________________
%3
४०२
विपाकश्रुतें मेरुगिरिः, महेन्द्रः पर्वतविशेषस्तद्वत् सारः प्रधानो यः स तथा । 'तस्सणं महचंदस्स रणो' तस्य खलु महाचन्द्रस्य राज्ञः 'सुसेणे णामं अमच्चे' सुषेणो नाम-सुषेणनामकः, अमात्यः मन्त्री 'होत्था' आसीत् । स कीदृशः ? इत्याह'सामभेयदंड०' इति । 'सामभेयदंडउवप्पयाणणीतिमुप्पउत्तणयविहिन्नू'इति संग्राह्यम् । सामभेददण्डोपपदाननीतिसुमयुक्तनयविधिज्ञः- परम्परोपकारप्रदर्शनगुणकीर्तनादिना शनोरात्मवशीकरणं साम, शत्रुपरिवारस्य परस्परं स्नेहापनयनं भेदः, धनहरणादिको दण्डः, गृहीतधनप्रतिदानादिकमुपपदानं, तद्रूपा या राजनीतयः, तासां सुप्रयुक्तंमुष्टु प्रयोगो-व्यापारणं यस्य स तथा, नयानां न्यायानां उक्तलक्षणनीतीनां च विधि-प्रकारं जानाति यः स तथा, पश्चात् पदद्वयस्य कर्मधारयः। 'णिग्गहासले' निग्रहकुशलः-निग्रहः नियमनं वशीकरणं, तत्र कुशलः-निपुणः । 'तत्थ णं सोहमहेन्द्र के जैसा अन्यनृपतियों में प्रधान था । 'तस्स णं महचंदस्स रणो' उस सहाचंद्र राजा का 'सुसेणे णाम अमच्चे हात्था सुषेण इस नामका एक मंत्री था। 'सामभेयदंड० णिग्गहकुसळे' यह साम, भेद एवं दण्ड आदि राजनीति प्रयुक्त करने में पटु एवं, परचित्तरंजन करने में कुशल था । यहां दंड के आगे के शून्य से 'उपप्पयाणणीतिसुप्पउत्तणयविहिन्नू' इस पाठ काग्रहण हुआ है । इन साम आदि पदों की व्याख्या इस प्रकार हैआपस में एक दूसरे के उपकार के दिखलाने से एवं गुणों के कथन आदिसे शत्रु को अपने वश करना सास है । जिस उपाय से शत्रु के पक्ष के परिवार में फूट डालो जाति है उसका नाम भेद है। शत्रु के धन आदि का हरण कर लेना दण्ड है। शत्रु के गृहीत धन को वापिस कर देना उपप्रदान है। 'णिग्गहकुसले वह सचिव इन राजनीतियों के प्रयोग करने में एवं न्याय करने की विधि में विशेष ना. मलयायस. सुभे३ पर्वत भने महेन्द्रनारे भी लयामां भुज्य ता. 'तस्स णं महच्चंदस्स रण्णा' ते महायाने 'मुसेणे णाम अमच्चे होत्था' सुषेय नामना
मंत्री ता; 'सामभेयदंड० णिग्गहकुसले ते साम, मह मने 3 माह Antનીતિનો ઉપયોગ કરવામાં અને બીજાઓનાં ચિત્તને રંજન કરવામાં કુશળ હતા. અહી ६ शनी पारे शून्य छे ते शून्यवर 'उवप्पयाणणीतिमुप्पउत्तणयविहिन्न'
પાઠને ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું છે, તે સામ આદિ પદેની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છે. પરસ્પરમાં એક બીજાને ઉપકાર બતાવીને ગુણોનું કથન કરીને શત્રુને પિતાને વશ કરી લેવા તે સામ છે જે ઉપાયથી શત્રુના પક્ષના પરિવારમાં કે આપસમાં પુરુ પાડવી તેનું નામ ભેદ છે. શત્રુનાં ધન વગેરે પદાર્થોનું હરણ કરવું તે દંડ છે, શત્રુનાં લઈ सीधा धनने पाछु माय ते उपमहान छे, ते प्रधान (भत्री) 'णिग्गह कुसले'