Page Text
________________
२० .
त्रिपाकश्रुते दिकम् उत्तरगुणनिर्वर्तनाधिकरणं वोध्यम् , कार्मण-तैजस-शरीरयोरुत्तरगुणनिवर्तनाधिकरणं नास्त्येव, तयोरङ्गोपाङ्गाधभावात् । तथा-वाङ्मनोवर्गणायोग्यद्रव्यनिर्मापितौ वाङ्मनःसंस्थानविशेपौ सूलगुणनिर्वर्तनाधिकरणम् , तथा प्राणापानवर्गणायोग्यपुद्गलद्रव्यनिर्मापितौ उच्छवासनिःश्वासाकारौ मूलगुणनिवर्तनाधिकरणम् । एपां वागादीनामप्युत्तरगुणनिर्वर्तनाधिकरणं न संभवत्येव, अङ्गोपाङ्गाधभावात् । उत्तरगुणनिर्वर्तनाधिकरणं काष्ठकर्म-पुस्तकर्म-चित्रकर्मादीनि । तत्र रचना वह वैक्रियशरीर की उत्तरगुणनिर्वर्तना है । एवं आहारकशरीर में जो अंग उपांग आदि की रचना है, वह भी उत्तरशुणनिर्वर्तना है। तैजस और कार्मण शरीर में उत्तरगुणनिर्वर्तना संभावित नहीं है, क्यों कि वहां पर अंग और उपांगों की रचना नहीं है। इसी प्रकार वचनर्गणा एवं सनोवर्गणा से निष्पादित मन और वचन भी आकार-विशेष हैं, अतः ये मूलगुणनिर्वर्तनाधिकरण ही हैं। उत्तरगुणनिर्तनाधिकरणता इनमें नहीं आती है, क्योंकि उत्तरगुणनिर्वर्तना का संबंध अंग-उपांग आदि से है। प्राण और अपान (श्वासोच्छास) के वर्गणायोग्य पुद्गलद्रव्य से निष्पन्न उच्छ्वास और निःश्वास-रूप आकार भी सूलगुणनिर्वर्तना है। श्वासोच्छासमें भी उत्तरगुणनिर्वर्तनारूपता इसलिये संभवित नहीं है कि वहां पर अंग-उपांगादिक का अभाव है। भाव यह है किशरीर, मन और श्वासोच्छास की रचना का होना , सूलगुणनिर्वर्तना है। उत्तरगुणनिर्वर्तनाधिकरण-काष्टकर्स, पुस्तकर्म और ઉપાંગ, કેશ, દાંત અને નખ આદિની જે રચના તે ક્રિયશરીરની ઉત્તરગુણ-નિર્વત્તના - છે. એ જ પ્રમાણે આહારકશરીરમાં જે અંગ-ઉપાંગ આદિની રચના છે તે પણ ઉત્તરગુણ-નિર્વત્ત્વના છે. તેજસ અને કામણ શરીરમાં ઉત્તરગુણનિર્વના સંભાવિત નથી, કારણ કે અહીં અંગ અને ઉપાંગોની રચના નથી. એ પ્રમાણે વચનવર્ગણા અને મનેaણાથી નિષ્પાદિત મન અને વચન પણ આકારવિશેષ છે, તે કારણથી એ મૃગુણ-નિર્વત્તાધિકરણ જ છે. ઉત્તરગુણ-નિર્વિર્તાનાધિકરણતા તેમાં આવતી નથી, કારણ કે ઉત્તરગુણ-નિર્વત્તાનો સંબંધ અંગ-ઉપાંગ આદિ સાથે છે. પ્રાણ અને અપાન (વાસ)ને વર્ગગ્ય પુદ્ગલદ્રવ્યથી નિષ્પન્ન ઉસ અને નિ:શ્વાસરૂપ
કાર પણ મૂલગુનિર્વના છે. શ્વાસોશ્વાસમાં પણ ઉત્તરગુનિર્વર્તનારૂપતા એટલા માટે સંભવિત નથી કે ત્યાં અંગ-ઉપાંગાદિકનો અભાવ છે. આને ભાવ એ કે શરીર, મન અને તે મની રચના થૈવી તે મૂલગુણનિર્તના છે. ઉત્તર
| SR No. | 009356 |
| Book Title | Vipaksutram |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1959 |
| Total Pages | 825 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_vipakshrut |
| File Size | 58 MB |