Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // zivAbhyAM namaH // iyaM kila zrImatparamahaMsaparivrAjakAcAryaparamAnandasarasvatIpUjyapAdaziSyA dvaitavidyApratiSThApakanirastavividhadvaitavAdivitaNDasarvajJa. ziromaNizrIbrahmAnandasarasvatIkatiH ___ advaitasiddhivyAkhyA // lghucndrikaa|| mumukSUNAM nikhilAnarthanivRttipUrvakaparamAnandAvirbhAvalakSaNaparamapuruSArthAnanya sAdhanAdvaitanizcayAya advaitavidveSiNAmunmUlanAya ca viracitA zrImaccampakAraNyavAstavyazrImahAmahopAdhyAyavirudAGkitazrIrAjuzAstryaparanAmakazrImattyAgarAjamakhirAjacaraNAMbujasevAsamAsAditabrahmavidyAvaizayena zrIgoSThIpurAbhijanena hariharazAstriNA saMzodhitA ca konerirAjapuraprAmavAstavyasahRdayasamudAyadAsa vi- sAmbazivAryeNa kumbhaghoNastha svakIya zrIvidyAmudrAkSarazAlAyAm mudrAkSarairaGkayitvA prAkAzya prApitA smullstitraam| . mUlyaM sAdhaM rUpyasaptakam (preSaNavyayaH kalASTakaM tra) December 1893. Price_-71 Rs. Postage As 8. . For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI . vidyAzaGkaro) vijayate zrImatparamahaMsaparivrAjakAcAryavaryapadavAkyapramANapArAvArapArINa yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhyAnadhAraNAsamAdhyaSTAGgayogAnuSThAnaniSThatapazcakravartyanAdyavicchinnaguruparamparAprAptaSaDdarzanasthApanAcAryavyAkhyAnasiMhAsanAdhIzvarasakala nigamAgamasArahada yasAGkhyatrayapratipAdakavaidikamArgapravartakasarvatantrasvatantrAdirAja dhAnIvidyAnagaramahArAjadhAnIkarnATakasiMhAsanapratiSThApanAcAryazrImadrAjAdhirAjagurubhUmaNDalAcAryaRzyazRGgapuravarAdhIzvaratuGgabhadrAtIravAsazrImadvidyAzaGkarapAdapadmArAdhakazrImannRsiMhabhAratI khAmigurukarakamalasaJjAtazRGgerIzrIsaccidAnandazivAminavanasi hamAratIkhAmibhiH / atyantapriyaziSyakumbhaghoNanagaravAsizrIvidyAnilayamudrAkSarazAlAmyAnejaraityupapadadhArisAmbazivazAstriviSaye zrInArAyaNasmaraNapUrvakaviracitAziSassamullasantutarAma AsetuhimAcalaprasiddhAtrabhavacchImacchaGkarabhagavatpAdapUjyapIThaviSayiNI bhaktiranavadhi kazreyonidAnamiti sarvajanaviditametatsAmpratam // iha khalu kupitaphaNiphaNAmaNDalacchAyasacchAyeSu svakcandanAdiSu viSayeSu momuhyamAnatayA janmajarAnidhanAdyupaplavabahule saMsAracakre baMbhramyamANAn sakalAnapi janAnupalabhya tadanujighRkSayA zrImacchaGkaradezikacaraNairyeyamadvaitavidyA brahmasUtramANyAdimukhena pratiSThApitA ziSyapraziSyAdimukhena / sarvataH pracAritA ca tadanu kAlavazAt jarIjambhamANairnAntadhvAntAya. nekamataprabhedairasambhAvanAviparItabhAvanAdidoSakaluSitatayA viralapracArA samabhavaditi hetorasambhAvanAdidoSavidhUnanAya zrImadvidyAraNyamadhusUdanasarasvatIbrahmAnandasarakhatyAdibhirviracitairanekaiH prabandhaiH sarvatovyAptavAsIt seyamidAnI prabandhAnAM bAhulyena likhituM lekhayituM ca azakyatayA kathaJcillekhane'pi lekhakapramAdajanitAzuddhisaMkrAntibahulatayA ca zodhitAnAmapi teSAM sarvatra daurlabhyena ca viralapracArA varIvartItyasyAM dazAyAmadvaitamahAnibandhamAlAtmikA vidvadbhissamparizodhya mudrApayitumArabdhA eSA advaitamaJjarI zirasi nidadhAnA zrImacchaGkaradezikacaraNAnAmAjJAmAkalayantI advaitavidyAyAssvAtmanazca sarvatra supracAraM saphalayantI ca prabandhakRtAM mudrApayitazca prayAsaM azeSAnapi lokAnupakuryAditi zrImacchAradAcandramAlIzvarAdidevatAH prArthayAmahe. vi0Azvina zuklaaSTamyAM saumyavAsare kaDattUme. For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mA ||shriiH|| bhUmi kA -:(*):AryamizrAH!! vijJAtameva khalu bhavatAM atItAnekabhavaparamparAsamArjitasukRtasampadAvarjitabhagavadanugrahAsAditasattvotkarSAdhInavivekavairAgyAdisAdhanasampannaiH prAktanasukRtasampattyadhInaviSayavizeSasamparkaprayuktasattvotkarSApakarSarUpazuddhitAratamyayuktasukharUpAntaH karaNavRttipratiphalitasvarUpAnandarUpaviSayAnandamapi kSaNikatvenAnumanyamAnaiH zravaNamanananididhyAsanAbhyAsanidhUtanikhilapratibandhakAnubandhaiH puruSadhaureyaireva prApyamANaM vastusaJcaitanyamAtratvAvirodhivaddhapuruSAvidyAkalpitaniravagrahaizvaryatadanuguNaguNakalApaviziSTaniratizayAnandasphuraNasamRddhanissandhibandhaparamezvarabhAvApannaM mAtrayApi duHkhadaviSThaM paramapuruSArthakASThApannaM nityaniratizayAparicchinnasukhamAtrasvarUpamadvitIyAkhaNDacinmAtrapratyagabhinnanirvizeSAtmatattvamanAnantaH itaretarabhedAgraheNa AtmAnAtmanoranyonyadharmyadhyAsapurassaramanAtmadharmAn kartRtvabhoktRtvAdIn Atmani AtmadharmAMzca caitanyAdInanAtmani cAdhyasya nAnAvidhakutarkAkulacetasaH jananamaraNapravAhaparamparArUpe anAdisaMsArakUpe bambhramyamANAH momuhyanta eva prAyeNa jIvarAzayaityatastAnudidhISumargavAn paramakAruNikaH paramezvaraH 'yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhArata / abhyusthAnAya dharmasya tadAtmAnaM sRjAmyaha'miti pratijJAtArthapAripAlanAya 'catubhissaha zipyaistu zaGkaro'vatariSyati / ' iti saurapurANavacanAnusAreNa bahoHkAlAtpUrvamevAsmin kaliyuge zrImacchaGkarabhagavatpAdarUpeNa gRhItalIlAmAnuSavigrahaH avatIrya kerale kAlaTigrAme zivagurorAyaryAmbAyAmadhItya cAdya eva vayasi akhilamapyAgamaM abhyasya ca sarvazAstrANi Azritya cAdyAzramAdeva pazcimamAzramam anAdRtya ca zArIraM prayAsa bhaTitvA cAvanimaNDalaM anuSThApya cAzramadharmAn anubodhya cAkhilAgamatAtparyaviSayamazanAyAdyatItamapetabrahmakSatrAdibhedamasaMsAryAtmabhUtamakhaNDaparipUrNasatyajJAnAnandAmalA dvitIyasvaprakAzanirvizeSabrahmasvarUpameva paramArthatattvam, Aracayya ca bhagavadvedavyAsapraNItAnekanyAyopabRMhitacaturadhyAyyAtmakottaramImAMsAmApyAdiprabandhanAtam, ava. matya ca nAstikAdidurmatAbhimAninaH kudRSTIn , avasthApya ca vaidikamadvaitaM matamapra For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org , ( 2 ) tibandham, adhyApyacAtmIyamanumataM bhASyamantevAsinaH, abhiSicya cAdvaitamataparipAlanAdhipatye sacchiSyAn AsAdya cAtulAM kIrtim, AsasAda ca punaraizvaraM dhAmeti / anantaraM ca teSAmeva matamavalambamAnAH vivaraNakArAcAryavAcaspatimizrAdizrImadappayadIkSitavaryaparyantAH prAJca AcAryAH anavarataparicIyamAnabhASyArthatattvAH vivaraNavAcaspatyaparimalanyAyarakSAmaNyAdiprabandhajAtairunmUlitakumatikutarkama dvaitameva pratyatiSThipannityatva nAsti vizayaH / anantaraM cArvAcInaiH kaizciddhvAntajAntamata praviSTairanivAryAdvaitedvaSagADhAnalakalitahRdayaiH svamanISA parikalpitayuktivAkyAbhAsavistRtaiH nyAyAmRtAdigranthairAkulIkRtamiva bhavatyadvaitamatamityAlocya sarvatantra svatantrAH atilokottarasattakapetaprabandhanirmANacAturIdhurINAH sarvajJaziromaNayaH zrImadhusUdanasarasvatIbrahmAnandayatIndravarAH nikhilAnapi lokAnanujighRkSavaH dvaitavAdiparikalpitakuyuktitUlavAtUlAn nikhilAnarthavrAtanidAnabhUtAnAdyavidyonmUlanAnanyasAdhanAdvitIyabrahma Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nizcayapratyarthibhUtAsambhAvanAdidoSazaGkApaGkakSAlanasvardhunI nirjharAyamANavAgjharIgumbhitAn advaitasiddhibrahmAnandIyAdIn prabandhAn vyaracayan / yadyapyasminmahati mahImaNDale zrImaccaGkarabhagavatpAdIyamatAnubandhiprauDhabrahmAnandI yAdiprabandhaparizalinArhamatayo viralAH paNDitAH, tathApi kvacit kvacit ihajanmani janmAntare vA santatasantanyamAnasatkarmasantAnanitAntanirmalAntaHkaraNAH AtmatattvaM vividiSantyeva / teSAM cAkalayya granthadaurlabhyaM viSIdatAM mumukSUNAmatyantopakArAya mahAtmabhirmahatA pravAsena vinimitAnAmadvaitaprabandhAnAM pracAraNenAtmIyaM mAnuSaM janma caritArthayitumadhyAtmavidyAvicAraparamAnasAnAmanugrahapAtratAM cAtmAnamupanetumadvaitamaJjaryabhighAlaMkRtAdvaitamatAnubandhiprabandhajAtamudraNakArye mahati prAvartiSTa sahRdayadAsassAmbazivAryaH / mudraNAya ca sampAditeSu kozeSu campakAraNyavAstavya zrImanmahAmahopAdhyAyavirudAGkitapa'davAkya pramANapArAvArapArINazrImadrAjuzAstrayaparanAmaka zrImattyAgarAjamakhirAjAnugrahalabdhamekaM kozaM -- zrImatparamahaMsaparivrAjakAcAryasvayaMprakAzayatIndraparipAlitArayapurAkhyagrAmasthAdvaita kozazAlAyAssamAnItaM dvitIyaM kozaM vaTAraNyakSetrasthapustakazAlAyAssamAnItaM tRtIyaM ca eDayAttumaGgalagrAmAbhijanacatustantra pArAvArapArINazrI madappuzAstriNAM kozaM avicchinnasatsampradAyasiddhasamagrapAThaM pramANIkRtya samyak parizodhya kumbhaghoNakSetrasthazrIvidyAmudrAkSarazAlAyAM mudrAkSarairaGkayitvA saJcAritAM For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nandanazarattulAmAsamArabhya pratimAsaM pracAryamANaguccha zobhitAmadvaitamaJjarI prathamamalaMkurvANA zrImadhusUdanasarasvatIviracitA advaitasiddhiH tavyAkhyA brahmAnandasarakhatIviracitA laghucandrikA ca zrImacchaGkarabhagavatpAdaviracitadazazlokIvyAkhyA siddhAntabinduzca brahmAnandayatIndraviracitaratnAvalyAkhyaTIkAsahitaH sampUrNA vijayantetarAm / tadahamarthaye sAJjalibandhanamasmanmatAbhimAninaH samarpayata sAdarAM kAruNyadRSTiM saphalayata anavaratAdvaitagranthavicAreNa mudraNaprayAsam / anubhavata ca nizzaGkamadvaitasAmrAjyasarvasvam / anugRhNIta ca tathA, yatheyamadvaitamaJjarI prAcInAsmAkamanthagucchagumbhitA itaHparamapyavicchinnagucchaprasarA samAhlAdayantI adhyAtmavidyAvicArakutUhalinAM manAMsi AsAdayantI ca sajjanapremabhAjanatAM ciraM jejIyeteti / sahantAM ca vivanmaNayaH anavadhAnaprayuktAM kvAcitkImakSaracyutim / prasIdantu cAnena zrImacchaGkarabhagavatpAdacaraNA ityazeSamatiramaNIyam // advaitAmRtamaJjarIzakaruNApUreNa saMvardhitA vidvanmAnasacaJcarIkanivahairAsvAdyamAnA bhRzam / zrIvidyAkabarIbhareSu satataM bhUSAyamANA ciraM zrImatsAmbAzavAryasattaruzikhAlambA vijejIyatAm // iti goSThIpurAbhijanaH hariharazAstrI. For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // zivAbhyAnnamaH // campakAraNyavAstavyazrImahAmahopAdhyAyabirudAGkitazrIrAjuzAsthyaparanAmakazrImattyAgarAja makhirAjakRtAzzlokAH / vikhyAtA brahmavidyA jayati bhuvi nRNAM duHkhamunmUlayantI __ tatsiddhyarthAH prabandhA api khalu bhagavatpAdamizrAdiklaptAH / tatroktAn samyagAn kumatikaluSitAnnirmalIkRtya yAbhyAmAsIttasyAH pratiSThA pracaraNasukRtAt kiM tayorasti puNyam // 1 // siddhizca candrikA cetyAbhyAM viduSAmudeti sukhabhUmA / madhusUdanasadbrahmAnandayatIndroparacitAbhyAm // 2 // tattakozavilekhanAdiyatanasteSAM hi saJcAraNA zakyA neti tadayimudraNapathAnnavAsti pathyantaram / ityAlocya tadarthamanivahaM sampAdya yantrAdikaM nimayaM yadi tadvilamba iti yasvArthaM tu mene tRNam // 3 // samprAptadraDhi manyaho kaliyuge'pyasmin nRNAM muktaye yattassattamapUrvadezikavarAneSo'tizete janaH / kAruNyAditi tasya puNyamadhikaM gaNyaM na puNyAntarai sarvajJaH parameza eva mudito dAtuM samastatphalam // 4 // advaitagranthadugdhAmbudhimathanasamudbhatapIyUSadhArA sArAkArA vipazcidvarahRdayasamullAsinI maJjarIyam / AlokyainAM stuvAnaH kalayati saziraHkampamAzarvicAsi zrImaccAmpeyavanyAhatanijavasatiH tyAgarAjAdhvarIndraH // 5 // ydupkrmmessaabhuunnirmlaadvaitmnyjrii|| tasya zreyAMsi bhUyAMsi santu sAmbazivaprabhoH // 6 // zrImacchAbdikatArkikavedAntarahasyayuktiniSNAtaiH / hariharasudhIbhireSA doSAsTaSTA suzodhitA jayati // 7 // For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org // zubhamastu // brahmAnandIye prathamaparicchede KANT pratipAdyaviSayAH -1 maGgalazlokArthanirUpaNam 2 vipratipattivAkyasya vicArAGgatvanirUpaNam 3. pakSatAvacchedakavicAraH 4. prathama mithyAtva nirUpaNam 13. aMzitvaniruktiH 14. sopAdhikatvabhaGgaH 15 dvitIya mithyAtvanirUpaNam 6. tRtIyamithyAtvanirUpaNam 7. caturthamithyAtva nirUpaNam 8 paJcamamithyAtvanirUpaNam 9 mithyAtvamidhyAtvanirUpaNam 10 dRzyatvaniruktiH 11. jaDatva niruktiH 12. paricchinnatvaniruktiH 15 AbhAsasAmyabhaGgaH 16 pratyakSabAdhoddhAraH 17. pratyakSaprAbalyabhaGgaH 18. pratyakSasyAnumAnabAdhyatvam 19 pratyakSasyAgamabAdhyatvam 20 apacchedanyAyavaiSamyabhaGgaH 2.1. vahnizaityAnumitisAmyabhaGgaH 22. pratyakSasyAbAdhyatve bAdhakam 23 bhAvibAdhopapattiH 24 satyatvAnumAnabhaGgaH 21 : mithyAtve vizeSato'numAnAni ---- www. w... .... .... ---- .... www. .... www. .... .... Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only www. $800 ---- www. wwww puTasaMkhyA 1 17 35 98 66 69 99 107 112 17 117 14-5 160 163 179 182 183 185 190 203
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (2) puTasaMkhyA 212 227 230 2.39 244 259 273 or 000 285 291 303 307 pratipAdyaviSayAH 26 AgamabAdhoddhAraH 27 asatassAdhakatvam asatassAdhakatvAbhAve bAdhakam 29 dRgdRzyasambandhamaGgaH 30 anukUlatakanirUpaNam 31 pratikarmavyavasthA 32 pratikUlatarkanirAkaraNam 33 mithyAtvazrutyupapattiH 34 advaitazruterbAdhoddhAraH 35 jJAnanivatyatvAnyathAnupapattiH 36 dRSTi sRSTivAdaH 37 ekajIvavAdaH 38 avidyAlakSaNam 39 ajJAnapratyakSopapattiH 40 avidyAnumAnopapattiH 41 avidyApratipAdakazrutyupapattiH 42 avidyAyAmApattiH 43 avidyApratItyupapattiH 44 ajJAnasya zuddhacinniSThatvopapattiH ajJAnasya jIvAzrayatvopapattiH sarvajJasyAjJAnAzrayatvam 46 avidyAyA viSayopapattiH 47 ahamarthasthAnAtmatvanirUpaNam 48 kartRtvAdhyAsopapattiH 49 dehAtmaikyAdhyAsanirUpaNam 50 anirvAcyatvalakSaNam 51 anirvAcyatvAnumAnam 52 khyAtibAdhAnyathAnupapaniH 53 niSedhapratiyogitvAnyathAnupapattiH 64 nAsadAsIdityAdizrutyarthApattiH 311 313 315 326 lh 333 m . . . . 335 336 s s 341 s 342 s 357 361 365 368 369 373 For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ||shivaabhyaaN nmH|| // advaita maJjarI // // brahmAnandabhikSuviracitA advaitasiddhivyAkhyA // // laghu candrikA // namo navaghanazyAmakAmakAmitadehine / kamalAkAmasaudAmakaNakAmukagehine // 1 // zrInArAyaNatIrthAnAM gurUNAM caraNasmRtiH / bhUyAnme sAdhikeSTAnAmaniSTAnAzca bAdhikA // 2 // advaisiddhivyAkhyAnaM brahmAnandena bhikSuNA / saMkSiptacandrikArthena kriyate laghucandrikA // 3 // viSNuH vyApakaM jIvasvarUpam / mokSa prApta iva svayaM vijayate / kIdRzo viSNurmokSa prApta ivetyatrAha-akhaNDadhIgocara iti / saMsargAviSayakamanovRttivizepaviSayIbhUta ityarthaH / nanu, tAdRzadhIviSayatve mokSaprAptiM prati noddezyatAvacchedakatvasaMbhavaH / uddezyatAvacchedakakAlAvacchinnatvasya vidheyagatatvena vyutpattisiddhasya prakRte bAdhAt / yadA hi tAdRzadhIviSayIbhUta AtmA, tadA tasya na mokSaH / tasyAvidyArUpabandhazUnyAtmarUpatvAt / taduktaM vArtike-'avidyAstamayo mokSaH sA ca bandha udAhRtaH / iti / 'nivRttirAtmA mohasya jnyaattvenoplkssitH|' iti ca / avidyAyA astamayassaMskArAdikAryarUpeNApyanavasthAnam / sA sthUlarUpA saMskArAdirUpA ca / tathA ca videhatAkAlIno'stamaya eva mukhyo mokSaH / jJAtatvopalakSita AtmApi videhatAkAlIna eva / jIvanmuktikAlInasya jJAtatvopahitatvasyApi kadAcitsaMbhavena jJAtatvenopalakSitatvasya sarvadA asambhavAttadupalakSitasyaiva mohnivRttitvm| jIvanmuktau saMskArAdirUpeNa mohasattvAt / sthUlAjJAnanivRttestatvajJAnavizeSAdimanaHpariNAmarUpatAsaMbhavena jJAtAtmarUpatvAsaMbhavAcca / na co For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 2 www.kobatirth.org. advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaviSayatvakSaNe eva tAdRzAvidyAstamayassaMbhavati / caramadhIrUpavidyAvataH kSaNasyAvidyAtatprayuktadRzyaviziSTakAlapUrvatvAbhAvaniyamena siddhasyAvidyAstamayasya videhatAkAlInasya vidyAvati kSaNe saMbhavAbhAvAt / ata Aha-- mithyAbandhavidhUnanena vikalpozita iti / brahmAtmaikyAjJAnarUpavandhasya tAdRzAstamayena dRzyazUnya ityarthaH / atra bandhasya mithyAtvoktyA taducchedasya jJAnAdhInatvajJA-' panena na jJAnotpattikAlInatvamiti jJApitam / tathA ca vidheye uddezyatAvacchedakakAlAvacchinnatvabodhasyautsargikatvAt sargAdyakAlInavyaNukapakSakajanyatAsaMbandhena kartRsAdhyakAnumitau niravacchinne kartari vidheye tAdRzakAlAvacchinnatvavA - dhavat prakRte'pi tasya bAdhitatvAt na tatra tadbodhaH / atra bandhavidhUnanamavidyAtatkAryazUnyatvaM dRzyazUnyatvaM anAdisAdhAraNadRzyazUnyatvamiti tayorbhedaH / vidhUnaneneti tRtIyA jJApakahetau / na tu kArakahetau / na hyavidyAyA astamayo nAma vyAvahArikadhvaMsarUpo vidyAjanyo'smatsiddhAnte svIkriyate / dRzyAntaradhvaMso vA tajjanyaH / tathA sati tasya nivartakAbhAvena 'vidvAnnAmarUpAdvimukta' ityAdizrutibodhitasya viduSi sarvadRzyocchedasya bAdhApatteH / tatvajJAnotpattidvitIyakSaNe hi tatvajJAnAdisarva dRzyanAzotpAdAt uktakSaNadvitIyakSaNe uktanAzasya nAzotpattyasambhavaH / tatvajJAnajanyasya nAzasyaiva tatvajJAnanAzahetutve svIkRte'pyuktavAzrApattestAdavasthyAt / tatvajJAnajanyasya dRzyAntaranAzasya tatvajJAnasya ca yau nAzau tayonazakAbhAvAttayoH svanAzakatva svIkAre'pyuktApattitAdavasthyAt aprAmANikAnantanAzakalpane gauravAcca / tasmAccaramatatvajJAnasya dRzyAzrayakAlapUrvatvAbhAvaniyama eva svIkriyate / na tu nAzahetutvam / yattu baddhapuruSaiH prAtItikamastamayAdikaM kalpyate / na tasya nAzahetutvam / yadyapi jJApakahetutvamapi dRzyAstamayaM pratyavidyAstamayatvena nAsti / jIvanmukte prAtItikAvidyAstamaye tadyabhicAritvAt / jIvanmukte prAtItikasya dRzyAstamayasya karUpane niyamAbhAvAt / tathApi dRzyAstamayakAlInatvarUpeNAvidyAstamayasya dRzyAstamayaM pratyastyeveti dhyeyam / atha vA mAstu prAtItikaM tAdRzAvidyAstamayAdikam / avidyocchedopalakSitaH pUrNAnandarUpa AtmA mokSaH / avidyocchedazca tadIyasthUlasUkSmarUpAzrayakAlapUrvatvAbhAvaH sarvadRzyAzrayakAlapUrvatvAbhAvarUpeNa dRzyocchedena vyAptaH / mokSasya dRzyocchedopalakSitAtmarUpakaivalyarUpatvAt / yadvA / nanu, dRzyocchedastatvajJAnotpattikSaNe na sambhavati / anAdidRzyAnAM jJAnAnucchedyatvAdavidyAtatkAryayoreva taducchedyatvAttatvAha - mithyAbandheti / mithyAbandhavidhUnanena vikalpojjhita iti yojanA / tathA ca avidyocchedena dRzyocche For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lapana prathamaparicchedaH] laghucandrikA / davAnityarthalAbhAt avidyocchedasya dRzyocchedavyApyatAlAbhenAvidyArUpabandhasya mithyAtvoktyA avidyAprayuktadRzyamAtrasya mithyAtvalAmenAnAdidRzyAnAmapi jJAnocchedalAbhAduktavyApyatAyAH sambhavaH / tathA ca sarvadRzyocchedopalakSitaparamAnandarUpAtmarUpakaivalyaprAptistatvajJAnottarameva na tatkSaNa iti noddezyatAvacchedakatvadhIviSayatvakAlInatvaM vidheye mokSalAbhe vivakSitam / ujjhita iti niSThApratyayenocchedasyAtItakAle mokSaprApterlAbhAt atyantAbhAvatvAveziSTarUpasyocchedasyApi dRzyatvAttAdRze mokSakAle tasyAtItatvAditi bhAvaH / mokSaM kIdRzaM tatrAha-parametyAdi / niratizayAparicchinnasukhamAtrasvarUpamityarthaH / nanu, muktasya prakAzakAmAvena prakAzata ityarthakaM vijayata ityayuktam / tatAha-svayAmiti / prakAzakasambandhaM vinaivetyarthaH / nanvevaM vijayata ityanupapannam / tasyApi prakAzasambandhArthakatvAt / svayamityasya prakAzAntaraM vinetyarthakatvena vijayata ityasya svAtmaprakAzasambandhArthakatve'pi viSNoIzyatvena mithyAtvApattiH / atha vijayata ityasyotkarSAntaramevArthaH / na tu prakAzasambandhaH / tadA prakAzamAnAnandarUpatvAlAbhena mokSasya prayojanatvAlAbhastatrAha-satyajJAnasukhAtmaka iti / yathAtmana AnandatvenAnandarUpaM mokSa prApta ivetyuktam / ata evAnandAvAptibodhaka zruteranAvatAnandaikyamarthaH / na tvAnandasambandhaH / tathA prakAzarUpatvena viSNoH prakAzata ityasyAnAvRtacidabhedabodhakatvam / na tu prakAzasambandhArthakatvam / tathA ca dRzyatvAbhAvAt na mithyAtvApattiH / na ca prakAzarUpatoktiyetheti vAcyam / aparokSavyavahArayogyasukhasyaiva puruSArthatvam / uktayogyatvaJcAnAvRtacidrUpatvena tAzacittAdAtmyena vA / tatroktarUpAnandasyAntyAbhAve'pyAdyamastIti jJApanArthatvena tasyAssArthakyAt / nanu jJAnasyAjJAnatatkAryavirodhitAyAH zuktyAdijJAnasthale dRSTatayA yuktatve'pyanAdisAdhAraNadRzyamAtravirodhitvamadRSTatvAnna yuktam / tatrAhamAyetyAdi / mAyayA kalpitaM prayuktam / ata eva mRSAbhUtaM yanmAtRtAmukhaM pra. mAtRtvAdirUpaM dvaitamAtmabhinnaM tadabhinnaprapaJcAzraya ityarthaH / tathA ca zuktyAdyajJAnasyeva cinniSThatatsambandhAderapi tatprayuktatvena zuktyAdijJAnavirodhitAyA dR STatayA brahmajJAnasyApi brahmAjJAnaprayuktadRzyamAtavirodhitvaM yuktamiti bhAvaH / mRSAdvaitAzrayatvoktyA mumukSAvAnadhikArI sUcitaH / nanvakhaNDabrahmAkArajJAnasya dRzyocchedakatve ApAtajJAnarUpasyApi tasya tatsyAt / tatrAha-zrutizikhAtyoti / zrutInAM karmopAsanAkANDarUpANAmupakAryatvena zikheva mukhyaM yanmahAvAkyaM tajanitetyarthaH / tathA ca niSkAmakarmopAsanAnuSThApanadvArakacittazuddhicittaikAgratAdvAroktazru For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / tyupakRtavAkyananyajJAnasyaiva taditi bhAvaH / paramamaGgalarUpAM parabrahmarUpaviSayaprayojanoktiM sampAdya paramaguruguruvidyAgurUnpraNamati-zrIrAmetyAdi / aikyena Asmaikyena mAdhavAnAM parabrahmaNAm / mamAtmambharitAM manniSThAM svArthasampAdakatAm / bhAvayituM janAyitum / eSa zramaH etadnyasampAdanam / paroktadUSaNoddhArapUrvakasvamataparicchedavizeSasyaitadvanthe kriyamANasyAtilokottaratvenAnyairetadranthadarzanAtpUrvamajJAtatvenAkAmitatvAnmayaiva pUrva kAtimuktaparicchedarUpaM phalaM bhAvayiSyatyayaM grantho nAnyaiH kAmitamiti bhAvaH / siddhiH nizcayaH / iyaM etadranthAdhInA / 'siddhInAmiSTanaiSkarmyabrahmagAnAmiyaM cirAt / advaitasiddhiradhunA caturthI samajAyata / ' iti etadranthIyasamAptisthAnIyapadyasthasiddhipadAnyapi tattadvanthAdhInanizcayaparANyeva / paricchedasamAptyAdisthale siddhipadaM sAdhaka granthaparaM nizcayaparameva vA / advaitanizcayopayogI prathamapariccheda ityAdyarthakatvasambhavena lakSaNAyAM mAnAbhAvAt / asmadAdibhistu, svakIyasaMketavizeSeNAsmin granthe advaitasiddhipadaM prayujyate / pUrvakalAditi / 'ekamevAdvitIyaM brahme'tyAdizrutyA jAyamAne advaitatvopalakSitabrahmanirvikalpakanizcaye bamaNi dvaitAbhAvaviziSTabuddharatvAt / tasyAzca niSedhatvena prAptipUrvakatvena dvaitavati brahmaNi dvaitavattvakAlAvacchedena dvaitAbhAvavattvaviSayakatvAt / 'sadeva somyedamagra AsI'diti pUrvavAkye idaMzabdArthadvaitasAmAnyatAdAtmyasya labdhatvena tasya dvaitAbhAvAMze uddezyatAvacchedakatvena tatra tatkAlAvacchedyatvabhAnasya vyutpattisiddhatvAt idamAtmakasato'yakAlasattvasya dvaitAbhAvavattvasya ca dvayorvidhAne vAkyabhedasyeSTatvAt dvaitavati dvaitAbhAvabodhasyAhAryatvena zAbdatvAsambhave'pi idaMpadasya dRzyatvarUpeNa dvi tIyapadasya cAtmabhinnatvarUpeNa bodhakatvenAhAryatvAbhAvAt kAlAntarAvacchedena dvaitAbhAvavattvaviSayakadhiyazca 'tarati zokamAtmavit' 'vidvAnnAmarUpAdvimuktaH' 'jJAtvA devaM mucyate sarvapAzai'rityAdizrutibhiH jJAnanAzyatvAnumApakadRzyatvaliGgAdirUpamAnAntareNa ca siddhatvena tajjanane vAkyavaiyarthyApatteH ekakAlAvacchinnaM pratiyogyabhAvayorekAdhikaraNavRttitvamiti dhIrUpo mithyAtvanizcayaH / atha vA mithyAtvaghaTakasyAbhAvasya sadA sarvatra vidyamAnatvenAvacchinnavRttikAnyatvena mithyAtvaM noktarUpam / kiMtu tAdRzAnyatvaviziSTenAbhAvena ghaTitam / tathA ca pratyakSAdipramANasyAdvaitazrutibAdhyatvena brahmaNi kAlavizeSAdyavacchinnadvaitAmAvabodhakatvarUpe zrutisaMkoce hetorabhAvena tAdRzAbhAvaMsya traikAlikatvanizcayAta sArvazyasarvakAryopAdAnatvabodhakazruterapi lakSaNavAkyavidhayA nirvikalpakanizcayajanakatve'pi tAdRzanizcayasya sarvadvaitatAdAtmyaviziSTadhIpUrvakatvAt sarvatAdAtmya For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamaparicchedaH] laghucandrikA / syaiva brahmaNi sarvaviSayakatvarUpatvAt sarvopAdAnatvasya brahmANi svAtmakasarvajanakatvarUpatvAt 'ekamevAdvitIyamiti' 'yassarvajJassarvavit' 'yasya jJAnamayaM tapaH tasmAdetat brahmanAmarUpa 'miti zrutidvaye lakSaNAdivRttyA dvaitavatparabrahmaniSThasyAvacchinnavRttikAnyatvarUpatraikAlikatvaviziSTAtyantAbhAvasya pratiyogi dvaitamiti dhIrUpo mithyAtvanizcaya iti tatpUrvakatvamuktanirvikalpakanizcaye Avazyakam / mahAvAkyananyAdvaitanizcayasyApi 'neha nAnAsti kiJcana' 'nAtra kAcana bhidAsti 'ityAditatpadArthazodhakavAkyAdhInadhIpUrvakatvAduktavAkyena vartamAnArthalaTpratyayaprayutatvAt dvaitaviziSTabrahmarUpoddezyArthakehapadayuktatvAcca vartamAnakAlAvacchedanoddezyatAvacchedakadvaitavattvAvacchedakadezakAlAvacchedena ca dvaitaviziSTe brahmaNi astitvaviziSTasya dvaitAbhAvasya bodhanAt atyantAbhAvasyAvacchinnavRttikAnyatvasvIkAre niravacchinnavizeSaNatayA tAdRgbrahmavRttitvabodhanAt tatsambandhAvacchinnasya pratiyogisAmAnAdhikaraNyasya nivezAdevAvyApyavRttitAmAdAya mithyAtvAnumAne arthAntaravAraNAt ekaprasaratAmaGgApattyA brahmaNItyekapadasya brahmAdheyatvayoruddezyavidheyayoranvayAbodhakatve'pi brahmaNItyanena brahmanirUpitatvarUpasyoddezyasyaivAstItyanenAdheyatvAzrayatvarUpavidheyasyaiva samarpaNena brahmanirUpitAdheyatve tattaddezAvacchinatvalAbhAt 'yasmin paJca paJca janA AkAzazca pratiSThita 'iti vAkye 'prANasya prANamuta cakSuSazcakSu'rityAdivAkye cAkAzazabditAvyAkRtaprANAdisaMbandhitayA brahmaNa uktatvAt paJcananazabdasya gandharvAdirUpasya brAhmaNAdirUpasya vA bhASyoktArthasya 'yasya brahma ca kSatrazceti vAkye brahmakSatrapadayoriva sarvadRzyopalakSaNatvena prANasyetyAderapi sarvadRzyopalakSaNatvena sarvadRzyasaMbandhitvenaiva brahmaNaH pUrvamuktatvAccAdvaitasiddheH dvaitamithyAtvapUrvakatvam / na ca nAnetyasya napadaniSpannatvena bhedArthakatayA svasamabhivyAhatapadArthabrahmabhedabodhakatayA tAdRzabhedaviziSTasya kizcaneti padArthasyAtyantAbhAve dvaitavattvadezakAlAvacchinnatvasya bhAnaM na vyutpattisiddham / uddezyatAvacchedakatattaddezakAlAvacchinnatvayoH tattaddezakAlAdiviziSToddezasthale pAnAditi vAcyam / tAdRzAbhAve tAdRzAvacchinnabrahmavRttitvabodhe'pyuddezyasiddheH / na hi tala talkenApi svIkriyate / pralaye'pi tAdRzAbhAve tArkikAdibhistadasvIkArAt mithyAtvavAdinaiva tatsvIkArAt / vastutastu, bamabhedo na pratiyogitAvacchedakatayA bhAti / kiM tUpalakSaNatayA kiJcanapadArthe prkaarH| tathA ca kiJcanapadasya sarvanAmatayA prasiddhArthatayA pratyakSAdimAnasiddhadravyatvAdiviziSTabodhakatvena prasiddhArthakatvAt prakrAntArthakatvAdvA / ihapadena ghaTatvAdiviziSTa For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org advaitamaJjarI / vat brahmabodhanAt dravyatvAdivizeSarUpeNaiva mithyAtvalAbhaH / ghaTavadrvyavadityevamuddezyatAvacchedakabhAne'pi dravyaM nAstItyAdividheyAMze ghaTatvAdiviziSTasyoddezyatAvacchedakatvena dravyatvAdiviziSTAbhAvajJAnasya nAhAryatvApattiriti bhAvaH / vAdaH tatvabubhutsunA saha kathA / jalpo vijigISuNA saha / vitaNDA svapakSasthApanahInA / kathA paJcAvayavaparikaropetavAkyam / siSAdhayiSatyAdi / siSAdhayiSAbhAvasAmAnAdhikaraNyaviziSTasya sAdhyanizcayasyAbhAvarUpAyA ityarthaH / saMzayasya saMzayahetutvasvIkArasya / atiprasaJjakatvAt AhAryaparAmarzAdehetutvApAdakatvAt / pakSapratipakSaparigraheti / pakSe dharmiNi pratiniyatapakSaparigrahetyarthaH / vAdino vAbhAvAnyatarakoTerekarmiNi prayogeti yAvat / tathApyanumityanaGgatve'pIti / anumi ti prati tathAvidhameva yadaGgatvaM tadamAve'pItyarthaH / prathamasyApizavdasyaivakArasamAnArthakatvAt yadyapItyasya pUrva sattvAttathApItyanyadadhyAhAryam / ekenaiva vA tathApItyanenArthadvayabodhaH / atha vA aGgatvapadasya pUrvazaGkitAGgatvamarthaH / vyudasanIyatayA vicArasAdhyAbhAvapratiyogitayA / vicArAGgatvaM vicArapravRtyupayuktasya saMzayAbhAvarUpaphalajJAnasya vizeSaNajJAnavidhayA kAraNe jJAne viSayatvam / tathA ca vipratipattivAkyAt saMzaye jAte sandelItyAkArakeNa saMzayarUpavizeSaNajJAnena saMzayAmAvarUpaphalajJAnAdhInecchayA vicAre pravRttirityevaMrItyA vicAre vipratipattivAkyopayogaiti bhAvaH / namu, pAdinoH svasvakoTinizcayakAle tatsaMzayotpAdAnupapattirata Aha -tAdRzeti / vicArAnetyarthaH / svarUpayogyatvAt kAraNatvAt / prAcInamate vipratipattivAkyasya zAbdadhIrUpasaMzayotpAdakatvasvIkArAt / pratyakSasyaiva saMzayatvamiti yate tu, kAraNIbhUtakoTidvayopasthitihetupadaghaTitatvAdityarthaH / tathA ca vAdinonizcayakAle saMzayAnutpattAvapi saMzayakAraNatvAdirUpeNa jJAtA vipratipattiH saMzayaM smArayati / payoH sambandhaH pUrva gRhItaH tayorekajJAnasyAparasmArakatvAt / tathAca tadaiva tathA tasyA upayoga iti bhAvaH / AbhimAnikanizcayAbhiprAyamiti / nizcayavAnasmIti jJApayantau vivadete ityarthakam / tathAca vAdinoMnizcayakAle sabhApatyAdInAM saMzayAbhAvamuddizya vicAre pravRttiriti bhAvaH / nanu , vizeSaNajJAnasya viziSTabuddhihetutvamate noktarItyA vipratipattirupayujyata iti cet / satyam / tathApi svasya parasya vA saMzayAbhAvatve nizcite tatra siddhatvajJAnAt. taduddezena pravRttiratassaMzayAbhAvavattvanizcayavirodhinI saMzayatvadhIrapekSyata eva / nnu| vAdinoranyeSAM ca sabhAsthAnAM nizcaye vAdibhyAM nizcite saMzayAbhAvamuddizya na vicAre tayoH pravRttiH / kiM tu vijayAdikamuddizya / tatra ca vipratipattirnopayujyate / For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prathamaparicchedaH ] www.kobatirth.org laghucandrikA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 7 I ata Aha-- tasmAditi / svakartavyeti / uktasthale tAtkAlike saMzayAbhAve nizcite'pi nizcayajanyasaMskArasya kAlAntare ucchedazaGkayA saMzayotpattisaMbhavajJAnena tadApi saMzayAbhAvo'nuvartatAmitIcchAyAstaM bhavAnna vijayAdikamAtramuddizya pravRttiH / kiJca yathA samayabandhaH / etanmatamavalambyaiva yuvAbhyAM vicAraNIyamityAkarako madhyasthena kriyate / anyathA vAdinAmatAntarapraveze'vyavasthApatteH / yathA vA vAdinau parIkSyete / anyathA mUrkhasya vicAre madhyasthasyaiva hAsyatvApatteH / tathA vipratipattirapi madhyasthena kAryeva / anyathA prAsaGgikaviSayamAdAya vAdinorekasya jayasvIkArApattyA prakRtaviSaye tayorjayaparAjayavyavasthApana rUpasya madhyasthakartavyasyAnirvAhAt / vipratipattau kRtAyAM tu sabhAsthaistacchravaNAttadviSayakoTI apalapya prAsaMgika viSayAntaraM na vAdimyAmavalambya vijayassvIkartuM zakyate / tasmAtsArvakAlika saMzayAbhAvaprayojaka saMskAradArthasyoktavyavasthApanasya ca svakartavyasya nirvAhAya madhyasthena vipratipattiH kAryeveti bhAvaH / pratipannetyAdi / svasambandhitayA jJAte sarvatra dharmiNi / traikAlikasya sarvadA vidyamAnasya / niSedhasyAtyantAbhAvasya / pratiyogi na vA / yena sambandhena yadUpaviziSTasambandhitayA yat jJAtaM tatsambandhatadrUpAvacchinnaM tanniSThoktAbhAvasya pratiyogitvaM nivezyam / anyathA sambandhAntararUpAntarAvacchinnamukta pratiyogitvamAdAya siddhasAdhyatApatteH / svapadaM rajatatvAdiviziSTaparam / navyamate svatvasyAnanugatatvAttattadvyaktiparatve vyaktibhedena mithyAtvasya bhedApatteH / tathA ca rajatatAdAtmyena jJAyamAnaM yacchuktyAdikaM tanniSThAbhAvIyaM yadrajatatvatAdAtmyasambandhAvacchinna pratiyogitvaM tasya prAtItika iva vyAvahArike'pi rajate satvAttatra siddhasAdhanavAraNAya sarvatretyuktam / kAlikAvyApyavRttimadatyantAbhAvamAdAyArthAntaratApatte snaikAliketyuktam / yadyapi atyantAbhAvasyaiva pratiyogitA bhedasahiSNunA tAdAtmyenAvacchinnA / na tu bhedasya / tAdRzatAdAtmyasya bhedAvirodhitvAt / bhedAsahiSNu ca tAdAtmyaM nAstyeva / atyantAbhede tAdAtmyAdisambandhasaMbhavAt / tathApi prakRtAnumAnAttAdAtmyAvacchinnabhedapratiyogitAsiddhimAdAyArthAntaraM syAt / ato'tyantAbhAvetyuktam / saMsargIbhAvo vA nivezyaH / tAdRzAmAvapratiyogitAvacchedakara jatatvAdimattvasya sAdhyatve sAdhyAprasiddhiH / atastadapahAya tAdRzapratiyogitvameva sAdhyaM kRtam / tasyApi shuktiruupyaadaavnumaanaatpuurvmsiddhiH| rajatasambandhitayA pratIyamAnasarvAntargatavyAvahArikarajatAdiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvasya tAdRzAvacchinnasya tatrAbhAvAt / ato vyAvahArikapakSakavizeSAnumAneSu rajatatvena ghaTo nAstIti pratIteH ghaTAdireva dRSTAntaH / nanu, tAdRzapratiyogitA - 1
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 8 www.kobatirth.org advatamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 yA vyadhikaraNAvacchedakara jatatvavattvaM zuktirUpyAdAvapi prasiddhyA tadeva sAdhyaM kuto na kRtamiti cenna / tathA sati vyAvahArikarajatAdirUpe pakSe tatprasicyA siddhasAdhanApatteH / samAnAdhikaraNAvacchedakarajatatvasyaiva sAcyIkAryatve prasiddhyAvazyakatvAt / sAmAnyAnumAne tu zuktirUpyAdikaM mUlokaM dRSTAntaH / svatvasyAnugatasya prAcAM mate svIkAreNa svaviziSTasambandhitayA jJAyamAne sarvatra vidyamAnAtyantAbhAvasya prAtItikarajatatvatAdAtmyAvacchinnapratiyogitvasya prAtItikarajatAdau sattvAt / nacaivaM sarvadezakAlavRttivyApyavRtyatyantAbhAvapratiyogitvaM paryavasitam / tathAcAlIkatvApattiH prapaJcasyeti vAcyam / kAlasaMbandhitvasamAnAdhikaraNasya tasya nivezyatvAt / nanu, kAlasaMbandhitvamAstAM prapaJce / vizeSyabhUtamukta pratiyogitvaM tu na tatrAsti / yena hi rUpeNa saMbandhena ca yatra yat saMbadhyate / na ca tena rUpeNa tatsaMbandhena ca tatra tadabhAve virodhAditi manvAnaM vAdinaM prati tupyatu durjana iti nyAyena tanmatamanusRtya sAdhyAntaramAha - pAramArthiketyAdi / pAramArthikatvAvacchinnaM yaduktapratiyogitvaM tadvanna vetyarthaH / tatrokta pratiyogitve / tadUpAvacchi nnamiti pUrvoktasya vizeSaNasya sthAne tadrUpasamAnAdhikaraNamiti vizeSaNaM deyam / na ca tatra prayojanAbhAva iti vAcyam / ghaTAdeH pAramArthikatve'pi pAramArthikatvena zuktirUpyAdeH yo'tyantAbhAvastatpratiyogitvasya ghaTAdau siddhimAdAya yadarthAntaram / tadvAraNAdeH prayojanasya satvAt / kapAlAdau saMyogAdisaMbandhena ghaTAderyo 'tyantAbhAvastatpratiyogitvasya ghadAdau siddhimAdAya ghaTAdeH pAramArthikasvIkAre starntaraM syAdatastatsaMbandhAvacchinnetyapi pratiyogitve vizeSaNaM deyam / na ca pAramArthikatvasya ghaTAdau svIkAre tena rUpeNa kathaM kapAlAdau saMyogenApi ghaTAderabhAvasiddhiH / vyadhikaraNadharmAvacchinnAbhAvavAdinApi vizeSarUpeNa sAmAnyAbhAvasvIkAre'pi sAmAnyarUpeNa vizeSasyAbhAva svIkArAditi vAcyam / prakRtAnumAnabalenaiva tAdRzAbhAvasiddhyA patyoktasyArthAntarasyApatteH / mata iti / yayaktau sAdhyaM siddhaM tatra nAnumitirbhavati / vyaktyantare tu bhavatyeva / samAna vizeSyatvasaMbandhena bAdhaviziSTabuddhyoriva siddhyanumityoH pratibadhyamatibandhakatvaucityAditi prAcAM matam / navyamate tu yaddharmaviziSTe kvacitsAcyaM siddhaM taddharmaviziSTe vyaktyantare'pi nAnumitiriti bhAvaH / pakSavizeSaNaM pakSatAvacchedakatA paryAptyadhikaraNaM tAvanmAtraM pakSatAvacchedakamiti yAvat / brahmajJAnAnyAbAdhyatvasAmAnAdhikaraNye nAnumitiM prati tatsAmAnAdhikaraNyena brahmatucchayoH sAdhyAbhAvajJAnasyAvirodhitvenAnyavizeSaNadvayasya pakSatAvacchedakapraveze prayojanAbhAvAditi bhAvaH / vAdhavAraNA For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamaparicchedaH] laghucandrikA / yeti / nanvasiddhivAraNAyetyapi vaktumucitam / bAdho hi hetvAbhAsaH / vipratipattiprayuktanyAyaprayogAdhInAnumitAveva virodhI san dUSaNaM na tu vipratipattijanyasaMzayavirodhI san / vAdyAdInAM nizcayavattve saMzayAnutpAdasyoktatvAt / tadA hi saM. zayasyAkartavyanvena ayavyavasthAmAtrasiddhaye vipratipatterivAnumitisAmagrImAtrasya hetvAmAsAdidoSazanyasya prativAdiniSThasya vAdinA kartavyatayA saMzayAvirodhitvena bAdhasyodbhAvanaM vyartham / anumititatkaraNaparAmarzAnyataravirodhitvarUpeNa hetvAbhAsatvena bAdhasyodbhAvane ca hetvasiddharapi taducitamiti cenna / vipratipattikAle hatoraprayuktatvena hetumattAjJAnavirodhinyA asiddheH jJAtumazakyatvena tasya vipratipattidoSatvAvyavahArAt / na ca pakSatAvacchedakAvacchedena vipratipattau sAdhyasya vivakSitatvAddhetoH pakSatAvacchedakAvacchedena prayoktavyatAmanumAya asicyAdardoSatvaM sambhAvyamiti vAcyam / anumAnAkauzalena sabhAkSobhAdinA vA anyathApi hetoH prayogasambhavAt / vastutastu, bAdhapadamasiddherapyupalakSakam / vipratipattiyogyanyAyavAkyoktahetordoSasyApi vipratipattidoSatvasambhavAt / ata evAgre sandigdhAnakAntike vipratipattidoSatvamAzaGkitam / ata evoktamiti / prAcInatArkikairiti zeSaH / navInatArkikaistu vyAptigrAhakatarkAbhAve sati sAdhyAmAvavattvena sandigdhe dhamiNi hetunizcayo'pi vyabhicArasaMzayahetutayA doSa eva / ata eva 'vatiradviSThAtIndriyadharmasamavAyI dAhajanakatvAdAtmava'dityAdi zaktyAdisAdhakAnumAneSu maNAvaprayojakatvamuktam / tatra vyabhicArasaMzayasyAdUSaNatve vyAptipakSadharmatAnizcayasaMbhavenAprayojakatvokterasaGgateH tasya dUSaNatvamAvazyakamiti dIdhitAvuktaM yadyapi / tathApi prakRte mithyAtvAnumAne tarkANAM vakSyamANatvena na doSaH / vimataM vipratipattivizeSyam / nAvayaveSviti / 'tatra paJcatayaM kecit dvayamanye vayaM traya' miti mImAMsakoktarotyA tArkikamImAMsakabauddhAnAM paJcatrivyavayavavAditvAttAn prati yathAmatamavayavAH prayoktavyAH / 'udAharaNaparyantaM yadvodAharaNAdika' miti mImAMsakAH / udAharaNopanayarUpAvayavavAdino bauddhA iti bhAvaH / nanu, vipratipattimAtrasya niveze siddhasAdhanabAdhAdikam / ghaTAdimAtravizeSyakavipratipattiniveze prapaJcamAtrasya mithyAtvAsiddhistatrAha-svaniyAmakaniyatayeti / svasyAH vipnatipatteH niyAmakaM prakRtAnumAnapakSatAvacchedakatvayogyatAsampAdakaM yat brahmajJAnAnyAbAdhyatvAdiviziSTavizeSyakatvaM pUrvoktam / tena niyatayA vizeSitayA pUrvoktayeti yAvat / nanu, pUrvoktavipratipatterbrahmajJAnAnyAbAdhyatvAdighaTitarUpeNa pakSatAvacchedake niveze lAghavAduktAbAdhyatvAdirUpasyaiva pakSatAvacchekatvamucitam / tatrAha-laghUma For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / tayeti / tavyaktitvAdirUpalaghurUpaviziSTayetyarthaH / tathAca brahmajJAnetyAyuktarUpeNa paricitapUrvoktavipratipattivyaktestadvyaktitvenaiva niveza iti bhAvaH / nanu, uktAbAdhyatvAdirUpasya vipratipattiparicAyakaghaTakatayA prathamopasthitatvAttadeva pakSatAvacchedakaM yuktam / tatrAha-~-yadveti / avachedakameveti / bhaTTabhAskaramate zuktirUpyAdessatyasya zuktyAdAvutpattikhIkArAttadanuyAyinA kenacit yadi tasya midhyAtvamucyate / tadA tena saha vipratipattau tasyAmabAdhyatvAntameva pakSavizeSaNam / tathA ca na taM prati siddhasAdhanam / tAdRzasya kasyacidabhAve'pi dRSTAntasiddhaye zuktirUpyAdau mithyAtvasya prakRtAnumAnAt pUrva prasAdhyatvAt tatra siddhasAdhanavAraNAya tadvizeSaNaM deyameva / yadA tvavacchedakAvacchedanAnumitimuddizya vipratipattistArkikAdinA saha / tadetaravizeSaNe eva deye / tatrApyalIkavAdinaM pratyevAntivizeSaNaM deyam / ekadA tu na dvAbhyAM saha vipratipattistathaiva kathakAnAM sampradAyAt / tathA ca yadeva yaM prati vipratipattau pakSavizeSaNaM tadeva taM prati nyAyaprayoga iti bhAvaH / nanu, sattvena pratItiyogyatvaM sadUpacittAdAtmyaM ghaTAdau vyAvahArikam / ghttaaditulykkssytvaat| zazaviSANAdAvalIke tu prAtItikaM smbhvti| anadhyaste'pyalIke sattAdAtmyasyAropasambhavAt / yadi punaH pakSatAvacchedakAvacchedene tyAdimUlAnurodhAtAzuktirUpyAdiprAtItikasAdhAraNasya sattAdAtmyasya nivezyatvAditi cenn| tatraiva hi sattAdAtmyAdhyAsa yasya tatsamAnakAlamadhyAsaH / zuktirUpyAdirUpeNa pariNamamAnAvidyAyA eva tanniSThena sattAdAtmyarUpeNa pariNamamAnatvAt / tathA cAlIkarUpeNAvidyAyAH apariNamamAnatvAt / nAlIkaniSThatAdAtmyarUpeNa pariNAmaH / na ca sphaTikAdirUpeNApariNamamAnAyA apyavidyAyAH sphaTikAdiniSThena japAkusumAdilauhityatAdAtmyAdirUpeNa pariNAmadarzanAt alIkarUpeNApariNatApyavidyA tanniSThena sattAdAtmyarUpeNa pariNamatAmiti vAcyam / tAdAtmyamAtrarUpeNa pariNAmasya tathA dRSTatve'pi sattAdAtmyarUpeNa pariNAmasya tadanuyogirUpeNa pariNamamAnAvidyAniSThatvaniyamAvighAtAt / na ca satpratiyogikatAdAtmyasyoktaniyamasvIkAre' pi sadanuyogikasyAlIkapratiyogikatAdAtmyasyAvidyApariNAmatvamAstAmiti vAcyam / sadalIkamiti pratItyamAvenAvidyAyAstAdRzapariNAme hetutvAkalpanAt / ata eva 'zabdajJAnAnupAtI vastuzUnyo vikalpa'iti pAtaJjalasUtre zabdamAtrajanyasyAlIkAkAradhIrUpavikalpasya sadrUpAviSayakatvarUpaM vastuzanyatvamuktam / ata eva pramANaviparyayavikalpanidrAsmRtaya' iti vRttivibhAjake pAtaJjalasUtre vikalpAt pRthagviparyayasyoktiH / tasya sadrUpaviSayakatvena vastuzUnyatvAbhAvAt / kiM ca satpratiyogikatAdAtmya For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prathamaparicchedaH ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 11 syaiva prakRte pakSatAvacchedake nivezAdalIka pratiyogitAdAtmyamAdAya noktadoSaH / nanu, mAdhvAdimate zuktirUpyAderalIkatA svIkArA 'didaM rUpyaM sadi' tyAkArabhrameNa tasatpratiyogitAdAtmyAvagAhanAnmAdhvAdIn prati nyAyaprayoge bAdhaH / sadasadvilakSaNatvAdisAdhyasya tatrAbhAvAt / na cAbAdhyatvAntavizeSaNena tasya vAraNam / alIkasya jJAnocchedyatArUpajJAnavAdhyatvAbhAvAditi cenna / tanmate bhramasyAsatkhyAtitvasvIkAreNAnirvacanIyakhyAtyanabhyupagamena tAdAtmyAdisambandhasyApyalIkasyaiva bhrame bhAnAt / analIkasya bhAnasvIkAre tasya sadrapatvena atyantAbhAvapratiyogitvapratyayAnupapatteH / alIkasyaiva tanmate atyantAbhAvapratiyogitvAt rUpyAderalIkAnyatvApattyA adhiSThAnAnyabhramaviSayasyAlIkatvaniyamAJca / satsvarUpasyaiva tAdAtmyasya tatra bhAne alIkarUpyAdau tadanuyogitvAbhAvAdalI ke rUpyAdiniSThe tAdAtmye satpratiyogikatvasyeva sadUpe alIkAnuyogikatvasyAbhAvAt sadasatoruparAgAbhAvAt zuktirUpyAdau satpratiyogitAdAtmyAnuyogitvarUpapakSatAvacchedakAbhAvena tatra bAdhoktyasambhavAt / vakSyamANarItyA sadasadbhinnatvasya mAdhvaM pratyasAdhyatvena taM prati bAdhAbhAvAcca / na caivamapi tanmate zuktirUpyAdau sAdhyavaikalyam / taM prati sadviviktatvAdivakSyamANamithyAtvasyaiva sAdhyatvAt / nanu, sadrUpaM zuddhacideva / tatpratiyogikatvavi - ziSTatAdAtmyatvAvacchinnAdhikaraNatvaM ca tasyAM nAstIti cidbhinnatvavizeSaNaM vyarthamiti cet / satyam / uktAdhikaraNatvaniveze cinnitvaM na deyam / tatpratiyogikasya tAdAtmyasyAdhikaraNatvamAtranivezAbhiprAyeNa dattam / nanu tAdRzatAdAtmyasyApakSatvApattiH / tasya svasminnabhAvAt / tAdAtmye tAdAtmyAntarasyAnavasthApattyA anaGgIkArAditi cenna / ghaTAdyabhAvasyeva tasya svasmin svarUpasambandhena vRttisvIkArAt / ghaTAbhAve ghaTo nAstItivat sattAdAtmyaM saditi pratIteH / atha ghaTAdidRzyamAtrasya sattAdAtmyavattve kiM mAnamiti cet / zuktirUpyAderidamAditAdAtmyavattva iva parasparAdhyAsAnubhavAdikam / tathAhi--' idaM rajata ' mityAdibhramasthale 'idaM rajataM jAnAmi rajatamidaM jAnAmI' tyAkAradvayAnubhavAdidamAdiviSayatAvacchinnaM rajatatAdAtmyAdiviSayatvaM rajatAdiviSayatAvacchinnaM idamAditAdAtmyaviSayatvaM ca cidrUpAnubhavaniSThaM bhAtIti svIkriyate / evaM 'idaM rajataM rajatamida' miti yat jJAnaM tat midhyeti bAdhakapratyayena viSayaviziSTabhramasya mithyAtvAvagAhanAt / bhramasyeva tadviSayANAmapi bhramakAlInabAdha kadhI bAdhyatvaM tatrApyuktavAdhavI kAle'pIdamarthasya tA 1. 'niyamAnApattezva' iti kha. pAThaH
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / dRzadhImatA puruSeNAMgulyA pradarthamAnasya svarUpataH satyatvAnubhavAttasya vyAvahArikasvarUpatvanizcayena svarUpato mithyAtvAnizcayena mithyAtvena nizcIyamAnatAdAmyopahitarUpeNa mithyAtvanizcayaH / rajatAditattAdAtmyayostu svarUpato'pi sa itIdamAdyavacchedena rajatAdikaM tattAdAtmyaM rajatatvAdessaMsargazca rajatAdyavacchedenedamAdestAdAtmyamidaMtvAdessaMsargazceti jAyate / bhramasthale bhramakAle bAdhyasyotpattisvIkArAttasya prAtItikatvena bhramapUrvamavidyamAnatvAt / nanvekena tAdAtmyenedaMrajatayorAkAradvaye parasparaM prati vizeSaNatayA mAnasaMbhavAt tAdAtmyadvayotpattau mAnAbhAva iti cenna / AkArabhedAnupapatteH / AkAro hi jJAnAnAM mitho vailakSaNyam / tacca vibhinnaviSayatvarUpaM na tu viSayitAvizeSamAnam / tathA sati bahirviSayamAtralopApattyA sAkAravAdApatteH / taduktamudayanAcAryAdibhiH-'arthenaiva vizeSo hi ni rAkAstayA dhiyA' miti / arthena jJAnAdatyantabhinnena ghaTAdirUpeNa viSayeNAbhinno dhiyAM vizeSaH / nirAkAratayA jJAnadharmarUpAkAreNa ghaTAdinA viSayitAsthAnIyena hInatayA / tathA ca ghaTAdikaM viSayitAsthAnIyo jJAnadharmo jJAnAt bhinnAbhinnatayA bauddhairyaducyate / tathA na / kiM tu jJAnAdatyantabhinnam / tathaivAnubhavAditi bhAvaH / tathA cedNprtiyogikrjtprtiyogiktaadaatmyyobhinnyoraakaaryorutpttiraavshyikii| kiM ca 'idaM rajata' mityAdidhIsthale rajatatAdAtmyaviSayatvaM idaMviSayatvenAvacchinnam / idaMtAdAtmyaviSayatvaM ca rajataviSayatvenAvacchinnamityAkAradvayaM pratIyata ityuktam / tacca tAdAtmyasyaikatve nopapadyate / rajatatAdAtmyAdiviSayatAyA idaMviSayatAvacchedyatve rajatAdiviSayatAyA apIdaMviSayatAvacchedye vizeSaNatvAdidaMviSayatAvacchedyatvena nedaMtAdAtmyAdiviSayitAvacchedakatvasaMbhavaH / avacchedye vizeSaNIbhUtAyAmidaMviSayitAyAmavacchedakatvAsaMbhavAt / na ca rajatamidaM jAnAmI' tyAdipratyaye rajatAdiviSayatAvacchinnatvamidaMviSayatAviziSTe tAdAtmyaviSayatve na bhAti / kiM tu kevala iti vAcyam / tathA sati vizeSaNaviSayatve vizeSyaviSayatAvacchinnatvasyAsidhyApAtAt na hi tadanubhavaH pRthagasti / na ca tadasiddhameva / sarvAnubhavAsaddhatvAt / nanvAstAmidamAdiviSayatvarajatAdiviSayatvayoH parasparAvacchinnatvamiti cenna / prasiddhAvacchedakasya mUlAdestadavacchinnasaMyogAdyavacchinnatvAnanubhavena viSayatvayorapi parasparAvacchinnatvAkalpanAt / dRSTAntAnusAreNaiva kalpanAt / na ca mUlAdiniSThAvacchedakatvAdvilakSaNaM viSayatvaniSThamavacchedakatvamiti vAcyam / vilakSaNatvAsiddheH / mUlAdiniSThAvacchedakatAjAtIyasyaivAvacchedakatvasya viSayatve anubhavAt / viSayatA hi viSayeSu jJAnasya tAdAtmyam / na tu vRtterAkArAkhyasaMbandhaH / For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamaparicchedaH] lghucndrikaa|. vRttiM vinApi sukhAdezcidUpajJAne viSayatvAnubhavAt / ata eva jJAnaM cideva / na tu vRttiH / tathA caikavRkSAdiniSThasaMyogatadabhAvayoH agramUlAdhavacchedenaivaikasyAM sarvaDhazyatAdAtmyApannAcevyaktau zuktyAdighaTAditAdAtmyAvacchedena rajatAditAdAtmyatadabhAvayorupapAdanArthamavacchedakasvIkAreNa tAdAtmyarUpaviSayatve mUlAdiniSThasaMyogAdyavacchedakatvajAtIyasya viSayatvAvacchedakatvasya sambhavena gauravApAdakasya vilakSaNAvacchedakatvasya vaktumazakyatvAt / mUlAdiniSThAvacchekatvavadeva viSayatvaniSThAvacchedakatve anubhavAdivyavasthA / atha saMyogAdevacchedakatAsaMbandhenotpattau tAdAtmyasambandhena mUlAdehetutvAt saMyogAdereva mUlAdhavacchinnatvam / na viparItam / mAnAbhAvAt / viSayatvayostvekamevAparatAvacchedakAmityata niyAmakAbhAva iti cenna / vyAvahArikasyedamAdessvAvacchinnasaMyogAdau yat kAraNatvaM klaptaM tat avacchedakatAsambandhena vAvacchinnasAmAnyasyotpattau / tathA ca rajatAditattAdAtmyayorapi tattadidamarthavyaktibhiravacchinnatvAttayoruktasambandhenotpattau tabyaktestAdAtmyena hetutvam / antyAvayavinAmapi ghaTAdInAM tanmadhyasthajalAdivAyusaMyogAdyavacchedakatvAnubhavAtteSvapi tathaiva bhramaviSayAvacchedakatvasaMbhavaH / guNakarmAdInAM tu tAdazahetutvasyAklaptatve'pi tadvizeSyakabhramasthale vizeSaNasaMsargayovizeSyaniTAvacchedakatAsaMbandhenotpattau vizeSyaniSThena tattatsambandhena doSANAM hetutvaM klpyte| evamavacchedakatAsambandhena tAdAtmyasyotpattau svapariNAmAvyavahitapUrvatvaviziSTamajJAnaM tAdAtmyabhinnasvapariNAmaniSThaviSayatAsambandhena hetuH / svamajJAnaM tasya pariNAmo rajatAdikaM tadAkArA vRttizca tadavyavahitapUrvatvaviziSTamajJAnaM rajatAdyutpatteravyavahitapUrvakSaNa evAstIti rajatAdyutpattikSaNa evedamAdivizeSyatAdAtmyaM rajatAdyavacchedenedamAdyAkAramanovRttitAdAtmyaM rajatAkArAvidyApratyavacchedenotpadyate / svamajJAnaM tatpariNAmo rajatAdikaM tadAkArA vRttizca tanniSThA viSayatA IzvarajJAnAderastIti sA saMmbandhaH / svapariNAme bhAvini tAdAtmyAdisambandhena pUrvamajJAnasyAsattvAt svapariNAmaniSThaviSayatetyuktam / viSayatAsambandhasya ca bhAvibhUtaviSaye jJAnAdessattvAduktaviSayatAsambandhena bhAvinyapyajJAnasattvam / ata eva jJAyamAnaghaTatvarUpaM sAmAnyaM ghaTavRttyalaukikamukhyavizeSyatAsambandhena pratyakSa prati svasamavAyiniSThaviSayatAsambandhena mAvibhUtaniSThena heturiti tArkikA vadanti / rajatAditatsaMsargayoridamAdyavacchinnatvAttadIyacittAdAmyarUpaM viSayatvamapi tathA / idamAdiviSayatvAvacchinnaM ca saMbhavati / idamAdiviSayatvasya tu rajatAdipratiyogikatAdRzasaMsargaviSayatvAvacchinnatve mAnAbhAvAt / 'ra. For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 14 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jatamidamiti dvitIyAkArasiddhyarthaM rajatAditadviSayatvAvacchedena tAdAtmyotpattiH svIkriyate / tasya ca tAdAtmyasyedamAdipratiyogikatvasiddhaye pratiyogitAsambandhena tAdAtmyasyotpattau svAzrayatAvacchedakatvasambandheno ktAjJAnasya hetutAntaraM kalpyate / tathA ca bhramapUrvasiddhaM yadidamAdikaM tadviSayatvaJca tadeva rajatAdau tattAdAtmye tayorviSayatve ca tAvadupahitarUpeNAvacchedakam / yattu bhramakAle idamarthasya tAdAtmyaM ta pratiyogitvopahitamidamAdikaJca jAyate / yacca tayorviSayatvaM tAni tadupahitatAdRzarajatAdinAvacchidyante / evaM ca mUlasaMyogAdInAmiva parasparAnavacchinnatvaniyamo na vyAhataH / na vA parasparabhinnasarvaviSayakatvarUpa AkArayorbhedaniyamo vyAhataH / ' idaM rajata 'mityAkAre tAdRzAvacchedyAvacchedakayoreva bhAnena jAyamAnasya rajapratiyogitAdAtmyasya pratiyogitvopahitarajatasya tadanuyogitvopahitedamarthasya ca bhAnAt ! 'rajatamidamityAkAre tu jAyamAnasyedaMpratiyogikatAdAtmyasya pratiyogivopahitedamarthasya tadanuyogitvopahitarajatasya cAvacchedyAvacchedakatayA mAnenAkAradvayaviSayANAM mitho bhinnatvAt / na cedamAdyavacchedena jAyamAnatAdAtmyasya rajatAdau pratiyogitAsambandhenotpatyA tatroktasambandhenAjJAnasyAbhAvAt vyabhicAra iti vAcyam / rajatAderuktatAdAtmyasya pratiyogitAbhAve'pi rajatAdisaMsargatayA bhAnasaM bhavAt / na hi vizeSaNavizeSyayossaMsargapratiyogitvAnuyogitve viziSTabuddhyorvighayau / yenAnubhavavalAdeva tayoste sidhyataH / athavA rajatAdyavacchedena jAyamAnatAdAtmyasyApi nedamAdipratiyogikatvam / kiM tu tatsaMsargatayA bhAnamAtramato na tAdRzakAryakAraNabhAvAbhAve'pi kSatiH / vastutastu doSAdivaTitA sAmagracaiva rajatAdiprAtItikapratiyogitAdAtmye niyAmikA / vyAvahArika pratiyogike prAtIti tAdAtmye ca ajJAnAzrayatAvacchedakatvaM niyAmakam / nanu 'rajatamida' mityAkAra siddhaye idamAditAdAtmyotpatti svIkAro vyarthaH / idaM tvAdisaMsargotpattyA'pi tAdRzAkArasiddheriti cenna / tAdRzAkAre tAdRzasya saMsargasya tA dAtmyasya vA mAnamityatra vinigamakAbhAvAt / tasmAddharmayossaMsargAviva taddharmiNostAdAtmye api prAtItike jAyete / tayoriva tayorapi sapratiyogikatayA pratIyamAnatvAt bAdhyatvAnubhavAcca / etena 'iha rajataM ne' ti bAdhasya bAdhyaM rajatameva / na tu tatpratiyAgikaM tAdAtmyam / tathA ca bhramapUrvasiddhaM yadidamAditAdAtmyaM tasyaiva rajatAdivizeSaNaM prati saMsargatayA bhAnamityapAstam / rajatAdipratiyogika tAdAtmyatvena pratIterbAdhyatvAnubhavasya ca rajatAdyapratiyogitAdAtmyenAnirvAhAt / na hi vizeSaNavizeSyayossaMsargapratiyogitvAnuyogitve na bhAsete iti vaktuM zakyate / gha For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prathamaparicchedaH] laghucandrikA / TabhUtalAdiniSThayovRttijJAnIyavizeSaNatAvizeSyatayorbhAsamAnavaiziSTayIyabhAsamAnapratiyogitvAnuyogitvasvarUpatvAdavacchedakAvacchedyamAvApannaciccetyatAdAtmyarUpayorvize - pyatAvizeSaNatayozcidUpajJAna eva svIkAreNa vRttau svIkartumazakyatvAt / nanu, tathApi rajatAderupanayasannikarSeNa pratyakSe viSayIbhavato vizeSaNatvameva / na tu viSayatvaM upanItaM vizeSaNatayaiva mAtIti niyamAditi cenna / upanayasya siddhAnte pratyakSaviSayatvAniyAmakatvAduktaniyamasyAbhAvAt paramate tadbhAve'pyalaukikavizeSaNatAyAmeva tasya niyAmakatvAt / laukikyAJca vizeSaNatAyAmiva vizepyatAyAmapi doSANAmeva bAdhavizeSAbhAvAdisahakatAnAM niyAmakatvAt / nanu, rajatasyAdhyAse svIkRte tattAdAtmyasyApi adhyAsa AvazyakaH / sa eva kutaH / rajatatvAdidharmasyaiva saMsarga Aropyate / tAvataiva pratItibAdhayorupapatteH / kimiti: rajatatattAdAtmyayoradhyAsa ucyate iti cenna / rajatasyotpattiM vinA. rajatatvamatra sAkSAtkaromIti pratyayAnirvAhAt / dezAntarastharajate manovacchinnacittAdAtmyAmA-. vena tadgatarajatatvAdAvapi tadabhAvAt / na ca rajatatvAderevotpattirastu / na tu tadvata iti vAcyam / anekadharmANAmutpattikalpanAmapekSyaikasya dharmiNa evotpattikalpanAyA laghutvAt / akhaNDarajatatvAderutpattau tasya pUrvamananubhUtatvena pUrvAnubhUtarajatatvAdiprakAra- : kapravRttyAdikAryasya bhramasthale'nupapatteH / tasmAdidamAditAdAtmyasya rajatAdyavacchedenAvazyamutpattiH prAtItikabhramasthale vAcyA / tathA ca tadvadeva vyAvahArikaghaTA dibhramasthale'pi 'santaM ghaTaM jAnAmi ' 'ghaTaM saMtaM jAnAmI' tyAkAradvayAnubhavAt / tAdRzabhramasya viSayaviziSTasya bAdhakapratyayena zrutyanumAnAdinA ca. mithyAtvanatyayAJca sadavacchedena ghaTAdikaM tattAdAtmyaM ghaTatvAdisaMsargazca ghaTAdyavacchedena ; sattAdAtmyaM sattvAdidharmasaMsargazca jAyate / kevalasya sato asambaddhatve'pi tAdAtmya- . pratiyogitvopahitarUpeNa tasya tatsambandhatvenAvacchadakatvam / na caikasyaivAnAdessattAdAtmyasyAvidyAyAmiva ghaTAdAvapi sambhavAt ghaTAdyavacchedenAnantasattAdAtmyAnAmutpattau na mAnamiti vAcyam / sattAdAtmyaM hi cidUpajJAnasya viSayatArUpatAdAtmyam / tathA ca kapAlAdiniSThaviSayatArUpasattAdAtmyenAvacchinnasya ghaTAdiniSThaviSayatArUpasya sattAdAtmyasya tantvAdiniSThaviSayatArUpasattAdAtmyAvacchinnenapaTAdiniSThaviSayatArUpeNa sattAdAtmyemAbhedAsammavAdavacchedakabhedena sattAdAtmyAnAM bhedasyAvazyakatvenAnantyaM prAmANikam / na hi tArkikAdibhirapi tattadviSayatAvacchinnaviSayatAnAmaikyamucyate / teSAJca saMyogAdivadevoktarItyA janyatvamapi / For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / tasmAdAkAradvayAnubhavAt bhramaviSayatvahetunA mithyAtvAnumitessattAdAtmyamidamAdi. tAdAtmyaM ca yadi mithyA na syAttadA bhramaviSayo na syAt / viSayaviziSTabhramasya mithyAtvapratyayAditi tarkAdidamAditAdAtmyamiva sattAdAtmyamapi mithyaa| tadidaM sarva zArIrakasaMkSepazArIrakapaJcapAdikAdimUlakam / uktaM hi zArIrake-'anyonyasminnanyonyAtmakatAmanyonyadharmAzcAdhyasyAhamidaM mamedamiti vyavahAra' iti / anyonyasmin parasparAvacchedena / uktaM ca saMkSepazArIrake'idamarthavastvapi bhavedrajate parikalpitaM rajatavastvidam / rajatabhrame'sya ca parisphuraNAnna yadi sphurena khalu zuktiriva // itaretarAdhyasanameva tatazciticetyayorapi bhaveducitam / rajatabhramAdiSu tathAvagamAt na hi kalpanA gurutarA ghaTate // anubhUtiyuktyanumititritayAditaretarAdhyasanameva tataH / citicetyavastuyugalasya na cetritayasya baadhnmihaaptti||' iti / asyedamarthasya / na yadItyAdi yadIdamartho na kalpitaH tadA bhUbhe na sphuret / zuktiriva zuktitvaviziSTamivetyarthaH / itaretarAdhya sanaM parasparAvacchedenAdhyAsaH / gurutareti / rajatAdibhUme yathA dRSTaM tadviparItAvyAvahArikabhUmasthale ekasyaivAdhyAsa utpattizceti kalpanAnupasthitaviSayakatvena gurSI / AvazyakAnAmanantasattAdAtmyAnAM viSayatvarUpANAmanadhyastatve satyatvApateradvaitabhutisaGkocApattezca / teSAmadhyastatve'pi na janyatvamiti svIkAre kapAlAdiniSThaviSayatvAvacchinnAnAM ghaTAdiniSThaviSayatvAnAM pUrvoktarItyA kapAlAdinApyavacchinnatvAttAdRzanityasAdhAraNena kapAlAdyavacchinnatvarUpeNa saMyogAdInAM kapAlAdikAryatA na sambhavatItyato janyatvavizeSitenoktarUpeNa sA vAcyA / tathA caitAdRzagurutarakalpanAmUlakatvenaikasyaivAdhyAsotpAdAdikalpanA gurutaretyarthaH / anubhUtirAkAradvayAnubhUtiH AdyapadyasyAdyArdhe uktA / anumitiH bhUmaviSayatvahetukA mithyAtvAnumitistRtIyacaraNe / yuktistarkazcaturthacaraNe / paJcapAdikAyAmapyuktam-'yadyanAtmana evAdhyAsastadA AtmA na bhrame bhAseta / tasmAdAtmAnAtmanAIyorapyahamanubhave adhyAsa' iti / nanu, vipratipattau mithyAtvavizeSasyaiva sAdhyatayoktatvAnyAyaprayoge'pi tasyaiva taducitam / na tu mithyAtvasAmAnyasyeti cenna / vipratipattAvapi mithyAtvasya sAmAnyarUpeNaiva sAdhyatAyAM tAtparyAt / tacca sAmAnyarUpaM vakSyamANapaJcavidhamithyAtvasAdhAraNaM mithyAzabdArthatvarUpaM mithyAzabdapravRttinimittatvam / na tu paJcavidhamithyAtvAnAmanyatamatvam / nyAyaprayoge AdhunikalakSaNayA zabdaprayogasyAsAmpradAyikatvAt / mithyAzabdArthatvarUpeNa mithyAzabdena mithyAtvasya bodhane nirUDhalakSaNaiva nAdhunikalakSaNA / 'vRkSo mahI For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de prathamamithyAtvam ] laghucandrikA / ruha' ityAdau kozavAkye vyAkhyAnavAkye ca mahIruhAdipadasya tadarthaparatvena bhUriprayogadarzanAt // // iti laghucandrikAyAM pakSatAvacchedakaniruktiH // nanu kimidaM mithyAtvamityAdi / mithyAtvaM mithyAzabdArthaH / sAdhyate tAdAtmyasambandhena pakSavizeSaNatayA nirdizyate / atha vA mithyAtvaM mithyAzabdArthatAvacchedakaM sAdhyate sAdhyavizeSaNatayA nirdizyate / mithyAzabdArthatAvaccheda kaviziSTatvarUpeNa mithyAzabdArthatvarUpeNa mithyAzabdArthaH tAdAtmyena sAdhya : tatra vizeSaNatayocyamAnaM kimiti vAkyArthaH / asattvetyAdi / asattvasamAnAdhikaraNasya sattvasyAtyantAbhAva ityarthaH / sattvAtyantAbhAvAsatvAtyantAbhAvarUpam / sattvAtyantAbhAvAsattvAtyantAbhAvobhayatvAvacchinnam / satIti / satisaptamyAH sAmAnAdhikaraNyArthakatvAt / sattvAtyantAbhAvasamAnAdhikaraNaH asattvAtyantAbhAvo'rthaH / nAdya iti / mAdhvamate iti zeSaH / sAdhanAditi / mAdhvamate alIkasyaivAtyantAbhAvasvIkAreNoktaviziSTapratiyogikAbhAvaprasiddhAvapi matAntare tadaprasiddhirityapi bodhyam / sattvAsattvayoriti / parasparAbhAvarUpatveneti zeSaH / ekAbhAve ekasyAbhAve sati / nirdharmaketyAdi / yathA kevalabahmaNo bAdhyatvAbhAvarUpasattvAdikaM na dharmaH / 'kevalo nirguNa' ityAdizruteH / brahmaniSThasattvasyAbAdhyatvenAdvaitazrutivirodhAcca / atha ca tasya bAdhyatvAdidharmo'pi nAsti / zrutipramitatvAt sAkSitvAdinA bAdhyatvAsambhavAcca / tena tat sadUpam / tathA prakRtAnumAnAt prapaJcasyoktasattvAbhAvasiddhAvapi na bAdhyatvam / svataH pramANapratyakSAdipramAviSayatvAt / tena so'pi sadrUpa iti sadrUpatvavirodhimithyAtvAsiddhyArthAntaramiti bhAvaH / atazzabdArthasya vivaraNam / pUrvavadityAdi vyAhatiH prapaJce uktavyAghAtaH / sAhItyAdi / sattvasyAbhAvo'sattvaM asattvAbhAvassattvamiti vA, satvAbhAvavyApakamasattvaM, asattvAbhAvavyApakaM sattvamiti vA, sattvAbhAvavyApyamasattvam, asatvAbhAvavyApyaM satvamiti vA, vyAghAte heturityarthaH / tadanaGgIkArAt prakRte nivezanIyayossattvAsattvayoH parasparavirahatvAsvIkArAt / pratIyamAnatvarUpaM pratIyamAnatvayogyatvam / tacca sattAdAtmyavattvameva / nanu, sattvena pratIyamAnatvanna dRzyamAtre'sti / ghaTo gururityAdipramAmAtrasiddha gurutvAdI sattvena pratyaye mAnAbhAvAt / tathA ca tadyogyatvamapi nAsti / atassattvasya vizeSaNamuktam / kacidapyupAdhAviti / kiJciddharminiSThaM yat sattvaM tena pratIyamAnatvetyanvayaH / tathA ca gurutvAderapi ghaTAdyavacchinnacityAropAttadgatasya sattvasya tatrAropAt pRthivyAdiniSThagurutvA- 1. 'satvena pratIyamAnatvAbhAvAt ' iti pAThAntaram / For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 18 www.kobatirth.org advaitamaJjarI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dikaM saditi pratyayAcca sarvatra dRzye sattvena pratIyamAnatvayogyatAstIti bhAvaH / trikAlAbAdhyavilakSaNatve satIti / trikAlabAdhyatvAtyantAbhAve yat sadvidyamAnaM trikAlAbAdhyatvAtyantAbhAvasattAdAtmyobhayatvaM tatsambandhItyarthaH / tasyaca pratIyamAnatvetyatrAnvayaH / tathA ca kAlAdyanavacchinnaM yadavAcyatvaM tadatyantAbhAvassattAdAtmyaM cetyubhayavattvaM sAdhyam / yathAzrute tu trikAlAbAdhyatvAtyantAbhAvasamAnAdhikaraNasya sattAdAtmyasya lAmAttasya ca vakSyamANatvAt paunaruktyam / vyAghAtaH zuktirUpye ukto vyAghAtaH / prapaJce vyAhatyabhAvasya pUrvoktarItyaiva zuktirUpye'pyarthAttasya labdhatve'pi 'ata eva na dvitIya' ityAdyuktivaicitryAya nApItyAdyuktam / satsvabhAvatA sadAkArabuddhau vizeSaNatA / nanu, sA brahmaNa evAstu / tathApi prapaJcasyoktarItyA sadrUpatA kimiti na syAditi cenna / yataH prapaJce tasyAH svIkAre tArkikAdimate ghaTassannityAkArapratyaye zusattAyA vizeSaNatvAdanyairapi tAdRzapratyaye zuddhasata eva tAdAtmyena vizeSaNatvaM vAcyam / tathA ca prapaJce bAdhyatvAbhAvavaiziSTayaM noktapratyayena siddhyati / nApi ghaTosdhya ityAdipratyayena / tasyAvAdhyabrahmatAdAtmyaviSayakatvenApyupapattAvabAdhyatvaprapaJcayorvaiziSTyaviSayakatve mAnAbhAvAt / na ca vinigamakAbhAvaH / zuddhasadAkArapUrvoktapratyayasiddhasya brahmaprapaJcatAdAtmyasyaivaitatpratyayaviSayatvasaMbhavenoktavaiziSTyasya tadviSayatAkalpane gauravasyaiva vinigamakatvAt / nApi pratyakSAdInAM svataH prAmANyabalena tatkalpanam / pratyakSAdInAM vyAvahArikameva prAmANyamityasya vakSyamANatvAt / nanu, sadAkArapratyayo yadA dravyAdau / tadA tatra samavAyena sattAjAtirvizeSaNamastu / yadA dravyatvAdau tadA sAmAnAdhikaraNyasaMbandhena sA / tathA ca kathaM brahmaNa eva tathAtvaM tatrAha --- anugateti / sambandhAMze'pyanugatAkAretyarthaH / uktamarthAntaraM svIkRtyApi tadvAraNAyAha -- satpratiyogi ketyAdi / bhedeti / AtyantikabhedetyarthaH / ubhayAtmakatve iti / 'bhramaviSayIbhUtAlIkasaMsargaviziSTAdirUpeNa prapaJco'lIkaH rUpAntareNa tu satya' iti nyAyapeTikAkAravAcaspatyuktapakSe ityarthaH / anyatarAtmakatve iti / bhUmaviSayo'pi saMsargo de zAntarasthatvAt satya iti prapaJcassatya eveti pakSe / jJAnAtiriktarUpeNAlIka eva / prapaJco vikalpaviSaya iti pakSe cetyarthaH / anavakAza iti / sattvAbhAvasya kevalaprapace sattvasya tadupahitaprapaJce svIkAre sattvopahitaprapaJcasya kevalaprapaJce tAdAtmyasa - ttvAnna tatraikAntikaH / sada iti bhAvaH / guNAdikaM guNaH kriyA jAtiH viziSTarUpaM avayavI aMzI / guNyAdinA guNinA kriyAvatyA vyaktyA kevalarUpeNa avayave - na aMzena / bhinnAbhinnaM bhedAbhedobhayavat / samAnAdhikRtatvAt abhedasaMsargakadhIviSa 1 For Private and Personal Use Only **
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org pra 0 de prathamamidhyAtvam ] laghucandrikA | Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 19 1 samavAyatvarU yatAyogyatvAt / parAbhyupagata samavAyatAdAtmyabhinnAH ye saMyogAdayasteSAmanyatamasaM - bandhena guNyAdivizeSaNikA yA dhIstadanyA guNyAdivizeSaNikA yA dhIstadvizeSyatvAditi yAvat / na cAprayojakatvam / nIlaguNaghaTayostAdAtmya sambandha svIkAre 'ghaTo na nIla' ityAkArakanIlaguNabhedabuddhau tAdAtmyasambandhena nIlaguNaprakAra kadhItvenaiva pratibandhakatvaM vAcyam 1 na tu nIlaguNasamavAyibhedabuddhau nIlaguNasamavAyitAdAtmyadhItvena / samavAyasyAlIkatvAt / samavAyasvIkAre tu nIlaguNasamavAthibhedabuddhAvuktatAdAtmyadhItvenetra ghaTAdau nIlaguNabhedabuddhau nIlaguNatAdAtmyadhItvenA'pi pratibandhakatvaM vAcyamiti gauravam / evaM nIlAdisamavAyaviSayake viziSTajJAnamAtre'numityAdau ca kAraNatvapratibandhakatvAni ca kalpyAnIti samavAyAvacchinnapratiyogitAdhikaraNatvayostAdRzapratiyogitAdyatyantAbhAvasya tAdRzapratiyogitAkAtyantAbhAvasya tAdRzapratiyogitAvacchedakatAyAssamavAyena nIlAdiviziSTasya bhedapratiyogitAtadavacchedakatvAnAM ca kalpanaM pAkhaNDadharmatadabhAvatadviSayatAdikalpanaM ceti mahAgauravam / nanu, viziSTakevalayobhedasvIkAre ekasyaiva ghaTasya tattatkSaNaviziSTarUpANyanantAni kalpanIyAnIti mahAgauravamiti cenna / tAdRzarUpANAmanantAnAM kevalaghaTabhinnAnAmakalpane kevalaghaTaviziSTabuddhitastAdRzarUpaviziSTabuddhInAM vailakSaNyAnupapatteH / na ca tAsAM tattatkSaNavaiziSTyaviSayakatvameva vailakSaNyamiti vAcyam / vizeSye vizeSaNaM tatrApi ca vizeSaNAntaramityevamAkAre'pi tatkSaNaviziSTavaTavaditi jJAne tAdRzaviSayakatvasatvena viziSTavaiziSTyaviSayatAzAlitAdRzajJAnasya tato vailakSaNyAnupapatteH / atha viziSTavaiziSTyaviSayatAkajJAne tattatkSaNeSu ghaTaniSThavizeSaNatAvacchedakatvarUpasya vizeSaNatAvizeSasya svIkArAdvizeSye vizeSaNamiti rItyA jJAne ca tadabhAvAttadeva vailakSaNyamiti cenna / jJAnaviSayayossambandho hi vipayatAtvena tAdAtmyatvenaiva vA tatkSaNaviziSTavantaM jAnAmItyAdyanubhavena gRhyate / na tvavacchedakatAtvena vizeSyatAtvena prakAratAtvena sAMsargikaviSayatAtvena vA akhaNDadharmeNa / na caivaM vizeSyatAtvAdiviziSTaviSayatAzAlitayA jJAnagrAhakatvaM tAdRzAnubhavasya sarvasammataM na syAditi vAcyam / parasparAdhyAsavivecanokarItyA viziSTajJAnamAtrasya ekaviSayatAvacchinnaviSayatvAntarazAlitvena tadviziSTajJAnagrAhakatvAduktAnubhavasya vizeSyatAtvaprakAratAtvAdiviziSTaviSayatAviziSTatayA jJAnagrAhakatvopapatteH / tathA hi 'idaM rajata' mityAdijJAne tAdAtmyAdisaMsarganiSThAyA viSayatAyA rajatAdi - viSayatAviziSTAyA idaMvipayatAvacchinnatvamidamavacchinnatvaM ceti pUrvamuktam /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 20 advaitamaJjarI / tathA ca viziSTaviSayatAvacchedakatvaviziSTaviSayatAgrAhako'nubhavo vizeSyatAtvAdehikaH / viSayatA hi yayA viSayatayA viziSTAyAM yasyAM viSayatAyAmavacchedikA, sA vizeSaNIbhUtA prakAratA / vizeSyabhUtA sAMsargika viSayatA / tadavacchedakaviSayatA tu vizeSyatA / tathA ca viSayatAniSThaM viSayatAvacchedaka tvaM vizeSyatAtvam / tAdRzAvacchedakatvaM yAM viSayatAM prati tattvaM tAdRzAva cchedakatAnirUpakaviSayatAtvarUpaM sAMsargikaviSayatAtvam / viSayatAniSThAyAM tA dRzAvacchedakatvanirUpakatAyAmavacchedakaviSayatAtvaM prakAratAtvam / na ca tAdAtmyAdiviSayatAniSThAyAmuktanirUpakatAyAM rajatAdiniSThA viSayatA yathAvacchedikA tathA tAdAtmyatvAdiviSayatApIti tasyA'pi niruktaprakAratAtvaM syAditi vAcyam / tAdRzanirUpakatAyAssamAnAdhikaraNaM sat yadavacchedakatvaM, tasyaiva prakAratAtvarUpatvAt tAdAtmyatvAdiniSThaviSayatAyAM tadabhAvAt / rajatatAdAtmyenedaM jAnAmItya nubhavo hi rajataviSayatAviziSTasya tAdAtmyaviSayatvasyoktanirUpakatAM gRhNat rajataviSayatAyA api tAM gRhNAti / na tu tadavacchedakatvamAtram / na hi rajatAdiviSayatvasyedaMviSayatAvacchinnatve kasyApi vipratipattiH / tasya tAdAtmyAdisAMsargikaviSayatvAgrAhakeNApi 'idaM rajataM jAnAmi' 'idaM rajatatvena jAnA mI' tyAdyanubhavena grahaNAt / tAdAtmyatvaviSayatvasya tUktanirUpakatvAnanubhavena tadavacchedakatvamAtraM gRhNAti / na caivamapi sAMsargikaviSayatAtvasya uktanirUpakatAmAtrarUpatve rajatAdiviSayatAyAmapi tatsyAditi vAcyam / uktanirUpakatAnavacchedakaviSayatAniSThasyaivoktanirUpakatvasya sAMsargikaviSayatAtvarUpatvAt tAdRzanirUpakatvAzrayaviSayatAvacchinnasyaiva tAdRzanirUpakatvasya tadrUpatvAdvA / tAdAtmyaviSayatAniSThaiva hi tAdRzanirUpakatA tAdRzanirUpakatAzrayeNa rajataviSayatvenAvacchinnA / na rajataviSayatAniSThA / tAdAtmyatvAdiviSayatA tu uktanirUpakatAvacchedakatvAnna sAMsargikaviSayatA / kiM tu tadavacchedikA / evamidaMtvAdiviSayatApi tAdAtmyAdiviSayatAvacchedakatAyAmidaMviSayatAniSThAyAmavacchedikA / ato vishessytaavcchedikaa| atha tAdAtmyatvAdiviSayatAyAssAMsargikaviSayatAvacchedakatAzabdena kathaM tAntrikavyavahAra iti cet / tAdAmyatvAderapi sAMsargikaviSayatAvacchedakatvena taddharmatayeti gRhANa / evamidanvAdiviSayatAyAmapi vizeSyatAvacchedakatAzabdena vyavahAraH / tAdAtmyasambandhena rajatAdi yatredamAdau prakAraH / tatra rajatatvAdikamapyAdhAratvasambandhena prakAraH / yatra tu saMyogAdisambandhena rajatAdikaM prakAraH / tatra rajatatvAdenoktasambandhena prakAratvaniyamaH / prakAratAvacchedakatvaM tUbhayatra / na caivaM rajatAdiviSayatAniSThasyedaMviSayatA For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de prathamamithyAtvam ] laghucandrikA / 21 niSThAvacchedakatAnirUpakattasya prakAratAtvarUpasya tAdRzanirUpakatvavatyA rajatatvAdiviSayatayAvacchinnatvena tAdAtmyasambandhena rajatAdiprakArakabhramasthale rajatAdiprakAratA sAMsargikaviSayatA syAt / pUrvoktasya dvitIyalakSaNasya tatra sattvAditi vAcyam / rajatAdiviSayatAniSThasyoktanirUpakatvasya tAdRzanirUpakatAvatyA rajatatvAdiviSayatayAnavacchinnatvAt / dvayI hi tAdRzasthale rjttvaadiprkaartaa| ekA prAtItikenedamanuyogikasaMsargeNa / anyA vyAvahArikeNa rajatAdiniSThasaMsargeNa / AdyA idaMtvAdyavacchinnavizeSyatAvacchinnA / antyA rajatAdiniSThayA anavacchinnavizeSyatayAvacchinnA / tadavacchinnatvaM ca tanniSThAvacchedakatAnirUpakatvam / tathA cAntyA nedaMvizeSyatAniSThAvacchedakatAnirUpikA / tadavacchedakasya vyAvahArikasya rajatatvAdisaMsargasya idaMvizeSyatAvacchedenAnadhyAsenoktAvacchedakatAnirUpakatvAbhAvAt / na hi yatsaMsargAnavacchedikA vizeSyatA sA stsNsrgaavcchinnprkaartaavcchedikaa| AdyA tu tAdRzAvacchedakatA nirUpikA / na tu rajatAdiprakAratAniSThAyAstAdRzanirUpakatAyA avacchodikA / rajatatvAdiprAtItikasaMsargopahitarUpeNa rajatAderuktanirUpakatvAnanubhavAt / na ca yatsaMsargo noktanirUpakatAvacchedakaH / tatsaMsargAvacchinnaprakAratA uktanirUpakatAvacchedikA / tasmAdrajatAdiprakAratAyAM na sAMsargikaviSayatAtvApattiH / ata eva tAdRzapramAsthale'pi noktApattiH / 'idaM rajata'mityAdipramAyAM hi rajatatvaprakAratA dvyii| ekA idaMtvAvacchinnavizeSyatayAvacchinnA / anyA rajataniSThayAnavacchinnavizeSyatayA avacchinnA / AdyA idaMtvAvacchinnavizeSyatAniSThAvacchedakatAnirUpikApi noktanirUpakatAvacchedikA rajataprakAratAniSThAM uktanirUpakatAM prati tasyAH avyApakatvenAnavacchedakatvAt / na hi rajatatvaviziSTavaiziSTayabuddhiSu sarvAsu tAdRzaprakAratAsattve mAnamasti / na ca vizeSaNatattvAvacchedakayorekarmiNi ekasambandhAvacchinnaprakAratAzAlibudvitvameva viziSTavaiziSThayabuddhitvam / tathA caikasambandhAvacchinnaprakAratA ekaiva tAdRzavizeSyatAdvayAvacchinnA / na tu dvayI / tathA ca tAdRzanirUpakatAvacchedikApi seti vAcyam / saMyogAdisaMbandhena rajatatvAdiviziSTasya prakAratAsthale rajatatvAdessaMyogAdinA prakAratve bhramatvApattyA prakAratayorekasaMbandhAvacchinnatvanivezAsambhavena vizeSaNatAvacchedakasya svAzrayapratiyogikena vizeSaNasaMbandhena prakAratAyA viziSTavaiziSTyabuddhitvazarIre nivezyatvAt / vastutastu, noktarUpaM viziSTavaiziSTyabuddhitvam / vizeSye vizeSaNamiti jJAnApekSayA viSayakRtavizeSasya vAcyatvAt / kiM tu viziSTasya kevalAdanyatvena tatla For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 advaitamaJjarI / kArakatvameva / siddhAnte tathaiva svIkArAt / tasmAdviSayatAniSThaM yadviSayatAvacchedakatvaM tadvizeSyatAtvam / tadavacchedakaviSayatAtvaM vizeSyatAvacchedakatAtvam / viSayatAniSThasyAvacchedakatvasya nirUpakatvavizeSau sAMsargikaviSayatAtvaprakAratAtve / tadavacchedakaviSayatAtve sAMsargikaviSatAprakAratAvacchedakate / nanu, tAdRzavizeSyatAtvAdInAmakhaNDavizeSyatAtvAdibhyaH ko vizeSo yena tAdRzeSveva pakSapAta iti cet / avazyaM sarvaiH kalpanIyatvameva vizeSaH / anyo'pyayaM vizeSaH mUlAdau tatsambandhe ca yadavacchedakatvaM yacca tannirUpakatvaM saMyogAdau tatsambandhe ca tajjAtIyayorevAvacchedakatvatannirUpakatvayorviSayatAsu kalpanAt viSayaviSayatayodvayoreva te vartete / naikatraiva / tathA ca viSayaviSayatayorekamapi nApalapituM zakyate / tajjAtIyAvacchedakatAtannirUpakatvayossambandhasambandhyubhayasApekSatvAt / akhaNDavizeSyatAtvAdeviSayatAyAM svIkAre tu tasya jJAnavailakSaNyAnubhavAnyathAnupapattireva kalpikA / sA ca jJAnagatameva vailakSaNyaM kalpayenna viSayatAniSTham / tathA ca ghaTatvAdikamapi jJAnasyaiva dharmaH / ghaTapaTAdijJAnAnAM mitho vailakSaNyAnubhavasyAnyathAnupapatteH / tathA ca jJAnasya ghaTAdiviSayairatyantAbhedApattyA tArkikANAM bauddhasvIkRtasAkAravAdApattiH / atha vedAntinAM matamAlambya tArkikairevaM vA yam / ghaTAdInAmutpattivinAzavattvAnubhavAt / jJAnasya ca viSayAvizeSitarUpeNa tathAnanubhavena lAghavena caikavyaktirUpatvAnna jJAnasya jJAtaghaTAdibhirabhedaH / na caivaM teSAM vyavahAro na syAnyavahAraviSayatAyAM tAdAtmyena jJAnavyakteH prayojakatayA kluptatve'pi jJAna eva tattAdAtmyasattvAt jJAnabhinne'pi viSaye jJAnasambandhaM svIkRtya tasya tatra vyavahAraviSayatAprayojakatvakalpane gauravAditi vAcyam / jJAnatAdAtmyApannatayA viSayANAM kalpitatvena jJAna iva viSayeSvapi kalpitasya jJAnatAdAtmyasya sattvAt / tathA ca na jJAnasya ghaTatvAdikaM dharmaH / na hi nailyAdikaM gaganAdAvAropitamapi tasya dharmaH / dharmisamasattAkasyaiva dharmapadamukhyArthatvAt / na ca jJAnAnAM mitho vailakSaNyAnubhavAnupapattiriti vAcyam / jJAnAnAM mitho vilakSaNaviSayatAdAtmyamanubhUyate / na tu mitho vailakSaNyam / tathA ca jJAnagatasya vailakSaNyasya sAkAsvAdibauddhasvIkRtasya kaH prasaGga iti cet / tarhi vedAntibhireva jitam / tArkikasvIkRtasya sambandharUpaviSayatAgatasyApi vailakSaNyasya vizeSyatAtvAdeH kaH prasaGgaH / athaivamidamAditadviSayatvayoruktAvacchedakatvamapi na syAditi cenn| na hi tat jJAnAnAM mitho vailakSaNyAnubhavAnyathAnupapatyA kalpyate / yenoktarItyA na For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de prathamamithyAtvam ] laghucandrikA / 23 syAt / kiM tu mUlAditatsambandhayossaMyogAvacchedakatvavat sArvalaukikena pUvoktAnubhavenetyalaM vistareNa / tasmAdviSayavailakSaNyenaiva jJAnAnAM vailakSaNyasya vAcyatvAt viziSTavaiziSTayajJAne viziSTasya viSayatvA' dvizeSye vizeSaNaM tatrApi ca vizeSaNAntara 'miti jJAne ca tasyAviSayatvAduktajJAnayostatkSaNaviziSTaghaTavAnityAkArasAmye'pi mitho vizeSaH / evamekatra dvayamiti rItyA tAdRzAkArajJAne tatkSaNaghaTatvAbhyAM viziSTo vizeSaNam / tadatiriktazca tatkSaNaviziSTo ghaTo ghaTatvaviziSTAnuyogikasya tatkSaNavaiziSTayasya tatra ghaTakatvAttAdRzaghaTasya tatkSaNaviziSTaghaTatvena viziSTasya vA viziSTavaiziSTyajJAne viSayatvAt / vizeSye vizeSaNaM tatra ca vizeSaNAntaramiti jJAne ca bhUtalAdau kevalaghaTasyaiva vizepaNatvAtteSAmmitho vizeSaH / na ca tatkSaNaviziSTaghaTasya tadvyaktitvarUpeNa yat jJAnaM tasya tAdRzaghaTatvarUpeNa jJAnApekSayA vailakSaNyaM na syAditi vAcyam / tavyaktitvaviziSTaviSayakatvasyaivoktavailakSaNyarUpatvAt / atha tatkSaNaviziSTasya yatra viSayatvAdikaM vyavahriyate tatra tatkSaNopahitasya tatkSaNopalakSitasya vA tavyavahAraH sthAditi cenna / upahitopalakSitazabdayohi na viziSTamarthaH / kiM tu yena dharmaNopahitamucyate, vidyamAnena tena tacchnyAyAvartitamupahitazabdArthaH / tathA ca tatkSaNopahitaghaTo viSaya ityatra viSayatAkAle ghaTe vidyamAnena tatkSaNena tatkSaNAnavacchinnaghaTAdibhyo vyAvartito ghaTo viSaya ityeva budhyate / na tu viziSTo ghaTo viSaya iti / tatkSaNopalakSito ghaTo viSaya ityAdAvapyevam / vidyamAnapadasthAne avidyamAnapadamiti tu vizeSaH / tathA ca tadumayasthale viziSTasya viSayatvApratyayAt viziSTasya viSayatvapratyayasthale vizeSaNasyApi viSayattApratyayAduktavyavahArANAM mitho vishepH| atha tatkSaNaviziSTaM yatra na viSayastatra kevalaghaTAdAvasambaddhatatkSaNasya tadanavacchinnaghaTAdibhyo vyAvartakatvAnupapattiH / ghaTAdau hi tatkSaNAdiyukte tatkSaNAdyayuktAghyAvRttidhIna tu kevale iti cenna / tatkSaNAdiyuktakevalaghaTayostatkSaNAdiyuktatvaghaTatvarUpAbhyAM bhedasyevAbhedasyApi svIkArAt ghaTastatkSaNayukta ityanubhavAt / ata eva ghaTo na tatkSaNaviziSTa iti dhIna pramA / abhedavirodhibhedasya nAdinollekhAt / tadvirodhitvaJcaikAvacchedenaikAdhikaraNatvasyAbhAvaH / tena kRSNasaMyoginyapi vRkSe mUle na kRSNasaMyogIti dhIH pramaiva / nanu, kathaM bhedAbhedayorekarmipratiyogigatatvamavacchedakabhedamasvIkRtyocyate, na cAvacchedakabhedaM svIkRtyaiva tau vAcyAviti vAcyam / maNikArAdyuktivirodhAt |mnnikaarenn hi 'vRkSe kapisaMyogatadvadbhadau svIkRtya 'na caivaM bhedAbheda' ityanena bhedAbhedamatamApAdyAvacchedakabhedAbhyupagamA' dityanenoktamatApattiH paritA / For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 advaitamaJjarI / tathAca bhedAbhedamatamavacchedakabhedanirapekSamiti tadabhipretam / na ca 'kAryAtmanA tu nA. nAtvaM abhedaH kAraNAtmanA / hemAtmanA yathA'bhedaH kuNDalAdyAtmanA bhideti vAcaspatyuktyA bhedAbhedavAdikArikayA avacchedakabhedenaiva bhedAbhedayoruktatvAnmaNikAroktavAkyasthasya bhedAbheda iti padasya doSa iti zeSatayA pUraNIyam / tathA cAvacchedakabhedasvIkAre bhedAbhedasvIkAro na doSa iti maNikAravAkyArtha iti vAcyam / avacchedakabhedena guNaguNyAdiSu bhedAbhedAnumAne tArkikAdIn prati kriyamANe siddhasAdhanatApatteH / na hi tArkikAdibhiH kuNDalAdau hematvAdyavacchinnAbhedo na svIkriyate / kiM ca hematvAdinA kuNDalAdAvabhedasvIkAre bhedo' pi tenaiva rUpeNa svIkAryaH / anyathA hemakuNDalamiti sAmAnAdhikaraNyapratyayAnupapatteH / na hi dravyatvaghaTatvAbhyAM bhedasattve'pi ghaTaH kalaza iti sAmAnAdhikaraNyadhIrbhavati / tasmAt kAryAtmanA kAryamAtragatakaTakatvakuNDalatvAdirUpaiH kaTakakuNDalAdInAmmitho bheda eva / kAraNAtmanetyatra kAryAtmanetyanuSajyate / tathA ca kAraNagatena rUpeNa kAryamAtragatena rUpeNa ca hematvakuNDalatvAdibhyAmabhedaH / nAnAtvamityanuSajyate / abhedaH abhedo'pi / bhidA bhidaivetyuktakArikAvyAkhyAnasya vAcyatvenaikarUpeNaiva bhedAbhedau vAcyau / ata eva bhAmatyAmuktam-'hATakatvenaiva rUpeNa kaTakAdeH kuNDalatvAdimatyabhedo na tu kaTakatvAdirUpeNa / tena rUpeNa tu tatra tasya bheda eva / evaM bhedo'pi hATakatvAdinA kaTakAdeH kuNDalatvAdimatyasti / hATakatvAdirUpeNa jJAte'pi kuNDalatvAdirUpeNa jijJAsodayA'diti / nanu, hATakatvakuNDalatvAbhyAmapi kaTakakuNDalayoH kathamabheda uktaH / bhinnadezasthatvena yugapadanubhUyamAnayorabhedApratyayAditi cenna / yaddhi pUrva kaTakAdirUpeNa sthitaM pazcAt kuNDalabhAvamApannaM tasyaiva kaTakAdestatra kuNDalAdau hATakatvakuNDalatvAdirUpAbhyAmabhedaH / taddhATakamidaM kuNDalamityAdipratyayAt / na tu kaTakatva kuNDalatvAdirUpAbhyAm / idaM kuNDalaM tat kaTakamityapratyayAt / tathA ca yugapat krameNa vA yAni kAryANyekopAdAnavyaktyA janitAni teSAmupAdeyamAtragatarUpaimitho bheda eva tadrUpopAdAnagatarUpAbhyAM mitho bhedAbhedau / ata evaikaghaTopAdAnakAnAM rUparasAdInAmapi tathA vyavasthA / nanvidaM kuNDalaM kaTakaM sthitamiti pratyayAt kathamuktaniyama iti cenna / uktapratyayena kaTakatvopalakSitasyAbhedAvagAhanAttadupahitasya kuNDalatvAdayupahitabheda eveti niyamasyAnapAyAt / ata evoktakArikAyAM hemAtmanetyAdeH hematvakuNDalatvAdirUpAbhyAmmitho 'bhede'pi kueDalakaTakatvAdirUpAbhyAM bhidaiveti vyAkhyA / tasmAduktakArikAyAmekopAdAnaka For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de prathamamithyAtvam ] laghucandrikA nAnAkAryadRSTAntena kAraNakAryarUpAbhyAmeva bhedAbhedAvityasyAsmaduktasyaivoktatvAnna ko'pi doSaH / atha ca bhAvAbhAvayoravacchedakabhedaM vinA virodhAdasaMgatiriti cenna / avacchedakAbhedena saMyogatadabhAvayoH virodhaH ghaTatvatadabhAvayostvavacchedakanirapekSa eva virodha ityapyanubhavavalAdeva svIkriyate / tathA cAvacchedakabhedaM vinApi guNaguNyAdisthale bhedAbhedAvarpi sAmAnAdhikaraNyapratyayAdeva svIkriyate / atyantAbhede atyantabhede voktapratyayAsambhavAt / taduktaM vAcaspatye--'viruddhamiti naH kva pratyayo yattanna pramANagocaraH prakRte ca pramANasattvAnna virodhapratyayaH / sAmAnAdhikaraNyapratyaye hi bhedAbhedau bhAsete' iti / nanu, kathamuktapratyaye bhedAbhedayorbhAnam / tayorekavattAjJAnasyAparavattAdhIvirodhitvenaikanizcayaviSayatvAbhAvAt / na ca guNyAdisthale noktavirodhitvaM kalpyate / sAmAnAdhikaraNyapratyayasyAnyathAnupapatteriti vAcyam / 'baTo na nIla' iti vAkyananyadhIkAle 'ghaTo nIla' iti jJAnApatteH / na ca tayorekaprakArakajJAnasyaiva sAmagrayA uktavirodhitvam / na tvekasaMsargakajJAnasAmagrayAH / uktapratyaye ca tayossaMsargatayaiva bhAnAnnoktadoSa iti vAcyam / ekasaMsargakadhIsAmagrayA apyuktavirodhitvasyAnubhavasiddhatvAt / na hi ghaTo'bhedasaMbandhena nIlaviziSTa iti dhIkAle ghaTo bhedasaMbandhena nIlaviziSTa iti dhIrghaTo na nIla iti dhIrvA'nubhUyate / kiM ca sAmAnAdhikaraNyapratyaye saMsargatvenAbhedasya bhAne'pi bhedasya bhAne mAnAbhAvaH tathA ca dvayostatra bhAnaM vAcaspatyuktamasaGgatamiti cenna / ekadharmAvacchinne dharmiNi bhedAbhedaviSayakasya nizcayasyAsaMbhave'pi tAdRzapratyaye bhedasAmAnAdhikaraNyaviziSTAbhedaviSayatAyAM bAdhakAbhAvAt / na hi 'nIlabhedaviziSTaM dravyaM nIlo ghaTa' ityaakaarkdhiirnotpdyte| na ca ghaTo nIla ityAdijJAne tAdRzaviSayatApi na saMbhavati / ghaTatvaviziSTe hi tAdRzAbhedasya viSayatve bhedasyApi ghaTatvaviziSTe viSayatAyA Avazyakatvena pUrva ghaTatvaviziSTe bhedanizcayasyAvazyakatvaM ghaTe nIlabhedamya saMzayottaraM ghaTe nIlasya bhedasamAnAdhikaraNAbhedasaMsargakanizcayasyAnutpatteH / tatra nIlabhedanizcayasya hetutvAt / taduktamanumAnadIdhitau----' sAdhyasAmAnAdhikaraNyaviziSThahetoH pakSe nizcayastu pakSe sAdhyanizcayaM vinA'nupapanna' iti / etAvAMstu bhedaH / yadvahvisAmAnAdhikaraNyaviziSTadhUmavAn parvata iti parvatAMze viziSTadhUmasya prakAratvAt vahnirapi tatra prakAraH / ghaTo nIla ityAdau tu ghaTe viziSTAbhedasya saMsargatvAdbhedasyApi saMsargatA / ata eva ghaTe medasaMsargakajJAne bhedasaMsargeNa nIlaprakArakajJAnameva hetuH / aucityAt / na tu bhedaprakArakamiti vAcyam / bhedasAmAnAdhikaraNyopala For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / kSitAbhedaviSayatAyAmuktadoSAbhAvAt / atha bhedasya tathAbhAne'pi kiM mAnamiti cedatra brUmaH / taddhaTe taddhaTasya saMyogAdisambandhena dhIrna pramA / kiM tu taddhaTabhinna iti vyavasthAsiddhaye viziSTadhImAtre vizeSye vizeSaNasya bhedasamAnAdhikaraNassaMbandho viSaya iti kalpyate / tathA sati hi taddhaTe tasya saMyogAdisatve'pi tadbhedasamAnAdhikaraNasaMyogAdisambandhasyAsattvAnnoktadhIH pramA / na coktasAmAnAdhikaraNyaM taddhaTasaMyoge'pyastyeva / tasya taddhaTa iva tadanyasmin paTAdAvapi sattvAt / tathA ca tadupalakSitasaMyogasya taddhaTe'pi sattvAt kathaM na prameti vAcyam / uktopalakSitatvaM hi prakRte tadbhedopalakSitAdhikaraNavRttitvaviziSTatvam / tathA ca adhikaraNAMze bhedasya vizeSaNatvena na bhAnam / kiM tu upalakSaNatayA / tadupalakSitAdhikaraNavRttitvasya tu saMyogAdisaMbandhAMze vizeSaNatayaiva sarvatra bhAnam / tAdazAdhikaraNavRttitvaviziSTasaMyogAdezca na taddhaTAdau sattvamiti noktadhIH prmaa| nanu, 'taddhaTastatkambugrIvAdimAn' ityAdau ghaTatvakambugrIvAdimattvarUpAbhyAM bhedasambhavAttAdAtmyena pramA svIkriyate / tathA taddhaTastatkambugrIvAdimadvAniti saMyogenApi pramA syAditi cenna / vyApyavyApakabhAvApannadharmadvayaM yatra vizeSaNatAyAM vizeSyatAyAM vA avacchedakaM, tatra vyApyadharma eva bhede pratiyogitAvachedakatayA'nuyogitAvacchedakatayA vA bhAsate / vyApakadharpastu, pratiyogyaMze vizeSaNamAtratayA bhAsate / na tu uktAvacchedakapraviSTatayA / dravyaM ghaTo nAstItyAdipratIteH dravyavatyutpatteH vyApakaviziSTavyApyasya tu gauraveNAnavacchedakatvAt / ata eva prameyaSaTo nAstItyAdau prameyatvAderavacchedakatvAsambhavAt / prameyatvopalakSitaghaTatvAderavacchedakatvamuktaM pakSadharAmizrAdibhiH / tatra ghaTatvamevAvacchedakaM prameyatvaM tu pratiyogini vizeSaNamityarthaH / tathAca taddhaTaityAdyuktasthale vyApyIbhUtatavyaktitvAvachinnapratiyogitAnuyogitAkabhedasyaiva bhAnaM vyutpattisiddhaM vAcyam / sa ca bAdhita iti na pramA / ata eva tAdAtmyenoktadhIrapi na pramA / tadvaktistadvyaktimatIti dhIvat / naca tathA'pi kambugrIvAdimAn samavAyena ghaTavAnityapi pramA syAt / ghaTIyasamavAyasya ghaTe sattvAditi vAcyam / ghaTo bhUtalasaMyogIti pramAvat ghaTaH kapAlasamavAyIti buddhyabhAvena ghaTasya svasamavAyAnuyogitvAbhAvAt / nanu, yasmAdvizeSaNAdvastugatyA bhinnaM vizeSaNasambandhi ca yat vizeSyaM tasya tatra viziSTadhItvaM pramAtvaM vAcyam / na saMsargaghaTakatayA bhAsamAnavizeSaNabhedaghaTitam / tathA ca vizeSaNabhedasya viziSThadhIviSayatvAniyame'pyuktadhiyo apramAtvopapattiriti cenna / pramAtvasya tAdazatve pAribhASikatvApatteH / pra For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de prathamamithyAtvam ] laghucandrikA / kRSTajJAnaM hi pramApadamukhyArthaH / prakarSazcAjJAtAbAdhitaviSayakatvam / taccoktajJAne'pyastIti tasyoktamukhyArthatvaM durim / ata eva tasya bhramapadamukhyArthatvamapi na syAt / pramApadaviparItArthakatvena bhramapadasya bAdhitaviSayakajJAnArthakatvena viSayAbAdhena ca tasyoktamukhyArthatvAbhAvAt / nanu, viziSTadhImAtre noktabhedo viSayaH 'baTAbhAvo ghaTAbhAvavA'nityAdau vizeSyavizeSaNayoraikyena bhedabhAne bhramatvApatteH taddhaTastaddhaTavAnityAdijJAnasyApi na pramAtvApattiH / tasya hi pramAtvaM saMyogAdisambandhIyA taddhaTaniSThA yA pratiyogitA tannirUpitAnuyogitAvati saMyogAdisambandhena taddhaTaprakArakadhItvaM tAdRzI cAnuyogitA taddhaTabhinna eva svIkriyate / taddhaTe tasya saMyogaiti pratyayAbhAvAt / ghaTAbhAve tu vizeSaNatAsambandhIyapratiyogitayA ghaTAbhAvaniSTayA nirUpitAnuyogitA sviikriyte| ghaTAbhAve tasya sambandha ityanubhavAditi cenna / ghaTapratiyogikAbhAvatvamAtreNa vizepyatve tenaiva rUpeNa na vizeSaNatvaM kiM tu ghaTaviroddhyabhAvatvAdirUpeNa / yathA hi mAmahaM jAnAmItyAdau rUpabhedenaiva krmkrtRtaa| anyathA atyantAbhede parasamavetakriyAjanyaphalavattvarUpasya karmatvasyAtmanyasaMbhavAt tathA rUpabhedenaiva vizeSaNatvamuktajJAne sviikriyte| uktakalpanAnurodhAt / ghaTAbhAvamtadvAnityAdAvekarUpaviziSTasyaiva ghaTAbhAvapadatatpadAbhyAmullekhe'pi suvarthaMkatvAdivizeSitarUpeNaiva shaabddhiivishessytaa| tathA ca bhinnarUpAbhyAM ghaTAbhAvAdau tadedasambhavena bhedaviziSTavizeSaNatAsambandhasya bhAnAdviziSTadhImAtre bhedaviziSTasambandhasya bhAnaniyamo na vyAhataH / yattvanuyogitAvizeSaghaTitaM pramAtvamatastaddhaTastadvAnityAdidhIraprametyuktam / tanna / pramAtvasya pAribhASikatvApatterityAdyuktadoSAt / na hi uktarUpaviziSTAnuyogitA niyamena viziSTadhIviSaya ityatra mAnamasti / yena viSayabAdhena pramAtvAbhAva uktajJAne vAcyaH / na vA tAdRzAnuyogitA prAmANikI / na ca kambugrIvAdimAn ghaTaH, kamvugrIvAdimAn taddhaTavAn , taddhaTo ghaTavAnityAdInAM pramAtvaM tava mate durim / vizeSyavizeSaNayobhinnarUpAvacchinnatayA bhedasattvAt tatsambandhIyaghaTAdiniSThapratiyogitAnirUpitAnuyogitAniveze tu tasyAH kambugrIvAdimattvAvacchinnAdAvasvIkArAt , noktadhiyAM pramAtvApattiriti vAcyam / uktadhiyAM pramAtvasyepTatvAt / Adyabuddhau vizeSyavizeSaNatAdAtmyasyAjJAtatvasambhavenAjJAtaviSayakatvasambhavAt / tadvyaktistavyaktirityAdau tu tasya tadasambhavena na tthaa| dvitIyatRtIyayorapi tathA / ekaghaTe ghaTAntarasaMyogamAdAya tvayA'pi tasyeSTatvAt / na ca samavAyena tayoH pramAtvApattistava mate iti vAcyam / tava mate'pi tADha For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 advaitamaJjarI zApatteH / atha taddhaTIyasamavAyAnuyogitvasya taddhaTe svIkAre taddhaTassvAzrayaka pAlasamavAyoti pratyayApattestatsambandhena pramAtvasya tatsambandhAnuyogivizeSyakatvaghaTitatvAcca noktApattiriti brUSe / tadA ahamapi tathA bravImIti na ko'pi doSaH / yathA hi viSayatayA viSayamAtre jJAnasya pramA na tu jJAne viSayasya / tasyAH jJAnAnuyogikatvAbhAvAt / tathA samavAyena kapAla eva ghaTasya pramA / na tu ghaTe kapAlasyApIti dik / atha ghaTastaddhaTavAniti buddheH pramAtve vipratipadyase / tadA tAdAtmyasambandhana pramAtvasya lakSaNe bhedamAtrasya niveze'pi tAdAmyAnyasambandhena pramAtvasya lakSaNe aupAdhikabhedAnyabhedo nivezyatAm / ghaTatvataddhaTatvaviziSTayorbhedasyaupAdhikatvAnnoktabuddheH prmaatvaapttiH| sarveSAM pramAtvAnAM lakSaNeSu zabdaikyaM nopayujyate / na caupAdhikatvaM durvacamiti vAcyam / taddharmayoryo bhedastadanyaH yastaddharmopahitayorbhedastaddhaTitaM taddharmAvacchinnayorekasminnaparasya pramAtvamityasya suvacatvAt / na ca ghaTAdau dravyatvaghaTatvarUpAbhyAM bhedo na mAnasihaH / uktavyavasthAnyathAnupapatyA kalpanaM tu tAdRzAnuyogitvasyA'pi saMbhavatIti vAcyam / tAdRzabhedo hi na tayA kalpyate kiMtvanubhavasiddhaH / ya eva hi dravyatvaghaTatvayorbhedassa eva tadupahitayorapi / ata eva dravyatvasya tatreva tadupahite'pi bhedAsattvAnna viziSTadhIH / na caivaM dravyatvasya svopahite vyAvartakatvAnupapattiH, dravyatvabhedAbhAve svopahite svasya viziSTabuddhyasambhavAditi vAcyam / dravyatvatvaviziSTasyaiva zuddhadravyatvopahite tatsambhavAt / ata eva 'guNAnAM guNatvAbhisambandha' ityAdikaM guNabhASyAdAvuktam / athavA dravyaM ghaTa ityatra dravye yasya vizeSaNasya bhedo bhAti / tasya dravyavizeSaNe zuddhadravyatve'pi vizeSyavizeSaNayorekabhedabhAnaniyamAt / tathA ca dravye zuddhadravyatvasya na viziSTadhIH / bhedapratiyogitA'pi dravyatvatadupahitayorekaiva / lAghavAt / evaM bhedAnuyogitA'pi / tathA ca dravyatvaghaTatvayozzuddhayorbhedAnubhave bhAsate yo bhedastasyaiva 'dravyaM ghaTa' ityanubhave dravyatvatadupahitAnuyogikatayA ghaTatvatadupahitapratiyogikatayA bhAnamaupAdhikabhedadhIsthale / tathaivAnubhavAt / dravyatvopahitAnuyogikatayA tadbhAne ghaTatvopahitasyAbhedo noktAnuyogikatayA bhAtumarhatIti sAmAnAdhikaraNyaghaTakatayaiva dravyAMze bhedabhAnamiti pUrvoktam / na coktAnubhave dravyatvaghaTatvayorbhedAnuyogipratiyogitAmAne tadavacchedakatayA dravyatvatvAderapi bhAnApattiH, bhedapratyakSe pratiyogyanuyoginoruktAvacchedakabhAnasyAvazyakatvAditi vAcyam / itaravizeSaNIbhUte pratiyogyAdau tadbhAnasyAnavakAzAt / na coktA yogatayogikatayA bhAraityanubhave kavaTatvayoi For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de prathamamithyAtvam ] laghucandrikA / 29 tarasya zuddhadravyatvAvazaSTAdapi bhedasya vyakasya vizeSyavi nubhave dravyatvaghaTatvayoreva bhedo bhAti / na tu tadupahitayoH / tathA ca viziSTadhImAtre vizeSaNatAvizeSyatAvacchedakayoreva bhedabhAnenaikadharmaviziSTayoviziSTajJAnapramAtvavAraNasambhavAdvizeSyavizeSaNayorapi bhedo bhAtItyatra na mAnamiti vAcyam / vinigamakAbhAvAduktAnubhavasyopAdhyorivopahitayorapi bhede mAnatvAt / anubhavAntarasya zuddhadravyatvaghaTatvayomaidAvagAhino'bhAvAt / kevale ghaTe nIlatvAdiviziSTAdiva dravyatvAdiviziSTAdapi bhedasya pUrvoktayuktibhirvyavasthApitatvAt / taddhaTaH taddhaTavA' nityAkArakasya taddhaTavizeSyakasya vizeSyavizeSaNayobhaidAbhAne pramAtvApattezca / tasmAddavyatvaghaTatvopahitayorbhedasyoktAnubhavasiddhatvAt pUrvoktAnuyogitAvizeSasyAprAmANikatvAt viziSTajJAnamAtrasya vizeSyavizeSaNabhedaviSayakatvamavyAhatam / na caivaM 'ghaTo dravyaM ne 'tyAdidhIrapi pramA syAditi vAcyam / nabhedAdipadAbhilapyajJAne tAdAtmyavirodhitvaviziSTabhedasya viSayatvAt / ata eva vRkSe kRSNasaMyogo netyAdijJAne'pi kRSNasaMyogavirodhyatyantAbhAvasyaiva viSayatvam / naJAdipadasya virodhyabhAvabodhakatvena tenaiva tADhazAbhAvajJAnasyaivAbhilApAt / virodhasya padAnupasthApyatve'pi saMsargavidhayA bhAnasambhavAt / ata eva virodhitvamekAvacchedenaikAdhikaraNAvRttitvarUpam / ata eva uktajJAnottaraM ghaTo dravyamityAdijJAnasya notpattiH / pratiyogisAmAnAdhikaraNyarUpAvyApyavRttitvaviziSTasaMyogAdyabhAvajJAnasya tu natrAdipadAnabhilapyatayA na saMyogAdiviziSTadhIvirodhitvam / ata eva ca mUle vRkSe na kRpNasaMyoga ityAdidhIrapi mUle vRkSe kRSNasaMyoga iti jJAne niyamena virodhinI / pratiyogivirodhitvaviziSTAbhAvanizcayatvenaiva virodhitvasvIkArAt tAdazasyaiva tathAtvena sarvAnubhAvikatvAt / ata eva ca bhUtale ghaTo'sti na veti saMzayanivRttaye bhUtale ghaTAbhAvo'stIti na prayujyate kiM tu bhUtale ghaTo nAstIti / etena viziSTakevalayorbhade viziSTasattA sattA neti pramA syAditi ziromaNyuktApattirapAstA / tasmAt 'sAmAnAdhikaraNyapratyaye bhedAbhedau bhAsete' iti vAcaspatyuktiyuktaiva / tatra bhedo bhedatvarUpA'khaNDadharmaviziSTo bhAvo'bhAvo vA yathA saMbhavaM bodhyaH / ayaM ghaTAnya ityAdau ghaTAnyasya bhedo ghaTAnyatvabheda ev| upahitabhedasyopAdhibhedAtmakatvamityuktasvAt / tathA ca tasyAbhAvapratiyogikAbhAvatvenAdhikaraNAtmakatvAdidantvaniSThatvenedantvarUpatvAt bhAvarUpa eva saH / 'ayaM ghaTa' ityAdau ghttaadibhedo'bhaavruupH| abhedastu tAdAtmyam / tAdAtmyatvaJcAkhaNDadharmavizeSa eva / nanu, tathA'pi tAdAtmyaM na vizeSaNasvarUpaM dravyaM ghaTa For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / ityAdau dravyatvopahitasya vizeSyasyApi vinigamakAbhAvena tAdAtmyatvApatteH / atha tasya paTAdidravye'pi sattvena tatrApi ghaTatvopahitaprakArakajJAnasya bhramatvAnApattyA na tAdAtmyatvApattiriti cet satyam / tathA'pi vizeSaNasvarUpaghaTAdyasambaddhapaTAderapi tattAdAtmyatA syAt / vizeSaNasvarUpasyApi tadasambaddhatvena vinigamakAbhAvAt / na hyatyantAbhede sambaddhatA sambhavati / ghaTo ghaTa ityAdipratyayAbhAvAt / kiJca khaM na svIyamityanubhavena svapratiyogikatvasya svasminnasambhavena vizeSaNasya na svapratiyogikatAdAtmyatvasambhavaH / athAstAM vizeSaNatAvacchedakaghaTatvAderghaTAditAdAtmyateti cenna / zuddhaghaTatvAdivizeSaNasthale tadasambhavAt / ghaTatvatvAdikamaviSayIkRtyaivAyaM ghaTa ityAdibuddhyudayAt tadvyaktitvasya vizeSaNatAvacchedakatvasthale rUparasAdyanekadharmarUpasya tadvyaktitvasya tavyaktitAdAtmyatvakalpane gauravAttabyaktyutpattikAlAvacchedena rUpAdestavyaktAvabhAvAcca / tadanyasyaiva tatkAlAvasthAyinastatkalpanAyA Avazyakatvena ghaTatvAdevizeSaNatAvacchedakatvasthale 'pi tAdRzatAdAtmyabhAnasambhavena ghaTatvAdestAdAtmyatvAzrayatvakalpane gauravAnmAnAbhAvAcca / atha ghaTAdestAdAtmyaM tatsvarUpameva / abhAvAdeH svarUpasyaivAdhikaraNe sambandhatvadarzanAt / svarUpasyApi sambandhatvopapatteH / uktaJca bauddhA. dhikAre ziromaNinA---'jJAnasya svarUpamapi viSayatAnAmakastatsambandhaH / abhAvAdhikaraNayoH svarUpavaditi cenna / svaM na svIyamityAdhuktAnupapatteH / abhAvAdhikaraNayorapi svarUpAnyasyaiva sambandhatvAt / ata eva viSayatApi na jJAnasvarUpati tatraiva tenaiva pazcAduktam / atha ghaTAdivizeSaNasvarUpasyApitAdAtmyatvarUpeNa ghaTAdito bhedasambhavena ghaTAdipratiyogikatvasambhavAttadIyatAdAtmyatvamupapadyata iticenn| ghaTAdau tAdAtmyatvakalpanAyAH pUrvaM tasya tatsambaddhatvAsidhyA tasyA asiddheH / na hi ghaTatvaviziSTapratiyogikatAdAtmyatvAsiddheH pUrvaM tAdAtmyena tatsambaddhaM kiJcit siddhamasti / yena tatsambaddhasya tAdAtmyatvamAtraM kalpyeta / tathAca bhede siddhe tAdAtmyatvaM kalpyaM tAdAtmyatve klapte tadrupahitarUpeNa bhedasiddhirityanyonyAzrayaH / tasmAttAdAtmyatvamiva tadAzrayastatra ghaTAdisambandha iti trayamapi kluptaghaTAdibhyo'tiriktaM kalpyate / tatra tAdAtmye tadanyasya ghaTAdisambandhasya kalpane anavasthAnAdvaraM tatsvarUpasambandhena ghaTAdisaMbaddhatvaM tasya svIkriyate / anavasthApekSayA AtmAzrayasya yuktatvAt / anavasthAyAM hi tAdAtmye ghaTasyaikassmbandho vAcyaH / asambaddhasya tAdAtmyasya sambandhatvAsambhavAt / evaM tatrApi ghaTasya sambandhAntaramevaM tatrApItyAdi mahAgaura For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de prathamamithyAtvam ] laghucandrikA / vam / yadi tu tAdAtmyadvayaM ghaTasya svIkriyate tayoH parasparasambaddhatA ca svIkriyate / tadAnyonyAzrayaH / tatrApi gauravaJca / yadi tu tAdAtmyatrayaM svIkRtya prathamasya dvitIyaM sambandhastasya tu tRtIyaM tasya tu prathamamityucyate / tathApi cakrakaM gauravaJca / tAdAtmyamekaM svasambandhibhyAmatiriktaM tathaiva pratIyanAnatvAt klpyte| tadA'navasthAdyapekSayA lAghavam / ataH svasyaiva svaM prati sambandhatvAdAtmAzrayo'pi sviikriyte| ata eva bauddhAdhikAraziromaNau ghaTAbhAvasya svavRttitvasvIkAre AtmAzraye'pi lAghavamuktam / tacca tAdAtmyaM ghaTAdau ruuprsaaderjaayte| rUpAdInAM nityatvAdutpattinAzapratyayasya tAdAtmyotpattinAzaviSayakatvAt / pAkAdinA ghaTAde zotpattiH rUpAdInAM tAdAtmyasya vetyatra vinigamakAbhAvAditi bhaTTAdimatam / manmate tvavidyAdeH zrutiyuktisiddhAnAditAkAt bhinnaM dRzyamAtramutpattinAzavaditi svIkriyate / 'yAvadvikArantu vibhAgo lokava' diti nyAyAt / vibhAgaH tAdRzAvidyAdibhedaH yAvadvikAramutpattimanatikramya vartate utpattivyApya iti yaavt| 'yato vA imAni bhUtAni jAyanta' iti zrutAvimAni bhUtAnIti padAbhyAmAtmAvidyAdibhinnasyotpannamAtrasyoktezca / bhUtAnItyukte utpannatvasAmAnAdhikaraNyamAtreNa brahmajanyatvaM lamyate ityatastadavacchedena janyatAlAbhAya imAnItyuktam / sarvANIti tadarthaH / atha vA bhUtAni sattAdAtmyavanti / brahmabhinnAnIti yAvat / avidyAdyanAdivAraNAyemAnIti / avidyAdyanAdibhinnAnItyarthaH / vizeSyatAvacchedakIbhUtatAdRzaviziSTadharmAvacchinnatvasyotpattimatve lAbhastvautsargikavyutpatyA bhavatyeva / tathA ca kapAlAdyavacchedena ghaTAdeH ghaTAdyavacchedena kapAlAdestAdAtmyaM jAyate / parasparAdhyAsoktarItyA janyamAtrasya tAdAtmyaM jaayte| yattu, kapAladhaTAbhyAmupahitA sattaiva tayostAdAtmyamiti matam / tatrAdhyAsikatAdAtmyenaiva cidrUpasattAyA ghaTAdyupahitattvaM vAcyam / tathA ca kapAlaghaTayoryattAdAtmyaM sattAyAM sambandhastadeva tayoranyonyasminnapi sambandho'stu / kapAlAditAdAtmyApannasattAnuyogikasya ghaTAditAdAtmyasya kapAlAdyanuyogikatvasambhavAt sattAyAmekAnuyogikatvAparapratiyogikatvayostAdAtmyatvasya ca kalpanApekSayA ekapratiyogikatayA klupte tAdAtmye aparAnuyogikatvamAtrasya kalpane lAghavAt / tasmAdayamAzayastatronnIyate uktarItyA kapAlaghaTayostAdAtmyasambandhasvIkAre ekaghaTaniSThAnAM rUparasAdInAmapi mithastAdAtmyApattisteSAmapi parasparopahitAyA ekasattAyAH svIkArAt / ato yadviziSTe sattArUpAdhiSThAnacaitanye AdhArIbhUte yasyAropyasya tAdAtmyamAropyate / tatraiva tasyAropyasya tattAdAtmyaM svIkriyate / viziSTasya tadanuyogitvena vizeSaNasyA'pi tadanuyogitvAt / rUpAdiviziSTe tu caitanye For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitmnyjrii| rasAdInAM na tAdAtmyamAropyate / ghaTAdiviziSTacaitanye rUparasAdInAM yugapadAropAt / evaM ca kapAlopahitasattAyAM vastugatyA vidyamAnaM ghaTasya yattAdAtmyaM tasya tAdAtmyatvarUpeNaivoktasattAyAmiva kapAle'pi saMbaddhatve'pyuktasatvopahitatAdAtmyasya svarUpaparicayArthamubhayopahitasattAsambandha ityucyate / uktasattAyA api tAdRzatAdAtmyarUpasambandhaparicAyakatvAt yathAzrutaM tvasaGgatam / uktayuktaH / 'san ghaTa 'iti pratyayasyeva 'kapAlaM ghaTa' iti pratyayasyApi tAdAtmyatvaviziSTasaMsargaviSayakatvasya sarvAnabhAvikatvAt / uktasaMsargeNaiva ghaTAdyutpattau kapAlAdelAghavenopAdAnakAraNatvAdikalpanAt tAdAtmyopahitasattAtvAdiviziSTasaMsargeNa tadatpattau tatkalpane gauravAnmAnAbhAvAccetyAstAM vistaraH / tasmAduktarItyA bhedAbhedayoravirodhAdikamupapAdanIyam / vedAntadarzane tu ekAdhikaraNakasvApnabhAvAbhAvadRSTAntena mUle vakSyamANaH vyAvahArikayoH prapaJcatadabhAvayoravirodha iva bhedAbhedayoravirodhaH / athavA vyavahAradazAyAmevA'vayavAvayaviguNaguNyAdibhedasya vicAreNa mithyAtvanizcayAttAdRzabhedaH prAtItikaH / abhedastu vyAvahArikaH / ato bhinnasattAkatvena tayoravirodha ityAdiyuktirapi bodhyA / bhedAbhedavAdIti / bhaTTasAGkhyapAtaJjalAdibhiH tArkikAdIn prati kriyamANe nyAyaprayoge / bhinnatvasya guNaguNyAdyobhinnatvasya / siddhau nizcitatve / uddezyapratIteH uktaprayogatAtparyaviSayIbhUtAyAH guNAdau guNyAderbhedAbhedobhayavattApratIterityarthaH / prakRte uktamithyAtvasAdhakanyAyaprayoge / militapratIteH sadasadbhedAdirUpobhayavattApratIteH / tathA cobhayatvarUpeNAnumitau pratyekarUpeNa siddherapratibandhakatvAt noktadoSa iti bhAvaH / nanu, dRzyatvasya sadanyasakalaniSThatvena sadanyatvamAtrasya dRzyatvopapAdakatvena tadeva sAdhyatAmityata Aha-yathAcetyAdi / abhede atyantAbhede / sAmAnAdhikaraNyeti / bhedasamAnAdhikaraNAbhedasaMsargaviSayaketyarthaH / militasya tatprayojakatayeti / ubhayatvaviziSTasya dRzyatvopapAdakatayetyarthaH / yathA sAmAnAdhikaraNyapratItivizeSyatvaM 'yAbhayaM vinA'pi syAt , tadA ghaTakumbhayorapi ghaTapaTayorapi vA syAditi tarkeNa vyAptigrahAdubhayaM hetUpapAdakam / tathA dRzyatvaM 'yAbhayaM vinA'pi syAt , tadA tucche'pi brahmaNyapi vA syA' diti tarkeNa vyAptigrahAdubhayaM tatheti bhAvaH / nanUbhayasyopapAdakatve'pi pratyekarUpeNaiva sAdhyatAstu / 'yadi bhinnaM na syAt tadA samAnAdhikRtaM na syA' dityAde ISTAnte / 'yadisatsyAt tadA dRzyaM na syAdityAdeH dASTAntike pratyekarUpeNa vyAptigrAhakasya tarkasya sambhavAt / na cobhayatvena rUpeNaikasyAmanumitau For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de prathamamithyAtvam ] laghucandrikA / / lAghavAnyAyaprayogo'pyubhayatvenaiveti vAcyam / nyAyaprayogottaraM pratyekAMzAprayojakatve vAdinA zaGkite pratyekAMzatarkopanyAsakrameNa pratyekAnumityorutpAdena lAghavAnavakAzAditi cenna / pratyekAnumityorutpAde'pi tayoH nyAyavAkyatAtparyAviSayatvenobhayatvAvacchinnavidheyakAnumiterevoktavAkyatAtparyaviSayatvarUpoddezyatvena lAghavAnapAyAt / na ca 'bhedAbhedavat sadasadbhinna'mityeva prayogo'stu / bhedAbhedobhayavat sadbhedAsadbhedobhayatra' diti prayoge gauravAditi vAcyam / siddhasAdhanadoSasyoktatvenoktalAghavasyAsambhavAt / ata eva vAGmanase anitye iti samUhAlambanAnumiti mAtra siddhisattve'pi na jAyata eveti navyatArkikAH / aprasiddhavizeSaNatvaM viziSTasya sAdhyatve sAdhyavizeSaNAprasiddhiH / ubhayasya sAdhyatve tu sAdhyarUpavizeSaNasya kvApyapramitatvamanvayadRSTAntAbhAvena vyAptyagrahaparyavasitadoSaH / zazIyazRGgeti / nanu, viziSTasya sAdhane dUSaNamidam / militasya sAdhane tu dUSaNaM noktamiti nyUnateti cenna / zazIyazRGgasAdhanamityasyaiva hi dvAvau~ / zazIyatvaviziSTazRGgasya saMyogAdisaMbandhena sAdhanamityekaH / zazIcaM zRGgaM ceti dvayostAdAtmyasaMbandhena sAdhanamityanyaH / tathA ca tAdAtmyasaMbandhena tadubhayasya kvApyajJAtatvena sAdhyAprasiddhyA ubhayasAdhane'pi dUSaNametadeveti bhAvaH / nirmakakhAdityAdi / sattvAdidharmANAM tadupahite eva brahmaNi sambandhaH / na tu zuddhe / dharmadharmiNostAdAtmyasvIkAreNa tatvajJAnena dharmANAM nAze dharmiNo'pi nAzApatteH / atha dharmisamAnasattAkadharmanAze satyeva dharmiNo nAzaH / Aropitasya vAstavadharmatvAbhAvena tannAze'pi na dharminAzaH / tahi zuddhasya satve'pi kaivalye tatra dharmApratyayAcchuddhe dharmo na svIkriyate / taduktamAcAryaiH-- 'rAgecchA sukhaduHkhAdibudvau satyAM pravartate / suSuptau nAsti tanAze tasmAdbuddhestu nAtmanaH // ' iti / tasmAdyathA zuddhasya svaprakAzatvena na vRttijJAnaviSayatvAdikaM, kiM tu tadupahita eva brahmaNIti vAcaspatisammataM, tathoktayuktessattvAdidharmasambandhastadupahita eva brahmaNIti sattvAdidharmAbhAvadhaTitamithyAtvalakSaNaM zuddhabrahmaNyativyAptamiti bhAvaH / sadrUpatvena bAdhyatvAbhAvavatvena / tathA ca bhAvarUpadharmAnAzrayatve'pi brahmaNo bAdhyatvAdizUnyatvarUpAbhAvarUpadharmAzrayatvAt nAtivyAptiH / na coktAbhAvasya brahmarUpAdhikaraNasvarUpatvena tadabhAvo brahmaNyastyeveti vAcyam / uktAbhAvatvaviziSTarUpeNa vrajhaNi tAdAtmyasyeva bhedasyApi sattvena tatroktAbhAvavaiziSTayasyaiva sambhavena tdbhaavaasmbhvaat| tAdAtmyameva hi amAvasyAdhikaraNavauzaSTyaM bhaTTAdimate sviikriyte| For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI uktaM hi nyAyakusumAJjalau - 'tAdAtmyameva parasya mate abhAvAdhikaraNayossambandha' iti / parasya bhaTTasyeti tatra vardhamAnAdiTIkA / na caivamabhAvAdhikaraNayorAdhArAdheyabhAvAnupapattiriti vAcyam / saMyogasyeva tAdAtmyasyApi kasyacidAdhAratAniyAmakatvasvIkArAt / ghaTAbhAve ghaTo nAstItyAdau sarvairapi tathA vAcyatvAt / ata eva ghaTe rUpamityAdau rUpatvAdirUpeNa tAdAtmyenaivAdhAralA / sambandhAntarAsvIkArAt / etadabhiprAyeNa dvitIyamithyAtvaprastAvAnte AcAryekSyate / brahmaNo bhAvarUpadharmAnAzrayatve'pyabhAvarUpadharmAzrayatvena satyatvAdidharmavattvamiti dhyeyam / na ca mithyAtvameva bAdhyatvam / tathA cAtmAzraya iti vAcyam / jJAnanivartyatvarUpabAdhyatvasya prakRte niviSTatvena sadasadvilakSaNatvarUpabAdhyatvasyAbhAvAnivezAt / nanu, jJAnAnivartyatvarUpasattvAbhAvasya niveze asattvAbhAkya vaiyarthyam / asattvAbhAvasyaiva vizeSyatayA lakSaNe nivezena dhamaprAgabhAvavadavaiyarthe'pi sattvAbhAvaviziSTatvarUpeNaiva lakSaNatvamucitam / na tu satvAbhAvaviziSTAsattvAbhAvatvena, abhAvadvayatvena lakSaNatvapakSe sattvAbhAvetarAMzavaiya yamiti cenna / jJAnAnivartyatvarUpasattvAbhAvatvena niveze hi taditarAMzasya jJAnanivartyatvetarAMzasyaiva vA vaiyarthyaM bhavatyeva / paraM tu tathA na nivezaH / dUSaNAntarasattvAt / jJAnochedyatvarUpajJAnanivayitvasya vakSyamANasya vAdiprativAdyAdisammatasyaikasyAbhAvena tadabhAvasyaikarUpatvAbhAvAt / jJAnAnivartyarUpasadbhedasya nivezapakSe asmanmate brahmamAtraviSayakatattaddhIviSayatvamvarUpasyaiva lAghavenoktabhedapratiyogitAvacchedakatvena jJAnAnivartyatvAvacchinnapratiyogitAkabhedAprasiddheH / uktadhIviSayatvAvacchinnapratiyogitAkabhedaniveze siddhasAdhanatApattezca / kiM tu 'satyaM sarva vAcya' mityAkArakasya parAbhyupagatasya kasyacit jJAnasya yadviSayatvaM tabyaktyavacchinnapratiyogitAkabhedatvena sadbhedasya tavyaktyatyantAbhAvatvena sattvAbhAvasya vA nivezaH / tAdRzajJAne cAsmadabhyupagatabAdhyatvavirodhyalIkavyAvRttasatyatvaprakArakatvaM paraiH svIkriyate / tadIyamukhyavizeSyatAvyakteratyantAbhAvAdisAdhane siddhasAdhanaM tairvaktumazakyam / mukhyavizeSyatAtvaM ca prakAratAsAMsargikaviSayatAnyaviSayatAtvam / tacca vizeSyatAvizeSa iva nirvikalpakajJAnIyaturIyaviSayatAyAmapyastIti paramate Adyasya manmate dvitIyasya nAsaGgrahaH / manmate hi 'satyaM sarva vAcya miti vAkye satyAdisamAnAdhikaraNanAmabhissatyatvAdyupalakSitazuddhabrahmaNo nirvikalpakadhIreva jAyate iti tadIyaviSayatAlAbhaH / sarvapadamahimnA satyatvavyApakaviSayatAlAbhaH / tena kiMcit satyaniSThaviSayatAyAH kutra citsatye a For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de dvitIyamithyAtvam ] laghucandrikA / bhAvamAdAya pareSAM na siddhasAdhanam / vAcyatvenopalakSitaM zuddhaM brahmApi bhavati viziSTabrahmaniSThasya tasya vizeSyIbhUtazuddhe'pi sattvAt / vAcyatvasthale jJeyatvaM vA nivezyam / tadjJAnIyamukhyavizeSyatAniSThAnavacchinnAvacchedakatAkapratiyogitAnirUpakabhedatvena mukhyavizeSyatAsambandhAvacchinnatadjJAnavyaktitvAvacchinnapratiyogitAkAtyantAbhAvatvena vA nivezAnna vyApakatvAdinivezakatagauravAdikam / tena 'ghaTAdikaM brahmavRttitvaviziSTatAdRzavizeSyatAkanne' ti pratIteH ghaTAdau tAdRzavizepyatAvanedasattvAt siddhasAdhanamiti parAstam / tAdRzapratItiviSayIbhUtAyAH bhedapratiyogitAvacchedakatAyAH brahmavRttitvAvacchinnatvenAnavacchinnatvavizeSaNena tasyAH vAraNAt / nanu, bAdhyatvAbhAvarUpo dharmo'pi na zuddhe brahmANi / kiM tu khophite| bhAvavadabhAve'pi yuktestulyatvAt tatrAha-nirdhamakatvenaiveti / abhAvarUpadharmAnadhikaraNatvAt / sattvAbhAvarUpadharmAdhikaraNatvasyApyasambhavAt / tathA ca sattvAbhAvaM brahmaNi svIkRtyAtivyAptidAnaM tavAsaGgatam / tasmAdabhAvarUpadharmasya na bhAvarUpadharmatulyayuktikatvam / prapaJce kalpitasya vyAvahArikabAdhyatvAderamAvasyAdhiSThAnabrahmasvarUpatvAt / anyathA tasyA'pi vyAvahArikatve uktabAdhyatvapratikSepakatvAsambhavAt / tatsambhavasvIkArapakSe'pi satyabrahmasvarUpAdatiriktasya tAdazAbhAvasvarUpasya kalpane gauravAt atiriktatAdRzasvarUpasvIkArapakSe'pi tasya brahmANi tvayA sambandhAsvIkAre sattvAbhAvasyApyatiriktasya zuddhabrahmasambandhAsambhavAt na koDa pi doSa iti bhAvaH / yattu, 'sattvena pratIyamAnatvarUpo'sattvAbhAvo'lIke'pyastIti taddhaTitaM lakSaNamayukta miti tanna / sattvena pratIyamAnatvasya sattAdAtmyatadvadanyataratvaparyavasitasya nivezasambhavAt / na caivaM satpratiyogikatvaviziSTatAdAtmyasya brahmaNyasambhavAt brahmavAraNasya tenaiva sambhavena sattvAbhAvopAdAnaM vyarthamiti vAcyam / paramate ghaTAdyAtmakasatpratiyogikatvaviziSTatAdAtmyasya sadUpaghaTatvAdau sambhavena prapaJcasya sadUpAyAvRttyasambhavena anumAne siddhasAdhanAt / vijAtIyavyAvRtyasambhavena lkssnnaalaabhaacc| // iti sadasadvilakSaNatvarUpamithyAtvavicAraH // 'nehanAnAstI'tyAdizrutyattheM vivadamAnaM prati sAdhyAntaramAha-pratipannetyAdi / pratipannaH svaprakArakadhIvizeSyaH ya upAdhiradhikaraNaM tanniSTo yastraikAlikaniSegho'tyantAbhAvastatpratiyogitvamityarthaH / kapAlAdiniSThabhedadhvaMsAdipratiyogitvamAdAya siddhasAdhanaM syAdatastraikAliketi / advaitahAniH 'neha For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / nAne'tyAdizrutibodhitasya brahmaNi dRzyasAmAnyAbhAvasya virodhaH / siddhasA. dhanamiti / kapAle ghaTo nAstItyAdibhrame prAtItikasyAtyantAbhAvasya viSayatvena siddhasAdhanamityarthaH / vyAvahArikatve brahmajJAnavAdhyatve / tAtvikasatyAvirodhitayA pratiyoginaH prapaJcasyAbAdhyatve'pi tadadhikaraNe sambhAvitatayA / arthAntaraM prapaJce satyatvavirodhimithyAtvasiddhirUpAt prakRtAnumAnaprayojanAdanyasya sAdhyasiddhimAtrarUpaprayojanasya siddhiH / advatazruteH 'neha nAnetyAdi' zruteH / atatvAvedakatvaM bAdhyaviSayakatvarUpam / tatpratiyogino vyAvahArikAtyantAbhAvapratiyoginaH / pAramArthikatvamiti / samAnasattAkayorbhAvAbhAvayorvirodhAdabhAvasya vyAvahArikatve pratiyoginaH prAtibhAsikatvAsambhavena pAramArthikatvameva valAtsyAditi bhAvaH / brahmAbhinnatvAt brahmasvarUpAtyantAbhinnatvAt / niSedhasya prapaJcAtyantAbhAvatvaviviziSTatAdAtmyApannasvarUpasya / tathAcoktaviziSTarUpeNa niSedhasya bAdhyatvAt kevalarUpeNa brahmAtyantAbhedAnnAdvaitahAniriti bhAvaH / tAtvikatvApattiriti / anyathA mithyApratiyogikatvenAbhAvasyApi mithyaatvaapttiH|niruupksy mithyAtve nirUpyasya satyatvAsambhavAt / na hi zuktirUpyAdessAdRzyAdikamaprAtimAsikam / kiM tu prAtItikena zuktirUpyAdinA nirUpyatvAt prAtItikameveti bhAvaH / uktaviziSTarUpasyaiva mithyApratiyoginirUpitatvAnmithyAtvam / kevalarUpasya tu brahmaNa uktanirUpitatvAbhAvAnna mithyAtvam / ata eva zuktirUpyAdyabhAvo'pyadhiSThAnaciTUpaH prAtItikapratiyoginirUpitatvaviziSTarUpeNaiva prAtItikaH / adhiSThAnatAvacchedakazuktyavacchinnarUpeNa prAtItikapratiyogyupalakSitAbhAvatvaviziSTena vyAvahAri kH|taatvikstu kevalacidrUpeNetyAzayena samAdhatte-tAtviketyAdi / vybhicaaraat| yo yastAtvikasvarUpAbhAvapratiyogI sa tAtvika iti vyAptau vyabhicArAt / tathA ca 'nirUpakaM nirUpyatAvachedakaviziSTasamasattAkameveti vyApti smAkaM satikarIti bhAvaH / nanu, takAdhikaraNe bhAvAbhAvayorasamasattAkattvAvyAvahArikasya ghaTAdeH prakRtAnumAnAt prAtItikAbhAvo vAcyaH / tathA ca siddhasAdhanaM tadavastham / tasmAtAtvika evAbhAvo vAcyastatAha-atAtvikatve'pIti / atyantAbhAvatvarUpeNAbhAvasya pratiyoginirUpyatvAttenaiva rUpeNa pratiyogivirodhitvena virodhabhaGgArthaM pratiyogibhinnasattAkatvamabhAvasyAkAMkSitam / tadasvIkRtya kevalabrahmarUpeNa bhinnasattAsvIkArasya vyarthatvenAbhAvasya brahmasvarUpatvasvIkAro vyarthaH / bhAvAbhAvayorekAdhikaraNe samasattAkatve tu na doSa iti svapnagatatadabhAvadRSTAntena vakSyata iti bhaavH| tAtvikasattvA For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de dvitIyamithyAtvam ] laghucandrikA / virodhitvAt / niSedhasattApekSayA prtiyogino'dhiksttaayaamvighaatktvaat| niSedhasya pAramArthikattve satyeva pratiyogino'pAramArthikatvamAyAti / bhAvAbhAvayorekAdhikaraNe paarmaarthiktvaasmbhvaat| ata eva svasamAnAdhikaraNasvAdhikasattAkAtyantAbhAvapratiyogitvameva mithyAtvam / na tu svAdhikasattAdyaghaTitameva / prAtItikatAdRzAtyantAbhAvapratiyogitvena jJAte'pi zuktitvAdau mithyAtvAvyavahArAditi bhAvaH / svApnArthasyasvapne Aropitasya gajAdeH / svApnaniSedhena svapne AropitamabhAvamAdAya / bAdhadarzanAt mithyAtvavyavahAradarzanAt / na tantraM na vyApyam / nyUneti / nissedhsyetynussjyte| prakRte prpnycttsaamaanaadhikrnnnissedhyoH| tulyasattAkatvAt vyaavhaariktvaat| virodhitvaM prapaJcaniSedhasya prapaJcapAramArthikatvavyAghAtakatvam / tathA ca svAnyUnasattAkasvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitvameva mithyAtvaM vAcyam / na tu svAdhikasattAghaTitam / svAnArthasya svApnatadabhAvaghaTitamithyAtvavyavahArAnupapatteH / na ca strapne pratIyamAnena vyAvahArikAtyantAbhAvenaiva ghaTitaM svAnArthasya mithyAtvaM pratIyate / . tathA . cAdhikasattAkAtyantAbhAvaghaTitameva mithyAtvaM vAcyamiti vAcyam / svapne vyAvahArikasya pratyakSajJAnAsambhavAdindriyANAmuparatatvAdabhAvasyAnubhUyamAnapratyakSatvasyApalApe svApnamAtre'pi smaraNAdeH vaktuM zakyatvAt / tasmAttAdazAbhAve prAtItikatvasyAvazyaM vAcyatvAtsvAnyanasattAkAtyantAbhAvaghaTitameva mithyAtvam / nanu, kimidamabhAvasya svapratiyoginyUnasattAkatvam / ucyate / prAtibhAsikaniSThaM vyAvahArikapAramArthikAnyatarapratiyogikatvaM vyAvahArikaniSThaM pAramArthikapratiyogikatvaM cetyanyataravattvam / tathA ca vyAvahArikapAramArthikAnyataraniSThaM yat prAtimAsikAbhAvapratiyogitvaM yacca pAramArthikaniSThaM vyAvahArikAbhAvapratiyogitvaM tadanyat yat svasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitvam / tadeva mithyAtvam / 'vyAvahArikaH pAramArthiko vA ayaM ghaTaH svasamAnAdhikaraNaprAtibhAsikAtyantAbhAvapratiyogIti jJAnakAle etaddhaTe mithyAtvavyavahArAbhAvAt 'pAramArthikamidaM pAramArthikAnyasya svasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvasya pratiyogIti jJAnakAle idaM mithyeti vyavahArAbhAvAcca tadanyadityantaM pratiyogitvavizeSaNam / nanu, pAramArthikatvamamithyAtvam / tathA ca mithyAtvaghaTitaM mithyAtvamityAtmAzrayaH / jJAnanivartyatvAbhAvarUpaM pAramArthikatvameva ghaTakamityuktAvapi taddhaTitasya prakRtamithyAtvasya mithyAlakSaNatvAnupapattiH / jJAnanivaya'tvAnyavaiyarthyAditi cenna / dhUmaprAgabhAvAdau dhUmAderiva jJAnanivartyatvasyoktapratiyogitve vizeSa 1. 'svAnabhAvAMze'pIti pAThAntaram / For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org pra 0 de dvitIyamidhyAtvam ] laghucandrikA | Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 39 1 1 Sedhe pratiyogyasattvadRSTAntena tasyAH khaNDanasyAsaGgateriti dhyeyam / prakRte pratipanetyAdyanumAne / bAdhakena mithyAtvAnumApakadRzyatvAdihetunA / bAdhanAt mithyAtvanizvayAt / bAjyatve niSedhe / bAdhyatAvacchedakasya uktamithyAtvAnumAnapakSatAvacchedakasya / dRzyatvAdeH cinnitve sati sattvena pratItyarhatvarUpaM yaddRzyatvaM tadAdeH / Adipadena vizeSAnumAnIyapakSatAvacchedakasyAkAzatvAkAzA bhAvatvAdeH saGgrahaH / ubhayostulyatvAt mithyAtvAnumitivizeSyatAvacchedakatvenobhayatra pratIyamAnatvAt / tathA ca niSedhasya niSedhamAtraM na pratiyogino'dhikasattAsAdhakam / kiM tu niSedhasya nyUnasattAgrAhakaM pramANam / prakRte ca tadabhAvAnna tatsiddhiriti bhAvaH / zruteH 'nehanAne 'tyAdi zruteH / atAtvikaM mithyA / atAtvikatvena midhyAtvena / asambhavAditi / tathA ca 'yajete' tyAdizruteriva vyAvahArikaprAmANyamukta zruterakSatam / tAtvikaprAmANyaM tu 'tatvamasI' tyAdizrutereveti bhAvaH / nanu kathamuktazrutyA midhyAtvena prapaJca tadabhAvayovaH / brahmaNi prapaJcasyAbhAvabodhane'pyabhAve prapaJcasAmAnAdhikaraNyasya prapaJcAnyUnasa tAkatvasya cAbodhanAditi cenna / ihetyasya prapaJcaviziSTabrahmaNItyarthakatvAt kiJcanetyasya ca ' ato'nyadArtta ' mityAdizrutyAdimAnena vinAzitayA pramitaM dRzyamAtramityarthakatvAt 'vinAzidRzyaviziSTe brahmaNi vinAzidRzyaM nAstI'ti bodhasya uktazrutyA saMbhavAt / vinAzidRzyavati vinAzidRzyAbhAvasya cokta zUtipramitatvenaivAprAtibhAsikatvAnumitisambhavAdvinAzidRzyatvAvacchedenAprAtibhAsikasvasamAnAdhi For Private and Personal Use Only ** karaNAtyantAbhAvapratiyogitvanizcayasyAnumitidvArokta zrutitAtparyaviSayatvasambhavAt / na ca 'vinAzidRzya viziSTe vinAzidRzyaM nAstI 'ti bodhasya 'ghaTaviziSTe ghaTo nAstI 'ti bodhasyevAhAryatvAnna zAbdatvam / pratyakSasyaivAhAryatvAditi vAcyam / nAneti padasya nAJpratyayAntanaJpada siddhasya bhedArthakatvAt brahmArthakehapadayogena brahmabhedabodhakatvAduktAnupapattervinAzidRzyatvasya tAdRzabodhe abhAva - pratiyogitAvacchedakatayA bhAnAsambhave'pi pratiyogyaMze vizeSaNamAtratAsvIkAreNa vi - nAzidRzyAnAmAtmabhinnatvamAtra rUpeNAbhAvavodhasyAhAryatvAsambhavAt / tAdRzabodhe hi vinAzidRzyatvenAbhAvo na viSayaH / kiM tvAtmabhinnatvenaiva / kiJca 'atyantavAdhite' pyarthe jJAnaM zabdaH karoti hI 'ti khaNDanakArokteH zAbdabodhasyAhAryatvaM svIkriyate / na ca tathApyuktAbhAve pratiyogyavacchedakadezakAlAvacchinnatvasyAvacchinnavRttikAnyatvasya vA asiddhyA mithyAtvabodhanamasiddhamiti vAcyam / niSedhasya prasaktipUrvakatvena niSedhavAkyasvAbhAvyena pratiyogiprasaktyavaccheda kadezAdyavacchedenaivoktavAkyenoktAbhAvasya bodhanIyatvAttattadavacchedakaviziSTasya dRzyavat brahmaNa evAdhikaraNa
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitmnyjrii| tvena ihetisarvanAmapadenoktisambhavena tAtparyavazAttattadabhAvAnAM svasvapratiyogyavacchedakAvacchinnatayA iheti saptamyA anavacchinnavizeSaNatAsambandhAvacchinnAdheyatayA voktazUtyA bodhanasambhavAt / etaniSedhetyAdi / uktAnumAne uktazatau ca budhyamAnaM niSedhapratiyogitvamityarthaH / svarUpeNeti / svaM niSedhapratiyogi / tasya yadrUpamasAdhAraNamsAmAnyadharmAM dRzyatvAdiH vizeSadharmo vAkAzatvAdistenetyarthaH / pAramArthikatvAkAreNa pAramArthikatvarUpeNa / nanu, dRzyatvAdirUpeNaiva pratiyogitvasya sarvadRzyeSu sambhave dRzyAvRttinA pAramArthikatvarUpeNa pratiyogitvaM kuto vAcyaM tatrAha-asadvilakSaNasvarUpAnupamardaineti / nanu, dRzyatvAdiviziSTasya adhikaraNe dRzyatvAdirUpeNAbhAvo na sambhavati / tadrUpAvacchinnapratiyogitAkAbhAvasya tadrUpaviziSTanirUpitAdhikaraNatvena saha virodhAt / ata uktAdhikaraNatvaM kutrApi na sviikriyte| kiM tu zazaviSANAderiva dRzyamAtrasya dezakAlAsambandhitvamevocyate / ata eva dRzyasambandhitvasya dRzyAbhAvavirodhitve'pi na kSatiriti cenna / sarvadezakAlasambandhitayA pratIyamAnasya dRzyasyoktasambandhitvAbhAvAsambhavAt / anyathA dRzyasyAlIkatvApatteH / tasmAdasadvilakSaNadRzyasya dRzyatvAdirUpAvacchinnAbhAvavirodharUpopamardaparihAreNa pAramArthIkatvena brahmamAtraniSThena rUpeNAbhAvasya niveza iti bhAvaH / asadvilakSaNasvarUpeNeti / asadvilakSaNasya dRzyasya yat svarUpaM dharmastenetyarthaH / traikAliketi / vakSyamANarItyA pratiyogiprasaktyavacchedakAvacchinnasyAvacchinnavRttikAnyasya vAtyantAbhAvasyoktAnumAnazrutibodhyatAyAM vAcyAyAM pratiyogimati kAlatrayasambandhyabhAva iti pAThAntaram / tAdRza eva pratiyogyadhikaraNe vAcyaH / sa ca na sambhavati / uktavirodhAditi bhAvaH / nanu, dRzyasya dezakAlAsambandhitvamevAstu / tathA ca nAsadvailakSaNyam / tathApi svasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvaghaTitaM mithyAtvasya lakSaNaM mAstu / vakSyamANasanmAtravRttyatyantAbhAvapratiyogitvaM tu syAttatrAha-dhIkAle vidyamAneneti / dRzyadhIkAlasambandhinetyarthaH / kAlasaMsRSTatayA pratIya* mAnadRzye vizeSaNatayA pratIyamAneneti yAvat / tathA coktAsaMbandhitvasvIkAre pratItivirodha iti bhAvaH / utpattivinAzavattvAdarthakriyAsAmarthyAt pariNAmatvAca na dRzyamasadityAzayenAha-zrutyAdItyAdi / 'idaM sarvamasRjata satyaJcAnRtazca satyamabhava'dityAdizrutyA / sAvayavatvAdiliMgakAnumAnAdinA ca brahmAdhInotpattikatvena rUpeNa viyadAdezzuktirUpyAdezca bodhanAnnAlIkateti bhAvaH / SapThyantacatuSThayaM viyadAdeH zuktirUpyAdezca vizeSaNam / arthakriyA kAryam / tatra samarthasya pra For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de dvitIyamithyAtvam ] laghucandrikA / yojakasya zuktirUpyAderapi pravRttyAdijanakadhIviSayatvAt tAdRzajanakatAvacchedakatvenoktaprayojakatA / avidyopAdAnakasya avidyApariNAmatvena 'ajAmekAmityAdi' zrutyA bodhitasya / tatvaM adhiSThAnam / nirUpyatvena ghaTitatvena / anyonyAzrayAditi / 'mithyAtvajJAnaM vinA na mithyAtvaghaTitasya pAramArthikatvasya jJAnaM pAramArthikalajJAnaM vinA pAramArthikatvavaTitamithyAtvasya na jJAna mityanyonyAzrayAdityarthaH / nanu, pAramArthikatvaM prakRte na bAdhyatvAbhAvaH / kiMtu jJAnAnivartyamAtravizeSyakadhIH / tathA ca vizeSyatAsambandhena tadavacchinnasya pratiyogitvasya niveze anyonyAzrayAnavakAzaH / pAramArthikatvasya taddhaTitamithyAtvAghaTitatvAt / na coktadhiyastavyaktitvena nivezAsambhavaH / parArthAnumAne tadAdisavanAmazabdena sAdhyanirdezasyAsAMpradAyikatvAt / tadvyaktitvaviziSTajJAnApekSayA laborghaTatvAdereva vizeSyatAsambandhena prapaJcaniSThapratiyogitAyAmavacchedakatvAt / nApitAdRzadhItvena / tasya tadvyaktitvAdyapekSayA guruzarIratvena tena rUpeNa dhiyaH pratiyogitAvacchedakatvasya nivezayitumazakyatvAditi vAcyam / tAdRzadhItvopalakSitajJAnaniSThAvacchedakatAyA eva nivezena tAdRzadhItvasya gurutve'pi kSativirahAt / na caivaM prapaJcasya tAdRzapAramArthikatvavattve'pi pUrvakSaNavRttitvaviziSTatAdRzapAramArthikatvarUpatattaddhIvyaktirUpeNa tattaddhaTAdestadadhikaraNe abhAvasattvena siddhasAdhanam / 'etakSaNe pUrvakSaNavRttitvaviziSTatadjJAnavannAstI' ti pratyayAditi vAcyam / anavacchinnoktAvacchedakatAyAH nivezAt / svarUpatastattadvIvyakteravacchedakatvasambhavAt / na ca prapaJcasya mithyAtvasaMzayakAle pralatAnumAnasyAvatAraH / tathA ca tatkAle tAdRzadhiyaH prapaJcavizeSyakatvasya sandigdhatayA prapaJcavati tAdRzadhIrUpeNa prapaJcasya abhAvo jJAtumazakya iti vAcyam / uktadhIrUpeNa prapaJcavattvaM yatra nirNItaM tatraiva tadrUpeNa prapaJcAbhAvasya jJAtumazakyatvena prapaJce tAdRzadhIsaMzayaprayukte tAdRzadhIrUpeNa prapazvasya pramANi saMzaye satyapi tadrUpeNa tasya tatrAbhAvajJAne bAdhakAbhAvAt / grAhyasaMzayasya pratibandhakatvapakSe'pi pratyakSaM pratyeva tatsvIkArAdanumityAtmakoktAbhAvajJAne tadasvIkArAdata Aha-pAramArthikatvasyApItyAdi / svarUpeNa svaniSThadharmeNa / anavastheti / 'jJAnaM sarvaM svaviSayakamiti vAdino mate jJAnAnivartyamAtravizeSyakadhIraprasiddhA / jJAnatvaviziSTatayA svagrAhakatvena jJAnamAtrasya svavizeSyakatvAt / tathA ca tAdRzavAdinaM prati svabhinnaM yat jJAnanivartya tadavizeSyakadhIrUpapAramArthikatvaM nivezyam / tasya ca vizeSyatAsambandhena svaniSThatvAt tAdRzadhIrUpeNa svasvetarasakala dRzyaniSedhAsambhavAt tAdRzadhItarasakaladRzyAnAmeva tAdRzadhIrUpeNa niSedhaprA. For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitmnyjrii| tiyogitvam / tATazadhiyAM tu 'ekasyA anyayA tasyA apyanyayA tasyA apyanyayetyevarItyA niSedhapratiyogitva'mityanavasthA / na ca tAdRzadhIrUpAvacchinnaM yat tAdRzadhIbhinnaniSThapratiyogitvaM yacca tAdRzadhiyAM svetaratAdRzadhIrUpAvacchinnaM pratiyogitvaM tadubhayasya pratyekarUpeNa sAdhyatve dRzyatvAdihetoyabhicAritvamapyastIti tadanuktyA nyUnateti vAcyam / uktapratiyogitvayoranyataravattve sAdhye vyabhicArAbhAvAt / vastutastu, tADhazadhiyAM svetaratAdRzadhIrUpAvacchinnapratiyogitvamAdAya sAdhyavattvaparyavasAnasambhavena tAdRzadhItvopalakSitAvacchinnapratiyogitvarUpaikasAdhyasyaiva dRzyamAtre'numAnasambhavAnna vyabhicAraprasakkiriti bhAvaH / laukikaparamArtheti / paramArthatayA loksiddhetyrthH| vyAvahAriketi yAvat / vaiyadhikaraNyaM bhinnaviSayakatvam / aprsktti| zuktau vyAvahArikarUpyasya tAdAtmyena jJAtatvarUpaprasakterabhAvena tatra tanniSedhe aprasaktaniSedhaH / tathA cAnubhavavirodhaH / bhramAnantaramityAdinoktaniSedhasya prasaktaniSedhatvAnubhavasyoktatvAt / tarhi prapaJce zuktirUpyAdau ca svarUpeNa niSedhapratiyogitve uktapramANasiddhe / tantraM smvyaapkm| utpatyAdyasambhava ityatrAniSiddhasvarUpatve utpattyAdivyApakatvalAbhAt / vyApakAbhAvena vyApyAbhAvasya tatrApAditatvAt / agre vyabhicAroktyA utpattyAdau vyApakatvalAbhAt / anaGgIkArAditi / na cotpattyAdau vyApyatAyA adUSaNe nyUnateti vAcyam / kiM tu vastusvabhAvAdikamityAdigranthena tasyAH dUSitatvena vyApakatAmAtrasyAtra dUSaNAt / vastusvabhAvo 'jIva Izo vizuddhAcidvibhAgazca tayordvayoH / avidyAtaccitoryogaSSaDasmAkamanAdaya' iti rItyA avidyaadynaadissttbhinndRshytvm| AdipadAt 'yatove' tyAdizrutyAdirUpasya utpattyAdigrAhakapramANasya lAbhaH / prayojakaM samaniyatam / anyadevetyevakAreNa utpattyAdivyApakatvamapi aniSiddhasvarUpatve nAstIti jnyaapitm| utpattyAdimatopyanubhavazrutyoniSedhaviSayakatvasyoktatvAt tatra tavyApakatvamapi netibhaavH|mthaaniH puurvaacaaryoktivirodhH|'prtipnnopaadhaavbhaavprtiyogitvmev mithyAtvaM tacca bAdhakajJAne rajataM pratipannopAdhAvabhAvapratiyogatayA'vabhAsata' iti pratyakSamiti vivaraNakArokteH prAtItikameva rajataM purovartiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvena prtiiyte|prtipnnpden svaprakArakadhIvizeSyalAmAt / tadanusAreNoktapUrvAcAryoktirvyAkhyayetyAzayenAha-asyAcAryetyAdi / tacca pratiyogitvaM ca / svarUpeNetyAdi / tRtIyArthasyAvacchinnatvasya pratiyogitve 'nvyH| anAsthAyAmiti / ekayaiva pAramArthikatvarUpoktadhiyA svetarasarvadRzyAnAM tasyAzcAnyayA tAdRzadhiyA nissedhprtiyogitvsmbhvaannoktaanvsthaa|vstutstu,jnyaanaanivrtytvruupenn svasvetarasarvadRzyAnAM niSedhapratiyogitvaM smbhvti| tasyAbhAvIyavizeSaNatAsamba For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de dvitIyamithyAtvam / ] laghucandrikA / ndhena svasminnasatvAt svasyApi jJAnanivartyatvAditi svarUpatastasyAvacchedakatvasambhavena lAghavAttadeva nivezyata iti bhAvaH / nanu, ApaNastharUpyazabdasya prAtItikarajate vyAvahArikarajatatAdAtmyena pratItatvabodhakasyAcAryavacasi kimarthamuktistatrAhaetAvaduktirityAdi / tasmAt bAdhasya bhramavaiyadhikaraNyApattyAdinA prAtItikasyaiva rajatasya purovartiniSThAtyantAbhAvapratiyogitayA bAdhakadhIviSayatvAt / laukiketyaadi| pUrvAcAryANAM laukiketyAdivAcoyuktiH 'idaM prAtItikarajataM paramArtharajataM na bhavatIti bhedAtmakaniSedhapratiyogitvamaGgIkRtya neyetyarthaH / nanu,prAtItikarUpye vyAvahArikarUpyasya tAdAtmyena prasaktyabhAvAt bhramavaiyadhikaraNyApattyAdinA niSedho na yuktastatrAha-puraityAdi |rjtaarthinH 'sadranataprAptirmama bhavatvi'tIcchAvataH / lau. kikaparamArtharajatatvena sadanatamidamityevarUpeNa / tathA ca prAtItikarUpye vyAvahArikarUpyasya sadrajatatvasvarUpeNa tAdAtmyaM prasaktameva / anyathA prAtItikarUpye vyAvahArikarUpyalipsoH pravRttyanupapatteH / na ca vyAvahArikarUpyaniSThatvopalakSitasya rajatatvasya prAtItikarUpye'pi svIkArAt zuktigatasyedatvAderiva sattvasyApi tatra pratyayAca 'sadjatamida'miti pratyayopapattervyAvahArikarUpyasya prAtItike tAdAtmyAropasvIkAro vyarthaH / taM vinApyuktapravRttyupapatteriti vAcyam / vyAvahArikaniSTharajatatvAdikaM prAtItike rajatAdau na svIkriyate / prAtatikAdapi vyAvahArikarajatAdikAryApatteH / prathamaparicchedAnte mUle 'prAtItikavyAvahArikasAdhAraNamekaM rajatatvAdikaM vyAvahArikamAtre'nyat prAtItikamAtre'nya ' dityuktistu, vyAvahArikarajatatAdAtmyasya prAtItikasya prAtItike anaGgIkArapakSe prauDhivAdamAtre. nn| ekasyaiva rajatatvasya vyAvahArikasya vyAvahArikamAtraniSThasya svIkAre'pi tadAzrayatAdAtmyaviziSTasya utpattau tAdRzatAdAtmyasyApyutpattyA 'idaM sjata' mityAdivyavahAropapatteH / tathA ca vyAvahArike'nubhUtaM yadrajatatvAdi tadviziSTaviSayakecchAvatAM prAtItike pravRtteruktaviziSTasya prAtItike tAdAtmyAropaM vinA'nupapattestAdRzAropAvazyakatvam / yadi tu "vyAvahArikaniSTharajatatvAdeH prAtItike svIkAre'pi tato vyAvahArikarajatAdikAryasya nApattiH / vyAvahArikatvaviziSTasyaiva kAraNasya kAryaprayojakatvadarzanena tadantarbhAvenaiva kAraNakUTasya phalotpattivyApyatAkhIkArAt / ata eva prAtItikaM na kutrA'pi kA. raNaM kiM tu tasya jJAnaM cidrUpam / ata eva yatra vyAvahArikaviSayakAt prAtItikaviSayakAcca jJAnAdekanAtIya kArya tatraikenaiva rUpeNa tayorhetutvam / na caivaM vyAptyAdervyabhicArihetvAdau sattvApattiH / vahnisamAnAdhikaraNasya pra For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / tiyogivyAdhikaraNAtyantAmAvasyA'pratiyogiprAtItikadhUmasAmAnAdhikaraNyasya vahnau sattvAditi vAcyam / vyAvahArikamAtravRtterapi saMyogatvAdeH svIkAreNa tadAzrayasyaiva saMyogAdessAmAnAdhikaraNyaghaTakAdhikaraNAdau sAdhyAdisaMsargatayA nivezena vyAvahArikasya prAtItikasAdhyasaMsargatvAbhAvena ca prAtItikadhUmamAdAya vyAptighaTanAyA asambhavAt / evaM ca vyAvahArikaprAtItikobhayavRttisaMyogatvAdikaM vyAvahArikamAtravRtti ca tat svIkriyate / na tu prAtItikamAtravRtti / ata eva bASpe dhUmatvabhrameNa prAtItikadhUmatvAzraye bASpe vahivyApakatAM gRhItvA vahnivyApakadhUmasAmAnAdhikaraNyaM yatra gRhyate vahnau, tatra na dhUmavyApyatApattiH / bASpatvaviziSTapratiyogikasya vyAvahArikamAtravRttisaMyogatvAzrayasya prAtItikadhUmatvopalakSitapratiyogikatve'pyuktadhUmatvaviziSTa pratiyogikatvAbhAvAt / kiM ca viziSTasAmAnAdhikaraNyasya vyAvahArikamAtravRttivizeSaNatAtvAzrayasaMbandhenAzrayatvameva vyAptiriti svIkArAt prAtItikadhUmatvAdighaTitasya na vyAptitvam / prAtItikaghaTitadharmAvacchinnasya prAtItikatvena vyAvahArikasya tatpratiyogikatvAbhAvAdi"ti navyamatamAlaMbyate, tadA prAtItike niyamato vyAvahArikatAdAtmyAropastanniSedhazcopekSaNIya eva / kAdAcitko tAvAlabya prAcInoktirneyA / na hi kadAcidapi tau na sta iti vaktuM zakyam / yattu prAtItike tadadhiSThAnasyaiva tAdAtmyAropAvyAvahArikarajatAdeH prAtItike tAdAtmyAropoktiH na yukteti / tanna / prAtItike tadutpattikAlottaramutpannena dUratvAdidoSeNa sanihitasyAnadhiSThAnasyA'pi vyAvahArikasya tAdAtmyAropadarzanAt / vyAvahArikarajatasyendriyAsanikRSTatve'pi tadaMze smRtirUpasya bhramasya sambhavAt / nanu 'nedaM rajatamiti bAdho'pi rajatasya mAyAmayatvaM sUcayatIti paJcapAdi" kAvAkye pratipannopAdhAvabhAvapratiyogitvameva mithyAtvam / taca bAdhakajJAne rajataM pratipannopAdhAvabhAvapratiyogitayA avabhAsata iti pratyakSamiti vivaraNavAkyaM vyAkhyAnam / tathA ca tAdRzabAdhasyAtyantAbhAvaviSayakatvenaiva vivaraNe vyAkhyAnAt kathaM prAtItikavyAvahArikabhedaviSayakatvaM bhavadbhirucyate / na ca samAnavibhaktikanAmadvayayuktanA bhedasyaiva bodhanAduktabAdhajJAnasya bhedaviSayakatvameva yuktamiti vAcyam / pratyakSajJAne zabdasvArasyenArthakathanasyAyuktatvAt / atha vivaraNakAraireva pazcAguktabAdhajJAnasya bhedaviSayakatvamuktam / tathA hi-pratipannopAdhau svarUpeNa rajatasyAtyantAbhAvasvIkAre'pi kAlabhedenaiva rajatatadabhAvayorvyavasthA syaat| anyathA 'rajatasya zUnyatArUpamalIkatvaM syA' dityAzakya laukikapa For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de dvitIyamithyAtvam] laghucandrikA / ramArtharajatasya kAlavizeSamanantarbhAvyaiva niSedhAttAdRzaniSedhasAmarthyAcca 'pratipannaM prAtItikarajataM mithyeti tairuktam / tathA ca bAdhakajJAnasyoktabhedaviSayakatvaM teSAM sammatamityucyate / tathApi 'pUrvAparavivaraNavAkyayovirodha' ityAzaGkaya uktavirodhaM parinihISurAha--ayamAzaya ityAdi / ( padati / prAtipadiketyarthaH / 'caitro na pacatI'tyAdAvekavibhaktyantopasthApyasyApyanyonyAbhAvAbodhakatvAt / ) a. milApati / naJyuktavAkyarUpAbhilApetyarthaH / parvatAdau vayAdiprakArakAnumiteH 'parvato vahnimA'nityanena tAdAtmyena vahnimadAdiprakArakadhIjanakavAkyenAbhilapyamAnatvAt / 'uktavAkyasyApi saMyogena vayAdiprakArakadhIjanakatva' miti prAcInamate tu yathAzrutameva sAdhu / Arthikamiti / tathA coktapaJcapAdikAvAkyena tAdRzabhedapratItirUpameva bAdhakapratyakSamabhilapitam / tadabhiprAyeNaiva pavAdvivaraNe'pi tathoktam / ata eva paJcapAdyAM sUcayatItyuktam / tena hi paJcapAdikAlatA 'tasya nirupAkhyatAbodhanapUrvakaM mithyAtvaM jJApayati' 'nedaM rajataM mithyaivAbhAsiSTeti ca hetuvAkyaM pazcAduktam / paramArthAnyatvarUpanirupAkhyatAbodhanadvArA'nmithyAtvaM jJApayatIti hetvarthaH / arthApattiprakAro nedamityAdinoktaH / yato nedaM paramArtharajatam / ato mithyAtvena pratipannopAdhiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarUpeNa idamabhAsiSTeti tadarthaH / evaM cArthikamuktamithyAtvaM bAdhakoktabhedadhIlabhyamityAzayena tacca bAdhakajJAne rajataM pratipannopAdhAvabhAvapratiyogitayA'vabhAsata iti vyAkhyAnarUpaM pUrvavivaraNavAkyamaviruddham / ata evoktaniSedhasAmarthyAt 'pratipannaM rajataM mithyeti tatroktamiti bhAvaH / pratItiH bhramabAdhakAle sarvAnubhavasiddhadhIH / pratItarajatasya pratItarajatasAdhAraNarajatamAtrasya rajatatvena pAramArthikatvena veti zeSaH / nanu, rajatatvaM prAtItikaM niSedhyatAvacchedakaM vyAvahArikaM vA / Aye tAdRzabAdhottaraM vyAvahArikarajatatvamAdAyeha rajatamiti viziSTabuddhyApattiH / dvitIye prAtItikaM tadAdAyoktApattibhramabAdhayorvaiyadhikaraNyApattizca / na ca dvAbhyAM rajatatvAbhyAM dve bAdhabuddhI jAyete / anubhavavirodhAditi cenna / vyAvahArikarajatatvarUpeNaiva rajatasya zuktau bhrame bhAnAt / tena rUpeNa ca niSedhe vaiyadhikaraNyAdyabhAvAt / bhrame hi vyAvahArikarajatatvasya vyAvahArikassaMsargaH prAtItikarajate bhAsate bAdhajJAne 1. 'padeti' etadArabhya 'abodhakatvA'ditya-taM adhikaH pAThaH kvacit kozeSu na dRzyate / kizca ekavibhaktyantatvaM subantatiGantayorasambhavi / yadyetat prAmANikaM tadA vibhaktitvasamAnAdhikaraNamekaM yadekavacanatvaM tadavacchinnetyarthakaM vyAkhyeyam / For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 46 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyAvahArikasya mithyAtvasya vyAvahArikasambandhabhAnavat / na ca prAtItikaM rajatatvaM prAtItikramAtravRttitAdAtmyatvaviziSTasambandhaM cAdAya viziSTabuddhyApattiruktabAdhasattve 'pIti vAcyam / tAdRzarajatatvAdau tAdRzatAdAtmyatve ca mAnAbhAvAt / vyAvahArikavRttervyAvahArikasyaiva rajatatvasya prAtItikarajate mAnAvyAvahArikatAdAtmyasAdhAraNavyAvahArikatAdAtmyatvasya tatsaMsargatAvacchedakatayA mAnAcca / atha bhramasthale doSajanyatAvacchedakatayA prAtItikaM rajatatvAdikaM prAtItikamAtravRttitAdAtmyatvaJca siddhyati / vyAvahArikasAdhAraNaM rajatatvAdikaJca na doSajanyatAvacchedakam / doSaM vinApi tadavacchinnasya vyAvahArikasyotpatyA vyabhicArAditi cenna / vyAvahArikasAdhAraNasya doSajanyatAvacchedakattve'pi prAtItikatAdAtmyasyaiva uktajanyatAvacchedakasambandhatvenoktavyabhicArAnavakAzAt vyAvahArikasambandhenaiva vyAvahArikasyotpatteH / na coktakAryatAvacchedakasambandhe prAtItikatvaM yat pravezitaM tasya vyavahArakAlavAcyatvarUpatve gauravAt prAtItikamAtravRttyakhaNDadharmarUpatvaM vAcyamiti vAcyam / tathA sati doSajanyajJAnAt vyAvahArikasAdhAraNatAdAtmyatvaviziSTasambandhaviSayakapravRttyAdikAryotpatyasambhavAt / ata eva coktagauravaM prAmANikam / ata eva ca rajatatvAdikamapi na prAtItikamAtravRtti / prAcInoktistu, rajatatvAdikaM svarUpeNa vyAvahArika prAtItikarajatasAdhAraNamapi prAtItikarajatAdisaMsRSTarUpeNa prAtItikameva na vyAvahArikasAdhAraNamityabhiprAyikA / ata eva vyAvahArikasambandhena kapAlAderghaTAdihetutve na prAtItikakapAlAt ghaTAdyutpatyApattiH / kiM ca 'kapAlAdirUpakArakUTaviziSTaM yat yatkSaNe bhavati tat taduttarakSaNAvacchedena ghaTava' diti vyAptivalAduktApattiH kAryA / uktavyAptireva na sambhavati / kapAlAdikAraNakUTaniSThavyAtau kapAlAdervyAvahArikasambandhasya pravezAt svavyApakaghaTasamAnAdhikaraNavRttikapAlAdikAraNakUTatvavattvasya vyAvahArikasambandhAvacchinnasya vyAptisvarUpatvAdvA / prAtItikakapAlAdighaTitasya tAdRzakUTatvasya prAtItikatvena vyAvahArikasambandhena tadvattvasyAlIkatvAt / na ca tathApi bAdhottaraM vyAvahArikarajatatvasya prAtItikasaMsargamAdAya' iha rajata 'miti viziSTabuddhyApattiriti vAcyam / rajatatvIyaprAtItikasaMsargasyApi vyAvahArikaprAtItikasAdhAraNena tAdAtmyatvarUpeNaiva rajatvopari bhrame bAdhe ca bhAnena tAdRzabAdhe sati tAdRzatAdAtmyatvarUpeNa prAtItikatAdAtmyAvagAhinyA apyuktaviziSTabuddherasambhavAt / vyAvahArikamiti / tadanyUnasattAkamityarthaH / svAprabhramasya svApnabAdhe prAtItikAtyantAbhAvaviSayakatvasya pUrvamuktatvAt / athava mithyAtvaM vyAvahArikAtyantAbhAvaghaTitameva / svApnabAdhastu prAtItikamevA For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de dvitIyamithyAtvam / lghucndrikaa| bhAvaM vyAvahArikatvena bhAsamAnamavagAhate / tathA ca vyAvahArikamityasya vyAvahArikatvena bhAsamAnamityarthaH / vyAvahArikatvaM ca vyavahArakAlAbAdhyatvam / tacca prAtItikatvenoktabAdhyatvarUpeNAgRhyamANe prAtItiko'pi bAdhakajJAnena gRhItuM zakyata eveti bhAvaH / kaNThoktaM bAdhakadhIviSayaH / nanu, svasamAnAdhikaraNasvAnyUnasattAkAtyantAbhAvapratiyogitvarUpamithyAtvaM bAdhakajJAnena niyamato gRhyata iti vaktumazakyam / svAdhikaraNatvasya bhramarUpopasthiteH bAdhAtpUrvaM sattve'pyanyUnasattAkatvasya pUrvamanupasthitatvAt cakSurAdimAnAyogyatvAdanumAnAdyanavatAre'pi bAdhabuddhayudayAceti cedatrocyate / nyUnasattAkatvena rUpeNa vyavahArakAle yadajJAtaM tAdRzAmAvasyaiva mithyAtvaghaTakatAsvIkAreNa 'ajJAtatvena sarva sAkSibhAsyamiti vivaraNAdyukteH svasAmAnAdhikaraNyAdezca bAdhakavRttijJAnaviSayatvAduktamithyAtvasya bAdhakavRttijJAnAvacchinasAkSiNA niyamena grahaNam / evaM vyAvahArikAbhAvaghaTitamithyAtvapakSe'pi vyavahArakAlInajJAnanivartyatvenAjJAtAbhAvasya mithyAtvaghaTakatvaM svIkRtya nirvahaNIyamiti / nApasiddhAnta ityAdi / 'svarUpeNa prAtItikarUpyasya na niSedha' iti siddhAntahAnine doSaH / tathA siddhAntasyaivAsmadAcAryAnabhimatattvAt / ata eva vyAvahArikarajatasyaiva svarUpeNa niSedhasvIkAre bhramabAdhavaiyadhikaraNyAdivAraNAya tasyaiva bhrame bhAnasya vAcyatve'nyathAkhyAtyApattiriti doSo'pi na / evamuktapaJcapAdikAvivaraNAdigranthavirodho'pi netyarthaH / atyantAsattvApAtaiti / avacchinnavRttikAnyasarvadezavattikAtyantAbhAvasya pratiyogitvamatyantAsattvam / tadAdAya prapaJce'rthAntarApattiruktAnu. mAne syAdityarthaH / nanu, pratipannopAdhimAtraniSThAtyantAbhAvapratiyogitvamuktAnumAnAtsiddham / na tUktAtyantAsattvam / ataH kathamarthAntaraM tatrAha-pratItyAdi / traikaaliknissedheti| avacchinnavRttikAnyAtyantAbhAvetyarthaH / anyatrAsattvena pratipannopAdhibhinaniSThAvacchinnavRttikAnyAtyantAbhAvapratiyogitvena / pratipannasya pramitasya / paryantaM nizcayaprayojakaM nizcAyakam / tathA coktAnumAnenAnyatrAsattvanizcayasahakatenoktAtya, ntAsattvanizcayasambhava iti bhAvaH / nanu, tathApi sarvatretyayuktam / yatkiJcitprattipannopAdherevoktamithyAtve nivezAttatrAha-anyatheti / uktamithyAtve sarvasya pratipannopAdheraniveza ityrthH| anytreti| svAnadhikaraNe pratipannopAdhyantara ityarthaH / sattvApAtAt sattvamAdAyArthAntaratApAtAt / kiM citpratipannopAdhimAtraniSThavyApyavRcyatyantAbhAvapratiyogitvamAdAya siddhsaadhntaapaataacc| nanu, pratipannopAdhibhinnadeze'savasya sandigdhatvena na prapaJcasyAtyantAsattvApattistatrAha-na hItyAdi / tvaduktaH tvadAcAryokteH / tathA ca nizcitameva taditi bhAvaH / itaH sarvadezaniSThavyApyavRttyatya For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / tAbhAvapratiyogitvAt / asattva asattvazabdArthaH / nirupAkhyatvaM zabdavRttyaviSayatvam / khyAyamAnattvAt vRttisambandhena sambadhyamAnatvAt / nirupAkhyAdipadAnAmalIke'nubhAvakatvarUpazaktivirahe'pyananubhavarUpamalIkaviSayakaM vikalpaM prati yogena lakSaNayA saGketavizeSeNa vA alIkopasthitidvArA janakatvamAvazyakam / tAdRzavikalpasya sAkSisiddhatvAt / 'zabdajJAnAnupAtI vastuzUnyo vikalpa' iti pAtaJjalasUtreNa tAdRzavikalpasya sadrUpavastvaviSayakasya zabdajJAnajanyatvasya uktatvAt / ata eva 'vRttayaH paJcatayyaH pramANaviparyayavikalpanidrAsmRtaya' iti vRttijJAnAnAM paJcadhA vibhAgena viparyayarUpAt sadrUpAdhiSThAnaviSayakAt bhramAtpArthakyena vikalpaH pAtaJjalasUtra evoktaH / nidrA saughuptavRttiH / na ca nirdharmakatvAdalIke nirupAkhyAdipadAnAM yogAdivRttyasambhava iti vAcyam / tasyetaradharmazUnyatve'pi abhAvasya vikalpaviSayatvAdezca dharmasya tatra svIkAreNa yogena vAcakazabdarUpopAkhyAvirahopasthityoktavirahAzrayAlIkopasthitisambhavena lakSHNAsambhavAt 'anena padenAlIkaM bodhya'miti saGketasambhavAcca / tathA ca vRttiviSaya evAlIkamiti bhAvaH / aparokSatayA apratIyamAnatvaM pramANajanyapratyakSAviSayatvam / yathAzrute nityAtIndriyasyApIzaM prati aparokSatvAnnityetyAdyasaGgateH / nAstyeveti / prakRtAnumAnIyapakSe jJAyamAnamityAdiH / tathA ca sAmAnyAnumAne sattvena pratItyarhamityasya pakSavizeSaNasyoktatvena tAdRzavizeSaNaviziSTaprapaJce pratipannetyAdimithyAtvasiddhAvapi nAlIkatvamAdAyArthAntaramiti bhAvaH ! nanu, zUnyavAdino mAdhyamikasya mate sarvaM mithyeti svIkAre'pi ghaTasannityAdidhIH svIkriyate / sarvAnubhavasiddhAyAstasyA apalApAsambhavAt / tatracAbAdhyarUpasattAdAtmyaM na bhAti / kintvarthakriyAkAritvamiti taiH sviikriyte| tathAcAnyairapi tathaivocyatAM tatrAha / na ca bAdhAdityAdi / sattvena abAdhyarUpasattAdAtmyena / mAdhyamikAnyaissarvairapi vAdibhiriti zeSaH / tathA ca mAdhyamikabhinnAnAmanubhavastAdRza iti bhAvaH / nanu, tathApi vizeSAnumAneSUktavizeSaNasya pakSe anuktatvAdarthAntaram / uktamithyAtvasya mithyAlakSaNatvAsaMbhavazvAloke'tivyAptestatrAha-etaditi / prapaJcasya sattAdAtmyena pratIyamAnatvameva / sadakena abAdhyArthakena / pratipannapadayukteneti zeSaH / upAdhipadasya svasamIpavartini svadharmasaMkrAmakArthakatvAt svasamIpavRttidRzyatvAvacchedena svagatasattvAdidharmabhramajanakatvasya prakate tAtparyaviSayatvAt sarvAdhiSThAnameva prakRte upAdhipadArthaiti bhAvaH / lakSaNapakSe tu upAdhipadasya sadarthakatvaM vizeSAnumAnapakSa iveti vakSyate / sUcitamiti / pratipannapadasya svatAdAtmyadhIvizeSyArthakatayopAdhipadArthe For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de dvitIyamithyAtvam / ] laghucandrikA / sati prapaJcarUpasvatAdAtmyadhIvizeSyatvasya zabdato lAbhena prapaJce sattAdAtmyena pratIyamAnatvasyArthato lAbha iti bhAvaH / na cAbAdhyatvApekSayA kAlasambandhitvameva laghu / tasya kAlikavizeSaNatArUpavilakSaNasambandhapratiyogitvarUpatvAt / tathA coktapratiyogitve sati kAlasambandhitvameva sAdhyatAmiti vAcyam / etasyeva tasyApi sAdhyatvasambhavAt / lakSaNatvapakSe'pi yathAsanniveze vaiyarthyAbhAvAt pratipannetyAdivivaraNAyuktau upAdhipadasArthakyAya tasyAbAdhyArthakatvasyoktatvAcca / nanu, sadarthakopAdhipadenApi prapaJcasyAlIkatvamAdAyArthAntaraM durvAram / uktAlIkatvavAdinA mAdhyamikena prapaJce kSaNikatvAdibhAvanAnivartyasthiratvAderivAbAdhyatvasyApi zUnyatvabhAvanAnivartyasya vyAvahArikasya svIkAraNAbAdhyatvopahitaprapaJce prapaJcatAdAtmyadhIvizeSyatvasvIkArAt / tatrAha-zanyetyAdi / zUnyavAdibhiH mAdhyamikamatAnuyAyibhiH / abAdhyatvopahitAsvIkArAditi zeSaH / sadadhiSThAnaketi / abAdhyatvopahitavizeSyaketyarthaH / avazyaklaptenArthakriyAkAritvenAlIkavyAvRttena 'san ghaTa'ityAdipratyayopapatteruktAbAdhyatvaM mAdhyamikena na svIkriyate / na ca bAdhAtpUrvamabAdhyatvaM prapaJce'styeva tanmate'pIti vAcyam / trikAlAbAdhyatvasyaivAsmAbhinivezAt / tacca kAlAnavacchinnaM bAdhakajJAnAviSayatvarUpam / tacca brahmaNi manmate'sti / tanmate tu na kutrApIti bhAvaH / na caivaM tanmate zUnyabhAvanA vyartheti vAcyam / tasyAH paramakASThApannavairAgyahetutvena prapaJcavarUpabAdhakatvena cAtmahAnirUpamokSasampAdakatvena tanmate svIkArAt / anaGgIkArAditi / abAdhyavizeSyakapUpazcabhramasya svIkAre pUpaJce'pyabAdhyatAdAtmyabhramo'vazyaM sviikaaryH| pararUparAdhyAsAnurodhAt / anyathA tu tatra mAnAbhAva iti bhAvaH / sadadhiSThAnakabhUmAnaGgIkAramAtraM vizeSAnumAnopayuktam / anaGgIkArAdityantaM sAmAnyAnumAnopayuktam / evaM mithyAtvasya sarvapratipannopAdhighaTitatve sati / paryavasitamiti / mithyAtvamiti zeSaH / pratipannetyasya tu prayojanAbhAvAdaniveza iti bhAvaH / yadadhikaraNaM ysyaadhikrnnm| saMyogetyAdi / saMyogena ghaTasya yadadhikaraNaM tanniSThAtyantAbhAvasya samavAyena pratiyogitayA samavAyena yat ghaTasyAdhikaraNaM tanniSThAtyantAbhAvasya saMyogena pratiyogitayA ca siddhasAdhanamityarthaH / sUcitakhAditi / tathA ca pratipannapadamuktArthalAbhAyaiveti bhAvaH / antareNa vinaiva / sambandhAvacchedako nivezyAdhikaraNatA na pratIyata iti netyarthaH / evakArAntarbhAvena tAdRzArthalAbhAt / tAdRzapratyayAbhAvasya na hItyanena niSedhaH / yathAzrutaM tvasaGkatam / sambandhAvacchedako vinApi adhikaraNatAdhIsatvAt / nanu, gaganAdhikaraNatvAprasiddhyA tasya mithyAtvAnupapattirata Aha-tathA ce. For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5. advaitamaJjarI / ti| ahNtiiti| pratItiniveze yAvattvamadhikaraNe deyam / anyathoktAdhikaraNatAyAstacchUnye'pi pratItisambhavena siddhasAdhanatApatteH / tathA ca lAghavAyena sambandhena yadavacchedena yasya sambandhi yat tanniSThetyAdyeva nivezyam / pratipannapadena tAdRzasambandhitvena pramAyogyatvasya tAdRzasambandhitvarUpasya lAbhAt / sambandhitvaM bhUtalAdau gaganAderapIti na tatrAvyAptiriti bhAvaH / tenaiva sambandhavizeSeNeti / pratiyogitvamityatrAnveti / saMyogasamavAyAdhubhayasambandhAvacchinnapratiyogitvamAdAya siddhasAdhanAt tadanyasambandhAnavacchinnapratiyogitvalAbhAya evkaarH| tenaivAvacchedakavizeSeNeti / tadanyAvacchedakAnavacchinnetyarthaH / tasya tadadhikaraNakatve'nvayaH / siddhAnte atyantAbhAvamAtrasya sarvadezakAlavRttitvenAvacchinnavRttikAnyatvAttadavacchinnetyanuktvA tadanyAnavacchinnetyuktam / vastutastu, avacchinnavRttikAnyatvameva tadadhikaraNakAtyantAbhAve deyam / anyathA vyApyavRttisAdhAraNapakSakAnumAne vyApyavRttyaMze yathoktasAdhyAsambhavAditi dhyeyam / nanu , noktasiddhasAdhanasyAvakAzaH / prakRtAnumAnAvatArAtpUrvameva avRttigaganAdAvatyantAbhAvapratiyogitve vRttimatsu svasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitve ca vakSyamANarItyA mAnAbhAvAtatrAha-yadi punarityAdi / na syAt nAsti / mithyAtvAnumAnAvatArAt pUrvamiti zeSaH / nanu, gaganAderapratyakSatvamate tadabhAvasya pratyakSatvAsambhave'pi gaganAdikaM bhuutlaadinisstthaatyntaabhaavprtiyogi| bhUtalAdiniSThasya vRttiniyAmakasambandhasyApratiyogitvAt / nityruupaadinisstthaatyntaabhaavprtiyogi| nityarUpAdiniSThasambandhApratiyogitvAttajjalAdivadityAdyanumAnaM mAnamastu tatrAha-anumAne ceti / trkaabhaavaaditi| apratyakSasyApi gurutvAdestejaAdAvatyantAmAvo'numIyate / tatra tadasattve gurutvAdyApattyA patanAdyutpattyAdyApattirUpatarkasattvAt / prakRte tu na tarka iti bhAvaH / anyatheti zeSaH / sAmAnyato dRSTamAtreNa tarkahInena anvayavyatirekiNA gaganatajjalAnyataratvAdihetunA / nanvevamAkAzAdau ghaTAdibhedo'pi na syAt, ayogyAdhikaraNe bhedasyApratyakSatvAt anumAnasyAprayojakatvAcca tatrAha--tavyatirekeNeti / AkAze ghaTAbhede ghaTatvasyAtiprasaktyA tadrUpeNa kapAlAdikAryatApratyakSarUpakAryasya vyatirekassyAt / nityasAdhAraNarUpasya kAryatAnavacchedakatvAditi bhAvaH / AkAzAtyantAbhAvasya tvasvIkAre na tathetyarthaH / evamiti / na ghaTAderatyantAbhAvasAmAnAdhikaraNyamityagrimeNAnveti / evaMzabdArtha pratyakSAnumAnAdyabhAvarUpaM hetuM prakaTayati-saMyogetyAdi / nanu, pratiyogyatyantAbhAvayovirodhitvaM sambandhavizeSamantarbhAvyaiva kalpanIyam / tathAhi-virodhitvaM sahAnavasthAnam / tadapi dvividham / sAkSAta jJAnadvArakaM ca / For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de dvitIyamithyAtvam lghucndrikaa| tatrAdyaM taddezatatkAlAvacchedena tena sambandhena tadrUpaviziSTapratiyogino'dhikaraNe / tadezakAlAvacchedena vartamAnatvasyAbhAvaH tatsambandhatadrUpAvacchinnapratiyogitAkAtyantA bhAvaniSThaH / dvitIyaM tu tAdRzAdhikaraNanizcayakSaNe taduttarakSaNe ca tAdRzAbhAvasya tAdRzavartamAnatvajJAnAbhAvaH / tathA coktavirodhitayoranyathAnupapattireva saMyogAdinA ghaTAdyadhikaraNe samavAyAdinA tadabhAvasAdhikA tatrAha-lAghavenetyAdi / lAghavena abhAvapratiyogitAmAtrasya sambandhAvacchinnatvAkalpanayA sambandhaviSayatvaghaTitarUpeNAbhAvabuddheH pratibandhakatvAkalpanayA ca lAghavasambhavena / ghaTAtyantAbhAvatvena ghaTatvAcacchinnapratiyogitAkAtyantAbhAvatvena / ghttsaamaanaadhikrnnyvirodhitveti| sAmAnAdhikaraNyaghaTitasya sAkSAdvirodhitvasya jJAnadvArakavirodhitvasya cetyarthaH / dezakAlAvacchedaM sambandhaM tadavacchinnatvaM cAnantarbhAvyaivoktavirodhite vAcye / uktalAghavasambhavAditi bhAvaH / gauravAt saMyogAdinAnAsambandhAvacchinnapratiyogitAkAnantAbhAvAnAM kalpanAgauravAt, sambandhaghaTitarUpeNAbhAvabuddheH pratibandhakatvakalpane. saMyogAdisambandhAvacchinnatvaghaTatvAdyavacchinnatvayoH pratiyogitAMze vizeSaNavidhayA nivezyatayA pratiyogitAviSayatAyAmekaviSayatAnirUpitatvaviziSTasyAparaviSayatAnirUpitatvasya vizeSaNatve vAcye vinigamakAmAvena avacchedakabhedAt pratibandhakatAbhede gauravAcca / nanu, ghaTasaMyukta samavAyena ghaTo nAstIti pratItyanyathAnupaetyA'bhAvasya sambandhAvacchinnapratiyogitAkatvaM sidhyatu / kiM cAbhAvabuddhessambandhAvacchinnapratiyogitvaviSayakatvamanantarbhAvyaiva pratibandhakatve saMyogenAtra ghaTo nAstIti buverapi samavAyenAtra ghaTa iti dhIpratibandhakatvApattiH / atha sambandhAvacchinnamatiyogitvaviSayikA dhIH na pratibandhiketi cet / tarhi samavAyena nAtra ghaTa iti buddherapyuktapratibandhakatvaM na syAttatrAha-ghaTasamavAyAdhabhAvamAtraviSayakatayati / ghaTasamavAyatvAdyavacchinnapratiyogitAkAbhAvatvAdyavacchinnaprakAratAnirUpitabhUtalAdivi zeSyatAkatvenetyarthaH / pratItyupapatteH 'samavAyenAtra ghaTo nAstItipratIteviSayopapatteH, 'samavAyenAtra ghaTa' itidhIpratibandhakatvopapattezca / mAtretyanena sambandhAvacchinnapratiyogitA na viSayo na vA taddhaTitarUpeNa pratibandhakatetyarthaH / 'zikhI caitro naSTa' ityAdau caitrIyazikhAde zapratiyogitvamiva samavAyena ghaTo nAstItyAdau samavAyaviziSTaghaTatvAdirUpeNa ghaTAderbhAne'pi ghaTIyasamavAyAderatyantAbhAvapratiyogitvaM mAtIti samavAyenAta ghaTa iti jJAnaM prati ghaTasamavAyo'tra nAstIti nizcayasya parairapi pratibandhakatvaM vAcyam / paraM tu svarUpasambandhAvacchinnA yA ghaTasamavAyatvAvacchinnA pratiyogitA tannirUpakAbhAvaviSayakatvena / tathA ca lAghavAduktasambandhAvacchi For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 62 advaitamaJjarI / natvamanantarbhAvyaiva taducyatAm / na ca ghaTasaMyuktAdideze kenacitsambandhena ghaTasamavAyasya sattvAt tadabhAvo'pi tatra na sambhavatItyuktadhIpramAtvopapattaye samavAyena ghaTAbhAva eva tadviSaya iti vAcyam / svarUpasambandhena hi parairghaTasamavAyasyAbhAvo yaH svIkriyate sa evAsmAbhirghaTasamavAyAbhAva ucyte| tasyaiva ghaTasamavAyIyadaizikasAkSAtsambandhavirodhAt / ata eva kenacitsambandhena ghaTAdeH sarvatra janye mUrte ca sattvAttatra ghaTasAmAnyAbhAvadhIpramAtvopapattaye sambandhavizeSAvacchinnapratiyogitA'vazyaM vAcyeti parA stam / ghaTIyadaizikasAkSAtsambandhasAmAnyAmAvasyaiva ghaTasAmAnyAbhAvatvAt / tAdRzazca ghaTasya sambandhaH saMyogaH samavAyazca / na tu kAlikI diniSThA vA vizeSaNatA / na vA svAzrayasaMyogAdiH / ata eva tadvatyapi ghaTo nAstI' ti dhIH pramAtvena sarvasiddhA / nanu, saMyogena rUpaM nAstItyAdau rUpIyasaMyogAderaprasiddhyA tadabhAvo na viSayaH / na ca saMyogAdyaMze rUpIyatvAderbhUmatvaM tatreti vAcyam / tAdRzapratIteH savAze pramAtvasya sarvajanasiddhatvAditi cetsatyam / rUpIyatvAdinA saMyogAdyabhAvasyaiva tatra viSayatvAt / vyadhikaraNadharmAvacchinnAbhAvasvIkArAt / parairapi tatra vyadhikaraNasambandhasya pratiyogitAvacchedakatvasvIkArAt / pratiyogyaMze vizeSaNatAnApannasyaiva vyadhikaraNadharmasya pratiyogitAMze avacchedakatayA vizeSaNatvena bhUmatvAbhAvAt / pratiyogyaMze vizeSaNasyaiva uktavizeSaNatvamiti niyame'pi vyadhikaraNadharmAvacchinnAbhAvadhImAtrasya pratiyogyaze tAdRzadharmabhUmatvasvIkAreNa prakRte'pi bhUmatve bAdhakAbhAvAt na doSaH / na ca ghaTo na paTa ityAdinizcayakAle'pi paTatvenAtra ghaTo nAstIti jJAnotpatterghaTAdau paTatvAdivaiziSTayAbhAva evoktajJAne viSayaH / vaiziSTayasya sAhityarUpasya tRtIyArthatvena tadatyantAbhAvabodhane ghaTapadottaraM na satamyapekSeti vAcyam / uktanizcayakAle ghaTatvAdiviziSTe paTatvAdibhAnAsambhave'pi ekatra dvayamiti rItyA zuddhaghaTAdau ghaTatvapaTatvAdyubhayaM vizeSaNIkRtyoktajJAnotpattisambhavAt uktajJAne ghaTAdau paTatvAdivaiziSTayAdyabhAvabhAne atra ghaTaH paTatvanAstItyAkArakasyaikatra dvayamiti rItyA ghaTatvapaTatvAdyubhayaviziSTaviSayakasya sattve'pyutajJAnotpattyApatterityAzayaH / nanu, 'samavAyena ghaTo nAstI'tyAdijJAne pratiyogitAMze sambandhAvacchinnatvAbhAne ghaTasamavAyatvAdyavacchinnatvamapi na bhAtIti kuto no cyate / tAdRzAvacchinnatvena parAbhyupagatapratiyogitAvyaktisambandhena ghaTasamavAyaviziSTasyAbhAvasya ghaTasamavAyavirodhitvaM uktasambandhena ghaTasamavAyatvamAtreNa cAvacchinnAyA abhAvAMze prakAratAyA eva pratibandhakatAvacchedakatvamityasya vaktuM zakyatvAt / yadi ca pratiyogitAyA dharmAvacchinnatvaM sarvAnumAvikamityucyate tadA For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de dvitIyamithyAtvam ] lghucndrikaa| sambandhAvacchinnatvamapi tatheti vaktuM zakyate iti cet atrocyate / jale vahnirnAstItivajjale dravyaM nAstItyasyApi pramAtvaM syAt / yatpratiyogitAvyaktivizeSasambandhena vahniviziSTo yo'bhAvastasya tena sambandhena drvyaatmkvhnivishisstttvaat|ath vahnitvAvacchinnaM pratyeva smbndhsttprtiyogitaa| na tu dravyatvAvacchinnaM pratIti cettahi tatpratiyogitA vahnitvAvacchinnapratiyogitAkA / na tu dravyatvAvacchinnapratiyogitAketyevoktavAkyArthaH / tathA ca vahnitvAvacchinnapratiyogitAkatvamapekSya vahnitvAvacchinnatvameva laghu tatpratiyogitAyAM kalpyatAm / kiM ca viziSTasya vaiziSTayamiti rItyA jJAnasya vizeSye vizeSaNaM tatrApi vizeSaNAntaramiti rItyA jJAnAdvailakSaNyasiddhaye viziSTasyetyAdijJAne vizeSaNatAvacchedakAvacchinnapratiyogitAkatvarUpeNa vizeSaNasambandho bhAtIti svIkriyate / tathA cAbhAvapratyakSasya viziSTasyetyAdijJAnatvaniyamAt ghaTo'tra nAstItyAdipratyakSasya ghaTatvAvacchinnapratiyogitAkatvarUpeNAnuyogitAvizeSarUpo'bhAve vaTAdessambandho bhAti / ghaTavadityAdau saMyogAderghaTatvAvacchinnapratiyogitAkatvarUpeNa bhAnavat / na caivaM kambugrIvAdiviziSTavadityasyeva kambugrIvAdiviziSTamatra nAstItyasyApi viziSTasyetyAdijJAnasya pramAtvApattiH / gurudharmasyAbhAvaniSThAnuyogitAsambandhapratiyogitAnavacchedakatve saMyogAdisambandhapratiyogitAyAmapyanavacchedakatvena dvayorapyuktajJAnayorapramAtvaM syAditi vAcyam / gurutvajJAne satyapyuktajJAnayorutpattyA pramAtvasyeSThatvAt / gauravasya kAraNatAvacchedakatvAdivirodhitve'pi sambandhapratiyogitAvacchedakatvAvirodhitvAt / atha vA viziSTasyetyAdijJAne vizeSaNatAvacchedakaM vizeSaNAnvayini vizeSye vizeSaNatayA bhAti / yadeva hi svavizeSyavizeSye vizeSaNaM tat vizeSaNam / tadanyattu prakArIbhUtamapyupalakSaNamupAdhirvA / tathA ca ghaTaH prameyaH daNDimadidamityAdau vizeSaNavizeSaNatAvacchedakayorekajAtIyena tAdAtmyAdisambandhena prameyAdau vizeSaNatve'pi saMyogAdisAkSAtsambandhena daNDAderidamAdau bAdhakAle svAzrayasaMyogAdiparaMparAsambandhenApIdamAdau viziSTasyetyAdirUpoktajJAne daNDAderbhAnavat ghaTo'tra nAstItyAdo ghaTAdyabhAve svapratiyogitAnirUpitAnuyogitAsambandhena ghaTAdeH prakAratve'pi ghaTatvAdestena sambandhena tatra bAdhAt svAzrayapratiyogitAnirUpitAnuyogitAsambandhena tasya prakAratve jale dravyaM nAstItyasyApi pramAtvApatteH / anyasya caikajAtIyasambandhasya ghaTAbhAve ghaTatvAdervaktumazakyatvAt svAvacchinnapratiyogitAkAnuyogitaiva tasya tatra sambandha ucyate / 'daNDimadidamityAdAvapi svAvacchinnapratiyogitAnirUpitAnuyogitAsambandhena idamAdau daNDAderbhAnamiSTam / kadAcitsaMyogAderiva tasyApyamApAt / tasya daNDAvacchinnamati For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 54 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yogitAkAdhikaraNatAtvAt sAmAnAdhikaraNyena saGkhyAviziSTaM parimANamatra nAstItyAdau tu, svapratiyogikatvasambandhenaivaikasminnabhAve saGkhyAparimANayorbhAnam / tasya sambandhasya tatrAbAdhAt / nanu, 'viziSTaM kevalAdanya' diti mate viziSTasyetyAdijJAne viziSTasya vizeSaNatvam / 'vizeSye vizeSaNa' mityAdijJAne tu na tasya vizeSaNatvam / kiMtu bhUtalAdau zuddhaghaTAdeH / tatra ghaTatvAderityasya vaktuM zakyatvAnnoktayuktInAmavakAza iti cetsatyam / tathApi saMyogasambandhenetyAdimUle nAnupapattiH / ghaTAtyantAbhAvatvenetyasya ghaTatvaviziSTapratiyogitAkA bhAva tvenetyarthakatvAt / ghaTasamavAyAdyabhAvetyasyApi ghaTasamavAyatyAdiviziSTapratiyogitAkAbhAvetyarthakatvAt / ghaTatvAdeH pratiyogitAnavacchedakatve'pi tadviziSTasya svAdhikaraNaniSThAbhAvapratiyogitvena mithyAtvasambhavenoktAvacchedakatvoktau mUlakArasyaudAsInyAt / jale vahritvaviziSTasyAbhAvasattve'pi dravyatvaviziSTasyAbhAvAsattvAt 'jale dravyaM nAstIti buddhenApattiH / nanu, ghaTAtyantAbhAvatvenaiva ghaTavirodhitvasvIkAre'pi bhUtalAdau ghaTAtyantAbhAvo'stu / ghaTasyAvRttitvasvIkAreNoktavirodhitvopapatteH talAha- AdhArAdheyabhAvasyeti / bhUtalaghaTAdyeorityAdiH / nanu, ghaTasaMyogI ghaTAtyantAbhAvavAn / ghaTasamavAyAbhAvAnnityarUpavadityanumeyaM tatrAha-uktayukteriti / tarkAbhAvAt / bhUtalaM ghaTadhvaMsavat / kapAlabhUtalAnyataratvAt kapAlavadityanumAnApatteH / tadvyatireke'nupapattyabhAvAt / nanu ghaTotpAdAnantaraM punarghaTotpAdavAraNAya samavAyena ghaTaM prati ghaTaH pratibandhakaH / tatsambandhAvacchinnatadabhAvaH kAraNam / tathA ca ghaTasaMyuktakapAleSu ghaTotpattirna syAt / uktapratibandhakAbhAvaghaTitasAmamyabhAvAdityata Aha-ukteti / ekasambandhaM pratyaparasambandhasyaiva pratibandhakatAsaMbhavena tadabhAvasyaiva pratibandhakAbhAvavidhayA prayojakatvAdityAdiyukterityarthaH / amalayoriti / aupAdhikabhedavatostadavacchinnavRkSayorveti zeSaH / agrAvacchinnavRkSAt mUlAvacchinnavRkSe bhedasvIkAreNa tayoreva saMyogatadabhAvau bhAsete iti nakutrApyavyApyavRttitvamiti bhAvaH / upapatteriti / ityAlocyata iti zeSaH / sanmAtraniSTheti / sattvavyApaketyarthaH / adhikaraNamevAbhAva iti pakSe'pi kevalasya sadrUpasyAbhAvatvaviziSTena sadrUpeNa tAdAtmyasambandhasattvAttadvyApakatvopapattiH / na ca uktapakSe 'neha nAne' tyAdizrutyanupapattiH / tayA brahmaNi prapaJcAbhAvAdhAratvabodhanAditi vAcyam / uktapakSe ghaTAdyabhAvasya bhUtalAdau tAdAtmyasambanthasyaiva svIkAreNa brahmaNi prapaJcAbhAvatAdAtmyasyaivoktazrutyA bodhanAt / uktaM hi nyAyakusumAJjalau abhAvIyasambandhavicAraprasaGge- 'parasya tAdAtmyamastItice' diti / parasyAdhikaraNasvarUpAbhAvavAdino bhaTTAdermata iti tatra TIkAkAraH / adhikaraNAtiri For Private and Personal Use Only -
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de dvitIyamithyAtvam ] labucandrikA / kAbhAvapakSe'pi caitre gozUnyatA nAstItyAdau gavAdirUpAbhAvasyAdhAratvena caitrAdipratyayAbhAvAt svAmitvasambandhasya vRttyaniyAmakatvAccAbhAvadhImAtrasyAbhAvAghAratvaviSayakatvAniyamAt / ghaTAbhAve na ghaTa ityAdau abhede'pyAdhArAgheyatvasya sarvairapi svIkAryatvena uktazrutyAdijanyajJAnasya brahmAdAvabhAvAdhAratvaviSayakatvasyoktapakSadvaye'pi sambhavAcca / atra yaddharmAvacchinnapratiyogitAkAtyantAbhAvatvaM sattvavyApakatAvacchedakaM taddharmavattvaM mithyAtvam / tena meyatvAdirUpeNa vyApakatAmAdAya na siddhasAdhanam / na ca yasyA abhAvavyaktessadvRttibhedapratiyogitAvacchedakatvamanavacchinnaM nAsti tadvyaktipratiyogitvaM mithyAtvamityeva vaktuM zakyam / ghaTAdimati pUrvakSaNavRttitvaviziSTasya ghaTAdyabhAvasyAzrayAt bhedo vedAntimate'pyastItyato'navacchinnamityuktam / evaM ca ghaTasaMyuktAdau samavAyAdinA ghaTAdyabhAvanirAkaraNaM vyartham / tadabhAvavyakteratathAtvena sadvRttibhedapratiyogitAvacchedakatvena tAmAdAya siddhasAdhanAbhAvAditi vAcyam / vizeSaNatAdivyadhikaraNasambandhena ghaTAdyabhAvavyakteH kevalAnvayitvena tAmAdAya siddhsaadhnaat| evaM uktAnumAnasyoktamithyAtvasAdhakatve / bAdhyabAdhakabhAva iti / bhAvAbhAvayossAmAnAdhikaraNyajJAne sati tayorekajJAnamaparajJAnasya na bAdhakamatauktajJAnAbhAvaviziSTaM bhAvAbhAvayorvirodhaviSayakaM vA tayorekasya jJAnamaparasya jJAne bAdhakaM vAcyam / tAdRzajJAnazca na mithyAtvajJAnavatAM sambhavatIti bhAvaH / vAcyAmiti / adhikasattAkAbhAvena anyUnasattAkAbhAvena vA ghaTitaM mithyAtvamiti pakSayorAdyapakSe iti zeSaH / idaM bhinnasattAketyuttaragranthAnvayi / na vyAvahArika iti / kiMtu prAtItika iti zeSaH / rajatasya vyAvahArikaleti / rajate kalpitasya vyAvahArikatvasya / apahAre ucchede / prAtItikasattveti / prAtibhAsikasvarUpetyarthaH / purovRttipratItarajatasyetyanuSajyate / bAghottareti / uktajJAnottaretyarthaH / syAditi / tathA ca samAnasattAmanantarbhAvya prAtItikAnyAmAvasyaiva bhAvavirodhitvaM svIkatya tadjJAnasya bhAvabAdhakatvaM vAcyam / ataH svAdhikasattAkAtyantAbhAvasyApi bhAvavirodhitvAt taddhaTitamithyAtvamanupapannamiti bhAvaH / samAnasattAkayobhIvAbhAvayorvirodhe'pi na tAdRzayoreva bAdhyabAdhakadhIviSayatvamucyate / yena prAtItikatvaviziSTarajatasya vyAvahArikAbhAvadhIrvAdhikA na syAt / kiM tvanyAdRzayoH / tathAhi-abhAvajJAnasya bhAvajJAnaM prati bAdhakatvaM bhAvopAdAnAjJAnanivRttiprayojakAntargatatvaM vA, bhAvabhrame bhramatvajJApakatvaM vA, adhiSThAnadhIvidhayA bhAvajJAnocchedakatvaM vA / Aye ' adhikasattAkarajatAtyantAbhAvavyApyaM zuktitva' mityAkArakeNa nizcayenobuddhasaMskAreNa vA viziSTasya iyaM zukti'rityAkArakasAkSAtkArasya prAtibhAsikaraja For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / topAdAnAjJAnanivartakatvena vyAvahArikAbhAvajJAnasya prAtibhAsikarajatAdidhIbAdhakatvaM nAnupapannam / dvitIye'nupapattyabhAvastvayaiva svIkRtaH / vyAvahArikAmAvajJAne rajatavyAvahArikatvApahArakatvasyoktatvAt / vyAvahArikatvaM hi vizvamithyAtvanizcayapUrvavartino mithyAtvanizcayasyAvizeSyatvam / tdphaarshcoktnishcyvishessytvaadev| tathA ca mithyAviSayakatvarUpabhramatvaM rajatajJAne uktAbhAvajJAnena jJApitamiti svIkRtamevetyAzayenAha-tatreyamiti / pramayeti / zuktitve rajatIyavyAvahArikAtyantAbhAvavyApyatAviSayakena nizcayenobuddhasaMskAreNa vA sahitayeti zeSaH / sattvasyApItyapinA vyAvahArikatvasya samuccayAduktarItyA rajatajJAne vyAvahArikAbhAvajJAnasya bhramatvajJApakatvamuktam / tadasattva iti / asattvamucchedaH / AvazyakatvAditi / pariNAmina ucchede pariNAmasyApyucchedastayostAdAtmyAditi bhAvaH / ata eva ajJAnatatprayuktocchedayoraviprakarSAdeva / vyAvahArikasattvApahAre mithyAtvanizcaye / adhiSThAnAjJAneti / vyAvahArikeNa tiktatvAbhAvena viziSTasya guDasya jIvabrahmaikyasya cAjJAnetyarthaH / pratibandhakadoSotsAraNAdhInAdadhiSThAnasAkSAtkArAdityAdiH / etena tRtIye'pi bAdhakatve nAbhAvasya bhAvavirodhitvApekSeti sUcitam / nivRttau ucchede / jIvanmuktasya tu naajnyaanmucchinnm| saMskArAtmanA sattvAt / atha vA prArabdhabhogopayogidehAdikamajJAnazabdenocyate / tathA ca 'bhUyazcAnte vizvamAyAnivRtti'ritizrutyA vizvamAyAnivRttyuttaraM bhUyo'pi dehAdinivRttyukteH 'prArabdhanAzAt pratibhAsanAza'iti smatezca dehAdhuccheda eva prapaJcApratItiprayojaka iti bhAvaH / atredamavadheyam / yatkSaNe yasyAjJAnasya ucchedastatkSaNe tatprayuktasyAvazyamuccheda i. ti na niyamaH / jIvanmuktAvajJAnasaMskArasvIkArapakSe vyabhicArAt / nApi yadajJAnaprayuktocchedapratibandhakazUnye yatkSaNa ityAdiniyamaH / videhatvaprayojakabrahmasAkSAtkArotpattikSaNe 'brahma sAkSAtkaromI'tyanubhavenAjJAnAsattve'pi tatprayuktamanaHpariNAmarUpabrahmasAkSAtkArAdisattvena vybhicaaraat| etAdRzotpattikSaNe hi noktapratibandhakamasti tadvitIyakSaNe videhatvasampattyA sarvadRzyocchedAt / kiM tu yatkSaNe yA pramA tatkSaNe avazyaM ttsmaanvissykaajnyaanocchedH| uktapratibandhakazUnye yatkSaNe yasyAjJAnasyocchedaH tadavyavahitottarakSaNe avazyaM tatprayuktasyocchedaH / yA pramA yadajJAnaptamAnaviSayikA sA tadajJAnAdhikaraNakSaNAvRttiH / yo yastatpramAvAnuktaprativandhakazUnyakSaNaH saH tadajJAnaprayuktadRzyAdhikaraNakAlapUrvavRttibhinna iti yAvat |tthaacaajnyaansmaanvissykmnovRttyutpttikssnne manovRtyAdisatve'pi na kSatiH / ajJAnasyAvaraNavikSeparUpazaktidvayasvIkArapakSe tu AvaraNazaktereva saviSayakatvAt Adyaniyame For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pradeg de dvitIyamithyAtvam / ] laghucandrikA / ajJAnasthAne ajnyaaniiyaavrnnshktirvaacyaa| yasyA AvaraNazaktassamAnaviSayA yA pramA sA tasthA adhikaraNakSaNAvRttiH / tena vikSepazaktestadajJAnasya ca jIvanmuktikAle sattve'pi na kSatiH / dvitIyaniyame tu tadajJAnaprayuktasthAne tadajJAnatadIyavikSepazaktitatprayukteti tritayaM vAcyam / etena pratipannopAdhAvityAderuktavyAkhyAnena / pratipanne brahmasambandhitayA jJAte / paramArthataH paarmaarthiktven| svarUpeNa ceti zeSaH / abhAvAditi / bhAvaH prAptiH / 'bhUprAptA vityanuzAsanAditi tadabhAvAdityarthaH / tathA ca pratipannopAdhau kAlAdau brahmasambandhAbhAvasya sarvasammatatvAt sambandhasAmAnyAbhAvasyaiva sambandhisAmAnyAbhAvatvAt tAdRzAbhAvapratiyogitvasya brahmaNi satvAdativyAptiriti bhAvaH / nirdharmake abhAvapratiyogitvaprayojakadharmavadbhinne / yena rUpeNa yasyAbhAvaH pratyakSaH yena vA hetunA yatrAbhAvapratiyogitvamanumIyate tadrUpamuktaprayojakam / brahmaNi tu tannAstyeva / kenApi rUpeNa brahmaNo'bhAvapratyakSAbhAvAt / zuddhabrahmaNastu nAbhAvaH pratyakSassambhavati / pratiyogitAnuyogitAvacchedakarUpAbhyAmevAbhAvaH pratyakSa iti niyamAt / upahitabrahmatAdAtmyAdeH brahmaNi sattve'pi na tasyAbhAvapratiyogitAnumApakatvam / aprayojakatvAditi bhAvaH / tatra tatsvarUpe / shrutiiti| svarUpAtmakasatyatvAdibodhaka zrutItyarthaH / uktaM hi paJcapAdyAm-'Anando viSayA nubhavo nityatvaM ceti brahmaNo dharmAH apRthaktve'pi caitanyAt pRthagivAvabhAsante' iti / cakArAt satyatvAdisaGgrahaH / pRthagiveti nirupAdhISTatvAdiviziSTarUpeNa kalpitena kevalacidrUpAt bhinnA ivetyarthaH / kevalacideva hi uktaviziSTarUpatAdAtmyopalakSitA satI aanndruupaa| zuddhAyAmapi citi nirvikalpakavRttitannAzyAjJAnayorvighayatvasyeva viziSTacittAdAtmyasyApi sattvAt viziSTakevalayostAdAtmyasyAvazyakatvAt / dharmAntarasya zuddhacityasvIkAre'pi viziSTatAdAtmyAdisvIkArAt / yattu, kevalacideva nirupAdhISTatvAkAravRttyA bhAsamAnA AnandarUpA / AvaraNavirodhiviziSTatvAkAravRttyA jJAnarUpA / evaM mithyAtvAbhAvaviziSTatvAkAravRttibhiH satyatvAdirUpA / tAdRzeSTatvAdInAM zuddhabrahmaNyasattve'pi tAdRzeSTacittAdAtmyasattvAt tadAkAravRttinivezyA / yadi coktatAdAtmyaM tadupahitacityeva svIkriyate na tu zuddhacitIti pakSaH svIkriyate, tadA uktatAdAtmyAkAravRttidvArakazuddhabrahmAkAravRttinivezyA / ata eva pRthagivetyasyAntaHkaraNavRttyupAdhau bhinnA iveti vivaraNakAravyAkhyAnamiti / tanna / tattadrUpopalakSitacita evAnandAdirUpatvasambhave tattadAkAravRttyupalakSitasya tadrUpatvakalpane gauravAt / vivaraNe vRttinivezastu, nirupAdhISTatvAdau pramANasUcanAyetyAzayenAcArya Aha-mithyA For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 68 advaitamaJjarI / tvAbhAvarUpasatyatvasyetyAdi / vastutastu, nirupAdhISTatvAdinopalakSitatvaM tatrakArakamanovRttyuttaraM nirvikalpakamanovRttyA viSayIkRtatvam / anyathA zuddhasyaiva tatadrUpopalakSitatvena stytvaanndtvaadidhrmbhedaanupptteH| tattaddharmaprakArakajJAnottaramatadvyAvRttidhIviSayatvasyApi tatraiva paryavasAnam / AnandAdInAM viziSTarUpatve tu kharUpAtmakatA na syAt / tasmAt mithyAtvetyAdimUlamapi vivaraNavAkyAnusAreNa vyAkhyeyam / paraprakAzyatveti / anyAdhInavyavahArakatvetyarthaH / ghaTAderiva cito 'pi vyavahAraH hi cidadhInaH na cidanyAdhInaH / vyavahAraviSayatAmA cittAdAtmyasya prayojakatvAt / na ca citi tattAdAtmyAsambhavaH / vyavahArapUrvakAlopahitaciti kevalacittAdAtmyasattvAt / kAryapUrvakAlopahite kAraNasambandhasyaiva kAryeSu prayojakatvAt / kAlaparicchedo nAzapratiyogitvam / dezaparicchedo'tyantAbhAvapratiyogitvam / vastuparicchedo bhedapratiyogitvam / nanu, brahmaNo mithyAtvAbhAvAdisvarUpasya satyatAdirUpatvamanupapannam / uktAbhAvatvAdiviziSTasya mithyAtvAt / ata evaM noktAbhAvatvAdiviziSTatAdAtmyopalakSitasvarUpasya satyatAdirUpatvaM tAdAtmyasyApi svopahita eva sattvena tadupalakSitatvasya zuddhabrahmaNyasattvAt / zuddhe tatsvIkAre'pi prapaJce'tivyAptiH / mithyAtvAderapi mithyAtvena prapaJce'pi tadabhAvasya prapaJcasvarUpasya sattvena tattAdAtmyopalakSitasvarUpatvAnapAyAt / na hi yadadhiSThAnarUpamadhikaraNaM tadevAbhAvasvarUpaM nAnyadadhikaraNamityatra mAnamasti / atha mithyAtvAdiviziSTAt bhedaH satyatvAdikaM vAcyam / tathApi mithyAtvAdidharmasya brahmaNyeva kalpitatvAt kathaM natroktabhedaH / tatrAha-tathA cetyAdi / tathA ca satyatvAderabhAvarUpatve ca / bhAvarUpadharmAnAzrayatve'pi mithyAtvAdidharmAnprati sambandhavizeSeNAnAzrayatve'pi / sarvadharmAbhAvarUpatayA svAdhiSThAnakasarvadharmAbhAvatvaviziSTatAdAtmyopalakSitasvarUpatvena / tathA cAdhyAsikatAdAtmyena brahmaNaH pratiyogitvAdirUpamithyAtvAdidharmavattve'pi vizeSaNatAvizeSAdisambandhena tadviziSTAdbhedasambhavena tatsamAnAdhikaraNo yo mithyAtvAtyantAbhAvastadvattAdAtmyopalakSitasvarUpamuktabhedavattAdAtmyopalakSitasvarUpaM vA satyatvAdIti bhAvaH / etena mithyAtvAdyabhAvatAdAtmyavati bramaNi bhAvAnAzrayatvoktirna yuktetyapAstam // // iti laghucandrikAyAM dvitIyamithyAtvaniruktiH // _ 'vidvAnnAmarUpAhimukta' ityAdizrutyarthe vivadamAnaM prati sAdhyAntaramAha---jJA nanivartyatvaM veti / ativyAptiH siddhasAdhanam / jJAnatvena jJAnanivartyatveti / For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade tRtIyamithyAtvam ] laghucandrikA / jJAnatvAvacchinnakAraNatApratiyogikakAryatAvannAzapratiyogitvetyarthaH / ayaM uktaavyaaptiruupH| prapaJcanAzaM prati brahmajJAnasya na kAraNatA / caramatattvajJAnajanyanAzasyAnAzApattyA 'vidvAnnAmarUpAdvimukta' ityAdizrutivirodhApatteH / tasya jJAnAnivaya'tvAt tatsatyatvApatteH 'ato'nyadAta'mityAdi zrutibAdhAcca / tathA ca zaktirUpyAdAvapyuktajJAnanAzyatve mAnAbhAvAt sAdhyAprasiddhirityapi bodhyam / jJAnaprayuktetyAdi / jJAnaprayukto'dhiSThAnatattvajJAnavyApako yaH avasthitisAmAnyasya svasvIyasaMskArAnyatarasyAbhAvaH tatpratiyogitvamityarthaH |yaa yA aprAmANyajJAnAdizUnyasAkSAtkArapramA / sA samAnaviSayakAjJAnakSaNAvRttiH / yA yA khajanyapaTutamasaMskArasahitoktapramA soktAjJAnatatsaMskArakSaNAvRttiH / sahitAntopAdAnAduktasahitAnyazuktyAdipramAyA uktasaMskArakSaNavRttitve'pi na vyabhicAraH / ata eva jIvanmuktaniSThabrahmapramA'pi tAdRzakSaNavRttiH / yA yoktapramA / sA svasamAnaviSayakAjJAnaprayuktatatsaMskAravat kAlapUrvabhinnA / tathA ca tAdAtmyenoktapramA prati svAdhikaraNakSaNavRttitvasambandhenoktAjJAnatatsaMskArAnyatarasyAbhAvaH uktAjJAnaprayuktatatsaMskArAnyatarasya svAdhikaraNakAlapUrvatvasambandhenAbhAvazca vyApakaH / tAdRzAbhAvapratiyogitvasyAjJAnatatprayuktatasaMskAreSu sattvAllakSaNasamanvayaH / tAdAtmyena tAdRzapramA prati svasamAnaviSayakatvaM kAlikatvaM ceti sambandhadvayenAjJAnatatsaMskArAnyatarasyAbhAvaH svaprayojakAjJAnasamAnaviSayakatvaM svAzrayakAlapUrvatvaM ceti sambandhadvayenAjJAnaprayuktatatsaMskArAnyatarasyAbhAvazca vyApaka iti tu niSkarSaH / nAnAjJAnapakSe tatpuruSIyatvamapi pramA'jJAnayonivezyam / avasthitiriti / prakRtasyAvasthitipadasyArthaH / svarUpeNa kAraNAtmanA ceti / ajJAnatatprayuktasvarUpeNa sthUlAvasthAkAraNIbhUtasaMskArarUpeNa ca |jhttiti ajJAnasaMskArasya sthUlAvasthopadhAyakatvaM jiivnmuktidshaayaamstyev| tadarthameva tatsvIkArAt / nanu, saMskArarUpe mAnAbhAvaH tatrAha-satkAryavAdeti / kAryANAM tadadhiSThAnatattvasAkSAtkAraparyantaM kizcidUpamavazyaM vAcyam / pralayakAle adRSTAdinanyAyAH kAvisthAyAH tatkAlasAdhakazrutyAdisiddhatvAt / 'tadvedaM tahavyAlatamAsIdityA'dizrutyA tatkAle kAryasyAnabhivyaktarUpeNa sthitibodhanAt daNDAdipAtena ghaTo naSTaityAdi pratyayena daNDapAtAdijanyanAzAvagAhanAcca / na hi tArkikAdimate'pi kAyasya naasho'plpyte| paraM tUktazrutyA ghaTo nAzatvamApannaH pUrvAvasthaivocarAvasthA jAtesyAdyanubhavena ca siddhaM nAzasya pUrvAvasthAtAdAtmyApannottarAvasthArUpatvam / na ca pUpUrvottarAvasthayostAdAtmyamanupapannamiti vAcyam / bhinnakAlInayoH pratiyogyanuyogibhAvasambandhasyeva tAdAtmyasyApi anubhavabalena sambhavAt / anyathA ghaTAdikAlAva For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / ttijJAnAdeH ghaTAdau viSayatAdisambandhasyApalApApatteH / tathA ca sarvadA vyavahArakAle kAryasya tAdAtmyApannaM kiJcitkAryarUpamasti / tattvadarzanaM vinA taducchedAsambhavAditi satkAryavAdaH sAMkhyAnAmivAsmAkamapi / paraM tvasmAkaM tadrUpaM mithyeti vizeSaH / nanu, jJAnananyanAzapratiyogitvameva jJAnanivartyatvamastu / mudgarAdinA tu ghaTAdernAzo na janyate / mudgarAditaH pUrvasiddhasya ghaTAdyupAdAnasya kapAlAdereva tattatkAlAvacchinnasya ghaTAdinAzatvAt / na caivaM tattvajJAnenApi kapAlAdirUpasya nAzasyAjananAt ghaTAdAvavyAptiriti vAcyam / zrutiprAmANyAdajJAnakAlInakapAlAdirUpANAM ghaTAdinAzAnAM jJAnAjanyatve'pi jJAnottarakAlotpannasvetarasarvapratiyogikanAzasya jJAnajanyatve siddhe kapAlAdinAzasyApi ghaTAdinAzatvena ghaTAdinAzasya jnyaannnytvaanpaayaat|ttraah-tthaaceti / jJAnaprayuktetyAdilakSaNe kRte cetyarthaH / brahmetyAdi / ekkAraH sa ityasyottaraM yojniiyH| tathA ca sa eva uktasambandhenAjJAnaprayuktatatsaMskArAnyatarAbhAvarUpoktAvasthitisAmAnyAbhAva eva / jJAnaprayuktaH jJAnAdhInaH / na tu ghaTAdinAzo jJAnakAlInakapAlAdinAzarUpaH / tasya jJAnajanyatve pazcAnnAzakAbhAvena svanAzyatvasvIkAre jJAnAnAzyatvena ca satyatvApatteH / nacoktAvasthitisAmAnyAbhAvasyeva kapAlAdiprapaJcanAzasyApi jJAnotpattikSaNe dvitIyakSaNe vA jJAnasyAkSaNikatvapakSe utpannatvena prapaJcasamAnakAlInatvaM svIkRtya jJAnaprayuktatvamucyatAmiti vAcyam / nAzasya pratiyogikSaNAvRttitvaniyamAt / pratiyogikSaNavRttinAze mAnAbhAvAt / caramakSaNasya svetarasakaladRzyanAzatvasambhave'pi svanAzatvAsambhavena tasya jJAnajanyanAzapratiyogitvopapAdanAsambhavAduktAvasthityabhAvaviSayakatayA jJAnAt dRzyaM sarvaMnaSTa' miti pratyayopapatteH tattvajJAnajanyanAze mAnAbhAvAcca / tasmAt sa eva jJAnAdhInaH / jJAnAduktAbhAva iti pratyayena jJAnakAlIne'pyuktAbhAve jJAnAdhInatvasambhavAt / jJAnanAzakAlInasya uktAbhAvasya svIkAre tasya nAzakAbhAvena satyatvApatteH / na tu kapAlAdinAzo mAnAbhAvAditi yA atItavaTAdau jJAnanAzyatvalakSaNasyAvyAptiH sA jJAnaprayuktetyAdikaraNAnnetyarthaH / nanUktAvasthityabhAvo'pi na brahmajJAnaprayuktaH pralayAdau brahmajJAnaM vinApi tatsattvena tasya brahmajJAnAnadhInatvAdityata uktam-mudgarapAteneti / upalakSaNamidam / brhmjnyaanaanyenaadRssttaadinetyrthH| prayuktatvaM tRtIyArthaH / tasya ca virahapadArthadvaye'nvayaH / tathA ca ghaTAdisvarUpapratiyogikavirahasya brahmajJAnAnyaprayuktatve'pi ghaTAdisaMskArapratiyogikasya uktAvasthitisAmAnyAbhAvasya brahmajJAnAnyAprayuktatvena brahmajJAnaprayuktatvaM tasyAkSatamiti bhAvaH / yadi ca caramakSaNe svetarasyeva svasyApi dhvaMsatvaM svIkriyate, ekatrApi tatra rUpabhedena dhvaMsatvaM prati pratiyogitvAnu For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra * pra * de tRtIyamithyAtvam ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 61 yogitvayoH H sambhavAt / sakaladRzyatvena hi tatra pratiyogitvam / caramatatvajJAnAzrayavatkSaNavyaktitvenAnuyogitvam / 'ghaTAbhAve sa nAstI' tyAdipratyayabalenAzramavAminAM mate ghaTAbhAvAdipratiyogyanuyogikasyAtyantAbhAvasyeva 'jJAnAt sarvadRzyaM naSTamityAdipratyayavalena sarvadRzyapratiyogikasya caramakSaNAnuyogikasya dhvaMsatvasya sambhavAt / tadA jJAnaprayuktAvasthitItyAderjJAnAdhIno yaH svasvIyasaMskArobhayasya nAzastatpratiyogitvamarthaH / uttarajJAnanAzyatvamAdAya pUrvajJAne siddhasAdhanAt saMskAranivezaH / smRtinAzyasaMskArakatvamAdAyAnubhave siddhasAdhanAt svetyasya nivezaH / saMskArasya smRtyanAzyatve tu na tannivezyam / avasthiticetyAdi / avasthitipadArtha: ubhayarUpa ityarthaH / nanu, mudgarapAtAdinA'pi ghaTatatsaMskAra yonIzasambhavena noktanAzo jJAnaprayuktaH / tatrAha - tathAcetyAdi / virahapade nAzapare / virahAbhAvAditi / tathAcoktazrutyAdisiddho daNDAdyanAzyo ghaTAdisaMskAraH pralayAdiniSTha Avazyaka iti bhAvaH / saH svarUpasaMskAro bhayanAzaH / jJAnaprayukta eveti svarUpanAzAtmakasaMskArapratiyogikasya nAzasyApi svarUpanAzatvenobhayapratiyogikanAzo jJAnaprayukta eveti nAtItaghaTAdyavyAptiriti bhAvaH / athavA jJAnaprayuktAvasthitItyAderayamarthaH / ajJAnaprayuktatatsaMskArAnyatarasya pUrvosambandhadvayena yo'tyantAbhAvo jJAnAdhInastatpratiyogitvaM jJAnanivartyatvamiti pUrvamate nAzasyeva etanmate'tyantAbhAvasya jJAnasamAnakAlInasyA'pi jJAnAdhInatvam / 'tatvajJAnAdajJAnaprayuktamucchidyate sarvadRzyamucchidyate' iti pratyayAt / nanUktAtyantAbhAvasyAvidyakatvena tasyApyuktAtyantAbhAvo jJAnAdhIno vAcyaH / evaM tasyApItyanavastheti cenna / pUrvamate ekasyaiva svasvetaranAzatvavadetanmate'pyekasyaiva svasve - taroktAtyantAbhAvatvasya sambhavAt / nanu pralayAdAvuktAtyantAbhAvasya brahmajJAnaM vinA'pi sattvena na sa tatprayuktastatrAha - tathAcetyAdi / mudgarapAtena brahmajJAnAnyena / jJAnaprayuktaH jJAnAdhInaH / athavA jJAnaprayukto jJAnAdhInaH yo'vasthitisAmAnyasya svAtmakasAmAnyasyAbhAvaH tatpratiyogitvaM jJAnanivartyatvam / svAtmakaJca svasamasattAkaM grAhyam / tacca svasvIya saMskArarUpasvIyapariNAmAdirUpameva / na tu brahma / jJAnena hi ajJAnatatpariNAmasAmAnyasyAtyantAbhAvaH svotpattidvitIyakSaNAvacchinnassAcyate / sAdhyatA ca tatra kSemasAdharaNI / sa cAbhAvaH svAnyasarvadRzyavirodhI kSaNika iti vyAkhyA / tadetadvyAkhyAcatuSTayaM darzitam / ata eva yathAzrutasya jJAnanivartyatvasyAsAdhyatvAdeva / tadvadeva pUrvajJAnasyottarajJAnanAzyatva iva / nanUktasambandhadvayena kasya cidyeo'tyantAbhAvaH tatpratiyogitvamevAstu / kiM uktAnyatarAbhAvasyAjJAnapra I
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / yuktatvasya vA nivezena / dvitIyapakSe ca kimuktanAzatvasya jJAnaprayuktatvasya ca niveshen| tatrAha-zazetyAdi / avasthitisAmAnyasya virahaH uktasambandhadvayAvacchinnapratiyogitAkAtyantAbhAvapratiyogitvam / caturthapakSe tu tathA cetyAdi nAtivyAptirityanto anthaH saGgacchatetamAm / nanu, tatpakSe dRzyasAmAnyasyAdhyAsikatAdAtmyasambandhenAtyantAbhAvo jJAnAdhInaH sambandhAntareNa vA saH / Adye tAdAtmyasya bhedapratiyogitAyAmevAvacchedakatvAdasaGgatiH / dvitIye adhyastasarvasambandhairatyantAbhAvasya jJAnaprayuktatayA pratItivirudhyateti cenna / AdhyAsikatAdAtmyasya viSayatAyAH samavAyasya ca sthAnApannatvenAtyantAbhAvapratiyogitAyAmevAvacchedakatvAt bhedapratiyogitAyAH sambandhAvacchinnatve mAnAbhAvAt / na coktAbhAvasya kaivalye'pyanuvRttyApAtAt 'vidvAnnAmarUpAdvimukta'ityAdizrutivirodha iti vAcyam / kSaNikatvasyoktatvAt / nanu, zuktirajatAderapi zazaviSANavadalIkatvenAjJAnaprayuktatatsaMskArAnyatarAbhAvApratiyogitvAtsAdhyavaikalyam / tatrAha-zuktItyAdi / tadviraha iti / ata eva tasyAjJAnaprayuktatvamiti zeSaH / ata eva uktAtyantAbhAvasya jJAnavyApakatvAt , jJAnAdhInatvAdvA, uktanAzasya jJAnAdhInatvAdvA / svakAryeNa svaprayuktena / vilInena saMskAreNa / vartamAnena sthUlena / saha sahitasya / jJAnena jJAnavyApikA, jJAnAdhInA vA / nivRttiH uktAtyantAbhAvaH, uktanAzo vA / atre bodhym| nivRttehAnAdhInatvapakSe jJAnotpattikAlIne'pyajJAnatatsambandhayonivRttisvarUpe akhaNDadharmarUpaM jJAnAdhInatvamaviruddham / ghaTAdirUpe tatprAgabhAvanivRttitvaviziSTe ghaTAdyadhInatvavat / ghaTAttatrAgabhAvo nivRtta iti dhIvat 'tarati zokamAtmavit' 'so'vidyApandhi vikiratI'tyAdipratItejAnotpattikAla evAvidyAnivRttyanubhavAcca / yadi ca svotpattikSaNAvacchinnAyAM nivRttau jJAnAdhInatvaM na svIkriyata ityAgrahaH, tathApi ghaTAdijanakasAmagya eva ghaTAdiprAgabhAvanivRttijanakatvasvIkArAdavyavahitapUrvatvasambandhena ghaTaviziSTatvenaiva tasya vAcyatvAttajanakatAvacchedakasyApi kArye prayojakatvAt / ghaTAttatprAgabhAvanivRttiriti pratyaye ghaTaprayojyatvaM nivRttau bhAti / yadi coktanivRttirghaTa eva na tadanyA, tatra ca kapAlatvAdinaiva hetutvaM na tu ghaTavattveneti na ghaTasya svasmin prayojakatvamucyate, tadA ghaTAttatmAgabhAvo nivRtta iti vyavahAro na mukhyaH / kiM tu ghaTajanakAt ghaTaprAgabhAvanivRttirityeva mukhyo vyavahAraH / 'tarati zoka' mityAdau zoko nAvidyAdikam / kiM tu dRzyamAtram / AtmavidvA AtmajJAnasAdhanavAniti dik / itaradRzyanivRttau tu jJAnasAdhyatApi sambhavati / jJAnotpattyuttarakAlInatvAt / uktasAdhyatApi jJAnAdhInAgrimasamayasambandharUpA tAdRzadRzyavirodhitvaviziSTe evAtyantAbhAve svIkriyate / For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de tRtIyamithyAtvam laghucandrikA / jJAnapUrvakAlInatvaviziSTe tAdRzAtyantAbhAve jJAnasAdhyatvasyApratIteH / tAdRzavirodhitvaJca tasya nAnupapannam / tatvajJAnasyoktAtyantAbhAvetaradRzyAzrayakAlapUrvatvaviziSTAnyatvaniyamAt / tAdRzAtyantAbhAvasyApi kSaNikatvam / dRzyAzrayakAlapUrvatvaviziSTAnyatvaniyamAditi / evamajJAnaprayuktasAhityasyAjJAne kathanAt ajJAnasya nivRttikriyAyAM prAdhAnyalAbhAt prathamamajJAnasya pazcAdajJAnaprayuktasya nivattiriti sUcitam / tatrApi svasAhitasya svaprayojakAjJAnasya jJAnaprayuktA nivRttirajJAnaprayuktasya bAdha iti bodhyam / ajJAnaprayuktasyaiva bAdhyatvavyavahArAt / svaprayojakAjJAne nivRtte'pi jIvanmukte dehAdibAdhAvyavahArAt svasahitasyeti / pralayAdau ghaTAdenivRttirapi jIvanmuktasya nAnAzarIraprApakaprArabdhakarmaNA'grimakape saMsariSyata indrAdezvAjJAnanivRttisahiteti tasyAstaM prati ghaTAdibAdhatvAbhAvAt jJAnaprayukteti / uktavivaraNavAkye nivRttipadamatyantAbhAvaparamapi vaktuM zakyate / vakSyamANavArtikavAkyena nAsIdityAdinA avidyAtatprayuktAtyantAbhAvasya bodhanAt / ata evoktaM vAsiSThAdau 'dRzyaM nAstIti bodhena manaso dRzyamArjanam / saMpannazcettadotpannA paranirvANaniti 'riti / nanu, manasa ityasya bodhe'nvayo mArjane vA / Adye tatvajJAnasAdhyasya dRzyasAmAnyAbhAvasya svetarasarvadRzyavirodhitvasya pUrvoktasya bhaGgaH / tAdRzavirodhitve sati tAdRzAbhAvasya tatkAlInamanoniSThavRttirUpabodhaviSayatvAsambhavAt / ata eva na dvitIyaH / uktAtyantAbhAvarUpasya mArjanasya manoniSThatvAsambhavAt / atha dRzye tadanvayaH / tathApi tAdRzabodhasya vRttirUpasya dRzyatvenoktadoSAnapAya iti cenna / uktAtyantAbhAvasya svasvavi SayakavRttibhinnasarvadRzyavirodhitvasyaiva svIkArAt sAkSibhAsyatvasvIkArAdvA ityAzayenAha-vArtiketyAdi / lInena jJAnakAlInasaMskArarUpalayapratiyoginA / tathA cAjJAnasya vartamAnatve'pyatItakAryasahitarUpeNAtItatvAdAsIdityasya prasaktyA nAsIditi niSedhasambhava iti bhAvaH / bhAvikAryetyAdi / kAryajanakasyAdRSTAderatyantAmAvAnAtkAryasyAtyantAbhAvarUpA yA nivRttistatsahitAjJAnanivRttyabhiprAyakamityarthaH / tathA cAdRSTAdikAraNasattvAdane bhAvitA yajAtIyasya kAryasya prasaktA tajjAtIyasyAdRSTAdyabhAvAt jJAnaprayuktAdabhAvo na bhaviSyatItyanena bodhyata iti / anyaditi / kAraNAbhAvaprayuktasya kAryAbhAvasya jJAnaM vinA'pi sattvena na bAdharUpatvamiti sa prakRtAnupayukta ityarthaH / nanvekAjJAnapakSe zaktirUpyAdebrahmajJAnaM vinA nivRttyabhAvena tatra jJAnanivartyatvasyoktAnumAnapUrvamagrahaNa vyAptigrahAsambhavastatrAha-rUpyetyAdi / vaikalyaM agrahaH / tathA ca nAmAjJAnapakSa evedaM bodhyam / vastutastu; ekAjJA. For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 64 advaitamaJjarI / napakSe'pi doSajanyadhIviSayatvena zuktirUpyAderjJAnanivaya'tvamanumAya vyAptigrahasambhavaH / nanu, pUrva ivottaro'pyavadhidRzyAbdhernAstyeva / taduktaM pralayasyApyasvIkartRbhirmImAMsakaiH--'na kadAcidanIdRzaM jagaditi / AstAM hi tatvajJAnamAtyantikaduHkhanAzasya nityasukhasAkSAtkArasya vA mokSasya hetuH / zokaM duHkham / AnandaM AnandaH / brahmaNaH bRhataH jIvasyeti yAvat / rUpaM nityadharmaH / mokSe mokSahetujJAne anupratiSThitamityarthikAyAH 'tarati zokamAtmavit AnandaM brahmaNo rUpaM tacca mokSe pratiSThita mityaadishruteH| uktanivRttiprayojakaM tu kutastatrAha-mudretyAdi / pAtAnantaraM pAtotpattirUpavyavadhAyakazUnyakAle / pAtotpattikSaNa iti yAvat / ghaTo nAstIti / svAzrayakAlapUrvatvasambandhena ghaTo nAstItyarthaH / evaM jJAnAnantaramityAdi dRSTAntetyarthaH / rUpyaM ceti cakArAttatkAraNAjJAnasambandhagrahaNam / jJAnasAdhyanivRttipakSe tu anantarapadayorutpattyavyavahitottarakSaNo'rthaH / nAstIti zabdasyAdyasya mudgarapAtaprayuktA dvitIyasya jJAnaprayuktA nivRttirastItyarthaH / namo nivRtyarthatvAditi bhAvaH / anantaramiti ca sAvadhAraNam / tathA cAstItyasya vartamAnatvArthakatvenedAnImeva mudrapAtaprayuktA nivRttirna tu kSaNAntara iti dhIvat etatkSaNa eva jJAnaprayuktA sarvadRzyanivRttirna tu kSaNAntara iti sArvalaukikadhIbalAduktanivRttiprayojakatvaM jJAnasya yuktam / tadanusRtya pUrvoktavyAptInAM kalpanamapIti bhAvaH / nanUktavyAptInAM grAhakaH kastarka iti cet 'daNDapAtotpattikSaNo yo yassa ghaTasamavAyitattaddezAvacchedena ghaTavatkAlapUrvo ne ti vyAptau 'sa yadi tathA na syAt tadoktapUrvatvena pramIyate'ti tarka iva 'tattvapramA yA yA sA svasamAnaviSayakAjJAnaprayuktavatkAlapUrvAne' tyAdivyAptauM 'sA yadi tathA na syAt tadotapUrvatvena pratIyete'tyAditarko grAhakaH / yadi caivaM na svIkriyata tadA duHkhanAzasya tatvajJAnasAdhyatve'pi tadadhikaraNakSaNe duHkhaM kuto noplbhyte| kuto vA nAnuvartate / nAzasya pratiyogyasamAnakAlInatvaniyamAditi cenna / uktaniyama eva hetoH pRSTatvAt / atha nAzananakadaNDapAtAdisamUhAzrayakSaNasya ghaTAdyAzrayakAlapUrvatvAbhAvaniyamAditi cettarhi daNDapAtAderuktavizeSaNaM vinApyuktaniyamasya tvayA svIkArAt / prAbhAkarAdimate nAzasya tattadadhikaraNarUpasya daNDapAtAdyajanyatvena tAdRzaniyamasyaiva svIkArAcca / tatvajJAnasthale'pi tatvajJAnAdisamUhAzrayakSaNasya duHkhAdhikaraNakAlapUrvatvAbhAvavyAptiH prAbhAkarAdibhistvayA' pi svIkriyate / tathA ca tadvadeva manmate pramAyAmuktapUrvatvAbhAvaniyame na ko'pi doSaH / yadi coktavizeSaNaviziSTadaNDapAtAdareva tathA niyamaH / prAbhAkarAdimate For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra * de tRtIyamithyAtvam ] laghucandrikA / 'pi ghaTAdicaramakSaNarUpo nAzo daNDapAtAdinanyaH / taduttarakSaNarUpasya tatkSaNanAzasyApi ghaTAdinAzatvAdagre'pi tannAzavyavahAra ityucyate, tadA tatvajJAnasthale'pi tathA darzitameva / brahmajJAnotpattidvitIyakSaNasya tu uttarakSaNAprasiddheH na tannAzasyAye 'nuvRttiriti sa eva dRzyAbdhestIrarUpA maryAdA brahmajJAnaM vA / sarvathA'pi brahmajJAnaM sthirAyA nivRtteH na janakamiti siddhm| jJAnavyApakatAvacchedakaM yadajJAnatatsaMskArAnyatarAbhAvatvAjJAnaprayuktatatsaMskArAnyatarAbhAvatvayoranyatarat, tadAzrayapratiyogitvamajJAnatatprayuktatatsaMskArasAdhAraNaM jJAnanivartyatvaM, jJAnAdhInatAvacchedakaM yaduktAnyatarat, tadAzrayapratiyogitvaM vA, jJAnasAdhyatAvacchedakaM yadajJAnanAzatvamajJAnaprayuktanAzatvaM ca tayoranyataravattvaM vA, tAdRzaM yadajJAnAbhAvatvamajJAnaprayuktAbhAvatvaM ca, tayoranyataravattvaM vA, jJAnaprayuktanivRttitvaM tadAzrayapratiyogitvaM vA, jJAnanivartya - tvamiti pUrvoktarItyA niSkarSo bodhyaH / paTutarasaMskArAdiviziSTajJAnasya kAlikasambandhena yA vyApyatA tannirUpitavizeSaNatAsambandhAvacchinnavyApakatAvacchedakaM yat kAlikasambandhAvacchinnapratiyogitAkAjJAnatatsaMskArAnyatarAbhAvatvaM, kAlikasambandhenoktajJAnaM prati vizeSaNatAsambandhAvacchinnavyApakatAyAmavacchedakaM yat svAzrayakAlapUrvatvasambandhAvacchinnadRzyatvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvatvaM ca, tayoranyatarAzrayapratiyogitvamiti dik / udIcyAtmavizeSaguNatvena vibhuvizeSaguNatvena / sAmAnAdhikaraNyasvapUrvatvobhayasambandhena nAzakatvamiti nAtiprasaGgaH / yathAzrute samAnAdhikaraNayogyavibhuvizeSaguNatvena nAzyatvAcchabdaM prati nAzakatvAsambhavAt / athavA sAmAnAdhikaraNyasya niveze prayojanAbhAvAt AtmaguNatvenaiva nAzakatvam / lAghavAdAha-udIcyatveneti / udIcyatvavyApikA yogyavibhuvizeSaguNanAzakatetyarthaH / tathA ca jJAnatvecchAtvAdipratyekarUpeNa jAtivizeSeNa vA seti bhAvaH / sAdhanAdItyAdinoktAthAntaram / anubhavasiddhaM vilakSaNasmRtirUpakAryAnumeyam / nanu, vilakSaNasmRtyA vilakSaNa eva saMskAro'numIyate / tathA ca smRtyA pUrvasaMskAro nazyatyeva / tatrAha---dRDhatvaM ceti / sametyAdi / tathA ca samAnaviSayakatvasAmAnAdhikaraNyobhayasambandhena saMskAraviziSTasaMskAratvena tatsamaniyatajAtivizeSeNa vA vilakSaNasmRtihetutve svIkRte'pi smRteH saMskAra prati nAzakatA na klpyte| gauravAditi bhAvaH / na ca smRtidhArApattiH / udbodhakavicchedAt / saMzaye viparItajJAne / , nanu, viparItajJAnasyAnAdisaMsargAbhAva eva nizcayarUpapratibandhakaprayuktaH / na tu nAzaH / ataH kathaM viparItajJAne'tivyAptiH / jJAnajanyanAzasyaiva hi prakRtalakSaNe nivezaH / anyathA uttarajJAnanAzyatvamAdAya siddhasAdhanasyoktyasambhava i For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / ti cetsatyam / yadi jJAnaprayuktAtyantAbhAvapratiyogitvaM jJAnanivartyatvaM svIkRtya tannAzakasyApi tadatyantAbhAvaprayojakatvaM svIkriyate, 'uttarajJAnAt pUrvajJAnAtyantAbhAva' iti dhIzca svIkriyate, tadApi sAkSAtkAratvena prayojakatAnivezena viparItajJAnAtivyAptirvArayituM zakyata iti bhAvaH / jJAnaprayuktAbhAvapratiyogitvarUpaM lakSaNaM svIkRtya vA pUrvIparagranthasaGgatiH / na ca tathApi pravRttiprAgabhAve'tivyAptiH / upAdAnapratyakSasya sAkSAtkAratvena pravRttirUpatannAzaM prati prayojakatvAditi vAcyam / prAgabhAvasyAnaGgIkArAt, nAzatvenAtyantAbhAvatvena vA prayojyatAnivezAchA / nanu, spArzanAdirUpe zuktyAdisAkSAtkAre satyapi cAkSuSAdirUpasya rajatAdibhramasyotpattyA tadindriyaprayojyarajatAdibhramahetvajJAne tadindriyaprayojyazuktyAdidhItvena nivartakatvamAvazyakam / tathA ca sAkSAtkAratvena na taditi cet / tathA sati vahnayAdeH spArzanAdyuttaraM tatra tadanyatvacAkSuSAdyApatteH / tasya iSTatve anubhavavirodhAt / kvacidbhinnendriyajanyajJAnasyAnivartakatvaM tu tatrAprAmANyajJAnAt / samAnendriyatvAntarbhAveNa nivartakatvasvIkAre'pi 'yadvizeSayo' riti nyAyena sAkSAtkAratvenApi nivartakatvasvIkArAca / na ca setudarzananAzyapApe'tivyAptiH / 'setuM dRSTvA samudrasya brahmahatyA vyapohatI' tyAdismRtyA setucAkSuSatvenaiva tatra nivalekatvabodhanAditi bhAvaH // iti laghucandrikAyAM jJAnanivartyatvanirUpaNam // adhikaraNa eveti / evakAraH azeSArthakaH / azeSatvaM ca vyApakatvam / tathA ca vAcya eva meyatvamityAdau vAcyatve meyatvasyeva prakRte svAtyantAbhAve svaprakArakadhIvizeSyatvasya vyApakatAlAbhAt uktavyApakatvAzrayAtyantAbhAvapratiyogitvaM mithyAtvam / pUrvavailakSaNyaM svasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitvarUpAt pratipannetyAdinoktarUpAdvailakSaNyam / dUSaNeti / kapAlAdau saMyogAdisambandhena ghaTAdyabhAvamAdAya siddhasAdhanAdItyarthaH / pUrvavaditi / yena sambandhena yadvattayA pratItaM yadyat, tanniSThAbhAvIyaM yat, tatsambandhAvacchinnaM pratiyogitvamityAdivivakSayetyarthaH / saM yogini deze tadutpattikAle pralayAdau vA pratiyogisaMyogocchedanAtyantAbhAvasattve virodhAbhAvAdAha-samavAyinIti / samavAyena nityayukta ityarthaH / tathA ca ghaTAdau pAkena rUpAdezikAle tadutpattipUrvakAle vA tadatyantAbhAvasya darzanena tayoravirodhe'pi ghaTatvAderghaTAdau samavAyasya ghaTAdyAdhAre sarvakAle sattvena tatra ghaTatvAdyatyantAbhAvasya virodhenAsambhavaH / atyantAbhAvasya svapratiyogivirodhagrAhakamAnasya mithyAtvagrAhakamAnena nAbhibhava ityabhimAnaH / nanu, kAlabhedena kapAlAdau ghaTAdita For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de caturthamithyAtvam ] laghucandrikA / datyantAbhAvayoH sambhavavadekakAle'pi ghaTatvAditadabhAvayoH sambhavo'stu / tatrAhasambhave viti / pratiyogitadatyantAbhAvayorekadeze yugapat sambhave svityarthaH / upAdAnatvAdyanupapattiriti / sadA ghaTazUnyasyApi ghaTopAdAnatve tantvAderapi tatsyAditi bhAvaH / AdipadAt ghaTAdipratyakSakAle ghaTAbhAvAdeH kapAlAdAvapratyakSatAnupapattiH / kapAlAdikaM sadA ghaTAdyabhAvavadityAdijJAneSvapramAtvavyavahArAnupapattizca / atyantAbhAvAdhikaraNe sadA ghaTAdizUnye kapAlAdau anupapattiriti atyantAbhAvasya svapratiyogineva tatprAgabhAvadhvaMsAbhyAmapi virodhAditi zeSaH / vyabhicArAditi / yadA yatra yasyAtyantAbhAvastadA tatra na tasya prAgabhAva iti vyAptau vyabhicArAt / idAnIM kAlikasambandhenaitatkAlavRttiH / sAmAnAdhikaraNye daizikavizeSaNatayaikAdhikaraNye / pramANatvAditi / etena vaTAdAvadhiSTAnagatasya sattvasyAropo 'nAdiDhaDhavAsanAsahito doSavidhayA tatra mithyAtvagrahe pratibandhaka iti ghaTAdipratyakSakAle cakSurAdinA ghaTAbhAvAderna pratyakSam / ata evoktApramAtvavyavahAro'pi / mithyAtvagrAhakazrutyAdinoktAropasyopamarde tu tasya pratyakSamiti sUcitam / kiM ca kAladezayoratyantAbhAvasya vRttistulyetyanenedaM sUcitam / manmate kasyApi kevalAnvayitvaM na svIkriyata ityasya vakSyamANatvena vyatirekivastumAtrasya pareNApi kAle'tyantAbhAvasvIkAreNa ca sarvadRzyAnAM vyatirekitvena kAle'tyantAbhAvastAvadavazyaM vAcyaH / tasya ca kiJcidezAvacchedena kAle kiJcitkAlAvacchedena deze vRttiriti svIkAre dezakAlaniSThAnAmanantAvacchedakatvavyaktInAM kalpane mahAgauravAt ghaTAderatyantAbhAdassarvatraiva svIkriyate / ata eva sambandho na tatpratiyogitAvacchedaka ityuktam / na ca "etatkAle gRhe ghaTo nAstIti dhIH kAlAdiniSThamavacchedakatvaM gAhata iti vAcyam / gRhAdiniSThAyA ghaTAdyadhikaraNatAyA avacchedakatvasyAbhAvaM hi sA tatkAlAdAvavagAhate / na tu ghaTAdyabhAvAdhikaraNatAyAM gRhAdiniSThAyAmavacchedakatvaM tatkAlAdau / ata eva 'vRkSe mUle na saMyoga' ityAdidhIrapi vRkSAdiniSThasaMyogAdyavacchedakatvAbhAvaM mUlAdau gAhate / nanvevaM kAryAvyavahitaprAkkAlAvacchedena kAryavaddeze vartamAnasyAbhAvasyApratiyogitve satyananyathAsiddhatvaM kAraNatvamityAdivyavahAro nopapadyata iti cennopapadyatAm / tathApi yatkSaNAvacchedenotpadyamAnasya kAryasya yaddeze sambandhaH tatkSaNAvyavahitapUrvakSaNAvacchedena kAraNasya taddeze sambandha iti yat kAyaniSThaM kAraNasya sAmAnAdhikaraNyaM, tadavacchedakaghaTatvAdirUpasya daNDAdivyApyatvasya ghaTAdikArye sattvena sAdhyasAmAnAdhikaraNyAvacchedakadharmasyApi vyAptitayA sarvaiH svIkRtatvena tadbhuTatvasyAvacchedakatvasya svarUpasambandhavizeSazabditasyATaNDalya pakSadhara For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / paryantaprAcInatArkikaissvIkRtatvenAbhAvAvacchedakatvAdyaghaTitatvAt svasAmAnAdhikaraNyA vacchedakaghaTatvakatvarUpasya ghaTakAraNatvasya daNDAdau vyavahAra upapadyata eveti dik / samAnasattAkayorbhAvAbhAvayorvirodhe svIkRte'pi na kSatiH / mithyAtvaghaTakAmAvasyAdhiSThAnasvarUpatvena pratiyogibhinnasattAkatvAditi pUrvoktaM smArayati / vissmetyaadi| sattveneti / sattvAvacchinnamvaprakAratAnirUpitadhIvizeSyatAvyApakAtyantAbhAvakatvaM vAcyamityarthaH / sadevetyAdi / 'sadevetyAdi' zrutyA yatra yatprakArakabodho janyate, tatra tadabhAvaprakArakadhIrasadevetyAdinA bocyate / uktaM hi chAndogyabhASye'asataH padAnabhidheyatve'pi najyuktavAkyasya tadayuktavAkyArthavirodhidhIjanakatvamAnubhAvika' miti / tatrAyaM bhAvaH / 'sadeve'tyAdivAkyaM bauhAnAM tArkikAdInAM ca matanirAsArtham / bauddhamate hi suSuptAviva pralaye sato'bhAvAt kAraNaM vinaiva suSuptyuttarajAgarAdyakSaNa iva sRSTyArambhakAle AdyakAryotpattiH / yadyat arthakriyAkAritvarUpasya sattvasyAzrayaH tasya sarvasya kSaNikatvena sRSTyArambhakSaNa utpattiH kAraNaM vinaiva vaacyaa| tatpUrva kSaNikasyArthakriyAkAriNo'bhAvAt / tathA ca sRSTyArambhakAla eva jAgarAdyakSaNa iva vinApi kAraNaM kAryamutpadyata iti svIkriyate / taduktaM paJcapAdyAm'akasmAdeva jAgarAdAvahamiti dhIdarzanA' diti / vivaraNe'pyuktam- 'suSupte vijJAnalezasyApyabhAvAditi / tArkikAdimate tuM pralaye sadAtmakamapi jagatkAraNaM yadAsIt , tannAdvitIyam / guNAdirUpadvitIyaviziSTasvabhAvatvAt / tayormatayonirAsAya 'sadevetyAdi' zrutiH / idaM jagat / agre pralaye / avyAkRtAvasthamadvitIyasadrUpakAraNAtmakamAsIditi bodhayati / 'asadeve'tyAdi vAkyaM tu idaM jagat pralaye nAsIt , na vA sadAtmakam / kiM tvidAnImevArthakriyAkAritvena saditi bodhayati / nanvasaditi samAsAntargataM naJpadaM sadbhinnasyaiva bodhakam / natvagre sattvAderabhAvabodhakamiti cenna / 'amAnonAH pratiSedhavAcakA' ityanuzAsanAt akArasya prakate navikAratvAbhAvenAsadityasyAsamAsatvAt / ata eva mUle na tyasyAkAreNetyarthaH / nanu, 'kathaM nu khalu somyaivaM syAt kathamasataH sajjAyate'tyuttaravAkyenAsataH kAraNAt sataH kAryasya bauddhasvIkRtotpattenirAkaraNAdasadavetyAdipUrvavAkyenAsatkAraNAtmakatayA pralaye jagataH sattvamucyate / kAryANAM hi dhvaMsarUpA sUkSmAvasthA pralayakAlavyApakatvAdakSaNi katvenAsti / sRSTyArambhasamaye sthUlakAryarUpeNa pariNamate / tenAsadAtmakatvaM jagato nAnupapannam / bhinnakAlInayorapi tayostAdAtmyam / 'taddhedaM tIvyAkRtamAsIt' iti zrutyApyuktameva / ata eva 'tasmAdasataH sajAyata' ityuttaravAkyaM tathaiva bodhyti| tatrAha-na tvasatassattvaM virodhAditi / aghaTo ghaTa iti bodhasyevAsadAsIditi For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de paJcamamithyAtvam / ] laghucandrikA / bodhasyAhAryatvena zAbdadhItvAnupapatteH noktavAkyAduktabodhaH / dvitIyo'rtha ucyate / sattvaM nAsatkAraNaprayuktam / sattvaviziSTe kArye asataH kAraNatvaM neti yAvat / virodhAt asato'rthakriyArUpakAryakAraNatve svIkRte asattvavyAghAtAt / tathA ca 'tasmAdasatassajjAyata' ityasya yasmAdidamagre nAsInnavAne sadAtmakaM tasmAt pralaye vidyamAnAt sata AdyakAryarUpaM sanna jAyata ityarthaH / agre ityasyAnuSaGgeNa pralaye vidya. mAnAditi labdham / tenedAnI satassadutpattAvapi na bAdhaH / kathamasata ityAderapi satassanna jAyata iti kathaM sadrUpasyaikasya sarvakAryAtmakatayA pratyayena tatastajjAyata evetyrthH| 'nanvabhAvasya nirupAkhyatvAdapi na jagatkAraNatva'miti paJcapAdikAvAkyaM vivara Ne vyAkhyAtam / 'na ca nirupAkhyopAdAnatA jagataH / sadanvayA' diti tattvadIpane ca tadavatAritam / 'nirupAkhyakAraNatAvAdinaM prati nirupAkhyatvAditi hetvasaGgaterAhana ca nirupAkhyatetyAdI ti| tathA ca nirupAkhyakAraNavAdI bauddha iti tattvadIpane spaSTamiti cenna / uktatattvadIpanavAkyasya yadi nirupAkhyakAraNaM bauddho vadet, ta. dA taM prati nirupAkhyatvahetvasambhavAdAhetyarthakatvAt / anyathA hyasataH kAraNatve' rthakriyAkAritvarUpasattvApattyA virodhaH / ata eva 'nAsato'dRSTatvA' diti sUtre bhAmatIkalpatarvobauddhamate asanna kAraNamiti spaSTamiti bhAvaH / nanu, tathApi sattvena asaddhIvAdinaM prati kiM mithyAtvaM vAcyam / tatrAha-ato nAtivyAptiriti / yato'satassattvena na dhIH / ataH prAtItikasyApi sattAdAtmyarUpasattvasyAsatyabhAvena vyAvahArikasya tasya sutarAmabhAvena ca svaniSThasattvAvacchinnaprakAratAnivezAsambhavAnAtivyAptirityarthaH / yadvA ataH svnisstthsttvaat| lyablope paJcamIyam / tathA ca svaniSThasattvaM puraskRtyAtivyAptyabhAvo'stItyarthaH / iti laghucandrikAyAM caturthamithyAtvanirUpaNam // dossaashkRtetyaadi| doSavidhayA jJAne nimittkaarnnmvidyaa| tAdRzakAraNatAnirUpakaM tattvamasyAdivedAntavAkyAjanyajJAnaM / tasya bodhasya bhramatvAt / natUktavAkyajanyajJAnam / prmaatvaat| nanu, zuddhabrahmaNo vRttyaviSayatvapakSe tasya jJAnasya svaviSayatvopahitabrahmaviSayakatvAduktabrahmaNazca mithyAtvAt kathaM tasya pramAtvamiti ceducyate / abAdhitasya vRttiviSayatvopahitaM rUpaM yasya jJAnasya viSayaH tattvaM pramAtvam / yadyapi ghaTAdikaM vRttiviSayatvAnupahitamapi vRttiviSayaH / tathApi 'sarvasya jJAnasya svaviSayatvo pahitamapi viSayaH ghaTAdyAkAravRttizcAmithye ' ti bhramakAle ghaTAdeH satyatvaM jAnatAM ghayadyAkAravRtteH pramAtvavyavahAro jAyata eva / tathA coktAvidyAdoSaniSThoktakAraNatAnirUpakAnyadhIviSayo yastadanyatvaM mithyAtvam / jJAnakAraNAdiniveze prayo For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / janAbhAvAt / idaM tu bodhyam / etasya lakSaNatve vRttyupahitabrahmabhinnaM brahmAlIkabhinnaM lakSyam / anyathA vRttyupahitabrahmaNyavyAptyApatteH / evamanumAne etasya sAdhyatve tAha. zabrahmAlIkAviSayakavRttiviSayatvAdirUpameva dRzyatvaM hetuH / anyathAvyabhicArApatteH / nanu, ghaTAdyAkAravRttAvavidyAyA doSavidhayA nimittakAraNatve mAnAbhAvastatrAha-tenetyAdi / svabhAdivaditi |ghttaaderiti zeSaH / pramANasiddheti / doSaniSThakAraNatAnirUpakAnyadhIviSayetyarthaH / tathA ca svApnaghaTAderiva vyAvahArikaprapaJcasya 'vidvAnnAmarUpAdvimukta 'ityAdizrutyA brahmajJAnabAdhyatvabodhanena tadAkAravRtterdhamatvAt tatrAvidyAyAH kAmakarmaNozca doSavidhayA nimittakAsNatvamAvazyakam / vikSepazaktyaMzena viparItakAryahetutvena AvaraNazaktyaMzena vAstavarUpe 'astibhAtI'tidhIpratibandhakatvena cAvidyAyAH pittAdidoSavanninimittakAraNatvaucityAt / 'yadvizeSayo' ri ti nyAyena pittAdidoSarUpeNa pariNatAvidyAyAH pittatvAdivizeSarUpeNevA vidyAtvarUpasAmAnyarUpeNa bhramatvAvacchinnaM prati hetutvasanbhavAdavidyAdoSarUpasAmAnyakAraNasattve'pi prAtibhAsikabhrameSvanvayavyatirekAbhyAM pittAdidoSavizeSANAM vyAvahArikabhrameSvindriyasAnnikarSAdInAM doSavidhayA hetutvAt / kiM ca vAcaspatimate avidyAyAH kAryamAtre nopAdAnatvaM / kiM tu pramAtRniSThadoSavidhayA nimittakAraNatvamityasya kalpatarvAdau nirNItatvAttanmate mithyAtvamIdazaM sambhavatyeva / tanmata evedaM lakSaNamiti, brahmaNi ca nAtivyAptiriti mUle spaSTam / vivaraNAdimate zuddha brahmaNa eva doSAjanyavRttiviSayatvena tatrAnativyApteH / kiM cAvidyAyA upAdAnatvameva / na tu doSavidhayA nimittatvamityAgrahe'pi ghaTAdijJAnepvindriyasannikarSAdInAmeva doSavidhayA kAraNatvAtteSAM doSajanyatvAt prakRte nAnupapattiH / na ca bhramatvaghaTitadharmAvacchinnaM prati nimittakAraNatvameva doSavidhayA kAraNatvam / indriyasannikarSAdau na taditi vAcyam / ekabhrame hi yasya doSasya kAraNatA tasya tadvyaktitvAvacchinnaM pratyeva sA / na tu tadbhamatvAvacchinnaM prati / gauravAt / na caivaM doSajanyatvena bhramatvasyAnumAnaM na syAditi vAcyam / bhUmajanakatvarUpadoSatvena yAnizcitaM tajjanyatvameva hi bhUmatvasyAnumApakam / na tu vastugatyA yo bhramajanakastajanyatvam / na cendriyasannikarSAdijanyatvAnAmanantAnAM prAtisvikarUpeNa niveze durjeyatA syAditi vAcyam / bhUmAjanakajanyadhIviSayAnyatvaM mithyAtvamiti sujJeyatAprakArasya sattvAt / bhUmatvasyApi jAtivizeSarUpatvena bhramaviSayaghaTitatvanibandhanadurvijJeyatvasyAbhAvAcca / nanu, doSAsahakRtetyAdirUpaM pramANasiddhatvaM kuto nive. zitam / abAdhyaviSayakadhIviSayatvarUpasyApi tasya sambhavAt / tatrAha-pra... 1. 'bhramajanakAjanya'ti pAThAntaram / For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de paJcamamithyAtvam] laghucandrikA / maannsiddhtvmiti| uktapramANasiddhatvamityarthaH / abAdhyatvavyApyaM abAdhyasya zuddhabrahmaNo yadvRttyupahitarUpaM, tattvasya vyApyamiti hetoH anyat baadhytvvttitaadnyt| tathA ca bAdhyatvaghaTitasya niveze bAdhyatvetarAMzasyAnatiprayojanakatayA bAdhyatvAghaTitasyaiva nivezo yukta iti bhAvaH / asatIti / alIkaM na vRtteviSayaH / vRttessatvena sadasatoH saMsargAsambhavAt / alIkAviSayakeNApi vikalpena zazaviSANAdipadoktirUpavyavahArotpattisambhavAt / tasya tadviSayatve'pi sa na bhramaH / pramANavAdhyaviSayakasyaiva bhramatvAt / ata eva 'pramANaviparyayavikalpanidrAsmRtaya' iti vRttivibhAjakaM pAtaJjalasUtram / tathA ca tasyAH doSAjanyatve'pi 'hI( rityetatsarvaM mana eveti zrutyA manovRttereva dhItvoktyA viparyayAdirUpAvidyAvRttInAM dhItvAbhAvAt / doSAjanyadhIviSayAnyatvamalIke'tivyAptam / brahma tu svaprakAzatvAdupahitatAdAtmyAnyabhAvarUpadharmAnAdhAratvAcca na vRttiviSayaH / atastatrApi tadativyAptamiti bhAvaH / sattvamuktadhIviSayatvameva / na tu sattAjAtyAdimattvamityatra niyAmakaM dUSaNAntaramAhaata evetyAdi / Avidyakota |avidyaaruupetyrthH / 'paDasmAkamanAdaya' ityAdisidvAntAdanAdinAteravidyAnyatvAsambhavAt / cidrUpatvapakSasyevAvidyArUpatvapakSasyApi siddhAnte svIkArAt / upapAdayiSyate cedam / ukteti / guNAdikamityAdigranthoketyarthaH / atra bhramaviSayatve, avinAzyavRttidharmavattve vA, tAtparyam / lAghavAt / pakSatAvacchedakAvacchedena tasya sAdhyatvAnna siddhasAdhanamiti bodhyam / kecittu svAzrayAvRttiH san svAnadhikaraNavRttiryastadanyo yo'tyantAbhAvastatpratiyogitvaM sAdhyam / saMyogAdidRSTAntaH / atra sAdhyaprasiddhyarthamavRttyantam / vyApyavRttighaTatvAdikaM pakSaH / svasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvApratiyogitvasya pakSavizeSaNatvAdavyApyavRttyatyantAmAvapratiyogitvamAdAya na pakSe sAdhyaparyavasAnam / avyApyavRttyatyantAbhAvApratiyogitvena vizeSite pakSe svasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitvaM vA sAdhyam / vyApyavRttisvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitvamAdAya paryavasyatItyAhuH / tat prakArAntaramAtram / na tu pratipannetyAdimUloktarItyasambhavaprayuktam / svarUpeNAvRttarapyadhiSThAnasvarUpasya ghaTAdyabhAvatvaviziSTarUpeNa ghaTAdyadhikaraNabrahmavRttitvasambhavena mUloktarItAvadoSAt / na ca zuktirUpyAdermAdhvamate'lIkatvasvIkAreNa svasamAnAdhikaraNetyAdimUloktasAdhye mAdhvaM prati zuktirUpyAdedRSTAntatvAsambhava iti vAcyam / mAdhvaM prati zuktirUpyAderaparokSatvAdinA alIkAnyatvaM prasAdhyoktAnumAnasambhavAt / anyathA saMyogAdermithyAtvasAdhane shuktiruupyaadedRssttaanttvaasmbhvaat| na ca ghaTatvAdikameva tatra dRSTAnta iti vAcyam / saMyogAdidRSTAntena yat ghaTatvA For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 72 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir do sAdhitaM tasyaiva saMyogAdau sAdhane siddhasAdhanAt / saMyogAdAvavyApyavRttyatyantAbhAvApratiyogitvaviziSTe tasya sAdhane tu pakSavizeSaNAsiddhiH / kiM ca saMyogAdau midhyAtvAnumiteH pUrvaM zuktirUpyasyeva ghaTatvAderapi midhyAtvasya prasAdhyatvena tayodRSTAntatve na vizeSaH / avazyaM cAsmAbhiH sarvadRzyAmithyAtvavAdibhiH zuktirUpyAdermithyAtvaM sAdhanIyamevetyAzayenAha - adhikaM cetyAdi / 'AdyaM syAt paJcapAdyuktaM tato vivaraNodite / citsukhIyaM caturthaM syAdantyamAnandabodhajam / iti paJcavidhaM proktaM mithyAtvaM dhvAntanAzakam // ' // iti laghucandrikAyAM mithyAtvaniruktiH // prasaktayoH jJAtayoH / ekamithyAtve ekatara mithyAtve / aparasatyatvaniyamAt anyatarasyAdhikasattAniyamAt / tadvadeveti / yathA mithyAtvasAdhakamAnaM mithyAtve na pravartate / tathA prapaJce'pItyarthaH / tatredaM bodhyam / yayorviruddhayorekaM mithyA tayorekApekSayA aparamadhikasattAkamityeva niyamaH / na tvaviruddhayoH yanmithyA, tadapekSayA aparamadhikasattAkamiti niyamaH / zuktirUpye vyAvahArika mithyAtvayukte tAtvikasatyatvApatteH / nanu, parasparaviraharUpayoH parasparavirahavyApakayozcaikamithyAtve aparasyAdhikasattA AvazyakI / anyathA samasattAkatve tayoH sahAvasthAnaM na syA t / tathA ca gotvAzvatvayoH samAnAdhikaraNaprAtItikayoH parasparavirahatvAdyabhAvAt samasattAkatvasambhave'pi prapaJcagatayoH satyatvamithyAtvayoruktavirahatvAdimattvAnna samasattetyata Aha-yatheti / yena prakAreNetyarthaH / tathA sa prakAraH / upapAditaM sattvAsattve adhikRtya jJApitam / tathA ca sattvAsattvayoH parasparAbhAvatvaM nAsti / prapaJce tayorekAsattve'pyaparAsattvAditi yathoktaM prathamamithyAtve / tathA satyatvamithyAtvayorapi tanna / tucche dvayoH pratyekAsattvAditi bhAvaH / nanu, tathApi parasparAbhAvavyApyatvAttayorvyAvahArikayorna sAmAnAdhikaraNyam / kiM ca mithyAtvAbhAvarUpaM satyatvamityasya dvitIyamithyAtvoktizeSe svayamevoktatvAt parasparavirahatvamapyastyeva / evaM tucchAsvIkartRmate parasparavirahavyApakatvamapyasti / tavAha - parasparaviraharUpatveti / parasparavirahAtmakatve parasparavirahavyApakatve parasparavirahavyApyatve cetyarthaH / parasparaviraheNa rUpaNaM yasyeti vyutpatteH, parasparavirahasya rUpaNaM yasmAditi vyutpattezva vyApakavyApyayorapi rUpapadena lAbhasambhavAt / nanu, prapaJce satyatvaM mithyAtvaviSamasattAkamapi tAtvikameva / anyathA 'satyaM cAnRtaM ca satyamabhava' dityAdizrutau satyasya brahmaNaH prAtItika satyatvAzrayAkAzAdiprapaJca zuktirUpyAdau ca kAraNatvokteranRtapadaM vinApi saMbhavena For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 73 pra0de mithyAtvamithyAtvam ] laghucandrikA / tabyarthatvApatteH / zuktirUpyAdivyAvRttasatyatvasya satyapadena grahaNe tu zuktirUpyAdigrAhakatvenAnRtapadaM sArthakamiti mAdvaitahAneH uddhAraH / tatrAha-vyAvahAriketi / vyAvahArikasatyatveti / prAtItikAnyasatyatvetyarthaH / kAlpaniketi / prAtItiketyarthaH / zuktirUpyAdau vyAvahArikasya mithyAtvasya prAtItikasya satyatvasya ca dRSTatvena prapaJce'pi tAdRze te kalpyete / zuktirUpyAdAviva prapaJce mithyAtvAjJAnena satyatvasyotpatteriva prapaJce mithyAtvapramayA tAdRzAjJAnatatkAryasatyatvayorucchedamya svIkArAt / brahmapramAnyapramAbAdhyatvena zuktirUpyAdigatasyeva prapaJcagatasyApi satyatvasya prAtItikatvaM yuktam / uktazrutau ca satyapadasya vyavahArakAlAbAdhyaparatvena nAnRtapadaM vyarthamiti bhAvaH / nanu , prapaJce mithyAtvAjJAnaM na tatra satyatvotpAdakam / kiM tu prapaJcotpAdakAjJAnameva / tasyaiva brahmaprapaJcayoH parasparatAdAtmyAdhyAsa iva taddharmayoH parasparAdhikaraNe saMsargAdhyAse'pi hetutayA klaptatvena nityatvAderiva satyatvasyApi. brahmadharmasya prapaJce tadupAdAnAjJAnAdeva saMsRSTarUpeNotpattisambhavena mithyAtvAjJAnasya satyatvotpattihetutvakalpanAgauravasyAnyAyyatvAt / evaM ca brahmapramayaiva tAdRzasatyatvocchedaH / prapaJcamithyAtvapramayA tu tAdRzasatyatvabuddhAvapramAtvadhImAtraM janyate / ata eva zuktirUpyAdAvapi tathaiva svIkriyate / kiM ca yatra satyatvasyAropastadgatamithyAtvAjJAnasya tahetutAsvIkAre satyatvasya tatsaMsargasya ca pratIyamAnasyotpattiH tAdRzAjJAnAdhInA svIkAryA / zuktitvAjJAnAdhIneva zuktitvAbhAvatatsaMsargotpattiH / yatra satyatvAropastajanakAjJAnasya taddhetutva svIkAre tu pUrvasiddhasyAdhiSThAnagatasya satyatvasya saMsargamAtrotpattistAdazAjJAnAdhInA svIkAryeti lAghavam / tasmAcchuktirUpyAdiniSThasya satyatvasya brahmapramAnyabAdhyatvAt prAtItikatve'pi prapaJcaniSThasya satyatvasya brahmapramAbAdhyatvAghyAvahArikatvameva yuktamityAzaMkya vyAvahArikayoreva satyatvamithyAtvayoravirodhaM sadRSTAntamAha-saMyogetyAdi / yathA gotvatadabhAvAdisthale sAmAnyato dRSTo'pi virodhaH saMyogatadabhAvAdisthale ekAvacchedenaiva svIkriyate taarkikaadibhiH| tathA satyatvamithyAtvayoH parasparavirahAdirUpayoravirodho'smAbhiH svIkriyate / pramANasya teSAmivAsmAkamapi sattvAt / na caivamabhedopAdAnA bhedakalpanetyAdirUpA bhedAbhedayobhinnasattApratipAdanaparA bhAmatI virudhyeta / sAmAnAdhikaraNyapratyayabalAttayossamAnasattAkatvasyaiva yuktatvAditi vAcyam / sambhavaprAcuryAt bhAmatyAM tathoktatvAt / samasattAkayorapi bhA. vAbhAvayossvapnavadavirodha ityuktameveti bhAvaH / nanu,yatra mithyAtvAvacchedakaM nobha For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 74 advaitamaJjarI / yavRtti tatrApyekamithyAtve aparasyAdhikasattAyAM kA yuktiH / tatrAha-ekabAdhaketyAdi / prayojakaM vyApyam / yayorviruddhayorekasya bAdhakaM jJAnamaparasya bAdhaka tayormannasattAkatvaniyamaH / 'yadi tayobhinnasattAkatvaM na syAt tadA bAdhyabAdhakadhIviSayatvaM na syAt zuktirUpyayoriveti hetUcchittiprasaGga eva vipakSe bAdhakaH / athavA / nanu, mithyAtvAvacchedakasyobhayAvRttitve'pyekamithyAtve aparasyAdhikasattA mAstu / viruddhayorekatra prasaktayorubhayAvRttirUpeNaikasya mithyAtve aparamyAdhikasatteti niyamAbhAvAt / gaje prasaktayorgotvAzvatvayoratra gotvaM nAsti atrAzvatvaM nAstIti pratyekarUpeNa niSedhe'pi samasattAkatvAttatrAha-ekabAdhaketi / tathA coktaniyamAbhAve'pi yat yadvAdhakadhIviSayaHtat tadadhikasattAkamiti niyamo'styeva / ekabAdhakenAparasya bAdhyatvamubhayAvRttirUpeNaivetyabhiprAyeNobhayavRtti na bhavedityAdikaM pUrvamuktamiti bhAvaH / prapaJcagatayossatyatvamithyAtvayossamasattAkatve saMyogatabhAvadRSTAntena sambhAvanAmAtrasuktam / tatredAnI pramANamAha-ekabAdhaketi / 'yat yadvAdhakabAdhaM tat tatsamAnasattAka'miti vyAptau yadyuktasAdhyaM na syAt / tadoktaheturnasyAt / zuktirUpyaghaTayoriva paurvAparyeNa bAdhasambhavAt / brahmajJAnabAcaM zuktirUpyAdikaM vyAvahArikeNa svAbhAvAdinA samasattAkameva / brahmapramAbAdhyatvasya vyAvahArikatvasyobhayatrApi sambhavAt / prapazceti / svasatyatvAdighaTitaprapaJcetyarthaH |athvaa ekatra prasaktayoviruddhayorekasyAparApekSayA anyUnasattAkatvaM pratyamithyAtvaM na prayo kam / kiMtu svAzrayasamasattAkatvam / ato mithyAbhUtamapi prapaJce mithyAtvaM prapaJca"tasatyatvAnyUnasattAkam / prapaJcasamasattAkatvAt / tadapi prapaJcabAdhakabAdhyatvAt nAsiddhamityAzayenAha-~-ekabAdhaketi / atredaM vicAraNIyam / prapaJcamithyAtvasya satyatvamithyAtvavikalpanenAsmAn prati dUSaNoktinityasamA jAtiH / taduktam-- 'dharmasya tadatadpavikalpAnupapattitaH / dharmiNastadviziSTatvabhaGgo nityasamo bhave' diti / na ca mithyAtvasya satyatve dharmiNi na tadvaiziSTyabhaGgaH / kiM tvadvaitahAniriti vAcyam / vikalpitakovyorekasyA advaitahAniprayojakatve'pyanyasyAH prapaJcasatyatvatAtvikatApattidvArA prapaJce dharmiNi mithyAtvavaiziSTyabhaGgaprayojakatvAt / anyathA mithyAtvakoTimAtrasyAsmAbhirAzrayaNe satyatvakoTiprayuktasyAdvaitahAnidoSasyApyasaMbhavAt / kiM ca mithyAtvasyApi mithyAtvamitvena tasya satyatve mithyAtvavaiziSTayabhaGgena satyatvakoTerapi dharmiNi tadvaiziSTayabhaGgaprayojakatvamAvazyakam / na ca jAtyuttaraM yenocyate, taM prati vyAghAtakatvameva tasya dUSakatAbIjam |prkRte ca tadabhAvAnna jAtiriyaM duSTeti vAcyam / tvadIyasya sarvadezakAlaniSThAtyantAbhAvapratiyogi For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de mithyAtvamithyAtvam ] laghucandrikA / tvarUpAsatyatvasyAsattve tadviruddhasya 'asadevedamagraAsI'diti vAkyAdasati pratipannatayA tvadabhyupagatasya sattvasyAsati tAtvikatApattiH / sattve tasya sato asati sambandhAnupapattirityAdyabhipretyAha-kRtamadhikeneti / nanu, bhedaH kiM bhinne, utAbhinna, ityAditvaduktirapi jAtiriti cenna / vaitaNDikatAmAzritya vada to mama sthApanIyAbhAvena mAM prati jAteyAghAtakatvAbhAvAt / sarvadRzyAnAM khaNDanayuktibhirbAdhasya madiSTatvAt / taduktaM khaNDane- 'abhISTasiddhAvapi khaNDanAnAmakhaNDi rAjJAmiva naivamAjJA / tattAni kasmAnna yathAvadeva saiddhAntike'pyadhvani yojayadhvam // ,iti / paramatakhaNDanarUpasyAbhISTasya siddhAvapi khaNDanayuktInAM rA jJAmivAjJA svAtantryaM nAkhaNDi nAsmAbhinirAkRtA / tat tasmAt / tAni khaNDanAni / yathAvat paramata iva siddhAntasiddhaprakriyAyAmapi / kasmAnna yojayadhvamityarthaH / na caivaM brahmaNo'pi khaNDanayuktyA bAdhApattiriti vAcyam / brahmaNo'saMsRSTatvena tarkAviSayatvAt, sarvasAkSitvenAbAdhyatvAcca / yattu, satyatvamithyAtvayossamuccayoktirna yuktaa| uktaM hi bauddhAdhikAre - sadasattvasyaikatra virodhena vidhivanniSedhasyAyanupapate' riti / sattvAsattvayoriva tadabhAvayorapi ekatra virodhenAsambhava iti tadartha iti / tanna / sattvAsattvayoH parasparAtyantAbhAvarUpatve hi virodhaH / tattu nAstyeveti mUla evoktam / kiM coktavAkyaM bauddhamatanirAkaraNaparam / na tvadvaitamatanirAkaraNaparam / a dvaitamatasya sarvamatazreSThatayA bauddhAdhikAra evoktatvAt / tathA hi-'na grAhyabhedamavadhUya dhiyo'sti vRttistadvAdhake balini vedanaye jayazrIH / no cedanityamidamIdRzameva vizva tathyaM tathAgatamatasya tu ko'vakAzaH // ' iti / asminvijJAnavAdidUSaNopasaMhArarUpe padye ayamarthaH / grAhyabhedaM ghaTAdibAhyArthaM tiraskRtya ghaTAdirUpAkArAbhinnarUpeNa jJAnasya vRttisambandhaH kvApi nAsti / ghaTAdibahirarthavAdhake advaitabrahmarUpAdhiSThAnasAkSAtkAre jAte tu balini sarvebhyo dvaitavAdimatebhyo balavati vedanaye vedAntadarzane jayazrIH jayotkarSakASThA / bauddhamatApekSayA tArkikamate jyH| tadapekSayApi saaNkhyaadimte| Atmano'saGgatvAdisvIkArAt / tadapekSayA vedAntimate / dvaitamithyAtvAdisvIkArAt / ato jayotkarSakASThA / yadi tu niSkAmakarmAnanuSThAnAccittaM na zuddhaM, tadA zravaNAdau satyapi tAdRzasAkSAtkArAbhAvena vizvamanityatayA pratIyamAnamapi tathyameva / vyAvahArikasatyatvAt / tatrApAtatastArkikAdibhirvizvaM brahmavat paramArthasatyamiti vaktuM zakyam / tathAgatasya bauddhasya tu matasya jJAnAdatyantAbhinnaM jagadalIkamityevaMrUpasya ko'vakAza iti / kiM codayanAcAryANAM vedAntadarzana eva mahatI zraddhA / bauhAdhikAra eva hi sarvadarzanAni nirAkRtya vedAntadarzanameva puraskRtaM taiH / tathA hi For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 76 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 tatroktaM - ' astu tarhi zUnyataiva paramanirvANamiti cenna / sA hi yadyasiddhA / kathaM tadavazeSaM vizvaM / paratazcet siddhA / paro'bhyupagantavyaH / sa ca paro yadi saMvRtireva vizvazUnyatayorna kazcidvizeSaH / kathaM tadapyavaziSyeta / asaMvRtizcet paraH parataeva siddhAnavasthA / svayamasiddhA cet kathaM zUnyatvamapi sAdhayet / svatassiddha vedAyAto'si mA - rgeNa / tathAhi - svatassiddhatayA tadanubhavarUpaM zUnyatvAdeva na tasya kAlAvaccheda iti nityam / ata eva na tasya dezAvaccheda iti vyApakam / ata eva nirddharmakamiti vicArAsTaSTam / tasya dharmadharmibhAvamupAdAya pravRtteH / ata eva tasya vizeSAbhAva ityadvaitam / prapaJcasyApAramArthikatvAdeva niSpratiyogikamiti vidhirUpam | avicAritaprapacAkSepAttu zUnyamiti vyavahAraH / tathApi prapaJcazUnyasyAnubhavamAtrasya prapaJcena kaH sambandhaH / yenAyaM prakAzata iti cet vastuto na kazcit / saMvRtyA tu gaganagandharvanagarorAdhArAdheyabhAva iva viSayaviSayibhAvaH / sa ca yathA naiyAyikaiH samarthayiSyate tathaiva / vedyaniSThastvasAvasmin darzana iti vizeSaH / avidyaiva hi tathA tathA vivartate / yathAnubhavIyatayA vyavahniyate / tattanmAyopanItopAdhibhedAccAnubhUtirapi bhinneva vyavahArapathamavatarati / gaganamiva svapnadRSTavaTa kaTAhakoTara kuTIkoTibhiH / tadAstAM tAvat / kimA kavaNijo vahitracintayeti / tasmAdanubhakayavasthitAvanAtmApi sphuratItyavarjanIyamiti praviza vA anirvacanIyakhyAtikukSiM tiSTha vA matikardamamapahAya nyAyAnusAreNa nIlAdInAM pAramArthikatve' ityAdyuktavAkyAnAM saMkSepeNa vyAkhyAnam | saMvRtiH bhramaH / zUnyatvAt asaGgatvAt / tasya vicArasya / niSpratiyogikaM prapaJcapratiyogikatvasya svaniSThasya mithyAtvena tacchranyam / vidhirUpaM nirvikalpakadhIvedyam | avicAritaprapaJcAkSepAt / yataH prapaJco'vicArasahaH, atastasya zrutyAdinA niSedhaH prakAzate / prakAzasambaddhaH / saMvRtyA avidyayA / viSayaviSayibhAvaH viSayipratiyogikaM viSayatvaM naiyAyikaiH mAdRzaiH samarthayiSyate / prakAzasya sataH tadIyatAmAtranibandhanaH svabhAvavizeSo viSayatetyAdinA nirUpayiSyate / tathA tAdRzaH / tArkikamate tAdAtmyAnyasambandharUpo'pi vedAntidarzane tAdAtmyarUpastAkiMkasammataviSayatAtvavizeSyatAtvAdivizeSayukta iti bhAvaH / vedyaniSThaH vastuniSThaH / na tu vittiniSThaH / vittitAdAtmyasya vittibhinneSveva kalpitatvAt / vitteH svaprakAzatvena vittiviSayatvAsambhavAcca / vittestAdAtmyarUpA viSayatApi vittibhinneSveva / na tu vittAviti bhAvaH / asmindazaMne vedAntidarzane / tattanmAyeti mUlAvidyA paDavAvidyetyarthaH / mAyopanItatattadupAdhonAM bhedAditi vA yojanA boddhyA / vahitreti mahAnauketyarthaH / yathA zUrpAdipAtre ArdrakANi sthApayitvA vikrINato vaNijo vahitramanupayuktam / pratyuta kAryavirodhi | I For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0 de dRvyatvaniruktiH / ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 77 samudragatavahitrasthasyArdrakasya tagrAhakasakalasAdhAraNajanairdRSTatvAbhAvAt / tathA haitamatameva pariSkurvato mama vedAntadarzanamanupayuktam / dvaitamatavirodhi ca / dvaitakhaNDanayuktInAM mithyAtvagrAhakamAnasya ca tatra puraskArAt / tathApi vahitramiva vedAntadarzanaM puruSadhaureyasya paramaprayojanaM sAdhayatyeveti vedAntadarzane tadanya sarvadarzanebhya utkarSaH AcAryAbhipreta iti // iti laghucandrikAyAM mithyAtvamithyAtvaniruktiH // For Private and Personal Use Only atha dRzyatvaniruktiH // vRttivyApyatvaM vRtterAkArAkhyaM viSayatvam | vRttitvaM tu ' hrIdharbhI' rityAdizrutyA anUdyamAno dhItvarUpo jAtivizeSaH / na ca tasya bhramarUpAvidyAvRttiniSThatvamasti na vA / Adye ukta zrutau ' etatsarvaM mana eve ' tyasyAsaGgatiH / avidyAvRtteH manaHpariNAmatvAbhAvena manastAdAtmyAbhAvAt / antye zuktirUpyAdau sAdhanavaikalyam / sukhAdau vRttyasvIkAreNa tatrAsiddhizveti vAcyam / pakSadvaye'pyadoSAt / uktazrutau manaHpariNAmarUpAyA eva dhiyo nirdezena tasyA eva manastAdAtmyoktessambhavAt / uktazrutau dhImAtrasya nirdeze'pi vizeSyavizeSaNAkAravRttidvayAvacchinnacityapi dhIvyavahArAt / tasyAzra vizeSyAkAramanovRttighaTitatvena mana eveti nirdezasambhavAt / ata eva saMzayarUpavicikitsAyA apyuktazrutau manastAdAtmyokteruktarItyA nirvAhaH / ekakoTikasyApAtajJAnasyaiva vicikitsApadena nirdezAt / dvikoTikasyApi nirdeze ekadharmiNi koTidvayAkAravRttidvayAvacchinnacita eva vicikitsAtvena tasyA ekakovyAkAramanovRttighaTitatvena manastAdAtmyasambhavAt dhItvasyAvidyAvRttAvasvIkAre'pi na doSaH / zuktirUpyAdikaM mithyetyAkArakamanovRttiviSayatvamAdAya zuktirUpyasukhAdau sAdhanasattvAt / phalavyApyatvaM svAkAravRttipratibiMvitacito bhagnAvaraNakacito vA tAdAtmyam / sAdhAraNaM vRttivyApyatvaphalavyApyatvayoranyataravattvam / anyataratvaM ca tadubhayamAtramukhyavizeSyakaM yat jJAnaM tanmukhyavizeSyatvam / tavyaktitvena jJAnasya nivezaH / tena vRttivyApyatvasyaiva hetutvasambhavenAnyavaiyarthyAmityapAstam / kadAcit kathaMcit / cidviSayatvaM kiJcitkAlAvacchinnamAvRtAnAvRrtasAdhAraNaM cidviSayatvaM cittAdAtmyamAnaM hetuH / daizikasambandhena hetu - tAlAbhAyAvacchinnAntam / kAlikasambandhena hetutve hi avidyAdyanAdiSu bhAgAsiddhiH / svavyavahAretyAdipakSadvayaM tu mUle prakaTIbhaviSyati / nityAtIndriye kadAcidindriyamatikrAntaM ghttaadikm| nityaM tadatikrAntaM tu gurutvAdikam / tatroktayoH phalavyApyatvayorabhAvena bhAgAsiddhiH / vRtterAvaraNabhaGgArthatvapakSe bhagrAvaraNetyAdyeva phalavyApyatvaM vAcyam / vRttyAdau citpratibimbe mAnAbhAvAt / tathA ca zuktirUpyAdau sAdhanavaikalyam / na ca dharmijJAnena bhagnAvaraNakamya zuktyAdyavacchinnacaitanyasya I
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / zuktirUpyAdikamapi viSaya iti vAcyam / khAvacchinnasyAjJAnaviSayatvasya bhaGgaviziSTacidviSayatvameva hi phalavyApyatvazabdArthaH / anyathA gurutvAdAvapi tadApatteH / cidviSayatvasyaiva phalavyApyatArUpatApattyetarabhAgavaiyApattezca / yatra viSayatvaM sthApyaM tadeva svam / nanvIzvarIyAyAM mAyApariNAmarUpAyAM vidyamAnasarvaviSayi kAyAM vRttau pratibimbitasya caitanyasya gurutvAdi sarva dRzyaM viSayaH / uktaM hi vivaraNe-'Izasya sarvakartRtvAdeva vidyamAnasarvaviSayajJate'ti / uktaM ca tatra tatvadIpane-'IzvaropAdhiH sattvapradhAnamAyA vidyamAnasarvaviSayAkAreNa pariNamate / tasmizca pariNAme pratibimbitaM caitanyaM sarvaM pazyatyAdhyAsikasambandhA' diti / ataH kathaM bhAgAsiddhyAdikam / na ca tadApAtata eva pUrvapakSiNoktamiti vAcyam / siddhAnte phalavyApyatvavyatiriktasyetyAdigranthAsaGgateriti cenna / phalapadasya pramAphalArthakatvAt IzvarIyamAyAvRttezca pramAtvAbhAvena tatpratibimbitacitaH phalapadArthatvAbhAvAt / yena hi puruSeNa yadajJAtaM tadviSayakavRttiH tatpuruSIyapramA / na cezvareNa kizcidajJAtamasti / yena tadIyA mAyAvRttiH pramA syAt / yadi ca phalazabdArthamapahAya IzvarIyavRttisAdhAraNa eva heturucyate, tadA nAsiyAdi doSaH / jJAtaM vRttyupahitacidviSayaH / avedyatve satItyAdi / phalavyApyatvAsamAnAdhikaraNaM yadaparokSavyavahArayogyatvaM tadabhAva ityarthaH / kSodakSamatvAt vicArasahatvAt / adRzyaM adRzyam / upahitaM vRttiviSayatvopahitam / nanu, vRttidazAyAmupahitamevAsti / tasya mithyAtve satyarUpAdhiSThAnazUnyatApattiH / tatrAha-na hItyAdi / vRttidazAyAmanupahitaM zuddhaM yadadhiSThAnamarUpamasti / tannahi tadupahitaM bhavatItyarthaH / tathA cAnupahitarUpasyopahitadazAyAmapi sattvAnnopahitasyoktazUnyateti bhAvaH / uphitprtvaaditi| ghaTAdyAkAravRttyA ghaTAdyupahitasyaiva sadrUpasya grahaNamiti bhAvaH / siddhiH saMzayAdyagocaratvam / svaprakAzatvAsiddheriti / na cedamAkAramanovRttirajatAkArAvidyAvRttibhyAmavacchinnasya sAkSiNa idaM rajataM na veti saMzayAdivirodhitvavat zuddhAviSayaka. khaprakAzatvAkAravRttyavacchinnasAkSiNa eva zuddhe khaprakAzatvasaMzayAdivirodhitvamiti vAcyam / rajatAditAdAtmyAzupahitedaMviSayakavRttarevAvidyApariNAmabhUmatvena haSTAntasyAsiddhatvAt / siddhatve'pi vA nIla ityAdijJAnasyApi zuddhaM nAlaM na vetyAdidhIvirodhitvApatteruktasAkSiNa uktasaMzayAdyavirodhitvAt / vRttikAla iti / zuddhasya vRttiviSayatvasvIkAra ityAdiH / ata iti / zuddhasya vRttiviSayatve svaprakAzatvavirodhAceti zeSaH / azuddhatvaM upahitatvam / na tu zuddhabhinnatvam / zuddhasya vRttiviSayatvApatteH / tathA coktavyApakatAdhIsattve ca / azuddhakhavyAvRttyA zu For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de dRzyatvaniruktiH } laghucandrikA / he svaprakAzatA pryvsytiiti| upahitatvazUnyabrahmaniSThAbhAvapratiyogitArUpeNa sva prakAzatvaM na jJAyata ityarthaH / asvaprakAzatvajJAnamanupahitatvaviziSTavizeSyakaM neti yAvat / tathA ca svaprakAzatvAbhAvavyApakAbhAvapratiyogitvarUpAyAH svaprakAzatvavya tirekavyApteH yadopahitatvAmAvarUpe zuddhatve jJAnamudbuddhasaMskAro vA, td| uktazuddhatvaviziSTe svaprakAzatvasyAbhAvo na jJAyate / vayabhAvavyApakAbhAvapratiyogitvasya dhUme nizcaye ubuddhasaMskAre vA sati dhUmavati vahnayabhAvajJAnAbhAvavaditi tADhazavyAptijJAnasya tAdRzajJAnAbhAvaprayojakatvameva svaprakAzatvaviziSTazuddhasAdhakatvamiti bhAvaH / etena zuddhatvasya hetobrahmaNyajJAne kathaM tatra svaprakAzatvasyAnumitirUpA siddhiriti parAstam / zuddhabrahmajJAnaM vinApi zuddhatve tAdRzavyAptidhIsambhavAt / kiM ca 'upahitatvamasvaprakAzatvavyApaka'mityAkArakanizcaye ubuddhasaMskAre vA satyapi upahitatvAbhAvaviziSTe svaprakAzatvAbhAvo na jnyaayte| 'vahnidhUmavyApaka' ityAkArakanizcaye ubuddhasaMskAre vA sati vayabhAvaviziSTe dhUmajJAnAbhAvavat upahitatvAbhAvarUpazuddhatvaviziSTe asvaprakAzatvajJAnAsambhavAdupahitatvAbhAvarUpasya zuddhatvasyAjJAtatve'pi na kSatiH / na ca upahitatvAbhAvaviziSTe svaprakAzatvAbhAvo na jJAyata iti vAkyajanyajJAne zuddhabrahmabhAnamAvazyakamiti vAcyam / upahitatvAbhAvAvacchinnavizeSyatAnirUpitasya jJAnaprakAratvasyAsvaprakAzatve uktavAkye. nAbhAvabodhanAt / na copahitatvasyAsvaprakAzatvavyApakatve jJAtavye zuddhatvasvaprakAzatvayossahacArajJAnamapekSyate / anyathopahitatvAbhAvavavRttiH asvaprakAzatvamiti vyabhicArajJAnAnucchedenoktavyApakatAjJAnAsambhavAduktasahacArasya ca zuddhaghaTitatvena taddhIH zuddhaviSayiketi vAcyam / zuddhasya vRttyaviSayatvAdeva taddhaTitavyabhicArAkAravRttyasambhavAt / upahite zuddhatvabhramakAle tAdRzavyabhicArAzanAdruktavyApakatvajJAnAsambhave'pi tadanyakAle tatsambhavAdupahitarUpAdhikaraNamAdAyoktasahacArabhramasambhavAcca / na copahitatvAbhAvaviziSTe svaprakAzatvAbhAvajJAnaM mAstu / svaprakAzatvaM zuddhasvarUpavRtti naveti jJAnaM tu syAdeveti vaacym|shuddhsy vRttyaviSayatvAdeva tavRttitvAbhAvAkArakabhramarUpavRttisAmagya akalpanAt / na caivaM tAdRzasAmagyakalpanAdeva zuddhAsvaprakAzatvayorvaiziSTayadhIvAraNe uktavyApakatAjJAnasyoktadhIpratibandhakasya janakaM zuddhaM svaprakAzamiti vAkyamityuktivyartheti vAcyam / tAdRzokteyayamabhiprAyaH / uktavaiziSTyadhiyaH kAraNakUTAkalpanAdeva notpattiH / tatkalpane'pi zuddhatvaviziSTe tAdRzadhiya uktapratibandhakajJAnAnnotpattiriti / tasmAt zuddhatvasatyatvAdiviziSTasya tadupalakSitavyaktimAtrasya vA nAsvaprakAzatvavaiziSTayadhIsambhavaH / yathetyAdi / tA For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / dAtmyAtyantAmAkavyApakasyAtyantikabhedarUpAtyantAbhAvarUpasya niSedhajJAnena tAdAtmyarUpamabhinnatvaM yathA sidhytiityrthH| upahitacittAdAtmyAtyantAbhAvavyApakasyopahitacidatyantabhedarUpAtyantAbhAvasya zuddhacidanyaniSThasya pratiyogI upahitacidbhedAtyantAbhAva iti nizcayottaraM tAdRzAtyantAbhAvaviziSTe upahitacittAdAtmyaM yathA paryavasyatIti yAvat / tAdRzAtyantAbhAvaviziSTazuddhacito vRttyaviSayatve'pi tasyAmuktatAdAtmyaM yathoktarItyA paryavasyatIti bhAvaH / sarvamatasAdhAraNadRSTAntApekSAyAM tvevaM vyAkhyeyam / yathA taddhaTatvarUpataddhaTAbhinnatvAbhAvavyApako yaH, taddhaTabhedaH tadrUpasyAtyantAbhAvasya pratiyogI taddhaTabhedAtyantAbhAva iti nizcayottaraM taddhaTabhedAtyantAbhAvavati taddhaTatvAbhAvajJAnAnutpattyA taddhaTatvaM paryavasyatIti / paryavasitArthamAdAyeti / zuddhatvaviziSTe svaprakAzatvAbhAvajJAnAsambhavarUpaM paryavasitaprayojanamityarthaH / evaM zuddhasya vRttiviSayatvaM vinaiva tatrArthasiddhisaMbhave / etena mithyAtvasAdhakahetorbrahmAvRttitvasthApanena / svataH sphurat svaviSayaH / brahma sarvaviSayakanirUpaSTavakSaNikavijJAnasantAnapraviSTaM vijJAnam / nanu, brahmaNastvayA vRttirUpajJAnaviSayatvA svIkAre'pi jJAnasvarUpatvameva mithyAtve heturastu / zUnyavAdino mate sarvasya jJAnasvarUpatvena zuktirUpyAdau sAdhanAvaikalyAttatrAhakhataH sphuraNarUpatAyA iti / hetoriti zeSaH / jJAnatAdAtmyApannarUpatAyAH zuktirUpye sattve'pi jJAnAtyantAbhinna svarUpatAyA manmate zuktirUpye viraheNa mAM prati tena hetunA brahmANi mithyAtvaM sAdhayituM na zakyamiti bhAvaH / nanu, tarhi zuktirUpyAdau jJAnaviSayatvasya sattvAttadeva heturastu / manmate jJAnamAtrasya svaviSayatvena brahmaNyapi tatsattvAt nAsiddhistatrAha-sphuraNeti / manmata ityAdiH / tathA ca pratinAdinaM pratyasiddho heturna prayoktavyaH / tatra tasyAnumitijanakaparAmarzAsambhavAditi bhAvaH / zrutyA gunnvishissttbrhmbodhkshrutyaa| dRzyatvena jJeyatvena / viziSTasya vizeSaNavizeSyasaMsargebhyo'tiriktasya militasya viSayatvaM ubhayapayAptam / vizeSye vizeSyamAtre paryAptam / bhAgAsiddhoriti / svarUpasambandhena viSayatvasya hetutve vizeSye vyabhicArApatteH pAptisambandhenaiva tasya vAcyatvAt bhAgAsiddheH / upahitAtmaneti / evakArazzeSaH / na ca viziSTajJAne zuddhasyAbhAne taduttaraM tatra saMzayAdikaM syAditi vAcyam / viziSTaviSayakanizcayasyApi kevalasaMzayapratibandhakatvAdisvIkArAt / yattu, ghaTAderapi viziSTarUpeNaiva vRttiviSavatvam / na tu kevalarUpeNa / nirvikalpakAsvIkArAt / tatsvIkAre'pi nityAtondriyeSu tadasvIkArAt / kevalasya tasya viziSTajJAnAviSa For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de dRzyatvaniruktiH] laghucandrikA / 81 yatvAt tatraiva kevalarUpe bhAgAsiddhiriti / tanna / ghaTAdeH kevalarUpasya jJAnAviSayatve alIkatvAt / jJAnAntareti / viziSTAviSayakajJAnetyarthaH / tadAnIM uktavRttikAle / upAdhyantarAbhAveneti / nanUktavRttikAle sukhAderAtmanyadhyastasyoktavRttiviSayatve'pyupAdhitvasambhavAttasyA evetyasaGgatamiti cenna / sukhAdInAM tadAnIM niyamenAnutpatteH / tasmAduktavRttikAle niyamena yajjAtIya upAdhissambhavati tajjAyopAdhiH uktavRttireva / na tu sukhAdiH / yattu sthUlazarIrAdikamupAdhissambhavatIti / tanna / zuddhabrahmaNo yat vRttyupahitaM rUpaM, tadviSayakavRtterevAjJAnanivartakatvAt / anyathA ghaTAdiyatkizcidupAdhyupahitaviSayakajJAnasyApi tadApatteH / ata eva sakhAderapi nopAdhitvasambhavaH / tasyAniyatopAdhitvaM tvabhyupagamamAtreNoktam / tathA copAdhyantaretyasyAjJAnanivartakavRttiviSayatvena sambhavadupAdhyantaretyarthaH / athavA jJAnamevAjJAnatatprayuktadRzyanAzaH / jJAnanAzastu tadupalakSita Atmaiveti mate jJAnakAle zarIrAderabhAve jIvanmukterabhAvAt / tathA ca yathAzruta evArthaH / upadhAyakatvAt upAdhitvAt / Apattiriti / 'nIlo ghaTo jJAta' ityAdau nIlatvAdyupAdherapi jJAtatvapratIteriti zeSaH / kathaJcit zAbdavRttau svabhinnasyaiva zabdAnupasthitasyAmAnamiti svIkAreNa / ajJAnatatkAryayoH mUlAjJAnatatprayuktayoH / ajJAneti / svanivartyAjJAnetyarthaH / ajJAneti / mUlAjJAnetyarthaH / upahitaviSayatvena ajJAnAdiviziSTAtmaviSayakatvena / prasaGga iti| nanUktaprasaGge zuddhaviSayatvAnyaviSayatvAnirUpitAtmaviSayatAkajJAnasyaivAjJAnanivartakatvamastu / ajJAnAdyaviSayakasyaiva taditi niyame tu kiM mAnam / 'iyaM zuktiretadviSayakAjJAnatatkAthai jJAte'ityAdisamUhAlambanasyeva 'ahaM brahma mUlAjJAnatatkArye jJAte' ityAdisamUhAlambanasyApyajJAnanivartakatAyAM bAdhakAbhAvAt / nacaitat pUrvapakSiNoktamapi na siddhAntasiddhamiti vAcyam / siddhAnte'pyupAdhyaviSayakatve satyupahitaviSayakasyaivAjJAnanivartakatvamityasyaiva vAcyatvAditi cet / atrocyate / zuddhasya vRttyaviSayatvapakSe zuddhasya vRttyupahitaM yadrUpaM tadaMze tadanyAviSayakajJAnasthaiva nivartakatA yadyapi vaktuM zakyate / tathApi gauravAnna tathocyate / kiM tUktopahitAnyAviSayakajJAnasyaiva / na coktasamUhAlambanasaGgrahArthatvAduktagauravaM prAmANikamiti vAcyam / uktasamUhAlambanasyaivAsiddhattAt / yathA hi tArkikAdimate 'ghaTo na ghaTa' ityAdijJAnamAhAryatvAna jJAnAntaravirodhi, tathA manmate'pyuktasamUhAlambanamAhAryatvAnnAjJAnatatkAryabhramavirodhi / ghaTatadabhAvaviSayatayoriva dvaitAdvaitaviSayatayoranAhAryajJAne viruddhatvAt / atha vizepyatAvacchedakatvasambandhena ghaTabhedaprakArakAnAhAryajJAnotpattau ghaTatvaniSTa For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 82 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSayatAsambandhena jJAnasya pratibandhakatvAdAdyayorviSayatayoryuktastAdRzo virodhaH / antyayostu sa kuta iti cenna / advaitatvena brahmajJAnottarameva 'ahaM brahme'ti jJAnasyotpatestatkAle advaitatvena brahmaNa ubuddhasaMskArasattvena tasyaiva dvaitadhIvirodhitvenAntyayorapi tayoruktavirodhasya yuktatvAt / zuktitvaM rajatabhedavyApyamityAkAro DuddhasaMskArasya ' zuktiH rajata' miti jJAne pratibandhakatvavat dvitIyAbhAvo brahmaniSTho ajJAnAdyabhAvo brahmaniSTha ityAkAro buddhasaMskArasyApi 'brahmarUpasadAtmakaM dvitIyaM sadajJAna'mityAdidhIpratibandhakatvAt / na ca sattAdAtmyamaviSayIkurvati tAdRzasamUhAlambane uktasaMskArasyApratibandhakatvena tadutpattau bAdhakAbhAva iti vAcyam / sadanyaviSayatAyAH sattAdAtmyaviSayatAnirUpitatvaniyamasya mUla eva vakSyamANatvAt / athavA jJAnameva jJAnottarakAlInabhogasAdhanAnAmajJAnatatprayuktabhramatadviSayadRzyAnAM nAzaH / jJAnasya tu nAzo jIvanmuktisvIkAre jJAnottarotpanno manaHpariNAmaH / tadasvIkAre tu jJAnopalakSita Atmaiva / na ca vRttijJAnaviSayakasAkSiNo'pi bhramatvAduktabhramanAzatvaM vRttijJAnasyAsaGgatamiti vAcyam / bhramapadasya svetaraviSayaka bhUmaparatvAt / svapadaM jJAnaparaM svaviSayakabhUmo hi svakAlatvavyApaka iti tannAzatvaM svasya na sambhavatyeva / na caivaM jJAnottaramanaHpariNAmasyApyutpattirna syAt / adRSTanAzasya jJAnasvarUpasya jAtatvAditi vAcyam / 'tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye atha sampatsya' itizruteH 'bhogena tvitare kSapayitvA sampadyata iti nyAyAcca bhujyamAnAdRSTAnyadRzyAnAmeva nAzatvasya jJAne svIkAreNAdRSTAdhInAnAM manaHpariNAmAnAM dehAdirUpANAM jJAnottaramutpattisambhavAt / jJAnarUpApannasya manaso jJAnarUpanAzAsambhavena manaso'pi jJAnottaraM sattvena tatpariNAmasambhavAt / tathA ca tAdRzadazyaviSayakajJAnadhvaMsatvasya jJAne svIkAreNa tattvajJAnasya nokasamUhAlambanarUpatvam / ata eva 'iyaM zukti' riti jJAnasyedaM rajatamityAkAra bhUmarUpatvAsambhavaH / tAdRzajJAnasyoktabhUmanAzarUpatvAt / na ca jJAnottaraM bhogAsAdhanabhUmarUpatvaM jJAnasya mAstu / uktabhogasAvanadRzyabhUmarUpatA tu syAditi vAcyam / tattvajJAnasya bhogAtmakabandhAsAdhanatvAt / 'mano hi dvividhaM proktaM kAraNaM bandhamokSayoH / bandhAya viSayAsaktaM mokSe nirviSayaM smRtam / iti zrutyA mokSasAdhanamanaH pariNAmasya bandhAsAdhanatvokteH / atha 'viSayAsakta' mityanena satyatvena viSayajJAnayuktasyoktatvAt tattvajJAnasya viSayA mithyeti jJAnAtmakatvaM sambhavatIti cenna / mokSe nirviSayamityanena mokSasAdhanarUpeNa pariNatama1. 'atha vA jJAnameva tadutpattikSaNavartinAM tatpUrvakSaNamAtravartinAM ca ajJAnatatprayukta bhramatadviSayada" zyAnAM nAzaH / iti pAThAntaram / For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra * de dRzyatvaniruktiH ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 83 naso'nAtmaviSayakatvaniSedhAt / tadetatpakSadvayamabhipretya vivaraNe uktam- ' dvaitAdvaitadarzanayorna yaugapadyam / kiM tu kadAcidadvaitadarzanaM kadAcit dvaitadarzana' miti / tadIpane'pi tatra vyAkhyAtam / 'santamasabahulAlokayoriva dvaitAdvaitadarzanayorvirodhaiti / yadvA ajJAnatatkAryAviSayakajJAnasyetyasya AtmAMze kiJcidaviSayakajJAnasyetyarthaH / itaraviSayatvAnirUpitAtmaviSayatAzAlijJAnasyetyarthaH / yathAhI 'daM rajata 'mityA dibhUmamUlAjJAne zuktitvAMze jAtitvAdiprakAraka' miyaM jAtimatI 'ti jJAnaM na nivartakam / ataH itaraprakAratvAnirUpitazuktitvaviSayatAnirUpitaviSayatAzAlijJAnatvena tannivartakatA / tathA ajJAnAdiviziSTAtmajJAnasya brahmAjJAnatatkAryAnivartakatvenoktaviSayatAkajJAnatvena tannivartakatvam / 'tameva viditvAtimRtyumetI' tyAdizrutyA tu 'ekavaivAnudraSTavyamityAdikevalArthakai kapadayuktazrutyaikavAkyatAnurodhena kevalAtmajJAnasyaiva ajJAnanivartakatvaM bodhyate / na tvAtmAnyAviSayakasya / nyAyasiddhArthasya tacchrutyAnuvAdAt / ata evoktaM dhyAnadIpikAyAM vidyAraNyasvAmibhiH'na buddhiM mardayan dRSTo ghaTatattvasya veditA / upamRdvAti cet buddhiM dhyAtAsau na tuH tattvavit // ' iti / buddherjJAnasyAtmAnyAviSayakatvarUpopamardanAya yatamAnatvaM dhyAturucitam / dhyAnasya dhyeyAnyaviSayakajJAnAsahitajJAnadhAsarUpatvenoktopamardanaM vinA tadaniSpatteH / tattvajJAne tU uktopamardanasya nApekSA / ghaTAditattvajJAne ghaTAdibhinnaviSayakatvanirAsAdarzanAditi tadarthaH / zuddhaM brahmetIti / itizabdo'tra vRttiviSayasamAptau / zuddhaM brahmeti zuddhabrahmaNo vRttyupahitarUpamityarthaH / tathA ca vRttyupahitaM brahmaiva viSayIkurvANetyarthaH / athavA itizabdo vRttyupahitArthakaH / tathA ca zuddhazabdenaiva vRttyupahitAnyAviSayakatvalAbhaH / svasvetaropAdhinivRttiH svaH svetaH razca ya upAdhiH dRzyaM taducchedavyApyetyarthaH / tAdRzavyApyatvaM ca pUrvameva vivecitam / upAdhitveti / svanivartyAjJAnaprayuktatvetyarthaH / 'svo jJAtAvAtmani svaM triSvAtmIya' iti koze Atmani AtmIye ca triSviti yojanAyA vaiyAkaraNoktatvAt svasyA iti strIliGgatvaM yuktameva / evaM ca vRtteH svopahitabrahmasvarUpAnyAviSayikAyA eva sarvadRzyocchedakatve ca / anupahitasya vRttyupahitAnyasya zuddhabrahmaNo dRzyasya vA / nanu, vRttyupahitasya viSayatve vRtterapi viSayatvamAvazyakam / nIlopahitaghaTo jJAta' ityAdau nIlasya jJAtatvapratyayAt / tatrAha -- vRttyuparAga iti / atra vRttyupahitaM brahma viSaya' iti vyvhaare| vRtteruparAgo viSayatvarUpasambandhaH / sattayA aviSayavyAvartakatve sati vidyamAnatayA / nanUktavidyamAnatayopayuktasya viSayatvamapyAstAm / tatrAha - na tu bhAsyatayeti / nanu, viSayatvaparyAptirUpaM bhAsyatvaM mayApi
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84 advaitamaJjarI / nocyate / vRttiviziSTabrahmaNyeva tatsvIkArAt / tatrAha-viSayakoTIti / viSayaghaTakatayetyarthaH / anupapatteriti / atyantAbhede sambandhAbhAvAditi bhAvaH / caitanyasya viSayatAM sampAdayati viSayacaitanyamaviSayAyAvartayati / tathA ca brahmAnvite svaviSayatve ananvitatve sati vidyamAnatve ca sati svaviSayavyAvartakatvAt vR teH svaviSayatvaM pratyupAdhitvam / yadananvitaM vidyamAnaM yadviziSTasyetarasmATyAvartakaM yat bhavati, tattatra upAdhiH / yathA ghaTakAraNatvAdau daNDatvAdikam / 'nIlaghaTo jJAta' ityAdivyavahAre tu nIlatvAdikaM vizeSaNameva / nopAdhiriti bhAvaH / jJAnAjJAnayoH brahmajJAnAjJAnayoH / ekaviSayatvaM samAnaviSayatvam / upAdhyaviSayatve sati svopahitAnyAviSayakatve sati / upahitaviSayakatvAt svopahitaviSayakatvAt / svaviziSTabrahmaviSayakavRtterapi svopahitabrahmaviSayakatvAt satyantam / svAviSayakatvasya satyantArthatve vRttyupahitAMze ajJAnAdiprakArakajJAnasya saGgrahApatteH svopahitAnyAviSayakatvameva satyantArthaH / tucchAkArajJAne'pi satyantasattvAttadvAraNAya vizepyadalam / na ca saviSayakatvamAtreNa tasya vAraNasambhavAt svopahitaniveze gauravamiti vAcyam / svarUpasambandhena viSayitA viziSTatvarUpasaviSayakatvApekSayA svopahitAkhaNDavyaktyA viSayitAsambandhena viziSTatvasyAgurutvAt / tucchAkAravRtteH saviSayakatvamate tena tadavAraNAcca / 'ahaM brahma ghaTo vinAzI 'ti jJAnasya mUlAjJAnanAzakatvasvIkAre tu svopahitabrahmaniSThA yA viSayatvAnirUpitaviSayatA tacchAlitvaM samAnaviSayakatvaM vAcyam / nivartyanivartakabhAvAditi / nivartakatvaM jJAnasya tatsamAnaviSayakaM tadAzrayamanonirUpitaM yadajJAnaM tadAzrayakAlapUrvatvazUnyatvamityAdikaM pUrvoktarItyA bodhyam / 'mayA brahmAjJAtaM na tu jIvanmuktene tyAdipratIte nAjJAnapakSe manovizeSasyAjJAnavizeSanirUpakatvaM bodhyam / nanu,caitro brahmetyAdivAkyajanyajJAnasyApi brahmAjJAnaM prati uktanivartakatvamAstAmiti cenna / ahantvAdidharmopasthityAdidvArakavAkyajanyajJAnasyaiva tathAtvAt / ata evAvasthAtrayaviziSTajIvabodhakavAkyAnAM mahAvAkyazeSatvam / avasthAtrayavattvena jIvabodhane hi tadvAkyena kRte avasthAtrayavattvAhantvopalakSitazuddhajIvasya 'yo'yaM vijJAnamaya' ityAdivAkyena bodhanaM sambhavati / nanu, 'AzrayatvaviSayatvabhAginI nirvibhAgacitireva kevale'ti siddhAntavirodhenAjJAnopahitaM brahma na tadviSayaH / kiM tu, zuddhamiti cenna / AzrayatvetyAdeH prsthaanaantrtvaat| kevalapadasya vRttibhinnAjJAnakAryAnupahitaparatayA vyAkhyAnasambhavAcca / 'pUrvasiddhatamaso hi pazcimo nAzrayo bhavati nApi gocara' ityanena pazcimazabditakAryatvasya pUrvasiddhA For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de dRzya tvaniruktiH laghucandrikA / jJAnAnAzrayatve hetutayA nirdezAt / atha vAcaspatimate brahmasAkSAtkArarUpamanovRtteH manassamprayogajanyatvAduktavRttyupahitasya coktavRttyutpattipUrvamasattvAt tadA tatroktasamprayogAsambhavena viSayatAsambandhenoktavRttyutpattAvuktasamprayogasya hetutvAsambhava iti cenna / uktavRttirhi svopahita iva manassaMyogopahite'pyAtmani jAyate / kAraNasya svAzrayadeze kAryajanakatvasvAbhAvyAt / tathA ca manassaMyogopahitavRttilaukikaviSayatAsambandhena mAnasavRttau manassaMyogasya hetutve bAdhakAbhAvAt / yadi tu vRttyupahita eva vRttiviSayatvam / na tu manassaMyogopahite / tatra tu vRttiviSayAbhinnatvameva, tadA manassaMyoginiSThaM yat svaviSayAbhinnatvaM tena sambandhena mAnasapratyakSe manassaMyogasya hetutve na doSaH / na ca vinazyadavasthena manasaMyogenotpAditasya mAnasapratyakSasya uktasambandhenotpattyasambhava iti vAcyam / tadasambhave'pyavinazyadavasthenaiva tatsambhavAt / viSayatvepIti / 'kevalo nirguNa'ityAdizrutyA brahmaNi paramArthato dharmaniSedhAt anyathA upahitabrahmatAdAtmyasya zuddha avazyaM vAcyatvena zrutibAdhApatteH, svaprakAze'pi brahmANi kalpitAjJAnanivR. ttyarthaM vRttiviSayatvasya yuktatvAcca / zuddhamapi brahma vRttivissyH| kiM ca na svaprakAze cidaMze'jJAnam / kiM tu pUrNAnandAMze / tathA ca tasya zuddhasyApi vRttiviSayatvamAvazyakam / taduktam- 'phalavyApyatvamevAsya zAstrarudbhinirAkRtam / brahmaNyajJAnanAzArthaM vRttivyaapytvmissyte||' iti bhAvaH / tucchazuddhayorityAdi / 'zabdajJAnAnupAtI vastuzUnyo vikalpa' iti pAtaJjalasUtrAt zazaviSANAdizabdaistucchavyavahArAca tucchaM zAbdavRtteviSayaH / uktarItyA ca zuddhabrahmApi zrutijanyavRttiviSayaH / zabdAnyamAnasya tu tayorapravRtteH na tajjanyavRttiviSayateti bhAvaH / nanUktazabdeneva tucchaM vRttiviSayaH vyavahriyamANatvAt / tucchaM na kssnnikm| akAraNatvAt ityAdyanumAnenApi tucchaM jJApyate / tatrAha--yadveti / kazciddhama iti / grAhya iti zeSaH / tathA ca sopAkhyadharmaniSThaprakAratAkavRttiviSayatvaM hetuH / tucche'pi 'astI'ti dhIviSayatvavAdinaM mAdhvaM prati viSayatvAdItyatrAdipadamuktam / sattAdAtmyasattAdAtmyatvAnyataravattvaM tadarthaH / tucchaniSThasya sarvadezakAlaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAdestucchatvameva / adhikaraNasvarUpatvAt tucchasyAtucchadharmAsambhavAt sadasatossaMsargAbhAvasya bauddhAdhikArAdAvuktatvAt / nanu, tucchasyAtucchadharmAsaMsarge kathamabhAvasyAbhAvatvenAtucchena sNsrgH| abhAvatvaM hi 'ghaTAbhAvonAsti' 'ghaTo nAstI' tyAdidhIsiddho bhAvasAdhAraNatvAdatuccho'khaNDadharmaH / abhAvastu tuccho bauddhAdisammata iti cedana brUmaH / abhAvatvasya tucchasaMsargo For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / 'bhAvatvAdisAdhakoktadhIvalAdeva siddhaH / tatsiddhyasvIkAre 'bhAvatvasyApyasiddhiprasaGgAt / ata evAbhAvatvaviziSTarUpeNAbhAvasyAtucchatvAt pratiyogyanuyogisaMsargo'pyupapadyate / tatra bhUtale ghaTo nAstItyAdipratIteH tadbhUtalaghaTaH zazaviSANamityAdizabdaiH pratIyamAnantu tadbhUtalAnuyogikaghaTapratiyogikAbhAvazazAnuyogikaviSANapratiyogikAbhAvAdeH svarUpamakhaNDaM tucchameva / ghaTazUnyatadbhUtalAdiniSThatayA ghaTapratiyogikatayA ca samAnAdhikaraNena abhAvatvena pratIyamAnaM yaMt , tasyaivAlIkAkhaNDAtmakena tadbhUtalaghaTarUpeNa pratyayAt / ata eva tenaiva zabdAnyapramANAgrAhyatvam / abhAvatvAdiviziSTarUpeNa tu pratyakSeNAnupalabdhyA vA grAhyatvamiti dik / yadi tucche'pyatucchadharmasaMsarga iti kasya cidAgrahaH, tadAstItidhIviSayatvAdisamAnAdhikaraNaM vRttivizeSyatvaM hetubodhyam / prayojakaviSayatvati / prayojakayozcittAdAtmyavRttiviSayatvayoranyataretyarthaH / citastAdAtmye vRtterAkAre ca viSayatAtvasyaikasyAmAvenoktAnyataratvarUpeNaiva hetuteti bhAvaH / tucchAnyavizeSyake'stitvaprakArake vyavahAre citastAdAtmyasambandhena hetutvam / cidvizepyake astitvasya vyavahAre asattvApAdakasyAjJAnasya viSayatvasambandhena pratibandhakatvam / dRzyavizeSyakoktavyavahAre viSayatAvacchedakatvasambandhena tasya pratibandhakatvam / na ca tAdAtmyasambandhena citazcityasatvAt tatroktavyavahArasya utpattyasambhava iti vAcyam / uktavyavahAraviSaye zuddhaciti uktavyavahArakAraNatvAdyupahitacitastAdAtmyena sattvAt / na coktapratibandhakAbhAvenaivoktavyavahArajananasammavAt citastatra kAraNatvakalpanaM vyarthamiti vAcyam / pratibandhakena hi kAraNe zaktistiraskriyate / na tu tadabhAvaH kAraNam / tathA cAsAdhAraNaM kAraNaM cideva / kiM coktapratibandhakAbhAvaH tucche'pyastIti tatrApyuktavyavahArApattyA cittAdAtmyamavazyaM tatprayojakam / tucchaviSayakazabdaprayogAdivyavahAre tu vikalparU. pavRttiviSayatvamiti bhAvaH / yathAkathaJcit sAkSAtparaMparAsAdhAraNam / caitanye zuddhaciti |abhede atyantAbhede / bhedanAntarIyakasya vinAzitvAdirUpaM yat brahmavailakSaNyaM tavyApyasyetyarthaH / sambandhasyeti / citaM prati sambandhAvacchedakaM yat cidavRttitvaviziSTatAdAtmyatvaM, tadviziSTasyarthaH / etena AnandaM brahmaNo rUpaMcit brahmaNo rUpamityevaM kalpitabhedasya tAdAtmyasya ca citazciti sattvAvyAbhicAro durvAraH / atha prAtItikAnyasya citsambandhasya nivezAnna doSaH / uktatAdAmyasya prAtItikatvAditi cenna / sAdhanavaikalyApattarityAdikamapAstam / nanu, citaskhAzritavRttiviSayatvarUpaparaMparAsambandhasya tucche'pi sattvAvyabhicArastatrAha For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de dRzyatvaniruktiH ] laghucandrikA / nuccheti / astitvaprakArakadhIviSayatvasamAnAdhikaraNatvena hetorvizeSaNeneti zeSaH / viSayAbhivyaktaM viSayAvacchedena bhagnAvaraNaM, viSayagatavRttipratibimbitaM vA / vRttyabhivyaktaM manovacchedena bhagnAvaraNaM vRttiprativimbitaM vA / caitanyamAnaM viSayAbhivyaktatvAdyavizeSitacit / tathA ca viSayAbhivyaktAdicitsAdhAraNena cittvenaiva saMvitpadabocyateti bhAvaH / sarvo'pIti / ghaTAdAvaparokSatvarUpo vyavahAro ghaTAdyabhivyaktacitsApekSaH / nityAMtIndriye astitvAdivyavahAro nityAtIndriyaviSayakavRttyabhivyaktacitsApekSaH / sukhAdAvaparokSatvAdi vyavahAraH sukhAdyabhivyaktatvAvizeSitasukhAdyavacchinnacaitanyApekSa iti trividhacitsAdhAraNarUpanivezaphalaM bodhyam / ghaTAderasattvApAdakAjJAnAviSayatvaprayojakaviziSTacidrUpaM sphuraNaM zuddhacidrUpasaMvidapekSam / zuddhacijanyamanovRttyoktAjJAnanivRtteviziSTacitarazuddhaciti kalpitatvena zuddhacidAzritatvAcca / vadanAdIti / AdipadAdicchApravRttyAdisaGgrahaH / nanu, ghaTAderiva brahmaNo'pi icchAdAvasattvApAdakAjJAnazUnyacito hetutvAttAdazacitazca brahmAtiriktatvAt brahmaNi vyabhicArastatrAha-tatretyAdi / sphuraNarUpe asttvaapaadkaajnyaanaavissytvpryojkvishissttcidruupe| nityasiddhe anAdau puurnnaanndaaNshe|uktaajnyaannivRttestdaakaarvRttydhiintven tadaMza eva sphuraNaM sAdi / na tu cidNshe| vRtti vinApi 'cidastI'ti sarvadA vyavahArAditi bhAvaH / svAtiriktasaMviditi / uktasphuraNasya zuddhacidapekSatve'pi sA na brahmAtiriktA / uktasphuraNena kSemasAdhAraNajanakatvena bramAtiriktAvidyAyA apekSaNIyatve'pi sA na saMvit / ata eva saMvitpadaM sArthakamiti bhAvaH / niyatipadeneti / niyamaghaTitArtheneti zeSaH / svavyavahAraM prati svAtiriktasaMvidapekSAyA niyamo vyApakatvarUpo ghaTakatayA yatreti vyutpatyA tAdRzavyApakatAghaTitasya hetutA / tAdRzaghaTitatvaM ca svavyavahAratvAvacchinnavyApakasvAtiriktasaMvitsApekSatvakatvam / yathAzrutaM tvasaGgatam / niyamasya hetutvAsambhavAt / svagocareti / svaviSayakasphuraNAdyanyatamatvavyApakaM yat svAtiriktacidadhInatvaM, tatsambandhitvaM paryavasitahetuH / adhInatvaJca kSemasAdhAraNajanyagatAkhaNDadharmavizeSa iti bhAvaH / atra svAtiriktacidadhInasvasphuraNakatvaM laghu heturbodhyam / svAparokSatvaiti / aparokSatvamajJAnAviSayatvaprayojakaviziSTacit / nanu, noktarUpamaparokSatvam / gauravAt / kiM tvajJAnazUnyacidrUpamiti cenna / sAkSAtkarotessakarmakatvAnurodhenAparokSatAyA uktarUpatvAvazyakatvAt / dhAtvarthatAvacchedakaphalazAlitvaM hi kamatvam / phalaprayojakavyApAraghaTitavAcakatvaM dhAtorasakarmakatvamiti tArkikAdayaH / svavAcyavyApArasya vyadhikaraNaM yat phalaM, tadvAcakatvaM dhAtorasakarmakatvam / tathA ca For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI phalatatprayojakayo/tuvAcyAghaTakatve dhAtoH sakarmakatvAnupapattiH / ata eva jAnAtyartharUpasya sphuraNasyApyuktarUpatvameva / na tvasattvApAdakAjJAnazUnyacidrUpatvam / jAnAteH sakarmakatvAnupapatteH / tAdRzaprayojakaJca citi ghaTAdipratyakSasthale ghttaadyaakaarvRttijnksaamgrii| sukhAdipratyakSasthale sukhAdijanakasAmagrI / tatpUrvabhAvitAkAlAvacchinnasukhAdau vidyamAnasyAjJAnaviSayatvasya sukhAdyutpattikSaNAvacchedenAbhAvo hi tAdRzasAmagrIprayuktaH / idAnomajJAnAviSayatvaM sukhAdau candanayogAdiprayuktamityanubhavAt / vivecitamidaM ratnAvalyAm / svAtirikteti / svAnyacidi tyarthaH / cidaMzaniSThasyAparokSatvasya cidaMzAnyAvidyAdyapekSatyAcciditi vizeSyopAdAnam / AnandAMzasya tu svAnyacidaMzAdhInAparokSatAkatvAt na svaprakAzatvam / na ca cidaMze'parokSatAlakSaNasyAsambhavaH / tadanyacidaprasiddheriti vAcyam / svAnyatvAdyabhAvaviziSTasvaniSThAparokSatvApekSaNIyacit yasya tattvaM svaprakAzatvam / svAparokSatApekSaNIyacit yadanyA na bhavati tattvamiti yAvat / svapadAbhyAM svapadayatpadAnyAJcaikA vyaktirnAdyA / sAkSAdaparokSAt uktasvaprakAzatvavat / tanirUpitabhedeti / tadavacchinnAnuyogitAkabhedetyarthaH / pratiyogyanuyoginoriva pratiyogitAvacchedakAnuyogitAvacchedakayorapi nirUpakatvasambhavAt / kAraNIbhUtadravye paricchedakatayA jAtyAdeH kAraNatvasyeva nirUpakIbhUtapratiyogyanuyogiparicchedakadharmasyApi nirUpakatAyAH yuktatvAt , sAkSAt paraMparayA vA sambandhimAtrasya nirUkatvAcca / ata evotpattivAde pratyakSaparicchede maNikArairuktam-'yadi pramA apramAtvAsamAnAdhikaraNadharmanirUpitakAryatvapratiyogikakAraNajanyA na syAt apramAsyA'diti / atra hi nirUpitapadasyAvacchinnArthakatvenAvacchedakasyApi nirUpakatvaM vyavahRtam / nityaparokSaiti / aparokSatvarUpavizeSyAbhAvAditi zeSaH / ghaTAdAviti / tadIyAparokSatAyA anyAnadhInatvAbhAvAditi zeSaH / dharmAnirUpitatvAt dhamAnavacchinnAnuyogitAkatvAt / jIvatvetyAdi / 'jIvo brahma na Izo brahma ne tyAdyanubhavasiddhabhedasya zuddhacidrUSabrahmapratiyogikatve'pi jIvatvAdyupahitabrahmaniSThatvena tadanuyogitA jIvatvAdinaivAvacchidyate / na tu svaprakAzatvanetyarthaH / nanu, 'svaprakAzaM brahma' 'sAkSAdaparokSAdbrahme'tyAdilaukikavaidikasAmAnAdhikaraNyapratyayAt svaprakAzatvaviziSTe'pi brahmabheda AvazyakaH / anyathA tatra brahmatAdAtmyasambandhAnupapatteriti cenna / mvaprakAzatvopahite tatpratiyogikabhedAbhAvena mithyAbhUte tatra bhAgAsiddhyApatteH / svaprakAzatvopahitAnuyogikabhedasya hetAvanivezena svaprakAzatvopalakSitAnuyogikabhedasyaiva nivezAttAdazopalakSitazuddhacaitanyaniSThAnuyogi For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de dRzyatvAnaruktiH] laghucandrikA / tAyAM upalakSaNavidhayA svaprakAzatvasyAvacchedakatvasambhavena tannirUpitetyAdimUlasthAsaGgatyabhAvAttAdRzopalakSitazuddhacaitanye zuddhacidrUpabrahmapratiyogikabhedAbhAvenAdoSAt / na ca 'brahmaNazcaitanyam / ' 'AnandaM brahmaNo rUpa'mityAdidhIniyAmakabhedamAdA ya doSa iti vAcyam / tAdRzabhedasya jJAnatvAdidharmanirUpitatvAt / brahmaniSThajJAnatvAdidharmasya cinmAtrarUpatve'pyupalakSaNatayA dharmAntarasya tAdRzabhedanirUpakatvAt / evaM ca yathAzrutamanAdRtya vyAkhyAne ca / avedyatvetyAdi / avedyatvasamAnAdhikaraNaM yadaparokSatAvyavahArayogyatvaM tadabhAvarUpamityarthaH / vedyatvaM svAvacchinnacidviSayakaM yat abhAnApAdakAjJAnaM tannivartakavRttivyApyatvarUpaphalavyApyatvam / taca na bahmaNi / yatroktavyApyatvaM sthApyaM tasyaiva svapadArthatayA bahmAvacchinnacidaprasiheH / nApi zuktirUpyAdau / atItAdidazAyAM tasyAsattvApAdakAjJAnanivartakAnumityAdivRttivyApyatve'pyuktAjJAnanivartakavRttyavyApyatvAt / brahmaNIvetyAdi / aparokSatAvyavahArayogyatvamabhAnApAdakAjJAnAviSayatvaM tadviziSTacittAdAtmyaM cetyanyataravattvam / tatrAdyasya brahmaNIva dvitIyasyAvidyAdau sattvAdasiyAdikamityAzayaH / noktAnyataravattvamaparokSatAvyavahArayogyatA / kiM tvajJAnasAmAnyavirodhimanovRttiviSayatAyogyatvam / ato noktadoSa ityAha-ajJAnanivartaketyAdi / uktaviSayatAyA avyApyavRttitvena tadabhAvasya brahmaNyapi sattvAttadIyayogyatvasyetyuktam / tAdRzayogyatvaM ca abhAnApAdakAjJAnaviSayatvatadavacchedakatvaviziSTayoranyataratvam / uktaviSayatvaM brahmaNyeva / uktaviSayatAvacchedakatvaM ghaTAdAveva / na tvavidyAdau / a tItatvAdidazAyAmapi zuktirUpyAdau nAbhAnApAdakAjJAnaviSayatAvacchedakatvam / sAkSyasambandhAdeva tadA tadabhAnopapatteH / na coktaviSayatAtadavacchedakayoravyApyavattitvena tatsvarUpoktAnyataratvasyApyavyApyavRttitvAttadabhAvo brahmaNyapIti vAcyam / brahmataddhaTAnyataratvaparyavasitasyoktAnyataratvasya nivezAt / ajnyaankaalvRttitvmiti| ajJAnAprayuktaM sat yat janyaM tadanyatve sati kAlasambandhitvamityarthaH / uktakAlasambandhitvaM brahmaNyapIti dRzyatvamupAttam / satyantasya tucche'pi sattvAt kAlamambandhitvamuktam / tAvanmAtrasya paJcamaprakAre'pi sattvAt satyantamuktam / ajJAnAprayuktatvaM tu ajJAnatallezAnyataratAdAtmyAnApannatvam / tenAjJAnanivRttau pratiyogi. vidhayA ajJAnasya prayojakatve'pi na kSatiH / jIvanmuktabhogAdikamajJAnAnAtmakamapi tallezAtmakam // // iti laghucandrikAyAM dRzyatvahetUpapattiH // 12 For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / ajJAtRtvaM jJAtRbhinnatvam / ajJAnatvaM jJAnaminnatvam / anAtmatvaM Atmabhinnatvam / pakSanikSiptasya mithyAtvaM yeSvanumeyaM tadantargatasya / ahamarthasya sthUlamanoviziSTasya / nanu, nAhamartho jJAtA / suSuptau tadabhAve'pi avidyAvRttyAtmakasya sukhAdijJAnasya sAkSiNi darzanAt tatrAha-zuddhetyAdi / avidyAviziSTasvarUpeNa suSuptisvapnayorahaGkAraviziSTarUpeNa jAgrati jJAtRtve'pi kevalAtmano'jJAtRtvena tatra vyabhicAra iti bhAvaH / vRtyuparakteti / yadAkAravRttyuparaktaM caitanyaM yat tat tadviSayakajJAnamityarthaH / sukhAdAvapi vRttiH svIkriyate / anyathA sukhAdyavacchinnacita eva sukhAdijJAnatve sukhAdau saMskArAsambhavAt jJAnasUkSmAvasthAyA eva saMskAratvAt kAryasyaiva sUkSmAvasthAsvIkArAt / na coktacidrUpeNa cito'pi janyatvena tatsUkSmAvasthAsambhava iti vAcyam / tAdRzAvasthAyA hi saMskAravidhayA smRtikAraNatvaM mukhAdiviSayakatvena vAcyam / sukhAdiviSayakatvaM ca tasyAM sukhAditAdAtmyApanacitpariNAmarUpAyAM sukhAditAdAtmyam / vidyamAnasukhAdau vRtteH svIkAre tu nokakAraNatvaM kalpyate / vRttisaMskArasya anumityAdivRttisaMskArasAdhAraNenAkArAkhyagauNaviSayatAsambandhena sukhAdiviziSTasaMskAratvena kAraNatAyAH kluptatvena tayaivAvidyamAnasukhAdismRtinirvAhAditi bhAvaH / viziSTAtmanAM jIvAnAm / bhede nAnAtve / nikSiptatvAditi / tathA ca tessvsiddhiH| vaiSayikAnande candanAdisaMyogajanyamanovRttyavacchinnaciti / tavyatirekasya Anandabhedasya / tasya vaiSayikAnandasya / Atmatve AtmasvarUpatvasvIkAre / ajJAnapakSetyAdi / kevalacito anAnandatvena tatra vyabhicAraH / kevalaciti vyabhicAroktyA satyatvasUcanena vaiSayikAnandAdeH kevalacidanyasyAnAtmatvasUcanenAsiddhitAdavasthyaM sUcitam / maivAmiti / evaMzabdAnuktau prathamapakSadUSaNasyApi niSedhApatteH / evaMzabdena dvitIyatRtIyapakSayordUSaNe niSeyatvamuktam / na ca prathamapakSe'pi jJAtRtvopalakSitacidbhedasya hetutvasambhavAt tattyAgo nocita iti vAcyam / yathA hi vakSyamANarItyA jJAnapadajanyadhImukhyavizeSyatvarUpeNa jJAnapadavAcyasya nivezena tadbhedo hetussambhavati / tathA jJAtRpadananyadhImukhyavizeSyatvena jJAtRpadamukhyArthanivezena tadbhedo heturna sambhavati / jJAnAnukUlavyApAravattvena cita iva manaso'pi jJAtRpadajanyadhImukhyavizeSyatvenoktabhedasya manasyasiddhatvAt / jJAnapadasya tu vAcyaM vRttyavacchinnaM asattvApAdakAjJAnAviSayatvaprayojakaviziSTaM vA caitanyam / na tu caitanyaviziSTavRttyAdirUpam / vizeSya. tvenaiva cito jJAnapadAt pratIteH / ata eva 'satyaM jJAna' mityAdizrutau jJAnapadazaktyaiva kevalacibodha iti vakSyate mUle / na hi vAcyavizeSaNasya zaktyA vizeSyata For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org pra0deM jaDatvaniruktiH ] laghucandrikA | Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 91 yA vodho vyutpattisiddhaH / pArapazurityAditaH pazvAdibhinnatvena pazutvAderbodhApatteH / vRttyavacchinnatvaM ca vRttisukhAdiniSThapratibiMbaprayojakaM yat manomAyAnyatarAvacchinnacaitanyaM tadAtmakatvam / sukhAdau vRtterabhAve'pi tasyaiva svacchatvena pratibiMbavatvam / tatra vRttezciduparAgArthatvapakSe svAzrayavRttiviSayatvasambandhena citpratibiMbaviziSTatvarUpaM jJAnakriyAyAH phalamAdAya ghaTAdiviSayasya tatkarmatA / vastutastu, pratibiMbaprayojakatvarUpeNaiva vRttyAdiniSThapratibiMbaprayojakasya jAnAtivAcye nivezaH / na tu vRttisukhAderapi nivezaH / tathA ca ghaTAderapi vRttyupahitarUpeNa sAkSAtsambandhenaiva jalAdyupahitarUpeNa pASANAderiva pratibimbavattvasambhavaH / Izo jAnAtItyatrezasya jagadanupAdAnatvapakSe manovacchinnacittAdAtmyAbhAvAt mAyAnivezaH / sAkSiNarazuddhacidrUpasyaivAdhiSThAnatvena jJAnatvAduktAnyatarAvacchinnacidAtmakacito jJAnatvamuktam / vRtterAvaNabhaGgArthatvapakSe tvasattvApAdakAjJAnAviSayatvarUpatatphalamAdAya tasya tatkarmateti pakSabhedenoktaphalaghaTitaM jJAdhAtuvAcyaM bodhyam / 'gharTa jAnAmi' ityAdau ghaTAdyavacchinnasyAjJAnaviSayatvAbhAvasya dhIH / 'brahma jAnAmI' tyAdau ca brahmaniSThasyAjJAnaviSayatvAbhAvasya dhIH / na cAjJAnaviSayatvasAmAnyAbhAvaghaTitasya vAcyatve uktavizeSAbhAvabodhanAnupapattiriti vAcyam / ajJAnaviSayatve'bhAvAdau ca khaNDazaktisvIkArAt / pratikarmavyavasthAyAmadhikaM vakSyate / arthopalakSitamakAzasyeti / vRttyAdirUpaDhazyopalakSitacita ityarthaH / jJAnatvena ajJAnatvarUpahetumaviSTajJAnapadalakSyacitsvarUpatvena / mokSadazAyAmiti / mokSo dazA svarUpaM yasyAstasyAM zuddhacitItyarthaH / tadanapAyAt tAdRzacitsvarUpatvAnapAyAt / tathA ca kRcyavacchinnasyAjJAnavizeSA viyatvaprayojakaviziSTasya vA caitanyasya jJAnapadavAcyatve Spi jJAnapada janyatIviSayatvarUpeNa zuddhacita eva bhedaH prakRte heturiti bhAvaH / atra zuddhacitItyanuktvA mokSasvarUpatvena zuddhacito nirdezAt 'vidvAnnAmarUpAdvimukta' ityAdizrutisiddhazuddhacidrUpasya pratyAkhyAtumazakyalayA tadvedasya haitutvasambhava iti sUcitam / punastamevArthaM yuktyA dRDhIkartumAkSipati / nacAbhAva ityAdinA / svAbhAvikatvAt anAropitatvAt / yathA gagane naisyamAropitaM na tathA jJAne saviSayakatvamAropitam / ato jJAnasamasattAkaM tat / tathA ca sarvadRzyocchede mokSe jJAnatvopalakSitastvarUpasatvAsambhavAt tadbhedasya hetutvAsambhava iti bhAvaH / jJAnopAdhikasya jJAnIyasya / janakajJAnIyaviSayatvamicchAderviSayeSu sambandhaH ! jJAnaviSayayostAdAtmyeSveva viSayatAtvasya klRptatayA jJAnIyatAdAtmyameva saH / yadyapi svajanakajJAnIyatAdAtmyatvena tAdAtmyasya necchAyA
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 92 advaitamaJjarI / viSaye sambandhatvam / samUhAlambanajJAnaviSaye sarvatrecchAyA viSayatvaprasaGgAt / tathApi khajanakatAvacchedakaM jJAnIyaviSayatvamicchAyAssambandhaH / ghaTatvaprakArakavaTavizeSyakajJAnatvena tAdRzajJAnaviziSTecchAM prati hetutvasvIkArAt / athavA jJAnopAdhikasya jJAnopAdhyavidyAprayuktasya / jJAna ivecchAdAvapi viSayasambandhamya durvacatvAt / tatrAkArAkhyo viSayasambandha Avidyaka iti bhAvaH / mutarAmiti / jJAnasvarUpasya satyatvAttadgato viSayasambandhaH kathaMcit satya ucyeta / icchAdisvarUpasya tu mithyAtvAttadgatassa kathamapi na satyo vaktuM zakya iti bhAvaH / AnandAprakAze AnandasambandhinaH prakAzasyAbhAve / na tvAnandasyeti / tathA ca mokSe AnandasambandhiprakAzAbhAva iSTaH / pumarthatvamapi pUrNAnandAvaraNavirodhivRttiviziSTatvarUpeNaiva / tadapi tadA nAstyeva / kiM tu tAdRzavRttikAla eva / tAvataiva taduddezena zravaNAdau pravRttisambhavaH / na ca, tadetyuktirasaMgatA / paramamuktAtmani kAlAsambandhAditi vAcyam / idAnI kalpitena kAlena tadeti vyavahArAditi bhAvaH / nanu, tathApi paramamuktAtmani jnyaantvaabhaavenaajnyaantvhetorvybhicaarsttraah-prkaashtvmiti| jnyaantvoplkssitsvruuptvmityrthH| tAdRzAtmano jJAnatvopalakSitatvamAvazyakam / vyavahArakAle tasyaiva sarvadRzyabhAsakatvena sarvajJeyopalakSitatvAdityAzayenAhaarthopalakSitaprakAzatvaM veti / sarvajJeyopalakSitatvaM vetyarthaH / jJAnatveti / jJAnatvopalakSitasvarUpatvetyarthaH / tAdRzAtmA jJAnatvopalakSita iti yAvat / tathAca tadbhedasya hetostatrAbhAvAnna vyabhicAra iti maavH| jnyaaturbhaavaaditi| tadA jJAturabhAvAdityarthaH / tat muktAtmarUpam / jJAnaM jJAnatvopalakSitasvarUpam / na hItyAdi / kartRtvasya sakalakArakaprayoktRtvarUpasvAtantryaviziSTakArakatvarUpatvAt kArakatvasya ca kriyAnimittatvarUpatvAt kartRnirapekSakriyAsvarUpaM na sambhavatIti bhAvaH / na caMti / jJAnatvaviziSTasya sAditve'pi jJAnatvopalakSitasyeti zeSaH / kriyArUpatveti / kArakanimittakakriyArUpatvetyarthaH / arthAnakSatve svaviSayAnapekSatve / tannirUpyatveti / svaviSayaviziSTarUpeNaiva prakAzamAnatvetyarthaH / jJAtRjJeyanirUpyatvaM jJAtRjJeyaviziSTarUpeNaiva prakAzamAnatvam / tathA ca jJeyajJAtravizeSitazuddhacipeNApyasaMprajJAtasamAdhau mokSe cAtmanaH prakAzamAnatvAt na jJAnatvopalakSitasvarUpatvamiti bhAvaH / vivaraNavirodha iti / vRttyavacchinnasyAsattvAvaraNayatkiJcidajJAnAviSayatvaprayonakaviziSTasya vA caitanyasya jJAnapadArthasya jJAtRjJeyAdyaghaTitatve'pi jJAtRjJeyanirUpyaM jJAnasvarUpamiti jJApanAya jJAturarthetyuktaM vivaraNa iti bhAvaH / jAteH zuddhajAteH / vyaktinirUpyatve'pi kadAciyaktisaMsRSTarUpeNaiva prkaashmaantve'pi| For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra 0 de jaDatvaniruktiH / laghucandrikA / zuddhajAtiprakAzasya vyaktiprakAzavyApyatve'pIti yAvat / kadAcittadasambandhavat gotvAderazvAdau saMsargAropakAle gotvAdau gavAdivyakternirUpyatvarUpasambandhAbhAvavat / upapatteH jJAnatvopalakSitasya kadAcidviSayAdinirUpyatve'pi kadAcidviSayAdyanirUpyatvopapatteH / tathA ca bhramabhinnajAtipratyakSatvasya vyaktipratyakSatvavyApyatvavat jJAnatvaviziSTa prakAzatvasya viSayAdiprakAzatvavyApyatvam / na tu jJAnatvopalakSitaprakAzatvasya / tADhazapratyakSIya nAtiviSayatAyAH vyaktiviSayatAnirUpitatvaniyamavat jJAnatvaviziSTaviSayatAyA viSayavaiziSTyaviSayatAnirUpitatvaniyamaiti bhAvaH / zuddhajJAnasvarUpasya viSayAdyavizeSitarUpeNa bhAne zuddhajAteH vyaktyavizeSitarUpeNa bhAnaM susaTazo dRSTAnta iti sa evoktaH / prAgabhAvAdestu prAgabhAvatvAdiviziSTarUpeNaiva jJAnam / na tu tadviziSTazuddharUpeNa / ata eva suSuptau 'na kiJcidavediSa'miti saviSayakatvAjJAnatvarUpAbhyAmevAjJAnasya bhAnam / na tu zuddharUpeNeti bhAvaH / nanu, nAzvAdau gotvAdeH bhramapratyakSamasti / kiM tu gavAdestAdAtmyAropa eva / tathA ca noktadRSTAntasambhava iti cenna / 'paTe ghaTatvaprakArakaM ghaTa ityAkArakaM jJAnaM bhavatu' ityAkArake viSayAntarajijJAsAdirUpe pratibandhake sati jAyamAne pratyakSe ghaTAdibhAnAsambhavAt / yathAzrutaM tu tadasambandhavadityasaGgatam / viSayAdinirUpyatvaniyamapuraskAreNa kRtasya pUrvapakSasya dRSTAntenAnudvArAt / na ca yathoktavyAkhyAne'pi dRSTAntAsambhavaH / zuddhajAteH kadAciyaktinirUpyatvAt jJAnatvopalakSitasya kadAcidapi viSayAdinirUpyatvasyAbhAvAt jJAnatvaviziSTasyaiva kadAcidviSayAdinirUpyatvAditi vAcyam / jJAnatvatadupalakSitavyaktyossavikalpakaikavedyatvamate jJAnatvaviziSTasya viSayAdinirUpyatve'pi tayostadasvIkAramate jJAnatvAMze nirvikalpakasya viSayAdyaMze savikalpakasya jJAnatvopalakSitavizeSyakapratyakSasya svIkAreNa jJAnatvopalakSitasya viSayAdinirUpyatvasambhavAt / tasmAt kadAcitpadAvRttyA yathoktavyAkhyAnamatiramyam / ata eva mokSe jJeyasAmAnyasya jJAtuzcAprakAze'pi jJAnatvopalakSitasya prakAzAdeva / jJAnasya jJAnatvopalakSitasya ! svAbhAvikaM anAropitam / IzvarajJAne ceti / paramate IzvarajJAnasyAnanyatvAnmanmate'pi indriyasannikarSasyeva viSayasyApi tatrAhetutvAttadabhAvo bodhaH / yadAjJAnamityAdi / yadA yasyArthasya jAnam, tadAso'rtha ityarthaH / pUrvavat parokSajJAne jJeyajanyatvAbhAvavat / dUrota / jJAtari jJAnavatyarthAbhAvAt / yadAparokSetyAdi / pUrvavadyasyArthasyetyAdi bodhyam / yogijJAna iti| paramatamAzritya / svamate tu tasya nAparokSatvamiti vakSyate / yadyapi jJAnasyo For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 94 advaitamaJjarI tpattidvitIyakSaNe arthasattvAniyamAdayogijIvajJAne'pi vyabhicArasambhavaH / tathApi svotpattyavyavahitapUrvatvasamAnAdhikaraNakAlikasambandhena yadA aparokSajJAnaM, tadA artha ityuktAvayogijIvajJAne vyabhicArAmAvAdyogItyuktam / na ca jJAnatvopalakSitasya caitanyasya tAdRzasambandhAprasiddhyA siddhAntinastAdRzavyAptirna kSatikarIti vAcyam / tAdRzavyAptyanirvAhasyaiva siddhAntinaM prati doSatvAt / aindriyakaM yasyArthasyendriyasannikarSeNa janyaM jJAnamuktasambandhena yadA tadA so'rtha ityarthaH / nanu, yadetyAdi / aparokSajJAnasya vRttirUpasya dravyaguNAdiviSayeSu saMyogasaMyuktasamavAyAdisambandhenAvacchedakatAsambandhena votpattisvIkArAt / bhavanmate yadA svotpattiviziSTakAlikasambandhena yadarthasyAparokSajJAnaM, tadA so'rtha iti vyaaptirvaacyaa| ata eva bhavanmate 'idaM rajata'mityAdibhramasthale anirvAcyarajatAdezzuktyAdyavacchinnacaitanye utpattiH svIkriyate / tAM vinA hi saMyogAdisambandhena avacchedakatAsambandhena vA rajatAdau tadAkArAvidyAvRtterutpattyasambhavaH / rajatAdestAdRzotpattau svIkRtAyAM tu AkArAkhyaviSayatAsambandhenAvidyAvRtti prati svapariNAmaniSThena yatkiJcijjJAnIyaviSayatAsambandhenAvidyApA hetutvAt / tena sambandhena rajatAdau tadutpattipUrvamavidyAyAssattvAdAkArAkhyaviSayatAsambandhenAvidyAvRttyutpattisambhava iti bhAvaH / ityanusandhIyamAnaM idamavacchinnacittAdAtmyaviziSTarajataniSThatayA jJAyamAnam / tathA ca yAdRzaM rajataM bhrameNa viSayIkriyate tAdRzameva tat sidhyati / jJAnasya svaviSayazUratvAt / vyavahArakAla eva tadvAdhAbyAvahArikatvaM paraM tasya na svIkriyate / kiM tu prAtItikatvam / tAdRzasya tasya bhrameNAsiddhau ghaTAderapi rUpAdimataH siddhirna syAt / tadjJAnasyApi advaitabhutyAdinA bAdhAt / yadvA ityanusamdhIyamAnaM idaM cittAdAtmyarU paviSayatAvacchinnaM yat rajatacittAdAtmyarUpaviSayatvaM tAdRzatvena jJAyamAnam / tathA ca dezAntarasthasya rajatAde me mAne tadIyacittAdAtmyasyedaMcittAdAtmyAvacchinatvAsammavena zuktyAdyavacchinnaciti rajatAdyutpattiH svIkriyata iti bhAvaH / a. parokSajJAnasyArthavyAptatA nAnirvAcyarajatAdyutpattisAdhikA / parokSabhUme tadabhAvAt / ato'smaduktayuktireva bhUmamAtre tatsAdhiketyAzayenAha-ata evetyAdi / bhavaduktayuktirjanyAparokSajJAnAntarbhAvenaiva vyAptisAdhikA / sA ca nAsmadaniSTA / vRttyavacchinnacidrapasya janyatvenArthavyApyatAyA uktarItyA mayApi svIkArAt / 1. tadAkArAvidyAitarutpattyasambhavena zuktyAyavacchedena jAyamAnAvidyApattirUpAparokSajJAnasya rajatAdeH saMyogenAvacchedakatArUpeNa vA sambandhenAsambandhitvAt bhramasthale rajatAdisambandhyaparokSajA nAprasiddhyA tasya rajatAdivyapyasvAsammavAt / na hi rajatAderaparokSajJAnenAnyaH sambandho'sti / vi. SayapAyAH vivetyayoreva svIkArAtU AkArAcyamukhyaviSayatAyAH navyaireva sviikaaraay|' iti kha.ga.pAThaH For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de jaDatvaniruktiH ] laghucandriko / tAvatApyaparokSajJAnatvopalakSitasya noktavyApyatAsiddhirityAzayenAha---janyeti / IzvarajJAnaM tu yat aparokSaM vidyamAnamAtraviSayakaM, tat uktasambandhenApyarthavyApyameva / yattu, bhauviviSayakamanumitirUpamatItaviSayakaM vA smRtirUpaM ca vivaraNoktaM tasyArthAvyApyatve'pi noktavyAptihAniriti bhAvaH / nanu, tathApi yogajadharmajanyAparokSajJAnasyArthAvyApyatvAt noktavyAptiH / tatrAha-ArpajJAnasyati / yogajadharmananyajJAnasyetyarthaH / anabhyupagamAditi / anAvRtasAkSitAdAtmyaviziSTaviSayakatvaM jJAnasyAparokSasvam / ArpajJAnasyAnAvRtatvasampAdakatve'pi tadviSaye'tItAnAgate tatkAle sAkSitAdAtmyAbhAvAttadaze tasya nAparokSatA / vidyamAnaviSayAMze tvaparokSaM tat jJAnaM tAdRzArthavyApyameveti bhAvaH / sidhyanupapattiH uktavyAptyA yA si hiH, tadanupapattiH / jJAtRvyApyatvaM 'yadyat jJAnaM tatra samavetatvasambandhena jJAte'ti vyAptiH / IzvarajJAna iti / tasya nityatAvAdimatenedam / vAcaspatimate siddhAnte. 'pi mAyAvRttirUpezvarajJAnAbhAvAttanmatanApIdam / na ca tanmate'pi viSayAvacchinnacidrUpeNa jJAtajanyateti vAcyam / avidyAdyanAdiviSayasya tadabhAvAt / jJAnanityatveti / jJAnatvopalakSitasya nityatvetyarthaH / jJAnatvaviziSTasya tu jJAtRnanyatvamiSTameva / vivaraNamate Izasya mAyAvRttyavacchinnacidrUpajJAnasya tatsambhavAt / dvitIye'pItyAdikaM jJAnatvopalakSitAbhiprAyakam / brahmasattAM brahmaNaH sattAm / nityatvena brahmasattAyA anAditvena / sAdhutvArtha iti / yathA maNikArAdimate 'caitro jAnAtI, tyAdau jJAnakartRtvAderananubhavAt, jJAnAzrayatvAdilakSaNAyAM gauravAca avacchedakatAsambandhena jJAnaprakArakadhIsvIkArAdAkhyAtaM na kartRtvamAha / kiM tu sAdhutvamAtrArtham / tathA prakRte brahmasattAyA anAditvena tatkartRtvabodhAsambhavAt ghaTo'stItyAdAvapi kri yAtvAbhAvena kArakAnvayabodhAsambhavAdAzrayatvasyaivAkhyAtena bodhAcca brahmAstipadAbhyAmakhaNDabrahmabodhasvIkAreNAkhyAtaM sAdhutvamAtrArtham / kalpitabhedena brahmaNaH svAtmakasattA zrayatvasambhave'pi nirdharmitAvacchedakakazAbdabuddhyasambhavenAzrayatvasyApyAkhyAtenAbodhA t| brahmapadasya utkRSTArthakatve tu tatrAzrayatvaprakArakadhIriSTaiva / nanu, yathA amAnApAdakAjJAnavirodhi cit bhAnam / anAnandApAdakAjJAnavirodhi cit AnandaH / tathA asattvApAdakAjJAnavirodhi cit sattA / tathA ca vaiyAkaraNamate dhAtvarthamukhyavizeSyakazAbdadhIsvIkArAt sattAmukhyavizeSyakabrahmakartRkatvaprakArakabodhaH prakRte syAt / brahmaniSThoktasattAyAzca yadyapyanAditvam / cidaMze tAdRzAjJAnAkhIkArAt / tathA'pi tasyAH kSemasAdhAraNasAdhyatvasyAkhaNDadharmarUpaprayuktatvasya vA sambhavAt / tasya ca brahmarUpakartRnirUpitatvasammavAditi cenna / kriyAtvAbhAvena For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / kArakAnvayAsambhavasyoktatvAt / siddhakartRkatvaM hi yatra niyamena sambhavati / tatraiva dhAtvarthasya kriyArUpatvaM vaiyAkaraNaiH dhAtvarthaviziSTAkhyAtArthasya mImAMsakaizca svIkriyate / tacca gacchatItyAdau / na hyasiddhakartAramAdAya tatprayogassambhavati / bhavatItyAdau tu na siddhakartRkatvaniyamaH / na hi bhavati AkAzaM bhavatIti / astyAdau ca na tanniyamaH / AkAzamastItivadutpadyamAnamastItyAdiprayogAt / taduktaM bhaTTavArtike'siddhakartRkriyAyogAdAkhyAtapratyaye sati / sAmAnAdhikaraNyena karotyartho'vagamyata' iti siddhakartRyogasyAvazyakatve hetuH / sAmAnAdhikaraNyeneti siddhakartaniSThasyaiva kartRtvasya bhAvanAyAM sAmAnAdhikaraNyasambhavenetyarthaH / svayamasiddhasya kartRtvAsambhavAt / astItyAdau bhAvanApratyayAbhAvaH sarveSAmapi tulya iti asiddhaniSThasya kartRtvasya bhAvanAyAM sAmAnAdhikaraNyAsambhavena kriyAyA apratyaye sarveSAM mate kartRkArakApratyayo'pi tulya ityarthaH / na ca 'bhUtale ghaTo'stI' tyAdau bhAvanAM vinA'pi AdhArakArakasyeva kartuH pratyayo'stIti vAcyam / kriyAyA eva kArakAnvayitvena tadabhAve saptamyAssambandhamAnavAcakatvAt / atha ghaTo bhavatItyAdau ghaTaM bhAvayatItyarthe bhavanenAkSiptabhAvanAyA AkhyAtena bodhAt bhUdhAtunaiva kapAlabhavanasya karaNatvena kapAlAvayavabhavanasyetikartavyatAtvena lakSaNayA bodhanAdaMzatrayaviziSTabhAvanAdhIH / tathA ca bhAvanApratyayenAdhyAhRtacaitrAdipadAt kartRpratyayasambhavaH / uktazcAyamapi pakSaH bhaTTavArtike- 'astyAdAvapi kaze bhAvye'styeva hi bhAvane 'ti / iti cedAstAmevam / sattArUpakriyAyAH kartRtvAnanvaye prakRtArthe hAnistu naivAstIti siddha uktasattA brahmazriteti bodhaH / kiM ca prAcInasiddhAnte noktarUpA sattA / kiM tu zuddhacideva / yathA hi ekasyA eva citaH kalpitabhedenAMzatrayaM sattA sphuraNaM Anandazca / taduktaM vRddhaiH- 'asti bhAti priyaM rUpaM nAma cetyaMzapazcakam / AdyaM trayaM brahmarUpaM jagadrUpaM tato dvayam // ' iti / tatra sattAMzasya vyavahAre asattvApAdakAjJAnaM pratibandhakam / sphuraNAMzasyAbhAnApAdakamajJAnam / AnandAMzasyAnAnandApAdakAjJAnam / sattAMza eva jJAnAMzaH / tasya tritayasyAkhaNDasyaiva astisphuratyAnandativAcyatvena ghaTo'stItyAdau zuddhacitprakArako bodhaH / ghaTaM jAnAmItyAdau ca jJAne ghaTAde vAntarabodhaH / nirddharmitAvacchedakabodhAsambhavAt / kiM tu 'vizeSye vizeSaNaM taMtrApi vizeSaNAntara'mitinyAyena ghaTajJAnaprakArakadhIH / ghaTasya jJAnamityAdau tu jJAnapadaM SaSThyA jJAnIyaviSayitAlakSakatve tAtparyagrAhakam / na tu jJAnAMzabodhakam / nimitAvacchedakabodhAsambhavAt / evaM ca brahmAstItyAdau For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de jaDatvaniruktiH] laghucandrikA / brahmaNi sattAzrayatvabodhe nirddharmitAvacchedakabodhApattyA vaiyAkaraNarItyA sattAyAM - hmAzrayakatvabodhe'pi tadApattyA sattAyAM brahmakartRkatvabodhe bAdhasyApyApattyA 'satyaM jJAna'mityAdivAkyavadakhaNDArthakatvAdeko dvAvityAdau sarvamateSviva pratyayassAdhutvArtha iti bhAvaH / pramA trikAlAbAdhyaviSayakatvaghaTitapramAtvAzrayaH / doSeti / siddhAnte pramAtvasya svatastvasvIkAreNa guNajanyatAnavacchedakatvena pramAyA guNajanyatvaM nApAditam / bhramasya tu doSajanyatvaM siddhAnte svIkriyate / jJAnasAmAnyasAmagnyA pramAtvaviziSTameva svakAryatAvacchedakAvacchinnaM janyata ityutsargaH / dopasahakRtayA tu tayA bhramatvaviziSTamityapavAda iti hi siddhAntaH / svabhAvataH vR. tyanuparaktacitsvabhAvena / ubhayavailakSaNyeneti / pramAtvabhramatvazUnyatvenetyarthaH / vailakSaNyenApItyapizabdenedaM sUcitam / ghaTAdyAkAravRttAviva ghaTAdyavacchinnaciti vyAvahArikapramAtvaM sambhavati / guNajanyatA tu siddhAnte nAstyeva / tenAvidyAdyavacchinacidrUpeNa cito'nAditve'pi na kSatiH / vastutastvavidyAderajJAtatvAbhAvenaiva tadavacchinnA cit na prmaa| brahmasAkSAtkArottaraM tatra bhramatvasiddhAvapi na kSatiH / avidyAkAmakarmarUpadoSajanyatvasya kSemasAdhAraNasya sambhavAt / zuktirUpyAdyavacchinnacidrUpeNa tu cidAgantukadoSajanyeti / nanu, tArkikamate IzajJAnaM pramaiva / yadi hi pramAtvaM sarvapramAsAdhAraNaM guNajanyatAvacchedakaM tArkikamate syAt, tadA tasya nityasAdhAraNatAvAraNAya janyatvaghaTitatvamucyeta / tattu, na sambhavati / pramAmAtre guNasyAnugatasya kAraNatvAsambhavAt / uktaM ca maNau-pramAmAtre nAnugato guNaH / kiM tu tattatpramAyAM bhUyo'vayavendriyasannikarSayathArthaliGgasAdRzyavAkyArthajJAnAnAM yathAyathaM guNatvamiti / ttraah-ttraapiiti| tArkikamate'pItyarthaH / yathA manmate AtmarUpajJAnasya pramAtvAdisvIkAre dUSaNamuktaM, tathA tanmate IzajJAnasya tatsvIkAre guNajanyatvAdyApattirityarthaH / yadyapIha pratyakSAnumityAdisAdhAraNaM ghaTapramAtvaM nAnugataguNajanyatAvacchedakam / tathApi ghaTIyapratyakSapramAtvaM bhUyo'vayavendriyasannikarSajanyatAvacchedakaM vAcyameva / tasya ca nityezvaradhIsAdhAraNasya janyatAvacchedakatvAsambhavena janyatvaghaTitatvamAvazyakam / ata eva tadvati tatprakArakajJAnatvarUpaM pramAlakSaNamuktvA 'tatprakArakatvaM tadvaiziSTyaviSayakatvaM tajjJAnajanyatvaM vA Izvarasya tadvaiziSTyaviSayakaM jJA matatprakArakaM nirvikalpakaM ca pramApramAbahirbhUtam / vyavahArAnaGgatvAt , ityuktaM maNau / vyavahArAnaGgatvAt guNajanyatAvacchedakapramAtvaviziSTatayA vipratipattirvyavahAraH / tadaviSayatvAdIzvarajJAnaM nirvikalpakaM ca pramApramAbahirbhUtamityarthaH / kiM ca 'pramAmAtre nAnugato guNa'ityAdimaNivAkyaM pratyakSAnumityAdisAdhAraNaghaTAdi For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI pramAtvaM na guNajanyatAvacchedakamityetatparam / dIdhitau hi tat tathaiva vyAkhyAtam / pratyakSAdipramAsu guNavizeSANAM hetutve siddhe ghaTapramAtvaghaTitadharmAvacchinnakAryatAnirUpitakAraNatAvattvena ghaTapramAtvAvacchinnaM prati kAraNatA smbhvti| na tu bhUyo ghaTAvayavendriyasannikarSatvAdirUpeNa / ananugamAt / ityabhiprAyakaM pramAmAtre ityAdi vAkyam / vastuto ghaTapramAsAmAnye ghaTaprakArakamIzvarajJAnaM hetuH / ghaTAbhAvabhramasAmA- . nye doSo'pi / tadeva vizeSaNasaMsRSTAsaMsRSTavizeSyajJAne vA guNadoSau / laukikasannikarSavat sAmAnyalakSaNApi nirvikalpakahetuH / aprasiddhasAdhyakAnumitisvIkAre tu vizeSyasaMsRSTAsaMsRSTavizeSaNajJAne guNadoSAvityAdi / utpattivAde mitrairapyuktam'kArye pramAsAmAnye IzvarIyajJAnaM guNa' iti / yattu, samIcIno hyanubhavaH pramA / na tu tatrAnityatvaM vizeSaNam / vyarthatvAt / tatkaraNaM pramANam / na caivamAptaprAmANyAditi gautmsuutrvirodhH| te na hi Aptasyezvarasya prAmANyamAveditam / na tu pramAtRtvam / pramAtRtvasattve tadevoktaM syAditi vAcyam / 'pramAsamavAyAt pramAtRtvasyeva pramAyA ayogavyavacchedena pramANatvasyApi sambhavA diti kusumAJjalAvuktam / tat guNajanyatAvacchedakatvarUpaparatastvAyogyaM caturvivatvena vimajyamAne pramANe ghaTakaM yat pramAtvaM tadabhiprAyakam / tatraivAnityatvapravezavaiyarthyasya saGgatatvAt / yadapi nirvikalpakamapi pramA / vizeSyAvRttyaprakArakajJAnatvarUpaM pramAtvaM nirvikalpake'pyastIti kathaM tat pramAbahirbhUtamiti tanna / vizeSyAvRttItyAdeH svatogrAhyatvavipratipattirUpavyavahArAnaGgatvena tadviziSTasyApi nirvikalpakasya tAdRzavyavahArAGgatadvatItyAdipramAtvapratyAkhyAne bAdhakAmAvAt / tadidamuktam-niSpakAre cetyAdi / vilkssnnetyaadi| svabhAvataH vRttyanuparaktacidrUpeNa / pramAbhramavilakSaNasyApi pramAbhramarUpavilakSaNavRttyuparaktarUpeNa / tadubhayarUpeNa pramAtvabhramatvobhayarUpeNa vyvhaaropptterityrthH| jJAnapadavAcyoti / jnyaadhaatuvaacyetyrthH|jnyaanpdsy jJAnavAcakatvAt / jnyaanpdjnyetyaadi|taadRshvishessymaatrvRttinaa tattaddhIviSayatvenAvacchinnapratiyogitAko bhedo vivakSita ityarthaH / tenoktavizeSyatvasya tattaddhIviSayatvApekSayA gurutve'pi nAprasiddhiH / na coktavizeSyatvasya ghaTAdisamUhAlambanIyasya ghaTAdisAdhAraNye'pyasiddhiH / lakSaNayA jJAnapadajanyAyAH brahmamAtradhiyo niveshaat| nanu, brahmaNo vRttyavacchinnacidrUpAnandapadArthabhinnatvAttatra vyabhicArastatrAha-vaiSayikAnandasyeti / viSayasevAjanyavRttyavacchinnacidUpAnandatvopalakSitasyetyarthaH / tathA ca tadbheda eva hetuH / ato na brahmaNi vyabhicAra iti bhAvaH / jJAnabhinnatvasya jJAnaM brahmetivAkyajanyataddhIviSayAnyatvasya / Anandabhinnatvasya 'Anando brahme'tyAdivAkyajanyatahIviSayAnyatvasya / brahmaNIti / For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org pra0 de paricchinnatvaniruktiH ] laghucandrikA ! Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 99 1 'AnandaM brahmaNo rUpa' mityAdivAkyajadhIsiddho bhedo brahmaNyapIti bhAvaH / dharmIti / yatra bhedaH sthApanIyassa dharmI / brahmasamasattAkabhedAprasiddheH brahmaNi bhedaH sthApayitumazakyaH / svasamasattAkabhedavattvasya hetutvAditi paryavasitArthaH / nanu, bhedasyAdyApi mithyAtvAnizcayAt brahmasamasattAkabhedo brahmaNyapi nizcetuM zakya iti cenna / prapaJce mithyAtvasandehena bhede brahmasamasattAkatvAnizrayAt / lAghavAdAha - anaupAdhikatveneti / abhedajJAne satyapIcchAdirUpopAdhinA pratIyamAnatvAdAnadaM brahmaNo rUpamityAdibheda aupAdhikaH / ayaM ghaTo na ghaTa ityAdibhedavadAhAryamanovRttiviSayatvAt / tathA ca tAdRzabhedAnyabhedo hetau nivezyata iti bhAvaH / vastutastu, upAdhiM pratiyoginamarhatItyopAdhikaH, svapratiyogivRttiH / tadanyo'naupAdhikaH / brahmAvRttiriti yAvat / tenaupAdhikatvasyAnugatasya durvacatve'pi na kSatiH / na vA jJAnAnandasattAMzAnAmanaupAdhikakalpitabhedasatve'pi kSatiH // For Private and Personal Use Only // iti laghucandrikAyAM jaDatva hetUpapattiH // deza ityAdi / kaciddeza evaM vidyamAnatvaM dezataH paricchedaH / kvacitkAla eva vidyamAnatvaM kAlaparicchedaH / kenacideva vastunA tAdAtmyApannatvaM vastuparicchedaH / yathA hyAruNyAdiguNena krayasAdhanagavAdikaM paricchinnamiti vyavahAraH / AruNyAdestAdRzagavAdestadanyasmAdvyAvarttakatvAt / tathA tattaddezo ghaTAderAdhAravidhayA tadanyAdhAravizeSitAdyAvarttaka iti ghaTAditatparicchinnamiti vyavahriyate / evaM tattatkAlo'pi kAlAntarAvacchinnAdAdhAravidhayA ghaTAdervyAvarttaka iti sa tatparicchinno vyavahriyate / evametadvastu tA dAtmyena ghaTAdervizeSaNaM saditaravastvAtmakAvyAvartakamiti sa tatparicchinna ucyate / evamayaM ghaTa etaddezaparicchinna ityAdivAkyasyaitadbhaTaH etaddezena dezAntarAvacchinnebhyo vyAvarttita ityarthaH / evametatkAlaparicchinna ityAdAvapi dezAntaravRttyatyantAbhAvapratiyogitvaM kAlAntaravRttidhvaMsapratiyogitvaM vastvantaraniSThabhedapratiyogitvaJcAthalabhyate / tAdRzazabdAttadapratIteH / vastutastadezasyAdhAravidhayA paricchedakatvamanyayogavyavacchedakatayA vizeSaNatvaM paricchedyaghaTAderdezAntaravRttyatyantAbhAvapratiyogitvaparyavasitam / etatkAlasya dhvaMsAnadhikaraNatayA vizeSaNatvaM kAlAntaradhvaMsAdhikaraNatvaparyavasitamiti paricchinnazabdAdeva dezAntaravRttyatyantAbhAvAdipratiyogitvalAbhaH / tatrApi dezAntarAdighaTitasya hetutve tasya sarvadRzyAnanugatatvAdatyantAbhAvapratiyogitvAdibhinnAMzavaiyarthyAcco pratiyogitvAdereva hetutvamityAzayenAha ---- tatretyAdi / AkazAdAvityAdipadenezvarAdisaGgrahaH / sarvamUrte
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 advaitamaJjarI / pvAkAzamityAdipratIteH vRttiniyAmakasaMyogenApi sarvamUrtapvAkAzasyAtyantAbhAvavirahAt tatsambandhAvacchinnamatyantAbhAvapratiyogitvamapyAkAzAdAvasiddhamiti bhAvaH / abhiprAya iti / saMyogAvacchinnapratiyogitAtvenaiva hetutA / tAdRzapratiyogitA cAmUrtaniSThAtyantAbhAvIyA AkAzAdAvapyastItyabhiprAye ityarthaH / vyabhicAra iti / tathA ca tadvAraNAya mUrtaniSThAtyantAbhAvaniveze AkAzAdAvasiddhitAdavasthyamiti bhAvaH / sarvasambandhazUnyati / upahitAtmana evopAdAnatvAt , sAkSitvAcca zuddhe sarvAsaMbandhini / sarvasaMbandhini svopahitacidAsyatvasaMbandhena sarvasaMbandhini / dharmIti / svAzrayetyarthaH / vapadaM hetuparam / nanu, AtmaghaTAnyataratvarUpeNa yo bhedaH tatpratiyogitvasya svAzrayo ghaTo'pi / tatsamasattAkabhedapratiyogitvamAtmanyapItyata Aha-ajJAnetyAdi / khasamAneti / yatra hetuH sthApanIyaH saH svapadArthaH / tathA ca Atmani hetoH sthApane tasyaiva svapadena dhAryatvAttatsamAnasattAkAprasiddhiH / ato anAtmaiva khapadArtha iti bhAvaH / sattAketIti / sattAketyeva / vastutastu, lAghavAdAtmAvRttitvaviziSTapratiyogitAsambandhenAtyantAbhAvo bhedo vA heturbodhyaH / nanvAkAzAdAvatyantAbhAvapratiyogitvasyAsiddhiH / pratyakSeNAnumAnAdinA vA tatra tadasiddheruktatvAt / atha dRzyatvAdihetunA svasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitvAnumAnAttatsiddhiriti cet tarhi mithyAtvaM siddhameveti sAdhyAvizeSaH / hetusiddhereva sAdhyasiddhitvAt / tatrAha-nirukteti / sadasadvilakSaNatvAdityarthaH / evaMrUpatveti / atyantAbhAvapratiyogitArUpatvetyarthaH / tathA ca prakRtahetusiddheH svasamAnAdhikaraNetyAdimithyAtvasiddhirUpatve'pi sadasadvilakSaNatvAdirUpamithyAtvasidvitvAbhAvAttAdRzamithyAtvameva prakRtahetunAnumeyamiti noktadoSa iti bhAvaH / janyatveneti / janyamAtrasya pralaye saMskArarUpanAzotpAdAjanyatvena nAzapratiyogitvAnumAnam / nanu,'AkAzavat sarvagatazca nitya' iti zrutau sarvagatapadamAkAzasya sarvamUrtasaMyogitvabodhakam / nityapadamavinAzitvabodhakam / tathA ca pralayakAlInasaMskArAdisaMyogitvAdiprAptyA vinAzitvaM kathaM tatrAha-AkAzavadityAdi / savaMgatatvena sarvamUrtasaMyogitvena / AbhUtasaMchavasthAyitvena sRSTikAlAvinAzitvena / pralaye saMyogasyAsiddheH saMskArarUpasUkSmAvasthAyAssaMyogAdimattve mAnAbhAvAccoktArthakatvaM sarvagatapadasya yuktamiti bhAvaH / khAnugatapratibhAse svatAdAtmyena svarUpato bhAnayogye / svatAdAtmyaviSayatAnirUpitaniravacchinnaprakAratAvatIti yAvat / saptamyA vyApakatvamarthaH / vyApakatAnirUpakatvaM ca tAdAtmyena / tathA ca yadyat ukta For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade paricchinnatvaniruktiH ] laghucandrikA / prakAratAviziSTaM tatra te kalpitA ityarthaH / kalpitatvaM jJAnanivartyatvaM, svAbhAvavati jJeyatvaM vA / tathA coktaprakAratAvyApakasvanivartakadhIviSayatAkatvaM uktaprakAratAvyApakasvAtyantAbhAvakatvaM vA paryavasitArthaH / uktaprakAratAsAmAnAdhikaraNyamAtrasya viSayatAdau niveze paTAdeH svatAdAtmyabhramaviSayaghaTatvAdau kalpitatvamAdAya parairIntaraM vAcyam / ato vyApakatvamuktam / svamate hi paTAderuktabhUme nAropitatvam / kiM tu tattAdAtmyasyeti tannivartakadhIviSayatvameva ghaTatvAdeH / na tu paTAdinivartakadhIviSayatvamiti svAnabhimataM tat / parAnabhimatamapi / parasya tArkikAderanyathAkhyAtisvIkAreNa paTAdinivartakadhIviSayatvasya ghtttvaadijaataavnnggiikaaraat| ata ubhayavAdyasammatasidhyArthAntaraM syAt / vyApakatvaniveze tu tAdRzaprakAratAyAssadrUpe'pi sattvAttasya svanivartakadhIviSayatvAsidhyA madiSTasiddhiH / na ca svamate bAdhaH / ghaTatvAde rvyAvahArikapaTAdinivartakabuddhyaviSayatvAditi vAcyam / jAtimAtrasya sadrUpatAyAH mUla eva vakSyamANatvAt / tAdRzaprakAratAvati dravyaguNAdau svanivartakadhIviSayatvAbhAvAdanavacchinneti prakAratAyAmuktam / pratiyogitAviSayatAderanavacchinnaprakAratAsvIkAre tatra svatAdAtmyabhUmIyatAdAtmyaviSayatAnirUpitAnavacchinnaprakAratAvati svanivartakadhIviSayatvAbhAvena vyabhicArAt nirUpitAntasthale svatAdAtmyasAmAnAdhikaraNyeti vAcyam / tathA ca 'pratiyogI ghaTa' ityatra pratiyogitAdevizeSaNatAsambandhenaiva svaniSThatvAt svatAdAtmyAbhAvAnna vyabhicAraH / evaM ca sAmAnAdhikaraNyamapi vyApakatvasthAne vaktuM zakyam / dvitIyasAcye tu na prakAratAyAmanavacchinnatvaM deyam / dravyAdau jAtau ca sarvatra svAbhAvasya siSAdhayiSitatvAt / yathetyAderudAharaNe tAtparyam / yadyadvibhajyate tat svAnugatapratibhAse kalpitam / yathA rajjusAdikamityarthaH / evamityAderupanayanigamanayostAtparyam / prathamasAdhyAbhiprAyeNa zaGkate-na cetyaadi| gotvAdikamanapekSya kAryaprayojakatAyAM dRSTAntamAha--gotvAdyabhyupagame' pItyAdi / vyaktivizeSANAmiti / jAtiniSThalaukikaviSayatAsambandhena pratyakSaM prati svaviSayasamavetatvasambandhena pratyakSasya kAraNatvAt jAtipratyakSaprayojakasyoktasambandhatya ghaTakatayA vyaktInAmuktapratyakSe prayojakatvAjAtivyaJjakatvamiti bhAvaH / ananugatAnAM gotvAdyavizeSitAnAm / nanu, gotvAdipratyakSe sAsnAdyavacchinnendriyasaMyogavat samavAyAdeviziSya hetutAyA AvazyakalAt / uktahetutve mAnAbhAvastatrAha-sAsnAdIti / anugatAnAM vizeSitAnAm / sAsnAdyavacchinnacakSussaMyogavat samavAyAdiniSThakAraNatAvacchedakaghaTakatayA vyaktInAM gotvAdivyaJjakatvamiti bhaavH| vyaktivizeSaviziSTatvena gavAditattavyaktisaMsRSTarUpeNa / tadvyavahAreti / gaurityA For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 advaitamaJjarI / divyavahAretyarthaH / gotvajAtimattvena parAbhimatAH yAvatyo vyaktayastAvadanyatamoparaktasadrUpaM gaurityAkAravyavahAre kAraNam / evaM ghaTa ityAdivyavahAre'pi bodhyam / nanvevaM gavAdipadAnAM tattavyaktiviziSTasape sadrUpaviziSTatattavyaktiSu vA shktirvaacyaa| tathA ca teSAM nAnArthakatvApattiH / evaM gavAdeH kAraNatvAdikamapi tattavyaktighaTitAvacchedakabhedenAnantaM syAditi cenna / sarvagovyaktiSu ekasyA eva zaktessambhavena nAnArthakatvAbhAvAt / na cAnugatamekamavacchedakaM vinA tAvadvyaktiniSThA kathamekA zakyateti vAcyam / tAvayaktivIjananAnukUlA zaktirgopade svIkriyate / sA cAkhaNDakAraNatArUpA / uktadhIniSThA kAryatApyakhaNDA / tayozcAvacchinnatve mAnAbhAvAnna ko'pi dharmastadIyAkhaNDAvacchedakatAzrayaH / ata eva zaktigrahaniSThakAraNatvamapyekameva / 'sadrUpaviziSTatavyaktizaktaM gauriti pada'mityAkArakeSu zaktijJAneSu ekasyA eva kAraNatAyA anavacchinnAyAH 'sadrUpaviziSTatavyaktirityAkArakazAbdabodhaM prati svIkArAt gotvajAtyAzrayatvena parAbhimatavyaktInAmanyatamasyaiva tavyaktizabdena kAraNakAryako yonivezAt / ata eva ghaTavyakti tavyaktitvenAvagAhamAnAduktAkArazaktijJAnAnna govyaktInAM zAbdabodhaH / tatra tatkAraNatvasyAsvIkArAt / na ca tathApyekAM govyaktimavagAhamAnAcchaktigrahAdanyagovyaktizAbdadhIH syAditi vAcyam / iSTatvAt / gotvAdijAtisvIkAre'pi gotvenaikagovyaktiviSayakazaktijJAnAt gotvena govyaktyantarazAbdabodhasya mImAMsakAdibhiH svIkArAt / nanu, kAraNatvAderakhaNDatvasvIkAre'pyanvayavyatirekajJAnasyaiva tadrAhakatvaM vAcyam / uktajJAnaM ca nAnugataikarUpaM vineti tAdRzaM gotvAdikamavazyaM vAcyamiti cenna / tRNAraNimaNyAdisthala ivopasthitAnAM tricaturAdivyaktInAM pratyekAnvayavyatirekajJAnena kAraNatA tAsveva prathamato gRhyate / pazcAdyaktyantarAdapi kAryotpattidarzanAttatrApi tasyAH sa. mbandho'stIti kalpyate / na tu sarvakAraNavyaktInAmanvayavyatirekIstAhikA / na hi tRNAraNimaNibhya eva vahnirutpadyata iti niyantuM zakyam / tailaghRtamAMsavasAdibhyo'pi darzanAt / na ca tAvatAM prathamamupasthitirasti / yena prathamata eva pratyekamanvayavyatirekadhIsambhavaH / yattu, kAraNatvAdaravacchinnatvanaivAnubhava iti / tanna / 'dhUmo vahivyApya' ityAdyanubhave dhUmatvAdau vyApyatAvacchedakatvAbhAnasya dIdhitikArAdyaktatvena tadvadeva 'daNDo ghaTakAraNa mityAdyanubhave daNDatvAdeH kAraNatAvacchedakatvAmAnAt / athavA tAvadyaktInAM yAvanti sadrUpeNa saha tAdAtmyAni tAvadanyatamatvaviziSTasambandhena sadrUpaviziSTaM gauriti vyavahAraviSayaH / tena sambandhena sadrUpaM tattatkAraNatAderavacchedakam / na ca gauravAddurjeyatvAJcoktAnyatamatvasya tathA For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra 0 de paricchinnatvaniruktiH ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 103 tvAsambhavAt gotvAdeH kalpanameva yuktamiti vAcyam / akhaNDasyoktAnyatamatvasya svarUpata eva nivezenoktadoSAbhAvAt / klRptenaiva tena nirvAhe gotvAdikalpanasyAyuktatvAt / na caivaM govyaktInAmanyatamatvenaiva gavAdeH kAraNatvAdikamAstAm / kiM sadrUpasya tatkalpanayeti vAcyam / gotvAdijAtisvIkAre'pi tAdRzAnyatamatvasya kAraNatAvacchedakatvavAraNAya tasyAvAbhyAmanyathAsiddhinirUpakatvasvIkArAt / ata eva sadrUpAsvIkartRbauddhairuktAnyatamatvasyAnyApohanAtmakasya gavAdipadavAcyatvAdikaM svIkriyate / tadetatpakSadvayamapi bhagavato bhartRhareruktimanugacchati / uktaM hitena - 'sambandhabhedAt sattaiva bhidyamAnA gavAdiSu / jAtirityucyate tasyAM sarve zabdA vyavasthitAH ||' tathA 'sA jAtissA mahAsattA tAmAhustvatalAdayaH / ' iti / tAma - huriti / gotvamityAdau sadrUpameva tvAdibhAvapratyayArthaH / tatra tAdAtmyasambandhena prakRtyarthasyAnvaya ityarthaH / na ca sadrUpamAtrasya tvAdipratyayazakyatve aa prakRtyarthasya bhAne nidharmitAvacchedaka bodhApattiriti vAcyam / sadrUpeNa sadanyAprakArakadhIprakAratvasvarUpeNa tacchakyatvAt / sambandhabhedAditi / tattadbhavAdivyaktyupahitatvarUpasya tAvadvyaktitAdAtmyAnAmanyatamatvaviziSTarUpasya vA sambandhasya bhedAdityarthaH / na ca prakRtyarthopalakSitasadrUpasya sarvatra sattvAt 'gosvamazvavRttI' tyAdivyavahAraH syAditi vAcyam / prakRtyarthaviziSTasattAyA evAnyAnvayAt / atredaM bodhyam / gotvAdijAtInAM sadrUpatAnaGgIkAre'pi prakRtAnumAne na vyabhicAraH / gavAdivyaktInAM gotvAdijAtyavacchinnaciti kalpitatvenokta jAtAvapi kalpitatvAt / yathA hi pUrNAnandarUpe adhiSThAne jAyamAnaprapaJcasya sadrUpaM sAdhAraNa AdhAraH, tathA gavAdyavayavo gotvAdijAtizvAsAdhAraNAdhAra iti tatrApi gavAdayaH kalpitAH / na caivaM kalpitapadasya tajjJAnanivatyarthakatvapakSe vyabhicAra iti vAcyam / brahmasiddhikAroktAnumAna eva tatpakSasvIkArAt / ata eva rajjvA idamaMze vibhajyata iti mUlam / na hIdamaMzajJAnena sarpAdinivRttiriti / AcAryaistu yat jAtInAM sadrUpatvaM vivaraNAdyuktaM vyavasthApitam / tatrAyaM bhAvaH / jAtInAM sadrUpatvaM avidyAzaktivizeSarUpatvaM veti pakSadvayamasmadIyaiH kaiyyAdibhizvAcAryairuktam / tatrAdyapakSasya duSTatvAt prakRtAnumAne vyabhicAra iti yat parairuktaM tadasaGgatam / tasyoktayuktibhiraduSTasvAt / dvitIyapakSe vyabhicArAbhAvastu sphuTa eva / na ca tAdRzAvidyAyA ghaTAdyavacchinnacidviSayakatve ghaTAdidhIkAle tannivRttyApattiH / brahmaviSayakatve ghaTatvapaTatvAdinAnAjAtyasambhavaH / na hyekapuruSaM prati bhAsamAnA brahmAvidyA nA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 advaitamaJjarI / neti siddhAnta iti vAcyam / anantA hi mUlAjJAnIyAH kAryajananAnukUlAH vikSepanAmakazaktayo nirviSayikAH / AvaraNazaktareva saviSayakatvAt / tathA ca ghaTavyaktibhiravacchinnA jalAharaNAdikAryAnukUlA tAdRzazaktiH ghaTatvam / evaM paTatvAdikamapIti na ko'pi doSa iti / ata eva uktaparicchedAnAM hetutvasambhavAdeva / sadrUpe kalpitaM sadrUpajJAnanivartyam / tadanuviddhatvena sadrUpatAdAtmyena / pratIyamAnatvAdityatra pratyekamityasyAnvayaH / tathA ca ghaTAdInAM sarveSAM sattAdAtmyena pratIyamAnatvAt ghaTAdikaM sarvaM sadrUpajJAnanivartyamityarthaH / tAdRzapratIyamAnatvaM ca tadyogyatArUpaM grAhyam / tacca sadavRttitvaviziSTaM bhedapratiyogitvam / pratyekaM candretyAdi / candratAdAtmyadhIviSayatAyogyAH jalataraGgasthacandrA ivetyarthaH / tAdRzayogyatvaM ca uktabhedapratiyogitvameva / ' candro'yaM taraGgasthaH sanniti sattAdAtmyamAdAyaiva candratAdAtmyapratIteH / atra yadyat uktapratiyogitvavat tattat sadrUpadhInivartyam / yathA taraGgacandra ityudAharaNArthe tAtparyam / kathamiti / tathA ca prathamAnumAne svAnugatapratibhAse sadrUpe kalpitaM ghaTAdItyuktirasaGgatA / dvitIyAnumAne'pi sattAdAtmyadhIyogyatAtvenoktapratiyogitvasya nivezo na yuktaH / tasmAt 'ghaTaH sanni' tyatra bhAsamAnaM ghaTagatameva sattvaM trikAlAbAdhyatvam / na tu trikAlAbAdhyatvopalakSitAdhiSThAnasadrUpasya ghaTe kalpitaM tAdAtmyamiti bhAvaH / avacchedeneveti / tathA cAnavacchinnarUpeNaiva sadrUpamAvRtamiti bhAvaH / ApAtAditi / tathA ca zuddhasyAvRtatve viziSTasyApi tadAvazyakam / ata eva viziSTarUpeNApi gurutvAdikamAvRtamiti bhAvaH / sdaatmneti| sadbhAnAnandAMzAnAM madhye AnandAMzarUpeNaiva brahma mUlAjJAnenAvRtam / 'pUrNAnando me na bhAtI'ti pratyayAt sadbhAnarUpe bhAta iti pratyayAcca / nanu, tarhi sadbhAnAMzayoranAvRtatvAt ghaTAkAravRttyabhAvakAle'pi 'ghaTaH san ghaTo bhAtI'ti dhIH syAt / tatrAhakiM tvityAdi / zaktyajJAnena mUlAjJAnAvasthArUpAjJAnena / nanvekAjJAnapakSe zakyajJAnAsvIkAreNa mUlAjJAnenaiva sadbhAnAMzAmyAmAvRtatvaM brahmaNo vAcyam / tatrAha-- tathA caMti / tathA sviikaare'piityrthH| mUlAjJAnenaiva sadbhAnAtmanA brahmaNa AvRtatvasvIkArapakSe'pIti yAvat / apizabdAt pUrvakalpasaGgrahaH / tadAvaraNeti / ghaTAdyavacchinnAvaraNetyarthaH / bhane abhibhave / yadyekamevAjJAnaM, tadA tadviSayatAyA ghaTAdyAkAravRttikAle ghaTAdyavacchedenAbhibhavAt ghaTAdyavacchedena sdaanaaNshyorvyvhaarH| tasyAbhibhavastu, tattadAkAravRttyabhAvavaiziSTyavighaTanena 'san ghaTo bhAtI'tyAdivyavahAre pratibandhAkSamatvam / tAdRzavyavahAraM prati hi ghaTAdyAkAravRttyabhAvaviziSTAyA eva mUlA For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de paricchinnatvaniruktiH ] laghucandrikA / jJAnaviSayatAyAH pratibandhakatvam / yadi tu mUlAjJAnasyAvasthArUpANi ghaTAdyavacchi. nnAni anantAnyajJAnAni svIkriyante, tadA ghaTAdyAkAravRttyA taducchedena tathA vyavahAra iti bhaavH|prtiniytendriygraahyeti / sarvendriyAgrAhyetyarthaH / hiintve'piiti| nanu, sadUpasya cAkSuSAviSayatvamevAstAm / na ca tathA sati sadrUpAvaraNAnAze uktavyavahArAnupapattiriti vAcyam / ghaTAdiviSayakavRttyaiva ghaTAdyavacchedena sadrUpAvaraNAbhibhAvakatvasambhavAditi cenna / AvaraNAmibhavAya kalpyAyA vRtteviSayatvasyAvArakAjJAnaviSaye sadrUpa eva kalpanaucityAt / ajJAnasyeva vRtterapi ghaTAdyavacchinnaviSayatAkatvAt / nanu, sadrUpasya sarvendriyagrAhyatvaM vipratipannam / tatrAha-sattAyA ityaadi| paraiH mImAMsakAdibhiH / prAbhAkaramate hi jJAnaviSayatvameva sattA / nAnyA jaatyaadiruupaa| gaNAdau jAtyasvIkArAt / sA ca sarvendriyajanyadhIviSayaH / jJAnamAtrasya ghaTAdiviSayakatvarUpeNa svaviSayitAzAlitvasvIkAreNa 'ghaTo mayA jJAta' ityAkArakatvasyApi svIkArAt / nyAyavaizeSikAdimate'pi sattAjAtiH sarvendriyajanyadhIviSayaH / sannikRSTatayA sattAyA bhAne sAmagrIsattvAt / tathA ca tasyAssarvendriyagrAhyatvaM na kasyA pi vipratipannamiti bhAvaH / apizabdasamuccitaM sattAyAH svakIyAcAryasammataM sarvendriyagrAhyatvaM prakaTayati-taduktamiti / ataH anubhavAnyasyAjJAtatvAbhAvena prmaannaavissytvaat|anubhvH sadrUpa Atmaiva viSayaH / tatra hetuH-ajJAtalakSaNa iti / jaDasyAjJAtatvAbhAvena na viSayatvam / kiM tu viSayIbhUtasadrUpAvacchedakatvam / akSAdInAM indriyAdijanyamanovRttInAM doSajanyAvidyAvRttInAM ca / svatassiddhaH anAropitaH / tasyAviSayatve pramANAnAM pramANatA na syAt / ajJAtAbAdhitaviSayakatvasyaiva pramANatArUpatvAdityAha-yoti / yatraivetyarthaH / bhUmasyApi bAdhAtpUrvaM pramAtvaM sadrUpamAdAyaiva idamaMzAvacchinnasadrUpatAdRzaviSayakatvarUpasya hi idamaMzadhIniSThapramAtvasya saMsargo bhUme samAropyate / nanu, jJAnaviSayatvarUpA sattA prAcInaprAbhAkarANAM mate na sarvendriyagrAhyA / jJAnasya svaviSayatvAbhAve'pi tAdAtmyena svasyaiva svasmin svavyavahAraprayojakatvam / ata eva jJAtApi na jJAnaviSayaH / jJAnasamavAyasyaiva tavyavahAraprayojakatvAditi hi taiH svIkriyate / maNikArAdyuktanavyaprAbhAkara mata eva hi jJAnaM svsvaashryvissykmucyte| tathA ca kathaM sattAyAstathAtvaM sarvasammatam / tatrAha-kAlasya ceti / 'na so'sti pratyayo loke yatra kAlo na bhAsate / ' iti mImAMsakoktejJAna sarva kiJcitkAlAvacchinnameva svaviSayaM gRhnnaati| tatra svAdhikaraNakSaNAvacchinnatvena gRhnnaatiityutsrgH| ata eva dhArAvAhijJAnasthale jJAnAnAM svasvAvikaraNakSaNaviziSTatayA svasvaviSayagrAhitvenAjJAtajJApakatva'miti mImAMsakAH / tasya For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra z www.kobatirth.org bhadvaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bAMdhe tu sambhavatkSaNAntarAvacchinnatvena yathA pAkarakte ghaTe 'zyAmo'ya' miti dhIH pAkapUkSaNAvacchinnatvena zyAmatvaM gRhNAti smRtiH svakAraNacI gRhItakAlAvacchinnaM svaviSayam / AdibhirityAdipadAt tArkikAdimate pratyakSe sannikarSasattvAt sattAjAtirbhAtyeva / anumityAdijJAne'pi sattAviziSTatayA niyamato vahracAdyanubhavAttadbhAnaniyamo vAcyaH / ata eva 'parvatAdau vahayAdikaM sanna ve' tyAdisaMzayAnAmanumityAdisthale'nutpAdaH / nanvAstAmanubhavasiddhaM sattAyAssarvadhIviSayatvam / kathaM tu tadupapadyate / kevalavahnivyAptyAdijJAnAt sattAviziSTavahnyAdyanumityAderasambhavAditi cenna / vyAptyAdijJAne'pi sadvahyAdibhAnAbhyupagamAt / vahniH na sannityAdidhIkAle'pi sattAvahnitvayorekatra dvayamiti rItyA prakAratvasambhavAt / sattAyAmavRttitvajJAnakAle sattAprakArakajJAnAnutpAde'pi vahniviziSTasattAprakArakAnumityAdisambhavAt tAdRzAnumityAdau vahayAdervizeSaNatvena parvatAdau prakAratvasambhavAt vyAptijJAne'pi sattAvyApterbhAnasvIkArAt / AstAM vA tatra vahau sattAyA abhAnAdvaherapyabhAnam / parvatAdau sattAbhAsaka sAmagrIsahitAyA eva sAmagrayA vahacAdvibhAsakatva svIkArAt / navyaprAbhAkaramate viSayabhAsakasAmagryA eva jJAnagrAhakatvasyeva mImAMsakamate kAligrAhaka sAmanyAH kAlagrAhakatvasyeva ca sattAzrayagrAhakasAmagyyAssattAgrAhakatvasambhavAcceti bhAvaH / AvaraNena ghaTAdyavacchivAvaraNena / pratiruddheti / ghaTAdyavacchedena pratiruddhetyarthaH / brahma sadrUpam / ghaTAdyAkAravRtyeti zeSaH / svabhAvAyogyaM indriyeNa gRhItumazakyam / zrotrasya hi zabdazabdatvAdipratyakSa pratyeva zaktiH / na tu nabhograhe'pi / cakSustvagbhyAM tu dravyapratyakSajanane rUpasparzApekSaNAt nIrUpasparzasya nabhaso na tAbhyAM pratyakSamiti bhAvaH / nanvevaM tAbhyAM sadrUpaM dravyamapi gRhItumazakyam / rUpasparzAbhAvAttatrAha - yadveti / rUpApekSA samavAyena rUpaM kAraNam / nanu, parimANavatyapi brahmaNi paramArthatastatpratiSedhAt brahma dravyameva / tatrAha -- astu veti / acyastadravyatvavati addhyastena sambandhena dravyatvavati / dharmyanyUnasattAkadravyatvavati dharmyanyUnasattAkasambandhena dravyatvavati / yathAzrute karmadhArayAnmatupo'sAdhutvaM dravyaniSTadravyatvasya guNAdau saMsargAdhyAse'pi tAdRzaguNacAkSuSe rUpAnapekSaNAt asaGgatizca / svasamasattAkasambandhena dravyatvavatIti phalitArthaH / cakSuH cakSurAdi / rUpaM rUpAdi / vastutastu brahmaNazcAkSuSAdipratyayaviSayatve'pi nAsmAkaM kSatiH / ghaTAdiviSayakavRttyApi ghaTAdyavacchedena sadrUpasyAvaraNAbhibhavAt ghaTAdau sadrUpatAdAtmyamAnasambhavena prakRtAnumAne'nupapattyabhAvAt / ajJAtAviSayakatve'pi ghaTAdyAkAravRtterajJAtatAvacchedakAviSayakatvena pramAtvasambhavA For Private and Personal Use Only -
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de aMzitvaniruktiH] laghucandrikA / ttAtvikapramAtvamevAjJAtaviSayaghaTitaM brahmAkAravRttAviti vaktuM zakyatvAt / paraMtu brahmaNazcAkSuSAdiviSayatve na kApyanupapattirityAzayena nAnupapattiriti pUrvamuktam / brahmaNaH parimANAdimatve ca na mAnam / uktaM ca padArthakhaNDane ziromaNinA--- 'Izvarasya parimANavattve mAnAbhAvaH / dravyatvasya truTitvAderiva parimANAsAdhakatvAt' / tadIyaTIkAyAM ca sArvabhaumairuktam-'evamIzasya jIvasya ca dravyatve saMyogAdau ca mAnAbhAvaH / AtmamanassaMyogAdeH 'jJAnAdihetutve'pi na mAna' mityAdi / kalpitatvam uktasAdhyayoH praviSTaH kalpitazabdArthaH / / // iti laghucandrikAyAM paricchinnatvahetUpapattiH // aMzitvAt kAryatvAt / nanu, paTe tantvavacchinnacidevopAdAnam / na tu tanturiti mate siddhasAdhanam / tAdAtmyasambandhena tantau paTasyAtyantAbhAvasattvAt / kiMca paTAntare tantuniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAnumAnasAdhAraNyA ekokteralAbhazca / tatrAhaM -ttreti| etatpadaM tu pakSIbhUtavyaktiparamityAzayena tatsthAne svpdmaah-sveti| siddhasAdhanamiti / yathA tatpaTe tasyAtyantAbhAvaH svIkriyate / tadadhikaraNatvasyaiva' tadatyantAbhAvaviruddhatvena tattAdAtmyasya tadatyantAbhAvAviruddhatvAt / tathA tadabhinnatantAvapIti bhAvaH / anAzritatveneti / tatpaTasyetyAdiH / anyeti / tattantubhinnetyarthaH / upapattyA svAtyantAbhAvasAmAnAdhikaraNyopapattyA / yaistantupaTayostAdAtmyamucyate, teSAM pariNAmavAdinAM siddhasAdhanam / yastvAdhArAdheyabhAvasteSAmArambhavAdinAmarthAntaram / etadanumAnabalAdanAzritatvAdisiddhiH / anyathA tatpaTAzrayatvatatpaTAbhAvayostattantau virodhAt / na hi tAvatA mithyAtvarUpoddezyasiddhiH / tadanadhikaraNe tadatyantAbhAvasya sarvasammatatvAditi bhAvaH / abhede atyantAbhede / kathaJcit svakIyarmipratiyoginoryastAdAtmyarUpaH sambandhaH tatsamasattAkasya / bhedasyati / pariNAgavAdibhiriti zeSaH / tathA cAsambaddhayoH kAryakAraNatvAsambhavena tantupaTayostAdAtmyasambandho'vazyaM vAcyaH / sa ca bhinnayoreveti bhedo'pyAvazyakaH / evaM ca yayoryasambandhastayorekatra parasya tena sambandhenAtyantAbhAvasyAsambhavAttAdAtmyasambandhena tantupaTayona parasparAtyantAbhAvavattvaM pariNAmavAdibhirvaktuM zakyam / tatazca tantuniSThasyAsantAbhAvasya tAdAtmyasambandhAvacchinnapratiyogitvaM tatpaTe na teSAM siddham / na cAtyantAbhAvapratiyogitAyAstAdAtmyasambandhAvacchinatvasyAsambhavaH / sambhave vA bhedapratiyogitAyA aikyasambandhAvacchinnatvameva vaacym| tAdAtmyavatorapi bhedasattvena ttprtiyogitaayaastaadaatmysmbndhaavcchinntvaasmbhvaatu| tAdAtmyasambandhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvatvasya bhedalakSaNatvAsambhavenaikyasamba For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitmnyjrii| ndhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvatvasyaiva tallakSaNatvAt / taccAniSTam / aikyasya sambandhatve 'ghaTaH kalaza' ityAdipratyayApatteriti vAcyam / bhedapratiyogitAyAssambandhAnavacchinnatvasvIkAreNa sambandhAnavacchinnakiJciddhAvacchinnapratiyogitAkAbhAvatvasyaivabhedalakSaNatvAt / dhvaMsaprAgabhAvayohi pratiyogitA sambandheneva dharmeNA'pi nAvacchidyate / na ca tathA'pi pratiyogyAzrayatvenaivAtyantAbhAvasya virodhAt tantau paTAtyantAbhAvaH pariNAmavAdinAM siddha iti * vAcyam / pratiyogitAvacchedako yaH pratiyogitAvacchedakAvacchinnapratiyogitAkaH sambandhaH tadanuyogitvenaiva samamatyantAmAvasya virodhAt / ata eva dhanAnadhikaraNe dhanasvAmini puruSe ayaM svAmitvasambandhena dhanAbhAvavAniti dhIna pramA / maNyAdivRttitRNAdau ca na dAhAdyutpattiH / tatra saMyogena maNyAdyabhAvasyAsattvAt / 'badare kuNDaM ne tyAdidhIstu vRttiniyAmakasaMyogena kuNDAderabhAvaM gAhate / ata eva ca pRthivItvAdikaM prati saMyogena gaganAdeApakatvaM gaganAdyabhAvavato'pi pRthivyAdeH saMyogena gaganAdisambandhitvena pratiyogivyadhikaraNagaganAdyabhAvavirahAdityarthake dIdhitivAkye utpattikAlAvacchedena pRthivyAdau saMyogena samavAyena vA gaganAderabhAvo vidyamAno'pi sa na pratiyogivyadhikaraNa ityartha iti vyAcakSate / bAdhAt anAzritatvabAdhAt / kAraNAnAzritatvasvIkAre'pi paTAderbhUtalAdyAzritatvAditi zeSaH / tanmAtrAzritatvena svopAdAnAnyasmin svopAdAnajanyatAvacchedakasambandhenAsambandhitvena / prAmANikatveti / tAtvikatvetyarthaH / prAgeveti / tAtviko vyAvahAriko vetyAdineti zeSaH / nanu, 'tantuSu dazAyAM na paTa' iti pratyayAt paTasya tAdAtmyAdisambandhena tantAkavyApyavRttitvam / tatrAha-saMyogeti / anabhyupagamAditi / tathA ca 'agre vRkSe saMyogo na tu mUle' iti dhIH vRkSaniSThAgramUlavRttisaMyogatadabhAvAvavagAhate / na tu vRkSaniSThau tAviti na kasyApyavyApyavRttitvamiti bhAvaH / nanvevaM malAdAvapi na saMyogAdisatvaM syAt / 'bhUtale uparibhAge saMyogo na tvanyabhAge' 'uparimAge tadizi saMyogo na tvanyadizi' ityAdipratyayAt / tasmAnmUlAderavacchedakatvAvagAhanAt vRkSAderadhikaraNatvAvagAhanAtsaMyogAdermUlAdhavacchinnavRkSAdiniSThAdhikaraNatA nApalapyA / tatrAha-abhyupagame ceti / etattantutvAvacchinnavRttitvametatpaTAnavacchedakAvacchinavRttikAnyatvam / tena mithyAtvaghaTakAtyantAbhAvasyAvacchinnavRttikatvAsvIkAre'pi na kSatiH / anavacchedaketyatra dezakAlasAdhAraNamavacchedakatvaM nivezyamityAzayenAhaevamiti / prayojakaM samavyApakam / na tu vyApyamAtraM vyApakamAtraM vA / Aye taduktarvyarthatvAt / dvitIye kevalAnvayini vakSyamANApattyasambhavAt / kevalAnvayI For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0de aMzitvaniruktiH ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 109 1 1 1 ti / upalakSaNametat / kevalavyApakamapi na bhavati / tattvagrAhakatakIbhAvAt / nanu, prAgabhAvapratiyogitvamapi na vyApakam / tattantusamavetadravyatvAdau tadabhAvAttatrAha - etatsamavetatvamiti / etattantuniSThetyAdi / uktasAdhyAbhAvavAn / tatpaTopAdAnopAdAnakatvAdityarthaH / yathAzrute tatpaTasyAvyApyavRttitvena bAdhaH / tatsaMyogajanyatvarUpasya tadArabvatvasya pariNAmavAdAdiSvasiddhizca / pratiyogitvaM pratiyogitAtvam / pratiyogi prtiyogitaavcchedkm| uddezyatAvaccheda ke vidheyAvacchedakatvasya vyutpattilamyatvAdvoktArthalAMbhaH / kiJcinniSThetyAdyanumAnaM na sambhavaduktikam / saMsargAbhAvapratiyogitvasyaiva tAdAtmyena hetutvasambhavena vyApyatvAMzavaiyarthyAt / kiM ca vyApyatvaM yadi kenacidrUpeNocyate, tadA AkAzAbhAvasyApi ghaTAdivRttitvaviziSTarUpeNa tadastyeveti vyabhicAraH / na ca vyApyatAvacchedako ktarUpeNa sAdhyasyApi tatra sattvAnna vyabhicAra iti vAcyam / tathA sati na cAkAzAtyantAbhAvasye 'tyAdizaGkAgranthasya nirAlambanatvena bhrAntazaGkAparatvApatteH / na ca saMsargAbhAvapratiyogitva vyApyatvaM yena kenacidrUpeNa / atyantAbhAvapratiyogitvaM tUbhayAvRttidharmeNetyabhipretyAzaGkA / uttaraM tu ubhayAvRttidharmeNaiva vyApyatvamapi nivezyamityabhiprAyaNeti noktadoSa iti vAcyam / tathA sati etattantuniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarUpapakSe ubhayAvRttinA tatpratiyogitAvyaktitvenAtyantAbhAve siddhe'pyasmadIyasAdhyatAvacchedakAvacchinnapratiyogitAkAbhAvAnumAnAsicyA satpratipakSAsiddheH / athoktamUlavAkyamupekSya yena rUpeNa vyApyatvaM, tenaivAtyantAbhAvapratiyogitvamapyucyeta ! tathApi tadvyaktitvenAtyantAbhAvasiddhyA na satpratipakSasiddhiH / atha yena yena vyApyatvaM tena tenoktapratiyogitvamityucyate / tathApi yena yeneti vIpsAlabdhayAvadrUpamadhye'tyantAbhAvapratiyogitAtvasaMsargAbhAvapratiyogitAtvayorapi patitatvena tAbhyAmeva taduktiryuktA / atyantAbhAvapratiyogitAtvena taduktau sAdhanavaikalyam / saMsargAbhAvapratiyogitAtvena taduktau svavyApakasAdhyasamAnAdhikaraNavRttihetutAvacchedakarUpavyAptirUpe sAdhane saMsargAbhAvapratiyogitAtvasya praviSTatvena tasyaiva hetutAvacchedakatvasambhavenetarAMzavaiyarthyam, atyantAbhAvapratiyogitAtvasyoktavyAptau praviSTatvena tasyaiva hetutAvacchedakatvasambhavenetarAMzavaiyarthyaM ca / na cAstu tathaiveti vAcyam / aprayojakatvAt / tathApi tadabhyupetya dUSaNAntaramAha - yatraitaditi / prAgabhAvAsvIkArapakSe etadupAdAnakAnyatvamevopAdhiH / tAdRzapratiyogitvena sandihyamAne pakSe yadyupAdhinizcayaH syAt, tadA tAdRzapratiyogitvarUpasAdhanavyApakatvamupAdhau nizcIyeta / sa tu nAstItyAzayena pakSAvRtterityuktam / pakSAvRttitvena nizcitasyetyarthaH / sandihyamAnetyAdi /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 110 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sandihyamAnaM yat uktaM pratiyogitvaM tadyApakatvAnizrayAdityarthaH / tathA caitadAraudhatvAbhAvavyApakasyopAdhervyabhicAritvena hetunA etadArabdhatvAbhAvavyabhicAritvametanniSThAtyantAbhAvapratiyogitve anumeyam / ata etadanArabdhatve tAdRzapratiyogitvavyApakatAnizvayo na sambhavatIti bhAvaH / na coktopAdhyabhAvavati tAdRzapratiyogitvasya saMzayAttAdRzapratiyogitve uktavyabhicAritvarUpa hetoranizcaya iti vAcyam / etattantupadasya tatpaTopAdAnaparatayA tatpaTopAdAnIbhUtaM yattantvava-cchinnacaitanyaM tanniSThaprAgabhAvApratiyogitvarUpopAdhyabhAvavati tAdRzacaitanyAropitasarpAdau svopAdAnavRttisvAvacchedakAvacchinnAtyantAbhAvapratiyogitvanizcayasya pareNApi vAcyatayoktavyabhicAritvarUpahetornizcayAnapAyAt / tAdRzavyabhicAritvasyAnizvaye'pi tatsaMzayAhitenaitadArabdhatvAbhAvavyabhicAritvasaMzayenoktavyApakatAnizcayapratibandhasambhavAcca / uktatvAditi / upAdhyabhAve sAdhyAbhAvasya vya tirekavyAptereva vAcyatayA tatraitanniSThaprAgabhAvApratiyogitvasyopAdheruktatvAdityarthaH / tatra vyabhicArAditi / dazAvacchinnasaMyogAdau tatpaTAvacchedakAvacchinnAtyantAbhAvapratiyogitvarUpasya sAdhyAbhAvasya tattantvArabdhatvarUpasya hetozca sattvAvyabhicAra iti bhAvaH / atyantAbhAve tatpaTAvacchedakAvacchinnavRttikatvaM vizeSaNaM deyamityabhipretyedam / yadi tu uktarItyA tatpaTAnavacchedakAnavacchinnatvaM vizeSaNaM dIyate, tadA tatpaTAvacchedakAvacchinne saMyogadhvaMsAdau vyabhicAro bodhyaH / dhvaMsasyApi pariNAmavAde sUkSmAvasthArUpapariNAmatvena tattantvArabdhatvAt / na ca svAvacchedakAvacchinnasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvApratiyogitvasyaiva sAdhyatayA saMyogAdau tAdRzapratiyogitvasthApanakAle vyutpattisvAbhAvyena tasyaiva svapadena dhAyatayA no vyabhicAra iti vAcyam / prakRtAnumAnasya navyamata eva svIkArAt / tatra svatvasyAnanugatatvena tatpaTAvacchedakatvenaiva sAdhye nivezAt sAdhyopAdhyoH tattantupadasya tatpaTopAdAnaparatayA tattantvavacchinnacidupAdAnakasarpAdau svAvacchedakAvacchinnavRttikAtyantAbhAvapratiyogitvasya tadupAdAnakatvarUpaMtadArabdhatvasya ca sattvAcca / ata eva svAnavacchedakA navacchinnavRttikatvaniveze'pi tatra vyabhicAraH / tasya pareNApi mithyAtvasvIkAreNa tadatyantAbhAvasyAvacchinnavRttikatvAbhAvAt / tatsaMyogajanyatvarUpaM tadArabdhatvaM tu pakSe'pi manmate nAstyeveti bhAvaH / cidAbhAsetyAdi / cidAbhAsaM svAvacchinnacitaM vinAnupalabhyamAnatvam / tAdRzacitaMmanapekSyaiva yat prakAzate tadanyatvam / svaprakAzAnyatvamiti yAvat / nanu vimataM mithyA / dhIkAla evAnyathA pratItatvAt / citrani For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade aMzitvaniruktiH ] laghucandrikA / mnonnatAdivat / bhArUpavastusaMlagnatvAt savitRcchidrAdivat / na cAsiddhiH / dhIkAla eva 'idaM sarvaM yadayamAtmetyAdizrutyA sarvAnAtmana Atmatvena pramitatvAt / 'ghaTAdi sphuratI'ti bhArUpasaMlagnatvA'cceti kaumudIkArAH / tatrAnyathetyasya Atmatvenetyarthakatve sadrUpAtmatvena pratItatvasyAmithyAtvavyApyatvena viruddho hetuH / pratipannopAdhiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvenetyarthakatve tvasiddhiH vyarthavizeSaNatA ca / dvitIyahetuH savitrAtmanorvyabhicArI / 'savitA prakAzate' 'AtmA sphuratI' ti tayorbhAsaMlagnatvAttatrAha- evamiti / anyathApramitatvAdityasya prapaJcavilakSaNarUpeNa yat pramitaM tattAdAtmyAdityarthaH / tacca kalpitaM brahmaNyapIti dhIkAla ityuktam / svadhIkAla ityarthaH / brahmadhIkAle ca brahmaNi tannAsti / tasyAH svetarakalpitanAzakatvAt / svadhIsamutpattidvitIyakSaNo vA svadhIkAlapadArthaH / tathA ca brahmadhIsamutpattidvitIyakSaNAprasiddherna brahmaNi tadasti / brahmAvRtticittAdAtmyaM paryavasitam / bhArUpe saMlagnatvaM svaprakAzasvarUpAvRtidharmavattvam / savitari tu na vyabhi cAraH / tasyApi pakSatvAt / nanu yatratattantuniSThetyAdikaM yaduktaM, tadayuktam / tathA sati vyatirekimAtrocchedApatteH / 'pRthivItarebhyo bhidyate, pRthivItvA'dityAdAvapi 'yat pRthivItarat , tatra dRthivItvAbhAva' ityAdivyAptigrahe pAkajarUpAbhAvasya pRthivItvAbhAvavyApakasya pakSAvRtteH pakSavRttitayA sandihyamAnaSTathivItaravyApakatvAbhAvAditi cenna / sAdhyAsamAnAdhikaraNadharmavat yat sAdhanavat' tanniSThAbhAvapratiyogitAvacchedakaH sAdhyasamAnAdhikaraNavRttiryodharmastadvattvarUpasya dIdhitikArAdyuktasyopAdhilakSaNasya pAkajarUpAbhAve virahAt / pRthivItaratAdAtmyena nizcite jalAdau pRthivItvAbhAvarUpasAdhyAsamAnAdhikaraNadharmasyAbhAvAt / pAkajarUpAbhAvarUpopAdhivyabhicAritvasya pRthivItararUpasAdhane nizcayAbhAvena tena hetunA tatra ethivItvAbhAvarUpasAdhyavyabhicAritvAnumAnAsambhavAt / satpratipakSonnAyakatayA dUSakatvasya tatrAsambhavAcca / na ca tathApi sandigdhopAdhitvena dUSakatvaM tatrApi syAditi vAcyam / sAdhyopAdhyoAptigrAhakatarkasattvAt / uktaM hi maNau -'yatra sAdhyahetvossAdhyopAdhyozca vyAptigrAhakasAmyAt naikatrApi vyAptinizcayastatraiva sandigdhopAdhitva'miti / uktopAdhau tu uktalakSaNamastyeva / uktapratiyogitvarUpasAdhanavattvenobhayavAdinizcite tattantvavacchinnacidupAdAnakasarpAdau tatpaTopAdAnopAdAnakatvAbhAvarUpasAdhyAsamAnAdhikaraNadharmanizcayAt / nacaivamuktasAdAvubhayo,dinoH niruktasAdhananizcayasambhavena sAdhanAvyApakatvasaulabhyAt pakSAvRtteH pakSavRttitayA sandihyamAnetyAdyuktirmUle 1. 'sAdhyahetvoH' iti pAThAntaram / For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 112 www.kobatirth.org advaitamaJjarI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / vyartheti vAcyam / yadyuktasarpAdernopasthitiH, tadApi tatraitattantvityAdivyAvilAhakatakAbhAvAt uktopAdheH sandigdhopAdhitvamityAzayena tathokteH sArthakyAt / nanu, mithyAtvaghaTake atyantAbhAve tAtvikatvasvIkAre advaitazrutivirodhaH / na ca brahmasvarUpatvasya tatra svIkArAnna sa iti vAcyam / maNDanamate bhAvAdvaitasvIkAreNaiva tatparihArAt / uktasvIkAre ca zrutisaGkocena virodhasya sphuTatvAt / kiM ca abhAvasya satyatve tatrAbhAvatvasya brahmaNi cAbhAvasambandhasyAvazyavAcyatvAt bhAvAdvaitamapi durlabhamiti cenna / abhAvatvasyAbhAvAzrayatvAdezca svAzrayarUpatvAt / na ca dvitIyAbha:vasya tAtvikatvaM tattvAvedaka pramANavedyatvAdvAcyam / tAdRzapramANaM ca zrutireva vaacym| tathA cAnupapattiH / 'ekamevAdvitIya' mityAdivAkyasyAkhaNDArthakatvena abhAvasambandhApramApakatvAditi vAcyam / mithyAtvAnumAne svasamAnAdhikaraNasya svAdhikasattAkAtyantAbhAvasya maNDanamate sAdhye nivezena tasyaiva tattvAvedakatvAt tAtvikadvaitAbhAvaviSayakatvAdeva hi tasya dvaitagrAhakapratyakSAdibAdhakatvamiti maNDanAbhiprAyaH / kiM ca tattvajJAnoddezena mumukSUNAM pravRttestattvajJAnakAryo'vidyAdhvaMsastAtviko vAcyaH / tasya mithyAtve tattvadhI bAdhyatvena tatkAryatvAnupapatteH / evaM ca mithyAtvaghaTako'tyantAbhAvo vidyAdhvaMsazca maNDanamate tAtvikaH / na tvabhAvAntaram | abhAvatvasyAtiriktatvasvIkAre tadapi mithyA / pratiyogitAyA ivAnuyogitAvizeSarUpasya tasya mithyAtvasambhavAt / dRzyatvAdikaM ghoktAbhAvavyAvRttameva mithyAtve heturiti na vyabhicAraH / tasmAt maNDanamatamapyadoSam // 1 // iti laghucandrikAyAM aMzitvahetUpapattiH // svabAdhaketyAdi / yatropAdhiH sthApyaH saH svapadArthaH zuktirUpyAdiH / tadvAdhakatvenAbhimataM 'iyaM zukti' rityAdijJAnam / tadabAdhyadoSaprayuktaM bhAnaM zuktirUpyAderyasya tattvaM tatraiva sAdhyavyApakam / viyadAdestu svabAdhakAvAdhyadoSAprasiddhyA zuktirUpyAdAveva prasiddhaM tat viyadAdiniSThasAdhanAvyApakaM bodhyam / pUrvapakSiNA mAdhvena zuktirUpyAderalIkatvasvIkArAttadvAdhakaM na svIkriyate / ato'bhimatetyuktam / svabAdhakatvena siddhAntyabhimatetyarthaH / tathA ca siddhAntinA tadvAdhakasvIkArAttaM pratyu kopAdhirvaktuM zakyate / tasyopAMdhijJAnAt kAryasambhavAditi bhAvaH / svabAdhakAvA - dhyabAdhakamiti / svaM zuktirUpyAdi / tadvAdhakaM zuktijJAnAdi / tadabAdhyaM bAdhakaM 'nAtra rUpya' mityAdijJAnam / tAdRzabAdhakaM prati niSedhyatvena viSayaH zuktirUpyAdiH / svabAdhakAbAdhyaviSayatvaM viyadAdAvapyasti / tAdRzacidviSayatvasya tatra sattvAt / ato bAdhakaM prati niSedhyatveneti / tathA ca svabAdhaka bAdhyasvAbhAvadhIryasya tattvaM For Private and Personal Use Only hh lmh
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de upAdhibhaGgaH] lghucndrikaa| paryavasitArthaH / AkAzAdyamAvadhiya AkAzAdibAdhakabrahmajJAnabAdhyatvAt AkAzAdAvuktopAdhyabhAvenoktopAdhessAdhanAvyApakatA / vipakSetyAdi / vipakSAt brahmaNaH tucchAcca vyAvRttam / atassamavyAptamityarthaH / udayanAdimate samavyAptasyaivopAdhitvAdidamuktam / ata eva samavyAptatvAdeva / vyatirekavyAptimaditi / yayoH vyatirekavyAptiH tayoreva vyApyavRttivyatirekiNoranvayavyAptiH / ata eva pakSetaratvaM nopAdhiH / vyarthavizeSaNatvena vyatireke vyAptyamAvAditi mate / sAdhyAnvayavyatirekonnAyakasvAnvayavyatirekavattvarUpasAdhyaprayojakatvaghaTitamupAdhitvam / ata eva pakSetaratve na taditi mate copAdhitvasampAdanAyedamuktam / sAdhyAbhAvavyApyasvAbhAvakatvamiti tadarthaH / sAdhanavadityAdi / parvatAvayavAvRttitvasya vizeSaNasya parvatAvayavarUpAdito vipakSAyAvartakatvamasti / evaM svabAdhaketyAdivizeSaNasyApi vAsanAdidoSaprayuktavikalpaviSayAdalIkAvyAvartakatvamastItyatassAdhanavadityuktam / tathA ca sAdhanavatpakSavyAvartakaM yat sAdhanavadvipakSAvyAvartakaM vizeSaNaM tadvattvenetyarthaH / sAdhanavadvipakSaniSThabhedapratiyogitAvacchedakatAyA yaniSThAyA anavacchedakaM yat vizeSaNaM tatra tat sAdhanavadvipakSAvyAvartakam / anyatvAdiniSThAyA uktAvacchedakatAyA anavacchedakaM parvatAvayavavRttyAdikam / 'parvato dhUmavAn vaDhe'rityAdau sAdhanavadvipakSe ayaHpiNDAdau parvatAvayavavRttyanyatvAdimato bhedAsattvAt / yadyapi svabAdhaketyAzupAdhau prakRtasAdhanavAn vipakSo'prasiddhaH, tathApi yadvizeSaNaghaTitasya yasyopAdherAzrayAt bhinne yAvadharmiNi prakRtasAdhanavattvavipakSatvobhayAbhAvo'sti / tat tatra sAdhanavadvipakSAvyAvartakamiti bodhyam / A'ndhanasya tu ArdratvavizeSaNaM sAdhanavadvipakSavyAvartakamiti tadupAdhiH / pakSetaratulyatvAditi / yathA sAdhanavatpakSamAtravyAvartakavizeSaNatvAt pakSetaratvAdikaM nopAdhiH / na vopAdhitvena kathAyAmudbhAvyate, tathA parvatAvayavavRttyanyatvAdikaM svabAdhaketyAdikaM ca tarkAbhAvena pakSe vyabhicArasaMzayena pratibandhena sAdhyavyApakatvAnizcayAt / uktaM hi maNau-'na hi pakSetaratve svavyAghAtakatvenAnupAdhAvupAdhilakSaNasyAtivyAptiH / tatrAnukUlatarkAbhAvena vyApakatvAnizcayAt / bAdhonnIte ca tarko'styeva / evaM parvatAvayavavRttyanyatvAdikaM nopAdhiH / pakSamAtravyAvartakavizeSaNavattvAt' iti / uktaM catatra dIdhitau---' tarkAdinA vyApakatvanizcaye tu pakSetaratvamapi bAdhonnItapakSetaratvavat nizcitopAdhiH / pakSamAtravyAvartakavizeSaNavattvaM tu nAnupAdhitAyAM bIjam / paribhASAmAtratvAt / kiM tUktavizeSaNasthale anukUlatarkAbhAvena vyApakatvAnizcaya' iti / tathA bAdhAnunnItaH pakSetaro nopAdhitvena kathAyAmudbhAvyaH / kathakasaMpradA For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitmnyjrii| yAnurodhAt iti / vastutastu, tAdRzasampradAyo yuktyabhAvAddheyaH / ata eva dIdhitAve. voktam-'tAdRzasampradAyamananurundhAnasya zapathanirAkaraNIyatApatte'riti / IzvaravAde camaNAvuktam-'pakSetaratvAdau vipakSabAdhakataLabhAvAnna sAdhyavyApakatAnizcaya ityevAnupAdhitve bIja miti / ata eva svabAdhaketyAdessandigdhopAdhitvamapi nAsti / dRzyatvAdihetossAdhye vyApakatAgrAhakatarkasattvAt uktopAdhessAdhyavyApakatAgrAhakanakarkAsattvAt / uktaM hi maNau-'yatropAdhisAdhyayossAdhyahetvozca vyAptigrAhakasAmyAt naikatra vyAptinizcayastatraiva sandigdhopAdhitvam / vyabhicArasaMzayAdhAyakatvAt / yatra tu ekatra tarkAvatAraH, tatra hetutvamupAdhitvaM vA nizcita' miti / atra vipakSavyAvartakatve'pi sAdhanavadvipakSAvyAvartakatvaM prakRtopAdhyorasti / parvatAvayavavRttyanyatvAdAvapyastIti sa eva dRSTAntIkRtaH / na tu parvatetaratvAdikam / tatra tadabhAvAt / tathA ca pakSataratulyatvena parvatAvayavavRttyanyatvAderyathA uktamaNivAkye'nupAdhitvamuktam / tathA tatsadRzayossvabAdhaketyAdhupAdhyoriti bhAvaH / bAdhonItatvAditi / pakSe sAdhyAbhAvanizcayarUpeNa bAdhena nirNItasAdhyavyApakatAkatvAdityarthaH / yathA 'vahniranuSNaH / kRtakatvA'dityAdau pakSasya sAdhyAbhAvavattvena nizcitatvarUpAdvipakSatvAdvipakSAvyAvartakavizeSaNazUnyatvena vahItaratvamupAdhiH / tathA svabAdhaketyAdikamapIti bhAvaH / yaditi / yadavacchinnapratiyogitAketyarthaH / sAdhakatvaM vyApyatvam / tasya tadviziSTasya / vyApakatvaM vyApakatvadhIH / tathetyAdi / 'zarIrajanyatvaM yadi kartRjanyatvavyApakaM na syAt , tadA kartRnanyatvAbhAvavyApyAbhAvapratiyogi na syA'diti tarko nAvatarati / lAghavena janyatvasAmAnyAbhAvatvenaiva vyApyatAsambhavena zarIravizeSaNavaiyarthyAdiSTApattitvAditi yathA maNyAdAvuktam / tathA 'svabAdhaketyAdikaM mithyAtvavyApakaM yadi na syAt tadA tadabhAvavyApyasvAbhAvakaM na syAdi'tyApatteriSTatvAt lAghavAt doSaprayuktabhAnatvAbhAvatvenaiva vyApyatAsambhavena svbaadhketyaadivaiyrthyaadityrthH| yatra tu viziSTa pratiyogikAbhAvatvenaiva vyApyatA |vyrthvishessnntvaadybhaavaat / tatra viziSTarUpeNApi vyApakatvam / tarkaprasarAt / uktaM hi maNAvIzvaravAde-'dhUmavizeSAdau candanavahnayAdeH kAraNatvAdvipakSabAdhakena viziSTasya vyApakatvAt viziSTapratiyogikAbhAvatvenaiva hetvabhAvavyApyatA / yatra tu vipakSe bAdhakaM nAsti, tatra viziSTavyApakatA nAstI'tyAdi / na ca zarIrajanyatvAbhAve janyatvasAmAnyAmAvatvasyAsattvAt tatra zarIrAMzasya tena na vaiyarthyam / dhUmatveneva dhUmaprAgabhAvatvAdeH / svasamAnAdhikaraNavyApyatAvacchedakAntaraghaTitatvasya vyartha1. 'dhUmatveneva dhUmaprAgabhAva prAgabhAvatvAdeH' iMti pAThAntaram / / For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra 0 de upAdhibhaGgaH ] www.kobatirth.org laghucandrikA | vizeSaNatArUpatvAditi vAcyam / vizeSyavizeSaNAbhAvayoreva viziSThAbhAvatvAt yena vizeSaNena vinApi vyAptirgRhyate, tadeva vyarthavizeSaNamiti svIkArAcca / uktaM hi maNau-'uktasthale zarIrAjanyatve vyarthavizeSaNatvam / lAghavenAjanyatvasyaiva vyApyatvAt / yena vizeSaNena vinA vyAptirna gRhyate / tasyaiva vyApyatAvacchedakatvaniyamAt / ata eva ghrANaM pArthivam / rUpAdiSu madhye gandhasyaiva vyaJjakatvAt / ityAdau rUpAdiSu madhye iti asiddhimAtra vArakamapi na vyartham / tena vinA vyAtyagrahAditi / kiM ca tarkAprasarAdityanena vyApakatA grAhakatarkamAtramupAdhitve bIamityuktat / pUrvoktamaNivAkye'pi tathoktam / tathA ca vyarthavizeSaNatvAbhAvespi zarIrajanyatvaM yathA nopAdhiH / tAdRzatarkAbhAvAt / tathA svabAdhaketyA - dikamityatra prakRtagranthatAtparyam / vyatireke vyarthatvaM tu tAdRzatakamasarabIjopalakSaNatvenoktam / nanu, yathA mitrAtanayatvena zyAmatve sAdhye shaakpaakjtvm| tasmin sAdhye zyAmatvamupAdhiH / tathA dRzyatvAdinA mithyAtve sAdhye doSaprayuktabhAnatvam / tasmin sAdhye mithyAtvamupAdhirastu / yugapadubhayasAdhane tu aprAptakAlatvam / midhyAtve eva kevale vipratipatteH / tatrAha - dRzyatvAdineti / yugapadubhayasAdhane'pi nAprAptakAlatvam / mithyAtvatvAvacchinnavidheyatAkAnumitereva prAptakAlatvAt / samUhAlambanAnumiterapi tathAtvAt / atha yathA parvatAvayavavRttItivizeSaNakRtA parvatAvayavarUpAdervyAvRttirnopAdhitAyAM upayujyate / kiM tu pakSavyAvRttireva / sAdhanAvyApakatvasampAdakatvAt / ata upAdhitvaupayikI yA vipakSavyAvRttiH tadasampAdakatvAduktavizeSaNasya pakSamAtravyAvartakatvaM maNyAdAyuktam / spaSTaM cedaM dIdhityAdau / tathA: samavyAptisampAdakasyApyadhiSThAnetyAdivizeSaNasya yat brahmavyAvartakatvaM tasya sAdhyAsamAnAdhikaraNasyAdhikaraNaM yat sAdhanavadityAdipUrvoktopAdhilakSaNAnaupayikatvAt / sAdhanAvyApakatvasampAdakavipakSavyAvRttyasampAdakatvena pakSamAtravyAvartakatvamakSatam / ArdrendhanAdestu ArdratvAdivizeSaNakRtAyogolakAdivyAvRttiH sAdhanAvyApakatvasampAdakatvAdupAdhitvaupayikItyAzayenAha -- ataeveti / samavyAptisampAdakatve'pyuktarItyA pakSamAtravyAvartakatvAdevetyarthaH / brahmaNIvetyAdi / svajanakAjJAnaviSayAvacchedakatvarUpAdhiSThAnatvaghaTitotopAdhiryathA brahmANi nAsti / tajjanakAjJAnAprasiddheH / tathA tatra kalpite kSaNikatvAdAvapi / tajjanakAjJAnaviSayabrahmAvacchedakatvAprasiddheH // tatprasiddhistu zuktirUpyAdau / khaMjanakAjJAnaviSayasamasattAkadoSaniveze tu tatrAvyaprasiddhyA sAdhyAvyApakatvamapi / brahmamAtreti / avAntarasAtparyaviSayatvaM yAgAdiniSThe svargAdisAdhanatve / na tu yAgAdau / 'arge'nupalabdhe tatpramANa' miti jai - 4 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 115 For Private and Personal Use Only -
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 116 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir minyukterajJAtArtha eva zrutitAtpayAkteH sAdhanatvAdiviziSTatayA yAgAdAviva midhyAtvaviziSTatayA dRzyamAtre zrutitAtparyAt sAdhyAvyApakatvApatteH paramatAtpayameva nivezyamiti bhAvaH / ( doSajanyadhIviSayatvaM paroktaM sAdhanavyApakam / pratibhAsamAtrazarIratvaM ajJAnaviSayatAnavacchedakatvaM prAtItike sarvatra svakAlAvacchedenAsti / svakAlAnyakAlAvacchedena tatroktaviSayatAvacchedakatvam / tathA ca tadanavacchedakatvaM sAdhyaM vyAmoti / na tu sAdhanamiti bhAvaH / pareSAM mAdhvAnAm / zu ktirUpyAdInAmatyantAsattvena teSu tadasiddheH / aparokSatayA bhAsamAna eva hyajJAnaviSayatAnavacchedakatvaM nityaparokSe tvalI ke tat na bhAtIti pratyayAdajJAnaviSayatAvacchedakatvameva / na ca zuktirUpyatvAdikaM doSavazAdaparokSa bhramakAle aparokSatayA mAtIti tadA ajJAnaviSayatAnavacchedakatvaM sambhavati / kAlAntare tu uktaviSayatAvacchedakatvam / na bhAtIti pratyayAt iti vAcyam / kaalsyaaliikaasmbndhitvenaavcchedktvaasmbhvaat| tasmAdadhiSThAnatAdAtmyAdeva bhAtIti pratyayo bhramaviSaya iti sAdhyAvyApakatvamityarthaH / na cAtyantAsattvAdeva nAjJAnaviSayatAvacchedakatvam / uktaviSayatA hi cityeva vAcyA / viSayAsambandhasya tvalokasya tadavacchedakatvAsambhava iti vAcyam / asambaddhasyApyalIkasyAtItAnAgatayoriva jJAnaviSayitAyAmivAjJAnaviSayitAyAmapyavacchedakatvasambhavAt / ) svakAlatvavyApakasvadhIkatvaM pratibhAsamAtrazarIratvamityuktAvapi zuktirUpyAdau tadasiddhiH / asataH svakAlAprasiddheH / cakAraH uktopAdhiSu doSAntarasamuccAyakaH / tathA hi svabAdhaketyAdau svabAdhakabAdhyatvaM yadi svajanakAjJAnanivartaka nivartyatvaM tadA janakatvasya svAvacchedakaghaTitatvAt svajanakatvasya zuktyavacchinnacidviSayakAjJAnatvAdirUpAvacchedakabhedena bhinnatvAt svanivRttijanakatvasya zuktitvaprakAra kedavizeSyakatvAdirUpAvacchedakabhedena bhinnatvAdananugamaH / na hi svatvasyAnugatatve'pi tadanugamasambhavaH / dravyajanaMkatAtvena rUpeNa kapAlatantutvAdyavacchinnajanakatAnAmanugamApatteH / pallavAjJAnAsvI - kArapakSe zaktirUpyAdibAdhakabrahmajJAnAvAdhyadoSAprasiddhiH / yadi ca svabAdhakabAdhyatvaM svamithyAtvanizcayanizcitamithyAtvakatvaM tadA nizcayatvasya tattaddharmitAvacchedakAdibhedena nAnAtvAdananugamaH / 'neha nAnAstI' tyAdizrutyAdinA dRzyamAtrasya mi " 1. 'pratibhAsamAtreti / doSajanyadhIviSayatvaM paroktaM sAdhanavyApakam / pratibhAsamAtrazarIratvaM ajJAnaviSayAnavacchedakatvaM prAtItika eva sattvAt sAdhya vyApnoti / na tu sAdhanamiti bhAvaH / pareSAM mAdhvAnAm / zuktirUpyAdInAmatyantAsattvena teSu tadasiddheH sAdhyAvyApakatvamityarthaH / na ca atyantAsattvAdeva tatra nAjJAnaviSayAvacchedakatvamiti vAcyam / asataH sattvena dhIvAdinAM bhavatAM tatsambhavAt 'zazazRGgaM sadi' ti dhIvat zazazRGgAjJAnasya yuktatvAt / ' iti ka.kha. pAThaH / For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de AbhAsasAmyabhaGgaH.] laghucandrikA / thyAtvena nizcitatvAt tAdRzadoSAprasiddhiH / evaM doSatvasyaikasyAbhAvAttena rUpeNa sarvadoSANAmanugamAsambhavaH / anyatamatvarUpeNa doSANAM niveze anantadoSaghaTitAnyatamatvasya durjeyatApattiH / tAvadanyatamatvavyaktaH svarUpato niveze avidyAdyanyadoSANAmeva tAvadanyatamatvasvarUpeNa nivezasambhavena abAdhyAntavaiyarthyApattiH / tena rUpeNa sAdhyavyApakatAgrAhakatarkAbhAvazca / anyathA prAtibhAsikAnAmanyatamatvarUpeNaiva tAdAtmyasambandhenopAdhitvasyApattiH / kiM ca svAnnAdibhrame prAtItikadoSasyApi sambhavena tasya svabAdhakajAgradAdibodhabAdhyatvena sAdhyavyApakatvahAnizca / evamupAdhyantareSvapi doSA bodhyAH // iti laghucandrikAyAM upAdhibhaGgaH // AbhAsasAmyamiti / uktAnumAnAbhAsaH yathA na sAdhakaH, tathA prapaJcamithyAtvAnumAnamityarthaH / prapaJcamithyAtvAnumAne nAnupapattiH / uktAnumAne tu sAstItyato na tayoH sAmyamityAzayenAha-jagata ityAdi / jagato vyAvahArikamAtrasya / vyAvahArikasattveti / ajJAtasattvetyarthaH / vyavahAroti / cakSurAdijanyavRttipratyabhijJAnAdItyarthaH / ajJAtatvAvacchedakaghaTAdyasvIkAre cakSurAdijanyavRtteviSayendriyasambandhajanyAyA anupapattiH / pUrvadRSTasya dRzyamAnenaikyapratyabhijJAdezcAnupapattiriti bhAvaH / aprayojaka iti / mithyAtvAbhAve'pi brahmaNi mithyAbhUtavRttiviSayatvasya sambhavAditi bhAvaH / brahmaNassAkSitvAdinA tatra bAdhakapramANaM nAvataratItyapi bodhyam / tacceti / sattAdAtmyatatvAnyataravattvarUpamuktArhatvam / nirdharmake zuddhabrahmaNi nAsti / kiM tu tadupahitabrahmaNItyarthaH / zuDhe svIkRtamapi tadaprayojakamityAzayenAha-zUnyavAdasyeti / dRgdRzyayostAdAtmyamanupapannam / tasya hi sambandhAntarasattve tasyApi sambandhAntaramityanavasthA / sambandhAntarAsattve tu na tasya sambandhatvamupapadyate / asambandhatvAt / atastasya mithyAtvaM svIkriyate / tathA ca svapnendranAlAdAvivAnupapattiH na doSa ityasambandhasyA'pi sambandhatvam / evaM tasyeva tadanuyogitvapratiyogitvaviziSTarUpeNa dRzyadRzorapi mithyAtvaM yuktam / zuddhAyAstu dRzastadasaMsargeNa na mithyAtvasiddhiH / DhagdRzyasambandhAnupapattirUpatarkasya tAdRzasambandhAnuyogipratiyoginoreva mithyAtvaprApakatvAt / ata evoktaM AcAryaiauddhAdhikAre-'tasyAsaMsRSTatvenaM na tatra tarkAvatAraH / tasya saMsRSTamAdAyaiva prvRtteH|' iti // // iti laghucandrikAyAM AbhAsasAmyabhaGgaH // cakSurAdIti / cakSurAdirUpaM yadadhyakSaM pratyakSapramANaM, tadyogyasya mithyAtvavirodhinaH sattvasya nirUpaNAsambhavAdityarthaH / mithyAtvAbhAvarUpaM sa. For Private and Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 118 www.kobatirth.org advaitamaJjarI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 vaM mithyAtvavirodhi / na tu cakSurAderyogyam / tadyogyamapi sadrUpabrahmatAdAtmyarUpaM sattvaM na mithyAtvavirodhIti bhAvaH / pramANApravRtteH pramArUpavRtterviSayatAsambandhena utpAdakasAmagyyabhAvAt / pramAviSayatvAt viSayitAsambandhena pramotpatteH / tasya sasvasya / tadanyatvAt pramAviSatayAnyatvAt / vyabasAyeti / idaM rajataM jAnAmItyasyAM bhramasya pramAyAM vyavasAyAMze rajatasya vizeSaNatvAt nedaM rajatamityasyAM niSedhasya pramAyAM niSedhAMze rajatasya vizepaNatvAdityarthaH / sarvasyeti / kSaNikArthAsvIkartRbhiriti zeSaH / ata eva sarvatra kSaNikatvAdibhramavizeSyatvAdeva | aviSayatvamapIti / tAdRzasattvamityanuSajyate / AtmAzrayAditi / yadyapi pUrvoktAnyonyAzrayasthale AtmAzrayatvamapyasti / prakRte'pyanyonyAzrayatvamasti / sattvapramAnirUpaNe tadviSayatvarUpasattvanirUpaNaM tannirUpaNe ca tAdRzanamAnirUpaNamiti, tathApyanyonyAzrayatvasya pUrvavatmakate jJAtuM zakyatvAdAtmAzrayatvasyApi prakRtavat pUrvaM boddhuM zakyatvAdekaikamutam / pratipannetyAdi / traikAlikasya svasattAbhAvasya svadhIvizepyadezakAlAvacchinnatvarUpeNa svasmin yA dhIH 'rajatamatra nAsti nAsInna bhaviSyatI' tyAdirUpA / tadviSayatvasya zuktirUpyAdiniSThasyAbhAva ityarthaH / svapadairezuktirUpyAdereva grahaNam / eteSAM prmaavissytvaadiinaamsdvilkssnntvpryntaanaamuktaanaam| mithyAtvAvirodhitvena midhyAtvAtyantAbhAvamithyAtvavadbhedamithyAtvAsamAnAdhikaraNadharmarUpatvAbhAvena / bAdhAbhAvAt bAdhahetvAbhAsasya tvayA vaktumazakyatvAt / tatmatyakSeNeti / sattAyAH pratyakSasambhave'pyanyayorna saityapi bodhyam / pratyakSabAdhasyaivopakrAntatvenApratyakSavAghasya prakRtAnupayogAt / astitvetyAdi / astitvaprakAratvanirUpitaM pramAvizeSyatvamityarthaH / vartamAnatvaM kAlasambandhitvam / na tu tattatkAlavRttitvam / ananugamAt prayojanAbhAvAcca / cakSurAdyayogyatvena ceti / anena mithyAtvAbhAvAdirUpapUrvoktasyApyayogyatvaM sUcitam / bAdhena tAtviketi / tAtvikatvena kAlasambandhasya niSedhe'pi kAlasambandhatvenAniSedhAt / kAlasambandhatvena niSedhapakSe'pi pratiyogyabhAvayorminasattAkatvenAvirodhAdityarthaH / anirvAcyaM nirvaktumazakyam / iha prapaJce / tathA cAvayonnirvacanAsAmarthye mAmeva prati na paryanuyoga iti bhAvaH / tucchasyeti / svasamAnasattAkAbhAvapratiyogitvasyaiva paricchedarUpatvenetyAdiH / na ca prapaJce'pi pariccheda iva tadatyantAbhAvo'pyasti / paricchedasya mithyAtvAt / tathA ca tucchAnudhAvanaM vyarthamiti vAcyam / paricchinnabhedasyaivoktatvena tasya prapace virahAt / anyadeva avAdhyatveopalakSitasvarUpatvameva / svaprakAzetyAdi / vastugatyA svapra For Private and Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de pratyakSabAdhoddhAraH] laghucandrikA / 1.19 kAzA advitIyA ca abAdhyatvopalakSitA yA cit / tatsvarUpaM brahmaNo dharmatvena kalpitaM sattvam / tadeva yadi jagatassattvaM, tadA jaDebhyo'tyantabhinnatvAt jaDadhamatvaM vaktumazakyam / atyantabhede dharmadharmibhAvasya tvayApyasvIkArAt / tathA ca jaDAtyantabhinnatvena jaDatvavirodhyapi tAdRzasattvaM kalpitAjaDatAdAtmyAt / dharma iti vAcyam / tatazca brahmaNaH atyantAbhinnamapi tat kalpitena brahmabhedena yathA brahmadharmaH, tathA jaDAdatyantabhinnamapi kalpitena jaDatAdAtmyena jaDAnAM dharma iti yujyate / parantu yat brahmaNyAropitaM tatraiva brahmadharmasya tAdRzasattvAdeH saMsargAropaH / zuktidharmasya satvedantvAdezzuktyAropitarajatAdAveva saMsargAropavat / tathA ca rajatatvavirodhinaH zuktisattvAdessaMsargAropAnyathAnupapattyA rajatasya zuktAvAropitatvasiddhyeva jaDatvavirodhi brahmasattvAderAropAnyathAnupapatyA jaDAnAM brahmaNyAropitatvasiddhyA mithyAtvasiddhiriti bhAvaH / natu, brahmaNo'bAdhyatvopalasitasvarUpatve bhramAdhiSThAnatvameva prayonakam / tathA ca zuktyAdivyAvahArikaprapaJcasyApi tata eva tadastu / tatazca yathA brahmasvarUpaM sattA / tathA zuktyAdisvarUpamapi bhedakalpanayA zuktyAdidharmaH / na tu brahmadharmasattAdeH zuktyAdau saMsRSTatayAropaH / yadvalAt brahmaNi zuktyAderAropa AnIyate / tatrAha-caita. nyasyaivati / avacchinnetyAdi / avacchinnaJcAnavacchinnaJca tat avacchinnAnavacchinamiti samAhAradvandvaH / tAdRzaM yadajJAnaviSayatvaM tenetyarthaH / rupyAdibhramopAdAnAjJAnaviSayatvaM zuktyAdyavacchinnam / zuktyAdiprapaJcabhramopAdAnAjJAnaviSayatvamanavacchinnam / tadubhayamapi cityeva / jaDe svataH prakAzatvAprasaktyA tadvaiyarthyAditi bhAvaH / srvdeshiiykaaliknissedheti| kAlAnavacchinnaM yat sarvadezAvRttitvaM tadviziSTAtyantAbhAvetyarthaH / anirvacanIyeti / prAtItiketyarthaH / prAtItike aupaniSadamate tAdRzapratiyogitvaM siddham / mAdhvamate tu tasyaiva tucchatvAttatraiva siddham / jagati viyadAdau / kasmiMzcidityAdi / mUrteSu saMyogena vibhuSu saMyogena saMyuktamattasaMyogena vA guNAdau saMyuktasamavAyAdinA AkAzasya satvenAkAzAtyantAbhAvasyAsambhavAt / utpattikSaNAvacchedena dravye tatsambhave'pi tasya vyApyavRttitvAbhAvena prakatAnupayogAt / yadyapi kasmiMzciddeze kAle vAkAzAbhAvo vidyamAno'pi prakRtAnupayuktaH, tathApi kaimutikanyAyena tathoktam / kasmiMzciddeze kAle tadasattve sarvatra tatra sutarAM tadasattvamiti bhAvaH / nityatve. tyAdi / yaMdA AkAzasya tAdRzo'tyantAbhAvaH, tadA tasya dhvaMsaH prAgabhAvo vA vAcyaH / tathA cAnityatvaM syAt / yatra dravye AkAzasyAtyantAbhAvaH tatra tasya saM. For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 advaitamaJjarI / yogo na jAta iti vAcyam / anyathA hi tatsaMyogatadatyantAbhAvayoH virodhaH / na ca tatsaMyogasya vRttyaniyAmakatvena tadatyantAbhAvAvirodhitvamiti vAcyam / citsukhIyAnumAne tasyApi tadvirodhasyoktatvAt / 'atrAkAza miti pratyayena tatsaMyogasya vRttiniyAmakatvAcca / tathA cAkAzasya yatra dravye atyantAbhAvaH tatra tatsaMyogAnutpatterAvazyakatve sarvamUrtasaMyogitvarUpaM vibhutvaM na syAt / yadyapi tatsaMyogini samavAyAdinA tadatyantAbhAvo na viruddha iti vaktuM zakyate, tathApi tadIyasaMyogasya tadatyantAbhAvenaiva virodho lAghavAditi pratipannetyAdimithyAtvalakSaNoktAbhiprAyakamidam / ata eva nitye jalIyarUpAdAvapi saMyuktasamavAyAdisambandhenAkAzasattvAt na nadatyantAbhAvaH / anyathA hi tAdRzarUpAdimati AkAzasaMyogasya vaktumazakyatayA AkAzasya vibhutvaM na syAt / athavA yAvantassambandhAH prasiddhAH tAvadanyatamAvacchinnapratiyogitAkAtyantAbhAvasya prakate nivezAt nityarUpAdau tAdRzasyAkAzAdyabhAvasyAsattvAnna doSaH / yattu sarvakAlavRttitvamevAbhAve vizeSaNaM deyam / na tu sarvadezIyatvam / azvAdyavacchedena gotvAdyabhAvo na kadApi vartate / maanaabhaavaat| idAnImazve gotvaM nAstIti dhIstu gotvAzvatvayoralIkasaMsargasyAtyantAbhAvamavagAhate / na tu gotvasya / tathA ca gotvAdau sarvakAlavRttyatyantAbhAvapratiyogitvAbhAvasattvAt tatra nAvyAptiH / sarvadezavRttyatyantAbhAvapratiyogitvAbhAvastu, na lakSaNam / ghaTAdau tAdRzapratiyogitvasattvAt tatrAvyApteH / ghaTAdehi svAdhikaraNabhUtalAdito apasAraNakAle tatrAtyantAbhAvaH pratIyate / 'atra bhUtale idAnI ghaTo nAstIti dhArhi ghaTasyaivAtyantAbhAvaM gRhNAti / ghaTasyaivoktakAle uktabhUtale AropasambhavAdAropitasyaivAlIkatvenAtyantAbhAvapratiyogitvA diAte mAdhvenoktamayuktam / gotvAderapyazvAdAvAropasammavena tatrAvyAptitAdavasthyAt alIkasyaivAtyantAbhAvapratiyogitvamiti niyame mAnAbhAvAcca / yadi ca tAdRzaniyamassvIkriyate, tadA atyantAbhAvapratiyogitA na kenApi dharmeNa sambandhena vA avacchinnA / alIkasya sarvadezakAlAsambandhena dharmavizeSasambandhavizeSAvacchedakatve'napekSyaiva tadatyantAbhAvasya sarvatra sambhavAt / ata eva 'dhvaMsaprAgabhAvapratiyogitA tAdRzI' ti navyAH / tathA ca tava mate sambandhadharmavizeSANAM saMsargAbhAvapratiyogitAvacchedakatvasyAnubhUyamAnasyApalApApattiH / vRttimatpatiyogikatveti / vRttimattvena yat mAdhvabhinnasya sammataM tanmAtraniSThapratiyogitAkatvenetyarthaH / yathAzrute savadezakAlavRttervRttimatpratiyogikAbhAvasyAprasiddheH gaganaghaTobhayAbhAvAderavAraNA For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra 0 de pratyakSabAdhoddhAraH ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 121 1 ca / nahItyAdi / ( tAdRzavRttimavyatiyogikAbhAvasyAtIndriyaghaTitatvAt tadghaTitarUpAvacchinnaM yadyatra syAttadopalabhyetetyApAdanAsambhavAt atassato'pi tasyAtIndriyatvenAnupasthitisambhavAt / ) sarvadezIyatvatraikAlikatvAdirUpeNa tu sutarAmabhAvona pratyakSaH / tAdRzarUpasyAyogyatvAt / tathA ca tAdRzAbhAvapratiyogitAtvarUpeNApi pratiyogitvasya pratyakSAsambhavenA yogyatAdRzarUpAvacchinnapratiyogitAkAbhAvo na pratyakSa ityarthaH / pratiyogitvAbhAva iti / yogyatvAditi zeSaH / vartamAnakAleti prakRtadezeti ca svakAladezArthakam / tatra niSedheti / svakAladezavRttiniSevetyarthaH / tatsaMvalitetyAdi / svadezakAlavRttivaTito yaH kAlatrayavartI sarvadezIyaniSedhaH tatpratiyogitvarUpamityarthaH / yadyapi nedaM dUSaNaM sambhavaduktikam / na hi sarvadezakAlavRttItyatra dezakAlAnAM sarveSAM tattadvyaktitvairniveza sambhavati / tAdRzopasthiteryugasahastreNApyasambhavAt / kiM tu dezatvakAlatvavyApakatvenAtyantAbhAvo nivezyaH / tathAca tAdRzavyApakatvasya sarvadezakAlavyaktyaghaTitattvena svadezakAlavRttyatyantAbhAvapratiyogitvAbhAvadhIkAle'pi tAdRzamithyAtvasya dhIssambhavatyeva / svadezaniSThAtyantAbhAvApratiyogitvaviziSTabuddhirhi svadezaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaviziSTabuddhau prAhyAmAvanizvayavidhayA virodhinI / na tu dezaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvaviziSTabuddhau / na hi nIlaghaTAbhAvabuddhirghaTavattAdhIvirodhinI / dezatvavyApakAtyantAbhAvapratiyogitvadhiyastu sutarAM na virodhinI / dezavRttyatyantAbhAvApratiyogitvasya taddhaTe tasyAmabhAnAt / athaivamapi ghaTAdessatyatvamate'pi kiJcitkAlAvacchedena sarvadezeSu kizcidezAvacchedena sarvakAleSu cAtyantAbhAvasvIkArAt sarvakAlAvacchedena sarvadezavRttiko yo'tyantAbhAvaH tatpratiyogitvamevAsattvaM vAcyam / sarvadezavRttitvaM ca dezatvavyApakatvameva / tathA cAprasiddhiH / asatpratiyogikAbhAvasya kAlAvacchinnatve mAnAbhAvAditi cenna / atra hi dezatvavyApakakAlAnavacchinnAdhikaraNatAkatvena kAlatvavyApakadezAnavacchinnAdhikaraNatAkatvena vA viziSTo'tyantAbhAvo nivezyaH / dezatvaM ca kAlikAnyasambandhAvacchinnAdhikaraNatvam / kAlatvaM kAlikasambandhAvacchinnAdhikaraNatvam / evaM ca tA'dRzAtyantAbhAvapratiyogI taddhaTa' iti jJAnaM prati 'svadezakAlavRttyatyantAbhAvApratiyogI taddhaTa' iti jJAnasya praticanvakatvaM nAstyeva / tathApi sambhavaduktikatAmaGgIkRtya dUSayati na svadezeti / sakaletyAdi / tAdRzaniSedhAnAM madhye atIndriyapratiyogikAbhAvasyApi sambhavena tatpratiyogitvasyAyogyatvAt tatsAdhAraNatAdRzapratiyogi For Private and Personal Use Only 1. vRttimatpratiyogi kAbhAvo na pratyakSaH / ' yadyatra vRttimAn syAt tadopalabhyeta ' ityApAdanAsambhavAt / atra sato'pi vRttimataH atIndriyatvenAnupalabdhisambhavAt / iti pAThAntaram / 16
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 advaitamaJjarI tAtvAvacchinnAbhAvo na pratyakSaH / 'yadyatra tAdRzapratiyogitvaM syAt tadopalabhyete tyApAdanAsambhavAditi bhAvaH / pUrvoktati / svAtyantAbhAvIyasakalAdhikaraNavRttitvasyAyogyatvena sutarAM tadabhAvasyAyogyatvAdityevaMrUpetyarthaH / tathA ca vyavahitaviprakRSTatAdazAdhikaraNavRttitvasya sattve'pyanupalabdhisaMbhavAttadupalabdherApAdanAsambhavAttAdRzAbhAvo na pratyakSa iti bhAvaH / ayogyatvamindriyAsanikarSeNa pratyakSAviSayatvameva / tacca uktAbhAve nAsti / sAmAnyapratyAsaktirUpasyAlaukikasyandriyasannikarSasya sattvAdityAzayena zaGkate-nanvityAdi / ayogyatvaM yadasmAbhiruktaM tallaukikapratyakSaviSayatvAyogyatvameva / laukikapratyakSarUpasyaiva bAdhasyopakrAntatvAt / tanmUlIbhUtApAdanaviSayasya pratiyogyupalambhasya laukikasyaivApekSitatvena tasyaiva mayA khaNDanIyatvAt / tAdRzAyogyatvaM ca uktAbhAve astyevetyAzayena samAdhatte-maivamiti / yogyapratiyogika iti / svapratiyogyupalambhApAdakatAyogyapratiyogika ityarthaH / yAdRzapratiyoginassattvena indriyasannikarSAdiviziSTena tadupalabdhirApAdayituM zakyate, tAdRzapratiyogika iti yAvat / saMsargAbhAva iti / abhAvamAtraM vivakSitam / yena saMsargeNa pratiyogino vaiziSTyaM tadupalambhasyApAdaka, tena saMsargeNAvacchinnapratiyogitAko'bhAvaH pra. tyakSa iti jJApayituM saMsargapadamuktam / tatsaMsagAvacchinnatvaM ca tadanyasaMsargAnavacchinnatvarUpaM bodhyam / tena prAgabhAvapratiyogitAnAM saMsargAnavacchinnatve'pi na kSatiH / tathA ca yadyuktapratiyogitAtvaviziSTaM pratiyogitvaM syAt , tadopalabhyetetyApAdanAsambhavAt noktAbhAvo laukikprtykssH| uktaM hi dIdhityAdau 'yathA vidyamAnamapi vadvitve rAsabhAdidezaniSThAbhAvapratiyogitAvacchedakatvaM na gRhyate / abhAvadezaviprakarSAdinendriyasannikarSAdirUpagrAhakAbhAvAt , tathA dhUmavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitAvacchedakatvamapIti nAnupalabdheH pratiyogisattvaprasaJjanaprasaJjitamatiyogikaravANayogyateti tadabhAvo nAdhyakSa iti / atrAyaM bhAvaH / yadyapi pratiyogitAtadavacchedakayossattvendriyasannikRSTatvApattyA pratyakSApattiH / tathA pi dhUmavadAderindriyAsannikarSAdatIndriyapizAcaparamANvAdirUpatvasyApi smbhvaacc| tanniSThAbhAvAnAmapi tathAtvAcca taddhaTitarUpeNoktAvacchedakatvasya pratyakSApattyasambhavAt noktarUpAvacchinnAbhAvaH pratyakSaH / na hi pratiyogitAvacchedakatAparyAptyadhikaraNasya laukikapratyakSApattyasambhave abhAvasya laukikapratyakSam / kiJcAbhAvAdipratyakSa vinA pratiyogitAyA api na pratyakSApattiH / sambandhapratyakSa sambandhipratyakSasya hetutvAt / etena yogyapratiyogika ityAdeH yogyapratiyogikAnyaH For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade pratyakSabAdhoddhAraH] laghucandrikA / saMsargAbhAvo na yogya iti nArthaH / uktapratiyogitvAbhAvasya yogyAyogyapratiyogikatvena yogyatApatteH / nApyayogyapratiyogikaH saMsargAbhAvo na yogya ityrthH| mahAvAyau yogyAyogyodbhUtarUpasAmAnyAbhAvasya pratyakSamiti dIdhityAdAvuktatvAt / nApyayogyadhavicchinnapratiyogitAkAtyantAbhAvo na yogya ityrthH| tAvatApi stambhe pizAcAderiva yogye ghaTAdAvuktapratiyogitvavadrodasya pratyakSatvAnirAkaraNena bAdhasAmAnyAnuddhArAdityAdi parAstam / uktapratiyogitvavadvedapratyakSe'pyuktayogyatAyAH pratiyogyanupalambhe apekSaNena tadabhAve tADhazapratyakSAbhAva ityasyApyuktagranthena pratipAdanAt / ata evoktadIdhitivAkye tAdRzAvacchedakatvavadbhedasyApi anadhyakSatAyAM tAtpayam / ata eva ca 'mUrtasAmAnyatadvatorivopAdhisAmAnyatadvatoratyantAbhAvAnyonyAbhAvau na yogyA' vityAdikaM vyAptigrahopAyadIdhityAdAvuktam / atIndriyasAdhAraNaM atIndriyatAdRzAbhAvatatpratiyogitvaghaTitatvenAtIndriyaM yat tAdRzAbhAvapratiyogitAtvaM tadviziSTaM cakSurAdiyogyaM yasya sattvena tadupalabdhirApAdayituM zakyate,tAdRzam / yadi tvayogyadharmAnavacchinnayogyamAtravRttipratiyogitAkAbhAva eva yogyaH / vAyvAdau rUpAdyabhAvastu na pratyakSaH / kintvanumeya iti matamavalambyate,tadA yathAzrutameva yogyetyAdikaM samyak / yattu tAdRzAbhAvapratiyogitvaM yadi ghaTe syAt, tadopalabhyetetyApAdanaM sambhavatyeva / ghaTavRtteH saMsargAbhAvapratiyogitvasya yogyatvAt / prAgabhAvapratiyogitvavat / ata eva ayaM ghaTo'traiva nAnyatretyanyadezaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvasya ghaTe pratyakSam / anyadezaniSThAtyantAbhAvastu na pratyakSaH / vizeSyasannikarSAdyabhAvAt / evaM sarvadezakAlavRttyatyantAbhAvapratiyogitvamapi sAkSivedyatvAdyogyam / ata eva zuktirUpyAdau manmate tasya sAkSivedyatA svIkriyate iti mAdhvoktam / tanna / prAgabhAvasya hi sattve kiM tatpratiyogitvaM pratyakSaM tadasatve vA / naadyH| tadoktapratiyogitvasyAzrayAsannikarSaNApratyakSatvAt / antye tu prAgabhAvapratiyogitAtvena pratiyogitAtvena tavyaktitvena vA / naadyH| prAgabhAvAsannikarSAt / prAgabhAvapratyakSAsambhavena taddhaTitarUpeNa pratyakSAsambhavAt / na tadRSTAntena tAdRzAtyantAbhAvapratiyogitve yogyatAM prasAdhya tAdRzapratiyogitAtvarUpeNopalambhApAdanasyAsambhavAt / na cAbhAvAMze alaukikasya pratiyogitvAMze laukikasyopalambhasyApAdanaM sammavatIti vAcyam / gurutvavizeSavat ghaTatvAvacchiapratiyogitAkAtyantAbhAvasya pratyakSApattyA pratiyogitAvacchedakatAparyAptyadhikaraNAMze pratiyogyaMze ca laukikasthaivopalambhasyApAdanasyAbhAvapratyakSe prayojakatvAt / ata eva na dvitIyaH / ghaTatvAdirUpeNa ghaTAdeH pratyakSaM dinA tatsaMyogAdessaM For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhadaitamajharI / yogatvAdirUpeNa pratyakSAmAvena sambandhapratyakSaM prati sambandhitAvacchedakarUpeNa sambandhipratyakSasya hetutvena prAgabhAvatvarUpeNApratyakSe tena rUpeNa pratyakSAsambhavAt / antyakalpe vakSyamANadoSasyAtrApi sambhavAcca / nAntyaH / tAdRzadRSTAntena ghaTAdau svadezakAlavRttyatyantAmAvapratiyogitvasyApi tavyaktitvenaiva pratyakSasiddhyA tadavacchinAmAvasyaiva pratyakSasiddhAvapi tAdRzAmAvapratiyogitvatvAvacchinnAbhAvapratyakSAnupapAdanAt / ayamatraiva nAnyatreti pratyakSaM tu sambhavatyeva / sannikRSTadezAntaraniSThAtyantAmAvasya pratyakSatvena tatpratiyogitvAzrayasyApi sannilaSTatvena ca tAdRzapratiyogitvapratyakSasammavAt / dezAntarAsannikarSe tu tAdRzapratyakSaM na sambhavatyeva / kiM ca ayamatraiva nAnyatre' tyAkArajJAnasya dezAntaraniSThAtyantAmAvapratiyogyayamityarthakatve ghaTatvamatraiva nAnyatreti jJAnasyApi pramAtvApattiH / athAtraivetyevakArArthasyaiva nAnyatvetyanenAnuvAdAt , evakArasya caitadanyAsaMyuktatvabodhakatve 'dravyaM dravyameva ' tyAdau dravyAnyAsaMyuktatvasyAprasiddhasya bodhakatvAsambhavAt etaddezAnyatvAkcchedena vartamAnAtyantAbhAvapratiyogyayamityarthakatvaM vAcyam / tatra vizeSyAsannikarSasyAmAvApratyakSatve tvaduktahetutvAsambhavaH / na hyatra dezo vizeSyaH / kiM tu vizeSaNam / 'ayameva deza etadvA' nityAdAveva dezasya vizeSyatvAt / atha deza eva vizeSyapadenoktaH, tethApyayuktam / kasya ciddezasya sannikarSAt / na hyatraitadanyasarvadezamAnam / tasmAdhyApakatvamevAyogyam / na ca manobhinnAvRttitvAdighaTitena manastvatvena manastvopalabdhyApAdanAsambhave'pi . ghaTAdau manastvAbhAva iva tAdRzapratiyogitAtvena tAdRzapratiyogitvopalambhApAdanAsambhave'pi tadamAvaH pratyakSo'stviti vAcyam / manastvatvarUpeNa hi na manastvasyAbhAvaH pratyakSaH / tAdRzarUpasyAyogyaghaTitatvAt / ata eva 'ghaTatvatvAdinA na ghaTatvAdyabhAvasya pratyakSate'ti ziromaNiH / kiM tu manassamavetatvenaiva / ghaTAdau hi manastvasattve manaso yogyatvApattyA 'manastvaM yadi ghaTe syAt , tadA manassamavetattvenopalabhyete' tyAdirItyA manassamavetatvaviziSTasyopalammApAdanasambhavena tadabhAvasya pratyakSasambhavaH / na ca ghaTAdau manastvasattve gurutvAderapi manassamavetatvApattyA tena rUpeNopalambhApAdanAsambhava iti vAcyam / manastvIyasamavAyenAdheyatvasyaiva manassamavetatvarUpatvAt / sarvadezetyAdikaM tu svapitrAdIn pratyeva vAcyam / yAdRzAbhAvo hi tArkikAdInAM pratyakSaH tasyaiva tvayA sAkSimAsyatAyAH mAM prati vAcyatvAt / anyathA atiprasaGgAt / tArkikAdivAkyaM tu uktameva / nanu, uktapratiyogitvAbhAvasya laukikapratyakSAsammave'pi sAmAnya pratyAsaktyA vA For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade pratyakSabAdhoddhAraH] laghucandrikA / jJAnapratyAsaktyA vA alaukikapratyakSamastu / tAvatA mithyAtvAnumAnAsambhavaH ! na hyanumitau laukikapratyakSasyaiva bAdhavidhayA virodhitvam / kiM tu tadabhAvanizcayamAtrasya / tatrAha-vastuta iti / sAmAnyaM indriyalaukikasannikarSaviziSTavizeSyakajJAnaprakArIbhUtadharmaH / indriyapratyAsaktiH / tAdRzasAmAnyAzrayaniSThenAlau - kikavizeSyatAsambandhena pratyakSa prati kAraNIbhUtasyendriyasya sannikarSavidhayA kAraNam / tasyApi parvatIyadhUmasyApi / bizeSyandriyasamikarSeti / mukhyavizeSyandriyayoH laukikasannikaSaityarthaH / bahirindriyANAM svakIyalaukikasannikarSAzrayamukhyavizeSyakajJAnajanakatvaniyamAnmukhyavizeSyAMze laukikasannikarSasya bahirindriyajanyapratyakSe apekSeti bhAvaH / yo yatra purAvagataH, sa eva tatra saMskAravazAdalaukikapratyakSe bhAti / yatra yo na purAvagataH, tatra tasya dhIranumityAdireveti prAcInatArkikAdimate upanayasannikarSAsvIkartRmate hetuniSThaM sAmAnAdhikaraNyameva vyAptiH / na tu sAdhyasamAnAdhikaraNavRttihetutAvacchedakamiti pakSe ca mahAnasIya eva dhUme gRhItasmRtavyApteH parvatIyadhUme pratyakSAsammavAdAha-vyAptistvitIti / yathAzrutArthakamidaM prAmAkArAdimate bodhyam / manmate tu prakAreNa prakAratAyogyena / viSayo viSayatAyogyaH / tAdRzayogyatvaM cobuddhasaMskArajJAnayoptiviSayakayoH yat anyatarat tadviSayatvam / tathA ca -prAbhAkarAdimate dhUmatvAdyakarUpeNa vyAptipakSadharmatAjJAnayoriva manmate tayorvA tena rUpeNa vyAptiviSayakobuddhasaMskArapakSadharmatAjJAnayorvA hetutvam / vyAptiviziSTavaiziSTyajJAnasya tanmate anAvazyakatvavat manmate vyAptijJAnasyApyanAvazyakatvAt / tAdRzajJAnadvayottaramuktavaiziSTyadhIvyaktInAmiva vyAptiviSayakobuddhasaMskArapakSadhamatAjJAnottaraM vyAptismRtivyaktInAmanumityutpattyartha kalpane mahAgauravAt / uktaM hi paJcapAdyAm-'liGgajJAnavyAptisaMskArayossambhUya liGgijJAnahetutvam / saMskArAnubodhe tadabhAvAt / tasmAlliGgajJAnameva liGgisambandhasaMskAramubodhya - tatsahitaM liGgijJAnaM janayatIti / udbodhya svataH svajanyavahrijJAnAdito vA, svapUrvavartino anyasmAdvA, udbodhya / tena dhUmavattAjJAnasya kadAcidudbodhakatvAbhAve'pi na kSatiH / svapUrvavartina udbodhakatve'pi pUrvavartitAsambandhena svasya tavyAvatakatvena paramparayodbodhakatvam / karaNIbhUtavyaktivyAvartakatvena jAtiguNayoH karaNatvavat / ato liGgajJAnamevodbodhyaM. janayatIti nAsaGgatam / anyasyodvodhakatve'pi liGgajJAnasya tavyAvartakatvena prAdhAnyavivakSayA tadukteH / vyAptismRtiprayojakatvena parAbhimatAnAmubodhakAnAM zaktivizeSarUpe saMskArobodhe For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 126 www.kobatirth.org advaita / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hetutvasambhavena tAdRzazaktimatsaMskArasahitaM liGgajJAnamanumitihetuH / prAcInamate udbodhakajanitazaktikasyaiva saMskArasya smRtyAdihetutvAt / 'saMskAreNa smRtyAdau jananIye tatsahakAritvamevodbodhakatva' miti navyamate tu tAdRzodbodhakaissahitameva liGgajJAnaM tathA / saMskArahetutve mAnAbhAvAt / na ca vyAptismaraNottaraM yatra dhUmavatAjJAnaM yatra vA vyAptiviziSTa dhUmavattAsmRtiH prathamata eva jAtA, tatrAnumityutpattaye vyAptidhItvenA'pi hetutvasyAvazyakatvAt gauravamiti vAcyam / udbuddhasaMskAravyAptijJAnayorekazaktimattayA hetutvasya prAcInamate svIkArAt / kevalasaMskArAt udbuddhasaMskArasyAtiriktatvena tatraiva zaktivizeSasvIkArAt / anatiriktatve'pi nAnudbuddhasaMskArAdanumitiH / udbodhakAlAvacchinnazaktisvIkArAt / navyamate saMskArodbodhakeSu vyAptijJAneSu vyAptijJAne ca paryAptAyA ekazakterasvIkArAt / ata eva nAnAliGgakaparAmarzebhyaH anumitirupapannA / tAvatsu tasyAssambhavAt / yadi cAnumitau pakSasAdhyasaMsargetarasya ghaTAdeH smRtyAdisAmagrIto bhAnaM nAnubhavaviruddhaM, tadA tAdRzoshahyo vyAptismRtyAdisAmagrItaH pakSadharmatAyAzca tasyAM bhAnamAstAm / ata evo buddhasaMskArottaraM vyAptyAdismaraNasya nApalApaH / anumitereva vyAptyAdyaMze smRtitvasvIkArAt / anyathA tvanumitisAmagrI tadbhAne pratibandhikAstu / na ca saMskArasyApyanumitijanakatve nyAyaprayogasthale upAdhyudbhAvanaM niyamato na syAt / tatkAryasya vyabhicArajJAnasya anumitikAraNasaMskArApratibandhakatvAditi vAcyam / virodhinizrayasya saMskAranAzakatvena vyAptisaMskAranAzArthaM vyAptidhIpratibandhArthaM vA vyabhicArajJAnasya sAdhanIyatvena niyamata upAdhyudbhAvanasambhavAt / virodhinizvayasya saMskArAnAzakatve'pi virodhiviSayakasaMskAre saMskAranAzakatvasyAvazyakatvena kAraNIbhUtasaMskAravirodhiviSayaka saMskArajananAya vyabhicArajJApakopAdhyudbhAvanasambhavAcca / nanu, prAcAM yatra yasya nizcayaH, tatra tasya rUpAntareNApi na saMzayaH / samAnavizeSyakatApratyAsaktyaiva tayorvirodhitvAt / tatrAha - nizcite'pIti / vahnivyabhi cArIti / vahnivyApyatvena nizcitatattamebhyo yat bhinnaM tadityarthaH / prAcA mate yathA 'rUpatvaM pArthivAditrividharUpabhinnavRtti na veti saMzayakAle vAyau pArthivAdirUpavizeSAbhAvanizvaye'pi 'vAyUrUpavAnna ve 'ti saMzayaH / yathA vA 'pArthivAdirUpANi vAyuvRttitvAbhAvavantIti nizvaye'pyuktakAle 'rUpaM vAyuvRtti na ve 'ti saMzayaH, tathA 'dhUmo vahnivyApya' iti nizcaye'pi 'dhUmatvaM tattaddhamabhinnavRtti na veti saMzayakAle samAnaviSayaka saMzayasyAmatibandhakatAyAmatiriktasambhAvanAyA uttejakatvAt / na caivaM tAdRzottejakasya sadaiva sambhavAt nizvayaH kadApi virodhI na syAditi For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra* de pratyakSabAdhoddhAraH ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 127 vAcyam / rUpatvAvacchedena pArthivAditrividharUpAnyatvAbhAvanizcayakAle tAdRzasaMzayasyAnudayena tasyAsArvatrikatvAditi bhAvaH / bhISaNIya iti / vastutaH tanmate saMvAdipravRttAveva prakArAzrayatvaM niyAmakamucyate / visaMvAdipravRttau tu doSaH doSasamavadhAnottaravizeSaNajJAnaM vA / pravRttimAtre tu upasthitayoriSTatAvacchedakadharmiNorasaMsargagraha iti na doSa iti bhAvaH / na caikasyAM rajatavyaktau jJAtAyAmanyasyAM rajatavyaktau pravRtyApattiriti vAcyam / jJAtarajatAnAmekatrevAnyatrApi pravRtteranyathAkhyAtimate'pyApatteH / asAdhAraNakAraNakalpanAttadabhAvAt vyaktyantare pravRttyabhAvasya manmate'pi sambhavAt / vyadhikaraNaprakArakatveti / yAdRzaprakAratA svanirUpitavizeSyatAsamAnAdhikaraNAnyavRttiH tAdRzaprakAratAkatvetyarthaH / svaM prakAratA rajatAdiniSThA / tannirUpitavizeSyatAsamAnAdhikaraNAt idantvAderbhinne rajatAdau tasyAsatvAt / bAdhiteti / mithyatyarthaH / viSayatvena viSayatvaghaTitam / viSayatrAdhaprayojyatvAt / bhramavizepye vizeSaNAbhAvajJAnajJApyatvAt / tathA ca bhramatvajJAnakAle tAdRzAbhAvajJAnasyAvazyakatvena tAdRzAbhAvaghaTitamithyAtvaghaTitameva bhramatvaM yuktamiti bhAvaH / na tu vyadhikaraNetyAdinedaM sUcitam / tadIyatatsambandhAnadhikaraNe tatsambandhena tatprakArakadhItvaM tasya tatsambandhena bhramatvamiti lakSaNakaraNe sambandhAMze bhramatvaM bhrame na syAt / vyavahriyate ca tatra tasya bhramatvaM tAntrikaiH / ata eva sAdhye hetusamAnakAlatvAvagAhinyA anumite ssaMsargI bhUtakAlAMze bhramatvamuktaM parAmarzagranthe dIdhityAdau / athoktadhItvaM vizeSaNasyeva tatsambandhasyA'pi bhramatvamiti cet / tarhi hUdo vahnimAnityAdidhIssaMyogatvaviziSTasya bhramaH syAt / atha vizeSaNapratiyogikasambandhatvaviziSTasyaiva bhramatvaM tava / na tu sambandhatAvacchedakamAtraviziSTasyeti cet / tarhi saMyogena rUpaprakArakadhIH rUpe saMyogatvaviziSTasya bhramo na syAt / evaM dUrasthavRkSadvaye aikyaviSayakasya 'so'yamiti nirvikalpakasya dhyAnAdisamaye prabhAvizeSAdinirvikalpakasya ca bhramasya bhramatvaM na syAt / vyavahiyate ca tatrApi loke bhramatvam / tasmAt bAdhitaviSayakatvameva bhramatvam / ata evAbAdhitaviSayakatvaghaTitapramAtvamapi nirvikalpakasAdhAraNam / etAvAMstu vizeSaH 'yasso'ya' miti vAkyajanyapramA tattedantvopalakSaNapramAdvArikA / tajjanyabhramastu tadbhramadvAraka iti / tasmAdaikyabhramo nirvikalpaka sambhavatyeva / dhyAnAdisamaye prabhAdinirvikalpaka bhramastu dhyAtrAdInAmanubhavasiddha eva / asmanmate pUrvottaramImAMsakayormate / bhAvAntaratvAditi / taduktaM ' nAbhAvo'bhAvavai For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 128 advaitmlrii| dhAt nAropo bAdhahAnitaH / dravyAdiSaTkavaidhAt jJeyaM meyAntaraM tama' iti / 'tamo nIlaM calatI'tyAdipratyayAt rUpAdimatvena ghaTAdiSviva tamasyapi tadvAdhAmAvena ca gandhAdyabhAvAt pRthivyAdidravyaguNAdivailakSaNyena ca tamo dravyAntaramityarthaH / kiM ca dravyacAkSuSe AlokapratiyogikasaMyogo na hetuH / maNiprabhAdau tadabhAve'pi cAkSuSotpatteH / nApyAlokapratiyogitvopalakSitaH saMyogaH / AlokapratiyogikatvasaMyogatvayoH vizeSaNavizeSyabhAve vinigamakAmAvena tadavacchinnasya kAraNatAdvayApatteH / nApyanyadezAvacchinnAdAlokasaMyogAcAkSupotpattyasambhavAt jAtivizeSasyeva dravyAdicAkSuSajanakatAyAM AlokasaMyoganiSThAyAmavacchedakatvaM svIkAryam / sA ca jAtirAlokaniSThe vAyvAdisaMyoge'pi sambhavati / ata eva pramAdicAkSuSamiti vAcyam / tAdRzajAtissaMyogatvasya vibhAgatvasya vA vyApyetyatra vinigamakAbhAvAt / ata evAlokapratiyogikatvopalakSitavijAtIyatvenApi na hetutAsambhavaH / AlokaghaTAdau vAyuvibhAgasya sammavena vAyupratiyogikatvaviziSTavijAtIyatvena hetutAmAdAya vinigamakAmAvApatteH / kiM tu tamastvena pratibandhakatvameva dravyacAkSuSaM prati kalpyate / tadamAvAdevoktapramAdau cAkSuSotpattiH / na ca tamo'bhAvatvena kAraNatve'pi tamaHpratiyogikatvAbhAvatvayovizeSaNavizeSyatvasyAvinigamyatvena kAraNatAdvayApattiriti vAcyam / svAvacchinnapratiyogitAkatvasambandhena tamastvaviziSTe vizeSaNatAsambandhena vartamAnamabhAvatvameva hetutAvacchedakam / na tu vizeSaNatAsambandhenAmAvatvaviziSTe svAvacchinnapratiyogitAkatvasambandhena vartamAna tamastvam / uktapratiyogitAkatvasambandhenaiva tasya hetutAvacchedakatvasya vAcyatayA dvidhoktasambandhapraveze gauravApatteH / abhAvatvaM vA na nivezyate / uktapratiyogitAkatvasambandhena tamastvasyaiva hetutAvacchedakatvasambhavAt / na ca bhedavAraNAyAtyantAmAvatvamavazyaM nivezyamiti vAcyam / sambandhavizeSAvacchinnapratiyogitAyA avazyaM nivezyatayA tata eva tadvAraNAt / yadi tu pratibandhakasyAbhAvo na hetuH / kiM tu pratibandhakaM kAryaprAgabhAve kSemasAdhAraNakAraNatvAzrayaH / na ca kAraNakUTAzrayakSaNottarakSaNatvasya kAryotpattivyApyatayA pratibandhakasattve'pi sakalakAraNasattvasambhavAt kAryotpattyApattiriti vAcyam / sakalakAraNAzrayatvasya pratibandhakAbhAvasahitasyaivoktavyApyatAvacchedake pravezAditi matamAzrIyate vA pratibandhakAmAvasya hetutvaM tavyaktitvenaiva / na tu. maNyAdyamAvatvena / na ca maNigaganAnyataratvAvacchinnAbhAvavyakterapi tavyaktitvena hetutApattiriti vAcyam / tena rUpeNa dAhAdihetutve'nyathA siddheH sarvairapi vAcyatvAt / tayaktarmaNisAmAnyAbhAvAnatiriktatvAceti mataM vA For Private and Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org pra0de pratyakSabAdhoddhAraH ] laghucandrikA | Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zrIyate, tadA na kApyanupapattiH / na coktarItyA Aloka pratiyogikatvasaMyogatvayorapi vizeSyavizeNabhAvavyavasthAsambhavAt tatra pUrvokto vinigamakAbhAvaH kathamiti vAcyam / pratiyogitAsambandhenAloka viziSTasyaiva nivezyatayA pUrvoktagauravAbhAvena vinigamakA bhAvasyAvazyakatvAt / na hyAlokatvAvacchinnatvaM saMyogapratiyogitAyAM prAmANikam / yena tasyaiva lAghavAnnivezenAlokavyaktInAmapyanivezo vAcyaH / na cAlokavAnityAkAradhIrviziSTasya vaiziSTyamiti vizeSye vizeSaNaM tatrApi . vizeSaNAntaramiti ca rItyeti tatra viSayabhedaM vinA jJAnayorvailakSaNyAsambhavaH / 'arthenaiva vizeSo hi nirAkAratayA dhiyA ' mityAcAryokteH / tathA cAdye AlokatvAvacchinnapratiyogitAkasaMyogatvena bhAnam / dvitIye tu kevalaM saMyogatveneti prAmANikamevAlokatvAvacchinnatvaM saMyogIyapratiyogitAyAmiti vAcyam / tatra tasya prAmANikatve'pi tAdRzakAraNatAvacchedake tanniveze prayojanAbhAvAt / na cAlokavyaktInAmAnantyena tanniveze gauraveNoktAvacchinnatvena pratiyogitAniveza evaM yuktaiti vAcyam / AlokatvAvacchinnasyaikasyaivAvacchedakatvasya nAnAvyaktiSu sambhavena gauravAbhAvAt / tamastvAvacchinnapratiyogitAkatvaM svavazyamabhAve nivezyam / tamassattva 'pi tamoghaTobhayAbhAvasattvenAtiprasaGgAt / yadi tu viziSTavaiziSTyabuddhAvAlokatvaviziSTaM viSayaH / vizeSye vizeSaNamiti jJAne tu tadupalakSitam / tadviziSTatadupalakSitayozca bhedasvIkArAduktajJAnayorvailakSaNyaM tadA saMyogIyapratiyogitAyA A lokatvAvacchinnatvamaprAmANikameva / tasmAttAdAtmyasambandhena tamastvena cAkSuSaM prati pratibandhakatvam / kapAlAdau ghaTAdivi ghaTAdau / tadavacchinnacidgatamUlAvidyAyAH pariNAmastama iti tatra tattAdAtmyasattvAt (tatkAle na cAkSuSam / prabhAdau tadabhAvAccAkSuSam / ) tamodhvaMsazrAlokasaMyogAdirUpa iti na tatkalpane gauravam / na ca tamo'bhAvatvena kAraNatApakSo na yuktaH / lAghavena cAkSuSahetutayA bhAvarUpasyaiva vastvantarasya siddheryuktatvAditi vAcyam / tasya dravyarUpatve ghaTAdicAkSuSasthale ghaTAdAvAloke ca tasya saMyogadvayaM kalpanIyam / atIndriyatvasiddhaye spArzanapratyakSe tAdAtmyena tasya pratibandhakatvam / udbhUtasparzastatra na jAyate / tatra tasya pratibandhakatvAditi vA kalpanIyam / tasya cAkSuSaM na jAyate / dravyavRttiviSayatAsambandhena cAkSuSaM prati tatpratiyogikasaMyogatvena hetutvasvIkAreNa tatpratiyogikatvaviziSTasaMyogasya tatrAsattvAditi vAcyam / tathA ca tamo'bhAvatvena kAraNatve tadapekSayA na gauravam / yadi ca tasya saMyogasambandhena uktahetutvaM kalpanIyam / na tu tatsaMyogasyetyu1. 'atatkAlIna cAkSuSapramAdau tadabhAvAccAkSuSam ' iti pAThAntaram / 17 " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 129 For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15. bhadvaitamaJjarI / cyate, tadApi vimAgasambandhena tasya hetutAmAdAya vinigamakAmAvaH / tasya guNakriyAnyatararUpatve'pi vibhAgAdirUpatve saMyogAdirUpatAmAdAya vinigamakAmAvaH / sAmAnyarUpatve saMyogo vibhAgo vA tadApraya iti saH / tasmAt bhAvarUpasya tasyAsambhavAdabhAvarUpatvameva / sa cAbhAvo na tamonAzaH / AlokAdau tadasambhavAt / ata eva na tamaHprAgabhAvaH / kiM tu tamo'tyantAbhAva iti dik / na tu jJAtasyati / Alokasya tamonAzakatvAttamasa AlokAbhAvaprayuktatvena tamojanyasya tamazcAkSuSasyAlokAbhAvaprayuktatvam / uktaM hi vivaraNe-'AlokavinAzitasya tamasaH punarmUlakAraNAdeva janme' ti / tathA cAlokasyAbhAva eva tamovyaJjakaH / na tu tajjJAnamiti bhAvaH / anyeSAM ukatenovirahastama itivAdinAM vaizeSikAdInAm / pratiyogitAvacchedaketi / prauDhaprakAzatvetyarthaH / taccodbhUtAnamibhUtarUpavanmahAtejastvaM prabhAsvarUpA jAtirvA / govyaktariti / samavetatvasambandhena gotvarUpeNa tasyA avacchedakatvamiti bhAvaH / na ca gosamavetasya dravyatvAderghaTAdau sattvAttatra 'gotvaM nAstIti dhIH pramA na syAditi vAcyam / uktasambandhena hi vizeSaNavidhayaiva gaurvcchedikaa| (vastutastu tattadgovyaktimAtraniSThAvacchedakatA gotvaniSThA AdheyatAvizeSAvacchinnA na kenApi dharmeNAvacchidyate / zuddhavyaktimAtrasyaivAvacchedakatvasambhavenAnantagovyaktitvAdiviziSTasyAvacchedakatve gauravAt / jAtItarasyAnavacchinnaprakAratvAbhAve'pyanavacchinnAvacchedakatve bAdhakAbhAvAt / tathA ca gotvarUpe gopadAdupasthitasyApi gotvopalakSitayatkiJcitsvarUpasyaivAvacchedakatvena bhAnam / evaM ca tattavyaktirupala. kSaNavidhayaivAvacchedikA / uktasambandhena tadvyaktiviziSTasya gotvasya gavAntare sattvAbhAvena 'gavAntare gotvaM nAstI' ti pratyayApattyA vizeSaNavidhayA avacchedakatvAsambhavAt / ata eva mUle yatkiJcidgovyaktereveti vyaktinirdezena zuddhavyakteravacchedakatvamuktam / evakArasya tvayamarthaH / sakalagovRttitvAderbhAvapratyayenopasthitatvena gotvasya vizeSaNatve'pi na pratiyogitAvacchedakatvamiti / ata eva gotvatvarUpatvAdityasya gotvAmAvapratiyogitAvacchedakatvena bhAnAdityarthaH / tathA ca) yathA 'ghaTo nAstI' tyAdijJAne ghaTasAmAnyAbhAvasya sarvaghaTapratiyogikasyApi vizeSaNatayA kazcideva ghaTo bhAti, tathA 'gotvaM nAstIti jJAne sakalagovyaktyavacchinnapratiyogitAke'pi gotvAbhAve pratiyogitAvacchedakatayA bhAsamAnena kenacit gavA viziSTaM gotvaM vizeSa 1. 'upalakSaNavidhayAvacchedakatvaM tu garvatarAsamavetatvasyaiva / gotvatvarUpatvAt / 'gotvaM nAstI' ti jJAne pratiyogitAvacchedakatayA bhAsamAnatvAt / pratiyogyaMze gavaMtarAsamavetatvAderbhAne'pi ta. sya nAvacchedakatvena bhAnam / kiM tu govarUpeNa kasyAzcit goH prakRtibhUtagopadopasthApitAyAH / ' iti pAThAntaram / . For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pra 0 de pratyakSavAdhoddhAraH ] laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 131 / Nam / na tu sarvairgobhiriti bhAvaH / sakalagovRttitvasyAvacchedake praveze'pi tasya govRttibhedapratiyogitAnavacchedakatvarUpatvAt na sAmAnyalakSaNApekSetyapi bodhyam / atra gotvasya tAdAtmyasambandhena nAvacchedakatvaM sambhavati / atyantAbhede sambandhAMsabhavena tasya gotvAsambandhAt / gaurityAkArakatattaddhIprakAratvasyApi nAvacchedakatvam / avacchedakAbhede prakArabhedena prakAratvasyAbhedapakSe tasyAtiprasaktatvAt / ato govyaktireveti yuktam / eteneti / abhAvabuddhau pratiyogyaMze prakArIbhUtadharmaprakArakajJAnasyaiva vizeSaNatAvacchedakaprakArakadhIvidhayA hetutvam / na tu pratiyogibhAnasyeti svIkAreNetyarthaH / vyAkhyAteti / ghaTatvAdinA vidyamAnaghaTAdijJAnAt bhAvighaTAdivizeSitaprAgabhAvatvena dhIH zabdAdinA jAyate / vidyamAnakArye zaktimattayA gRhItAlliGAdipadAt prAbhAkaramate bhAvikAryadhIvat / zaGketyAdi / kAlAntare dezAntare ca vartamAne dhUme vyabhicArasyAtIndriya pizAcAdAvupAdhitvasya vA zaGkA cedasti, tadA dezakAlAntarayorbhAvibhUtayorjJAnAyAnumAnamastyeva / jalpena prativAdinaM nirasya tattvabubhutsuM pratyAha -- tarkazzaGkAvadhiriti / zaGkAyA avadhiH sAmagrIvighaTakaH / nanu, tarkasyApi vyAptidhImUlakatvAdanavasthA / tatrAha - vyAghAteti / AzaGkA uktAnavasthA / 'yadi sarvatra zaGkase, tadA dhUmAdyarthaM vahayAdau tavaiva pravRttirna syAt' iti tarkarUpeNa vyAghAtena vAraNIyetyarthaH / uktamiti / kAlAntare vyabhicariSyatIti kAlaM bhAvinamAkalayyAzaGkayeta, tadAkalanaM ca nAnumAnamavadhIrayetetyanenoktamityarthaH / pAkapUrvakAlInaH pAkakAlInadhvaMsapratiyogI / sAdhyetyAdi / prakRtAnumAnena sAdhyasiddhau satyAmeva caramapAkaM jJAtvA tatra vyabhicAro jJAtavyaH / tathA ca sAdhyasiddhuttaraM vyabhicArajJAnaM vyarthamityarthaH / anyathA tasya doSatvasvIkAre / siddhItyAdi / bhAvi yadi jJAtaM, tadoktAnumAnenaiveti tatsampattau kiM pAzcAtyena vyabhicArajJAnena / yadi ca na jJAtam tadA tatra vyabhicAro jJAtumazakya ityubhayathApi vyAghAtoktisambhavAdityarthaH / pAkakAlInadhvaMsapratiyogipAkatvasya hetutvasvIkAre'pi vizeSaNaM vyartham / caramapAkasyAnupasthityA tatra vyabhicArasyAvAraNIyatvAt siddhasAdhanAcca / na ca jAtAyAmanumitau tasyAH vyabhicArihetukatvena bhramatvaM vyabhicArajJAnena sAdhyata iti na tadvyarthamiti vAcyam / vyabhicArihetukAnumititvasya bhramatvAvyApyatvAt / zabdAditi / vidyamAne zaktyAdijJAnAdavidyamAnavyakteH zabdAt bodhaH / samAnaprakArakatvena zaktyA dijJAnazabdAnubhavayoH kAryakAraNabhAvAditi bhAvaH / smRtestattvAya gAhitvaniyamasvIkAre dhUmatvAdimAtrarUpeNa smRtyasambhavAttAdRzaniyamaM parityajannAha--pramu
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 advaitamaJjarI / TatattAketi / taddezakAlavRttitvarUpatattAviziSTadhUmatvAdirUpeNa dhUmAdiviSayakasyApi saMskArasya tattAMze'nubodhAdaviSayIkRtatattAketyarthaH / jJAnAdeveti / vizeSaNajJAnasya viziSTadhItvAvacchinnaM prati na hetutvam / smRtau vyabhicArAt / atha saMskArasambandhena hetRtvAt noktavyabhicAra iti cet / tarhi pratyakSAdau vyabhicAraH / tasmAt samavAyenaiva tasya viziSTa pratyakSatvAvacchinnaM prati hetutvaM sambhavadaktikam / tadapi na yuktisahamityanupadaM mUle vakSyate / nanu, vizeSaNatAvacchedakaprakArakadhItvenApi hetutve sa eva panthAH / satyam / vizeSaNatAvacchedakaprakArakajJAnAditi mUlasya vahnitvAdirUpeNa vahivyAptyAdisaMskAraparAmarzAdityarthaH / tathA ca saMskAraparAmarzAdereva saadhyvishessnnksmRtynumityaadiniyaamktvm| nanu, vadvitvarUpeNa parvatIyavadvereva parvatapakSakAnumitau niyamena bhAnAnupapattiH / vyAptyAdiviSayakaparAmarze mahAnasIyAdivaDhereva tvanmate bhAnAt tasyaiva bhAnApattiH tasyApi bhAnApattirvA / kAryatAvacchedake vahivizeSAnivezAditi cenna / manmate svataH pramAtvasvIkAreNotpattau jJaptau ca pramAtvasya svatastvAt / jJAnasAmAnyasAmagya eva hi pramAtve niyAmakatvam / na tu guNasya / nanu, tarhi jJAnasAmAnyasAmagrIjanyatAvacchedakaM pramA. tvamityAgatam / tacca na sambhavati / pramAtvasya jJAnasAmAnyasAmagyazca viSayabhedena nAnAtvAt / (viSayasamasaMkhyAnAM pramAyAM jJAnasAmAnyasAmagrIhetutvAnAmApatteH / ekasminnapi viSayendriyasannikarSavyAptinizcayAdInAmekarUpegaikasambandhena ca hetutvAsambhavena nAnAhetutvApatteH / tathA ca guNajanyatAvacchedakameva pramAtvaM vaktuM yuktam / samavAyAghekasambandhena yadvizeSyasambandhaM yat vizeSaNaM tadRttiryA svaprakAratA tadAzrayavRttidharmavattvasambandhena jJAnaM prati tAdRzasambandhavizeSaNavRttidharmatvena hetutvasyaikasyaiva sambhavAt / tAdRzadharmastu kevalAnvayiviSayatvAdikam / tadAzrayatvasambandhena jJAnaM ghaTAdau jAyate / tatra tAdRzadharmo viSayatvAdikamasti / tasya ca vizeSaNatAsambandhena hetutvam / tasyaiva kevalAnvayidharma prati sambandhatvAt / tAdRzaprakAratAmAtrasambandhena kAyatvasyoktavyabhicAraH / tAdRzadharmavati sarvatra tAdRzaprakAratAsambandhena jJAnAnutpatteH / vizeSyasambandhatattadvizeSaNavRttitvaviziSTadharmatvena hetutvoktau tu tAdRzaprakAratAmAtraM sambandhe'stu / viziSTasya kAraNasyAnyatrAsattvena vyabhicArAbhAvAditi cenna / ) yadyapi vahnayanumititvAdikameva kAryatAvacchedakam / 1. 'guNajanyatAvacchedakatvasyaiva pramAtle vaktuM yuktatvAt / jJAnasAmagrIbhede'pi vizeSyasa. mbandhavizeSaNanAnAdirUpasya guNasyaikasya sambhavAditi cena / ' iti pAThAntaram / For Private and Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de pratyakSabAMdhoddhAraH ] laghucandrikA / na tu vaDhyAdipramAtvam , tathApi doSAsahitA yA vayAdiviziSTajJAnasAmagrI tadadhikaraNakSaNAvyavahitottarakSaNatve vahyAdipramAvattvavyApyatAsvIkArAttAdRzasAmagyA pramaiva jAyate / doSasahitayA tu bhrama eva / vaDhyAdibhramatvena dauSakAyatvasya bhaTTamate svIkArAt / gurumate bhedAgrahasahitayorvizeSyavizeSaNapramayoriva pramAviSayatvaviziSTavizeSyavizeSaNayorbhedAgrahasyApi bhramatvena tasyaiva doSaprayuktatvAditi karmamImAMsakAH / manastvena pramAtvAvacchinnaM pratyupAdAnakAraNatvasvIkArAt / manoghaTitayA sAmanyAM pramaiva jAyate / bhramatvAvacchinnaM prati svapariNAmAvyavahitapUrvavRttitvaviziSTapallavAjJAnatvenopAdAnasvasvIkArAt / pallavAjJAnadoSAdighaTitasAmagyA bhUma evetyaupaniSadAH / nanu, tathApyekasmit parvate vidyamAnAnAM nAnAvahInAmanumityAdau bhAnaM syAditi cet / syAdeveti saMkSepaH / jJAnAyeti / saurabhatvasAmAnyalakSaNayA sarveSAM saurabhANAM noktajJAne bhAnasambhavaH / sAmAnyAzrayayatkiJciyaktyaMze phalIbhUtajJAnakaraNendriyasannikarSasya laukikasya tayA apekSaNAt / yadi ca tayA sa nApekSyate uktajJAne yAvatsaurabhANAM vizeSaNatayA bhAnamiSTameva / 'yAvatsaurabhavRttisaurabhatvAzrayavaJcandana'mityAkArakatvasambhavAt / mukhyavizeSyatAsambandhena cA. kSuSaM tu na saurabhe jAyate / tatsambandhena tadutpattau laukikasannikarSasya hetutvAt vizeSyatAsambandhasyaiva sAmAnyajJAnakAryatAvacchedakatvAJcetyucyate, tadA surabhItyAdezcandane saurabhatvaprakArakacAkSuSabhramAyetyarthaH / evaM surabhitvetyasya sauramatvetyarthaH / tathA ca candane saurabhatvabhramajanakadoSakAle candanatvena saurabhatvAnumAnopapatteH uktabhramo'numitirUpa. eva / na cAkSuSa iti, jJAnaM na pratyAsaktiriti bhAvaH / anyathA jJAnasya pratyAsaktitve / pkssprtyksseti| na ca bahirindriyasya svAyogyamukhyavizeSyakajJAnAjanakatvena 'paramANUrUpavAni' tyAdijJAnasya cAkSuSatvAdyasambhavAdanumititvamiti vAcyam / mAnasattvasambhavA. t / kevalavyatirekiNi 'pRthivyAM taditarabheda' ityAdyanumitau / tadanabhyupagamA. t uktAnumityasvIkArAt / na coktAnumiteH svIkAre'pi vyatirekavyAptijJAnaghaTitAnumitisAmagya eva klaptatvena tasyA eva balavattvamAyAti / na khanvayavyAptidhIghaTitasAmagya iti tadasvIkAroktiH vyartheti vAcyam / tADha zAnumitisvIkAre pRthivyuddezyakaprathivItarabhedavidheyakAnumitisAmagrItvana 'pRthivI itarabhedavatI' ityAkArakAnumityupadhAyakAnvayavyAptighaTitasAmagyaH prathivIvizeSya. kataditarabhedaniSThAlaukikaprakAratAzAlipratyakSa prati pratibandhakatvakalpanasambhavena tA: For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitmnyjrii| . dRzAnumityasvIkArasyoktayuktatvAt / na ca pRthivItvAvacchedena pRthivyAH pakSatve anvayadRSTAntAbhAve nAnvayavyAptigraha iti vAcyam / pakSaikadezasya ghaTAderanvayadRSTAntatvasambhavAda / paTAdau sAdhyasiddhAvapi na siddhasAdhanam / prathivItvAvacchedena sAdhyasyAsiddhatvAt / nanu, parAmarzAdyuttaraM jAyamAnasya jJAnasthAlaukikapratyakSatvasvIkAre tatra parAmarzAderupayogo na syAt / iSTApattau ca dhUmena cahnivattI jJAta iti dhIH pakSatayA parvate vahniAta iti dhIzca na syAt / tasmAt pratyakSasAmagrIvilakSaNasAmagrIkatvenApratyakSamanumitirUpaM jJAnamaGgIkAryamiti nAnumitimAtroccheda iti cenna / parAmarzasya tAdRzapratyakSagatapramAtvapratyakSopayuktattvAt / vahayAdivyApyavadvizeSyakavayAdiprakArakajJAnatvarUpasya vahayAdipramAtvavyApyadharmasya hi nizcayo vayAdipramAtvasya viparItajJAnottarapratvakSe nizcaye prayojakaH / 'pakSatayA jAnAmI tidhIstu nAGgIkriyate / tasyA hetutve prAbhAkarAdInAM bahUnAM vivAdAt / na ca 'vahnimanuminomA'ti dhIsiddhasyAnumititvasya kAryamAtraniSThanAtitayA parAmarzAdikAryatAvacchedakatvamAvazyakamiti vAcyam / anumititvasya tAdRzavyApyadharmavattAnizcayanizcitapramAtvakapratyakSatvarUpatvenAnAtitvAt / abhyupagame tu pakSanarAdisvIkArAdare tu / naiveti| parvatIyavaherajJAne'pi tadvizeSyakAnumitisambhavAdityAdiH / nanu, pakSavizeSyakaparAmattiraM pakSIyasAdhyavyaktyajJAne sAdhyavizeSyakAnumiteH pakSadharAdyairapyanuktattvAtatrAnumityapalApAdanupapattiratsyeva / tatrAha-anumitariti / pakSavizeSyakaparAmarzajanyAnumiterityarthaH / tathA ca parvatoddezyakavahnividheyakAnumititvenaiva tAdRzaparAmarzaviziSTatvenaiva vA tAdRzaparAmarzakAryatAsvIkArAt sAdhyavizeSyakAnumiterapi tatsambhavAnnAnupapattiH / pakSIyasAdhyasya jJAtatve tasyAnumitau vizeSaNatvam / tadabhAve vizeSyatvam / pakSadharokterAdarastu, pakSavizeSyakatvAniyamajJApanamAtrArtha iti bhAvaH / svarUpataH indriyasanikRSTaniSThajJAyamAnadhUmatvAdivyaktitvena / pratyAsaktiH dhUmAdipratyakSe kAraNam / dhUmaniSTheti / dhUmavizeNyaketyarthaH / tatra sakaladhUmeSu jJAyamAnadhUmatkavyaktitvena tatra dhUmatvasya sattve' pi cakSussannikRSTaniSThatvaviziSToktavyaktitvarUpeNAmAvaH / dhUme dhUmatvapratyakSakAle tadhUme tAdRzavyaktitvarUpeNa dhUmatvasattvaM bhavati / tathA ca tAdRzavyakitvaviziSTasya samavAyena hetutvAsambhave'pi svasamavAyivRttitvopalakSitadhUmatvasambandhena hetutvamalaukikadhUmaniSThamukhyavizeSyatAsambandhena dhUmatvaprakArakaM pratyakSa prati sambhavati / ato dhUlIpaTale dhUmabhUmetyuktam / na cendriyasannikRSTavizeSyakadhIpra For Private and Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade pratyakSabAdhoddhAraH] laghucandrikA / kArIbhUtadhUmatvAdivyaktitvena svasamavAyiniSThaviSayatAsambandhena hetutvaM vAcyam / atItAnAgatadhUmeSu samavAyenoktadhUmatvasambandhena vA dhUmatvAbhAvAt / tatroktavizepyatAsambandhena - pratyakSotpatyasambhavAduktaviSayatAsambandhenetyuktamiti vAcyam / viSayatA hi yadyapyatItAdiSu sambandhaH, tathApi saviSayakasyaiva / na tu ghaTatvAdeH / atha ghaTatvasya svasamavAya eva sambandhaH tasyAzraya ityucyeta, tathApyAzrayasya sambandhassvavRttiviSayataiva vAcyeti taddoSatAdavasthyam / athaivaM svasamavAyisaMyogAdayo'pi ghaTatvAdessaMbandhA na syuriti cet| na syurev| atItAdau samavAyinaM prati saMyogasya vartamAneSveva sambandhasayA klaptatvAt / viSayatAyA atItAdiSu saviSayakaM pratyeva sambandhatayA klaptatvena na ghaTatvAdisamavAyinaM tadRttitvaM vA prati sambandhatvamiti bhAvaH / taduttaraM dhUlIpaTale dhUmatvena vyAptigrahottaram / anumityanudayeti / 'parvato vahimAni' tyAdyanumityanudayetyarthaH / jJAnamiti / ata eva 'sA cendriyasambaddhavizeSaNatA atiriktave'ti maNivAkyasya sAmAnyapratyAsaktiH indriyasambaddhA indriyasambaddhaniSThavizeSyatAnirUpitA / vizeSaNatA prakAratA / yasyAH ghaTatvAdirUpapratyAsakteH / sA tathA / atroktadoSAduktaM atiriktaiveti / ghaTatvAdiniSThatAdRzaprakAratAzAlijJAnarUpaivavetyarthaH / atra kalpe dhUmaniSThAlaukikavizeSyatAsambandhena dhUmatvaprakArakacAkSuSaM prati cakSussaMyuktavizeSyakadhUmatvaprakArakacAkSuSatvena dhUmaniSThena svasamAnakAlInajJAnaviSayatvasambandhena hetutvam / cAkSuSAdisAmAnyajJAnAt spArzanAdirUpasya sAmAnyAzrayajJAnasyAnutpatteH / ubhayatra cAkSuSatvoktiH / dhUmatvajJAnavizeSye cakSussaMyoge naSTe sakaladhUmacAkSuSAnutpattevizeSyakAntamuktam / evaM tvAcAdipratyakSe'pi bodhyam / mAnasapratyakSe tu manolaukikasannikarSAzrayavizeSyakasukhatvAdiprakArakamivAlaukikamanassannikarSAzrayavizepyakamaNutvAdiprakAramapi mAnasaM svaviSayasAmAnyAzrayavizeSyake hetuH / ata evANutvena yatkiJcidaNUpasthitau sakalANuvizeSyakamAnasamutpadyate iti prAcaH / navyAstu, sAmAnyasya nirvikalpakasAdhAraNajJAnarUpaivetyatiriktatyasyArthaH / tathA ca dhUmatvajJAnatvamAtraM kAraNatAvacchedakam / alaukikamukhyavizeSyatAsambandhena dhUmaniSThena pratyakSatvena kAryatA / na ca kutraciDUme cakSussaMyogAsattvakAle u. tpannADUmatvanirvikalpakAdapi sarvadhUmacAkSuSamutpadyeteti vAcyam / sAmAnyajJAnajanyabahirindriyajanyapratyakSasya sAmAnyaprakAratAnirUpitavizeSyatAzrayAkiJcidvyakyaMze laukikaviSayatAzAlitvaniyamena tAdazavyaktI kAraNIbhUtendriyalaukikasa For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 136 www.kobatirth.org advaitamaJjarI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nnikarSaghaTitasAmanyA apekSaNIyatvAt / evaM ca smaraNAderiva cAkSuSAderapi sAmAnyajJAnAt sAmAnyAzrayasya spArzanAdipratyakSaM jAyate ityAhuH / tatra navyamatasya samyaktvAttadevAda baghayati --- taccetyAdi / dhUmajJAnAt ghUme ghUmatvaprakArakajJAnAt / avazyaklRpteti / parokSajJAne parAmarzAdereva viziSTaviSayatAniyAmakatvam / pratyakSajJAne tu sannikarSAdeH tat avazyaklaptam / tenaiva nirvAhaH / na ca 'jAtimAn ghaTa' iti pratyakSe anavacchinnaghaTatvAdiprakAratAyAmanavacchinnaghaTatvAdiviSayatAkadhIravazyaM niyAmikA vAcyA / anyathA 'jAtimAni' tyAkArakapratyakSe ghaTatvAdau niyamenAnavacchinnA prakAratA syAt / indriyasannikarSAderniyAmakasya sattvAt / anavacchinnatvaM ca prakAratvAnirUpitatvamiti vAcyam / anavacchinnatvaviSayatAtvayorvizeSyavizeSaNabhAvasyAvinigamyatvena hetutAdvayApattyA saMkhyAtItanirvikalpakadhIvyaktikalpanApatyA coktaviSayatAkatvena hetutve gauraveNa tadapekSayA lAghavAduktaprakAratAzAlipratyakSa hetutAvacchedakatayendriyasaMyogAdiniSTasya jAtivizeSasya klaptatvena tenaiva nirvAhAt / nanu, mAstu nirvikalpakam / cakSurAdisannikRSTavizeSyakadhUmatvAdiprakArakacAkSuSAdikameva sarvadhUmAdicAkSuSAdiheturiti praaciinmtmvlmbniiym| tatrAha-nacetyAdi / purovartinaM avyavahitam / vyavahitaM etadanyam / anyathA uktasya sAdhakAbhAvasya bAdhakasya cAsvIkAre / sakaladhUmeti / nanu, dhUmatvena sarvadhUmAnAmanuvyavasAye bhAnamiSTameva / tattadvyaktitvena teSAM tatra bhAnaM tu nApAdayituM zakyam / tadrUpeNopasthityabhAvAditi cenna / dhUmatvena sarvadhUmAnAM tatra bhAnApatteH kRtatvAt / teSAM vyavasAye upasthitatvenAnuvyavasAye bhAne sAmagrI - sattvAt sAmAnyapratyAsaktijanyabhinnasyApi etaddhU mAnya dhUmatvaprakArakajJAnasya sattve ' tAdRzadhUmatvaviziSTaM sAkSAtkaromI'ti pratyayasyopalakSaNavidhayA tAdRzadhUmatvaprakArakasyApattezca / tacca neSTam / anubhavavirodhAt / tadidamuktam - na caivamanubhavamAtretyAdi / 'imaM dhUmaM sAkSAtkaromi nAnya' miti sarvalokAnubhavaH / ata eva dhUmapratyakSavAn puruSaH 'etadanyadhUmaM sAkSAtkaroSi kimiti STaSTo na hi nahItyeva bUte / nanu, cakSurAdyasannikarSe laukikaviSayatvAbhAvena tasya na 'sAkSAtkaromIti pratyaye bhAnam / laukikaviSayatAyAstAdRzapratyaye bhAnAditi cenna / sakaladhUmAdInAM pratyakSe bhAnaM kimanumityAdikAryAnurodhAt anuvyavasAyAnurodhAdvA / tatrAdyaM pUrvameva nirastam / adhunA tu dvitIyamiti bhAvAt / na ca dhUmaM jAnAmI' tyanuvyavasAye sarvadhUmabhAnamiti vAcyam / 'imaM dhUmaM jAnAmi na tvetadanyamiti vyavahArasya sarvasiddhatvena samAdhAnasya tu For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade pratyakSabAdhodvAraH] laghucandrikA / ' 137 tulyatvAt / yatprameyamityAdi / sArvaiyaM sarvasaMzayavirodhijJAnavattvam / prameyatvasAmAnyadhIstAdRzajJAnaprayojikA / prameyavattvasAmAnyadhIstu svayamapi tAdRzadhIrUpeNetyAzayena soktA / seti / IzaniSThasya sArvazyasya sarvAMze laukikapratyakSarUpatvena tata uktasAvazyasya vailakSaNyasambhavAditi zeSaH / paretyAdi / parasyoktasAmAnyajJAnAdhInasArvazyavato yo jJAnaviSayo 'ghaTo na ve 'tyAdisaMzayastadanupapatterityarthaH / jJAnaviSayatvasya ghaTatvatadabhAvasahacaritadharmatvena sAdhAraNadharmavattAjJAnasya saMzayahetossaMpAdanAya jJAnaviSaya ityuktam / tAvatA ca dharmitAvacchedakaprakArakadhIviSayoktadharmavattAjJAnasya kAraNatvalAbhaH / ghaTaviSayaH vaTatvaviziSTavizeSyakaH / ghaTaghaTatvobhayavizeSyaka iti yAvat / neti / ghaTa iti zeSaH / jJAne bhAsamAneti / jJAnAt bhAsamAnetyarthaH / tathA ca prameyamiti jJAnajanye prameyavaditi jJAne prameyatvarUpeNa ghaTatvasya ghaTAnuyogikavaiziSTaye pratiyogitayA bhAnAttAdRzajJAnaM ghaTe ghaTatvaprakArakamiti bhAvaH / etena prameyamiti jJAnaM na ghaTe ghaTatvaprakArakam / ghaTe bhAsamAnavaiziSTyasya bhAsamAnaM pratiyogitvaM prakAratvamiti matasyaiva svIkAreNa ghaTAnuyogitvaviSayatAnirUpitA yA vaiziSTyaviSayatAnirUpitaviSayatA tadAzrayapratiyogitvasya prakAratAtvenoktajJAne tadasambhavAt vaiziSTyatatpratiyogitvAnuyogitvAnAmuktajJAne vizeSyatayaiva hi bhAnam / na tu saMsargatayA / na vA tadviSayatAnAM nirUpyanirUpakabhAvaH / tathA ca tadAvApannavaiziSTyAdisAMsargikaviSayatAzAlijJAnasyaivoktasaMzayavirodhitvasvIkArAnnoktadoSa iti parAstam / zaGkate-ghaTatve tyAdi / ghaTatvajJAneti / ghaTatvAMze anyAprakArakavaTatvajJAnetyarthaH / adoSaiti / uktajJAnajanyatAyA ghaTatvAMze anyAprakArakavaTatvaprakArakajJAnatvenAvacchedAttAdazajanyatAyAH prameyavaditi jJAne'bhAvAnnoktadoSa ityarthaH / nanu, tAdRzaghaTatvaprakArakapratyakSatvAvacchinnaM prati tAdRzahetutvAsambhave'pIndriyasaMyogAdereva jAtivizeSeNa hetutvasyAvazyakatvAttajanyatvameva vizeSaNamastu / kiM ca / ghaTatvAMze anyAprakArakaM ghaTatvaprakArakaM pratyakSaM parokSaM ca tvayApi svIkAryameva / AnubhAvikatvAt / tathA ca tasyaivoktasaMzayavirodhilastIkArAnoktadoSa iti cenna / prAcInatArkikAdimate samAnaviSayakanizcaya eta virodhi / na tu samAnAkAraH / ata eva 'ayaM jAtimAn ' 'ayaM tavyaktitvaviziSTavAn' 'ayaM ghaTatvaprakArakapramAvizeSyAnyAsamavetavA nityAdivaTatvanizcayasyApyuktasaMzayavirodhitvaM taiH svIkriyate / tathA ca ghaTatvAMze anyAprakArakatvamanivezya ghaTatvaprakArakatvanizcayatvenaiva virodhitvasvIkArAt 'prameyava'diti nizcayasya virodhitvaM durvAram / ata eva nirdharmitAvacchedakatvAnno For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 128 www.kobatirth.org advaitamaM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ktajJAnaM virodhItyapi nirastam / samAnaviSayakasyaiva virodhitvAt / yayaktau yadvyaktyabhAvaprakArakaM yat jJAnaM tadvyaktyaMze tavyaktiviSayakajJAnasyaiva tatsamAnaviSayakatvAttAdRzajJAnajanyasya 'prameyavadida' mityAdijJAnasya virodhitvasambhavAcca / nanu, bauddhAdhikAre prakAzasya satastadIyatAmAtrarUpaH svabhAvavizeSo viSayatetyuktam / tatra ziromaNyAdibhirvyAkhyAtam / 'prakAzasya jJAnasya sato vidyamAnasya tadIyatAmAtrarUpaH ghaTAdiviSayasambandharUpo viSayatA / sAmAnyato viSayatA jJAnameva / ghaTAdiviSayatA tu ghaTAdisambandhitattaddhIkharUpA / viSayasyAvidyamAnatve'pi vidyamA najJAnarUpasya viSayatvasya 'idAnIM sa viSayo jJAtaH idAnIM tasya jJAna' mityAdivyavahAre kAlavizeSAvacchinnatvabhAnamupapadyate / viSayasya viSayatAtve tu tasyAvidyamAnatve viSayatvasya tannopapadyate / ato jJAnameva viSayateti jJApanAya sata ityanena jJAnasya vidyamAnatoktA / sambandhasambandhinozrAbhedo na doSAya / sarvatra svarUpasambandhasthale tathA kalpanA 'diti / tathA ca ' prameyava' diti jJAnasya ghaTe ghaTatvaprakArakatve'pi noktasaMzayavirodhitvam / jJAnarUpaviSayatA vizeSarUpasya prakAratvasya tattajjJAnavyaktitvenaiva rUpeNa pratibandhakatAvacchedake nivezyatvena 'prameyava' ditijJAnavyaktestadvyaktitvena tatrAnivezasambhavAt / tatrAha - svarUpasambandhetyAdi / svaM na svasya sambandhaH / 'svaM na svIya' mityanubhavAt / atha tattadvyaktitvena sambandhatvaM, jJAnatvAdinA sambandhitvam, iti rUpabhedena bhedaM svIkRtya svasyApi svapratiyogikasambandhatvaM vAcyam / tathApi jJAnatvaviziSTasya tadvyaktitvaviziSTAbhede tayorbhedAsambhava iti bhede mithyAtvasya vAcyatvenAnirvacanIyavAdApattiH / atha tayoratyantabhedaH, tadA bhASAntaraNAtiriktaviSayataiva svIkRtA / nanvAstAmatiriktaiva viSayatA / uktaM ca ziromaNyAdibhiH / yadi jJAnameva viSayatA, tadA 'ghaTapaTA 'viti samUhAlambanasya ghaTe'pi paTatvaprakAratAzAlitvApattyA bhramatvApattiH / taddhIrUpAyA ghaTatvaprakAratAyA eva paTatvaprakAratAtvena ghaTe paTatvasya prakAratvasattvAt / atha yathA samavAyaH kevala eva sattAyAssambandhaH / rUpAdyavacchinnastu rUpAdeH / tathA nirvikalpakajJAnaM kevalameva viSayatA / savikalpaM tu tattatprakArAvacchinnam / tathA samUhAlambanaM ghaTatvaviziSTaM sat ghaTasya viSayatA / na tu paTatvaviziSTam / yadviziSTaM jJAnaM yasya viSayatA tat tatra vizeSaNamucyate / na caivaM ghaTatvavizeSaNakajJAnasya ghaTatvaviSayatAtvaM na syAt / prakAraviziSTasyaiva savikalpakasya vizeSyaM prati viSayatAtvAt / prakArIbhUtaghaTatvAdiviziSTaM tu jJAnaM na ghaTatvAdAvasti / svaviziSTasya svasmin sattvAsambhavAt / svaprakAropalakSitasyaM svaprakAropahitasya vA tasya viSayatAtve For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pra 0 de pratyakSabAdhoddhAraH ] laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 139 / ghaTatvopalakSitatadupahitayoH paTe'pi sattvAduktadoSAvaraNAditi vAcyam / prakArAvacchinnaM hi jJAnaM vizeSyaM prati vizeSyatA / vizeSyavizeSaNe prati viSayatAtvaM tu kevalasyaiva savikalpakasya / evaM ca yadavRttinA yena viziSTaM yat jJAnaM yasya viSayatA, tatra tasya tat bhramaH / yadvRttinA yena viziSTaM yat jJAnaM yasya viSayatA, tatra tasya tat pramA / vastutastu yena sambandhena yatti yadvizeSaNaviziSTena yena sambandhena viziSTaM jJAnaM yasya vizeSyatA, tena sambandhena tatra tasya tat prameti vAcyam / evaM yena sambandhena yadavRttItyAdirItyA bhUmo - vAcyaH / tathA ca yadviziSTena yena sambandhena viziSTaM jJAnaM yatra vizeSyatA, tatra tayorAdyaM vizeSaNam / antyaM saMsarga iti labhyate / vizeSaNasaMsargayovaiziSTyaM tu sAmAnAdhikaraNyamekasmin jJAne tatsvarUpaviSayatAsambandhena sambandhitvam / jJAne saMsargasya vaiziSTyaM tu jJAnasvarUpA viSayataiva / na caivamapi ghaTatvena ghaTo jJAnavizeSya iti na syAt / ghaTatvaviziSTajJAnarUpavizeSyatAyA vizeSyazabdenaiva lAbhena ghaTatvenetyasya punaruktatvApatteriti vAcyam / vizeSyazabdena kiJciddharmaviziSTena kiJcitsambandhena viziSTaM jJAnamucyate, na tu ghaTatvAdidharmaviziSTena samavAyena viziSTam / tathA sati jJAta ityukte kena rUpeNeti praznAnupapatteH / tathAca ghaTatvena ghaTo jJAta ityAdau ghaTatvAdyabhinnavarmaviziSTasambandhaviziSTajJAnarUpaviSayatAsambandhI ghaTa ityarthakatvAnna ghaTatveneti punaruktamiti cenna / ghaTatve samavAyena ghaTaprakArakajJAnasyApi ghaTavizeSyakatvApacyA 'ayaM ghaTa' ityAkArakataddhIvyaktistAdRzasamavAyaviziSTA ghaTavizeSyateti vAcyam ! tathA ca ghaTaniSThA taddhIvyaktirvizeSyatA / ghaTatvaniSThA vizeSaNatA / samavAyaniSThA saMsargatetyasyaiva lAghavAdApatteH / ghaTecchAdau ghaTAdiviSayakajJAnAdInAmanugatarUpeNa kAraNatvAdyanupapattezca / kiM ca vizeSaNaviziSTena saMsargeNa viziSTaM jJAnaM vizeSyasya vizeSyatA / atha vA vizeSyaviziSTena saMsargeNa viziSTaM jJAnaM vizeSaNaM prati vizeSaNatA / tayorAdyaniSThataDI rUpaviSayatA vizeSyatA / antyaniSThatIrUpaviSayatA saMsargatA / athavA vizeSyaviziSTena vizeSaNena viziSTaM jJAnaM saMsargaM prati sAMsargikaviSayatA / tayorAdyaniSThA sA vizeSyatA / antyaniSThA sA vizeSaNatetyasya vidhAtrayasyAvinigamyatvAt prAguktA vizeSyAdivyavasthA durlabhA / tasmAdatiriktaiva viSayatA / tadvizeSAstu prakAratvAdayaH / evaM viSayatAtvaprakAratAtvAdikamapi / etena pratiyogitvAdhikaraNatvAdayo'pi vyAkhyAtAH / viSayatAyA api viSayatA atiriktaiva / evaM tasyA apIti prAmANikI anavasthA svIkriyata eva / anyathAnupapatteH /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / sA ca jJAnaniSThA / jJAnaniSThAnugatakAraNAtAdyavacchedakatayA kalpyamAnatvAt / na ca viSayaniSThApi sA pratiyogitAsambandhena tadavacchedikAstviti vAcyam / kAraNavRttidharmasyaiva kAraNatAvacchedakatvena kalpanasyaucityAt / tatpratiyogitayA cArthe viSayatvavyavahAraH / pare tu 'viSayatvaviSayitve bhinne eva / pratiyogitvAnuyogitve iva bhAvAbhAvayo'rityAhuH / itthaM ca svabhAvavizeSa ityasya svIyadharmavizeSa ityarthaH / prakAzasyetyanena jJAnadharmasya viSayatAtvoktyA icchAderna svadharmo viSayatA / kiM tu ghaTAdiviSayakajJAnajanyatvaM ghaTAdiviSayakajJAnameva veti praanycH|tnn / janyatAvacchadakatathecchAdAvapi viSayatAsiddheH / IzvarecchAyA janyatvAbhAvena tatroktarItyasambhavAt / jJAnoparame'pIcchAdau saviSayakatvavyavahArasya jnyaanenaasNbhvaat| icchAyAmeva svabhAvo viSayatA / jJAne tu tajjanakatvamityasyaivApattezca / tasmAt jJAna ivecchAdAvapyatiriktaiva viSayatA / tadayaM ziromaNitadIyaTIkAsiddhArthaH / tathA ca 'ghaTo na ve'ti saMzaye ghaTatvAMze anyAprakArakatvavATitarUpeNa pratibandhakatve gauravaM yadyapi, tathApi ghaTatvasya yA prakAratAntaranirUpitaprakAratAnyaprakAratA, tacchAlinizcayatvenaiva tatsambhavAt / 'prameyavaditi nizcayasyoktasaMzayavirodhitve mAnAbhAvaH / na coktaprakAratAnyatvaniveze gauravAt ghaTatvaprakAratAvannizcayatvenaiva tatsvIkArAduktanizcayasyApyuktavirodhitvasiddhiriti vAcyam / prameyatvAdyavacchinnaprakAratAbhyaH zuddhaghaTatvAdiprakAratAyA bhinnatvena tadvyakteH nizcayopari ghaTatvasya saMsargatayA nivezanAgauravAt / na ca jAtitvatavyaktitvAdirUpeNa ghaTatvaprakAratAvannizcayasyApi virodhitvAnnoktarUpeNa pratibandhakatvakalpanaM yuktamiti vAcyam / tAdazanizcayasyoktavirodhitve vivAdAt / nizcitAvyabhicArakaM rUpaM parityajya gRhyamANavyabhicArakeNa rUpeNa kAraNatvakalpanasyAnyAyyatvAt / ayaM ghaTatvatvaviziSTavAniti nizcayasyoktavirodhitve sarvasammatatve'pi na kSatiH / ghaTatvatvasya ghaTetarAsamavetatvarUpaghaTatvavyApyatArUpatvena tadviziSTaprakArakanizcayatvena pRthageva pratibandhakatvasvIkArAditi cenna / tasya pUrvapakSasya svarUpasambandhetyAdimUlena nirastatvAt / svaM svIyajJAnIyaM yat bhAsamAnavaiziSTyapratiyogitvAnuyogitvAbhyAmatiriktaM prakAratAvizeSyatArUpaM tasya jJAnaviSayayossambandhavizeSasyAbhyupagame anirvacanIyasya vicArAsahasya vAdasyoktasambandhakathanasyApatterityasyoktamUlArthatvasambhavAt / nanu, kathamuktavAdo vicArAsaha iti cedatrocyate / na prakAratAvizeSyate kluptapadArthAtirikte / bhAsamAnavaiziSTayapratiyogitvAnuyogitvayoH kluptayoreva tadrUpatA-- sambhavAt / sAMsargikaviSayatAmAtramatiriktaM svIkriyate / tathA ca saMyogena ghaTavizi For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de pratyakSabAdhoddhAraH ] laghucandrikA / pTabuddhau saMyogIyapratiyogitAnirUpitAnuyogitvasya saMsargatayA bhAnAt saMyogIyasAMsargikaviSayatAnirUpitapratiyogitvIyoktaviSayatAnirUpitAnuyogitvIyoktaviSayatA - sattvAduktaviSayatAzrayapratiyogitvAnuyogitvayoH prakAratAvizeSyatAtvasambhavaH / na ca prakAratAM vizeSyatAM vA atiriktAM svIkRtya tadAzrayapratiyogikatvaM tdaashryaanuyo| gikatvaM vA sAMsargikaviSayatvam / natvatiriktamityeva kuto na svIkriyata iti vAcyam / saMyogena rUpAdiprakArakajJAnasthale tadasambhavAt / na ca pratiyogitvAdAvapi vizeSaNAdyaze prakAratAmaGgIkRtya saMyogAderUpAdiniSThaprakAratAnirUpitaprakAratAzrayapratiyogitvanirUpakattvarUpaM sAMsargikaviSayatvamucyatAmiti vAcyam / pratiyogitvAdeH prakAratayA bhAnasya sarvAnubhavaviruddhatvAt nipprakArakajJAne nirvikalpakIyaviSayatAyAH klaptatvAt / tasyA eva vizeSaNavizepyayoH svIkArAttayoH viSayatvavyavahAraH / tathA ca yadIyayoH pratiyogitvAnuyogitvayossaMsargatA tattve sati viSayatvaM prakAratAvizeSyate / vastutastu, yadIyapratiyogitAtvena rUpeNa sAMsargikaviSayatA tattvaM prakAratvam / evaM vizeSyatA / tathA ca vizeSaNavizeSyayorapi sAMsargikameva viSayatvam / tadanyaprakAratvaM na svIkriyate / 'ghaTapratiyogikabhUtalAnuyogikasaMyogena dravyavA'nityAdijJAne pareNApi ghaTatvAdyavacchinnasAMsargikaviSayatAyAH svIkRtatvAnna tatkalpane'smAkaM gauravam / etena svAzrayasaMyogena ghaTatvaprakArakajJAnasyApi ghaTatvaviziSTaprakArakatvApattirityAdikamapAstam / ghaTatvAvacchinnapratiyogitAtvarUpeNa pratiyogitvasaMsargakajJAnasyaiva ghaTatvAvacchinnaprakAratAkazabdena vyvhaaraat| atha tAdRzasAMsargikaviSayatAkadhItvAdinA kAraNatvAdikalpanamapekSya ghaTatvAva. cchinnaprakAratAnirUpitasaMyogatvAdyavacchinnasAMsargikaviSayatAkadhItvAdinA kAraNatvAdikalpane lAghavAt sAMsargikaviSayatAnAtmakaprakArataiva kalpyatAmiti cenna / tAdRzaprakAratAvizeSyatayoH kalpanAmapekSyoktagururUpeNa kAraNatvAdereva yuktatvAt / pratiyogitvAnuyogitvaviSayatAhi viziSTabuddhau sarvalokAnubhavasiddhA / asmin jJAne bhUtale ghaTasya saMyogaH saMsargatayA viSayaH / tatra tasya saMyogo mayA saMsargatayA jJAta ityAdi lokAnubhavAt / kiM ca saMyogo na rUpapratiyogika iti nizcaye satyapi saMyogena rUpaprakArakabuddhyApatteH / saMyogo na rUpAnuyo. gika iti nizcaye satyapi rUpe saMyogena ghaTAdiprakArakabudhyApattezca viziSTabuddhimAtre vizeSaNapratiyogitA vizeSyAnuyogitA ca na bhAtIti mataM heyameva / tadAne tu bAdhavidhayA tadvirodhinIti dhyeyam / kiM ca 'bhUtalaM ghaTavadi'tyAdijJAnasya kadAcidviziSTavaiziSTyabuddhitvaM kadAcidvizeSye vizeSaNaM tatrApi ca vizeSaNAntara For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / mityevaM rItyA buddhitvamiti vyavasthAsiddhaye ghaTatvAdyavacchinnapratiyogitAkasaMyogitvena yatra sAMsargikaviSayatA, tatra viziSTavaiziSTyadhItvam / yatra tu pratiyogitAtvamAtreNa / na tu ghaTatvAdyavacchinnatvaM pratiyogitAyAM bhAti / tatra dvitIyabuddhitvam / anyathA viSayavailakSaNyaM vinA viSayatAvailakSaNye jJAnayo(lakSaNyAsambhavAt / 'arthenaiva vizeSo hi nirAkAratayA dhiyAmi' tyAcAryokteH / 'ayaM ghaTa' ityAdau viziSTavaiziSTyasyAviSayatve'pi samavAyapratiyogitvAnuyogitvabhAnaM viziSTabuddhimAtre aikarUpyAnurodhAt / athavA pratiyogitvAnuyogitvayoreva saMyogAdiniSThasAMsargikaviSayatAnirUpitatvaM prakAratAvizeSyatArUpatvaM ca sviikriyte| tathA ca ziromaNyAdyuktavAkye prakAratvAdeH pratiyogitvAnuyogitvAdiklaptapadArthAtiriktatvoktirasaGgatA / uktavAkye hi etena pratiyogitvAdhikaraNatvAdayo'pi vyAkhyAtA ityanena pratiyogitvAnuyogitvamatiriktamuktam / tasmAdatiriktaiva viSayatetyAdinA ca prakAratvAdi vyatiriktamuktam / atha pratiyogitvAnuyogitvapadamabhAvaniSThAnuyogitvasyAbhAvIyapratiyogitvasya caiva bodhakam / na tu sambandhapratiyogitvAnuyogitvayorapi / tayoH prakAratvAdizabdenaiva uktatvAditi cenna / adhikaraNatvazabdasya sambandhAnuyogitAsAmAnyavacanatvena satsamabhivyAhatapratiyogitAzabdasyApi sambandhapratiyogitAsAmAnyavacanatvAt / AdipadenaivAbhAvIyapratiyogitvAdegrahaNAt / nanu, sambandhapratiyogitvAnuyogitvayoH pratiyogyanuyogisvarUpatvasyaiva sambhavena pratiyogitvAnuyogitvapadaM na tadarthakamiti cenna / 'tavyaktistadviziSTe'ti jJAnasya pramAtvApattyA tayoratiriktatvasyAvazyakatvAt / yena hi saMyogena tadyakterbhUtalAdau pramA, tenaiva bhUtalAderapi tasyAM pramA / tathA ca tasya saMyogasya tavyaktipratiyogyanuyogikatvenoktApattiH syAdeva / tayoH atiriktatve tu tavyaktiniSThapratiyogitAnirUpitAnuyogitAyAH tattavyaktiniSThatvAbhAvAnnoktApattiH / na ca tadvyaktirUpA yA saMyogIyapratiyogitA tannirUpitAnuyogitArUpe dharmiNi saMyogena tavyaktiprakArakatvaM saMyogena tadvyaktipramAtvamityuktyaivoktApalivAraNasambhavAdatiriktayoH tayoH svIkAro na yukta iti vaacym| 'tadyaktidravya'mitipramAyAssattvena dvavyatvarUpeNa tavyasssvAtmakAnuyogitAnirUpakapratiyogitArUpatvAt saMyogIyatvAJcoktApattitAdavasthyAt / tasmAdatiriktapratiyogitvAderAvazyakatvAt tadanyaprakAratvAdyuktiH uktavAkyena yuktA ! yadi coktavAkye pratiyogitvAdizabdenAbhAvapratiyogitvAdikamucyate / prakAratvAdizabdena tu bhaasmaanvaishissttyprtiyogitvaadikmucyte| tathApi tasya viziSTabuddhyaviSayatvoktiH sambandhasasvandhAgrahe'pi viziSTajJAnasyopapAditatvAditi maNidIdhitivAkyena yuktA / uktayuktibhistasya vizi For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de pratyakSabAdhoddhAraH] lghucndrikaa| STadhIviSayatvasyAvazyakatvAt / tasmAt pakSadharAntaprAcInatArkikAdisammataM bhAsamAnavaizivyasya bhAsamAne pratiyogitvAnuyogitve prakAratAvizeSyate iti tu matameva ramyam / tathA ca 'prameyava'diti nizcayasya 'ayaM ghaTo na veti dhIvirodhitvaM durvAram / nanu, bhAsamAnavaiziSTyapratiyogitA zuddhaghaTatvAdiniSThA tAdRzadhIvirodhitAvacchedake nivezyA / prameyatvAdyavacchinnA tu sA tato'nyeti noktanizcaye uktavirodhitvApattiriti cenna / prameyatvaghaTatvatvAdyavacchinnapratiyogitAnAmanyatamasyaiva ghaTo na vetyAdijJAne bhAnena tasyAstadanyatve mAnAmAvAt / iti laghucandrikAyAM pratyakSabAdhoddhAre sAmAnyapratyAsaktibhaGgaH // tAdRgiti / pratipannopAyau traikAlikaniSedhetyarthaH / sAkSAt jJAnAjJAnavizeSaNanairapekSyeNa gaganAdeH sAkSimAsyatvasvIkArAt / bhAvikAlaniSedheti / bhAvikAle pratIyamAnaniSedhetyarthaH / sAkSiNaH pramANavRttyanupahitasAkSiNaH / vidyamAnasarvAvabhAsakatvena vidyamAnamAtre tAdAtmyena vidyamAnakAle sambaddhatayA / avidyamAnetyAdi / avidyamAno yo bhAvibAdhaH bhAvikAlAvacchinnaM pratipannopAdhau niSedhapratiyogitvadhIviSayatvaM, tadabhAvAsAdhakatvAdityarthaH / uktadhIviSayatvasyedAnI sAkSyayogyatvAttadabhAvo'pIdAnI tathA / sAkSiNaiva hi tADhazaviSayatvaM jJeyam / tatra mAnAntarasyedAnImanavatArAt |avtaare vA tata eva tadabhAvagrahAsambhavAditi bhAvaH / ajJAtatayA tAdRzAmAvagrahaNaM tu na vastu sAdhakam / tasyAjJAtAMze nizcayatvAbhAvAt / sAkSigrAhyatvaM svIkRtyAha-bhramaprameti / sukhAdyaMze pramAtvasyeva zuktirUpyAdyaMze bhramatvasyApi gRhmamANatvena trikAlaniSedhApratiyogitvAMze'pi bhUmatvazaGkAsambhava iti bhAvaH / vyavahAretyAdi / vyavahArakAlAbAdhyaviSayakatvamAtreNa jJAne pravRttisAmAnyaprayojakatvAdisaMvAdopapaterityarthaH / nanu, doSasamavahitapramAyAM pramAtvAgrahe'pi pravRtyApatteH pramAtvena jJAyamAnanizcaya eva pravartakaH / tvanmate ca viSayAbAdhasya sAkSyagrAhyatvAt tasyAnupapattistatrAha-tadrUpati / nanu, tvanmate saMvAdipravRttirna syAt / tasyAM trikAlAbAdhyaviSayakatvena hetutvakalpanAdityAzaGkaya pravRttau yAdazamavisaMvAditvaM taddhaTitameva pramAtvaM pravartakajJAne'pekSyate / aucityAdityAzayenAhana hItyAdi / saMvAdIti / vyvhaarkaalaabaadhyvissyketyrthH| vyAvRttamiti / zuktirUpyAdiviSayakapravRtteruktasaMvAditvAbhAvAt zuktirUpyAdijJAnAcyAvRttaM prAmANyamuktapravRttiprayojakamiti bhAvaH / viSayakatvameveti / smRterapi saMvAdipravRttijanakatvAt tatsAdhAraNyaM nadoSAyeti bhAvaH / anena idAnIntanena prapaJcajJA For Private and Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI nena / anityatvAdItyAdinA niSedhasyAvyApyavRttitvam / evakArAttu na mithyAtvadhArUpo bAdhaH / mithyAtvasya pratipannadezakAlAvacchinnaghaTitatvAditi bhAvaH / abAdhyatveti / pratipannadezakAlAvacchinnaniSedhasya yat pratiyogitvaM taddhIviSayatvasAmAnyAbhAvasyAnavacchinnAdhikaraNatvetyarthaH / prAmANyaM vyavahArakAlAvacchinnasya mithyAtvanizcayAviSayatvasya ya AzrayaH tadviSayakadhItvarUpam / atredaM bodhyam / tadrUpaprAmANyasya sAkSiNA grahaNe'pi virodhAbhAvAditi yaduktaM tatrApizabdena tadrUpaprAmANyaM na sAkSiNA grahItuM zakyata iti sUcitam / tathA ca tArkikAdirItyA sAkSAkriyamANasyaiva sAkSibhAsyatA vaktuM zakyA / anyathA pizAcAdyabhAvasyApi taduktyApatteH / tAkikAdirItyA tu vyavahArakAlAvacchinnasya mithyAtvanizcayAviSayatvasya na sAkSAtkAramsambhavati / ghaTAdikaM yadi vyavahArakAle mithyAtvena nizcIyeta, tadA tathA mayopalabhyatetyApAdanAsaMbhavena yogyAnupalammAbhAvAt / puruSAntarIyamithyAtvanizcaye satyapi mayi tadabhAvena mama tathopalambhAbhAvasambhavAt / atha nizcIyetetyatrApi mayeti vizeSaNaM deyaM, tathA 'pi vyavahArakAlInasya bhUtabhAvikAlaghaTitasyApi sammavena taddhaTitasya bAdhasya sattve'pi nopalambhasambhava iti na tadApattiH / kiM ca mithyAtvamatIndriyAsannikaTAbhAvAdighaTitamiti taddhaTitanizcayaviSayatvasya sattve'pi tattvena rUpeNopalambhAsambhavAnnopalambhApattiriti nAnupalabdheH pratiyogisattvaprasaJjanaprasaJjitapratiyogikatvarUpA yogyateti / na caivaM pramAtvasya svatogrAhyatvAbhAvAddoSAsamavahitajJAnamAtrasya pramAtvagrAhakamAnAnavatAre'pi pravartakatvamAnubhAvikaM vyAhanyeteti vAcyam / mithyAtvena ajJAtaM yat tadaviSayakajJAnatvarUpapramAtvasya jJAnasAmAnyagrAhakasAkSigrAhyatvarUpasvatAgrAhyatvasambhavAn pravRttisAmAnye tADhazapramAtvena jJAyamAnanizcayasya hetutvasambhavAt 'jJAtatvenAjJAtatvena ca sarvaM sAkSibhAsya'miti vivaraNokteH / ajJAtatvena mithyAtvaviziSTasya sAkSibhAsyatvasambhavAt bhrame'pi bAdhAt pUrvamuktapramAtvadhIsammavena tataH pravRttisambhavAt / evaM saMvAdipravRttau vyavahArakAlAbAdhyaviSayakatvena hetutve na mAnam / saMvAditvasya visaMvAditvasya vA janyatAnavacchedakatvAt / anyathA viSayaniSThA yAvanto dharmAH sadvyaktitadanyavyaktyanyataratvAdayastatpratyekavadaMvizeSyakapravRttitvenApi janyatApatteriti bhAvaH / (nanu, dRzyatvAdihetoH pratyakSabAdhyatvaM mAstu / anumAnabAdhyatvaM tu syAt / yena hetunA bhavatAM vyAvahArikatvasyAnumitiH pUrva siddhA / tenaiva pAramArthikatvasyAnumitissinhA / sA cedAnIM jAyamAnAyAM mi 1. 'dRzyatvAdihetoH pratyakSabAdhyatve niraste anumAnabAdhyatvaM zaGkate / ' iti pAThAntaram / For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de pratyakSaprAbalyabhaGgaH] laghucandrikA / thyAtvAnumitau pratibandhiketyAzayena zaGkate / ) na ceti / prAtimAsiketi / brahmAviSayakadhIbAdhyetyarthaH / viSayakatvAdIti / 'so'ya'miti vAkyajanyaniSprakArakadhIbAdhyabhedabuddheruktavailakSaNyAdviSayakatvAdItyAdipadamuktam / tena brahmadhIbAdhyaviSayakatvasaGgrahaH / taniSedheti / tena rUpeNa dvaitaniSedhetyarthaH / aprasaktapratipedhakateti / yena rUpeNa yatra yat na jJAtaM, tena rUpeNa tatra tanniSedhakatetyarthaH / cakSurAdItyAdi / dRzyatvAdirUpeNa cakSurAdinA brahmaNi jJAtasya dvaitasya niSedhaparatvAdityarthaH / nAntarikSa ityAdi / yatra niSedhe tAtparya, tatra pratiyogiprasaktyAdikaM vinA tatkalpanavaiyarthyAt tadAvazyakatA / yatra tu nAntarikSa i. tyAdau na pratiSedhaparatvam / kiM tu mAnAntarasiddhatadanuvAdadvArA vidheyastutiparatvaM tatra na tadAvazyakatA / tathA ca satyatvaviziSTadvaitarUpapratiyogino brahmaNi jJAnarUpAM prasaktiM vinApi mithyAtvAnumAnAdisiddhasya brahmagatasya satyatvarUpeNa dvaitAbhAvasyAnuvAdadvArA uktazrutInAM vidheyabrahmastutiparatvamiti bhAvaH / arthavAdAdhikaraNe 'na ethivyAmagnizcetavyo nAntarikSe na divI'tyatra na prtissedhdhiiH| pratiyogino'ntarikSAdiniSThacayanasyAprasaktatvAt / cayanavidhinA ethivyAM cayanasya pramitattvena pratiSedhabuddhyasambhavAt / na ca pAkSikatvAya niSedha iti vAcyam / 'yadyagni ceSyamANA' iti pAkSikatvasiddhavadanuvAdAdinA tasya siddhatvAt / tasmAduktavAkyamapramANamiti prApte, na pRthivyAmiti vAkyaM zuddhaSTathivyAM cayanAbhAvasya nityAnuvAdo 'hiraNyaM nidhAya cetavya'miti vihitahiraNyastutyarthaH / tadupapAdakaM nAntarikSa ityAdikam / yathAntarikSAdau na cayanaM, tathA zuddhapRthivyAmiti siddhAntitam / tAtparyavaditi / tAtparya tatparatA / brahmaparateti yAvat / pipAsopazamaneti / duHkhavizeSAnutpAdetyarthaH / sAmarthyoti / prayojakazaktItyarthaH / paryavasAyinI viziSTA / na laukikamityAdi / laukikAdipratyakSaM na mithyAtvAnumApakasya bAdhakam / nApi pAramArthikatvasAdhakaM liGgaM tadbAdhakamityarthaH / pratyakSayogyasattvAsambhavAt pratyakSabAdhoddhAraH // iti laghucandrikAyAM pratyakSabAdhoddhAraH / / bhAsate / AropyotpattikAlotpannatAdAtmyApannaM sadaparokSatayA bhAti / tathA ca sattAdAtmyAMze laukikamapi pratyakSaM na bAdhakam / tasya mithyAtvena prapaJcamithyAtvasiddhyanukUlatvAditi bhAvaH / prAk mithyAtvavAde / adhiSThAnAnuvedhaH AropyaghaTAditAdAtmyApannamadhiSThAnam / ghaTAdiSvasti AropyamANe kAryavarge ghaTAdAvantarbhUtam / na tvadhiSThAnam / sattvaM sadrUpam / na tathA nAropyamANakAryavargAntargatam / asya uktArthasya / atha saMdUpajJAnasya vedAntavAkyAdhInasya sadrUpaniSThavaTAditAdAtmyabAdhakatvena sadrUpaM For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / nAropyAntargatamiti samAdhatte-na sannityasyeti / AropyavargoM na sadrUpaghaTita iti sAdhye hetuH sannityasyetyAdi / aneneti tRtIyA sahArthe / sAmAnAdhikaraNyasya tAdA. tmyasya / sannityasyeti sAmAnAdhikaraNye bAdhe cAnveti / tathA ca sannityasya ghaTAdinA sahitaM yat tadIyatAdAtmyaM bhrame pratIyate, tasya sadrUpajJAnarUpabAdhocchadyatvAdityarthaH / atroktocchedayogyatvaM sadupAdAnakatvasadAsyatvAdikaM hetutayA vivakSitam / tena noktAnyonyAzrayaH / tameva hetuM sAdhayati-tathA hItyAdinA yuktamityantena / nibandhanaM ghaTitam / jAtessarvagatatvapakSe abhAvAdau tatsattve'pi tadasphuraNAdeva tatsAmAnAdhikaraNyabuddhyabhAvaH / ato jAtisphuraNetyuktam / anyathA, sAkSAtsambandhasya prAmANikatvasambhave'pi paramparAsambandhakalpane / sambandhabhedaH sAkSAtsambandhanAnAtvam / ghaTAdessaMyoga eva samavAya eva vA sAkSAtsambandho'stu / kapAlAdau bhUtalAdau vA paramparAsambandhasambhavAt / atha va sAkSAt kva ca paramparetyasyAvinigamyatvAdubhayatra paramparAsambandhAnanubhavAccobhayatrApi sAkSAtsambandhaH / tarhi dravyAditraye sAkSAt anyatra parampareti vA anyatraiva svarUpasambandhena samavAyatvAbhAvatvAdivadakhaNDopAdhissattA vartate / dravyAditraye tu svarUpasambandhaghaTitaparamparAsambandheneti vetyasyAvinigamyatvAt ubhayatra paramparAsaMbandhAnanubhavAcca ubhayatrApi sAkSAtsambandhaH / tatra ghaTAderutpattikAle kapAlAdau saMyogasya bhUtalAdau samavAyasya cAsambhavAt sambandhabhedasiddhAvapi prakRte eka eva sambandhassarvatra sambhavatIti sa eva kalpyate / na ca janyasattvAvacchinne dravyatvenopAdAnatvamavazyaM vAcyam / anyathA kapAlarUpAdeH kAraNasya svasamavAyisamavetatvasambandhena ghaTAdAviva kapAlarUpAdAvapi sattvAttatrApi rUpAdikamutpadyeta / tathA ca dravyAditraye sattAsamavAyasyAvazyakatvAt taddhaTitaparamparAsambandhenAnyatra sattAsambhavAdanyatra sattAyAssvarUpasambandhoktirna yukteti vAcyam / ekaikA eva nIlAruNAdivyaktaya ityasminmate rUpAdInAmAkAzAdivadavidyAdijanyatve'pi kapAlarUpAdyajanyatvenoktayuktyanavakAzAditi bhAvaH / ananugatenApItyAdi / anekavyaktyanugatavastuviSayakatvena sarvasammatapratIterananugatAnekArthaviSayakatvasvIkAre jAtimAtrocchedApattiH / gandhAdikAraNatAvacchedakatayApi prathivItvAdinAtina siddhyet / 'pRthivI gandhakAraNa'mityAdipratIterapi tattavyaktitvAvacchinakAraNatvaviSayakatvasya vaktuM zakyatvAt / anekatAdRzakAraNatAdivyaktikalpanAgauravaM tu kalpanArUpapratIteranekaviSayakatvagaurave paryavasannamiti bhAvaH / sarvatra abhAvAdibhinnasthale'pi / abhAvAdau svarUpasattAzaGkAyAH 'na ca svarUpe' For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de pratyakSaprAbalyabhaGgaH] laghucandrikA / tyAdinA parihRtatvAt svarUpasattvena ghaTAdisvarUpeNa kAlasambandhitvasvarUpeNa vA sattvena / ekeneti / avidyArUpamahAkAlasyaikasyApi na sAmAnyAdisAdhAraNa ekassambandho'stIti bhAvaH / tasmAt jAtyAdeH sadAkArabuddhiSu tAdAmyabhAnAsambhavAt / sarvAdhiSTAnaM tAdAtmyena sarvasambandhi brahma / yathA hi kAryasAmAnye brahmaNo nimittatA, tathopAdAnatApi / kAryatvena hetunA AtmanimittopAdAnakasukhAdidRSTAntena brhmruupaiksvnimittopaadaanktvaanumaanaat| tathA ca kAryasya sarvasya brahmatAdAtmyasattvAt brahmaiva sadityatra bhAti / brahmaNo jJAnarUpatvenApi jJeyaissaviSayatArUpaM tAdAtmyamastItyato'pi brahma tathA bhAtIti bhAvaH / yattu brahmabuddhyA ghaTatattAdAtmyAdervAdhitatvamuktam / tat mithyAtvAnumAne sadrUpatAdAtmyabuddhene vighAtakatvam / pratyutAnukulyameveti jJApanAyeti bodhyam / etena prapaJce mithyAtvasyAdyApyasiddhatvena prapaJcA. dhiSThAnabrahmaNassadAkArabuddau ghaTAditAdAtmyena bhaasmaantvoktirsnggtaa| mithyAkAryopAdAnatvarUpAdhiSThAnatvasyaivAsiddhatvAdityapAstam / ghaTAditAdAtmyena bhAsamAnatvaM pratyupAdAnatvAdiprayuktasya ghaTAditAdAtmyasyaiva hetutvenoktatvAt / nanu, brahmaNa iva nIlarUpAderapyupAdAnatvasya vaktuM zakyatayA nanvevamityAdhuktApatteranudvArastatrAha-nIletyAdi / nIlAdiniSThaM ghaTAdisAmAnAdhikaraNyaM prati nIlAdiviSayakaM bAdhakaM jJAnaM kimapi nAstItyarthaH / tathA ca nIlAderupAdAnatvaM na pariNAmitayA / kAryotpattipUrva pariNAminassphuraNaniyamAt / ato'pariNAmitayA tadvAcyam / tacca na sambhavati / bAdhakajJAnaviSayasyaiva tatsvIkArAt / adhiSThAnatvamapariNAmitayopAdAnatvam / nIlAderekaikanityatvamate prAk sattvAdAha-- nIlapIteti / avidyAsadUpayossAmAnyopAdAnatvasya kapAlAdevizeSopAdAnatvasya cAvazyakatvena nIlAderanyathAsiddhatvenopAdAnatvamaprAmANikam / ato gauravaM dopaityarthaH / yatpramayA yat bAdhyate, tat tasya tAdRzopAdAnam / tacca tadapekSayA adhikasattAkam / samasattAkayorbAdhyabAdhakadhIviSayatvasyAdRSTatvAt / khAnajJAnayo - dhyabAdhakatvaM tu mithyAtvena jJApyajJApakatvarUpam / na tUcchedyocchedakatvamiti bhAvaH / nIlAdeH prAkkAlavRttisadrUpAdhiSThAnatAdAtmyajJAnAt satyatvazaGkayA adhiSThAnatvaM zaGkAspadam / mithyAtvena tucchatvena vA jJAyamAnasya tu na tattathetyAha-mithyArUpyamiti / zUnyeti / rUpyAdau mithyAbhUtasyAdhiSThAnatve prapaJce'pi tathA syAditi zUnyavAdassyAt / alIkasyAdhiSThAnatve tu alIkatvavyAghAtApattirapi bodhyA / apariNAmyupAdAnatvarUpAdhiSThAnatve satyarthakriyAkAritvarUpasatyatvApatteH / tathA syAt For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 148 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir I brahmaNi sadrUpatAdAtmyabhAnAt sadrUpopAdAnakatvaM syAt / sattAsambandhena sattAdAtmyena / sattvaM sadviSayakatvam / svarUpeNaiva saditaraviSayakatvaM vinA / anAptApraNItatvAdinA bhramapramAdAdidoSavatpuruSAkRtatvAdinA / jAtyaiva pratyakSatvenaiva / ne tvanumAna viruddhatvAdinA / upajIvyatveti / dharmyAdijJApakavidhayA apekSaNIyatvetyarthaH / tvacaH tvAcasya vacauSNyapratyakSasya / sAdhyaprasiddheH anaupNyarUpazaityajJAnasya / tvacaM tvAcaM aupNyapratyakSam / vinA abhAvAt anutpatteH / dharmAdigrAhakatvena yAgAdau svargAdisAdhanatvasya grAhakatvena / vaidikArtheti / vedamAtragamyetyarthaH / advaitasyeti / vastuto mAnAntarAviSaye mAnAntarasyAgamabAdhyatvaM na yuktam / yatra hi yayormAniyorviSayatvaM prasaktaM, tatra tayorbAdhyabAdhakatvamiti bodhyam / ka ca pratyakSata ityAdi / upalakSaNamidaM cakSurAdivalavattvabodhakArthavAdAdirUpazrutInAM smRtyantarANAmapi / tena dIkSaNIyeSThyarthavAdarUpANAM ' etaddhi vai manuSyeSu satyaM nihitaM yaccakSustasmAdAcakSANamAhuradrAgiti sa yadyadarzamityAhAthAsya zraddadhatI ' tyaitareya brAhaNasthAnAM ' dvau vivadamAnAvevAyAtAmahamadarza mahamazrauSamiti ya evaM brUyAdahamadarzamiti tasmA eva zraddadhate ' iti vAjasaneyazAkhAsthAnAM ca zrutInAM parIkSitaprAmANyakacakSurAdInAM mAnAntarAdaparIkSitaprAmANyakAt balavattvabodhakatvaM bodhyam / uktaM nyAyamAha - uktaM hIti / asaJjAtavirodhitvAt na saJjAto virodhI yasya tattvAt / arthavAdaH 'aneH Rgvedo vAyoryajurveda AdityAt sAmavedastasmAdi'tyayamupakramastho'rthavAdaH / yathAzrutaH mukhyArthaka RgvedAdipadakaH / AstheyaH svIkAryaH / tadviruddhasya arthavAdaviruddha RgAdimantravAcakasya / vidhyuddezasya 'uccair RcA kriyate upAMzu yajuSA uccaissAmne 'ti vidhivAkyeSu sthitasya RgAdipadasya / lakSaNA RgvedAdirUpArthalakSakatvam / tathA ca Rgvedena yat kriyate vidhIyate tatkarma uccaissvareNa kuryAdityarthaH / atrArthavAda ityanena pUrvapakSassUcitaH / sa cArthavAdasya sAdhanetikartavyatArUpAMzadvaya viziSTArthabhAvanAyAM vidhivAkyArthabhUtAyAM vizeSaNI bhUtaprAzastyabodhakatvena vidhivAkyaM prati guNIbhUtatvAt 'aGgaguNavirodhe ca tAdarthyAditi nyAyAdarthavAdastheSu RgvedAdipadeSu RgAdimavalakSaNAM svIkRtya tAdRzamantrANAmeva prAzastyabodhanadvArA vidhivAkyArthoktabhAvanAyAmuktamanvabhAvyakAyAmeva prAzastyabodhakatvasambhavAt na RgAdipadAnAM vedalakSakatvamityevaMrUpaH asaJjAtavirodhitvAdityanena tadviruddhasyetyanena ca siddhAntassUcitaH / sa coktarItyA guNIbhUtasyApyarthavAdasyopakramasthatvenAsaJjAtavirodhitvAduktamantralakSakatva1. ' na tvanyamAnAviruddhapratyakSatvAdinA' iti pAThAntaram / For Private and Personal Use Only - -
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0 de pratyakSaprAbalyabhaGgaH ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 149 I rUpopamardahetvabhAvenArthavAdasthapadAnAM vedarUpamukhyArthakatvameva / tathA ca guNIbhUtasyopakramasthatve aGgaguNavirodhanyAyasya nAvatAraH / tAdRzapadayukte'rthavAde virodhini pravRtte sati pazcAt pravartamAnairvidhisthokta padaistadviruddhamantrarUpArtheSu sthAtumazakyam / vidhyarthavAdayoH pratItaikavAkyatAbhaGgApatteH / 'caitrasstapasvI caitraH pUjyatA' mityAdau hi caitre prAzastyajJAnAttatkarmakapUjAyAmapi prAzastyajJAnena pravRttiH / prathamacaitra padasthale maitrapadavaTitoktavAvayetu uktajJAnAbhAvenApravartakatvena naikavAkyatA / ata eva nApacchedanyAyena vidhisthapadAnAM prAbalyam / pUrvAparamAnayorekaviziSTArthapramApakatve satyuktanyAyApravRtterityevaMrUpaH / tau ca pUrvottarapakSau jyotiSTomaprakaraNapaThitoktavAkye tRtIyatRtIyasyAdyAdhikaraNe cintitau / atroccairAdisvarANAM karmasu sAkSAtsAvanatvAsambhave'pi mantradvArA sAdhanatvaM bodhyam / ubhayoH RgvedAdiRgAdipadayoH / sAmye pramANatvena nizcitatve / tatra hetuH - parasparasApekSapadatveneti / ekapramAjanane anyonyasApekSapadatvenetyarthaH / tatrApi hetuH - ekavAkyastheti / zrutyapekSayA nyUnabalatvAdityanvayaH / bhramavilakSaNatvena bAdhitaviSayakAnyatvena / anyathA sAmyAbhAve'pyupakramasthatAmAtreNa balavattvasvIkAre / atra bhramo'pItyanena bAdhakajJAnApekSaNIyatvAbhAvena bhramasyeva pratyakSasyApi zrutyapekSaNIyatvAbhAvenaikavAkyatvAbhAvAt nopakramanyAyasya prakRte avatAra iti sUcitam / etenetyAdi / 'zrutiliGgavAkyaprakaraNasthAnasamAkhyAnAM samavAye ' paradaurbalyamarthaviprakarSA' diti tRtIyatRtIyasyAdhikaraNe zrutyAdInAM madhye paradaurbalyaM pUrvapUrvapekSayA paraM paraM durbalam | arthasyAGgatAbodhanarUpasya prayojanasya viprakarSAt ! zrutiH sAdhyatvasAdhanatvayoH anyatarabodhakaM tRtIyAdvitIyAdipadam / tatkalpikA yogyatA liGgam / tatkalpakaH padayoryogo vAkyam / tatkalpakaM pradhAnasya sAkAMkSatvaM prakaraNam / tatkalpakaM pAThAdisAnnidhyaM sthAnam / tatkalpakaM yaugikaM hautrAdipadaM samAkhyA / tathA ca parasya pUrvakalpanAdvArA sAdhanatvAdibodhanenaivAGgatAprApakatvAttataH pUvaimeva pUrveNAGgatAprApaNAt zIghragAmitvena zrutyAdInAM liGgAdyapekSayA prAbalyam / tathA candraprakAzanasAmarthyarUpAchiGgAdaindrI Rka nendrAGgam / kiM tu 'aindyA gAIpatyamupatiSThata' iti zrulA gArhapatyAGgam / tadanurodhenaindrI sthamindrAdipadaM mukhyavRttyA'pi gArhapatyasyaiva bodhakam / evaM ca yathA zIghragAmitvAt zrutiH liGgAt prabalA, tathA pratyakSaM zrutyanumAnAdita ityapyetena bAdhakatvAbhimatapramANasya nyUnabalatvenApAstamityarthaH / nanu, pratyakSasyoktarItyA nyUnabalatvamiva zrutyAderapi pratyakSApekSayA mandharagAmitvena tadapekSayA nyUnabalatvam / tathA ca For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI dvayossAmyAt na zrutyAdinA pratyakSaM bAdhyatAm / tatrAha-parIkSitasyeti / pramANatvena nizcitasyetyarthaH / mandharagAminaH AkAMkSAvyAptyAdinizcAyakamAnAntarasApekSatvena vilambitaphalakasya / prAbalyAt aparIkSitamAnApekSayA balavatvAt / tathA ca parIkSitayozzrutyAdiliGgAdyorAdyena zIghra viniyoge kRte viniyuktasya mantrAdessAdhyAkAMkSAyAM nivRttAyAM liGgAdestatsAdhyasamarpakatvAbhAvena bAdho yuktH| pratyakSasya tvaparIkSitatvena parIkSitazrutyAdivAdhAtvamanupapannamiti bhAvaH / nanu, dazamASTame cintitaM jyotiSTobhe zrutaM 'pade juhoti'vartmani juhoti' iti,anAramyAdhItaM yadAhavanIye juhotI ti| tadvihitayoH padAdyAhavanIyayoH homasAmAnye viklpH| na tu padAdizAstramanyasya bAdhakam / dvayorapi zAstrayoH pratyakSatvAt / 'zaramayaM barhi'riti zAstraM tu pratyakSa karapyasya kuzAtidezazAstrasya bAdhakamiti yuktamiti prApte, siddhAntasUtram-'avizepeNa yacchAstramanyAyyatvAdvikalpasya tatsandigdhamArAdvizeSaziSTaM syA' diti / asyArthaH--yat sAmAnyazAstraM avizeSeNa juhotivAcyasya homasAmAnyasya sarvahomasambandhAllakSaNayA homavyaktipvAhavanIyasambandhabodhaka, tat padahomAdivizeSe tatsambandhaparatvena sandigdhaM nirNetumazakyam / vikalpasyASTadoSaduSTasyAnyAyyatvAt / athApi sa svIkriyate / yadi zAstrayossamabalatvaM syAt / prakRte tu yadvipaziSTaM padAdiviziSTahomavizeSavidhAyakaM zAstraM tat ArAt zIghrapravRtam / tAdRzavizeSasya prAkaraNikatvena zIghropasthitatvAdanyahomasya tathA'nupasthitatvAcca tAdRzahomamAtraparatvanirNayAt / sAmAnyazAstrasya taditaraparatvasambhavena viSayaprApteriti / nanu, vrIhyAdikaM vinA yAgAnippatteH tasya dRSTArthatvaM yuktam / AhavanIyaM vinApi tu prakSeparUpahomaniSpatteH tasyAdRSTArthatvAt padAdibhissaha tasya samuccaya evAstu / padAderAhavanIyajanyAdRSTajanakatve mAnAbhAvAditi cenna / nirapekSAdhAratAdvAraiva dRSTArthatvAt / na caivaM, SaSThe aneH pratinidhiniSedho na syaat| AdhAratArUpadRSTArthatvA diti vAcyam / avazyApekSaNIyadRSTArthatvAbhAvAt / tathA ca yathA vizeSazAstra sAmAnyazAstrasya bAdhakam / vizeSaviSayakatvAt / tathA pratyakSaM zrutyAdibAdhakamAstAmityAzaGkaya niSedhati-na ceti / ghaTaviSayasattvagrAhiNaH ghaTatvAdivizeSarUpaviziSTe sattvaprakArakasya / sAmAnyataH AtmAnyatvarUpadvitIyatvena / dvaitaniSedhazrutIti / ghaTAdiniSedhakaikamevAdvitIyamityAdizrutItyarthaH / yadyapi ' neha nAnAsti kiJcana' 'nAtra kAcana bhidAsti' 'idaM sarvaM yadayamAtme' tyAdizrutiSu kimAdisarva mAmArthavaTatvAdivizeSarUpaviziSTe'pi mithyAtvabodhakatvam / na puNyapApe mama nAsti For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de pratyakSaprAbalyabhaGgaH] laghucandrikA / nAzo na janma dehendriyabuddhirasti / na bhUmirApo mama vahnirasti na cAnilo me'sti na cAmbaraM ca / evaM viditvA paramAtmarUpam' / 'azabdamasparzamarUpa' mityAdizruterapi puNyatvAdivizeSaviziSTe tat / tathApi pUrvoktavAkyamAtrAlocane'pi noktanyAyAvakAza ityAzayenAha-sAmAnyeti / nanu, 'tsarA vA eSA yajJasya tasmAdyatkiJcit prAcInamagrISomayiAttenopAMzu carantI'tyatra jyotiSTomaprakaraNe zrutavAkye vihitamupAMzutvamanISomIyApekSayA ki pUrvasya jyotiSTomIyabhAgasyAGgam, uta tadgatapadArthasyeti saMzaye tacchabdArthamuddizyaivopAMzutvaM vidheyam / anyathA agnISomIyaprAcInAdipadArthAnAM mitho'nvayasyAvyutpannatayA viziSTasyoddezyatvAsambhavAt / taccha - bdArthazca prAcInapadArtha eva / sa ca jyotiSTomIyo'gniSTomIyayAgapUrvabhAga eva / na tu tadgatapadArthAH / teSAmanekatvenaikavacanAsaGgateH / yatkiJcicchabdastu nAnApadAthaghaTite bhAge prAcInapadatAtparyagrAhakaH / bhAgasya ca svarUpeNoddezyatvAsambhavAtasyApUrvAsAdhanatvAcca apUrvasAdhanajyotiSThomasya prakRtatvena tadIyabhAgatvenoddezyatA / tathA copAMzutvasya jyotiSTomIyApUrvaprayuktatvena jyotiSTomIyavikRtau tAdRzabhAgAntargatepvaprAkRtapadArthepvapi tatprApteriti prApte, yatkiJcitpadasya bahupveva prayo-- gAt svArthaparatve sambhavati tAdRzasamUhatAtparyagrAhakatvena tasya sArthakyAyogAt prAthamyAt balavatastasyAnurodhena ca caramoktaprAcInapadAzritasyaikavacanasya bahutvalakSakatvAttenetyanena prAcInapadArthatattatpadArthajanyAGgApUrvasAdhanamuddizyopAMzutvaM vidhIyate / yogyatvAttAdRzapadArthIyamantro dvAram / tsaretyAderayamarthaH / eSA yajJasya tsarA jyotiSTomayAgIyapadArthajanyApUrvalAbhAya cchadmagatiH / uccaiHzabdarahitaM sAdhanaM yadupAMzutvam / yathA pakSyAdidhAraNAyoccaiHzabdarahitaM gamanAdikamiti navamaprathame siddhAntitam / tatra dIkSaNIyAdisakalaprAcInapadArthoddezenopAMzutvavidhAnAsamarthamapi yatkiJcidityAdivAkyaM yAvatyetyAdivAkyavihitasvaravizeSAvarudadIkSaNIyAprAyaNIyAdibhinnatAdazapadArthoddezena tadvidhAyakatayApi sAvakAzatvena yAvatyetyAdinA yathA saMkucyate, tathA pratyakSeNa tadaviSayaviSayakatvenApi sAvakAzaM zrutyAdi saMkucyatAmityAzaMkya niSedhati--naceti / carantItyasya saMkoca ityagre'nvayaH / niravakAzeneti yAvatyetyanena yatkiJcidityAdessaMkocyatAyAM hetuH / dIkSaNIyAtirikta sAvakAzatvAditi / dIkSaNIyAbhinne upAMzutvavidhAyakatayApi lbdhvissyktvaadityrthH| nanu, yatkiJcidityAdeIkSaNIyAtadanyasAdhAraNarUpeNa padArthabodhakayatkiJcitpadayuktatvena sAmAnyazAstratvAdeva yAvatyetyAdivizeSazAstreNa saGkocasambhavati / sa ca pUrvamevoktatvAnnedAnI vaktuM yuktastatrAha-yatkiJcicchabdasyeti / yatkiJcitparatavA For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 152 advaitamaJjarI / cakatvena dIkSaNIyatvAdisakalavizeSarUpaviziSTabodhakatvena / sAmAnyAviSayatve dIkSaNIyAdisakalapadArthasAdhAraNarUpaviziSTAbodhakatve / tathA ca sarvanAmapadAnAM buddhivizeSaviSayadharmarUpasAdhAraNadharmaviziSTazaktatve'pi ghaTatvAdivizeSarUpeNa svarUpato bhAsamAnena ghaTAdizAbdadhIjanakatvam / ata eva sarvemyo darzapUrNamAsAvityAdau putratvapazutvAdirUpeNa sarvAdipadena phalabodhanAttena tena rUpeNaiva phalakAmanayA dIdyanuSThAnaM zAstrArthaH / 'ayaM sa' iti vAkyajanyabodhottaram 'ayaM ghaTo naveti na saMzaya iti bhAvaH / yAvatyA yAdRzasvaraviziSTayA / anubyAditi / 'mandraM prAyaNIyAyAM mandrataramAtithyAyAmupAMzUpasatsUccairagnISomIya' iti vA. kyazeSaH / niravakAzeneti / dakSiNIyAminne yathAkAmasvarAvidhAyakenetyarthaH / nanu, uktavAkyena dIkSaNIyAdiSu jyotiSTomAGgeSu sarvepvagnISomIyapUrveSu svaravizeSavidhAnAt yatkiJcidityAdikamapi dIkSaNIyAdyaviSayakatve niravakAzaM syAditi cenna / dIkSaNIyAderaGgeSu tamya sAvakAzatvAt / yadyapi dIkSaNIyAdyaGgasya yAjurvedikatvenopAMzu yajuSetyanenopAMzutvaM prasaktaM, tathApi tadatidezena bAdhyate / darzapUrNamAsaprakaraNe hyuktam-'prAk sviSTakRtaH prathamasthAnena madhyameneDAyAzzeSe tRtIyasthAneneti / tasyArthaH svipTakRtaH prAk prathamasthAnena nIcaiHsvareNa / iDAyAH prAk madhyamena svareNa / zepe iDottaraM tRtIyasthAnena ucaiHsvareNeti / tAdRzasyApyAtidezikasya yatkiJcidityAdinA bAdhaH / tasyApi yAvatyetyAdinati bodhyam / vRttyantareNa sattvapratyakSAviSayasyaiva mithyAtvadhIH yayA vRttyA bhavati tyaa| tathA ca 'ekamevAdvitIya mityAdau dvitIyAdipadasya sattvapratyakSAviSayadvitIye lakSaNAkalpanayA tasyaiva mithyAtvadhIriti bhAvaH / 'neha nAnAsti kiJcane' tyAdau tu 'pRthagvinAntareNate hiruGnAnA ca varjana' iti kozokte nA. zabdasya varjanarUpAtyantAbhAvArthakatvAdiha ko'pi niSedho nAsti / sarvAzrayatvAdityartha ityAzayenAha-anekArthatvenoti / dvaitanipedheti / dvaitasAmAnyAbhAvetyarthaH / niravakAzatvAditi / sAvakAzatvaM hi yasmAdviSayAt saGkoco yasya padasya vAcyaH, tatra viSaye yAdRzI vRttiH tasya padasya prasaktA tAdRzavRttyA viSayAntarabodhakatvam / yathA dIkSaNIyAtassaMkucitasya yatkiJcitpadasya dIkSaNIyAprasaktazaktikasya zaktyaiva dIkSaNIyAdyaGgabodhakatvam / na hi -- yajamAnaH prastara' ityAdau yajamAnAdipadasya yajamAnakAryasAdhakarUpArthe sAvakAzatvAt prastarayajamAnayoH bhedapratyakSeNa bAdhyatA / kiM tu uktazrutestayorabhede tAtparyAbhAvenoktapratyakSApekSayA durbalatvAt / prakRte tu vizeSaNavizeSyabhAvAdisAmAnAdhikaraNyA For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de pratyakSaprAbalyabhaGgaH] laghucandrikA ! 153 pekSayA akhaNDaikyasAmAnAdhikaraNyasya mukhyatvena tatraiva zruterupakramAdinA dvaitasAmAnyAbhAve avAntaratAtparyadvArA tadupalakSitabrahmarUpe mahAtAtparyagraheNa daurbalyasyAmA vena sAvakAzatvAdeva bAdhyatvaM vAcyam / tacca na sambhavati / pratyakSaviSayadvaite saGkocAvadhau dvitIyapadasya mukhyavRtteH prasaktatayA tAdRzavRttyA pratyakSAviSayadvitIyatvaviziSTabodhakatvAbhAvAditibhAvaH / svarasataH pramANaviSayatve. nAnubhUyamAno yo'rthaH, tadanyArthamAdAyApi sAvakAzatvasvIkAre pratyakSasyApi svarasato viSayatvena tvadabhyupagato yaH pAramArthikasattvarUpo'rthaH, tadanyavyAvahArikasattvamAdAya sAvakAzatvamastIti noktanyAyAvatAra ityaashyenaah-prtyksssyeti| vyAvahAriketi / vyAvahArikasattvAzrayetyarthaH / dvaitaniSedhetyAderanyorthaH / dvaitaniSedheti / dehatvAdirUpeNa dehAdiniSedhetyarthaH / advaitazruteH / dehendriyabuddhirnAsti na lipyate lokaduHkhena bAhya' ityAdizruteH niravakAzatvAt dehassannityAdipratyakSaviSayasyaiva mithyAtvabodhakatvena viSayAntarAbhAvAt / na ca pratyakSAviSayapizAcAdidehAdereva zrutyA mithyAtvadhIriti vAcyam / tAdRzadehAderapi tadabhimAnipuruSaM prati pratyakSatvAt / na cAtrApi dehAdikaM sarvadA nAsti / tasmAdanityamityatra tAtparyamiti vAcyam / 'evaM viditvA paramAtmarUpaM' ityuttaravAkyena 'na bhUmirApo * mama vanhirasti' / ityAdipUrvavAkyArthasya sarvavizeSaNazUnyAtmano jJeyatvenAnuvAdAt / sarvadetyadhyAhAre mAnAbhAvAt / prAptadezakAlayoreva niSedhasya svArasyasiddhatvAt / pratyakSasyApi pratyakSasyaiva / atha aparo'rthaH niravakAzatvAt pratyakSeNa ghaTAdInAmiva zabdAnumAnAdinA gurutvapizAcAdInAmapi sattvagrahaNena dvitIyasya sarvasyaiva mAnAntaraissatyatvasiddhyA 'nehanAne'tyAdizrutemithyAtvabodhakatvAsambhavena nirviSayakatvAt / na coktazruteH prapaJcavinAzitve tAtparyamiti vAcyam / upakramAdinA dvaitaniSedhe tAtparyagrahAt / tAdRzArthatyAge upakramAdipramANasyApi bAdhApatteH / pratyakSAdereva vyAvahArikasattvaviSayakatvena sAvakAzatvasya vaktuM yuktatvAt / tadidamuktam-pratyakSasyApIti / pratyakSAderevetyarthaH / nanUktarItyA zruteH sAvakAzatvakhaNDane pratyakSAderapi sAvakAzatvAbhAvAt parasparaviruddhayorapyaprAmANyaM syaat| tathA ca tava zrutirapi kathaM pramANam / kiM ca pratyakSasya vyAvahArikasattvaviSayakatvoktirna yuktA / tathA sati pratyakSasya vyAvahArikaprAmANyaM syAt / taccAyuktam / zrutervA pratyakSAdervA vyAvahArikaM prAmANyamityasyAvinigamyatvAttatrAha-viruddheti / vayoriti / satvapratyakSAdvaitazrutyoriti zeSaH / atyantAprAmANyasya vyAvahArikasAdhAraNaprAmANyasAmAnyAbhAvasya / 20 For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 advaitamaJjarI / bhavediti / tvaduktaniravakAzanyAyena sambhAvyata ityarthaH / tadasambhave tviti / advaitazrutervyAvahArikaprAmANyAsambhavetvityarthaH / vyAvahArikaprAmANyaM vyAvahArikasatvAzrayaviSayakatvam / uktasattvaM ca bAdhyatve sati vyavahArakAlAbAdhyatvam / satyantAnuktau tAtvikapramANasyApi vyAvahArikaprAmANyApatteH / uktasattvaM ca nAdvaitatvopalakSitabrahmaNaH sambhavati / tasya sAkSirUpatvena cidAnandarUpatvena ca bAdhyatvAsambhavAt / tathA ca tadbodhakavAkye vyAvahArikaprAmANyAsambhavaH / na ca sAkSiNo brahmAbhinnatvenAdyApyasidhyA brahmaNo bAdhyatve bAdhakAbhAva iti vAcyam / sAkSiNa IzvaratvapakSe zuddhacidrUpatvapakSe ca brahmAbhinnatvasya siddhatvAt / 'salila eko draSTe' tyAdivAkyairadvitIyatvopalakSitajIvasvarUpapramApakatvena jIvasvarUpasAkSiNo bAdhyatvAsambhavena ca teSAM tAtvikaprAmANyasyAvazyakatvena vyAvahArikaprAmANyAsambhavAditi bhaavH| zrutestAtvikatvamiti / dvaitAbhAvatvaviziSTarUpavyAvahArikaviSayakabodhasyAvAntaratAtparyasvIkAre'pi dvaitAbhAvopalakSitabrahmaNi mahAtAtpayottAdRzatAtvikaviSayakatvena tAtvikaprAmANyamiti bhAvaH / paryavasyatIti / uktarItyA sAvakAzatvanyAyasyAnavatAre'pi 'yajamAnaH prastara'ityAdizrutiH pratyakSeNeva pratyakSAdikamapi zrutyA durbalatvAdeva bAdhyate / durbalatvaM caktizrutaratatparatvAt / pratyakSAdestu tatparatvAdiyukta zrutiviruddhatvAditi bhAvaH / paJcadazarAtra iti / paJcadazayAgarUpe satre / agniSTunnAmake prathame'hani prathamayAge / ekAhAtmakasyAgneyasyAniSTudyAgasya / dharmabhUtA aGgabhUtA / AgneyI subrahmaNyA nAmAtidezena prAptA prasaktA / tasyA alpaviSayatvAdalpaM ekamaniSTunmAnaM viSayaH aGgi ysyaastaadshtvaat| bahuviSayayA bahavazcaturdaza yAgAH viSayA aGgino yasyAstayA ainyA yathA bAdhaH / aindrIprApakaM pramANamAha-codakeneti / atidezenetyarthaH / codakazabdasya codanAliGgakAtideze mukhyasyApi prakRte atidezamAtramarthaH / prathamAnyeSu caturdaza yAgeSu hi prathamayAgatraye 'jyotirgaurAyu'ritinAmakatvenaikAhakANDoktatannAmakayAgatrayAnnAmAtidezena ca aindrI prApyate! anyeSu tu ekAdazasu dvAdazAhAdaindrI codanAliGgakAtidezena prApyate / atra caturdazAhassu prAptayA caturdazAhassu AgneyyA bAdha ityevaM caturdazAhaHpadasyAvRttyA bodhaH / tathA ca caturdazAhassu bAdhasya teSu baadhypraaptisaapeksstvenaarthaattessvaagneyiipraaptiruktaa| tathA caikAdazAdhyAye AtithyepTyante upasatkAle ca subrahmaNyApAThe kartavye sarvasutyArthe tantratAyAH sthApitatvAt / agnipTudyAgasyetaracaturdazApekSayA mukhyatvenopakramAdhikaraNanyAyena balavattvAttadIyasubrahmavyAyA AgneyyA eva paJcadazayAgArtha prasaktAyA ainyA subrahmaNyayA bAdha iti siddhA For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0de pratyakSaprAbalyabhaGgaH ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 155 - nto bhASyakAreNokto yathetyarthaH / bahuviSayakatvasya bAdhakatAmayojakatvaM prakaTayati -- vahubAdhasyAnyAyyatvAditi / bahunAmaGgabhUtasubrahmaNyAyA bAghasyAyutatvAdityarthaH / subrahmaNyAnAma 'indra AyAhI 'tyAdinigadavizeSaH / pratItArtheti / yathAzrutArthetyarthaH / dRSTAnte ainyA AgneyIbAdhasthale | bahuviSayAbAdhaH bahuviSayeSu yAgarUpeSu aGgAvAdho nyAyasiddhaH / vipratiSiddhadharmasamavAye bhUyasAM syAt svadharmatva'miti siddhAntasUtreNa viruddhadharmANAM melanaprasaktau bahUnAM dharmAbAdhasyoktatvAt / atra prakRte / bahubhiriti / viSayAbAdha ityanuSajyate / tRtIyArtho jJApyatA / tathA ca prakRte bahupramANajJApyasya viSayasya dvaitasatyatvarUpasyAbAdha ityarthaH / vaiSamyAditi / anenedaM sUcitam / bhApyoktasyo - todAharaNasya vArtike dUSaNAdidaM dRSTAntamAtraM tvayoktam / na tuktanyAyasyo - dAharaNam / tadapi viSamamiti / uktaM hi vArtike - 'subrahmaNyAyA devatAprakA - zanArthatvAdindraprakAzanenAbhiprakAzanarUpopakArAlAbhena nAtra prasaGgasya prasa ktiH / anyata upakAralAbhe tatsAdhanAnanuSThAnaM hi prasaGgaH / tathA ca sutyAkAlInasyevAtithyeSTyantakAlInAderapi subrahmaNyApAThasya na prasaGgaH 1 ata eva na tantratA / ekAdaze taduktistu ekadevatAkanAnAyAgIyasubrahmaNyAviSayA bodhyA / tasmAduktodAharaNasyAbhAvAdudAharaNAntaramucyate / kAmyeSTikANDe ' agnaye dAle puroDAzamaSTAkapAlaM nirvapedindrAya pradAtre puroDAzamekAdazakapAlaM ' dadhimadhughRtamApodhAnAstatsaMsRSTaM prAjApatyaM pazukAma' iti vA kye aagneypuroddaashdhaanaayaagyor|meyvikaastvaadmaavaasyaapaurnnmaasyubhydhrmktven na tatra virodhaH / itareSu tu paJcasu saha kriyamANeSu AjyabhAgayorvArtraghnIvRdhanvatImantrANAM havirabhimarzane caturhotRpaJcahotRmantrayozcAnuSThAne virodhaH / aindro hi aindrAnasya vikAraH / dadhiyAgo dadhiyAgasya / tatra ca vRdhanvatIpaJcahotRmantrANAmamAvAsyAdharmANAM prAptiH / madhughRtodakAnAM tUpAMzuyAgavikAratvena vArtra - nIcaturhotRmantrANAM paurNamAsIdharmANAM prAptiH / ' vAnI paurNamAsyAmanUcyete - 'dhanvatI amAvAsyAyAM ' 'caturhotrA paurNamAsImabhimRzet paJcahotrAmAvAsyAmiti vacanAmyAM teSAM taddharmatvAvagamAt / tatraindradanormukhyatvena tadIyadharmAbAdhAyAmAvAsyAdharmA evAnuSTheyAH / na hyAjyAbhAgahavirabhimarzanayorekena mantreNa ubhayArthe ka raNe siddhe anyamantrAnurodhena punaH karaNaM yuktam / guNAnurodhena pradhAnAvRtte - ranyAyyatvAditi prApte, bahUnAM dharmabAdhasyAyuktatvAdalpasaGkhyAkAnAM bhUyo dharmAnuSThAnena na prasaGgitvamiti paurNamAsIdharmA evAnuSTheyAH / 'AsannAni havIMSyabhi For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI mRza'tIti vacanavihitAbhimarzane caturhotretyAdinA mantramAtravidhAnAt sahadeva sarvahavirabhimarzanasambhavAt / amAvAsyAyAmupAMzuyAgasyAGgatvapakSe tu nedamapyudAharaNaM yuktam / dvividhamantrANAmapyavirodhAt / ato'nyadudAharaNaM mRgyamiti / kiM ca vaiSamyAdityanenedamapi sUcitam / bhUyonugrahAyAlpasya mukhyasya bAdha iti siddhAnto na sarvasammataH / 'vipratiSiddhe'tyAdyuktAdhikaraNAvyavahitottaraM hi / 'mukhyaM vA pUrvacodanAllokavadi' tyadhikaraNe mukhyAmukhyayordvayordharmANAmanuSThAne virodhe mukhyasyaiva dharmA anuSTheyAH / amukhyasya hi bhUyastvaM mukhyasya balavattvApavAdakam / tadabhAve tu mukhyasyaiva prAbalyamityuktam / prAcAM mImAMsakaikadezInAM mate tu vipratiSiddhetyAdinA bhUyonugrahAya mukhyAlpabAdha iti pUrvapakSayitvA mukhyaM vetyAdinA mukhyasyaikatve'pi bhUyasAmmukhyAnAM tenopamardaH / loke tathA darzanAt / iti siddhAntitamiti vArtikAdAvuktam / nanu, 'vipratiSiddhe' tyAdyadhikaraNe bahUnAM dharmAbAdhAyAlpasya balavato'pi dharmabAdha ityuktam / tathA ca pratyakSAdInAM bahUnAM prAmANyarUpasya dharmasyAbAdhAyAnizcitaprAmANyakatvenAnizcitaprAmANyakapratyakSAdyapekSayA balavatyA ekasyAH zruteH prAmANyarUpasya dharmasya bAdho yukta iti kathaM vaiSamyaM tatrAha-deheti / AmAsati / dvandvAt - ratayA pratyakSAdeH sarvasya pratyekaM vizeSyam / AbhAsatvaM cAnizcitaprAmANyakatvam / anumAnaM ca 'AtmA dehaikyavAn / pratyakSaNa tathA pratIyamAnatvAt / ' ityAdirUpaM bodhyam / tathApittyAdikamAdipadena grAhyam / atrApi dvaitasatyatvapratyakSAdyadvaitazrutyovirodhe'pi / prAbalyAditi / tathA ca bAdhyabAdhakamAnayordvayorapi prAmANye'nizcite nizcite vA tAdRzanyAyAvatAraH / na tvekasya / tasminnizcite anyasya cAnizcite 'zatamapyandhAnAM na pazyatIti nyAyena bhUyastvasyAnupayogAt / anyathA dehAtmaikyapratyakSAderbalavattvApatteriti mAvaH / nanu, tathA'pi pratyakSAdInAM karmopAsanAzrutInAM ca pramANatvena vyavahAravirodhaH / atattvavidAmeva tadvyavahAravat tattvavidAmapi tadvyavahArassyAttatrAha-vidyeti / vi. dyA tattvajJAnam / tatraiva tAtvikaM prAmANyam / pratyakSAdau vyAvahArikaprAmANyAzraye AvidyakaviSayakatvenAvidyArUpe tadvyavahArastvatattvavidAM doSAdeva / tattvavidAM tu doSAbhAvAnna tatra sa iti bhAvaH // // iti laghucandrikAyAM pratyakSasya jAtyA prAbalyamaGgaH // jAtyA mukhyatvAdinopajIvyatvAnyarUpeNa / prAbalyaM mithyAtvabodhakAnumAnAgamApekSayA balavattvaM / tadviruddhagrahaNe tAdRzopajIvyaviruddhagrAha For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra 0 de pratyakSaprAbalyabhaGgaH ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 157 asnumAnAgame / tadvAdhaH tAdRzopajIvyabAdhyatvam / pakSagrAhiNA paricchinnatayA ghaTagrAhiNA / nareti / mRtanaretyarthaH / grAhakeNa grAhakAgamasajAtIyAgamena / asamavAyIti / asamavAyikAraNetyarthaH / 'mano vibhu / jJAnAsamavAyikAraNasaMyogAdhAratvAt / AtmavadityanumAne manasi AtmasaMyogagrAhakeNa bAdhyatvam / vibhunorAtmamanasorasaMyogAsambhavena manasi vibhutvabAdhanizcayAt / kimu vaktavyamiti / bAdhakriyAvizeSaNatvAt napuMsakatvam / tadrAhizrotrasAkSyAatra | zabdagrAhi zrotrazabdajanyajJAnaprAmANyagrAhisAkSyAdItyarthaH / tadapekSaNAditi / yadyapyatIndriyapakSasAdhyahetukAnumAnasya pratyakSApekSaNe mAnAbhAvaH / pUrvapUrvAnumAnaparamparayaiva tatsaMbhavAt / zAbdabodhasya kvacidapekSaNe'pi tasya zabdAnumAnAdinaiva sambhavena zabda pratyakSAnapekSaNAt / kiM ca sAkSiNo bhramapramAsAdhAraNatvena tajAtIyatvena kathaM prAbalyam / api ca sAkSijAtIyatvaM cakSurAdijanyajJAnasya na pratyakSatvajAtiH / asmanmate tasyAlIkatvAt / nApi anAvRtacittAdAtmyApananiSThaviSayatAkatvam / tasyaikasya sAkSicAkSuSAdijJAnayorabhAvena sAkSijAtIyatvarUpatvAbhAvAt / sAkSiNi hi viSayatA viSayatAdAtmyarUpA / cAkSuSAdijJAne tvAkArAkhyA / kiM ca nopajIvyajAtIyatvena prAbalyasvIkAre mAnamasti / azaucAgamasthoktajAtIyatvamanAdRtyaiva prAbalyasambhavAt / AgamatvajAtyaiva hi prAbalyasyotatvAdityAdidUSaNAni santi / tathApi sphuTatvAttAnyupekSya vAcaspatyAdyuktaM samAdhAnamAha - upajIvyAvirodhAditi / yat svarUpaM vyavahArakAlAbAdhya viSayakatvaM jJAnasya, tAdRzAbAdhyatvaM viSayasya upajIvyate prayojakatvenApakSyate / tAtvikatvAkAraH trikAlAbAdhyatvam / kAraNatve prayojakatve / apravezAt avacchedakatvAbhAvAt / vyavahArakAlAbAdhyaviSayakatvarUpeNa mithyAtvaviziSTatayA yadajJAtaM tadviSayakatvaparyavasitena pramAtvena nizcIyamAno yazzabdanizvayaH tattvAdirUpeNa zAbdabodhAdihetutvam / tAdRzarUpe ca prayojake tAtvikatvaM na nivizate / nanvevaM prAtItikaviSayakajJAnAttAdRzapramAtvena nizrIyamAnAt kAryotpAdasvIkAreNa vyAvahArikazabdajJAnatvAdinA hetutvAprasaktAvapi prAtItikadaNDAdito ghaTAdyanutpatteH vyAvahArikadaNDatvAdinA hetutve vAcye mahAgauravAt tatparihArAya prapaJcasya vyAvahArikaprAtItikarUpadvividhatvasya tyAgenaikavidhatvameva ucitamiti cenn| daNDAderdaNDatvAdinA hetutve svIkRte'pi na prAtItikadaNDAdito ghaTAdikAryasyotpattyApattiH / vyAvahArikatvaviziSTatattatkAraNakalApAdhikaraNakSaNottarakSaNatvasyaiva tattatkAryotpattivyApyatvasvIkArAditi dik / taduktamiti / khaNDana I For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 advaitmnyjrii| kArairiti zeSaH / pUrvasambandhaniyame kAryaprAkkAlaghaTito yo'nanyathAsiddhakAryavyApakatAvacchedakadharmarUpo niyamaH, tadrUpe hetutve AvayoH prapaJcasatyatvamithyAtvavAdinostulye svIkRte tAdRzahetutvAt bahirbhUtayoraghaTakayossattvAsattvayoH kathA vRdhA na yuktetyarthaH / tajjJAnatvenaiveti / nanu, pratiyogijJAnasya vizeSaNatAvacchedakaprakArakanizcayavidhayaiva hetutA / tAdRzanizcayasya cApramAtvena gRhyamANasyAbhAvabudhyanupadhAyakatvAt pramAtvena nizcIyamAnasyaiva sA vaacyaa| tathA ca kathaM pramAtvAghaTitarUpeNaiva seti cenna / pratiyogyaMze pramAtvena hetutAyA vyavaccheda eva prakRtagranthasya tAtparyAt / tathA ca pratiyogitAvacchedakAMze pramAtvena nizcIyamAnasyopajIvyatve'pi na pratiyogyaMze pramAtvasya upajIvyatA / pratiyogyaMze bhramasyApi tathAtvasambhavAt / na caivaM lAghavAdityasaGgatam / pramAtvApekSayA pramAtvena nizcIyamAnatvasyaiva gurutvAditi vAcyam / pratiyogyaMze pramAtvena hetutAvAdinApi hi pratiyogitAvacchedakAMze pramAtvena nizcIyamAnatvaM kAraNatAvacchedake nivezyameva / anyathA tadaMze pramAtvasaMzaye satyapi pratiyogijJAnAdabhAvabuddhyApatteH / tathA ca tannivezenaivopapattau pratiyogyaMze pramAtvaM na nivezyate / lAghavAditi bhAvaH / tadviruddhaviSayakam anupajIvyapratiyogivaiziSTyAMze rajatabhramasya viruddhaviSayakam / jJAnam abhAvajJAnam / prakRte mithyAtvAnumAnAdau / pRthivI mithyA / dRzyatvAdityanumAne pRthivItvaprakArakajJAnatvAdinA ethivyAdipratyakSasya hetutA / na tu pRthivyAdyaze pramAtvenetyarthaH / evaM ghaTavibhutvAnumAne'pi nopajIvyAMze pratyakSasya viruddhatvam / ghaTasya paricchinnatvAMza eva pratyakSasya viruddhatvAt / kiM tUpajIvyatvAzrayavirodhamAtram / tathA copajIvyajAtIyavirodhavattasyApi doSatvena tAntrikANAmuktiriti dhyeyam / atra pratiyogyaMze trikAlAbAdhyatvaM vyavahArakAlAbAdhyatvaM ca yathA nAbhAvajJAnasyopajIvyaM, tathA pakSAyaMze trikAlAbAdhyatvaM noktAnumAnasyopajIvyam / atastasya tena nAdhe'pi na kSatiH / tasya vyavahArakAlAbAdhyatvaM tu tena na bAdhyate / na copajIvyate / mithyAtvenAjJAtaviSayakatvarUpasya pRthivItvAdirUpapakSatAvacchedakAdyaMze pramAtvasya nizcayaH paraM tAdRzAnumAnopajIvyaH / na ca tAvatA kSatiH / yatprAmANyaM yasya prAmANyam / svarUpasiddhyarthaM khanizcayArtham / apavAdeti / svAbhAvavattvajJAnetyarthaH / upajIvati apekSate / yatheti / smRteH svajanakAnubhavasamAnaviSayakatvaniyamena smRtAvaprAmANyasya pramAnubhavajanyasmRtitvenAnumAnAt pramAtvavyApyatAdRzasmRtitvavattAnizcayasya smRtAvapramAtvadhIni. For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de pratyakSaprAbalyabhaGgaH] lghucndrikaa| . rAsakatvAccAnubhavaH smRterupajIvya ityarthaH / tathA tAdRzopajIvyatAvAn / sajAtIyetyAdi / sajAtIyasya jJAnAntarasya / vijAtIyasya pravRttyAdezcAbAdhitaviSayakatvena nizcitasya / saMvAdaH samAnaviSayakatvam / tayovisaMvAdasya viruddhArthagrAhitvasyAbhAvazcetyarthaH / akSasya pratyakSasya / jJAnAntaraM ghaTArthakriyetipAThaH / nyAyAmRtarUpe dUSyagranthe tathaiva paatthsttvaat| jJAnAnantaramarthakriyeti pAThe parIkSaNIyajJAnottaraM ghaTArthakriyetyarthaH / tatra vizeSadarzanajanyatvoktyA saMvAda uktaH / svasamAnaviSayakatvasyeva svaviSayavyApyavattvaviSayakatvasyApi saMvAdatvAttadviSayAnukUlaviSayakatvasyaiva tatsaMvAdatvasambhavAditi bodhyam / ghaTArthakriyA ghaTAnayanAdaupravRtyAdikam / sajAtIyavijAtiyayossaMvAdamuktvA avisaMvAdamAha- pratyakSa ityAdi / candraprAdezikatvAdipratyakSe kluptasya dUrAdidoSasyAbhAvazcetyarthaH / tathA ca bhramatvaprayojakadoSAbhAvena mAnAntaraviruddhagrAhitvAbhAvAttayorapi saMvAda iti bhAvaH / nanvAgantukadoSAbhAve'pyavidyAkAmakarmarUpANAM nityadoSANAM sattvAt kathaM visaMvAdAbhAvoktiH / zrutyAdivisaMvAdasyaiva ca sattvAttatrAha-evameva ca doSAbhAveti / AgantukadoSamAtrAbhAvetyarthaH / prvRttiiti| sajAtIyasaMvAdavisaMvAdasthale'pi pravRttirUpasajAtIyajJAnaphalasaMvAdAdisattvAt pravRttipadenaiva sajAtIyavijAtIyayorgrahaNamavisaMvAdaprayojakam / doSAbhAvAdikamapi parIkSAyAmanta vyaah-dossaabhaavaaditi| svasamAneti / svasamAnakAlInaM yatprAmANyasya prAmANyaghaTakaM viSayaniSThamabAdhyatvaM, tavyavasthApyata ityarthaH / dhUmenetyAdi / yathodayanAcAryAdimate sAdhye hetusamAnakAlInatvabhAnasyAnumitAvautsargikatvasvIkArADUmena tatsamAnakAlIna eva vahniranumIyate, tathA etajjJAnaviSayaH abAdhito'bAdhitaviSayakatvena grahItajJAnapravRttyAdiviSayatvAt tAdazajJAnAviruddhatvAdityAdyanumAnena tAdRzaviSayatvAdirUpasaMvAdAdihetusamAnakAlInaM) viSayasyAbAdhyatvamanumIyata ityarthaH / nanu navInatArkikaissAdhye hetusamAnakAlInatvabhAnasyautsargikatvaM na svIkriyate / tatrAha-tathAceti / parIkSayApi viSayAbAdhyatvavyavasthAdare cetyarthaH / mAtrAbAdhyatvaM mAtrAbAdhyatvameva / pramANe pramAviSaye / vyavasthitamiti / tAdRzasaMvAdAdizarIre kAlAnavacchinnamavAdhyatvaM na nivezayituM zakyam / tasya durgrahatvenoktatvAt / tattadvyavahArakAlAvacchinasya tasya tatra niveze ca tasyaiva bAdhyatvaM vAcyam / na tu kAlAnavacchinnasya / zuktirUpyAdau vyabhicArAditi bhAvaH / yogakSemaM sattA / mithyAbhUtaiH vyavahArakAle bAdhyamAnaiH / satyA vyavahArakAlAbAdhyaviSayikA / kriyate prayujyate / varNajJAnasyaiva 1. 'tAdRzaviSayatvAdisaMvAdAdihetukena tAdRzahetusamAnakAlInam / ' iti pAThAntaram / For Private and Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhadvaitamaJjarI / karaNatvAt / mImAMsakaiH karmabrahmamImAMsakaiH / aupaniSadAnAM mate'pi varNAnAmAkAsAdisamAnanityatvasvIkArAt / atAtvikagandheti / viziSTaghaTasya kevalaghaTAnyatvAttatra gandho'tAtvikaH / tasya tadanatireke'pi svaprAgabhAve gandhasya kAlikasambandhamAnAttathAtvam / vyApyatApatteriti / na ca sepTaiva / pakSadharmatAdhIvilambAdevAnumitivilambasambhavAditi vAcyam / gaganAdau jagadvyApyatvavyavahArasyAnubhavaviruddhatvAt / kiM ca vyApyavizeSyakaparAmarzasyApyanumitihetutvAt vahivyApyagaganaM parvatIyamiti jJAnAt parvate vahnayanumitissyAt / gagane avRttitvajJAnasya gaganaprakArakadhIpratibandhakatvena tatkAle tadanutpAde'pi tadvizeSyakaparAmarzotpAde bAdhakAmAvAt / kiM ca gaganAderityAdipadena tattajalIyarUpAderapi dhUmAdivyApyatApattiruktA / kena cit sambandhena tasyApi sAdhyAbhAvavadvRttitvasyAbhAvAt / hetutAvacchedakasanvandhena vRttiniveze sattAvAn dravyatvAdityadAvavyApteriti dik / nanu, prayuktatvaM kSemasAdhAraNI janyatava / anyathA biMbAbhAvAt pratibimbAbhAva itivat bimbAbhAvAt gaganAbhAva ityapi vyavahiyetetyata Aha-tasmAditi / svetarasya yasya yasya sattve svasya sattve agrimakSaNe yatsattvaM, tasya tasya sattve'pi svasyAbhAvasattve uttarakSaNe avazyaM tadasattvam / tAdRzasattvaM kSemasAdhAraNakAraNatvamiti rItyA pratibimbAmAvaniSThasya kSemasAdhAraNajanyatvasya pratibimbaghaTitatvenAtAtvikatvAt pratibimbetarabhAgavaiyarthyAcca pratibimbameva bimbapUrvakatve'pi tAdAtmyena heturiti bhAvaH / bimbaM tatpUrvakatvaM vA sAdhyam / etena kAryakAraNabhAvApannadhIviSayayossamAnasattAkatvAniyamena / tantraM samavApakam / prayojakaM vyApyam / bahirbhUteti / tArkikAdirItyoktam / svamatetvabAdhitaviSayakatvarUpaM pramAtvaM nirvikalpe'pyastyeva / sarvabAdhAvadhitvAt sarvabAdhakadhIviSayatvAt / tasya bAdhe taddhiyaH sarvabAdhakatvaM nopapadyata iti bhAvaH / satyatvAditi / tanmate'pi sarvadezakAlavRttyatyantAbhAvapratiyogitvarUpAsattvaviziSTasya zuktirUpyAderasattve'pi tAdRzAsattvasya sattvAditi bhAvaH / nanu tathApi jJAnaviSayatvaviziSTarUpeNa mithyAtvaM brahmANi syAdityAzaGkaya tat svIkriyata eva / tathApi zuddharUpeNa satyateti sadRSTAntamAha---yatheti // ||iti laghucandrikAyAM pratyakSasya upjiivytaamnggH|| audumbarI udumbaravRkSazAkhAm / ainyA 'kadAcana starIrasi nendrasazcasi dAzuSa'ityAdiRcA / gArhapatyaM naktamAdhAnasaMskRtAgnim / smRtirUpeNeti / jJAyamAnahetoranumAnatvamate idaM / hetujJAnasyAnumAnatvamate tu smRtiviSayakadhIrUpeNeti For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de pratyakSasyAnumAnabAdhyatvam] laghucandrikA ! tadarthaH / audumbarIsarvaveSTanasmRtiH tAdRzazrutimUlikA / bAdhakAbhAve sati ziSTagRhItammRtitvAt / yA bAdhakAmAve sati yadarthakaziSTagRhItasmRtiH, sA tadarthakazrutimUlikA / yathA pratyakSazrutimUlakasmRtirityanumAnarItiH / nendre. tyAdi / 'kadAcane'tyAdimantragatendrAdipadAnAmindrAdiprakAzanasAmarthyarUpeNetyarthaH / zeSatvazrutIti / uktasAmarthyam uktamantre indrazeSatvabodhikayA zrutyA yuktam / uktasAmarthyatvAt / yat yanniSThayadarthaprakAzanasAmarthya, tat tanniSThasya tadarthazeSatvasya bodhikayA zrutyA yuktam / pratyakSazrutiviniyuktamantrAdisAmarthyavaditi bodhyam / codanAliGgatyAdi / vidhivAkyasAdRzyetyarthaH / somAraudracaruyAgaH zrutibodhitabahiraGgakaH / tAdRzapaurNamAsavidhisadRzavidhikatvAt / yat zrutibodhitayadaGgakayadIyavidhisadRzavidhikaM, tat zrutibodhitatadaGgakam / yathA 'yadrAhmaNAni paJcahavIMSi tabrAhmaNAnItarANI'ti pratyakSavacanAtidiSTazrutibodhitAGgakam / sAdRzyaM tu nipatyAdipadadvidevatatvAdikam / anumAnena ca vAdhyeteti / prathamatRtIye cintitam / jyotiSTome sadonAmakamaNTape audumbarI nikhanya sthApyate / tasyAH 'sarvA audumbarI veSTayitavyeti smRtyA sarvaveSTanaM vihitam / 'auduMbarI sTaSTvodgAye diti zrutyA ca sparzanaM vihitam / tadevaM pratyakSa zrutismRtyorvirodhe smRtiH pramANameva / ziSTagRhI tasmRtitvAt / vrIhiyavAdizrutyoriva tatkalpyazrutipratyakSazrutyorapi prAmANyasambhavAcceti prApte, na pramANam / sparzazrutiprAptenAveSTitatvena 'veSTanIyA na veti jijJAsAnutpattyA veSTanasmRtyA zruterevAnanumAnAt anumitAyA api zrutessApekSatvakalpyatvAdinA pratyakSazrutyapekSayA daurbalyAceti bhASye siddhAntitam / sA pramANameva / 'veSTanIyA na ve ti jijJAsAvirahe'pi 'smRtermUlaM zrutiH lobhAdikaM veti jijJAsAsambhavAt / ziSTagRhItasmRtIbhAdimUlakatve manvAdismRterapi tadApatteH / zrutimUlakatvamya tatrAnumAnasambhavAt / paraM tu yAvattanmUla zrutina yasya pratyakSA, tena tAvattadartho nAnuSTheyaH / arthavAdAdikamanyaparavAkyaM dRSTvApi hi smRtiH praNetuM zakyate / sA ca pratyakSazrutyanumeyayorvirodhe na pramANam / vastutastu, tanmUlazrutiryena na dRSTA, tenApi tadartho'nuSTheya eva / tasyAmarthavAdAdimUlakatvazaGkAyAM manvAdismRtAvapi tadApatteH / tasmAt zAkyAdInAM vedoktAhiMsAdidharmavaktRtvena ziSTatvAt tadIyasmRtirmAnamiti prApte, vedaprAmANyAvIkAreNa teSAmaziSTatvAt na sA pramANamityevAdhikaraNaM racanIyamiti vArtikam / 'somAraudra calaM nivapet kRSNAnAM vrIhINAm iti vihiteSTau 'zaramayaM bahi'ritizrutAH zarAzcodakaprAptaM bahirna bAdhante / 'zaramayI bhUmi'rityatreva bahuzarasaMyogamAtrasya For Private and Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / barhiSi pratIteriti prApte, uktasaMyogavidhAnasyAdRSTArthatvApatteH dRSTaM staraNarUpaM barhiHkAryamuddizya zarA vidhIyante / mayazrutistu atidezaprAptalavanAdisaMskAraviziSTatayA zaravikArasyAnuvAdaH / na ca kuzakAryasyeva kuzAnAmapyatidezenaikena prAptiH / padArthaviziSTasyaivopakArasyAtidezAt / tathA ca kuzakAryaprApakatvenAtidezasyopajIvyatvAttatprAptakuzabAdhAsambhavena kuzAbhAvakAle zarasyAnuSThAnamAstAmiti vAcyam / zaravidhiparyAlocanena kuzarUpapadArthAMze atidezasya saGkocAt / anyathA zaravidhivaiyarthyAt / (kuzAbhAvakAle zarANAM vidhau tu mAnAbhAvaH / 'yadi somaM na vindedi'tyAdivat jJApakAmAvAt / zaravidheH pratyakSatvenopajIvyenApi kuzAtidezena tAdRzopamardAsambhavAt kuzAbhAvakAlaviSayakatve zarazAstrasya nityavat zravaNavirodhApattezca / ) tasmAt kuzAnAM zarairbAdha iti dazamacaturthe sthitm| tadetasminnadhikaraNadvaye pratyakSaviSayazruteranumAnabAdhakatvamuktam / tvanmate sattvapratyakSasya mithyAtvAnumAnena bAdhe uktazrutitrayapratyakSasyoktasmRtihetukenAnumAnena bAdhaH syAdityarthaH / tadbAdhyabAdhakabhAvasya uktazrutiviSayakapratyakSoktasmRtihetukAnumAnayorbAdhyabAdhakamAvasya / zAstrArthatveti / uktAnumAnasyoktazrutyaiva bAdhyatA zAstrArthaH / tayoviruddhaviSayakatvAt / na tu tatpratyakSeNa / tayostadabhAvAdityarthaH ! tathAcoktapratyakSAnumAnayoviruddhaviSayakatve bAdhyabAdhakatvaM zAstrArthassyAt / ato'viruddhaviSayakatvAnoktApattiyukteti bhAvaH / nanu, tasyAzAstrArthatve'pi tvayA pratyakSasyAnumAnavAdhyatAyA uktatvena tAdRzapratyakSa tava mate tAdRzAnumAnabAdhyaM syAt / tatrAha-asmAbhiriti / viruddhaviSayakapratyakSasyaivAsmAbhistarkAnumAnabAdhyatAyA uktatvena noktApattiyukteti bhAvaH / nanu, uktazrutitrayasya pratyakSAveSayatvenaiva bAdhakatvaM zAstrArthaH / taccoktarUpasya balavat pratyakSaghaTitatvAdeva / tatrAha-pratyakSaviSayati / virodhAbhAvAditi / tathA ca noktarUpeNa balavattvaM zruteH / vaikRtamantraliGgAdikalpyazruterapyatidezarUpAnumAnApekSayA balavattvAt / kiM tu niravakAzatvaklaptatvAdinA / tathA ca tadrUpasyaiva bAdhakatve prayojakatvam / na pratyakSaviSayazrutitvasyeti na pratyakSasya balavattvaM tatropayujyata iti bhAvaH / nanu, pramANamevAnumAnAt balavat / pramANaM ca zrutijJAnaM pratyakSarupam / na zrutiH / tatrApi zrutijJAnamAtraM nAnumAnAt balavat / zrutyanumiteH zrutyanumityapekSayA balavattvAlambhavAt / kiMtu zrutipratyakSam / viruddhaviSayakatvamapi tasyAstyeva / zAbdadhIdvArA zabda1. 'kuzAbhAvatyArabhya nityavat zravaNavirodhAdi'tyantam adhikaH paatthH| For Private and Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org pra 0 de pratyakSasyAgamabAdhyatvam ] laghucandrikA | Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 163 , pramANasya saviSayakatvAt / tathA ca zrutipratyakSaM zrutyanumityapekSayA balavaditi zabdapramANayoreva pratyakSatvAnumititvAbhyAM balAbalamuktazAstrArthaH / tatrAha - na hi zabda pratyakSayoraikyamastIti / ( bAdhakatvena zAstre nirNItaM yat zabdasAmAnyaM tasya pratyakSaikyaM na hyastItyarthaH / kutra zabdasya tAdRzasya na pratyakSaikyam / tatrAha--zabdasyeti / vaikRtamantra vizeSaliGgakalpya zrutyAdirUpazabdajJAnasya pratyakSAnyasyApi prakRtamantrAdiprApakA tidezAdisarvapramANabAdhakatvaM zAstrAnusArinyAyenAvocAma pUrvamityarthaH / ) tathA ca zabdapramANasya niravakAzatvaklaptatvAdinA sAvakAzatva kalpyatvAdimato'numityAtmakazrutijJAnAt balavattvasyoktAdhikaraNArthatve'pi (pratyakSatvAnumititvAbhyAM balAbalaM) noktAdhikaraNArtha iti bhAvaH / zaityam / anauSNyam / sthAyitvaM akSaNikatvam / arthakriyA dAhAdikAryam / tanvaM vyApyam / ayogyazRGgasAdhana iti / na ca zRGgatvAvacchedena yogyatvanizcayAt nAyogyazRGgatvenAnumitissaMbhavatIti vAcyam / asmadAdicakSurAdyayogyasya devagavi zRGgasya sattvenoktanizcayAsambhavAt / azvAdau zRGgasandehakAle ayogyazRGgAnumitisambhavAt // // iti laghucandrikAyAM pratyakSasyAnumAnabAdhyatvam // tasmAdityAdi / 'tasmAddhamaeve 'tyAderarthavAdasya ' guNavAdastviti sUtreNa 'aditiri' tyAdimantrasya ca 'guNAdavipratiSedha ' iti sUtreNa gauNArthatA siddhAntatvena nocyeteti yojanA / dRSTavirodheneti / arthavAdAdhikaraNe 'vAyurvai kSepiSThA devate' tyAderdharmAnutpAdakatvaM svArthAnuvAdakatvaM ca dRshyte|'stenN mano'nRtavAdinI vAgi' tyAdestu svArtho bAdhita eva / manasstenasadRzam / vAganRtaprAyavAdinItyarthakatve tvanuvAdatvApattervidhikalpakatvaM vAcyam / sa ca vidhirvAjmanasayoranRtAdiyogAdanyenApi tatsevyamityevaMrUpazcet, prAptArthatvAdanuvAdassyAt / 'nAnRtaM vade' dityAdizAstraviruddhazva syAt / 'anRtenaiva svakAryaM sAdhayet' 'steyenaiva dravyamArjayet' iti parisaMkhyArUpazcet traidopyApattiH / 'satyameva vadet' 'pratigrahAdinaiva dravyamArjayediti zAstravi rodhazva / ata evAnRtaM vadedeve 'ti niyamavidhirUpo'pi na / nApi vikalpaH / kalpyatvenAsya durbalatvAt / tasmAcchAstravirodhena vidhyakalpakatvAt stenamityAdivAkyAnAmaprAmANyam / evaM 'tasmADUma evAgnerdivA dadRze nArciH arcirevA 1. zabda pratyakSayoH zabdasAmAnyapratyakSasAmAnyayoH / aikye doSamAha - zabdasyeti / nidoSavAkyasyetyarthaH / balavattvamiti / tathA ca tayoraikye 'prAbalyamAgamasyaiva jAtyA teSu triSusmRta' miti smRtivirodhaH / iti pAThAntaram / 2. pratyakSajJAnasAmAnyasyAnumitisAmAnyAt balavattvam / iti pAThAntaram / For Private and Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / garnaktaM dadRze na dhUmastasmAddivAgnirAdityaM gato rAtrAvAdityasta'mityAdedRSTavirodhAdaprAmANyamiti 'zAstradRSTavirodhAdi'ti sUtreNAzaMkyAnyeSAmapyarthavAdAnAmanyaiH prakArairaprAmANyamAzaMkya 'guNavAdastvi'ti sUtreNa bAdhitArthakAnAmuktArthavAdAnAM gauNArthakatvaM pratijJAya 'rUpAt prAyAdi'tyAdisUtrairupapAdyagauNArthadhIdvArA vidhyapekSitastutinindAbodhakatvamuktvA sarvArthavAdAnAM karaNetikartavyatAviziSTabhAvanAgataprAzastyAprAzastyadhIparatvamiti siddhAntitam / tatra 'hiraNyaM haste bhavatyatha gRhNAtIti vidhezzeSabhUte 'stenaM mano'nRtavAdinI vAgi'tyatra stenazabdaH pracchannakAritvarUpAdrUpAt gauNaH / anRtazabdastu anRtavAkyabAhulyarUpAt prAyAt gauNaH / vAGmanasayonindayA hiraNyasya vidheyasya stutidhIH / 'tammAlUma eve'tyAdau tu 'dUrabhUyastvAditi sUtroktadUrabhUyastvAdRziauNaH / atra 'rUpAt prAyAt ' 'dUrabhUyastvAditi sUtrasthapaJcamyA lyabantasamAnArthakatvAt / rUpaprAyadarabhUyastvarUpAn guNAnAdAya guNavAdo'nRtAdizabda ityartho bodhyaH / dUrabhUyastvaM ca bhUyastvena dUrasthairdRzyamAnatvam / divA hi dUrasthaiH bhUyastvena dhUma eva dRzyate / nAgniH / tathA ca 'sUryo jyotiryotiragnissvAheti sAyaM juhoti' 'agniotiryotissUryassvAheti prAtarjuhotI'ti mizraliGgakamantravidhyozzeSabhUtaM tasmAdityAdikam / ubhayordaivatayormelanAdubhayadevatAko homaH prazasta ityarthaH / vastutastu, kevalaliGgakamialiGgakamantravidhyormadhye paThitamapyuktavAkyadvayaM 'agnijyotijyotiragnissvAheti sAyaMjuhoti' 'sUryoM jyotiryotissUryassvAheti prAtarjuhotI'ti kevalaliGgakamantravidheH zeSaH / 'ubhAbhyAM sAyaM hUyate ubhAbhyAM prAtarna devatAbhyassamaM dadhAtI' tyasyArthavAdasya mizraliGgakamantravidhizeSasya sattvAt / tathA ca yasmAddivAgnirAdityaM gatastasmAdivAdityasyaiva jyotiSTvAttanmAtraliGgakamantraH prazasta ityarthaH / evamarcirevetyAdAvapi bodhyam / mantrasyati / prathamadvitIye cintitm| 'aditiauraditirantarikSami' tyAdimantA apramANam / arthavAdhAdinA dRSTavirodhAdisambhavAt / na cArthavAdasyeva bAdhitArthakatve'pi gauNArthadhIdvArA prAzastyAprAzastyadhIparatvaM teSAmAstAmiti vAcyam / mantrA hi na vidhisannihitA eva / kiM tu brAhmaNabhAgasthavidhizeSabhUtAssaMhitAbhAgasthA api| tathA ca dUrasthAnAM teSAM na padaikavAkyatayA prAzastyAdibodhakatvamiti prApte, brAhmaNavAkyasyeva mantrasya viziSTavAkyArthadhIjanakatvasyAvizeSAttAdazadhiyazcAnuSTheyasambandhiprakAzanarUpatvena tAdRzadRSTopakAradvArA anuSTheyapradhAnAGgatvasambhavAttAdRzadRSTopakArAsambhave adRSTadvArApi tadaGgatvasambhavAttasya prAmANyameva / yadyapi hi mantravAkyArthasya mAnAntareNApi siyA For Private and Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade pratyakSasyAgamabAdhyatvam ] laghucandrikA / nAgRhItagrAhitvarUpaM prAmANyaM sarvamantreSu sambhavati / tathApyabhihitAnvayavAde vibhaktyantapadArthazAbdabodhasyaiva padajJAnakaraNakatvena kriyAkArakAnvayazAbdabodhasyoktazAbdadhIkaraNakatvena mantrarUpArthajJAnasya karaNatvAnmantrasyApi pramANatvam / 'anena mantreNa imamarthaM prakAzayediti kriyAkArakAnvayabodhe mantreNeti vibhaktyantapadArtharUpamantrakaraNatvazAbdabodhasya karaNatvAt / 'aditiri'tyAdibAdhitArthakAdimantrANAM tu gauNArthakatvAdikalpanayA dRSTavirodhAdikaM parihartavyamiti / tatsidItyAdi / tasiddhiH / taduddezyabhUtA siddhiH yajamAnAdyuddezyA kAryasiddhiriti yAvat / jAti nanam / sArUpyaM cakSurgrAhyatejasvitvAdirUpaM sAdRzyam / prazaMsA prAzastyam / bhUmA bAhulyam / liGgasamavAyaH alpatvasambandhaH / guNAzrayA iti sUtrazeSaH / guNavaTakA iti tadarthaH / tathA ca 'yajamAnaH prastara' ityAdau yajamAnAdipadaM yajamAnApekSaNIyasiddhihetutvAdirUpaguNayogAt prastarAdibodhanadvArA 'prastaramuttaraM barhiSassAdayatI' tyAdividhyekavAkyatayA prastarAdistutiparam / yasmAt prastara uktahetuH, tasmAt prazasta iti / na tu yajamAnAdipadaM prastarAdinAma / somAdipadavat arthAntare atyantaprasiddhatvAt / nApi prastarakArye sUgdhAraNAdau yajamAnavidhiH / uktavidhyekavAkyatAbhaGgApatteH / 'agni brAhmaNa' ityAdAvagnijananasthAnajAtatvaguNAt brAhmaNAdidhIdvArA brAhmaNAdistutiparamagnyAdipadam / sRSTikAle brahmaNo mukhAt agnibrAhyaNayojananasya zrutyuktatvAt / eva'mAdityo yUpa' ityAdau sArUpyaM guNaH / yadyapi tatsiddhihetutvAdikamapi sArUpyaM , tathApi sArUpyapadena cakSuAdyaM tejasvitvAdisAdRzyaM vivakSitamiti sAmpradAyikAH / tatredaM cintyam / tasiddhisUtre tatsiddhyAdInAM SaNNAmanyatamameva gauNazabdena bodhyata iti niyamo vivakSitaH / anyathA SaNNAM kathanavaiyarthyAt / tathA cArthavAdAdhikaraNe 'rUpAdi' tyanena 'stenaM mana' ityAdau pracchannakAritvarUpasArUpyarUpaguNanirdeza eva vAcyaH / anyathA tasya tatsiyAdirUpatvAsambhavena SaDAdhikyApatteH / tathA ca tasya cakSuhyatvAbhAvena sArUpyatvAnupapattiH / tasmAt sArUpyaM sAdRzyam / tacca mImAMsakamate atiriktapadArthaH / na tu tatsiddhihetutvAdirUpa iti tato bhedaH / sAdRzyasya tattadasAdhAraNarUpatve'pyAdityAdibhedaviziSTasya tejasvitvAdereva sAdRzyasArUpyAdipadArthatvAt na tasyoktahetutvAdirUpatatsidhyAdirUpatA / tatsidhyAderyajamAnAdibhedAvizeSitatvAditi dhyeyam / 'apazavo vA anye go'zvebhyaH pazavo go azvA' ityAdAvajAdInAM tatra vihitatvena na pratiSedhaH , paryudAso vA / nApi 'ayajJIyA vai mASA' ityAdAviva For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / pratinidhitayA prAptasya niSedhaH / 'purastAt pratIcInamazvasyopadadhAti pazcAt prAcInamRSabhasyeti sannihitavidhyekavAkyatAbhaGgApatteH / kiM tu uktavidhyapekSitagavAzvAdistutiparatvam / pazupadasya prazastapazuparatvAt / 'sRSTIrupadadhAtI'tyatra iSTakoddezenopadhAnaM vidhIyate iti bhASyam / vArtikaM tu upadhAnamAtrasya vidheyatve citriNIrupadadhAti vatriNIrupadadhAtI'tyanekavAkyAnAM vaiyarthyApattiH / ekenaiva tadvidhisaMbhavAt / ata iSTakoddezena mantraviziSTopadhAnabhAvanA vidhIyate / sRSTipadaM hi sRSTyarthakapadaghaTitamantrakaraNakopadhAnakarmeSTakAbodhakam / 'tadvAnAsAmupadhAno mantra itISTakAsu lukca mato'riti sUtravihitamatubantatvAt / yAsAmiSTakAnAmupadhAnakaraNIbhUto mantraH sRSTyAdipadArthasambandhI, tAdRzeSTakAsu matubantasya lopazceti sUtrArthaH / uktapadArthasya sambandhastu tadarthakapadavattvam / nanvekapadArthayoruddezyavidheyabhAvena kriyAyAmanvayadhIH 'vaSaTkartuH prathamabhakSa' ityAdAviva vyutpattiviruddheti cenna / uktasUtreNeSTakArUpakarmakArakasya mantrakaraNakopadhAnarUpakaraNAnvitasya tanhitavAcyatvoktisAmarthyAdeva tAdRzAnvayadhiyo'pi prakate vyutpattisiddhatvakalpanAt / na hi kri. yAsambandhamaprAptayoH kArakayoranvayaH zabdena bodhyate / 'kriyAgarbhatvAt sambandhasyeti bArtikAdyukteH / ata eva 'Agneyo'STAkapAla'ityAdau taddhitenaikenoktayorapyagnyAdidevatASTAkapAlAdidravyarUpakArakayoH prathamataHkriyAyAmanvitayoreva mitho'nvayaH / tasmAdekatadvitopasthitayorapyupadhAneSTakayoH karmatvakaraNatvarUpAbhyAmAkhyAtArthabhAvanAnvayo yukta eva / dhAtustu, taddhitoktopadhAnasyAnuvAdaH / yadi tu tahanmantrakaraNakeSTakaiva tadvitavAcyA / karaNatvasyopadhAnadvArakatvamupadadhAtisamabhivyAhAralabhyamiti jJApanAya upadhAna iti sautraM padamityAlocyate, tadAtUktAnupapattistyeiva / manvarUpakaraNaviziSTopadhAnasya taddhitArthatvAbhAvena taddhitArtheSTakodezena vidheyatvasapbhavAt / atra yadyapi 'iSTakAbhiragniJcinuta' iti vAkyabodhiteSTakAniSThacayanAGgatvAnyathAnupapatyaivopadhAnaM prAptuM zakyam / tathApISTakoddezena tadvidheH phalamupadhAnasya cayanasamAnakartRkatvasiddhiH pratISTakamekaikopadhAnasiddhizca / ipTakAsaMskAradvArA upadhAnasya cayanAGgatvasiddhyAgapradhAnayorekakartRkatvasya prayogavidhilabhyatvAt pratipradhAnaM guNAvRttinyAyAcca / yadyapi ceSTakAprakAzakatvena mantrANAmupa dheyeSTakAGgatvaM prAptuM zakyam / tathApi tadvidheH phalamupadhAne teSAM niyamaH, upadhAnetaragrahaNAdiparisaMkhyA vA madhyamacitisambandhazca / 'yAM vai kAM cana brAhmaNavatImiSTakAmabhijAnIyAttAM madhyamacitAvupadadhyAditi zrutyA pratyakSazrutivihitamantrakANAmiSTakAnAmmadhyamaciti sambandhavidhAnAt / brAhmaNazabdo hi vidhAyakavedavAcI / For Private and Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade pratyakSasyAgamabAdhyatvam ] laghucandrikA / abhijAnAtizca pratyakSavAcI / tathA ca brAhmaNaviziSTAyo yasyA iSTakAyAH pratyakSaviSayatvaM, tasyA uktasambandhI vihitaH / iSTakAnAM sarvAsAM pratyakSaviSayatvena tAsu taduktirvyartheti tadvizeSaNasya vidhAyakavedasyaiva tat vivakSitam / brAhmaNazabdArtho'pi prakRte brAhmaNAvayavarUpaM taddhitapadameva / matuppratyayena vAcyatvarUpasya sambandhasya bodhanAt uktataddhitasyaiveSTakAvAcitvAt brAhmaNavAkyavAcyatvasyAprasidezca / pratipAdyatvasyaiva matubarthatve tasya sAMzabhAvanAyAmeva sattveneSTakAyAmasattvAt / pratipAdyaghaTakatvarUpAprasiddhasambandhasya bodhane tu pradhAnasya pratyayasya prasiddhArthatyAmena pIDA syAt / tadvaramapradhAnasya brAhmaNapadasyaiva vidhAyakIbhUtanAmAkhyAtasamudAyarUpavAkyAvayave pade lakSaNA svIkRtA / evaM ca itikaraNaviniyuktalokapTaNamantrakeSTakAyA madhyamaciti sambandhavyAvRttiH / na ca 'iSTakAbhiraniM cinuta' ityatra vidhAyake vidyamAneneSTakApadena vAcyAnAM sarveSTakAnAM tatsambandhApattistadavastheti vAcyam / iSTakoddezena vidhAyakaM yadvedavAkyaM, tadavayavasyaiva prakRte brAhmaNazabdArthatvAt / anyathA 'yAM vai kAM cane'tyAdivAkyavaiyarthyAt / atra sRSTiprakAzakapadayuktopadhAnamantA yadyapi caturdazaiva / teSveva brahmAsRjyatetyAdirUpeNa sRjdhAtuyogAt ta eva ca sRSTipadamukhyArthaH, tathApi sRSTyaprakAzakAH ye trayo mantrAH tadapekSayA bahutvayuktasRSTiprakAzakamantraghaTitaikasamUhAntargatAssaptadaza mantrAH bahutvarUpabhUmaghaTitaguNayogAt sRSTipadArthaH / 'yat saptadazaSTakA upadadhAtI'tyarthavAdAt / 'prANabhRta upadadhAtI'tyAdau tu prANabhRtpadAghaTitamanvApekSayA bahutvazUnyA ye tatpadaghaTitamantrAstatpadAghaTitamantrAtha' taddhaTitaikasamUhAntargatatvarUpeNa bahutvAbhAvarUpaliGgasamavAyaghaTitaguNena te mantAH prANabhRtpadArthaH / yastu, arUpatvaghaTita eva guNo liGgasamavAya iti tanna / chatridvayAchatridvayaghaTitasamUhasthale'pi chatriNo yAntItyAdiprayoge gauNacchatripadAsaMgrahAttAdRze vaidike pade lakSaNAsvIkAre prANabhRdAdipade 'pi tadApatteH / tasmAt sRSTyAdipadaM vidhAyakam / nopadhAnanAmadheyam / na cAnuvAdaH / bhASyakAramate tu anuvAda eva / na nAmadheyam / na vA vidhiriti naamdheypaadoktttsiddhisuutrvivecnm| tatsiddhipeTiketitatsiddhipadaghaTitaM sUtraM peTikeva / sarvagauNArthAnAmabhimatAnAM prAptisthAnatvAdityarthaH / gauNArthateti / zaktyA sijhapadena jAtivizeSopasthitijanyate / tayA simvyktyupsthitiH| sA lakSaNA / zakyopasthitijanyAyAzzakyasambandhyarthopasthitareva lakSaNAtvAt / tayA janitA zauryAdyupasthitiauNIvRttiH / tadviSayo gauNArtha ucyte| taduktaM bhttttpaadaiH-'abhidheyaavinaabhuutprtiitirlkssnnocyte| lakSyamANaguNairyogAdvRtteriSTA tu gauNatA // iti / abhidheyasya vAcyasya yat sambandhi For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI tdiirlkssnnaa| lakSaNAviSayIbhUtavyakterguNairyogAt viSayatvarUpAt vRttergunnopsthitergaunntaa| gauNItvamityarthaH / zauryAdiguNAnAM sijho bAla ityAdivAkye bAlAdinAmArthe taadaatmyenaanvyH| na ca sihyAdinA svavRttizauryAderevopasthitiH / tenaiva saha pUrva sambandhasya gRhItatvAt / tasya ca bAle bAdhAnnAnvayasambhava iti vAcyam / svavRttitAvacchedakajAtivizeSavattvasambandhena vijAtIyazauryAderbAlAdivRttareva sihmAdivAkyopasthitisambhavAt / bhaTTamate samavAyavizeSaNatayorasvIkAreNa tayoH sthAne tAdAtmyasyaiva svIkAreNa guNakarmasAmAnyAdirUpasya sarvasyApi guNasya tAdAtmyenaiva nAmAdyarthe'nvayaH / abhAvAdiguNasya svAdhikaraNasvarUpasya tAdAtmyenaiva svAdhikaraNe'nvayaH / dravyAdirUpasya guNasya saMyogAdineti dik / atra pratyakSabAdhakAdvaitazrutau / nAdvaiteti / 'yajamAna' ityAdizrutau tu nopakramAdikam / atastatra gauNArthateti bhAvaH / apUrvatveti / prastarayajamAnAbhedAdemAnAntarAjJAtatvarUpamapUrvatvam / vAkyazeSeti / vidhivAkyarUpavAkyazeSeNArthavAdAnAM svApekSitastutinindAparatvanizcayAdanyaparebhyo'rthavAdemyo na pratyakSaviruddhArthasiddhiriti pratyakSaM vyavahArakAle bAdhitaM netyarthaH / gatisAmAnyena sarvavedAntajanyAvagatInAM jIvabrahmaikyaviSayakatvena samAnatayA / kizcijjJatveti / svakIyAvasthAtrayamAtrabhAsakatvetyarthaH / aikyAnvayeti / aikyabodhetyarthaH / padArthatAvacchedakaviziSTayoreva mitho'nvayadhIrmukhyayA vRttyA sarvatrautsargikI / yathA 'ghaTo meyavA nityAdau ghaTatvaghaTayormeyatahatorabhedAnvayadhIH / ata eva 'lohitopNISA RtvijaH pracarantI'tyAdau lauhityatya vizeSaNatvena pracaraNakAle uSNISe tatsattvamapekSitam / 'sarvAdIni sarvAnAmAnI'ti sUtre sarvapadasyApi vizeSaNatvAt sarvanAmasaMjJeti mahAbhASyakArAH / yatra tu padArthatAvacchedakenopahita, upalakSito vA padArthaH zAbdabodhe viSayaH, tatra lakSaNaiva / viziSTe zaktijJAnena zAbdabodhe jananIye vizeSaNasya padArthAntarayogyatAjJAnasya sahakAritvakalpanena zaktijJAnajanyabodhasya padArthAntare padArthatAvacchedakAnvayaviSayakatvaniyamAt / tathA ca lakSaNAM vinA 'tattvamasI'tyatra jAyamAno bodhaH padArthatAvacchedakasya padArthAntare tattvAvacchedake cAnvayaM viSayIkuryAt / aviSayIkurvanvA viziSTe zaktijJAnena na janyate / kiM tu vizeSyamAtre zaktijJAneneti bhAvaH / anvayeti / bodhetyarthaH / sAmAnAdhikaraNyena / akAryakAraNadravyamAtratAtparyakasamAnavibhaktikanAnAnAmatvena / aikyasya zuddhavyaktimAtrarUpasya / pratIyamAnasya pratiyamAnatvena vivaraNAdau nirNItasya / vizeSyamAtrAnvayasya vizeSyamAtrazAndAdhIprayo For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de pratyakSasyAgamabAdhyatvam ] lghucndrikaa| jakavizeSyamAtropasthiteH / vypdeshaaditi| viziSTazaktijJAnAkAryazAbdadhIjanakopasthititvarUpalakSaNAsAdhAcchakyopasthiterapi lakSaNAtvopacAraH / na ca zakyaikadezAnubhavasya zaktijJAnajanyatve pazurapazu!nityetyAdau prayoge pazutvagotvAdau zaktyaivopasthApite pazubhinnAderabhedAnvayasambhavenoktaprayogo yogyaH syAditi vAcyam / zakyavizeSaNIbhUtasya zakyasya zAbdabodhe tacchaktijJAnasya hetutvAnabhyupagamAt zakyAvizeSaNazakyabodhasyaiva tacchaktidhIkAryatvAt / ata evAnukUlayatnazaktAdAkhyAtapadAdanukUlamAtrarUpeNa 'ratho gacchatI' tyAdau vyApArasya bodhaH zaktyaiveti kusumAJjalAvuktam / anukUlatvayatnatvAmyAM viziSTe zakteH svIkArAdanukUlaM na zakye vizeSaNam / balavadaniSTAjanakatvasamAnAdhikaraNeSTasAdhanatvazaktasyApi vidhipratyayasya zyenenAbhicaranyanete'tyAdau kevalepTasAdhanatvabodhakatvaM lakSaNAM vinaiveti maNikArAdibhirapyuktam / ananyazeSatvAt tAtparyaviSayavAkyArthapratipAdakatvAt / vidhau vidhAyake ajJAtajJApake vAkye / paraH pratIyamAnAdanyaH zabdArthaH tAtparyaviSayaH na / vakSyAma iti / 'upakramopasaMhArayorekArthaniSThatvaM abhyAsArthavAdau ceti trayaM zabdagatam / ajJAtatvarUpamapUrvatvaM phalavattvamabAdhitatvarUpopapattizceti trayamaniSTham / SaDetAni liGgAni tAtparyagrAhakANi / teSvantyatrayaM prAmANyazarIranirvAhakatvAt Avazyakam / niSphalArthe pratyakSAdeH prAmANyasambhave'pi na shrutesttsmbhvH|phlvdrthjnyaanaadikmuddishyaadhyynsNskRtshrutiinaaN viniyogena niSphalArthe tAtparyAbhAvanizcayAt / yadyapi tAtparyAviSaye'pi prAzastyAprAzastyadhIdvArIbhUte vAkyArthe vAcaspatimate arthavAdAdeH prAmANyamipyata eva, tathApi yAdRzapramAmuddizyoktaviniyogaH, tAdRzapramAyAH phalavadarthaviSayakatvaniyamAt / arthavAdAdeza prAzastyAdirUpArthapramAmuddizyaiva viniyogAt / tAdRzapramAkaraNattvaM phalavattvaghaTitameveti bodhyam / Adyatraye tvarthavAdasya vidheyaprAzastyaniSedhyAprAzastyadhIdvArA vidhiniSedhavAkyayoH pramAjanakatAyAmAvazyakatvam / anyathA ( tadviSayIbhUtayoH pravartanAtadabhAvarUpanivartanayoH tAdRzadhIrUpetikartavyatAnanvayenoktapramAyA aparyavasAnAt / ) itarayostu viruddhArthadvaye tAtparyasaMzaye sati yatropakramAdikaM, tatraiva tAtparyanizcayena tadupayogitvam / tathA ca nApUrvatvAderekaikamAtreNa tAtpanizcayasambhava iti vizeSato mithyAtvAnumAnanirUpaNottaraM prathamapariccheda eva vakSyate / vaiyadhikaraNyeneti / 'vAjapeyena svArAjyakAmo yajeta' udbhidA yota pazukAma ' ityAdau vAjapeyAdipadaM na nAmadheyam / kiM 1. 'pravRttyabhAvenoktapramAyA aparyavasAnAt / ' iti pAThAntaram / 22 For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 advaitamaJjarI tu guNasya vidheyasya bodhakam / yadyapi yAge tAdRzasya guNasya nAnvayaH / AkhyAtArthakriyAM prati hi dhAtvartho yAgAdiH karmatvena karaNatvena vAnvayaM labhate / 'pacatI,tyAdau pAkaM karoti pAkeneSTaM sAdhayatIti dvedhA vivaraNAt / kASTarityAdipadayoge Adyasya taNDulamityAdipadayoge dvitIyasya sambhavAt ubhayayoge pAkasya karaNatve'pi kASThAnAmitikartavyatAtvenAnvayAt / tathA ca kArakANAmmitho'nvayAsambhavaH / kriyAM prati guNImUtAnAM kArakANAM mithassamatvena guNapradhAnabhAvenAnanvayAt. / nApi kriyAyAmeva tadanvayaH / samAnapadopAttayAgasya karaNatvenAnvayasya prathamaM buddhatvena pazcAt guNasya karaNatvenAnvaye AkA GkSAvirahAt / nApi kriyAyAM kArakANAmanvayaniyame'pyakArakarUpeNa tasya yAge'nvayaH / abhedAnvayasya bAdhAt / bhedAnvayasya dhAtvarthanAmArthayoravyutpannatvAt / nApi vAjapeyapadasya vAjapeyasambandhini lakSaNayA tasya yAge'bhedAnvayaH / dhAtvarthasya karmatve tadvizeSaNapadasya dvitIyAntatvApekSAyAmapi dhAtvarthasya karaNatve tadvizeSaNapadasya tRtIyAntatvasya sambhavAditi vAcyam / lakSaNAkalpanApekSayA vAjamannaM surArUpaM peyamasminniti vyutpattyA yaugikatvasvIkAreNa nAmadheyatvasyaivaucityAt / nApi svArAjyakarmikAyAM kriyAyAM yAgasya karaNatve'pi yAgakarmikAyAM vAjapeyasya karaNatvam / ekenAkhyAtena kriyayorbodhane AvRttyApAtenAvRttilakSaNavAkyabhedApatteH / ekakriyAyAM tu na karmadvayasyAnvayaH / guNIbhUtayaikakriyayA pradhAnIbhUtayoH karmaNorvazIkartumazakyatayA pratipradhAnaM guNAvRttinyAyena kriyApadasyAkhyAtasyAvRttyApattyA vAkyArthabhedApattyA vAkyabhedApatteH / 'guNIbhUtAni hi kArakANi kriyaikApi piNDIkaroti / na pradhAnabhUtAnI'ti nyAyAt, tathApi karaNakarmasAdhAraNena sambandhitvamAtreNa yAgasyaikasyAmeva kriyAyAmanvayasambhavena yAgakarmakAMzamAdAya tasyAM vAjapeyaguNasya karamatvenAnvayaH / yAgakaraNakAMzamAdAya tasyAM khArAjyasya karmatvenAnvayaH / vAjapeyena yAgaM kuryAt yAgena svArAjyaM kuryAt / iti prApte, na sambandhitvamAtrarUpeNa yAgasyAnvayasaMbhavaH / kriyAyA hi kiM kenetyAdyAkAMkSApattyA karmatvakaraNatvAdikArakarUpeNaiva karmAdikaM gRhyate / anyathA AkAMkSAnivRttyasaMbhavAt / tathA caikasyAM kriyAyAM karmatvakaraNatvAbhyAM yAgasyAnvayo vAcyaH / sa ca na saM. bhavati / uktadoSAt / yajerAvRttyApatteH, viruddhayostrikayo:dhakRtasya vairUpyasyApattezca / vidheyatvaM guNatvamupAdeyatvamityekaM trikam / anuvAdyatvaM pradhAnatvamuddezyatva mityanyaditi trikadvayam / tatra phalAnuvAdena yAgasya yAgAnuvAdena guNasya cotpa For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org pra 0 de pratyakSasyAgamabAdhyatvam ] laghucandrikA | Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 171 ttividhau yAgasyAjJAtajJApyatvarUpe vidheyatvAnuvAdyatve phaloddezena yAgasya yAgoddezena guNasya ca viniyogavidhau yAgasya zeSatvazeSitvarUpe guNatvapradhAnatve tAdRzaprayogavidhau prakRtavidhiprayukta kRtisAdhyatAdhI vizeSyatvatAdRzakRtyu ddezyatAdhIvizeSyatvarUpe upAdeyatvoddezyatve syAtAm / te ca mitho viruddhe / parasparAbhAvavyApyatvAt / tathA caikadA jJAtumazakye / tasmAdyAge guNasya karaNatvenAnvayasya vaiyadhikaraNyenAnvayasyAsambhavAdabhedAnvayarUpasya sAmAnAdhikaraNyenAnvayasya ca guNayAgabhedapratyayaviruddhatvAdvAjapeyAdipade matvarthe vAjapeyasambandhini lakSaNA vAcyA / tasyAzcAnyAyyatvAdvAjamannaM surArUpaM peyamasminniti vyutpattyA yaugikatvameva yuktam 1 vAjapeye surAgrahavidhAnAt / tathA ca vAjapeyAdipadaM yAganAmaitra / 'somena yajatetyAdau somAdipadasya latAvizeSAdAvatyantaprasiddhatvena yAganAmatvAsambhavAt agatyA somasambandhilakSaNayA yAge abhedAnvayaH / varaM hyatyantAprasiddhArthakatvakalpanAto lakSaNAkalpanamiti prathamacaturthe cintitam / tadidamuktam / vaiyadhikaraNyenetyAdi / matvartheti / nanu, bhAvanAyAM yAgasya yat karaNatvaM buddhaM, tat phalanirUpitam / somAdestu karaNatvaM bhAvanAyAM tasyAM buddhyamAnaM yAganirUpitam / tathA ca yAgena karaNenAvaruddhApi sA somena karaNenApyanvayamarhatyeva / nairAkAMkSyAbhAvAditi cenna / karaNatvatvarUpeNaiva somAdeH karaNatvaM bodhyam / na tu yAganirUpitakaraNatvatvarUpeNa / tRtIyAyAstadabodhaka - tvAt / lakSaNayA ca na tasyAstadbodhakatvam / pradhAnIbhUtavibhaktau lakSaNAyA anyAyyatvena prAtipadika eva matvarthalakSaNAyA yuktatvAt / tathA ca karaNatvamAtrarUpeNa somasyAnvaye vAcye nairAkAMkSyaM durvAram / tena rUpeNa yAgasya prathamamanvitatvAt / nanu, bhAvanApekSamANA hi sAdhanaM kiM phalasya me sAdhanAnugrahaH ko vetyanusyUtamapekSate iti tarkacaraNe vArtike uktam / tasyAyamarthaH / bhAvanA svIyamaMzatrayamapekSamANA ityanusyUtamevaM phalaghaTitarUpamapekSate / phalasya phalaghaTitarUpeNApekSaNIyatvaM spaSTatvAnuktvA karaNetikartavyatayostadAha-sAdhanaM kimityAdi / me bhAvanAyAH phalasya sAdhanaM karaNaM kimiti karaNAkAMkSA kiMniSTakaraNatAnirUpakaphalikA bhAvaneti yAvat / bhAvanAsvarUpe na karaNApekSA / tathA sati yAgakaraNakatvabuddhyA tannivRttirna syAt / na hi yatnavizeSarUpasyAGgakalAparUpasya vA, tasya yAgakaraNatvam / kiM tu yAgajanakatvam / tathA ca prathamaM bhAvanAyAM phalAnvayAt matphale kiM karaNamityevaM paryavavasitA svargatvAdivizeSamaviSayIkurvatI kiMkaraNakaphalikA bhAvanetyeva karaNAkAGkSA pASTikAnvaye / evaM svargakaraNatvena yAgAdimAnAt sAdhanAnugrahaH karaNopakArakaM me phalasyetyanuSajyate / tathA ca kimupakRtakaraNaphalavatI bhAvaneti iti For Private and Personal Use Only -
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 172 advaitamaJjarI / karttavyatAkAGkSA / evaM ca phalakaraNAkAGkSayA yAgAdyanvaye'pi phalakaraNopakArakAkAGkSAyAM somAdyanvayo bhavatviti cet / bhavatvevam / tAvatA hi somaaderitikrtvytaatvenaivaanvyH| sa coktarItyA matvarthalakSaNayaiveti dik / tasmAt karaNIbhUtayAgopakArakAkAGkSayA somAdipadaM somAyupakArya lakSayitvA tadabhedaM yAge bodhayati / tathA ca tRtIyArtho na bAdhyate / yAgIyakaraNatAyA eva tayA bodhanAt / yasyAstu vibhakteroM bhAvanAyAM na nirAkAGkSaH, tasyAH svaprakRtimukhyArthaniSThAdhikaraNatvAdibodhakatvam / yathA 'same darzapUrNamAsAbhyAM yajete'tyAdau samadezAdiniSThAdhikaraNatvAdibodhakatvam / nanu, somAdipadaM somAdyupakArya lakSayitvA tadabhedaM yAge bodhayatIti yaduktaM tadayuktam / yanipadaM hi yAgakaraNatvaM lakSaNayA bodhayati / tadekadeze yAge somasAdhyasyAnvaye ekadezAnvayadoSaH / kriyAvizeSaNatvena somapadasya dvitIyAntatvApattizceti cenna / kriyAvizeSaNasya hi dvitIyAntatvaM kriyAphalavizeSaNatve satyeva / 'sAdhu pacatI'tyAdau viklatyAdeH karmatayA vyApAra prati vizeSaNatayA pratyayAt tadvizeSaNasya sAdhvAdipadasyApi dvitIyAntatAyA yuktatvAt / prakRte tu phalAkarmakavyApArarUpe yAga eva somapadastra vizeSaNatvAdyAgasya ca karaNatvenaiva bhAvanAyAM vizeSaNatvAt somAdipadasya tRtIyAntatvameva yuktam / tRtIyAntatvameva caikadezAnvayasya vyutpattisiddhatvaM jJApayati 'sAdhu pacatI ' tyAdau dvitIyAntatvavat / ata eva siddhAnte vAjapeyAdipadAnAM tRtIyAntatvaM yuktam / yadvA prakRte somAdipadasya yajisAmAnAdhikaraNyaM tat bodhyArthavodhakatvam / na tu tadarthavizeSaNatayA svArthabodhakatvam / tathA ca somasAdhyakaraNatvasyaiva bhAvanAyAmanvayena somasAdhyasya na tAdAtmyena yAge'nvayaH / evaM ca somavatA yAgeneti matvartheti malasya vastugatyA yAgarUpo yaH somasAdhyamatvarthaH,tadarthakatvameveti na tenApi yAge matvarthAnvayasya lAbhaH / pare tu, yajinA yAga eva bodhyate / na tatkaraNatvam / sambandhavidhayaiva tadbhAnasambhavAt / anyathA svargakAmAdipade'pi svargasAdhyatvasya lakSyatvApatteH / na ca sepTeti vAcyam / svargakAmasya svargaviziSTarUpeNa sAdhyatayA tatsambandhenAnvayasambhave lakSaNAyA anyAyyatvAt / na ca kimityAkAMkSAyAH sAdhyatvaprakArakadhIviSayakatvAduktadhiyaM vinA tadanivRttiriti vAcyam / uktAkAMkSAyAssAdhyatvasaMsargadhIviSayakatvAt / ata eva dvAdaze tantraratnAdAvuktaM, 'prayAjAdyaGgabhAvanAyA itikartavyatAtvena pradhAnabhAvanAyAmanvaya' iti / na ca tatrApItikartavyatAtvaM lakSyam / vAkyArthasya tatsaMsargeNAnvaya For Private and Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pra 0 de pratyakSasyAgamabAdhyatvam ] laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 173 saMbhavAdityAhuH | mAnAntareti / jijJAsAyA jJAnasyeva kRtyasAdhyatvena kRtisAdhyatvavyApyavidhisambandhasyAbhAvagrAhakamAnetyarthaH / vidhyanvayAya adhyAhRtakarttavyetipadalabhya pravartanArUpavidhyanvayAya / jijJAsAkaraNakabhAvanAyAM pravartanAnvaye jijJAsAyAmapi tasyAvazyakatvenoktabhAnavirodhAdvicAralakSaNeti bhAvaH / vAkyasya advaitavAkyasthapadasya / iSTatvena tvadiSTatvena / 'advaitavAkyaM tvananyazeSatvAnmukhyArthameve ' tyuktavAcaspativAkyeneti zeSaH / tAtparyetyAdi / svakIyamukhya tAtparyaviSayavAkyArthabodhakatvamityarthaH / prAzastyadhIdvArI bhUto'rthavAdabodhyavAkyArthastu na mukhyatAtparyasya viSayaH / kiM tu avAntaratAtparyasya / mukhyatAtparyaviSayo'pi prAzastyaM na vAkyArthaH / anyArthetyAdi / svakIyamukhyatAtparyAviSayavAkyArthabodhakatvamityarthaH / vAcaspatimate tu lakSaNadvaye'pi mukhyapadaM na deyam / dvArIbhUtavAkyArthasya tAtparyAviSayatvAt / vizeSaNe yAgAdiniSThe somAdisambandhe tAtparyAbhAvAditi somAdiviziSTayAgAdiviziSTabhAvanAyAM vidhyanvayasthale vizeSaNIbhUtasAmAderyagAdiniSThavaiziSTye zrUyamANavidherna tAtparyam / yadi hi tatra tAtparyaM tadA somena yAgaM kuryAditi yAgo - ddezyakasomakaraNakabhAvanAvidhau tAtparyaparyavasAnaM vAcyam / ekakriyAyAmanvayamaprAptAnAM kArakANAM mitho'nvayajJAnAbhAvaniyamAt / vidheyakriyAvizeSaNatvAbhAve pravartanArUpavidhisambandhasya some jJAtumazakyatvena somAnuSThAnAparyavasAyino yAgasomasambandhamAtra tAtparyasya vyarthatvAt / tathA ca ' yAgeneSTaM kuryAt somena yAgaM kuryAt ' iti viziSTabhAvanAdvaya rUpavAkyArthabhedAdvAkya bhedassyAt / dhAtvAkhyAtapadA - vRttiprasaGgAt / na hi yajyAdipadasya sakRtpratisandhAnena dvistadarthapratyayassambhavati / sakRduccaritarazabdassakRdeva svArthaM bodhayatIti vyutpatteH / viruddhatrikadvayApattyAdidoSazca / tasmAdviziSTavidhessomAdiviziSTarUpa somAdipadAmukhyArthaviSayakatve'pi nAmukhyArthakatvam / yatparazzabdassazabdArtha itinyAyenAmukhyArthaparasyaivAmukhyArthatvAdi ti bhAvaH / nanu, vizeSaNe tAtparyAbhAve viziSTavidhervizeSaNavizeSya sambandhaviSayakatvavaiyarthyenoktasambandhajJApakapadavaiyarthyaM syAditi cenna / viziSTavidhiviSayIbhUto yomAnAntarAprAptAbAdhitoktasambandhaH, tatpramAnyathAnupapattyA vizeSyoddezyaka vizeSaNasAdhanakabhAvanAvidheH kalpyatvAt / na hi kArakayossomayAgayorekakriyAyAM sAdhanasAdhyabhAvajJAnaM vinA mithastat sambhavati / na vA sAdhyasAdhanavizeSitakriyAnuSThAnaparyavasAyividhiM vinA sAdhanaviziSTasAdhyanippattiH / na vA tAM vinaivoktapramA / nanu, viziSTasya vizeSyavizeSaNasambandhebhyo'tiriktatvena viziSTavidheruktasambandhaviSayakatvasyaivAsiddhatvAt kathaM tadanyathAnupapattyoktakalpanamiti cenna / viziSTasya kevalavizeSyAt bhi For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / natve'pi tadabhedasyApi svIkArAt / na hi viziSTakevalayoratyantabhedaH / yena vi. ziSTadhIH vizeSye vizeSaNasaMsarga na viSayIkuryAt / kiM tu somaviziSTaH yAga iti sAmAnAdhikaraNyapratyayena tayorbhedAbhedasvIkAreNa vizeSaNasaMsRSTarUpasya kevalavizepyabhinnasyApi vizeSaNasaMsargaghaTitatvAt viziSTadhIvizeSye vizeSaNasaMsargaviSayiNyeva / tathA hi viziSTasya tebhyo'tiriktatve'pi hi nailyaviziSTaghaTAdiprakArakajJAnottaraM kevalaghaTAdyabhAvabuddhevi ghaTAdau nailyAdyabhAvabuddheranudayAt nIlaghaTasya vizeSye kevalaghaTaprakArakatvasyeva ghaTe nailyaprakArakatvasyApi nailyaviziSTaghaTaprakArakayuddhau svIkArAdviziSTaviSayakadhIH kevalavizeSye vizeSaNasaMsa viSayikaiva / yadi tu viziSTaprakArakadhiyaH kevalaprakArakatvAdyasvIkAre'pi tAdRzatADhazabuddhiM prati pRthageva virodhitvaM kalpyate, tadA gauravam / tasmAttasyAM kevalaprakArakatvAdikamAvazyakam / etadabhiprAyeNaiva pazvekatvAdhikaraNAdau viziSTavidhevizeSaNavidhisApekSatvaM 'nAgRhItavizeSaNA buddhiviziSTe upajAyata' iti nyAyAdityAdikaM TupTIkAtantraratnAdAvuktam / nanu, 'somena yajete'ti somAdipadaghaTitavAkyamya kevalayAgabhAvanApravartanA na tAtparyaviSayaH / kiM tu yajetetyasyaiva / tathA ca somenetyAderamukhyArthakatvaM sthitam / tatrAha-matvarthalakSaNAyAmapi svArthAparityAgAceti / yadyapi somapade somasAdhyalakSaNayA 'somasAdhyAbhinnayAgeneSTaM bhAvayediti vAkyArthadhIH svIkriyate / anyathA samAnapadopAttatvapratyAsaktyA prathama bhAvanAyAM yAgasya karaNatvenAnvayAdAkAMkSAviraheNa somasya karaNatvenAnvayAnupapatteH / tathApi somasya vizeSaNatvenaivAnvayaH / nopalakSaNatvena / vizeSaNatvasyautsargikatvAt / tathA ca vizeSyabhUtayAgAnvite karaNatve somasyApyanvayAt someneti padasya mukhyArtho na tyajyate / na ca yAgakaraNatvAnvitabhAvanAyAM somakaraNatvasya nairAkAMkSyAdananvayastadavastha iti vAcyam / karaNIbhUte yAge karaNIbhUtasomasAdhyatvabodhena yAgadvArA karaNatvaparyavasAnAt / yAgasya somasAdhyatvaM hi somasAdhanakatvam / tathA ca karaNasAdhanatve sati karaNatvaM karaNadvArakaM karaNatvamitikartavyatAtvam / ataH karaNatvabodhasyetikartavyatAtvabodhe paryavasAnAt nairAkAMkSyam / na ca somasya yAgasAdhanatve tAtparyAbhAvasyoktatvAt karaNadvArake karaNatve na tAtparyam / kiM tu karaNatvamAtre / tasya ca nairAkAMkSyameveti vAcyam / bodhaviSayatvaM hi yatra paryAptaM, tatrAkAMkSA vAcyA / na tu tAtparyaviSayatvaM yatra paryAptam / zAbdabodhaviSayatAparyAptAveva sAkAGkSatvasya niyAmakatvAt / tathA ca somenetyAdessomakaraNikAyAM yAgakaraNakabhAvanAyAM tAtparyAttAtparyaviSayasvArthabodha For Private and Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade pratyakSasyAgamabAdhyatvam ] laghucandrikA / katvaM sthitameva / atAtparyaviSayamatvarthalakSaNA tu na tatra bAdhiketi bhAvaH / iSyamANetyAdi / ipyamANatvena rUpeNa padAdanupasthitasya jJAnasya sAdhanAkAMkSAviraheNa vicArarUpe sAdhane anvayAsambhavAt ipyamANajJAnatvena jJAdhAtunA jJAnaM lakSyata iti kecit / tena rUpeNa jJAnasyAnupasthitAvapi sAdhanAnvaye bAdhakAbhAvaH / anyathA vicArasyApi sAdhanatvenAnupasthitasya sAdhyAnAkAMkSatvApattyA sAdhanavicAratvena vicArasya sanpratyayalakSyatApatterityanthe / vidhitAtparyeti / jijJAsApadabodhyasya jJAnasAdhanavicArasyAdhyAtakartavyetipadalabdhabhAvanAyAM karaNatvenAthazabdalabhyamumukSAviSayamokSasya karmatvena athazabdalamyazamAdInAmitikartavyatAtvenAnvayAdaMzatrayAnvitabhAvanAyA vidhyanvaya iti bhAvaH / mokSasAdhanajJAnaM vicAreNa bhAvayediti vAkyArthastu, na yuktaH / 'vaSaTkartuH prathamabhakSa' ityAdAvivaikapadopasthitayoruddezyavidheyabhAvasyAvyutpannatvAt / iSTasAdhanatvameva vidhipratyayArtha iti aupaniSadAdimate tu kartavyetipadasyAnadhyAhAre'pi na kSatiH / athazabdArthasya mukhyamumukSottaratvasya jJAnasAdhanavicAre lAbhena mokSarUpeSTasAdhanatvalAbhAt / pakSadvaye'pi jJAnasAdhanasya mokSasAdhanatvaM budhyamAnaM jJAnadvArakameva paryavasyatIti na tAdRzasAdhanatvalAbhAya vAkyAntaraM kalpyate / yena taccheSatvena zrUyamANavAkyasyAmukhyArthatvamiti bhAvaH / nanu, nArthavAdasyAmukhyArthatA sambhavati / sA hi svapratipAdyavAkyArthabhinnatAtparyakatvam / teSAM ca prAzastyAdidhIdvAravAkyArthAt svapratipAdyAt bhinne prAzastyAdau na tAtparyam / teSAM padavidhayA tadupasthApakatvAt / padasya svArthe tAtparyAbhAvAt / prAzastyAdighaTite tu vAkyArthe sArthavAdavidhereva tAtparyam / na teSAm / yadi tu teSAM prAzastyAdau tAtparyaM svIkriyate, tadA khatAtparyaviSayabodhakanvena mukhyArthatvaM syAt / na coktavAkyArthabodhakatvameva taditi vAcyam / arthavAdasyApi vAkyatvena tadarthaprAzastyAderapi vAkyArthatvAt / tatrAhaanyadityAdi ! vAkyatAtparyaikya iti / lavaNatvAdiviziSTaghaTitavAkyArthasya zAbdabodhAt pUrvaM jJAtumazakyatvena na vAkyatAtparyaM taddhaTitam / kiM tu saindhavapadAthatvena lavaNAdighaTitavAkyArthaghaTitam / tathA ca lavaNaturagarUpapadArthabhede'pi tsyaikym| bhedAt vailakSaNyAt / tacca padArthavizeSapramArUpakAryaprayojakatvam / viSamityAdi / viSabhojanamiSTasAdhanamityatraikaM vAkyasya tAtparyam / zatrorannabhojane prasakte Aptenotasya viSamityAdeH yadi zatrorannaM bhujyate, tadA 'viSaM bhuTve'ti vAkyArthadhIdvArA zatrorannabhojanamaniSTasAdhanamityatrAparaM taatprymityrthH| tathA ca vAkyasya lavaNaturagapadArthadvayasAdhAraNapramAjananopayogitAtparyakatve'pi lavaNamAtraparatvena saindhavapadajJAnA For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhadvaitamaJjarI / lavaNasyaiva pramotpatteH padatAtparyamAvazyakamiti bhAvaH / athavA lavaNatvaturagatvAdirUpeNa saindhavAdipadArthasya tAtparye niveze'pi na kSatiH / lavaNakarmakAnayanaparamityevaMrUpasya tAtparyasya vAkyArthaghaTitatvena zAbdadhIpUrvaM jJAtumazakyatve'pyAnayane lavaNakarmakatvaprakArakadhIparamityevaMrUpeNa tAtparyasya vAkyArthAghaTitatvena pUrva jJAtuM zakyatvAt / tathA caivaM vyAkhyeyam / tAtparyaikye padArthayorekasaMsargaghaTitatvena tAtparyaikye / bhedAt uktasaMsargAviSayakatvena bhedAt / padArthAMze vAkyasyAnuvAdakatvena padArthayossaMsargAzamAtrapramApakatvena saMsargasthaikyAt vAkyatAtparyaikyam / saMsargapramApakatvasyaiva vAkyatAtparyarUpatvAt / padatAtparya tu padArthabhedAt padArthasaMsargAghaTitatvAcca vAkyatAtparyAt bhinnam / tasya ca vaakytaatpryvishessgraahktvenopyogH| vastutastu, padapadaM vibhaktyantapadaparam / vAkyapadaM tAdRzapadadvayaparam / tathA cAnvitAbhidhAnamate vibhaktyantaikapadasya zAbdapramAjanakatvasyAsvIkAre'pi matAntare tatsvIkArAt / padatAtparyamapi zAbdapramAprayojakam / sarvathA padatAtparyasyAvazyakatvAdarthavAdAnAM prAzastyAdAvapi tAtparyamastyeva / tathA ca svatAtparyaviSayo yaH svaghaTakapadArthasaMsargaH tadbodhakatvaM mukhyArthakatvaM nArthavAdAnAm / kiM tu svaghaTakapadArthasaMsargAnyatAtparyakatvaM mukhyArthakatvameveti bhAvaH / ata evAnyazeSatvasyAmukhyArthatve prayojakatvAdeva / krayyA kryaahaa| barhiSItyAdi / barhiSi rajataM na deya'mitividheH 'hiraNyaM dakSiNeti'vidhezca shesstvenetyrthH| tatprAzastyeti / hiraNyadAnaprAzastyetyarthaH / tasya hiraNyadAnasya prAzastyaM yata iti vyutpattyA rajatadAnAprAzastyeti cArthaH / yathAzrutaM tvasaGgatam / 'brhissii'tyaadividhishesssyaapraashstylkssktvaavshyktvaat| 'so'rodIdyadarodIttadrudrasya rudratvaM yadazruvazIryata tadranatamabhavat purAsya saMvatsarAt gRhe rodanaM bhavati tasmAt barhiSi rajataM na deya' mityatra bahizzabdite yajJe rajatadAnaM niSidhyate / yathAzraddhaM dakSiNAM dadAtIti vihite dakSiNAdAne rajatasya svecchAprAptatvena zAstrAprAptatvAnna vikalpaH / 'hiraNyaM dakSiNeti'vidheH zeSo'pi tAdRzaM vAkyam / paraM tu purAsyetyAdisthAne tasmAdrajatamadakSiNyama zrujaM hotyAdikam / tacca tatra 'na hi ninde'ti nyAyena rajatanindAdvArA hiraNyastutiparamiti bhAvaH / sarvaM brhm|ytH tjjlaan| jAyata iti jH| lIyata iti lH|anitiityn / tasya brahmaNo jalAn tajjalAn / upAdAnatvAdhikaraNatvakaraNatvAni sambandhatvarUpeNa SapThyA prtipaadynte| 'zAnta upAsIte'ti zAntassan manomayatvAdirUpeNa brahmopAsItetyarthaH / atyanAyAsasiddhatveti / AyAso duHkhaM svalpamapi na bhavati yathA, tathA siddhatvetyarthaH / balavadaniSTAjanakatveti yAvat / lakSakatvAditi / uktaprAzastyajJAnasya vidhyapekSitatvenArthavAdAdhikaraNanyAyena For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade pratyakSasyAgamabAdhyatvam ] laghucandrikA / tallakSaNeti bhAvaH / ananyazeSatvAnyazeSatvayormukhyArthatvAmukhyArthatvayoH prayojakatvaM vyavasthApya parokta mAnAntaravirodhAvirodhayostadUSayati-ata eveti / mukhyAmukhyArthatvayoruktaprayojakasyaiva prAmANikatvAdityarthaH / nanu, prastarAdivAkyebhyaH 'so'rodI'dityAdivAkyAnAM ko vizeSaH / yena pUrveSAmeva tasiddhipeTikAyAM gauNAryatramuktam / nottareSAm / tatrAha-etAvAstvityAdi / guNavAdamAnaM gauNArthaghaTitavAkyArthabodhakatvam / na tu mukhyArthakasarvapadavattvam / aprAmANyaM yathAzrutavAkyArthe pramApakatvAbhAvaH / bhUtArthavAdatvaM yathAzrutavAkyArthapramApakalvam / ayameveti / arthavAdAnAM prAzastyAdidhIdvArIbhUte vAkyArthe vAcaspatyAdimate tAtparyasyAsvIkArAt / vivavaraNakArAdimate tatsvIkAre'pi mukhyatAtparyAsvIkArAt mukhyatAtparyAviSaye artha zrutermAnAntarApekSayA prAbalyAbhAvAnmAnAntarabAdhitasya vAkyArthasya nArthavAdebhyaH prAzastyadhIdvAratayA siddhiH / ataH 'prajApati'rityAdau gauNArthaghaTita eva vAkyArthI dvAram / agnirityAdau tu mAnAntaraprApta eva vAkyArtho dvAraM sambhavatIti na gauNArthaghaTitaH saH kalpyate / 'indra' ityAdau tu yathAzrutasyaiva vAkyArthasya dvAratayA siddhiH| pramANAnaH prAmANyasyautsargikatvena tAtparyAviSayasthApyavAntaratAtparyaviSayasya vA tasya siddhiH / ata eva duHkhAsamminnasukhAdirUpe svargAdisvarUpe 'yanna duHkhene tyAdivAkyasya prAmANyaM pUrvamImAMsakasammatam / idaM cottaramImAMsakasammatamapi / uttaramImAMsAsthadevatAdhikaraNanyAyAt / tathA ca tatrApi gauNArthakalpanaM na yuktamiti bhAvaH / amukhyArthatvaM svaghaTakapadArthasaMsargAnyatAtparyakatvam / amukhyArthakhamiti / tAdRzatAtparyakatvamityarthaH / nanu, tatsidhyadhikaraNe 'Adityo yUpa'ityAdau gauNArthaghaTitasyaiva vAkyArthasyoktatvAta kathaM prAzastyatAtparyakatvam / tatrAha-tatsiDIti / tatrAstyeveti / prayojanavadathaparyavasAnasyAdhyayanavidhivalalabdhatvena prayojanavati karmaprAzastyAdI arthavAdAdhikaraNasiddhamarthavAdatAtparyamastyeva / yadyapi karaNetikartavyatAviziSTabhAvanAyAH pravatanArUpavidhyanvayAdvizeSaNIbhUtakaraNetikartavyatayorapi tatsattvAt tasya tatsAdhAraNyena kRtisAdhyatveSTasAdhanatvAkSepakatvaM, tathApi siddhe somAdirUpetikartavyatAdau pravRttyabhAvenAbhiSavAdikarmarUpavyApAraviziSTarUpeNaiva tasya pravartanAnvayaparyavasAnAt karmaga eveSTasAdhanatvAdyAkSepaparyavasAnAttatraivoktaviziSTabhAvanAnvitatvena vArtikAdyuktasyApi prAzastyAderanvayaparyavasAnamityAzayena karmaprAzastyetyuktam / tathA ca yatra puruSaH pravartate tat karmaiva / tatraiva pravartanAnvaye vidhestAtparyAttatraiveSTasAdhanatvAdikamAkSipyata iti tatraiva prAzastyAnvaye sArthavAdavidhivAkyasya tAtparyamiti bhAvaH / prastarAdivAkyavaiSamyaM pratyakSAdivyAvahArikapramANabAdhitArthakatvena gauNA maga eveSTasAdhanavAnvayaparyavasAnA pravartanAnvaye For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 advaitmnyjrii| rthavaTitavAkyArthIdvArA karmaprAzastyAditAtparya kebhyaH vaiSamyam / tAdRzatAtparyakatvAbhAvarUpaH svAvRttidharmaH / vidhAviti / vidhAyakapade / prayojakavyApAre lakSaNAyAM vyavadhAraNakalpanAyA aGgIkArAditi yojanA / vyavadhAraNaM prayojakavyApAraghaTitavAkyArthatAtparyam / tRtIyacaturthe cintitam / 'prajApatirvaruNAyAzvamanayat sa svAM devatAmArchat sa paryadIryata sa etaM vAruNaM catuSkapAlamapazyat taM niravapattato vai sa varuNapAzAdamucyata varuNo vA etaM gRhNAti yo'zvaM pratigRhNAti yAvato'zvAn pratigRhNIyAttAvato vAruNAn catuSkapAlAnnivape'dityanAramyazruteSTirazvasya dAtuH pratigrahIturveti saMzaye yadyapyupakramAdhikaraNanyAyena dAtureva yuktA / anayat prApayat / devatA dAnasampradAnavaruNarUpAM jalodararUpeNa pariNatAm / Archat AptavAn / varuNapAzAjalodarAt / gRhNAti jalodararUpeNa prApnotItyupakramasthArthavAdArthAt , tathApi maitrAyaNIyazAkhAyAm-'athaiSo'zvaH pratigRhyate sa cAnubhayatodaM pratigRhyato nirvabhatyasyondrayaM ca pazRMzca varuNo vAruNo vA azvo varuNadevatyo yo vA azvaM pratigRhrAti varuNaM sa praditi tadazvahaviSA yaSTavyaM nirvaruNatvAya catuSkapAlA bhavanti catuSpAdazvaH kapAlairevainaM prApnoti yAvanto'zvAstAvantaH puroDAzA mavanti sarvata evainaM muJcantIti vAkyena pratigrahopakramAyA evaitadiSTeruktatvAttadanurodhena zAkhAntarIyoktavAkye anayadityAdipade upakramasthe'pi pratigrahe lakSaNeti pratigrahItureva seSTiriti prApte, dAtureveyam / maitrAyaNIyavAkyAnurodhenoktavAkyasthaprabalopakramasthe pade lakSaNAyAM mAnAbhAvAt / maitrAyaNIyavAkyoktadUrasthakarmAnuvAdenAzvadAnarUpoddezyasambandhibodhakatvAnupapattyoktakarmabhinnasyaiva karmaNa uktavAkyena vidhaansmbhvaat| nAmAdInAmupasthApakAnAmabhAvena zAkhAntarAdhikaraNanyAyAsaMbhavAdetadvAkyIyopakramAnurodhena maitrAyaNIyavAkyopakramasthapade prayojakavyApAralakSakatvasya vaktuM zakyatvenaitadvAkyasthopakrama eva lakSaNetyatra vinigamakAbhAvAcca / kiM ca maitrAyaNIyavAkyopakramaparyAlocanAyAM dAtureveSTissiddhyati / tathA hi yo vA azvaM pratigRhNAti varuNaM sa praditi tadazvahaviSA yaSTavyaM nirvaruNatvAye'tyanenAzvapratigrahIturazvadaM prati varuNarUpajalodaradAtRtvokterazvadAtureva savaruNatvapratItyA nivaruNatvAya tasyaiva yaSTatvaM pratIyate / tathA ca pUrvavAkye pratigRhyata ityanAdare sssstthii| pratigrahItAramanAdRtya saH azvaH asya dAturindriyAdIni nirvamati nAzayatItyarthaH / ata eva 'maitrAyaNIyazAkhAyAM dAtrupakramatojjhitA / karmAGgatvavazAdeva dAturiSTiH prasidhyati // ' iti tantra sAroktirayuktA / tasmAdvidhisthe'pi pratigRhNAtau pratigrahaprayojake dAne lkssnnaa| arthavAdasthatve'pyupakramasthatvemAmayadityAdipadasya prAbasyAditi / vidhaapityaadi| For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apacchedanyAyavaiSamyabhaGgaH] lghucndrikaa| . 179 mukhyatAtparyaviSayo vAkyArtho nAnyazeSa ityarthaH / nanvevaM "na cAnanyaparaM vAkyamupacaritArtha yuktam / uktaM hi-'na vidhau paraH zabdArtha iti" iti bhAmatIvAkye vidhau vidhAyakazabde paro lakSyaH zabdArtho na bhavatIti kalpatarukAravyAkhyA na yukteti cenna / bhAvAnavabodhAt / upacaritArthatvaM hi tAtparyaviSayabrahmAtmAmedAnyArthabodhakatvam / tacca karmavidhyapekSitakartRstutibodhakatayA, uktAbhedopAsanAvidhAyakatayA vaa| tatroktAbhedasidhyananukUlo lakSyo'rtho mahAvAkye na sambhavati / tasyoktAbhedaparatvAdityAzayena lakSyo nArtha ityanena tAtparyaviSayasidhyananukUlalakSyo nArtha ityuktam / vidhAyakavAkye anyazeSo nArtha ityuktau tu upAsanAparatvakhaNDanaM na syAt / atastathA noktam / lakSyamAtraniSedhe tu pratigRhNAtau dAne 'uccairRcA kriyate' ityAdau RgAdipade RgvedAdau ca lakSaNAyAH svIkAreNAsaGgatiH / atastadapi noktamiti dhyeyam // // iti laghucandrikAyAM pratyakSasyAgamavAdhyatvam // pauvAparye parasparanirapekSayorapacchedanimittakaviruddhaprAyazcitakartavyatAgrAhakapramANayoH pUrvAparIbhUtatvenotpattau / pUrvadaurbalyaM pUrvotpannapramANasya daurbalyaM pazcAdutpannapramANena bAdhyate / prakRtivAdeti / zyenayAgAdirUpavikRtiprakaraNapaThitaM 'zaramayaM barhi'rityAdivAkyaM jyotiSTomAdiprakRtigatAGgakalApAtidezarUpAta 'prakRtivat kuryA'diti vAkyAt pazcAt pravartate / tatrApitavahirAdikAryamuddizya zarAdividhAyayakatvAt / tena yathA pUrva pravRttaM tadvAkyaM kuzAdiprApakatvAMze bAdhyate, tathetyarthaH / udgAtrapacchedetyAdi / 'adhvaryu viniSkrAmantaM prastotA santanuyAttaM pratihartA tamudgAtA taM brahmA taM yajamAna' ityavAdikacchaM dhRtvA prastotrAdInAM gamanaM bahiSpavamAnastotrArtha jyotiSTome uktam / santanuyAt kacchaM dhRtvA anugacchet / tatra vicchede prAyazcittamuktam / 'yadi prastotA apacchindyAt brahmaNe varaM dadyAt yadi pratihartA sarvavedasaM dadyAdyAdgAtA adakSiNaM yajJamiSTA tena punaryaneta tatra taddadyAdyatpUrvasmin dAsyan syAt' iti / sarvavedasaM sarvasvam / dadyAditi / dakSiNArUpeNeti zeSaH / adakSiNayAgeneti / tAdRzayAgakartavyatAjJAnenetyarthaH / adakSiNayAgottaraM punaH prayogasya naimittikatve'pi punaH prayogasya sarvasvadakSiNayA sphuTavirodhAbhAvAt adAkSiNyamAtramuktam / tAvatA ca viruddhayoH samuccayAsambhavAdekenAparasyAvazyaM bAdha iti sUcitam / nanu, viruddhayoradAkSiNyasarvasvadakSiNayorvikalpo'stu / pUrveNaiva copakramanyAyena parasya bAdho'stu / tatrAha-pareNeti / pazcAdutpannenetyarthaH / etAvatA pUrvapramANabAdhakatAprayojakaM pUrvapramANanirapekSatvaM sUcitam / tena ca vikalpasyopakrapanyAyasya cAmAvassUcitaH / yadi hi virodhipUrvapramANaM na bAdhyate, tado For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 180 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - tarasyotpattireva na sambhavati / yadi cottarapramANaM pUrvapramANasApekSaM, tadA tadbAdhakatvAsambhavAt upakramanyAyena pUrvapramANAnusAritayA tena bAdhyameva syAt / tadanapekSaM tu tadbAdhitvaivotpadyate / tasmAt nirapekSottara pramANatvameva pUrvapramANabAdhakatve prayojakamiti bhAvaH / pratihartRmAtrApacchede udgAturanapacchedavati prayoge pratihartumAtrApacchede / yugapaditi / virudvayoryogapadye vikalpasya vakSyamANatvena sarvasvadAnAvakAza iti bhAvaH / anyathA sAvAkAzatvAbhA - ve'pi bAdhyatve / ata eva kiJcidavakAzamadatvA zAstrasya vAdhitumazakyatvAdeva / vipratiSedhAt yugapadutpannayorapacchedayossama balatvenAnyatarasyApekSaNIyatvaniSedhAsambhavAt / dvayorapyapekSaNIyatvAditi yAvat / vikalpa iti / tathA ca pAkSikAnuSThAnAdeva zAstrasya sAvakAzatvamiti bhAvaH / nanvapacchedayoH kramikatAsthale prayogAntare sAvakAzatvamiva pratyakSasyApi vyAvahArikaprAmANye sAvakAzatvamastyeva / tatrAha -- kiM ceti / jaghanyaH pratihartrapacchedAt pazcAdapacchinnaH / punaryajJe adakSiNaprayogottarAnuSThIyamAnaprayoge / yathetarasmin pratihartRmAtrApacchedavati prayoge yathA sarvasvaM dIyate / ityadhikaraNa ityasyetyuktamityagre yojanA / 'yadyudgAtA apacchindyAdadakSiNaM yajJamiSTvA tena punaryajeta tatra taddadyAt yat pUrvasmin dAsyan syAditi zrutau tatretyantabhAgaH udgAtrapacchedanimittamityAdinA dvitIyaprayoge ityantena vyAkhyAtaH / dAsyan udgAtrapacchedarUpanimittajJAnAtpUrvaM dAtumicchan / pUrvaprayogastha sarvasveti pAThaH / nimittakAntaM sarvasvAnvitam | pUrvaprayogasyeti pAThe sarvasvadAnaviziSTapUrvaprayogasyetyarthaH / pAThadvaye'pi pUrvaprayogAGgasarvasvadAnAbAdhenetyarthaH / nityA 'tasya dvAdazazata ' miti zrutyA nimittA puraskAreNa vihitA / rUpeti / tasyAssarvasvadAnena naimittikena bAdhAditi zeSaH / apacchedasya apacchedanimittakasya pUrvaprayogAGgasarvasvadAnasya / nikSepaH nikSepamAtram / pUrvaprayogakAle anuSThAnatrAdha iti yAvat / tathA ca pUrvaprayoga eva sarvasvadAnaM sAvakAzam / tatkAlAdhikaraNakatvabAdhe'pi tadaGgatvasyAvAdhAditi bhAvaH / nedaM paroktaM yuktam / na hi pUrvaprayogAGgIbhUtA sarvasvadakSiNA dvitIyaprayogakAle vidhIyate / apUrvavidhitvAdRSTArthatvAdiprasaGgAt / kiM tu dvitIyaprayogasyaiva jyotiSTomatvena dvAdazazataM prApnoti 'yadyetAvatA nAnameyurapi sarvasvene 'ti zrutyA dvAdazazatenAnatyabhAve sarvasvadAnaM ca prApnotIti sarvasvadAnaM dvitIyaprayogAGgatayA niyamyate / 'prayogAntare nikSepa' iti TuSTIkAvAkyasya tu prayogAntarakAle anuSThAnamityartho viruddhaH / prayogAntarAGgatayA vidhAnamityarthastu, nyAyAnukUlaH / For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de apacchedanyAyavaiSamyabhaGgaH ] laghucandrikA / 181 pareSAM pratikUlaH / ata eva tantraratne vyAkhyAtam-~- 'satra taddadyAdityAdivacanaM pUvaprayoge dAtavyaM yat prAptaM, tattata Acchidya pUrvaprayogAntare nikSipati / sarvasvadAnenaiva punaH kratAvadhikAra' iti / tathA cAtithyAvahiryathA AticyAta Acchidya upasatsu vidhIyate / na tadAtithyAGgamiti pUrvapakSe uktaM, tathA prakRte'pi sarvasvaM na pUrvaprayoge aGgamiti dhyeyam / nAstIti / tathA cApacchedasthale bAdhyabAdhakabhAvAbhAvAttadRSTAntena pratyakSasya zrutibAdhyatvoktirayuktati bhAvaH / naimittikazAstrasyetyAdi / nAnena vAkyenAvirodhaH pratipAdyate / ka tu bAdhyabAdhakabhAvaH / ta. thA hi zAstradIpikAyAm-'pUrva parasya bAdhyam / na tu paraM pUrvasyeti sayuktikamapapAdya 'tasmAtpUrvadaurbalya'mityanena sautrapadena tatra sUtrakAravArasyamuktvA naimittikena nityabAdhaM dRSTAntayitumuktavAkyamuktam / ata eva nityamityAdivAkyamagrimaM zAstradIpikAyAM dRSTAntabodhakam / tathA ca nimittoSajananAdityAderayamarthaH / yatra yat nimittaM na jAtaM, tatrAnyathA kartavyo'pi Rturyatra tajjAtaM tatrAnyathA kriyate / tasmAnnityanaimittikazAstrayorvyavasthitaviSayakatvasambhavenAprAmANyAsambhavAt vAdhyabAdhakatvasambhava iti tadvadeva pUrvAparIbhUtaviruddhApacchedanimittakazAstrayo'yavasthitaviSayakatvasambhavena bAdhyabAdhakamAva iti / badarazyAmaraktatvadhiyo'stu na dRSTAntatA / tayobhinnakAlInaviSayakatvena bAdhyabAdhakabhAvavirahe'pi prakRte yasmin prayoge utpanaM nimittApacchedadvayaM tasminneva prayoge sarvasvadakSiNatvanirdakSiNatvayonaimittikayoranuSTheyatAprasaktyA virodhena bAdhyabAdhakatvasyAvazyakatvAt / tasmAdavirodhapratipAdakamidaM vAkyamityuktimauDhyAdeva / tasmAt SaSThapazcamasthAnAmuktAdhikaraNAnAM sAvakAzatAjJApakatvAt / apacchedanyAyaH paurvAparya ityAdyuktanyAyaH / dvitIyaprayoga iti| yathA prathamaprayoge nimittasambandhenAnuSTheyatayA prasaktamapi dvitIyaprayogakAlAnuSTheyatayA sAvakAzaM, tathA zrutyA tAtvikaprAmANyAMza bAdhitamapi pratyakSa vyAvahArikaprAmANye sAvakAzam / lAdataiva pratyakSaprAmANyagrAhakapramANasya labdhaviSayakatvasaMbhavAditi bhaavH| vyAvahArikatAmAdhye vyavahArakAlAvacchinnaM yadabAdhyatvaM tadAzrayaviSayakatve / tatra sa. rvasvadakSiNatve / ekaprayoge adakSiNaprayogakAlAnuSThAnAMze / atra zrutibAdhyapratyakSe / tAtvikAMze kAlAlavacchinnaM yadavAdhyatvaM tadAzrayaviSayakatyAMze / yathA tatra pUrvaprayogasyAGgaM kAlAntarAjacchinnaM, tathAtra pratyakSaviSayasya dharmo'bAdhyatvaM vyavahArakAlAvacchinnam / paroktamanusRtyedamuktam / vastutastu, pUrvoktarItyA pUrvaprayogA tvameva nAstIti kutastasya kAlAntarAvacchinnatvena sAvakAzatvam / suSThaktamiti / saguNAdizrutervyavahArakAle pravRttatvena taduttarakAlapravRttanirguNAdizrutyA bAdhasa. For Private and Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 182 advaitamaJjarI / mbhavAt / tatparatvAt advaitaparatvAt / vaidikaM 'ekamevAdvitIya'mityAdizrutiH / pUrvasya pUrvapravRttapratyakSAdeH / saguNAdizruterupAsanAvidhiparatvena saguNatvAdiparatvasyAbhAvAt / mAve'pi tasya paramatAtparyarUpatvAbhAva ityAdeH dvitIyaparicchede nirguNazrutyupapattiprakaraNe vakSyamANatvAt paramatAtparyaviSayArthakazrutyA bAdhyateti bhAvaH / nanu, saprapaJcAdizruteH prapaJcaprasaktihetutvenAdvaitazrutyapekSaNIyatvena na tadbAdhyatA / tatrAha-nAyamityAdi / tathA ca niSedhadhIniSedhadharmiNi pratiyogimattvajJAnarUpAM prasaktimapekSate / na tu tasyAH pramAtvamiti mAvaH / zAstrarUpe parapramANe'pi vyabhicAramAha-dRzyate ceti / 'na ktvA seDi'ti paraM, seTaH ktvApratyayasya kitvaniSedhakaM pazcAduccAritaM na ktvetyAdimUtram / pUrva pUrvoccAritaM mRDAdInAM parasya ktvApratyayasya kittvabodhakam / anyathAsiddhaM yathAzrutArthe prAmANyaM vinApi siddham / iti virodhAbhAvena iti hetovirodhAnizcayena / upakramAdineti zeSaH / paratve mRDetyAditaH paratve / anena na ktvetyAdinA / apAkaraNaM niSedham / pratiprasavArtha prAptyartham / tena na punaHpadasyAsaGgatiH / apravRtteH pravRtterayuktatvAt / arthata iti / bodharUpaphalata ityarthaH / pramANaphalajJAnasyaiva bAdhyabAdhakatvasya vicAryatvena yadA bodhajananaM tatkAle paratvameva bAdhakatve niyAmakam / nanu, na kvetyAdeH pUrvatve'pyapavAdatvAdeva prAbalyam / tatrAhaapavAdApavAda iti / evakArazzeSaH / tathA ca tadapekSayApi mRDetyAderapavAdakatvam / anyathA svamAvasiddhasyotsargasya sthApanAsambhavAditi bhAvaH / ataH tatparatvaparatvayonirdoSatvAt / viSaya eveti / 'yatparazzabdassazabdArtha' iti nyAyAt // // iti laghucandrikAyAM apacchedanyAyavaiSamyabhaGgaH // kAlAtyayApadiSTaH bAdhitahetuH / sAdhya iti / apekSaNIyeti zeSaH / tatra pakSe, vahnivizepe yatra vahnau pratiyogiprasiddhistadanyavahau / na bAdhyateti / svasamAnAdhika. raNasvAnyUnasattAkAtyantAbhAvavatvajJAnasyaiva pratiyogimattvajJAnavirodhitvena nyUnasattAkavyAvahArikasattvajJAnaM na tAtvikamithyAtvavattAjJAnabAdhakamityarthaH / mithyAtvasya tAtvikatvaM tu tAtvikAdhikaraNIbhUtacidAtmakAbhAvaghaTitatvam / nanu, 'nAntarikSa' ityAderivAprasaktapratiSedho'stu / tatrAha-pratyakSaviSayasyeti / pratyakSavirodhena pratyakSabAdhitatvena / niSedhavaiyarthyamiti / 'agnISomAbhyAmAjyabhAgI yajate 'na tau pazau karoti na some adhvare' iti vAkye na tau pazau karotItyatraiva niSedhavidhiH / na tu 'na some adhvara' ityatra somayAge AjyabhAgayoraprAptatve na tadabhAvasya siddhatvena niSedhavidhivaiyarthyAt / tasmAttatrArthavAdatvamiti dazamASTame sthitam / tathA prapaJce tAtvikatvasyAprasaktestadabhAvasya siddhatvena tadvovaka zrutira For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de pratyakSasyAcAdhyatve vAdhakam] laghucandrikA / 183 nuvAdassyAditi bhAvaH / anarthetyAdi / prapaJcatAtvikatvasya vAdivipratipattimiH sandigdhatvenAdvaitanizcayAsambhavAt advaitabrahmanizcayadvArA brahmAtmaikyanizcayAdhInAjJAnanivRttyarthakatvenoktazruti nuvAda ityarthaH / pAramArthikamityAdi / advaitaM dvaitAbhAvaM brahmasvarUpam / pAramAdhikena dvaitAbhAvena ghaTitaM vA, brahmagatapAramArthikatvasyAmAvarUpaM vA, mithyAtvaM bodhayantI zrutirnopajIvyavirodhAt vibhetItyarthaH / tattvataH taatviktven| auSNyaM nAsti vahnAvauSNyAtyantAmAvo'sti / vyavahArato'pi nAsti vahAvIpNyaM vyAvahArikAt bhinnam / yathAzrute vyAvahArikatvarUpeNAtyantAmAvasya vyAvahArikasya vAtyantAbhAvasya pUrvavadiSTatvAt / sakalasAdhAraNyeti / sarvAn prati nirdoSatvetyarthaH / nivRttikAraNatAyA viruddhasvabhAvatAyAH / yathAzrute svabhAvavAde kAraNatvasyAsvIkAreNAsaGgateH // iti laghucandrikAyAM mithyAtvAnumitervahnizaityAnamitivaiSamyam // ___ mama zarIraM zarIraM madanyatvavyApyamadIyatvavat / yathAzrute sambandhamAtrasya tAdAtmyavyAvartakadharmatvAbhAvenAsaGgateH / anavakAzAditi / yuktestu grAhyAbhAvavyApyavattvanizcayarUpAyA rajatAbhedavattvAdinizcayApratibadhyatvenotpatteravakAza iti bhAvaH / nanu, nAtmA sAkSI / yena tasyANutve nAnAvayavAvacchinnasukhAditAdAtmyApanasAkSirUpatvAsambhavena doSaH / kiM tvAtmanazcaitanyaM guNaH / tasya ca dIpaprabhAyAH dIpAsaMyuktadeza iva AtmAsaMyukte'pyavayave sattvAnnAnupapattistatrAha-na hyeka ityAdi / tathA coktaguNasvarUpasyaivAtmatvasambhavena tadanyasminnaNvAtmani mAnAbhAvaH / nanu, 'aNuvaiSa Atmeti zruteH utkrAntyAdizrutezvANurevAtmA / tatrAha-vistareNeti / uktazrutInAmaupAdhikaparicchedabodhakatvamityAdivistareNetyarthaH / tvanmate AkAzasya anyatvazarIrArambhakatvAdivAdinAmadvaitavAdinAM mate / vyabhicArIti / anubhUtasparzAdau mAnAmAvAt / tadabhASeti / tadredetyarthaH / tadatyantAmAvasyApratyakSatvAt 'nityAnubhavagrAhyaM tama' iti tattvadIpanoktestamasa iva tadIyarUpasyApi prAtItikatvena sAkSivedyatve'pi vyAvahArikarUpAmAvasya sAkSivedyatve mAnAmAvastatrAha -acAkSuSe'pIti / bAdhAt bAdhasammavAt / avarjanIyamiti / cakSussaMyogaviziSTAlokAvacchinnaM namaH sAkSivedyam / atAdRze namasyAvaraNasvIkArAt / nanu, rUpavatyapi namasi cakSussaMyoge mAnAmAvena rUpAcAkSuSopapatteH kathamuktatarkAvatAra iti cenna / cakSussaMyuktAlokAvacchinne namasi cakSussaMyogasammave'pi tatra rUpacAkSuSAnutpattau tatra rUpavattve pramANAbhAvAt / evaM nabho yadi nIlaM syAt tadA nIlatvena nikaTasthapuruSIyacAkSuSaviSayaH syAt / anubUtarUpe mAnAmAvAdityAdi For Private and Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 184 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 1 bodhyam / pazcIkaraNAt ekaikamUtamAgacatuSTaye itarabhUtacatuSTayasya mAgacatuSTayasaMyogAt / sthUlAkAzAdInAmiti zeSaH / tathA ca saMyogavizeSasyaiva rUpAdikAraNatvaM svIkriyate / na tu svasamavAyisamavetatvasambandhena rUpAdeH / tadidamuktam - etAva - nmAtreti / vastutastu pariNAmavAdasvIkAreNa militAnAM bhUtAnAmAkAzadipariNAmotpattAvapi na zabdAdikamutpadyate / kiM tu yasya bhUtasya bhAgacatuSTayaM yatra, tasyaiva tatra guNo'bhivyakto bhavati / tathA ca guNAmivyaktAveva saMyogavizeSo hetuH / tadidamuktam -- vyavahArayogyo bhavatIti / tadetat 'ekaikA eva nIlAruNAdivyaktayo nityA jAtivadakhaNDAH / evaM zabdo notpadyate nityatvAditi bhaTTamatam / guNaguNinostAdAtmyAhUpAdInAmutpattiH kvacivyavahriyate / rUpatvAdinA kAryatA tu na svIkriyate / kiM tu rUpavizeSAdiviziSTatvena saMyogavizeSatvena kAryakAraNabhAvaH / nityAnityayorapi jAtivyaktyoriva tAdAtmyamaviruddham / liGgAdikamiti dRSTAntaH / prakaraNamAtrasya prakaraNAdimAtrasya / bAdhakajAtIyatvamAtreNa na bAdhakatvamityatra dRSTAntamAha na hItyAdi / smRtyA zrutirbAdhyata iti yojanA / bAdhakatve hetu:pradhAnetyAdi / kramasya padArthadvayanirUpyatvena padArthasya kramApekSayA pradhAnatvam / AcAmediti / kSuta AcAmedityAdItyarthaH / vedaM sammArjanasAdhanadarbhamuSTivizeSam / vediM gArhapatyAhavanIyamadhye caturaMmulakhAta bhUmim / anantaraM avyavahitam / anyatra padArthadharmAdyaviSayakazrutau / tathA ca bAdhikayA smRtyA bhavitavyam / atra smRtyA zrutirityanena pramANabalAbalAbhyAM bAdhakatvavAdhyatve iti pUrvapakSa: sUcitaH / padArthaprAdhAnyoktyA ca prameyabalAbalAbhyAmeva te / nahi pramANayoH svata eva virodhaH / kiM tu mitho viruddhaviSayakatvena / tathA ca tatparyAlocane prameyabalAbalajJAnasya prAthamyA - tenaiva vyavastheti siddhAntaH / prathamatRtIye smArtAnAmAcamanAdInAM zrautakramAdibhiH virodhe zrotA kramAdikamevAnuSTheyam / na hi 'kSata AcAme' dityAdismAtInAmanuSThAne vedamityAdikramAdikaM sambhavatIti prApte ukta siddhAnta uktaH / tattaddaradoSanivandhanamiti / dUratvasyApekSikasya savidhe'pi sattvAt dUratvamAtrasyAdoSatvAt dUratvavizeSANAmeva bhUmavizeSe doSavidhayA hetutvalAbhAya dvitIyatatpadaM dUradoghe vizeSaNam / prathamatatpadasyAprametyanna yojanA / tathA ca teSAM dUratvAnAmanyatamajanyaM yadyat jJAnaM tadamametyarthaH / etena nyAyaprayoge vIpsAyA asAmpradAyikatvAttattadityasaGgatamityapAstam / yuktyaiva hRdaM jJAnamapramAtvavyApyoktajanyatvavaditi nizcayena / bAdhaM apramAtvAnumitim / mandabuddhe iti / yuktisvarUpAjJAnAduktayukterapyA1. ' itarabhUtabhAgacatuSTayayukte yarivvidekamAmacatuSTaye iti zeSaH / ' iti pAThAntaram / . For Private and Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade bhAvibAdhopapattiH] laghucandrikA / ganaviruddhaviSayakatvanizcayAdevotthAnam / anyathA 'idaM jJAnaM dUratvadoSajanyaM na ve'ti sandehAt / tathA ca tasyaiva prakate yuktitvamavazyApekSitatvAdAgamananyasya pariNAmajJAnasya virodhipratyakSasya sattvAt prathamato'nutpattAvapyAgamatAtparyaviruddhaviSayakatvanizcayasya yuktitvasambhavAditi sUkSmadarzanAbhAvAcca buddhimAndyam / duSTakaraNakatyeti / doSasaha stananyatvetyarthaH / AgamAdinA AgamAdibATetahetunA AgamatAtparyaviruddhaviSayakatvena / tadvat anumAnaviruddhaviSayakatvena hetunA / nizcayaH janyatvanizcayaH / lilAdIti / liGgAdyAbhAseyarthaH / ekatra bAdhyabAdhakayorekatra // // iti laghucandrikAyAM pratyakSasya liGgAdyabAdhyatve bAdhakam // gudAseneti / pratyakSe bAdhakazaGkAyA iti zeSaH / iyattAnavadhAraNeti / etAvantyeva bAdhakAnIti nizrayasyAbhAvetyarthaH / pratyakSasya pratyakSAntarasya / tathA ca pratyakSAntaratvAvacchedena pramAtvazaGkAyAM tasya vAdhakatvAnizcaye'pi bAdhakatvasaMzayasambhavAt pratyakSe pratyakSAntararUpavAdhakatvasyaucityAvarjitassaMzayo durvAra iti 'brahmAhamammI'ti pratyakSarUpavAdhakazaGkAstyeveti bhAvaH / aaropysttaadhiketi| prAtItikavyAvahArikapAramArthikasattAnAM pUrvapUrvIpekSayottarottaramadhikam / tatra palavAvidyAvacchinnA cidAdyA 'sadidaM rajata mityAdibhrame rajatAdiniSThatayA bhAti / mUlAvidyAvacchinnA cit dvitIyA 'ghaTassanni' tyAdijJAne bhAti / sadahamityAdijJAne zuddhacidrUpA tRtIyA bhAti / ajJAnakye tu ajJAnaviSayatAvacchedakakiJcidavacchinnA cit dvitIyA / uktAvacchedakAnyakizcidavacchinnA cidAdyA / zuddhacidrUpA tRtIyA / raGgAdikamevoktAvacchedakam / na tu zuktirUpyAdikam / sukhAdikaM prAtItikameva dvitIyapakSe / nanu,svApnabhAvAbhAvajJAnayoH bAdhyabAdhakatvaM svayameva mithyAtvavAde svIkRtam / tayozca na bAdhyadhIviSayasattAdhikasattAviSayakatvarUpamApekSikapramANatvam / talAha-anya nasattAkaviSayakatvena veti / anyUnasattAkatvamavikasattAkatvaM ca mithyAtvavAde vivecitam / pratiyogini bAdhakatAyogye / dRSTa pramite / pramAtvena nizcita iti yAvat / asmAkaM jJAnAtiriktajJeyasya uktasattAvAdinAm / svapnAdItyAdinA zuktirUpyAdiprAtItikasya vyAvahArikasya ca saGgrahaH / mRSA baadhyaa| tava jJAnAtiriktaM jJeyamalIkaM kalpitabhedena jJAnameva jJeyamitivAdino yogAcArasya jJAnaM sarvaM tAdRzamapi mithyetivAdino mAdhyamikasya ca mate / bhedaH bAdhyaM svapnAdijJAnaM bAdhakaM jAyadAdIti vizeSaH / kiMmataH kiMprayuktaH / Adyamate sarveSAM jJAnAnAM satyatvena khAtmakaviSayakatvasyAvizeSAt kalpitabhedasyAjJAtasattAnabhyupagamena vyAvahArikatvAbhAvAvyAvahArikabhedaviziSTasya jJeyasya For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 advaitmnyjrii| jJAnaM prAtItikabhedaviziSTajJeyasya bAdhakamiti vyavasthAyA vaktumazakyatvAt / mAdhyamikamate'pyadhikasattAkaviSayakatvasya prapaJcabAdhakajJAne vaktumazakyatayA na shuunytaasiddhiH| athAnyUnasattAkaviSayakatvenaiva bAdhakatvamiti cenna / bAdhakajJAnasya tvanmate svaprakAzatvena siddhirvAcyA / sA ca na sambhavati / bAdhyamAnasya bAdhakatvAnupapatteH / atha kAlAntare tasya bAdhakamavataratIti cenna / caramasya bAdhakajJAnasya bAdhyakhAnupapattyA zUnyatvAsiddheH / atha pUrvameva tasya bAdhakamavatIrNam / mithyAtvanizcayasyaiva bAdhakatvena bhAvino'pi bAdhyatAsambhavAditi cet / tarhi bAdhitasya bAdhakatvaM sutarAmasaGgatam / tasmAnityasAkSiNA trikAlAbAdhyena siddhaM janyajJAnaM bAdhyam / sAkSiNastu svaprakAzasyAsaMsRSTasya na kenApi bAdhaH / saMsRSTeSveva bAdhakasya pravRtteriti vedAntadarzanameva vijayate / saGgacchata iti / zuktirUpyAderalIkatvavAdimAdhvAdimate tatsattAdhikasattvAprasiddhyA noktabAdhakatAprayojakaM tatra sambhavati / manmate tu sambhavatyeveti bhAvaH / bhramakAlInetyAdi / tAdRzabuddhiradhiSThAnasAmAnyAMzadhIH / tadaviSayo vizeSaH zuktitvAdiH / tatheti / zuddhabrahmaviSayikA dhIH bhramanivartikA / zuddhaM ca sadrUpaM sarvabhUmeSu bhAtyeva / upahitabhAne zuddhabhAnasyAvazyakatvAt / adhiSThAnatattvajJAnati / anyaviSayatvAnirUpitAdhiSThAnaviSayatAkajJAnetyarthaH / vyAvRttAkAratvena vyAvartakadharmAzrayaviSayakatvena / vizeSaNAt vyAvRttAkArabuddhau bhAsamAnavyAvartakadharmamAdAya / upalakSaNAt uktabuddhAvabhAsamAnaM vyAvartakadharmamAdAya / dharmAntarasya uttRNatvAdeH / upalakSaNaM kAkAdikam / tasmAt tadAdAya / saprakArakataiveti / uttRNatvaM prati vyApyatayA jJApakaM kAkavattvamupalakSaNamucyate / upalakSyate jJAyate aneneti vyutpatteH / tathA va 'devadattagRhAH kAkavanta' ityAdau kAkavattvopasthApitamuttRNatvaM gRhe prakArIbhUya bhAtIti saprakArakatvaniyama iti bhAvaH / svarUpopalakSaNAt dharmAntarAnupasthApakAt svopalakSitasya zuddhasya svAzrayasyaiva lakSaNayopasthApakamAdAyeti yA. vata / niSpakArakati / 'prakRSTa nakAzazcanda' ityAdivAkyajanyabodhe loka tathA darzanAt / upalakSaNasya vizeSaNatvopAdhitvAbhyAM zUnyasya vyAvartakasya / tatra vyAvRttAkArabodhe / apravezAt aviSayatvAt / nanu, upalakSaNasya tatrAviSayatve'pi upalakSyavyaktireva tAdAtmyasambandhena svasmin prakArIbhUya bhAtu / tatrAha-svasyeti / atyantAbhede viziSTapramA na sambhavatIti bhedAbhedamatavyAkhyAne yat pUrvamasmAbhiH prapaJcitaM, tadetanmUlakam / prameyatvAdivat AkAzAbhAvAdiprakArakapramAvizeSyatvAdivat / tvayApItyapinA manmate kevalAnvayitvameva nAsti / sarvadRzyAnAM sarvatrAmAvA For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade bhAvibAdhopapAttaH] lghucndrikaa| t zo nidharmakatvAcceti sUcitam / nanu, vRttau vyAvRttAkAratA na vyAvRttasya viSayitA / caitanyasyaiva viSayitvAt / adhiSThAnAropyayoreva hi viSayiviSayabhAvastvanmate svIkriyate / tatrAha-AkArazceti / asAdhAraNeti / vahereveyamanumitina ghaTasyetyAdItyarthaH / tathA ca viSayitvAbhAve'pi vRttau viSayasya kazcana sambandhaH svIkriyate / sa ca pratiyogidhvaMsayoriva bhinnakAlInayorapi / nanu, zabdAtta. darthopasthitiH kenacidrUpeNaiva loke dRSTA / tathA cAdvitIyatvasatyatvAdyupalakSitasya zuddhasya kathaM zabdAdupasthitiH / tatrAha-tasmAditi / upalakSaNAt vyAvRttAkAratvasyopapannatvAdityarthaH / svarUpamAtrAmati / prakRtavAkyArthabodhAnukUlAyA evopasthiteH padena sAdhyatvAt zuddhasyAkAzAdezAbdAnubhavopayoginI zuddhatadupasthitirAkAzAdipadAt svIkriyate / uktaM hi zabdamaNyAdau-'AkAzAdipadasya zabdAzrayatvAdiviziSTe na zaktiH / kiM tu tadupalakSite / ghaTAdipadasya hi ghaTatvAdi. viziSTe zaktiyujyate / vyaktInAmAnantyena tatra zaktigrahAsambhavAt / AkAzAdi. padasya tu ekasyAmAkAzAdivyaktAveva zaktigrahasambhavAt / zabdAzrayatvAdikaM na tacchakyam / na caivaM kadAcicchabdAzrayatvenAkAzopasthitiH kadAcidaSTadravyAnyadravyatvAdinatyatra niyAmakAbhAvAdyugapat sarve rUpairupasthitiH syAditi vAcyam / yadrUpeNopasthite AkAzAdau zaktirgRhyate, tadrUpeNa tadupasthitiriti vyavasthAyAstadpAMze zaktyabhAve'pi sambhavAt / astu vA AkAzAdipadAnirvikalpakopasthitireva / zAbdAnubhavastu 'AkAzamastI'tyAdivAkye ekamastItyAdyAkArakaH / na tu zudvAkAze ekatvAdiprakArakaH / zAbdAnubhavamukhyavizeSyatAyAH kizcidrUpAvacchinnatvaniyamAditi / tathA ca padArthopasthitestAntrikaiH svIkRtatvAt / satyAdipadebhyo'pi zuddhopasthitiyukteti bhAvaH / nanu, kathamupalakSaNAghyAvRttAkArasya jJAnasya dvaitabhUmanivartakatvam / na hi vyAvartakadharmamaviSayIkurvato'pi virodhitvaM sambhavati / tatrAha-daitanivartakAmiti / dvaitanivartakatAyogyamityarthaH / tathA ca tAdAtmyena pRthivIM prati vyApakatayA gandhe gRhIte sati pRthivI gandhAbhAvavatIti dhIryathA tArkikAdibhirna svIkriyate / gandhavyApyatvaviziSTAyA iva gandhavyApyatAgocarobuddhasaMskAraviSayIbhUtAyA api pRthivyA gandhAbhAvavyAvartakadharmatvena vyAvartakatAvacchedakena tAdAtmyasambandhena tadviziSTapTathivyAM tadabhAvaprakArakabuddheranAhAryAyA anutpatteH / na hi gandhavyApyavAn gandhAbhAvavAnityanAhAryadhIbhavati / tathA dvaitAbhAvavyApyatayA gRhIte brahmaNi na dvaitavattvadhIranahAya jAyate / brahmaNi dvaitavyAvartakadharmatvena vyAvatakatAvacchedakatAdAtmyasambandhena tatsambandhini dvaitasyoktabuddhyasambhavAditi bhAvaH / For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 __ advaitamaJjarI / tatmatiphaliteti / tadviSayAkAravRttiprativimbitaM caitanyaM tadviSayaM prati sAkSI / sukhAdAvapi vRttiH svIkriyata eva / tAM vinA saMskArAsambhavena smRtyanupapatteH / na ca yavRttyavacchinnaciti yAvanto viSayIbhavanti tadRttisUkSmAvasthA tAvatAM sarakAra iti svIkRtya sukhAdikAlInAyA ghaTAdyAkAravRttenAzo vaTAderiva sukhAderapi saMskAra ucyatAm / kiM sukhAdau vRttikalpanayeti vAcyam / sukhAdismRtau hi sukhAdisaMskAro hetuH / saMskAre sukhAderAkArAkhyasambandha eva nivezyaH / tathA ca ghaTAdyAkAravRttau sukhAderuktasambandhAbhAvAttatsUkSmAvasthAyAH kathamuktasambandhaH / atha tasyAM ghaTAdyAkArakavRttyavacchinnacaitanyasUkSmAvasthAtvasvIkAreNa tAdRzacittAdAtmyAttAdRzacitazca sukhAditAdAtmyAt sukhAdiviSayakatvamiti cenna / sukhAdyanumitinAzarUpasya sukhAdisaMskArasya sukhAdyAkArakatvena sukhAdismRtau hetutvasya klaptatvena vidyamAnasukhAdau vRttisvIkAre tenaiva nirvAhAt sukhAditAdAtmyarUpaviSayatAmAdAya hetutvAntarasyAkalpyatvAt saMskArakAle sukhAderabhAvena tattAdAtmyAsambhavAcca / tasmAtadAkAravRttinAzasthaiva tadAkArakatvasambhavAt tadAkAravRttipratibimbitacideva tasAkSiNI / tAdRzasyaiva bhAsakatvAt / nanu, tadAkArasaMskAraM prati tajjJAnatvena hetutvm| tajjJAnatvaM ca tadIyAsattvApAdakAjJAnavirodhiviziSTacittvam / tathA ca sukhAdiSu vRtti vinApi sukhAdInAmeva tadajJAnavirodhitvAt tadviziSTacitastajjJAnatvAt tayaiva saMskArarUpo manaHpariNAmo jAyata iti tasya jJAnanAzatvAbhAve'pi na kSatiriti cenna / ghaTAdyAkArakavRttinAzAnAM kluptAnAmeva ghaTAdisaMskAratvasambhave atiriktAnAmanantAnAM ghaTAdisaMskArANAM kalpane gauravAt sukhAdyapekSayA ghaTAdInAmanantatvena teSu vRttikalpanApekSayA teSu atiriktasaMskArasvIkAre mhaagaurvaat| vastutastu, sukhAdau vRttyasvIkArapakSe'pi sAkSiNo bhramapramAsAdhAraNatvena pramAtvAnizcayAt bAdhyatAsambhava iti bodhyam / bAdhakadhiyaH bAdhakadhImAtrasya / anabhyupagamAditi / kaciditi zeSaH / yathAzrutaM tvasaGgatam / zuktiriyamiti jJAne jAte'pi rajatabhedAjJAnAt jAtasya 'idaM rajatami'ti bhramasya 'nedaM rajatami' ti jJAnenaivocchedAt / gRhItamAtreti / gRhItamAtrasya AtmAnAtmarUpasya / bAdhe bAdhasvIkAre / mAdhyamikamate svapakSaH zUnyavAdaH na siddhyati / tAtvikaviSayakapramANaM vinA bAdho na sambhavatIti bhAvaH / satpratipakSe bhAvAbhAvavyApyavattvenaikarmiNi nizcayasthale / kimatra tattvaM anayorvyAptyoH pakSadharmatayozca kimabAdhitam / jijJAsAmiti / anayoranyatarat bAdhyamiti dhIpratibandhadvAreti zeSaH / nanu, doSAbhAvavatpramANatvAvacchedenAbAdhyaviSayakatvanizcayAdavAdhyaviSa For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra. de bhAvibAdhopapattiH] laghucandrikA / yakatvarUpapramAtvasyAbhAvaM prati nirdoSapramANatvasya vyAvartakadharmatvena tadvattAnizcayaH 'anayoranyArat bAdhyaviSayakamiti dhIpratibandhadvArA uktajijJAsApratibandhakaH syAdeva / tatrAha--viruddhavizepAdarzaneti / viruddhArthagrAhitvarUpo yo viruddhavizeSarU dAnazcayetyarthaH / vizeSadarzanasya pramAtvavyApyatayA gRhItanirdoSapramANatvanizcayasya / zaGkati / pramAtvAbhAvazaGketyarthaH / tathA ca nirdoSatvajJAne jAte'pi mitho virudvayAhijJAnadvayavizeSyakanirdoSatvajJAnatvena hetunA tatrApramAtvagraheNa tasya noktapratibandhakatvamiti bhAvaH / doSajanya voktariti / tathA ca doSajanyatvazaGkayA tatrApramAtvasaMzayaH / vastutaH klaptadoSAbhAvanizcayo na sa. tvapratyakSe sambhavati / aviSThAnasattvasya sAnnidhyAdidopasya kla tadopajAtIyatvAt / sukhAdau vRttyasvIkArapakSe'pi sukhAdereva doSajanyatvena tadavacchinnasAkSiNo'pi tatsambhavAt / taduktaM viSNupurANe-'yadA tu sarvaM nijarUpi zuddhaM ka. makSaye jJAnamapAstadoSam / tadA hi saGkalpataroH phalAni bhavanti no vastu ra vastubhedaH // ' iti / ata eva yaduktAmityAdi / uktaM tArkikaistadevetyAdi / uktaJca vArtike ihetyAdi / tathA ca pratyakSasya prAmANyaM susthamiti yat, tat ata eva parAstamiti yojanA / janmani janmAvadhikakAle / sarvabAdha iti zeSaH / na vidma iti / pratyakSAdestAtvikaprAmANyapracyutipUrvakaM vedAnta tAtvi. kaprAmANyaM sthAsyatIti yadyapi nirNatuM zakyate, tathApi sarvabAdho na bhaviSyatIti na mAdhyamikasya bauddhamukhyasya mataM sidhyatIti bhAvaH / utpattI svatastvaM jJAnasAmAnyasAmagyA dopazUnyayA pramaitra jnyte| na bhrama iti niyamaH / jJaptau svatastvaM jJAnagrAhakasAmagyA vAdhakadhIzUnyayA pramAtvenaiva jJAnaM gRhyata iti niyamaH / nanu, nedaM rajatamityAdipratyakSasyApi bhramabAdhakatvakAle bhramatvazaGkAsambhavena zuktirUpyAdermithyAtvAnizcayena AkAzAdau mithyAtvAnumAne dRSTAntAsiddhistatrAha-rUpyAdIti / advaitazratyanuguNatvenAdvaitazrutiviruddhaviSayakatvAbhAvena / zakAskandanaM zaGkAviSayatvam / vRddhi prapaJcamithyAtvAnumAnam / mUlahAniH dRSTAntAsiddhiH / ata eva advaitazrutiviruddhaviSayakAnyasyAprAmANyazaGkAnAskanditatvAdeva / prayojaketi / zaGkAprayojaketyarthaH / yadyapi sauSuptAnubhavaH ajJAnopahitAnandarUpasvaviSayAMze bhrama eva, tathApi zuddhasyApyupahitajJAnaviSayatvaniyamenopahitAnandAMze bhramatve zuddhAnandAMze'pi bhramatvam / bhramatvazaGkAprasarAditi pUrvapakSaH / siddhAnto'pi zuddhAnandAMze pramAtvamAdAyaiva / ata evAprAmANyazaGkAprayojakAbhAvAdeva / atyantetyAdi / kalahAdisthale atyantA For Private and Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 190 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sati tAtkAlikabAdhadhIviSaye'pi zabdo jJAnaM karoti janayati / zAbdAnyaviziSTaddhAdeva bAdhajJAnasyoktajJAnotpattyanurodhena pratibandhakatvakalpanAt / atra zuddhAnande sadvitIyatvAdidhIviSayatvenAtyantavAdhite'pi pramAmeva karoti / na bhramam / kutaH abAdhAt / utpattijJaptyoH svatastvApavAdakayossadoSatvabAdhayorabhAvAt / advaitazrutau na doSassambhAvyate / na vA aprAmANyajJAnAnAskanditaM bAdhakajJAnam / svataH mAmANyeti / utpattijJaptisvatastvAzrayaprAmANyena nizcala svakAryakSamAm / avabodhakatvena ajJAtajJApakatvena / utpattau svatastvApavAdakaM nirasyati - duSTeti / jJaptau tat nirasyati - avAdhAditi / vastuni svaviSaye / nidarzanamiti / yathA vyAvahArikaprAmANye AgantukadoSAprayuktaviSayakatvaM vyavasthApakaM, tathA tAtvikaprAmANye doSasAmAnyAprayuktaviSayakatvamiti svApavAdakadoSApraguktaviSayaghaTitaprAmANyapadArthatvena sAdhAraNadharmeNa dRSTAntadAntikateti bhAvaH // // iti laghucandrikAyAM bhAvibAdhopapAdanam // bhinnaviSayatvAdineti / zrutyanumAnaviSayamithyAtvAvirodhivyAvahArikasatvaviSayakatvAdityarthaH / AdipadAt trikAlA bAdhyasadrUpIya kalpitatAdAtmyaviSayakatvaparigrahaH / trikAlAbAdhyatAdAtmyasya mithyAtvAbhAvAviziSTapratiyogikatAdAtmyarUpatvena tajjJAnasya mithyAtvasamAnaviSayakatve'pi tAdRzatAdAtmyasyAdhyastatvena bAdhitatvanizcayAt tajjJAnasya bAdhitaviSayakatvarUpAprAmANyajJAnAskanditatvenApratibandhakatvamiti bhAvaH / vyApyatvAsiddheriti / vyAptilakSaNe vyApyatAvacchedakAntaraghaTitAnyahetutAvacchedakaM nivezyata ityabhiprAyeNedam / azaktivizeSajJApakatayA vyarthavizeSaNatvasya puruSanigrAhakatvamAtram / na tu hetvAbhAsatvamiti mate tu vyApyatvAsiddherityasya vyApyatve prayoktRnigrAhakAnyahetuniSThatvAsiddherityarthaH / asmanmatAmiti / dehAtmaikyasya tvanmate anaGgIkAre'pyasmanmatamAzritya hetuprayoge'smanmatasiddhe dehAtmaikye vyabhicAravAraNamAvazyakamiti bhAvaH / nanu, pratibhAsamAtlazarIratvAdirUpaM prAtibhAsikatvaM hetau nivezyam / tasya ca dehAtmaikye sattvAnna vyabhicArastatrAha -- tvayA hIti / anyonyAzrayatvAditi / tAtparyaM hi zAbdapramAnukUlazaktiH / pramAtvaM cAbAvitArthakatvaghaTitam / tathA ca zabdaikagamye arthe bAdhAbhAvasya zAbdapramotpatteH pUrvaM jJAtumazakyatvAdanyonyAzrayaH / tAtparyapramAyAM satyAM zAbdapramotpattiH / tasyAM ca satyAM tAtparyaprameti / na ca zAbdAnumavAnukUlazaktireva tAtparyam / na tu viSayAbAdhaghaTitamiti vAcyam / zAbdabhramazaktau tAtparyatvAvyavahArAt / nanu, tAtparyapramitijanyetyatra miti - For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade satyatvAnumAnabhaGgaH] laghucandrikA / 191 dasthAne kuto na jJAnapadaM nivezyata iti cenna / karmaprAzastyAdau vedAntatAtparyabhUmajanyo yaH zAbdabodhaH, tadanyAbAdhyaM karmAprAzastyam / tatra bAdhApatteH / tRtAyamiti / svagranthe tvathaiva tathoktatvAditi zeSaH / tathA ca pakSatAvacchedake brahmapramAnyAbAdhyatvAdiniveze ca / aGgIkRtameveti / tathA ca dehAtmaikye asadanyatvabrahmaprametyAdivizeSaNayossattvena pakSatvAvazyakatvAt pratibhAsamAtrazarIratvarUpaprAtibhAsikatvasya hetau niveze svarUpAsiddhiH / brahmajJAnAnyabAdhyatvarUpaprAtibhAsikatvaniveze ca vyabhicAraH / na ca pakSIyavyabhicAro na doSa iti vAcyam / anukUlatarke sati pakSIyavyabhicArasaMzaye vyAptigrahapratibandhakatvasya tAntrikairasvIkAre'pi prakate vyabhicAranirNayasya sattvena tatpratibandhakatvasvIkArAt / pakSatve pakSatvAt / bAdha eva bAdho'pi / prAcAmmate sAdhakabAdhakamAnAbhAvarUpapakSatvasyAbhAva AzrayAsiddhimadhye nivezyata ityasiddhivAdhayorAzrayAsiddhitvam / navyamate tu bAdha eva / anumityuddezyatAvacchedakadharmaviziSTaviSayakadhIvirodhidhIviSayasyaivAzrayAsiddhitvAt / svabAdhaketyAdi / svaM prAtibhAsikarUpyAdikam / tadbAdhakAbAdhyaH / tatbhramajanakadoSaH / tajjanyabhramaviSayaH tadeva rUpyAdikam / tadanyatvaM vyAvahArikamAtre / svetyAdi / rUpyAdibAdhakAbAdhyasya 'nedaM rUpyAmityAdibAdhakasya niSedhyatvena viSayo rUpyAdikam / tadanyatvaM vyAvahArikamAtre / samAnAdhikaraNati / svasamAnAdhikaraNaM yat karma tatprAgabhAvasamAnakAlInaM brahmAviSayakaM jJAnam / tadbAdhyaM rUpyAdikam / tadanyatvaM vyAvahArikamAtre / pUrvoktadoSAvyAvRtterityanena dUSaNAntarANyapi sUcitAni / tathA hi khAnAdiprAtibhAsikavizeSasya svabAdhakajAnabodhavAdhyaskhApnAdiprAtibhAsikadoSajajJAnaviSayatvAdAdye bAdhAdikam / dvitIye'pi svApnagajAdiSu svabAdhakajAgrabodhabAdhyaskhApnagajAdyabhAvabuddheniSedhyatvena viSayatvAt bAdhAdikam / jAgrabodhasyApi tdbaadhnyogytvaat| tadbAdhanopadhAyakatvaM tu, na nivezayituM zakyam / tattadvIvizrAntatvenAnanugatatvAt / tRtIye tvaprasiddhiH / IzvarajJAnasyaivoktaprAgabhAvasamAnakAlInatvena tdbaadhyaaprsiddheH| 'pUrva tu bAdarAyaNo hetuvyapadezA'diti nyAyena manasi karmAsvIkArAt svasamAnAdhikaraNapadena svAdhikaraNe manasyavacchedakatAsambandhena vartamAnamucyate / IzvaropAdhimAyApariNAmayoradRSTarUpayoH prasAdakopayormAyAvayavamanovacchinnatvAdityuktAvapi svatvabAdhakatvadoSatvAderanugatasyAbhAvena tattatprAtibhAsikavyaktibhedakUTaparyavasAnena durjeyatvaM tu pakSatraye'pi / brahmajJAnabAdhyazaktirUpyAdivizeSe bAdhavyabhicArAdikaM tu pakSaSaTke'pIti / vyavahAramAtramiti / ekamevAdhiSThAnIbhUtaM brahmasattvaM kalpi For Private and Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 192 advaitmnyjrii| tatAdAtmyasambandhena sadAkAradhImAtre prakAraH / na tu vyAvahArikapAramArthikaprAtItikasattvAnAM bheda iti 'sadida'miti dhIprakArasvarUpaikyasAdhane na siddhasAdhanam / trikAlAbAdhyatvopalakSitasvarUpAtyantAbhedasya prAtavAdinA prapaJce anaGgIkArAditi bhAvaH / arthagataM sakalavyAvahArikavizeSyakadhIprakAraH pRthak / 'zuktirUpyaM sat' 'ba. ma sadityAdidhIviSayAbhyAM prAtItikapAramArthikasattvAbhyAmanyat / trividhasattvAnAM lakSaNAni TUtAni / pallavAvidya kAryagataM tanyaM prAItikaM sattvam / mUlAvidyAkAryagataM vyAvahArika / zuddhacidUpaM pAramArthikamityAdi tatvadIpanAzaktam / vyarthaM prakRtAnumAnotthApakasya mate pAramArthikasyaiva sattvasya 'sadida miti dhIprakAratvena paramArthati vizeSaNaM vyrthmityrthH| IzvarAnumAna iti / mImAMsakaM pratItyAdiH / jnytvsyti| mImAMsakenezvarAsvIkArAnnitya kRtya svIkArAttaM prati janyatvaM vyartham / vAina prakRtAnumAnotthApakam / uparajakatvana avyAvartakatvena / tathA ca nobhayavAdisiddhaM vyAva kitvApekSyate / kiM tvanyataravAdisiddham / uktaM hi maNyAdau- adRSTAdvArakopAdAnagocarajanyakRtya janyAni janyAni / samavetAni svajanakAdRSTottaropAdAnagocarAparokSajJAnacikIrSAkRtimajanyAni / samavetatve sati prAgabhAvapratiyogitvAt / yadevaM tadevam / yathA ghaTaH / na ca janyatvasya vyAvAprasiddhiH / 'pramayo ghaTa'itivat avyAvartakatve'pi taduparaktabuddheruddezyatvena tasyoparaJjakatvA'dityAdi / nanu brahmajJAnetarAbAdhyatvamaprasiddham / manmate jJAnamAtrasya sapabrahmaviSayakatvena taditaravAdhyatvAprasiddheH / atha brahmajJAnapadana brahmamAtraviSayakadhIH nivezyA / tathApi paramate tadaprasiddhiH / ataH pakSahatvAraprasiddhiH kuto nocyate / kiM ca prAtibhAsikasyAprAmANikatvena tadanyatvamaprasiddham / vedAntatAtparyapramAjanyatvasya zuddhabamazAbdapramAtvarUpasvAvacchedakavaTitatvena mokSahetutvasya vijAtIyajJAnatvarUpasvAvacchedakaghaTitatvena ca tAdRzAvacchedakAprasiddheH paramate aprasiddhiH / tatrAha-yadyapIti / aprAmANikasyAle / aprasiddhasya pramANAviSayasya cetyarthaH / ahRdayavAcAmahRdayamevottaramiti nyAyena svamatAsiddhamyApi paraprasiddhimAtreNa niSedhapratiyogitayA prayogaH / pramANAviSayasyApi mamAviSayatvamAtreNa niSedhyatvadhIzca matadvaye'pi svIkriyata iti bhAvaH / abhyupagamAt prasiddhirastItyekA yojanA / pakSahetvossatyantasya prasiddhirastItyarthaH / dehAtmakyAdau bAdhavyabhicArAdivAraNAya prAtItikavyAvartakasatyantasthale vizeSaNAntaramAha-AropitatvenetyAdinA prAtibhAsikatvasyetyantena / abhyupagamAdityanuSajyate / tenaitAdRzaprAtibhAsikasyApi pramANAviSayatve'pi na kSatiH / prAtibhAsikatvamya prasidvirastItyaparA yojanA / For Private and Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de satyatvAnumAnabhaGgaH] laghucandrikA / anadhikaraNatve satIti / asmadrItyA prAtibhAsike vyabhicAraprasakteridamuktam / anadhikaraNatvamadhikaraNabhedatvaviziSTam / tasya ca vRttyaniyAmakena brahmaniSThena tAdAtmyena hetutve na doSaH / vRttiniyAmakasambandhasyaiva brhmnno'dhikrnntaapaadktvaat| evaM cAbhAvatvaviziSTe sAdhye'pi bodhyam / tAdRzatAdAtmyamapi na brhmaadhikrnnkm| yanirUpitamadhikaraNatvaM vAcyaM, tadanyasambandhAnuyogitvasyaiva tattvAt / sAdhakatveti / vyAptigrahaupayikatvetyarthaH / nanu, brahmaNyajJAnaviSayatvAdyadhikaraNatvasattvAdanadhikaraNatvavaTitahetvabhAvena vyAptyagrahAdvyAptigrahaupayikatayA tatsArthakam / tatrAhazuddhameveti / uktAdhikaraNatvaM zuddhe brahmaNi nAstyeva / kiM tu upahita iti bhAvaH / nanvasiddhivArakasyApi vyarthatvAbhAvaH cakSustaijasatvAnumAnAdau dRSTaH / tathA ca prAtibhAsikatvavizeSaNasyApi pakSahetvasiddhivArakatvena na vyarthatvamityAzaGkaya yayA asidhyA vyApteragrahastadvArakasyaiva sArthakatvam / vyAptigrahopayikatvAt / pakSe hetvasiddhyA tu na vyAptyagrahaH / dRSTAnte sAdhyahetvossiyaiva vyAptigrahAt / tathA ca pakSahetvasiddhivArakaM prAtibhAsikatvaM hetovizeSaNaM vyarthamevetyAzayenAhatathA ca cakSustaijasatvetyAdi / asiddhivArakasya dRSTAnte hetvasiddhivArakasya / taijasatvAnumAneti / cakSustaijasam / rUpAdiSu madhye rUpasyaiva vyaJjakatvAddIpavadityatra madhyAntAnupAdAne dRSTAnte hetvabhAvena sAdhyahetvossahacArAgrahAt madhyAntaM vyAptigrAhakamiti bhAvaH / nanu, vyApteriva pakSadharmatAyA api grAhakatvena sArthakyaM kuto na syAt / vyAptigrAhakasyApi sArthakatve anumitiprayojakatvasyaiva tantratvAt / tathA ca vyAptiviziSTahetoH pakSadharmatAgrAhakatvena prAtibhAsikatvavizeSaNasyApyanumitiprayojakatayA sArthakatvam / tatrAha-vyabhicAravArakasyati / tathA ca yadvizeSaNaM vinA kRtasya vyApyatAvacchedakatvasambhavaH taddhaTitaM gauraveNa vyApyatAyAmanavacchedakam / na ca vyApyatAyAssvarUpasamvandharUpasyAtiriktasya vAvacchedakatvasyAnaGgIkArAt anatiriktavRttitvarUpAvacchedakatvasya tu gurAvapi svIkArAt noktarItyA vaiyarthyasya dUSaNatvamiti vAcyam / vyApyatAyA uktAvacchedakatvasyAsvIkAre kAraNatvAderapi tadApatteH / 'daNDaH kAraNamityAdidhIriva 'ghUmo vyApya'ityAdidhIrapyavacchedakatvAvagAhinI sambhavatyeva / ata eva kambugrIvAdimattvAdinA vyAptipyata ev| tathA ca svaviziSTavyApakasAdhyasAmAnAdhikaraNyAvacchedakahetutAvacchedakAdirUpavyAptidhIvirodhitvAduktAvacchedakatvazUnyahetutAvacchedakarU . pasya vyarthavizeSaNatvasya vyApyatvAsiddhirUpahetvAbhAsatvamiti bhAvaH / spaSTazcAyamartho maNyAdAvIzvaravAdAdau / tathAhi-'zarIrAjanyatve vyarthavizeSaNatvam / lAghave For Private and Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 194 advaitamaJjarI / nAjanyatvasyaiva vyApyatvAt / nanu, vyarthatvamasiddham / pakSadharmatIpayikatvAvyAbhicAravArakasyApi sArthakatve anumitiprayojakatvasyaiva bIjatvAditi cenna / nIladhUme dhU. matvameva vyApyatAvacchedakam / na tu nIlatvamapi / gauravAt / daNDatvena kAraNatve rUpamiva / evaM zarIrAjanyatve'pi na zarIramavacchedakam / gaurvaat|yen vizeSaNena vinA vyAptirna gRhyate, tasyaiva vyApyatAvacchedakatvanipamAt / ata eva rUpAdimadhye rUpasyaiva vyaJjakatvAdityatra madhyAntaM vinA vyAptyagrahAttatsArthakameve'tyAdikaM tatroktam / uktaM ca tatra pakSadharaiH- gauravameva tadahetutAyAM bIja'miti / nanu, svasamAnAdhikaraNavyApyatAvacchedakAntarAghaTitatvaM hetutAvacchedake vizeSaNaM dIyate / tathA ca nIladhUmatvaM na vyApyatAvacchedakam / zarIrAjanyatAtvaM tu tadavacchedakameva / dhUmaprAgabhAvatvAdivat / svasamAnAdhikaraNena vyApyatAvacchedakAntareNAghaTitatvAdananyatAtvasya janyatAsAmAnyAbhAvaniSThatvena zarIrAjanyatvarUpe janyatAvizepAbhAve abhAvAt / gauravAdanavacchedakatve ethivItvatvAdInAM tatra tatrAvacchedakatvoktirasaGgatA syaat| gandhatvasyaiva tatsambhavAditi cenna / ethivItvatvAdInAM vyatirekavvAptyavacchedakatvasyaiva tatratatroktatvAdhyatireke vyarthavizeSaNatvasya tAntrikairasvIkArAt / kiM cezvaravAdIyapakSadharIye ' tAdRzadharmAntarAdyaghaTitatvena hetutAvacchedakaM vizeSaNIyamityuktam / tatra tAdRzapadaM sAdhyasambandhitAvacchedakarUpavyAptiparam / pUrvagranthe tasyaiva prakrAntatvAt / tathA ca svasAmAnAdhikaraNyapravezasya tAntrikasaMpradAyAsiddhatvAt svakapolakalpitatvaM niyuktikatvaM ca / na hi dhUmaprAgabhAvopasthitikAle upasthitasya dhUmasya hetutvaM nodbhAvayituM zakyam / na ca vizeSaNatAsambandhena yA prAgabhAvaniSThA vyAptiH, tadupasthitikAle saMyogena dhUmaniSThavyApteH upasthityaniyamAt svasamAnAdhikaraNetyAdyavazyaM vAcyamiti vAcyam / dhUmajJAnenaiva dhUmaniSToktavyApte. rupasthiteH / tasmAt svasamAnAdhikaraNetyAdivizeSaNaM vyApyatAvacchedakadharmAntarAghaTitatvaM vA vizeSaNaM na deyameva / dhUmaprAgabhAvatvaM nIladhUmatvaM vA gauravAnnAvacchedakam / uktatAntrikavAkyAnAM tadaiva svaarsyaat|atssaadhuuktN vyApyatvAsiddhiriti / nanu, zuddhabrahmaNo'nadhikaraNatvasvIkAre sAdhyavaikalyam / atha vRttyaniyAmakatAdAtmyasyaiva brahmaNi svIkArAnna tathetyucyate, tadA 'ajJaH kAlakAla' ityAdizrutyA brahmaNaH avidyaaruupkaalaadhaarsyoktynuppttiH| kiM ca prAtibhAsikatvasyoktAnuyogitvarUpamadhikaraNatvaM na hetau nivezyam / yenoktarItyA vaiyarthyamucyeta / kiM tu prAtibhAsikabheda eva / ata eva vakSyate prAtibhAsikavyAvRttItyAdi / tatrAha-kiM ceti / bAdhAnupapattIti / 'yasmin sarvANi bhUtAnyAtmaivAbhUdvijAnata' For Private and Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir depra0 satyatvAnumAnabhaGgaH] lghucndrikaa| 195 ityAdizrutyanUditabAdhAnupapattItyarthaH / yasmin tatvajJAnakAle / tathA ca sarvANi bhUtAni yatkAlInAtmaivAbhUdityarthaH / sarvANi bhUtAni svakAlapUrvatvAbhAvavadyatkAlInAtmatAdAtmyavantIti thAvat / 'tatra komoha'ityAdestatkAle caramatattvajJAnotpattikSaNarUpe zokAdikaM svapUrvatvasambandhena nAstItyarthaH / vyAvartakatayA anumApakatayA / sAkSAt bhaavaabhaavvidhyaa| ekA ekaiva / na, mAntvekaiva vyAvRttiH / prAtibhAsikatvena bhedasyAsattvena bhedasya ca sattvAt / tathApi prAtibhAsikAsatoranyataratvena bhedasyaikasya sattvAttadanumApakatayA brahmavizvayoH pAramArthikatvasi. ddhirAstAm / tatrAha-tathA cati / dvayasamAvezAditi / dvayena saha samAvezaH sAmAnAdhikaraNyaM yasya tena / brahmavizvAnyataratvAdineti yAvat / ubhayavyAvRttyupapattau ubhayorekamAtrabhedaviziSTAparamAtrabhedasyAnyataratvena bhedasya vaanumaansmbhve| nIlaghaTatvavat nIlaghaTatvasyeva / ubhayavyAvRtteriti zeSaH / yathA ghaTIyanIlarUpaM prati ghaTaM prati ca klaptAbhyAM kapAlIyanIlarUpAdidaNDAdisAmagrIbhyAmeva nIlaghaTasyotpattisiddhena tatrAnyatkAraNaM kalpyate,tathA klaptenoktAnyataratvAdinobhayavyAvRttyanumAnasambhavAttadarthaM na brahmavizvayoreka jAtIyasatyatvAdikaM kalpyate / anyathA tucchabahmaNoH prapaJcavyAvartakamasatyatvaM syAt / tadubhayAnyataratvasya tdubhymaatrvishessykdhiivishessytvsy| vyAvartakatvaM tu tulyamiti bhAvaH / nityatvam avinAzitvam / vyatireka iti / satisaptamyA vyApakatvamarthaH / tenAnityatvavyApakamapAramArthikatvamiti labhyate / ata eva bAdhAnupapattilakSaNapratikUlatarkAnnityatvAdyupAdhimattvAccaiva / aniSedhyatvenetyAdi / svAdhikaraNavRttyatyantAbhAvapratiyogitvaviSayatvAnirUpitapra. mAviSayatvAdityarthaH / tasya tatra Izvare / bhAntatvaprasaGgaH vizeSadarzinAM bhAntatAvyavahAraprasaGgaH / mithyAtveneti / tathA ca svasamAnAdhikaraNavizeSadarzanAkAlInasya bAdhitaviSayakajJAnasyAzrayatvaM bhrAntatvavyavahAre viSayaH / kAlInAntavizeSaNAnupAdAne uktavizeSadarzanakAlInasya sopAdhikabhramasya Azraye puruSe'pi 'ahaM bhrAnta iti vyavahArassyAditi bhAvaH / anyathA uktavizeSadarzanakAlInabhUmamAdAya bhrAntatvavyavahArasvIkAre / saviSayakabhramajJAtRtveneti / bhramaviSayatvaparyAptyadhikaraNaM yat mukhAdiviziSTadarpaNAdikaM tasya bhramasya ca mithyAtvena yat jJAtRtvaM tenetyarthaH / bhrAntatvasya bhrAntatvavyavahArasya / yathAzrute bAdhitaviSayakajJAnavattvarUpabhrAntatvasyeSTatvAt asaGgatatvAt / tathAvidhatvAt visaMvAditvena jJAyamAnatvAt / saMvAditvena jJAyamAnapravRttau tADhazasyopAdAnapratyakSAdehetutve 'pyatAdRzapravRttAvatAdRzasya tasya hetutvamiti bhaavH|sprkaaretyaadi|sprkaaraabaadhyN For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / yadarthakriyAkAri tattvAdityarthaH / manovacchinnacaitanyAderadhiSThAnatvapakSe jAgraddhIbAdhyatve'pi brahmAdhiSThAnakatvapakSe tadabAdhyA svApnadhIriti tatpakSe vyabhicAramAha-jAgraditi / saGgamAdItyAdinA so'yamityAdivAkyajanyaniSprakArakadhIbAdhyabhedAdiparigrahaH / vizeSiteti / viziSTetyarthaH / jJAnameva kevalajJAnam / na tu saGgamAdiviziSTam / saGgamAdikaM nArthakriyAkArIti yAvat / nAtiriktaH na svaviSayAnyo jAtyAdiH / uktamudayanAcAryaiH / nirAkAratayeti / yadi jJAnAdatyantabhinno bahiH sthitaH artha eva jJAne vizeSa iti nocyate, tadA jAtyAdikaM jJAnadharmo'pi jJAne vizeSassyAt / tadvadartho'pi ghaTAdijJAnagata AkArAkhyo dharmaH syAt / tathA ca bahiranubhUyamAnArthApalApenAnubhavabAdhaH syAt / viruddhanAnAvidhAkAratvAt samUhAlambanajJAnAdessAkAratvAdikameva durvacaM syAt / tasmAt jJAnasya nirAkAratvameva yuktam / ata eva sAkSAtkAratvamindriyasannikarSajanyajJAnatvam / anumititvAdikaM vyAptyAdidhIjanyajJAnatvAdikam / na tu jAtirUpamiti bhAvaH / svApnajJAnasyApramAtve sNvaadmaah-tthaacoktmiti| upalakSaNatvAsambhavAditi / yenopasthApito 'rtha eva vAkyArthabodhe viSayaH / na tu svayaM, tat upalakSaNam / yathA 'kAkavato gRhAn pazyAmI'tyAdau kAkopasthApitamuttRNatvameva gRhe vizeSaNam / na tu kAkaH / yathA vA zabdAzraya AkAzapadazakya ityAdau vyaktimAtrasya zabdAzrayatvopasthApitasya zakyatayA bhAnam / ma tu zabdAzrayatvasyApi / 'saGgamAdijJAnaM sukhahetu'rityAdivyavahAre tu viSayeNa zuddhajJAnavyaktirupasthitA hetutvena budhyate / ananugatatvena vyakteranugatadharmamapuraskRtya hetutvajJAnAsambhavAt / nApi tadgato dharmaH / sAkAravAdApatyAdinA tadasambhavAditi viSayo nopalakSaNamiti bhAvaH / nanu, phalotpattipUrvakAlAsato'pi vyApAriNaH kAraNatvaM yuktam / phalaM prati yanniyatapUrvabhAvi, tanniyatapUrvabhAvinyapi kAraNatAyAH loke ' gomayaiH pacatI ' tyAdau vede 'tupapakkA bhavanti / 'svargakAmo yajete' tyAdau vyavahArAt / viSayasya tu jJAnaM pratyapi pUrvabhAvitvAbhAvAt kathaM kAraNatvam / svasvavyApArAnyataraniSThaphalaniyatapUrvavRttitAkatvasyaiva kAraNatvarUpatvAt / tatrAha-atIteti / asatveti / tattatkAlAvacchinnaM sarvadezaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvamityarthaH / anAzrayatveti / tattakAlAvacchinnAzrayatvasyAbhAvetyarthaH / atItAdestatkAlAsambandhe tatkAlAvacchinnamasattvAderdharmasyAzrayatvaM tatra na syAt / adhikaraNe hi sambaddhamevAvacchedakam / nAsambaddhamiti bhAvaH / svarUpetyAdi / 'yatra yatra jJAne svarUpato na bAdhyatA, tatra For Private and Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prade satyatvAnumAnabhaGgaH] laghucandrikA / 197 viSayato'pi na bAdhyatva'miti niyamAdviSayAbAdhasya svarUpAbAdhavyApakatayA vyApaMkasya viSayAbAdhasyAbhAve vyApyasya svarUpAbAdhasyApyabhAva ityarthaH / 'idaM rajata'miti yat jJAnaM jAtaM, tat mithyetyAdipratyayena viSayaviziSTasya jJAnasya mithyAtvAvagAhanAdviSaya eva mithyA / na tu jJAnamiti vaktuM zakyamiti bhAvaH / akAraNakati / satyakAraNahInetyarthaH / mithyAbhUtaM yadi kAraNaM syAt satyaM syAt / yannaivaM tannaivaM yathA nRzRGgam / athavA kAraNaM 'yadi satyaM na syAt, tadA kAraNaM na syA'dityAditarko bodhyaH / kAlasattvasya kAlasambandhasya / ayameveti / nanu, Aropitapadena mithyAtvenobhayavAdisiddhaM vAcyamiti cenna / jIvANutvAdimithyAtvasya tvayA mayA ca mithyAtvena svIkArAttatra vyabhicAro manmatarItyA hi durvAraH / manmate tasya satyatvAbhAvanizcayAt / kiM coktasiddhatvaM yadi jJAtatvaM, tadA zuktirUpyAdimithyAtve kadAcinmithyAtvena jJAtatvAvyabhicAraH / yadi pramitatvaM, tadA tadasiddham / prapaJce sattvasiddheH pUrvaM tanmithyAtvajJAnasya pramAtvAsiddheH / na ca vyAvahArikapramAtvaM nivezyam / na tu tAttvikam / tathA ca tattvAvedakatvarUpapramAtvasya tatrAsiddhAvapi matadvaye'pi vyavahArakAlAbAdhyamithyAtvaprakArakapramAtvarUpasya vyAvahArikapramAtvasya nizcayo'styeva / prapaJcamithyAtvaM hi yadi prAtItikaM yadi vA vyAvahArikamubhayathApi tanmithyAtvaM vyAvahArikamiti vAcyam / tathA sati vyavahArakAlAbAdhyaM yat mithyAtvaM tadAzrayamithyAtvaM paryavasitahetuH / tathA ca yasya prAtItikasya mithyAtve brahmajJAnAvyavahite pUrvakAle svapnakAle vA mithyAtvabhramaH / tatrApi hetusattvAdhyabhicAraH / bAdhyapadena bAdhayogyoktAvapi svApnAdhyAsasya mUlAvidyopAdAnakatvamate svAptamithyAtvasya vyavahArakAlabAdhAyogyatvAt / tatazca tadvAraNAya tattvAvedakarUpobhayavAdisiddhapramAniveze tAttvikamithyAtvAzrayamithyAtvaM paryavasitahetuH / tathA ca hetvaprasiddhiparyavasAnam / kalpanAsamasattAkatvena mithyAtvena / AzrayatvetyAdi / tamaso ajJAnasyAzrayatvaM viSayatvaM ca zuddhacityeva / pazcimaH pazcAjjAto'haGkArAdyavacchinnAtmA / pUrvasiddha. tamaso nAzrayAdiH / pazcimatvAdeva / tathA ca zuddhasyAvidyAzrayaviSayatve avidyAkAryabhramatadviSayau pratyAzrayatvaM viSayatvamapi sambhavatIti bhAvaH / zuddhasya dharmAsambandhapakSe'pi na kSatirityAzayenAha / astuveti / kalpakatveti / kalpanAhetutvetyarthaH / virodhAditi / tathA ca bAdhAnmithyAtvameva kalpyate / nAsattvam / pratyakSatvAt sAkSitAdAtmyaM kalpyate nAsattvamiti bhAvaH / vyAvRttAkAreNa bhUmanivatakatAyogyajJAnena / mukhaikyasAkSAtkAroti / darpaNAdyupAdhisannidhAnarUpadoSaSi For Private and Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 198 advaitamaJjarI / zeSAjanyajJAnasyaiva vizeSadarzanavirodhitvam / taduktaM maNidIdhityAdau-nirNayAtmani sAdhAraNe vA doSavizeSAjanyajJAne sAdhAraNasya nirNayAtmano vA viparItajJAnasya virodhitvAditi bhAvaH / tadvyatirekeNopalabhyamAnatvasya tadaviSayakopalabdhiviSayatvasya / tatpadamAtmaparam / prapaJcopalabdhessadrUpAtmaviSayakatvaniyamAt sAdhanAvyApakatvam / atredaM bodhyam / tattvasAkSAtkAro vizeSaNamupalakSaNaM vA / Aye ghaTAdAvasiddhiH / na hi yadAtmA sAkSAkriyate, tadA ghaTAdau jJAnaM pravRttirvA / uktaM hi vivaraNe-'kadAcidadvaitadarzanaM kadAcidvaitadarzanam / na tu tayossantamasabahulAlokayoriva yogapadya' miti / IzAdyAtmadarzanaM tu na dvaitasAkSAtkArapravRttyAdivirodhi / pramANatvAbhAvAt / dvitIye zuktitvAdirUpeNa pratyakSe jAte'pi dinAntare zuktyAdau rajatAdAvAropite pravRttavyabhicAraH / aindrajAlikAmiti / aindrajAliko hi svamAyAparikalpitAmravRkSatatphalAdigrahaNacchedanAdau pravRtto dRshyte| harivaMzAdau pradyumnazambarayuddhAdau---'tato mAyAM parAM cake devazatruH pratApavAn / simAn vyAghrAn varAhAMzca tarasUnRkSavAnarAn // mumoca dhanurAdAya pradyumnasya rathopari / gandharvAstreNa ciccheda sarvAMstAn khaNDazastadA / pradyumnena tu sA mAyA hatA tAM vIkSya zambaraH // anyAM mAyAM mumocAtha dAnavaH krodhamUrchitaH / / ' ityAdau tathA zrUyate'pi saH / svamAyAvinirmitagajAde rakSaNAdau pravRttistatpratyakSaM vinA na sambhavati / pravRttau upAdAnapratyakSasya hetutvAt / kAraNAtmanA kAraNagatasaMskArarUpeNa / na ca tarhi tatraiva sAdhyaM sAdhanIyamiti vAcyam / avasthitatvaM hi sthUlAvasthAvattvaM vAcyam / anyathA avasthitatvAnyAMzavaiyarthyApAtAt / abAdhitazuktirUpyAdisUkSmAvasthAyAM vybhicaaraacc| atreda bodhyam ' aindrajAlikena dvitridinasthAyisvamAyAnimitamapi pradazyate / tacca tasmin suSupte'pyavyavasthitameveti tatra vyabhicAraH / mithyAmAtreti / pratiyogitvaviSayatvAdau vyabhicArAnmAtretyuktam / nyUnavRttitvasyeti / na ca prameyatve AtmAnyasarvAntargatatucchAvRttau mithyAtvAnyUnavRttau ca sAdhyAvyApakatvamiti vAcyam / prameyatvasya mithyAbhUte svasminnavRttyA mithyAtvanyUnavRttitvAt / yadyapi prameyatve prameyatvAntaraM vartate, tathApi na prameyatvatvarUpeNa / sambandhapratiyogitvAnuyogitvayorekarUpeNAsvIkArAt / na ca prameyatve mithyAtvamasiddhamiti vAcyam / 'ghaTaH prameya' mityAropasattvAt / tathA ca yena rUpeNa sAdhye vRttiniviSTA, tena rUpeNopAdhAviti na doSaH / na caiva mithyAtvasyApi svAvRttitvena mithyAtvanyUnavRttitvAt sAdhanavyApakatvamiti vAcyam / vyAvahArikamithyAtve mithyAtvasya pUrvamasiddhatvAt / ata evAsadanyatvAdAvapi na sAdhyAvyApakatvam / asadanyatvarUpapakSadharmAvacchinnasAdhyavyApaka For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0de satyatvAnumAnabhaGgaH ] www.kobatirth.org laghucandrikA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 199 tvAdare tu sutarAM na doSaH / kiM ca saduparAgeNAsato'pi pramAviSayatvAt / anyathAtmAnya sarvamadhya patitAsadghaTitasAdhyapramAyA asambhavAt prameyatvAdessvavRttitvamate'pi sAdhyavyApakatvamakSatam / sarvamadhyeti / na ca sarvapadena sadanyasarvaM vAcyamiti vAcyam / asattvasya tvanmate zuktirUpyAdAvapi svIkAreNa sarvapadavaiyarthyApatteH / manmatarItyA sadasadanyatvasya pakSe niveze'pi sadanyatvamAtmavyaktitvAvacchinnabheda eva nivezyaH / anyathA trikAlAvAdhyatvasya gurutvena tadrUpeNa bhedasyAprasiddheH / tathA cAtmAsadbhyAM bhinnatvaM svAzrayasarvavRtti netyanumAne bAdha eva / guroravacchedakatvapakSe'pi manmate sadanyatvasyAtmAnyatvarUpatayA mAM prati bAdha eva / tathA ca manmate duSTahetormAM prati upanyAso na yuktaH / aprayojakatvAdityAdinA satyatvaM prAtibhAsikAnyasarvavRtti na / satyamAtravRttitvAt / AtmatvavadityAdyAbhAsasAmyam / padArtham AtmabhedapadArtham / na cAtmani tvanmate tadasyAsvIkArAt na siddhasAdhanamiti vAcyam / zuddhabrahmaNi jIvAderbhedasattvAt Anando brahmaNo dharma ityAdibhedasya vyavahArakAlAbAdhyatvAcca / anAnandatvasyeti / na ca paramArthasadaikyarUpaM sAdhyAbhAvaM dinApyAnandatvasya upAdhyabhAvasyopapannatvAt na tasya tadvyApyatA grAhaka tarko'stIti vA - cyam / paramArthasadasyAnande saMsargakhaNDanayuktibhirvAdhAt / 'nAlpe sukhamastI' tyAdizrutyA paramArthabhedAdirUpasya paricchedasyAnandAvRttitvoktezca bhAvAdvaitamate tAtvi kasyAbhAvarUpAnAtmanaH svIkArAdAha - bhAvarUpeti / zabdasvabhAveti / udAharavAkyastha svapadasya dRSTAntaparatve padArthatvasya yAvattatsvarUpAnuvartamAnAnAtmavattvavyabhicAritvena vyApakatvagrahAsambhavaH / svAtmakapadArthatvasya hetutvena tadvAraNe'pi svatvAnyabhAgavaiyarthyaM svarUpAsiddhiva / pratijJAhetuvAkyasthasvapadayoH pakSaparatayA pakSarUpa svapadArthaghaTitasAdhyahetvoH pratijJAhetuvAkyanirdiSTayorudAharaNAdivAkye vyApyavyApakatvAdilAbhAsambhavAt kuto'sya gamakatvamityAdijijJAsAnivartakatvAbhAvaH / tathA coktazabdasvabhAvopanyAso nAnumAnopayuktaH / uktaM ca maNAvIzvaravAde'kAryatvasvopAdAnAbhijJajanyatvasAdhyayorvyAptigrahaH kiM ghaTopAdAnAntabhIvena, kiM vA tattadupAdAnAntabhavena, kiM vopAdAnamAtrAntabhIvena / Adau vyabhicAraH / dvitIye tattadupAdAnatvasyAnanugatatvAt kathaM vyApakatAgrahaH / atha tacchabdasya samabhivyAhRtaparatvAnna doSa iti cenna / anumAne zabdasvabhAvopanyAsasyAprayojakatvAt / tRtIye tu, siddhasAdhana' miti / svapadasya pakSadRSTAntAnyataraparatve'pi siddhasAdhanam / bandhapadArthasyeti / tattatsvAtantryavirodhirUpanAnArthakaM bandhapadam / ata evAvidyAvatAmapi nigalAdibandhavimoke nirbandhatvaM vyavaharanti / AtmAnyanivRtterhetutve'pi vya For Private and Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 200 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 rthavizeSaNatvam / svapade ceti / dRSTAntaparatve nigalabandhaviSayAprasiddhyAdiH / pakSaparatve cAjJAnaviSayaviSayakajJAnAcAdhyAnAtmAprasiddhiH / nAndhagamyamiti / nanu svaviSayAnyUnAnatiriktaviSayakajJAnAvAdhyatvasya sAdhyatve nAyaM doSa iti cenna / 'andho'yaM rUpajJAnavA' nityasya 'rUpamandhagamya' miti vAkyajanyajJAne tAtparyAt / 'rUpaM nAndhagamya'mityasya ca 'rUpamandhagamyatvAbhAvava 'diti vAkyajanyajJAne tAtparyAt / tathA ca samAnavibhaktikanAmadvayajanyajJAnasya nirvikalpakatvena prakRte rUpamAtraviSayakatvAdupalakSaNavidhayA tayorjJAnayorandhagamyatvatadabhAvayoH prakAratve'pi vizeSaNavidhayA prakAratvAbhAvAttAdRzajJAnayoranyUnAnatiriktaviSayakatvA tAdRzadhItrAdhye'ndhapratyakSaviSayatve vyabhicArasya durvAratvAt / yathA hayupalakSaNavidhayA vyAvartakadharmasya bAdhaka - dhIviSayatvaM, tathopalakSaNavidhayA bAdhyavIviSayasya bAdhyatvam / nyAyataulyAditi bhAvaH / caitanyamAtreti / AtmadhIH AtmavyavahAraprayojakadhIH / sA ca cidapIti bhAvaH / kAcAdAvaMzatassiddhasAdhanAt AtmAdhiSThAnaketi / vyAvRttAkAretyAdi / yaM prati vyAvartakadharmavattayA jJAtaM sat svajanyabhramAdhiSThAnaM svajanyabhramanivartakaM tadanyatvasyetyarthaH / avidyAdikaM prati vyAvartakaM dvitIyAbhAvAdikaM tadvattayA jJAtamavidyAdijanyabhUmAdhiSThAnaM brahma uktabhUmanivartakam / ato'vidyAkAmakarmarUpo doSo na tadanyaH / kiM tu kAcAdiriti bodhyam / yadyapi vyApyabhramasya bhramAnumitijanakasya 'hUdo nirvahi 'rityAdijJAnena bAdhAdyathAzrute vyabhicAraH, tathApi bhramatvavyApya - dharmAvacchinnakAryatAnirUpitakAraNatvaniveze hetvabhAvAdeva na vyabhicAraH / vyApyabhramasya doSavidhayA sarvatra vyApakabhrameSvakAraNatvAdityAzayena sthalAntare vyabhicAramAha - dUrAditi / na ca cAkacakyajJAnaM hetuH / tacca na bAdhyaM manmata iti vAcyam / cAkacakyasya hi sarvasya jJAnaM na hetuH / kiM tu cAkacakyavyaktivizeSANAm / tathA ca tattadvyaktijJAnApekSayA tattadvyaktereva laghutvena hetutvam / jAtivizeSarUpeNa jJAnasya hetutve tadrUpaM prAtItikacAkacakyavyaktiSvapi sambhavatyeva / yattu vyAvRttAkAretyAdevizeSaNasya pakSamAtravyAvartakatvenoktopAdheH pakSetaratvarUpateti / tanna ! uktAvadhibhinnatvarUpopAdhirhi yadabhAvavattvena jJAtamadhiSThAnaM svajanyabhramanivartakaM tAdRzadoSAnyatvam / tathA ca tAdRzadoSapratiyogikatvarUpasya vizeSaNasya cAkacakyAdirUpAdvipakSAdapi vyAvartakatvena pakSamAtrAvyAvartakatvAdvipakSAvyAvartakavizeSaNAnavacchinnasya sAdhyavyApakatvasya sattvAt uktopAdherasattve uktasAdhyAnupapatteH sAdhyavyApakatAgrahAt / brahmAnyAnAdIti / pakSe hetau cAnAditvaM prAgabhAvApratiyogitvaM cet tadA tucche bAdhavyabhicArau / tadviziSTabhAvatvaM cet, tadApi bhAvatvaM tucchAnyatvaM cet For Private and Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de satyatvAnumAnabhaGgaH] laghucandrikA / 201 tadA zuktirUpyAdau manmate tau| ata eva prAgabhAve sAdhanAvyApakatvamupAriti bhAvaH / susthirmiti| dezakAlasambandhavattvena pratIyamAnaM vstumaatrm|brhmnno'pyvidyaadideshkaalsmbndhaat / tathA ca tadanyabhedasya dezAdisambandharUpAya sAdhane sidvasAdhanam / dezakAlAsaMsRSTasattArUpatvAbhAvasAdhane'pi vizeSyavattvena nizcite'dhikaraNe yo viziSTasyAbhAvaH, tasya vizeSaNAbhAvasvarUpatvamiti nyAyena prakRte'pi sattArUpatvena nizcite uktAbhAvasyoktasambandharUpatayA paryavasAnAt / kiJcitkAlAvacchinnadezAdyasambandhAnyatvamAdAyArthAntaraM ca / tadvAraNAya yadA yadA brahma, tadA tadA dezAdisambandha ityuktau mUlokto doSaH / pAramArthikatvenetyAdi / paramArthaM paramaprayojanamarhati yat tAdRzazrutitAtparyaviSayatvasyetyarthaH / tathA ca muktyupadhAyakapramAviSayatvaM zrutinanyadhImAtraprayojanatvaM copAdhiH / tAdRzaviSayatvayogyatAyA vivakSitatvAt / etena sAdhanavizeSitatvAnnAyamupAdhirIzvarAnumAne zarIrajanyatvaprive yamAstam / vastutastu, sAdhanavizeSitatvaM nopAdherAbhAsatAprayojakam / dUpakatAbIjavighaTakasyaiva tathAtvena dIdhityAdAvuktatvAt / sAdhyavyApakatAgrAhakatarkastu pUrvavat sAkSyavacchedikAyA iti / na ca doSajanyatvenobhayavAdisiddhaM yat jJAnaM tadaviSayatvaM vAcyam / avidyAvRttistu na tatheti vAcyam / tathA sati jAvezayoraikye jIvAnaNutve ca tAttvikatvasidhyApatteH / tvanmate vyabhicArAt zuktirUpyAdau vyabhicArAcca / na hi tabIrubhayavAdisiddhAsti / mayA avidyAvRttestvayA tadanyasyAsvIkArAt / bhramaviSayatvAditi / viziSTa viSayakAhamAkAravRttezzuddhAtmApi viSaya iti bhAvaH / svaviSayetyAdi / pUrvabhAvitvaM pUrvakAlavRttitvam / tathA ca yatkiJcitsvajJAnAt pUrvavRttitvaM zuktirUpyAdau vyabhicAri / yAvatsvajJAnapUrvavRttitvaM ghaTAdAvasiddham / svapratyakSapUrvavRttitvaM mukhAdau vRttyasvIkArapakSe tatrAsiddham / svapratyakSotpattikAlotpannaparimANavizeSAdAvasiddhaM ca / hastAdiparimANapratyakSe hi na saMyuktasamavAyamAtraM hetuH / hastAdiparimitavastrAdestAvadavayavAvacchinnacakSumsaMyogaM vinApi pratyakSApAtAt / kiM tu tAdRzasaMyogaH svAzrayacakSussaMyuktamanassaMyogavattvasambandhena puruSaniSThena hetuH / tAdRzasaMyo. gavat samavAyasya viSayaniSThasambandhena hetutve tu tattatpuruSIyatvasya kAryakAraNatAvacchedake niveze gauravam / na caivaM tAdRzaparimANasyotpatteH pUrvakSaNe'pi tatpratyakSamutpadyeta / tAvadavayavAvacchinnasaMyogasya tatpUrvamapi sattvAditi vAcyam / vijAtIyatvenaiva tasya hetutvAt / tAdRzasaMyoge tAdazavaijAtyAbhAvAt / tathA coktaparimANasyotpattikSaNe'pi tatpratyakSamityuktarItyA tatra hetvasiddhiH syAdeva / anyo 26 For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / nyetyAdi / taddhaTabhedaniSThAbhAvatve bAdhAdatiriktAntam / samavAyena taddhaTasya yo'tyantAbhAvaH tanniSThAbhAvatve bAdhAdetaddhaTasamAnAdhikaraNeti / etaddhaTasamavAyiniSThetyarthaH / kapAlarUpAdiniSThe ghaTasamAnAdhikaraNatve bAdhAttaddhaTapratiyogikAbhAveti / hetau ca taddhaTabhedatve samavAyAvacchinnataddhaTAtyantAbhAvatve paTAtyantAbhAvatve meyatvAdau ca vyabhicArAt krameNa vizeSaNAni sArthakAni / prAgabhAvatve sAdhanavaikalyAt dRSTAnte etaddhaTeti / zuddhasAdhyasyaitaddhaTAsamAnakAlInatattavyaktitve'pi sattvAttatropAdhyasattvAdAha-sAdhanAvacchinneti / etaddhaTetyAdi / etaddhaTapratiyogikaM yadetaddhaTasya janyaM janakaM ca tayoranyatarat etaddhaTasya prAgabhAvo dhvaMsazca / tanmAtravRttitvasyetyarthaH / sAdhyasamavyAptirakSArtha mAtreti / viSamavyApakasyApyupAdhitvam / sAdhyavyApyatvasya dUSakatAyAmanupayogAditi zuddhamate tu tat na deyam / sandeha iti / etaddhaTe mithyAtvasandehakAle tatsamavAyini samavAyena tadatyantAbhAvasya sandehAt pakSe'tyantAbhAvavRttitvasandehaH / taddhaTadhvaMsaprAgabhAvakAle ca taddhaTasamavAyini samavAyAvacchinnataddhaTAtyantAbhAvo nAbhyupeyate / 'taddhaTo nAstItibuddhestaddhaTavirodhiprAgabhAvAdyavagAhitvAt / ata eva yatkiJciddhaTaprAgabhAvAdimati ghaTavati 'ghaTo nAstIti buddhernApattiH / pratiyogivizeSaNaghaTatvAdiviziSTaM prati virodhitvenaiva saMsargAbhAvasyAbhAvabuddhau mAnAt / ata eva tAdRzabuddherghaTAdimattAdhIvirodhitvam / ghaTAdivirodhimattAjJAnasyaiva tadvirodhitvAt / ghaTatvAdyavacchinnAtyantAbhAvatvarUpeNApi kevalenAbhAvasya jJAnaM na tadvirodhi vaktuM zakyam / avyApyavRttitAdazAbhAvavattvajJAnasya tadApatteH / kintUktavirodhitvaviziSTena tadrUpeNAbhAvajJAnam / vastutastUktavirodhitvAviSayakaghaTAdyavacchinnAbhAvabuddherapi tadvirodhitvAdavyApyavRttitvajJAnasyAprAmANyajJAnavaduttejakatvenoktApatterabhAvAt / ghaTadhvaMsAdikAle jAyamAnatAdRzabuddhevirodhitvAnurodhena ghaTatvAdyavacchinnAtyantAbhAvaviSayakatvasyAvazyakatvam / tathA ca pakSasya taddhaTAsamAnakAlIne taddhaTAtyantAbhAve nizcayena pakSe sAdhanasyopAdhyabhAvasya ca nizcayAdupAghessAdhanAvyApakatvaM nizcitameva / na cAnyataravRttitvasya mAtrArthAvizeSitasyopAdhitvapakSe sAdhanAvyApakatvaM neti vaacym| tasyApi taddhaTAtyantAbhAvatve sAdhanAvyApakatvAt / na caivaM taddhaTasamAnAdhikaraNataddhaTAtyantAbhAvatvataddhaTAbhAvatvayoH sAdhyAvyApakatvamiti vAcyam / tayoH sAdhyavattvAnizcayAt / sandigdheti / yatra vyabhicArazaGkAvirodhI tarko'vatarati, tatra vyabhicAradhIrUpakAryAkSamatvAt sandigdhopAdhirna dUSaNam / tadanavatAre tUktakAryakSamatvAt sa dUSaNameveti bhAvaH / saMyogetyAdi / na ca samavAyena taddhaTavati vRttenivezAnnokta For Private and Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de vizeSAnumAnAni] lghucndrikaa| doSa iti vAcyam / samavAyena ghaTavati saMyogena ghaTAtyantAmAvasattvAditi yojanAsvIkArAt / samavAyena tadbhaTAbhAvasya hetau niveze tu sAdhanavaikalyam / nanu, samavAyAnyasambandhAnavacchinnapratiyogitAkAmAvatvaM hetau nivezyam / tathA ca na vyamicArasAdhanavaikalye / tatrAha-sAdhyeti / samavAyAvacchinnapratiyogitAkAtyantAbhAvasya nityatvAttaddhaTasamAnakAlInatvena ghaTAtyantAbhAvatvamuktasAdhyAbhAvavaditi bhaavH| nanu, tadbhuTasamavAyyavacchinnaM yat taddhaTakAlavRttitvaM, tdvdRttitvaabhaavssaadhyH| tathA ca samavAyena taddhaTasvAbhAvo noktavRttitvavAn / taddhaTasamavAyyanyAvacchedenaiva tasya tadvattvAt / tathA ca na vyabhicArastatrAha-alamiti / manmate mithyAtvaghaTakAtyantAbhAvasya pratiyogyaviruddhatvena dezakAlAvacchinnavRttikatvAbhAvena siddhasAdhanam / pUrvoktAnumAneSu dvitIye anumAne bhramatvadoSatvayorenanugatatvena tattavyaktitvenaiva bhUmadoSayoH kAryakAraNabhAvasya vAcyatvena pakSadRSTAntasAdhAraNyAbhAvenAsiddhiH sAdhanavaikalyaM vaa| pakSadRSTAntavRttyorhetutvayoranyataratvena hetutve dRSTAntavRttihetutvAnyabhAgavaiyarthyam / uktahetutvaM cAsiddham / padArthatvAdityatra padazakyatvamasiddhatvAnna hetuH / nApi padalakSyatvam / padatvalakSyatvayorananugatatvena pakSadRSTAntasAdhAraNyAbhAvenoktadoSApatteH / doSAjanyetyAdihetAvapi doSatvasya tattadbhamananakatvarUpatvAdananugatatvenoktadoSa i. ti bhAvaH // iti laghucandrikAyAM vizvasatyatvAnumAnabhaGgaH // / brahmajJAnetyadi / brahmajJAnAnyAnAdhyaM yat brahmAnyat , tadvattitvaviziSTaH a. sattvAbhAva ityarthaH / pAramArthikasatveti / sAmAnyAnumAnoktarItyA dhIvizeSaviSayatvAdirUpaM pAramArthikasattvaM bodhyam / tena na tatroktadoSAH / pAramArthikasattvAdhikaraNavRttitvamatra vyAvahArikaM grAhyam / etena brahmarUpasya pAramArthikasatvasyAdhikaraNamaprasiddham / kalpitAdhikaraNatvasya tatraiva prasiddhAvapi zuktirUpyatve sAdhyAprasiddhiH / tadvRttitvasya mithyAtvaM tu nAdyApi siddham / yena tatsattve'pi tadabhAvasattvAnnAprasiddhiH / pAramArthika saTTattitve'pi kiccidavacchedena tadabhAvavattvamAdAya siddhasAdhanApattyA pAramArthikasadRtti yat yat tadanyatvasyaiva sAdhyIkAryatvAt / tasya zuktirUpyatve brahmaniSThena prasiddhirityAdi parAstam / avacchinnabrahmaniSThe'pi zuktirUpyatve zuddhabrahmavRttitvAbhAvAnapAyAzca / avRttitvamAtrasya dRSTAntAvRttitvena vyAptyagrAhakatvAt brahmAvRttitvaM hetUkRtam / na cAvRttitvamAtrasyApi zuddhabrahmaniSThayA vyAptigrAhakateti vAcyam / brahmaNi dRSTAnte sAdhyavaikalyApAtAt / sattvarUpatvena brahmaNaH prapaJcavRttitvAt paramate pAramArthikasattvAdhikaraNatvAt / ata eva saadhnvaiklympi| brahmaniSThasya prapaJcavRttitvasyAdyApi mithyAtvAsidhyA brahmaNyavRttitvA. For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitmnyjrii| siddheH / kevalasyAsattvAbhAvasya pAramArthikasattitve'pyuktapakSatAvacchedakarUpeNa tadabhAvarUpasAdhyavattvamakSatam / ata eva brahmAnyati sArthakam / prAtItikavRttitvarUpeNAsattvAbhAvaH pAramArthikAvRttiH / ataH siddhasAdhanAdavAdhyAntamuktam / na caivamapi brahmajJAnavAdhyaprAtItikavRttitvarUpeNa tasya pAramArthikAvRttitvena siddhasAdhanaM tadavasthAmiti vAcyam / 'sarva prAtItikaM svajJAnavizeSye nAstIti jJAnena sarvapra.tItikAnAM brahmajJAnAnyabAdhyatvAt yathoktapakSe saadhysyaasiddhtvaat| rUpyatvavaditi / zuktyavacchinnaciTTha terapi zuktirUpyatvasya zubrahmAvRttitvamiti bhAvaH / upahitavRttezzuddhavRttitvaniyamamate tvAha-paramArthasafedavaditi / paramArthasadbhedo'pi brahmavRttiH / anyathA paramArthatvasya svadharmatvAnupapatteH / ato brahmANi satvAdirUpaparamArthabhedo vidyamAno'pi na paramArthasattvAvacchinnapratiyogitAkaH / tatpratiyogitAyA avacchinnakhe mAnAbhAvAt / vyAvahAriko vA paramArthAvRttirvA bhedo niveshyH| tAdRzabhedasya zuktirUpyAdyupahitacidvRttitve'pi na zuddhabrahmavRttitvam / paramArthAvRttitvaviziSTatvarUpeNa paramArthavRttitvAsambhavAt / ata eva mahAkAlAvRttitvaviziSTatvarUpeNa mahAkAlavRttitvaM necchanti / mithyA sadvilakSaNam / tenAsabyAvRttami. thyAtvasyAsatyabhAve'pi na vyabhicAraH / svasamAnAdhikaraNAnyonyetyAdi / anyonyApAvo vyAvahArikaH pratiyogyavRttivI grAhyaH / tena brahmaniSThaM brahmabhedaM prAtItikamAdAya na doSaH / svasamAnAdhikaraNatAdRzabhedapratiyogivRtti yadyat tadanyatvakUTaH sAdhyam / yadvA svapratiyogivRttitvaM svasAmAnAvikaraNyaM cetyubhayasambanna uktabhedaviziSTaM yat tadanyatvaM sAdhayam / tena svapadArthasya pakSadRSTAntasAdhAraNasya ekasyAbhAve'pi na kSatiH / saditarote / paramArthAnyetyarthaH / sattvavyApakaM abAdhyaniSThabhedapratiyogitAnavacchedakam / paJcamaprakArAvidyAnivRttipakSe tasyAH brahmAnyatvAdekatvaM pakSIkRtam / taccAvinAzitvAdirUpam / saMyogAdivadavyApyavRttitvenArthAntaraM syAdato vyApyavRttiriti / daizikasambandhAvacchinnA kiJcidavacchinnA hAttayasya tadanya ityarthaH / ghaTagotvAdeH kAlikasambandhAvacchinnavRttestantvAdyavacchinnatvAdavacchinnAntam / samavAyena ghaTAderavyApyavRttitvasvIkAra mate Aha~-Adizita / gotvaadirityrthH| ghaTAdau tvavacchinnavRttikAnyasvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitvaM zuktirUpyAdidRSTAntena sAdhanIyamiti bhAvaH / bhedapratiyogitvamAdAya siddhatAdhanAnmAtreti / ajanyasya svasamAnAdhikaraNAnyasyApratiyogIti paryavasitaM sAdhyam / kapAlAdinAzanAzyaghaTAdau svasamAnAdhikaraNAnyanAzapratiyogitvena bAdhAdajanyeti anyasya vizeSaNam / abhAvapratiyogitvAditi / nanu, prati For Private and Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra.de vizeSAnumAnAni ] www.kobatirth.org lghucndrikaa| yogitAtvenaiva hetutvasambhavAdabhAveti vyarthamiti cenna / pratiyogitAsambandhenAbhAvasyaiva hetutve tAtparyAt / yadi tu pratiyogitAtvaM saMyogAdipratiyogitAyAmabhAvIyapratiyogitAyAM ca naika, tadA pratiyogitvazabdasya nAnArthakatvenAbhAvIyapratiyogitvaparatAlAbhAyAbhAvapadam / anyathA saMyogAdiniSThapratiyogitvasya hetutvaM gu. NAdau bhAgAsiddhyApatteH / mate tviti / abhidheyatvamityanuSajyate / mithyaiveti / svasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogyapItyarthaH / ananyasya svasamAnAdhikaraNAnyasyAbhAvasya svAzrayabhedasyaiva prasiddhatvAt nAprasiddhiH / pratiyogyavacchinnetyAdi / pratiyogitAvacchedakasambandhena yat pratiyogimattvaM, tadavAcchannavRttika ityarthaH / ghaTAdisaMyogitvAvacchedena bhUtalAdau jalAdisaMyogavattvapratIte tAdRzasaM yogAdA sAdhyaM prasiddham / ghaTAdibhede tu sAdhyasAyanayoH prasiddhiH / uktabhedasya kAlavRttitve uktabhedAdhikaraNadezasyeva tahateH ghaTAdisaMyuktatvasyApyavacchedakatvAt / idAnIM ghaTasaMyuktadeze ghaTabheda' iti pratyayasya ghaTasaMyuktatvaviziSTe avacchedakatvAvagAhitvAt / ata eva saMyogAvacchinnaghaTAtyantAbhAvasyApi ghaTasaMyuktadeze'svIkArAttadavacchedana kAlAvRttitvAt ghaTasaMyuktatvAvacchinnavRttikatvena tatra sAdhyasya sandigdhatvena na bAdhaH / nana, kAlikasambandhana gotvAdimati kAle tatsambandhAvacchinnasyAbhAvasya daizikavizepaNatAsambandhena vRttau virodhanAvacchedakabhedakalpanasya yuktatvena tAdRzAbhAvasya gavAnyadezAvacchedena vRttiyuktA / gavAdyavacchedena kAle gotvAdeH kAlikasambandhasattvena tadavacchedenoktAbhAvamyAsattvAt / samavAyAdisambandhena yo gotvAderabhAvastasya kAle daizikavizeSaNatayA vA kAlikavizeSaNatayA vA vRttau nAvaccheda. kakalpane mAnamasti / tathA ca tasya kAlavRttitve gavAdibhinnadezasyeva gavAdidezasyApyanavacchedakatvAt kathaM pratiyogimattvAvacchinnavRttikatvamiti cenna / vAcyatvAdikevalAnvayidharmANAM kAlavRttitvasya dezAvacchinnAttakatvAbhAve'pi vyatirekiNAM samavAyAdisambandhAvacchinnagotvAbhAvAdInAM gavAdibhinnadezAvacchinnakAlavR. ttitAkatvasyAvazyakatvAt / idAnImagavisamavAyena gAvasyAbhAvaH / na tu gavI' ti pratyayAt / athaivamapi tArkikAdimate tAzAbhAvasyoktavRttitAkatvam / bhavanmate tvabhAvamAtrasya kevalAnvayitvena nAvacchinnakAlavRttitAkatvamiti bAdha iti cenna / 'dRzyaM sarva svAdhikaraNe kAlatraye'pi nAstI'tyAdipratyayena dRzyAbhAvamAtrasyoktavRttitvasvIkArAt / anyathA tasya kevalAnvayitvAdeva dharmasambandhAvacchinnapratiyogitAkatvasyApi nirAsApatteH / athavA pratiyogimaddezAnavacchinnA satI avacchinnA vRttiryasya tadanyatvaM sAdhyam / taccAvacchinnavRttikabhinne'pi kevalAnvayinyabhAve For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 206 advaitamaJjarI / astyeva / atha vA pratiyoginA yadavacchinnaM viziSTaM tatra vRttiryasya tattvaM tannirUpitavRttikatvaM paryavasitaM sAdhyam / yadyapi yatkiJcitpratiyoginiveze siddhsaadhnm| svapratiyoginiveze ca pakSadRSTAntasAdhAraNasya svatvasyAbhAvena sAdhyavaikalyAdikaM,tathApi svaniSThapratiyogitAkatvaM svasAmAnAdhikaraNyaM cetyubhayasambandhena viSayaviziSTatvamityAdi sAdhyaM bodhyam / svapadArthastu, na pravezyate / prayojanAbhAvAt / anyaniSThapratiyogitAderanyadIyasambandhAghaTakatvenAvyAvartakatvAt / nityaabhaavtvaaditi| dhvaMsAdau vyabhicArAnnityeti / brahmaNi vyabhicArAdabhAveti / sapratiyogikasvabhAvetyarthaH / pratiyogyazeSeti / azeSasvapratiyogItyarthaH / pUrvakSaNavRttitvaviziSTasya svasyAbhAvarUpo yaH pratiyogI, tadadhikaraNavRttissarvo'pyatyantAbhAvaH tanmAtravRttitvaM ca pakSe siddhamato'zeSeti / tathA ca svapratiyogyadhikaraNatvavyApakaM yasya yasyAdhikaraNatvaM, tattadanyatvavadavRttitvaM sAdhyaM svapratiyogikatvaM svasAmAnAdhikaraNyaM cetyubhayasambandhena viSayaviziSTaM yadyattadanyAvRttitvaM svAvacchedakaviziSTavadavRttitvaM svanirUpakatvaM cetyubhayasambandhena pratiyogitAviziSTaM yat tadavRttitvaM vA paryavasitam / pratiyogyavacchinnetyAdi / pratiyogyavacchedakAvacchinnavRnikAnyAvRttItyarthaH / avacchinnavRttikAvRttIti vArthaH / avacchinnavRttikatve daizikavRttinivezAdezAvacchinakAlikavRttike bhede bhedatvasya sattve'pi na sAdhyavaikalyam / tatra vRttisAmAnyasya niveze tu vAcyatvatvAdikaM dRSTAntaH / AdyapakSe'pi daizikavyApyavRttibhedatvaM dRSTAntaH / pratiyogijanakati / svapratiyogijanaketyarthaH / svapadArthaH atyantAbhAvaH / tatpratiyogijanakAbhAvastaddhaTaprAgabhAvaH / tatsAmAnAdhikaraNyaM cAnavacchinnaM nivezyam / tena tAdRzAbhAvAnavacchedakena taddhaTadhvaMsakAlenAvacchinnaM tatsAmAnAdhikaraNyaM taddhaTAtyantAbhAvaniSThamAdAya na siddhasAdhanAdikam / tatkapAlanAzajanyataTadhvaM satve vyabhicArAt kAlInAntam / tatkapAlanAzAnAzyaghaTavyaktiniveze tu tat nadeyam / anAdipratiyogikAbhAvatve vyabhicArAdetaddhaTapratiyogiketi / taddhaTasaMyogatvAdau vyabhicArAdabhAveti / vastutastvatahaTeti / etatkapAlanAzanAzyaghaTetyarthaH / evaM ca taddhaTaprAgabhAvakAlAvacchinnaM sAmAnAdhikaraNyamAdAya siddhasAdhanAt sAmAnAdhikaraNye anavacchinnatvaM deyam / taddhaTadhvaMsatve vyabhicArAt kAlInAntam / taddhaTasya samavAyini tadatyantAbhAvAsvIkAre tvanavacchinnatvaM na deyam / nanu, svapratiyogisamAnAdhikaraNavRttitvamAtrasAdhane'pISTasiddheH kimiti janakAmAvaniveza iti ce. dayaM tatra bhAvaH / ghaTAderutpattipUrva tatsamavAyini tadabhAvaH pareNApi svIkriyate / tasya cAtyantAbhAvAnyatve taddezakAlAvacchinnavRttikatve ca gauravAnmAnAbhAvAt / For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de vizeSAnumAnAni ] laghucandrikA / 207 pratiyogisattvakAle tatsattve'pyavidyAdidoSebhyaH tadapratyakSavAdyupapatteH pratiyogijanakatvena parAGgIkRtAbhAva eva saH / kiM ca gavAdinAzakAle gavAdau gotvAdyatyantAbhAvaH parairapi svIkriyate / ata eva jJAyamAnagotvAdeH svAzrayapratyakSahetutve atItAnAgatagavAdau vyabhicAramudbhAvya gotvAdeAne tadaGgIkurvanti tArkikAH / vivRtametadadhikaM sUtramuktAvalau naH / adhikaraNam anavacchinnAdhikaraNatAvat / tena tadanavacchedakAvacchinnatadatyantAbhAvavattvamAdAya na siddhasAdhanam / paramArthetyAdi / mithyAtucchavilakSaNavRttibhedapratiyogitAnavacchedakatvaM sAdhyam / tenAbAdhyaniSThabhedaghaTitAt sattvavyApakamityuktasAdhyAt bhedaH / bheda iti / svapratiyogyavRttibheda ityarthaH / tena mithyAparamArthobhayabhedAdau na bAdhaH / na ca tatrApi paramArthaniSThatvaM nAsti / mithyAtvAt / ato vyarthamuktavizeSaNamiti vAcyam / tathApi brahmabhinne sarvatra paramArthatvaniSedhasya prakRtAnumAnaphalasya siddhaye tadAvazyakatvAt / anyathA paramArthaniSThatvamAtrasya mithyAtvena brahmavRttibhede sAdhyasyopapAdyatvena prapaJcavRttibhede'pi tenaivoktasAdhyopapattyoktaphalAsiddheH / pratiyogikatvAditi / nanu, sapratiyogikatvamAtrasyaiva sAdhakatvAt paramArthasaditi vyarthamiti cenna / abhAvaniSThasyaiva pratiyogikatvasya lAbhArthaM tadupAdAnAt / yadi hi sapratiyogikatvamAtra hetuH, tadA saMyogAdimAtraniSThasya tasya hetutve saMyogAdereva pakSatvaM vAcyam / saMyogAderabhAvasya ca pratiyogitAmu pratiyogitAtvasya ekasyAbhAvenobhayasAdhAraNasya hetutvAsambhavAt / tathA ca paramArthaniSThatvamAtrasya mithyAtvenaiva sAdhyopapattyA brahmAnyasya sarvasyAparamArthatvAlAbhaH / sati coktavizeSaNe saMyogAdimAtraniSThaM sapratiyogikatvaM na labhyate brahmaNi niravayavatvena manmate saMyogAdyasvIkArAt / yadi tu pratiyogitApadArthamAtre pratiyogitAtvamekaM svIkriyate, tadA sapratiyogikatvamAtraM hetuH / pratiyogikAbhAvavaditi / tAdRzAbhAvazca bheda eva / paramate paramArthasattvasya meyatvAdivadatyantAbhAvasya pratiyogitAnavacchedakatvAt / manmate'pi mithyAtvagrAhakamAnenAkAzatvAdestasattve'pi tasya tatsattve mAnAbhAvAt / tattaddhIviSayatvavyaktyapekSayA gurutvAcca / sadvilakSaNeti / sadvilakSaNaM yat svapratiyogisvAdhikaraNayoranyatarat , tatsambandhitvaM sAdhyaM sadanyapratiyogikatvasadanyAdhikaraNakatvayoranyataravattvaM paryavasitam / tena svapadArthAnanugame'pi na svarUpAsiyAdikam / sakalamithyetyAdi / yadviziSTasya vyApyaM mithyAtvaM tattvAdityarthaH / mithyAtvaM yadyaddharmAvacchinnAbhAvavadvRtti, tattaddharmabhinnatvAditi yAvat / mithyAtvaM mithyAtvatvam / vyApakaM vyApakatAvacchedakam / tena meyatvAdirUpeNa vyApakatvamAdAya na siddhasAdhanam / apratiyogitvA For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 208 advaitamaJjarI / t pratiyogitAnavacchedakatvAt / na ca samAnAdhikaraNAntaM vyarthamiti vAcyam / sAdhanavaikalyavArakatvAt / na ca meyatvaM brahmatvaM vA dRSTAnto'stviti vAcyam / manmate meyatvasyApi tadabhAvAt brahmatvasya paramate ghaTAdiniSThAtyannAbhAvapratiyogitAvacchedakatvAt / daizikavizeSaNatAsambandhAvacchinnA hi pratiyogitA hetau sAdhye ca nivezyA / anyathA svarUpAsiddhibAdhayorApatteH / yadi ca brahmatve paramate tanna sviikriyte|maanaabhaavaat, tadA adhikaraNAnta na deyam / na ca svarUpAsiddhiriti vAcyam / mithyAtvatvamya tattaddhIviSayatvAdyapekSayA gurutvenoktAvacchedakatvAbhAvAt / na caivaM prapaJce mithyAtvAmvIkAre'pyuktasAdhyopapattiriti vAcyam / brahmatucchobhayAnyavRttyatyantAbhAvapratiyogitAvacchedakaM yadviziSTasya vyApakatAvacchedakaM tadanyatvasya sAdhyatvAt prapaJcemithyAtvAsvIkAre mithyAtvatvasamaniyatalaghudharmasyAvacchedakatvAt / tasya ca mithyAtvavyApakatAvacchedakatvena mithyAtvatve sAdhyAnupapatteH / dRzyatvaM dRkpratiyogikatvaviziSTaM vyAvahArikaM tAdAtmyam / prapaJcaniSThasya brahmatAdAtmyasya brahmaNyapi sattvena bAdhAdAdyaM vizeSaNam / brahmaNi brahmaNaH prAtItikatAdAtmye bAdhAdantyam / na ca tayoH brahmavRttitvaM mithyeti sAdhyasattvAnna vAdha iti vAcyam / tathApi sarvadRzyamithyAtvasiddhirUpasya prakRtAnumAnaphalasya uktavizeSaNAdhInatvAt tadabhAve paramArthavRttitvamithyAtvanaiva sAdhyasiddhyoktaphalAlAbhAt svarUpAsiddhezca / abhidheyamAtravRttitvAt avAcyAvRttitvAt brahmAvRttitvAditiyAvat / pakSabhedAdAdyAnumAnAdbhedaH / brahmAnyavRttitvaviziSTaM vA hetuH / rUpyAdipadAnAM pratyekamabhidheyatvAnAM tAdAtmyena tattadvyaktitvena hetutA tavyaktitvena pakSatA ceti vA ! etena zabdArthabhedAccha ktirUpAbhidhAyA bhedAt sarvAbhidheyAsaGgraha ityapAstam / dRzyetaretyAdi / gaganAdyavRttipadArtheSu sApasAmAnAdhikaraNyavATenavyAptyabhAvAt dharmeti / tadaghaTitavyApteH sAdhyatve tu tanna deyam / zuktirUpyAdAvaMzataH siddhasAdhanAdubhayAsiddhamiti / asadbhinnatvenobhayavAdisiddha pakSa: / AdhAratvasya brahmaNi svIkAre'pi tatra na vyamicAraH / dharmAdhikaraNatvAbhAvamyApi manmate tatra svIkAreNa tasya pakSasamatvAt / pratiyogyavacchinna ityAdi / ghaTAdirghaTatvAdyabhAvasyAnavacchinnAdhikaraNatAvAnityarthaH / tena ghaTAdeH svanAzakAlAdyavacchedena ghaTatvAdyabhAvavattve'pi na siddhasAdhanam / samavAyAdinA ghaTatvAderabhAvasya daizikavizeSaNatayAdhikaraNatvaM nivezyam / kAlavat ghaTAdibhinnakAlavat / tena pakSadRSTAntabhedaH / vastutaH pakSatAvacchedakAnyarUpeNa pakSasya dRSTAntamadhyapAte'pi na kSatiH / pratyuta kAlavidhayA pakSasyApi sAdhyavattvena parAbhyupagatatvapradarzanaM prakRtopayuktam / kiM tu ghaTatvati / na ca 'paramArthasaddhaTo netyAdi For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de vizeSAnumAnAni ] lghucndrikaa| 209 pratIteH paramArthasattvopahite tadbhedaprakAratvAnnedaM yuktamiti vAcyam / tasyAH ghaTatvAgupahitapratiyogikabhedaviSayakatve'pi paramArthasattvopahitapratiyogikabhedAviSayakatvAt / na ca paramArthasattAdRzaghaTo neti pratIteH paramArthasattvopahitaniSThA ghaTatvAdyavA cchinnapratiyogitA viSaya iti vAcyam / sAmpradAyikatArkikaistadasvIkArAt / uktaM hi taiH 'pratiyogyaMze prakAratAvacchedakatA yAdRzaviziSTadharmaparyAptA pratiyogitAvacchedakatAparyAptyadhikaraNatvenApi tAdRzadharma eva bhAti / ata eva vahnitvaM parvatavRttidhUmavanniSThAtyantAbhAvapratiyogitAvacchedakaM ne ti pratIteH parvatavRttitvAvizeSitadharmAvacchinnapratiyogitAkabhedaviSayakatvAsambhavAvyabhicAradhIkAle'pitAdRzadhIsambhavena tasyAH naanumitihetutv'miti| athavA AtmatvaM paramArthapratiyogikabhedakUTAntargatayA kayApi vyaktyA na vyApyam / paramArthavRttitvAt paramArthatvavadityatra tAtparyam / paramArthatve paramArthapratiyogikabhedatvaviziSTasya vyApyatAsattve'pi paramArthIyatattadbhedavyaktitvAvacchinnaM prati vyApyatA nAsti / tasya svapratiyogini paramArthe abhAvAditi paramArthabhedavRttiH ya ubhayAvRttidharmaH tadviziSTaM prati vyApyatvasyAbhAvarUpaM sAdhyaM tatrAstyeva / AtmAnyaparamArthasvIkAre tu tadbhedavyaktivyApyamAtmatvamiti tatra tattvAbhAvasAdhanaM parasyAniSTamiti dhyeyam / mithyAtvena prapazcAnna bhidyata iti| mithyAtvahetukasya prapaJcabhedavattvasyAbhAvavadityarthaH / tAdRzabhedavattvaM ca prapaJcabhedavyApyamithyAtvaprakArakasvavizeSyakapramAjanyAnumitiviSayasya prapaJcabhedasyAzrayatvam / yatroktAzrayatvaM sthApyaM, saH svapadArthaH / 'nirdhUmavAn dhUmena vahimAnaya miti vAkyajanyajJAnaM na pramA / ataH pramAghaTitameva hetutvaM tRtIyAdivibhaktyarthaH / tathA ca mithyAtve prapaJcabhedavyAptarabAdhitatvalAbhAt mithyAtvavyApakaM yanmithyAtvasamAnAdhikaraNaM, tattvena rUpeNa prapaJcabhedasyAtyantAbhAvaH paryavasitasAdhyam / manmate tAdazarUpaviziSTasya prapaJca bhedasyAprasiddhAvapi ghaTatvena paTasyevoktarUpeNoktabhedasyAbhAvo nAprasiddhaH / vyavahAretyavivakSitaH / svasyeti / yatra sAdhyaM sthApyaM, tasyetyarthaH / ubhayoriti / tasya prapaJcasya cetyarthaH / antimapakSasyeti / AdyapakSasyAsambhavenetyAdiH / tenAdyapakSAsambhavAnuktyA na nyUnatA / paramate'pi pakSe mithyAtvasvIkArAt tatrAdyAntyapakSayorasambhavaH / tayoH sambhave tu prapaJcabhinne'pi pakSe uktaviziSTarUpeNa prapaJcabhedasyAbhAvasambhavaH / mithyAtvasamAnAdhikaraNatvarUpavizeSaNAbhAvAditi bhAvaH / madhyameti / mithyAtvasamAnAdhikaraNatvaviziSTasya prapaJcabhedasyAzraye'pi pakSe uktaviziSTarUpeNa na prapaJcabhedaH / prapaJcabhede mithyAtvavyApakatvarUpavizeSaNAbhAvAt / prapaJcassatyaH pakSo mi For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitmnyjrii| thyeti khokAre tUktaviziSTarUpeNa pakSe prapaJcamedasya sattvAnna sAdhyaparyavasAnam / ata eva svasya mithyAtvaM prapaJcasya satyatvamiti pakSaH sAdhyaparyavasAnAnu. payuktatvAt pUrvaM na vikalpita iti bhAvaH / prathameti / dRSTAntasyobhayasammatatvApekSaNe manmate'pyantyapakSasyAsambhavAdubhayamate'pi madhyamapakSAsambhavAt prathamapakSeNaiva tatra sAdhyasiddhiH / dRSTAntasya prativAdimAtrasammatatvApekSaNe tu caramapakSaNApi tatra sAdhyasambhava iti prathama iva carame'pi mithyAtvasAmAnAdhikaraNyarUpavizeSaNAbhAvAduktarUpeNAbhAvasya sambhavAditi dhyeyam / paramArthasattvasamAnAdhikaraNatvAditi / na ca paramArthasattvasyaiva tAdAtmyenaiva hetutvasambhavAdanyAMzavaiyarthyamiti vAcyam / navyamate dhUmaprAgabhAvavadavaiyarthyAt / AstAM vA tasyaiva hetutve tAtparyam / na ca svarUpAsiddhiriti vAcyam / abAdhyatvavyApakayatkizcidvIviSayatvasyaiva paramArthasattvarUpatvena tasyaiva pakSatvAt / zrutitAtparya viSayatveti / zrutiniSThazaktyadhInapramAviSayatvetyarthaH / svargasAdhanayAgAdiniSThe tAdRzadhIviSayatve sAdhyavaikalyAt pAramArthikatveneti / abAdhyatvavyApaketyarthaH / sa coktaviSayatvavizeSaNam / tAdRzaviSayatvaM ca paramate 'vizvaM satya' mityAdizrutijanyadhIviSayatvam / manmate tu 'tattvamasI'tyAdizrutijanyadhIviSayatvam / pakSadRSTAntayorabhedastu na doSaH / pakSatAdRSTAntatAvacchedakabhedAt / etadityAdi / paTAntarapratiyogikAtyantAbhAve siddhasAdhanAt pakSe etaditi / tantvantaraniSThatvasya siddhatvAt sAdhye'pyetaditi / paTAntaraprAgabhAve vyabhicArAt hetAvetaditi / paTeti vyaktivizeSaparicAyakam / na tu hetau praviSTam / pakSatve viti / tasya pakSatve hetAvapi tatpaTa eva nivezyaH / anyathA svarUpAsiddheH / tathA cAnAdIti vyarthatvAnna deyamiti bhAvaH / uddezyatvAditi / na caivaM pakSe etaditi vyarthamiti vAcyam / ta. vyaktipratiyogikAtyantAbhAvatvenaivAsmin kalpe pakSatvena paTatvenAnivezAt / vyadhikaraNeti / etatpaTatvAnyetyarthaH / tenobhayatvAdyavacchinnAbhAvamAdAya na siddhasAdhanam / nanu, tatpaTaprAgabhAvastattantvavachinnacaitanyAvidyayoreva vartate / na tu tattantau / siddhAnte tasya tatpaTAnupAdAnatvAt / tathA ca tatra tattantu niSThatvAbhAvAvyabhicArastatrAha-tantuzabdeneti / tattantuzabdenetyarthaH / paTopAdA neti / tatpaTopAdAnetyarthaH / prAgeveti / citsukhAcAryAstvityAdigranthe iti zeSaH / yadvetyAdi / ayaMzabdArthasya vivaraNaM-samavAyetyAdi / samavAyAvacchinnapratiyogitAka ityarthaH / etatpaTeti / etatpaTatvAvacchinnapratiyogitAketyarthaH / tattaMntunAzajanye tatpaTanAze vyabhicArAddhetAvatyanteti / nAzAnAzyapaTavyaktiniveze tu tanna For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0de vizeSAnumAnAni] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 211 1 deyam / vastutastu, atyantAbhAvatvAnyabhAgavaiyarthyApattyA atyantAbhAvatvaM tatpaTavyaktyabhAvatvaM ceti hetudvayam / Adye tattantutvAtyantAbhAvasyApi pakSasamatvena tatrA - vyabhicArAt / tatpaTapadasya nAzAnAzyapaTavyaktiparatvAttantunAzajanye paTanAze dvitIyena vyabhicAraH / avyApyetyAdi / avyApyavRttitvamAdAya siddhasAdhanAdervAraNAya satyantam / ukteti / brahmapramAnyAbAdhyetyAdiparakIyAdyAnumAnoktetyarthaH / svasamAnAdhikaraNetyAdi / sAmAnAdhikaraNyaM pratiyogitA cetyubhayayambandhanAtyantAbhAvaH sAdhyaH / uktapakSatAvacchedakasamAnAdhikaraNadharme svapratiyogitAvacchedakatvaM svAzrayaniSThAdhikaraNatAnirUpakatAvacchedakatvaM cetyuyasambandhenAtyantAbhAvaH sAdhya iti tu niSkarSaH / tena svapadArthasya pakSadRSTAntobhayasAdhAraNyAbhAvena bAdhasAdhyavaikalyAdernApattiH / na vobhayatvAvacchinnAbhAvAdikamAdAya siddhasAdhanam / vyabhicAra iti / tasya brahmasvarUpatvenAdhikaraNAprasiddhyA noktasAdhyavattvaM vizvAbhAvatvaviziSTarUpeNa tu hetumattvaM ceti bhAvaH / zuddhe brahmaNi vyabhicAraH, vizvAbhAvatvopahite vA / nAdyaH / tatra hetvabhAvAdityAha - tasyeti / abhAvAditi / evaM cAbhAvamAtrasya brahmaNi vyabhicAritvAt AtmatvapratiyogikatvavizeSaNaM dattamiti bhAvaH / mithyAtvena jJAnanivartyatvena / atyantAbhAvapratiyogitayA svAdhikaraNabrahmaniSThAtyantAbhAvapratiyogitayA / nanvevaM vizvasya satyatApattiH / viruddhayorekaniSedhe aparasya satyatAniyamAditi zaGkate na ceti / atyantAbhAva iti / bodhya iti zeSaH / mithyA vAsiddhiriti / niSedhyasyAtyantAbhAvasya pratiyogini mithyAtvAsiddhirityarthaH / bhAvagateti / pratiyogigatetyarthaH / mithyAtve mithyAtvavAde / ekadezetyAdi / dAzakasambandhAvacchinnA kiJcidavacchinnA vRttiryasya tadanyatvaM vivakSitamityarthaH / ghaTAdeH kapAlAdyavacchedena kAlavRttitvAdAdyamavacchinnAntam / bAdha iti / uktapratiyogitvAbhAvavatyuktapratiyogitvasAdhane bAdha ityarthaH / apAstamiti / na ca 'tantuSu dazAsuna paTaH / kiM tu dazAnyabhAge' ityAdipratIteH paTAderdezAvacchinnavRttikatvasyoktarUpasya sattvAt ayuktamiti vAcyam / uktapratIteH pramAtve 'ekatantau paTe na paTatvam / kiM tu sarveSu paTArambhakatantuSvityAdipratIterapi pramAtvApatteH / yadi cA'thaM paTaH sarvebhya etebhyastantubhyo jAtaH / na tvekatantune' ti dvitIya pratIterviSaya ityucyate, tadA prathamapratIterapi dazA bhAgAvacchinnAt tattantusaMyogAnna paTo jAtaH / kiM tu tadanyabhAgAvacchinnAditi viSaya iti vibhAvanIyam / na ca tathApi kapAlAdau tannAzakAlAvacchedena ghaTAderasamavAyAdanyakAlAvacchedenaiva samavAyAttasyApakSatvApattiriti vAcyam / yadadhikaraNanirUpitA vRttirnivezyA, tasyAdhikaraNasya nAzaprAgabhAva 1
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 212 advaitamajharI / kAlInenAvacchedakenAvacchinnA vRttiryasya tadanyatvasya nivezAt / kevlaanvyiiti| atyantAbhAvApratiyogItyarthaH / adhiSThAnacidrUpAtyantAbhAvasyAtyantAbhAvapratiyogitve mAnAbhAvAttasya kevalAnvayinaH pratiyogitvamanAtmamAtre'stIti bodhyam / padArthatvAt brahmAviSayakaviSayatvAt / brahmANi vyabhicArAdaviSayakAntam / svamate viti / AkAzAdeH svamate vRttimattvAt uktAnumAnAt pUrva sAdhyavattvenAsiddhatvAt svamate sa na dRSTAntaH / tathA ca nityadravyAnyaditi na deyamiti bhAvaH / zuktirUpyeti / nanu, zuktirUpyAtyantAbhAvasya zuktyavacchinnacidrUpatadadhiSThAnarUpatvena ghaTAdiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAnna kevalAnvayitvamiti cenna / viziSTacitaH kevalacidananyatvapakSe doSAbhAvAt / tatpakSe hi zuktirUpyAdyadhiSThAnatvaM zuddhacityeva / tadavacchedakaM zuktyAdikamiti svIkArAt / svarUpeNeti / ukteti zeSaH / tadvailakSaNyeti / atyantAsadvailakSaNyetyarthaH / parihArAt uktpryojkaabhaavprihaaraat| nivRttipratiyogitvamAtraM bhAvAdvaitamate paJcamaprakArAvidyAnAze nAsadvailakSaNyasAdhakam / utpattipratiyogitvamanAdau na tatsAdhakam / ata utpattyAdivizeSapratiyogitvaM tatsAdhakaM bodhyam / AtmApratiyogikatvAditi / na cApratiyogikatvamAtrasya brahmaniSThasya sAdhakatvasambhavenAtmeti vyarthamiti vAcyam / brahmaNo dRzyAbhAvatvena sapratiyogikatvAttanmithyAtvasya prakRtAnumAnapUrvamasiddhatvAt paraM prati dRSTAntatvAsambhavAt svaniSThapratiyogitvAnirUpakatvasambandhenAtmana eva hetutvasambhavAcca / adoptvaaditi| sAdhyAbhAvavattvAMze saMzayarUpasya vyabhicArajJAnasya vyAptigrAhakatarkAbhAvasahakRtasyaiva vyAptigrahavirodhitvam / na tUktatarkasahakRtasya / sandigdhasAdhyavatpakSakAnumAnamAtralopApatteH / prakRte ca tarkA vakSyante / tathA ca natadvirodhIti bhAvaH / vhvshceti| tathA ca bahUnAmaprAmANyakalpanAmapekSya parakIyAlpahetuSvevAprAmANyaM yuktamiti bhaavH| // iti laghucandrikAyAM vizeSato mithyAtvasyAnumAnAni // jagadAhuriti / satyabhinnaM jagaditi matasyAsuratvokteH satvaM jagaditi mataM ziSTAnAmityabhimAnaH / karmasadbhavatvAditi / 'yo vai dharmaH satyaM caita'dityAdizrutiSu dharmarUpe karmaNi satyapadaprayogAt prakRte'pi saH / sato brahmaNo vedAdvA bhava iti vyutpatteriti bhAvaH / 'satyaM jJAna'mityAdizruteriva 'vizvaM satya'mityAdizruterapi svArthe tAtparyam / 'Apazca na pramiNantI'tyasyopapattirUpasya tAtparyagrAhakatvAt / vyApanazIlA devatA api vizvaM satyamiti pramiNvanti tAttvikatayA jAnantIti hi tadartha iti pareSAmaktimanyathAkartuM canetyetatpadadvayatayA vyAcaSTe-canetyetaditi / siddhamiti / yathA dvitIyASTakasthasyaiva dadAti mahyaM yAdurItyAderyAdurItyatrAdhyApakasampradAyasi For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0de AgamabAdhoddhAraH ] www.kobatirth.org laghucandrikA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 213 aikye satyapi durI AdaravatI yA mahyaM dadAtIti bhinnapadatvena vyAkhyAnaM tathA prakRte'pIti bhAvaH / adhyAhAra iti / na cAGo abhivyAptyarthakatvasambhavAdadhyAhAro na yukta iti vAcyam / abhivyApteH karmAlAbhena sAkAMkSatvApatteH / na ca 'yaciketa tadabhivyApya satyaM bhavedityartha iti vAcyam / yadyogaprAthamyabalAdeva tAdRzAlAbhenAko vyarthatvApatteH / spAIM vasu abhivyApya jetetyarthastu na yuktaH / ativyavadhAnenAsaktyabhAvAt / yathA tatheti / yadyapi dUSye nyAyAmRte granthe yAthAtathyata iti IzAvAsyopaniSadgatavAkyaM ghRtaM tathApyarthataulyena zrutyantarasthaM yathAtathIta dhRtam / pUrvasRSTeti / nanu yAthAtathyetyasya nAyamartho yuktaH / tathAzabdasyaivAbhAvAt / kiM tu yathArthaM tu yathAtathamityamarokteH yathAtathazabdasya satyArthakatvena svArthikataddhitAntatvena ca satyArthakatvamiti cenna / tathyazabdasyApi satyArthakatvena yAthetyasya vyarthatvApatteH / pratyayasya svArthikatve vyarthatvApattezca / tasmAt bhAvArthakastaddhitaH / lyablopapaJcamyAstasilpratyayaH / tathA ca pUrvaM sRSTA arthA yathA tathAbhAvaM pratisandhAya vyadadhAditi vAkyArthaH / kiM ca 'kavirmanISI paribhUH svayaMbhU'riti pUrvabhAgasya tvanmate vAkyArthe'nupayogaH / manmate tu yataH kaviH pUrvakrAntaM sarvaM dRSTavAn yatazca manISI manasA ISTe UhApohakuzalaH, yatazca pUrvasRSTaviruddhamicchatAM paribhavasamarthaH, yatazca svayamanyanairapekSyeNa jagadbhavanasamarthaH, tato hetoH pUrvasRSTabhAvaM pratisandhAya jagatsRSTavAniti sakalaM vAkyaM yuktArthakam / yathAtathArthAniti vAkye'pi tvanmate atheti padaM vyartham / tathAzabdasya satyArthakatve'pi yathAzabdasya tadabhAvAt / tathAzabdasya tu tathyapadaprakRtitvena tathAgatetyasmin bauddhanAmani tathAzabdasya satyArthakatAyAH prA mANikairuktatvAt / anuvAdakatayeti / upalakSaNametat / advaitazrutyanumAnAdiviru 1 tyapi bodhyam / na tatparatvamiti / pratyakSAdisiddhavyAvahArikasattvAnuvAdakatvasambhave advaitazrutyAdiviruddhArthavizvatAttvikatvaparatvakalpanA na yuktA / na hi vizvasya tAttvikatvaM vinA kiJcidanupapannamiti bhAvaH / sarvanAmatvAt buddhiviSayaviziSTazaktatvAt / tathA ca yathA tadAdeH buddhiviSayaviziSTazaktatve'pi ghaTatvAdi vizeSarUpaM svarUpato viSayIkurvati zAbdAnubhave hetutvam / anyathA tAdRzasaMzayAdinivRttistAdRzabodhAna syAt / tathA vizvazabdasyApi ghaTatvAdikaM svarUpato viSayIkurvati bodhe hetutvam / ata eva 'sarvebhyo darzapUrNamAsA' vityAdau putratvAdinAnAdharmANAmuddezyatAvacchedakatvenoddezya bhede'pyekapadArthatvAnna vAkyabheda iti vArtikAdAvuktam / kathamiti / na ca ghaTAdyaMze pratyakSeNa sattvaprAptAvapi paramANvAdyaMze tadaprAptyA nAnuvAdakatvamiti vAcyam / tAvatApi vidhyanuvAdavaiSamyasyApatterekasyaiva vi
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 214 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zvapadasyAMzabhedena vidhAyakatvAnuvAdakatvayoH svIkArAt / hiMsAtvAvacchedenAniSTasAdhanatvasambandhastu na pUrvaM prApta iti vaiSamyam / tadidamuktam- prakAravailakSaNyAbhAvAditi / ekazAkhetyAdi / ekavedasthanAnAzAkhAgatAnAM vidhivAkyAnAM samAnArthakAnAM puruSabhedaM pratyeva bodhakatvam / 'svAdhyAyo'dhyetavya' ityAdau svAdhyAyazabditazAkhAyAH ekavedasthazAkhAntarAsAhitya rUpaikatvaviziSTAyA evAdhyayanasya vihitatvenaikavedasthazAkhAdvayagatavAkyayorekapuruSeNAdhyayanasyAvihitatvAt / tathA ca tatra yathA tAdRzavAkyayoH puruSabhedaM prati bodhakatvena nAnuvAdakatvamiti zAkhAntarAdhikaraNe dvitIyasthe nirNItam / tathA vAdivipratipattyAdibhiranirNItaghaTAdisattAkaM puruSaM prati pravRttA vizvasattvazrutirnAnuvAdiketyarthaH / azakyatvAditi / 'anihiMmasye' tyAdAvapi svabhAvavAdAdau himanivartakatvAdAvagnyAdiniSThe vivAdAt / atrAyaM purovAda ityasyeti / atra tadvedIyaikazAkhAdhye puruSe ayaM tadvedIyazAkhAntarasthavAkyarUpo vAdaH puraH pUrvaM ajJAtatAdazAyAmagrihotrAderjJApaka ityasyArthasyetyarthaH / cAturmAsyamadhyamaparvaNoriti / vaizvadevaM varuNapravAsAH sAkamedhAH zunAsIrIyaM ceti parvacatuSTayasya prayogacatuSTayarUpasya cAturmAsyAkhyakarmaNaH madhyamaparvaNorityarthaH / cAturmAsyaprakaraNe zrutam / 'dvayoH praNayanti dvAbhyAmeti' UrU vA etau yajJasya yadvaruNapravAsAzca sAkamedhAveti / tatra sadharmakaM yat saumikamagnipraNayanaM tadeva vidhIyate / prAkRtasyAdharmakasyAnipraNayanasya vidhAne vAkyasya vaiyarthyAt / tasya codakenaiva prAptisambhavAt / ata eva saumikapraNayane uttaravedessattvena tasyA vaizvadevAdAvapi prasako 'na vaizvadeve uttaravedimupavapanti 'na zunAsIrIye' iti tatparyudAsarasaGgacchate / tena tayoruttaravedibhinnAH saumikapraNayanadharmAH kAryAH / athavA atidezapravRtteH pUrvaM prAkRtamevAgnipraNayanamatra vidhIyate / tatprayojanaM tUttaravedirUpaguNasya madhyamaparvaNoreva prAptyetaraparvaNoruktaguNaparisaGkhyA / etadvAkyAbhAve hi parvacatuSTaye'pi prAkRtAgnipraNayanaprAptyA taduddezeno saravedividhAnaM parvacatuSTaye'pi syAt / etadvAkyatve tu tenopadezena madhyamaparvadvayIyapraNayanasyaiva viziSyopasthitatvAttatraiva taditi prApte, na saumikam / tasyAnupasthitasya viniyogAsambhavAt / nApi prAkRtaM tasyAhavanIyotpAdakatvenAhavanIyApAdAnakatvAsambhavAt / 'AhavanIyAt dvAvagnIpraNayataH adhvaryuzca pratiprasthAtA ce 'ti zAkhAntaravAkye ca prAkRtapraNayanakAlottaramAhavanIyApAdAnakapraNayanaM vidhIyate / tasmAdaprAkRtamasaumikaM praNayanAntaraM vidhI - yate / taca madhyamaparvaNoreva / dvAbhyAmityAdyarthavAdAt / tatra co' pAtra vapantI' ti vAkyena " For Private and Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade AgamabAdhoddhAraH] lghucndrikaa| 'uttaravedyAmagniM nidadhAtI'tyanena cotpattiviniyogAvuttaravedevidhIyate / prathamottamayostatpratiSedhavAkyaM tu nityAnuvAda iti saptamatRtIye sthitam / tathA ca tatra yathA prAptapraNayanAdvilakSaNaM praNayanaM vidhIyate, tathA vizvasattvazrutyA pratyakSaprAptasattvAdvilakSaNatAttvikasattvaM bodhyata iti samudAyArthaH / gatisAmAnyati / sarvavedAntavAkyAnAmadvaitAvagatinanakatvena samAnatetyarthaH / 'upakramopasaMhArAvamyAso'pUrvatA phalam / arthavAdopapattI ca liGgaM tAtparyanirNaye // " iti vRddhoktau upakramopasaMhArapadAbhyAM vi. cAryavAkyasyAdyantabhAgayorekArthaparyavasAnaM lakSyate / abhyAsaH ananyaparaM punazzravaNam / arthavAdaH stutinindaanytrbodhkvaakym|etttryN zabdaghaTitatvAcchandaniSTham / tatrAdyasyaikArthatAtparyanirNAyakatvena liGgatvam / tAtparyaviSayatvena sandigdhAnAM bahUnAM madhye yasminnarthe AdyantabhAgayoH paryavasAnaM, tasminneva tAtparyanirNayAt / anyathA tasya vaiya rthyAt / kvaciccAnuvAdatvAdizakApasArakatayApi tasya liGgatvam / yadi hi tasminarthe vAkyamanuvAdaH syAt, tadoktaparyavasAnaM vyartha syAditi yukteH / dvitIyaM tu samidAdivAkyeSu yadyapi vilakSaNanAnAkarmavidhAne tAtparyagrAhakam / vihitavidhAnAyogAt, tathApi siddhArthaviSayakaM sadekArthatAtparyajJApakam / anyathA punshshrvnnvaiyrthyaat| tasmAdAdarajJApanadvArA tasya tAtparyajJApakatvam / taduktaM bhAmatyAm-'abhyAse hi bhU yastvamarthasya bhavati / yathA aho darzanIyA aho darzanIyeti / Adarazca yadyapi prAzastyarUpo'bhyasyamAnasyArthasya vidheyatvAnumAnadvArA tAtparyaviSayatvaM jJApayati / arthavAdo'pi prAzastyajJApanadvArA tathaiva tajjJApakaH, tathApyarthavAdabAdhyaM prAzastyaM balavadaniSTAjanakatvarUpam / abhyAsabodhyaM tu arthAntarAdutkRSTatvarUpamiti nAmyAsArthavAdayorethai kyam / apUrvA prakRtavAkyArthadhIviSaye uktadhIpUrvajJAtatvam / phalamutAdhiyaH prayojanavattvam / upapattiruktadhIviSayasyAbAdhitatvam / etasya tu trayasya pramAtvaghaTakatayA tAtparya prati vyApakatayA liGgatvam / yathA yajJopavItAdikaM brAhmaNyaM prati / tatrAdyamanuvAdavAkyasya svArthe prAmANyavAraNAya / dvitIyaM 'uttAnA vai devagavA' ityAdestadvAraNAya / tRtIyaM 'grAvANaH plavante' ityAdeH / na cottAnAdivAkyasya niSprayojanArthaparatve tadadhyayane pravRttyanupapatteH svArthe tAtparyAbhAve'pi prAmANyazarIre prayojanavattvanivezo vyartha iti vAcyam / yAdRzaM jJAnaM pravRttinivRttidvArA sAkSAdvA pramAturiSTaprayojakaM, tasyaiva pramAtvena loke vyavahAreNa niSprayojanasyApramAtvAt / ata eva 'autpattikastu zabdasyAthaina sambandhaH' 'tasya jJAnamupadezaH' 'vyatirekazcArthe'nupalabdhe tatpramANaM bAdarAyaNasyAnapekSatvAditi jaiminisUtre tathaivoktam / autpattikaH za bdaarthyossmbndhH| na tu doSavatpuruSakatassaGketaH / atastasya dharmasya jJAnaM jJA For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 advaitmnyjrii| pakaM vAkyamapyautpattikaM nirdoSatvenAnAdi / kiJca tAdRza upadezo vyatireko bAdhakajJAnavattvarUpeNa pramANavaidha\Na zUnyaH / kizcAnupalabdhe ajJAte'rthe saprayojane dharma upadezarUpatvAttadvAkyaM pramANameveti tadartho vArttikAdAvuktaH / tadetat sarvamabhipretyAha-SaDvitAtparyaliMgopeteti / arthaniSThamiti / prayojanavaddhIviSayatvaviziSTarUpeNArthasyApi prayojanavattvaM bodhyam / atiprasaGgeti / advitIye iva satyakAmatvAdiviziSTe'pi brahmaNyabAdhitatvAditrayaM sambhavati / zrutibodhitatvenAbAdhitatvasya upAsanAviSayatvena prayojanavattvasya ca sambhavAt / atastatrApi tAtparye prasakte abhyAsAderadvitIye vidyamAnatvena tatraiva tAtparyam / anyathA vaiyarthyApatterityevaMrItyA tasya saguNatAtparyAtiprasaGgavArakatvamiti bhAvaH / sarvAsAmiti / cchAndogye 'ekamevAdvitIya'mityupakramaH / aitadAtmyamidaM s'mityupsNhaarH| aitadAtmyamityAnavadhAvRttirabhyAsaH / 'yenAzrutaM zruta'mityAdyarthavAdaH / evaM zrutyantare'pi draSTavyam / anyathAnupapattIti / tAtparyAnyathAnupapattItyarthaH / nanu, tAtparyasya pramAnukUlazaktirUpatve'pi tadanyathAnupapattyA nAdvaitasya trikAlAbAdhyatvaM sidhyati / pramAtvasya vyavahArakAlAbAdhyatvaghaTitatvasambhavAt / tathA ca vyAvahArikaprAmANye'pyadvaita zrutiH kathaM pratyakSAdivAdhikA / tatrAha-nahItyAdi / rUpamupalAkSitaM vyAvahArikaM vyvhaarkaalaavcchinnsyaabaadhytvsyaashryH| vyavahArakAlavRttibAdhasyAviSayatve sati bAdhyamiti yAvat / sAkSikharUpasyAdvaitasyoktavyAvahArikatvasyAsambhavaH / sarvadaivAbAdhyatvAditi bhAvaH / anyathA vyAkhyAnaM prakaTayati-tathA hIti / sAmAnAdhikaraNyaM samAnavibhaktikamithassAkAMkSanAmadvayatvam / adhyAse AdhArAropyayostAdAtmyabodhakaniSThaM yadAzritAjJAnasya yaH pariNAmastayostAdAtmyabodhakanAmadvayaniSThamiti yAvat / bAdhAyAM bAdhyamAnatAdAmyopalakSitasyAdhiSThAnasya bodhakaniSTham / sthANutvena pUrvaM jJAtaH pumAnevetyarthakatvAt / vizeSaNavizeSyabhAvena uktatAdAtmyAnyatAdAtmyabodhakaniSTham / abhedena zuddhavyaktimAtrabodhakaniSTham / adhyAse veti / vA zabdo vyavasthitavikalpe / bAdhite zuktirUpyAdau bAdhAyAm / abAdhite AkAzAdau tvadhyAse / atha vA tattve sAkSAtkRte bAdhAyAm / tatpUrvaM tvadhyAse iti bhAvaH / upahitameveti / upahitaviSayakasya zuddhaviSayakatvaniyamapakSe'pi bAdhakAmAve satyevoktaniyamaH / prakRte tu zuddhAnandasyAvRtatvameva bAdhakam / prtyksspraapteti|prmaatven sAkSisiddhapratyakSaprAptetyarthaH / sRSTipUrveti / 'nAsa'dityAdizrutau tadAnImiti padasattvAt sRSTipUrvakAlalAbhaH / SaDviMzatirityAdi / 'azvastUparo gomRgaste prAjApatyA' ityAdipazutraya For Private and Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de AgamabAdhoddhAraH] lghucndrikaa| 217 mazvamedhe zrutam / tatraikaprayogatvena tantreNAdrigupraiSe paThanIye azvasya catustriMzadvaMkrikatvAditarayoH pratyekaM SaDDizativaMkrikatvAt pUrvAdhikaraNarItyA samasyavacane SaDazItireSAM vaMkraya ityAdiprayogaH prAptaH / tatra 'catustriMzadvAjino devabandhorvakrirazvasya svadhitiH sameto ti mantreNopadezikena SaDriMzatipadayuktasyAdrigupraiSAntargatamantrasyAtidezikasya vAdhAt 'azvasya catustriMza'dityAdimantaH / itarayostu 'dvipaJcAzadanayorvakraya' ityAdisamasyapATha iti prasakte na catustriMzaditi brUyAt SaDriMzatirityeva brUyAdityanena catustriMzadityAdimantaniSedhAdvikalpaH / na ca catustriMzaditi padamAtrasyAyaM niSedhaH / na tu tadyuktamantrasyeti vAcyam / tathA sAta SaDDizatirityeva brUyA'dityanuvAdasyAnupapatteH / na hi catustriMzatpadamAtraniSedhe SaDriMzatipadasya prAptiH / na ca tadvAkyaM SaDviMzatipadasya vidhireva / nAnuvAda iti vAcyam / ananuvAdatve niSedhavAkyaikavAkyatvasya pratIyamAnasya bhaGgApatteH / catustriMzadityasyAdyapadatvena tadyuktamavabodhakatvaM sambhavatyeva / na ca 'na girAgireti brUyAdairaM kRtvodya'mityatrairamityAderiva SaDviMzatirityAdevidhitvamiti vAcyam / evakAreNa vidhizaktipratibandhAt iti navamacaturthe sthitam / tathA ca 'na caturityAdivacanaM yathA SaDviMzatItyAdeH pratiprasavaH, tathA vizvasattvazrutiH vizvasatyatvasyetyarthaH / vaizeSiketi / vikRtiprakaraNapAThakalpitavacanaviniyuktetyarthaH / apoditasyeti / 'na catustriMza'diti brUyAditi zeSaH / vacanavat vacanamiva / pratiprasavAmiti / dRSTAnte vihitapratiSedhena pAkSikaH pratiprasavaH / dArTAntike tu nityaH / vastuni vikalpAsambhavAt / mithyAtvazruteH pratyakSarUpapratipakSavattvena satyatvazrutibAdhyateti bhAvaH / mithyAtvetyAdi / bAdhakatvAbhyupagame tasyAH zrutevirodhAt devatAdhikaraNanyAyAbhAvaH / tatazca sattvaparatvaM na sidhyati / mithyAtvazruteH pratyakSabAdhakatvAnabhyupagame tu pratyakSasiddhAnuvAdakatvameva sattvazruteriti bhAvaH / nanu, sattvazrutaH pramANatvasyAvazyakatvAt sattvaparatvam / tatrAha -anyaparatvAditi / stutiparatvAdityarthaH / mithyAtvazruterajJAtajJApakatvena prAmANyasyAvazyakatvAt vyAvahArikasattvAnuvAdakatayA stutiparatvam / na hi prapaJcasya tAttvikatve vyAvahArikamapi mithyAtvaM sambhavatIti bhAvaH / kriyAdIti / pramiNantItyAdipadetyarthaH / vAkyArthasya stutirUpamya vAkyalakSitasya taddhaTitasya mahAvAkyArthasya vA / apUrvatvena mAnAntarAjJAtatvena / tadartham ajJAtasadarthakatvArtham / vijJAnavAde prapaJcasya jJAnAtiriktasyAlIkatvaM svIkriyate / na tu mithyAtvam / tatrAha AdIti / zUnyavAdetyarthaH / zUnyavAde jJAnajJeyAdiprapaJcasya mithyAtvaM svIkriyata iti bhAvaH / brahmatvetyAdi / brahmatvaviziSTa sattvAdiviziSTadhIdvArakapramA janyata For Private and Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 218 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ityarthaH / nirAkRtatvAditi / vastutaH brahma sat / adhiSThAnatvAdityAdyanumAnasya brahmaNyasattvAdidhI nivartakatve'pi sattvAdyupalakSitAkhaNDasvarUpapramAnutpAdakatvAttattvamasItyAderuktasvarUpaikya pramAyA asambhavenoktaikyAjJAnAnivRttestA dRzapramotpAdakatayA satyAdivAkyaM nAnuvAdaH | vartamAneti / svAdhikaraNakSaNaviziSTetyarthaH / svaM grAhakadhIH / na ca 'kSaNAnAmatIndriyatvena nendriyajanyadhIviSayate 'ti pratyakSamaNyAdAvuktaM yuktam / saMyuktAdivizeSaNatayA sthUlakAlasyeva kSaNAnAmapi tadviSayatAsambhavAt / teSAM pratibandhakatvakalpane mAnAbhAvAt / uktaM hi nyAyaratnAkarAdau - 'ghaTo'tra dRSTo na vAta STaSTo jano vadati sannihitakSaNe dRSTa eve 'ti / yadi tu kSaNasyAtIndriyatvaM zapathena nizcinoSi tadA hi dhArAvAhijJAnAnAM svotpattikSaNadvitIyakSaNavinAzisthUlakAlaviziSTArthagrAhakatvamAstAm / vastuto jJAnasAmAnyasya svotpattikSaNaviziSTArthagrAhakatvaM svIkriyate / tacca nendriyasannikarSAdikAraNavizeSaprayuktam / kiM tu 'na so'sti pratyayo loke yatra kAlo na bhAsate / ' ityAdimImAMsakasiddhAnte jJAnasAmAnyasya kAraNaM tAdRzArthaviSayakameva jJAnaM janayatIti niyamena jJAnakAraNamAtraniyamyam / ata eva pramAtvasyApi tathAtvamiti prAbhAkarAH / vaiphalyenetyAdi / adhyayanasya hi prayojanavadarthajJAnoddezena vidhAnam / na tvakSarAvAptyuddezeneti pUrvamImAMsakamate tAdRzajJAnasyAnyatassiddhatvAt taduddezenAnuvAdakavAkyasyAdhyayane adhyayanavidhinA pravRttirna syAdityarthaH / vidvadvAkye 'ya evaM vidvAn paurNamAsI yajate sa yAvadukthyenopApnoti tAvadupApnoti ya evaM vidvAnamAvAsyAM yajate sa yAvadatirAtre - pAnoti tAvadupAsotI 'ti vAkye / samudAyetyAdi / 'darzapUrNamAsAbhyAM svargakAmoje' ti vAkyabodhitaM yatsamudAyayodvitvaM tatsampAdana rUpaprayojanavattvanetyarthaH / paurNamAsyanAvAsyApadAbhyAM vidvadvAkyagatAbhyAM trikasya trikasyoktyA ekadhIviSayatvarUpasamudAyaviziSTayostrikayoviMdvadvAkyena lAbhe sati darzatyAdivAkyena tayodvitvaM boddhuM zakyate / nAnyathA / tadabodhe'tra na SaNNAmeva phalasambandhaH / kiM tvanyeSAmapi / AjyabhAgayAhaM dvitvaM prasiddham / na darzAdikAlayogitvam / aneyAdiSaTkasya tu tat prasiddham / na dvitvam / atastadubhayayuktasya bodhakaM darzapaurNamAsAbhyAmiti padaM la NayA AjyabhAgAprayAdisakalayA gaparaM syAt / samudAyavoce tu vidvadvAkyena kRte SaNNAmevAnyAdInAM phalasambandha iti bhAvaH / ata eva svArthaparatvAdeva / vAkyai - kavAkyatA phalavAkyArthAnvitasamudAyadvayapramApakatA / anyathA ajJAtasamudAyadvayabodhakatvena svArthaparatvAbhAve / arthavAdavat arthavAdAntaravat / stutiparatveneti zeSaH / - daikavAkyatA phalavAkyApekSitastutilakSakapadatA / vidvadvAkye iti zeSaH / samudAyA I 1 For Private and Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade AgamabAdhoddhAraH] laghucandrikA / 219 nuvAdena vidvadvAkyasiddhasamudAye dvitvasampAdanasya dvitvabodhasya phalavAkyAdhInasya zakyatvAditi / vastutastu tatrApi na svArthaparatvam / taddhi khArthapramApakatvam / pra. mA ca vidvadvAkyena svArthatrike na jnyte| kiM tu tadbodhottaraM samudAyadvayapramA mAnAntareNaiva / tathA ca 'dhUmo'stIti vAkyasyeva paramparayA pramopayoge'pyanuvAdakatvamastyeva / kiM tu tat saprayojanam / vizvasattvAnuvAdakatvaM tu niSprayojanam / vAdivipratipattinirAsastu na prayojanam / vizvasattvasya pratyakSasiddhatvAt / yadi tvanyato'siddhaprayojanavatI yA abAdhitaviSayakadhIH pramA tajjananAnukUlazaktireva tAtpayamityucyate, tadA 'arthe'nupalabdhe tat pramANa miti jaiminyuktAvanupalabdhapadasya lAkSaNikatvApattiriti bhAvaH / etadabhiprAyaM saprayojanAnuvAdAbhiprAyam / yAthArthya abAdhitArthakatvam / yathAzabdasya satyArthakatvAt / saH zabdArthaH sa eva zabdaprameyaH / mukhyatayA zabdaprameya iti yAvat / tena tAtparyAviSayasyApi devatAvigrahAdervAcaspatimate zabdaprameyatve'pi na doSaH / na tatreti / yena jJAnena yasyArthasya siddhiH viparItajJAnAnutpattiyogyatvarUpA, tatrArthe tat jJAnaM pramA / uktayogyatvaM ca ajJAnanivRttirUpam / taccAprApta evArthe jJAnAdhInam / na prAptArthe / atathAbhUtasyApi pramAtve icchAdveSAderapi pramAtvApattiriti bhAvaH / ayamanuvAdaH 'vizvaM satyaM' 'idaM sarvaM yadayamAtme' tyAdyanuvAdaH / stutyarthaH stutidhIdvAraH / ityAdivat / ityAdividhyarthakajuhotItyaMza iva / aprAptetyAdi / vizvaM satyamiti devA api na pramiNantItyevaM niSedhasyAprAptasya prAptyarthatvAdityarthaH / tathA cAnyavidhAnAyaivAyamanuvAdaH / aprAptaprApaNasyaiva vidhAnatvAditi bhAvaH / svapnAdhyAye svapnaphalasyAjJAtasya jJApanaparagranthe / jJAneti / bhrametyarthaH / niSedhyatayA mi. thyAtvenAsyAnuvAdasya nehanAnetyAdivAkyaikavAkyatApannasya 'idaM sarvaM yadayamAtme tyAdhanuvAdasya sarvapadena sarvanAmnA satyaSTathivItvAdinA pRthivyAderanuvAdAnniSedhArthatvasambhavaH / pUrvoktamantragatasya vizvaM satyamityasya ta vidhyekavAkyatvAt na nehanAnetyAdiniSedhArthatvamiti dhyeyam / na tAttvikatvamiti / vidhAnAyAnuvAdyasya jJAnamAtramapekSyate / na tu tAttvikatvamityarthaH / sAmAnyato dRzyamAtrasyAdhikaraNe ba. hmaNi niSedhyasamarpaNe brahmarupAdhikaraNaniSTatayA AkAzAdibodhane kiJcaneti sarvanAmnaH brahmaniSThAkAzatvAdinaiva bodhakatvam / viziSya 'vizvaM satyanna prabhiNantI' tyAdirUpeNa niSedhe viziSya ghaTAdyadhikaraNe yatra niSedhaH tatraiva pratiyogiprasakterapekSaNAt vizvaM satya'mityAdivAkyenaiva seti bhAvaH / vAkyAntarApekSA vAkyAntarApekSAniyamaH / prasaGga iti / tatra rAgeNaiva pratiyogiprasaktau prakRte'pi tatheti For Private and Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 220 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAvaH / satIti / rAgamUlapratyakSAdinevoktavAkyenApi sA sambhavatIti bhAvaH / yadyapi stutyarthakatvamapi sambhavati, tathApi tasya pUrvamevocatvAdatra vidhAnArthAnuvAdatvapakSasya pareNAzaGkitatvAttadevoktam / nanu, satyatvAsatyatvayorekatrAsambhave'pi kvaciddRzye satyatvaM kvaciccAsatyatvaM bodhyatAm / tatrAha -- SoDazItyAdi / alaukikasya pratyakSAdyaviSayasya / Apazca na pramiNanti vyApanazIlA devA api yathArthatayA jAnantIti tadanyaparatvasya tasyoktavAkyasya stutiparatAyA uktatvAt / na pramiNantIti yojanayA na hiMsantItyarthadhIdvArA stutiparatvasyoktatvAdityarthaH / anuvAdaliGgati / yacchabdarUpaliGgetyarthaH / kalpanAditi / yacchandAdiliGgarahite vizvasatvAnuvAde yacchandAdirUpaliGgasya kalpanAdityarthaH / sarvazAkhA pratyayanyAyena yacchabdAdikamupasaMhriyate / vastutastu, 'na tau pazau karotItyAdeH niSedhArthAnuvAdatvespi yacchabdAdyabhAvAt tAdRzAnuvAdatvaM yacchabdAdikaM vinApi kalpyate iti bhAvaH / anusAreNa balavattvAnurodhena / ekavAkyatAm uktavAkyaikavAkyatAm / maitreyIbrAhmaNe -' idaM sarvaM yadayamAtme' tyuktvA 'yatra tvasya sarvamAtmaivAbhUttatkena kaM pazye' dityAdyuktam / tatraivakAreNAtmAnyasarva dRzyaniSedhAt kena kamityAkSepArthaka kiMzabdenApi tathA niSedhAttadarthamidaM sarvamityAdivAkyaM pratiyogiprasaJjakatayopayujyata iti bhAvaH / ' idaM sarvaM yadaya' mityAdau bAdhAyAM sAmAnAdhikaraNyasvIkAre 'idaM sarvaM ya' dityasyaiva dRzyAbhAvavadbodhakatvena niSedharUpatvAnnAnuvAdatvamiti / ityAdInItyuktaH sa yattatra kiJcitpazyatyananvAgatastena bhavatyasaGgo hAyaM puruSa' ityAdau pazyatyAdyantavAkyAnAM niSedhArthAnuvAdatvaM labhyate / niSprapaJcavAkyasya balavattve prayojakamAha - niSprapaJzcatAyAH puruSArthatvadarzanAditi / jAgratsvapnasukhApekSayA jAgratsvapnarUpaprapaJcazUnyasauSuptasukhasya puruSairutkRSTatvena vyavahAradarzanAdityarthaH / suSuptau bhAsamAnaM sukhaM yadyapi jAgratsyanayorapi bhAti 'mA bhUvamiti na kiM tu bhUyAsa 'mityasyA anyecchAnadhInecchAyAstayorAtmanyutpatteH sukhabhinne tasyA asambhavAt, tathApi 'kaSTaM karme 'ti lokAnubhavAt jAgratsvapnayoH sthUlasUkSmadehakriyAbhirduH khotpatterviSayasukhAnAmapi tAdRzaduHkhamizritatvAt duHkhAntarahetutvAcca jAgradAdisukhApekSayA suSuptisukhamutkRSTam / loketvavivekAt tathA na jJAyate / taduktamAcAryaiH kaSTaM karmetyanubhavo lokAnAmiti / uktaM ca vArttikAmRtena tadasti sukhaM loke yanna duHkhakaraM bhavet / viSayaprAptivi - cchedakSayeSvasukhakRdyata iti / tathA ca jAgradAdisukhAt suSuptisukhamiva sukhamAtrAt niSprapaJcaM muktisukhasutkRSTam / atastasya sAkSAtkAraprayojake niSprapaJcavAkyArthajJAne paramaprayojanavattvAt ajJAtaviSayakatvAcca niSprapaJcazrutastAtparyasyAva 1 For Private and Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de AgamabAdhoddhAraH] laghucandrikA / 221 zyakatvAt saprapapaJcazruteratathAtvena tadapekSayA niSprapaJcazruterbalavattvAttadupakArakAnuvAdatvaM tasyAssvIkriyata iti bhAvaH / niSprapaJcatA suSuptikAlInA na purupArthaH na svataHprayojanam / tathA ca suSuptau sukhasya bhAsamAnasyAbhAvAtpuruSArtha eva na / jAgradAdyapekSayotkarSastu dUrApeta iti bhAvaH / suSuptAvapItyapizabdo hetau / tena na ca vAcyamityatra hetulAbhaH / spuraNeti / anAvRtacidityarthaH / tadAnIM mAbhUvamiti netyAkArecchAnudayena sAkSisukhamAvRtamiti bhAvaH / mugdhe mUrchAvastharUpe mUDhe / AvRta iti yAvat / sAkSiNIti zeSaH / ardhasampattiH sussupterrdhm| jJAnendriyANAmuparame'pi karmendriyANAmanuparameNa sampUrNasuSuptyabhAvAt / karmendriyAnuparamazca hastAdiceSTAparizeSAt iti vyAsasUtrArthaH / kAlIneti / kAlInatvena zrutibodhitetyarthaH / niSpapaJcatAyAmiti / pramiteneti zeSaH / 'suSuptikAle sakale vilIne tamo'bhibhUtassukharUpameti' / 'AnandabhukcetomukhaH prAjJaH' / 'punazca janmAntarakarmayogAt / tatastu jAtaM sakalaM vicitramityAdizrutibhissuSuptau prapaJcalayasya taduttaraM prapaJcotpattezvoktatvAt / 'sukhamahamaskhApsamiti suSuptyuttarasmRtezca suSuptau saMskArAvidyAdyanyaprapaJcazUnyatvarUpA niSprapaJcatA pramiteti bhAvaH / nipprapaJcasukhaM mAsamAnaM suSuptau sAdhayitvA tasya jAgradAdisukhAdyutkarSe mAnamAhatathA ceti / dvitIyAt AnAtmajJAnAt / bhayaM 'duHkhasAdhanamidamiti dhIprayukto vRttivizeSaH / tathA cAnAtmamAtrasya duHkhasAdhanatvena lokAnAmanubhUyamAnatvAt tasya ca zrutyAnuvAdAjApradAdikAle ca duHkhasAdhanAnAM suSaptikAlInAjJAnAdyapekSayA bAhulyAt suSuptisukhaM jAgradAdisukhApekSayA arthAdutkRSTamiti bhAvaH / saprapaJcatA jAatsvapnasukham / puruSArthaH suSuptisukhatulyapuruSArthaH / duHkhasAdhanatvena duHkhopadhAyakakriyAkUTaviziSTatvena viSayAprAptyAdimUlakakAlAntarIyaduHkhaprayojakarAgajanakAnubhavaviSayatvena c| puruSArthatvAyogAt suSuptimukhatulyapuruSArthatvAyogAt / avi kIti / yeSAM vivekAbhAvena jAgratsvapnasukhe uktaduHkhasAdhanatvAgrahaH' teSAM tatra dveSAbhAvAdicchAyAM satyAM viSayAprApterekAkitve tayorabhAvaH / tadanuvAdikA coktazrutiH / na tu tAvatA sauSuptasukhatulyatA tasyeti bhAvaH / saprapaJcatA saprapaJcajAadAdimukham / puruSArthaH sauSuptasukhAdutkRSTapuruSArthaH / yathA niSprapaJcasukharUpabrahmasAkSAtkAro muktisAdhanaM tvayocyate, tathA prerakatvAdiprapaJcayuktabrahmasAkSAtkAro manmate muktisAdhanam / tathA ca strIputrAdidvitIyajJAnasyaiva duHkhahetutvaM dvitIyAdityAdizrutyA anUditam / na tvanAtmadhImAtrasya / tathA ca prerakatvAdiviziSTezvarAdisAdhAraNasaprapaJcavAkyamAtraM kathaM niSprapaJcavAkyopakArakamiti bhAvaH / prerakatve For Private and Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 222 advaitamaJjarI / na pRthaktvena ca matvA macyate iti noktazrutyarthaH / kiM tu tattvamateH pUrva prerakatvena pRthaktvena ca upalabhyamAnamakhaNDAtmarUpaM matvA mucyata ityartha iti bhAvenAha-materityAdi / prerakatvAdirUpeNa matvetyarthakatve'pi na kSatirityAzayenAha-saguNeti / guNAntarayuktetyarthaH / ekadhetyAdi / kevalArthakaikapadena zuddhabrahmaNa uktatvAt tatsvarUpaviSayarUpaprakAro dhaaprtyyenocyte| tathA ca zuddhabrahmaviSayakameva jJAnaM mokSahetuH / na prerakatvAdiviziSTasya jJAnamityarthaH / ityAdItyAdipadena 'zivamadvaita catuthaM manyante' 'so'yamAtmA sa vijJeya'ityAdizrutisaGgrahaH / nanu, saGkhyAvAcakAdekazabdAddhApratyayavidhAnAt kevalArthakazabdAduttaraH so'sAdhuriti cenna / kaivalyasyApi gauNaikatvarUpatvena gauNasaGkhyAtvAt / 'pazunA yajete'tyAdauhi pazvantararAhityarUpamekatvamekavacanArthaH / anyathA pazudvayasyApi pratyekaM mukhyaikatvasaGkhyAsattvenaikavacanena chAgAntarasyAnivAraNAt 'ekamevAdvitIya'mityAdAvekapadena 'yena jAtAni jIvantI' tyAdAvekavacanena ca kaivalyameva bodhyate / 'ekA jAtiH jAteAna' mityAdau ca na mu. khyaikatvasya bodhasambhavaH / kiM tu kaivalyasyaiva / kiM ca kaivalyasyaiva sarvatraikapadaikavacanapratipAdyatvasambhavena na mukhyaikatvasya tatra bhAnam / tathA ca kaivalyarUpaikatvAdivAcakAdeva dhApratyayo'nuziSTaH / ata eva prerakajJAnasya sAkSAnmokSAhetutvAdeva / joSeti / brahmalokAvacchinnaprItivizeSetyarthaH / tathA ca matvA prItassan tatastAhazaprItisamAptau / tena mananena / tattvasAkSAtkAradvArA mucyata ityarthaH / tatheti / zuddhajJAnasya mokSahetutvokte rityarthaH / uttaratra 'udgItametatparamaM tu brahma tasmiMstrayaM svapratiSThAkSaraM ca / atrAntaraM vedavido viditvA lInA' ityAdivAkye preritAraM ca matvAmucyata' iti yaduktametadgItamAtram / na tu muktassAkSAtkAraNabodhakam / paramaM zuddhaM tu brahma vedavido viditvA vedAntavAkyasya tAtparyajJAnadvArA sAkSAtkRtya / zuddhabamaNi lInA upAdhimAtrocchedenaikIbhUtA yonimuktA janmahInA bhavantIti sAkSAnmu. ktikAraNoktirityarthaH / kIdRzaM paramam / tatrAha-tasmin parame trayaM sthUlA sUkSmA ca samaSTirapaJcIkRtabhUtAni svapratiSThamanAdi akSaramavyAkRtaM cetyetAni santi / atra eteSu / antara madhiSThAnam / zvetAzvatarIyoktavAkyaM prathamAdhyAye dvitIyAdhyAye'pi tadAtmatattvamityAdivAkyaM tAdRzamityAzayenAha-tadAtmeti / vItazoka iti / yadAtmatatttena tu brahmatattvaM dIpopameneha yuktaH prapazyediti zeSaH / tathA ca yuktaH trirunnatamityAdinA pUrvoktayogaviziSTarasan dIpopamena svaprakAzena yenAtmanastattvenAnAropitarUpeNAbhinnaM brahmatattvaM prapazyet, tattu tadakhaNDameva prakarSeNa zravaNAdyuttaraM samyagvedAntavAkyanekSitvA ekaH dvitIyazUnyaH / kRtArtho bhavate tadeva brahma prApno For Private and Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org laghucandrikA / prade AgamavAghoddhAraH ] 223 ti / 'bhU prAptA'viti smRteH / etena niSprapaJcamukhasya saprapaJcasukhAdutkRSTatvana saprapaJcamukhabodhakasya vizvasattvabodhakavAkyasya nissprpnycvaakyshesstaavrnnnen| nirastamityatra hetvantaramapyAha-bhAvetyAdi / zrutereveti / vizvasattvAbhAvabodhakatvaneti zeSaH / vizvagatasattve sadrUpabrahmasambandhasya prAptatvena tasyApi neti netI'tyAdizrutyA niSedhAttatra vizvasattvazrutyapekSA / vizvasattvAbhAvatvaprakArakajJAne vizvasattvajJAnasya hetutvAditi bhAvaH / na tu sattvazruteriti / nanu, sattvaM mithyAtvAbhAva eva / tathA ca vizvasminmithyAtvAbhAvabodhaM prati vizvavithyAtvabodhasya hetutvAnmithyAtvabodhikAM netItyAdizrutiM sattvazrutirapekSata evota cenna / vizvasattvasya dRthivIsattvajalasattvAdirUpasya niSedhaM brahmaNi 'netI'tyAdizrutiH vodhayatItyavazyaM vAcyam / brahmANa prAptasya sarvasya brahmaNi tayA niSedhabodhanAt / tathA ca tAvataiva prapaJcasya mithyAtvalAbhena prapaJce brahmaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvabodhane tasyAstAtparye mAnAbhAvaH / na ca tasyA vizvasattvAbhAvasya brahmaNi bodhane na tAtparyam / kiMtu prapaJcamya brahmaNi niSedha ityeva ki na syAditi vAcyam / vizvasattvasyApi prapazcAntargatatvena taniSedhe tAtparyasyAvazyakatvAt / tathA ca 'netI'tyAdizrutyA vizvasattvAbhAva eva bodhyate / brahmaNi na ghaTAderabhAva iti ghaTAdau brahmaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvAbodhakatvena na sA sattvazrutyApekSyate / nanu, tvanmate 'netI'tyAdizrutervizvasattvAbhAva eva tAtparya yuktam / manmate tu tasyAzzUnyataH prAptAnuvAditvasvIkAreNa sarvamithyAtvAnuvAdakatvAt sattvazrutyapekSaNIyatvam / ttraah-anytheti| 'netI'tyAdizrutemsattvazrutyapekSaNIyatva ityarthaH / netItyAdizrutarvizvasattvAbhAvAMze sattvazrutyapekSA sattvazrutemithyAtvAbhAvaghaTitasattvAMze 'netI' tyAdizrutyapekSetyanyonyAzrayaH / tasmAdvizvasattvasya pratyakSAdinA jJAtatvAt sattvazrutiranuvAdaH / vizvasattvAbhAvasya tu zUnyavAdyabhijJaM prati prAptatve'pi sarvAn pratyaprAptatvena 'netI'tyAdizruti nuvAdaH / nanu, sattvasyApi sattvAbhAvAbhAvatvena tadhe'pi netItyAdizrutyapekSAstIti cenna / uktarUpeNa grahe tadapekSaNe'pi satyatArUpeNa grahe tadanapekSaNAt / tadidamuktaM bhAvagraho nirapekSatvAt nAbhAvagrahamapekSata iti / pratiyogitAvacchedakarUpeNa Ahe nAbhAvagrahApekSeti bhAvaH / nAgnISomIyeti / rAgaprAptaniSedhabodhakatvenaiva 'na hiMsyAditi vAkyopapattau tatra zAstravAdhakatvasyavikalpApAdakasyAnyAyyatvAdagnISomIyahiMsAdyanyahiMsAniSedhe tattAtparyakalpanAnna tenAgnISomIyavAkyamapekSyata iti bhAvaH / nyUneti / nyUnaviSayakasyaivApavAdakatvam / tadaviSaye utsargapravRttisambhavAt / sameti / anyUnetyarthaH / rahitatveneti / yathA paTAdessattvaM pratyakSaprAptaM,tathA dharmAderanu For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 advaitamaJjarI / mAnAdinA prAptam / na hi pramAyA bhramasya ca jJAnasyotpattikAle tatra sadviSayakatvarUpaM prAmANyamAvayomate tadrAhakeNa na gRhyate / svataH prAmANyAbhyupagamAt / tathA ca dhIviSayasya sarvasya sattvaprAptyA tadanuvAdikaiva vizvasattvazrutiH samamivyAhatavidhyapekSitastutimAtrapareti bhAvaH / ata eva niSedhavAkyazeSatvAdeva / dharmAdIti / yadyapi dharmAderapyanumAnAdinA sattvaM prAptaM, tathApi na prAptamiti pareNoktatvAt tadanusRtyaivamuktam / athavA nanu, svataH prAmANyAduktarItyA vizvasattvaM jJAnagrAhakeNa prAptaM yat, tat vyAvahArikameva / zrutyA tu tAttvikaM tat pratipAdyate / tathA ca sA nAnuvAdaH / tatrAha----ata evetyaadi| dharmAdItyAdipadena pratyakSaprAptaghaTAdessaGgrahaH / evakAro'pikArazca sthAnavyatyayena yojyaH / tathA ca pratyakSaprAptaghaTAdestadanyadharmAdezvopasthApanadvArA niSedhavAkyazeSatvAdapi vAkyasAphalyaM bhavatyevetyarthaH / tathA ca vyAvahArikasattvopasthApanenApi sAphalyasambhave tAttvikasattvatAtparyakalpanaM vyartham / anyathA 'yajamAnaH prastara'ityAderapi tAttvikAbhedaparatvApatteH / mAnAntarasiddhArthAnuvAdena vAkyasyAnyazeSatvenopapattAvadvaita zrutibAdho na yukta iti tu samamiti bhAvaH / 'vizvaM satyamityA dizutormathyAtvazrutyabAdhakatve sthite mithyAtvAnumAnAbAdhakatvamapItyAha-ata iti / dazAvizeSe paralokAnaGgIkartRvAdivipratipattyA svargAdau satyatAsandehadazAyAM yadyapi svapnAdiviSayamiva mithyAtvasatyatvAbhyAM sandigdhamapi svargAdikamuddizya pravRttyAdikaM sambhavatyeva, tathApi tat . 'alIkaM na ve'ti sandehe tadasambhavAdalIkavailakSaNyajJAnAya zrutyA sattAdAtmyarUpaM sattvamucyate / tacca vyAvahArikam / vyavahArakAle prapaJcasyAbAdhAditi bhAvaH / prayojanavattvAditi / tathA ca svArthAnuvAdarUpatve'pi samudAyadvitvasampAdanarUpaprayojanavattvAdvidvadvAkyaM yathA svArthaparaM, tathoktaprayojanasattvAdvizvasattvavAkyamiti bhAvaH / zrutivirodhAditi / vyAvahArikasattvaparatve sambhavati mAnAntarAsiddhAbAdhyatvaparatvakalpane gauravAdityapi bodhyam / dRDhabhrAntIti / zrutijanyabhrAntermAnAntaraprAptArthakatvena saMvAdAt bhramatvajJAnAviSayatvarUpaM dRDhatvamityarthaH / atyantApAmANyeti / uktadRDhabhrAntijanakatvavyavahAretyarthaH / pratipAdanavat pratipAdanasya 'yadA karmasu kAmyeSu striyaM svapneSu pazyati / samRddhiM tatra jAnIyA'diti zruteH pazyatItyantabhAgasyeva / mithyAtvazruteH ekamevAdvitIyamityAdizruteH / samAnavibhaktikanAnAnAmarUpatveneti zeSaH / agrahItvA ceti / cakArAt brahmaNassA. kSitvena bAdhAnupapatteriti hetvantarasya samuccayaH / tathA ca bAdhyAdhikasattAkaviSayakatvaM bAdhakatve prayojakamiti pakSe tAttvikaviSayakajJAnasyaiva vAdhakatvAt For Private and Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de AgamabAdhoddhAraH] laghucandrikA / zUnyavAdAnupapattiH / bAdhyAnyUnasattAkaviSayakatvasyaiva bAdhakatve prayojakatvamiti pakSe ca sAkSiNo vAdhAnupapattyA seti bhAvaH / nanvadvaitazruteH prAbalye'pi karmavAkyavat vyAvahArikaprAmANyamastu / tatrAha-vaidikatAtparyeti / vedamahAtAtparyetyarthaH / tathAtve tAttvikatve / nanvevaM vizvasatve'pi tAttvikatvamastu / tacchuterupapattirUpatAtparyaliGgasadbhAvAt / 'Apazca na pramiNantI'ti prAmANikatvaM tanna moghamityarthakriyAkAritvaM copapattirhi vAkyazeSe tatrApyasti / tatrAha-sattvazrutIti / anyaparatvAt stutiparatvAt / manmate brahmamAtraparamatAtparyakatvAt paramate stutidvArA vAdivipratipattinirAsadvArA vA pravRttinivRttiparamatAtparyakatvAt cakArAnmAnAntaraprAptivirodhAbhyAM vizvasattve na tAtparyam / tadviruddhati / prtyksstdnuvaadaadishrutiviruddhetyrthH| pratyakSamAptAnuvAdisattvazrutIti / pratyakSaM ca tatprAptAnuvAdisattvazrutizvetyubhayetyarthaH / pratyakSApekSayA balavattvamAgamatvAdinoktazrutyapekSayApyuktaM, tathApi dUSaNAntaranirAcikIrSayA zrutyapekSayA punarAha-prApteti / atatparA svArthaparatvazUnyA vizvasattvAdizrutiH / guNavAdaH svArthaparazrutizeSasvArthabodhahetuH / 'Diti cetIti / inlakSaNaguNavRddhyoniSedho'yam / 'kiti ceti vihitA vRddhistu neglakSaNA / iglakSaNatvaM hi ikpadamuccArya vihitatvam / tathA ca bhinnaviSayatvAdatra sAmAnyavizepanyAyoktiH parasya bhrAntyaiveti bodhyam / sAvakAzakhetyAdi / sAvakAzatvAdikaM balavaiparItyaM niravakAzatvAdikaM valamiti vyutkrameNAnvayaH / vAdinaH vAdino'pi / tatpratipAdakati / jagataH sadasadanyatvaparetyarthaH / yataH anIzvaram IzvaropAdAnazUnyaM ato'satyaM satyopAdAnazUnyam / atazca bAdhAvadhirUpapratiSThAzUnyamiti ye mAdhyamikA vadanti, tannindayA satyopAdAnakaM satyajJAnabAdhyaM cetyuktasmRtAvuktam / zAstradarpaNoktAmadhikaraNaracanAmAha-~-tathA hItyAdi / vadataH pratipAdayataH / samanvayasya prathamAdhyAyasya / takapIjyatvAt tarkaviruddharUpAt / tathA hi-na st| bA. dhayogyatvAt / nAsat / kAlasambandhAt / na sadasat / virodhAt / na cAnubhayatattvakaM tAttvikatvena sadasadbhedayorabhAvavat / tAbhyAM nirvacanAsambhavAt / vimataM sattvena pratItyarham / tena tucche na bAdhAsiddhI / caramasAdhyayostu viSayatvenaiva pksstaa| tucche'pi hetusAdhyasattvAt / na zUnyatvamiti / brahma na bAdhyam / bAdhAyogyatvAt / ityatra tAtparyam / niravadhitveti / bAdhyAdhikasattAkavastvaviSayakatvetyarthaH / bAdhita ityAdi / vastUnAmapahnavo bAdhaH / mAnarbAdhitaH / mAnAnAmabAdhitaviSayakatvarUpaprAmANyasyautsargikatvAt mAnaviSaye bAdhAsambhava iti bhAvaH / nanu, bAdhakapramANavalAdvastugrAhakamAnAnAM vyAvahArikamAnatAstu / tatrAha-vyAvahArike For Private and Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / tyAdi / anAzritya bAdhakadhIviSayatvenAsvIkRtya / yat yadvAdhakadhIviSayaH, tat tadapekSayA adhikasattAkam / anyathA samabalatvena bAdhyavAdhakatvavyavasthAnupapatteH / atastAttvikasya dhIreva vyAvahArikasya bAdhiketi bhAvaH / atha vA anAzritya sAkSitvenAsvIkRtya / sAkSiNo bAdhe tasya sAkSI anyo vAcyaH tasyApyanya ityanavasthA / sAkSyantarAsvIkAre nissAkSikabAdhAnupapattiH / taduktam- 'apratyakSaprakAzasya nArthadRSTiH prasidhyati / ' iti| aprakAzamAnaprakAzena nArthasiddhirityarthaH / upaadhiiti| bAdhyatvAdeH svapnadharmasya brahmAdAvabhAvapradarzanena svapnAdau nizcitasAdhyavyApakatvaM brahaNi sAdhanAvyApakatvaM ca darzitamiti bhAvaH / vimatA nIlAdyanubhavarUpA dhIH / jJAnavyatiriktAlambanA / na svAtyantavilakSaNaviSayikA nAnubhavatvazUnyaviSayiketi yAvat / khasvarUpasamAnasattAkaviSayatAdAtmyayukteti vArthaH / vijJAnavAdinA hi jJAnatadviSayapramAtrAdInAmatyantAbhede'pi kalpitabhedena pramANapramAtRprameyapramitibheda ityucyate / anIlAdivyAvRtyupahitaM jJAnaM prameyam / tatprakAzanopahitaM pramitiH / tabyaktyupahitaM pramANam / tadAzrayatvopahitaM pramAtR / uktaM ca bhAmatIkalpatarvAdAvevam / tathA ca jJAnaviSayatattAdAtmyAnAmekajAtIyasattA vijJAnavAde svIkriyate / aupaniSadamate nIlAditAdAtmyamanubhavaniSThamapi nAnubhavasamAnasattAkamiti na siddhasAdhanam / dhItvAt anubhavatvAt / svapnadhIvat anubhavaviSayakasvApnadhIvat / aupaniSadamate zuddhasyAnubhavasya svApne avacchinnAnubhave viSayatArUpatAdAtmyasattvAnna sAdhyavaikalyam / na coktAnubhavaviSayasya jaDasvAnubhavatvazUnyatvAt bAdha iti vijJAnamAtraviSayake ananubhavAviSayakatvasattvAt siddhasAdhanaM tadavasthamiti vAcyam / tavAnubhavAviSayakatvAvacchedenAnubhavAviSayakatvAsattvAt aupaniSadaM pratyanubhavatvAzrayaviSayakatvasyaiva sAdhyatvAdvA / nIlAdirUpo yo'nanubhavastadviSayakatvAvacchedenAnubhavaviSayakatvasyAstikairasvIkArAnna siddhasAdhanam / yogAcAreNa tu, ekavyakterevAnubhavatvanIlatvAdi khIkArAt nIlatvAdyAzrayaviSayakatvAvacchedenaivAnubhavaviSayakatvaM svIkriyata iti na bAdhaH / evaM nIlAdyanubhavaH svasamasattAkanIlasvAdisaMsargayuktaH / anubhavatvAt / yo yadviSayakAnubhavaH saH tavRttyasAdhAraNadharmasya svasamAnasattAkasaMsargavAn / yathA'nubhavaviSayakAnubhavo'nubhavatvasya svasamasattAkasaMsargavAniti sAmAnyato vyAptiH / budhyArthasya sahekSaNAdityAdestarkapradarzanaparatvamAha-na hItyAdi / nanu, tucchasya jJAnatvazUnyasyApi jJAnaviSayatvAvyabhicAraH / tatrAha-na jJAnAtiriktaM sditi| jJAnatvazUnyaM na sat / na tucchavilakSaNamityarthaH / tathA ca tucchavilakSaNaviSayakajJAnatvamevAnubhavatvam / tucchajJAnaM tu vikalpaH / nAnubhava iti nAnubhavatvaM vyabhi For Private and Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0de asatassAdhakatvam] laghucandrikA / . 227 cArIti bhAvaH / bAdheneti / sahArthe tRtIyA / jJAnAdatyantabhedasyArtheSUpalambhAt jJAnajJeyayorabhedAnumAnaM bAdhitArthakaM bAdhyatvAdugAdhiyuktaM cetyarthaH / upAyota / yathA prabhA rUpagrahe upAyabhUtA tadviSayIbhUtApi na rUpaM, tathA jJAne upAyabhUto viSayo jJAnagrahe viSayIbhUto'pi na jJAnam / viSayoparAgeNaiva jJAnagrahAdviSayasya jJAnopAyatA / atha vA upAyo jJAnagrahasya viSayagrAhakatAniyAmakaM jnyaanvissytvm| tasya bhAvena viSaye vidyamAnatvena / sarvathApi sahopalambho noktasAdhyasAdhaka iti bhA. vaH / nanu, jJAnenaiva sarvavyavahAropapatteH jJAnAnyaviSayakalpane gauravam / tatrAha-sArUpyetyAdi / apizabdaH kAkAkSivadubhayatrAnveti / sthUlArthabhaGge'pi sArUpyato jJAnatadarthayoratyantabhedaH sautrAntikasyeva tava yogAcArasyApi Avazyakatvena tulyaH / sautrAntiko hyavayavikhaNDanAdiyuktibhissthUlArthaM khaNDayitvA paramANusamUhameva jJAnAdatyantabhinnamarthamaGgIkRtavAn / anyathA jJAne viSayasya prtibimbruupsaaruupyaanupptteH| tvayApi sthUlArtha khaNDayatA tathAGgIkAryam / anyathA viSayAtmakarUpasya tAdAtmyarUpaM yattvadabhyupagataM jJAne viSayasya sArUpyaM, tadanupapatteH / jJAnaviSayayorabhede tAdAtmyAnupapatteH / na hi jJAnaM jJAnamiti tAdAtmyadhIssambhavati / na ca tayoH kalpitabhedasvIkAreNa noktAnupapattiriti vAcyam / bhedasyeva tAdAtmyasyApi kalpitatvasyaucityAt / anyathA jJAnasyotpattivinAzakalpane gauravAt / saMsargakhaNDanayuktyA jJAne nIlAditAdAtmyasya bAdhAt / na caupaniSadAnAM mate viSayANAmutpattinAzakalpanena mayA sAmyamiti vAcyam / anAdiviSayakajJAnasthale tava jJAnotpatyAdigauravAt / teSAM viSayasyApyutpattyakalpanAt / bAdhyatvAdyupAdhIti / svanadhI dhyeti tatra sAdhyavyApakatA / jAgraddhIrabAdhyeti tatra sAdhanAvyApakateti bhAvaH / nanu, mithyAtvAnumAne mAnasiddhasyaiva pakSatvAmigrAhakamAnabAdhaH / tatrAhadharmAti / dhamigrAhakamAne vyAvahArikaprAmANyamupajIvyam / tacca mithyAtvAnumAnena naapsaaryte| yaccApasAryate, tat tAttvikamAmANyaM nopajIvyamityAdi pUrvamuktam // iti laghucandrikAyAM vizvamithyAtve AgamAdibAdhasyoddhAraH / / paraspareti / mithyAtvasAdhakAnAM pratijJAdInAmanumitezca mitho vyAghAtaH / pratijJayA mithyAtvasya hetuvAkyAdinA hetutvAdezcAbAdhyatvalAbhaH / pratijJAdyadhInayA mithyAtvAnumityA ca mithyAtvahetutvAdidRzyamAtrasya mithyAtvarUpabAdhyatvalAbhaiti vyAghAtAt / evaM pakSAdau tadvizeSaNIbhUtadharmANAmabhAvasya mithyAtvAnumityAdiviSayIkaraNAdAzrayAsiddhyAdikam / tathA coktavyAghAtAdimattvena mithyAtvasAdhakaM durbalamiti bhAvaH / pratijJAdinA mithyAtvAderabAdhyatvaM labhyata iti yaduktaM, For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 advaitamaJjarI tat pratijJAdestadvodhakatvAdvA, tadbodhakatvAnyathAnupapattervA / nAntyaH / vyavahArakAlAbAdhyabodhakatvenaiva tadupapatterityAha- mithyAtveti / nAdya ityAha-pratikSeti / apratipAdanAditi / tadvAcakapadAbhAvAditi zeSaH / nanvevamapyAzrayAsidhyAdikaM sthitameva / na ca mithyAtvAnumiteH pUrvamAzrayAsicyAdyanizcayAttasyA u. tpattau bAdhakAbhAva iti vaacym| kAryotpattikAle bAdhabuddhyabhAvasyApekSaNIyatvena mi thyAtvAnumiteH dRzyamAtre tadAzrayaniSThAtyantAbhAvapratiyogitvarUpamithyAtvaprakArikAyA utpattyasambhavAt / pratijJAdijanyabodhena tasyAH pUrvamapyAzrayAsiyAdibodhanA. ceti cenna / vyAhatyabhAvAdityanenaivAzrayAsiyAdikRtavyAhatyabhAvasyApyuktatvAt / tathA hi-anumityA pratijJAdijanyabodhena vA pakSatAvacchedakaviziSTe mithyAtvaM bodhyate / na ca tAvatA AzrayAsiddhyAdidhIH / pakSavizeSaNatAvacchedakAdiviziSTe pakSAdiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvajJAnasyaivAzrayAsijhyAdinizcayatvAt / yathA 'AkAzIyakusumaM nIlagandhavat / zuklarasavattvA'dityAdau kusumAdiniSThAtyantAbhAvapratiyogitvasyAkAzIyatvAdau jJAnasya / pRthivI mithyetyAdivizeSAnumAneSu tu nAzrayAsiddhyAdeH shngkaapi| kiM ca pratiyogivyadhikaraNAbhAvasyAzrayAsiddhyAdighaTakatvAnmithyAtve ca tasyAghaTakatvAnna ko'pi doSaH / nanu, svataH prAmANyabalAt dhImAtrasya tadrAhakeNAbAdhyaviSayakajJAnatvarUpaM prAmANyaM gRhyata iti cenna / trikAlAbAdhyatvAdighaTitaprAmANyasya svatastvAsambhavena mithyAtvena yadajJAtaM, tadviSayakajJAnatvarUpaprAmANyasyaiva svatastvAt / na hi jJAnagrAhakeNa sAkSiNA svAsambaddhaM kAlAdikaM gRhyate / ajJAtattvaM tu svasambandhatvAt gRhyata eva / tadvizeSaNatayA mithyAtvamapi gRhyate / taduktaM vivaraNe / 'jJAtatayA ajJAtatayA vA sarva sAkSibhAsya'miti / sAdhakatveti / siddhijanakatvetyarthaH / nanu, satyatvarUpaM sattvaM na sAdhakatAghaTakam / kiM tu dhIviSayatvAdi / tatrAha-na tu dhIti / dhImAtraM dhItvaviziSTam / sAdhakatAprayojakaM sAdhakatAbaTakasattvarUpam / tAdRgvuddhIti / vyAvahArikasattvena dhIreva tAdRzIti bhAvaH / uktametat khaNDane / 'kathaM punarasataH kAraNatvamavaseyam / prAksatvaniyamAnabhyupagamAt / asattvasya sarvAsattavizeSAditi cenna / idamasmAt prAk saditi buddhyA vizeSAt yAdRzyA tricaturakakSyAbAdhAnavabodhe vizrAntayA vastusatAnizcayaste, tAdRzyaiva kAraNatAnizcayo mamApI'ti / Atmano gauratva iti / pAralaukikaphalArthakAnuSThAnAyApekSitena dehAtmanoMrbhedanizcayenAtmagauratvAdervyavahArakAlabAdhyatvAttatra vyavahArakAlAbAdhyasattvadhIrneti bhAvaH / nalyAdIti / nailyAdisAdhakatAprasaGgetyarthaH / sattvamevetyevakAreNa pAramArthikasattvameva prayojakamiti For Private and Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade asataH sAdhakatvam ] laghucandrikA / 229 niyamo vyavacchidyate / na tu prAtItikasattvasya prayojakatvam / tasyAgre vakSyamANatvAt / tattvAvedaketyatra tattvaM vyavahArakAlAbAdhyamabAdhyaM vA / Adye Aha-satveneti / vyAvahArikasattvanetyarthaH / pramANeti / vyAvahArikapramANetyarthaH / dvitIye Aha-eketi / mithyAtvetyarthaH / aMzAntareti / mithyAtvaghaTakasyAtyantAbhAvasya tAttvikatve tadaMze tattvAvedakatvam / tasya vyAvahArikatve paramatAtparyeNa brahmAMze tadityarthaH / ajJAnAdisAdhaka iti / ajJAnAdighaTitenAjJAnAdijJAnatvena rUpeNAjJAnAdiviSayakecchAdveSAdikAryajanaka ityarthaH / yathA zrute tvsnggtiH| ajJAnasAdhakatvaM hi ajJAnanizcayatvam / na tu kvacitkArthe janakatvam / nanu, vyAvahArikasattvameva prayojakamiti yaduktaM, tanna yuktam / prAtItikAdapi viSayasambandhAt sukhavizeSarUpakAryotpattedRSTatvAt / athAlIkasya vyAvRttaye evakAraH / na tu prAtItikasyevi vAcyam / tathApi svApnayAgAdinA vyAvahArikavargAdikaM syAt / tatrAha -yatra cetyAdi / yatra kArye / sAdhakaM kAraNam / vyAvahArikaM vyavahArasiddha prAmANikamiti yAvat / kAraNatA yatkArya prati pramANasiddho yasyetyarthaH / tatra tavyAvahArikamiti / tasmAtkAraNAttatkAryotpattiH prAmANikItyarthaH / prAtItikamaprAmANikam / tathaiva aprAmANikameva / kAraNatAyAM pramANAbhAve kAryotpattAvapi sa ityarthaH / na tu vyAvahArikam / na tu vyAvahArikameva kAraNaM kAryamiti vA niyama ityarthaH / yAdRzayoH kAryakAraNatvaM prAmANikaM, tAdRzayorutpattitatprayojakatvam / na tu vyAvahArikatvAdyantIvena niyama iti bhAvaH / nanu, vyavahArakAlAbAdhyatvasya prayojakatvaM na kaarnntaavcchedktvm| tadrUpeNa kAraNatAyAM mAnAbhAvAt tavyApyarUpeNaiva kAryakAraNatvavizeSANAM svIkAreNa nirvAhAt / nApi kAraNatAvyApyatvam / prAtItikasyevAlIkasya kAraNatvApratikSepAt / nApi kAraNatAvyApakatvam / prAtItikasyApi kAraNatvAt / ata evAlIkAnyatvasya prayojakatvamapi durvacamiti cet / atrocyate / tucchavailakSaNyasya kAryaprayojakatvaM yatra cetyAdinanthena labdham / alIkavailakSaNyaM ca kAlasambandharu pam / tasya ca kAraNatAnavacchedakatve'pi kAryotpattiprayojakatvamastyeva / kAryavadezAvacchedena kAryAvyavahitapUrvakAlasambandhasya kAraNaniSThasya kAryotpattiniyAmakatvAt / nanu, 'satyatvaM na ca sAmAnyaM mRSArthaparamArthayoH / virodhAt na hi simatvaM sAmAnyaM simavRkSayo' rityAdIni tarkacaraNIyAni bhaTTavAkyAni brahmaprapaJcaprAtItikasAdhAraNaM tvadabhyupagataM tucchavailakSaNyarUpasAmAnyadharma na sahante / ttraah-bhttttetyaadi|vyaakhyaasynte iti / paramasatyatvasya mRSArthaniSThatoktavacanena nissiddhaa| na tu tucchavailakSaNyAderityAdi vakSyata ityarthaH / iti laghucandrikAyAM asataH sAdhakatvam // For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 www.kobatirth.org advaitmnyjrii| viMbAtmaneti / aupAdhikaparicchedazUnyatve sati upAdhyantargatatvarUpeNA, ropitadharmeNa viziSTatvaM pratibiMbatvam / tAdRzadharmazUnyatve sati upAdhisannihita biMbatvam / satyantaM ghaTAkAze ghaTarUpopAdhisamAnaparimANe ativyAptivAraNAya / ape kSaNIya eveti / tathA ca kAraNatvasyAbhAve'pi tadavacchedakatvAt jJAnarUpaM kA. yaM prati prayojakatvarUpaM sAdhakatvamiti bhAvaH / dharmamAtreti / japApuSpadharmamAtretyarthaH / lohitimeti / AtmanaH kartRtvAdikaM dArTAntikam / paJcapAdikati / tathA ca tnmtmaalmbyoktm| tena vAcaspatimate lauhityaM pratibiMbo dharmAropamya dhAropavyApyatve'pi dharmapratibiMbasya na dharmipratibiMbaniyama ityuktAvapi na doSaH / nanu,kartR. tvAdemanodharmasyAtmani saMsarga Aropyate / na tu svarUpam / 'idaM rajata'mityAdau rajatatvAdezzuddhamyArope tasya vyAvahArikarajatAdAvavidyamAnasyaivotpattevAMcyatvena vyAvahArikarajatavRttirajatatvAdiprakArakapravRttyAdikAryamya bhrmaadhiinsyaanupptteH| tathA ca dRSTAnte'pi lauhityasaMsagasthaivAropoktisambhavAt kathaM lauhityasvarUpamithyAtvasAdhakatvaM paJcapAdikAyA iti ceducyate / saMsargAropamAtreNa na prtibiNbtvm| kiM tvntraikdeshaavcchinnsNsrgaaropenn| lauhityasya tu sphaTike vyApyavRttitvAt noktAropa iti na pratibiMbatvam / kiM tu saMsRSTarUpeNa mithyAtvamiti bhAvaH / dhvanisAhityaM dai zriyadhvanisAhityam / nAsatvAt nAropitatvAt / zaGkAviti / ' viSamidamiti bhramasya bhayavizeSotpAdakasya vizeSyetyarthaH / avacchedakasya upAdheH / avacchinnasya tadupahitasya / upalakSaNatvAt upalakSaNatvApAtAt / anuSThAneti / yadyapi maitrAvaruNarUpadaNDI nAtra vAkye vidhIyate / 'maitrAvaruNaH preSyati cAnvAhe' ti vacanaprAptatvAt, tathApi daNDasyAtrAvazyaM vidhiH / tasya copalakSaNatve praiSAnuvacane sAdhanatayA tadvidhAne'pi kadAcit sattAmAtreNa tasya sAdhanatvasambhavenoddezyAnuvacanakAlavyApyaM ca taddhAraNaM nAnuSThIyeta / yadyapi hi tasyAvalamvanarUpadRSTadvArA praiSAnuvacane sAdhanatA, tathApi tatpUrvasattAmAtreNApi tatsambhavAt tatkAlasattA daNDasya na labhyate / vizeSaNatvasvIkAre tu anuvacanakarmakabhAvanAyAM sAdhanatayAnvitasya daNDasya vizeSyIbhUtabhAvanAnvayinyanuvacane samAnakAlInatvasambandhenAnvayAdanuvacanakAlInadaNDasya sAdhanatAlAbhaH / yathA 'paktA daNDI'tyAdau pAkAdau samAnakAlInatAsambandhena daNDAdyanvayaH / vastutastu, daNDasya padArthaikadezatvena bhAvanAyAmanvayAsambhavAdeva vizeSaNatvaM svIkriyate / vizeSaNatve hi daNDino bhAvanAyAM sAdhanatvenAnvayAttadvizeSaNatApannasya daNDasyApi bhAvanAyAM sAdhanatvenAnvayasambhavaH / tatra bhAvanAyAM daNDinaH sAdhanatayA prAptatve'pi daNDasyAprAptatvAttatraiva vidhitA For Private and Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pade asatassAdhakatvAbhAve bAdhakam ] laghucandrikA / . 231 tparyam / kRciditi / sahakArilAbhasthale / janakatveti / upadhAyakatvetyarthaH / kAryamAtrasya kartRjanyatvena kartRjJAnAdijanyatvaM kulAlAderghaTAdyAlocanadvAreva ghaTAdihetutvAt / svasvavyApArAnyatareti / pUrvavRttina eva kAraNatvam / tacca sAkSAdiva paramparayApi sambhavati / 'gomayaiH pacatI tyAdilaukike 'tuSapakkA bhavantIti vaidike ca prayoge kAraNakAraNe'pi tAvahArAt / atha tatra prayojakatvameva vyavahriyane / na kAraNatvam / tathApi mAgAdessvargAdau kAraNatvamAvazyakam / iSTakAraNatvameva hi vidhinA bodhyate / neSTakAraNakAraNatvamapi / zaktidvayakalpane gauravAt / tathA ca kAryAvyavahitapUrvakSaNavRtti yat svasvakAryayoranyatarata' tatsambandhitvameva kAraNatvam / svakAryatvaM ca svAdhikaraNakSaNAvyavahitottarakSaNavRttitvamiti nAnavasthAdikam / tasmAdiIta / tasya kAraNatve tavyApArasattvApattiriti bhAvaH / kAraNatvaM pariNAmitvam / jaDatveti / jaDatvamAtretyarthaH / kAryasya citpariNAmatve cidrUpatA syAt / na tu jaDatvamAtramiti bhAvaH / nanu, pratibimbAdeH liGgavidhayA kimbAnumityAdikAraNatvaM vAcyam / tacca na yuktam / atItAnAgatadhUmAderiva tasyApi kAraNatvasya hAtumucitatvAt / anyathA gauravAt / tatrAha-na hIti / kvacit atItaliGgAdisthale / mukhyeti / pratibimbAdirUpaliGgajJAnamanumitikAraNamityAkArake pratyakSAdirUpe kAraNatAgrAhake jJAne liGgasya vizeSaNatvasambhavena tatrApi kAraNatAgrAhakatvam / viziSTe pravRttasya pramANasya hi vizeSaNe'pi pravRttirotsargikatvena mukhyaa| atItadhUmAdisthale tu bAdhAdeva na sA / tathA coktagauravaM prAmANikamiti bhAvaH / saGkati / tasyAdoSatve tu jJAna iva viSaye'pyekasya vaijAtyasya siddhyApatteH viSayasya hetutvasiddhiH / na ca vyAvahArikasuvarNajJAnasAdhAraNyena kAraNatvasya suvarNe'pi svIkAre vyAvahArikasuvarNAdajJAtAdapi sukhavizeSa utpadyeteti vAcyam / tAvatApi tAdRzavaijAtyasya svApnaprAtItikasuvarNe vyAvahArikasuvarNajJAne ca vRttau bAdhakAbhAvAt / anyadati / atItAnAgatAderyadA jJAnaM, tadA sUkSmAvasthArUpeNa sattAvazyaM vAcyA / anyathA tasya pramANaviSayatvAsambhavAditi pUrvamukte kAlAntare sattvAt tasya jJAnamupapadyate ityAzaGkAyAmanyadetyAdikaM khaNDana uktam / tasyAyamarthaH / pATaccarazcoraH / yAmikaH tadvAraNAya jAgratpuruSaH / pramAyA atItAdiviSaye viSayitvAsambhavaH / alIke sambandhAsambhavAt / kAlAntarasattvaM tu etatkAlInajJAnena sambandhena pryojkm|smbndhinorekkssnnvRttitvsy sambandhe prayojakatvamityasya saMyogAdisthale dRsstttvaaditi|tdidNruupaantrenn sttve'pitulym|ydruupophitsy hi kAraNatvaM tadrUpopahitasya sttvmpekssitm|anythaa kAryAvyavahitapUrvakSaNasambandhasyAsatya For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 advaitamaJjarI / sambhavena kaarnntvaassbhvaat|tvnmte hi mithyAtvasyAlIkatvarUpatvaM svIkRtya mithyAbhUtasyana kAraNatvamityucyata iti bhAvaH / na ceti / bhramo yadyabAdhitaH syAt , tadA abAdhitaviSayakaH syAdityatreti zeSaH / doSAdItyAdipadAdavidyA gRhyate / tathA cAvidyApariNAmatvAdinA bhramasya mithyAtvaM bAdhAvatArakAle viSaya iva jJAyate / doSasya svaviziSTaM prati kAraNatvam / dopaviziSTatvaM ca dopAzrayazaktyAdyavacchinnacittAdAmyam / taccAvidyApariNAmatvena rajatAditadAkArAvidyAvRttyoraviziSTamiti bhAvaH / anabhyupagamAditi / vastutaH tucchajJAnAdestucchopahilarUpeNa tucchatve'pi na ksstiH| na hi tena rUpeNa tasya kAraNatvAdikaM tvayApi svIkriyate / kiM tu jAtivizeSarUpe. Na / prAtItikasya tu kAlasambandhAdinotkarSAdinA ca tanmayA svIkriyata iti bodhyam / na caivaM mithyAtvasya tucchavailakSaNyaghaTitatvena taddhiyo'pi tucchatvApattiriti vAcyam / tucchavailakSaNyAdeH kAlasambandhatvAdinA mithyAtvAdighaTakatvAt / pUrvasambandhaniyame ananyathAsiddhatve sati kAryAvyavahitapUrvakSaNAvacchinnakAryasAmAnAdhikaraNyAzrayasyAnyonyAbhAvasya pratiyogitAnavacchedakatve / siddhAnte daNDAdimatyapi daNDAderatyantAbhAvasvIkArAdatyantAbhAvApratiyogitvaM tyktvaanyonyaabhaavaadikmuktm| hetutattvaM hetutA / tabahirbhUtaM tadaghaTakam / tAdRze ye sattvAsattve tatkathA vRdhetyarthaH / yadi kAraNasya sattAsambandho'pekSyate, tadA so'styeva klpitH|klpite akalpitastusambandho'lIkaH / paraM tu sa nApekSita ityAzayena kathA vRdhetyuktam / kAraNasya sajJAniyame sAdhakAbhAvamuktvA bAdhakamAha / antarityAdi-antarbhAvitasattvaM sattAviziSTaM sattA tadAzrayazceti yAvat / yadi tadubhayaM kAraNaM, tadA sattAnAzrayaH kAraNamiti siddham / na hi sattAyAM sattAntaramasti / na vA saiva sattA / Adye dvitIyAdisattAyA api svapratyakSAdikAraNatvasiddhaye sattAntarasvIkArAdanavasthA / nAnAsattAsvIkAreNa sattAkArAnugatadhIlaMghane jAtimAtralopApattizca / yadi ca antarbhAvitasattvaM na kAraNaM sattA na kAraNam / kiM tu sattopalakSitaM kAraNaM, tathApi sattAbhAvakAle atItatAdazArUpe daNDAdeH kAraNatvAdasat kAraNamiti siddham / atha sattA kAraNatAzraye na vizeSaNam / nApyupalakSaNam / kiM tu upA. dhiH / yadA yadA yatra kAraNatvaM, tadAvazyaM tatra satteti yAvat / tathApi satyarUH pAdanyat kAraNamityAgatam / na hi sattAsamvandhi daNDAdikaM sadrUpam / brahmaNaH sadrUpatAyA Avazyakatvena tatsambandhAdeva tatra sadrUpatApratyayasambhavAt zrutyAdivAdhyatvAcca / na caivamityAdi / kAraNatvasthale adhiSThAnatvamAdAya pUrvoktadoSa ityabhimAnaH / svarUpata iti / sadrUpamevAvacchinnAnavacchinnarUpeNa prAtItikavyA For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de asatassAdhakatvAbhAve bAdhakam] laghucandrikA / 233 vahArikAdhyAsamAtrAdhiSThAnamiti bhAvaH / svarUpeti / daNDAdikAraNasvarUpetyarthaH / uktayuktibhissa drUpasyAkAraNatvAt sadrUpasambandhinyeva kAraNatvaM tvayA vAcyam / tathA ca sadrUpaM kAraNaM tavAsiddhamiti bhAvaH / nanu, daNDatvAdinA kAraNatve khIkRte prAtItikadaNDAderapi ghaTAdyupadhAyakatvApatteH vyAvahArikadaNDatvAdinaiva tatsvIkAryaM tvayA / tathA ca hetutattvabahibhUtetyAdyasaGgatamiti cenna / tAvatApi pAramArthikatvarUpasattvasya hetutvabahinIvAnapAyAt / kiM ca na vyAvahArikatvaghaTitarUpeNa kAraNatvaM kvApi svIkriyate / atha taduktApattiH kathaM vAryata iti cet / sAmagrIvyAptimadhye vyAvahArikatvaviziSTa padArthAnAmeva nivezAt vyAvahArikeNa kAraNataravacchedakena viziSTaM yayAvahArikaM tatsamUhasya vyAvahArikasambandhaviziSTo yo vyAvahArikakSaNaH, tasmAdyAvahArikottaratvaviziSTo yo vyAvahArikakSaNaH, tattvaM kAryotpativyApyamiti svIkArAt prAtItikadaNDAderna ghaTAdyupadhAyakatvam / na ca prAtItikaghaTAderapi vyAvahArikadaNDAditaH utpattiH syAditi vAcyam / aapaadkaabhaavaat| kAryatAvacchedakaviziSTaM pratyeva tAdRzakSaNatvasya vyApyatvAdakAryatAvacchedakapAtItikatvarUpeNa kAryasyApattyasambhavAt / na ca daNDAdikaM vinApi prAtItikavaTAdyutpatyA vyabhicAra iti vAcyam / vyAvahArikaM prati mUlAvidyAyAH prAtItikaM prati paluvAvidyAyAH pariNAmikAraNatvena sAmagrIbhedAt / AMdhayA kAryajanane daNDAdeH dvitIyayA kAryajanane doSAdessahakAritvAt / evaM ca yatra ca vyAvahArikaM sAdhakamityAdi vyAkhyAtaM mUle / sAdhakasya vyAvahArikatvaM mUlAvidyAtvam / prAtItikatvaM pallavAvidyAtvam / pallavAvidyAnaGgIkAre tatsthAnIyaviSayAvaraNatvam / na ca tathApi prAtItikenApi kAryajananAt sAmagrIvyAptI sarvatra kathamuktarItyA vyAvahArikatvaM nivezitamiti vAcyam / prAtItikasya kutrApi kArye hetutvAsvIkArAt tajjJAnasyaiva hetutvAt / na ca tadviSayakatvaghaTitarUpeNa jJAnasyApi prAtItikatvam / uktaJcAcAryaiH / 'jJAnamithyAtvaM vinA viSayasya mithyAtvAsambhavaH / svarUpato bAdhAbhAve viSayato bAdhAsambhavAditi / "idaM rajata'miti yat jJAnaM jAtaM, tanmithyeti viSayaviziSTajJAnasya mithyAtvAnubhavAditi vAcyam / tAvatA vRttirUpasya jJAnasya svarUpataH prAtItikatve'pi cidrUpasya tadabhAvAt / rajatAdiprAtItikaviSayakatvarUpeNa na cito hetutvam / kiM tu rajatatvAvacchinnaviSayatAkatvarUpeNa / tacca na prAtItikaghaTitam / asadviziSTacito'pi na prAtItikatvam / na ca bhramasthale rajatAditAdAtmyasya zuktyAdyavacchinnacityutpadyamAnasya viSayatAtvena viSayatA prAtItikIti vAcyam / vyAvahArikapUrvasiddhatAdAtmyenaiva rajatAderutpatteridamAditAdAtmyaM raja For Private and Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 234 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tAdyavacchinnaciti jJAyamAnaM na viSayatA / sAMsargikaviSayatAzrayatvAt / na hi viSayaviSayatayorabhedaH paraiH svIkriyate / tathA cedamAderviSayatApi bhramAt parvasiddhA / tathA saMsargarUpamuktatAdAtmyamapi pUrvasiddhasAMsargika viSayatAsambandhena jAyata iti viSayatAmAtraM vyAvahArikam / na hi jJAnaM tadviSayatAcAropyate iti paraiH svIkiyate / kiM tu vizeSaNaM vizeSyavizeSaNayossaMsargazca / dvayorapi bAdhAnubhavAt / tasmAt prAtItikaM na kAraNam / yadvA yAdRzakAryaM prati zaktiryatra tiSThati, tattasya kAraNam / zaktereva kAraNatArUpatvAt / prAtItike daNDAdau va na ghaTAderazaktiH / yasya ca zaktiH prAtItike, tattasmAjjAyata eva / tathA ca vyAvahArikatvasya utarItyA na vyAptau nivezaH / na caivamapi vyAvahArikatvasya kAraNatAsvavacchedakatvakarUpane gauravamiti vAcyam / kAraNe vastugatyA yena rUpeNa sambandhena ca yatkAryotpattipUrvakSaNe kAryAdhikaraNe yat sambaddhaM tadrUpasambandhAbhyAM tAdRzasambaddhatvaviziSTeSveva tacchaktesvIkArAt / viziSTasya ca kevalAtiriktatvenAnatiprasaGgAt / vyApteriva zakteravacchinnatve svarUpasambandharUpe mAnAbhAvAt / anayoH kalpayorddhatIyasyaiva mUlAnusAritve'pi prathamaH paraparAbhave prabhureva / dviSTheti / ekAnuyogikApara pratiyogiketyarthaH / kazcidviSayatAvizeSarUpaH / vizeSeti / vyAvRttItyarthaH / nanu uktarUpayorna vyAvartakatA / AdyasyAnanugatatvAt / dvitIyasya sarpatvAvacchinnasya vizeSyatvasya prakAratvasya vA sakaleSu sarpajJAneSvabhAvAt / kiJca pratyakSe vyAvarttakajJAne tayorviSayaghaTitarUpeNaiva bhAnAttenaiva rUpeNa vyAvarttakatvamucitam / tatrAha - kizceti / dharmyantarasambandhamanapekSya vilakSaNaM svaviSayasambandhAnyena vailakSaNyena yuktam / tena viSayatAmAdAya na siddhasAdhanAdikam / zaktyanyetyapi vizeSaNaM vailakSaNye deyam / tajjanaketi / asarpajJAnajanaketyarthaH / vilakSaNeti / bhinnetyarthaH / asarpajJAnAvRttijanyatAzrayatvAditi paryavasito hetuH / sarpajJAnatvAderjanyatAvacchedakatve gauravAt tadanyadakhaNDavailakSaNyaM vinA janyatAyA avacchinnatvAnupapattiranukUlatarkaH / syAtAbhiti / caitrAdisambandhatvAdergurutvAttadanyadakhaNDavailakSaNyaM janyajanakatAvacchedakaM kalpyata ityuktau sarpajJAne'pi tatheti bhAvaH / sarvajJAneti / sarvasarpajJAnetyarthaH / jAtirUpaH jAtipadena tAntrikairvyavahAryaH / mAMnAbhAvAditi / sarpajJAnamAtravRttikAraNatvAderavacchinnatvasya svarUpasambandharUpasyAvazyakatve avacchedakatvAkhyaviSayatAvizeSasambandhena sarpatvAdijAtyaiva tatsambhavaH / vastutastu tAdRzAvacchinnatve mAnAbhAvaH / ata eva sthUlasarpatvAdigurudharmasyAvacchedakatve gauravAttadavacchinnaviSayatAkajJAnamAtravRttikAraNatAdyavacchedakatvenAkhaNDa For Private and Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade asatassAdhakatvAbhAve bAdhakam laghucandrikA / 235 dharmavizepo jAtyanyaH kalpyata iti parAstam / kAraNatArUpazaktivizeSastu svIkriyata eveti bhAvaH / ghaTasaMyoga ityAdi / ghaTasaMyogaH pttsNyogaavRttijaatishuunyH| tAdRzajAtigrAhakamAnAviSayatvAdityatra tAtparyam / dhrmyntrsmbndhmiti| yo yadavRttijanyatAvAn, sa khAdhikaraNasambandhAnyasya tadavRttidharmasyAzraya'iti vyAptiH pUrvamuktetyAzayena idam / jJAne coktasAdhyamasti / viSayasya jJAnAnadhikaraNatvAt / etena svaviSayasambandhAnyadharmatvena pUrvoktarUpeNa sAdhyatAyAM na vyabhicAraH / kiM tu sAdhyAprasiddhiriti parAstam / vyabhicAra iti / saMyogajanyAnyasaMyogaM prati kriyAyAH kAraNatvAt kriyAjanyayorghaTapaTasaMyogayomitho vyAvRttajAtimattve mAnAbhAvAt vyabhicAra iti bhAvaH / kAryakAraNabhAveti / kAryatAderavacchinnatve mAnAbhAvaH / na caivaM pratiyogitAderapi avacchinnatvaM na syAt / pratiyogitAvizeSasambandhena ghaTAdiviziSTAbhAvasyaiva 'ghaTo nAstI'tyanubhavAdinirvAhakatvasambhavAditi vAcyam / iSTatvAt / ato'bhAvAdItyAdipadamuktam / tena ca jAtivizeSaviSayakapratyakSasyAnubhavo gRhyate / tathA ca kAraNatAderavacchedakatayA jAti kalpyatAm / tAdRzAnubhavenaiva tatsiddhistu bhavatyeveti bhAvaH / ata evetyAdi / apizabdo'ta evetyasyottaraM yojanIyaH / tenAmAvanidarzanasyAsiddhatvAditi samuccIyate / tathA hi-ghaTAbhAvAdau pratiyogibhinno vizeSo na pratyakSaH / nApi kAraNatAdyavacchedakatayA anumeyaH / tasyAvacchinnatve mAnAbhAvAt / bhAva vA pratiyogyavizeSitarUpeNAbhAvasyAnyathAsiddheH pratiyogina eva tadavacchedakatvAt / uktAnyathAsidhyasvIkAre tadabhAkavyaktereva svaniSThakAraNatAdyavacchedakatvasambhavenoktavizeSAsiddheH / svoparAgAt svoparAgamAdAya / kAle vizeSyoparaJjakAmAta / vyAvRttidhIvizeSye vizeSaNatayA vyAvRttidhIkAle bhAsamAnaM sat vyAvRttidhIkAle vidyamAnamityarthaH / dhvaMsAderitarasmAt vyAvarttake pratiyogyAdAvupAdhAvativyAptivAraNAya vizeSyadalam / upalakSaNe tadvAraNAya sadityantaM vizeSaNadalam / nanu, 'ayaM na gavetara' ityanumitau gotvalinikAyAM gotvasyAviSayatvAt vyAvRttidhIkAla ityayuktam / ata Aha-yena ceti ! udAsInaM kurvatetyasya vivecanaM vishessyetyaadi| vyAvartaketi / vyAvRttivyApyetyarthaH / tathA ca yasya dharmasya vyAvRttibuddhau tatkAraNe vyAvartakadharmavattvena vyAvarttanIyadharmiNo jJAne ca na bhAnaM, tasyoparAgaH udAsInaH / yasya tu tasyAM tasminvA bhAnaM, tat vizeSaNam / ato vyAvRttibuddhikAle bhAsamAnamityanena vyAvatakavyAvartanIyavaiziSTyajJAne vizeSyatAvacchedakatayA vyAvartakarUpavizeSaNaviSayA vA viSayo vivakSita iti bhAvaH / atropala For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 . advaitamaJjarI kSaNalakSaNe kurvatetyantena vizeSaNAnyatvaM vizeSaNamityuktam / tadanuktau vizeSaNasyApi vyAvarttakAntaropasthApakatvAttatrAtivyAptiH / vizeSya iti / vyAvRttidhIkAla iti zeSaH / vizeSaNAdupalakSaNAccAnyatve sati vyAvartakamityarthaH / zabdaprayoga iti / zabdajanyAnubhava ityarthaH / upasthApayataH upsthaapkdhiivissyau| janayataH jnkdhiivissyau| vyAvartakau uktAnubhavaviSayasya vyAvartakau / upAdhI eveti / uktAnubhavAnuparaktatvAt uktAnubhavahetudharmAntarajJAnajanakajJAnAviSayatvAduktAnubhavaviSayavyAvartakatvAduktAnubhavaM pratyupAdhI / gotvAdestUktavyAvRttibuddhayuparaktatvAdinA tAdRgbuddhiM prati vizeSaNatvAdikamiti bhAvaH / nanu, padmatvAderiva tattatpadmavyaktitvasya tAvatpadmavyaktInAmanyatamatvasya coktAnubhavaviSayavyAvartakatvena tasyApi prayogopAdhitvavyavahAraH syAt / kiM ca kumudAdAvapi paGkajAdipadaprayogasambhavAt kathaM tato vyAvartakatvam / na hi tvayA samudAyazaktiH svIkriyate / na ca vizeSyatAsambandhenoktAnubhavaM prati padmatvAdikaM kAraNam / ato na kumudAdau prayoga iti vAcyam / avayavazaktibhirlakSaNayA vA kumudAdau pryogsyotptteH| tatrAha-idaM ceti / sammataM yuktyA svIkRtam / sA cocyate / yAvadavayavazaktijJAnajanyazAbdAnubhave padmatvAdinA padmAdestAdAtmyena hetutvAt padmAnvaye anupapattijJAnakAle lakSaNayaiva kumudAdA prayogaH / tathA coktakAraNatAvacchedakatayotAnubhavaviSayavyAvartakatvaM padmatvAdereva / na tavyaktitvAdeH / kiM ca tatparicAyakaH padmatvAdireva vAcyaH / tathA ca tatraiva vyAvartakatvavyavahAraH / ata eva zabdapaNAvapi prAbhAkaramate sthitvA maNikatoktaM yathA 'sarvanAmatattvamahaMpadeSu buddhisthatvasambodhyatvoccArayitRtvAni prayogopAdhayaH / tena buddhisthatvAdikaM taina bodhyate / kiM tu tadupalakSitam / tasyaiva tacchakyatvAt / tathA padmatvAdikaM paGkajAdipadeSu prayogopAdhiH / tena tat taina bodhyate / kiM tu tadupalakSita'miti / yattu buddhisthatvopalakSitadharmaviziSTe sarvanAmnAM zaktijJAnAt buddhaghaTatvAdiprakAreNa ghaTAdezAbdabodhaH / sambodhyatAvacchedakatvopalakSitadharmaviziSTe yupmacchabdasyoccArayitRtAvacchedakatvopalakSitadharmaviziSTe asmacchabdasya zaktigrahAcchuddhacaitratvAdiprakAreNa zAbdabodhaH / na tu tatra buddhisthatvAdibhAnam / tathA ca dRSTAntAbhAvAnna padmatvAdeH prayogopAdhitvamiti yat pkssdhrairuktN,tnn|buddhisthtvaadyuplkssittttddhrmvishisstte zaktijJAnaM tattaddharmaprakArakazAbdabodhe heturityavazyaM vAcyam / anyathA kadAcit ghaTatvaM kadAcidanyat zAbdabodhe prakAra ityatra niyAmakAbhAvAt / tathA ca dharmavizeSamAdAya kAryakAraNabhAve gauravAt buddhisthatvAdikaM viSayatAvacchedakatvasambandhe For Private and Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade asatassAdhakatvAbhAve bAdhakam laghucandrikA / 237 na zAbdabodhaM prati heturiti prayogopAdhitvameva yuktam / sarvanAmatadAdipadasya dharmaviziSTe zaktiH / ghaTe va buddhisthe sati tAdRzazaktijJAnAdinA ghaTatvaprakArakaH zAbdabodhaH / yuSmadasmatpadayorAtmanyeva zaktiH / yasyAtmano yadA sambodhyatvamuccArayitRtvaM vA, tadA tasyAtmani zaktijJAnAcchAbdadhIH / sarvanAmnAM paryAyatvApattistu i. STA / vastutaH uddezyatAvacchedakabuddhiH sarvapade, praznopakramabuddhiH kiMpade, tatpadoddezyabuddhiryatpade,avAntaravAkyoddezyabuddhistatpade,pratyakSabuddhiridametatpadayoH,parokSabuddhiradaHpade niyAmikA / tAvatA vizeSeNa paryAyatAvAraNAt / ata eva yuSmadasmadorapi na pa ytaa| so'yaM navA' 'tvamahaM nave'ti saMzayastvidaMpadAdibodhyatvaprakAraka iti dik / zabdaprayoge zabdajanyavodhe / udAharaNamiti / zabdAzrayatvasyoktabodhe anuparaktatvAttaduparaktadharmAntarAnupasthApakatvAccopAdhitvamiti bhAvaH / uktaM hi zabdamaNau-'AkAzapadaM zabdAzrayatvopalakSitavyaktau zaktam / tasyA evopasthApakamanubhAvakaM c| zabdAzrayatvAMze zaktina svIkriyate / zakyAnAM nAnAtve hi teSu prAtisvikarUpeNa zaktigrahAsambhavAt anugatarUpeNa zaktigrahArthaM to'pi zaktiH sviikriyte| ghaTatvena rUpeNa hi zaktigrahe tadrUpeNaiva zAbdabodhaH / na cAzakyamya zAbdabodhe saMsargo bhAti / tasmAtatrApi zaktiH / AkAzapade tu zuhAkAze zaktatvajJAnAt, zAbdadhIsambhavAt na zabdAzrayatve zaktiH / nanu, dravyaguNAdeH kenacidrUpeNaiva bhAnam / na tu zuddhasya / kiM cAkAzamastItyAdivAkyAdAkAza ekatvAderanyadhIna syAt / zAbdabodhIyamukhyavizepyatAyAH kizcidrUpAvacchinnatvaniyamAt / na caikatvAdAvAdheyatvasambandhanAkAzasya vizeSaNatvamiti vAcyam / vibhaktyarthe saGkhyAyAM nAmArthasya vizeSaNatvAsambhavAt / anyathA pAzAdhikaraNavirodhAditi cet / atrocyate / ekatvaviziSTa AkAze astitvAnvayadhIreva prakRte svIkriyate / na tu zuddhAkAzavizeSyaketi / sAkSitvAdAviti / anAvRtaviSayaprakAzatvarUpe sAkSitve'nuparaktaM tadAzrayavyAvartakAntarAnupasthApakamavidyAdikamupAdhireveti bhAvaH / tatropAdhitveti / yadyapi vyAvRttidhIkAle vyAvartanIye vidyamAnaM vizepyAnvayinyananvitaM vyAvartakamupAdhiH / yattu 'tAhazavidyamAnaM sadvizeSyAnvayinyanvitaM vyAvartakaM, tadvizeSaNam / yattu na tAdRzavidyamAnaM, na vA vizepyAnvayinyanvitamathApi vyAvartakaM, tadupalakSaNami' ti kalpatarvAdAvu. ktam / tathA ca dhvaMsAdau pratiyogyAdikamupalakSaNam / dharmAntaropasthApakatvasya tallakSaNe'nupAdAnAt, tathApi tasya vyAvartakatvaM sarvasammatameva / na ca tasyopAdhitvasvIkAro nirmUla iti vAcyam / tasya saMkSepazArIrakAdimUlakatvAt / tathA hi tatrokam-'lakSyasvarUpamapi sadyadamuSya sAkSAt arthAntarAt bhavati bhedakametadAhuH / For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 advaitamajharI / anya svalakSaNatayaiva tu lakSaNaM khaM cchidraM jalaM dravamitIdRzameva loke // svAnuraktamatijanmakAraNaM yat punarbhavati lakSyavastuni / tadvizeSaNatayAsya lakSaNaM kesaradikamitrAzvavastunaH // svAnuraktamatijanmahetutAM lakSyavastuni nirasya lakSaNam / asvarUpamapi tasya yat bhavet kAkavattadupalakSaNaM viduH // ' iti / yadyapyatropalakSaNopAdhyordvayorupalakSaNatvena grahaNaM, tathApi tayAravAntaralakSaNaM nApalapituM zakyate / ata eva jagatkAraNatvAdikaM brahmaNaH itaravyAvRttyupalakSitasvarUpabuddhau upAdhireveti vizeSaNasvalakSaNAnyavyAvartakatvenaikIkRtyopalakSaNapadena zAstra vyavahAraH / ata eva zabdamaNo 'zabdAzrayatvamAkAzapadaprayoga upalakSaNa mityu. ktam / 'gotvopalakSite dhenupadazaktirityuktam / vizeSaNAnyatvenopalakSaNatvavyavahArasambhavAt / vastutastu dharmAntaropasthApakamupalakSaNamityeva yuktam / kalpatarvAdivAkyamapi tadanusAreNa neyam / tathAhi vizeSaNopAdhyupalakSaNAnAM pUrvasya pUrvasyottarottarApekSayA zreSThatvam / teSAmanyatamasya vAkyAdiprameyatvasandehe pUrvapUrvasyaiva tatprameyatvamiti yAvat / tathA copAdhyapekSayopalakSaNasya jaghanyatve vyAvartakAntaropasthApakatayA tatsApekSatvaM bIjam / vyAvRttidhIkAle vyAvartanIye vidyamAnatvAbhAvamAtraM tu na bInaM sambhavati / upAdhivaDhyAvartakatvAvizeSAt / atha yathA tava mate upAdhevizeSaNavavyAvartakatve'pi vyAvRttidhIkAlAsattvAdeva javanyatvaM, tathA manmate uktAbhAvamAtreNa upalakSaNamupAdhito jaghanyamiti cenna / tathApi svato vyAvartakasya vyAvartakopasthApakAdavyAvartakAt zreSThatvaM tvayApi vAcyam / tacca tvanmate na pratipAditam / tena tava nyUnatA / atha tavApi vishepyaanvyinynvitaannvityoH| Aye zreSThatvam / tacca tvanmate na pratipAditam / tena tava nyUnateti cenna / mama hi vizeSaNopAdhyostAdRzamukhyajaghanyatvamanukamAllabhyate / atha tArha mamApi sAkSAt paramparayA vyAvartakayormukhyajaghanyatvamAlabhyata iti cet / tarhi nAstyAvayorvivAdaH / nanu, 'daNDayayamAsI'dityAdau daNDe vizeSaNe avyaaptiH| vyAvRttidhImati etatkAle tasyAsattvAt / 'daNDinaM bhojaye' tyatra daNDasya vizeSaNatvAbhAvAttatrAtivyAptiH / vyAvRttidhIkAlasattvAditi cenna / Adye atItasattAyAM daNDasya vizeSaNatve'pi vyAvRttibuddhAvavizeSaNatvAttadvizeSaNasyaiva prakRte lakSyatvenAvyAptyabhAvAt / ataeva naativyaaptiH| bhojanIyatvaM pratyavizeSaNasyApi vyAvRttibuddhau vizeSaNatvAt / sAmAnyato vizeSaNalakSaNaM tu yat yaduparaktaM, tat tatra vizeSaNamityAdi bodhyam / tattadAkAratvenetyAdi / tRtIyAnAmabhedo'rthaH / tasya ca vailakSaNye'nvayaH / vRtteciduparAgArthatvapakSe prativimbitatvenetiAvaraNabhaGgArthatvapakSe tdbhivykttveneti| AkArasamarpakatvena For Private and Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prade grayasambandhabhaGgaH ] laghucandrikA | 239 tattadviSayitArUpAkArApekSaNIyatvena / taccoktarItyA bodhyam / vyavahAreti / vyavahArajanaketyarthaH / paricAyakatvena itarasmAdvyAvartakatvena / jJAnasvabhAvAnAmananugatatvAt teSAmeva na teSu vyAvartakatvam / na vA vyavahArajanakatvaM vyAvartakam / tasyopadhAya katArUpatve ananugamAt / svarUpayogyatArUpatve janakatAvacchedakarUpatvena viSayaghaTitatvAvazyakatvAt // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // iti laghucandrikAya asato'sAdhakatve bAdhakam // saMyogasamavAyayorabhAvAditi / guNAdau nAtmanassaMyogaH / dravye'pi tasyAtItatvAdikAle utpattikAle vA na saH / na cotpattikAle saMyogo mAstu / atItAdau tu tadIyasUkSmAvasthA saMyogadvArakassambandhaH / evaM guNAdAvapi dravyadvAreti vAcyam / tu vyAderniravayavatvena tatra tadguNAdau ca tadasambhavAtsAvayava eva saMyogasya svIkArA - nniravayave avacchedakAsambhavAt / dikAlavizeSANAM tu trutyAdau sambandhasya daizikavyApyavRttitayA daizikAvyApyavRttisvabhAvasaMyogAdau avcchedktvaasmbhvaat| AtmaguNatvaM tu na jJAnasya sambhavati / tatra manasa evopAdAnatvAt / anyathAtmanastatropAdAnatvaM manaso nimittatvamityatra gauravAt / AtmarUpajJAnasya jagadupAdAnasya samavAyo nAtItA sambhavati / na vA anAdau / anAdhyAsikasyeti / adhiSThAnAropyayoH yattAdAtmyaM, tadanyasyetyarthaH / uktatAdAtmyaM tu jJAnasvarUpasyAdhiSThAnatvaM viSayasyAropyatvaM sAdhayatIti vakSyate / dviSThasambandhAtmakatveti / sambandhasya yo dviSThasvabhAvastadAtmakatvetyarthaH / saMyogasya dviSThatvenobhayavAdisiddhatvAt kalpyo jJAnaviSayayossambandho'pi tAdRzaH kalpayitumucitaH / anyathA viSayaniSThA viSayatA jJAnaniSThA ca viSayiteti dvayoH kalpane gauravAt / tadakalpane viSayasya pramAtvAnupapatteH / ata eva svatvAdisambandho'pi na yuktaH / svasvAminovidyamAnasyaikasambandhasyaiva yuktatvAt / na hi caitradhanayossambandhadvayaM kasyApi vuddhiviSayaH / ata eva guNaguNyAdisthale tAdAtmyameva bhaTTAdimate svIkriyate / na caivaM sa sambandho guNe guNavato vRttiniyAmakaH syAditi vAcyam / kuNDavadaraniSThasyApi saMyogasya kuNDavRttyaniyAmakatvasya dRSTatvAt / anaGgIkArAditi / ajJAnasya prAmANikatvena tannivRtte - reva jJAnaphalatvasambhavena jJAtatA na svIkriyate / na ca saiva viSayateti vAcyam / prAtItike anuvAdye ca viSaye tadasambhavAt / atItAdAviti / jJAtatA nAtIte jJAnenotpAdayituM zakyate / tadutpattipUrvamupAdAnasya viSayasya satvAbhAvAt / na ca vidyamAnaviSaye tAdAtmyena sambaddhA sA nirUpakatvasambandhenAtmani sambadhyate ityavazyaM vAcyam / anyathA jJAnoparame'pi puruSavizeSIyatayA tasyAH pratyakSaM na syAt / tathAcA For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / tmanyeva tAdAtmyena sarvatra sotpadyate / viSaye tu nirUpakatvasambandheneti na viSayastasyA upAdAnamiti vAcyam / tAdAtmyasyaiva sAmAnAdhikaraNyapratyayaniyAmakatvena tadabhAve viSaye tadanupapatteH / nanu, bhaTTamate ekakanakavyaktipariNAmAnAM kaTakakuNDalAdInAmupAdAnIbhUtatAdRzavyaktyAtmanA bhedAbhedayossvIkArAdekamRvyaktipAraNAmayoHsthUlasUkSmabhAvApannayoH kAryayorapitAdAtmyasvIkArAt ghaTatatsUkSmAvasthayorapi bhedAbhedasvIkArAt sUkSmAvasthAyAM jJAtatAyA utpattyA sthUlAvasthArUpe ghaTAdau sAmAnAdhikaraNyapratyayopapattiH / ata eva bhaTTavArtike yAgAdehattarAvasthA, svargAdeH pUrvAvasthA vA apUrvam / ato yAgAderasvargAdau sAkSAdeva kAraNatvamityuktamiti cenna / jJAtatAyAssUkSmAvasthAyAmapratyaye'pi sthalasyAtItasya jJAtatvapratyayAt / kiM ca jJAnaM viSaye sambaddhaM sadeva jJAtatAM janayatIti viSaye jJAnasya jJAtatAnyasambandhasyAvazyakatvena tenaiva 'jJAtamida'miti dhIH / na ca jJAnena jJAtatvotpattiM vinA dhIkarmatvaM nopapadyata iti jJAtatAnyasambandha iva jJAtatApyAvazyakIti vAcyam / tAvatApi tasyAH viSayajJAnayossambandhatvAsiddheH / parokSasthala ivAjJAnanivRttessaMskArAdevI dhIkarmatAtvasambhavAcca / gaganAdAviti / sadA sambandhApekSAbhyAM hAnopekSayostatrAsambhavAdupAdAnasya pUrvasiddhatvAt na teSAM tatra phalatvam / kaladhauteti / kaladhautamAtrasya jJAnena tanmalAlocanadvArA tahAnajananAttasya tadviSayatvApattiH / na dvitIya iti / hAnAdyabhAvabuddheH pUrvasattvena gaganAdau hAnAdibuddherasambhavAt upAdAnabuddheH pUrvasiddhatvAcca hAnAdidhIna phalam / tadAkAreti / tatsvarUpAtmakAkArapadArthetyarthaH / hetUnAmiti / arpakatvasya hetutvarUpasyaiva vAcyatvAditi zeSaH / yathA dRzyatvamiti / dRktAdAtmye DhaktAdAtmyAntaraM na svIkriyate / anavasthApatteH / ataH svasmin svarUpasambandhena tatsattvAt dRzyatvavyavahAraH / tathA yogyatAyAM tayaiva tayavahAraH / saMvida iti / ghaTe jJAnamityAdau prakRtyarthasya viSayatvapratIteH prakRte'pi tathA syAt / viSayatAghaTitatvena viSayatAzrayatvarUpatvena / matsamavetaM matsamavAyavat / anyonyAzraya iti / prayoge jAte tena sambandhena viSaye jJAnasya viziSTapramayA'yaM jJAnaviSaya iti prayogaH, tasmin sati ca setyanyonyAzrayaH / abhiyuktasya mantre eva mantrazabdaprayoktRtvasya mantratvaghaTitatvAdanyAdRzasya durvacatvAnmantrapadazakyatAvacchedakadharmavattvameva mantratvam / sa ca dharma AnupUrvIvizeSo nAnAvidhaH / yadyapi viSayapadazakyatAvacchedakavattvaM viSayatvamiti zakyate vaktum / zakterakhaNDadharmatvamate zaktyA ghaTitatvenAnugamasambhavAt, tathApyatraivAsya jJAnasya viSayatvamiti vyavahAro na tena sambhavati / tasya sarvatra sattvA For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pradeDhagdRzyasambandhabhaGgaH] laghucandrikA / 241 t / ata eva vAyubhinna eva rUpasamavAya iti pramayA samavAyanAnAtvamAhurityAzayenAha-etAvateti / nanu, tattadviSaye pUrvapUrvaprayoga evottarottarajJAnasya viSayatvam / tatrAha-na cAsmin sAdAviti / tasya pUrvaprayogasya prathamaM sAdipadArthe jJAnaviSayo'yamiti prayogo na syAt / pUrvaprayogAbhAvAt / na ca jJAnasyeva pUrvaprayogasyApi pUrvamutpannasyedAnImutpannaviSaye sambandhAttajjJAnAdevedAnI pra. yoga iti vAcyam / tadviSayavyaktimAtraprayogasya pUrvasattve mAnAbhAvAt / / ata eva bhAviprayogamAdAyApi nopapattiH / tatra tatreti / ghaTAdivyavahAre ityarthaH / tattavRttiviSayatveneti / ghaTAdiniSThaM yadvRttiviSayatvaM, taddhaTitena ghaTAdijJAnatvenetyarthaH / viSayatvAditi / kAraNatAvacchedakarUpaM svarUpayogyatvaM viSayatAghaTitamityarthaH / tasyApoti / kAraNatAvacchedakavattvena yannirNItaM, tasyaiva kAryAbhAvavattvaM sahakAryabhAvaprayuktatayA jJAtuM zakyate / zilAdAvaMkurAdhabhAvavattvasya jalAdyabhAvaprayuktatvenAjJAnAt / tathA coktAnyonyAzrayaH sthita eveti bhAvaH / kSaNikavizeSasya tadvyaktitvena kAraNasya kAryabhAvavattvameva nAsti / sahakArikUTasampanatvAt / kutastasya sahakAryabhAvaprayuktatvam / ato'nugatetyuktam / kAryAnupadhAyakavRttIti tadarthaH / zakyAvayave svazakyasambandhivizeSe / tena rUpaM karoti sukhaM karotItyAdau rUpAdisamavAyini nAzaM karotItyAdau nAzapratiyogyAdau lakSaNA labhyate / yatsambandhetyAdi / svAnyasambandhAdyaghaTitasya jJAnasambandhitvasyAzraya iti avacchedakAntArthaH / svaviSayakajJAnasamavAyitvAdAtmanyavyAptimAzaGkaya nirasyati / yadyapIti / jJAnAvacchede jJAnAvacchedakatve / samavAyApekSA samavAyaghaTitatvam / yajjJAnAnavacchinnetyasya kRtyamAha- yadyapi ceti / samavetetyAdi / AtmasamavAyasya svabhAvaH samavetAtmakarUpajJAnAvacchinnaH icchAyA iSyamANAtmakena nAzasya pratiyogyAtmakena rUpajJAnenAvacchinnaH svabhAva ityarthaH / ghttaayvcchibeti| jJAnaM svagrAhakeNa viSayAvacchinnarUpeNaiva gRhyate iti tadeva tatsvabhAvaH / viSayastu na jJAnAvacchinnarUpeNaiva gRhyate iti sa na tatheti bhAvaH / yajjJAnAnavacchinnetyatra yatpadakRtyamAha-yadyapi svagrAhaketi / nanu, sarvaM jJAnaM vAcyatvena jAnAmItyAdyanuvyavasAyaH khaM prati viSayaH svenAvacchinnasvabhAvazcetyavyAptiH / atha yena rUpeNa viSayatA, tena rUpeNa tajjJAnAnavacchinnasvabhAvatA vAcyA / prakate ca yena sarvajJAnatvena viSayatA, tena rUpeNa na jJAnAvacchinnatA / kiM tu jJAnatvamAtreNeti cet / tathApi vAcyasya jJAnaM vAcyatvena jAnAmItyanuvyavasAye avyAptiH / ato asaGgateyaM paroktiriti dhyeyam / sambandhibhUtasvajJAneti / na ca For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 242 www.kobatirth.org bhadvaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yatra jJAne samavAyo viSayaH tenAnavacchinnatvaM tatrAkSatamiti vAcyam / samavAyasyaikatvena rUpajJAnasamavAyasya rUpajJAnajJAnIyatvAt rUpajJAnammatsamavetadhIviSayaiti jJAnAvacchinnatvasya samavAye satvAcca / asambhavAditi / nanu, jJAnatvenAvacchedakatvaM nivezyam / AtmasamavAyasya tu svaviSayakajJAnaM sambandhitvenAvacchedakam / na tu jJAnatvena / viSayastu na kenApi rUpeNa jJAnAvacchinnaH / jJAnaM vinApi ghaTo'yamityAdinirUpaNAditi cenna / jJAnatvenAvacchedakatAniveze tajjJAnAnavacchinnetyasya kRtyAbhAvAt / na hi nAzecchAdau jJAnatvena jJAnamavacchedakam / kiM tu pratiyogitvaviSayatvAdinA / atha yena rUpeNa sambandhitAdhIstenAvacchedakatvaM nivezyam / tathA ca jJAnaM naSTamityAdau jJAnatvena sambandhitvasya pratyayAttadvAraNam / tarhi prakRte'pi tathA pratyayAddoSaH / viSayastvityAdikaM tUktavyAptinirAsAnnirastam / jJAnaM guNa ityAdau viSayaM vinApi jJAnanirUpaNAcca / na ca yajjJAnapratyakSatvaM yadIyasambandhavyApyaM, tasya sa viSaya iti vAcyam / yajjJAnasya pratyakSa viSayatAniveze AtmAzrayAt / sambandhasAmAnyaniveze AtmAderdhImAtraviSayatvApatteH / atha yadityAdi / 'prakAzasya satastadIyatAmAtra nibandhanaH svabhAvavizeSo viSayatetyudayanAcAryavAkyaM bauddhAdikArastham / tatra ziromaNyAdInAM vyAkhyAnaM prakAzasya jJAnasya sataH vidyamAnasya viSaye vidyamAne atItAdau ca vidyamAnajJAnasambandha - jJApanAyedam / tadIyatAmAtra nibandhanastadIyatvopahitasvabhAvaH svarUpamiti / nanu, tadIyatvaM jJAnavizeSaparicAyakam / na tu lakSaNe praviSTam / tathA ca vastugatyA yadIyaM yat jJAnaM tat tasya viSayatA / tatrAha rUpeti / anena ziromaNyuktadUSaNena dUSaNAntarANyapi sUcitAni / taduktaM ziromaNibhiH / yadi jJAnameva viSayatA, tadA ghaTapaTAviti samUhAlambanasya bhramatvApattiH / ghaTatvAbhAvavati paTe ghaTatvaviSayakatvAt / yaiva hi ghaTaniSThA taddhIrUpA viSayatA ghaTatvaviSayatAnirUpitA, saiva paTaniSThA viSayatA / kiM ca yathA ghaTAdijJAnantatsvarUpasambandhena ghaTAdIyaM, tathA svIyaM kAlIyaM svAbhAviIyaM ceti svAbhAvAdiviSayakatvenApi vyavahriyate / api ca viSayatA viSayatavaM vA yadi nAtiricyate jJAnAt, tadA ghaTaviSayakajJAnatvAdinA kathaM hetutvAdikam / tattajjJAnavyaktInAmananugamAt / tasmAdviSayatA viSayatAtvaM ca jJAnAdanyat / prakAratvAdayastadvizeSAH / evaM pratiyogitvAdhikaraNatvAdikamapi pratiyogyAdibhimnam / na caivaM viSayatAyA api viSayatA tadanyA / evaM tadviSayatApItyanavastheti vAcyam / agatyA tatsvIkArA' diti / tadetat 'anavasthAdayo doSAH sattAM nighnanti vastunaH / advaitinAM te suhRdaH prapaJce tatprasaJjakAH ||' iti khaNDanoktarItyA asmada For Private and Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra.de dRgdRzyasambandhamaGgaH] lathucandrikA / nukUlam / dUSaNAntaraM cAcAkSyate / iti cenneti / pratyakSa pratIndriyamanoyogatveneva cAkSuSaM prati cakSurmanoyogatvena hetutvAditi zeSaH / tatpuruSAyacAkSuSavRttinAtivizeSAvacchinnaM prati jAtivizeSeNa cakSussaMyogasya hetutve'pi cAkSuSatvena kAryatvamavazyaM vAcyam / janyamAtravRttitayA pratyakSAdisiddhajAteH kAryatAvacchedakatvaM vinA AkasmikatvApatteH / tatra ca kAraNatvaM cakSuSvena saMyogatvena vetyasyAvinigamyatvAJcakSumanoyogasyApi cAkSuSamAtre hetutvam / yathA hi samavAyena cAkSuSaM prati saMyogena cakSuH kAraNaM sambhavati, tathAvacchedakatAsambandhena cAkSuSaM prati tenaiva cakSurmanoyogo'pi / tasya zarIre tatsambandhasambhavAt / vastuto rasanAdIndriyasaMyukte manasi sati cakSurviSayasaMyoge'pi cAkSuSAnutpattezcAkSuSa prati cakSurmanoyogasya jAtivizeSeNoktasambandhena hetutvamAvazyakamiti bhAvaH / liGgajJAnaM liGgAdijJAnam / tayAptatvaM svaviSayaliGgavyApakatvam / nanu, vyAptighaTakasambandhatvarUpeNAnumitisthaloyasannikarSoM nivezyaH / sa ca vyApakadharmasambandhayorapIti cenna / vyAptighaTakapratiyogitvAdAvativyApteH / na ca jJAnetyAdi / 'jJAnaM madIyaM 'ghaTa jA. nA mItyAdau jJAnAvacchedakatvAdAtmAdikaM ghaTajJAnAdiviSayassyAdata AdyaM dalam / mana AdivAraNAya dvitAyam / jJAnAvacchedakatvasya paramparAsambandhena vyApyo dhamoM manaAdAvapi / ataH sAkSAtsambandhena vyApyatAlAbhAya sAkSAditi / vastutvAdIti / jJAnasAmAnyakAraNatvaM yadi nivezyate, tadoktalakSaNaM vastumAtre'pIti vastutvAdikameva lAghavAllakSaNamastu / yadi tattaddhIkaraNatvaM nivezyate, tathApi sannikarSasyAnatitrasaktatya durvacatvAt sambandhamAtrasya niveze sa eva doSaH / tathA cAsya jJAnasyAyameva viSayo nAnya'iti vyavahAro na syAditi bhAvaH / saMyogAdau saMyogasamavAyayoH jJAnajJeyayosvarUpaM sAmAnyataH kasyacit jJAnasya viSayatetyuktAvapyayaM doSaH / tadubhayAnyatvaM saMyogasamavAyAnyatvam / himati / tattajjJAnajJeyayoH svarUpaM tayoviSayatetyuktAvapyayaM doSaH / svasyaiva svasmin sambandhatve himavati vindhyasya svarUpasambandhena dhIrapi pramA syAt / atha tatra bAdhAt svarUpaM na sambandhaH / tahi jJAne'pi jJeyasya bAdhAttathA / atha sambandhAntaraM tadvAdhadhIviSayaH / tahiM tatrApi tathA syAt / tasmAt 'svaM na khasmin' 'khaM na svIya'mityanubhavena svasya svapratiyogakatvasvAnuyogikatvayobadhiAta svarUpaM na sambandha iti bhAvaH / samavAyasyati / sambandhAntagaviSayakadhIreva nivezyetyuktau tvanavasthAdikam / svarUpasya sambandhisvarUpasya / abhAvabhrameti / yasya svarUpaM sambandhastadbhametyarthaH / avacchedakAviSayiNIti / sambandhatAvacchedakaM yat saMyogatvAdikamuktayAogyatAvacchedakaM vA tadaviSayiNItyarthaH / For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 244 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avacchedyaviSayA saMyogAdisvarUpamAtraniSThasAMsargika viSayatAkA / tasya ghaTAbhAvavataH / ubhayAtmakatvena ubhayAtmakarUpasambandhaghaTitatvena / ghaTatveneti / tathA ca tadbhinnetyasya ghaTavadvizeSyakarUpatadvilakSaNetyartha iti bhAvaH / tena tasyaivAnupapatteriti yaduktaM, tat tasyaivopapattyA samAhitam / niyamAditi / etAdRzanityasya svarUpayogyatve sahakArisamavadhAnamAvazyakam / anyathA tatsAdhAraNoktagururUpeNa tadaGgIkAre mAnAbhAvAdabhAvatvAdinaiva svarUpayogyatAsambhavAt / atredamapi bodhyam / pratiyogidezAnyadezavRttyabhAvasvarUpasya viziSTadhI svarUpa yogyatAM vadatApi na dUSaNamuddhRtam / pratiyogideze abhAvadhiyaH pramAtvApatteH pUrvoktAyA anuhArAt / na ca ghaTAderAzraye tadabhAvadhI bhramaH / anyatra sA prametyayuktaM yuktam / tadvati tadvadanyatvasvarUpasambandhasyAvAritatvAt / etenoktarUpeNa nAbhAvadhIrUrUpayogyatA / kiM tUktarUpopahitamabhAvasvarUpameva abhAvasya sambandha ityapAstam / tayoH ghaTapaTAdyoH / viziSTasambandhi Atmasamavetam | aviziSTaviSayeti / svaviSayaka - samUhAlambanetyarthaH / aviziSTetyanena ghaTapaTAdyomitho vaiziSTyazUnyayossvarUpasambandho na yukta iti sUcitam / viSayakRteti / na ca jJAnasyAbhAva ityatra yA jJAnavyaktirviSayaH jJAto'bhAva ityatra na sA viSaya iti viSayabheda iti vAcyam / viSayatAvacchedakarUpeNa viSayasya hi bhedaH prakRte avazyaM vAcyaH / anyathA svAbhAvaviSayakajJAnaviSayayoruktAkArajJAnayorviSayavyaktibhedasya vaktumazakyatvAt / atiriketi / jJAnajJeyAdisvarUpAnyo dharmavizeSa ityarthaH / // iti laghucandrikAyAM dRgdRzyasambandhabhaGgaH // vRttidvArakaH vRttisApekSaH / tadvArakaH svAvacchinnavRttiviSayatvam / parokSavRttiviSayatvasya prakAzAsampAdakatvAt / svAvacchinneti / yatra viSayatvaM sthApyaM, sa svapadArthaH / vastuto vRttyavacchedakatvameva sambandhaH / vRttyaviSaye vRttyavacchedakatvAbhAvAt / nanu tattatpuruSIyajJAne tattadviSayANAmadhyAsenAdhyAsikasambandho vRttyanepakSa eva viSayaprakAzaniyAmakaH / na hi dRSTisRSTipakSe vRttisApekSo viSayaprakAzaH / api tu tattanmanaH pariNAmAna' ghaTAdInAM tattanmano'vacchinnacityadhyAsAdAdhyAsikatAdAtmyamAtrApekSaH / tatrAha - na hIti / bhavatAM zuddhaciti ghaTAderadhyAsa iti sRSTadRSTipakSaM vadatAm / nanu, sRSTadRSTipakSe'pi ekasyAM citi nAdhyAsaH / kiM tu bhinnabhinnaciti bhinnabhinnaviSayANAm / tatrAha - zuddheti / jIvacideva viSayaprakAza iti pakSe tasyA jagadanupAdAnatve ghaTAdau tAdAtmyAbhAvena vRttidvArakoktasamba ndha eva viSayabhAnavyavahAre kAraNaM tvaduktamiSTameva / na ca tarhi dRgdRzyayoH sambandhA For Private and Personal Use Only -
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0de anukUlatarkanirUpaNam ]. www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 245 i nupapattirUpatarkaH mithyAtvasiddhyanukulo na syAt / dRgdRzyayostAdAtmyasyaivAnupapannatvAditi vAcyam / uktasambandhasyApyanupapannatvAt / saMsargamAtrasyAnupapannatvaM hi vakSyate / tasyA jagadupAdAnatve tu tAdAtmyarUpasAkSAtsambandhasambhave uktasambandhI viSayAvabhAsako na yuktaH / ata eva manovacchinnacito jIvatvapakSe jIvasya jagadanupAdAnatvena viSayatAdAtmyAbhAve'pi brahmaNa eva jagadupAdAnatvena viSayatAdAtmyAt viSayaprakAzakaM tAdAtmyameva / vRttistu viSayabhAsakabrahmAbhedAbhivyaktyarthetyAzayenAha - prkaashsyeti| jJAnAlokayoranyatarasyetyarthaH / sAkSAtsvasaMsRSTaprakAzakatveti / svakIyasAkSAtsaMbandhAzraye kAryavizeSaprayojakatvetyarthaH / prakAzayati svaprayojyakA - yavizeSabhAjaM karoti / yathAlokaH saMyogarUpasAkSAtsambandhena ghaTAdau gato 'ghaTaH prakAzata' iti vyavahAraM tamonAzaJca janayati tathA cit tAdAtmyena ghaTAdau gatA ghaTo 'bhAtI' tyAdivyavahAraM pravRttyAdikaJca / paramparAsambandhena tajjanakatve gauravAditi bhAvaH / nanvanAvRtacittAdAtmyasya janakatve vRttereva tadyuktam / tasyA evAvaraNavirodhitvAt lAvavAcca / tatrAha - ato viSayeti / AvaraNabhaGgo'nAvRtatvam / kvaciditi zeSaH / tathA ca vRtteruktajanakatve sukhAdisthale tadabhAvAdanupapattiH / kiM ca vRttimAtrasyottajanakatvAbhAvAt aparokSatvena tasya janakatvaM vAcyam / taccAnAvRtacittAdAtmyavadviSayakatvam / tathA coktacita evo kAraNatve lAvamiti bhAvaH / ata evAnAvRtAdhiSThAnacitaH prakAzakatvAdeva / atantratApAta iti / pratibimbacito'nadhiSThAnatvAditi zeSaH / ghaTAbhivyakteti / ghaTAvacchedenAbhivyaktetyarthaH / sphuTataraH bhAtItyAdirUpaH / yuktatvAditi / anyathoktacaitanyasya parokSasthale'pi sattvenoktavyavahArApattiH / tadadhiSThAnatvaM tadupAdAnatvam / zuddheti / ghaTAdyanupahitetyarthaH / avidyAvazAdadhiSThAneti / brahmaNaupAdAnatvapakSe avidyAviziSTatayA avidyopahitatayA vopAdAnatvam / jIvasyopAdAnatvapakSe'pyavidyopahitasyaiva nIvatvAt sutarAM tatheti bhAvaH / tadavasthAvizeSeti / pallavAvidyetyarthaH / AdipadAdekAjJAnapakSe manonavacchedaprayuktasya viSayacitpramAtRcitorbhedasya saGgrahaH / tathA ca mUlAvidyA ghaTAdyavacchinnacitaM nAvRNoti / ekAjJAnapakSe manosambandhameva viSayamAvRNoti / ato noktadoSa iti bhAvaH / pramAtvAditi / pramAviSayatveneti zeSaH / prakRte ghaTAdibhAsakadRzi / tadabhAvAditi / bAdhitaviSayakavRtteH bhramatvena doSajanyateti bhAvaH / viziSTadhIH jJAto ghaTa' ityAkArakadhIH / vizeSaNavizeSyasambandhaviSayA jJAnaghaTayorviSayagatAbhyAM nirUpitA yA kiJcinniSThaviSayatA tadviziSTA / tena jJAnaghaTayoH sambandhavizeSasya pU For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 246 advaitamaJjarau / vamasiddhAvapi na kSatiH / na vA jJAnatvAdisaMsargamAdAya siddhasAdhanam / saMyogasamavAyaviSayakatvamAdAyArthAntaravAraNAya vizeSyakAntam / parasparamasaMyuktamasamavetaJca yadvizeSaNavizeSyaM tadviSayaketyarthaH / jJAnatvAvacchinnaviSayatAnirUpitAyA saMyoge samavAye vA sAMsargikaviSayatA tactUnyeti yAvat / etena parasparAsaMyuktatvAdinirNayasya saMyogAdiniSThasAMsargikaviSayatAkatvasiddhAvapratibandhakatvAduktavizeSaNaM noktArthAntarasya vArakamityapAstam / na caivamapi jJAnavaTasvarUpayoH pakSIbhUtajJAnAviSayasya ghaTAdervA sAMsargikaviSayatAmAdAyArthAntaramiti vAcyam / svarUpayossvapratiyogikatvAsambhavena ghaTAderuktajJAnAviSayatvena ca tasyAH bAdhAt / viziSTadhItvAt saprakArakatviAt / daNDIti / daNDajJAnayoH viziSTadhiyaH pakSatve jJAnaM saM. yogena daNDaviziSTamiti bhramo dRSTAntaH / yadi tu yattvaM tattvaM cAnugatamiti prAcAmmatamavalambyata, tadA yadubhayavizeSyAvizeSaNakaM yat , tat tadubhayaviSayatAnirUpitayA kiJcinniSThasAMsargikaviSayatayA viziSTamiti sAmAnyato vyAptau 'da NDIpuruSa' iti pramApi dRSTAntarasambhavati / vishessnnvishessysmbndhnimittkoti| svIyayorvizeSyatAvizepaNatayorAzrayau yau, tayossambandhena janyetyarthaH / tena saMyogajJAnayoviziSTabuddhau saMyogajanyatvAt na siddhasAdhanam / svapadaM pakSIbhUtadhIparam / viSayavidhayA sambandhasya janakatvaM nivezyam / tena kAlAdividhayA tadAdAya nArthAntaram / atra svatvAnanugamAt sAdhyAprasiddhiH / na ca saMyogasamavAyasvarUpasambandhAnimittakatvena pakSavizeSaNe'pi sAmAnyatassambandhanimittakatvena pakSa eva sandehAt saMzayarUpA prasiddhiriti vAcyam / tatsaMzaye hetau tatsAmAnAdhikaraNyasyApyaucityAvarjitasaMzayodayena vyAptyanizcayAt / tAvatApi dRSTAnte sAdhyavaikalyAcceti dUSaNaM sphuTatvAdupekSya dUSaNAntaramAha-prathame dvitIye ceti / vyabhicArazceti / na ca laukikAparokSatvasya hetau nivezAnna vyabhicAra iti vAcyam / sambandhAMze tannivezyate, sarvaviSayAMze kiM cidviSayAMze vA / Adye dvitIye ca 'jJAto ghaTa' iti cAkSuSAdipramAyAM svarUpAsiddhivAdhau / tRtIye sambandhAMze parokSa vyabhicAraH / pakSatAvacchedake laukikamAnasAparokSatvaniveze cAkSuSAdau sAdhyAsiddhiH manmate AzrayAsiddhizceti bhAvaH / nanu, svasambandhisamasattAkasambandhaviSayakatvAdikaM sAdhyam / ato na bAdhitasambandhenArthAntaramiti cenna / kizcitsambandhisamasattAkatvaM nivezyate, yAvatsambandhisamasattAkatvaM vA / Adhe viSayasyAtAttvikatvenArthAntarAvAraNAt / dvitIye tvaprasiddhiH / jnyaanjnyeyobhysmsttaakaaprsiddheH| kiJca svapadaM pakSasya dRSTAntasya vA viSayasambandhaM vadati / Adhe sAdhyavaikalyam / dvitIye bAdhaH / vi. For Private and Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org pra0de anukUlatarkanirUpaNam ] laghucandrikA | Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 247 prakarSAbhAva iti / yaddezAvacchedena kAle kAlikasambandhena yasyAdhikaraNatvaM pratIyate, tatraiva deze daizikasambandhastasya svIkriyate / yathA bhUtalAdyavacchedena ghaTAdeH kAle kAlikasambandhenAdhAratvapratyayAt bhUtalAdau ghaTAdereva saMyogAdidaizikasambandhaH prAmANikaH / na tu meruvindhyayoH / tathA ca yathA tayorekAvacchedenAparasya kAle kAlikasambandhenAdhikaraNatvaM na sambhavati, tathA jJAnajJeyayobhinnakAlInayorapi / so'yaM dezakAlaviprakarSo meruvindhyayorivAtItAdiviSaye jJAnasya tadIyakAlikAdhikaraNatAnavacchedakatvarUpaH tadabhAvasya coktAMdhikaraNatAnavacchedakatvasya tadIyadaizikasambandhasAmAnyavyApakatvAttadabhAvena tadabhAvassidhyati / na ca kevalAnvayivAcyatvAdessambandhasya ghaTAdau sattvAttatra vAcyatvIya kAlikasambandhAvacchinnAdhikaraNatvAvacchedakatvasyAbhAvAccokvavyApakatvamasiddham / ato noddezyasiddhiriti vAcyam / tAvatA vyatirekipratiyogikasambandhavyApakatve bAdhakAbhAvAt / ghaTAdeH kAlikasambandhavatyapi mahAkAle tadIyoktA dhikaraNatAvacchedakatvAbhAvAt daiziketi sambandhavizeSaNam / na cAtItAdiviSayasya jJAnakAle sUkSmAvasthAsattvAttasyAM satyasambandhasambhavena tattAdAtmyAt sthUlasya viSayatvavyavahAra iti vAcyam / sthUlajJAnasya sUkSmaviSayakatvavyavahArApatteH / sthUlasUkSmayoratyantabhedasyevAtyantA bhedasyAbhAvena bhinnakAlInatvAnmithyAtAdAtmyasyaiva vAcyatvana sthUle jJAnasya sAkSAttAdAtmyasyaiva mithyAbhUtasya vaktumucitatvAcca / nanu, mUle tAttvikasambandhasyetyatra tAttvikapadamanupapannam / svamate sambandhasya tAttvikatvAsiddheH / kiM ca tadyartham / yayossambandhavyApakasyAbhAvaH, tayorna sambandha ityasyaiva niyamasyoddezyatvAditi cet / satyam / tathApi taduktAvayaM bhAvaH- uktaniyamana sambandhAbhAvasiddhAvapi tadavirodhI mithyAsambandhaH jJAnatadviSayayorviziSTadhI balAt kalpyate / zuktirajatayoriveti satyatvena sambandhasyAbhAvo'numAnAt paryavasyatIti / samavAyavaditi / yathA samavAyasyaikatvapakSe rUpAdernAze'pi tadIyassamavAyo ghaTAdAvasti / tasya nAnAtvapakSe'pi nityatvAt sa tadA tatrAstyeva, tathA naSTasyApi viSayasya viSayatA jJAne'stIti bhAvaH / vizinaSTi viziSTavyavahAramAjaM karoti / tathA ca vidyamAne'pi samavAye naSTapratiyogikatvAbhAvenoktaniyame na vyAhatiH / yat yena viprakRSTaM tat tatpratiyogikasambandhazUnyamityasyAkSatatvAt / lAghavAdAha - kizceti / adhyAso'pi adhiSThAnAropyayostAdAtmyamapi / atiriktaH sambandhibhyAM bhinnaH / antargata iti / svakaraNasambandhAzrayatvAdirUpatvAditi zeSaH / na no nirbandha iti / viprakarSasya bAdhakasya / sarveSu pakSeSu tulyatvena mithyAtvasyAvazyakatvena tasyaiva sarvAnupapattiparihA } For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 248 www.kobatirth.org advaitabhaJjarI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rakatvAditi zeSaH / na tu pratiyogIti / nanu, pratiyogyanuyogibhAvAdisambandhe mithyAtvasaMzaye sambandhavyApakatvamaviprakarSe na nizzretuM zakyate iti cenna / uktAnukUlatarkasattve vyabhicArasaMzayasyApratibandhakatvAt / anyathA pakSAvRtyupAdhau sAdhyavyApakatvasyAnizvayApatteH / bAdhe viprakarSahetukasya sambandhAbhAvAnumAnasya sAmagnyAm / adRDhe tarkAnavatAreNAnutpanne / anyasAmyAt kimiti / jJAnajJeye tAttvikasambandhayukte / viziSTapramAviSayatvAt / pratiyogyabhAvAdivaditi satpratipakSarUpAdanyasAmyaghaTitAt prayogAt kiM phalam na kimapItyarthaH / sampannAyAM hyanumAnasAmanyAM pratyanumAnasAmagrI saphalA / nAsampannAyAmiti bhAvaH / dRDhe uktatarkAvatAreNa tasyAM sampannAyAm / tadapi sAmyapratiyogI pratiyogyabhAvasano'pi / bAdhyatAM viprakarSeNa pratiyogyAdAvabhAvAdisambandhAbhAva uktasAmagyaivAnumIyatAm / tasyAstarkavattvena nistarkoktasAmanyA satpratipakSAsambhavAditi bhAvaH / bAdhe dRDhe ityatra nyAye dRDhe iti pAThakalpanaM tu na yuktam / khaNDanagranthe tadabhAvAt / darzaneti / sahacAradarzanetyarthaH / rUpavattvAdikaM rUpAdisAdhakatvam / samakakSyaH adhiSThAnAropyayoryassambandhastadanyaH / parasparAdhyAsAtmaketi / sambandhinoH parasparAvacchedena adhyastaM yat parasparatAdAtmyaM tattvarUpetyarthaH / sambandhAsambhaveneti / sambandhinoviMprakarSAt sambandhasya mithyAtve siddhe mithyAsambandhopahitarUpeNa sambandhinorapi mithyAtvaM sidhyati / tathA coktarUpe jJAnajJeyayomithyAtve'pi zuddharUpasya jJAnasyAmithyAtvenAdhiSThAnatvasambhavAttayossambandhaH adhiSThAnAropyayoH paryavasyati / pratiyogyabhAvayostu nAdhiSThAnAropyatAsambhavaH / dvayorapi tayozzuddharUpeNApi jJeyatvena mithyAtvAt / tasmAt zuddharUpeNa sambandhinormithyAtvasAdhakAbhAve adhiSThAnatvameveti bhAvaH / nanu, pratiyogya bhAvayoH parasparAvacchedena tAdAtmyAdhyAsAsambhave 'ghaTo'tyantAbhAvIyaH atyantAbhAvo ghaTIya' iti dhIstayoH parasparavizeSyavizeSaNatA ca na syAt / na ca ghaTAvacchedena tadatyantAbhAvasya tAdAtmyAnadhyAsAt ghaTacitsambandhasya uktAbhAvazcitsambandhAnavacchedakatve'pi ghaTAMze uktAbhAvasya vizeSaNatvavyavahAro nAnupapannaH / uktAbhAvIya pratiyogitAyA ghaTAvacchedena tAdAtmyAdhyAsasambhavAttAdRzatAdAtmyarUpasAMsargikaviSayatAyA ghaTaviSayatAvacchinnatvasambhavAditi vAcyam / tAvatApi ghaTAMze uktAbhAvasya vizeSaNatvAsambhavAt / yadIyaviSayatAviziSTasaMsargaviSayatA yadIyaviSayatvenAvacchinnA, tadeva tatra vizeSaNamiti N vivecitam / na coktAbhAvaviSayatA ghaTAdiviSayatvenAvacchettuM zakyA / tayorbhinadezAvacchinnatvAditi cenna / pratIyamAnasya vizeSyavizeSaNabhAvasyApalApAyeAgAt For Private and Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade anukUlatarkanirUpaNam] laghucandrikA / / 249 uktAnupapattemithyAtvasAdhakasahAyatvenAsmadanukUlatvAt / na hi paramate'pi tatrAnupapattirnAsti / sambandhasyaivAsambhavAt / jJAnAjJAnayoriti / icchAderviSaye'dhyAsasambandhAsambhavAdviSaye viSayiNo'dhyAsassambandha iti noktam / adhyAsaH adhiSThAnAropyagataH / upapadyata iti / yadyapi jJAne jJeyasyevAjJAne tadviSayasya tAdAtmyameva na sambandhaH / kiM tu viSayitApi, tathApi soktAdhyAsa eva / adhiSThAnAropyagatatvAditi bhAvaH / ajJAnatadviSayazuddhacitoH parasparAvacchedena na tAdAtmyAdhyAsaH / suSuptau bhAsamAnasyAjJAnAdhyAsasya nirvikalpakatvena nirvizeSyakatvAdajJAnacitsambandhe'vacche. dakasya citsambandhasya vaktumazakyatvAt / ato jJAnAjJAnayoH svaviSayeNa parasparAdhyAsassambandha iti noktam / adhyAsavizeSasya ' ahaM brahme' tyAdivAkyaghaTitasAmagrIjanyavRttiniSThasya brahmatAdAtmyasya / tathA ca tADhazasAmagyeva zuddhabrahmAkAratAyAM vRttiniSThAyAM niyAmiketi bhAvaH / phaleti / yAdRzasAmagrIjanyajJAne brahmAjJAnanivRttiphalakatvaM, tasyaiva brahmAkAratvaM kalpyata iti bhAvaH / anubhavabalamapyAha-na hIti / atra ghaTAdijJAne / nanvaviprakarSasya sambandhavyApakatve icchAyA bhAviviSayakatvaM na syAt / tasmAdicchAyA iva jJAnasyApi viprakRSTe sambandho'stviti zaGkAM pratiyogidhvaMsAdinyAyena pUrvanirastAmapi prakArAntareNa nirasyati-iccheti / jJAnadvArakaH khopadhAyakajJAnaviSayatvarUpaH / tathA ca necchAsambandho dRSTAntaH / jJAnasambandhasyaiva icchAsambandhatvAditi bhAvaH / adhInasya dvArakasya / jJAnAt bhinnaH jJAnAghaTitaH / nanvevaM jJAnasyApi khopadhAyakendriyasannikarSAdikameva sambandho'stu / tatrAha-jJAne viti / upasthitiM viSayatAm / sambandhAnubhavAditi / ghaTapratyakSakAle ghaTajJAnamityAkArako ghaTajJAnayossambandhAnubhavo varttate / sa ca sambandho nendriyAdighaTitaH / tasyAtIndriyatvena pratyakSajJAnAviSayatvAt / sAkSijJAnena hi svAsambandho'pi viSayaH svasambandhajJAnaviSayo gRhyate / indriyAdighaTitasambandhastu svAsambandho'pi svasambandhajJAnasyApyaviSayo na tadviSayatayA grahItuM zakyata iti bhAvaH / pratyakSAviSayasyApi anumityAdiviSayatvena sAkSigrAhyatAsambhavAt anumityAdinopasthiti vinetyuktam / asatvAditi / anubhavAdhInassambandhaH svopadhAyakAnubhavaviSayatvaM, khopadhAyakasaMskAropadhAyakAnubhavaviSayatvaM vA / nAntyaH / saMskArasya sAkSyabhAsyatvena sAkSigrAhyasmRtyaviSayatvena ca pUrvoktanyAyena ghaTasmRtisambandhAnubhavAnupapatteH / nAdyaH / anubhavasya khAnupadhAyakatvAt / na hyavidyamAnamupadhAyakamiti bhAvaH / nanu, khopadhAyakatvaM na sambandhe nivezyam / kiM tu svasamAnAdhikaraNIyaM yat ghaTatvAdyavacchinnaM vi 32 . For Private and Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra.re anukUlatarkanirUpaNam] laghucandrikA / 251 nityatvasya lAghavena svIkArAt / asmanmate'pi AkAzAdivattasyA janyatve'pi tadvadeva kalpaparyantasthAyitve bAdhakAbhAvaH / tadidaM mUle vakSyate-uktamakAreNeti / janakajJAnIyaviSayataiva kena cidrUpeNa janyecchAdisambandha ityuktaprakAreNeti tadarthaH / tatsAdhakamAneti / 'AdyakArya sakartRkam / kAryatvAt / ghaTava'dityanumAnarUpanityajJAnecchAkRtimajjanyasvasAdhaketyarthaH / vilakSaNeti / janyecchAyAM tajanakajJAnAyaviSayatvaM sambandhaH / nityecchAyAM tu tatsamAnAdhikaraNajJAnIyaM sarvaviSayatvamiti bhAvaH / janyeti / tathA ca janyanityajJAnIyatvayorvizeSayossattve'pi svakAlInaghaTatvAdyavacchinnaviSayatAtvarUpeNa viSayatA janyanityecchayossambandhaH / anyathA dRSTAnte upAdAnAdiviSayatA icchAderyAdRzI tAdRzI na sipAdhayiSitasAdhyagatecchAdau iti pakSe sAdhyavaikalyAdyApatteriti bhAvaH / abhyupagamAditi / bauddhAdhikArAdau svIkArAdityarthaH / 'prakAzasya satastadIyatAmAtranibandhanaH svabhAvavizeSo viSayate'tyudayanAcAryoktau prakAzapadaM jJAnArthakam / icchAdehi viSayatA yAtritamaNDananyAyena na svAbhAvikIti vardhamAnAdayaH / etena yadi janakajJAnaM tadviSayatvaM vA icchAdessambandhaH, tadA samUhAlambanamAdAyAtiprasaGgaH / atha yadviSayakatvena jJAnasyecchAdau janakatA, tadviSayakajJAnAdikaM tathetyucyate, tadA nityecchAyAmsarvaviSayakatvaM na syAt / tena rUpeNa icchAM pratyajanakatvAt / atha yadviSayakajJAnasya svasamAnAdhikaraNayadicchAsamaye tadavyavahitapUrvasamaye vA niyamatassattvaM, tadviSayakajJAnaM tadicchAsambandho mahApralayAvyavahitapUrvakSaNa evezvarecchAsamayAvyavahitapUrva iti cet / tarhi pAkAdIcchAyAmiSTasAdhanatvAdiviSayakatvaM syAt / na syAca kRteH pAkAdiviSayakatvamityAdikaM bauddhAdhikArIyaziromaNyuktadUSagamanavakAzamiti sUcitam / jJAnamya jJAnajanyatvasya / loSTe'pIti / lauhityamiti zeSaH / tathA ca tvanmate sphaTika iva loSTe'pi lauhityasya svAzrayasaMyogena pramA syAt / abAdhitapratyayAbhAvastu, samAnaH / evaM paramate yathA samavAyAdisambandhena ghaTAdeH kAryatAsvIkArAt samavAyo ghaTAdereva sambandho nAbhAvAdeH, tathoktasambandhena icchAderjJAnAdikAryatvasvIkArAttasyaivoktasambandho na sukhAderiti manmate svIkriyate iti bodhyam / sAkSAdeveti / etena yatra caitanye viSayo'dhyastastadeva vRttyavacchinnaM sajjJAnam / ato jJAnasya viSaye adhyAsa eva sambandhaiti niyamo na vyAhata iti vakSyamANaM sUcitam / paramparoti / svAvacchedakavRttiviSayatvetyarthaH / na ca vRttiviSayatAdAtmyaviziSTA cideva jJAnamastu / tathA sati hi viSaye jJAnasya tAdAtmyasambandha eva labhyata iti vAcyam / puruSAnta For Private and Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 252 advaitmnyjrii| rIyavRttimAdAya nivRttikasyApi puMso 'ghaTaM jAnAmIti vyavahArApatteH / na ca svatAdAtmyAzrayaviSayakavRttimattvasambandhenoktavyavahAre jJAnaM vizeSaNamiti vAcyam / vRttau citaH paramparAsambandhadvayaniveze gauravAt / na ca ci. deva jJAnamastu / tasya coktasambandhenoktavyavahAraviSayatvamiti vAcyam / zuddhacito jAnAtinAnupasthiteH kiJcidrUpeNaiva loke jJAnapadArthasya bhAnAt / vRttiviziSTacidvAcitvaM vinA jAnAteH sakarmakatAnupapattezca / ata eva dhAtuvAcyaM yat cidUpadhAtuvAcyavyApAravyadhikaraNaM vRttirUpaM phalaM, viSayatAsambandhena tadviziSTatvAt ghaTAdeH karmatA / vRtterAvaraNabhaGgArthakatvapakSe tvasattvApAdakAjJAnAviSayatvaprayojakaviziSTacideva jAnAtyarthaH / uktAviSayatvarUpaphalavattvAdeva ghaTAdeH krmtaa| sukhAdau vRttyasvIkArapakSe tu tAdRzaprayojakatvaM sthUlAvasthasukhAditAdAtmyasya bodhyam / sUkSmAvasthe hi sukhAdAvajJAnaM bhramAditatkAryodayAt / na tu sthUlAvasthe iti bhAvaH / jJeyasya cittAdAtmyavataH / nivRtteriti / adhyAsassambandha ityanena yojanA / pratiyogyadhikaraNa iti / satIti zeSaH / tatra pratiyogyadhikaraNe kapAlanAzajanye ghaTanAze vyabhicArAt satyantam / adhyAsa evati / avidyAnivRtteravidyopAdAnakatvAbhAvAt jJAnAnivartyatvAnmithyAtvAbhAvena paJcamaprakAratve'pi cittAdAtmyaM vinA sphuraNasattAsambandhapratyayAsambhavAttadAvazyakam / evaM bhAvAdvaitamate prapaJcAbhAvAdessatyatve'pi tadAvazyakam / nanu, tatra cittAdAtmyasvIkAre dRgdRzyasambandhAnupapattirUpatarkasahakatena dRzyatvAdihetunA mithyAtvasiddheH paJcamaprakAratvAdikamanupapannam / tatrAha-vastuta iti / tadeveti / brahmANi ghaTAdiviSayANAM tadAkAravRttezcAdhyAsAt ghaTAdyadhiSThAnasya vRttyavacchinnatvam / jIvasya jagadupAdAnatve'pyevam / tathA ca yat viSayAdhiSThAnaM tatrAvazyaM jJAnatvopahitAbheda iti niyamaH / na tu jJAnatvopahitatvarUpeNAvazyamadhiSThAnatvamiti pratyakSasthale'pi tadasambhavAditi bhAvaH / sambandhe 'ghaTaM jAnAmI'ti smbndhvyvhaare| nirapekSati / tAvevopAdhI svopahitayomitho bhedakau, yo anyonyanairapekSyeNa svopahita ye padhAyakau yathA bhinnadezasthau ghaTau khopahitAkAzasya bhedakau bhavataH / tadRttighaTayostu svopahitAkAzaM prati na bhedakatA / na caiva 'aviruddhavizeSaNadvayaprabhavatve'pi viziSTarUpayoH / ghaTate na yadaikadA tadA sutarAM tadviparItarUpayo'riti saMkSepazArIrakavAkyavirodhaH / tasya hyayamarthaH-aviruddhe milite ye vizeSaNe ghaTatvadravyatvAdirUpe tadupahitayoryadA naikatA ghaTate, tadA jagatkAraNatvasaMsAritvarUpaviruddha vizeSaNopahitayossutarAmekatA na ghaTata itIti vAcyam / ekatetyasyAtyantAbhedArthakatvAt / tathA ca militayo For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de anukUlatarkanirUpaNam ] laghucandrikA / rupAdhyorbhedakatve'pi nAtyantabhedakatA / amilitayostu sA / tsmaannirpekssopaadhirmilitmupaadhidvym| tayoryathA ekopahitAdanyopahitasyAtyantabhedaH, tathA zuktyupahitacitaH avidyAvRttyupahitacitA netyarthaH / tatra hetuH-eketyAdi / ekAvacchinne zuktyupahite caitanya evAparAvacchedenAvidyAvRttyupahitatvena / abhiyuktaiH pnycpaadikaavivrnnkaaraadibhiH| phalaikyAt abhivyaktatvarUpaphalatvAzrayasya caitanyasyaikatApannAbhyAM zuktirajatAdibhyAmavacchinnatvAt / jJAnasya shuktyvcchinnaavidyaavRttyvcchinncitoH| ucyate upacaryate / tathA ca viSayayormelanAt tadAkArapratyakSavRttidvaya syApi melanena tadupahitacidrUpajJAnayoratyantabhedAbhAvAt atyantAbheda upacaryata iti bhAvaH / paJcapAdyAmukto kameva jJAnamekaphalamiti / vyAkhyAtaM ca tadvivaraNe-'viSayAvacchinnaM phalam / viSayazca satyamithyAvastunoranyonyAtmakatayaikatAmApannaH / tenaikaviSayAvacchinna phalaikatvopAdhau satyamithyAjJAnadvayamapyekamityuparyata' iti / tathA cAnirapekSopAdhyoratyantabhedakatvametadnthaviruddham / atyantabhedAbhAvasya prakRte ekatvopacAranimittatvAditi bhAvaH / idamazeti / zuktitvaviziSTetyarthaH / vRttyvcchinnsyti| nanu, pratyakSavRttyavacchinnacitaH ghaTAdiviSaye'pi tAdAtmyena sattvAt 'ghaTo jAnAtI' tyAdivyavahArApattiriti cenna / AkhyAtArthasyAnukUlavyApArasya prakate manoniSThasyaiva pratyayAdanukUlatAvizeSasyaiva bhAne samabhivyAhAravizeSasya niyAmakatvAt / anyathA taNDulakrayaNAdivyApArasyApi pacatItyAdau bodhApatteH / vidyamAnasukhAdau vRttyasvIkArapakSe tu svapratibimbAzrayo. vRttipadArthaH / svapadaM vizeSyabhUtacitparam / 'sukhaM jAnAmI'tyAdau dvitIyArthastAdAtmyam / svapratibimbaviziSTasukhe tadanvayaH / 'ghaTaM jAnAmI'tyAdau tu svapratibimbAzrayavRttau dvitIyArthasya viSayatvasyAnvayaH / yadi tu prativimbaviziSTarUpeNa sukhAdeH kevalasukhAdito bhedasattvAttadviSayakatvaM svIkriyate, tadA jAnAtisamabhivyAhRtadvitIyAmAtrasya viSayitvamevA. rthaH / asattvApAdakAjJAnaviSayatvAbhAvaprayojakaviziSTacito jAnAtyarthatve tu tAdRzaprayojakameva vRttipadArthaH / uktAbhAve dvitIyArthasyAdheyatvasyAnvayaH / vistarastu, siddhAntabinduTIkAyAM madIyAyAM jJAtavyaH / adhiSThAnatAdAtmyena AdhAratAdAtmyena / kAraNApravRttariti / 'ajJAto ghaTa ' ityAkArA pramANavRttina sambhavati / pramANavRtterajJAtatAvirodhitvena svsmaankaaliinaajnyaattaavissytvaasmbhvaat| svAsamAnakAlInAjJAtatAviSayakapramANavRttessambhave'pi tasyAjJAtatvaviziSTaghaTAdau kAraNatAdigrahe'nupayogaH / atassvasamAnakAlInAjJAtatvaviziSTaghaTAdiviSayakaM cidrUpaM pratyakSameva tadupayogi vAcyam / kiM coktaghaTAdijJAnaM vinoktaghaTendriyasaMyo For Private and Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 254 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " 1 gAnukUlavyApAre pravRttirna syAt / na ca smaraNasaMzayAdyapramANavRttyaiva sAta *vAcyam / uktaghaTasyAnanubhUtatvasthale smaraNAsambhavAt / ' ghaTo'jJAto na ve 'ti saMzayottaraM caucityAvarjitaH ajJAtaghaTendriyasaMyogAdessaMzaya eva syAt / na tu nizcaya iti bhAvaH / nanu, apramANavRttisaMzayAdinoktaghaTAdigrahaNAsambhave'pyavidyAvRttistadrAhikAstu / tatrAha - tadvilakSaNamityAdi / vRtterjaDatvena mithyAtvena ca mokSAnanvayitvAt aprakAzamAnasukharUpasya mokSasyA puruSArthatvAcca svaprakAzacidrUpatvaM mokSasyAvazyakam / tathA ca tasya nityatvAdekatvAcca vRtyupahitaH sa eva jJAnam / anyathA vRtterjJAnatve ' tadA jJAta' midAnIM jJAtaM ' ghaTo jJAtaH 'paTo jJAta' ityAdipratyayAnAmanugataikaviSayakatvamAnubhAvikamapalapyeta / vRtterapi svaprakAzatve kalpyamAne gauravaJcApadyeta / na ca citaH svaprakAzatvaM tattaddehAdI saMzayAdyayogyatvam / tadapi dehAdAvanAvRtatvam | cito hi pUrNAnandarUpeNAvRtatve'pi sphuraNa rUpeNAnAvRtatvameva / anyathA 'ahaM sphurAmi na vA' 'manasphurati na ve 'ti 'na sphuratI 'ti vA saMzayaviparyAsApatteH / tathA ca vRttijJAnasyApi tAdRzatvaprakAzatvamastyeveti kathaM gauravam / taduktaM tArkikAdibhirapi / ' na hi jAnanneva puruSo jAnAmi na veti na jAnAmIti vA jAnAtIti / 'ghaTajJAnavAn puruSo ' 'ghaTamahaM jAnAmi na veti ghaTaM na jAnAmI 'ti vA nAnubhavatIti tadartha iti vAcyam / svAnyabhAnAnapekSabhAtItivyavahAraviSayatvaM svaprakAzatvamiti hi mUla evaM jaDatvasya mithyAtvahetorvivecane uktam / tathA coktaviSayatve vRttau svIkriyamANe gauravam / 'sukhaM bhAti' 'cidvAtI 'tyAdau cittAdAtmyasyaiva prayojakatayA klRptatvena vRttibhItItyAdau vRttitAdAtmyasya prayojakatayA kalpanIyatvAt / kiM catAkikAdimate saMzayAdyayogyatvarUpamanAvRtatvaM nizcayaviSayatvam / na tvAvaraNAviSayatvam / tairbhAvarUpasyAvaraNasyAsvIkArAt / tathA ca vRtterghaTAdivaduktaviSayatve'pi na svaprakAzatvam / na ca tanmate sarvasya jJAnasyAnuvyavasAyAbhAvenoktaviSayatvAsambhavAt / saMzayAdiviSayatve jJAnatAdAtmyameva virodhitvena kalpyam / tathA ca tAdRzatAdAtmyameva svaprakAzatvamiti vAcyam / uktakalpanAyAM gauravAt / tairyuktaviSayatvaM prati nizcitatvamavazyaM virodhi vAcyam / avidyamAnasyApi ghaTAdijJAnasyAtmani nizvaye tatsaMzayAnutpatteH / tathA ca vidyamAne'pi ghaTAdijJAne nizcitatvasyavokta* virodhitvaM sambhavati / anuvyavasAyasya sarvadotpattyasambhave'pi sidrUpamityAnuvyavasAyena nizcitatvasambhavAt / kiM ca sukhAderapyuktavirodhitvaM tvayA vAcyam / tathA ca mukhatvAdisAdhAraNasyAhamarthavizeSyatAnirUpitanizcayaprakAratAvacchedakatvasya dhI For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de anukUlatarkanirUpaNama] laghucandrikA / 255 tvamItvAdiniSThasaMzayAdiprakAratAvacchedakatvavirodhitvasambhavAt sukhAdInAmanantavirodhitvakalpanaM na yuktam / tasmAnna janyajJAnAdeH svaprakAzatvam / cittAdAtmyenaiva tasya mAtItyAdivyavahArAt svAnyabhAnetyAdilakSaNAbhAvAditi bhAvaH / ajJAnanivartakamiti / yadyapyajJAnasya pramAtRcidanuparAgamya vA nivartakatvaM vRttAveva / AvaraNabhaGgazca vRttyeti mUle pUrvamuktaM, tathApi taduparaktacityapi tadastIti tathoktam / na hi tannivRttijanakatvaM tat / yenoktacittvarUpeNa taduktau gauravaM syAt / kiM tu tadviruddhasvabhAvatvam / nanu, pramotpatteH pUrvamapratItamapyajJAtavaTAdikaM pazcAdanumAnAdinA jJeyatvAt nAsat / anyathA kadAcit kenacidapratItimAtreNAsattve sarvamasat syaat| na ca tadA kenApi tasyApratItatvamiti vaktuM zakyam / naM cAjJAtatAkAle ghaTAdijJAnAbhAve pratyakSe tatkAraNendriyasannikarSe coktaghaTAdeH kAraNatAgrAhakAnvayavyatirekajJAnAsambhava iti vAcyam / uktaghaTAderabhAnApAdakAjJAnakAle anumityAdinApi tatsambhavAttatrAha-nAbhivyanaktIti / nAbhivyaktyuddezyakapravRttimAnityarthaH / tathA ca yathA jagattamonAzamuddizya savituH pravRttiH, na tu zazazRGgIyatamonAzamuddizya / tasyAlIkatvenAjJAnAsambhavAt / tathA . ghaTAjJAnanAzArtha na kasyApi pravRttiH syAt / ghaTAjJAnasya pramANajJAnAsambhavAt / atastasya jJAna sAkSicideva / nanu, pramANavRttyabhAve'pi ghaTAderajJAtatayA bhAnasvIkAre tadA tatra bhAtIti vyavahAraH syAditi cet , ajJAtatayA bhAtIti syAdeva / ghaTAderanumityAdikAle anumitatvAdinA ghaTo bhAtItivat / ghaTo bhAtIti vyavahArasya tu nApattiH / ajJAtatvajJAtatvAbhyAmupahitasthaiva ghaTAdestadAnAvRtasAkSitAdAtmyasvIkArAt / ata evoktaM vivaraNe-'ajJAtatayA jJAtatayA ca sarva sAkSibhAsya'mitIti bhAvaH / AmAsasya vRttipratibimbitacitaH / brahmAnubhaktaH brahmAbhinnasAkSiNaH / vadateti / tvadAcAryeNeti zeSaH / caitanyasya zuddhacidupahitacitoH / ekatvAtAdAtmyAt / ityasminnadhikaraNe iti / sarvadRzyAnusyUtatvAt svaprakAzacidrUpatvAccAtmA khetarasarvabhAsaka ityAdi tatroktam / AkSepasya arthApattikalpyasya / upapAdakatvaM yadvinA AkSepakamanupapannaM tattvam / AkSepakasyeti / yasyAnupapannatvadhIraryApattikaraNaM tasyetyarthaH / arthApattIti / anupapattidhIkaraNakArthApattItyarthaH / atha vA yatsaMzayo'rthApattikaraNaM, so'pyAkSepakaH / tathA ca saMzayakaraNikApyarthApattiH prakRte grAhyA / yathA hi jIvino devadattasya gRhAsattvaM bahissattvaM vinA anupapannamiti dhIH upapAdakasya bahissattvasya devadatte arthApattirUpe jJAnavizeSe karaNam / tathA jIvino devadattasya gRhAsattvajJAnaM pUrvanizcitayorjIvanagRhasatvaniyamayo. For Private and Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI saMzayAhitajIvanasaMzayadvArA karaNam / uktaniyamasaMzayo vA jIvanasaMzayadvArA karaNam / karaNasya savyApAratvAniyamAt / jIvanasaMzaya eva vA karaNam / devadatto bahirastItyarthApattyanvayavyatirekAnuvidhAnasyAvizeSAt / bahissattvaM vinAnupapannatvaM tu bahissattvAbhAvavyApakAbhAvapratiyogitvam / prakRte tu 'DhagdRzyayoranyataramithyAtvaM vinA sambandho'nupapanna' iti dhIH pUrvanizcitayoIgdRzye sambandhe eva tayossambandhaH satya eveti niyamayoH saMzayAhitaM dRgdRzye sambandhe na veti saMzayaM dvArIkRtya viprakarSahetukaH / tayossatyasambandhAbhAvanizcayaH tAdRzasaMzayo vA karaNamuktAnyataranmithyetya pattAviti draSTavyam / pratikalamiti / sambandhimithyAtve sambandhamithyAtvaniyamAt mithyAtvasya ca tucchatvarUpatvAt sambandhasvarUpasya kAlAdisambandhinaH pratikUlaM sambandhimithyAtvamiti parAbhimAnaH / paramate zuktirUpye mithyAtvasambandhasya zuktirUpyAbhAvasya ca satyatvasvIkArAt tatra mithyApratiyogikatvamithyAnuyogikatvayomithyAtvAsAdhakatvAnneyaM paroktiyuktA / manmate'pi prapaJcAbhAve brahmasvarUpe vyabhicAro bodhyaH / uktarItyA icchAdAviva jJAne'pi viSayasya satyassambandha ityAdi. rItyA sambandhAntareNa adhyAsAnyasambandhena AkSepyaM vinAkSepakasyAnupapattimAhasatyatva iti / dRgdRzyasatyatve ityarthaH / nanvanadhyastasambandhasya tvayAnaGgIkArAdadhyasta eva sambandha AkSepakaH / adhyastatA ca nAkSepAtpUrvaM sambhavati / AkSepasyaiva sadRzyamithyAtvasAdhakatvAdityAzaGkaya niSedhati-na cAdhyastatvasyeti / sambandhatvena viprakRSTayossambandhatvena / sa ca tAdRzarUpaviziSTasambandhazca / abAdhita iti / tathA ca mithyAtvarUpeNa sambandhasyeva tadabhAvasthApi nizcayo nAkSepapUrvamastIti mithyAtvarUpeNa sambandhasiddhau na bAdhakamiti bhAvaH / na vizeSa iti / adhiSThAnAropyayoH sambandhaH adhyastasambandhazabdArthaH / sa ca na sambhavati / adhiSThAne Aropyasya sambandhapratyayAsambhavAt / adhiSThAnajJAnaM hi AropyasambandhajJAnavirodhIti bhAvaH / nanUktapratyayo'pi na sambhavati / zaktirUpyayossambandhaviSayakatvAttatrAha-caitrasyeti / abhAve abhAvakAle / tathA ca catramaitrayoH mitho vaishissttygrhaasmbhvkaale| yathA caitrasya pitA maitra ityatra jJAne caitrasya janakatAyAM vizeSaNatvaM, tathA zuktitvaviziSTasya rUpyasambandhagrahAsambhave'pi bhramavizeSyatvarUpAdhiSThAnatvaghaTake bhrame rUpyasya sambandhAvagAhI pratyayo nAnupapanna iti bhAvaH / vRttigatatve'pIti / nanu, vRttau tucchAkAratAkhIkAre tucche vRttisambandho'pi svIkRta iti cenna / vRttau tucchAkAratA hi na sArvadikI / kiM tu, vRttikAlAvacchinnA / tucche tu vRttiviSayatvaM yAcyate, tadA tadapi tAdRzameva For Private and Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de anukUlatarkanirUpaNam] laghucandrikA / vAcyam / sArvadikatvAsambhavAt / tathA ca vRttikAlasya tucchAsambandhitvena tucchaniSThe vRttiviSayatve avacchedakatvAsambhavAdanupapaniriti bhAvaH / uktaM ca mAdhvAdibhirapi-dhvaMsAdAveva pratiyogyAdessambandho na tu pratiyogyAdI dhvaMsAdessambandha iti / na ca tucche vRttiniSThasambandhanirUpakatvaM vinoktasambandho'nupapanna iti taivazyaM vAcyam / tathA ca tasyApyasArvadikatvAduktAvacchinnatvasyAvazyakatvAdanupapattiriti vAcyam / sambandhasya tadanyasambandhAsvIkArAt / sAmAnyasambandhena sambandhasAmAnyena / iti satyenetyAdiH / prasiddhavizeSe satyasambandhe / sAmAnyasya sambandhasAmAnyasya / bAdhazaGkayetyAdi / yadi satyasambandha eva vizeSaH, tadA viprakRSTayossambandhinostadasambhavAt sambandhasAmAnyaM na syAt / viprakRSTayoviziSTadhIssambandhAviSayikaiveti svIkAre sannikRSTayorapi sA tathA sthAdityatiprasaGgaH / tasmAt vizeSAntaraM mithyAsambandharUpaM vAcyam / tacca kathamupapadyata iti nijJAsA tadupapAdanaM ca na vyartham / sambandhasAmAnyasthApanadvAroktAtiprasaGganirAsasya phalasya sattvAdityarthaH / sambandhibhinnatva iti / DharahasyayossambandhamAtrasya rUsambandhibhinnatve ityarthaH / anavasthAnAditi / ghaTataddazossvabhinne sambandhe DhaksambandhAntaraM tatrApi DhaksambandhAntaramiti anavasthAnAdityarthaH / khanirvAhakatvaM khaM prati sambandhatvam / sambandhatvAyogAt 'khaM na svasya na vA sva. sminniti pratIteH svapratiyogikatvasvAnuyogikatvayoH kutrApyabhAvAt svaM prati kasyApi na sambandhatvam / na caivaM ghaTAdAviva dRzyatve'pi dRzastAdAtmyaM mithyAbhUtaM svIkriyatAmevaM tatrApItyanavasthA tava mate'pi durvAreti vAcyam / ghaTAdAviva dRzyatvAdau tadananubhavAt yAvadanubhavameva mithyAbhUtasya svIkArAt / bhUSaNatvAditi / uktaM hi khaNDane / 'anavasthAdayo doSAssattA nighnanti vastunaH / advaitinAM te suhRdaH prapaJce tatprasaJjakAH // iti / sattAM nighnanti sattAbhAvaM jJApayanti / tatprasaJjakAH sattAbhAvajJApakAH / na ceti / bhinnatve anavasthAdineti zeSaH / tadupapattyeti / adhiSThAnAnyamithyAtvameva upapAdakamiti bhAvaH / antareNeti / vinigamakAbhAvAdviSayatatsaMbandhayomithyAtvamupapAdakam / na tu tatsambandhamAtrasyetyarthaH / anyatarAdhyAse viSayaviSayiNoranyatarAdhyAse Avazyake / anuvRttakhetyAdi / nanu, yat bhramAntarAnuvRttaM, tadavazyaM tadbhamaitadbhamAdhiSThAnamiti vA tat etadbhame'nAropitamiti vA na vyAptiH / zuktirUpyAdyavacchinne caitanye bhramAntarodayena zuktirUpyAdeH svabhramAnadhiSThAnatvAdinA vyabhicArAt / nApi sarvabhramAnuvRttatvamAropitatvavyatireke hetuH / tAvatApi zuktyavacchinnacito'dhiSThAnatvAsighyAditAdavasthyAditi For Private and Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / cet, satyam / tathApi yasya bhramasya bAdhakAle bAdhakadhIviSayatayA yadanuvartate,. tat tadbhamAdhiSThAnamityAdivyAptisambhavaH / jJAnasvarUpaM hi caitanyam / tathA zuktirUpyAdibhramasthale'pi zuktyAdyavacchinnasadrUpeNa tattathA / iyaM zuktissatIti hi bAdhakajJAnam / bhavati ca zuddhabrahmajJAnamapi sarvabhramavAdhane kharUpayogyam / evaM yadyat svaprakAzaM, tat na mithyA / tabAdhakamana vRtastena bhAsyatvAsambhavAt tasyAM bhAsakAntarakalpane ca gauravAt / Adipadena vinAzitvAvinAzitvasaGgrahaH / yadyadvinAzi, tat na sarvabhramAviSThAnam / tannAze tasyAdhiSThAnatvAsambhavAdityAdi bodhyam / tattveti / trikAlAbAdhyetyarthaH / sattA trikAlAbAdhyatA / tAdRk pagekSam / iMDak aparokSam / yatra na prasarati / yasya pratIco na samasattAkalakSaNaM mUlAjJAnaviSayatvAdikamaparokSamapi na samasattAkam / dunirUpatvataH anirvAcyatvasyaiva lakSaNasyokteH / anirvAcyatvaM satyasya lakSaNAderanirvacanam / khaNDanoktarItyeti / 'abhISTasiddhAvapi khaNDanAnAmakhANDi rAjJAmiva naivamAjJA / tattAni kasmAnna yathAvadeva saiddhAntike'pyadhvani yojayadhva'miti rItyetyarthaH / saMsargakhaNDanAdiyuktibhiH parAbhyupagataprakriyAkhaNDanarUpAbhISTasiddhau satyAmapi khaNDanAnAM svAbhyupagataprakriyAkhaNDane svatantratArUpA yA rAjJAmivAjJA sA nAkhaNDi nAsmAbhiH nirastA / tasmAdyathAvat paraprakrivAyAmiva svaprakriyAyAmapi tAni khaNDanAni kasmAnna yojayadhvam / yUyaM chainavAdina ityuktapadyArthaH / tathA ca brahmaNyAnandatvAdisaMsargakhaNDanega brahmAnAnandAdyAtmakamiti bhAvaH / svarUpeNa sattvAnyarUpeNa / tannirvacaneti / sattvena nirvacanetyarthaH / vyApakAnupalabdhIti / satyatvavyApakAviprakAdyupalabdhivirodhiviprakapAdigrAhakamAnetyarthaH / mithyAtvasAdhakamAneti yAvat / lakSaNAnukteH satyalakSaNAnukteH / kIdRgityAdinA smsttaaklkssnnaatmken| sattvena nirvaktuM zakyatvAt tatsadityasyAnandatvasatyatvAgrupalakSitasvarUpapramApakazabdasya vaktuM zakyatvAt / pratItyabhAvazceti / trayaM viSayasya vAcyaM, tacceti zeSaH / tadajJAnakAryabhramavizeSyatvaM tajjJAnanivartyabhramavizepyatvaM tadanuvidvatayA pratItyabhAvazceti trayaM na sambhavatItyarthaH / jJAnasya sphuraNakAle viSayAdhyAsasattvAdAdhadvitIyayorasambhavaH / adhiSThAnasyAvRtatvena tadanuviddhatayA ArogyApratItirvAcyA / sA'pi na sambhavati / 'ghaTaM jAnAmIti jJAnAnuviddhatayaiva viSayapratIteriti tRtIyAsambhava iti bhAvaH / astyeveti / tathA ca sadrUpa iva jJAnarUpe'pyanuviddhatayA viSayapratItestadrUpaM nAdhiSTAnam / api tu zu. dvacidrUpaM pUrNAnandarUpam / tadanuviddhatayA cApratItirastyeveti bhAvaH // // iti laghucandrikAyAM mithyAtvAnumAne anukUlatarkanirNayaH // For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0de pratikarmavyavasthA ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 259 pratikarmavyavasthAyAH kasya citpuMsaH kadAcideva kazvideva viSayo jJAnakarma / na sarvasya sarvadA sarva iti pratiniyatakarmavyavasthAyAH / cakSurvaditi / tathA ca yathA cakSuH tejastvAt prabhAvat zIghraM dUrasthasUryAdisaMyuktarUpeNa pariNamate, tathA mano'pIti bhAvaH / yathA nadItyAdi / yathA nadIjalaM nadyA avibhaktameva kedArAdinA saMyujyate, tathA dehAdavibhaktaM manaH viSayeNeti bhAvaH / sarvagatamiti / yathA gotvAdijAtiH svarUpAdisambandhena sarvagatApi gavAdivyaktAvevAbhivyaktatvAt tatraiva samavAyena vartata iti prAcInatArkikAdaya AhuH / tathA jIvaH sarvatAdAtmyAviziSTacittAdAtmyAdisambandhena sarvagata ityarthaH / jIvacaitanyamiti / jIvasya jagadupAdAnave sa eva bhAsakaH / tasya tadabhAvapakSe tu taduparaktamA vaiSThAnacaitanyameva bhAsakam / vakSyate hi 'adhiSThAnacideva bhAsikA / prakAzasya sAkSAtsva sambandha bhAsakatvA' dityAdi / tathA cAdye jIvo'pi bhAsakaH / dvitIye brahmaivetyarthaH / anAvRtamAvRtazca - ti / jIvasya jagadupAdAnatvapakSe manadekhi ghaTAderapi sarvasya vyavahArakAle bhAtItivyavahArApattyA mana AdyavacchedenAnAvRtamapi ghaTAdyavacchedenAvRtaM jIvacaitanyam / tasya jagadanuzadAnatvapakSe tu vakSyamANasya bhAsavaH tAniyAmakasambandhasya kAdAcitkatvAdeva ghaTAderuktavyavahAre kAdAcitkatvasambhavAdanAvRtameva taditi bhAvaH / uparAgArtheti / svaprativimbAzramavRttitaSArthItyarthaH / vRtte saMzleSastu saMyogAdirAkArAkhyaviSayatA cetyubhayarUpo bodhyaH / rUpAkAravRtteH saMyuktasamavAyasya rasAdAvapi sattvAdviSayatAnivezaH / parokSavRttyA rUpAderbhAnavAraNAya saMyogAdinivezaH / uktobhayasthAne avacchedakatA nivezyate / sA ca na parokSavRtteH, na vA rasAdau rUpAkAravRtteH / vRttyavacchedakatvasyendriyasannikarSAdisAmagrIniyamyatvAditi tu vastugatiH / dvitIye tviti / tuzabdAduparAgArthatvavyavacchedaH / jIvasyopAdAnatve gha tAdAtmyarUpaparAgasya siddhatvAditi zeSaH / AvaraNAbhibhavArtheti / evakArazzeSaH / tenoparAgArthatvapakSe'pyAvaraNAbhibhavArthatvalAbhaH / brahmAkAravRttehiM noparAgArthatvam / sAkSiNastAdAtmyarUpoparAgasya brahmaNi vRttiM vinApi sambhavAt / na hi vRttighaTita evoparAga sarvatrApekSyate / avidyAtadvRttiSu mabhastatpariNAmeSu ca tadabhAvAt / atha vA sAkSiNaH prativimbameva sarvatroparAgo'pekSyate / manaAdAviva manastvAdAvapi vRttiM vinApi sAkSiNaH prativimbaM svIkriyate / ghaTAdAvapi vRttisaMzliSTe sAkSiNaH prativimbaM svIkriyate / ata eva svalpajalAdisaMyuktamRdAdau sUryAdipratibimbamanubhUyate / na ca jalAdAveva tatprativimbaM na tu mRdAdAviti vAcyam / jlAdiyuktamRdAdyantargatatayA sUryAdeH pratyayAt / tathA ca vRttiM vinA brahmaNi
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 advaitamaJjarI sAkSiNaH pratibimbarUpoparAgAbhAvAduparAgAthaiva sarvatra vRttiH prathamapakSe iti bhAvaH / abhedAbhivyaktyartheti / mano'navacchedaprayuktaM bhedaM viSayAvacchinnabrahmacaitanyaniSThamanovRttirnAzayati / svata eva mano'vacchinnasya sukhAdyavacchinnabrahmacaitanyasya tu sukhAdibhAsanAya na vRttyapekSA / mano'vacchinnasyApi brahmaNo dharmAdezvAvRtatvAdeva na bhAnam / ata eva brahmaNi vRttirna jIvAbhedAbhivyaktyarthA / kiM tvAvaraNAbhibhavArthA / uktaJca siddhAntabindau--'jIvasya jagadupAdAnatve AvaraNAbhibhavArthA / brahmaNastattve tu AvaraNAbhibhavArthA pramAtRciduparAgArthA ceti / brahmaNyAvaraNAbhibhavArthA anyatra pramAtruparAgArtheti dvitIyakalpArthaH / nanvabhedArthetyeva vaktumucitam / lAghavAt / kimityabhedAbhivyaktyarthetyuktam / ucyate / rUpAdyAkAravRttyA rasAdyavacchinnaciti pramAtrabhede'pi 'mayA rasassAkSAkriyata' iti vyavahArarUpAbhedAbhivyaktyabhAvAt / (yadAkArA vRttistadavacchinnacitastatsAkSAtkAratvena vyvhaarH| pUrvoktatadIyasaMzleSaviziSTavRttyavacchinnacita eva tatsAkSAtkAratvAt iti jJApanAyA)bhivyaktItyuktam / zuddhaM brahma na jagadupAdAnam / kiM tvavidyayopahitaM viziSTaM veti pakSe tu zuddhabrahmaNi manastAdAtmyAbhAvena pramAtranuparAgAdevAbhAnopapattAvapi zuddhaM brahma na jAnAmAtyAvaraNAnubhavAjjagadupAdAnAcchuddhabrahmaNo manastAdAtmyena pramAtruparAgAttatrAvaraNasyAvazyakatvAcca tadabhibhavArthI vRttiriti bhAvaH / vRttyaivoparajyata iti / bhAsakatAniyAmakasambandho'vidhAtavRttimanastatpariNAmeSveva jIvasyetyarthaH / 'jIvezAvAbhAsena karote / mAyA cAvidyA ca svayameva bhavatI'tyAdizrutyA jIvasyAvidyApratibimbatvAnmanaso jIvasvarUpamAdhArIkRtya 'ajJo'ha ' mityAropAdavidyAtavRttyoriva manastatpariNAmayorapi svacchattvAccAvidyAtavRttimanastatpariNAmeSveva sAkSiNaH pratibimbarUpoparAga iti bhAvaH / viSayaiH avidyAdibhinnaiH / asaGgatvAt uktaviSayoktoparAgavattve mAnAbhAvAt / tathA ca ghaTAdAvuparAgArthameva vRttiriti bhAvaH / sambandhAntareNa saMsResyApi nAnyasambandhaprayuktakAryakaratvamityatra dRSTAntamAha-yathetyAdi / sarvagatamapi gotvAdikaM sAsnAdimatyeva yathAbhivyajyate 'ayaM gau'rityAdivyavahAraM janayati, tathA sarvagato'pi jIvaH avidyAtavRttyAdAveva vRttyabhAve 'avi. cAM sAkSAtkaromI ti vyavahAraM janayati ! na tu ghaTAdau / uktavyavahArajanakatvaM cokoparAgavattvameva / nanu, ghaTAdau sAkSiNaH pratibimbamevendriyasannikarSAdinA 1. 'yada karA vRttiH tadeva pUrvoktatadIyasaMzleSaviziSTam / tatsaMzliSTavRttyavacchinnacita eva tatsAkSAkAratvAt / na rasAyavacchinnacitaH tatsAkSAtkAratvena vyavahAra iti jJApanAya / ' iti pAThAntaram / For Private and Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prade pratikarmavyavasthA] laghucandrikA / 261 jAyata iti svIkriyatAm / kiM vRttiMghaTitoparAgeNa / ttraah-kevlaaniityaadi| yathA aniranabhivyaktirUpeNa sarvago'pi tRNAdyayaHpiNDAdyabhivyakta eva dahati / na tvatAdRzaH / tathA ghaTAditattadviSayasaMzliSTavRttyabhivyakta eva sAkSI ghaTAdikaM bhAsayatItyarthaH / tathA ca kevalaviSayasyAsvacchatvAnmanasaH pratibimbayogyatvasya klatatvAcca kluptavRttirUpeNa pariNatamanasyeva pratibimbaH svIkriyata iti bhAvaH / caitanyAbhedeneti / viSayAdhiSThAnabrahmaNo mano'navacchedaprayuktasya jIvabhedasyAbhAvenetyarthaH / gauravAditi / kalpitatvaM mithyAtvam / prAtItikatvaM tu yadA yadA svayaM tiSThati, tadA tadAnAvRtaM yat tattvam / tathA ca prAtItikatve mithyAtvAta na gauravam / pratyuta mithyAtvasya svAnyUnasattAkAbhAvapratiyogitvAdighaTitatvAt prAtItikatvAdguru / tasmAt gauravoktiH parasya bhrAntyeti bodhyam / nanvindriyasannikarSa vinA pratyakSavRttyasambhavAt prapaJco na bhAyAt / tatrAha-pratIteriti / bhAnasyetyarthaH / tathA ca tAvatA prapaJcaH satyo'stu / indriyajamanovRtti vinApi svapnavat pratyakSo vAstviti bhAvaH / parIkSitaleti / mAnAntarasaMvAdAvisaMvAdetyarthaH / vyAvahArikasyoktaparIkSitatvena sthAyitvasiddhiH / prAtItikasya tu na mAnAntaraNa saMvAdo 'nAtrarUpya'mityAdimAnena visaMvAdazceti bhAvaH / viSayakRtaM anAvRtacittAdAtmyaviziSTaviSayakatvam / sakarmakavRttIti / sakarmakajJAnetyarthaH / ghaTaprakAzarUpA ghaTakartRkasphuraNarUpA / tathA ca ekasyAM kriyAyAmekasya kartRtvakarmatvayorvirodhAdekasyAH kriyAyAH sakarmakatvAkarmakatvayAvirodhAdanAvRtacidrUpasphuraNakriyA ghaTakartRkApUrvoktajAnAtyartharUpakriyA ghaTakarmiketi bhAvaH / anukalayana iti / kAlasambandhaprayojakayatna ityarthaH / uktametat nyAyakusumAJjalyAdau-'tathA hi phalAnukUlatvenaiva karotizakyatA / na tu yatnatvena phalAnukUlayatnatvena vA / yatatikarotyorekArthakatvApatteH / 'ratho gacchatI' tyAdau karotyarthakAkhyAtasya makhyArthakatvAnupapattezcetyAzaGkaca, kRtAkRtavibhAgena kartRrUpavyavasthayA / yatna eva kRtiH pUrvA'parasmin saiva bhaavnaa|| yatnapUrvakatvasya pratisandhAnAt ghaTAdau kRtatvavyavahArAttadapratisandhAne sahetukatvapratisandhAne'pyakurAdau kRtatvAbhAvavyavahArAdAzrayArthakatRjantakartRpadasya kRtyAzrayaeva prayogAca na phalAnukUlamAtraM karotyarthaH / kiM tu tAdRzayatnaH saiva bhAvanA / yataH parasmin svakArye pUrvA kAraNIbhUtA bhAvayatIti vyutpatteH / tathA ca karotinA vivaraNAdAkhyAtamapi tAdRzArthakam / 'ratho gacchatI'tyAdau tvekadeze phalAnukUle pryogH| sAGgavedAdhyetRvAcakasya zrotriyapadasya brAhmaNamAtre prayoga ive'ti kusumAJjalau mUlaTakiAbhyAmuktam / taNDulakrayaNAdikAle pacatItyAdiprayogaH syAdityAzaGkaya yAha. For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 262 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhAnApattyA zo'nukUlatAvizeSAzrayavyApAraH pareSAmarthaH, tAdRzo yatno mamApItyuktaM zabdamaNAvapi / yattu yatnatvamevAkhyAtasya zakyatAvacchedakam / anukUlatvaM tu dhAtvarthasya saMsargatayA yatne bhAsata iti pakSavarAiiTIkAyAmuktam / tat na yuktam / vartamAnatvAdisamAnAdhikaraNasyAnukUlatvasya laDAdisamabhivyAhAre sambandhatayA laDodarvartamAnatvAdau zaktilopApatteH / zaktilopApatteH / atha pacatItyAdau atha pacatItyAdau samavAyAdereva sambandhatvena bhAnaM na tu vartamAnatvAdeH / tasya tvAkhyAtAtprakAratvena bhAnamiti baSe, tarhi tulyaM tat anukUlatve / kiM ca gamyAderapi kriyAmAtramartho'stu / 'grAmaM gacchatItyAdau dvitIyArthaM saMyogAdikaM svIkRtya tasyAnukUlatvasambanvena kriyAyAmanvayaH svIkriyatAm / atha dvitIyAvibhaktiM vinApi 'caitrasya gamana' mityAdau saMyogAdyanukUlakriyAtvarUpeNa pratItestena rUpeNa bodhakatvaM vinA tasya sakarmakatvAnupapatteH / phalAnukUlavyApAravAcitvasya svavAcyavyApAravyadhikaraNaphalavAcitvasya vA sakarmakatvarUpatvAt / tena rUpeNa gamyAdizakyatAvazyakI / tarhi 'aMkuraH kRta' iti prayogAdaMkuro yatta ityaprayogAt karoterasakarmakatvAcca karotiranukUlayatnArthakaH / karotinA vivriyamANatvAdAkhyAtamapi tathA / ata eva 'bhUvAdayo dhAtava' iti sUtre karotirutpAdanArthakaH anyathA yativadakarmakatApateriti mahAbhASye uktam- 'karmavat karmaNA tulyakriya' iti sUtre ca vaiyAkaraNairuktam'kRJo 'karmakatApatteH na hi yatno'rtha iSyate / kiM tUtpAdanamevAtaH karmavat sAdhanAdyapI'ti / utpAdanamutpatti prayojakavyApAraH / utpattiH kAlasambandhatvenaiva nivezyate / na tUtpattitvena / ananugatatvAdutpattirUpakAlasambandhasyaiva kAraNaprayuktatvena tannivezasya vyarthatvAcca / yadi tatpattitvenaivotpatteH prakRte anubhavaH, tadA kAravRttitvamevotpattiranugatA nirvAcyA / tacca svAdhikaraNakAladhvaMsAna baiMkaraNatvaM kAlikatvaJcetyubhayasambandhena bodhyam / AdyakSaNe hi tatsambandhena janyamAtraM vartate / evaJca' ghaTaM karotI' tyA dau ghaTaniSThotpatteriva pacatItyAdAvapi pAkaniSThotpatteH prayojako yatno budhyate / yadi ca yatnatvenaivAkhyAtasya karotezva zakyatetyAgrahaH, tadApi karoterasakarmakatvAnurodhAllakSaNayA anukUlopasthite sambhavAt tAdRza eva bodhaH / yattu jAnAtacchatyAdikamiva karotirapi na sakarmaka iti, tanna / jAnAterasakarmakatvasyoktatvAt icchatyAderapi phalaprayojakecchAdyarthakatvena sakarmakatvAt / phalaJcacchAyAsukhAdau pramAtRsambandhAdiH / gavAdau svatvAdiH / dveSasya zatryAdau tattadaniSTam / sukhAdyanutpattAvapi icchAderuktasambandhasvarUpayogyatvAnapAyAt / ' mukhamicchatI 'tyAdiprayogo grAmaprAptyanupadhAne'pi gacchatItyAdiprayogavaditi bo 1 'grAmaM For Private and Personal Use Only CODES OF TH
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de pratikarmavyavasthA ] laghucandrikA / . 263 dhyam / kutrApIti / nanu, bhAvanetizabdasyAkhyAtatulyArthakatve'pi na sakamakatA / kiM tvAkhyAtasyAkhyAtAntapadasya veti cenna / nAmnassiddhatve AkhyAtasya sAdhyatve ca zattanirUDhalakSaNAyA vA svIkAreNa tayoratulyArthakatvAt / taduktaM bhartRhariNA / 'siddhabhAvastu yastasyAH sAdhanAdinilandhanaH / sAdhyabhA. vastu yattasyAH sa AjhyAtanivandhanaH / / ' iti / evaM tRtIyAdivibhaktaH karaNAdizabdasya ca bhinnArthakatvAttasyA eva sAkAMkSatvam / na tu tasya / tasya tu tRtIyAdivibhaktidvAraiva tat / uktaM hi vArtike 'kRdantena kArakazaktiviziSTaM dra vyamucyate / na tu niSkRSTA seti / vRtteH jJAnasya / sthiteH gatinivRtteH / agamanatvena gamanasaMsargAbhAvatvena / yadyapi 'grAmaM na gacchati grAmasyAgamana'mityAdau gamanasyaiva sakarmakatayA jJeyasyAbhAvadhIH, tathApi ' gaccha gacchasi ceddara' mityAdau gaminA lakSaNIyasyAgamanasya sakarmakatvasambhavaH / abhAvavizeSaNe gamane dUradezarUpakarmAnanvayAditi bhAvaH / iSTApattariti / anAvRtacittAdAtmyasyoktadhIviSayatvAditi zepaH / abhyupetyAha-tatrApIti / kriyAnanubhavAdIti / ' mukhamicchatI' tyAdareva prayogasya dRSTayA skrmktvmevecchaadikriyaayaaH| uktaM hi vaiyAkaraNaiH 'viSayatAprayojakakAma evecchatyAderartha' iti / yadyapIcchAyA viSayatvamicchotpattikAle'pyasti, tathApIcchAyAssvajanakasAmagyupahitarUpeNa svaviSayatAprayojakatvamakSatam |athvaa viSayatvamatrAsattvApAdakAjJAnAviSayatvarUpam / tatprayojakatvaM hi pramANavRttyupahita iva kAmadveSAdivRttyupahite'pi caitanye svIkriyata eva / na hi kAmAdivRttimati pramANavRttizUnye'pi sukhAdAvuktAjJAnamanubhUyate / ata eva sukhAdau vidyamAne vRttyasvIkArapakSe sukhAderevoktAjJAnavirodhitvAt sukhAdyavacchinnacito'pyuktAjJAnAviSayatvaprayojakaviziSTacidrUpajJAnatvami. tyuktam / tatsaMzleSastantramiti / saMzleSassaMzleSamAtram / mAtretyanena viSayatvarahitasaMzleSalAbhaH / tena kajalAdau vRttyaviSaye'pyApattiyujyate / nanu, kajalAdau saMyomAdirUpasya saMzleSasya sattve mAnAbhAvaH / tatrAha-paramANvAderiti / tatra mahattvAbhAvAdipratyakSAnurodhena saMzleSa AvazyakaH / AdipadAdrUpAkAravRtterasAdau saMzleSAdApattiH / nanu, viSayatvasaMzleSobhayasambandhena vRttenivartakatve gauravAt vR. ttAvaparokSatvanAtiM svIkRtya tadrUpeNa viSayatvamAtrasambandhena tasyAjJAnanivartakatvaM svIkriyatAm / aparokSArthaviSayakazAbdAdidhIsAmagyA api tAdRzaviziSTavRttiniyAmakatvasambhavAttatrApi tannivartakatvam / tatrAha-tasmAditi / sannikRSTatejastvena sannikarSasambandhena tejastvena / na tyAga iti / 'yadvizeSayoH kAryakAraNa For Private and Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 264 advaitamaJjarI / bhAvo bAdhakaM vinA tatsAmAnyayorapi sa'iti nyAyAdajJAnatamo'nyataranAzaM prati saMyogena saMyuktasamavAyAdinA ca sambandhena tejastvena hetutvam / na caivaM vizeSataH kAryakAraNabhAvo vyartha iti vAcyam / AlokasaMyoge sati manazcakSurAdibhissaha ghaTAdeH saMyoge cAsati ghaTAdau zAbdAdivRttyA AvaraNanivRttyApattezcakSurAdisaMyoge sati AlokasaMyoge cAsati manovRttyAvaraNanivRttyApatteviSayatvasaMzleSobhayasambandhena manovRtterabhAnApAdakAjJAnanAze hetutvaM saMyogAdyanyatamasambandhena prabhAyAmtamonAze hetutvamityasyAvazyakatvAt / avacchedakatvasambandha evo komayasambandhasthAnIyo lAghavAditi tUktam / evaM cAparokSatvajAtestadviziSTotpattau zAbdAdisAmagyA niyAmakatvasya cAkalpanAlAghavam / sannikRSTatejaHkAraNatveti / sannikarSasambandhe na manovRttikAraNatvetyarthaH / tatrAvaraNabhaGge kAraNatvaM tatkAryapravRtyAdikAraNatvaM bodhyam / vRttehi nAjJAnanAze hetutvam / kiM tvAvaraNavirodhitvamAtram / AlokasyApi tamodhvaMsarUpatvAcAkSuSAdimanovRttyAdirUpakArye hetutvam / na tu tamonAza iti bodhyam / tasya manassannikarSasya / cakSurAderiva manaso'pi sannikarSazcAkSuSAdikArya hetuH / vinigamakAbhAvAt / yadi hi mano na sthUla tArkikAdimatavat syAt, tadA tasya jIvanakAle dehAt bahiragamanAnna ghttaadisnnikrsssmbhvH| yadA tu yugapaddhastapAdAdyavacchedena sukhaduHkhAdinAnApariNAmabhAgitvena sthUlaM, tadA cakSurAditulyatvena tatsannikarSaH kathaM na cAkSuSAdihetuH / cAkSuSAdihenutAvacchedakajAtivizeSasya tatrApi smbhvaat| cakSurAdermanomizritatvAt ghaTAdisaMyuktacakSurAdibhAgAvacchedenApi taditaracakSurAdibhAgAvacchedeneva vinigamakAbhAvena cakSurAdau manasasaMyogasya cAkSuSAdyutpattikAle sattvAt ghaTAdau manassaMyogasyAvazyakatvAcca / na hi manazcakSurAderekadeza eva saMyujyata iti niyantuM zakyate / kiM tu vizarArutejobhAgabahulatvena tadIyasarvabhAgeSu / tathA ca cakSurAdeH kriyaiva manaso ghaTAdisaMyoge hetuH / evaM ca ghaTAdau saMyujyamAna cakSurAdimizritaM mana eva ghaTAdyAkAravRttiH cakSurA. disaMyoganAntarIyakatvAt tajjanyatayA vyavahiyate / na tu sA tajjanyeti lAghavam / tAdRzavRttau cakSurAdikriyAyA api na hetutvm| prayojanAbhAvAt / saMyogavizeSa eva ghaTAdiniSThe tasyA hetutvam / tadarthameva cakSurAdiyuktamanaHkriyAyAM pramAtRpravRttiriti saMkSepaH / adhiSThAnasyeti / karNAdikaM yathA zrotrAderadhiSThAnaM, tathA tvameva tvagindriyasyAdhichAnamiti bhaavH| tejastvasyeti / viSayasaMyuktendriyasaMyuktamanastvasyetyapi bodhyam / tatpramApakasya viSayasaMsRSTatvapramApakasya / jJAnavat cAkSuSAdimanovRttAviva / praagityaadi| parAgarthaprameyaSu yA phalatvena sammatA / saMvit saiveha meyo'rtho vedAntoktipramA. For Private and Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0de pratikarmavyavasthA ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 265 nntH|| 'iti vArtikam / prakAzakamiti ! sAkSicit prakAzikA / taduktaM siddhAntavindau-- sarvAnusandhAtR caitanyaM jIvezAnugataM sAkSItyucyate' iti / tathA ca bimbapratibimvacitorIzajIvatvapakSe zuddhacideva tadubhayAnugatA sAkSiNI jagadupAdAnam / avidyAprativimbamanaHprativimbayorIzajIvatve tu avidyAvimbatvopahitA cittathA / avidyAmanogatacidAbhAsayorIzajIvatve tvIza eva tathA / tatra AdyaH pakSo vivaraNakRtaH / dvitIyaH saMkSepazArIrakakRtaH / tRtIyaH vArtikakRtaH / vAcaspatimate tu jIva eva tathA / tasyaivAvidyAviSayatvopahite Ize tAdAtmyenAnugatatvAt / ghatvadravyatvopahitayorivAvidyAviSayatvAzrayatvopahitayostAdAtmyasambhavAttayoriva bhedasyApi sattvAt nezajIvasAGkaryam / na hi dravyatvaghaTatvopahitayoratyantAbhedaH / IzaM prati dRzyamAtrasyAnAvRtatvAt taM prati jIvasya bhAsakatvaM na vRttisApekSamiti dik / kalpanAntareti / bhAtItivyavahAre viSayasaMzliSTavRttiprativimbitacitaH prayojakatve sukhAdau tadasambhavAdanAvRtacittAdAtmyasyApi tatkalpanayA tatrApi vRttikalpanayA ca gauravaM vRttAvapi vRttyantarakalpanAprayuktAnavasthA ceti bhAvaH / nirvikalpakarUpaM tArkikAdisammata nirvikalpakatulyam / jAnAmItyAdivyavahArAviSaya iti yAvat / AcchAditeti / yathA sUkSmavastrAdyAvRto dIpo - 'nvatamasavirocyapyanandhatamasAvirodhitvAdravyatvAdirUpeNaiva ghaTAdervyavahAre prayojakaH na tu rUpavizeSAdimattvena tathAnabhivyaktaM caitanyamajJAtatvenaiva tadvyavahAre na tu jJAtatvAditi bhAvaH / ApannajADyeti / anabhivyaktItyarthaH / ApAdakatvaM sampAdakatvam / abhibhAvakatvaM abhibhavaprayojakatAvacchedakarUpavattvam / prayojyatvena ghaTitatvena / svapratibimbavadvRttyAkAratvasyaivoktasambandharUpatvAttatadAkAraka vRttijJAnatvasyaivoktAbhibhavaprayojakatAvacchedakatvAccottatattadAkAratvasyorUpatve AtmAzraya iti bhAvaH / astItyAdItyAdipadAt sanniti vyavahArasaGgrahaH / ajJAnetyanenAsattvApAda kAjJAnamuktam / tatsannikRSTeti / tadIyavyAptijJAnAdirUpetyarthaH / janyatvasya janyatAvacchedakasya tadIyo yaH AkArAkhyaMssambandhavizeSaH tadviziSTatvasyeti yAvat / yadyapyuktAjJAnanivRttiyogyatvamapi tadeva, tathApi tAdazasambandhasyoktanivRttijanakatve vyAptijJAnAdijanyatve cAvacchedakIbhUyopapAdakatvena sa Avazyaka iti jJApanAya dvaividhyoktirityAzayenAha - ta dubhayamiti / tadubhayAtmaka AkArAkhyassambandhaH / svakAraNetyAdi / svasya vRttijJAnasya kAraNAdhInAt svabhAvavizeSAt anugatarUpeNaiva kAraNaniyamyatvAdanugatarUpeNaiva kAryaniyAmakatvAcca / tathA coktasambandhaM vinA tayorasambhavAt sa 34 For Private and Personal Use Only -
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / AvazyakaH / tasya ca yuktiduSTatAyAH pUrvamuktatve'pyanirvAcyatvAt 'ghaTaM jAnAmItyAdisAkSyanubhavasiddhatvAcca nApalApa iti bhAvaH / nanUktanivRttijanakatAvacchedakarUpavattvenoktanivRttijanakatve AtmAzrayaH / janakatAyAM taddhaTitasyAvacchedakatvAt / tatrAha-na ceti / svarUpayogyatayA tattadAkArakatvena / tathA ca tadAkAratAtvenaivAvacchedake nivezaH / na tu nivRttijanakatAvacchedakatveneti bhAvaH / dRgbhinnatvAt bhAsakAnyatvAt / brahmaNo'pIti / dRzyatvAditi zeSaH / ekadheti / nanu, dhApratyayasya prakAro'rthaH / sa ca vizeSaNIbhUto viSaya iti kathamuktazrutibalAt nivikalpakasya mokSahetuteti cenna / na hi dhIvizeSaNarUpaprakArArthaka eva dhApratyaya iti niyamaH / ekadhA bhuktamityAdau tadasambhavAt / kiM tu kvacit kazcana prakAra iti prakRte viSayamAtrarUpa eva prakAra Atmadarzane budhyate / ityAdItyAdipadAt avyavahAryamalakSaNaM prapaJcopazamaM zivamadvaitaM caturtha manyante so'yamAtmA sa vijJeya'ityAdizrutisaMgrahaH / kAraNAtmanA sUkSmarUpeNa / sAdhAraNasya sAdhAraNAnugatarUpasya / avasthAnAM bhede'pyavasthAsvanugatarUpaM pratyabhijJAdibalAt svIkriyata ityuktaM anyataratvena vopAdhitvamiti bhAvaH / uddhRtarUpahIne'pi guhAkAzAdau mukhAdyavacchinnazabdAdipratibimbanopAdhitAdRSTeH zabdAnyeti / svacchatvaM pratibimbanopAdhitAyogyatvam / prakAzasvabhAvatvena uktopAdhitAvirodhirUpahInatvena / astyeveti / anugatarUpeNopAdhInAmekasya hetutvasyAsambhavAt pratibimbarUpaphalaM dRSTvA tadanusAreNa tat kalpyata iti bhAvaH / sattvAtmakatAyA apItyapizabdenedaM sUcitam / sattvAtmakatvamapi nopAdhitAyAM prayojakam / jIvezabhede avidyAcitsambandhAdau cAvidyAnAtmake'pi tatsvIkArAt / anyathA tasya bhAsyatvAnupapatteriti / darzanAditi / tathA ca darzanameva niyAmakam / yadyapyAkAzAdeH pratibimbitatvaM vAcaspatyAdibhirvipratipannaM, tathApi vivaraNakArAdisammatameva / kathamiti / svapratibimbavadvRttisaMyuktasamavAyarUpasyoparAgasya rUpa iva rasAdAvapi sattvAditi bhAvaH / rUpaM pratyeveti / rUpAvacchinamajJAnaM cAkSuSavRttyavacnicitA nivartyate / na tu rasAdyavacchinnAjJAnamityarthaH / tathA ca ciduparAgasattve'pi rasAdAvajJAnasattvAnna prakAza iti bhAvaH / nanu, ya. thA prabhA cakSussahakAritvAt tadrAhyasyaiva bhAsikA, tathA cidapi syAttatrAha-prabhAyAmiti / sahakAritveti / grAhyabhAsakatvetyarthaH / vilambena abhAvena / vilambasya gandhAdyabhAsakatvasya / yadi svapratibimbavadvattisaMzleSasambandhena cito bhAsakatvaM, tadA AzrayadvAretyuktam / yadi tu tatsaMsRSTavRttyavacchinnacitassarvagatatvaniyAmakasambandhena bhAsakatvaM tadAha-sAkSAdvati / AzrayAdvArA vetyarthaH / tena For Private and Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade pratikarmavyavasthA] laghucandrikA / 267 jIvasya gurutvAdau tAdAtmyAbhAve'pi nAsaGgatiH / Akare bRhadAraNyakabhASyAdau / uktaM hi tatra 'yadi svAbhAvikaM kartRtvaM syAt , tadAtmano mokSa eva nasyAt / ato dRSTvaiva puNyaM ca pApaM cetyAdinA kartRtvAbhAvapratipAdanena svabhAvato'karteti jJApitam / 'dhyAyatIva lelAyatIve'tyAdinA ca pUrvamakartRtvamuktam / tatra cAsaGgatvaM hetuH / kArakasaGgino hi mUrtasyaiva kartRtvam / ata eva vyAsaH 'zarIrastho'pi kaunteya na karoti na lipyte|' iti / neyeti / jIvasyeva brahmaNo vastuto'saGgatve'pyupAdAnatvAt brahma prapaJcAzrayaH / ata eva 'na ca matsthAni bhUtAnI'ti smRtiriti bhAvaH / tasyaiveti / tathA ca svapratibimbavadvRttiviSayatvaghaTitasaMzleSasambandhenAvacchedakatvasambandhena pratibimbasambandhenaiva vA jIvasya bhAsakatvam / ata eva na sarvAvabhAsakatvaprasaGga iti bhAvaH / ata eva niruktasambandhena jIvasya bhAsakatvAdeva / svataH svarUpeNa / cidvimbAgrAhake citpratibimbAyogye / vRttiM vRttisaMzleSam / tadAkAratvAyogAt svatazcidvimbAgrAhake pratibimbitatvAyogAt / sUryAdeH jalAdisaMyuktamRdAdAviva jIvacito vRttisaMzliSTe ghaTAdau pratibimbasya sambhava iti bhAvaH / nanu, sukhAderiva zuktirUpyAderapi svacchatvasambhavAtatra vRttikalpanA na yukteti cenna / asvacchavyAvahArikarajatAdijAtIyaM kAmayamAnasya puruSasya pravRttirasvaccharajatAdAveva jAyata iti tadanurodhena bhramasthale tAdRzameva rajatAdikaM kalpyate / kiM ca rajatatvAvacchedenAkhacchatvAsvIkAre yasyA vyAvahArikarajatavyakterutpattidvitIyakSaNAdau pratyakSottaraM nAzaH, tasyAH vRttirna vIkriyeta / iSTApattau ca 'vyAvahArikarajatapratyakSaM sarvamindriyajanyamiti pratisandhAya tadarthamindriyavyApAre pravRtteranupapattiriti bhAvaH / svabhAvasya gandhAdibhedasAmAnAdhikaraNyasya / dravyasamavetasya cAkSuSe gandhAdivyAvRttarUpeNa rUpAdehetutvaM rUpAdivyAvRttarUpeNa gandhAdeH pratibandhakatvaM veti na gandhAdau cAkSuSAdikamiti bhAvaH / anyaH vRttisaMzleSAdirUpaH / dRzyatve bhaasytve| abhedAbhivyaktIti / abhedAbhivyaJjakoparAgetyarthaH / sambandhAvabhAsaH viSayasAkSiNossambandhetyarthaH / mAyopAdhiketi / mAyAvRttirUpopAdhighaTitetyarthaH / adhiSThAnatvam akalpite kalpitasya tAdAtmyam / asaGgatve'pIti / avidyAdau yAdRzaH svapratibimbarUpassambanbhastAdRzasya ghaTAdAvabhAve'pItyarthaH / adhyAsena adhyAsatAdAtmyena / nopAdAnatvaM na sarvamAsakatAprayojakopAdanatvapadArthaH / zuddhasyeti shessH| kalpitAnAmiti / paramArthatazzuddhamapi avidyayeva dRzyAntarairapi sArvazyAdibhissambadhyata iti bhAvaH / tessaamiti| zuddhaM pratIti zeSaH / uktaM ca vivaraNAdau tatheti bhAvaH / bhanyasya anyasmin kalpi For Private and Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 268 advaitamaJjarI tasya ! kalpite kalpitatvAdanyadanAvRtamityarthaH / ajJAnAdItyAdi / ajJAnAdyapAdhyavacchinnasya prakAze'pyazanAyAdyatItatvopalakSitapUrNAnandarUpeNAvaraNamAvazyakam / aprakazAdityarthaH / shktimdvidyti| zaktinAzAcchaktiviziSTarUpeNAvidyAyA nAza iti bhAvaH / ucchedeti / jJAnamajJAnaprayuktasyaivocchedakamityevaMrUpatvAdityarthaH / ajJAnaprayuktatvaM cAjJAnavyApyatvam / taccAjJAne tadvyApye anAdidRzye tatkArthe cAstyeva / ucchedazca pUrvokto bodhyaH / yadi tu jJAnamevAjJAnasya nAzastadutpattikSaNasya cAjJAnaprayuktadRzyAdhikaraNakAlapUrvatvAbhAvaniyama iti svIkriyate, tadA nivakimityasya nivRttirityartha iti jJAnamajJAnasyaiva nivRttiriti niyamo bodhyaH / badanaGgIkArAt jJAnAdajJAnasyaiveti niyamAsvIkArAt ajJAnabhinnasya jJAnAt sUkSmarUpatA netyasyAsvIkArAditi yAvat / tathA caikAjJAnapakSe zaktibhedasya zuktirUpyAdyanupAdAnatve'pi zuktyAdijJAnena rUpyAdinivRttiyujyata eveti bhAvaH / zaktibhedasya pallavAjJAnasya vA tadupAdAnatvapakSe tu bAdha eva sambhavatItyAha-zuktijJAnasya ceti / tulAjJAneti / mUlAjJAnIyAvasthAtacchakatyanyataretyarthaH / anabhyupagamAditi / upAdAnamavidyAdikam AkAzAdirUpeNa pariNamate, mithassaMyuktakapAladvayAdikaM ghaTAdirUpeNa pariNamate ityeva svIkriyate / tathA ca ghaTAdau kapAlAdeH sambandho nAsti / tasya hi svIkAre ghaTasyeva kapAladvayasyApi gurutvAdikaM svakAryAnumAnAdikaM kuryAt / tasmAt pariNAmavAda eva yuktaH / uktaM cArambhaNAdhikaraNabhASyAdau--'dravyArambho'pi na sarvatrArambhakasaMyogAdeve'ti / tathA cAvayavasaMyogenaiva dravyotpattAvanubhavavirodhaH / zIghrameva prabhAdisthale dravyasyotpatteH / abhivyaktau pramAtRciduparAge / tadavacchedenaiveti / yadyapi zuddhaniSTameva sarvamAvaraNaM, tathApi tadabhibhavo ghaTAdyAkAravRttyA kriyamANo ghaTAdyavacchinna eva / sa hi yadyajJAnanAzaH, tadA vRttijJAnasvarUpatvAt ghaTAdyavacchinna eva / pratyakSamanovRttestathAtvasyendriyasannikarSAdhInatvAt / parokSavRttiprayuktasyAbhibhavasya pramAtRmAtraniSThAjJAnanAzarUpatvAnna ghaTAdyavacchinnatvamiti vakSyate / AvaraNasya zaktirUpatve'pi tadabhimavo vRttisvarUpatvAt tathaiva / yadi tu vRttyabhAvaviziSTo yo'jJAnasambandhaH, tadabhAva evaabhibhvH| na tvajJAnasya nAzaH / ajJAnasyaikatvena ghaTAdivRttyA nAzAsambhavAt , tadApi ghaTAdivRttyA sampAdyamAnaH sa eveti bhAvaH / zaktyabhibhavAdveti / zaktirAvaraNazaktiH / tUlAjJAnamAvaraNavikSepazaktiyuktaM brahmajJAnAnyajJAnanAzyamUlAjJAnatAdAtmyAnApannamajJAnam / avasthAvizeSastu tAdRzaM mUlAjJAnatAdAtmyApannam / vakSyati hi 'ajJAnAvasthAyAstadabhinnAyA' iti / ekadezanAzastu vRttau satyAmajJAnaM svakAryAkSamaM tatrApi For Private and Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0de pratikarmavyavasthA ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 269 vRttikAlA bhAvaviziSTamajJAnaM bhAnavirodhItyupAntyapakSaH / vRttyutpattikSaNottaravRttikAlAbhAvaviziSTamajJAnaM bhAnavirodhItyantyapakSaH / ata eva yathA pratibhaTAgamanakSaNa evaM bhorubhaTApasaraNaM, tathA vRttyutpattikSaNa evAvaraNAbhibhavaH / yathA ca hastasaMyogotpattyuttaraM kaTasya veSTanaM, tathA vRttyutpattikSaNottaravRttikAle AvaraNAbhibhava ityAzayena dRSTAnto yujyate / ata eva ca nAnAjJAnapakSe zaktaH jJAnanAzyatvapakSe vA vRttyAvaraNasyAbhinavo vRttireva vA sa iti pakSadvayaM bodhyam / vakSyamANarItyA caramapakSAbhyAM bhinna eva vA ekadezanAzapakSo bodhyaH / ekAkAraM ekAjJAnasvarUpam / yathA ghaTAdirUpAvasthAsvanugatamapyajJAnaM ghaTAdinAze'pi na nazyati tathA ajJAnarUpanAnAvasthAsu anugatamajJAnaM tAsAM nAze'pi na nazyati / etAvAMstu vizeSaH / yat ghaTAdyavasthAnAdirajJAnocchedaM vinA nocchidyate / ajJAnarUpAvasthA tu svAnugatAjJAnavadanAdiH taducchedaM vinApyacchidyate ca / na cAjJAnatvAdeva tAsAM jJAnanAzyatvasambhavAttatra mUlAjJAnatAdAtmyasvIkAro vyartha iti vAcyam / ' ajAmekAM ' ' ajJAnenAvRtaM jJAnamityAdizrutismRtipvAvArakasyaikasvarUpAbhinnatvapratyayAt ' ajJAtaH paTaH '' ajJAto ghaTaH' ityAdyanugatapratItiSu tathApratyayAcceti bhAvaH anIdRktvAt / ajJAnatvazUnyatvAt / prAgabhAvAntaranibandhanamiti / 'ajJAto me ghaTa' ityAdipratyakSadhIstatpuruSIyajJAnAviSayavRttitvaviziSTaM tatpuruSIyajJAnasya saMsargAbhAvamavagAhata iti paraiH svIkriyate / tatra yathA tatpuruSIyakiJcijjJAnaviSaye ghaTe tAdRzapratyakSAbhAvo viSayavidhayA tAdRzapratyakSa kAraNIbhUtasya tAdRzAbhAvasyAbhAvAt, tathA manmate vRttijJAnamekAjJAnanivartakaM anyAjJAnaprayuktasya 'baTo na bhAto'ti vyavahArasyAnutpattau prayojakam | tattvaJca tAdRzavyavahAraM prati ghaTAkAravRtteH pratibandhakatvAdvRttiviSayatvAbhAvakAlopahita eva / ghaTe AvRtatvasvIkArAt / vRttyaviSayatvaviziSTaM yadajJAnaM, tadabhAvaviziSTacito mAnatvasvIkAreNa vRttikAle tasyAH ghaTAdau savAdvA / sarvathApi tAdRzavyavahArarUpakAryAnutpattivyApyArthakaM pratibandhakapadaM vRttAvasmadIyaiH prayujyate iti samudAyArthaH / pratibandhakapadena pratibadhnAtItyanena / pratibandhakatAyAM 'ghaTo bhAtI'tyAdi vyavahArotpattiprayojakAbhAvapratiyogitAyAm / sA ca bhAtItyAdivyavahAre vRttyabhAvaviziSTasambandhasya pratibandhakatvAdvA vakSyamA - rItyA vA bodhyA / atredaM bodhyam / vRttyanavacchedakatvasamAnAdhikaraNo yo 'jJAnasambandhaH, tasya bhAtItivyavahAre pratibandhakatvAt ghaTAdau vRttyavacchedakatvakAle tathA vyavahAraH / athavoktasambandhAbhAvAzrayatAdAtmyApannA cideva bhAnam / tenoktakA -
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 270 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir le ajJAna sambandhasatve'pi viSayasattAduktavyavahAraH / tadanyakAle tu viSayAsattvAdeva noktavyavahAraH / etasmin pakSe ca pratibandhakatvaM na kalpyate / vRttiviSayavAsamAnAdhikaraNAsattvApAdaka jJAnasambandhAbhAvasyAstitvavyavahAre prayojakatvamapi tathaiva bodhyam / ajJAnasya sambandhastu sarvatra viSayatAvacchedakatvam / tacca ghaTAdAveva / na sukhAdAviti vRttyabhAve'pi sukhAdo bhAtItyAdivyavahAraH / yadyapi brahmaNi vRttiviraha kA lepyuktAvacchedakatvasyAbhAvAt 'brahma sAkSAtkaromI' ti vyavahArApatterbhAnaM na tadghaTitaM, tathA'pi viSayatvatadavacchedakatvayoranyataraduktAvacchedakatvazabdArtha iti brahmaNi vRttivirahakAle ajJAnaviSayatvasattvena uktAnyatarAbhAvasyAsattvAt uktAnyatarA bhAvaviziSTaviSayatAdAtmyApannasAkSiNo viSayasAkSAtkAratve doSAbhAvaH / avacchedAbhyupagamAditi / ajJAnasyaikatvapakSe'pi zuddhacinniSThA vighayatA kAcit kenApyanavacchinnA svIkriyate / saiva brahmajJAnanivartyA / anyAstu viSayatAH zuddhacinniSThA api AgantukenApi kAdAcitkaprakAzena ghaTAdinAvacchidyante / yathA ghaTAdyatyantAbhAvasyAnAdivizeSaNatAsambandhe paramate kAlavi zeSasyAvacchedakatvaM tadvadeva ca tatra na niyAmakApekSA | athavA kAdAcitkaprakAzasya ghaTAdikAryasya svAvacchinnaviSayitAkatvasambandhenAvidyAniSThAyAmutpattau tAdAtmyasambandhenAvidyAyAH kAraNatvAt ghaTAdiniSThAktaviSayatAvacchedakatvamavidyAniyamyameva / anAdIzvarAdiniSThaM tat kevalam / na hetuniyamyam / athavAvacchedAbhyupagamAdityasyAjJAnaviSayatA ghaTAdyavacchinnetyatra na tAtparyam / kiM tvajJAnaviSaye zuddha ghaTAdisambandha ityatra / nacaivaM sukhAdau bhAtItivyavahAro na syAt / ghaTAdau hi vRttyabhAvakAle tadvAraNAya vRttyanavacchedakaniSThasyA - jJAnatAdAtmyasyoktavyavahAravirodhitvaM vAcyam / tacca sukhAdAvapyastIti vAcyam / * sukhAdAvekasyA'vidyAvRtteranAdeH svIkArasambhavAt pratibhAsavyApyasthitikasya kAryasva viSayitvasambandhena tAdRzavRttiniSThotpattau tAdRzavRttestAdAtmyena kAraNatvasambhavAt / yadavacchinnagocareti / yatsaMzliSTA yadAkArA cetyarthaH / tadavacchedenaivAvaraNApasaraNAditi / tasyaivoktAjJAnasambandhAbhAvavattvAdityarthaH / AvaraNamabhAnApAdakaM grAhyam / tenAparokSavRtteH pramAtravacchedenAvaraNanivartakatve'pi na kSatiH / prasaGga iti / ajJAnanAzaM prati brahmAkAravRttereva hetutvAt ghaTAdyAkAravRcyA nAjJAnasya nAzaH / kiM tu tadIyAnAM ghaTAdyavacchinnAnAM viSayatAnAM palavAjJAnAnAM mUlAjJAnazaktInAM ceti na tayA mUlAjJAnanAzaprasaGga iti bhAvaH / tadevamekadeza pakSAntarbhAvenopAntyAntyapakSayoH vyAkhyAnaM kRtam / athavA tayoH For Private and Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade pratikarmavyavasthA laghucandrikA / 271 pakSayoH upapAdanaM pUrvameva kRtvA * nanu, caitanyasya niravayavatvA'dityAdinoktapakSAbhyAM bhinnatvena svIkRtya ekadezanAzapakSa upapAdyate / tatra yadavacchinnetyAderayamarthaH / yatkAlAvacchedena ghaTAdau manovRttiH, tatkAlAvacchedena nAjJAnaviSayatAvacchedakatvam / kiM tu tadanyakAlAvacchedena / tathA cAsmin pakSe ajJAnaviSayatAnavacchedakatvaviziSTaghaTAdestAdAtmyaviziSTA cideva ghaTAderbhAnam / astitvaM tva. sattvApAdakAjJAnaghaTitamiti lAghavam / yattu zuktyAdijJAnasyAjJAnazaktinAzakatvamayuktam / zaktebhramopAdAnatve ajJAnatvApatteH / bhramAnupAdAnatve tannivRttAvapi bhramAnivRttyApatteH / zaktyanyasyAjJAnamya vaiyarthyAcceti, tanna / bhramopAdAnatve'pi hi zakte jJAnatvam / tAdRzazaktimattvasyaivAjJAnalakSaNatvAt / ata eva na tamyA vaiyarthyam / kAryaprayojakazaktimattvaM vinA kAraNatvAsambhavAt / atha vA zaktioMpAdAnam / kiM tu tadvadajJAnam / zaktirhi mImAMsakamate kAraNataiva / na tu kAraNam / tanmAtrasya nivRttyApi rUpyAdinivRnissambhavatyeva / zaktiviziSTarUpasyopAdAnasya nAzAt / yadapi nAnAjJAnapakSe ajJAnIyanAnAzaktipakSe ca zuktyAdijJAnena kiJcidajJAnasya zaktezca nAzaH / ajJAnasya zaktyantarasya ca kAryakSamatayA avasthAnaM na yuktam / sarvatrAjJAne zaktau ca kAryAkSamatvastha vaktuM zakyatvA. dekAjJAnapakSasyaiva yukttvaaditi| tadapi na yuktam / 'jJAnAdajJAnaM naSTa'mitipratyayasya bAdhasya copapAdanAya nAnAjJAnazaktipakSayorapi yuktatvAt / adhiSThAnacaitanyAmiti / jIvacaitanyasya bhAsakatvapakSe'pi tasyAdhiSThAnIbhUtacitsvarUpakatvAdayamupasaMhAro yuktaH / ata eva prakAzakaM tAvadadhiSThAnacaitanyamevetyAdipUrvagranthaH yathAzruto'pi ramya eva / evaJca jIvasya sarvagatatvanagadupAdAnatvayoH svIkArapakSe jIvasyaiva bhAsakatvaM pUrvoktaM na virudhyata iti bodhyam / nanu, ekajIvavAde jI. vasya jagadupAdAnatvAdAvaraNabhaGgArthava ghaTAdau vRttiH / tathA caikasya pramAtuH tAdRzavRttikAle aparasyApi ghaTAdikamaparokSaM syAt / evameko jIvo'saGgaH sa. vaMgato brahmaiva jagadupAdAnamitipakSe sAkSiciduparAgAthaiva sA / tathA coktApattiH / sAkSiNaH sarvAn pramAtRRn pratyaviziSTatvena ghaTAdicityuparaktatvAdityata Aha-tadayamityAdi / prameyacaitanyamiti / jIvacaitanyasya mAsakatvapakSe'pi tadbhAsyaM ghaTAdyavacchinnaM caitnym|mnovRttestdaakaartvaat| ghaTAdestu tadavacchedakatvasyaiva sviikaaraat|ghttaadikN tu tAdRzena prameyacitA bhAsyate / ata eva tat svayaM bhAsamAnaM sat khAdhyastaM ghaTAdyapi bhAsayatIti mUle agre vkssyte| antaHkaraNeti / dehAvacchinnamanobhAgetyarthaH / antaHkaraNavRttIti / dehaviSayayormadhyasthamanomAgetyarthaH / pramANAmiti / vi. For Private and Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 272 advaitamaJjarI / SayasthamanobhAgAvacchinnA cittu pramitiriti zeSaH / viSayIbhUtaciti AvaraNAbhibhavasya phalasya viSayagatamanobhAgasambandhAvyavahitottarakSaNa eva sampattyA tadavacchinacideva kriyArUpA pramitiH / tasyAstu pramAtRvyApArAviSTenoktamadhyabhAgena sampattyoktamadhyabhAgAvacchinnA cit pramANam / kartRvyApAreNa hi namanonnamanAdinAviSTaM kuThArAdikaM bhidAdikriyAnippAdakaM karaNaM bhavati / tAdRzakaraNaM prati dehAvacchinnaprayatnena dehAvacchinnabhAgamya prerakatvAt pramAsAdhanasakalakArakeSu svatantratvAcca tadavacchinnA cit pramAtrI / kevalasyoktabhAgasyAcetanatvAt / kevalacito'pi nirvyApAratvAt kartRtvAsambhavAt mithastAdAtmyaM prAptasya tadubhayasya pramAtRtvam / tasya ca tAdazenaiva cidAtmakena svavyApAreNa pramArUpeNa viSayaM vyApnuyAmahamitIcchayA tAdRzavyApArarUpeNa viSayasaMzliSTapariNAmaprAptestasyA api viSayazarIramadhyasthatAdRzapariNAmaprAptidvArakatvAt / pramitipramANayorapi cidacir3hAtvam / na hi caitrakuThArachidAnAmiva pramAtrAdInAM mitho'tyantabhinnatvam / api tu pramAmuddizyaiva pramAtuH prayatnodayAt pramAyAzca pramAtRpariNAmarUpatvena cida. cidrapatvameva / nanu cakSurAdInAmapi pramANatvasambhavAt tadanuktyA nyUnatApattiriti cenn| pratyakSapramAmAtre pramANAdikaM prakate vivakSitam / taccoktameva / cakSurAdikaM tu tadvizeSe pramANam / tathA ca tadanuktina doSaH / kiJcAntaHkaraNavRttItyanena cakSurAdidvAretyanena cakSurAdikamapi pramANamityuktameva / mano hi cakSurAdinaikyaM prAptameva viSayasaMzliSTarUpeNa pariNamate / tathApi trayANAmaupAdhikabhedasattve'pi / yadIyeti / yatpramAtRsambandhItyarthaH / tathA ca pramAturuparAgAthaiva vRttina sAkSiNa iti naikapramAtRvRttyA aparapramAtRpratyakSatA ghaTAderiti bhaavH| yatprakAzakaM ydvcchinnm|yttmaatRcaitnyeti| ytprmaatRmnovRttyvcchinncaitnyetyrthH| jAnAti saakssaatkroti|anym asvcchmnym| tena svacchasya mukhAdevRtti vinaiva pratyakSatve'pi na dossH| anyaH anyjiivH| tenezasya cakSurAdidvArakavRtti vinaiva sakaladRzyapratyakSavattve'pi na doSaH / tadavacchedena tadviSayAvacchedena / ajJAnanivRttyA anabhivyaktinivRttyA / tena vRtteH pramAtRciduparAgArthatvapakSasyApi saMgrahaH / anuparAgasyApyanabhivyaktitvAt nivRttyA bhAsamAnaM nivRttyabhinnasya bhAsamAnatvasyAzrayaH / phalamiti / vRtterevAvaraNanAzatvAt pramAtruparAgatvAcca phalatvAttadviziSTarUpeNa ghaTAdicaitanyaM phalam / na ca phalatvaM kriyArUpavRtteranupapannamiti vAcyam / ghaTAdisaMyogopadhAyakakriyopahitarUpeNa vRtteH kriyAtvaM tAdRzasaMyogopahitarUpeNa phalatvamiti svIkArAt / tAdRzarUpayoH paurvAparyAt phalavyApyaM phalabhAsyam / nanu, parokSavRttisthale'pyAvaraNaM For Private and Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pra0de pratikUlatarkanirAkaraNam ] laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 273 1 naSTamityanubhavAt parokSabhramocchedadarzanAccAvaraNabhaGgasya vAcyatvAt / tatrAparokSabhra. masyocchedaH syAt / parvate vahni jAnAmI 'tivat 'parvate vahni sAkSAtkaromI' ti vyavahAraH syAt / tatrAha - yanniSThetyAdi / niSThA saMzliSTA / tanniSThaM tadavacchinnAzrayatAka m / tadAkAraM tadavacchinnaviSayatAkam / ajJAnamanabhivyaktim / sphurati mAnAzrayaH / AdipadAt 'vaTaM sAkSAtkaromI' tyAdisaGgrahaH / me iti / pramAtRvizeSanirUpitatvaM SaSThyarthaH / tasya ca sphuraNaghaTake ajJAne anvayaH idameva asattvApAdakAjJAnameva / abhAnApAdakatvamasattvApAdakatvaM ca jAtivizeSau / pramAtravacchineti / viSayaniSThavayAdi janakatvAdasattvApAdakasyApyajJAnasya viSayaniSThatvaM vaktumucitam / anyathA hRdAdicitsambandharUpavizeSyatAyA vahayAdicitsambandharUpatrakAratAvacchinnatvAsambhavAt / na hi dUrasthayoravacchedyAvacchedakatvaM sambhavati / amAnApAdakasyApyajJAnasya pramAtravacchinnatve pramANAbhAvaH / pramAtRvizeSasya tu nirUpakatvamevAjJAne sambandhaH / anyathA 'brahma me na sphuratI' tyAdau kA gatiH / na hi mUlAjJAnaM pramAtravacchinnam / tathA ca dvividhamapyajJAnaM viSayeNaivAvacchinnaM na pramAtreti yuktaM pazyAmaH / siddhAntabinduTIkAyAmadhikaM vivecitamasmAbhiH / sA - kSAdeveti / avacchedakatArUpa ityarthaH / parampareti / amyupetya vAdo'yam / AkArAkhyaviSayatAyAssAkSAtsambandhasyAcAryaireva sthalAntare uktatvAt // // iti laghucandrikAyAM pratikarmavyavasthA // svarUpeNa jJAtale sati vizeSeNAjJAtatvasyeti / jJAtatve satyajJAtatvameva prayojakam / jJAtasyAjJAtatvaM ca na virudhyate / svarUpavizeSarUpAbhyAM jJAtatvAjJAtatvasambhavAdityAzayenobhayarUpoktiH / yadyapi sadrUpapUrNAnandarUpayorna nyUnAdhikavRttikatvarUpassAmAnyavizeSabhAvaH, tathApi bhrame bhAsamAnAbhAsamAnatvarUpo bodhyaH / tatrA jJAteti / yadyapi sthANutvamanyatra jJAtamapi sthANAvajJAtamityajJAtavizeSavattvamakSataM, tathApi bhramadharmiNi jJAtavizeSasyAnyatrAjJAtatve'pi bhramAnutpattestatrAjJAtetyavazyaM vAcyam / tathA ca gauravamiti bhAvaH / svaprakAzatvena jJAnAt svaprakAzacidrUpajJAnAt / pUrNAnandatvAdinA cAjJAnAt pUrNAnandasatyAdisvarUpAjJAnAcca / upapannamiti / yadyapyuktarUpadvayamakeM, tathApi tayorAvidyakAnAdibhedaH svIkriyate / 'pUrNAnando nAsti na bhAti cidrapamasti bhAtI 'ti vyavahArAta / tathA ca rajatAdibhrameSu zuktyA - dyavacchinnabhiva jagadbhrame'navacchinnamevAjJAtatvaM prayojakamiti bhAvaH / vastutastu vicAratastu | sulabhamiti / ajJAtasvarUpatvameva bhrame prayojakam / na tvajJAtavizeSavattvam / 'so'ya'mityAdibhrame tathA darzanAt / zuktirUpyAdibhrame prayojakasyAjJAta 35
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI tvasya vizeSAvacchinnatvenAjJAtavizeSavattvaM prayojakamiti na niyamaH / vizeSasya hi zuktitvAderjaDatvenAjJAtatvAbhAvAt / athApi yadi tavAjJAtavizeSavattvamapekSyate, tadA tadastyeva prakRte iti bhAvaH / karipatasAmAnyavizeSANAM svarUpeNa mithyAbhUtAnAM ghaTakapAlAdisAmAnyadharmANAm / pravAhAnAditvAditi / tathA ca kapAlAdisAmAnye ghaTAderadhyAse'pi ghaTAdisAmAnye na kapAlAderadhyAsaH / kiM tu svAvayave tasyApi svAvayave iti tattatsAmAnyAnAM pravAhAnAditvAnnAnyonyAzrayaH / nanvA kAzAderadhyAse sattvAnandatvAdikameva sAmAnyadharmaH / 'sadAkAza'mityAdibhra modayAt / tathA ca sattvAdInAmapi saMsRSTarUpeNa brahmadharmatayA kalpitatvAttadadhyAse AkAzAdikameva sAmAnyamityanyonyAzrayaH / tatrAha-sattveti / sa. tvAnandatvAdisAmAnyadharmasyAnAdisaMsarga eva brahmaNi svIkriyate iti nAnyonyAzrayazaGkA / tasya sAditvasvIkAre'pyajJAnaviSayatvameva tadadhyAse sAmAnyam / nAkAzAdiH / taccAnAdyeveti na tadadhyAse anyasAmAnyApekSeti bhAvaH / vyaktibhedeneti / vastutastu, bhrame bhAsamAnatvameva sAmAnyatvam / na tu naanaavyktivRttitvm| ekamAtravRttidharmaviziSTe'pi dharmiNyAropAt / kathamiti / 'idaM rajata miti bhrame tAdRzasaMskArasya sAdRzyAdiviziSTadharmijJAnobuddhasya yathA hetutvaM, tathA sadAkAza' mityAdibhrame tAzasaMskArasyApIti bhAvaH / nanu, sadrUpaM nAdhiSThAnam / adhyasanIyAnuviddhatvenApratIyamAnatvAttatrAha-na hIti / nanvadhyasanIyApekSayA adhikasattAko yo'jJAtavizeSaH, tadvattvamadhiSThAnatve tantram / rUpyAdau tathAdarzanAttatrAha-yadvati / na tu vizeSAjJAnaM na tvadhiSThAnavRttitAdRzavizeSasyAjJAnam / 'nAyaM sa'ityAdibhrame zu. vyaktimAtrAjJAnasyaiva hetutvena tadadhiSThAne tAdRzajJAnasyAhetutvAditi zeSaH / pradhAnapadena yadi kAlAntare dezAntare vA vidyamAnamadhyastajAtIyamucyate / tatrAha-atrA. pIti / yadi tu tAdRzaM sattvamucyate, tatAha-adhyAso hIti / viparIte bhramajanyasAdhAraNena saMskAratvena hetutve / hetuH prayojakam / na tu tat na tu pramAghaTakatayA adhiSThAnaM prayojakam / zUnyeti / tathA cAdhiSThAnapramAyA hetutvena adhiSThAnaM yathA satyamapekSyate, tathA pramAjanyasaMskArasya hetutvena pradhAnamapi satyamiti bhAvaH / bhramAhetutve bhramAprayojakatve / ajJAnadvArA ajJAtatvopahitarUpeNa / hetutvena upAdAnatvena / ajJAnakalpitatvena ajJAnaprayuktatAyogyatvena asvaprakAzatveneti yAvat / tathA ca jaDasya prakazAprasaktyA nAjJAtatvamiti bhAvaH / bhramAvAdhakatveti / vyAvahArikabhramAbAdhakatvetyarthaH / nanu, mithyAviSayakamapyutabhramabAdhakamastu / tatrAha-jagatIti / viruddhaM vyAvRttarUpam / tattvaM bAdhyApekSayA For Private and Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 pratikUlatarkanirAkaraNam ] laghucandrikA / 276 'dhikasattAkam / upadarzayatA viSayI kurvatA / evakAraH zeSaH / nanu, AcAryareva dvitIyamithyAtvavivecane svApnaniSedhasya svApnabAdhakatvamuktam / satyam / tatra bAdhakatvaM bhramatvajJApakatvam / na tUcchedakatvamityasmAbhirvyAkhyAtam ! tathA ca svApnasya gajAdhabhAvasya svApnagajAdisamasattAkatvena anyUnasattAkAbhAvaghaTitaM mithyAtvaM jJApayanniSedho bAdhaka ityucyata iti bodhyam / na ceti| tatkalpIyajJAnajanyasaMskArasya pUrvamabhAvAt iti zeSaH / pAnAdAviti / iSTasAdhanatvasmRtyasambhaveneti zeSaH / kAryAnumeyetyAdi / yataH kAryaliGgaikagamyaH saMskAraH, ataH kAryAt pUrva tadapra. tIteH tatsattve mAnAbhAvAdityarthaH / pratItyabhAve'pIti / nanu, saMskArakalpanAgauravAt adhyastatvamAkAzAdestyaktuM yuktamiti cenna / tattajjJAnanAzasyaiva saMskAratvena tvayApi saMskArasya pUrvAnubhUtaviSayakasyAvazyaM vAcyatvenAgauravAt / prapaJcAntaraviSayatati / uktaniSedhapratiyogitvena prapaJcAntaraviSayatetyarthaH / nirupAdhikeDa pIti / na ca 'pItarazaGkha' ityAdau cakSuSA sahitasya pittadravyasya zaGkhAdau saMsargAttadIyapItatvamanubhUyamAnamAropyata iti japAsaMyuktasphaTikAdau lauhityAdidhIvadaupAdhikAdhyAsa evAyamiti vAcyam / pittadravyasya zaGkhAdisaMyoge puruSAntareNa tasya tadgatapItarUpasya vA grahaNApatteH puruSAntaraM prati tadayogyatvakalpane gauravApattezca / cakSurgolakasthapittadravyasyaiva smaryamANapItimabhramajanakatvAdAdipadagrAhye rajatapAtrAdau sthite jalAdau nailyabhrame sopAdhikatvasya zaGkitumazakyatvAt / na hi tatra svasamIpavartini svadharmasaMkrAmakasyopAdhipadArthasya sambhavo'sti / prAgavagatamiti / pradhAnasambandhitayA yat kadAcidavagataM, tasyaiva sAdRzyasya zuklatvAdeAnasya sambandhijJAnavidhayA pradhAnasaMskArobodhadvArA bhramahetutvAt prAgavagatatvamAvazyakam / adhyAsasamaye adhyAsotpattyavyavahitapUrvakSaNe / prAgeva adhyAsotpattyavyavahitapUrvakSaNa eva / sNshaayktvaaditi| pradhAnasya lauhityAdimattayA adhiSThAnasya ca sphaTikAdelauMhityAdyabhAvavattayA jJAnAttadubhayavRttitvena dravyatvAdijJAnasya sAdhAraNadharmavaddharmijJAnavidhayA sNshyhetutvaadityrthH| tathA ca saMzayasAmagyAM satyAM na nizcayarUpo bhrama iti bhaavH| sAdRzyaM sAdRzyAdidhIH / udbodhena zaktyutpAdanena / atha vA na svato bhramakAraNamiti / sAdRzyadhItvena bhramamAtre na kAraNamityarthaH / saMskArobodhanena saMskArasahakAritvena / sAmagrIti / kvAcitkabhramasAmagrItyarthaH / evaM ca saMskArasahakArivizeSatvamevodbodhakatvamiti svIkAre'pi na kSatiH / praNidhAnasUtra i. ti / gautamIyanyAyapaJcAdhyAyItRtIyAdhyAyadvitIyAhnikasthe 'praNidhAnanibandhAbhyAsaliGgalakSaNasAdRzyaparigrahAzrayAzritasambandhAnantaryaviyogaikakAryavirodhAtizayaprApti For Private and Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 276 advaitamaJjarI / vyavadhAnasukhaduHkhecchAdveSabhayArthitvakriyArAgadharmAdharmanimittebhya ' iti sUtra i. tyarthaH / praNidhAnaM manodhAraNaM yasmin viSaye tadgatavizeSasya smArakam / abhyAsaH jJAnAvRttikRtaH saMskAraH zIghra smArakaH / liGgaM vyApyavyApake / lakSaNaM vyAvartyavyAvartake / sAdRzyaM sadRzAH / parigrahaH svasAminau / AzrayAzritau poSakapopyau / sambandhaH ziSyAcAryAdayaH / Anantarya pUrvAparakAlAnuSTheyAH snAnatarpaNAdayaH / viyogaH viyuktAH / ekakAryam ekakAryAH / atizayaH AzrayAnyUnAdhikAH / virodho viruddhAH / vyavadhAnamasikozAdayaH AcchAdyAcchAdakAH / prAptiH prApyaprApakau / nibandhaH ekavAkyoktAH pramANaprameyAdayaH / ete mithaH smArakAH / sukhaduHkhe anubhUyamAne svamUlasya / icchA snehaH / arthitvmpraaptecchaa| rAgo labdhaviSaye bubhukSA / ete dveSazca yatra viSaye jAtAstasya mutssmArakAH / bhayaM yato jAtaM tasya / dharmaH gatajanmAdeH / adharmo yasya jJAnAhuHkhaM jAyate tasya / nimittamunmAdAdikam / sUtre smRtiriti zeSaH / guNAvayavasAmAnyeti / guNadvArA avayavadvArA vA sAdRzyetyarthaH / kAraNAntaraM sAdRzyanirapekSadoSAdikAraNam / ghaTAdInAmiveti / tathA ca viSayavidhayA avidyAyAstatra janakatvAdevAvidyArUpadoSajanyatvamapramANyaprayojakaM sthitameva / na hi bhramatvena doSajanyatvaM tatprayojakam / tattadananugatadoSakAryatvasya bhramatvAvizeSitatattadvacaktitvAdinaivAvacchedAt / api tu bhravatvavyApyarUpeNa doSajanyatvaM tattrayojakam / tathA cAvidyArUpaviSayajanyavRttijJAnamAtraniSThadharmasyoktaviSayajanyatAvacchedakasyApi bhramatvavyApyatvena tadrUpeNa janyatvamapi tathA / na ca viSayajanyapratyakSasyendriyasannikarSajanyatvamAvazyakam / tadabhAvAnna viSayajanyatvamiti vAcyam / indriyajanyapratyakSasyaivoktaniyamAt / tArkikAdinavyamate' pi sukhAdipratyakSasyendriyAjanyatvasvIkArAcca / sAdhiSThAnakatveti / yasya jJAnAdadhyAsocchedastattAdAtmyetyarthaH / upapadyata iti / nanu, bAdhitaviSayakatvena bhramatvaM nityajJAnasya doSAnanyatve'pItyayuktam / guNAprayuktatvena pramAtvasyeva doSAprayuktatvena bhramatvasyApi svatastvApatteH / ata eva zAbaravAkye duSTakaraNajanyatvaM mithyAtvadhIzca samuccitamubhayamapramAtvaprayojakamityartha iti cenna / bhAvAna. vabodhAt / yathA hi tArkikamate janyapramAtvaM guNajanyatAvacchedakam / na tu pra. mAtvamAtram / tasya nityasAdhAraNyAt / tathA janyabhramatvameva doSajanyatAvacche. dakam / na ca tAvatA tasya svatastvam / zAbaravAkyaM tu nobhayasyApramAtvaprayojakatvaparam / caramasyaiva tatsambhavAt / AdyaM tu janyabhramatvasya doSajanyatAvacchedaka. tvajJApanAya / tadapi bhramatve bauddhasammatasya svatastvasya nirAsAyeti bodhyam / For Private and Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pra0de pratikUlatarkanirAkaraNam ] laghucandrikA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 277 yadapi viSayajanyapratyakSatvaM pramAtvavyApyamiti / tadapi na / anubhUyamAnaraktatvAdeH sphaTikAdAvArope vyabhicArAt / kuto neti / IkSaNAbhAvAt AkAzAdisRSTau vilambaH / tatazca dehAdisRSTau vilamba iti bhAvaH / nanu, kuta IkSaNotpattau vilamba iti cet / pareSAM mate'pyAdyakAryasyotpattau kuto vilambaH / atha tArkikANAM vyaNukotpAdakasaMyogaH paramANukriyAvizeSAdeva / sAGkhyAnAM sattvAdiguNapariNAmavizeSAdeva mahattatvotpattiH / tathA ca pralaye AdyakAryavilambaH tadabhAvAditi cat tarhi mamApi tathaiva samAdhAnam / yathA hi sAGkhyAnAM mate pralaye sattvAdiguNAnAM parasparApekSayodriktapariNAmasya sRSTiprayojakasyAvIkAre'pi parasparApekSayA samAnA eva pariNAmAH svIkriyante , tathA manmate'pi / etAvAMstu vizeSaH / yattaiH kSaNikAH pariNAmAsvIkriyante / 'pratikSaNapariNAmino hi bhAvA Rte cicchate' riti tatsiddhAntAt / asmAbhistu kSaNadvayasthAyinaste svIkriyante / uttarapariNAmasya pUrvapariNAmanAzakatvAt / tAttvikatvAditi / prAmANyApAta ityagre'nvayaH / prAmANyaM tAttvikaprAmANyam / nanu, doSANAmeva pratibandhakatvAt kathaM tAttvikaprAmANyAzrayasyotpattiH / ttraah-ataattvikeneti|taatvikkaayeti| tAttvikaprAmANyAzrayetyarthaH / tena tasyAyuktatve dRSTAntamAha-bauddheneti / du. etayA dopajanyatayA / samasattAkatveneti / nanu, svasamasattAke'pi brahmajJAne avidyAdoSo nAprAmANyaprayojakaH / mithyAtvAt / ato'dvaitajJAne'pi tathA / na ca brahmajJAne avidyAyA upAdAnatve'pi bhramatvena nAvidyAdidoSanimittakAraNatAnirUpitakAryateti sA na tatheti vAcyam / na hyuktakAryatA bhramatvena prapaJcajJAne'pyasti / kiM tu kAryatvenAvidyopAdAnatAnirUpitakAryataivetyata Aha-kAryakAraNabhAvaniyameneti / tathA ca yatra viSaye'vidyopAdAnaM tasyaiva jJAne aprAmANyaprayojiketi na brahmajJAne sA tatheti bhAvaH / satyatApAtaH tAttvikaprAmANyAdirUpasya bhramavailakSaNyasyApAtaH / nanu, vidyamAnasyApyavidyAdoSasya mithyAtvena tAttvikasya tadabhAvasya sattvAta kuto na tAtvikaprAmANyApAtaH / tasya brahmajJAne tatprayojakatayA klaptatvAt / tatrAha-kAraNIbhUteti / dopAbhAve pratiyogivyadhikaraNadoSAmAve / tathA ca noktAbhAvaH brahmajJAne uktaprayojakatvena kluptaH / AvayoH prAmANyasya svatastvena brahmajJAne prAmANyasyoktaprayojakaM vinApi tAttvikatvasambhavAt / na hi tadapavAdakaM bAdhakajJAnaM tatrAsti / uktAbhAvamAtrasya tAttvikaprAmANye prayojakatve kAcAdidoSasya mithyAtvena tatkAle'pi tadabhAvasya tAttvikasya sattvenoktadoSajanye'pyuktaprAmANyA For Private and Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 advaitamaJjarI / pattezca / ata eva bhramatve doSasya prayojakatvAttadabhAve tAttviko doSAbhAvaH pra yojaka ityapAstam / atha pratiyogivyadhikaraNaH sa bhramatvAbhAve prayojaka ucyate / tadapi na / tAvatA kAcAdidoSAbhAvasya tatsambhave'pyavidyAbhAvasya tAdRzasya tadasambhavAttatkAle dvaitajJAnasyaivAprasiddhyA tatra tatprayojakatvasyApyaprasiddhatvAditi bhramavailakSaNyaM na dvaitajJAne ApAdayituM zakyate iti bhAvaH / nanvevaM dvaitajJAne bhramatvaM nirmalam / na hi tasya bhramatvena rUpeNa kAryatA / mAnAbhAvAt / tatrAha-kAraNamithyAtva iti / kAraNasyAvidyArUpaprayojakasya mithyAtve jJAnanivartyatve / kAryasyAvidyAprayuktadvaitamAtrasya / mithyAtvAvazyakatvAt avidyAnivRttidvArA jJAnanivartyatvAvazyakatvAt / tathA ca bhramatvena kAryatvasyAsvIkAre'pi dvaitasyAvidyAprayuktatvena jJAnanivartyatvarUpamithyAtvasattvAt tajjJAnasya mithyAviSayakatvarUpaM bhramatvamAvazyakamiti bhAvaH / nanvevaM bauddhaduSTavedajanyajJAnasya dvaitajJAnasya ca kalpitadoSaprayuktatve'pyavidyAdoSasya dvaitajJAnasamasattAkatvAt bhramatvaprayojakatvamiti paryavasitam / tacca na yuktam / bhramatvanizcayAt pUrva samasattAkatvasya brahmajJAnatrAdhyatvarUpasya tayoranizcayAt / tatrAha-brahmajJAneti / tathA ca pUrvaM brahmajJAnetarAbAdhyatvarUpasattAyA brahmaNIva prapaJce'pi nizcayasambhavAt drutaM yadi mithyA na syAt, tadA svasamAnasattAkAvidyAprayuktaM na syAditi tarkeNa mithyAtvani. zrayaH yuktaH / uktavedajJAne tu na tathA / bauddhakalpitadoSasya prAtItikatayA svasamasattAkatatprayuktaM na syAdityApatteriSTatvAditi bhAvaH / sAdhayetyAdi / takobhAve'pi doSatvAdisAdharmyamAtreNa yadApAdanaM tadbodhakavAkyatvAt / tadabhAvArthatadatyantAbhAvArtham / asAdhyatvAditi / nivRttistu, bandhasya na sambhavati / zazaviSANavattasya mithyAtvena tucchatvAt / mithyAtvAditi / tathA ca tasyA nivRttyasambhavenAtyantAbhAvArthameva yatno vAcyaHtatrAsAdhyatvadoSa ukta iti bhAvaH / nanu, kSemasAdhAraNaM sAdhyatvamatyantAbhAve'pyasti / tatrAhaanyatheti / anivartyasyApi mithyAbhUtasya bandhatve ityarthaH / pAramArthikatvAkAreNa mithyAtvamiti / pAramArthikatvAvacchinnaM svasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvapratiyogitvamityarthaH / nivRttireveti / na tu mithyAtvamiti zeSaH / neti / a yetyAdikaM yaduktaM tannetyarthaH / mithyAtvaM bandhasya mithyAtvam / tadarthaM mithyAbandhasya nivRttyartham / pravRttyanupapattiriti / svapnadRSTamyAniSTasya nivRttyarthaM pravRttyadarzanAditi zeSaH / tathaiveti / tadA bandhanAzasya siddhatvanizcayAditi zeSaH / bandhanAzasyAtmasvarUpatve hi tattvajJAnopalakSitAtmasvarUpe tatra tadA siddhatvaM nishcitm| For Private and Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de pratikUlatarka nirAkaraNam ] laghucandrikA | evaM pakSAntare'pIti bhAvaH / cAmIkaraprAptaye cAmIkarasambandhAya / tasya siddhatve'pyasiddhatvabhrameNa tatreccheti jJApanAya kaNThagatatvavismRtatvayoruktiH / bhramabAdhakajJAno"tpattaye bandhanAzAya / tAdRzajJAnasyotpattiryasmai iti vyutpattisambhavAt / caramavRttireva bandhanAza iti pakSe tu yathAzruta evArthaH / nanu, 'nivRttirAtmA mohasya jJAtatvenopalakSitaH / ' iti vArtikoktyA tatvajJAnopalakSitasyAtmano'jJAnanivRttitvam / ajJAnameva ca bandhaH / 'avidyAstamayo mokSaH sA ca bandha udAhRtaH / ' iti vArtikoH / tathA coktAtmano'jJAnanAzatve tasya jJAnapUrvamapi sattvena siddhatvanizcayAt taduddezena pravRttyanupapattiH / na ca jJAnopahitAtmoddezenaiva pravRttiH / tAdRzAtmanosiddhatvanizcayAditi vAcyam / jJAnopalakSitAtmano'jJAnanAzatvoktirUpavArtikavirodhAttatrAha - sA ceti / ghaTanAzeti / ghaTAvayavavibhAgAdyupahitasya ghaTAvayavasya nippattirghaTanAzaH / UhanIyeti / bandhanAzArthatvenohanIyetyarthaH / tathA ca jJAnopahitAtmasvarUpa niSpattyarthaM mananazravaNayoH pravRttiH / uktasvarUpasyAjJAnanAzatvasvIkArAt vArtike jJAnopalakSitAtmano'jJAnanAzatvoktistu jJAne naSTe'pi jJAnottaramanaHparimANopahitasyApyAtmano'jJAnanAzatvasUcanAya / AtmasvarUpamAtrasya tannAzatve jJAnAtpUrvamapyajJAnanAzavyavahArApatterjJAtitvopalakSitatvoktivaiyarthyApattezca / athaivaM cara For Private and Personal Use Only 279 masya manaHpariNAmasya nAzaH ka iti cet na ko'pi / tarhi sa kva gata iti cet nAyamasmAn pratyeva / tArkikAdIn pratyapi tatsambhavAt / yadyapi hi teSAM mate duHkhasya pApasya vA caramo nAzo mokSa ityucyate, tathApi tAdRzaduHkhAdi kva gatamiti paryanuyogastAna pratyastyeva / sAMkhyAdimate'pi dugdhAderdadhyAdipariNAmakAle dugdhAdi kva gatamiti paryanuyogaH / atha yathA ghaTAdikaM kuta Agatamiti na paryanuyogaH / yatkSaNe AgataM tadavyavahitapUrvakSaNe daNDAdisAmagrIsambandhAdevAgatamityuttarAt / tathA kva gatamityapi nasaH / nAzajanaka sAmagrImatkSaNasya pratiyogyadhikaraNakAlapUrvatvAbhAvaniyamAnnAzakSaNe pratiyogI nAstyeveti svIkriyate / na tu kutrApi gata ityuttarAditi tArkikAdibhirvAcyamiti cet tarhi pramAyAH svasamAnaviSayaka jJAnAdhikaraNakAlapUrvatvAbhAvaniyamavaccaramasya tattvajJAnottaramanaH pariNAmasya svapariNAmyajJAnatatprayuktadRzyAdhikaraNakAlapUrvatvAbhAvaniyamasyAsmAbhiH svIkArAdasmAnpratyapi na paryanuyogaH / tasmAdyathA vibhaktarUpeNAsiddhatvAt ghaTAvayave siddhe'pIcchA, tathA svarUpeNa sidve'pyAtmani jJAnopahitarUpeNAsiddhatvAdicchA / na caivamuktarUpeNa sAdhyatvAt bandhanAzasya siddhacAmIkarasya taddRSTAntatayA pUrvamuktirvirudhyeteti vAcyam / yathA cAmIkaraM svarUpeNa siddhamapi kalpitena kuNThA vRttitvenAsiddhatayA jJAyamAna
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 280 tvAt iSyate tathA svarUpeNa siddho'pyAtmA kalpitena bandhanAzatvAvacchedako ktarUpeNAsiddhatayA jJAyamAnatvAdiSyata iti bhAvAt / caramavRttyAderbandhanAzatvapakSe'pi dRSTAnto nAnupapannaH / yatheoktarUpeNa kalpite cAmIkare icchA, tathA kalpitabandhapratiyogikanAzatvarUpeNa kalpite caramavRttyAdAviti bhAvAt / nanu, jJAnopahitAtmano'jJAnanAzatve jJAnAdajJAnanAzotpattirna sambhavati / yugapadeva jJAnatadupahitAtmanorutpAdAt / tathA ca ' jJAtvA devaM mucyata' ityAdizrutivirodhaH / tatrAha - atiriktetyAdi / anirvacanIyeti / atiriktAyA api nivRtte rbhujyamAnAdRSTAsamAnakAlInena tattvajJAnena tatsaMskAreNa vocchedyatvena jJAnanivartya - tvAdanirvAcyatvam / nanu tattvajJAnAntarasyAnutpAde'pi bhogasamAptau kaivalyasambhavAduktanivRtteH jJAnanivartyatvAsambhavenAnirvAcyatvAsambhavaH / saMskAradvArA jJAnanivartyatvaM tu na mithyAtvam / sAkSAjjJAnocchedyatvasyaiva tadrUpatvAt / tatrAhapaJcamamakAreti / jJAnAnucchedyetyarthaH / tathA ca jJAnAnucchedyatve'pi cidbhAsyatvAdeva tasya mithyAtvam / saMskAradvArakasAdhAraNaM jJAnocchedyatvaM vA mithyAtvam / nanu, jJAnamevAjJAnanAzo'stu atiriktatatkalpane gauravAttatreSTApattimAha-- caramavRttiriti / na kApIti / yadyapi prathamapakSa eva bandhanAzaH sukharUpatvena puruSArthaH / na tvanyapakSeSu, tathApi sukhAbhivyaktirUpatvenApyanAtmarUpanivRtterapi puruSArthatA / ajJAnanivRttirhi svaprakAza sukharUpAtmano'bhivyaktiH / nanu, sukhameva puruSArthaH / na tu tadabhivyaktiH / yadavagataM sadavazyamiSyate, sa puruSArtha iti tArkikokteriti cet satyam / paraM tu manmate kevalasukhasvarUpasyAtmanaH sukhatvamabhivyaktyupahitatvam na tu tatsvarUpatvam / tatsvarUpasya sadA siddhatvenAvRtatvena cecchAyogyatvAbhAvAdukto - pahitatvaviziSTAtmana eva sukhapadavAcyatvAcca / loke'pi candanAdiyogajanyamanovRtyupahitAtmana eva sukhapadena vyavahArAt / tathA coktasukhatvAvaziSTaM manmate'pi puruSArthaH / taccAvagatamavazyamiSyate / evamAtmanaH svarUpAbhivyakterapi puruSArthatvamavyAhatam / abhivyaktAtmana ivAtmAbhivyakterapi sukhapadavAcyatvAdicchAyogyatvAcca / ya davagatamavazyamiSyata iti puruSAryalakSaNasattvAt / jAtirUpaM vA sukhatvamabhivyatAtmani AtmAbhivyaktau ca svIkriyate / ata eva kalpitavyaktibhedena jJAnatvAnandatvAdikam / jAtirityanupadameva mUla uktam / abhivyakta pUrNAnandapUrNAnandAbhivyaktyorastu sarvaduHkhavirodhitvena paramapuruSArthatvamiti bhAvaH / nivRttiH bA - dhaH / nivRttyayogAt bAdhAyogAt / zravaNAdiniyamAdRSTamiti / zravaNAdyAzritaniyamajanyAdRSTamityarthaH / avaghAtAdiniyamavidhisthale hi vaitupyAdiviziSTa - For Private and Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org pra0 de pratikUlatarka nirAkaraNam ] laghucandrikA Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only I vrIhmAMdyarthamavaghAtAdikaM na vidhIyate / tasya prAptatvAt / kiM tu avaghAtAdyAzrito niyamaH / ata eva kRSNalayAgAdAvavaghAtAdibAdhAttadAzritaniyamasya nAnuSThA nam / athavA niyamatAtparyakavidhiviSayazravaNAdijanyAdRSTamityarthaH / avaghAtAdehi vaituSyAdiviziSTe sAdhanatayA prApakatvamAkSepasya yadyapyasti tathApi tatpravRtteH pUrvameva pratyakSavidhistatprApakassvIkriyate / prayojanasattvAt / AkSepapravRttipratibandhena dalanAdinivRttyA avaghAtAdiniyamo hi prayojanam / so'pi na vyarthaH / niyamapratyayAnyathAnupapattyA avaghAtAderyAgI yApUrvasAdhanApUrvaviziSTatrIhyAdyuddezena vidhyantarakalpanAt yAgIyApUrve avaghAtAdijanyApUrvasAdhyatvapratyayasya phalatvAt / ata evAghAtAdau tajjanyApUrvasya pazcAtkalpyatvena na prayojakatvam / kiM tu vaitupyAdidRSTaphalasyeti tadabhAvAt kRSNalayAgAdAvavaghAtAdilopaH / aprasaktyeti muktau tu tAdRzopAyAntaraM prasaktamiti parAbhimAnaH / dRzineti / sAkSAtkArasyaiva nididhyAsanaprayojanatvena taduddezenaiva tadvidhAnAt zravaNamananayorapi tathA vAcyam / anyathA parokSajJAnabodhanAya hazerAvRttiprasaGgAt ekapratisandhAnenArthadvayabodhanAsambhavAt / sakRduccaritarazabdassakadevArthaM bodhayatIti vyutpattaH / nanu, 'AtmA vAre draSTavya zrotavyo mantavyo nididhyAsitavya' ityAdA manananididhyAsanasahitaM zravaNamAtmanizcayAya vidhIyate / dRzezrAkSuSajJAnavAcitvespi prakRte nizcaye lAkSiNakatvAt / nizcayatvaJcAsambhAvanAviparIta bhAvanAprayutAprAmANyadhIrahitadhItvam / tathA cAsambhAvanAnivRttidvArA mananasya viparItabhAvanAnivRttidvArA nididhyAsanasya pradhAnIbhUtazravaNaphalanizcayopakArakatvAt zravaNasyApi tAtparyanizcayadvArakatAtparyasaMzayanivRttidvArA nizvayasAdhanatvAt - zinA nizcayatvenaiva jJAnamuddizyate / tathA ca sAkSAtkAratvameva zravaNAdiniyamAdRSTaprayuktam / tacca sAkSAtkAratvena pratIyamAnatvaM parokSatvenApratIyamAnatvaJca / uktaM hi vivaraNe - ' AparokSyanizcayAnukUlastaka mananam / aparokSyadhIvirodhitarkoM nididhyAsana' miti / manananididhyAsanastvarUpayordRSTavidhayoktasAkSAtkAratvaprayojakatve'pi tadIyaniyamAdRSTasya uktasAkSAtkAratvapratibandhakasyAsambhAvanAdijanakasya ca pApasya nivartakatayopayogaH / evaM zravaNaniyamAdRSTasyApi tAtparya - saMzayAdijanakasya uktasAkSAtkAratva pratibandhakasya ca pApasya nivartakatayopayogaH / aparokSatvenA nizcitAdapramAtvena gRhyamANAdvA nAvidyAnivRttiH / ato'tAdRzajJAnaM tayA apekSyate / tacca zravaNAdiniyamAdRSTajanyaM tattvajJAnasvarUpam / tasyAparokSAtmaviSayakajJAnatvarUpamaparokSatvaJca vAkyAdikAraNaprayuktaM zravaNAdikaM nApekSate / 36 281 "
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 282 advaitamaJcarI / tatpUrvamapi tadutpAdAt / tathA ca zravaNaM sAkSAtkAratve na prayojakam / kiM tu . tadadRSTam / tatrAha-vanmata iti / ayogeneti / 'brahmajJAnaM bhavatvi'tacchiAyAH pU. vaM 'brahmajJAnamiSTasAdhana' miti jJAnasyAvazyamapekSaNIyatvAt tatra ca brahmaNo jJAnavizeSaNatayA parokSajJAnasya pUrvameva siddhatvajJAnasambhavena noktecchA sambhavatIti bhAvaH / sopAdhibrahmajJAnasyApAtabrahmajJAnasya ca siddhatvena 'brahmaNo'nyAviSayako nizcayo bhavatvi'ti icchAyA eva vAcyatvenApAtabrahmajJAnAdapi tadutpattisambhavena ca neyamanupapattiriti bodhyam / kratvarthaniyamApUrvasyeti / kratuM takArakaM vA uddizya vihitaM yat, tadIyaniyamAdRSTasyetyarthaH / paramApUrveti / avaghAtAdibhinnAGganiyamAdRSTAbhiprAyeNedam / avaghAtAdestRtIyAdhyAye 'teSAmarthana sambandha' ityadhikaraNe AgneyAdyutpattyapUrvArthatvasya sthApitatvena paramApUrvArthatvAbhAvAt / anyathA avaghAtAderAjyAdiSu vAraNAsambhavAt / puruSArtheti / tRtIyacaturthe sthitaM 'suvarNaM hiraNyaM dhArtha muvarNa eva bhavati durvarNo'sya bhrAtRvyo bhavatIti vAkye anArabhyAdhIte zobhanavarNahiraNyadhAraNaM kratvarthama , uta puruSArthamiti saMzaye puruSArthatve phalakalpanAgauravAt agnihotrAdikarmasvaGgam / rAtrisatrAdAvArthavAdikaphalakalpanA yuktA / na tu prakRte / dhAraNasaMskRtamuvarNasya kratUpayogasambhavAditi prApte, naivam / kratuM prati hi nAhavanIyAderiva dhAraNasya vidhirasti / nApi juhvAderiva suvarNasya RtAvavyabhicaritasambandhaH / yena tasya RtUpasthApakatayA kratvapUrvasAdhanIbhUtaM taduddizya hiraNyadhAraNavidhisambhavAt kratvarthatvaM zaGkanIyam / loke'pihi hiraNyasyopayogasambhavena juhvAderiva kratvavyabhicaritasambandhAbhAvAt / tasmAdArthavAdikaM bhrAtRvyaduvarNatvAdiphalaM puruSApekSitamuddizya hiraNyadhAraNaM vidhIyate / 'saktUn juhotI tivadvitIyAvibhaktiH karaNatAyAM lAkSaNikI / so'yaM niyamavidhiruktaphale sAdhanAntaranivRttiphalakasAdhananiyamasya prtyvaaynivRtyrthtvaat| yathA pratigrahAdeniyamavidhinA sAdhanAntareNa dravyArjane puruSasya pratyavAyastathA sAdhanAntarega bhrAtRvyaduvarNatAyAvakoyasuvarNatAyAzca karaNa iti / tathA ca hiraNyadhAraNAdiniyamApUrvasya yathA paramApUrvAsAdhanatvaM, tathA zravaNAdiniyamApUrvasyeti bhAvaH / sAkSAtkArAnyeti / sAkSAtkArapratibandhakanivartyasyetyarthaH / taneti / uktAnivRttirUpaphalenetyarthaH / sarvApakSeti / sarvakarmaNAM tattvasAkSAtkAre apekSA / 'vividiSanti yajJene tyAdizruteH 'kaSAye karmabhiH pakve tato jJAnaM pravartata // ' iti smRtezca yathAzvo rathacalanAdAvapekSyate / na tu lAGgalAkarSaNAdau / anupayuktatvAt , tathA tattvAjJAnanivRttirUpe mokSe tattvajJAnaikasAdhye karmaNAM nApekSeti sUtrArthaH / jJAne samAptiH jJA For Private and Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade pratikUlatarkanirAkaraNam ] laghucandrikA / / 283 nasAdhyAjanakatve sati jJAnajanakatvam / sAmAnyati / niyamavidhyabhAve vaitupyatvarUpasAmAnyAvacchinnaM prati dalanAdikaM pAkSikatayA prAptam / na tu yAgIyabIhivaituSyamAtragatadharmAvacchinnaM prati / AkSepatya tAdRzavizeSarUpamapuraskRtyaiva pravRtteH / tathA ca dalanAdinivRttiphalakaniyamaparatvamavaghAtAdividhernAyuktamiti bhAvaH / vizeSarUpeNa prakRtayAgApUrvaprayojakavetuSyoddezyakAkSAtabhAvanAbodhakatvena / viziSyetyAdi / prakRtApUrvaprayojakavaituSyaviziSTamavaghAtenaiva bhAvayedityAdibodhanAdityarthaH / shrvnnaadiiti| zravaNAdiniyamApUrvetyarthaH / zAstrasyati / nanu, zuddhAtmasAkSAtkArapratibandhakanivRttau kathaM sAGkhyazravaNasya prAptiH / tAdRzazravaNasya hi svaprakAzatvAkartRtvAdiprakArakajJAnajanakatvena tAdRzajJAnapratibandhakanivRttireva tena janyate iti cet ucyate / akartRtvAdiprakArakajJAnadvArakasyaiva zuddhAtmasAkSAtkArasya vedAntazravaNasAdhyatvena dvArotpattipratibandhakasya dvAryutpattipratibandhakatvAt sAGkhyazravaNasyApi zuddhAtmadhIpratibandhakanivartakatvamiti bhAvaH / janmAdyasyeti / janmAdi asya yata ityarthaH / janmAyuktiH janmAdihetutvarUpabrahmalakSaNoktiH / I kSatarityAdi / yato vA ityAdi vAkyaM na pradhAnasya janmAdihetutvabodhakam / pradhAnabodhakazabdena zUnya hi tat / uktazUnyatve hetumAha-IkSatariti / tadaivateti / IkSatidhAtusamabhivyAhAravizeSAdityarthaH / lokavaditi / tu zabdaH prayojanAbhAvAdIzo na sraSTeti pUrvapakSasya vyavacchedakaH / yathA loke prayojanamanuddizyApi rAjAdinAM lIlArUpA prANinAM ca nizvAsAdirUpA dRzyante ceSTAH, tathezasya sRSTayAdikriyAvaiSamyamiti kasya cidutkarSa kasyacidapakarSa sRjatIti vaiSamyaM duHkhaM saMhAraM ca sRjatIti naighRNyaM nirdayatvarUpaM cezasya syAditi cenna / puNyApuNye apekSya tathA karaNAdityarthaH / tejo'ta iti / ato vAyoreva tejo jAyate / hi yasmAta 'vAyoragni riti zrutistathAhetyarthaH / viparyayeNeti / ataH sRSTikramAdviparyayeNa viparIto layasya krmH| dRzyate hi loke mRdAdikaM sRSTvA ghaTAdikaM sRjyte| ghaTAdikaM mRdilInaM kRtvA mRdAdikaM tatkAraNe lInaM kriyata ityarthaH / virodhshngketi| satyasya brahmaNaH lakSaNaM satyameva vAcyaM, janmAdihetutvaM na satyamiti lakSaNAnupapattirityAdipUrvapakSa ityarthaH / yuktamiti / lakSaNAdemithyAtvena tatrAnupapattyukteranaucityAditi bhAvaH / tadabhidhyAnAdeveti / sa Iza evAkAzAdibhAvApanno vAyvAdikaM jnyti| 'bahu syAmiti sarvakAryabhAvAbhidhyAnAt / 'tatteja aikSate' ti tejaAdibhAvaM prAptasyekSitRtvamuktvA 'tadapo sRjate' ti sRSTutvoktiliGgAt / brahmaNa eveti / tathA ca 'tattena aikSata tadapo'sRjate' tyAdizrutau tatpadasya prakrAntabrahmaparatvena tejastAdA For Private and Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 284 advaitamaJjarI / myApannaM brahmakSatApo'sRjata ityarthaH / evaM 'AkAzAdvAyu'rityAdizrutau tasmAdvA etasmAdAtmana itynussjyte| tenAkAzAdibhAvApannAt brahmaNo vAyurityAdyartha iti bhAvaH / upAsanetyupalakSaNam / karmAnuSThAnakAle ityapi bodhyam / abhyupgmeneti| ukta hi 'tadananyatvamArambhaNazabdAdibhya'ityadhikaraNabhASye-abhyupagamya cemaM bhoktRbhogyalakSaNaM vyAvahArikaM vibhAgaM syAllokava'diti parihAra uktaH / na tvayaM vibhAgaH paramArthato'stI ti / saMkSepazArIrakepyuktam-, 'ArambhasaMhativikAravivartavAdAnAzritya vAdijanatA khalu vAvadIti / ArambhasaMhatimate pariDhatya vAdau dvAvatra saGgrahapadaM nayate munIndraH // tatrApi pUrvamupagamya vikAravAdaM bhoktrAdisUtramavatArya virodhanuttyai / prAvartata vyavahRteH parirakSaNAya karmAdigocaravidherupayogahetoH // vivartavAdasya hi pUrvabhUmiH vedAntavAde pariNAmavAdaH // ityAdi / vidhAbupayogeti / 'vidhiSu zcAddho'dhikArIti nyAyena vivartavAdAlambane prapaJcamithyAtve nizcite vihite pravRttyasambhavAt / pariNAmavAdasyaiva vihitapravRttyupayoga iti bhAvaH / 'bhoktApatte riti / bhogyAnAM bhoktRtAdAtmyApattiH / bhoktrabhinnabrahmAbhinnatvAt / evaM bhokturapi bho. gyAbhedApattiH / tathA ca bhoktRbhogyavibhAgo na syAditi cet, tadA sApyApattiH vyAkhyAteti / pUrvasUtrasthasya vyAkhyAtA ityasya vibhaktivacanayorvipariNAmenAnuSaGgaH / viruddhatayA khyAteti tadarthaH / yato loke samudrAbhinnayorapi taraGgaphenayoryathA nAbhedastathA brahmAbhinnayorapi bhoktRbhogyayorityarthaH / tadananyatvamiti / tasya brahmaNo'nanyatvaM dvitIyazUnyatvam / 'vAcArambhaNaM vikAro nAmadhe. ya'mityAdizrutibhyaH / mAyAvina ityAdi / yathA mAyAvinA sRjyamAne nagare dRzyamAnAnAM puruSANAmutkarSApakarSAdikaM tadvaiSamyAdikaM nApAdayati / tathezasRSTAnAmityarthaH / svapratibimbetyanenezajIvayoMbimbatvapratibimbatvAbhyAM kalpitatvasUcanena sutarAmavirodha iti sUcitam / avidyopahiteti / avidyAyAM bimbIbhUta ityarthaH / antaHkaraNopahiteti / antaHkaraNatatsaMskArAnyataropahitAjJAnapratibimbitetyarthaH / pakSe'pIti / dRSTisRSTipale jIvasyAvidyAmAtropAdhikatvenAnAditvAttasyaiva jagadupAdAnatvAdIzo'pi bhramayitRtvAdiviziSTa eva tadupAdAnaka iti bhAvaH / maraNAyeti / mahAbhayotpAdanadvAreti zeSaH / bhramAjanakatvAditi vastuto bhramajanakatve'pi na doSaH / pUrvapUrvakalpasiddhasya jIvabhramasyottarottarakalpe zrutyAnuvAdenAdvaitapratipAdanasambhavAditi dhyeyam / spuraNAt IzaM prati spuraNAt / bhrAntakheti / bhrAntatvavyavahAretyarthaH / tathA ca bhrAntatvavyavahArasya mithyAviSayakatvenAgRhyamANabhramatvaviSayakatvAnnezo bhrAntatvena jIvairvyavayita iti bhAvaH / For Private and Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade mithyAtvazrutyupapattiH laghucandrikA 285 paryavasAnAt paryavasAnasya bhASyAdAvuktatvAt / utpatteH pUrva kAryasya sattve kA. raNavyApAravaiphalyAt asattve tatra kAryAsambandhakAlasyAvacchedakatvAsambhavAt sadaiva kAryasyAsattvApattiH / atassattvAsattvAbhyAmutpatteH pUrvamanirvAcyaM kAryam / vyAvahArikotpattyAdimatpratIyamAnotpattyAdermAnasiddhatve'pi zrutiyuktyAdibAdhAt / // iti laghucandrikAyAM mithyAtvAnumitau pratikUlatarkabhaGgaH // __ Apteti / vAkyArthapramAvaduktyarthaH / ayogAditi / tathA ca yadyatpramANazabdabodhyaM, tatvabodhakazabdAdisamasattAkamiti vyAptau na bAdha iti bhAvaH / upazrutIti / etatkartavyaM naveti sandihAnena zrUyamANamanyasya kartavyatAparamavazyametatkartavyamiti vAkyamanyasmAanyenocyamAnamupazrutistasya kartavyatayA sandigdhasyArthasya kartavyatAyAM zabdatayA na prAmANyam / tasya tatparatvAbhAvAdAptoktatvAbhAvAca / tathApyanumApakatayA Agamena tathAbodhanAttathoktavAkyasya svArtha ityarthaH / zabdati / svabodhakazabdAdItyarthaH / vyabhicArAt pramANazabdabodhyatvaM pratyavyApakatvAt / niyamasiddheH uktavyAptijJAnasya / aprayojakatvAt / nizcAyakasya tarkasyAnavatAreNAnizcayarUpatvAt / parAkSakhati / sAkSibhinnatvetyarthaH / yathAzrutasya ghaTAdau sAdhyAvyApakatvAt / na ca pakSetaratvatulyateti vAcyam / uktopAdhiryadi sAdhyavyApako na syAt , tadA sAkSiNassvabodhakayogyatAdisamasattAkatve tasya bAdhyatvaM nissAkSikaM syAditi tarkeNa vyApAkatAnizcayAt vAdhonnItapakSetaratvatulyatvAdAtmagurutvAnyataratvAvacchinnaM sAdhyavyApakaM yathAzrutaM parokSatvameva vopaadhiH|aantytvti / vinAzitvetyarthaH / gaganAderapi vinAzitvAnna sAdhyAvyApakatvanizcayaH / sannipAtetyAdi / sannipAtassambandhaH lakSaNaM nimittaM yasya tAdRzo vidhistadvighAtasya svanimittabhUtasannipAtavighAtasya / niminaM kAraNaM netyarthaH / tathA ca yathA zatAnItyAdau sannipAtaM niminIkRtya pravartamAno numvidhirnAntatvadvArakapaTasaMjJayA zilopena tadvighAtasya na nimittaM, tathA mithyAtvamiMgrAhakapratyakSAdiprAmANyasannipAtaM nimittIkRtya pravartamAnA vizvamithyAtvazruti!ktasannipAtavighAtasya nimittamityarthaH / vaiSamyAditi / dRSTAnte zisadbhAvasya nimittatvAttadavighAtakatve'pi dArzantike tAttvikaprAmANyasyAnimittatvAtadvighAtakatve'pi noktanyAyabAdhaH / vyAvahArikaprAmANyasya nimittatve'pi tadvighAtakatvamuktaznuterneSyata eveti bhAvaH / sarvanAmasthAnasaMjJaketi / zisarvanAmasthAnamityanena vihitoktasaMjJaketyarthaH / vihita iti| sarvanAmasthAne iti anuvRttau 'napuMsakasya jhalaca' ityanena vihita ityarthaH / vihitatvAditi / na ca upadezakAle yat SNAntaM, tasyaiva SaDsaMjJA vidhIyate / a For Private and Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 286 advaitamaJjarI / nyathA yena vidhistadantasthetyantagrahaNasiddhau antagraNaM vyarthaM syAt / tathA ca zatAnItyAdau sA na yukteti vAcyam / saGghayetyasyAnuvRttau mAnAbhAvena vipuSa ityAdAvapi SaTsaMjJA syAt / ante grahIte tu strIliGganirdezAnyathAnupapattyA saGkhyAnuvRttiH / tathA ca tatraivArthApatterupakSayAt svAbhAvanAntatvAnAkSepAt 'sannipAtetyA'dinyAyenaivAsvabhAvanAntatyAgasambhavana svabhAvanAntatvAkSepavaiyacci / lumateti / luvarNavatA lukalulubityeteSAmanyatamenetyarthaH / aGgasyeti / 'yasmAt pratyayavidhistadAdItyanena vihitAGgasaMjJakasyetyarthaH prakRteriti yAvat / lupte vihitalopayogye / tena lopAt pUrvamapi nAGgakAryam / lupte'pIti ! agnicidityAdau lupte'pi kibAdau tugAdikAryamityarthaH / yadyapi 'sthAnivadAdeze' tyAdinaiva luptapratyayasya nimittatA / pratyayalopa ityAdikaM tu pratyayamAtranimittakameva kArya pratyayalopa iti niyamArtham / tena bobhavItItyAdau luptapratyayAnimittakaM yaGo Gitve'pi nAtmanepadamityAdivaiyAkaraNairuktaM, tathApi niyamabodhakavAkyena niyamyaprApakasthAnItyAyevoktam / evaM sthite yena rUpeNa yadyasyopajIvyaM, tena rUpeNa tattena na vihanyatetyasyoktanyAyasvarUpatve sthite / amithyAbhUtatvena satyaviSayakatvena / arthakriyAsAmarthyeti / pravRttyAdikAryasAmarthetyarthaH / tAttvikatvaM tAttvikaprAmANyam / na bAdhyata iti / vicArakAle prapaJcamya bAdhe'pi tatpUrvakAlAbAdhyaviSayakatvarUpaM vyAvahArikaprAmANyaM na bAdhyata ityarthaH / TIkA bhaamtii| utpAdakaM upjiivym| vastutastu, tAttvikatvena pratyakSAderupajIvyatve'pi prakRte tannyAyasya nAvatAraH / sAmAnyaviSayakoktanyAyasya vizeSaviSayakenAdvaitazrutitAtparyAnyathAnupapattyAdinA 'tadananyatvamArambhaNazabdAdibhya' iti nyAyena 'prAvalyamAgamasyaiva jAtyA teSu triSu smRta' miti smRtyA ca bAdhasambhavAt / ata eva mahAbhASye-nadI brAhmaNI' ityAdau tanyAyAnavatArAttanyAyasya pratyAkhyAnamAzaGkaya tannyAya AvazyakaH / doSeSu tu pratividhAtavyamityuktam / yatra yatra bAdhakaM tadanyasthale tasyAvatAra ityarthaH / tathA ca 'ehasvAtsambuddhe'riti sUtre guNAditya kRtvA ehasvAditi karaNaM jJApayati / yadetadanyaviSaya evoktanyAyAvatAraH / yadi hi 'nadI brAhmaNI'tyAdau sannipAta. nyAyena sambuddhilopabAdhaH, tadA guNAt sambuddherityeva sUtraM kriyatetyAdikamivotAnyathAnupapattyAdikamapi bAdhakamiti dhyeyam / upajIvyAgnItyAdi / upajIvye ye agnividye tadvatpuruSAdhikArikatvenetyarthaH / 'jyotiSTomena svargakAmo yajete'tyAdividhiSu caturNAmapi varNAnAmadhikAraH azUdrANAM veti saMzaye, vizepAzravaNAccaturNAmiti prApte, 'AhavanIye juhotI'tyAdividhinA AhavanIyAdyagrI For Private and Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org pra0de mithyAtva zrutyupapattiH ] laghucandrikA | Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Fan nAM sAmathyaikalpita vidhinA anuSTheyArthajJAnasya ca RtvaGgatvAt zUdrasya cAhavanIyAdyarthajJAnopAyAdhAnAdhyayanAbhAvAt krayAdinA havanIyAdeH dRSTyAdinArthajJAnasya ca tatra kalpyatve gauravAt 'vasante brAhmaNo'grInAdadhIte' tyAdivihitAdhAnAdisiddhAhavanIyAdimattayA klRptAnAM traivarNikAnAmevAdhikAra iti SaSThaprathame sthitam / viyatvasya niSedhabodhakatvasya / tAttvika sarvamithyAtveti / tAttvikaM yat svasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvasvarUpaM, tatpratiyogitvetyarthaH / nanu, prapaJcassvarUpeNa niSiddhastucchassyAt / pAramArthikatvena niSiddhazcet brahmApi tathAstu / nirdharmakatvAt / atha brahma tena rUpeNa mithyA / zuddhasvarUpeNaiva sat, tahiM prapaJco'pi tathAstu / tavAha - yathA ceti / svarUpataH AvidyakatvAdirUpeNa / brahmaNo brahmaNa eva / svarUpeNa zuddharUpeNa / avastAt prathamamithyAtvavicAre / sattvena jJeyatvAt tucchavailakSaNyam / pAramArthikatvazUnyasyApi prapaJcasya zuddharUpeNa na sattvam / tasya zuddharUpatvAbhAvAt / bhAve'pi zrutyanumAnAbhyAM tasyaiva mithyAtvam / na brahmaNaH / mAnAbhAvAt sAkSitvAcetyAdyuktam / vizeNayoraikyApAteneti / vAcyaviziSTaM prameyaviziSTamityAdAviva 'so'yamityAdau tattedantayoviMzeSaNatve vizeSyAnvayeinAnvayaniyamenAnyonyamabhedAnvayApAtenetyarthaH / sarvatra vizeSaNayorabhedabAdhasthale / abhedapareti / abhedaparatvayogyetyarthaH / viziSTopasthApakasAmanavibhaktikapadadvayayukketi yAvat / lakSitavizeSyaikyeti / lakSitazuddhavizeSyavyaktimAtretyarthaH / viziSTabodhakapadasya viziSTa pratiyogikAnvayabodhakatvamAvazyakam / mukhyavRttijJAnasahakRtasya tasya tAdRzAnvayabodhopadhAyakatvasya klRptatvAt / anyathA 'lohitoSNISA R tvijaH pracarantI' tyAdau lauhityAdervizeSaNatA na syAdupalakSaNatAyA upAdhitAyA vA vaktuM zakyatvAt / ato mukhyAM vRttiM tyaktvaiva vA vizeSaNatvaM vAcyam / tatrApi tAtparyAviSayasyopAdhitve'pi mAnAbhAvAdupalakSaNatvamevAvaziSyate / tathA ca zuddhavyaktimAtradhIparatvamiti bhAvaH / ekatA atyantAbhedaH / viparIteti / jIvatvezatvarUpaviruddhavizeSaNaghaTitetyarthaH / tathA cAtyantAbhedaparatvAnyathAnupapattyA zuddhalakSaNeti bhAvaH / saMsthAnavizeSasya uttRNatvAdeH / svato vyAvRtteti / ghaTa iti jJAne anyAvizeSitarUpeNa bhAsamAnaghaTatvAdityarthaH / upalakSyatveti / upasthApyatvetyarthaH / anartheti / sadvitIyatvajJAnetyarthaH / dvitIyAbhAvadvAraketi / dvitIyAbhAvavattvena brahmopasthitidvArakalakSaNAjJAnAdhInetyarthaH / avAntaratAtparyeti / mantrArthavAdAderdevatAvigrahAdibodhadvArA stutyAdiparamatAtparyakasya devatAvigrahAdAvavAntaratAMtparyasya vivaraNakArAdimata ivAdvitIyatvAdirUpeNa brahmajJA A Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 287
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 288 advaitamaJjarI / nAdhInavirodhipratisandhAnAdhInayA lakSaNAkalpanayA zuddhabrahmaparatvena gRhyamANasyAdvitIyAdivAkyasyAdvitIyatvAdiviziSTabrahmaNyavAntaratAtparyasya svIkAraH / uktaM hi saMkSepazArIrake-'sAmAnAdhikaraNyamatra bhavati prAthamyabhAgAnvayaH pazcAdeva vizeSaNetaratayA pazcAdvirodhodbhavaH / utpanne ca virodha ekarasake vastunyakhaNDAtmake vRttilakSaNayA bhavatyayamiha jJeyaH krmssuuribhiH||saamaanaadhikrnnymtr padayo yaM tadIyArthayossambandhastu vizeSaNetaratayA tAbhyAM sahAsyAtmanaH / sambandho'pyatha lakSyalakSaNatayA vijJeya evaM budhairetAnyarthapadAni buddhipadavImArohaNIyAni tu|| padayossAmAnAdhikaraNyamarthayorvizeSaNavizeSyabhAvasaMpAdakaM tAdAtmyaM ca jJeyam / tato virodhapratisandhAnAt zuddhe lakSaNayA dhIrityarthaH / tathA ca padopasthApyayoviziSTayorabhedabodhasya dvAratvenoktatvAttatrAvAntaratAtparyamiti jJApitam / nanUktapadyairadvitIyatvAdiviziSTe bamaNi nAvAntaratAtparyasiddhiH / teSAM hyayamarthaH / 'satyaM jJAnamanantamekamevAdvitIya' mityAdivAkyasthAnAM satyAdipadAnAM prathamato'tyantAbhinnArthakatvaM nirNIyate / etAni svbodhyaarthaanaamtyntaabhedpraanni| smaanvibhktiknaanaanaamtvaat| nIlo ghaTa ityAdivat / bhinnayostAdAtmyabodhane mukhyasAmAnAdhikaraNyabAdhAt atyantAbhedo hyakhaNDaikyarUpo mukhyaM sAmAnAdhikaraNyamiti saMkSepazArIraka eva prapaJcitam / pazcAt brahmapadArthe uktavAkyatAtparyavipayIbhUtabodhaviSaye satyAdvitIyapadavAcyArthAnAM vizeSaNatvamupalakSaNatvaM veti jJAyate / prameyaviziSTaM vAcyaviziSTamityAdau vizeSaNatvasya -- so'ya' mityAdau copalakSaNatvasya vAcyArtheSu dRSTatvenAtrApi tayoH sambhAvitatvAt pazcAvizeSaNatve virodhadarzanenopalakSaNatvasyaiva nirNayena lakSaNAvRttinirNaya iti / tathA ca viziSTayorabhede vA upalakSitasvarUpe vA tAtparyamiti tAtparyasaMzaya eva dvAratayoktaH / na tu viziSTayorabhedabodha iti tatrAvAntaratAtparye mAnAbhAvastatrAha-tadvAraiveti / satyAdivAkyena zuddhabrahmabodhe janyamAne brahmaNi satyatvAdyupahitAbhedanirNayo dvAram / anyathA brahma satyaM mithyA veti saMzayAnivRtyoktajJAne mithyAviSayakatvarUpAprAmANyasaMzayena tattvamasyAdivAkyArthabodhe'pi tadutpAdAttasyAvidyAnivartakatvaM na syAt / evaM brahma jJAnatvopahitaM na veti saMzayAnivRttyA brahmasvarUpamukhasyAprakAzamAnatvasaMzayena mokSasyApurupArthatvasaMzayena mokSArthapravRttirna syaat|evmaanndtvsNshyaanivRtyaapi sA na syAt / evamanantatvasaMzayAnivRttyApi vinAzitvAdisaMzayena sA na syAt / evamadvitIyatvasaMzayAnivRttyA jIvabrahmasvarUpayoH saMsAritvaizvaryAdidvaitaviziSTayoraikyamanupapannam / viruddhadharmayogitvaprayuktabhedasaMzayena tayoraikyanizcaye prAmANyasaMzayAdisambha For Private and Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 289 pra0de mithyAtvazrutyupapattiH] laghucandrikA vAttasyAvidyAnivartakatvaM na syAt / tasmAt pazcAdeva vizeSaNetaratayetyasya dvAvarthoM bodhyau / vizeNavizeSyabhAvena brahma satyamityAdirUpo dvArIbhUto bodhaH pazcAdityekaH / satyAdivAkyatAtparyaviSayabodhe satyAdipadavAcyatAvacchedakaM vizeSaNamupalakSaNaM vaa| dvayorapi sambhAvitatvAditi pratisandhAna pazcAdityaparaH / evaM ca sAmAnAdhikaraNyamityAderayaM phalitArthaH / sAmAnAdhikaraNyajJAnaM prathamo'nvayaH / anvayapadaM mukhyatAtparyaviSayadhIprayojakArthakam / pazcAdvizeSaNetaratayAnvayaH, pazcAdvirodhajJAnam / satyatvAdisaMsargasya mithyAtvAt taddhaTitArthasyAdhiSThAnatvAbhAvAt zuddhavyaktirUpaikyabodhakatvasya mukhyasAmAnAdhikaraNyatvAJca saMsargaghaTitatvenoktavAkyatAtparyamupapadyata ityAkAramuktAnvayavirodhajJAnamiti dhyeyam / dvitIyAbhAvasiddhIti / dvitIyAbhAvarUpadvitIyasidhyA advaitahAnItyarthaH / kSepiSThatveti / atikSipratvetyarthaH / vapAtkhananAdAviti / 'sa prajApatirAtmano vapAmudakkhidadi'tyAdivAkyArthe vapotkhananAdAvityarthaH / grahaikatvAdAviti / dazApavitreNa grahaM sammArTItyAdau grahamuddizya dazApavitreNa sammArjanasya vidhau grahatvAdimAtramuddezyavizeSaNatayA vivakSitam / na tu grahaikatvAdikam / yAvatA vizeSaNena vinA noddezyaM paryavasyati / tAvata eva vivakSitatvAt / uddezyaM hi kriyAM prati pradhAnaM tatparyavasitaM sannetareNa vizeSaNena niyantuM zakyate / vidheyaM tu guNIbhUtaM zrutena sarveNa vizeSaNatayA niyamyata eva / taduktaM vArtike- 'pradhAnakriyA kArakANi piNDIkaro'tIti / evaM 'yamyomayaM havirAtimArchat aindraM paJcazarAvamodanaM nivape'dityAdau nimittIbhUtahavirAAdau nomayatvAdikaM vivakSitamiti bhAvaH / svabodhitaM svena bodhyamAnam / atAtparyAt mukhyatAtparyAbhAvAt / na kSatiH na mAnavirodhakSatiH / tathA ca vapotkhananAdivAkyavat na mukhyArthamahAtAtparyakamadvitIyapadamiti bhAvaH / nnvityaadi| grahaNAgrahaNavAkyAbhyAM grahaNasyaikasyaiva vidhiniSedhayoH svIkArAt ekenetyuktam / ekenaiva vAkyena niSedhasya prAptiH niSedhyasya niSedha3copapadyata evetyekasyetyuktam / ekena vAkyenaikasya prAptiniSedhayoH svIkAre tu krameNa tayossvIkAre viramya vyApArApattiH / yugapatsvIkAre niSedhArtha vi. dheyasyAnuvAdAyogaH / anuvAdasya prAptipUrvakatvAt sadubhayatra tAtparyAsambhavenAvRttikalpanApattevAkyabhedApattiH / kiM caikasya vAkyasya prAptiniSedhayosvatantratAtparyAsvIkAre tayorvaiyarthyam / na hi niSedhArthameva kiJcidvidhIyata iti katrApi dRSTamiti bhAvaH / rUpabhedeneti / svatantratAtparyabhedasvIkAre satyeva viramya vyApArAdikaM doSaH / 'indro vRtrAya vajramudayaccha' dityAdau svArthaM vidhAya tadvArA stu 37 For Private and Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 290 advaitamaJjarI / tyAditAtparyasvIkArAt svatantratAtparyAbhAve'pi vidhina vyarthaH / yatra hyekarUpeNa vidhiniSedhau, tatra vidhiya'thaH / niSedhArthameva tatra vidhAnAdvidheyasyaiva niSedhAcca / prakRte tu dvitIyamAtrasya niSedhaH / na tu vidheyasya dvitIyAbhAvasyaiva / tadvidhirapi na tanniSedhArthaH / kiM tvakhaNDavAkyArthasiddhyarthaH / tathA ca dvitIyAbhAvasya vaskhetararUpasarvadvitIyaniSedharUpatvena niSedha eva tAtparyam / na vidhau / tadetadvakSyati 'prakate tu niSedhasyaiva zAstrArthatvAditi / tadapi tAtparyaM na mukhyam / tadviSayasyAnyazeSatvAt / tathA ca na dvitIyAbhAvasya tAttvikatvam / na vA vidheyatvaniSedhyatvayorvirodha iti bhAvaH / nanu, dvitIyAbhAvasya brahmarUpatvasvIkArapakSe bamabhinnatvarUpaM dvitIyatvaM na tadanugatam / tatrAha-tatrati / dvitIyAbhAva ityarthaH / tadanabhyupagame dvitIyatvAsthIkAre / nanu, yathA 'na himpA'diti niSedho vihitAnyahiMsAviSayakaH, tathA dvitIyasAmAnyaniSedho dvitIyAbhAvAnyadvitIyaviSayako'stu / yathA vA SoDazigrahaNAgrahaNavAkyAbhyAM vikalpasiddhiH, tathA dvitIyAbhAvaprAptitaniSedhAbhyAM sAstu / tatrAha-yatra vityAdi / atulyaviSayakatve sAmAnyavizeSabhAvAdyApanna viSayakatve / tulyaviSayakatve saamaanyvishessbhaavaadynaapnnvissyktve|agtyti| niSedhazAstrasyAsaMkucavRttitve prAptizAstravaiyarthyApattirUpavakSyamANadoSeNa saGkocAbhAvarUpagaterasambhavenetyarthaH / vikalpena pAkSikAnuSThAnena / ekaviSayakatvaM ekasyAtirAtrasya vidhiniSedheobhayasambandhavodhakatvam / grahaNe anuSThite tatsahitaira rupakAraH / ananuSThite tadrahitairapyupakAraH / paraM tu tatsahitAGgopakRtenAtirAtreNa janite phale bhUmAsti / anyathA tatsahite pravRttyanupapatteriti kalpyata iti bhAvaH / niSedhasya dvitoyAbhAvasAdhAraNadvitIyatvasAmAnyAvacchinna pratiyogitAkAbhAvasya zAstrArthatvAt advitiiypdghttitshaastrsyaavaantrtaatpryvissytvaat| na ksyaapiiti| dvitoyAbhAvo'tra na prApyaH / tasyApi dvitIyatvena tatprAptereva tanniSedharUpatvAt / dvitIyasAmAnyAbhAvo hi ekaH svetarasyeva svasyApi dvitIyasyAbhAva iti tatprAptirapi dvitIyatvarUpeNa tadviziSTabuddhau virodhinI tanniSedha eveti niSedhazAstrasyaiva tatprApakazAstratvena na tadvaiyarthyazaGketi bhAvaH / ata eva uktavAkyasya sarvadvaitaniSedhamAnatAtparyakatvAdeva / unmajaneti / prAptItyarthaH / nirastamiti / dvitIyAbhAvo brahmaNi nAstIti niSedhaparyavasAne dvitIyonmajjanaM syAt / dvitIyAbhAvo dvitIyaM ca kimapi brahmaNi nAstIti paryavasAne tu sundopasundanyAyena dvayorapi niSedhAnna tayorekasyApyunmajjanamiti bhAvaH / vizeSaNatveneti / vizeSaNatvena dvitIyasyopAdAnaM yathA na yuktam / niSedhasya pUrvakRtasya vyarthatvApatteH, For Private and Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de advaitazruterbAdhoddhAraH] laghu candrikA 291 tathA dvitIyAbhAvasyopalakSaNatayA pazcAdupAdAnaM vyarthatvAdayuktamityarthaH / niSiddhasya punarupalakSaNatvenopAdAnaM vyarthamityatrAzaGkayate / niSidhyamAnasya niSedhakena vizeSaNatayopAdAnaM na yuktam / prApakasya niSedhakatvavirodhAdityAzaGkaya rUpabhedenAvirodhAditi samAhitaM pUrvamiti na paunaruktyam / abhAvabuddhau 'nAtra rajata miti budvau / niSiddhasyApi rajatasya pratiyoginaH sA zukti'rityatropalakSaNatayopAdAnadarzanAditi yojanA / nanu, 'sA zukti'rityatra rajatasya tatpadArthasya vizeSyatvena nopalakSaNatvam / tatrAha-prasiddhasyeti / bhramasiddhasyetyarthaH / tathA ca 'sA zukti'riti jJAnaM bhramabAdhakatvena bhramatadviSayavirodhitvAnna tadviSayakamiti bhAvaH / tatpadabodhyatvaM pratItatvAdevetyAzayena pUrvapratItetyuktam / upalakSaNatayA vizeSyIbhUtedantvaviziSTopasthApakatve sati abhAsamAnatayA / nanu, 'iyaM zukti' riti jJAnaM bhramavizepyedantvaviziSTe zuktitvaM viSayIkurvadeva bAdhakam / nAnyathA / tatra vizeSyopasthApakatayA rajatasyopAdAnamupayujyate / dvitIyAbhAvasya tu brahmajJAne vizeSyAbhUte kiJciddharmaviziSTe nopasthApakatvam / tatrAbhAsamAnatvamAtreNa tu nopalakSaNatvam / tatrAha--asaGkIrNajJAneti / vyAvRttAkArakajJAnetyarthaH / tulyatvAditi / kiJciddharmaviziSTAnupasthApakatve'pi zuddhabrahmopasthApakatvAdupalakSaNasayA vyAvartakatvasyApi pUrvamuktatvATyAvRttAkArakadhIprayojakatvena dvitIyAbhAvasyApyupayoga iti bhAvaH // iti laghucandrikAyAM sAmAnyato mithyAtvazrutyupapattiH // kazchandasAmityAdi / cchandasAM vedavAkyAnAM / yogaM tAtparya / dhIro'pi ko vedetyarthaH / cchandasAM gAyatryAdInAM yogaM stutazastrAtmanA viniyogaM ko vedeti mAdhavIyamApyavyAkhyAnasyApi vedatAtparyadurjeyatve tAtparyam / alpazrutAt alpavidyAkAt puruSAt / AjyairityAdi / Ajyai rityAdau ghRtAdityAgena stotraparatvaM pUrvamImAMsAyAcitrAdhikaraNe sthApitam / AkAzAdityAdau gaganAdityAgena paramAtmaparatvamuttaramImAMsAyAmAkAzAdhikaraNe sthApitamityarthaH / sAmapadaM stotraparam / sAmagAnaviziSTamantrakaraNakaM guNAbhidhAnaM stotram / 'citrayA yajeta pazukAmaH' 'paJcadazAnyAjyAnI' tyAdau citrAjyAdipadAnAM guNavAcitvaM karmanAmatvaM veti saM-. zaye, citrAjyAdizabdAnAJcitrarUpaghRtAdiSu rUDhatvena yAganAmatvAsambhavAccitrAvAkye citratvastrItvobhayaM karaNatvenAnISomIyapazuyAgIyadravyaparicchedakatayA vidhIyate / 'dadhi madhu ghRtaM payo dhAnA' ityAdiprakRtayAgeSu karaNatvAsambhavAt / evamAjyAdivAkyeSu sannidhau sthApayedityadhyAhAreNAjyAdeH stotrasannidhI For Private and Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 292 advatamaJjarI / sthApanaM prakRtastotaM pratyadRSTadvArA karaNatvena vidhIyata iti prApte, agnISomIye agnISomIyamityAdiprAkaraNikavAkyavihitapuMstvAvaruddhadravyakatvena strItvasya viMdhAnAsambhavAt pazukAmapadavaiyarthyAcca citrApadaM na guNavidhAyakam / kiM tu pra. kRtayAgAnAmeva pazuphalasambandhavidhipare vAkye teSAM nAmadheyam / iSTayetyasyAdhyAhArAt strIliMgopapatteH yAgasya citratvaM dadhyAdinAnAdravyakayAgasamudAyAntargatatvam / evaM paJcadazAnItyasya 'stome Davidhi'rityanena stutisaMkhyAyAM DapratyayAnuzAsanAt paJcadazAjyapadayorasamastatvena mitho'nanvayAt viziSTavidhyasambhavAdAjyanAmakastotre saMkhyAmAtraM vidhIyate / stotraJcAjyaistuvate iti vAkyai vihitamiti prathamacaturthe sthitam / 'asya lokasya kA gati'riti praznottare 'AkAza iti hovAceti vAkye AkAza iti padasya bhUtAkAze rUDhatvAt prAthamikatvAcca tada. nurodhena 'sarvANi havA imAni bhUtAnyAkAzAdeva samutpadyante'ityAdikaJcaramoktaM vAyvAdibhUtakAraNatvaparam / tathA ca bhUtAkAzamudgIthe saMpAdyopAsyamiti prApte, AkAzapadaM brahmaparam / tato'pi prathamaM asya lokasya kAgatirityanena sarvalokakAraNasya pRSTatvAt praznAnusAreNa sarvapadasyAsaMkocAditi prathamaprathame zArIrake sthitam / tathA coktaM 'mAnAntarAviruddhasya zAstrArthatvamuktamiti / atrota / zAbarabhASyasthavAkye iti zeSaH / yadyapi jJAtasambandhasya ekadezadarzanAdekadezAntare asannikRSTArthe buddhiranumAnamityanumAnalakSaNabhASyavyAkhyAnAvasare vArtike asannikRSTavAcetyAdhuktam / na tu zAstralakSaNabhASyavyAkhyAnAvasare, tathApi tulyanyAyatvAttatrApi tat sambadhyate / asannikRSTatyanena hi pramAkaraNatvaM vivakSitam / pramAyAM zAbdatvaM zabdapramANalakSaNe'numititvamanumAnalakSaNe praviSTamiti paraM vizeSaH ityAzayena zAstralakSaNe'pi taduktamityuktam / taadruupyennetyaadi| yena rUpeNa vAkyabodhyatA tena rUpeNa pUrvapramitatvaM tadviparItarUpeNa pramitatvaJca jihAsitamabhAvavizeSaNatayA zabdapramANalakSaNe praviSTamityarthaH / tathA ca mAnAntareNApramitamabAdhitaM yattadviSayavAkyatvaM zAstratvamiti paryavasitam / vastutastvabhihitAnvayavAdasya bhASyavArtikakArAdisammatatvenAsannikRSTe'rthe jJAnamiti bhApye jJAnapadaM jJAnahetuparam / saptamyantayorna sAmAnAdhikaraNyam / kiM tu vaiyadhikaraNyam / tathA cAsannikRSTe vAkyArthe jJApakaM yat zabdajJAnajanyamarthajJAnaM tacchabdapramANamityarthaH / pratyayAntapadArthajJAnaM zabdajanyaM vAkyArthajJAne kAraNamityabhihitAnvayavAdasya dvitIyaparicchede spaSTaM mUle vivecayiSyamANatvAt / etena zabdajJAnaM pramANaM bodhyam / na tvajJAnaM zabdajJAnajanyaM zabdapramANamiti kAzikA For Private and Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prada advaita zruterbAdhoddhAraH] laghucandrikA / 293 kAroktaM vyAkhyAnaM parAstam / zabdajJAnaM vAkyArthadhInanakamityanvitAbhidhAnavAdasya tadbhUtAdhikaraNIyabhASye dUSitatvena tatparatayA bhApyavyAkhyAnasyAnaucityAt / nanu, dvaitapratyakSAdinairapekSyeNAdvaitavAkyaM dvaitamithyAtvabodhakaM kuto na bhvtiiti|ttraah-any evetyAdi / ekadezamAtraparyAlocanenArthanirNaye atiprasaGga iti bhAvaH / aGgeti / ekadezetyarthaH / anyatreti / smRtipAdIyavArtika ityarthaH / uktamityanuSajyate / antyapakSeti / AdyapakSe prasaJjakaM pratyakSAdimAnaM zratyAdinA balavatA bAdhyata ityasya pUrvamevoktatvAt antyapakSetyAdhuktam / tatraiva niSedhAdhikaraNa eva / prasiddhiH pramA / niSedhapramAmAtrocchedeti / yatrAtirAtrAdivyaktau grahaNAdiniSedhaH tatra tatpramAyA asambhavAt bhramarUpA tatra ttprsktirvaacyaa| tathA ca saMzayarUpA sAstIti tadbAdhe'pi na pramANabAdha iti bhAvaH / nAntarikSa ityAdi / arthavAdAdhikaraNe antyayoryathoktamiti sUtre 'nAntarikSa' ityAdivAkyaM 'hiraNyaM nidhAya cetavya'mityanena vihitasya hiraNyasya stutiparam / stutyupapAdakastu niSedhabodha ityuktam / tatra yathA prasaktasya niSedhaH, tathA prakRta iti bhAvaH / na svapratiyogiketi / svaviSayeSu ghaTapaTatadbhedeSu jJAnAntareSu ca svabhedamanavagAhamAnetyarthaH / bhinnavyaktikheti / uttaravRttitvetyarthaH / tenAnuvyavasAyasiddhatvAdipakSayoH vyaktibhedasya parAbhyupagatatve'pi na kSatiH / svasyAH svakIyAyAH pratiyogidhIpUrvakAlInAyAH pratiyogidhIsamAnakAlInAyAzca / svajanyatvAnupapatteH pratiyogidhIjanyatvAnupapatteH / tathA ceti / caramadhiyA vabhedasya kutrApyagrahaNe cetyarthaH / sarvAbheda iti / caramadhIryayorbhedaM gRhNAti, tAbhyAM tadbhedena ca saha tasyA abhedamadvaitazrutirbodhayatIti sA dhIH tAdRzabhedaviSayakatvena boDumazakyA nAdvaitazrutibAdhakatayA budhyate / evaJca pUrvapUrvavIrapIti zrutissarvAdvaite paryavasyatIti bhAvaH / na hyabheda ityAdi / yayorbhedazcaramadhIviSayaH. tAbhyAM tadbhedena ca tasyA abhede jJAte bAdhyabAdhakadhiyostadviSayayozcAbhede jJAte bAdhyabAdhakabhAvajJAnaM na sambhavati / svasya bhedajJAnasya svabAdhakatayA jJAnApatterityarthaH / bAdhakasya svaviSayeNa saha bhedAjJAne bhedavizeSaviSayakatvena taddhaTitapramAtvena ca tasya jJAtumazakyatayA bAdhyabAdhakadhiyorekaviSayakatvagraheNa ca bAdhyavAdhakabhAvajJAnAsambhava iti bhAvaH / nanu, kathamadvaitajJAnena dvaitaM bAdhyate / dvaitasya skhaviSayaikyena gRhItatayA bAdhyatvena gRhItumazakyatvAt advaitasyApi svaikyena gRhItatayA tadviSayakatvena taddhaTitapramAtvena ca vasya gRhItumazakyatvAditi cenna / advaitajJAnasyotpattikSaNe bhedAnupamardakalpane tasya dvaitasya ca tathA. gRhItuM For Private and Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 294 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zakyatvAt tAdRzajJAnasya ca pUrvajJAnasya caramabhedajJAnAdibAdhakatvasambhavenAnupapattyabhAvAt / tAdRzajJAnottaraM tu bAdhakatvajJAnaM nAstyeva / sarvadvaitopamadat / bhedajJAnaM tu pUrvaM jAtamapi na sarvabhedaviSayakamiti na tenAdvaitajJAnasyotpattipratibandha iti bhAvaH / sudUretyAdi / caramabhedadhIbhinneSu sarveSu viSayarUpadezeSu bhedAvagAhanarUpaM dhAvanaM kRtavatyapi suSuptilopAdyApattirUpazrAntyA caramabhedadhIrUpadeze bhedAvagAhanarUpaM ghAvanaM kartumazaktA bAdhabuddherbhedajJAnasya paramparA zreNI nivRttau tasyA advayazrutibAdhakatvAyogyatvaprAptau pANigrAhaviruddha viSayakatvarUpabAdhakatAvacchedaka yuktairadvayAmnAyaivadhyata ityarthaH / itarapratiyogikabhedeti / svaviSayAt jJAnAntarAva tyarthaH / itarapratiyogI itarAtmakapratiyogI / sapratiyogikatvena bhedasphuraNasyaivAbhedajJAnavirodhitvAttadeva prakRte vAcyam / tacca na sambhavati / pratiyogyanupasthitikAlInasya sAkSiniSTha bhedasyAhatatvena tatsphuraNasya pratiyogidhIsApekSatvAt abhAvamAtrasyAnupalabdhimAnagamyatve tu na bhede sAkSivedyatvazaGkApIti bhAvaH / anyathA sAkSiNaH itaranairapekSyeNa svaniSTha bhedagrAhakatve / antaHkaraNAdyabhedabhramaH antaHkaraNAderbhedAviSayako'hamiti bhramaH / na syAt / itarasApekSatayoktabhedagrAhakatve tu viparItasaMskArarUpadoSAbhAvasthoktabhedasphuraNApekSaNIyatvAttadabhAvAnna tAdRzasphuraNam / na ca mama mana iti bhedasphuraNaM sarvadAstyeveti vAcyam / tasya tAdAtmyaviSayatve'pi bhedAviSayakatvAt / zarIratvenaiva manastvenApi tAdAtmyAdhyAsasya svIkArAt / mama mana ityasya sambhave'pi mamAhamityasyAsambhavAttadApAdanasambhavAcca / etena manaAtmanorbhedajJAnasya satve'pi viparItabhAvanArUpadoSAttayorabhedabhramasambhava iti tadabhAvApAdanamayuktamityapAstam / jJAnAdinetyAdinA svaviSayagrahaH / bhedaM aikyAjJAnAt svaviSayAcca svasya bhedam / sarvato bhineti / buddhitvAt buddhyantaravaditi zeSaH / anumAnAviSaye anutreyabhedApratiyogini / vAkyamapItyapinA'numAnasamuccayaH / tvAdatyAdi / sarvasmin pakSIkRte hetorabhAvaH / tasmin tasyAbhAvena hetau svarUpAsiddheH / advaitamate sAdhyahetvorabhedena sAdhyAvizeSaH / tayoH pakSasya caikyAt bAdhasvarUpAsiddhivyApyatvAsiddhyAdikaJca / evaM dRSTAntasyApi pakSatvAdRSTAntAsiddhizca / sarvasya bhedapratiyogitvAnuyogitve viziSya tattadrUpeNa nivezye / anyathA kenacidrUpeNa te AdAya siddhasAdhanArthAntarayorApatteH / tathA ca tattadrUpeNa jJAne Avazyake sarvazyApattiH / evaM ca hetvAdyabhAve sArvaiye ca advaitavAdibhirAsthite ApAdite sati sarvaM pakSayatA pakSayituM pUrvaM pravarttamAnena tvayA kiJcit kAnicit tyaktavyAni pakSAt bahiSkAryANi / tadA ca saiva tyaktA tattatsvarUpaivAdvayazruteH For Private and Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra made advaitazruteoddhAraH] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 299 sarvAdvaita bodhanarUpagamanAya caramopAyarUpA dvAH tvayA dattaiva / tuzabdAdanumAnaprayogavyavacchedaH / tathA cAnumAnaprayoge tvayA kRte'pi zrutipravRttirna niroddhuM zakyata iti bhAvaH / nanu, uktapratyakSaM yadyadvaitajJAnAt svaviSayAcca bhinnaM na syAt, tadA bhedaviSayakaM na syAt / yayorbhedo viSayaH, tayoraikyaviSayakatvAt bhedapratiyogyanuyoginoH svaviSayIbhUtayoH svabhinnatvAbhAve tayorbhedAnupapatteH / na hi svAtyantAbhinnamubhayaM mitho bhinnamiti sambhavati / virodhAditi yukteruktapratyakSasya svaviSa - yAdadvaitajJAnAcca bhedaM vinA bhedaviSayakatvamanupapannamityanupapattidhIkaraNikArthapattirbhedagrAhikAstu / tathA ca kathamadvaitazratyavakAzaH / tatrAha - nApyartheti / svAviSayatvaM vivRNoti / yayorityAdi / yayoradvaitajJAnAdyuktapratyakSayorbhedaM vinA yatroktapratyakSasya ghaTapaTabhedaviSayakatve anupapattirgRhItA, tatroktapratyakSasya tAdRzaviSayakatve nimi tadupapattaya iti yAvat / tayoradvaitajJAnAdyuktapratyakSayorbhedagrahe'pi anupapattau arthApattipramAyAmanupapattyantarasyAdvaitajJAnAdito bhedaM vinA kiJcidanupapannamityasyAgrahAt / tathA coktArthApattAvadvaitajJAnAdibhedAgrahAnnArthApattisarvabhedaviSayeti bhAvaH / sarvatrotApattyAdau / grahe tviti / suSuptiopAdyApa - teriti zeSaH / caramadhIH caramArthApattiH / advaitajJAnAdibhedaM vinA yasyAM kiJcidanupapannamiti na gRhItaM, sArthApattiriti yAvat / AdyetyAdi / AdyadhIH ' ghaTo na paTa ' iti dhIH / tadvedyabhedIyA tasyA dhiyastAdRzabhedaviSayakatvamadvaitajJAnAditaH tasyAM bhedaM vinAnupapannamityA kArAnupapannatA / anupapattidhIradvayazrutiM na bAdhate / svajJAnApekSaNAt svasmin tAdRzAnupapattijJAne advaitajJAnAdibhedajJAnamapekSyaiva tasyAstadvAdhakatvasambhavAt / svasmin uktabhedAjJAne tatraiva zruteravakAzena sarvAdvaitaparyavasAnAt / atha tasyAmapi tAdazabhedaM vinoktabhedaviSayakatvamanupapannamiti jJAnAttAdRzabhedagrahaH tathApyante dhArAvizrAntau tAnna bAdhata ityarthaH / upapAdakamiti / yadvinAnupapannatvaM anyatra jJAyate, tadityarthaH / itarasmAt advaitajJAnAditaH / neha nAnetyAdi / 'neha nAne ' tivAkyarUpasya brahmaNi bhedamAtra niSedhasyAnupapattirityarthaH / abhedasyAkhaNDabrahmasvarUpatvena vakSyamANatvAt bhedAbhAvAtiriktatvAt bhedaniSedhAnupapattigamyatvamiti bhAvaH / arthApattibhrameti / arthApattirUpabhrametyarthaH / yena yenetyAdi / yadyadrUpAvacchinnaM vinAnupapannatvaM gRhItamityarthaH / so'pi arthApattigata bhedo'pi / bhinnatvaM bhedaviSayakatvam / sarvabhinnatvaM sarvasmAt bhinnatvam | advaitavAdinaM advaite sandihAnam / tathA cAdvaite vipratipattikAle svAtirikta sarvatvanirNayAsambhava iti bhAvaH /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 296 advatamaJcarI / svateti / tathA ca bhedagrAhakaM yadyajjJAnaM, tatra tatra tattadanyasarvabhinnatvamarthApattiviSayo vAcyaH / evaJcoktajJAnasya pratyakSArthApattyAdyanantatvenAnugatarUpaM vinA pakSatayA sAdhyaghaTakatayA ca na tannirdezasambhavaH / na ca bhedagrAhakatvena teSAmanugama iti vAcyam / bhedagrAhakabhinnabhedasya sAdhyatve bhedagrAhakANAM mitho bhedasyArthApattyaviSayatayA teSvevAdvaitazrutyavakAzAditi bhAvaH / naanaatvaat| tattaddharmAvacchinapratiyogitAkabhedatvarUpatvAt / vizrAntAviti / tattadanantadharmAvacchinnapratiyogitAkabhedAnAM durjeyatvAt kvacit kasya cit bhedajJAnAsambhava ityapi bodhyam / tathAhIti / prapaJcasyeti zeSaH / sarvAbhede uktArthApattiviSaye sati / svAbhedaH svAbhedApattiH / kathamityAdi / caramajJAne Adau labdhapadA pazcAt sarvAdvaitaviSayeti kathamityarthaH / drAgeva yugapadeva / prAmANyamityAdi / yatra pratyakSAdinA bhedo na gRhItaH, tatra zruterabAdhitaviSayakatvam / pratyakSAdiviSaye tu sarvatra zruteH pravRttyA pratyakSAdikaM na bAdhitaviSayakaM sambhavati / ataH zrutiH pratyakSAdivAdhikA / evaM zrautamadvayajJAnaM sarvadvaitocchedakatvena bAdhakatvAbhimatatratyakSAdisvarUpocchedakam / ataH pratyakSAdikaM na tadbAdhakam / bAdhyajJAnotpattyuttarakAle hi bAdhakamanucchinnasvarUpaM vAcyam / sarvakalpanAmUlocchedakatvAdapi zrautajJAnamavAdhyam / taduktaM khaNDane-'pravRttenApyanaucityamUlaM yena na lUyate / tatrAnaucityasAmrAjyaM vaiparItyAttu nAtra tat // ' iti / atrAdvaitajJAne i. tyAdirItyA zruteH bAdhyatvazaGkAnirAsena prAmANyaM vyavasthApayatAmasmadIyajJAnAnAmeva krameNotpattiH / zrutyA tu yugapadeva sarvAdvaitaM bodhyate / na tu pratyakSAdyagRhItabhedake caramajJAne vA prathamataH pazcAdanyatrAdvaitaM bodhyata iti bhAvaH / na syAditi / pratyakSAdirUpeNAyogyatAjJAnena pratibandhAditi zeSaH / atyantAsati viparItatayA nizcite kalahAdisthala iti zeSaH / abAdhAditi / kalahAdisthale vAkyArthajJAnasyAnAptavAkyananyatvAdinA bhramatve'pi zrautajJAnasyoktarItyA pramAtve jJAnarUpabAdhAsambhavAdityarthaH / svataHprAmANyanizcalAM svatassiddhapramAtvenAprAmANyajJAnAnAskanditAm / viparItajJAnarUpAyogyatAjJAnaprativadhyatA parokSAparokSasAdhAraNarUpeNa na sambhavati / pratyakSasyecchAviSayasyApratibadhyatvena tavyAvRttatvarUpeNaiva tasyAH vAcyatvAt / ata evoktaM maNikAreNa-'pratyakSAdAvutpanne jJAne aprAmANyamAsajyate baadhen| anumitI tu utpattireva pratibadhyata' iti / tathA ca parokSasyAnumititvenaiva pratibadhyatvam / viparItadhIsattve udbodhakasattve mAnAbhAvena tadabhAvAdeva smRtyanutpAdAt anugatodbodhake mAnAbhAvAt / mAve vA kalahAdisthale zAbdajJAnasya viparIta For Private and Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de advaita zruterbAdhoddhAraH] laghucandrikA 297 nizcayAprativadhyatvAt zAbdadhIvyAvRttena jAtivizeSeNaiva pratibadhyatvam / evaM yogyatAjJAnasya zAvdadhIhetutve'pi na mAnam / itarakAraNakalApe sati tadvilamvena tadavilambAditi bhAvaH / zrutyaivetyevakArArtho vivakSitaH / sa ca jJAnamithyAtvasya viSayamithyAtvasAdhakatvavyavacchedaH / zruterbodhakatvaM tu nAtra vivakSitam / tena etenetyanena na paunaruktyam / mithyAtvAditi / viSayamithyAtvamiti zeSaH / vicAre iti / prakRtavicAre ceti zeSaH / darzitatvAditi / na cAdvaitajJAnavatA dvaitavAdinaM prati zrutiprAbalyopanyAse tadIyavyavahAravyAghAta iti vAcyam / advaitajJAnena prapaJcasya bAdhitatve'pi bhujyamAnakarmaNA pratibandhena bhogazeSAnukUlapratibhAsAnivRttyA vyavahArasambhavAt / taduktaM khaNDane-nAnAtvamavalambyApi vadatyadvaitavAdini / asiddhabhedAt vyAghAtaH patedApAdakAt kuta' iti / asiddhabhedAt Aseddho bAdhitaH ApAdyAdito bhedo yatra tasmAt / ApAdakAt yadi tvaM advaitajJAnavAn , tadA vyavahAravAn na syAdityasmAt / bAdhyabAdhakayoH Apassarvamiti jJAnapTathivyAdayo nApa iti jJAnayoH / upapatteriti / jale savasyeti zeSaH / bAdhakAbhedaH bAdhake bAdhyAbhedaH / bAdhyabAdhakaikyeti / sarvAdvaitetyarthaH / nirvAdha saditi / bAdhakatvAbhimatamadvaitajJAnaM tadbhinnatvena nizcitaM a. tastena bhedajJAnaM bAdhyatayA na nizcetuM zakyata iti bhAvaH / hetvabhAvAditi / advaitajJAnaM sAkSiNA tadbhinnatvena na gRhyate / svasmin svAbhedaviSayake ca zAbdabodhe viparItadhIna virodhinItyuktamiti bhAvaH / pUrvokteti / bhedajJAnasya svasmAdapi bhedasidhyApattyA bAdhakatvAbhAvApattiH / svAtiriktasarvabhedaviSayakatve vAcye advaitavAdinaM pratyasiddhirityAdItyarthaH / 'Apo ve' tyAdinArAyaNIyopaniSadvAkyasya stutiparatvenAbhedaparatvAbhAvAt bhedapratyakSAdurbalatvaM sarvaM na sarvamityAdivAkyasyAnAptoktatvena ghaTo na ghaTa ityAdivadapArthakatvena ca tathAtvamityapi bodhyam / nanu, 'idaM vAgre naiva kiJcana AsI'diti zrutiH 'vimataM asat jJeyatvA'dityanumAnaJca khabAdhakamya satyAdivAkyasyAsattvaM gRhItvA sarvAsattvaM bodhayettatrAha-sarvAsattvamiti / pratyakSAdigRhyamANasyAlIkatvaM vaktumazakyam / ato mithyAtvarUpamasatvaM vAcyam / tacceSTam / vastutastUktavAkyaM vyAkRtaprapaJcaniSedhamagrakAle bodhayatIti bhAvaH / zrutyA 'ekamevAdvitIya'mityAdizrutyA / mithyAtvamiti / advitIya. padasya sadvitIyatvena jJAte brahmaNi dvitIyazUnyAbhedabodhanAditi zeSaH / brahmAbhinnatvamiti / advitIyapadasya dvitIyatvarUpavizeSaNaniSedhaparatveneti zeSaH / brahmadvitIyatvasya brahmabhedavyApakatayA dvitIyatvaniSedhAt bhedaniSedhasyArthikatayA For Private and Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 298 advaitamaJjarI / puruSArthavAsAdyame / sadUSaNaruSArthatvAdItyayaH / idamityAdi lAmaH / ekAdipadasya tu bhedazUnyarUpakevalavAcakatvena saGkocakAbhAvAt sarvabhedazUnyabodhakatvamiti bhAvaH / gauro'hamityAdi / tathA ca zrutInAM pUrvAparavirodha iti bhAvaH / aprAmANyaM syAditi / sarvasya sarvAbhinnabrahmAbhedena sarvAbhinnatvAditi zeSaH / dvitIyapakSe'pi 'neha nAnA' 'atIndriyamaviSayam' ityAdizrutibhiH mithyAtvena bodhite prapaJce 'sarvaM khalvidaM brahmeti zrutyA brahmAbhedabodhAnupapattiH bodhyaa| upAdAnopAdeyayossAmAnAdhikaraNye parAbhyupagataM dRSTAntamAha-mRdghaTa iti / satyAnRtayossAmAnAdhikaraNye parAbhyugataM dRSTAntaH-idamityAdi / tattadasAdhAraNati / duHkhAdimAtravRttyapuruSArthatvAdItyathaH / tatra tatra mokSAnandAdau / tattadabhede duHkhAdyabhede / sadUpeNa sadabhinnatvena / tattadasAdhAraNeti / duHkhatvApuruSArthatvAdItyarthaH / asattvAt niSedhayogyatvAt / kAle kAlopalakSitamuktAtmAdau / bhedAbhedAdIti / bhedo dRSTAntatvenoktaH / ata eva dvitIyamAtrasya sadrUpe brahmaNi kalpitatvAdeva / tattaddharmANAM bhedAnAM dravyaguNAdirUpamedyAnAM ca / sa. vazUnyAyA iti / bhedabhedyasAmAnyAbhAvatvavyAvRttAkAreNopalakSitAyA ityarthaH / na pAribhASika iti / yAdRzabhedasya jJAnaM yadviSayapramayocchedyaM, tAdRzabhedavirodhI abhedaH sa eva / bhedamAtrasya jJAnaJcAkhaNDoktavyaktipramayocchedyam / uktavyakteH sarvAdhiSThAnatvAduktavyAvRttAkAropalakSitatvAcca / ataH saiva vyaktiH sarvabhedavirodhyabheda iti bhAvaH / sarva brahmAbhinnamiti mate iti / dravyaguNAdikaM dravyatvaguNatvAdyavacchinnA yA brahmabhedAbhAvAnuyogitA tadvadbhavati / zrutyApi tAdRzabhedAbhAvo bodhyata iti mate ityarthaH / matAntaramAha-mithyetyAdi / ekamevetyAdizrutyA mithyAtvena bodhitetyarthaH / sadrUpeNaiva dravyAdebrahmabhedAbhAvAnuyogitvam / na tu dravyatvAdinA / tena rUpeNa brahmabhedAnuyogitvasya sattvena virodhAt / ata eva brahmabhedasya pAramArthikatvenaivAbhAvaH tatra svIkriyate / na tu brahmabhedatvena / yena rUpeNa pratiyogI yatra vartate, tena rUpeNAbhAvasya tatrAnabhyupagamAt 'sarvaM khalvidaM brahme' ti zrutyApyuktAnuyogitvameva bodhyate / tadetanmatamabhyupetyavAdaH / uktaM hi dvitIyamithyAtvalakSaNe AcAryaireva ---nAtra rajatamiti bAdhena 'neha nAne tyAdizrutyA ca kharUpeNaiva niSedhaH / na tu pAramArthikatveneti / na pratyakSetyAdi / Adyamate 'nedaM rajata'mityAdipratyakSAdivirodho na / dvitIyamate 'sarvaM khalvidamityAdizrutivirodhaprayuktaH pU pirazrutivirodho netyarthaH / salilazabdasya salilavAcakazabdasya / tena tatsAdRzyetyatra tacchabdasyAprakrAntasalilabodhakatvam / svacchakheti / salilavat svacchaiti bRhadAraNyakabhASye vyAkhyAnAt svacchavodhakaM salilapadam / tasya napuMsaka For Private and Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prada advaitazruterbAdhoddhAraH] laghucandrikA / 299 tve'pi svacchavodhakatve vAcyaliGgatvAt puMstvam / salilamivAcaratItyAcArArthakvippratyayAntAt pacAdyacpratyayasambhavAt 'sarvaprAtipadikebhyaH kvip' ityAcArArthe kvippratyayAnuzAsanAt / salilavadAcArazca sarvamalAsaMsargitvam / yattu 'Apo vA idamAsan salilameve' tyAdizruteH sRSTipUrvakAle advitIyo draSTA paramAtmA salile bhavatItyartha iti, tanna / uktavAkyasya tvaMpadArthabodhakaprakaraNasthatvenoktArthasyAnanvayAt / na ca dvaitAdvaitayobhinnasattAkatvenAvirodhitve'pi dvitIyAbhAvopalakSitabrahmajJAnasya dvitIyaviziSTabrahmaviSayakatvAsambhava iti vAcyam / pAramArthikatvena yo dvaitAbhAvaH,tadupalakSitabrahmajJAnasya tatsambhavAt dvaitamUlocchedakasyaiva dvaitaviziSTabrahmaviSayakatvAsambhavAcca / sadabhedenetyAdi / sadabhedaviziSTa prapaJca AsIdityarthaM pratipAdyetyarthaH / taniSethe vyAghAtaH sattvasya prapaJce pratItasya vyAghAtaH / nanu, sadabhinnasya sattvamevAdvitIyatvaM na viruddham / sadAtmanobhayoH smbhvaat| tatrAha-nahItyAdi / sadrUpamAtrasya na sattvamucyate / kiM tu sadabhinnaprapaJcasya / tathA ca taniSedhe nAsattvarUpamithyAtvasya tatra lAbhAdAsodityanena sattvalAbhAdvirodha iti bhAvaH / gha. TAdikaM svotpattipUrvaM mRdevAsIdityAdau yathA ghaTAdyabhedopalakSitamRdevAsIdityarthaH / tathA prakRte'pIdamabhedopalakSitasadevAgra AsIdityartha ityAzayenAha-savyatirekeNeti / sadanyarUpeNetyarthaH / sadanyaditi zeSaH / niSedhArthatvAt sadevetyevakArArthatvAt advitIyAdipadArthatvAcca / evaM ca prapaJce satyasambandho na buddhyataiti noktavirodho vizeSyasaGgataivakArasyAnyayogavyavacchedArthakatvena sadanyasAmAnye'grakAlAsattvabodhakatvamiti bhAvaH / asattvoktau agrakAlAsattvoktau advitIyAdipadaiH sadanyasAmAnyasya niSedhoktau ca / sadAtmanA sdaikyen| brahmAbhinnasyati / brahmaikyApannasyetyarthaH / brahmaikyarUpeNeti yAvat / vibhIyAditi / nanvayakAlAsattvasyAgrakAlInAbhAvapratiyogitvasya vA sadanyasAmAnye bodhane'pi na mithyAtvasiddhiH / vyAhataprapaJcasya svakAle svasamAnAdhikaraNAbhAvapratiyogitvAsiddheriti cenna / uktAsattvapratiyogitvayoH na prakRte dhIH / kiM tvidamabhinnaM agre yadAsIt tat sadeva / ekamevAdvitIyamityevamuddezyavidheyabhAvasya vivakSitatvAt agre vidyamAnamanUdyAkhaNDasadvitIyavidhAnAt agrakAlavidyamAnatvopalakSite vastuni akha'NDasadvitIyasyaiva dhIH / tathA cAvAntaratAtparyeNa dvitIyasAmAnyasya mithyAtvadhIH / evaM cAgrAdipadAni na vyarthAni / zUnyavAdino hi sRSTipUrvakAle sadvastu nAGgIkurvanti / tadaGgIkurvanto'pi tArkikAdayo nAdvitIyamaGgIkurvanti / tatra sadityanenAdyAnAM nirAsaH / advitIyAdipadaistu dvitIyA For Private and Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advatamaJjarI / nAmiti saarthkyaat| nanvatAttvikAdvaitamadvaitavAkyasya tAttvikaM dvaitaM dvaitavAkyasyArtho'mtu / dvaitavAkyamadhyasthasyAdvaitavAkyasya upAMzuyAjavAkyamadhyasthaviSNvAdivAkyasyeva stutyAdiparatayA netuM zakyasvAt / tatrAha-advaitavAkyasyeti / Avidyaketi / 'phalavatsannidhAvaphalaM tadaGga' miti nyAyena dvaitavAkyAnAmadvaitavAkyazeSatvAt niSedhApekSitaprAptiprayojakatvAdinopayoga iti bhAvaH / padAnAm advitIyAdipadAnAm / prakRteti / ekamevAdvitIyamitItyarthaH / vAkyA?ti / advitIyatvAdyupalakSitAkhaNDabrahmetyarthaH / prathamAdirUpasyAdvitIyAdipadArthasya na kevalamakhaNDavAkyAthavirodhitvAt niraasH| kiM tvasambhavAdapItyAha-tatretyAdi / dvitIyatvAditi / tayoH prathamatvAdinA nAdvitIyapadabodhyatA / kiM tu dvitIyAnyatvAdinA / sA ca na sambhavati / dvitIyatvAditi bhAvaH / bhedatrayeti / bhedabhedyamAtrasya dvitIyatvAdadvitIyapadena dRzyamAtraniSedhasambhava iti bhAvaH / apekSyeti / vijAtIyadvitIyatvAvacchinnapratiyogitAkaniSedho'tha iti bhAvaH / saGkoco dvitIyapadasya vijAtIyadvitIyaparatvam / ekAvadhAraNadvaitapratiSedhairiti / ekapadena evakAreNa advitIyapadena cetyathaH / atrAdvitIyapadena vijAtIyadvitIyaniSedhAdarthAttAdRzadvitIyabhedo niSidhyate / athavA 'AtmA vA idameka evAgra AsIt nAnyatkiJcana miSa'diti vAkye miSaditi padaM AsIdityarthakamityaitareyabhASye vyAkhyAnAt tadekavAkyatayA prakRte dvitIyapadasyAnyArthakatvAt lakSaNAyAzcAvazyakatve dvitvasaGkhayApUrakatvatyAganAtmAnyavijAtIyatvena lakSaNAyA eva yuktatvAt tAdRzatvenaikarUpeNa niSedhe bhedasya niSedhasya ca niSedhassidhyati / vizeSaNasya bhedasyApi vizeSyIbhUtabhedyasyeva niSedhe bAdhakAbhAvAt / evamekapadasya kevalArthakatayA kaivalyasya ca svAnyasarvazanyatvarUpatve'pi prakRte saGkocena jIvezvarAdirUpaM yadAtmAnyat sanAtIyaM tacchUnyatvarUpatvena tadvodhakatvAt bhedaniSedhabodhakatvam / evakArasyAnyatAdAtmyavyavacchedakatve'pi prakRte saGkocenAtmAnyasyAtmavijAtIyasya pRthivyAdestAdAtmyavyavacchedabodhakatvam / tathA ca zAbda eva bhedaniSedhaH / evaM ca bhedatrayasya padatrayeNa niSedhoktiH pra. kRtazruteH brahmabhinnasarvamithyAtve paryavasAnoktizca na vyAhatA / yadi tu bhedAnAmeva zAbdo niSedhaH, bhedyAnAM tvArtha ityucyate, tadA dvitIyasAmAnyAbhAve zruteravAntaratAtparyasaGgatAvapi bhedamAtraniSedhaparatayA saGkoce mAnAbhAvaH / vijAtIyAdibhedyAnAmapi dvitIyAdizabdairbodhena sambhavAditi dhyeyam / nanu, pRthivyAdikaM na brahmasajAtIyam / brahmaNo dravyatvAsvIkArapakSe tattvAsambhavAttatrAha-athaveti / caitanyabheda iti / svabhinnatve sati cidAtmakatvaM sAjAtyaM jIvAdau vartate / For Private and Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de advaitazruterbAdhoddhAraH] laghucandrikA / tena tanniSThabhedaH sajAtIyabhedaH / sa ca brahmaNyapi prsktH| brahmaNaH sarvAnugatatvAt / ataH tamya niSedha iti bhAvaH / svagata iti| jJAnAnandAdivarUpe balavargasyAropitatvAttadgato bhedaH svgtbhedH| yadi cenyanenAsvArasyaM sUcita, taducyate-vyAvartakapadAntarayuktasya yaddharmaviziSTavAcakapadasya sannihitaM dvitIyapadaM taddharmaviziSTadvitIyamabhidhatte / tathA cAsya godvitIya ityAdau vyAvartakenAsyeti padena yuktasya gopadasya sannihitena dvitIyapadena gorUpadvitIyabodhane'pi prakRte vyAvartakapadAntarAbhAvAnna sajAtIyadvitIyabodhakatvam / ata eva 'dvitIyagAmI na hi zabda eSa na' ityAdau dvitIyasAmAnyabodhakatvam / sajAtIyavyaktyantarAbhAvAdapi na sajAtIyadvitIyaparatvam / yaddharmaviziSTaviSayakabodhe tAtparyaM taddharmeNaiva hi sAjAtyaM vAcyam / na ca prakRte kiJciddharmaviziSTabodhaparatvam / akhaNDa vIparatvAt' iti / athavetyAdi / jIvezAderiva prapaJcasyApi vikalpitacidAtmakatvamAdAya sajAtIyatvasambhavaH / ci. svarUpatvaM tu na jIvAdeH / upahitAdirUpeNa mithyAtvAt / evaM jJAnAnandAderapi sajAtIyatvam / kalpitabhedacidAtmakatvayoH sattvAt / tathA ca sajAMtIyAneSThabhedopahitarUpeNa jJAnAnandAdeDAnAM ca niSedhasambhavAt rUpAntareNa sa vyarthaH / kiM ca sanAtIyabrahmAnyatvAdirUpeNa padatrayasya lakSaNaiva vaacyaa| dvitIyagAmo' tyAdau svAnyatvena laghurUpeNApi prayogasyAbhAktasya sattvenoktagururUpeNa zaktyasambhavAt / tathA ca dvitIyapadasya svAnyasAmAnyabodhakatvasya mukhyavRttyaiva sambhavAdadvitIyapadasyaiva dvitIyasAmAnyaniSedhaparatvasambhavena padAntaraM tasya tatparatvagrAhakamiti yuktam / na cAdvitIyapadasyaiva padAntaratatparatvagrAhakatvaM ki na syAditi vAcyam / tathA satyakSaratrayAtmakadvitIyapadanaJpadayoH svArthaparatvAbhAvakalpanasyAnyAyyasyApatteH / na caikAvadhAraNapadayoradvitIyapadAt prAthamyameva svArthaparatve niyAmakamupakramanyAyAditi vAcyam / dvitIyapadanapadayorekAdipadayorekaikApekSayA bhUyastvena tayoreva svArtha paratvasyaucityAt 'vipratiSiddhadharmasamavAye bhUyasAM syAtsadharmatva'miti nyAyasyopakramanyAyApavAdakatvAt advayAnandavijJAnayana evAhamasmItyAdizrutyantare advayapadasyaiva mukhyatvAcceti bhAvaH / anyapradhAnetyAdi / 'prajAmekA rakSatyUrjamekA' ityAdAvanyArthaH / 'ekapuruSo dhanuSmA nityAdau pradhAnArtha ekahalmadhye'nAdezAderityAdAvasahAyArthaH / eko dvAvityAdau saGkhyArthaH / eke'lpaprANA ityAdau prathamArthaH / alpaprANA laghuprayatnoccAraNIyavarNAH / tenaikadik ityAdau smaanaarthH| 'etAvekadhanA'pityAdau sAdhAraNArtho'pI'ti pdmnyjrii| SNAntetyAdyaSTAnAmityatra 'aSTana A vibhaktA vityanenAtve kRte nAntatvAbhAvAt SaTsaMjJA na syAt / tatazca SaTcatuyazcetyanena For Private and Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 302 advaitamaJjarI / numapi na syAdityAzaGkaya paTmaMjJAyAmupadezavacanaM zatAdyaSTanAdyarthamiti samAdhAya athavA pakAranakArAntA saGkhyA SaTsaMjJaketyartha iti samAdhAnAntaramuktvA tArha ekAstA ityAdau 'SaDbhyo lugi'ti luk syAdityAzaGkaya ekazabdo'yaM nAnArtha ityAdyuktvA yo'nyArthe vatate tasyaivAyaM prayoga iti samAhitam / prAdhAnya ceti / yadyapi prAthamyAdikamapi tadartha iti paraNAzaGkitaM, tathApi sarvakAryamUlakAraNatvabodhakapadebhyo'pi tallAbhAdavidyAdRSTAdisahAyApekSatvenAsahAyatvAsambhavAt advitIyatvavirodhinaH saGkhyAderabhAvAt ekavacanenaiva prAptisambhavAcca sarvalIlAvinahANAM nAnAvidhatattatkAryakAritvena kAryatassAmyAbhAvAt sarvazarIrAvacchinnezavyakterekatvenaiva guNatassAmyAbhAvAt tadbhinnatve sati tadguNajAtIyaguNavattvasyaiva guNatarasAmyatvAt a. sahAyatvaM kaivalyam / tacca ekahalmadhye ityAdau saGkocamAnavalAt svaretarAyuktatvAdirUpam / prakRte saGkocakAbhAvAt svAnyasAmAnyazUnyatvameveti tadarthakamekapadamasmadiSTam / prAthamyaM tu prAdhAnyameva / yattu tenaikadigiti sUtre sudAmnA parvatena sahakAsamAnA digasyA iti saudAminItyuktyA samAnArthakatvakalpanaM tatra yuktamekajAtIyatvena samAne gauNaprayogasambhavAt ekadhanAvityAdAvapi ekajAtIyayatheSTaviniyogArhatvena gauNaH / tathA ca sudAmnaH sadRzadiksaudAminI mudAmAkhyaparvatayuktadiksadRzadigyukteti yAvat / caitramaitrau sadRzadhanau caitro maitrIyayatheSTaviniyogArhadhane yatheSTaviniyoktati yAvat / ata evAmaraH prathamAdyarthaM noktavAt / ityatazcAnyatvaM prAdhAnyaM ceti dvayamevAcAryaruktam / tadubhayamapyadvitIyapadaviruddhatvena yadyapi saGkhyAtulyaM, tathApi ekavacanAt sA prAptA / tattu sraSTatvAdinA prAptamapi. na zabdAdityataH sA noktA / enamanyAnIti / neha nAnetyAdIni prapaJce brahmaNaH pRthagbhAvaniSedhakAni / athavA 'mahAntaM vibhu'mityAdinoktAnAM dharmAdInAM brahmaNi nAnAtvena niSedhakAni vibhutvAdidharmAdikaM brahmANi nAnAsannAstItyarthaH / pUrvoteti / advaitabrahmaNaH prakaraNitayA tadanusAreNa nAnAbhUtasya kiJcaneti padopasthApitasya dRzyamAtrasya niSedhaucityAt / anyathA vibhutvAdidharmAdInAM niSedhe kiJcanetyasya saGkocApatteH / brahmapArthakyasya prapaJce niSedhastu na yuktaH / nAnApadena pArthakyoktau kiJcana pArthakyaM brahmaNi nAstItyeva niSedhassyAt / prapaJcasyAdhikaraNatvabodhakapadAbhAvAt / na cAstyuktaniSedha evoktavAkyArtha iti vAcyam / kaThavalyAM tAdRzavAkyapUrva yadeveha tadamutretyanena tasya siddhatvAt / atha cadevetyuktaprapaJcamAnaM neha nAnetyatrehazabdenocyate / tathA ca tatra brahmaNaH pArthakyaM niSidhyate / ya iha nAnAvetyatrehazabdena brahmaNa uktatvAditi cenna / ihazabda For Private and Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de jJAnanivatyatvAnyathAnupapattiH labacandrikA / / sya hi pUrvoktahazabdasamAnArthakatve prapaJcamAtraM vadedato'mutretyapyucyate / ya ihe. tyatra vidyamAnena ihazabdena tu brahmaNo na pArthakye pratiyogitvenopasthitiH / tathA ca pratiyogivizeSAnupAdAnAt pArthakyasAmAnyasyaiva niSedhAdasmadiSTasiddhiH / kiJcaneti padavaiyarthaM ca / nanu, guNaguNibhAvAvayavAvayavibhAvAdiprayuktaM yadyat bra. hmaNaH prapaJca pArthakyaM, tat kimapi prapaJca nAstItyarthalAbhArthakatvena tatsArthakamiti cenna / nAnAzabdasya svArthikanAJpratyayAntanazabdatvena nipAtatvAt tadarthe pArthakye kiJcaneti zabdArthasyAbhedAnvayAbhAvAt / vistarastu bRhaccandrikAyAM draSTavyaH // iti laghucandrikAyAM sarvAdvaitazruteH prtykssaadivirodhoddhaarH|| tarati atyantamucchinatti / zokaM bhItihetuM dvaitamiti yAvat / bhidyate nAzyate / hRdayagranthiH ahaGkAraH / chidyante kAraNocchedAducchidyante / zrutibodhiteti / 'dhAtusambandhe pratyayA' ityanuzAsanAjjJAnanivartyatvaM zrutibodhitam / janyajanakabhAvasambandhasyaiva nivRttijJAnayorbodhAt / athavA yata AtmavidatastaratItizrutyartha iti bhAvaH / bandhamithyAtve dRzyamAtramithyAtve / adhisstthaanprmaatvmiti| nanu,mithyAniSThapratiyogitAsambandhena nAzaM prati svasamAnaviSayakAjJAnatatprayuktAnyataratvasambandhena pramAtvega hetuteti bhAvaH / nanu, dRzyaniSThapratiyogitAsambandhena nAzaM prati pramAtvena hetutvamastu / yanniSThetyAdivakSyamANaniyamamUlIbhUtahetutvAnAM mayApi svIkArAnna ghaTAdipramayA paTAdyajJAnanAzaH / tathA cAkAzAderajJAnAnupAdAnakatve'pi vyAvahArikadRzyanAze mUlAjJAnanivRtterhenunvakalpanAdAkAzAderAtmajJAnanitaya'tvasya zrautasyopapattiH / zuktyAdipramAyA api zuktyAdyajJAnanivRttau zuktirUpyAdinivRtti prati viziSyahatutvena kluptAyAM hetutvam / na tu zuktirUpyAderajJAnaprayuktatvAt jJAnanAzyatvam / yena tatra kluptasAmAnyahatutvenaivAkAzAdinAzasiddhiH / zuktirUpyAdermAdhvAdimate tucchatvenAjJAnAprayuktatvAt / evaM cAkAzAderajJAnaprayuktatvAsidhyA mithyAtvAsiddhirata Aha--etAdRzaniyamAnabhyupagama iti / niyamAntarAkalpaneneti / zuktirUpyAdinivRttau zuktyajJAnAdinAzasya viziSya hetutvakalpanamUlakaniyamAkalpanenetyarthaH / AtmapramAnivartyatve AtmapramAjanyenAtmAjJAnanAzena nivartyatve / tadajJAnakalpitatvaM tadajJAnaprayuktatvam / sAmAnyato mithyAbhUtapratiyogikanAze pramAtvenoktahetutve'pi pramAvizeSasya mithyAvizeSanivartakatvAya yanniSThetyAyuktaniyamamUlahetutvavizeSasyeva prayojananAzasya svaviziSTe prayojyanAze hetutvasyApi klaptatvAt AtmAjJAnanAzAt prapaJcanAzanihAya prapaJcasyoktaprayuktatvaM kalpyate / jIvezabhedAdyanAderapyajJAnaprayu For Private and Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / tatvAnnAzotpattiH / prayojakanAzaM vinApyadRSTavizeSAdinA kAryasya nAzAt svaviSayatvapravezaH / nimittanAzopAdAnanAzobhayasAdhAraNyenaiva hetutvalAbhAyopAdAnatvAdikaM vihAya prayojakatvanivezaH / tacca nimittopAdAnasAdhAraNaH akhaNDamavizeSaH svapratiyogiprayuktapratiyogikatvasambandhena nAzaviziSTanAzaM prati uktaprayuktatvasambandhena nAzo hetuH / pratiyogitAsambandhena kAryatvamiti bhAvaH / tatrAvacchaMdakaM kalpyata iti / avacchedakatvena kluptaM tatra kalpyata ityarthaH / AkAzatvAditi / anantakAryakAraNatvamUlakAnantaniyamApattariti zeSaH / tucche iti / zuktirUpyAdau ceti zeSaH / atiprasaktariti / tucchasyAnivaya'tvAcchuktirUpyAdemUlAjJAnanAzAnAzyatvAduktarupaM mUlAjJAnanAzanAzyatvAtiprasaktamiti bhAvaH / nivartyatAprayojakaM pramANamAtranivartyatAvacchedakam / anyatheti / satyatvasvIkAreNAjJAnaprayuktatvamasvIkRtya mUlAjJAnanAzaM prati tatkAlIna dRzyatva. rUpeNa vyAvahArikadRzyatvena nAzyatAsvIkAra ityarthaH / niyamAntareti / ukta. nAsyatAkalpanamUlakaniyametyarthaH / yena rUpeNa nivartakatvamiti / yena pramAtvena dharmeNa yena ca svasamAnaviSayakAjJAnatatprayuktAnyataratvasambandhena nivartakatvaM mithyAmAtranivartakatvaM yena prayojakIbhUtAjJAnanAzadvAreNa rUpyAdinivartakatvaM cetyrthH| yena rUpeNa nivartyavamiti / yena mithyAtvena pramAsAmAnyanivartyatvaM yenAjJAnaprayuktatvenAjJAnanAzanAzyatvaM cetyarthaH tadrUpaM vineti / uktasambandhaM vinA tena sambandhena nivartakatvamanupapannam / uktadvAraM vinA tadvAreNa nivartakatvamanupapannaM mithyAtvaM vinA pramAsAmAnyanivartyatvamajJAnaprayuktatvaM vinA tena rUpeNoktanAzyatvaJcAnupapannamityarthaH / adhiSThAnapramAtvamaveti / uktAnyatarasambandhena pramAtvena prayojakIbhUtAjJAnanAzadvArA vA nivartakatvaM na prapaJce'sti / yena tatroktasambandho mithyAtvaM vA kalpyamiti bhAvaH / doSadarzakatveneti / ramyatvasaMskArasyAramyatvarUpadoSasaMskAra eva nAzakaH / virodhisaMskAratvAt / tadvAroktadoSanizcayo'pi tatheti bhAvaH / evAstIti / astyevetyarthaH / tathA ca mithyAtvaM vineti yaduktaM tadasiddhamiti bhAvaH / hetvantareNa dRzyatvAdinA / ajJAnanAzaketi / tadupAdAnAjJAnanAzaketyarthaH / tena rUpeNeti / tadrUpavyApyetyarthaH / yadyapi vihitakriyAtveneti pareNoktaM, tathApi pratiyogitvAdinApi nivartakatvazaGkAsambhavAttAmapi nirasyati-tatetyAdi / rUpatvAditi / AkAzAderadhikavRttitvAdinA nAjJAnaprAgabhAvatvamityapi bodhyam / nanu, dRSTisRSTipale AkAzAdeH manaHpariNAma 1. 'prayojakIbhUtadaNDAde ze'pi ghaTAdyanAzAtsvaviziSTatvasya nAzyatAvacchedake pravezaH' iti nimityarthaH / tyatvamajJAnamayuktAvA tadvAreNa nivatA vinA tena sammAna pAThAntaram / For Private and Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0de jJAnanivartyatvAnyathAnupapattiH] laghucandrikA / tvAttAdAtmyena pRthivyAdyasambandhitvenAnadhikavRttitvAt jJAnaprAgabhAvatvamastu / bhAvasyApi tasya svadhvaMsarUpajJAnaprAgabhAvatve bAdhakAbhAvAttatrAha-jJAnasyeti / a siddheriti / jJAnasya svanivartakatvAsambhavo'pi bodhyaH / janakatvAbhAvAditi / manaAderjanakatve'pyasaMskAratvAt / na hi janakamAnaM phalanAzyamiti zeSaH / do padarzanasya bahuvidhaduHkhaprayojakatvAdidarzanasya / AkareSu samanvayasUtrabhASyAdi. pu / ajJAnamAtahetukatvenAjJAnAtmakamAtrapariNAmakatvena / nivataketi / nivR. ttijanake tyarthaH / asambhAvanAdirUpadoSAbhAvasyAtmanizcayaniSThAyAM bandhanivartanazato vyApyatAmAtram / pratibandhakasya kAraNaniSThazaktinAzakatvAt / na tu janakatvam / adRSTamapi na nivRttau kAraNam / sukhaduHkhatajanakepveva tasya tttvaat| uktaM ca dravyavaImAnAdau--'tathA kAlasya hetutve'pi jJAnamapi kAla iti tadanyamAtravRttirUpaviziSTasyaiva kAraNasya prakRte vyavacchedAnna doSaH / sAdhAraraNakAraNaM hi nivRttau pratiyogyapI'ti / tanna vyavacchidyate / na hi prakRte kAlAdikaM vidheyam / na vAnuSThAtuM yogyam / yena viziSTatayA jJAnaM kRtisAdhyamiti bhAvaH / ityAdItyAdinA 'vyavaharannAste mAyayaiva mAyayA hyanyadiva' 'tama AsIt' 'mAyAmyamidaM dvaita' 'mAyA hyeSA mayA sRSTA yanmAM pazyasi nArada / sarva bhUtaguNairyuktaM naivaM mAM draSTumarhasi // ' ityAdizrutismRto bodhyAH / darzayatIti: yadyanyadapekSeta, tadA vidyAsattve'pi tadvilambena kArya vilambeta / vidyAsa kAryAvilamba tu tadanyahetutvamaprAmANikamiti bhAvaH / tasmAditi / zunila pyAdeAnanivartyatvaM vadatA tvayApi zuktyAdipramAtvena tannivartakatA vAcchA : gauravAt / kiM tu uktarItyA prayojakAjJAnanAzadvArA pramAmAtrasya / tathA cAtmAjJAne prapaJcaprayojakatvasya zrutyAdito lAghavAcca siddherAtmajJAne prapaJcanivartaka tvam / lokapiddhatvAduktadoSAcca na vidheyam / zuktirUpyAderjJAnanivartya tvaM tu zuktyAdipramayA tadajJAnatatprayuktaM naSTamityanubhavAt doSAdinimittasattve 'pi tannAzasyotpattyA nimittanAzanAzyatvenAnyathAsiddhayasambhavAt iti bhAvaH / upapattariti / kiJcidviSayakatve niyAmakAbhAvena bAdhakAmAvAt / zrutyAditazca sarvaviSayakatvamiti bhAvaH / anyeSAM aupaniSadAdInAM tAgIzvarajJAne dhvaMsakAraNe IzvarajJAne IkSaNasya vyAkriyamANakArya pratyeva hetutvena sUkSmAvasthArUpaM nAzaM prati ahetutvamiti bhAvaH / nanu, sopAdAnakArye tadupAdAnajJAnAdimattvenaiva kAryamAnaM prati jJAnatvAdinezajJAnAdeH hetutvasambhavAttAkiketyAdyayuktamiti cenna / jJAnAdimattvena jJAnAdimato hetutAM gRNhadeva hi pramA 39 For Private and Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 306 www.kobatirth.org bhadvaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir NaM jJAnAderapi hetutAM gRhNAti / viziSTe pravRttasya mAnasya vizeSaNe pravRtterautsa* giMkatvAt / tathA ca yAdRzamupAdAnAdikaM vizeSaNaM tAdRzasyaiva kAraNatvaM prAmANikam / na tvatAdRzasya / nanUktarUpeNa setudarzanasyevAdhyayanAdiniyamAdRSTAdiviziSTarUpeNAtmajJAnasyApi vidheyatvamAstAm | anyathA anadhItavedAntAdijanyAtmajJAnamapi bandhaM nAzayet / tatrAha -- yathA ca zuktyAdIti / nivRttirUpeti / nivRttiprayojyetyarthaH / vAkyArthe asambhAvitatvajJAnena prapaJcasatyatvadehAtmatvasaMskArarUpaviparIta mAvanayA ca doSeNa bAdhitaviSayakatvarUpApramAtvaM jJApyate / tAdRzatvAttatrAjJAnanivartakatvaM pramAtvena jJAyamAnasyaiva zuktyAdijJAnasya tathAtvasya dRSTatvAt / tathA cAdhyayanazravaNAdiniyamAdRSTAderuktapramAtvAjJAnanivRttau tAdRzAjJAnazUnyapramApratibandhakapApanivRttau vA hetutvam / asambhAvanAdinivRttau zravaNAderhetutvaM pramAtvena nizzrIyamAnajJAnatvenAjJAna nivartakatvaJca klRptam / ato na vidheyam / na coktaniyamaviziSTarUpeNa jJAnaM vidheyamiti vAcyam / jJAnoddezenoktaniyamasyaiva vihitatvena tadviziSTajJAnasya vidhau mAnAbhAvAditi bhAvaH / nanu, loke zuktyAdijJAnasya pA panAzanirapekSatayaivAjJAnakAryanivartakatvaM dRSTamatastAdRzajJAnanivartyatvasya mithyAtva - vyApakatayA tadabhAvAt prapaJce mithyAtvAbhAvastatrAha -- AtmajJAnasyeti / sAdhyatvaM pApanAzadvArakaM janyatvam / vaidharmyamAtreti / adhiSThAnapramAtvena nivartakatvaM zuktyAderAtmanazca jJAne tulyam / zuktyAdijJAne kAcAdidoSa AtmajJAne pApavizeSaH pratibandhakaH / tayorvaidharmyamAtramaprayojakam / anyathA kAcAdInAM mitho vaidharmyamapi dUSaNaM syAdata uktavyAptirasiddheti bhAvaH / nanu, jJAnamajJAnasyaiva nivartakamityatra jJAnaM vRttiH, tatprativimbitacidvA / nAdyaH / tasyA ajJaptitvAt / nAntyaH / muktyAnandasya jJaptyabhAvApattyA tasyA api jJaptitvAbhAvAt / sukhAdau tadabhAvAccetyatrAha - ajJAnasya ceti / anAvRtacita eva jJaptitve'pyanAvRtatvaprayojakavRttAvapi jJAnapadaprayogAt tamAdAyoktaniyama iti bhAvaH / nanu loke adhiSThAnatattve sAkSAtkRte karmAdinA na bhramanivRttipratibandhaH / tathA ca jIvanmuktAvanuvRttaM jagat satyam / tatrAha - jIvaditi / prativimbAdibhrama iva jIvanmuktIye dehAdibhrame'pyanubhavabalAdanuvRttirasvIkriyate / anyathA hi dazAdivarSAvacchinnabhogajanakakarmaNaH pazcAdivarSAvacchinnabhogajanakatvAdikalpane anantahetutvAdikalpanApatteH / kiJca tasya tAvadeva cira' mityAdizrutyApi tathAsiddham / tathA ca bhujyamAnakarmaNaH dehAdinivRttau na pratibandhakatvam / jJAnasya nAjJAnakAryanAzakatvam / kiM tu dRzyavirodhitvamAtramiti pakSe tu bhujyamAnakarmAbhAvakAlInAtmajJAnasyAnAtmavirodhitvamAtra kalpanAt noktaprati For Private and Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade dRSTisRSTivAdaH] laghucandrikA 'bandhakatvaM kalpyata iti bhAvaH / bhAzrayaviSayetyAdi / jJAnena satyasya nivRtni cet, kIdRzasya jJAnanAzyatvaniyamaH, kiM jJAnasyAzrayeNa, atha viSayeNa, bhAhosvit , ubhayena sambandhasya / nAdyaH / AtmajJAnenAhamityAkAreNa dhrmaadynaashaat| na dvitIyaH / nIlapItAvayavino nIlatvena jJAnAt pItimAdyanivRtteH / na tRtIyaH / dehajJAnena dehAtmatAdAtmyanivRtteH / mithyAbhUtasyaiva jJAnanivartyatvapakSe tu jJAnAtta sAmAnAzrayaviSayakAjJAnasyaiva nivRttiH / tathA cAjJAnaprayuktasyaiva nivRttirityAdivivaraNa uktam // // iti laghucandrikAyAM jJAnanivartyatvAnyathAnupapattyA vishvmithyaatvsiddhiH|| dRSTyabhinnatva iti / dRSTibhinnatve mAnAbhAvAt dRSTyabhinnatvaM vAcyam / tathA cAnantaroktadoSaH / na ca tadvAraNAnyathAnupapattireva dRSTibhede mAnamiti vAcyam / ekasAmagrIjanyatvasyAbhedavyApyatayA sAmagrIbhedasyAvazyakatvAditi bhAvaH / tadahirbhAvati / tacchUnyatvetyarthaH / doSetyAdi / ( doSatvaM tAvadanyatamatvaM bhramatvAvacchinnaM prati janakatAvacchedikA yA avidyAtvajAtiH, tadvatvaM vA / tathA ca bhramatvajAtimadviSayatvaM doSaprayuktatvam / doSaprayuktatve bhramatvaz2AtimadviSayatve sati jJAtaikasattvaM lakSaNam ) / paramate asatyasya bhramAGgIkAreNa siddhasAdhanADUmaprAgabhAvavadavaiyarthyAcca vizeSyadalam / svajJAnavyApyatvaM tadarthaH / vyApyatvavyApakatve kAlikena grAhye / ajJAnazUnyacidrUpaM jJAnamapekSya lAghavAdAha-ajJAtasattvAbhAvasyeti / svIyAjJAnAbhAvena vyApyatvasyetyarthaH / nibandhanasyetyantamanuSajyate / tasya ca pUrvatrevAtrApi doSaprayuktavRtterityarthaH / puruSAntaravedye ca nAjJAnam / mAnAbhAvAt / yatra hi yaM puruSaM prati prakAzaprasaktiH, tatra tasyAjJAnaM yuktam / tathA ca tattatpuruSIyAjJAnAbhAvavyApyatvaM tattatpuruSaM prati dRSTisRSTiriti bodhyam / parokSaviSayasaGgrahAyAsattvApAdakamajJAnaM lakSaNadvaye'pi nivezyam / pratipannetyAdi / svapratipattivizeSyadRSTinanyavRttijJAtakasattvasyetyarthaH / adhiSThAnasAmAnyAMzadRSTerAropyamAne hetutvenoktadRSTijanyatvaM janyamAtrasyAkSatam / draSTrantaretyAdi / dRSTisRSTipakSe puruSAntarIyasukhAdikaM na jJAyate / kiM tu puruSAntarIyatvena svasminneva kalpyata iti bhAvaH / sRSTiviSaye sRjyamAna eva yA dRSTissAnAdyanyatra / na tvanAdau svIkriyate / tatra mithyAtvasiddhistu dRzyatvAdinaiva / na tu dRSTisRSTayeti bhAvaH / viSayAbAdheti / nanu, svapnAvizeSe bAdhAbhA (1) 'doSatvaM tAvadanyatamatvam / bhramatvajAtimaddhIviSayatvaM vA doSaprayuktatvam / bhramatvAvacchinaM prati janakatAvacchedikA yA avidyAtvajAtiH tadvattvaM vA doSatvam / tathA ca doSaprayuktatve sati zA. saikasattvaM lakSaNam / ' iti pAThAntaram / For Private and Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 308 advatamaJjarI / vo'pyanupapanna iti cet, na / doSaprayuktatvAjJAnenAbAdhopapatteH / satyasya vastunaH idamavacchinnacitaH / mandAdhikArIti / adhikAribhedakalpitA hi prakriyAbhedAH zAstrAcAryairanUditA iti bhAvaH / yadyapI'daM rajata'mityAdau idamAdirUpAdhiSThAnAkArA vRttiH pUrva sambhavati / pUrvajAtAyA api tasyA rUpyakAlAnuvRttisambhavAt , tathApIdaM rUpyamityAkArA viziSTaviSayikaiva vRttiH / lAghavAt / adhiSThAnajJAnahetutvapakSe tu vRttidvayasvIkArAt na doSa iti bhAvaH / caitanyaM na vastviti / upArmithyAtve'pi tadavacchedena adhiSThAnatAzrayasya zuddhacaitanyasya satyatvamiti bhAvaH / sthityavirodhAditi / sRSTadRSTipakSe'pi bhAvini jJAnaviSayatvasyevAjJAnaviSayatvasya svIkArAditi bhAvaH / sattAkAla iti / dRSTisRSTapakSa ityAdiH / bhAvyavacchedenAjJAnamanubhavabalAt kAryAnyathAnupapattezca kalpyata iti bhAvaH / bhitraviSayatve'pItyAdi / pUrvajJAne rupyamidamAtmakam / dvitIyajJAne tu svapratiyogekanvasambandhenAbhAvagatam / yathAjJAnaM sRSTisvIkArAt / ato bhinnaviSayakatve'pi sva daktarU pyayoruktarUpyatvarUpAnAdidharmeNa sArUpyamiti bhAvaH / yadvA sArUyAdvirodheidhIviSayatvena samAnatvAt yathA sRSTadRSTipakSe tadviziSTabuddhau tadabhAvadhIvirodhinI, tathA dRSTisRSTipakSe rUpyAntarAbhAvadhIH / virodhitAvacchedakazaktivizeSasya tasyAmapi svIkatuM zakyatvAt / tathA ca rUpyabAdeH pratidRSTi de'pi na kSatiH / vyAvahArikeNeti / abhAveneti zeSaH / tRtIyArthaH prakAritvam / tathA ca vyAvahArikAmAvadhIAvahArikadvaitavattvadhIbAdhikA yathetyarthaH / uktatvAditi / vastuta Izasyeva jIvezabhedAderapi sthUlamanaHpariNAmatvameva / suSuptyanyakAla eva tasya dRSTeH / ajJAnasattvena ca nai suSuptipralayayormuktiriti dhyeyam / saMskArAdoriti / ajJAyamAnakAryasya dRSTisRSTipakSe anaGgIkArAttAdRzasaMskArAderabhAva iti bhAvaH / kAraNAtmanA kAraNagatasUkSmAvasthArUpeNa / tasya ca rUpasya na dRSTigRSTiH / asambhavAt / na hi pralaye suSuptau vA saMskArarUpasUkSmAvasthA jIvena jJAtuM zakyate / na ca sarvakAryANAM jJAtaikasattvaniyamAbhaGgAya sUkSmAvasthaiva na svIkriyatAmiti vAcyam / AtattvasAkSAtkAraM dRzyAnAmucchedAbhAvena kasyAzcidavasthAyA avazyavAcyatvAt / na ca mithyAtvavyApakasya dRSTisRSTimattvasyAbhAvena mithyAtvAbhAvApattiriti vAcyam / anAdiSu vyabhicAreNa dRSTisRSTimattvasya mithyAtvAvyApakatvAt / ata eva dharmAdharmayorapi vihitaniSiddhakriyAsUkSmAvasthArUpatvena dRSTi. sRSTyabhAve'pi na kSatiH / athavA kAraNAtmanA kAraNIbhUtasAkSyAtmaviSayasUkSmAvasthArUpeNa / tathA ca suSuptipralayayossUkSmAvasthAviSayakanirvikalpakAvidyAvRttivI For Private and Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de dRSTisRSTivAdaH] laghucandrikA. 309 kArAt tadavacchinnasAsiviSayatvaM sUkSmAvasthAyAM svIkriyate / ajJAnAdyAkArAyA avidyAvRttessRSTadRSTipakSe'pi svIkArAttasyA eva sUkSmAvasthAviSayakatvAnnAdhikakalpanAgauravam / vastutaH tathAkalpane jAgarAdau tadviSayakAvidyAvRttyantarakalpane gauravAt sUkSmAvasthotpattikSaNa eva tadviSayikA saivotpadyata iti kalpyate / anyathAnupapatteH tasyA eva vRttessUkSmA vasthAtadAzrayasambandhAdikamapi viSayaH / sAMsargikaviSayatAyAH tasyAmabhAvena na tayA viziSTavyavahArApattiH / sUkSmAvasthAtadAzrayavaiziSTyasiddhistvanumAnAdineti dik / sadAtanatveti / anAdyanantatve. tyarthaH / svasvarUpeti / svaccheSu sukhAdiSu citpratibimbasambhavAt vRttirna svIkriyate / tatsvIkAre'pi parasparaviSayakavRttidvayasvIkArAnnAnavasthA / yadi tu tattadRzyAvacchinnacideva tattadRzyasatteti na sadAtanatvApattiriti vibhAvyate, ta. dApyavidyAvRttyasvIkAre cAkSuSAdiviSayatvaviziSTasyaiva ghaTAderutpattirvAcyA / anyathA ghaTaM pazyAmItyanubhavAnupapatteH / ata eva svapne tathA svIkriyata iti bhAvaH / sRSTitvApattiriti / dRSTisRSTemithyAtve ghaTAdau tadabhAvasiddhiriti bhAvaH / jJAnasthetyAdi / yathA jJAnasya jJeyatve'pi tadviSayasya nAjJeyatvaM, tathA dRSTisRSTesvasamasattAkadRSTisiddhAvapi tadviSayaghaTAderapi svasamasattAkadRSTiravyAhateti bhAvaH / anyabhramasiddhasyAnyadIyAjJAnAvasthopAdAnakasya / vicitrazaktikatveti / vici. trakAryopAdAnavicitrAjJAnAvasthAvattvetyarthaH / jagaditi / 'dhruvo rAjA vizAmaya' miti zeSaH / anityatAvAdibhiriti / anityataiva ethivyAdeH / na tu dRSTisRSTiritivAdibhirityarthaH / anyathAnayane nityarUpamukhyArthabhinnArthakatvavacane / santAnAvicchedeti / sRSTidRSTipakSe yAvat pRthivyAdikaM tiSThati, tAvatkAlaM ethivyAderavasthA svIkriyate / sthUlAvasthAdRSTyabhAvakAle'pi sUkSmAvasthAdRSTisambhavAt / nanu, dhravetyAde rAjasthairyazAsane viniyogH| pRthivyAdi yathA sthiraM, tathA tvaM rAjA sthira iti cArtha iti mAdhavIyabhASyoktivirodha iti cenna / santAnAvicchedasyaiva sthairyatvAt / agateriti / rAjatvAzrayasya dehasya maraNaparyantaM na sthairyam / bAlyayauvanAdau vRddhihAsAbhyAM pariNAmitvenAsthairyAt / atassthU. lasUkSmabhAvApannadehapravAhAviccheda eva sthairya miti bhAvaH / kAla iti / nADIsattvamityatrAnveti / 'yadA suSupto bhavati / na kasya ca na veda / hitA nAma nADyodvAsaptatissahasrANi tAbhiH pratyavasRtya purItati zete / yathA kumAro vA mahArAjo vA mahAbrAhmaNo vAtinImAnandasya gatvA zayIta / evamevaiSa etacchete' iti vAkye yadA suSuptaH zete, tadA eSa evametacchete / etaditi / pUrvavAkyoktabrahmA For Private and Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir advaitamaJjarI / dhArakArthakaM zayanakriyAvizeSaNam / kIdRzaM zayanam / tatrAha-yathetyAdi / zyItetyantam / galA zayIteti / zayitvA gacchedityarthaH / mukhaM vyAdAya svapitItyAdivat / anyathA zayanottaramevAnandaprApteryathAzrutAsaGgateH / tathA ca yathA kumArAdiH zayitvAnandAtizayaM gacchati / evaM vijJAnamayasya zayitvAnandAtizayarUpabrahmaprApti-rUpaM zayanamityasminnarthe dRSTAntadASTAntikavAkyayoH pryvsaanm|aanndaatishypraaptiruup. zayanAt pUrva zayanaM vivecayantI zrutirAkAMkSitaM kramamAha-hitA nAmetyAdi / evaM ca purItadAdhArikA suSuptiriti pralApo vaakyaarthaajnyaanaadev| purItatprAptyuttaraM manaAdhupAdhilayena manaAdhupAdhikRtabhedAbhAvarUpabrahmaprAptareva suSuptitvasya zrutisiddhatvAt / ata eva 'tadabhAvo nADISu tacchuterAtmani ceti sUtre nADIpurItadbahmaNAM su. Suptau kramasamuccayaH siddhAntitaH / vAkyAntareti / 'na tu tadvitIyamamti tato'nyadvibhakta' mityAdivAkyetyarthaH / sarvalokasRSTiH sarvalokakamikaikA sRSTiH / anantaravAkyati / gArya prati brahma jJApayan ajAtazatrurgAryasya brahmaprazne'pyasAmarthyAt svayameva praznapUrvakaM brahmoktavAn / 'yatraiSa etatsupto'bhUdya eSa vijJAnamayaH puruSaH kaiSa tadAbhUt kuta etadAgA' diti praznaH / yatraiSa etatsupto'bhUt ya eSa vijJAnamayaH puruSaH tadeSAM prANAnAM vijJAnena vijJAnamAdAya eSo'ntarhRdaya AkAzastasmin zete' iti pratyuttaram / tatra kvetyanena dezasthaiva praznaH / anyathAkAzarUpadezottarAsaGgateH / tathA ca yatreti kAlasyaiva nirdeza iti bhAvaH / nanu, yatreti kvetyasya vizeSaNam / tatrAha-kAlAnirdeza iti / nanu, tathApyAkAzazabditaM brahmaiva etasmAdAtmana ityatroktamiti cenna / evamevaiSa etacchete ityatrAvyavahitapUrvavAkye jIvasyaiva prAdhAnyenoktatvenaitatpadabodhyatvaucityAt 'puratraye krIiti yamtujIvastatastu jAtaM sakalaM vicitra'mityAdizrutyantarAJca / ata eva tasmAdvA etasmAdAtmana AkAza ityAdizrutAvAtmapadaM sArthakam / brahmAtmakajIvakAraNatvaparatvAt / ata eva zrutyantare brahmakAraNatvaM jIvakAraNatvarUpaM bodhyam / ata eva 'asato'dhimano'sRjata manaH prajApatimasRjata / taccedaM manasyeva pratiSThitaM yadidaM kicce' tyAdizrutyA jagato manaHpariNAmatvamuktam / etatsarvaM mana eveti zrutivyAkhyAne vArtike'pyuktam / 'zuklaM kRSNamaNu sthUlamiti dhIH karmaNo vazAt / dvaitAdhi. kAramApannA vaizvarUpyaM na gcchti| dhIviparyayarUpeyaM yatazzuddhAdirUpiNI / mana evetyataH prAjJAssarvaM rUpaM pracakSate' iti-yato dhIrmanaHpariNAmaH, atsdvdvissyo'pi|sussuptau mano'bhAve dRzyadarzanayorabhAvAt suptotthitasya mano'nvaye kAryAnvayAccetyarthaH / gauDapAdIyabhASyatadAnandagirivAsiSThasaMkSepazArIrakAdau cAyamarthaH prapaJcitaH / sthUlAdhikA For Private and Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade ekanIvavAdaH laghucandrikA / 311 riNamiti / uktaM hi saMkSepazArIrake- 'tattvAvedakamAnadRSTiradhamA tattvakSatimadhya. mA tattvapracyutivibhramakSatikarI tatrAntyaSTirmatA / jIvaikatvamumukSubhedagatito vyAmizradRSTidvidhA bhinnA tatra ca pUrvapUrvavilayAdUrvArdhvadRSTirbhave' diti / pratyakSAdimAnAnAM tattvAvedakatvadRSTirAdyA / teSAM vyAvahArikamAnatvadRSTiH dvitIyA / tattvapracyuteH vyAvahArikamAnatvasya zuktirUpyAdibuddhAviva pratyakSAdimAneSu vibhramatvahaSTyA kSatikarI janyadRzyamAtre prAtibhAsikatvadRSTiparyavasitA tRtIyA / sApi jIvaikatve mumukSubhede ca gamanAt dvividhA / vyAvahArikamAnatvAbhAvabhramatvaviSayakatvena vyAmizrA dRSTiH / pUrvapUrveti / mumukSubhedadRSTeH pazcAduktatve'pyAthikaM jIvaikatvadRSTitaH pUrvatvaM bodhyam / upapatyantaramiti / ajJAyamAnatAdazAyAM ghaTAdAvanantasaMyogAdikaM indriyakriyAsaMyogAdikaM tasya pratyakSahetutvAdikaM prAtItikavyAvahArikayomitho vyAvRttarUpeNAnyatra hetutvAdikaM na kalpyate / jJAnahetusvasthale viSayasyaiva hetutvaM janyajJAnAkalpanazceti lAghavam / ghaTaM pazyAmItyAdipratyaye ca ghaTAdau cAkSuSAdyabhedo viSayo ghaTAdAveva cAkSuSatvAdidharmasvIkArAdityAdirUpamiti zeSaH / dvaitajAtaM jAtadvaitam // // iti laghucandrikAyAM dRSTi sRSTayupapAdanam // nirjIvaM jIvAvacchedakamanaHsukhAdyanavacchedakam / samaSTyabhimAninaH tattanmano'va. cchinnAnAM tattadehAbhimAnAnAmAzrayasya / layakAle tameva tanmano'vacchinnameva / kalpakatvena manastatpariNAmamAtradraSTutvena / kalpitatvAdItyAdinA ekajIvena sarvapramAtrAdikaM kalpitamityAdigrahaNam / tathA ca jIvabhedajJAnAt ekabodhanArtha apa, rasya pravRttiH ekajIvakalpitaM sarvamiti nizcaye'pi mano'vacchinnAnAM bhinnatvAt yujyate / na hyekamano'vacchinnenAparamano'vacchinnaM kalpitam / na caikasya mo. kSArthapravRttiM jAnato 'parasya tadarthaM pravRttirna syAditi vAcyam / parapravRttyA mokSAvazyaMbhAvAnizcayAt mumukSuvatpratArakANAmapi dRSTatvAt vivekinAM mokSArtha pravR. tereva rocamAnatvAt sAMsArikapravRtteH duHkhabahutvanizcayAditi bhAvaH / tthaanubhveti| nAnAzarIreSu jIvasya pratyaktvenAnubhavetyarthaH / asiddhiriti / tadanubhavasyApyapalApasambhavAt iti zeSaH / vaiSamyAditi / pallavAjJAnasya tattanmanovacchinnatvena tattanmanaHpariNAmajJAnena nivRttiH / mUlAjJAnasya tvanavacchinnatvena kiJci. nmanaHpariNAmajJAnena nivRttyA sarvadRzyanivRttau mano'ntarameva durlbhm| dUratastatra saMsArApattiH / prArabdhakarmasattve tu mano'ntare saMsAra iSTaH / tattvajJAnAvacchedakamanasi ceti bhAvaH / nanu, sarvAbhimAnino hiraNyagarbhasya jIvasya svIkAre tasya karupAnte muktyA For Private and Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 312 advaitamaJjarI / sarvamuktyApattiriti cenna / 'brahmaNA saha te sarve saMprApte pratisaJcare / parasyAnte kRtAtmAnaH pravizanti paraM pada'mityanena saguNabrahmAhamityupAsakAnAmapunarAvRttyA brahmalokasthitAnAM kaivalyaprAptibodhyate / na tu kalpAnte avazyaM seti bodhyate / yadA kutra cinmanasi tattvadarzanaM, tadA teSAmapi kalpAnte prArabdhabhogasamAptyA kaivalyaprAptirityatraiva tAtparyAditi bhAvaH / ekavacaneti / idamupalakSaNam / 'eko devassarvabhuteSu gUDha' iti zrutAveka iti padasyApi tatra sAkSI cetA' ityAdivAkyazeSAt devapadaM puratrayakrIDakaparam / ajJAnAvRtavasturU rUpakatvena gUDha iti bhAvaH / i. tyAdizrutItyAdipadAt 'puratraye krIDati yastu jIvastatastu jAtaM sakalaM pravizyAmUDho mUDha iva vyavaharannAste, sa eSa iha praviSTa' ityAdizrutayo 'dehI karmAnugo''vazaH zarIrANi vihAya jIrNAnyanyAni grahNAti nara' ityAdismRtayazca grAhyAH / anekatveti / jIvAnekatvetyarthaH / anekakhAnuvAdeneti / vastuto avidyAntare vartamAnatvamavidyAprayuktaduHkhAdyabhimAnitvam / ata eva paNDitammanyamAnA iti zeSaH / tathA ca avidyAntare vartamAnatvaM ramaNIyacaraNatvaM sati lInopAdhikatvaM ceti trayaM mano'vacchinnasyaiva / 'sati sampadya na vidussati sampatsyAmaha' iti vettRtvAbhAvastu smartR. tvAbhAvarUpaH / anyathA sampayetyasya sthAne saMpadyamAnA ityucyeta / tathA ca mano'vacchi. nnatAkAla eva sAkSiNastaduktaH / evaM sunizcitArthatvaM mno'vcchinnsyaiv| paramuktirapi zuddhAbhedavivakSayA tasyaiva / anyathA hetuphalovaiyadhikaraNyApatteH / gauDapAdIye anAdimAyayetyAdivAkye 'svargakAma' iti yajetetyekavacanarayopAdeyakavayaparatve'pi sva kAma iti subekavacanamavivakSitam / uddezyavizeSaNaraya grahaikatvAdhikaraNAdau tathoktatvAt / ata eva puratvasyAvivakSayA striyA api patisAhityenAdhikAraH SaSThe ukta iti bhAvaH / atatparatvAditi / ekatvazrutyA dakaM tu tatparam / tasyAprAptatvAllAghavAcceti bhAvaH / samaSTyabhimAninaH tattanmano'vacchinnatattadabhimAnavataH avidyopahitasyetyarthaH / sarvAbhimAnina iti / svakalpitasarvAtmakatvasarvajJatvAdiviziSTezvarAbhedopAsanAdhInasarvAbhimAnayuktasye tyarthaH / upapadyata iti / tAdRzAbhimAna. yuktapramAtraiva tathoktamiti bhAvaH / nanu, bhedasyApi tAdRzajJAnaviSayatvasambhAvanayA bhedavAdino'pi tattvamasyAdivAkyavaktRtvasambhavAdviziSya tattvajJatvenaiva guruH klpyH| tatrAha-anyathA tavApIti / tathA ca bhedimate svasiddhAntazravaNAdyathA nAdvaite tatsambhAvanA, tathaivAdvaitamate'pi bhede na tatsambhAvanA / yathA ca tava bhedAnirNaye'pi bhedanirNayavAnayamiti kalpanA, tathA mamAdvaitanirNayavAniti kalpanA / anyathA tattvanirNayAt pUrvaM tatra mokSasAdhanatvajJAnAsambhavAdicchApi na syAt / yathA For Private and Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pra0 de ajJAnavAdaH laghu candrikA / tavedAnI bhedadhIsattve'pi vicArajanyaM zAstrIyajJAnameva mokSahetuH, tathA' mamA'pi tAdRzamadvaitajJAnameva tatheti bhAvaH / bhAvitattvajJAnakalpakacetanamiti / sarvamokSakAraNatattvajJAnayukto bhAvIti zipyazAstrAdikalpakacetanaH, tamityarthaH / pravacane adhyApane / samayabandhati / niyamabandhetyarthaH / tAdRzatAdRzAkSepaparyanuyogaghaTitakathAyA eva tattvanirNayahetutvAditi bhAvaH / prameti / nizcayetyarthaH / antyeti / AdyapakSe'pi na doSaH / 'caitro brahmeti vAkyajanyanirvikalpakanizcayasya mokSAjanakatvena vijAtIyasyaiva mokSajanakatvena tAdRzAnizcayena zAstrapraNayanasambhavAt / mokSajanakajJAnamUlakatvaM tu na zAstrasyApekSyata iti dhyeyam / kena cit manaAdinA kroDIkRtaM viziSTaM pramAtRrUpam / ekatveneti / na ca tattanmanaupahite amuka ityanizcaya iti vAcyam / avidyopahitasyaiva manaupahi: tatvena sarvamanaupahitAnAM klpktvnishcyt| sampradAyeti / anAditattvajJAnapravAhetyarthaH / apUrvajAtIyeti / pUrvAnupalabdhacaitratvAdijAtIyetyarthaH / nanu, vi. hitakriyAtajanakAdRSTatatphalAnAmanAditvena nApUrvajAtIyamutpadyata iti cet ,tathApi na kSatiH / caitratvAdinAteH dRSTakAraNaprayojyatvAt / na hi caitrazarIramuddizya kiJcidvihitam / kiM ca yat sukhasya duHkhasya vA janakaM vijAtIya,tadevAdRSTajanyam / atAdRzaM tu dRSTakAraNaikananyaM sAdyeva / kiM ca tattvAjJAnamapyanAdyeva / adhItavAkyAdhInatatpravAhAnAditvasambhavAt / asambhAvanAdizUnyajAtIyaM jJAnaM tu sAdyeva / tAdRzajJAnatvasya kAryatAnavacchedakatvAt / na ca vijAtIyatvena tattvajJAnasya mokSahetutvAdvijAtIyatvasyAvazyaM kAryatAvacchedakatvena tadAzrayasyAnAditvApattiriti vAcyam / ekajIvavAda tavyaktitvasyaiva jAtisthAnIyatvAt / sarvajAtInAmAzrayAnAditvasyAnubhavavirodhAt / na hi vijAtIyaghaTAdikaM sarvadAstItyatra mAnamasti // // iti laghucandrikAyAM ekajIvavAdopapAdanam // sthAditi / tathA ceti zeSaH / tadavacchedakamiti / tAkiMkAdimate anA. dyatyantAbhAvasya yathA tattatkAlAdiravacchedaka iti zeSaH / na satyamiti / nimi. ttanAzAdinaivAsatyasya nAza iti tu na yuktam / dRzyamAtre jJAnanAzyatvasya atyanubhavAdisiddhatvena upAdAnAjJAnanAzasyAvazyakatvAt / apariNAmitvAditi / paricchinnatvasya mithyAtvavyApyatvAditi zeSaH / svarUpasadupAdhimattadviSayaketi / upAdhyaviSayakatve satyupahitaviSayaketyarthaH / kAraNatvena viSayatvena / yathA caitaditi / zakterajJAnAnyatve'pi na tasyAmativyAptiH / nivartyazaktimattvasyaiva lakSa. NatvasambhavAdityAdyupapAdanamiti bhAvaH / avidyAtmakatvAditi / svarUpameva samba For Private and Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 314 advaitamaJjarI / ndha iti bhAvaH / pratibhAsakalpaketyAdi / svaviSayakajanyadhIkAlatvavyApyasvadraSTrakatvamityarthaH / avidyAviSayakAvidyAvRtteH pralayAdAvasvIkArAt / nAvidyAyAM taditi bhAvaH / sAdikalpaketi / avidyopahitacidrUpo'vidyAkalpako'nAdiH / zuktirUpyAdestvadhiSThAnajJAnavAn kalpakaH sAdiH / athavA sAdikalpanAviSayatvamityarthaH / avidyAyAstu kalpanA svopahitacideva / na vRttiriti bhAvaH / pralayAdAvapyavidyAviSayikA vRttiranyadaiva veti mate'pyAha-vidyati / vidyAyA anivRttissambandhaH tadaprayuktA nivRttiH nAjJAnasya / kiM tu tatkAryasya jIvezabhedAdinivRttirapi tatprayukteti bhAvaH / tasyA api tadaprayuktatve aah-maagbhaaveti| prakRte ajJAne / bAdhaketi / vinAzibhAvasya sAditvaniyamo bhAvatve upAdAnatvAdimattvamabhAvatve bAdhakam / vastuto bhAvatvaM sadrUpatvam / abhAvatvamasadrUpatvam / Adye bAdhyatvAdi bAdhakam / dvitIye janakatvAdi / ata evAbhAvavilakSaNatvaM tucchavyAvRttamiti vakSyate / abhAvatvadharmAzrayavilakSaNatvaM tucche'pyasti / ata eva sadvilakSaNayorajJAnabhramayorityAdi vakSyate / yattu tRtIyaprakAre siddhe virodhAsiddhiH tasyAM satyAM sa ityanyonyAzraya iti, tanna / tRtIyaprakArasya bAdhakasattvAdhInatvena virodhAsiyanapekSatvAt / anyathA karmAdau dravyaguNAdyapekSayA tRtIyaprakAro na syAt / anAderiti / anAditve satyasadvilakSaNatvaM hetuH / prAgabhAvavAraNAya vizeSyam / abhAvamAtraM tu tucchatvAnnAsadvilakSaNam / abhAvasyAtucchatve'pi tucchavAraNAyaiva tat / sAkSiNi avidyopahitaciti / vR. tyupahitasya sAkSitvamate'pyAha-kiM ceti / dhArAvAhikati / sarvadotpadyamAnetyarthaH / avidyAviSayiNI vRttirekaiveti svIkAre saMskArAnupapattiH / saMskArotpattipUrvamekaiva vRttiriti svIkAre saMskArotpattikAle anAdyavidyAderasattvApattiH / yAvatkAlamekavRttisvIkAre doSAbhAvaH, tAvatkAlamekaiva sA / tannAze kAraNavizeSakalpanAnnottaravartimAtreNa tadApattiH / anyathAnantavRttikalpane gauravAditi tu yuktam / yattu pratItisattve sukhAdenAzAsambhavaH / tannAzakasyaiva tanAzakatvAvRttyupahitacitassukhAdisAkSitve tu sukhAdidhIH vyAvahArikapramA na syAt / doSajanyatvAditi, tanna / sukhAdinimittanAzAderapi sukhAdinAzakatvasambhavAt AgantukadoSAjanyatvenAvidyAdoSajanyasyApi sukhAdijJAnasya pramAtvasambhavA. ca / brahmaNaH pariNAmitvavAdinaM pratyapyAha-acetanatveneti / nivAnivaH yAjJAne / tasyApIti / abhAvavilakSaNasyApyajJAnasyAbhAvopAdAnatvasammavasyo ktatvenetyAdiH / AtmanIti / zuddhAtmA nopAdAnamiti pakSe zuddhAtmanItyarthaH For Private and Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade ajJAnavAdaH laghucandrikA / tyata / ajJAtvAdinA ra kha bAdhakAle anvayikAraNatvaM kAryAtmakakAraNatvam / jJAnaprAgabhAvasya bhramanivRttikharUpayogyapramAprAgabhAvasya / nirastatvAditi / prAgabhAve mAnAbhAvaH / bhAve vA manoniSThe parokSapramAprAgabhAve zuktirUpyAdyupAdAnatvAsambhavaH / yatra viSaye kadApi pratyakSapramA na jAtA, tatra tatprAgabhAvasyAlIkatvena tadasambhavaH / yatra pratyakSapramAsti, tatrApi na prAgabhAvasya bhramopAdAnatvena siddhiH / tasya sapratiyogika tvakalpane gauravAt / nanu, zuklo ghaTaH' 'mRddhaTa' ityAdizuklatvamRttvAdinA rUpaprakRtyAditAdAtmyaM pratIyata eva / tatrAha-keneti / yathA zuklatvAdinA rUpAdyanuvedhaH, tathA jaDatvAdinA ajJAnAnuvedho'styeva / ajJAnatvenAnanuvedhastu, bhramasya bhrmtvenaajnyaanaat| ata eva bAdhakAle 'nedaM rUpyaM, rUpyamiti yat jJAnaM tadajJAna'miti pratIyata iti bhAvaH / yogyteti| kAraNatAvachedakIbhUtAjJAnatvajAtIyarthaH / avacchedakarUpeti / vyApyetyarthaH / avasthAvizeSAsvIkArapakSe'pyAhavyutpAditamiti / pramAvirahaviziSTamajJAnaM na bhAtItyAdivyavahAraniyAmakamityAdyuktam / navyamate uktajJAnAderapi jJAnatvAdinaiva svapUrvatvasambandhena nivatakatvAdAha-sAkSAditi / samAnaviSayatvapratyAsaktyetyarthaH / jJAnasya khaprAgabhAvaM prati pratiyogitvenaiva nAzakatvamiti nAtivyAptiH // // iti laghucandrikAyAM avidyAlakSaNam // upapatteriti / 'pUrvasiddhatamasa' ityAdinyAyAdajJAnAzrayakoTau cidanyaniveze gauravAcceti bhAvaH / viSayAt viSayakatvenAsmadabhimatAt / tena satyamityagrimasya na virodhaH / icchetyAdi / 'icchAmi na dveSmI' ti jJAnayoryathA bhinno viSayaH pratIyate, tathA prakRte netyarthaH / nanvavacchedakatvaM nAnatiriktavRttitvAdikam / 'pra. meyaghaTo nAstI'tyAderapi pramAtvApatteH / kiM tvakhaNDadharmavizeSaH / sa ca sAmAnyadharmasya kiJcidvizeSAbhAvapratiyogitAM pratyapyAstAm / tatrAha--amAvajJAneti / dharmasyaiveti / anyathA ghaTo nAstItyAdau paTatvAdyavacchinnapratiyogitvabhAnApatteriti bhAvaH / nanu, pratiyogini prakArIbhUtaM tavyApakaM vA avacchedakatayA bhAti / ata eva 'kambugrIvAdimAnAstI' tyAdau ghaTatvAdikamavacchedakatayA bhAtIti tatra pramAtvameva / pUrvasyAvacchedakatvAsambhave satyevottarasya tathA khIkArAnAti prasaGgaH / tatrAha-anyatheti / sAmAnyAvacchinnapratiyogitAkatvena vizeSAbhAvasyApi mAne ityarthaH / abhAvadhImAtre tathA sambhavAditi zeSaH / ayaM prA tiyoginyaprakArasyAvacchedakatvAsambhavarUpaH / na ca pratiyoginyapi sAmAnyadharmaH prakAra iti vAcyam / tathA sati sAmAnyadharmAzrayANAM sarveSAmeva pratiyogitayA For Private and Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 316 advaitamaJjarI / bhAnApattyA vizeSAbhAvabhAnotivirodhAt / pratItiH pramA / saMzayopapatteriti / na ca rUpatvAvacchinnapratiyogitAkatvena vizeSAbhAvasya dhIrapi sAmAnyasaMzayavi. rodhinIti vAcyam / 'ghaTatvena paTo nAstyatre'ti jJAnasya ghaTavadidamiti viro. dhitvApatteH / abhAvAMze pratiyoginaH yena rUpeNa prakAratA, tadavacchinnapratiyo. gitAkatvadhItvenaiva tadrUpaviziSTavattAdhIvirodhitvasya tvayApi vAcyatvAt saMzayanivartakatvamuktavAkyasya vyutpAdayan tadRSTAntena 'na jAnAmI'ti jJAnasyApi jJAnasAmAnyAmAvaviSayakatvAvazyakatvena virodhamAha-athAbhAvetyAdinA vyAhanyana ityantena / avacchedakatvaM pratiyogitAvacchedakatvam / tena pratiyogitvasyApyanupasthitasya saMsargatayA bhAnaM labhyate / anyeti / avacchedakasya grahe tu pratiyogyaMze prakAratayA bhAsikA sAmagnyeva sAmagrItvena klupteti bhAvaH / jJAnavizeSavirodhinIti / jJAnAdimati jJAnAdyabhAvavattvajJAnAnudayAt tArkikAdimate svarUpasat jJAnAdikaM svAbhAvavattvadhIvirodhi svIkriyate / tasya sAkSibhAsyatvamate svaviSayatvamate ca vidyamAnaM svAzraye prakAratayA jJAyata evetyubhayathApi jJAnAdisattve tatsAmAnyAbhAvadhIH virudhyata iti bhAvaH / nanu, rUpAdyabhAvavattvabuddhe rUpAditattvadhIpratibadhyatve'pi na jAnAmIti buddherna jJAnAdimattvadhIpratibadhyatvam / na ca tathApi 'na jAnAmIti'buddherdhamatvaM syAditi vAcyam / iSTatvAt / tatrAha-tathA ceti| 'na jAnAmI'tibuddheriti zeSaH / vailakSaNye 'jAnAmI' ti jnyaanaaprtibdhytve| lAghavAditi / ghaTAdau jJAnavattvadhIpratibadhyatvaM ghaTAdau jJAnAbhAvabuddhestvayApi vAcyam / tathA ca samAnavizeSyatAvacchedakatvapratyAsaktyaiva jJAnatadabhAvavattvabuddhyomithaH pratibadhyapratibandhakatvaM kalpyatAm / evaM ca 'na jAnAmI'ti buddhAvagatyA bhAvarUpAjJAnaM viSayaH kalpyatAm / tathA ca tasyAM bhramatvadoSajanyatvayoH kalpanAprayuktaM gauravaM na bhaviSyati / na ca 'ghaTo na jAnAti na jAnAmI'ti jJAnayoviSayavairUpyaM doSa iti vAcyam / 'idamasuraM balirasura' iti jJAnayoriva tasya adoSatvAt / asuramityasya hi surazUnyamarthaH / asura ityasya tu suravirodhIti bhAvaH / nanu, pratiyogyaze prakAra eva pratiyogitAvacchedakatayA bhAtIti niyamastvayApi na vAcyaH / pAramArthikatvena prapaJcAmAvaghaTitasya prapaJce mithyAtvasya tvayoktatvAt / tathA coktavuddhau jJAnavizeSatvaM pratiyoginyaprakAro'pi jJAnasAmAnyaniSThe pratiyogitve avacchedakatayA bhAsatAmiti cenna / vizeSarUpeNa sAmAnyAbhAvAsiddheH / 'ghaTatvena paTo nAstIti jJAnasya hi ghaTatvAvacchinnapaTaniSThapratiyogitAkAbhAva eva viSayaH / viSayAntarasyAsambhavAt / tadvyaktitvena ghaTo nA. For Private and Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0 de ajJAnavAdaH laghucandrikA / stItyasya tu tavyaktimAtrasyAbhAvo viSayassambhavatIti na tabalAt taadRshaabhaavsiddhiH| ata eva ghaTatvena taddhaTo nAstIti jJAne'pi taddhaTatvAvacchinnAbhAva eva viSaya iti bhAvaH / viSayAjJAnaM viSayavizeSitamajJAnam / jJAnavizeSeti / viSayavizeSitajJAnavizeSetyarthaH / jJAte'pIti / viSaya iti zeSaH / viSayajJAnaM vinA viSayaviziSTajJAnasya jJAnAsambhavAditi bhAvaH / dvayasApekSeti / ajJAnaM bhAvarUpaM svAzrayaviSayakamityuktvA ajJAnaM na svaviSayAzritam / asya puruSamyAtra viSaye ajJAnamiti viSayAzrayabhedAnubhavAdityAzaMkya asya puruSasyeti nAjJAnAzrayabhAnam / kiM tu asyAtra yat jJAnaM, tadvirodhitvenAjJAnabhAnamityAzayenoktam / ajJA. namiti / dvayasApekSetyAdi / AzrayaviSayarUpadvayasApekSaM yat jJAnaM, tatparyudAsenAjJAnamityabhidhAnAdityarthaH / tavApIti / pramANavRttyabhAvakAle 'na jAnAmI'ti dhIH vAcyA / anyathA avidyAvRttikAle'pi sA na syAt / tathA ca vyAghAtaH / uktadhiyaH pramANavRttisAmAnyavirodhitvenAjJAnaviSayakatvena tadutpatte. ruktavigedhitvaprakArakapramANavRttisApekSatvAt / na yuktavirodhitvamapi sAkSimAtrabhAsyam / yenoktavRttinairapekSyeNa sAkSimAtreNa tadbhAnamucyeta / kiM tu viSayavizeSitAjJAnamAtraM sAkSibhAsyam / na ca uktavirodhitvasmRtyAdinaiva 'na jAnAmI' ti dhIsambhavAnna vyAghAta iti vAcyam / kvacittatsambhave'pi sarvatra tadamAvena pramANavRttisApekSatAvazyakatvAt / yadi ca jJAnavirodhitvaM sAkSimAtravedyamajJAne svIkriyate, tadA tatpramANAvedyatvena vyAvahArikaM na syAt / ajJAnavarUpavat tadidamuktam / anyathA ajJAnasya jJAnavirodhitvamaprAmANikaM syAditi bhA. vaH / vastuto'trAsyAjJAnamiti pratyaye puruSavizeSanirUpitaM viSayavizeSAzritamajJA. natvarUpAkhaNDadharmaviziSTaM viSayaH / tattatpuruSanirUpitatvaM ca tattatpuruSIyajJAnanivaryatAniyAmakaM viSayaniSThakAryopAdAnatvena ca ajJAnasya viSayAzritatvam / tathA ca asya yat jJAnaM tadvirodhitvasyollekhe mAnAbhAvaH / vivaraNoktistu ajJAne naSTe jJAnavirodhitayA tadanubhavAbhiprAyA na virudhyate / na ca 'ghaTaM na jAnAmI' ti vAkye no virodhyarthakatayA jJAnavirodhitvenAjJAnapratyayAdajJAnakAle uktavAkyajanyajJAne vyAghAta iti vAcyam / napUrvakajAnAterajJAnatvajAtimati lakSaNayA tAdRzajJAnasya tadviSayakatvAt / adharmAdipadAnAM pApatvAdijAtiviziSTe lakSaNayA tajjanyajJAnasya tadviSayakatvavat / tasmAnnAsmanmate vyAghAta iti dhyeyam / tadvayAvarttaketi / ajJAnavizeSaNetyarthaH / tatsAdhakeneti / pramAvirodhitvasaviSayakatvaviziSTAjJAnasyAnAvRtasAkSisambandhavattvaM sAkSiNo'jJAnanAzakatve anupapannamiti bhAvaH / a For Private and Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 318 advatamaJjarI / jJAnagrahe ajJAnaM viSayIkartum / vedyavAbhAvAditi / saviSayakatvaviziSTasya sarvasyAnAvRtasAkSisambandhavattayA klaptatvena jJAnAdivizeSaNatvenAbhAvasya sAkSivedyatve'pi tadavizeSaNatvarUpeNa tadabhAvAdityarthaH / nanu, jJAne vizeSaNatayA tadviSayasyaiva vizeSyatayA tadabhAvo'pi sAkSivedyo'stu / ttraah--ydypiiti| anupalabdhatvAditi / ghaTAdau jJAnAbhAvasyAnupalabdhirUpapramANenaiva dhiiH| na hi jJAnAbhAvasyAhamarthabhinne'pi sAkSivedyatA sambhavati / yAdRzasya hi tArkikAdimate mAnasaM pratyakSa, tAdRzasyaiva tvayA sA vAcyA / anyathA anubhavavirodhAt / tathA ca jJAnAbhAvasyAnupalabdhatvena klaptatvAdAtmanyapi tasya tathAtvamiti bhAvaH / nanu sAkSiNA jJAnaM gRhyata iti klaptam / tenaiva jJAnAdhikaraNe tadabhAvo'pi gRhyatAm / tathA ca noktadoSaH / tatrAha-utpannamiti / vidyamAnamityarthaH / abhAvo'pIti / sAkSAt sAkSivedya iti anuSajyate / tathA ca jJAnatadabhAvayorekasattve aparAsattvAdavidyamAne cAnAvRtasAkSitAdAtmyasyAbhAvAnna tayoyugapatsAkSivedyateti bhAvaH / anutpannam avidyamAnam / viSayasyeva jJAnasyApyavidyamAnasyAjJAnavizeSaNatayA bhAnam / pramijomItyAdau pramAvizeSaNatayA pramAtvAderiva na jAnAmItyAdAvajJAnavizeNatayA pra. mAvirodhasyApi bhAnasambhavAt / avidyamAnatvaM ca pramAyAmiva pramAtvaghaTakAjJAtatve. 'pi samamiti bhAvaH / 'ahaM pramAvA niti bhramakAle ahaM 'pramAbhAvavA'niti buddhe. ranutpAdAta tasyAM pramopalabdhyabhAvasya hetutvena klaptatayA anupalabdhipramANavedyasya pramAbhAvasya sAkSivedyatve mAnAbhAvaH / na ca pratiyogijJAnaM vinA nAnupalabdhyAbhAvajJAnam / tadapekSaNe ca vyAghAta ukta ityagatyA pramAbhAvasya sAkSiyAhyateti vAcyam / tAvatApi vyAghAtAnuddhArAt / vRttyavacchinnasyaiva sAkSitvena tasyApi tajjanyatvena pratiyogijJAnApekSatvAt / na hi 'na jAnAmI'ti pratyakSakAle pramArUpapratiyogismRtiniyamaH / tathA sati tvanmate'nantasmRtivyaktikalpane gauravAdityapi bodhyam / ajJAnajJAnaM ajJAnAkArAvidyAvRttyavacchinnacidrUpam / avidyo. pahitacidrUpasyaiva sAkSitve tu nAyaM doSaH / janyaviziSTabuddhAveva vizeSaNadhIhetutvAt / siddhatvAditi / 'daNDo rakto na veti saMzayottaraM 'vizeSye vizeSaNaM tatrApi ca vizeSaNAntara miti.rItyA jAyamAne 'raktadaNDavAni ti jJAne viziSTavaiziSTyaviSayatAyA api vaktuM zakyatvAt vizeSyAnvAyanA yadanvitaM tasyaiva dhIH tadviziSTavaiziSTyadhIrityasyApi vaktuM zakyatvAcceti bhAvaH / uktahetutvaM svIkRtyApyAhaiha ceni / vizeSaNavAvacchedakaprakArakanizcayAsambhavasthale cetyarthaH / sAmagrItulpatveneti / yAvanti kAraNAni viziSTasya vaiziSThayabuddhau kluptAni tAvatAM For Private and Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pra0de ajJAnavAdaH ] www.kobatirth.org laghucandrikA | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only 319: vizeSye vizeSaNamityAdirItyA jJAnopadhAyakatvasaMbhavenetyarthaH / nyAyeneti / sarveSAM vizeSaNatAvacchedakAnAmiti zeSaH / athavA / iha ceti / vizeSaNatAvacchedakAMza dharmAntaraM yatra dharmitAvacchedakatayA na bhAti, tatra sthale cetyarthaH / viziSTasya vaiziSTyaM vizeSye vizeSaNaM tatrApi ca vizeSaNAntaramityetayoriti zeSaH / ghaTavadityAdibuddheruktadvaividhye satyapi tasyAM vizeSaNatAvacchedakaprakArakanizvayoM na hetuH / kiM tu 'raktadaNDavadi' tyAdiviziSTavaiziSTayabuddhau ' daNDo rakto na ve 'tyAdi - saMzaye tadanutpatteH / tathA ca jJAnavirodhitvasaviSayakatvaviziSTAjJAnavaiziSTyabuddhAvapi sahetuH / na hi jJAnavirodhitvasaviSayakatvayorekamaparatra dharmitAvacchedakatayA bhAtIti niyamaH / na vA dharmAntaraM tathetyapi niyamaH / mAnAbhAvAditi bhAvaH / vizeSye ityAdi / ajJAnasvarUpe uktavizeSaNayorekatra dvayamiti rItyA vizeSaNatvaM tatra jJAnAdervizeSaNatvamityarthaH / viziSTeti / virodhitvAdiviziSTetyarthaH / evaM ca viziSTavaiziSTyetyapi sArthakam / anyathA nyAyena jJAnasambhavAdityevocyeta / nanu sasambandhikasya pratyakSaM viziSTasya vaiziSTyamiti rItyaiva / anyathA raktadaNDo nAstItyabhAvapratyakSe'pyuktarItiniyamo na syAt / uktaM ca 'pratiyogivizeSitAbhAvabhAnaM tu viziSTavaiziSTyabodhamaryAdAM nAtizeta' iti tatrAha - anyatheti / ajJAnapratyakSasyottarItiniyame ityarthaH / viSayasya vizeSyavizeSaNayoH / svAtantryeNa viziSTasya vaiziSTyamiti rItyA / grahe rajatejJAnavAnitigrahe / bhramAvacchedakatayA bhramAMze vizeSaNatayA / tadbrahaNaM vizeSyavizeSaNayograhaNam / tathA ceti / sasambandhikasya pratyakSe uttarItyaniyame cetyarthaH / prAgityAdi / ajJAnapratyakSotpatteH pUrvamajJAne vizeSaNatayAvacchedakajJAnAdigrahaniyama ityarthaH / na ca idaMrajatayoviMzeSaNatayA mAne'pi tadvizeSaNatayoravacchedyAvacchedakabhAvAbhAnena tAdRzaM bhramajJatvaM samUhAlambanajJAnajJatvasAdhAraNamiti vAcyam / viziSTasya vaiziSTyamiti rItAvapi tadabhAnasya tulyatvAt / atha rajatedaMjJAnavA' niti jJAne rajatamidaM viziSTa jJAne vizeSaNam / na tvidaMmAtre / tathA ca jJAnasyedaMviSayatAviziSTatvena vizeSyatvAdvizeSyatAvaccheda ke daMviSayatAvacchinnaviSayatAsambandhena rajatasya jJAne vizeSaNatvamiti manyase, tarhi rajatasyedamaMze vizeSaNatvaM vinApi tat bodhyam / nanu, Izvarasya bhramagrahaNe tathA svIkAre'pi ' na jAnAmI' ti pratyakSe na tathA svIkarttuM zakyate / AkAravizeSavirodhAttatrAha -- grahaNasAmagrItulyatvamiti / grahaNasya sAmagrIsamagratA tattadviSayAvagAhitvarUpA tulyA / yathA viziSTasya vaiziSTyamityatra tathA vizeSye vizeSaNaM tatrApi ca vizeSaNAntaramityatra / 1 -
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 320 www.kobatirth.org advaitamaJjarI / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - prakRte'pi yathA rajatedaM jAnAmIti pratyakSe, tathA na jAnAmItyatra samAnA tathA ca viSayatAbhede'pyAkArasya tulyatvAnnAkAravirodha iti bhAvaH / yathAzrutaM tu sAmagropadamasaGgatam / IzapratyakSe kAraNakUTarUpasAmagyaprasiddheH / atra vizeSye vizeSaNamityAdirItyA na jAnAmIti pratyakSasya jJAnAbhAvaprakArakatvAsambhavaH / abhAvapratyakSe viziSTasya vaiziSTyamiti viSayatAyAssarvasammatatvAditi dhyeyam / rajatedaM jAnAmItyAkArasya pratyakSasyeze svIkAre'pi na tatra bhrAntatAvyavahArasyApattiH / uktavyavahAre vizeSAdarzanakAlInasyaiva bAdhitaviSayakajJAnavattvasya viSayatvAt / anyathA tArkikAdimate darpaNe mukhaM nAstIti vizeSadarzanavato darpaNe mukhadarzino'pi bhrAntatvena vyavahAryatA syAt / paraM tu IzapratyakSasya tAdRzAkAratve mAnAbhAvAttAkikaistat na svIkriyate iti jJApanAya tArkikANAmityuktam / nyAyazUrANAmiti tadarthaH / vizeSatastadabhAveti / jJAnatvAvacchinnatayA jJAnavizeSIyatayA ca bhAsamAnA pratiyogitA yasya tAdRzAbhAvetyarthaH / vizeSataH tadvyaktitvena / pratiyo gitAvacchedaketi / tatsadvyaktitvarUpetyAdiH / pratiyogIti / prAgabhAvapratiyogItyarthaH / tadeveti / abhAvajJAne kAraNamityanuSajyate / tatprAgabhAveti / pramAprAgabhAvetyarthaH / ghaTavatIti / sAmAnyadharmasyaiva pratiyogitAvacchedakatayA bhAne pratiyogyaMze'pi prakAratvasyAvazyakatvAdityAdiH / avacchede'pItyapikAreNa idaM sUcitam - gaganAdAvavartamAnavyApteH prameyatvaM nAvacchedakam / atiprasaktatvAt vRttimattvAvacchedena vyAptidhIsambhavena vyarthavizeSaNatvasyApyasambhavAt / vRttimatprameyatvAvacchinnatvasya vyAptau sattve tagrahaNasyAdoSatvAt / asattve tadrahaNasya bhramatvAditi / kAdAcitkAbhAvatvamiti / kAlatvAvyApakAbhAvavattvamityarthaH / akhaNDopAdhirUpaM vA / na tu prAgabhAvapratiyogyabhAvatvamiti zeSaH / prAgabhAvAdighaTitaH kAryaprAgabhAvavatkAlatvarUpeNa kAryaprAkkAlasvena ghaTitaH / AtmAzrayAditi / pratiyogijanakatvena prAgabhAvaH kalpyate / uktajanakatvaM ca prAgabhAvakalpanAt pUrvaM jJAtumazakyam / prAgabhAvaghaTitatvAt / ataH prAgabhAvajJaptiH svAdhIneti jJaptAvAtmAzrayaH / anyathA pratiyogimatyatyantAbhAvAsvIkAre / na syAditi / prAgabhAvasyaiva nIrUpa iti dhIviSayatve rUpavatyapi bhA - virUpaprAgabhAvamAdAya sA syAditi zeSaH / yadyapi sAmAnyAbhAvo'pyuktadhIvivayassambhavati / tathApi vizeSAbhAvakUToktiH athetyAdigranthAvatArAyeti bodhyam / sAvanmAtreti / uktapratiyogitAkatvatImAtretyarthaH / nanu vizeSAbhAvapratiyogitApi sAmAnyarUpaNa vAcyA / anyathA idAnIM kapAle ghaTo nAstIti pratItau tadghaTAbhAvasya For Private and Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prade ajJAnavAdaH laghucandrikA / 321 ghaTatvAvacchinna pratiyogitAkatvena bhAnaM na syAt / na ca tatra sAmAnyAbhAva eva bhAti / tasya kAlAnavacchinnatayaiva sarvatra bhAnAt / tatrAha-kAdAcitketi / kAlAvacchinnatayA bhAsamAnetyarthaH / sAmAnyeti / sAmAnyAvacchinnapratiyogitAkenyarthaH / sAmAnyAbhAvAnabhyupagame vizeSAbhAvakUTe uktapratiyogitAkatvamuktadhIviSayaH / sAmAnyAbhAvasvIkAre'pi kadAcit saMsRSTavyaktitvAvacchinnapratiyogitAko vizeSAbhAva eva tathA / athavA kAdAcitkAbhAvasya kadAcideva vidyamAnasvarUpakAbhAvasya / dhvaMsatvena prAgabhAvatvena vA abhimatasyAyogAdityantaM tatra hetuH / tatrApi heturabhAvAdityantam / cakAro'pyarthakaH / tathA ca vizeSAtyantAbhAvasyeva kAdAcitkAbhAvamyApi pratiyogitA na sAmAnyAvacchinnetyarthaH / vishesseti| vishessaabhaavetyrthH| dazAyAmiti / vizeSAbhAvakUTanizcaye 'pIti zeSaH / pratyekaM sambandhA iti / pratyekAvRttemsamudAyavRttitvAsambhavAt samavAyavat bahupvekasya sambandhatvAsambhavAcca nAnAparyAptisambandhA vAcyA ityarthaH / samavAyasya pratyekAnuyogikatvena nAnAtvam / paryAptestu tadabhAvenaikatvamityAzayena tvaye sAmAnyAbhAvaM khaNDayiSyati / avacche. dena viziSTatvena ! vizeSaNIyA iti / anyathA ethivyAM sarvaM nIlarUpamiti vat ethivyAM rUpaM nAstItyapi syAditi zeSaH / idantvAdinAbhAvasya pratyakSaM vArayitumAha-abhAvatvaprakAraketi / jJAne pratyakSe / hetutvAditi / anyathA netyAkArakapratyakSApatteriti zeSaH / sAdhyatvAt kSemasAdhAraNasAdhyatvAt / saamyiketi| samayavizeSAvacchinnetyarthaH / nanu, pAkajAnAM rUparasAdInAM mitho bhedaH kAraNabhedaM vinAnupapannaH prAgabhAvaM kAraNatvena kalpayati / pAkAdikAraNAnAmabhedAt / tatrAha -pAkajeti / na tu prAgabhAveti / tayoH klaptatvAdityAdiH / yadyapi rUpAdyalantAbhAvasya rUpAdau kAraNatvaM sambhavati, tathApi rUpavyaktInAmekena tejassaMyo. mAdinA jAtAnAM mitho bhedAya tattatdhvaMsahetutvamuktam / bhedaM bhedasiddhim / bhedeti / bhedasiddhItyarthaH / vailakSaNyati / pratiyogyadhikaraNAnadhikaraNavRttitvetyarthaH / traya miti / tattadadhikaraNasambandhasamudAyatvena sambandhAnAmekatvam / rocata iti / yadyapi samavAyaH pratyadhikaraNaM viziSTapramAniyAmakatvena pratyadhikaraNavyaktibhinnaH, tathApi paryAptiH pratyekAdhikaraNavyaktau viziSTabuddhyaniyAmakatvena na pratyadhikaraNaM bhinnA / tathA ca pratyekAnatirikta samudAyAnuyogikaparyApteH pratyekAnuyogikatve'pi samuditatvAvacchinnAyA ekasyA eva tasyAH svIkArAt sAmAnyAvacchinnapratiyogitAkatvasya sarvavizeSAbhAvepvakaiva paryAptiH / sAmAnyAbhAvasya tu tattadadhikaraNeSu vizeSaNatAH tadatiriktAH kalpyAH / svarUpasambandhasya nirastatvA 41 For Private and Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 advaitmnyjrii| dityantyaH pakSa eva rocata iti bhAvaH / yattUktapratiyogitAnirUpakatvamavyAsajyavR. ttisvabhAvatattadabhAvasvarUpatvAt na vyAsajyavRttikaM sambhavatItyanumAnamaNidIdhitAvuktam / tanna yuktam / bauddhAdhikAraTIkAyAM viSayatAyAH jJAnasvarUpatvaM niSidhya evaM prtiyogitvaanuyogitvaadikmpytiriktm| na pratiyogyAdisvarUpamityasya mahatA prabandhena sthaapittvaat| anuyogitaavishessruupsyoktniruupktvsyaabhaavvruuptvaabhaavaat| yadapi ethivyAM yAvanti nIlarUpANIti vat pRthivyAM rUpaM nAstIti vAkyamapi yogya syAditi, tadapi na / yAvannIlatvAvacchinnAdheyatAyA pRthivyanirUpitatvena nIlatvAvacchinnAdheyatAyA eva pRthivInirUpitatvena yAvannIleSu bodhAt pRthivyAM na rUpamityatrApi rUpatvAvacchinnapratiyogitAkAbhAvatvAvacchinnAdheyatAyA eva bodhasya vyutpattisiddhatvAt / siddhatvAditi / tathA ca sAmAnyarUpeNAbhAve samayavizeSAvacchinnavRttikena vivAdo nirastaH / svasamabhivyAhatapadArthatAvacchedakarUpeNAtyantAbhAvabodhakatvasya vyutpattisiddhatvAt / anyathA nirghaTaM saghaTamityAdyApatteH / evaM ca sAmAnyarUpeNa vizeSasya prAgabhAvAdiriha kapAle ghaTo nAstItyAdau samavAyAvacchinnatayA bhAtIti paroktamapAstamiti bhAvaH / grahe nirUpakatvagrahe / anabhyupagamAditi / uktapratiyogitAkatvAnyavyAsajyavRttidharmapratyakSatvena za. ktivizeSavattvena vA kAryatA / anyathA anantasAmAnyAbhAvakalpane mahAgauravaM myAditi bhAvaH / saMsargassaMyogAdiH / taddhaTatveti / tadvyaktitvetyarthaH / tatparicAyakamAha-pUrvAparakAlIneti / sAdhAraNasyeti / vizeSaNasya nyUnAdhikavRtte vacchedakatvam / saMsargasya tu tAdRzasyApi taditi vailakSaNyAttadavacchedakatvayorbheda iti bhAvaH / tAdAtmyeti / tAdAtmyaM bhedasya pratiyogitAyAM nAvacchedakam / tattavyaktitvaM na dhvaMsaprAgabhAvayoH / mAnAbhAvAditi bhAvaH / sA. mAnAdhikaraNyeti / yatra yatrAvacchedakabhedaH, tatra tatrAbhAvabheda ityuktAvabhAve vyabhicArAdyatrayatraikAvacchedakabhinnAparAvacchedakatvaM, tatra tatraikAbhAvabhinnAparAbhAvatvamiti vAcyam / tathA ca sAdhyahetvoH asAmAnAdhikaraNyam / yugapadityAdi / yugapadutpannAnAmekaH prAgabhAvaH / yugapadvinaSTAnAM caiko nAzaH / mUlAgrAvacchinnayostu nAzayoH prAgabhAvayorvA naikyam / bhinnAvacchedena pratyayAdityarthaH / abhAvAMze pratIteranugatAkAratvAyedam / tadanapekSAyAM tu tattadadhikaraNeSvevAbhAvatvaM pUrvoktaM yuktam / upapadyate cediti / rUpatvAvacchinnapratiyogitAkatvasyAvacchedakatvaM vAyvAdAvavazyaM kalpyam / tathA ca kimaparAddhaM vAyvAdimAtravRttyabhAvena / sambandhAdikalpanamapi tulyamiti bhAvaH / si For Private and Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir NOTICE It is proposed to publish a monthly Magazine from 15th October 1892 in Devanagari called Advaita-Manjari' on the model of 'Kavyamala.' The Magazine is to embody almost all the old and rare standard works in Sanskrit on the Advaita philosophy. In the earlier numbers will be printed portions Seriatim of the famous works Advaitasiddhi & Gaudabrahmanandiya. After these will follow other works like the Brahmavidyabharanam, Nyayarakshamani, Siddhantalesasangraha, & Kalpataru, with Parimala. Each No. will consist of 120 pages Royal Octavo. The services of three Pundits of extensive erudition and established reputation have been engaged for ensuring accuracy in our publications. All intending subscribers are requested to register their names before the said date and to remit in advance their subscription for the first half-year. The address should be full and legible. RATES OF SUBSCRIPTION. Rs. AS. PS. Rs. As. Ps. Per annum ... (in advance) 9 8 0 Postage. 0 12 0 Half-yearly ... do. 5 0 0 Do. 0 6 0 Single copy ... ... ... 1 0 0 Do. 0 1 0 S V. SAMBASIVA IYER. 26th September 1892. Managing Proprietor. "SREE VIDYA PRESS" KUMBH AKONUM MADRAS. For Private and Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only