyAna thaa| 'asogo jakkhI' isameM azokayakSa kA yakSAyatana thaa| 'vAsavadatte rAyA' isa nagara ke rAjA kA nAma vAsavadatta thA / 'kaNhAdevI' isakI rAnI kRSNAdevI thii| 'suvAse kumAre' rAjA aura rAnI ke prANoM kA AdhAra eka putra thA, jisakA nAma suvAsava kumAra thA / 'bhadApAmokkhANaM paMcasayakannagANaM pANiggahaNaM jAva punvabhavo' isakA vivAha bhadrA Adi 500 rAjakanyAoM ke sAtha huA thaa| eka samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra vihAra karate hue isa nagara ke udyAna meM pdhaare| pariSada aura rAjA darzanArtha prabhu ke samIpa aaye| rAjaputra bhI aayaa| prabhune saba ke liye dharma kA upadeza diyA, sunakara saba ke saba apane2 sthAna para. vApisa gye| gautama ne rAjaputra kA pUrvabhava prabhu se pUchA / prabhune kahA- 'kosaMbI NayarI' kozAMcI suvAsava nAmanuM cothuM adhyayana 'cautthassa ukkhevo' yAthA adhyayana prA vAdhya naye, te parata sabhayana viSa 'vijayapuraM Neyara' vijayapura se nAmathI prasiddha surabhya nagara hetu "NaMdaNavaNaM ujANaM'tabhA yA prAcIna mane suMdara mAyADato tenuM nAma nahanavanatu, 'asogo jakkho' tamAma yakSanu yakSAyatana-nivAsa sthAna tu. vAsavadatte rAyA' te nA2nA tarnu nAma pAsavahatta. tu, 'kaNDAdevI' tene tyAcI nAmAnA Puel itai. "suvAse kumAre 2. ma. rANI sennA prAnA sAdhA2 35 me putra renu nAma suvAsabhAra tu, 'bhaddApAmokkhANaM paMcasayakannagANaM pANiggahaNaM jAva . puvabhavo' te vivADa sadA RAile pAMyase244nyA-mAnI sAdhe yo tA. 4 samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra vihAra karatA thakA A nagaranA bagIcAmAM padhAryA. bhagavAnanuM Agamana sAMbhaLIne nagaranA rAjA ane prAsa maLIne prabhunAM darzana karavA gayA. rAjaputra paNa sAthe gayA, sone prabhue dharmano upadeza Ape, pachI upadeza sAMbhaLI sau pitAnA sthAna para pAchA AvyA. pachI game te rAjaputranA pUrvabhava vize Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . vipAkazrute NayarI' kauzAmbI nagarI 'dhaNapAle rAyA' dhanapAlo rAjA tena 'vesamaNabhadde aNagAre paDilAbhie' vaizramaNabhadro'nagAraH pratilambhitaH / tataH 'iha uppaNNe' ihotpanna:-iha vijayapure nagare suvAsavakumAratvena samutpannaH 'jAva siddhe' yAvat siddhaH yAvat sakalakarmakSayaM kRtvA'sminneva bhave siddho'bhavat ||mu0 1 // // caturthamadhyayanaM sampUrNam // 2 // 3 // // atha paJcamAdhyayanam // // mUlam // paMcamassa ukkhevo / sogaMdhiyA NayarI, NIlAsoge ujjANe, sukAlo jakkho, appaDihao rAyA, sukaNhA devI, mahaccaMde kumAre tassa arahadattA bhAriyA, jiNadAsoH putto, titthayarAgamaNaM jiNadAsapuvabhave, majjhimiyA NayarI, meharaho rAyA, suhamme aNagAre paDilAbhie jAva siddhe // suu01|| // paMcamaM ajjhayaNaM samattaM // nagarI thI / 'dhanapAle rAyA' dhanapAla vahAMkA rAjA thA / 'vesamaNabhada aNagAre paDilAbhie' usane kisI eka samaya vaizramaNabhadra muni ko AhAra dAna diyA, usake puNya prabhAva se manuSyAyu kA use baMdha huaa| 'iha uppaNNe jAva siddhe' marakara vaha ava isa nagara meM rAjAkA suvAsavakumAra nAmakA putra hokara utpanna huA hai| yaha aba isI bhava meM samasta karmoM ko kATakara siddha-muktigAmI huvA / // caturtha adhyayana sampUrNa // 2 // 4 // prabhune pUchyu tyAre prabhume yu 'kosaMbI NayarI' zamI nagarI tI. 'dhaNapAle rAyA' dhanapAla nAbhanA tyAMnA rAta utA, 'vesamaNabhadde aNagAre paDilAbhie / teNe kaI eka samayane viSe vaizramaNabhadra munine AhAra-dAna dIdhuM, tene puNyaprabhAvathI bhanumya aayun| tehI madha ye, pachI ta 'idaM uppANe jAva siddhe' bharae pAbhIna hAla A nagaramAM rAjAnA suvAsava kumAra nAmathI putra utpanna thayA che, te A bhavamAM tamAma kamene nAza karI siddha-sutigAmI thaze. ___ // yo adhyayana pUrNa // 2 // 4 // .... . Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 2, a. 5, mahAcandrakumAravarNanam 69 TIkA 'paMcamassa' ityAdi / 'paMcamassa' paJcamasyAdhyayanasya 'ukkhevo' utkSepaH / 'sogaMdhiyA gayarI' saugandhikA nagarI AsIt / tatra 'gIlAloge ujjANe' nIlAzokasudyAnam / tasminnudyAne 'sukAlo jakkho' sukAlo vakSaH / tatra nagaryAm / 'appaDihao rAyA' apratihato rAjA''sIt / tasya 'mukaNhA devI' sukRSNA devI 'mahacaMde kumAre' mahAcandraH kumAraH AsIt / tasya 'arahadattA bhAriyA' arhadattA bhAryA tasyA aGgajAtaH 'jiNadAso putto' jinadAsaH putraH 'titthayarAgamaNaM' tIrthakarAgamanam 'jiNadAsapuvvabhavo' jinadAsapUrvabhava jinadAsanAmaka paMcama adhyayana'paMcamassa ukkhebo' yahAM isa paMcama adhyayana kA prAraMbhavAkya kahanA caahiye| usI kAla aura usI samaya meM 'sogaMdhiyA NayarI' sogandhikA nAmakI nagarI thii| 'NIlAsoge ujANe nIlAzoka nAlakA ummAna thaa| 'sukAlo jakkho' sukAlayakSakA yakSAyatana thaa| 'appaDihayo rAyA' yahAM kA nareza apratihata thA / 'sukaNhAdevI' sukRSNA devI isakI rAnI kA nAma thA / 'mahaccaMde kumAre' rAjA ke putra kA nAma mahAcaMdrakumAra thA / 'arahadattA bhAriyA' usakI bhAryA kA nAma arhaddattA thaa| 'niNadAso putto' ahaMdattA kI kukSi se putra utpanna huA, jisakA nAma jinadAsa rakkhA gayA / 'titthagarAgamaNaM' kAlAntara meM vihAra karate hue yahAM zrI tIrthakara vIra prabhukA samavasaraNa huaa| pUrva adhyayanoM kI naraha saba nara nArI tathA rAjA prabhuko baMdanA ke liye udyAna meM Aye / jinadAsa nAmanuM pAMcamuM adhyayana'pNcmss ukkhevo.' pAyamAyana53524,ne 413 mate samayane vidhe, 'sogaMdhiyA NayarI' saugandhiH nAmanI nAIratI, 'NIlAsoge ujANe nagarAnI 5162 nItA nAmanA prAcIna 42* : 'sukAlo jakkho suyakSatuM yakSyatana 'appaDihayA rAyA garnu mapratihata tu, 'mukaNhA devI' tenai PNAtuM nAkAta, 'mahaccaMdekamA nA paratuM nAma mAyA tu. 'arahadattA bhAriyA tanI yA matta tu, 'jiNadAsA putto' mahattA yI putra 55 yA tanu na Girate yu tu, 'titthayarAgamaNaM 2 4 na! tIrthakara vIra prabhunuM samavasaraNa thayuM. AgaLa kahelA adhyayana karI tamAma para nivAsI nara-nArI tathA rAja prabhune vaMdana karavA mATe te bagIcAmAM vAvyA. Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 70 .. ... ... ... . vipAkazrute pRcchetyarthaH / bhagavatkathanam-'majjhimiyA NayarI' madhyamikA ngrii| 'meharaho rAyA' megharatho rAjA / tena 'suhamme aNagAre paDilAbhie' sudharmA'nagAraH pratilambhitaH 'jAva siddhe' yAvat asminneva bhave siddho bhavat / / sU0 1 // // iti paJcamamadhyayanaM saMpUrNam // 2 // // 5 // ||ath SaSThAdhyayanam // // mUlam // chaTrassa ukkhevo / kaNagapuraM NayaraM, seyAsoe ujANe, vIrabhado jakkho, pIyacaMdo rAyA, subhaddA devI, vesamaNe kumAre juvarAyA, sirIdevIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiprabhu ne dharmakA upadeza diyA / jinadAsa bhI sabake sAtha udyAna meM dharma upadeza sunane ke liye AyA thA / dharma kA upadeza zravaNa kara use bhI apUrva AnaMda AyA / 'jiNadAsa pUnvabhavo' gautama svAmIne prabhu se isakA pUrvabhavaM pUchA / pUrvabhava ke viSaya meM prabhune kahA'majjhimiyA NayarI' madhyamikA nagarI thI / 'meharaho rAyA' vahAM kA rAjA megharatha thA / 'suhamme aNagAre paDilAbhie jAva siddha ? usane sudharmA muni ko AhAradAna diyA thaa| isase manuSya Ayu kA use baMdha huaa| vaha mara kara yahAM jinadAsa huA hai| aba yaha isIbhavameM siddha huvaa|suu01|| // paMcama adhyayana sampUrNa // 2 // 5 // temane dharmane upadeza Ape, jinadAsa paNa saunI sAthe bagIcAmAM dharma-upadeza sAMbhaLavA mATe AvyA hatA dharmane upadeza zravaNa karIne tene paNa apUrva AnaMda bhAvya.. 'jiNadAsa putvabhavo' gautama svAmI prabhune. tenA vi pUchyu, tyAre te mAranA pUrvama viSayanI Ita prabhume 4DI -' majjhamiyA NayarI' bhayabhi nAmanI nagarI utI, tyAMnA 'meharaho rAyA' bhegha25 nAmanA in tA, 'mahamme aNagAre paDilAbhie jAca siddha' to sudhamA bhunine mA2-hAna vadhu tethI manuSyanA AyuSyane teNe baMdha karyo pachI te mRtyu pAmIne ahi jinadAsa thayA cha. have te mA samai siddha thayA. (sU0 1) , che pAMcamuM adhyayana saMpUrNa che 2: 5 che. Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 2, a. 6 vaizravaNakumAravarNanam ggahaNaM, titthagarAgamaNaM, dhaNavaI juvarAyaputto jAva punvabhavo, maNivayA NayarI, mitte rAyA, saMsUtivijae aNagAre paDilAbhie jAva siddhe // sU0 1 // // cha; ajjhayaNaM samattaM // 6 // TIkA'chaTThassa' ityAdI / 'chahassa' SaSThasya adhyayanasya 'ukkhevo' utkSepaH / 'kaNagapuraM NayaraM' kanakapuraM nagaramAsIt / tatra 'seyAsoe' ujjANe' zvetAzokamudyAnam / tasmin vIrabhaddo jakkho' vIrabhadro yakSaH / tasminnagare 'piyacaMdo rAyA' priyacandro rAjA, tasya 'subhaddA devI' subhadrA devI 'vesamaNe kumAre juvarAyA' vaizravaNaH kumAro yuvarAja AsIt / tasya 'siridevIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM' zrIdevIpramukhANAM paJcazatarAjavarakanyakAnAM pANigrahaNaM' jAtam / 'titthagarAgamaNaM' tIrthakarAgamanam / 'dhaNavaI' dhanapati ma 'juvarAyaputto' yuvarAjaputraH / vaizravaNayuvarAjasya putro dhana dhanapati nAmakA chaThA adhyayana 'chaTThassa ukkhevo' 'chaTThassa ukkhevo' chaThaveM adhyayanakA prAraMbha vaaky| usI kAla aura usI samaya meM 'kaNagapuraM Nayara seyAsoe ujjANe' kanakapura nAmakA nagara thA / zvetAzoka nAmakA vahAM udyAna thA / 'vIrabhaddo jakrano' vIrabhadra yakSa kA isa udyAna meM yakSAyatana thA / 'piyacaMdo rAyA subhadA devI vesamaNe kumAre juvarAyA' yahAM kA rAjA priyacaMdra thaa| isakI rAnI kA nAma subhadrAdevI thaa| vaizravaNa kumAra yuvarAja thaa| 'sirIdevIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM / isakA pANigrahaNa saMskAra 500 uttama rAjAoM kI kanyAoM ke sAtha huA thaa| ina meM mukhya zrIdevI thI / 'titthagarAgamaNaM dhaNavaI juvarAyaputto jAva dhanapati nAmanuM chaThuM adhyayana'chhss ukkhevo' cha! 25dhyayananu prAna pAya-te sa te samayane viSa 'kaNagapure Nayare seyAsoe ujANe' na3Y2 nAmarnu me4 nagara tu', shvetaa| nAbhanA tyAM mAyA hato, 'vIdabhado jakkho' pI2006 yakSatuM tyAM yakSAyatana hetu, 'piyacaMdo rAyA subhaddA devI-vesamaNa kumAre juvarAyA' tyAMnA 2ion. priya utA, tabhanAM zAna nAma subhadrA hevI tu, vaizravAbhA2 yuvA chatA. 'sirIdevI pAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM tenA pAya mA2 pAMyase (500) uttama rAjAonI kanyAonI sAthe thayA hatA. temAM mukhya zrIdevI hatAM. Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 . vipAkazrute. patinAmA''sIt 'jAva' yAvat 'pubbabhano' pUrvabhavaH-pUrvabhavapRcchetyarthaH / bhagavAn tasya pUrvabhavaM kathayati-'maNivayA NayarI' maNipadA nagarI / tatra 'sine rAyA' mitro rAjA / tena 'saMbhUtivijae aNagAre' sambhUtivijayaH anagAraH 'paDilAbhie pratimbhitaH 'jAva siddhe' yAvat siddhaH-asminneva bhave siddho'bhavat // muu01|| // iti paSThamadhyayanaM samAptam // 2 // 6 // // atha saptamamadhyayanam // .... . | malama . . . . . . . . sattamassa ukkhevo / mahApuraM NayaraM, rattAsoge ujANe, ratapAlo jakkho, bale rAyA, subhaddA devI, mahabbale kumAre, rattavaIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM, titthapuMnvabhavo' kAlAntara meM yahAM zrI vIraprabhu kA Agamana huA / vaiza-.. vaNa kumAra kA eka putra thA jisakA nAma dhanapati thaa| isakA pUrvabhava bhagavAna se gautamane pUchA, prabhune isa prakAra kahA-'maNivayA rNayarI mitte rAyA saMbhUtivijae aNagAre pADilAbhie jAva siddhe' maNipadA nAmakI eka nagarI thI, vahAM kA rAjA mitra thaa| usane saMbhUtivijaya munirAja ke lie AhAra dAna diyA, usase use manuSyAyu kA baMdha huaa| lo marakara avayaha dhanapati huA hai| yaha isI bhava meM siddha huvA ||suu01|| // SaSTha adhyayana sampUrNa // 2 // 6 // . 'titthagarAgamaNaM dhaNavai juvarAyaputtoM jAvaM putvabhavo' : samaya gayA pachI bhagavAna vIra prabhu tyAM padhAryA, vaizravaNa kumArane eka putra hato jenuM nAma dhanapati . hatuM, tenAM-pUrvabhava viSe. gautama svAmIe bhagavAnane pUchayuM tyAre bhagavAne A pramANe hyu, 'maNivayA NayarI mitte rAyA. saMbhUtivijae azagAre. paDilAbhie jAva siddhe bhaNiyaha nAmanI me nagarI tI, tyAMnA satarnu nAma bhitra tuH teNe saMbhUtivijaya munirAjane AhAra dAna ApyuM, tenA prabhAvathI tene manuSyanI Ayune baMdha thaye. te maraNa pAmIne . hAlamAM te dhanapati thayo che, te A savamA siddha thaze. (sU0 1) .. ..... // 4 madhyayana. saMpUrNa // 2 // . . . Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. vipAkacandrikA TIkA zru. 2, a.-7 mahAvalakumAravarNanam 73 garAgamaNaM jAva pubvabhavo, mANIpuraM NayaraM, NAgadatte gAhAvaI; iMdadatte aNagAre paDilAbhie jAva sihe // sU0 1 // // sattamaM ajjhayaNaM samataM // TIkA . . 'sattamassa' ityAdi / 'sattamassa' saptamasya-saptamAdhyayanasya 'ukkhevo' utkSepaH / 'mahApuraM NayaraM' mahApuraM nAma nagaramAsIt , tatra 'rattAsoge ujjANe' raktAzokanAmakamudyAnam / tasmin rittapAlo jakkho, raktapAlo yakSa AsIt / tasminnagare 'bale rAyA' balo-balAbhidho rAjA / tasya 'subhadA devI' subhadrA devI, 'mahabbale kumAre' mahAvala =mahAbalanAmAkumAro'bhUt / 'rattavaIpAmokhANaM paMcasayarAyavarakannAgANaM pANiggahaNaM' raktavatIpramukhAnAM paJcazatarAjavarakanyakAnAM pANigrahaNaM jAtam / 'titthagarAgamaNaM' tiirthkraagmnm| 'jAba puyabhavo' mahAbalanAmaka saptama adhyayana'sattamassa ukkhebo' saptama adhyayanakA prAraMbha vaaky| usI kAla aura usI samaya meM 'mahApuraMNaya mahApura nAma kA eka nagara thA / 'rattAsogeM ujjANe usameM raktAzoka nAmakA sundara prAcIna udyAna thA / 'rattapAlo jakkho' usameM raktapAla nAmake yakSa kA yakSAyatana thA / 'valerAyA' nagara kA rAjA bala thA / 'susaddAdevI' ilakI subhadrA nAmakI rAnI thI, 'mahabbale kumAre' mahAbala nAmakA kumAra thA / 'rattavaI pAmoM kkhANaM paMcasayarAyaparakanagANaM pANiggahaNaM' rAjA ne 500 uttama rAjAoM kI kanyAoM ke sAtha isakA pANigrahaNa karAyA / ina 500 striyoM meM raktavatI mukhya thI / 'titthagarAgamanaM ' kAlAntara meM vicarate hue .. maharA nAma sAta sadhyayana.... ' . 'sattamassa ukkhevo? sAtamA adhyayananuM prArama vAcyate 4Ata ane te. samayane vile 'mahApura NayaraM' mahApura nAmarnu ye nA tu, 'rattAseAge ujjANe, tabhA 24tAzI nAmanI suMdara prAcIna pAyA tai, 'rattapAlo jakkhoM tebhA 24tapAra nAmanA yakSatuM yakSAyatana tu . 'bale rAyA' te nAnA tarnu nAma para hatu, 'subhadA devI' tamanAM subhadrA nAmanai Ro Shi. 'mahAbale kumAre' maDamiTa nAmanA mAra hatA; 'rattavaIpAmokkhANaM paMcasaMyarAyavarakaNagANaM pANiggahaNaM rojAe pAMcaso (500) rAjAonI kanyAonI sAthe tene vivAha karyo hato. te pAMyase. rANIbhAmA 24tavatI bhujya tI. 'titthayarAgamaNa' sAntamA viyrtaavicaratA bhagavAna tIrthakara mahAvIra prabhu tyAM padhAryA pachI saue prabhu pAse jaIne Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 - vipAkazrute yAvatpUrvabhavaH pUrvabhavapRcchA gautamena kRteti bhAvaH / bhagavAn kathayati-'maNIpuraM Nayara' maNIpuraM nagaram / tatra 'NAgadatte gAhAvaI' nAgadatto gAthApati rAsIt / tena iMdadatte aNagAre paDilAbhie' indradatto'nagAraH pratilambhitaH / _ 'jAva siddhe' yAvat-asminneva bhave siddho'bhavat // muu01|| // iti saptamamadhyayanaM samAptam // 2 // 7 // // athASTamamadhyayanam // // mUlam // ahamassa ukkhevo / sughosaM NayaraM, devaramaNe ujjANe, vIraseNo jakkho, ajjuNo rAyA, dattavaI devI bhadaNaMdI kumAre, siridevIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM, jAva zrI tIrthakara mahAvIra prabhu kA yahAM Agamana huaa| saba ne prabhu ke pAsa pahu~cakara dharmAmRta kA pAna kiyA / 'jAvapunvabhavo' mahAvala kumAra ke pUrvabhava ko gautamane prabhu se pUchA / prabhune kahA-'maNipura NayaraM' maNIpura nAmakA eka nagara thA / 'NAgadatte gAhAvaI' vahAM nAgadatta nAmakA eka gAthApati rahatA thA / ' iMdatte aNagAre paDilAbhie jAva siddhe' usane indradatta nAmake munirAja ko AhAra-dAna diyaa| isase usane manuSyAyu kA baMdha kiyaa| vahI mara kara mahAbala haA hai| Age yaha dIkSA lekara isI bhava meM muktikA lAbha prApta kiyA |suu01|| // saptama adhyayana sampUrNa // 7 // dharma upadeza 3thI abhUta pAna yu. 'puvabhava pucchA' bhaDAma zubhAranA pUla viSe gautama svAmI prasune pUchyu tyAre prabhume yu maNIpuraM NayaraM / bhArIpura nAbhana me na tu, 'NAgadatte gAhAvaI' tyAM nAgadatta nAbhanA meM gAyApati ratA tA; tarI 'iMdadatte aNagAre paDilAbhie jAvasiddhendrahatta nAmanA munirAjane AhAradAna karyuM, te puNyathI tene manuSyanA AyuSyane baMdha thaye, pachI te maraNa pAmIne ahiM mahAbala thayela che, AgaLa para dIkSA laIne A bhavamAM bhujitanI ma bhagavaze. (20 1) che. sAtamuM adhyayana saMpUrNa 7 Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 8, bhadranandIkumAravarNanam putvabhavo, mahAghose Nayare dhammaghose gAhAvaI dhammasIhe aNagAre paDilAbhie jAva siddhe // sU0 1 // // aTramaM ajjhayaNaM samattaM // TIkA 'aTThamassa' ityAdi / 'aTThamassa' aSTamasyAdhyayanasya -- ukkhevo' utkssepH| 'sughosa NayaraM' sughoSanAmakaM nagaramAsIt , tatra 'devaramaNe ujjANe' devaramaNamudyAnam / tasmin 'vIraseNo jakkho' vIraseno yakSaH / tasminnagare 'ajjuNo rAyA' arjuno rAjA''sIt , tasya 'rattavaI devI' raktavatI devI, 'bhadaNaMdI kumAre' bhadranandI kumaarH| tasya 'siridevIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM' zrIdevIpramukhAnAM paJcazatarAjavarakanyakAnAM pANigrahaNaM jAtam / 'jAva pubvabhavo'. yaavtpuurvbhvaa=puurvbhvpRcchaa| bhagavAn kathayati ____ bhadranandIkumAra nAmaka aSTama adhyayana / 'aTThamassa ukkhevo' aSTama adhyayana kA prAraMbha vAkya / 'sughosaM NayaraM' sughoSa nAmakA nagara thaa| 'devaramaNe ujjaNe' usameM devaramaNa nAmakA udyAna thA / 'vIraseno jakkho' vIrasena yakSakA isameM yakSAyatana thaa| 'ajjuNo rAyA' arjuna isanagara kA rAjA thaa| 'rattavaI devI' isakI rAnIkA nAma raktavatI thA / 'bhadaNaMdI kumAre' bhadranaMdI nAma kA kumAra thA / 'siridevI pAmokkhANaM paMcasayarAyavarakaNNagANaMpANiggahaNaM' rAjAne kAlAntara meM isakA vivAha 500 rAjakanyAoM ke saathkiyaa| striyoM meM pradhAna zrI deviithii| 'jAvapucca bhavo' gautamane prabhuse isakA pUrvabhava pUchA / bhagavAnane bhadranandIkumAra nAmanuM AThamuM adhyayana'atttthmss ukkhevo' bhAbhA adhyayanak prArasa vAya-'sughosaM NayaraM' sudhASa nAmarnu naga2 tu. devaramaNe ujjANe tebhA deva2bha nAmane pAyA to.'vIraseno. jakkho' vIrasena yakSa temA yakSAyatana tu, 'ajjuNo rAyA' tyAMnI 2oni nAma mana tu, rattavaI devI' tena rAnu nAma 24tatI tu, 'bhadaNaMdI kumAre' . bhane manI nAme ubhAra hato, 'sirIdevIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakaNNagANaM pANiggahaNaM' 2000 sA samaya pachI tenI vivADa yaaNyse| 2044nyAyAnI sAtha 72|0yo hato, te tamAma sImAmA bhubhya :zrIdevI tA. 'jAva pubabhavo' gautama svAmIe prabhune tenA pUrvabhava viSe pUchayuM, te bhagavAne tene pUrvabhava A Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 vipAkazrute 'mahAghose Nayare' mahAghopaM nAma nagaramAsIt , tatra 'dhammaghose gAhAvaI' dharmaghopo gAthApatiH parivasati / tena 'dhammasIhe aNagAre paDilAbhie' dharmasiMho'nagAraH pratilambhitaH 'jAva siddhe' yAvat asminneva bhave siddho'bhavat ||suu01|| // ityaSTamamadhyayanaM samAptam / / 8 // // atha navamamadhyayanam // ||muulm // Navamassa uvkhevo| caMpA NayarI, puNNabhade ujjANe, puNNabhadde javakhe, datte rAyA, dattavaI devI, mahacaMde kumAre juvarAyA, sirikaMtApAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANigagahaNaM jAva puvvabhavo tigicchiyA NayarI, jiyasatU rAyA, dhammaviraI aNagAre paDilAbhie jAva siddhe // sU0 1 // ||nnvmN ajjhayaNaM samattaM // TIkA 'Navamassa' ityAdi / 'Navamassa' navamasyAdhyayanasya 'ukkhevo' utkSepaH / 'caMpA NayarI' campA ngrii| tatra 'puNNabhadde ujjANe' pUrNabhadramudyAnam / isakA pUrvabhava isa prakAra kahA-'mahAghose Nayare' mahAghoSa nAmakA nagara thA / 'dhammaghose gAhAvaI' vahAM dharmaghoSa nAmakA gAthApati rahatA thA / 'dhammasIhe aNagAre paDilAbhie jAvasiddhe' isane dharmasiMha nAmaka muni ko AhAradAna diyA so isase use manuSyAyu kA baMdha ho gayA / vahI mara kara bhadranaMdI kumAra huA hai| yaha isI bhava meM dIkSA lekara siddha huvA // sU0 1 // . // aSTama adhyayana sampUrNa // 8 // prabhAra hyo, 'mahAghose NayareM' mAyApa nAmarnu na tu. 'dhammaghose gAhAvaI' tyAM nAmanA pati 2utA hatA, 'dhammasIhe aNagAre paDilAbhie jAva to ghamanAmanAme munine mAhAhAna vadhu tenA 43 tene manuSyanA ane baMdha thaye pachI te maraNa pAmIne bhadranaMdIkumAra thayA che. te A bhavamAM hI ne siddha thaze. (. 1) - AThamuM adhyayana saMpUrNa 8 Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 9, mahAcandrakumAravarNanam 77 tasmin 'puNNabhaddo jakkho' pUrNabhadro yakSaH / tasminnagare ' datte rAyA' datto rAjAsssIt / tasya 'dattavaI devI' dattavatI devI ' mahacaMde kumAre jubarAyA' mahAcandraH kumAro yuvarAja AsIt / tasya 'sirikaMtApa mokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM' zrIkAntApramukhANAM paJcazatarAjavarakanyakAnAM pANigrahaNaM saMjAtam | 'jAva putrabhavo' yAvatpUrvabhavaH = pUrvabhavapRcchA / bhagavAn pUrvabhavaM kathayati, 'tigicchiyA NayarI' cikitsikA nagarI / tatra 'jiyasattU rAyA' jitamahAcandra nAmaka navama adhyayana -- 'Navamassa ukkhevo' isa navameM adhyaya kA prAraMbha vAkya 'caMpA NayarI' caMpA nAmakI nagarI thI / 'puNNabha e ujjANe' usameM pUrNabhadra nAmakA udyAna thA / ' puNNabhaddo jakakho' usa udyAna ma pUrNabhadra nAmakA yakSa rahatA thA / 'datte rAyA' rAjA kA nAma datta thA / aura 'dattavaI devI' isakI rAnIkA nAma dattavatI thA / ' mahacaMde kumAre juvarAyA' mahAcaMdra kumAra yuvarAja thA / ' sirikaM tApAmokkhANaM paMcasayarAyavarakaNNa gANaM pANiggahaNaM ' 500 rAjakanyAoM ke sAtha jinameM zrIkAntA mukhya thI yuvarAja kA vivAha huA thA / ' jAvapuvvabhavo' jaba tIrthaMkara zrIvIra prabhu vihAra karate hue vahAM Aye taba gautamane unase yuvarAja kA pUrvabhava pUchA / prabhune yuvarAja kA pUrvabhava isa prakAra kahA- 'timicchayA gayarI cikitsakA nAmakI nagarI thI / 'jiyasattU rAyA' jitazatru usakA rAjA T mahAcandra nAmanuM navamuM adhyayana // 9 // 'Navamassa ukkhevo' A navamA adhyayanatu AraMbha vAya- 'caMpA gayarI' yA nAbhanI nagarI DatI.'puNNabhadde ujjANe' temAM pUrNu bhadra nAmano mgii| Dato, teM'puNNabhado jakkho' maNIyAmAM pUrya bhadra nAmano yakSa rahetA Date, 'datta rAyA' rAnmanu' nAma chatta hetu, 'dattavaI devI' mane tebhanAM rANInu nAma hattevatI hetu, 'mahacaMde kumAre juvarAyA' bhaDAyeMdraDubhAra yuvarAna hatA. ' sirikaMtApAmokkhANaM paMcasayarAyavarakaNNagANaM ' tenA pAMcase rAjakanyAonA sAthe vivAha thatA hatA, temAM zrIkAntA mukhya hatI. 'jAva punvabhavo' nyAre tIrtha 12 zrI vIraprabhu vihAra ustA ustA tyAM bhAvyA tyAre gautama svAmIe prabhune yuvarAjanA pUrvabhava viSe pUchyuM tyAre prabhue yuvAnaa pUrvabhavanA itihAsa yA pramANe udyo- 'timicchA NayarI' thimitsi nAmanI nagarI hutI. temAM ' jiyasattU rAyA ? bhitazatru nAmanA rAla hutA, tethe ' 'dhamma Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 . . . . vipAkazrute zatrU rAjA''sIt / tena 'dhammaviraI aNagAre paDilAbhie ' dharmaviratiranagAraH pratilambhitaH / 'jAva siddhe' yAvat asminneva bhave siddho'bhavat ||suu0 1 // // navamamadhyayanaM samAptam // 9 // // atha dazamamadhyayanam // // mUlam // jai NaM dasamassa ukkhevo| evaM ' khallu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAeye NAmaM Nayare hotthA, uttarakuru ujjANe, pAsamiyo jakkho, mittaNaMdI rAyA, sirikaMtA devI, varadatte kumAre, vIraseNApAmokkhANaM paMcasayadevINaM pANiggahaNaM titthagarAgamaNaM, sAvagadhamma, putvabhavo ya, sayaduvAre Nayare, vimalavAhaNe rAyA, dhammaruI aNagAre paDilAbhie samANe mANussAue nibaddhe, iha uppaNNe, sesaM jahA subAhussa kumArassa ciMtA jAva pavajA, kapyaMtare tao jAva savvasiddhe, tao mahAvidehe jAva siMjjhihii 5 / evaM khallu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM dasamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte / sevaM bhaMte 2 ! // sU0 1 // // dasamaM ajjhayaNaM samattaM // " thA / 'dhammaviraI aNagAre. paDilAbhie jAvasiddhe' usane eka samaya dharmavirati anagAra ko AhAra diyA so manuSyAyu ko bAMdhakara vaha-marA,. vahI isa nagara meM mahAcaMdra huA hai, yaha dIkSA lekara isI bhava meM siddha huvA / sU0 1 // // navama adhyayana sampUrNa // 9 // ciraDa aNagAre paDilAbhie jAva siddhe' meOM samaya viti mArane AhAra-dAna dIdhuM. tenA vaDe tene manuSyanA AyuSyane baMdha thaye. pachI te maraNa pAme ane te A nagaramAM mahAcaMdra thayA che te have bhaviSyamAM dIkSA laIne A sapamA bhustinI mA 422. (sU0 1) na adhyayana saygueu.. ... ... .. Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 10, varadattakumAravarNanam TIkA 'jai NaM' ityAdi / 'jai NaM' yadi khalu 'dasamassa' dazamasyAdhyayanasya ukkhevo utkSepaH jambUsvAmipRcchArUpaM pArambhavAkyam / zrImurdhAsvAmI prAha-evaM khalujaMbU evaM khalu he jambU: ! "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'sAeye NAmaM Nayare hotthA' sAketaM nAma-sampati 'ayodhyA' iti prasiddhaM nagaramAsIt / tatra uttarakuru nAma 'ujjANe' udyAnam / tasminnudyAne 'pAsamio jakkho' pArzvamRgo ykssH| 'mittanaMdI rAyA' mitranandI rAjA / tasya 'siritA devI' zrIkAntA devI, 'varadatte kumAre' varadattaH kumaarH| tasya . varadatta nAmaka dazama adhyayana'jai NaM dasamassa ukkhevo' dazama adhyayana kA utkSepa isa prakAra haijaMbUsvAmIne zrI sudharmAsvAmI se pUchA ki he bhadaMta ! siddhi gati prApta bhagavAna mahAvIrane sukhavipAka nAmaka dUsare zrutaskaMdha ke nau adhyayana ke ye bhAva prarUpita kiye haiM, to una zramaNa bhagavAn mahAvIrane isa dasamaadhyayana kA kyA bhAva nirupita kiyA hai ? sudharmA svAmI kahate hai |"evN khala jaMbu ! he jastra! "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla evaM usa samaya 'sAyee NAmaM Nayare hotthA' sAketa nAmakA nagara thaa| vartamAna meM isakA nAma ayodhyA. hai| 'uttarakuru ujjANe pAsamiyo jakkho mittaNaMdI rAyA siritA devI varadane kumAre' usa meM. uttarakuru nAmakA udyAna thaa| pArzvamRga nAmake yakSakA yakSAyatana thaa| mitranaMdI isa nagara kA rAjA thaa| isakI rAnI kA nAma zrIkAMtA aura kumAra varadatta nAmanuM dazamuM adhyayana'ji NaM dasamassa ukkhevo'zamA madhyayananA jhepa 2 // prabhArI cha. 045 svaamIe sudharmA svAmIne pUchayuM ke bhadanta ! siddha gatine prApta bhagavAna mahAvIre sukhavipAka nAmanA bIjA zrutaskaMdhanA navamAadhyayananA e bhAva prarUpita karyA che. te te zramaNa bhagavAna mahAvIre A dasamA adhyayananA bhAva zuM prarUpita karyA che? sudhama svAmI kahe che ke 'evaM khalu jaMbU' ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' te samaya viSa 'sAyee NAma Nayare hotthA' sAta nAmarnu n|26, mAM tenu nAma ayodhyA che. 'uttarakuru ujjANe pAsamiyo jakkho mittaNaMdI rAyA sirikaMtA devI varadatte kumAre' temAM uttarakurU nAmane bagIce hate, pArSamRga nAmanA yakSanuM te yakSAyatana (nivAsasthAna) hatuM, mitranaMdI nAmanA te nagaranA rAjA hatA. temanAM rANInuM nAma zrIkAMta hatuM, Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 ____'vipAkazrute vIraseNApAmAkkhANaM paMcasayadevINaM pANiggahaNaM vIrattenApramukhANAM paJcazatadevInAM pANigrahaNam / 'tityagarAgamaNaM tIrthakarAgamanaM saMjAtam / tatsArve 'sAvagadhamma' zrAvakadharma dvAdazavidha gRhidharma svIkRtavAn / 'punvabhavo' pUrvabhavaHgautamena bhagavatsannidhau tasya varadanasya pUrvabharapRcchA kRtA / bhagavAn pUrvabhavaM kathayati-sayaduvAre jayare zatadvAraM nagaram / tatra 'vimalavAhaNe rAyA' vimalavAhano rAjA''sIt / tena 'dhammaI aNagAre paDilAbhie samANe dharmarucI anagAre pratilambhite sati 'mANussAue nikche mAnuSyAyuSkaM nivaddham / tataH iha uppaNNe hotpannaH / 'sasaM jatA subAhuisa zeSaM zeSavarNanaM yathA suvAdaH -mubAhubumArasya tathA vijJeyam / evameva 'ciMtA-cintA-poSadhe pravajyAgrahaNa viSayo vicAraH saMjAtaH / 'jAva' yAvan-'paJcajA pravajyA-pravrajyAgrahaNaM kA nAma varadatta kumAra thaa| vIraseNApAmokkhANaM paMcasayadevINaM pANinagaNaM, tityagarAgamaNaM sAvagadhamma punvabhavoM varadatta kumAra kA mitranaMdI rAjAne vIra senA pramukha 500 rAjakanyAo ke sAtha vivAha kara diyaa| vihAra karate hue tIrthakara mahAvIra prabhu vahAM para pdhaare| upadeza avaNakara varadatta kumArane unake samIpa zrAvaka ke 12 vrata dhAraNa kara liye| gautama gaNadharane prasu se varadatta kA pUrvabhava pUchA, prasune kahA 'sayaduvAre payare vimaladANe rAyA dhammaI aNagAre paDilAbhie samANe mANussAue nivaddha iha uppaNNe zatadvAra nAmakA nagara thaa| vimalavAhana vahAM kA rAjA thaa| usane dharmaci nAmake muni ko AhAra diyaa| usase use manuSyAyukA baMdha huaa| manuSyAyu kA baMdha kara vahAM se mara kara aba vaha mitranaMdI rAjA ke yahAM varabhane bhArata nAma ta bhAra tA. 'vIraseNApAmokkhANaM paMcasayadevINaM pANigaNaM, tityagarAmagaNaM sAvadhamma pubabhavoM' 26bhAratI bhitranaMhI to vIrasenA pramukha pAMca saMjakanA sAthe vivAha karI dIdhuM. eka vakhata vihAra karatA karatA tIrthaMkara mahAvIra prabhuM tyAM AgaLa padhAryA, tyAre temano upadeza sAMbhaLI varadatta kumAre temanI pAse zrAvakanA bAra 12 trata dhAraNa karyA, pachI gautama gaNadhare prabhune 12:tanA yUbhava viSa pacyu, tyAre prasubhe dhu-sayadvAre Nayare vimala vAhaNe rAyA dhammalaI aNagAre paDilAbhie samANe mANustAue nivaddhe ina uppaNe' zatadvAra nAmanuM nagara hatuM, temAM milavAhana nAmanA rAjA hatA. teNe dharmarUci nAmanA eka senine ADora tenA pachI teNe manuSyanA ane baMdha karyo manuSyanA Ayune baMdha karI tyAMthI maraNa pAmI mitranaMdI rAjAne tyAM varadatta kumAra Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 10, varadattakumAravarNanam 81 kRtam, 'kappaMtare' kalpAntare - anyAnya devaloke - saudharmAdArabhya tRtIye - sanatkumAre, paJcame - brahmaloke, saptame - mahAzukre, navame Anate, ekAdaze - AraNe devaloke devo bhaviSyati, 'tao' tataH tasmAvaddavalokAccyutvA 'jAna' yAvat - tatramanuSyajanma gRhItvA saMyamaM paripAlya kAlaM kRtvA 'savvasiddhe' sarvArthasiddhevimAne utpatsyate / ' tao mahAvidehe ' tatazcyutvA mahAvidehe varSe ' jAva' yAvat-tatra yAni ADhyAni kulAni santi, teSvekasmin kule janma gRhItvA subAhuvat saMyamaM paripAlya kAlamAse kAlaM kRtvA tatra 'sijjhihii 5' setsyati 'gats' bhotsyate 'mucihi ' mokSyate ' parinivyAhi parinivasthiti 'sanvadukkhANamaMta karehi sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / / ' datta kumAra huA hai, 'sesaM jahA subAhussa kumArassa ciMtA jAva pavvajjA kappaMtare tao jAva savvaTTasiddhe, tao mahAvidehe jAva sijjhihi , pauSadha meM dIkSAkara vicAra kiyA avaziSTa varNana isa kA subAhu kumAra kI taraha samajhanA cAhiye / yAvat dIkSA lekara prathama svarga meM jAyegA / saudharmasvarga se lekara tRtIya sanatkumAra, paMcama - brahmaloka, saptama - mahAzukra navama - Anata, evaM ekAdazama - AraNa, ina svargoM meM janma dhAraNa karegA / eka eka svarga se cyavakara bIca 2 meM mAnava paryAya kA dhAraNa karanA evaM pravrajyA grahaNa karanA yaha saba subAhukumAra ke samAna hI samajhanA cAhiye / anta meM yaha sarvArthasiddha meM jAyagA vahAM se cyavakara mahAvideha kSetra meM jo Adya-saMpanna - kula hoMge unameM se kisI eka kula meM utpanna ho dIkSA lekara tapa kI AradhanA se kAla avasara meM kAla kara siddhagati ko prApta karegA / - thayA che. 'sesaM. jahA subAhussa kumArasta ciMtA jAva pavvajjA kappaMtare tao jA sahasiddhe tao mahAvidehe jAva sijjhahii' mADInu varSAna sukhADuDabhAranA pramANe jANI levuM. cAvat dIkSA laIne prathama svaOmAM jaze, saudhama svargathI laIne trInna sanatkumAra, pAMthamAM brahmoGa sAtabhu- mahAzuGa, navabhuM - jJAnata, zeva ashiiAram-AraNa, te svargAmAM janma dhAraNa karaze, pachI eka eka svargathI karIne vaccamAM vaccamAM mAnava paryAyane dhAraNa karaze ane dIkSA dhAraNa karaze-A tamAma hakIkata subAhukumAra pramANe samajI levI: antamAM te sarvASiddhamAM jaze, tyAMthI cavIne mahAvideha kSetramAM je Aya-sa Mpanna kula haze tevA kei eka kuLamAM utpanna thaI dIkSA lainetapa--saMcamanI ArAdhanA karI mRtyunA avasare maraNa pAmInaeNsiddhagatine prApta kareze. Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute zrIsudharmAsvAmI upasaMharan jambUsvAminaM prAha-'evaM khalu' ityaadi| "evaM khalu jaMbU' evaM khalu he jambU ! 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena yAvat samprAptena 'muhavivAgANaM' sukhavipAkAnAM 'dassamassa ajhayaNassa' dazamasyAdhyayanasya 'ayamaDhe' ayamarthaH pUrvoktarUpo bhAvaH 'paNNatte' prajJaptaH prarUpritaH / mudharmasvAmino vacanaM zrutvA zrIjambUsvAmI savinayaM tasya vacane zraddhAM prakaTayanAha 'sevaM bhaMte 2' iti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! he bhadanta ! bhavatA mayi kRpAM vidhAya yatpatipAditaM tat evam evameva-satyamevAsti, yat sukhavipAke dazAdhyayanAni kathitAni tAni yathArthatayA zraddhayAni santIti bhAvaH ||muu0 1 // dazamamadhyayanam samAptam // 2 // 10 // // mUlam // - Namo suydevyaae| vivAgasuyassa do suyakkhaMdhAduhavivAgo ya suhavivAgo ya / tattha duhavivAge dasa ajjhayaNA zrI sudharmAsvAmI isa adhyayana kA upasaMhAra karate hue zrI jaMbUsvAmI se kahate haiM 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM muhavivAgANaM dasamassa ajjhayaNassa ayama? paNNatte' he jaMbU ! zramaNa bhagavAn mahAvIrane-jo siddhigati ko prApta ho cuke haiM, sukhavipAka nAmaka * zrutaskaMdhake isa dasama adhyayana kA yaha varadatta kA kathAnakarUpa bhAva prakaTa kiyA hai / zrIsudharmAsvAmI ke ina vacanoM ko sunakara zrI jaMbUsvAmI savinaya unake vacanoM meM zraddhA pradarzita karate hue bole'sevaM bhaMte' he bhadaMta ! Apane kRpA kara jo sunAyA hai vaha isI prakAra hai-satya hI hai, isa sukhavipAka zrutaskaMdha meM jo ye daza adhyayana prarUpita hue haiM, ve yathArthataH satya haiM, adveya haiN| 1 sudhamAM svAmI A adhyayanane upasaMhAra karIne zrI jaMbU svAmIne kahe che "evaM khalu jaM! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suddavivAgANaM dasamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paSNatte ! zrabhara lagavAna mahAvI2 2 siddhagatine pAbhyA cha temaNe sukhavipAka nAmanA zrutaskaMdhanA A dasamA adhyayanane A varadattanA AkhyAna rUpa bhAva prakaTa karyA che. zrI sudhasaMsvAmInA A prakAranAM vacana sAMbhaLIne zrI jammusvaamii vinaya tamanA vayanAmAM zraddhA pradarzita zata motyA 'sevaM bhaMte 2" he bhadanta! Ape kRpA karIne je saMbhaLAvyuM che te Aja pramANe che-satyaja che, e sukhavipAkazrutaskaMdhamAM je A dasa adhyayana prarUpita karelAM che te yathArtha-satya che ane zraddhA rAkhavA cagya che. Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 vipAkacandrikA TIkA, ekAdazamaGga varNanam ekasaragA, dasasu ceva divasesu udisijjaMti / evaM suhvivaagovi| sesaM jahA AyArassa / ekArasamaM aMgaM samataM // ||iti vivAgasuyaM samattaM // TIkA / 'Namo suyadevayAe' namaHzrutadevatAyai / 'vivAgasuyassa' vipAkazrutasya 'do suyakkhaMdhA' dvau zrutaskandhau staH, tathAhi-'duhavivAgo ya, suhavivAgo ya' duHkhavipAkazca sukhavipAkazca / 'tattha' tatra-tayomadhye 'duhavivAge' duHkhavipAke 'dasa ajjhayaNA' dazAdhyanAni 'ekkasaragA' ekasvarakANi-samAnavarNanakAnisanti / dazasu adhyayaneSu pApakarmaNAM vipAkavarNanaM prAyaH samAnamastItyarthaH / tAni 'dazasu ceva divaseSu' dazasveva divaseSu 'udisijnaMti' uddizyante vAcyante / 'evaM' anenaiva prakAreNa 'muhavivAgevi' sukhavipAke'pi dazAdhyAyanAni ekasvarakANi-samAnavarNanakAni, dazasu adhyayaneSu puNyakarmaNAM vipAka ___ NamosuyadevAya' zruta deva ke liye namaskAra ho / ' vivAgasuyassa do suyakkhaMdhA' isa vipAka ata ke do zruta skaMdha hai| 'duhavivAgo ya muhavivAgo ya' 1 duHkhavipAkazrutaskaMdha aura 2 dUsarA sukhavipAka, zrutaskaMdha / 'tattha duhaviyAge dasa ajjhayaNA ekkasaragA' prathama zrutaskaMdha ke 10 daza adhyayana haiN| isI prakAra dUsare zrutaskaMdha ke bhI 10 dasa adhyayana haiM / ina sabakA varNana prAyaH eka sarIkhA hI hai / 1 duHkhavipAkazrutaskaMdha meM pApa karmoM ke phalakAM vipAka kA varNana hai, tathA sukhavipAkazrutaskaMdha meM puNya karma ke phalakA varNana hai| 'dazasu divasesu udisijati evaM suhavivAgevi ye dono zrutaskaMdha 10-10 dinoM meM NamosuyadevAya' zrutavatAne nabha242 thAyA, 'vivAgamuyassa do suyakkhaMdhA vipAzrutanA re 2 zruta245 cha. 'duhavivAgo ya muhavivAgo ya' (1) bhaviSA zruta mane (2) mAnna suvidhA zrutaH4.5 ; tattha. . .duhavitrAme dasaajjhayaNA ekasaraNAprathama zrutadhanA 10-6sa adhyayana cha, bhAvI04 bhI zruta24 ghanA 54 10 madhyayana cha. PA // tamAma varNana prAya: mesarabhu che. duvidhA zrutaskaMdhamAM pApakarmonA vipAkanuM varNana che. 2 tatha sukhavipAka zrutaskaMdhamAM puNyakarmanA vipArnu varNana cha. 'dazasu divasesu udisijjaMti / evaM suhavivAgevi ' mA panne Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute varNanaM prAyaH smaanmstiityrthH| tAni dazAdhyayanAnyapi dazasveva divaseSUdizyante, iti bhAvaH / 'sesa' zeSa zeSavarNanaM 'jahA AyArassa' yathA''cArasya- AcArAgasUtrasya tathA vijJeyam // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadhanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta-'jaina zAstrAcArya-padabhUpita-kolhApurarAjaguru-vAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla vrativiracitAyAM vipAkazrute dvitIyazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM ekAdazamaGgaM samAptam . sampUrNam // 11 // // iti vipAkazrutaM samAptam // vAMce jAte hai / 'sesaM jahA Ayarassa' zeSa varNana ' AcArAMga sUtra kI taraha samajhanA caahie| 'ekArasamaM aMgaM samattaM' 11 vAM aMga vipAkazruta samApta huvaa| --- // isa prakAra vipAkazruta ke vipAkacandrikA TIkA kA hindI-bhASAMnuvAda saMpUrNa huvA // zruta the| isa-sa (10-10) hisAma vAyAma mAve cha. 'sesaM jahA. Ayarassa' mADInu varNana mAyA sUtra prabhArI sabha se 'ekArasamaM aMgaM samattaM ' 11 agIAramuM aMga vipAkazrata samApta thayuM. A pramANe vipAkazrutanA vipAzcandrikA . TInA "zurAtI bhASAnupA6 sapU thayo // .. Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vipAkazrutasya zuddhipatramazuddhiH zuddhiH naM. 1 ghaNAnaM te rAIsara0 le samapasa 3 aMtie paMcANuvayaM yamApaM te rAIsara-talavara-mADabiya-koDupiya-inbha-sehi segAva-satyavAha-ppamiyo je paM samaNasa aMtie muMDA jAba payaMti, pagANaM ne rAIsara0 jeNe samassa3 aMtie paMcANubbaiyaM jAra 42 5 2 muktasitA 3 pravajyAprama 4 Anate AnatAlye navame devaloke utkRSTaviMzatisAgaropamanyitikeSu isittA pravrajyApraNaM Anate AnatAtye navame devaloke utcaSTakonaviMzatisAgaropamasyitikeSu 5 utkRSTa ekaviMzati......... utka viti........ . hindI meM javanya 28 jayatya 18 panya 28 paryAyamAM 20 vasi ujha unna tha paravInA rabanya 18 mAM hukta pade pa ka