Book Title: Dharmtirth Part 01
Author(s): Yugbhushanvijay
Publisher: Gangotri Granthmala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005530/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Gama aaa444 hhhh dharmatIrtha pa44 For Personal & Private Use Q dharmAMDavItha CE call c GOOD paMDita mahArAja www.jaelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || namo kSa011 1 namo sukhadevayAe dharmatIrtha bhAga - 1 4 pravacanakAra ke siddhAMtamahodadhi, karmasAhityaniSNAta va. pa. pU. AcAryadeveza zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra vyAkhyAnavAcaspati, suvizAlagacchAdhipati rava. 5. pU. AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna padarzanavizArada, pravacanikaprabhAvaka sva. 5. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjAnA (moTA paMDita mahArAjanA) laghugurubhrAtA jinAjJAnA paramopAsaka, jinazAsananA ajoDa vidvAna pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAjA (nAnA paMDita mahArAja) rAtA gai. - prakAzaka hAjI saMsthAnA nAnA graMthamALA saMsthAnA jJAnakhAtAmAMthI. A pustaka jJAnabhaMDAra/zrIsaMghane. bheTa Apela che. tatAI .. For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMgotrI graMthamALA puSpa - 1 dharmatIrtha bhAga -1 C * pravacanakAra ka zuddhamArgaprarUpaka, adhyAtmaguNasaMpanna pa. pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI mahArAja vI.saM. : vi.saM. : I.sa. : 2007 AvRtti tRtIya nakala : 3000 mUlya : rUA. 100,00 2533 206 3 * preraka gra tAthI gaga prakAzaka litt graMthamALA G 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. * mudraka mudreza purohita, sUryA oNphaseTa, AMbalI gAma, seTelAITa-bopala roDa, amadAvAda-58. For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthamALA (9) mukhya dAtA e suzrAvikA zrImatI sulocanAbaeNol GrottamabhAI lAlabhAI For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhAra sthabha 1. kaMpANI cerITebala TrasTa, muMbaI. 2. caMdanabena kanaiyAlAla zAha, pAnasovorA dhAnerAvALA, muMbaI. 3. zrImatI alkAbena mahendrabhAI parIkha, muMbaI. 4. mAtuzrI jayAbena narazI dharamazI, muMbaI. 5. eka sagRhastha taraphathI, muMbaI. 6. caMdrakAntAbena bhogIlAla maNIlAla zAha, ha. gItAbena gautamabhAI, muMbaI. 7. saubhAgyabena maNIlAla lakSmIcaMda zAha, ThaLiyAvALA, muMbaI. Jein Education International Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAMtamahodadhi karmasAhityaniSNAta saccAritracUDAmaNi AcAryadeveza # sva. zrImad vijaya prema sUrIzvarajI mahArAjA & For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAMtasaMrakSaka vyAkhyAnavAcaspati suvizAla gacchAdhipati AcAryadeveza OM sva. zrImad vijaya rAmacaMdra sUrIzvarajI mahArAjA For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SagdarzanavizArada prAvacanikaprabhAvaka sva. pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrIsaMghanA jJAnakhAtAmAMthI *hALavAyela rakamonI nAmAvali - S rU. 3,00,000 rU. 1,51,000 rU. 1,51,000 zrI devakaraNabhAI mULajIbhAI jaina daherAsara peDhI, malADa (vesTa), muMbaI. zrI zaMkhezvara pArzvanAtha zve.mU.pU. tapagaccha jaina saMgha, dineza bhavana, ghATakopara (IsTa), muMbaI. zrI mahAvIra svAmI jaina zve. mU. pU. saMgha, zeTha ke. mU. upAzraya, operA sosAyaTI, amadAvAda. zrI AMbAvADI zvetAMbara mU. pU. jaina saMgha, amadAvAda. zrI navajIvana jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, muMbaI. zrI riddhi-siddhi Adarza je. mU. pU. jaina saMgha, muMbaI. rU. 1,00,000 rU. 1,00,000 rU. 25,111 * 5.pU. sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone vahorAvavA mATe tathA jJAnabhaMDArone bheTa ApavA mATe A rakamano upayoga karavAmAM Avaze. pa. pU. sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone "dharmatIrtha bhAga-1" vahorAvavAno lAbha lenAra bhAgyazALI parivAra sva. motIbena panAlAla jhumakharAma koThArI parivAra, ha. himAMzubhAI, muMbaI. For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAtAonI sabha nAmAvali (c) S OON - 2. zruta sahayogI ? revAbena tArAcaMda dolatacaMda zAha parivAra, muMbaI. zrI cInubhAI zAMtilAla zAha parivAra, amadAvAda. 3. sva. zreSThivarya zrI caMdrakAMtabhAI maNIlAla paTela, ha. azvinabhAI tathA pamAbena, amadAvAda. 4. zrImatI hasumatibena zAMtilAla zAha, (sihora - hAla muMbaI) ha. nIlakamalabhAI rajanIbhAI, ilAbahena, nItAbahena. 1. zruta upAsaka hatA zrImatI darzanAbenanAM saLaMga 801mA aThThamanAM praveza nimitte zrI nayanabhAI narottamadAsa parivAra, amadAvAda. kheDAvALA sva. gajIbena maNIlAla bAlAbhAInA smaraNArthe ha. zirISacaMdra maNIlAla zeTha parivAra, amadAvAda. kusumabena caMdulAla bagaDIyA parivAra, muMbai. 3. For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha Amukha | I zrI ciMtAmaNi pArzvanAthAya nama: II. |ii mAtma-ma-kAna-prema-rAmacaMdra-motisaMkhya namaH | gItArthagaMgAnuM temaja aneka jJAnapipAsu ane jijJAsu sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAonuM dIrghakAlIna svapna Aje sAkAra thaI rahyuM che. I. sa. 1992mAM je sadbhAvanAothI saMsthAnI sthApanA karavAmAM AvI hatI te bhAvanAbIjane Aje caturvidha zrIsaMghanA sahayogathI aMkurA phUTyA che. bIjabuddhinA dhAraka gaNadhara racita Agamo tathA gItArthaziromaNi pUrvAcAryo, cauda pUrvadhara zrutakevalI pUjya zrIbhadrabAhusvAmIjI mahArAjA, pUjya zrI dharmadAsagaNi mahArAjA, dazapUrvadhara pUjya zrIumAsvAtivAcaka mahArAjA, zrutakevalI tArkikaziromaNI pUjya zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjA, sUripuraMdara pUjya zrIharibhadrasUrIzvarajI mahArAjA, adhyAtmayogI pUjya zrIsiddharSigaNi mahArAjA, navAMgI TIkAkAra pUjya zrIabhayadevasUrIzvarajI mahArAjA, kalikAlasarvajJa pUjya zrI hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA, nyAyavizArada svAdhyAyanipuNamati laghuharibhadra pUjya mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjA Adi mahApuruSonAM racelA tathA cAre phirakAnAM maLIne vartamAnamAM upalabdha Azare 1000 prAcIna graMtharatnonA garbhamAM motInI jema vikharAyelAM evAM AtmahitakArI anekavidha padArtho jevA ke dharmatIrtha, parSadA, dezanA, dvAdazAMgI, sAmAyika, vezyA, dhyAna, yoga, guNasthAnaka Adi vidhavidha viSayonA rahasyamaya tattvanA nicoDanuM eka sthAne naya-nikSepa-pramANa-utsarga-apavAdanA samanvayapUrvaka samyaku saMkalana lokabhogya zailImAM karavuM tevA zubha hetune lakSamAM rAkhIne "gItArthagaMgA' saMsthAe bhagIratha kAryano prAraMbha karyo. pasAra thayelA dasa varSamAM athAga prayatno ane caturvidha zrI saMghanI zubhecchAo pUrvakanAM sahayogathI atyAre sahastrAdhika zAstrapAThonA avataraNa sAthe mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA sau prathama "dharmatIrtha' viSayane prakAzita karavA sAhitya taiyAra thaI gayuM che ane tenI saMlagna saMsthA "gaMgotrI graMthamALAne pustaka taiyAra karI zrIsaMghanAM karakamaLamAM mukavA preraNA ApI. "gaMgotrI' eTale dvAdazAMgI ane te upara upakArabuddhie pUrvAcAryoe racelI niryukti, bhASya, cUrNi, TIkA svarUpa paMcAMgI vagere, jenuM tattva apratima che. AvI anupama For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha graMthamAlAone kALanI thapATo lAgatAM lAgatAM tenAM puSpo paNa vIkherAvA mAMDyA. paraMtu sAMprata je alpa upalabdha puSpo che temAMthI phula nahI to phUlanI pAMkhaDI jeTalAM paNa benamUna parama tattvone ApaNe sau saraLatAthI samajI zakIe tevI saraLa zailIthI yathAzakti prayatna karela che. AvA sudaDha ane zubha prayatnothI paramArthakArI tattvono mULa pravAha akhkhalita vaheto rahe taduparAMta AvanArI bhAvi peDhI mATe tathA khapI jIvone thoDuMka paNa tattva saraLatAthI upalabdha thAya ane teo supere samajI zake tevo sahetu, zuddhaAzaya che. A pramANenA zuddha AzayathI samyajJAnanI prabhAvanA karavAvALI saMsthA te ja "gaMgotrI graMthamALA'. uparokta mahAna ane utkRSTa hitakArI sukRtanI preraNA sau prathama siddhAMtamahodadhi karmasAhityanipuNa saccAritracUDAmaNi sva. pa.pU. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya premasUrIzvarajI maharAjAnAM paTTAlaMkAra paramazAsanaprabhAvaka vyAkhyAnavAcaspati sva. 5.pU. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAe temanA ja ziSyaratna svarUpa baMne paMDita ma.sA.ne temanI bejoDa pratibhAne pArakhIne karI hatI. A asAdhAraNa arthalakSI jJAnakAryanI saphaLatA pAchaLa parama pUjya padarzanavid gItArthamUrdhanya prAvacanikaprabhAvaka sanmArgapravartaka sva. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjAne (moTA paMDita ma.sA.ne) yAda karIe chIe ane AMkhomAMthI azrudhArA vahevA mAMDe che. temanI adhyAtmasabhara vedhakavANInAM paDaghA Aje paNa jJAnapipAsuonAM zravaNapaTala para guMjyA kare che. te pUjyazrInA svargArohaNa bAda temanA ja laghugurubhrAtA zuddhamArgaprarUpaka sUkSmatattvavivecaka pa.pU. gaNivarya zrIyugabhUSaNavijayajI ma.sA.e (nAnA paMDita ma.sA.e) akalpanIya hiMmata dAkhavIne karmasattAe ApelI thapATane jarAye macaka ApyA vinA satata athAga parizrama karIne lakSa upara pahoMcavAno samyaka puruSArtha cAlu ja rAkhyo. manamAM kadApi nirbaLa vicArane pesavA dIdhA vinA pathamAM AvatA aneka pattharone temaNe to pagathiyAM ja banAvI dIdhA. jenA phaLa svarUpe Aje ApaNAM hAthamAM vividha AtmahitakArI adhyAtma viSayonAM graMtharatno mukAvAnI zarUAta thaI gaI. A jotAM ema ja lAge che ke nIDara vaktA, jhaverAtanAM pArakhu, jainazAsananAM jyotirdhara evA gurudeva sva. pa.pU. AcAryadeveza zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA svargamAMthI paNa temanAM para Aje AzIrvAdanI helI varasAvI rahyAM che. zAstro kahe che ke gItArtha, jJAnI gurubhagavaMtonI khyAti phelAvavI te paNa tIrthaprabhAvanA che. kayA bhave AvA upakArI baMdhubelaDI paMDita ma.sA.nuM RNa cUkavI zakIzuM? zAsanaratna samA aneka saMyamaikalakSI sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtoe A aNamola jJAnayajJamAM For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha yogadAna ApyuM che. temAM paNa vizeSa ane avirata yogadAna paMDita ma.sA.nA bena mahArAja evA pa.pU. viduSI sAdhvIjI zrI cArUnaMditAzrIjInuM rahe che. amo temanAM AkaMTha RNI chIe. avasarocita paMDita zrI pravINabhAI motAno je amUlya sahayoga A kAryamAM prApta thayela che te zabdAtIta che. samyajJAnanI temanI bhakti, jJAnadAnanI temanI zubha pravRttio ane temano zAsanarAga sakaLa zrIsaMghane mATe upakArI banela che. "upakAra' zabda paNa vAmaNo lAge che. temanuM A kAryamAM yogadAna vANInAM sImADAone oLaMgI jAya teTaluM vizALa ane UMDANavALuM che. taduparAMta aneka sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAoe temano yathAzakti phALo Apela che. te saune bhUlAya tema nathI. konA konA ane keTalAM nAmo gaNAvIe? | sarva jijJAsuvarga jenI cAtakaDoLe rAha joI rahyo hato te "dharmatIrtha'nI vAcanAo 5.pU. nAnA paMDita ma.sA.e ApI che. "dharma zuM che? ane "tIrtha' zuM che? tene UMDANathI samajAvavA aneka draSTikoNa kholI kholIne tattvanAM paramArthane pamADavAno sabaLa puruSArtha temaNe karyo che. sAteya vibhaktiothI dharma" ane "tIrthanuM joDANa karIne, naya-nipA-bheda-prabhedo dvArA bhavi jIvone dharmatIrthano mahimA samajAvavA mATe temaNe hajAro zAstrapAThonAM ciMtana-manana vigere karI karIne ApaNA saunA upakAra mAtranAM hetune siddha karavA sva-para AtmahitadaSTie vyAkhyAnovAcanAo ApyAM che. pustaka vAMcyA pachI cokkasa samyajJAnanAM mahimApUrvaka paLAtuM cAritra ja, jJAnasApekSa kriyA ja A bhavasamudrane taravAmAM ane pAra pAmavAmAM upayogI banaze te vAtano nirNaya ApaNe karI zakIzuM. mukhapRSTha citra para nAma-sthApanA-dravya ane bhAva ema cAre nikSepAthI dharmatIrthane abhivyakta karavAno suyatna karela che jenI sUkSmavicAraNA paNa yogya jIvone lAbhanuM kAraNa banI zake tema che. vaLI, atyAre pAMcamA ArAmAM jyAre dharmazAsananA baMdhAraNo, tenI maryAdAo, zAsananI vyavasthAo, tenA suyogya saMcAlana vagerenA anekavidha prazno vAraMvAra sujJa sAdhu-sAdhvI-zrAvakazrAvikAone paNa mUMjhavatA hoya che tevA samaye te sau praznonA jinAjJA aviruddha ukelo meLavavA mATe zAstrokta zAsanabaMdhAraNane samyak prakAre samajavuM anivArya che. zAsananuM baMdhAraNa, vyavasthAtaMtra, zAsananuM saMcAlana vagere muddAo A graMtharatnamAM samAveza pAmela hovAthI AjanA kALanI apekSAe A graMtharatna zrIsaMghane atyaMta upayogI nIvaDaze te vAta nirvivAda che. mahAmaMgalakArI dharmatIrthane jo dravyathI-bhAvathI samyapha rIte samajIne, svIkArIne vicAraNA karavAmAM Ave to aneka For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukha praznonuM samAdhAna jarUra maLI jAya ane zAsanano pravAha suvihita rIte akhaMDa calAvavAmAM AvA graMtho avazya sahAyaka bane. gaMgotrI graMthamALAnI sthApanA pahelAM zrI naTavarabhAI maNilAla zAha(AphrikAvALA) parivAre temanAM pitAzrI sva. maNibhAI tathA mAtRzrI sva. caMpAbenanAM AtmazreyArthe je Arthika sahayoga Apyo hato tenI A TrasTa anumodanA kare che. bhavi jIvo A graMthanuM vAMcana-ciMtana karIne jinatattvanAM paramArthane hRdayastha kare ane ApaNAM saunAM jIvanamAM samyagdarzana, samyajJAna ane samyakyAritra svarUpa ratnatrayInAM divaDAM jhaLahaLatAM rahe te ja zubhecchA saha. gaMgotrI graMthamALA tathA gItArthagaMgAnAM TrasTIgaNa vatI jyotiSa amRtalAla zAha jeTha suda 12, vi. saM. 2059, budhavAra, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA cAra rastA, pAlaDI, amadAvAda-380007 phona naM. (079) 2660 49 11. For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukhapRSTha saMketa paricaya mukhapRSTha saMketa paricaya jainaAgamomAM koI paNa padArthano samagratAthI vicAra karavA nikSepa varNananI advitIya zailI che, jenA vinA vastra ke bhojana jevI sAmAnya vastuno paNa sarvAgI bodha zakya nathI. te nikSepa saMkSepamAM sarvatra cAra vibhAgathI hoya che; nAmanikSepa, sthApanAnikSepa, dravyanikSepa ane bhAvanikSepa. ahIM paNa kRtakRtya evA tIrthakarothI prasthApita dharmatIrthane citra dvArA saghaLA pAsAMthI samajAvavAno prayatna karela che. citramAM prathama nAmadharmatIrthane "dharmatIrtha" zabdathI sUcavela che. te pachI tenI bAjumAM dharmatIrthanuM AkArarUpa pratIka je devanirmita samavasaraNa che tene kalpasUtra Adi prAcIna hastapratomAM AvatA tenA pratIkarUpa(symbolic) citrathI AbehUba darzAvela che. tyAra bAda, tenI najIkanA traNa vibhAgamAM anukrame dravyadharmatIrtha pratIko dvArA upasAvela che. tyAM prathama vibhAgamAM samyajJAnanA upakaraNarUpe tADapatra, khaDiyo, lekhanI, temaja AlaMbanarUpe kevalajJAna utpatti bhUmirUpa RjuvAlikA nadI, dravyazruta svarUpa pustako ane tenA saMgrahAlaya svarUpa jJAnamaMdirone pratIkarUpe dekhADela che. dravyadharmatIrthanA dvitIya vibhAgamAM samyagdarzananA upakaraNarUpe pUjAnI thALI, dhUpa, naivedya, phaLa temaja AlaMbanarUpe tIrthakaronA kalyANaka Adi bhUmi ane siddhagiri Adi pavitra tIrtho, tathA zAzvataazAzvata jinamaMdira, jinapratimAonA pratIkarUpe saMketa jaNAvela che. tRtIya vibhAgamAM samyakyAritranA upakaraNarUpe jayaNAnuM mukhya sAdhana rajoharaNa temaja AlaMbanarUpe gaNadharo Adi mahAmunipuMgavonI nirvANabhUmi, sAdhanAbhUmirUpa rAjagRhI AdinA pahADo tathA gurumaMdira, gurumUrtione pratIkarUpe Alekhela che. A rIte dravyanikSepArUpa dravyadharmatIrthamAM samagratAthI adhyAtmanA nimittakAraNarUpa sarva prasiddha sAmagrIno saMgraha darzAvavA prayatna karela che. kAraNa ke jinazAsananA aMgabhUta jaDa dharmasAdhanono paNa gauravapUrvaka dravyadharmatIrthamAM samAveza abhipreta che. aMte bhAvadharmatIrtha je AtmA ke AtmAnA vizuddha guNo svarUpa ja hovAthI jIvaMta che. jene kramazaH pAMca vibhAgamAM pratIko dvArA darzAvela che. prathama jIvaMta dharmatIrthamAM gurumudrAmAM rahela zAsanavAhaka gaNadhara bhagavaMtonA pratIka dvArA gItArtha guruparaMparA sUcavavA prayatna karela che. bIjA jIvaMta dharmatIrtha svarUpa bhAvaThutamaya dvAdazAMgI je AtmAnA guNasvarUpa che tene pradarzita For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ST mukhapRSTha saMketa paricaya karavA mArmika pratIka mUkela che. jemAM cakSu e dRSTivAda aMtanihita dRSTinA sUcaka che. utpAda-vyayadhrauvya bodhaka tripadI vizvanA padArthamAtramAM samavyApta hovAthI samabhUtrikoNathI darzAvela che. vaLI sarjanarUpa utpAda lAla raMgathI, visarjanarUpa vyaya kALA raMgathI ane sthiratArUpa dhrauvya sapheda raMgathI dekhADela che. tripadImAMthI ja caudapUrva pravAhita thayela hovAthI trikoNanI nIce dRSTivAdanA madhyasvarUpa caudapUrva ane AjubAjunA cUlikA-parikarma Adi vibhAgane toraNarUpe darzAvela che ane dRSTivAdanA biMdutulya agiyArasaMga paNa utaratA krame nIce alpakadanI rekhA dvArA darzAvela che. atala UMDANavALA zrutasAgarane sUcavavA vacce pratIkarUpe hoTha mUkela che. dvAdazAMgIno kada darzaka AkAra nALacI jevo thAya che, je gAgaramAM mahAsAgara samAvavAno agAdha jJAnI gaNadharono mitAkSarasUtra racavAno prayatna sUcave che. vaLI Atmastha zrutajJAnasvarUpa dvAdazAMgI ja bhAvadharmatIrtha che. te sUcavavA dvAdazAMgInuM gaNadhara Adi gurubhagavaMtonA mastiSka sAthe tAraka(star) dvArA joDANa sUcavela che. trIjA jIvaMta dharmatIrtha svarUpa caturvidha zrIsaMghane pratIkAtmaka rIte sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAnA citrathI darzAvela che. vaLI, tenI jIvaMtatA sUcavavA pAchaLa AbhAmaMDala Alekhela che. cothA jIvaMta dharmatIrtha svarUpa mokSamArgane samyajJAna, samyagdarzana ane samyakyAritranA pratIko kramazaH tejovartuLa, cakSu ane sphaTikaratna dvArA pratibiMbita karela che. vaLI, pazcAt bhUmikAmAM siddhazilA sAthe joDANa karato sIdho patha (Super High-way) darzAvela che. ahIM nizcayanayathI jJAna, darzana, cAritra; vyavahAranayathI darzana, jJAna, cAritra ane paramazuddhanizcayanayathI jJAnamaya ratnatrayIne sUcavavA madhyamAM darzana ane nIce-upara cAritra ane jJAnanuM pratIka darzAvela che. pAMcamA jIvaMta dharmatIrtha svarUpa jJAna-darzana ane cAritraguNanA advitIya sAdhano anukrame svAdhyAya, bhakti ane pratikramaNanA anuSThAna pratIkarUpe sAkSAt AcaranAra vyaktinA citrathI darzAvela che. jenA dvArA tIrthakara kathita sarva ratnatrayInA sAdhaka anuSThAnonuM sUcana che. daza vibhAgathI darzAvela cAra nikSepa anusArI samagra dharmatIrthanI jagatamAM cAlatI avicchinna paraMparA vartuLonI paraMparA dvArA darzAvela che. je apekSAe dharmatIrthanI zAzvatatAnuM paNa sUcaka che. vaLI, A dharmatIrthanI upAsanA cAragatirUpa bhavasAgarathI pAra pamADI avazya paramapade sthApita karanAra che. tethI citramAM nIce cAra rekhAonA mojA dvArA bhavasAgara saMketita che. jyAre upara siddhazilA dvArA paramapadanI prApti pratIkarUpe sUcavela che. For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA viSayAnukramaNikA pRSTha kramAMka viSaya 1-47 0. 0 0 0 0 = o o o o dharmatIrthano mahimA tIrthakaronuM sarvotkRSTa kartavya dharmatIrthanuM pravartana kRtakRtya evA tIrthakarone paNa dharmatIrtha namaskaraNIya sarva tIrthakaronuM mULa bIja dharmatIrtha apekSAe tIrthakaro karatAM paNa dharmatIrtha vadhu pUjya "dharmatIrthanuM pravartana karo" evI devendronI paNa abhilASA dharmatIrthapravartananuM pradhAna kAraNa tIrthaMkaranAmakarmano udaya anya dharmo karatAM jaina dharmamAM IzvaratattvanI viziSTatA dharmatIrthanI sarvotkRSTa paropakAritA "jinazAsanadevakI jaya"no paramArtha guNAnurAgathI thayela tIrtha pratye bahumAna, bodhibIjanI prAptinuM kAraNa dharmatIrtha ja ekamAtra rAga karavA yogya apekSAe gaNadharono kevalajJAnI karatAM paNa vadhu mahimA tIrthakaro anAsakta bhogI, niSkAma yogI, asaMga sAdhaka ane kRtakRtya dharmatIrthapravartaka "prabhu ! dharmatIrtha pravartAvo" evo lokAMtikadevono vinaMtisvarUpa zAzvata AcAra saMpUrNa nirlepabhAvathI tIrthakaro dvArA dharmatIrthanuM pravartana anyadharmomAM IzvaratattvanuM svarUpa jainadarzanamAM IzvaratattvanI nirvikAritA bhagavAna sAdhu hovA chatAM anya sAdhuonA sAdharmika nathI tIrthakaro dharmatIrthamAM nathI paraMtu dharmatIrtha karatAM paNa mahAna che tIrthakarono sarvatra ucita vyavahAra sAdhakadazAmAM paNa tIrthakaronuM lokottara vyaktitva nizcayanaye dharmatIrtha anAdi-anaMta dharmatIrthanI sarvotkRSTa pUjyatA ane anaMta upakAritA niSkAmapaNe dharmatIrthanuM pravartana AtmakalyANa sarvakalyANakArI kevalajJAna pAmyA pachI paNa tIrthakarono dharmatIrthane pratidina namaskAra phatanya tIrthakarIne dharmatIrthane namaskAra karavAnAM cAra kAraNo bIjAMkuranyAye, dharmatIrtha ane tIrthakarano avinAbhAvI saMbaMdha dharmatIrthanI utkRSTa upAsanAnuM phaLa tIrthakarapada ane siddhapada 10 12 13 14 15 24 . For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA pRSTha kramAMka viSaya dharmatIrthanI upAsanAnuM madhyama phaLa ane AnuSaMgika phaLa dharmatIrthanI jaghanya upAsanAnuM phaLa bodhibIjanI prApti dharmatIrthanI jaghanya upAsanA eTale guNAnurAgapUrvaka tenI prazaMsA , mamatAthI-dRSTirAgathI karAtI bhaktimAM sAco guNAnurAga nathI, tethI te AtmakalyANanI dRSTie niSphaLa bodhibIja pAmavA guNanA pUjArI banyA sivAya chUTako nathI guNAnurAgathI zAsananI upAsanA koNa karI zake ? bodhibIjanuM mAhAtma dharmaprAptino ahobhAva dharmatIrthano mahimA ApaNA jevo digaMbaroe svIkAryo nathI tenuM dRSTAMta pariziSTaH dharmatIrthano mahimA 38 39 41-47 48-157 49 my q lt lh ny ny dharmatIrthanI vyAkhyA dharmatIrtha ghora saMsAramAM ekamAtra parama zaraNabhUta ati vikasita ane prauDha ekamAtra saMskRtabhASA dharmatIrthano sAta vibhaktithI artha anaMta kALathI anaMta tIrthakaronAM anaMta dharmatIrtho, paNa arthathI eka ja sanAtana zAsvata dharmatIrtha dharmano vyutpatti artha dharmanI vyApaka vizALa vyAkhyA jainazAsanano advitIya siddhAMta eTale syAdvAda A vizALa vyAkhyAthI kIDI-kUtarA-jIvamAtranuM sadvartana paNa dharma kahevAya dharmanI eka prakAre vyAkhyA ane temAM rahelI khAmI patanazIla AtmAne dhAraNa kare te dharma nigamanayathI koIpaNa sadvartana-savANI-savicAra te dharma che bhautika unnati ane Atmika unnatinuM sAdhana te dharma vaLI jeTalAM ahiMsAdi anuSThAna ke svArthatyAga ane paropakArakaraNa te dharma uttama puruSonuM AcaraNa te dharma, dAna-zIlAdi dharma ane paMcAcAra te dharma puNyAnubaMdhI puNya ane sakAma nirjarA e ja sAco dharma dharmatattvanI gahanatAnuM dRSTAMta yugalikakALa ane A avasarpiNImAM dharmatIrthanA prathama sthApaka zrI RSabhadeva bhagavAna tIrthaMkaro badhA ja dharmo batAvIne bIje nathI tevA zreSTha dharmanA prakAzaka che lokaci vividha prakAranI hovAthI dharmo paNa aneka prakAranA che bhagavAnanA dharmanI ananyatA For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA pRSTha kramAMka viSaya 77 o. 0 0 0 0 0 = o dharmanI vizALa vyAkhyAmAM tamAma dharmono saMgraha dharmanA uttarottara vividha prakAro dharmanI vividha vyAkhyAnuM kAraNa tattvadRSTithI puNyAnubaMdhI puNya ane sakAmanirjarA e ja sAco dharma mokSanI icchA kevI rIte pedA thAya ? nizcayanaye AtmAno mULabhUta nirmaLa svabhAva e ja dharma dharmanI aMtima zreSTha vyAkhyA Apa thaHo - AjJA e ja dharma dharma nAma eka, paNa temAM prAthamikathI mAMDIne UMcAmAM UMcA sudhI prakAra aneka dharmonI nayasApekSatA ekAMgI jIvanuM hita durlabha jinAjJAthI ja dharmano prAraMbha jinAjJAsApekSa anaitikatAmAM paNa dharma, tenuM dRSTAMta jinAjJAnusAra nAno paNa dharma hitakArI ane jinAjJAviruddha moTo paNa dharma ahitakArI jinAjJApAlanamAM jaina-jainetarano bheda nathI mArgAnusArI jainetaramAM jinAjJAnusArI dayA-dAnAdino saMbhava AjJAnirapekSa jainano dharma paNa AtmaakalyANakara bhautika svArtha te svArtha, Atmika svArtha te paramArtha jinAjJAnI bhAvAtmakatA vyavahArathI jinanA bhagatano paNa jinAjJAnirapekSa dharma AjJAviruddha dhyAnamAM paNa dharma nathI sarvatra jinAjJA jANavA kAM gItArtha bano, kAM gItArthane samarpita thAo AjJApradhAna banavA kAM to jANakAra bano, kAM to jANakAranuM zaraNuM svIkAro AtmakalyANa mATe AjJApradhAna bano DUbatAne tarIne pAra UtaravAmAM sahAyaka bane te tIrtha dharmasthAna ane sthAvaratIrthamAM bheda laukika tIrtha dravyatIrtha ane bhAvatIrtha bhautika dRSTie mAnavInuM jIvana eTale gaTaranA kIDAnuM jIvana saMsAramAM guMgaLAmaNa, mUMjhAro thAya tene ja bhAvatIrthanI AvazyakatA saMsAranuM bhayAnaka-raudra svarUpa devabhava ane manuSyabhavarUpI sapATI parathI kAMThe na AvyA, to pAchA ghora saMsAramAM DUbavAnuM nizcita (o 99 1OO 101 , 104 104 106 107 108 110 111 113 114 For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 pRSTha kramAMka 114 114 116 117 119 120 121 122 123 125 127 129 132 134 135 136 136 139 142 145 148 151-157 158-205 159 163 164 166 169 170 171 viSaya bhavasamudramAMthI pAra pAmavA tIrtha ja ekamAtra AlaMbana laukika tIrthanI traNa khAsiyato dharmatIrthanI traNa khAsiyato tIrtha zabdanI sArthakatA dharmatIrthamAM ja che je zaraNe Ave tene ja tIrtha paramapade pahoMcADe zreSTha dharmatIrthanI pasaMdagI sthAvaratIrtha karatAM kaMI gaNuM mahAna jaMgamatIrtha praveza-nirgamanI sugamatA-durgamatAnA AdhAre dharmatIrthonI cAra prakAre tulanAtmaka oLakha (1) praveza sugama, nirgama sugama, zaivamata (2) praveza durgama, nirgama sugama - digaMbara mata cAritradharmano mULa prANa bhikSAdharma, jeno digaMbaramatamAM viccheda AryadharmomAM tArakatA, anAryadharmomAM tArakatAno abhAva (3) praveza sugama, nirgama durgama - bauddhadarzana saMsAranuM anitya-AbhAsika sukha tajI, nitya ane vAstavika evuM mokSanuM sukha meLavavA jevuM che (4) praveza durgama, nirgama durgama - jainadarzana jainadharmanI atidurlabhatA jainadharma kaThora AcAramaya dharma viSayAnukramaNikA jinadharmamAM nirgama atiduSkara jainadharmanI AcArathI oLakha karatAM tenI siddhAMtathI oLakhamAM UMDANa ghaNuM che jaina dharmatIrtha dvArA bhavasAgarathI uttaraNa paNa duSkara che. lokapravAha kheMcAya tevo saraLa mArga na batAvatAM bhAgI jAya tevo kaThina mArga phrema batAvyo ? pariziSTa : dharmatIrthanI vyAkhyA bhAvatIrtha - gItArtha guru kRtakRtya evA tIrthaMkaro potAnA mATe nahIM, paraMtu jagatanA kalyANa mATe dharmatIrtha sthApe che 'namo titthasa' kahIne tIrthaMkaro paNa jIvaMta tIrtha evA gaNadharone namaskAra kare gaNadhara bhagavaMtonuM vyaktitva jIvaMta tIrtharUpa gaNadhara bhagavaMto AkhA saMghanA anuzAsanarUpI zaraNanA dAtA che jIvone taravA mATe eka dharmatIrtha ja ananya sahAyaka marudevAmAtA tIrthanI sahAya vinA taryAM te accherA tulya dezanAdAnamAM gaNadharonI kevalItulyatA For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA pRSTha kramAMka 172 173 174 175 178 181 184 185 187 186 187 189 191 194 194 198-205 206-281 207 212 215. 217 219 219 222 223 224 225 227 228 viSaya bhagavAnanI dezanA pUrI thAya eTale gaNadhara bhagavaMto dezanA ApavA bese tIrthaMkaronI gerahAjarImAM AcArya e tIrthaMkara tulya ane upAdhyAya e gaNadhara tulya vartamAnakALamAM taraNatAraNa jIvaMta dharmatIrtha kone kahevuM ? mArgadarzaka guru ane guNiyala guru mAtra guNiyala-sajjana mArgadarzaka na banI zake, te mArgadraSTA paNa hovo jarUrI che jIvaMta tIrthanA abhAve tIrthavicchedanA prasaMgo je jIva svapuruSArtha karavA taiyAra nathI tene tIrtha paNa tArI zakatuM nathI gItArtha jJAnI dharmAcAryanI khyAti phelAvavI te tIrthaprabhAvanA che tIrthasvarUpa guru hajAro guNonA bhaMDAra ane te te yuganA yugapuruSa hoya prabhu mahAvI2nA zAsanamAM tIrthanI avicchinna paraMparA paropakAranuM pradhAna sAdhana dvAdazAMgIrUpa samyak zrutajJAna gaNadhara bhagavaMto pahelAM 14 pUrvanI racanA kare che ane pachI dvAdazAMgInI racanA kare che bhAvarogIne dhanvaMtarI tulya tIrtharUpa gItArthagurunI anivAryatA zrutakevalInI durlabhatAnuM dRSTAMta badhAM dravyatIrtho-sthAvaratIrtho karatAM jaMgamatIrthano acittva mahimA pariziSTa : bhAvatIrtha - gItArtha guru 11 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI sUtrArthanA dhAraka guru e paheluM jIvaMtatIrtha ane sanAtana zAzvata dvAdazAMgI e bIjuM jIvaMta tIrtha jagatanuM artharUpa tattva sanAtana zAzvata che, koI IzvaranI pedAza nathI vyaktirUpa tIrtha karatAM paNa dvAdazAMgIrUpa zAstranI mahAnatA bhagavaMte kahela muSTirUpa (sArabhUta) arthAtmaka tripadI ane gaNadharoe racela sUtrAtmaka dvAdazAMgI e bIjA jIvaMta tIrtharUpa che je ekane jANe che te sarvane jANe che, je sarvane jANe che te ekane jANe che dvAdazAMgInI mahAnatA, tIrthaMkaro paNa dvAdazAMgInI AjJAnuM ullaMghana karatA nathI jinavacana pratye pU. zrI haribhadrasUrijInA udgAra tIrthaMkaro paNa pratidina zAzvata pravacanarUpa tIrthane namaskAra kare che tIrthaMkaro pUjitapUjya vyavahArathI gaNadharUpa tIrthane namaskAra kare che dvAdazAMgIrUpI zAstranI mahAnatA, vizALatA, gahanatA ane saMkSiptatA jaDalakSI vijJAna pAse AtmAnA anuzAsana ane rakSaNanI koI dRSTi ja nathI, te ekamAtra dvAdazAMgImAM che jainadharma saMpUrNa padArthavijJAna upara AdhArita che, daSTihIna apUrNa jaDa vijJAna upara AdhArita nathI For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 viSayAnukramaNikA pRSTha kramAMka viSaya 230 231 231 232 233 233 235 235 236 237 238 239 240 vijJAnanI ahitaprerakatA ane dizAzUnyatA zAstronI AjIvana zaraNabhUtatA vijJAna roja badalAtuM rahe che jyAre dharmazAstro sadA sthira che pravacananuM mULa tripadI, je anaMtakALa pahelAM hatI te ja atyAre che ane anaMtA kALa pachI paNa te ja raheze vizva utpanna thAya che, nAza pAme che ane dhruva che tripadI syAdvAdarUpa siddhAMtano arka che ane tenI phalazruti dvAdazAMgI che sAcAM zAstro haMmezAM dRSTa-iSTathI avirodhI hoya kAryakAraNanA aTala siddhAMtathI vizva anAdi anaMta sAbita thAya che jIvaMta tIrthane paNa mArgadarzaka dvAdazAMgI mahAjIvaMta tIrtha che - dvAdazAMgI zAstronI saphaLatA hitAhitanI preraNA ApavAmAM che zAstra sarvakALe sarvavyApI che, tethI sAdhaka tamAma viSayo tenA AdhAre ja mUlave : te kahe te ja tene pramANa sUtra-artha tattva karI saddahuM jIvanamAM unnata daSTi, tene anurUpa AcAra ane te baMne saMgata thAya tevA siddhAMta dvAdazAMgI ja ApI zake che bhautika kSetre paNa dhyeya, kriyA ane siddhAMtanI susaMgatatA anivArya sAmAyikasUtra Adarza, AcAra ane siddhAMta traNeyathI zreSTha ane avirodhI sUtra che dvAdazAMgInA eka eka vacanathI anaMtA mokSe gayA che dvAdazAMgInuM dareka vacana paNa svataMtra tArakazakti dharAve che mahAmahimAzALI dvAdazAMgImAM duniyAnI tamAma philosophInAM mULa che dvAdazAMgI sAcuM amRta che, jIvanamAM sAcI sukha-zAMti Ape, maratAM samAdhi Ape ane parabhavamAM paNa sAthe Ave jene vairAgya na game tene zAstravacana pariNAma pAmatuM nathI eka eka jinavacana paNa tIrthasvarUpa che zrIsaMghamAM Adhipatyano mApadaMDa sUtrArthanuM kramika jJAna che sUtramaya dvAdazAMgI mahAmahimAvaMta che to arthamaya dvAdazAMgInI mahAnatA varNanAtIta che pratyeka jinavacana samiti-guptirUpa ane tripadImaya che. dvAdazAMgI sabhyazvata che, chatAM pAtrane ja samyakthatapaNe pariName ane apAtrane mithyAzrutapaNe pariName che dvAdazAMgInI ArAdhanAthI anaMtA taryA, AzAtanAthI anaMtA DrakhyA bhavabhIra AtmA jenI khAtarI na hoya tevuM vacana uccAre nahi 242 242 243 245 245 246 247 247 248 250 252 253 255 257 For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA pRSTha kramAMka 259 259 261 264 264 267 270 271 273-281 viSaya dareka vastu sApekSa ja che, koI paNa vastu nirapekSa nathI, nirapekSamAtra asatya che jainadarzananI sApekSatA sArvatrika che, AinsTAinanI traNa bAbatanI sApekSatAmAM paNa prazno niruttara che marIcinuM utsutrabhASaNa utkaTa bhAvathI hota to anaMta covIsI saMsAra vadhI jAta dvAdazAMgInA vacanano apalApa mahAaparAdha che zAstranI sUtrathI ke arthathI ke tadubhayathI AzAtanA e mahApApa che, ati jokhamakAraka che tIrthakaroe dezanA dvArA upakAra karatAM kaMI gaNo upakAra, gaNadhara ane dvAdazAMgIrUpI jIvaMta tIrthanI sthApanA dvArA karyo bhagavAnane tIrtha pravartAvavAnI lokAMtika devonI prArthanA dvAdazAMgInI mahAnatA samajI tenI mAtra zraddhA ane bahumAnathI paNa tame ghaNI AzAtanAthI bacI zako cho ane pariNAme durgatithI bacI zako cho anArya vicAro zAstranA pAyAnA satyonA saduhaNA-bahumAnamAM kuThArAghAta che dvAdazAMgI upara saduhaNA-bahumAna mATe pahelAM to pAMca indriyone pahelA naMbaranI dumana mAnavI paDaze pariziSTaH bhAvatIrtha - dvAdazAMgI bhAvatIrtha - caturvidha zrI saMgha trIjuM jIvaMtatIrtha caturvidha zrIsaMgha zrIsaMghanAM ghaTaka tattvo digaMbarapaMthanI utpatti ane tenI mAnyatAo zrIsaMghanAM ghaTaka tattvo je gaccha gItArthanizrita nathI te coranI pallI che je upadezaka sAdhu utsutrabhASaNa kare che te kasAI karatAM paNa vadhAre bhayaMkara che je mAbApa saMtAnone dharmanA saMskAra nathI ApatAM te kasAI karatAM paNa vadhAre kharAba che zrIsaMghanI tArakatAnuM rahasya zrIsaMghaghaTaka vyaktionI vizeSatA zrIsaMghanuM aizvarya tIrthakara anaMtara zrIsaMgha tIrthakara samakakSa zrIsaMgha zrIsaMghanI mahAnatA vicAro to samagra aizvarya zrIsaMghamAM ja dekhAya, bahAra kAMI dekhAya nahi samagra sRSTimAM zreSTha koTinA guNonA dhAraka jIvonA samUharUpa zrIsaMgha tIrthakara anaMtara, tIrthakara samakakSa ane tIrthakarathI paNa adhika che tIrthakara anaMtara zrIsaMgha 282-356 283 285 287. 289 : 296 297 298 299 300 302 303 303 304 306 307 For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 viSayAnukramaNikA pRSTha kramAMka viSaya 307 308 308 309 312 313 320 321 323 331 333 338 34) 342 tIrthakara samakakSa zrIsaMgha jinazAsanano zrAvaka paNa anyadarzananA saMnyAsI karatAM caDiyAto che muktigAmI jIvomAM paNa mArgabheda saMbhavita, paraMtu zrIsaMghamAM mArgabheda asaMbhavita tIrthakarathI adhika zrIsaMgha AvA vizALa zrIsaMghanI eka dezathI paNa hRdayapUrvakanI bhakti kare tene traNa lokanA traNa kALanA zrIsaMghanI bhaktinuM phaLa maLe che zrIsaMghanI AjJAnA pAlanamAM caudapUrvadhara pU. bhadrabAhusvAmInuM dRSTAMta zrIsaMghanI bIjI vAra AjJA, jenuM zrIbhadrabAhusvAmI dvArA aMzataH pAlana pU. zayyabhavasUrie zrIsaMghanI AjJA mAthe caDAvIne zrIdazavaikAlikasUtranuM visarjana na karyuM zrIsaMghanI AjJA mAthe caDAvavAnAM anya paNa dRSTAMto zrIsaMghanuM svarUpa : jinAjJAsApekSa te zrIsaMgha : jinAjJAnirapekSa te saMgha nathI zrIsaMghanI jinAjJAdhInatA mATe pU. zrI vajasvAmInA jIvanano eka prasaMga zrIsaMghanI jinAjJAnI vaphAdArI mATe pU. kAlikAcArya mahArAjAnA jIvanano eka prasaMga pU. kAlikAcAryanuM dRSTAMta (cAlu) samagra saMsAramAM jeTalAM paNa zreSTha guNaratno che te zrIsaMghamAM che gaccharUpa saMghanA vividha AcAradarzanathI bahumAnavRddhi thatAM ghI vahorAvatAM dhanA sArthavAhane bodhibIjanI prApti zrIsaMghanI khUNe khUNe prabhAvakatAnI tole vizvamAM anya koI sAdhana nathI zrI saMbhavanAtha bhagavAna zrIsaMghanI bhakti karIne tIrthakara banyA zrIsaMghanI mAnasika AzAtanAnA phaLamAM sagara cakravartInA 60,000 putronuM dRSTAMta pariziSTaH bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 346 u47 348 354-353 noMdha :1. pustakamAM pATha ApyA che temAM je pATha zarU thatAM pahelAM nI nizAnI karI che te pATha tenI AgaLano pATha je vidhAna mATe Apyo che te ja vidhAna mATe jANavo. 2. pariziSTamAM jyAM 2 nizAnI che te graMtha darzAvavA mukI che jyAM ne nizAnI che te pATha darzAvavA mukI che. For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAptisthAna 15 * prAptisthAna para * amadAvAda : gItArthagaMgA 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. (079) 2660 4911, 32911471 * zrI naTavarabhAI ema. zAha, (AphrikAvALA) 9, parizrama beMka opha InDiyA sosAyaTI, vijayanagara krosIMga pAse, amadAvAda-13. = (079) 2747 8512 muMbaI : zrI nikuMjabhAI Ara. bhaMDArI viSNumahala, trIje mALe, garavAre pevelIyananI sAme, DI-roDa, carcageTa, muMbaI-400020. 8 (022) 22814048 * zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. (022) 39438434 (mo.) 9322264851 * zrI lalitabhAI dharamazI 302, caMdanabALA epArTamenTa, javAharalAla naheru roDa, jaina derAsaranI pAchaLa, sarvodaya pArzvanAthanagara, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. = (022) 25680614, 26586030 * pUnA : Shri Maheshbhai C. Patwa 1/14, Vrindavan Society, B/h. Mira Society, Nr. Anand Marg, Off. Shankar Sheth Road, Pune-411037. 8 (020) 26436265 * surata : DaoN. praphulabhAI je. zeTha . .. DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbanivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. = (0261) 3013244 ja rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. 8 (0281) 233120 * BANGALORE : Shri Vimalchandji C/o. J. NEMKUMAR & COMPANY Kundan Market, D. S.Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. 6 (080)-(O) 22875262, (R) 22259925 * jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varkasa C-9, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. (0288) ra678513 For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000 dharmatIrthano mahimA For Personal & Private Use Only Conwy Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuM dharmatIrthano mahimA LabjjjjjCES siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / amaryAvimAdi, wAsa0 LiOTIOAM maLa0Iof Ill (pratita pra9ra00 blojha-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. tIrthakaronuM sarvotkRSTa kartavya dharmatIrthanuM pravartana : A jagatamAM sarvane mATe vaMdanIya, sarvane mATe pUjanIya ane utkRSTamAM utkRSTa mahAmaMgalakArI koI tattva hoya to te tIrthaMkaroe sthApela A dharmatIrtha ja che. dharmatIrthanI sthApanA dvArA ja tIrthakaro tIrthakara kahevAya che. tIrthakaronA jIvanamAM janmathI ja kartavyaparAyaNatA hoya che. tIrthakaroe potAnA samagra jIvanamAM aneka bhautika ane AdhyAtmika uttama kartavyo adA karyA che. bhagavAna RSabhadeva janmyA pachI temanA jIvanamAM evo koI prasaMga nahIM hoya ke jemAM temaNe yogya kartavya adA na karyuM hoya. Ama chatAM, temanA jIvananuM utkRSTamAM utkRSTa kartavya koI hoya to te dharmatIrthanuM pravartana ja che. tIrthakaronA jIvananuM mahAna satkArya ane UMcAmAM UMco paropakAra temaNe jagatamAM pravartAveluM dharmatIrtha ja che. 1 yadbhagavadbhiH sarvajJaiH sarvadarzibhiH paramarSibhirarhadbhistatsvAbhAvyAt paramazubhasya ca pravacanapratiSThApanaphalasya tIrthaMkaranAmakarmaNo'nubhAvAduktaM bhagavacchiSyairatizayavadbhiruttamAtizayavAgbuddhisampannairgaNadharairdRbdhaM tadaGgapraviSTam / (tasvArthamANa 2-20) For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 kRtakRtya evA tIrthaMkarone paNa dharmatIrtha namaskaraNIya : dharmatIrthanI sthApanA dvArA ja tIrthaMkaro tIrthaMkara banyA hovA chatAM tIrthaMkarone paNa pUjanIya, vaMdanIya A jagatamAM koI tattva hoya to te paNa A dharmatIrtha ja che. atyAra sudhImAM evA koI tIrthaMkara nathI thayA ke jemaNe tIrthanI sthApanA karatI vakhate sauthI prathama tIrthane namaskAra karyA na hoya. RSabhadeva bhagavAna, ajitanAtha bhagavAna, mahAvIra prabhu, sImaMdharasvAmI ke pachI koI paNa tIrthaMkara paramAtmAnuM samavasaraNa hoya, paraMtu samavasaraNamAM tIrthaMkaro praveza kare to te sauthI pahelAM "namo tittvasa" bolIne dharmatIrthane namaskAra kare ja. eTale ke tame ane huM ja nahIM paNa ApaNe badhA jemane vaMdana-pUjana-namaskAra karIe chIe, jemanI ahobhAvathI utkRSTa bhakti karIe chIe, tevA tIrthaMkarone paNa je pUjanIya, vaMdanIya che tevA dharmatIrthanI mahAnatAno koI pAra nathI. sarva tIrthaMkaronuM mULa bIja dharmatIrtha : ahIMyAM tamane prazna thAya ke kRtakRtya evA tIrthaMkarone paNa dharmatIrthane namaskAra karavAnuM zuM kAraNa ? to te e ja ke A dharmatIrtha ja tIrthaMkaronI utpattinuM Adya bIja che. Aja sudhImAM anaMtA tIrthaMkaro thayA, te tIrthaMkaro tIrthaMkara banyA zenA prabhAve ? A dharmatIrthanA prabhAve ja. dA.ta. prabhu mahAvIre paNa koIne koI dharmatIrthanuM AlaMbana laI sAdhanA karI tIrthaMkaranAmakarmano baMdha karyo ane tenA prabhAve pharI prabhu mahAvI2 dvArA dharmatIrthanI sthApanA thaI. eTale A vizvamAM je je tIrthaMkaro thayA te badhA tIrthaMkarone tIrthaMkara banAvanAra A dharmatIrtha ja che. 2 anaMtA tIrthaMkaronI bIjabhUmi kaho ke utpattinI khANa kaho to te A dharmatIrtha ja che. apekSAe tIrthaMkaro karatAM paNa dharmatIrtha vadhu pUjya : tIrthaMkaro para paNa jeno mahAna upakAra che ane tIrthaMkaro paNa jene vaMdana-bhakti kare che evA dharmatIrthanI utkRSTatAno A jagatamAM koI namUno nathI. AvA uttamamAM uttama A dharmatIrthano mahimA varNavavA pU. A. zrI siddhasenadivAkarasUrijI mahArAjA, sanmatitarkaprakaraNa graMthanA prAraMbhamAM ja dharmatIrthanI stuti 1 namastIrthAyeti girA, kRtvA tIrthanamaskriyAm / tatra siMhAsane pUrvAbhimukho nyaSadat prabhuH / / 374 / / arhatAmapyarhattA zAsanapUrvikA, dharmatIrthano mahimA 2 'tIrthaM' zrutajJAnaM tatpUrvikA 'arhattA' tIrthakaratA, na khalu bhavAntareSu zrutAbhyAsamantareNa bhagavata evamevA''rhantyalakSmIrupaDhaukate / (bRhatkalpasUtra0 bhASyagAthA - 1994 TIkA) (sanmatita prajarA0 vAMka-2, zlo- TIjA) (lalitavistarA TIvA) 'taLundriyA JarahayA' ti vavanAt, For Personal & Private Use Only (triSaSTi parva-2, sarva-rU) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA kare che. tIrthakaro para paNa jeno mahAna upakAra che, tIrthakaroe paNa jene namaskAra karyo che, are! ' samavasaraNamAM bAra parSadAmAMnI koI paNa vyakti praveza kare, te pachI gaNadhara hoya, kevalajJAnI hoya, mana:paryavajJAnI hoya, avadhijJAnI hoya ke caudapUrvI hoya, te badhA "namo sintha" bolIne dharmatIrthane namaskAra kare. dharmatIrthane namaskAra karyA vagara jo praveza kare to te avinaya kahevAya. tamane dharmatIrtha pratyeno Avo vinayavyavahAra ja khabara nathI. are ! "namo tindura" bolavAnI ja khabara nathI ! zAstra kahe che ke jo parSadAmAM besavuM hoya to dharmatIrthane namaskAra karavAnA avazya Ave. apekSAe tIrthakaro karatAM paNa dharmatIrtha mahAna che, pUjya che; kAraNa ke dharmatIrtha ja anaMtA tIrthakaronI hAramALA pedA kare che. tIrthakara jevA tIrthakarone paNa mokSa sudhI pahoMcADanAra jo koI hoya to te A dharmatIrtha ja che, to tenAthI vadhAre pUjanIya bIjuM koNa hoI zake ? arthAt koI ja na hoI zake. "dharmatIrthanuM pravartana karo" evI devendronI paNa abhilASA : sabhA : tIrthaMkaro dharmatIrthane zA mATe namaskAra kare che ? sAhebajI : tIrthakaro dharmatIrthane namaskAra kema kare che tenAM kAraNo AgaLa Avaze tyAre samajAvIza. - tamArA hRdayamAM paNa tIrthakarane namaskAra karatI vakhate, emanA para paNa jeno upakAra che tevuM dharmatIrtha avazya yAda AvavuM joIe. tenA pratye pUjanIyatA, vaMdanIyatA, namaskaraNIyatAnI khabara nahIM hoya to tIrthaMkaro pratye sAcuM bahumAna nahIM thAya. tIrthakaronA jIvanamAM janma pachI utkRSTamAM utkRSTa zubha pravRtti dharmatIrthanI sthApanA ja che. bhagavAna sAdhanA karI svayaM kevalajJAna pAmyA tene temanA jIvananuM utkRSTa kartavya na kahyuM. bhagavAna janme tyAre indro atyaMta bhaktithI mahotsava kare che, chatAM indrone prabhu pAsethI tIrthapravartana karAvavAnI ja utkaTa kAmanA hoya che. tame snAtramAM bolo cho ne, ke "dIkSA kevalane abhilASa, nita nita jina guNa gAve." 1 pUrvadvArA'vizan sAdhu-sAdhvI-vaimAnikastriyaH / pradakSiNIkRtya nemurjinaM tIrthaM ca bhaktita: / / 134 / / prAkAre prathame tatra, dharmArAmamahAdrumAH / pUrvadakSiNadizyAsAJcakrire sarvasAdhavaH / / 135 / / teSAM ca pRSThatastasthurUvA' vaimAnikastriyaH / tAsAM ca pRSThatastasthustathaiva vratinIgaNA: / / 136 / / pravizya dakSiNadvArA, prAgvidhAnena nairRte / tasthuvanezajyotirvyantarANAM striyaH kramAt / / 137 / / pravizya pazcimadvArA, tadvannatvA'vatasthire / maruddizi bhavanezajyotiSkavyantarAH kramAt / / 138 / / (triSaSTiparva-2,sa-6) 2 guNasamudAo saMgho pavayaNatitthaMti hoi egaTThA / titthayaro vi ya evaM Namai gurubhAvao ceva / / 26 / / guNasamudAyaH snggho'nekpraannisthsmygdrshnaadyaatmktvaat| pravacanaM tIrtham iti bhavantyekArthikA:-evamAdayo'sya zabdA iti| tIrthakaro'pi cainaM saGgha tIrthasaMjJitaM namati dharmakathAdau gurubhAvata eva 'namastIrthAya' iti vacanAdetadevamiti / / 26 / / (pratimAzatavi, -67 TA ) For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA samyagdaSTi devatAne prabhu janme tyArathI ja A ja bhAva che ke, "prabhu kyAre saMsArano tyAga karI, dIkSA laI, sAdhanA karI, kevalajJAna pAmI samasta jagatanuM kalyANa karavA dharmatIrthanI sthApanA kare !" dharmatIrthapravartananuM pradhAna kAraNa tIrthakara nAmakarmano udaya sabhA : eka dharmatIrtha vidyamAna hoya chatAM bIjA dharmatIrthanI sthApanA kema karAya ? sAhebajI : dharmatIrtha vadhAre udyotamAna thAya te mATe. badhA jIvonI dharmatIrtha sthApavAnI trevaDa na hoya, prakRSTa puNyazALI jIvanI ja AvA mahAna kAryanI kSamatA hoya che. Ama to tIrthakaranuM aMtima bhavanuM samagra jIvana, jIvananI dareka pravRtti koIne koInA kalyANanuM avazya kAraNa hoya che. teo jIvanamAM aneka prakAranAM kauTuMbika, sAmAjika, naitika ane dhArmika kartavyo adA kare che. dA.ta. RSabhadeva bhagavAne saMtAnone saMsAramAM strIonI u4 kalA ane puruSonI 72 kalA zikhavADI; lokopakAra mATe rAjyavyavasthA, samAjavyavasthA sthApI; paNa te badhAM temanAM utkRSTa kartavya nathI kahevAtAM. paraMtu tIrthanI sthApanA jIvananuM sarvotkRSTa kartavya kahevAya; kema ke tIrthasthApanAthI temaNe eka-be nahIM, lAkhokaroDo-asaMkhya nahIM, paNa anaMtA jIva para paraMparAe zreSTha upakAra karyo che, je tIrthakara nAmakarmanA udaya vagara zakya nathI. tIrtha sthApavAnI zakti tIrthakaromAM ja hoya che; kema ke teo pracaMDa puNya laIne AvyA che. tIrthaMkaranAmakarma temanI pAse tIrthanI sthApanA karAve che. anya dharmo karatAM jaina dharmamAM IzvaratattvanI viziSTatA : ahIM thoDI vAto evI Avaze ke je duniyAnA dharmo ane jainadharmanA IzvaratattvanI vyavasthAmAM pAyAno taphAvata batAvaze. moTAbhAganA dharmo to Izvarane sRSTinA sarjaka, saMcAlaka ane saMhAraka mAne che. vaLI jainadharma sivAyanA bIjA je bauddhadarzanAdi dharmo, je Izvarane samagra sRSTinA sarjaka ke saMcAlaka nathI mAnatA, te darzano paNa Izvarane dharmatIrthanA sarjaka, saMcAlaka ane saMrakSaka avazya mAne che; arthAt "pUrNa paramezvara paNa, dharmatIrthano udyota karavA sucAru saMcAlana ane saMrakSaNa mATe avasare avasare avatAra le che. bhagavad gItAmAM paNa lakhyuM ke "saMbhavAmi yu no." Ano artha e thayo ke, vizvamAM tIrthanI 1 jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tIrthanikArataH / / 224 / / [ ] iti vacanaprAmANyAt (vivuM. adhyAya-8, sUtra-33 TakA) hai yazca tIrthanikAralakSaNo hetuH kaizcit parikalpyate so'pyanupapannaH kaSAyavikArajanyatvAt tasyeti / / 34 / / (vindhyAya-8, sUtra-34 TIvA) siddhAnAM patanAbhAvAnna punaH saMsArAvatAraH, etAvatA "jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM pdm| gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tiirthnikaartH||1||" iti vAdinaH saugatA nirastAH (sagavandra saptati sno-64 TIzA) For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA hAni-lopa thAya to teno udyota karavA Izvara Ave, Izvara ja satata dharmatIrthanI ciMtA kare. paNa jainadharma A vAtanI nA pADe che. temAM eka ja kAraNa che ke tIrthanI sthApanA e pUrNa paramezvaranuM kartavya ja nathI, paraMtu sAdhaka IzvaranuM utkRSTa kartavya che. vaLI te kartavya teo nirlepabhAvathI ja kare che. mATe jaina dharmamAM IzvaratattvanuM alaukika nirUpaNa che. mahAsAdhaka tIrthakaro koI icchAthI ke rAgathI dharmatIrthanI sthApanA karatA nathI, paNa sarvakAmanAzUnya evA vItarAga-sarvajJa thaI tIrthanI sthApanA kare che. vItarAga hovAne kAraNe pravRtti karatI vakhate temane koI vikAra-AzaMsA-kAmanA-apekSA nathI. mAtra tIrthakara nAmakarmanA udayathI ja utkRSTa paropakAranI pravRtti sahajabhAve kare che. sabhA audayikabhAve karma che ? sAhebajI : hA, tIrthaMkara nAmakarmano audayikabhAva paNa hitakArI che. badhA audayikabhAva kharAba che tevuM nathI. vaLI kSAyikabhAva paNa sAthe che. paNa ahIM mAro mukhya muddo e che ke A tIrthanI sthApanA tIrthakaro kare che ane te karavAnI paddhati alaukika che. anyadharmavALA kahe che ke Izvara sarva karmanA baMdhanothI mukta pUrNaparamezvara hovA chatAM avatAra laIne tIrthanI rakSA kare che, dharmatIrthanI sAra-saMbhALa le che, je kathana susaMgata nathI. jainadharma kahe che ke jo Izvara pote sthApelA dharmatIrthano cAhaka bane ane te te dharmatIrtha A jagatamAM jhaLahaLatuM rahe tevI apekSA rAkhe, to IzvaramAM paNa rAga-dveSano vikAra Ave ane IzvaranA mahAna svarUpanI pratibhA khaMDita thAya. IzvaranI nirvikArI pratibhA rAkhavI hoya to, parama sAdhaka avasthAmAM ja satkArya karAvanAra prabaLa puNyakarmanA udayathI ja tIrthanI sthApanA kare, ane nirlepabhAvathI siddhAvasthA pAme. zAsananI sthApanA karyA pachI paNa bhagavAnane zAsana para rAga nathI ane zAsananI caDatI-paDatI thAya temAM paNa bhagavAnane koI harakha-zoka nathI, chatAM utkaTa satkAryanI pravRtti paNa zubha karmanA vipAka vinA pUrNa nirvikArI AtmAmAM saMbhavita nathI. tethI jainadarzane sAdhanAnA aMtima tabakkAmAM rahelA mahAsAdhaka tIrthakaro dvArA jagatanA uddhAranI pravRtti tIrthapravartanarUpe sahajatAthI mAnI che, je duniyAnA sarva dharmo karatAM nirALI che; paNa pUrNa paramezvara svarUpa siddhone tIrthapravartana sAthe koI saMbaMdha svIkArela nathI, jethI paramatattvamAM koI UNapa AvatI nathI. ete ca kaizcittattvataH khalvavyAvRttacchadmAna eveSyante / yadAhuH - "jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH / / 1 / / tathA - dagdhendhanaH punarupaiti bhavaM pramathya, nirvANamapyanavadhAritabhIruniSTham / muktaH svayaM kRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha moharAjyam / / 1 / / " - [ siddhasena dvAtriMzikA 2 / 18 ] iti| * (dharmasaMpradaphtara-dara TIkkA, voDAzAstra pravAsa-, sno-123 TIvA) ra yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhArata / abhyutthAnamadharmasya tadAtmAnaM sRjAmyaham / / 7 / / paritrANAya sAdhUnAM vinAzAya ca duSkRtAm / dharmasaMsthApanArthAya saMbhavAmi yuge yuge / / 8 / / (mAvatA adhyAya-4) For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA dharmatIrthanI sarvotkRSTa paropakAritA: tIrthakaro vItarAga sarvajJa thaI je tIrthanI sthApanA kare che, te tIrthanI pUjyatA kevI, tenA guNa kevA, tenuM svarUpa kevuM te badhAnuM varNana karatAM zrI siddhasenadivAkarasUrijI mahArAjA kahe che ke, A tIrtha sanAtana zAzvata che, traNa lokane upakArI che, svarUpathI zuddha che ane guNothI advitIya che. are ! duniyAnAM jeTalAM anya dharmatIrtha che, te sarve para A dharmatIrtha anuzAsana karanAra che, temanA para potAnI vijayapatAkA pharakAve che arthAt mithyAmatonuM khaMDana karI, satyanI sthApanA karanAra che. "A mahAna tIrtha jayavaMtu varto," tevuM jAheramAM stutirUpe gAya che. "jinazAsanadevakI jaya"no paramArtha : tame 'jinazAsanadeva kI jaya" bolo cho, paNa tamane koI pUche ke zAsana eTale zuM ? zAsananA deva koNa ? tenI jaya eTale zuM ? to tamane khabara kharI ? ke pachI gatAnugatikatAthI ja bolo cho ? ApaNe tIrthakaranI jaya paNa pachI bolIe chIe, sauthI pahelAM jaya zAsanadevanI bolIe chIe. ahIM saMdarbhathI padmAvatI ke cakrezvarI zAsanadeva tarIke nathI, paNa te vakhate bhagavAne sthApelA dharmatIrthanI ja ApaNe jaya bolAvIe chIe, anya koI deva-devInI nahIM. sabhA ahIM jinazAsanadevamAM deva kayA Ave ? sAhebajI : ahIM deva eTale zAsana pote ja sarvotkRSTa deva che, tIrthakaro pote paNa devanI jema jene pUje che. zAsanathI UMcA koI devatA jagatamAM nathI. anaMtA tIrthaMkaro, anaMtA gaNadharo, anaMtA kevalIo ane anaMtA caudapUrvIoe jene namaskAra karyA che; are ! mAtra namaskAra nathI karatA, paNa pradakSiNA phare che. khuda tIrthaMkaro samavasaraNamAM praveza karatAM tIrthane pradakSiNA de che. kevalajJAnIone have sAdhanAthI kaMI pAmavAnuM bAkI nathI, chatAM paNa RNanA svIkAra tarIke dharmatIrthane pradakSiNA karI namaskAra karIne pachI ja samavasaraNamAM birAjamAna thAya che. anaMtA tIrthakaro, gaNadharo, badhAe jene pUchyuM che tevA A tIrthathI UMcuM A jagatamAM bIjuM kaMI ja pUjya nathI. paNa A tIrthanI vyAkhyA zuM? tenA prakAra keTalA? tenuM svarUpa zuM? tenuM vistArathI varNana mAre A graMtha dvArA cAturmAsamAM karavuM che. 1 zAsanasyAbhISTadevatAvizeSasya pradhAnabhUtasiddhatva-kusamayavizAsitvArhatpraNItatvAdiguNaprakAzanadvAreNa stavAbhidhAyikAM gAthAmAhasiddhaM siddhatthANaM ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / kusamayavisAsaNaM sAsaNaM jiNANaM bhavajiNANaM / / 1 / / (sanmatitaprara0 -1, ro-mUna, TA) 2 zAsanasyAbhISTadevatAvizeSasya (sanmatitarkaprakaraNa0 kAMDa-1, zloka-1 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA guNAnurAgathI thayela tIrtha pratye bahumAna, bodhibIjanI prAptinuM kAraNa? pahelAM to mAre dharmatIrthano mahimA samajAvavo che. mahimArUpe zAstramAM tyAM sudhI kahyuM che ke jo A 'tIrtha pratye guNAnurAgathI tamane mAtra bahumAna thaI jAya, to paNa bodhibIjanI prAptinI zAstra bAMhedharI Ape che. paNa bahumAna guNAnurAgathI thavuM joIe. tame jaya to bolAvo cho paNa tamane A tIrtha para guNAnurAgathI bahumAna thayuM che ke nahIM, te lAkha TakAno prazna che. ghaNA jeno evA che ke jainakuLamAM jagyA mATe prabhu mahAvIre sthApelA tIrthane mAne che, ahIM janmyA mATe jinazAsanadevanI jaya bole che; paNa musalamAna, bauddha ke vaidika dharmamAM janmyA hota to tyAMnI jaya bolAvata. A zAsana oLakhAyuM, UMcuM lAgyuM mATe jaya bolAvo cho ? ke oLakhyA vagaranI ja jaya bolAvo cho ? are ! tamane oLakhavAnI jijJAsA ja nathI. zAstra kahe che ke jyAM sudhI A dRSTibiMdu badalAya nahIM tyAM sudhI tamAro bhagavAnanA zAsanamAM bhAvathI praveza nahIM thAya. paramAtmAnA zAsanamAM bhAvathI praveza karavA mATe tIrthaMkaroe sthApeluM tIrtha tamane guNathI gamavuM joIe, mamatvathI nahIM. dharmatIrtha ja ekamAtra rAga karavA yogya : sabhA : saMghane tIrtha kahevAya ? sAhebajIH phakta saMghane tIrtha na kahevAya. saMgha kone kahevAya te paNa bhaNavuM paDaze. dharmatIrtha aMgenA AgamanA pATho laIne vivecana-vyAkhyA karIza. A viSaya para mAre 1000 graMthamAMthI AdhAra ApavA che ane vivecana karavuM che. atyAre mAre prathama eTalI ja oLakha ApavI che ke, je tIrthakaro A tIrtha pAse jhUkI jAya che, te evI vastu che ke jene oLakhyA pachI tamane A duniyAmAM bIje kyAMya tIvra rAga nahIM thAya. rAga karavA lAyaka A eka ja che. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAjA lakhe che ke "prabhu tamAruM tIrtha maLyuM ane tenA upara amAro rAga thayo eTale ame amAruM jIvana dhanya dhanya, kRtakRtya mAnIe chIe. have jIvanamAM 1 kathaM tIrthavarNavAda eva bodhibIjaM bhavatyata Aha vyAkhyA-ciyazabda evkaaraarthH| sa cApizabdArthaH / tatazca yApi kAcidalpApItyarthaH / gunnprtipttirgunnaabhyupgtiH| sarvajJamate jinshaasnvissye| bhavati jaayte| parizuddhA bhAvagarbhA / sApi guNapratipattiH / jAyate sNpdyte| bIjaM hetuH / bodheH smygdrshnprtiptteH| stenajJAtena caurodaahrnnen| tacca praaguktm| iti gAthArthaH / / 24 / / (paMcAzaka prakaraNa paMcAzaka-9, zloka-24 TIkA) 2 adhItAstAH zrInayavijayavijJAMhibhajanaprasAdAd ye teSAM pariNatiphalaM shaasnruciH| ihAMzenApyuccairavagamaphalA yA sphurati me| tayA dhanyaM manye janurakhilamanyat kimdhikm||4|| (ddhiAradAca tram) For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA bIjuM kaMI ja joItuM nathI." vicAro, khAlI rAga thayo eTalAmAtrathI ja jIvana kRtakRtya mAne che, to rAga paNa keTalo kImatI haze ? paNa te rAga kyAre thAya ? A dharmatIrthanI sAcI oLakha thAya to. atyAre to oLakha vinA ja jaya bolAvo cho. ghaNAne tIrthakaro koNa ? ane tIrtha kone kahevAya ? tenI ja kaMI khabara nathI. atyAre badhuM kulAcArathI cAle che. zAstramAM lakhyuM ke, bALaka hoya tyAM sudhI kulAcArathI A zAsananI bhakti kare to vAMdho nathI, paraMtu paripakva thayA pachI paNa kulAcArathI ja upAsanA karyA kare te yogya nathI. paripakva thayA eTale oLakha karavAnI zakti AvI, tethI oLakha karavI evI prabhunI AjJA che. A tamArA paMDita (zrotAmAM rahelA eka bhAI) ja zuM bolyA ? e kahe che, zAsanadevamAM deva kyAMthI AvyA ? paNa emane khabara nathI ke zAsana pote ja mahAna deva che. atyAre tamArI mAnyatAmAM zAsanadeva tarIke badhA devI-devatA bharAI gayA che; paNa tenA karatAM to bhAvazrAvako paNa UMcA. AnaMdazrAvaka, kAmadevazrAvaka, puNiyozrAvaka paNa devI-devatA karatAM ghaNA UMcA che. temanAthI sAdhu UMcA, pachI cauda pUrvadharo, pachI avadhijJAnI sAdhu, pachI mana:paryavajJAnI, pachI kevalajJAnI, temanAthI UMcA gaNadhara ane sauthI UMcA tIrthakaro ane temanAthI paNa mahAna dharmatIrtha. apekSAe gaNadharono kevalajJAnI karatAM paNa vadhu mahimA : sabhA chadmastha avasthAmAM hoya to paNa kevalajJAnI karatAM gaNadhara UMcA ? sAhebajI : hA apekSAe UMcA; kema ke " jenazAsanamAM kevalI paNa gaNadharone namaskAra kare che. kevalajJAnI samavasaraNamAM Ave to tIrtha ane tIrthakarone namaskAra karI gaNadharonI AjubAju bese; kema ke kevalajJAnI karatAM zAsananA sthApaka ane saMcAlakono mahimA vadhAre che. jyAM sudhI tame tIrthane oLakhazo nahIM, tenAM badhAM pAsAM nahIM samajo tyAM sudhI jainazAsanamAM tamAro janma thavA chatAM zAsana pratye utkRSTa bahumAna pedA nahIM thAya. tIrthaMkarapUjita tIrthanI sAcI oLakha karAvI tenA pratye utkRSTa bahumAna karAvavuM e ja A pravacanano hetu che. 1 kevalina: pUrvadvAreNa pravizya jinaM 'triguNaM' tri:pradakSiNIkRtya 'namastIrthAya' iti vacasA tIrthapraNAmaM ca kRtvA 'tasya' tIrthasya-prathamagaNadhararUpasya zeSagaNadharANAM ca 'mArgataH' pRSThato dakSiNapUrvasyAM nissiidnti| (bRhatkalpasUtra0 bhASyagAthA - 1186 TIkA) kevalinaH 'triguNaM' triH pradakSiNIkRtya 'jinaM' tIrthakaraM tIrthapraNAmaM ca kRtvA mArgataH 'tasya' tIrthasya gaNadharasya niSIdantIti / / (Avazyakaniyukti niyukti gAthA - 559 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / ) samayaviSAkSaoi, biUITo AvaUiIToi |||| ( tita pray20 sno-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. tIrthakaro pote aMtima bhavamAM evA utkRSTa sAdhaka che ke potAne AtmakalyANa karI saMsArasAgara taravA mATe koI tAraka dharmatIrthanI jarUra nathI. pote janma janmathI sAdhanA karIne sAdhanAmArgamAM eTalA paripakva thayA che ke aMtima bhavamAM temane saguru ke zAstranI koI jarUra paDatI nathI. sAdhanAmArganAM anuSThAna-tapatyAga vagerenI paNa koI jarUra nathI. temane AtmakalyANa mATe zrI saMgha vagere AlaMbananI paNa jarUra nathI. tIrthakaro anAsakta bhogI, niSkAma yogI, asaMga sAdhaka ane kRtakRtya dharmatIrthapravartaka tIrthakaro pote potAnuM AtmakalyANa karavA mATe jagatamAM dharmatIrtha pravartAvatA nathI; kema ke dharmatIrtha dvArA je meLavavAnuM hatuM te to temaNe AgalA bhavamAM ja, pUrvanA dharmatIrthanI sAdhanA karIne meLavI lIdhuM che. aMtima bhavamAM ta eTalA ucca starane pAmelA che, ke te vakhatanI temanI bhUmikAnuM varNana tIrthakaronA caritra vAMcIe to khabara paDe, ananya bahumAna thAya ane lAge ke tIrthakaronI sarva avasthA alaukika che. dA.ta. bhagavAna janme tyArathI anAsakta bhogI che, saMsAramAM rahe tyAM sudhI niSkAma karmayogI che, dIkSA le tyArathI mAMDIne asaMga sAdhaka che ane kSapakazreNI mAMDI kevalajJAna pAme che tyAre kRtakRtya evA tIrthakara sahajatAthI dharmatIrthanA pravartaka che. A badhA zabdo tamArA mATe navA che. mAre tIrthakaranA jIvananI lokottara viziSTatA batAvavI che. prabhu mahAvIra janmyA tyArathI bhagavAna hotA, haju AtmA para paDelAM ATha karmonA udayanI asara vacce beThelA che, sAdhanA karI karIne ekeeka karmane mULamAMthI kADhavAnA bAkI che. chatAM janmatI vakhate bhUmikA kaI ? to kahe che ke teo anAsakta bhogI che. rAjyAvasthAmAM rAjya kare, samagra saMcAlana kare tyAre te niSkAma karmayogI che, ane dIkSA le tyArathI koI vastuno saMga nathI arthAt asaMga mahAsAdhaka che. sabhA : TUMkamAM rasa vagaranA che ema ja ne ? sAhebajIH tamAro zabda adhUro che; kema ke rasa zabdathI tame rAga-rati lo cho. ahIM to te te bhUmikAne anurUpa mAnasa hatuM. dIkSA pahelAM bhagavAnanA AtmA para rAga-dveSa che, paNa te azubha nathI, zubha che. temanI dareka kakSAnuM varNana yogya zabdo dvArA zAstrakAroe kareluM che. For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 prabhu ! dharmatIrtha pravartAvo" evo lokAMtikadevono vinaMtisvarUpa zAzvata AcAra : sArAMza e che ke tIrthaMkaro dharmatIrthanI sahAya vagara aMtima bhavamAM svabaLe mokSe janAra che, tethI tIrthaMkaro potAnA AtmakalyANa arthe, potAnA upakAra mATe ke potAne taravAnA sAdhana tarIke dharmatIrthanI sthApanA karatA nathI; paraMtu ApaNA saunA kalyANa mATe, ApaNA para upakAra karavA tIrthaMkaroe dharmatIrtha pravartAvyuM che. dharmatIrthano mahimA eTale ja to jyAre bhagavAnano dIkSAno samaya thAya che tyAre,nava lokAMtikadevo devalokamAMthI potAnA zAzvata AcAra pramANe bhagavAnane vinaMtI karavA Ave che tyAre kahe che, "lAyaka vi jIvo paramapada pAmI zake, svakalyANa karI zake, te mATe Apa dIkSA grahaNa karI, sAdhanA dvArA karmakSaya karI, kevalajJAna prApta karI zIghratAthI sarvajIvahitakArI dharmatIrtha pravartAvo." teno artha e che ke bhagavAnane potAnA kalyANa mATe zAsana ke tIrthanI jarU2 nathI, aMtima bhavamAM svabaLathI teo saMsAra tarI zake tema che; paNa jagatanA jIvone tA2vA mATe, temano uddhA2 ka2vA mATe A dharmatIrthanI jarUra che, eTale paropakAranI pravRtti tarIke tIrtha pravartAve che. temanA jIvananuM A sarvotkRSTa kartavya che ane chatAM te karatI vakhate tIrthaMkaronuM mAnasa saMpUrNa nirlepa che. saMpUrNa nirlepabhAvathI tIrthaMkaro dvArA dharmatIrthanuM pravartana H duniyAnA bIjA dharmo jene Izvara tarIke mAne che, te IzvaranA jIvanamAM Izvarapadane khAmI pahoMce tevI pravRtti hoya che; kema sArI paNa pravRtti karatI vakhate temAM lepAI jAya che, jyAre ApaNA tIrthaMkaro nirlepabhAve kare che. sabhA H bIjA Izvara lepAI jAya che te kevI rIte ? sAhebajI H temanA zAstramAM kahyuM che ke dharmatIrtha jhAMkhuM paDe ane dharmanI jagatamAM avanati thAya, te vakhate dharmanI unnati ka2vA Izvara sadehe avatAra le. teno artha e ja ke pote sthApeluM dharmatIrtha duniyAmAM jhaLahaLatuM rahe tenI ciMtA Izvara kare che. sabhA H lokakalyANanI kAmanAthI ciMtA kare to ? sAhebajI H kAmanAmAtra vikAra che. jaina darzanamAM zubha kAmanAne paNa vikAra kahyo che. saMpUrNa nirvikArI tattva ke pUrNa zuddhatattvamAM kAmanArUpa vikArano aMza ke paDachAyo paNa na hoya. zAstramAM lakhyuM ke "kRtakRtya 2 1 jaya jaya nandA ! jaya jaya bhaddA ! bhaddaM te jaya jaya khattiya vara-vasahA ! bujjhAhi bhagavaM ! logaNAhA ! sayalajagajjIvahiyaM pavattehi dhammatitthaM hiasuhanisseyasakaraM savvaloe savvajIvANaM bhavissai tti kaTTu jayajayasaddaM pauMjaMti / / (lpasUtra. sUtra-12 ) * nAva risa-maLa-rAmaM tAva tonaMtiyA surA / dhuLiyuM mati 'khA-nIva-hiyayaM tisthaM parvATTI'||rU2rU / / (mahAnizIthasUtra gIyattha-vihAra nAmanuM chaTuM adhyayana ) 2 kRtakRtyasya prayojanoddezAbhAvAdaprekSitakAryaceSTAnAptatvAt parAnugrahapravRttireva tarhi na syAditi cet, na, tIrthakRnnAmakarmAnubhAvAjjagaddhitakAritvazailyupapatteH, anapekSitaprayojanabhAskaraprakAzanAdivadityAha-"tIrthapravartanaphalaM " (9) ityAdi / / athavA For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 dharmatIrthano mahimA evA tIrthakaro A jagata para paropakAranI pravRttirUpe koI icchAthI nahIM, paraMtu tIrthakara nAmakarmanA udayathI dharmatIrthanI sthApanA kare che." kRtakRtyano artha e che ke jenAM badhAM kartavyo pUrAM thaI gayAM che, badhuM meLavavA jevuM meLavI lIdhuM che, have koI kAmanA-adhUrApaNuM-UNapa-apekSA nathI; sarvathA nirlepatAno bhAva che, vItarAga pUrNajJAnI hovAthI temane koI apekSA nathI. kRtakRtya evA tIrthakaro dharmatIrthanI sthApanA kare che, eTale tIrtha sthApatI vakhate tIrtha dvArA kAMI meLavavuM che tevuM nathI. tame koI paNa kartavya apekSAthI karo cho. ApaNane koI paNa kArya karavA mATe aMdarathI kAmanA joIe, ane te ja ApaNA puruSArthanuM preraka baLa bane che. pachI zubha kAmanA hoya to tenAthI puNya baMdhAze ane azubha kAmanA haze to pApa baMdhAze. paNa jIvanamAM je kAMI puruSArtha-pravRtti karo cho, tenuM preraka baLa tamArA manamAM rahelI kAmanA che. kAmanAzUnya ke icchAzUnya banI pravRtti karavAnI ApaNane Teva ja nathI. tame jIvanamAM kAmanAzunya thai eka paNa pravRtti karI nathI ane atyAre karI zako tevuM level-tevI kakSA nathI. niHsaMgabhAve ke nirlepabhAve pravRtti kevI rIte karAya, te samajavA ApaNe mAnasa keLavavuM paDaze. tIrthaMkaro vItarAga che to AvI zubha pravRtti kevA bhAvathI kare che te paNa ghaNA loko samajatA nathI. Arogya-svAthyano thanaganATa kevo hoya, tenI janmathI mAMdA mANasane khabara na hoya, tema nirlepabhAvathI pravRtti kevI rIte karI zakAya teno rAgadazAmAM rahelA tamane aMdAja -abhyAsa : anyadharmomAM IzvaratattvanuM svarUpa : duniyAnA badhA dharmo vItarAgane oLakhavAmAM thApa khAI gayA che, mATe badhAe vikArI IzvaratattvanI rajUAta karI, sthApanA karI. pAcho jagatamAM evo koI dharma nathI ke jemAM Izvaratattva na hoya. badhA Izvarane, paramAtmAne mAne che, rajU kare che. tenA anuyAyIne IzvaranI bhakti karavA, zaraNa svIkAravA preraNA kare che, paNa tenI oLakha ApavAmAM garabaDa goTALo; kAraNa ke Izvaratattva nirvikArI, niSkAma ja hovuM joIe te samajI na zakyA. koIka dharmavALAe ema kahyuM ke Izvare AkhI duniyAnuM sarjana karyuM ane tenI saMbhALa kare che, dhyAna 'nuttarapAramarSajJAnabuddhAtizayAdyaprameyaddhiniHzreyasAbhyudayArthagamanamapekSya kRtArthatvavizeSaNAt avazyavedyatIrthakaranAmakarmavedanAdyAyuSkatantubandhAdikSapaNamAtrakAryazeSApekSamakRtArthatApi syAdvAdino na doSAyeSi (10) / / (tattvArthasUtra0 AdyakArikA zloka 9-10 siddhasena gaNi TIkA) * nanu prekSAvatAM pravRttiH phalavattayA vyAptA, anyathA prekSAvattAkSatiprasaGgAt, phalaM cedasau tIrthakaraNAdapekSate vyaktamavItarAgatvaprasaGga ityArekAnirAkaraNArthamidamAcaSTe- "aNuvagiyaparahiyarayaM", anupakRta-parahitaratam, yo'nupakRta eva san parasmai yat hitaM tasmin karttavyatayA rata:-AsaktaH sakalatiryaGnarAmaragaNa-sAdhAraNyA vANyA tadupAyapradarzanena, so'nupakRtaparahitaratastam natveti yogH| anupakRtatvAvizeSAcca sarveSvapi jantuSvavizeSeNa parahitakaraNe bhagavataH pravRttiriti na puurvoktdossaavkaashH| (dharmasaMprada izno--2TI) For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dharmatIrthano mahimA rAkhe che. jyAM kazuM rahasya na samajAya, mAnavazakti ke samajanI bahAranI vAta hoya, tyAM badhe sarjaka tarIke Izvarane goThavI dIdho. pAmara jana mATe azakya kArya dekhAya, to kahyuM ke AvA kArya mahAna zaktivALI vyakti ja karI zake, ane mahAna zaktivALo A duniyAmAM paramezvara ja che. varasAda bhagavAne varasAvyo, vAdaLAM Izvare banAvyAM; ema badhe jyAM mAnavazaktinI maryAdAnI bahAranI vAta nIkaLe, tyAM bhagavAnane goThavI dIdhA. have ghaNA kahe che ke, AvI sAMsArika vAtomAM bhale Izvara mAthuM na mAre, paNa duniyAmAM dharmanI sthApanA, pravartana, saMcAlana to Izvara ja kare che. jainadarzanamAM IzvaratattvanI nirvikAritA : ahIM tamane lAge ke sArAM kAma bhagavAna kare to zuM vAMdho ? hA, khoTAM kAma kare te Izvara na hoI zake, paNa sArAM kAma kare tene Izvara mAnavAmAM zuM vAMdho ? to jainadharma kahe che ke, Izvara satkArya ke zubha kAmanA kare to paNa IzvaramAM adhUrApaNuM Ave che. dharmatIrthanI sthApanArUpa jagatanA uddhAranI zreSTha satyavRtti che, paraMtu te pravRtti karavA mahAsAdhaka arihaMtone paNa karmanA vipAkarUpa vikAranI AvazyakatA rahe che. tethI ja pUrNa paramezvara siddho tIrthapravartanarUpa satkArya paNa karatA nathI. hA, arihaMto paNa te pravRtti kAmanAthI nathI karatA; kAraNa ke vItarAga sarvajJa banyA pachI have temane koI vastunI apekSA ke icchA nathI. sAdhanA dvArA je meLavavAnuM hatuM te meLavI lIdhuM che, e apekSAe kRtakRtya kahevAya. temane tIrthapravartana dvArA aMgata koI lAbha nathI, tenA mATe te pravRtti karatA nathI. tethI kRtakRtya tIrthakaro dharmatIrthanI sthApanA kare che e vakhate, temanAmAM A mAruM zAsana jhaLahaLatuM rahe, kAyama mATe pravartatuM rahe, tenA aneka upAsaka bane, tenAthI aneka AtmA tare, badhAne A zAsana dvArA huM tAranAro thAuM, evI aMtaramAM koI abhilASA nathI. tame vItarAgatAnuM svarUpa samajI zako to khyAla Ave. sAdhaka evA bhagavAna janmyA tyArathI gRhastha avasthAmAM bhoga bhogave che tyAre paNa temanA manamAM zubha kAmanA che paNa Asakti nathI, rAjyAvasthAmAM paNa azubha kAmanAzUnya niSkAma karmayogI che, dIkSA lIdhA pachI sarva kAmanAzUnya asaMga sAdhaka che, kevalajJAnakALamAM kRtakRtya banIne dharmatIrthanA pravartaka che ane siddha thAya eTale pUrNa nirvikArI paramezvara che. A badhuM jene oLakhAya tene jaina dharmanA nirvikArI IzvaratattvanI jhAMkhI thAya. tene khyAla Ave ke duniyAmAM paramezvara AvA ja hoya ane te sivAya bIjAne Izvara mAnavAmAM IzvaratattvamAM truTi AvavAno prazna che, IzvaranuM vyaktitva khaMDita thaI jAya che. ATaluM besI jAya to, bhagavAna zAsana sthApe che te ApaNA upakAra mATe sthApe che, potAnA kalyANa mATe sthApatA nathI, temane A zAsana sthApavAthI kAMI meLavavAnuM nathI, tIrthakaro to AtmabaLathI ja tare che. tIrthakarone dharmatIrthanI bahAra rAkhyA che. are! caturvidha saMghamAM paNa tIrthaMkarano samAveza thato nathI. teno artha evo nahIM karatA ke teo caturvidha saMghathI nyUna che. UlaTuM saMghanA sthApaka che, tIrthanA paNa pravartaka che, paraMtu tIrthakara dharmatIrthanI For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 dharmatIrthano mahimA bahAra che. tIrthaMkarano dharmatIrthamAM praveza, samAveza nathI. tenA nAyaka tarIke temanuM sthAna che. A dhyAna rAkhavA jevI vAta che. bhagavAna sAdhu hovA chatAM anya sAdhuonA sAdharmika nathI : A vAtane samajAvavA zAstramAM dalIla ApI ke bhagavAna sAdhu hovA chatAM anya sAdhuonA sAdharmika nathI. ame sAdhu chIe, to jeTalA paNa A zAsananA paMcamahAvratadhArI sAdhu che te badhA paraspara sAdharmika kahevAIe. tamArA mATe suzrAvaka badhA sAdharmika. eTale koIpaNa sAdhunI bhakti karatI vakhate amAre manamAM sAdharmika bhaktino bhAva rAkhavAno che. jo huM tamArI bhakti karuM to mane pApa lAge; kAraNa ke zrAvakanI bhakti sAdhuthI na karAya, ane je sAdhune zrAvakanI bhakti karavAnI bhAvanA thAya, te sAdhu. sAdhunI bhUmikAthI nIce Utare che. sAdhu nAnA-moTA hoya to paNa paraspara bhaktipAtra che. tamArA zrAvakamAM eka vratadhArI zrAvaka hoya, bIjAe vrata na lIdhela hoya to paNa paraspara bhakti karI zakAya; kAraNa, tamArA mATe badhAM zraddhALu zrAvaka-zrAvikA sAdharmika che. tema sAdhu mATe bhagavAnanA zAsanamAM mAtra veza paherelA nahIM, paNa saMyamanA guNathI sAdhu che, te badhA sAdharmika che. ahIM ziSya prazna karyo ke tIrthakaroe dIkSA lIdhI to te paNa sAdhu kahevAya. tethI bIjA sAdhu mATe teo sAdharmika bane ke nahIM ? to zAstramAM nA pADI, ane kahyuM ke bhagavAna sAdhu hovA chatAM bIjA sAdhuo mATe sAdharmika nathI. amArA paMcamahAvratanA AcAramAM, koIpaNa sAdhu mATe bhikSA banelI hoya to, jema te sAdhuthI na vahorAya tema bIjA sAdhuthI paNa na vahorAya; paNa bhagavAna mATe koI vastu banAvI hoya to te mane (sAdhune) kalpa. A vAtathI eTaluM nizcita thAya che ke tIrthakarone dharmatIrthamAM nahIM, paNa dharmatIrthathI upara kahyA che; dharmatIrthanA sthApaka, pravartaka kahyA che. 1 'zAstA' tIrthakaraH sa sAdharmiko liGgataH pravacanato'pi na bhavati / tathAhi - liGgataH sArmikaH sa ucyate yo rajoharaNAdiliGgadhArI bhavati, tacca liGgamasya bhagavato nAsti tathAkalpatvAt, ato na liGgataH sArmikaH / pravacanato'pi sAdharmikaH so'bhidhIyate yazcaturvarNasaGghAbhyantaravartI bhavati, "pavayaNasaMghegayare" iti vacanAt ; bhagavA~zca tatpravartakatayA na tadabhyantaravartI kintu caturvarNasyApi saGghasyAdhipatiH, tato na pravacanato'pi sAdharmika iti / ataH 'tasya' tIrthakarasyArthAya kRtaM yatInAM kalpate / (bRhatkalpasUtra0 bhASyagAthA-1782 TIkA) devadattA yatA-sAdhavyatirekeNa sarve zramaNA devadattAstebhyo dAsyAmIti tadA kalpate, tasya vivakSitasakalpaviSayIkaraNAbhAvAta, saMyatAnAM tu nirgranthAnAM visadRzanAmnAmapi saGkalpe kRte devadattAkhyAdeH sAdhorna kalpate, kimuktaM bhavati ? - caitranAmno'pi saMyatasyoddezena kRtaM devadattAkhyasya sAdhorna kalpate, tathA bhagavadAjJAvibhaNAt, yadA punastIrthakarapratyekabuddhasaGkalpanena kRtaM tadA kalpate, tIrthakarapratyekabuddhAnAM saGghAtItatvena saGghamadhyavartibhiH sAdhubhiH saha sAdharmikatvAbhAvAt, 'saMjayANa u visarisanAmANavi na kappe' iti vacanAccArthApattyA yAvanto devadattA ityAdau visadRzacaitrAdinAmnAM sAdhUnAM kalpata eveti pratipAditaM draSTacuM | * (piMDaniyukti0 niyukti gAthA-143 AcArya malayagiri TIkA) For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tIrthaMkaro dharmatIrthamAM nathI paraMtu dharmatIrtha karatAM paNa mahAna che : sabhA : dharmatIrthane rAjamahelanI ane tIrthaMkarone rAjAnI upamA ApI che, to jema rAjAno rAjyamAM samAveza thAya, tema tIrthaMkarono dharmatIrthamAM samAveza kema nahIM ? dharmatIrthano mahimA sAhebajI : bahu mArmika vAta che. zAMtithI sAMbhaLajo. yAda rAkhazo to AkhI STi badalAi jaze. ApaNe tyAM rAjyavyavasthA sthapAi che, paNa rAjA tarIke rAjasiMhAsana para besanAra rAjA rAjyanI sthApanA karanAra nathI. te to phakta rAjyanuM saMcAlana karanAra che, rAjyano vaDo che, paNa te rAjAe rAjya sthApyuM nathI. A bharatakSetramAM vartamAnamAM pahela vahelAM rAjya koNe sthApyuM ? sabhA H bhagavAna RSabhadeve. sAhebajI : nA, te to pahelA rAjA che. nAbhikulakare rAjyanI sthApanA karI che. teo rAjA nahotA, paNa rAjyanA sthApaka hatA; kAraNa ke RSabhadevanI rAjA tarIke loko samakSa niyukti nAbhikulakare karI che. rAjanIti, vyavasthA, saMcAlana vagere RSabhadeva bhagavAne karyuM. chatAM RSabhadeva rAjA che, paNa rAjyanA sthApaka nathI. nAbhikulakara rAjA nathI, paNa rAjyanA sthApaka che. tema tIrthaMkaro tIrthanA sthApaka paNa saMcAlaka nathI ane tIrthaMkaranI hAjarImAM paNa tIrthanuM saMcAlana to gaNadharo kare che. mATe dharmatIrthamAM tIrthaMkarono samAveza nathI. teo dharmatIrthanI uparavaTa che. A vAta AgaLa dharmatIrthanI sthApanAnA uddezanA vivecanamAM Avaze. sabhA H rAjA tarIke gaNadharo hoya ? sAhebajI : hA, 1 tIrthaMkaro dharmavyavasthAnA AdyanAyaka che. jema nAbhikulakara rAjyavyavasthAnA nAyaka gaNAya, tema tIrthaMkaro zAsananA nAyaka kahevAya. atyAre A bharatakSetramAM cAlyA AvatA zAsanamAM-dharmatIrthanI paraMparAmAM sauthI moTo upakAra RSabhadeva bhagavAnano che. vartamAna zAsananA sAkSAt upakArI prabhu vIra che, paNa eka apekSAe bharatabhUminA mahAupakArI prabhu RSabhadeva che. AgamomAM tyAM sudhI lakhyuM che ke zrIsaMghanI badhI vyavasthAo RSabhadeva bhagavAnathI pravartI che. 1. jJAnatrayadharo jAtismaraH svAmItyavocata / maryAdollaGghinAM loke, rAjA bhavati zAsitA / / 897 / / AsayitvA''sane'tyucce'bhiSiktaH prathamaM hi saH / caturaGgabalopetaH, syAdakhaNDitazAsanaH / / 898 / / te'pyUcurbhava rAjA nastvameva kimupekSase / IkSyate nA'paraH ko'pi, madhye'smAkaM ya IdRzaH / / 899 / / abhyarthayadhvamabhyetya, nAbhiM kulakarottamam / sa vo dAsyati rAjAnamityabhASata nAbhibhUH / / 900 / / rAjAnaM yAcitastaistu, nAbhiH kulakarAgraNIH / bhavatAmRSabho rAjA, bhavatviti jagAda tAn / / 901 / / atho mithunadharmANo, muditAH samupetya te| asmAkaM nAbhinA rAjA'rpito'sItyUcire prabhum / / 902 / / x sAdhava: puNDarIAghA:, sAdhyo brAhmIpuratA:| zrAvA maratAghAstu, zrAviA: sundarImullA: ||ddabudh / / caturvidhasya saGghasya, vyavastheyaM tadA'bhavat / adyApi varttate seyaM, dharmasya paramaM gRham / / 656 / / For Personal & Private Use Only (triSTi0 parva-2 sarga-2) (triSaSTi parva-2 sarja-rU) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA sabhA tIrthakaro atIrthasiddha che ? sAhebajI : cokkasa. tIrthakaro tIrthasiddha nathI. tIrthakarono sarvatra ucita vyavahAra : sabhA tIrthakaro paNa AgalA tIrthanI ArAdhanA to kare che ne ? sAhebajI : ahIM AgalA bhavamAM bolo, A bhavamAM nahIM. AgalA bhavamAM koI ne koI tIrthanA avalaMbanathI sAdhanA karI che. mATe tIrthakara tIrthakara banyA temAM paNa kAraNa koI ne koI tIrtha che, paNa aMtima bhavamAM to evA mahAna sAdhaka che ke temane taravA mATe koI dharmatIrthanI jarUra nathI. tame loko tIrthakara paramAtmAonAM caritro vAMco cho, to paNa tamane khabara nathI ke tIrthaMkaro varSo sudhI gRhasthajIvanamAM rahe, paNa kadI "namo arihaMtANa" zabda pUjyabuddhithI bolatA nathI. mAtra dIkSA letI vakhate "namo siddhANaM" bole che. navakAranA dvitIya padane choDIne "namo arihaMtANa", "namo AyariyANa" vagere padone japatA nathI, jinapratimA vagerenI bhakti paNa karatA nathI. tIrthaMkara paramAtmAo jIvanamAM dharmopakArI buddhithI pratyakSa koIne paNa namatA nathI. A temano gRhasthAvAsano ucita vyavahAra che. sabhA : mA-bApane page lAge ne ? sAhebajI: te to sAmAjika ucita kartavya che, tyAM dharmopakArI pUjyatA nathI. tIrthakaro sAmAjika ucita kartavyo avazya pALe paNa temanA jIvanamAM temane AtmakalyANa mATe arihaMta, AcAryapadanI bhaktinI paNa jarUra nathI, jinapratimA vagere AlaMbananI paNa jarUra nathI, koI saguru-zAstrAbhyAsanI paNa jarUra nathI. RSabhadeva bhagavAnathI mAMDIne mahAvIra prabhu sudhI covIsa tIrthaMkaro thayA, paNa eka paNa tIrthaMkara paramAtmA mATe evo dAkhalo na maLe ke temaNe potAnA jIvanamAM koIne guru tarIke sthApyA hoya ke zAstranuM eka pAnuM paNa hAthamAM laIne vAMcyuM hoya ke koI pAse dharmanuM mArgadarzana levA gayA hoya. sAdhakadazAmAM paNa tIrthakaronuM lokottara vyaktitva : sabhA : pArzvanAtha bhagavAnanA kevalI vicaratA hoya to vardhamAnakumAra darzana karavA na jAya ? sAhebajI : na jAya. tIrthakaro koIne guru karatA nathI ke sAdhanA karavA koInuM zaraNuM svIkAratA nathI. koInuM avalaMbana laIne teo taratA nathI, svabaLe sAdhanA karI mokSa sudhI pahoMce che. tethI A bhavamAM potAne taravA dharmatIrthanI temane haragIjha jarUra nathI. tIrthakaronuM janmathI ja alaukika vyaktitva che. hA, che sAdhaka, janme tyAre pUrNa paramezvara nathI, paraMtu sAdhaka hovA chatAM temanI sAdhakadazA sAmAnya nathI. AmajanatAnA koI sAdhaka sAthe sarakhAvI zakAya nahIM, e kakSAnA A sAdhaka che. teo je bhUmikAmAM hoya te bhUmikAmAM utkRSTa hoya che. kadI "namo arihaMtANa" bolatA nathI, koIne dharmabuddhithI pratyakSa namaskAra karatA nathI, For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 dharmatIrthano mahimA tevA paNa tIrthaMkaro kevalajJAna pAme pachI dharmatIrthane sAkSAt namaskAra kare che. mATe dharmatIrthano mahimA ghaNo che. sabhA tIrthakaro dharmatIrthane bhAvathI namaskAra kare ke dravyathI ? sAhebajI: ahIM tIrthakaro dharmatIrthane bahArathI name che paNa aMdaramAM bhAva nathI evuM na mAnatA. mAtra vItarAga che tethI temAM rAgarUpa bahumAna na hoya. nizcayanaye dharmatIrtha anAdi-anaMta : tIrthakaroe ApaNA saunA upakAra mATe vyavahAranayathI A dharmatIrthanI sthApanA karI che. nizcayanayathI A dharmatIrtha sanAtana zAzvata che ane vyavahAranayathI tenI punaH punaH sthApanA che. nizcayanayathI dharmatIrtha anAdikALathI cAlyuM Ave che ane anaMtakALa sudhI cAlaze. asAra saMsAramAM parama sArabhUta A dharmatIrtha che. saMsAramAMnI tamAma sArI vastu A dharmatIrthamAM samAI jAya che. jema gaMdA ane kAdava-kIcaDavALA pANImAM AkarSaka kamaLa pedA thAya temAM kAdavavALuM pANI kharAba che, paNa kamaLa to suMdara ja che; tema Akho saMsAra kAdava-kIcaDa samAna asAra che, temAM A dharmatIrtha sArabhUta che, temAM A jagatanA badhA guNa, badhI sArI vastu, badhAM sArAM tattva samAI jAya che. dharmatIrthanI sarvotkRSTa pUjyatA ane anaMta upakAritA: A sArabhUta dharmatIrtha anAdithI cAlyuM Ave che, ane anaMtakALa sudhI rahevAnuM che, ema nizcayanayathI kahevAya. nizcayanaya kahe che ke atyAra sudhImAM A saMsAramAMthI jeTalA jIvo taryA, vartamAnakALamAM jeTalA jIvo tarI rahyA che ane bhaviSyamAM jeTalA jIvo taraze te badhAne tAranAra A dharmatIrtha che; temAM anaMtA tIrthakarone pedA karavAnI zakti che. anAdi anaMta, sanAtana, zAzvata, saMsAranuM sArabhUta, traNa lokamAM eka mAtra parama maMgalarUpa evA A dharmatIrthane choDIne jagatamAM koI zreSTha vaMdanIya nathI, pUjanIya nathI. 1 sarve evaite'dhyavasAnAdayo bhAvAH jIvA iti yadbhagavadbhiH sakalajJaiH prajJaptaM tadabhUtArthasyApi vyavahArasyApi darzanaM / vyavahAro hi vyavahAriNAM mlecchabhASeva mlecchAnAM paramArthapratipAdakatvAdaparamArthopi tIrthapravRttinimittaM darzayituM nyAyya ev| tamaMtareNa tu zarIrAjjIvasya paramArthato bhedadarzanAttrasasthAvarANAM bhasmana iva niHzaMkamupamardanena hiMsAbhAvAdbhavatyeva bNdhsyaabhaavH| tathA raktadviSTavimUDho jIvo badhyamAno mocanIya iti rAgadveSamohebhyo jIvasya paramArthato bhedadarzanena mokSopAyaparigrahaNAbhAvAt bhavatyeva mokSamAva: 46 TI (samayasAroda 46 TIer) vyavahAranayamatamapi ca pramANaM, tabalenaiva tIrthapravRtteH, anyathA taducchedaprasaGgAt, taduktam- "jai jiNamayaM pavajjaha tA mA vavahAranicchae (nayamaya) muyaha / vavahAranaucchee titthucchedo jao'vassaM / / 1 / / " iti||814 / / (dharmasaMda ratnovA 824 TI) For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 dharmatIrthano mahimA badhA tIrthakaro, kevalIo, caudapUrvIo A dharmatIrthane name che arthAt AkhI duniyA jene name che tevA uttama puruSo paNa A dharmatIrthane namaskAra kare che. tethI enA jeTalA guNa gAIe, prazaMsA karIe, bhakti-bahumAna karIe teTalAM ochAM che. tamane hRdayamAM thavuM joIe ke A jagatamAM dharmatIrthathI utkRSTa pUjanIya koI che ja nahIM, ane jema jema tame A dharmatIrthano paricaya karazo, tema tema tamane lAgaze ke vAstavamAM AnAthI UMcuM tattva koI hoI ja na zake. atyAre evAM vidyamAna zAstro, Agamo che, jenI racanA karatI vakhate graMthakAra mahAtmAoe prAraMbhamAM bhagavAnane namaskAra nathI karyA, paraMtu tIrthane namaskAra karyA che. vidyamAna sarva AgamomAM zreSTha Agama bhagavatIsUtramAM sauthI prathama 2 dharmatIrthane namaskAra karyo che. jemaNe vizeSAvazyaka bhASya racyuM che tevA pUrvadhara pU. zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe prAraMbhamAM dharmatIrthanI stuti karI che. jemaNe aneka Agamo upara TIkAo racI che tevA pU. zrI zIlAMkAcArya mahArAjAe, pahelA aMga AcArAMgasUtranA vivecananI zarUAta dharmatIrthanI stavanAthI karI che. je dharmatIrthanAM AvA uttama puruSo be moDhe vakhANa kare che ane zAsanamAM sarva mATe je pUjya che, teno mahimA kevo acinya haze ! tame to vyAkhyAnamAM ema ne ema besI jAo cho, paNa vidhipUrvaka parSadAmAM besavuM hoya to sauthI pahelAM dharmatIrthane namaskAra karavAno Ave. bhagavAnanA 5 samavasaraNamAM bAre parSadA, tIrthaMkara, gaNadharo, 1 'zAsanamatizayataH stavAham' (sanmatitarkaprakaraNa kAMDa-1, zloka-1 TIkA) 2. namo suyassa / sU0 3 / / 'namo suyassa'tti namaskAro'stu 'zrutAya' dvAdazAGgIrUpAyAhatpravacanAya, nanviSTadevatAnamaskAro maGgalArtho bhavati, na ca zrutamiSTadevateti kathamayaM maGgalArtha iti ?, atrocyate, zrutamiSTadevataiva, arhatAM namaskaraNIyatvAt, siddhavat, namaskurvanti ca zrutamarhanto, 'namastIrthAyeti bhaNanAt, tIrthaM ca zrutaM saMsArasAgarottaraNAsAdhAraNakAraNatvAt, tadAdhAratvenaiva ca saGghasya tIrthazabdAbhidheyatvAt, (bhagavatIsUtra0 zataka-1, sUtra-3mala, TIkA) 3 evaM maGgalAdyabhidhAme vyavasthApite kazcidAha-nanvarhadAdaya eveSTadevatAtvena prasiddhAH, tatkimiti tAn vihAya granthakRtA pravacanasya namaskAraH kRtaH? iti| atrocyate-"namastIrthAya" iti vacanAdarhadAdInAmapi pravacanameva namaskaraNIyam, aparaM cArhadAdayo'pyasmadAdibhiH pravacanopadezenaiva jJAyante, tIrthamapi ca cirakAlaM pravacanAvaSTambhenaiva pravartate, ityAdivivakSayA'haMdAdibhyo'pi pravacanasya pradhAnatvAt, jJAnAdiguNAtmakatvAcceSTadevatAtvaM na virudhyte| pravacananamaskAraM ca kurvadbhiH pUjyaiH siddhAntatattvAvagamarasAnuraJjitahadayatvAdAtmanaH pravacanabhaktyatizayaH prakhyApito bhavati, itylmtivistrenn| (vizeSAvazyakabhASya 0 bhASyagAthA-1 TIkA) 4 jayati samastavastuparyAyavicArApAstatIrthikaM, vihitaikaikatIrthanayavAdasamUhavazAtpratiSThitam / bahuvidhabhaGgisiddhasiddhAntavidhUnitamalamalImasaM, tIrthamanAdinidhanagatamanupamamAdinataM jinezvaraiH / / 1 / / (AcArAGgasUtram prathama zrutaskaMdha, adhyayana - 1, uddezo - 1 maMgalAcaraNa) 5 kevalinaH pUrvadvAreNa pravizya jinaM 'triguNaM' triHpradakSiNIkRtya 'namastIrthAya' iti vacasA tIrthapraNAmaM ca kRtvA 'tasya' tIrthasya-prathamagaNadhararUpasya zeSagaNadharANAM ca 'mArgata:' pRSThato dakSiNapUrvasyAM niSIdanti / tathA "maNamAI vi" tti manaHparyava For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dharmatIrthano mahimA kevalI, mana:paryavajJAnI, avadhijJAnI, caudapUrvadhara, labdhisaMpanna mahAtmA, sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA, devadevI-indro, badhA Ave ane dharmatIrthane namaskAra kare, temaja tIrthakarane namaskAra kare, tyAra bAda krama pramANe potAnAthI uparanI bhUmikAvALAone namaskAra karI potAne yogya sthAna pramANe bese. A ApaNe tyAMno vinaya-vyavahAra che. atyAre tame vyAkhyAna sAMbhaLavA Avo tyAre koIne page lAgyA vinA sIdhA besI jAo cho te yogya nathI. dharmatIrtha sAtheno ATalo utkRSTa vyavahAra dharmatIrthano zreSTha mahimA batAve che. tene yAda rAkhI A zAsananI bhAvathI upAsanA karajo. ghaNA nA magajamAM ema che ke marudevAmAtA (atIrthasiddha) ke anyadharmamAM rahelA sAdhako (anyaliMgasiddha) dharmatIrthanA paricaya vagara ema ne ema mokSamAM gayA, paraMtu te vAta paNa vyavahAranayathI che. nizcayanaya to kahe che ke marudevAmAtA paNa dharmatIrthanI sahAyathI ja, tenuM AlaMbana laIne ja mokSe gayAM che. traNa kALa ane traNa lokamAM A ja tAraka che. sabhA : tIrthakaro paNa tIrthanuM AlaMbana laIne mokSe gayA ? sAhebajIH vyavahAranayanI apekSAe paNa tIrthakaroe AgalA bhavamAM tIrthanuM AlaMbana lIdhuM che ane nizcayanaya to aMtima bhAvamAM paNa tIrthanA AlaMbanathI mokSe gayA tema ja kaheze. sabhA : tIrthakaro AgalA bhavamAM "namo arihaMtANaM" bole ? sAhebajI : namo arihaMtANaM, namo siddhANa... Akho navakAra bole. sadgurunI bhakti, namaskAra, anuzAsana, zaraNuM le, zAstro bhaNe; kema ke AgalA bhavamAM teo sahAyathI taranArA sAdhaka che. niSkAmapaNe dharmatIrthanuM pravartana : sabhA tIrthakaro pratyupakAra mATe tIrthanI sthApanA kare che, tema na kahevAya ? sAhebajI : pratyupakAra ke RNa cUkavavA dharmatIrthanI sthApanA kare che ema kaho to zAstradRSTie vAMdho jJAnina Adi zabdAd avadhijJAninaH caturdazapUrviNo dazapUrviNo navapUrviNa AmarpoSadhyAdivividhalabdhimantazca prAcyadvAreNa pravizya bhagavantaM triHpradakSiNIkRtya namaskRtya ca 'namastIrthAya, namo gaNadharebhyaH, namaH kevalibhyaH' ityabhidhAya kevalinAM pRSThata upavizanti / zeSasaMyatA api prAcInadvAreNaiva pravizya bhuvanaguruM pradakSiNIkRtya vanditvA ca 'namastIrthAya, namo gaNabhRdbhyaH, namaH kevalibhyaH, namo'tizayajJAnibhyaH' iti bhaNitvA atizayinAM pRSThato niSIdanti / evaM manaHparyAyajJAnyAdayo'pi namantaH santo vrajanti svasthAnaM svasthAnamiti / tathA vaimAnikAnAM devyaH pUrvadvAreNa pravizya bhuvanabAndhavaM triHpradakSiNIkRtya natvA ca 'namastIrthAya, namaH sarvasAdhUbhyaH' ityabhidhAya niratizayasAdhUnAM pRSThatastiSThanti na niSIdanti / zramaNyo'pi paurastyadvAreNa pravizya tIrthakRtaM pradakSiNIkRtya praNamya ca tIrthasya sAdhUnAM ca namaskAraM vidhAya vaimAnikadevInAM pRSThatastiSThanti na niSIdanti / bhavanapatidevyo jyotiSkadevyo vyantaradevyazca dAkSiNAtyadvAreNa pravizya tIrthakarAdInabhivandya dakSiNapazcidigbhAge yathAkramameva tiSThanti / / 1186 / / (bRhatkalpasUtra0 bhASyagAthA -1186 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA nathI, paNa emAM samajI levAnuM ke pratyupakAra karavAnI aMdaramAM kAmanA nathI. tamArI psychology-mAnasa rAganI che, mATe tame rAganI asaramAM rahIne ja vicAro, vItarAganuM mAnasa nahIM samajI zako. tamArA para koIe RNa karyuM hoya to tenA pratyupakAra mATe tame kAMI karazo, to pratyupakAra karatI vakhate paNa aMdaramAM bhAvanA-icchA haze, e vinA kazuM nahIM karo. dA.ta. je dIkaro mA-bApanI niHsvArtha bhAve bhakti kare, eTale mAtA-pitA pAsethI bhautika kAMI joItuM na hoya, paNa mAtra mArA upakArI che, temano mArA upara upakAraRNa che, bIjI koI icchA-kAmanA na hoya, chatAM paNa mAre mAruM kartavya cUkavuM na joIe evI zubha kAmanA hoya; athavA to AvA kartavyaniSTha jIvanathI puNya baMdhAya, tethI puNyanI kAmanA hoya; athavA mAtA-pitAnI bhakti karavI te mArA mATe bhagavAnanI AjJA che, je pALavAthI mAruM kalyANa thaze, evI kalyANanI kAmanA hoya; sArAMza e che ke tamArA manamAM koI kAmanA ja na hoya, ane tame koI pravRtti karo te atyAre next to impossible(prAyaH azakya) che. tIrthaMkaro para dharmatIrthano upakAra che, paNa teno badalo vALavAnI icchA ke tamannAthI tIrthapravartanarUpa pratyupakAra nathI karatA. zAstramAM prazna karyo ke, je tIrthaMkaro 'namo arihaMtANaM bolatA nathI, guru karatA nathI, zAstrano abhyAsa karatA nathI, AkhuM jIvana badhA AlaMbanathI para rahe che; tevA paNa tIrthaMkarone kevalajJAna pAmI, sAdhanA samApta thayA pachI dharmatIrthane namaskAra ka2vAnI zI jarUra che? to teno uttara Apyo ke temane AtmakalyANa mATe namaskAranI jarUra nathI ke namaskAra pAchaLa manamAM koI apekSA nathI, mAtra sahajatAthI RNasvIkA2darzaka vinaya che; jyAre tame amane ke bhagavAnane page lAgo tyAre manamAM koI ne koI apekSA che. pachI te svArthanI hoya to pApa baMdhAya ane kalyANanI apekSA hoya to puNya baMdhAya. paNa kAmanA to che, che ne che ja. jyAre bhagavAnanI A sadaMtara niSkAma pravRtti che. AtmakalyANa sarvakalyANakArI : sabhA H kalyANane svArtha nA kahevAya ? sAhebajI : nA, svArtha zabda bhautika svArtha mATe vaparAya che, Atmika svArthane 5ramArtha kahevAya che; kema ke AtmakalyANamAM koI jIvane herAna karavAnA nathI, koIne duHkha ke saMtApa ApavAno nathI. AtmakalyANa "sarvajana hitAya sarvajana sukhAya" che. jyAre je tamArA AtmAne ane bIjA jIvone saMtApa Ape che tenuM nAma svArtha che. dharmazAstroe bhautika svArtha ane bhautika hita vacce paNa taphAvata pADyo che. huM ahIM svArthanI niMdA karuM chuM, svArthathI sArI paNa pravRtti karo toya pApa baMdhAya. vartamAnamAM keTalAka Adhunika vicArako pAkyA che, teo kahe che ke, dharma karanArA potAnA kalyANanI ja vAta kare che. tethI sAmAyikra-pratikramaNa kare che te paNa eka prakArano svArtha ja che. paNa temane khabara nathI ke sAmAyika Adi karavAmAM koI jIvane trAsa nathI ApavAno, paNa badhA jIvone potAnA taraphathI sukha-zAMti 1 'namastIrthAye 'ti nirAzaMsameva tena paThanAt / 19 ( lalitavistarA paMkhiA ) For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dharmatIrthano mahimA ja ApavAnAM che. je anuSThAna, je pravRtti "sarvajana hitAya sarvajana sukhAya" hoya tene svArtha na kahevAya, ane tene svArtha kaho to te mUrkhatAnI parAkASThA che. mUrkhAo AvuM bole, DAhyA AvuM na bole. jIvanamAM kadI AtmakalyANane svArtha na kahetA. tame deva-guru-dharmane namaskAra karo to temAM kalyANarUpe ke svArtharUpe kAMI ne kAMI meLavavAnI tamArI icchA che. vartamAnamAM jeTalA loko derAsara-upAzrayamAM Ave che temanA mAnasanuM A bemAM vargIkaraNa thaI zake che. trIjI kakSAnI jarUra nathI. (1) svArthanI kAmanAthI karatA hazo to pApa baMdhAze ane (2) AtmakalyANanI kAmanAthI karazo to puNya baMdhAze. jyAre bhagavAna tIrthane namaskAra kare che to temAM temane kAMI meLavavAnuM nathI; namaskAra karIne badalAmAM kAMIka joIe che, kAMIka pAmavuM che tevuM temane nathI. tame navakAra gaNo cho to tamAre arihaMto, siddho pAsethI kAMIka zubha ke azubha joIe che. pAMcamAMthI eka paNa padanI bhakti karatI vakhate ApaNe saMpUrNa kAmanAzUnya nathI. kevalajJAna pAmyA pachI paNa tIrthakarono dharmatIrthane pratidina namaskAra : | tIrthakaro arihaMtane namaskAra nathI karatA, dIkSA letI vakhate siddhone namaskAra kare che. AcArya, upAdhyAya, sAdhune to jIvanamAM kadI namaskAra karyA ja nathI. temane bIjA koIne namavAnI jarUra nathI, paraMtu kevalajJAna pAmyA pachI paNa dharmatIrthane pratidina temano namaskAra cAlu hoya che. sabhA tIrthamAM sAdhu-sAdhvI Ave ne ? sAhebajI teno khulAso AgaLa Avaze. tame to kAle ema kahezo ke tIrthamAM zrAvaka-zrAvikAo paNa Ave, eTale tIrthakaro amane paNa namaskAra kare che ! atyAre to pahelAM mAre dharmatIrthano mahimA samajAvavo che ke svayaM kRtakRtya evA tIrthakaro paNa kevalajJAna pAmyA pachI pratidina dharmatIrthane namaskAra kare che. pahelAM samavasaraNamAM praveza karI, dharmatIrthane pradakSiNA karI, vANIthI "namo nitya" bole che, kAyAthI mAthuM namAve che; aMdaramAM namaskArano bhAva dhAraNa kare che ane pachI parSadA samakSa dezanA ApavA bese che. sabhA tyAM kAraNa vagara kArya thAya che ? sAhebajIH nA, kAraNathI ja kArya thAya che. zAstramAM cAra kAraNa ApyAM che. kRtakRtya tIrthakarone dharmatIrthane namaskAra karavAnAM cAra kAraNo : ahIM prazna thAya ke temanA jIvanamAM A dharmatIrtha hoya ke na hoya koI phera paDavAno nathI. zAsana na hoya to paNa temanuM kalyANa aTakavAnuM nathI ane zAsana sthApIne temane navuM kAMI meLavavAnuM nathI; kAraNa ke pote to kRtakRtya che, je meLavavAnuM che te meLavIne beThA che. are ! jyAre janmyA tyAre paNa zAsana pAsethI kAMI meLavavAnuM nathI, to have zuM meLavavAnuM? pU. A. zrI haribhadrasUri mahArAjAe yogazataka'mAM to tyAM sudhI For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 dharmatIrthano mahimA lakhyuM che ke ' tIrthakaronuM kevalajJAna te ja bhavamAM nizcita hovAthI teozrIne tapa-tyAga-saMyamanI kaThora sAdhanAnI paNa jarUra nathI. chatAM ziSyone preraNA maLe, anuyAyIone temAMthI bodha maLe mATe kaThora anuSThAnanI sAdhanA karI. chamasthadazAmAM paNa tIrthakaronI AvI uttama kakSA che, to kevalajJAna pAme eTale kRtakRtya ja che. have sAdhanAthI kazuM meLavavAnuM nathI, kAMI pAmavAnuM nathI, badhuM pAmIne beThA che; sarvajJa-sarvadarzI che, AtmAnI caitanyazaktino pUrNa ughADa thaI gayo che. tethI tIrthakarone dharmatIrthane namaskAra dvArA kAMI meLavavAnuM nathI, to pachI namaskAra karavAnuM kAraNa zuM? to cAra kAraNa ApyAM. 1 tathA ca bhagavAMzcaramadehatayA karmavazitAyAmapi tathAvidhavineyAnugrahAya jAnAno'pi vicitrAnabhigrahAnAsevitavAn iti tm| (yogazataka0 zloka-1 TIkA) 2. Aha kRtakRtyoM'pi bhagavAn kimiti tIrthapraNAmaM karoti ? iti ucyate-- tappubviyA arahayA, pUiyapUyA ya viNayamUlaM ca / kayakicco vi jaha kahaM, kahei namae tahA titthaM / / 1194 / / 'tIrthaM' zrutajJAnaM tatpUrvikA 'arhattA' tIrthakaratA, na khalu bhavAntareSu zrutAbhyAsamantareNa bhagavata evmevaa''rhntylkssmiirupddhaukte| tathA pUjitasya pUjA pUjitapUjA, sA ca tIrthasya kRtA bhavati, pUjitapUjako hi lokaH, tato yadyahaM tIrthaM pUjayAmi tatastIrthakarasyApi pUjyamidamiti kRtvA loko'pi pUjayiSyati / tathA vinayamUlaM dharmaM prarUpayiSyAmi, ataH prathamato vinayaM prayuJja, yena loka: sarvo'pi madvacanaM sutarAM zraddadhIta / athavA kRtakRtyo'pi bhagavAn yathA kathAM kathayati tathA tIrthamapi namati / Aha nanvetadapyasamIcInaM yat kRtakRtyaH san dharmadezanAM karoti, naivam, abhiprAyAparijJAnAd, bhagavatA hi tIrthakaranAmagotraM karmAvazyavedayitavyam, tasya ca vedane'yamevopAyo yad aglAnyA dharmadezanAdikaraNam, "taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNAIhiM" tti (Ava0ni0 gA0 183) vacanAt / / 1194 / / (bahatkalpasatra0 bhASyagAthA-1194 mala-TIkA) * Aha-kRtakRtyo bhagavAn kimiti tIrthaM praNAmaM karotIti?, ucyate___ vyAkhyA-tIrtha-zrutajJAnaM tatpUrvikA 'arhattA' tIrthakaratA, tadabhyAsaprAptaH, pUjitena pUjA pUjitapUjA sA ca kRtA'sya bhavati, lokasya pUjitapUjakatvAd, bhagavatA'pyetatpUjitamiti pravRtteH, tathA 'vinayakarma ca' vakSyamANavainayikadharmamUlaM kRtaM bhavati, athavA-kRtakRtyo'pi yathA kathAM kathayati namati tathA tiirthmiti| Aha-idamapi dharmakathanaM kRtakRtyasyAyuktameva, na, tIrthakaranAmagotrakarmavipAkatvAt, uktaM ca-'taM ca kathaM vedijjatI' tyAdi gAthArthaH / / 567 / / (Avazyakaniyukti0 niyukti gAthA-567 TIkA) *. 'arhatAmapyarhattA zAsanapUrvikA, pUjitapUjakazca lokaH, vinayamUlazca svargApavargAdisukhasumana:samUhAnaMdAmRtarasodagrasvarUpaprAptisvabhAvaphalapradAnapratyalo dharmakalpadrumaH' iti pradarzanaparairbhuvanagurubhirapyavAptAmalakevalajJAnasaMpadbhistIrthakRdbhiH zAsanArthAbhivyaktikaraNasamaye vihitastavatvAt (sanmatitarkaprakaraNa0 kAMDa-1, zloka-1 TIkA) * vyAkhyA-tatpUrvikA tiirthhetukaa| tIrthaM ca sNghH| 'arihaya tti' arhattA tIrthakaratvaM prvcnvaatslyaadilbhytvaattsyaaH| tathA pUjitasya sataH pUjyairyA saMghasya pUjA sA pUjitapUjA sA ca pravartatAM puujitpuujktvaalloksy| tathA vinayakarma ca vainayikakRtyaM For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA (1) RNa svIkAra : tIrthakaro paNa mAne che ke A bhavamAM huM tIrthakara banyo chuM, te mArI AgalA bhavanI sAdhanAnI phaLazruti che ane te sAdhanA karavAmAM mArA upara A dharmatIrthano upakAra che. bIjAMkuranyAye, dharmatIrtha ane tIrthakarano avinAbhAvI saMbaMdha : tIrtha ane tIrthapati vacce paraspara bIja aMkuranyAyano saMbaMdha che. bIja aMkuranyAya eTale duniyAmAM koI kerI evI nathI ke je kerInA jhADamAMthI pedA na thaI hoya ane koI kerInuM jhADa evuM nathI ke je kerInA goTalAmAMthI pedA na thayuM hoya. A saune pratyakSa che. tema zAstramAM kahyuM che ke koI evA tIrthakara na hoya ke je dharmatIrthathI pedA na thayA hoya, ane koI dharmatIrtha evuM nathI ke je tIrthakaro dvArA pedA na thayuM hoya. Ama tIrtha ane tIrthapatinI paraMparA anAdikALathI cAlI Ave che ane anaMtakALa sudhI cAlaze. A rIte pravAhanI apekSAe dharmatIrtha anAdi anaMta che. mahAvidehakSetranI apekSAe vyavahAranayathI paNa dharmatIrtha sanAtana zAzvata che; kAraNa ke tyAM evo koI kALa nathI ke je vakhate tIrthakara ke dharmatIrtha na hoya. dharmatIrthamAMthI tIrthakara ane tIrthaMkaramAMthI dharmatIrtha ema paraMparA cAlyA ja kare che, vaLI mahAvidehamAM te paraMparA avicchinnapaNe cAle che. sabhA dharmatIrtha sanAtana zAzvata hoya to tenI sthApanA karavAnI jarUra nathI ne ? sAhebajI nizcayanayathI dharmatIrtha sanAtana zAzvata che, vyavahAranayathI dharmatIrtha sanAtana zAzvata nathI. vyavahAranaya dharmanA udyota mATe dharmatIrthanI punaH punaH sthApanA svIkAraze. logassasUtramAM tIrthaMkaranAM vizeSaNo bolo cho, 'dhammatiyUyare' eTale dharmatIrtha karanAra. vaLI namutthaNamAM 'AigarANa" bolo cho, eTale ke dharmatIrthana Adi karanArA. vyavahAranayathI Adi che, nizcayanayathI anAdi che arthAt AvA nizcayanaya abhipreta trikAlAbAdhita tIrtha pratyenA RNanA svIkArathI tIrthakaro namaskAra kare che. temane meLavavuM kAMI nathI, paNa mArA para upakAra che te nimittaka kRtajJatAno vyavahAra che, mATe namaskAra kare che. (2) pUjitapUjya : dharmatIrtha tIrthaMkara paramAtmAthI paNa utkRSTa che, te sAmAnya lokane sarmajAvavA tIrthakaro ca kRtajJatAdharmagarbha kRtaM bhavatu, vinayamUlo dharma ityAviSkaraNArthaM / ityevaM kAraNatrayAnnamati tIrthamiti yogH| atha kRtakRtyasya kiM tIrthanamanenetyata Aha-kRtakRtyo'pi niSThitArtho'pi, aastaamitrH| yathA ydvt| kathAM dhrmdeshnaaN| kathayati kroti| namati prnnmti| tathA tdvt| tIrthaM saMghaM tIrthakaranAmakarmodayAdaucityapravRtteriti gaathaarthH||40||| (paMcAzipravaraVA, paMvAza-8, sno-40 TIvA) * tappubbiyA arahayA, puiapuA ya viyaNakammaM c| kayakicco vi jaha kahaM kahei Namae tahA titthaM / / 27 / / tatpUrvikA'hattA taduktAnuSThAnaphalatvAt, pUjitapUjA ceti, bhagavatA pUjitasya pUjA bhavati, pUjitapUjakatvAllokasya, vinayakarma ca kRtajJatAdharmagarbha kRtaM bhavati, yadvA kimanyena? kRtakRtyo'pi sa bhagavAn yathA kathAM kathayati dharmasambaddhAm, tathA namati tIrthama, tIrthakaranAmakarmodayAdevaucityapravRtteriti / / 27 / / (pratimAzataka 0 zloka-67 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA 23 namaskAra kare che. duniyAmAM A dharmatIrtha sarvotkRSTa che, mArAthI paNa adhika pUjanIya che, te vagara upadeze potAnA vartanathI samajAvavA tIrthakaronI A namaskArakriyA che. loko je vyaktine page lAge, te vyakti paNa jene page lAge, eTale loko ApameLe samajI jAya ke AnAthI paNa A mahAna che. pUjya paNa jene pUje tenI pUjyatA vyavahArathI ja sAbita thaI jAya, kahevAnI jarUra na paDe. bhagavAna, vANI-upadezathI nahIM paNa vartanathI samajAve che ke mArA karatAM paNa A dharmatIrtha UMcuM che. A zAsanamAM sarvajanane anusaravA yogya ucita vyavahAra darzAvavA jagapUjya evA tIrthakaro paNa dharmatIrtha pratye pUjyatAno vyavahAra kare che. zAstramAM tIrthakaronA saMbodhana tarIke "jagatpitAmaha" zabda vAparyo che. pitAmaha eTale dAdA. tamArA pitA tamArA mATe pUjya ane tamArA pitAne pUjya te tamArA dAdA kahevAya. pAlana kare te pitA. tattvadRSTithI AkhI duniyAnuM pAlanapoSaNa karanAra dharma che. tame jene pitA mAno cho te to A bhava pUratA vyavahArathI janmadAtA pitA che, paNa aMtaraMga pitA dharma ja che. tamArI covIse kalAka rakhevALI karanAra, duniyAmAM kyAMya paNa jAo to tamAruM dhyAna rAkhanAra, AdhAra, belI dharma che. tethI te pitAne sthAne che. ane te dharma jemanA mukhamAMthI ke AtmAmAMthI nIkaLyo che, eTale dharmane paNa janma ApanAra tIrthakaro che. mATe tIrthakaro jagatanA pitAmaha che. TUMkamAM AkhA jagatano pitA dharma ane dharmanA pitA tIrthaMkara. eTale temane "jagatpitAmaha"nuM biruda ApyuM che. AvA jagatpitAmaha paNa jene name te to temanAthI paNa adhika pUjya svAbhAvika siddha thAya che. A pUjitapUjya nyAya che. (3) vinayadharma prasthApita karavA vinaya, dharmanuM mULa che, AdisthAna che, vinaya vinA saddharmano prAraMbha nathI, sarva karmano kSaya karAvavAnI tAkAta vinayamAM che, sarva guNonI prAptinuM zreSTha sAdhana vinaya che ema upadezamAM zrotAone samajAvavAnuM che. tethI prAraMbhamAM potAnA vartanathI suAcarita upadezanA prasthApaka banavA tIrthakaro tIrthane namaskAra kare che. duniyA AkhI jenA caraNamAM ALoTe che, 64 indro jenI khaDe page sevA kare che tevA tIrthaMkaro, lokamAM vinayano vyavahAra prasthApita karavA, dharmanA AdyasthAna tarIke dharmatIrthane namaskAra kare che. (4) tIrthakara nAmakarmano udaya H jainazAstra puNyanA be prakAra kahe che. (1) pavitra puNya ane (2) apavitra puNya. tamArI pAse satkAryo karAvI Atmahitane karanAruM puNya te pavitra puNya. AtmAmAM durbuddhi pedA karI vipula sAdhana-sAmagrI dvArA AtmAnuM ahita karavAnAra te apavitra puNya, jene jainazAstromAM vakhoDavAmAM 7: 1 loke pitA pUjyaH pitAmahastu pUjyataraH piturapi puujytvaat| tataH sakalajagataH samastabhuvanajanasya pitAmaha iva pitAmahaH sakalajagatpitAmahaH / athavA sakalajagato dharmaH pitA, paalnaabhiyukttvaat| tasyApi bhagavAn pitA, bhagavatprabhavatvAddharmasyeti pituH pitA pitAmahaH / sakalajagataH pitAmaha iti vigrhH| (paMcAzaka prakaraNa, paMcAzaka-2, zloka-17 TIkA) ra aindrazreNinatAya, prthmaannyprmaannruupaay|| bhUtArthabhAsanAya, trijagadguruzAsanAya namaH / / 1 / / (mArgaparizuddhio maMgalAcaraNa) For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dharmatIrthano mahimA AvyuM che. sAmAnya pavitra puNyamAM paNa satkArya karAvavAnI tAkAta che. A jagatamAM zreSTha satkArya jagaduddhAranI pravRtti svarUpa dharmatIrthanuM pravartana che. tethI tIrthakaronA AtmA pAse sarva puNyamAM ziramora tIrthaMkara nAmakarma jema tIrthapravartananuM satkArya karAve che, tema te dharmatIrthane prathama namaskAra karavArUpa satkArya paNa te prazasta puNya ja karAve che. sArAMza e che ke 'tIrthakara nAmakarmano vipAka ja tIrthakaro pAse tIrthanamaskArarUpa sampravRtti paNa karAve che. A cAra kAraNothI tIrthaMkaro dharmatIrthane namaskAra kare che. ahIM IzvaranI pratibhA khaMDita thatI nathI, nirvikArI evA tIrthaMkaro paNa A kAraNathI namaskAranI pravRtti kare to temanA mATe ucita-vAjabI che. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / kusamayavisAsaNaM, sAsaNaM jiNANaM bhavajiNANaM ||1|| (sanmatitarka prakaraNa0 zloka-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvekRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. dharmatIrthanI utkRSTa upAsanAnuM phaLa tIrthaMkarapada ane siddhapadaH jagapUjya A dharmatIrthane je jIva bhAvathI pAmI jAya, tenI atyaMtara pariNAmapUrvaka utkaTatAthI upAsanA kare, to te jIvane A dharmatIrthanI bhaktinuM utkRSTa phaLa, saMsAramAM tIrthaMkarapadanI ane saMsArAtIta 1 athavA kRtakRtyo'pi bhagavAn yathA kathAM kathayati tathA tIrthamapi namati / Aha nanvetadapyasamIcInaM yat kRtakRtyaH san dharmadezanAM karoti, naivam, abhiprAyAparijJAnAd, bhagavatA hi tIrthakaranAmagotraM karmAvazyavedayitavyam, tasya ca vedane'yamevopAyo yad aglAnyA dharmadezanAdikaraNam, "taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNAIhiM" ti (Ava0 ni0 gA0 183) vacanAt / / 1194 / / (bRhatkalpasUtra0 bhASyagAthA-1194 TIkA) 2. atra yadyapi darzanAdigrahaNAttapaHpravacane gRhIte eva tathA'pi tayorupAdAnaM mokSaM prati pradhAnAGgatAkhyApanArtham, bhavati ca tapo mokSaM prati pradhAnamaGgaM pUrvasaJcitakarmakSapaNahetutvAt, pravacanaM ca vidheyaavidheyopdeshdaayitvaaditi| taduktaM vyavahAracUrNA- "athavA triprakArAdadhikaM vizeSajJApanArthaM tapaHpravacanagrahaNaM kriyate" iti| (gurutattvavinizcaya0 ullAsa-3, zloka-67 TIkA) haitIrthoccheda eva 'bhAvena' paramArthena, mokSalakSaNatIrthaphalAbhAvAditi (paMcavastuka0 zloka-945 TIkA) * tavopadezaM samavApya yasmAd, vilInamohAH sukhino bhvaamH| nityaM tamorAhasudarzanAya, namo'stu tasmai tava drshnaay||86|| (stotrAvalI0 zrIzaMkhezvarapArzvanAthastotrama) For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA 25 avasthAmAM siddhapadanI prApti che. arihaMtapada ane siddhapada e dharmatIrthanI utkRSTa sevAnAM carama phaLa che. bhUtakALamAM anaMtA tIrthaMkaro thayA te A dharmatIrthanI utkaTa upAsanAnA kAraNe ane anaMtA siddho thayA te paNa A dharmatIrthanI utkaTa upAsanAne kAraNe. A zAsananI je bhAvathI bhakti kare ane tene samarpita thaIne aMtarathI seve, to te sevanAranA AtmAnI kramazaH unnati thatAM thatAM, saMsAramAM utkRSTa pada tIrthakaranuM hoya mATe tIrthaMkarapada ane saMsArAtIta avasthAmAM utkRSTa pada siddhapada hoya mATe siddhapada pAme. bhautika jagatamAM 84 lAkha jIvAyonirUpa A saMsAramAM UMcAmAM UMcuM pada aizvaryanI dRSTie tIrthakarapada che, jenAthI UMcuM pada A jagatamAM koI nathI. indro jemanI janmathI sevA kare che ane karoDo devatA jemanI kSaNe kSaNe bhakti karavA satata upasthita rahe che, tevA tIrthakaronA aSTa prAtihArya, 34 atizaya, vANIne 35 guNa ane kevalajJAna Adi anaMta Atmika guNorUpa bAhya-atyaMtara aizvarya evuM che ke, tIrthaMkarapadane ja saMsAramAM UMcAmAM UMcuM pada kahevuM paDe. tenA aizvaryanI tole rAjA-mahArAjA, baladeva, vAsudeva, cakravartI, devatA, indra, ahamindra koI na Ave. A badhAM aizvarya puNyathI maLe, paNa je aizvarya AtmA mATe ahitakArI che, te puNyathI maLe to paNa svIkAravA jevuM nathI. vaLI AtmA mATe je aizvarya hitakArI che, te hitakArI aizvaryamAM uttamamAM uttama aizvarya tIrthaMkarapada che. anaMtA jIva A dharmatIrthanI upAsanAthI ja te padane meLave che. atyAra sudhImAM jeTalA tIrthakarapada pAmyA, temAM koI evA nathI ke jeo A dharmatIrthanI upAsanA karyA vagara tIrthakarapada pAmyA hoya. navakAramAM 'namo arihaMtANaMthI jemane namaskAra karo cho te dehadhArI Izvara che ane 'namo siddhANaMthI jemane namaskAra karo cho te dehAtIta Izvara che. A baMne pAse aizvarya apAra che. arihaMta pAse puNyanuM paNa aizvarya ane guNonuM paNa aizvarya che; paraMtu siddhone puNyanI jarUra nathI, chatAM aizvaryanI dRSTie te paNa kama nathI. are ! siddhapada apekSAe arihaMtapada karatAM paNa UMcuM che. arihaMtane siddha thavAnI jarUra che paNa siddhone arihaMta thavAnI koI jarUra nathI. siddha avasthA AtmAnI parAkASThAnI aizvaryavALI avasthA che, pUrNa paramezvaranuM svarUpa siddhaavasthAmAM zuddha abhivyakta thAya che. lokopakAralakSI jagaduddhAranI pravRtti mATe arihaMtone puNyanI jarUra che. puNya vagara AtmakalyANa thaI zake che, paNa puNya vagara paropakAra thaI zakato nathI. paNya vagara svaupakAramagna jIva siddhapada sudhI pahoMcI zake che. tyAM paNa siddhone AtmAnaMdamAM masta rahevAmAM koI paNa puNyanI jarUra nathI. AtmAnuM anupama aizvarya pAmavA, bhogavavA ke mANavA puNyanI jarAya AvazyakatA nathI. siddha thavuM hoya to puNyano paNa kSaya karavo paDe che. jene puNya stockmAM-silakamAM hoya te paNa siddhapade na pahoMcI zake. puNya ane pApa baMne mokSe javA mATe avarodhaka che. mokSe janAre aMte baMneno tyAga karavo ja paDe. sarva karmanA kSayathI ja mukti mAnI che. ekalA pApanA kSayathI ke ekalA puNyanA kSayathI mukti nathI mAnI; kAraNa ke mokSa e AtmAnI evI zuddha avasthA che ke jemAM koI paNa karmano 1 cakrI dharamatIrathataNo, tIrathaphaLa tattasAra re, tIratha seve te lahe, "AnaMdaghana" niradhAra re. dharama 0 9 (AnaMdaghana covIzI aranAtha jina stavana) For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dharmatIrthano mahimA avakAza nathI. puNya paNa karma che ane karmamAtra AtmA mATe aMte to baMdhana che. jyAM sudhI baMdhana hoya tyAM sudhI pUrNa mukti thAya nahIM. A vAstavikatA hovAthI pUrNa aizvaryayukta siddhapada evuM che ke tyAM puNyanI apekSA ja nathI. puNyakarmanA vipAkathI arihaMto jagata upakAranI jevI pravRtti kare che tevI pravRtti siddhonA jIvanamAM nathI. arihaMtonA jIvanamAM jagaduddhAranI utkRSTa pravRtti che, te karavA puNyanI utkaTa mAtrA joIe; te puNya arihaMto pAse ja che, siddho pAse nathI. chatAM siddhonA aizvaryane arihaMtonA aizvarya karatAM nyUna inferior ApaNe mAnatA nathI. jaina dharmamAM Izvara eTale ekaluM arihaMtapada ke ekaluM siddhapada nathI, arihaMta ane siddha baMnene ApaNe Izvara kahIe chIe. 'namo arihaMtANaM'thI bhUta, bhaviSya ane vartamAnanA anaMtA arihaMtone namaskAra karIe chIe, tema 'namo siddhANaM'thI paNa bhUta, bhaviSya ane vartamAnanA anaMtA siddhone namaskAra karIe chIe. temAM kALa, kSetra ke vyaktinI koI maryAdA nathI. guNamaya svarUpathI baMnene namaskAra che ane te eka vyakti nahIM paNa anaMta vyaktisvarUpa che te abhivyakta karavA bahuvacana mUkyuM che. ApaNe 'namo arihaMtaM" nathI bolatA, paNa 'namo arihaMtANaM" bolIe chIe. aneka paramezvaranI upasthiti rAkhavA mATe bahuvacana mUkyuM che. jainadarzana vyaktinI apekSAe ekezvaravAdamAM (Izvara eka ja che tevuM) mAnatuM nathI, paNa guNamaya svarUpa apekSAe ekezvaravAdamAM avazya mAne che. vyaktirUpe ApaNe eka IzvaramAM nahIM paNa aneka IzvaramAM mAnIe chIe. Aja sudhImAM keTalA tIrthaMkaro thayA ane bhaviSyamAM keTalA thaze ? to jainazAstra kaheze ke gaNyA gaNAya nahIM. arihaMto anaMtA thayA ane anaMtA thaze, tema siddho paNa anaMtA thayA ane anaMtA thaze. baMne saMkhyAthI anaMtA che, paNa siddhono AMkaDo anaMta saMkhyAmAM moTo raheze; kAraNa ke badhA anaMta paNa sarakhA nathI. jaina gaNitamAM anaMtanuM gaNita batAvyuM che, te bhaNyA hoya tene khabara paDe ke jainazAstromAM anaMtanA anaMtA bheda karyA che. anaMta eka nathI, tenA paNa agaNita prakAra che arthAt arihaMto jeTalA thayA teno AMkaDo paNa anaMta che, siddho jeTalA thayA teno AMkaDo paNa anaMta che, paNa baMnemAM taphAvata che, saMkhyA samAna nathI. chatAM jeTalA arihaMto thayA che te A dharmatIrthanI utkRSTa upAsanAnA prabhAve thayA che. A jagatamAM tamAma arihaMto ane siddho A dharmatIrthanI ja phalazruti che. tenI upAsanA dvArA ja Aja divasa sudhImAM agaNita AtmAo arihaMtapada ane siddhapadane pAmyA che. A dharmatIrthanI upAsanAnuM utkRSTa phaLa kahyuM. dharmatIrthanI upAsanAnuM madhyama phaLa ane AnuSaMgika phaLa : have madhyama phaLamAM gaNadha256, kevalajJAna, mana:paryavajJAnI, avadhijJAnI, caudapUrvI, zrutakevalI, RddhisaMpanna 1 sarvameva sukhaM sarvasukhaM duHkhalezAkalaGkitaM muktisukham tasya mUlamAdyaM prathamaM bIjamarhacchAsanam / athavA vaiSayikANAM sukhAnAM muktisukhasya ca sarveSAM sukhAnAM mUlabIjaM jinazAsanam / sarve ca te'rthAzca sarvArthAH paJcAstikAyAH sasamayAH sarveSu sarvArtheSu yo vinizcayaH paricchedaH / evaM saMsArasthitighaTanA muktimArgazceti taM prakAzaryAta pratipAdayati jainameva shaasnm| sarva For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA 27 mahAtmA, AcAryapada, upAdhyAyapada, pravartakapada, paMnyAsapada, gaNipada, sAdhupada, samyagdarzanapada, samyajJAnapada, samyakyAritrapada AdinI prApti ane AnuSaMgikaphaLamAM zreSThi, purohita, maMtrI, rAjA, mahArAjA, baLadeva, prativAsudeva, vAsudeva, cakravartI, devapada, indra, ahamindra Adi padonI prApti. sabhA : jJAnapada maLe eTale ? sAhebajI : dharmatIrthanI upAsanAthI samyajJAna prApta thAya eTale madhyama phaLa maLyuM; kAraNa ke te jIva jJAnInI kakSAmAM Avyo. A dharmatIrthanI upAsanAthI gADha jJAnAvaraNIya karmono paNa kSayopazama thAya. AvaraNo tUTe eTale aMdarathI AtmAnI prakAzazakti bahAra Ave. tethI jagatanA tattvano yathArtha bodha thAya, te kAMI nAnIsUnI vAta nathI. tamArA magajamAM bIjAM ja AnuSaMgika tuccha phaLa bhame che, eTale bhagavAne batAvelA zreSTha Atmika phaLonA varNanathI tamArA moDhA upara ullAsa Avato nathI. tame to kaho ke abajo rUpiyA-rAjapATa-vaibhava-sattA-saMpatti phaLarUpe maLe to amane dharma karavAno ullAsa Ave. sabhA : saMsAra calAvavA kAMI to joIe ne ? sAhebajI ema to roja cUlo saLagAvavA kolasA joIe che, to AkhI jiMdagI kolasA ja pakaDavAnA? gharamAM ekalA kolasA ja bharo cho ? ke jara-jhaverAta bharo cho ? joke kabATa bharI jhaverAta haze to paNa khAvAmAM jhaverAta kAma nahIM Ave. khAvA to anAja ja joIze, chatAM kiMmata konI vadhAre ? dharmanA by-product-AnuSaMgika phaLa tarIke je phaLa varNavyAM che te tamane main-mukhya lAge che. tame dharmanA je phaLane mahattva Apo cho te phaLane zAstramAM tuccha-gauNa kahyAM che. tenA mATe zAstrIya zabda "AnuSaMgika phaLa" che. ghauM vAvo to ghAsa Uge, paNa jema ghAsa vadhAre Uge tema kheDUta nAcato jAya evuM banatuM nathI. UlaTuM ghAsanuM to te niMdAmaNa kare che, kema ke tene khabara che ke ghAsa vadhAre vadhaze to pAka bagaDaze. khetImAM ghAsa UgavAnuM che te tene pahelethI khabara che, paNa te pAka mATe avarodhaka che, tethI tene vadhavA devA jevuM nathI. mATe kheDUta rakhevALI tarIke avasare avasare niMdAmaNa kare, ukheDI ukheDIne pheMkI de. ghAsa Uge eTale joI joIne rAjI thAya ke nAcavA lAge tevuM na bane. tema tame DAhyA ho to dharmanAM mAtra AnuSaMgika phaLa joI rAjI na thAo, paraMtu mukhya phaLane joIne ja harakhAo. dharmatIrthanI jaghanya upAsanAnuM phaLa bodhibIjanI prApti H " A dharmatIrthanI bhAvathI upAsanA karanArane jaghanyamAM jaghanya phaLa bodhibIjanI prApti che. bodhibIja zabdamAM bodhi eTale samyakta ane bIja eTale upAdAna kAraNa. samyaktanuM upAdAnakAraNa te bodhibIja. ca te guNAzca srvgunnaaH| sarvaguNAnAM siddhirniSpattiH srvgunnsiddhiH| sAdhyate yena dhnen| tacca dhanamidameva prvcnm| ata: sarvagasiddhisAdhanadhanamarhacchAsanaM dravyaparyAyanayaprapaJcAtmakamanyazAsananyagbhAvena jyti||313|| (prazamaratiprakaraNam zloka-313 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dharmatIrthano mahimA bIja haMmezAM phaLa pedA karavAnuM amogha sAdhana che. vizvavyApI niyama che ke je phaLa joItuM hoya tenuM 'bIja vAvavuM paDe. tyAra bAda aneka prakriyAmAMthI pasAra thaIne bIjanuM phaLamAM rUpAMtara thAya. goTalo vAvo to karI pedA thAya, paNa temAM keTalAya stages-bhUmikAo Ave. goTalo phATI temAMthI pahelAM aMkara. pachI pAMdaDAM, pachI nAnI nAnI DALIo, pachI DALakhAM, thaDa, ghaTAdAra vRkSa, chelle mahora ane mahoramAMthI kerInuM nAnuM phaLa. A badhA stages-bhUmikAomAMthI bIja pasAra thAya tyAre phaLa maLe. tema bodhibIjamAMthI samyaktarUpI AtmAno mahAna guNa, jene zAstramAM bIjA zabdathI 'bodhi' kahevAmAM Ave che, te pragaTa thAya. samyakta ane bodhibIja eka nathI. namutthaNa sUtramAM bodiyANaM bolo cho, te bodhi eTale samyakta, ane tenA bIjane zAstramAM bodhibIja kahe che. bodhibIja eTale samakita pAmatAM pahelAMnI aneka bhUmikAomAMnI pAyAnI prAthamika bhUmikA. bodhibIjano mahimA gAtAM zAstramAM varNana karyuM che ke, je AtmA bodhibIja pAme tenA bhavacakrano avazya aMta Ave. dharmatIrthanI jaghanyamAM jaghanya upAsanA karanAra jIva paNa Atmika dRSTie bodhibIjarUpa mahAna phaLa pAme, je aMte tene eka divasa siddhaavasthA sudhI avazya pahoMcADe. sArAMza e che ke A tAraka tIrthanI jaghanya upAsanA karanAro jIva paNa eka divasa utkRSTa pada sadhI avazya pahoMce tenI bAMhedharI che. ahIM utkRSTa phaLa A saMsAramAM arihaMta pada ane saMsArAtIta avasthAmAM siddhapada che. A be pado pAse duniyAnAM badhAM sattA-vaibhava-aizvarya pANI bhare che. jeno A be padamAM samAveza thAya tene pachI A saMsAramAM kazuM meLavavA jevuM rahetuM nathI. paNa tamane to A be padanI icchA ja thatI nathI; kAraNa ke jenI jevI upAsanA tevuM tene phaLa maLe e rahasya tame jANatA nathI. mAre tamane A dharmatIrthano mahimA samajAvavo che, jenAthI tenA tarapha tamane utkaTa jijJAsA jAge. pachI dharmatIrthanI oLakhANa-vyAkhyA ApavA mAMguM chuM. te sivAya joIe tevI ruci nahIM jAge. mahimAnuM varNana tamArI jijJAsA sateja karavA mATe che. duniyAmAM dharmatIrthathI UMcuM kAMI nathI ane tenI upAsanAnuM phaLa advitIya che. A saMsAramAM evI koI mohaka vastu nathI ke je dharmatIrthanI upAsanAthI na maLe, paNa kharAba vastu meLavavAnI icchA karavI te mUrkhAI che. vizvanI meLavavA lAyaka uttama vastuonA list-lIsTamAM pahelAM arihaMta pachI siddha-gaNadhara-kevalajJAnI-mana:paryavajJAnI Adi ghaNAM pado che. A eka ekanuM aizvarya apAra che. tame aizvarya-riddhi-siddhi iccho cho, paNa tamane e ja khabara nathI ke je aizvarya tame iccho cho te aizvarya to A badhAnA pagamAM dhULanI jema ALoTe che. zAstra kahe che ke caudapUrvIne kaho ke A eka TebalamAMthI hajAra Tebala banAvI Apo, to eka miniTamAM banAvI Ape, tema eka kilo sonAmAMthI hajAra kilo sonuM karI Ape. pAchuM hajAra kilonuM eka kilo paNa karI Ape. je bhautika duniyAmAM AvA pheraphAra ramatamAM karI zake tevA jJAnI puruSane rAjapATavaibhava zuM visAtamAM gaNAya ? A zrutajJAnInI Rddhi che. tema dharmatIrthanI upAsanAthI phaLarUpe maLatA pratyeka AdhyAtmika padanuM bAhya-AMtara aizvarya aneruM che. For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA dharmatIrthanI jaghanya upAsanA eTale guNAnurAgapUrvaka tenI prazaMsA: dharmatIrthanI jaghanya upAsanA eTale guNAnurAgapUrvaka dharmatIrthanI bhAvathI prazaMsA karavI te, jene niyamo bodhibIjanI prAptinuM kAraNa kahyuM che. ahIM tame kahezo ke, ame jainazAsanamAM janmyA chIe, dilathI zAsananI prazaMsA karIe chIe, tenA pratye amane hRdayathI sadbhAva-bahumAna che, prasaMge tenI jaya paNa bolIe chIe ane bhakti paNa karIe chIe, tethI ame bodhibIja meLavI lIdhuM che. paNa A vAtamAM tame khAMDa khAo cho; kema ke tyAM varNana karatAM 'guNAnurAga' zabda lakhyo che. A dharmatIrthanI guNAnurAgathI prazaMsA kare tene niyamo bodhibIjanI prApti thAya. guNAnurAgano artha bahu gaMbhIra che. mamatAthI-daSTirAgathI karAtI bhaktimAM sAco guNAnurAga nathI, tethI te AtmakalyANanI dRSTie niSphaLa : kalpanA karo ke tame jainakuLamAM janmyA, tenA badale vaidikadharma, svAminArAyaNa ke bauddhadharmamAM janmyA hota to tame jiMdagI sudhI jaya konI bolAvata ? konA nArA lagAvata ? sabhA : jyAre jyAM hoIe tenA. sAhebajI eTale tamAre dharmatattva sAthe koI levAdevA nathI. mAtra bApadAdAthI ke kulaparaMparAthI ApaNane maLyuM che, ApaNo dharma che mATe upAsanA karo cho. sabhA ane anya dharmamAM janmyA hota to amane jainadharmanuM mahattva koNa samajAvata ? ane tyAre kevI rIte jainadharmanA guNa gAIe ? - sAhebajI : tamArI demand-mAMga evI che ke dharma mArI sAme Ave to huM samajuM. dharma tamArI sAme Ave ? ke tamAre dharmanI sAme jijJAsAthI javAnuM hoya ? game tyAM janmyA ho to paNa duniyAmAM sAco zuddha dharma kayo che te zodhavA-samajavA nIkaLavuM paDe. dharmane TUMDhavAnI pharaja upAsakanI che, upAsakane TUMDhavAnI pharaja dharmanI nathI. satya tattva samajavA jijJAsuoe sAme cAlIne prayatna karavo paDe. A bhavamAM tame ahIM janmyA mATe ahIMno jhaMDo laIne pharo cho ane jainazAsananI bolabAlA karo cho, to te tame guNAnurAgathI karo cho tevuM mAnavA ame taiyAra nathI. bhagavAne to tyAM sudhI kahyuM ke mAro dharma je kulAcArathI, mamatvathI, rAgadveSathI apanAvaze, to sAco paNa dharma tenA AtmAnA kalyANanuM kAraNa nahIM bane. dharmatIrthane guNAnurAgathI svIkAro to tamArAmAM bodhibIja pragaTe. bodhibIja pAmyA cho ke nahIM tenA mATe A beromITara che. tamane koI pUche ke duniyAmAM ATalA dharmasaMpradAya-mato che, dareka dharmanAM zAstro-Izvara-guru-anuyAyIo che, temAMthI badhAne choDIne tame For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 dharmatIrthano mahimA mahAvIrane kema svIkAryA ? temane apanAvavA tamArI pAse koI vAjabI kAraNa kharuM ? ke ahIM janmyA mATe mahAvIrane pakaDyA che ? sabhA : amArA bApadAdAe pakaDyA eTale ame pakaDyA. sAhebajI eTale eno artha e ke bApadAdAe bIjA pakaDyA hota to tame tenuM pUMchaDuM pakaDIne cAlata. to pachI musalamAnanA bApadAdAe IslAmadharmane pakaDyo, eTale eno dIkaro IslAmane pakaDe to tamArI dRSTie bhUla nathI ne? sabhA tenA bApadAdAe khoTuM pakaDayuM hatuM. sAhebajI : te kevI rIte nakkI karavuM ? tame bApadAdAthI ke kuLaparaMparAthI maLelA dharmane parIkSA karyA vinA svIkAro, te jo tamArA mATe vAjabI hoya, to teNe paNa bApadAdAe pakaDeluM khoTuM vicAryA vinA pakaDI rAkhavAmAM zuM ayogya karyuM ? vaLI, bApadAdAe khoTuM pakaDyuM hatuM ke sAcuM pakaDyuM hatuM te nakkI karavA vyaktie jAte ja prayatna karavo paDaze. te prayatna ja satyanI zodharUpa che, je kalyANakAmI mATe anivArya che ane Avo prayatna karanAra ja samyagu guNAnurAgano adhikArI che. zAstra kahe che ke je bApadAdAthI AvyuM che mATe ja tene pakaDIne cAle che, te badhA jenadharmanA upAsaka hoya to paNa dRSTirAgI che. AkhI jiMdagI jenadharmane mAne, tIrthakare sthApelA tIrthanI upAsanA kare, zAsananAM kAryo kare chatAM AvA jIvo vAstavamAM dharmatIrthanI sAcI bhakti karavA adhikArI ke lAyaka nathI; kema ke temanAmAM guNAnurAgathI bhakti nathI, paNa mamatvajanya guNAnurAgathI deva-guru-dharmane upAse che. je mamatvathI zAsananI bhakti, bolabAlA kare te badhA daSTirAgI jIva che, tAttvika guNAnurAgI nathI. pachI bhale te roja jenazAsanano jhaMDo laIne pharato hoya to paNa vAstavamAM bodhibIja pAmelo nathI. sabhA: badhuM niSphaLa jAya ? sAhebajI : hA, AtmakalyANanI dRSTie niSphaLa jAya, temAM koI zaMkAne sthAna nathI. mAtra jeTalA zubha pariNAma hoya teTaluM puNya baMdhAya. sabhA : evo paNa dharma pharI koI vAMra dharmatIrtha apAvaze ne ? sAhebajI evo cokkasa niyama nathI ane kadAca apAvaze to evI rIte apAvaze ke pharIthI sAcuM tattva samajI paNa na zake. je dRSTirAgathI bhagavAnano bhakta bane tene bhagavAna potAnA bhakta tarIke svIkAratA nathI, are ! bhakta mAnavA paNa taiyAra nathI. bahu gaMbhIra vAta che. bAkI moTA claim-dAvA karazo ke ame to tIrthane namaskAra karIe chIe, bhakti karIe chIe, jaya bolAvIe chIe, tethI amane bahumAna-bhakti che; paNa te vivekajanya guNAnurAgathI che ke mamatvajanya guNAnurAgathI che ? A bahu vicAravA jevo mArmika prazna che. For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA 31 sabhA : eTale tattva samajIne dharma svIkAravAno ? sAhebajI : cokkasa. pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA kahe che ke, bALaka aNasamaja ke kuLAcArathI dharma kare to amane vAMdho nathI; kema ke tenAthI tene saMskAra paDaze, paNa paripakva thAya pachI sAcA dharmane guNathI oLakhe to tenA AtmAnuM kalyANa thAya. sabhA : guNAnurAga anivArya joIe ? sAhebajI : hA, te cakAsavA ja tamane pUchIe ke tamane gautamabuddhamAM zuM khAmI dekhAI ? ane bhagavAna mahAvIramAM zuM vizeSatA dekhAI ? ke jethI buddhane choDIne mahAvIrane Izvara tarIke svIkAryA ? sabhA amAre emAM paDavAnuM nahIM. sAhebajIH A mUDhatAnI graMthi che, mATe adhyAtmanA kSetramAM ghaNuM gumAvo cho. ghaNA kahe ke phalANA amArA kuLaparaMparAthI cAlyA AvatA guru che. Izvara-guru-dharmane kyAMya A rIte svIkAravAnA che ? ane A rIte ja svIkAre to tene guNanI koI paravA nathI, guNa sAthe matalaba nathI. vAstavamAM guNAnurAgIe to kahevuM ja paDe ke game tyAM rahelA paNa guNothI zreSTha hoya tene huM Izvara mAnavA taiyAra chuM. taTasthatAthI tamAre kahevuM ja paDe ke arihaMta-siddhathI UMcA Izvara maLe to huM mAnavA taiyAra chuM. arihaMta-siddha koI vyakti nathI, paNa guNamaya avasthA che. sarva dharmonA Izvara sAthe sarakhAvatAM A avasthA zreSTha puravAra thAya to tene ja bhajavI yogya che. te ja rIte duniyAnA dharmo sAthe jainadharmanI sarakhAmaNI karatAM, guNathI vadhAre saMtoSa thAya tethI tene apanAvo, to ame kahIzuM ke sAcI bhakti che. ane jene guNanuM mUlyAMkana nathI, guNanI ciMtA nathI, ane je khAlI "A mArA" ane "pelA pArakA" ema mAnI ArAdhanA kare che, tenA mATe samajavAnuM ke te dRSTirAgathI bharelo che. sabhA : guNathI AkarSAI gayA hoya ane e ja guru sarvotkRSTa lAge to ? sAhebajI : sarvotkRSTa hoya ane lAge to vAMdho nathI. paNa guNa na hoya ane ghelachAthI atireka karo to pApa lAge. jainazAstra to tyAM sudhI kahe che ke 'bhagavAnamAM paNa je guNa na hoya tenAthI bhagavAnanI stuti karIe to mRSAvAdanuM pApa lAge. upAdhyAyajI mahArAjAe cokhuM lakhyuM che ke IzvaranI stuti karavAmAM paNa atizayokti na joIe. . sabhA : to pachI bahumAna na Ave ne ? sAhebajIH kema na Ave ? tamArAthI vadhAre guNavALA hoya tene guru karavAnA che ke ochA guNavALAne 1 mukhyopacAradharmANAmavibhAgena yA stutiH / na sA cittaprasAdAya, kavitvaM kukaveriva / / 127 / / anyathA'bhinivezena, pratyutA'narthakAriNI / sutIkSNakhar3agadhAreva, pramAdena kare dhRtA / / 128 / / (adhyAtmasAra0 aSTAdaza AtmanizcayAdhikAra) For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dharmatIrthano mahimA guru karavAnA che ? guru eTale guNathI guru, vajanathI guru nahIM. tamArA karatAM guNamAM adhika che te ja tamArA guru banavA lAyaka che. tethI bahumAna Ave che. ane jeo guNane jotA nathI ane khAlI nAma-vezathI guru mAne che, te badhAne zAstramAM mithyAtvI-dRSTirAgI kahyA. sabhA : veza pUjya nathI ? sAhebajI : nA, mAtra veza pUjya nathI. sabhA : mAtra veza eTale ? sAhebajI : guNathI nirapekSa, zAstramAM lakhyuM ke nAma arihaMta, sthApanA arihaMta, dravya arihaMta paNa bhAvanirapekSa hoya to pUjanIya nathI. tame bolo cho ke "cAra nikSepe dhyAIe..." teno artha nAma, sthApanA, dravya ane bhAva, cAre nikSepAthI arihaMtanuM dhyAna karavuM, paraMtu te mATe bhAvathI sApekSa bIjA traNe nikSepA levAnA. pU. upAdhyAyajI mahArAjAe cokhkhuM lakhyuM ke, zuddhabhAva jehano che tehanA, cAra nikSepo sAcA; jehamAM bhAva azuddha che tehanA, eka kAce savi kAcA. bhAvathI nirapekSa (guNazUnya) nAmaarihaMta Adi pUjya nathI. dA.ta. tame tamArA dIkarAnuM nAma ke makAnanuM nAma 'mahAvIra' pADyuM, to te makAna ke dIkarAne page na lagAya; kema ke te arihaMtanuM bhAvanirapekSa nAma che. ame to guNa sAthe joDAyelA hoya tevA mahAvIranA nAmane pUjIe chIe. jemAM arihaMtanA bhAvano chAMTo nathI te mahAvIrane page na lagAya. ame mahAvIra nAma roja japIe chIe. paNa kayA mahAvIra ? bhAvasApekSa, guNasApekSa. jene bhAva sAthe nAto nathI tevA RSabha, mahAvIranA mAtra nAma sAthe amAre koI levAdevA nathI. tevI rIte mahAvIranI mUrti lo to te mUrti paNa bhAvasApekSa joIe. tamane be divasa pahelAM paNa kaheluM ke yazodA sahita kaMDArela mahAvIranI mUrti mUko to paNa huM hAtha joDuM nahIM. joke yazodA sAthe paraNelA mahAvIra paNa gRhasthAvasthAmAM mahAguNavAna hatA, chatAM tyAre paramezvara tarIke pUjavA lAyaka guNa pragaTyA na hatA. sabhA te vakhate dravyanikSepa mAnIne pUjAya ? sAhebajIH dravyanikSepe pUjavA hoya to mahAvIranI pUjanIya avasthA hoya teTalo ja dravyanikSepo levAya. bhAvanirapekSa dravyanikSepo na pUjAya. dA.ta. bhagavAna mahAvIre marIcinA bhavamAM usUtrabhASaNa karyuM, jethI eka koTAkoTi sAgaropama saMsAra vadhyo. kalpasUtramAM bhagavAna mahAvIranA 27 bhava kahyA, te to sthUlathI che. vAstavamAM eka koTAkoTi sAgaropamamAM asaMkhya bhava thAya, ane temAM paNa sauthI vadhAre bhava pRthvI, apa, tela, vAyu ane vanaspatimAM ja thayA. e kendriyamAM ja vadhAre kALa ja ze; kema ke trasamAM to 2000 sAgaropama ja saLaMga rahevAya. have prabhuno AtmA jhADanA bhavamAM gayo to te jhADane dravyanikSepe page lagAya ? For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA sabhA : dravyanikSepo kyAM sudhI pUjavAno ? sAhebajIH pUjanIya tattvanI saMlagnatA Ave tyAM sudhI, te pahelAM nahIM. bhAvanikSepo saMlagna nathI tevAM nAma-sthApanA-dravya pUjanIya nathI. sabhA H bhAvanI saMlagnatA kyAM sudhI gaNAya ? sAhebajI mahAvIra janmyA tyArathI indro mATe pUjanIya che. tyAre indro bhagavAnane dravyanikSepothI pUje che. indro mATe tyAre bhagavAna sAdharmika che. tyAranI mahAvIranI avasthA pUjanIya na hota to indro paNa pUjA na karata. ekendriya evA jhADamAM rahelA bhagavAnane koIe namaskAra karyA nathI. sArAMza e che ke nAmasthApanA-dravyanikSepa, bhAvanirapekSa hoya to A zAsanamAM pUjanIya nathI. siddhAMta nahIM samajo to garabaDa goTALA thaze. A zAsana guNanuM eTaluM AgrahI che ke mahAvIra paNa guNathI pUjanIya bane pachI ja A zAsana temanI sAthe bhaktino vyavahAra kare.. sabhA dIkSA lIdhA pachI kone pUjanIya ? sAhebajI : tyAre to sAdhu mATe paNa pUjanIya che. bhagavAna mahAvIranA jIvanano prasaMga che ane hAlaraDAmAM paNa Ave che ke, prabhu bAlyAvasthAmAM ghoDiyAmAM sUtA che tyAre siddhArtha rAjAne tyAM kezI gaNadhara padhAryA che, paNa teo te vakhate bAlyAvasthAnA mahAvIrane vaMdana ke hAtha nahIM joDe. sabhAH aSADhI zrAvake pArzvanAtha bhagavAnanI pratimA keTalAya kALa pahelAM bharAvI hatI. sAhebajI : siddhAvasthAnI pArzvanAtha bhagavAnanI pratimA bharAvI pratimAnI trikALapUjA kare, paNa bhagavAna pAzrvanAthano jIva tyAre pAMdaDAmAM hoya to te pAMdaDAne nahIM name. dA.ta. zreNika mahArAjA jatA hoya ane bhagavAna mahAvIranA sAdhu sAme maLe, to sAdhu zreNikane hAtha nahIM joDe; UlaTuM zreNika sAdhune page lAge. joke bhagavAne jAheramAM zreNika mATe kahyuM che ke tame nizcitapaNe AvatI covIsInA prathama tIrthaMkara thavAnA cho, vaLI te ja sAdhu derAsaramAM jAya to padmanAbha prabhunI pratimAne vaMdana kare, khamAsamaNAM Ape, caityavaMdana Adi bhakti kare, paraMtu pratyakSa zreNikanA AtmAne vaMdana na kare; kAraNa ke maMdiramAM padharAvelI mUrti bhAvanikSepa sAthe joDAyelI che, jyAre sAme maLela zreNika dravyanipAthI atyAre sAdhu mATe vaMdanIya bhUmikAmAM nathI. jainazAsanano guNa ane bhUmikA sApekSa vyavahAra samajyA vagara goTALA cAlu karazo to kaMI vaLaze nahIM. Avo uttama guNano Agraha anya koI dharmamAM nathI. jyAM IzvaratattvamAM paNa ATalo guNano Agraha hoya to gurutattvamAM mArA-tArAnI bhAvanA cAle ? sabhA : bhagavAna indra mATe sAdharmika thAya to amArA mATe sAdharmika na thAya ? sAhebajI : tamArA mATe paNa sAdharmika che. tame paNa janmelA tIrthakarane page lAgI zako cho, paNa khamAsamaNAM na ApI zako. sAdhu to page paNa nahIM lAge; kema ke temane mATe pUjanIya avasthAmAM nathI. For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA 34 bodhibIja pAmavA guNanA pUjArI banyA sivAya chUTako nathI : A kahe che ke gurumAM atizayokti karIe to ja guru para bahumAna thAya. paNa te to khoTo Agraha che. atizayoktinI koI jarUra nathI. vAstavamAM tamArA karatAM vadhAre guNa hoya to avazya bahumAna thavuM joIe. zAstra kahe che ke guNa hoya tenA karatAM adhikaguNI mAno ke hanaguNI mAno to paNa mithyAtva che. pU. upAdhyAyajI mahArAjAe cokhuM lakhyuM ke, je nirguNa guNaratnAkarane, Apa sarIkhA mAne re, samakita sAra rahita te jANo, dharmadAsa gaNi bhAkhe re je potAnAthI caDiyAtA hoya tene svasamAna mAne ke halakAnI samAna mAne to paNa mithyAtva che. caDiyAtAne ochA mAne ane halakAne adhika mAne te avivekarUpa mithyAtva che. guNAnurAgapUrvaka jainazAsananA bhagata banazo to ja bodhibIja pAmazo. bAkI varSothI jaina cho ane jainazAsananI upAsanA karazo to paNa avazya bodhIbIja pAmazo tevuM zAstra nahIM kahe. bhagavAna kahe che ke anya dharmamAM rahelo roja zaMkaramahAdevanI pUjA karato hoya chatAM jainadharmanA guNa joI jainadharmanI tAttvika prazaMsA kare, are ! prazaMsAnAM be vAkya bole to paNa bodhibIja pAmI jAya kema ke guNAnurAgathI zAsananI anumodanA kare che. guNanirapekSa AkhI jiMdagI zAsanane vaLagIne jIve tevo AtmA sAdhu hoya to paNa, zAstra kaheze ke te bodhibIja vagarano che. bodhibIja pAmavA guNanA pUjArI banyA sivAya chUTako nathI. tame jyAM sudhI satyanA zodhaka, guNanA pUjArI banazo nahIM, ane mArA-tArAno mamatvarUpa bhedabhAva dharmamAMthI kADhazo nahIM, mAtra ApaNo dharma che tethI sAro-UMco, ema kadAgraha ke pakaDathI jainadharmane vaLagazo, to paNa jaina dharma tamArA AtmAnuM kalyANa nahIM kare. tevA jIva mATe jaina zAstromAM bahu kharAba zabda vAparyo che. lakhyuM che ke je kulAcArathI ke mamatvathI jaina dharmane pakaDIne jIve che ane AkhI jiMdagI jaina dharmano upAsaka thaIne phare che, tene zAstramAM Abhigrahika mithyAtvI kahyo che. A mithyAtva pAMca prakAranA mithyAtvamAM bhAremAM bhAre 1 atha samyaktvabIjasya hetutAM pratipadyamAnaH kathaM samyaktvahetutAM pratipadyata ityabhidhIyate, iti? atrocyate bIjasya kAlAntare samyaktvajananAdetadevAha - (vRttiH) 'sAmAnyanApi' avizeSeNApi, jinazAsanamapi sAdha ityevaMpariNAma AstAM punarvizeSeNa jinazAsanameva sAdhvityevaM zAsanAntaravyapohenApi, "niyamAt' avazyaMbhAvena, 'varNavAdaH' zlAghA samyagdarzanabIjamityarthaH, 'atra' iti pratyAsanne jaina ityarthaH loke vA, 'zAsane' pravacane, kAlAntareNa varNavAdakaraNakAlAdanyaH kAlaH kAlAntaraM tena, kiyatApyAgAmikAlenetyarthaH, 'samyaktvahetutAM' samyagdarzananimittatAm, 'pratipadyate' bhajate samyaktvaM janayatItyartha iti||5|| (aSTaka prakaraNa, aSTaka023, zloka-5 TIkA) 2. yastu nAmnA jaino'pi svakulAcAreNevAgamaparIkSAM bAdhate tasyAbhigrahikatvameva, samyagdRzo'parIkSitapakSapAtitvAyogAt For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthano mahimA 35 mithyAtva che, aneka duHkha-saMtApa ApanAra ane pradIrgha saMsAranuM kAraNa A mithyAtva che. bhagavAna kahe che ke, mAro bhagata AkhI jiMdagI mane mamatvathI mAne to paNa huM tene sAco bhagata mAnavA taiyAra nathI. dhyAnapUrvaka samajavA jevI A vAta che. sabhA: bhAru te sAyuM nahIM ? sAhejala : nA. te niyamA mithyAtvI che. sabhA:khane sAyuM te bhAru ? sAhebajI H to guNAnurAga lAvavo paDaze. guNAnurAgathI zAsananI upAsanA koNa karI zake ? : siddharSi gaNi mahArAjAe upamiti-bhava-prapaMcakathA graMthamAM A `zAsanane rAjamahelanI upamA ApI che. rAjamahelanI jema dharmatIrthanA aizvaryanuM varNana karyuM che. samyagdaSTine zAsana jotAM A aizvarya najaronajara dekhAtuM hoya. tamArAmAM samyagdarzana hoya to dharmatIrthanuM apAra aizvarya tamane dekhAyA vagara rahe nahIM. taduktaM haribhadrasUribhiH [lokatattvanirNaya 132 ]- pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH / / iti / (dharmaparIkSA0 zloka-8 TIkA) 1 yacca tajjanitAnandaM, gaditaM rAjamandiram / anantabhUtisaMpannaM, tat jJeyaM jinazAsanam / / 67 / / (upamiti0 prathama prastAva) 2 yathA ca tena kathAnakoktena tadrAjabhavanamadRSTapUrvamanantavibhUtisaMpannaM rAjAmAtyamahAyodhaniyuktaka- talavargikairadhiSThitaM sthavirAjanasanAthaM subhaTasaMghAtAkIrNaM vilasadvilAsinIsArthaM nirupacaritazabdAdi viSayopabhogavimardasundaraM satatotsavaM dRSTaM tathA'nenApi jIvena vajravadurbhedo'bhinnapUrvazca saMsAre yaH kliSTakarmagranthistadbhedadvAreNa svakarmavivarapravezitenedaM sarvajJazAsanamandiraM tathAbhRtavizeSaNameva sakalamavalokyate / tathAhi dRzyante'tra maunIndre pravacane'pAstAjJAnatamaHpaTalaprasarA vividharatnanikarAkAradhArakA vilasadamalAlokaprakAzitabhuvanabhavanodarA jJAnavizeSAH / tathA virAjante'tra bhAgavate pravacane sampAditamunipuGgavazarIrazobhanayA manoharamaNikhacitavibhUSaNavizadAkAratAM dadhAnAH khalvAmarzoSadhyAdayo nAnarddhivizeSAH / tathA kurvanti sujanahRdayAkSepamatra jinamate'tisundaratayA vicitravastravistArA'' kArabahuvidhatapovizeSAH / tathA janayanti cittAhlAdAtirekamatra pAramezvare mate lolojjvalAMzukollocAvalambimauktikAvacUlarUpatAmAbibhrANA racanAsaundaryayogitayA caraNakaraNarUpA mUlottaraguNAH, tathAvidhe'tra jainendradarzane varttamAnAnAM dhanyAnAM vakatrasauSThavagandhotkarSacittAnandAtirekamudAratAmbUlasannibhaM styvcnm| tathA vyApnuvanti svasaurabhotkarSeNa dikcakravAlamatra bhAgavate mate munimadhukaranikarapramodahetutayA vicitrabhaktivinyAsagrathitatayA manohArikusumapracayAkAradhArakANyaSTAdazazIlAGgasahasrANi / tathA nirvApayati mithyAtvakaSAyasantApAnugatAni bhavyasattvazarIrANi gozIrSacandanAdivilepanasandohadezyatAM dadhAnamatra pAramezvaradarzane samyagdarzanam / (upamiti0 prathama prastAva ) For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 dharmatIrthano mahimA A zAsananI guNariddhino koI pAra nathI. traNa lokamAM jeTalA puNyAnubaMdhI puNyanA vipAko che te sarva A zAsanamAM samAya che. vaLI, AtmAnI AMtarika labdhio, AtmAnuM guNaezvarya, AtmakalyANanI zreSTha bhUmikAo te badhuM A dharmatIrthamAM samAI jAya che, A zAsananuM ja aizvarya che. tene je oLakhI zake, tenuM jene AkarSaNa thAya te ja bodhibIja pAmI zake. tamane to koI zrImaMta dabadabA sAthe gADImAM jAya teno ruAba joIne moDhAmAM pANI chUTe. sabhA : IrSyA thAya. sAhebajI to mana hajI vadhAre saMkliSTa thayuM. A pApanI buddhi che ane te pAyamAla karanArI che. sabhA : guNAnurAgathI gurune pakaDe ane pachI vadhAre UMcA guru maLe to guru badalAya ? sAhebajI : temAM jo pahelA guru ayogya na hoya to temano upakAra maratAM sudhI bhulAya nahIM. zAstramAM lakhyuM ke mArga pamADanAra guruno pratyupakAra prAyaH azakya che. hA, paNa evuM bane ke pahelA guru svIkAryA hoya, temane AkhI jiMdagI guru tarIke svIkAre to, yogya mArgadarzana ApI joIe tevuM utthAna karI zake tema na hoya; guNiyala che, guru tarIke pUjya che, chatAM temanI mArgadarzananI zakti ochI hoya, to paNa temane jiMdagIbhara cITakI raho to tamAruM zreSTha kalyANa na thAya; tethI bIjA UMcA mArgadarzaka jJAnI guru maLe to vinayathI svIkAre, paNa pahelA guruno upakAra bhUle nahIM. jIvana samarpita karavA samyaka anuzAsanapradAnanI kSamatAvALA guru anivArya che. saMsAramAM paNa niyama che ke cikitsA mATe sajjana DaoNkTara pakaDyA pachI lAge ke bIjA DaoNkTaramAM AnA karatAM vadhAre nipuNa jJAna che, to pahelA DaoNkTaranI avagaNanA karyA vinA, roganivAraNa karavA bIjA DaoNkTara pAse jAya; ema dharmakSetramAM paNa raheze. pU. upAdhyAyajI mahArAjA, codapUrvadhara evA pU. bhadrabAhusvAmInuM quotation(avataraNa) laI mArgadarzaka gurunI oLakha ApatAM kahe che ke, jene jIvana sarmapita karAya, jenuM anuzAsana pALavA sarvasva caraNe dharAya tevA guru kevA hoya ? to eka ja zabda vAparyo 3 'ubhayajJa'. A zAstrIya zabda che. jainazAstramAM gurutattvanI 1 puNyAnubandhi puNyaM datte vairAgyakAraNaM bhogam / iti ye divyA bhogAH sphItatamaM mandiramidaM taiH / / 57 / / (vairAti sa-2) 2 samakitadAyaka guru taNo paccevayAra na thAya; bhava koDAkoDe karI karatAM sarva upAya //rA (samyaktanA saDasaTha bolanI sajajhAya) u ubhayajJo'pi ca guruH kriyAparo mUlaguNottaraguNArAdhanAyAM baddhakakSo, dRDhamatyarthaM pravacanAnurAgI ca jinavacanaM prtibhumaantvaat| tathA, svasamayaprajJApaka: svasamayasya caraNakaraNAdyanuyogabhedabhinnasya taistairupAyaiH prruupkH| pariNatazca vayasA vratena c| prAjJazca bhubhuvidhaadigraahk-buddhimaan'tyrthmtiiv| evaMvidhena hi guruNA prajJApyamAno'rtho na kadAcidviparyayabhAgbhavatItyevameSa vizeSyata iti / / 852 / / (3uddezapa0 sno-812 TIvA) * ubhyjny:-utsgaapvaad-klpyaaklpy-nishcyvyvhaaraadipdaarthdvaitpricchedii| api ca kriyAparo-mUlaguNottaraguNArAdhanAyAM For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 dharmatIrthano mahimA oLakha ApatAM Thera Thera kahe che ke utsarga-apavAdanA jANakAra, nizcayanaya-vyavahAranayanA jANakAra, jJAnamArgakriyAmArganA jANakAra, sva-para siddhAMtanA jANakAra hoya te mArgadarzaka guru. temanuM zaraNuM svIkAranArane sa mis-guide thavAno (2bhArge hozavAnI) 5 na Aye. sabhA temane gItArtha kahevAya ? sAhebajI : hA, 'gItArtha gurunA vacanathI jhera pIvuM sAruM, paraMtu agItArthanA vacanathI amRta pIvuM paNa kharAba. guru pathadarzana mATe joIe, eTale ja bhArapUrvaka AvAM vizeSaNo mUkyAM. ane evuM vyaktitva maLe to guru badale, paNa upakArI gurune na bhUle. te jIvanabharanuM kartavya Ave. bodhibIjanuM mAhAbhyaH bodhibIja e dharmatIrthanI upAsanAnuM jaghanyamAM jaghanya phaLa che. te pAmyA ho to tame paNa A zAsananA prAthamikamAM prAthamika kakSAnA upAsaka banyA kahevAo. bAkI jainazAsanamAM varSo sudhI rahevA chatAM bhAvathI jainazAsanathI dUra ja rahevAnA. pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe lakhyuM ke "jIva bodhibIja pAmyo eTale te jIva saMsArasAgarane taravA sAbado thaI gayo." te mokSamArgano musAphara che ane saMsArano mahemAna che. yo tenI maya33pI pAnAmAMthI maDA nI mATenI sAyarana vI. 'bhavacArakapalAyanakAlaghaNTA' jelakhAnAmAMthI kedIne choDavAno samaya thAya tyAre jelamAM sAyarana vAge, tema ahIM saMsArarUpI mahAkedakhAnAmAMthI bddhkkssH| dRDhamatyarthaM pravacanAnurAgI ca-jinavacanaM prati bahumAnavAn, tathA svasamayasya-caraNakaraNAdyanuyogabhedabhinnasya prarUpakastaistairupAyairupadezakaH, pariNatazca vayasA vratena ca, prAjJazca-bahubahuvidhAdigrAhakabuddhimAn, atyarthamatIva, evaMvidhena hi guruNA prajJApyamAno'rtho na kadAcidviparyayabhAg bhavatItyevameSa vizeSyata ityevaMbhUto guruH shrddheyH||150|| (upadezarahasya0 zloka-150 TIkA) 1 tA je avidiya-paramatthe, goyamA ! No ya je muNe / tamhA te vivajjejjA, doggaI-paMtha-dAyage / / 139 / / gIyatthassa u vayaNeNaM, visaM halAhalaM pi vA / nivvikappo pabhakkhejjA, takkhaNA jaM samuddave / / 140 / / paramatthao visaM tosaM, amayarasAyaNaM khutaM / NivvikappaM Na saMsAre, mao vi so amayassamo / / 141 / / agIyatthassa vayaNeNaM, amayaM piNa ghoTTae / jeNa ayarAmare haviyA, jaha kilANo marijjiyA / / 142 / / paramatthao Na taM amayaM, visaM taM halAhalaM / Na teNa ayarAmaro hojjA, takkhaNA nihaNaM vae / / 143 / / (mahAnizItha sUtra0 gIyattha-vihAra nAmarnu chaTuM adhyayana) 2 etattvabhinnagrantherapi tadaivaM bhavati caramayathApravRttikaraNasAmarthyana tathAvidhakSayopazamasAratvAdapramattayateH sarAgasyaiva viitraagbhaavklpm| yathAhuryogAcAryA:- "yogabIjacittaM bhavasamudranimagnasyeSadunmajjanAbhogaH tacchaktyatizayazaithilyakArI prakRteH prathamavipriyekSA tadAkUtakAriNI mujjAsamAgamopAyanacetastaducitacintAsamAvezakRd granthiparvataparamavajraM niyamAttabhedakAri bhavacArakapalAyanakAlaghaNTA tadapasArakAriNI samAsene"tyAdi / ataH saMzuddhaM hyetadIdRzametaditi jinakuzalacittAdi / etacca tathAvidhakAlAdibhAvena tattatsvabhAvatayA phlpaakaarmbhsdshmiti||25|| (yogadRSTisamuccaya0 zloka-25 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dharmatIrthano mahimA have A kedI chUTI rahyo che, karmanI sajA patavAnA Are che tenI sAyarana vAgI rahI che. have A jIva mokSe cAlyo. thoDA samayamAM nakkI mokSe pahoMcavAno che. Avo bodhibIjano mahimA che. A zAsananI bhAvathI upAsanA karanArane jaghanyamAM jaghanya phaLa paNa A bodhibIja maLe che. A chelluM phaLa batAvyuM jaina zAstromAM Thera Thera preraNA che ke jainoe bhagavAnanA evA varaghoDA kADhavA, bhavya occhava-mahotsava karavA, deva-gurunI evI adbhuta bhakti karavI ke te joI jainetarone paNa zAsana pratye guNAnurAga thaI jAya; ane tenA saMsArano paNa vahelo-moDo tyAM rahyo paNa aMta Ave. ApaNA bhagavAnane, badhA mArA bhagata bane emAM rasa nathI, paNa saMsArasAgarathI tare temAM rasa che. bhagavAna kahe che ke, anya dharmamAM rahelo paNa guNAnurAgathI A zAsananI prazaMsA karaze to te bodhibIja pAmelo che, ane ahIM rahelo jIva paNa jo A zAsananI prazaMsA guNAnurAgathI na karato hoya to te bodhibIja vagarano che. tamane coMTa lAge tevI vAta che. Introspection-AtmanirIkSaNa karajo. huM A bhagavAnane kema mAnuM chuM ? ghaNA kahe ke mane zaMkhezvara pArzvanAtha para khUba bhakti che. mane hasavuM Ave ane pUchavAnuM mana thAya ke tamane zaMkhezvara pArzvanAtha para ja vadhAre bhakti kema thAya che ? bIjA pArvanAtha bhagavAna ane zaMkhezvara pArzvanAtha ke RSabhadeva ane mahAvIrasvAmImAM guNano koI taphAvata che ? sabhA pArzvanAtha bhagavAnanA adhiSThAyaka deva jAgrata che, prabhAvazALI che. sAhebajIH guNanuM dhoraNa na rahyuM. ghaNAne guNa sAthe nhAvA nIcovavAno saMbaMdha nathI. AkhI jiMdagI deva-guru-dharmanI bhakti kare, paNa tene ane guNane bAramo caMdramAM hoya. vAstavamAM RSabhadeva bhagavAna ane pArzvanAtha bhagavAnamAM koI guNano taphAvata nathI. guNamaya svarUpa baMnenuM sarakhuM che. sabhA : guNAnurAgathI bhakti karI hatI eTale ja jenadharma maLyo ne ? sAhebajI : jainadharma abhavyane paNa puNyathI maLe che, to zuM abhavyamAM guNAnurAga mAnavo ? puNya zubha bhAvathI baMdhAya. tame AgalA bhavomAM avazya zubha bhAvo karyA che, jenAthI prabaLa puNya baMdhAyuM che. jeNe tamane A mAnavabhava, jainazAsana, uttama dharmasAgrI apAvI te puNyanI phalazruti che. paraMtu guNAnurAgapUrvakanI bhaktinA pratApe ja jainadharma maLyo che tevuM ekAMte na kahevAya. dharmaprAptino ahobhAva: A dharmatIrthanI bhaktinuM phaLa samajAvyuM. A bhaktino mahimA gAtAM kumArapALa, hemacaMdrAcArya, haribhadrasUri jevA dhuraMdharoe lakhyuM ke : "he prabhu ! ApanuM zAsana maLyuM ane dharmatIrtha pratye amane bahumAna thayuM eTale 1 kathaJcittava zaktirutpannA yathA thadasmAbhiH kariSye tat sahiSyata iti ? muni:-zaktimacchAsanAt sakalatrailokyasamArgalasAmarthyasya paruSavizeSasya shikssnnaat| (uddeza0 skrovara-rapa TIzA) For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u8 dharmatIrthano mahimA ame amArA jIvanane dhanya-saphaLa mAnIe chIe. have amAre bIjuM kAMI nathI joItuM. amane khAtarI che ke A dharmatIrtha pratyenuM bahumAna-zAsanano rAga amane badhuM apAvaze." devacaMdrajI mahArAja paNa kahe che ke "tAharA zAsana zubha taNo rAga che eka AdhAra." arthAt A dharmatIrthano rAga amArA jIvanano AdhAra che. upAdhyAyajI mahArAjAe lakhyuM ke tamArA zAsanano rAga thayo, have mAre kAMI nathI joItuM. mAre je joIe che te badhuM A rAgathI maLaze, temAM mane zaMkA nathI. A dharmatIrthanA mahimAnuM varNana karyuM. te sAMbhaLIne dharmatIrthane oLakhavAnI jarUra lAge to ekAgratAthI sAMbhaLajo. dharmatIrtha zabdanI AkhI vyAkhyA ApIza. tamArA magajamAM spaSTa rekhAcitra UpasavuM joIe. A viSaya samajAvavA mATe huM seMkaDo nahIM paNa hajAro zAstrapAThone refer karIne (saMharmona) motuM chu. dharmatIrthano mahimA ApaNA jevo digaMbaroe svIkAryo nathI tenuM dRSTAMta dharmatIrthano jevo mahimA ApaNe svIkAryo che tevo digaMbaroe svIkAryo nathI, tenI paNa samIkSA ApaNA pUrvAcAryoe karI che. ApaNe tyAM 'bAhubalInuM dRSTAMta Ave che. temane bharata cakravartI sAthe yuddha prAptastvaM bahubhiH zubhaistrijagatazcUDAmaNidevatA, nirvANapratibhUrasAvapi guruH zrIhemacandraprabhuH / tannAtaH paramasti vastu kimapi svAmin ! yadabhyarthaye, kintu tvadvacanAdaraH pratibhavaM stAdvardhamAno mama / / 33 / / __ (paramArhatazrIkumArapAlabhUpAlaviracita sAdhAraNajinastavana) * guruupadeze jo muja lAdhyo, tuja zAsanako rAga, la0 mahAnaMdapada kheMca lIeMgo, jyu ali kusumaparAga; mana0 9 bAhira mana nikasata nAMhi cAhata, tuja zAsanameM lIna, la0 umaga nimaga karI nijapada raheve, jyuM jalanidhimAMhi mIna; mana010 muja tuja zAsana anubhavako rasa, kyuM karI jANe loga, la0 apariNIta kanyA navi jANe, jyuM sukha dayita saMyoga; mana0 11 oranakI gaNanA nAMhi pAuM, jo tuM sAhiba eka, la0 phale vAsanA dRDha nija manakI, jo avicala hoya Teka, mana0 12 (u. yazovijayajI kRta pArzvajina stavana0) tava mataM yadi labdhamidaM mayA, kimaparaM bhagavannavaziSyate ? / suramaNo karazAlini kiM dhanam, sthitamudItamudIza! parAGmukham / / 102 / / (stotrAvalI - goDIpArzvajinastotra0) * zAsana tAharU ati bhalu, jagi nahIM koI tasa sarikhaM re; tima tima rAga ghaNo vadhe, jima jima jugatisyuM parakhuM re. 1 (kumatimadagAlana vIrastutirUpa doDhaso gAthAnuM stavana0 DhAla-3) tuja zAsana jANyA pachI, tehasuM muja prIta che jhAjI re; paNa te kahe mamatA tajo, teNe navi Ave che bAjI re. bali0 5 (nizcayavyavahAragarbhita zAMtijina stavana DAla chaTThI) 1 kaheM bAhubali kevalI, namyo RSabhake pAya; baiTho deI pradakSiNA, kaho na jhUTha banAya. 122 apramattatA hai jahAM, tahAM na vaMdana bhAva, ucita pravRtti na chArahI, to bhI jina sadbhAva. 123 (dikpaTa corAzI bola) For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 dharmatIrthano mahimA thayuM, je bAra varSa sudhI cAlyuM che, ane mahAbhAratanA yuddha jeTalo mAnavasaMhAra temAM thayo che. tyAra bAda indro, devatAo vacce paDyA pachI bharata-bAhubalI vacce parasparanuM vyaktigata yuddha thayuM. badhAmAM bharata hAryA ane bAhubalInI jIta thaI che, tethI akaLAIne chelle bharate anItithI bAhubalI upara cakaratna pheMkyuM. A joI bAhubalIne gusso Avyo. temaNe bhAratane mAravA muThThI upADI. paraMtu manamAM bhAvanA AvI ke "dhikkAra che A rAjyane ke jenA kAraNe mane moTAbhAIne mAravAnuM mana thayuM." mahAsAttvika che mATe vicAre che ke mArI muThThI niSphaLa na jAya, eTale tyAM ne tyAM lonca karI dIkSA lIdhI. raNamedAnamAM dIkSA lIdhI to vairAgya kevo haze ! AvA bAhubalIne paNa vicAra Avyo ke atyAre bhagavAna pAse jaIza to nAnA aDhANuM bhAIone vaMdana karavAM paDaze, tethI kevalajJAna meLavIne jAuM. A rIte kevalajJAna meLavavAnI bhAvanAthI kAussagnadhyAnamAM UbhA che. bAra mahinA pachI brAhmI-suMdarI bahena sAdhvIjIo mAraphata bhagavAnano hitazikSArUpa saMdezo maLatAM vizuddha bhAvathI kevalajJAna thayuM. tyAra bAda bAhubalI RSabhadeva prabhunA samavasaraNamAM AvyA. ahIM digaMbaronuM kahevuM che ke bAhubalI koIne namyA vagara sIdhA kevalInI parSadAmAM beThA. A vAtanuM ApaNA pUrvAcAryoe khaMDana karyuM, ane kahyuM ke A khoTuM che. kadI kevalI tIrthane namaskAra karyA vinA ema ne ema parSadAmAM jaIne bese nahIM. mATe bAhubalI paNa traNa pradakSiNA karI, tIrtha ane tIrthakarane namaskAra karIne parSadAmAM beThA che. nAnA aDhANuM bhAIone nathI namyA, paNa tIrtha ane tIrthapatine namaskAra avazya karyo che. ahIM digaMbaramatanuM khaMDana karyuM che, tenI sAme dalIlo paNa ApI che. TUMkamAM dharmatIrthano mahimA jevo zvetAMbaroe mAnyo che tevo digaMbarapakSamAM nathI. tyAM tIrtha, tIrthapatithI sthApita thAya che, paNa tIrtha tIrthapati karatAM mahAna che tevo dhvani nathI. dharmatIrthano mahimA saMpUrNa keejN aau cal For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - dharmatIrthano mahimA pariziSTa : dharmatIrthano mahimA zaMkhezvarapArzvanAthastotra-upe. chanda (stotrAvalI) + sphuranti sarve tava darzane nayA:, pRthag nayeSu prathate na tat punH| kaNA na rAzau kimu kurvate sthiti, kaNeSu rAzistu pRthag na vrtte||83|| svataH pravRttairjina! darzanasya te, matAntaraizcet kriyate praakriyaa| tadA sphuliGgairmahato havirbhujaH, kathaM na tejaH prasarat pidhIyate? / / 84 / / sphurnnyaavrtmbhnggbhnggtrnggmudytpdrtnpuurnnm| mahAnuyogahradinInipAtaM, bhajAmi te shaasnrtnraashim||85 / / tavopadezaM samavApya yasmAd, vilInamohAH sukhino bhavAmaH / nityaM tamorAhusudarzanAya, namo'stu tasmai tava drshnaay||86|| na nAma hiMsAkaluSatvamuccaiH, zrutaM na caanaaptvinirmittvm| parigraho no niyamojjhitAnAmato na doSastava darzane'sti / / 87 / / `mahAjano yena gataH sa panthA', iti prasiddha vacanaM muniinaam| mahAjanatvaM ca mahAvratAnAmatastadiSTaM hi hitaM mataM te||88 / / , tattvArthAdhigama sUtra saMbaMdhakArikA u. yazovijayajI TIkA + evaM tIrthamahimAkSiptabuddhirAcAryazaktimasaMbhAvayannAcAryadezIyaH pratyavatiSThate(vyA.) mahata ityAdi / mahato bhUyasaH, atizayena mahAviSayasya mahArthasya, durgamo granthabhASyayoH pAro niSThA'sya sa tathA tasya, tatra viziSTAnupUrvIkapadasantatimranthaH, tasya mahattvAdadhyayanamAtreNApi durgamaH pAraH, tasyaivArthavivaraNaM bhASyam, tasyApi nayavAdAnugamatvAdazakyalAbhaH paarH| ayaM hyAgamo mahatApi puruSAyuSeNAzakyo vyAvarNayitum, taditthamasya jinavacanamahodadheH pratyAsaM saGgrahaM kartuM kaH zakto na ko'piitybhipraayH| kiM te'haM dhArayAmItyatreva kimo'trApalApe pryogaat||23|| zloka 23 TIkA siddhAMtavicAra rahasyagarbhita 350 gAthA- stavana ANa jinabhANa ! tujha eka hu zira dharUM, avaranI vANi navi kAne suNie; __ sarvadarzana taNuM mUla tujha zAsanaM, teNe te eka suviveka thuNie. Aja0 6 DhAla 17 mI 2 dikpaTa corAzI bola + bAhubali kevalIno jinapradakSiNA-vinaya, tIrthaMkara, vArSika dAna, kapila kevalInu nRtya tittha praNAma pradakSiNA, thAnaka varaSika dAna, parahita karanI puNya phala, kapila nRtyako tAna. 48 malli ane nemi e be jina kumAra (kuMvArA), ane dropadInuM paMcabhartRttva dohu kumara jinajI kahai, paMca kumara kuna heta? priyA paMcakI draupadI, mAnai nahiM kulaketa. 49 For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 pariziSTa - dharmatIrthano mahimA sAdhunuM pratigRha bhamI bhikSAgrahaNa; svAzraya vasatimAM lAvIne jamavAnu nahi. ekai ghari Ubho jimeM, aThAvIsa guna mUla, aMtarAya kalpita kahai, te sabahI niramUla. 50 , lalitavistarA + tatra yeneha jIvA janma-jarA-maraNasalilaM mithyAdarzanAviratigambhIraM mahAbhISaNakaSAyapAtAlaM sudurladhyamohAvartaraudraM vicitraduHkhaughaduSTazvApadaM rAga-dveSapavanavikSobhitaM saMyoga-viyoga-vIcIyuktaM prabalamanorathavelAkulaM sudIrghasaMsArasAgaraM taranti tttiirthmiti| , dharmaparIkSA TIkA + "vayameva sRSTisthityAdikAriNaH" ityAdhutsUtrabhASiNo'navacchinnamithyAtvasantAnaparamahetostIrthocchedAbhiprAyavato balabhadrajIvasya zloka 5 TIkA + paraM paJcendriyavyApAdanabhayena yadi sati sAmarthya pravacanAhitaM na nivArayati, tarhi saMsAravRddhidurlabhabodhitA cetyAdi zrIkAlikAcAryakathAdau bhnnitm| ahitanivAraNe ca kriyamANe kadAcitpaJcendriyavyApattau prAyazcittapratipattyAzayasya zuddhatvAjjinAjJA''rAdhaka: sulabhabodhizcetyAdirUpeNa vastusvarUpAvabodhako jinopadezo bhavatIti taatprym| zloka 55 TIkA , Avazyaka niyukti evaM bhASya TIkA evaM tAvadarthavakturmaGgalArthaM vandanamabhihitaM, idAnIM sUtrakartRprabhRtInAmapi pUjyatvAt vandanamAha vyAkhyA- 'ekAdaza' iti saMkhyAvAcakaH zabdaH, 'apiH' samuccaye, anuttarajJAnadarzanAdidharmagaNaM dhArayantIti gaNadharAstAn, prakarSeNa pradhAnA Adau vA vAcakA: pravAcakAH tAn, kasya?- 'pravacanasya' AgamasyetyarthaH, kiM?-vaMdAmi, evaM tAvanmUlagaNadharavandanaM, tathA 'sarvaM' niravazeSa, gaNadharA:-AcAryAsteSAM vaMza:-pravAhastaM, tathA vAcakA-upAdhyAyAsteSAM vaMzastaM, tathA 'pravacanaM ca' AgamaMca, vanda iti yog:| Aha-iha vaMzadvayasya pravacanasya ca kathaM vandyateti, ucyate, yathA arthavaktA arhan vandyaH, sUtravaktArazca gaNadharAH, evaM yairidamarthasUtrarUpaM pravacanaM AcAryopAdhyAyairAnItaM, tadvaMzo'pyAnayanadvAreNopakAritvAt vandya eveti, pravacanaM tu sAkSAdvRttyaivopakAritvAdeva vandyamiti gAthArthaH / / 82 / / zloka 82 2 upamitibhavaprapaMcakathA + evaM sthite-enaM saMsAravistAraM, viladhya kthmpydH| mAnuSyaM prApya duSprApaM, rAdhAvedhopamaM janaH / / 8 / / yo jainamapi saMprApya, zAsanaM krmnaashnm| hiMsAkrodhAdipApeSu, rajyate muuddhmaansH||9|| sa hArayati kAcena, For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - dharmatIrthano mahimA 43 cintaamnnimnuttmm| karotyaGgAravANijyaM, dagdhvA goshiirsscndnm||10|| yugmam bhinatti nAvaM mUDhAtmA, lohArthaM sa mhoddhau| sUtrArthaM dArayatyuccairvaiDUryaM rtnmuttmm||11|| pradIpayati kIlArtha, deva! droNI mhttmaam| ratnasthAlyAM pacatyAmlakhalakaM mohdosstH||12|| sauvarNalAGgalA'greNa, likhitvA vasudhAM tthaa| arkabIjaM vapatyeSa, cUtArthaM mUDhamAnasaH / / 13 / / chittvA karpUrakhaNDAni, kodravANAM samantataH / vRtiM vidhatte mUDho'yamahaMsazrutikaH kila / / 14 / / tRtIya prastAva vairAgyarati0 atha tatra pure rAjA susthitanAmA trilokavid bhgvaan| sattvAnAmupakArI kurute rAjyaM sukhpraajym||41 / / prathama sarga vairAgyakalpalatA + tvena pravezito'sau, dadarza zucimandiraM, mahArAja: [mahArAjJaH?] / jJAnAdiRddhikalitaM, critrcndrodyollsitm||45 / / janitAnandaM lokaiH, sUnRtatAmbUlabhRtamukhaiH shminaam| zucidarzanakarpUraM, shiilaanggshsrttkusumm||46|| gurukaruNA'gurudhUpaM, prsRmrtrbhaavnaamRgmdaaddhym| dhyaanjlyntrlhriishmcndnlephttaapm||47|| dvitIya stabaka + puNyAnubandhipuNyaM, datte vairAgyakAraNaM bhogm| iti ye divyA bhogA, dRSTaM taiH sdnmidmiddhm||57 / / dvitIya stabaka + vibuddho mantravit tatra, sarvajJaH paramezvaraH / tena cotthAya vihitaM, vizAlaM tiirthmnnddlm||56 / / gocandrakAkRto tacca, madhyaloke prkaashitm| dhRtvA dharmAtmakavacaM, sUtramantrasya rekhyaa||57 / / aSTama stabaka + saMsAro nagaraM jJeyo, bhAvarogijanAkulaH / tatraikazca mahAvaidyaH, sarvajJo jgdiishvrH||973 / / utpannakevalAlokaH, shuddhsiddhaantsNhitH| rogajAtapravidhvaMsI, srvlokopkaarkRt||974 / / navama stabaka 2 bRhatkalpasUtra TIkA tathA niruktAdIni yathA vardhamAnasvAmyAkhyAtavAn tathA kimRSabhAdayo'pi? utAnyathA? ucyate-tatheti, kevalajJAnasya tulyatvAt; yathA 'vartanI' mArgaH sA sarvajanapadeSu pramANata ekaiva bhavati / / 189 / / zloka 189 TIkA For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 pariziSTa - dharmatIrthano mahimA + yathA viSamadehA api tIrthakRto dhRti-saMhanane kevalabhAve ca tulyAH tathA prarUpaNAyAmapi tulyA: / yataH "carame'pi" bhagavati vardhamAnasvAmini tadeva kevalajJAnaM ta eva ca prajJApanIyA bhAvA ye RSabhAdInAm, tataH kathaM na tulyA prarUpaNA? / / 203 / / zloka 203 TIkA 2 tattvArthAdhigamasUtra sambandhakArikA A. devaguptasUri TIkA + kiyat punstdityaahdvividhmnekdvaadshvidhmhaavissymmitgmyuktm| saMsArArNavapAragamanAya duHkhkssyaayaalm||19|| (AryA) __ vyAo- dvividhamityAdi / vakSyamANametanmahAviSayaM sarvadravyANyasarvaparyAyANi traikaalymsyeti| amitagamayuktaM, gamAH panthAno nayA: vkssymaannaastairsngkhyeyairyuktmbhisnttm| kiyadguNamityAha- saMsAretyAdi, saMsRtiH saMsAraH, saMsaraNaM vA saMsAraH, sa nAmAdizcaturvidho vakSyate, sa eva arNavaH sNsaaraarnnvH| kathaM cAsAvarNavaH, narakatiryagmanuSyAmaragaticatuSTayadustaravipulapAtraH / priyApriyavirahasamprayogakSudabhighAtAdisannipAtapratibhayAnekaduHkhAgAdhasalilaH paropaghAtikrUrAnAryajanAnekamakaravicaritaviSamaH mohamahAnilapreraNAdhmAyamAnagambhIrabhISaNapramAdapAtAla: narakAdivikRtabhImavaDavAmukhagrasyamAnAnekapApakarmasattvaH rAgadveSaprabalAniloddhatasaMjAyamAnavIcIprasRtAzayavelaH tadevamasya bhagavanto yatayo dvAdazAGgavipulazarIraM samyagdarzanAyopabaddhasandhiH prANidayAdivratasampannakaniruddhAzravadvAraM santoSamitasvAdUdakAdyupahitapAvanaM vizuddhajJAnasannihitaniryAmakaM sakalacAritravidhAnAnukUlapavanapreritaM vizuddhadhyAnabalopahitasarvamaGgalarakSaM pravacanayAnapAtramAruhya saMsArArNavasya pAraprAptiphalaM zivamakSayamanAmayaM mokSamavApnuvantItyevametat alaM paryAptaM saMsArArNavapAragamanAyetyucyate, ata eva tarantyanena tadvAdhigamyeti tIrthamityuktaM, anye'pi pRthivIkAyikAdayaH sattvAH saMsArasya lokasya karmapreritAH pAraM gacchantIti jJApanArthaM duHkhakSayAyAlamiti vishessitm||19|| kimasya mAhAtmyamityAhagranthArthavacanapaTubhiH, prayatnavadbhirapi vAdibhirnipuNaiH / anabhibhavanIyamanyairbhAskara iva sarvatejobhiH / / 20 / / AryA vyAO- granthArthetyAdi / pratyekaM paTuzabdaH, santi hi kecit yathA'dhItagranthapaTavo nArthapaTavaH, keciccAnadhItagranthA apyarthapaTavaH, kecidapyanadhigatagranthArthA api svavikalpitavacanapaTava ityato vizeSayati triSvapi ye paTavaH / evaMvidhA api kecidudAsInA bhvntiityaah| prayatnavadbhirapi vijagISodyataiH, vAdibhirnipuNaiH nyAyakuzalaiH, anbhibhvniiymnyairdhRssymnyairvaadibhirnyaistiirthikaiH| kimiva, bhAskara iva sarvatejobhiH / bhAskara iva maNipradIpAdibhiH sarvatejobhiranabhibhavanIyaH idaM tIrthaM dezayAmAsa / / 20 / / zloka 19-20 TIkA For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - dharmatIrthano mahimA 2 uttarAdhyayanasUtra zAMtisUrijI TIkA + chadmasthAvasthAyAM vyavahAranayAzrayatvAt sarvapreSThA(ceSTA?)nAm, anyathA hi tIrthocchedaprasaGgaH, taduktam"chaumatthasamayacajjA vavahAraNayANusAriNI savvA / taM taha samAyaraMto sujjhai savvovi suddhmii(mnno)||1|| jai jiNamayaM pavajjaha tA mA vavahAraNicchae muyh| vavahAraNaucchee titthuccheo jto'vssN||2||" caturaMgIya adhyayana zloka 169 TIkA + yataH-kutsitAni ca tAni tIrthAni kutIrthAni ca zAkyaulUkyAdiprarUpitAni tAni vidyante yeSAmanuSTheyatayA svIkRtatvAtte kutIrthinastAnnitarAM sevate yaH sa kutIrthiniSevako jano-lokaH, kutIrthino hi yaza:satkArAdyeSiNo yadeva prANipriyaM viSayAdi tadevopadizanti, tattIrthakRtAmapyevaMvidhatvAt, uktaM hi-"satkArayazolAbhArthibhizca mUDherihAnyatIrthakaraiH / avasAditaM jagadidaM priyaannypthyaanyupdishdbhiH||1||" iti sukaraiva teSAM sevA, drumapatraka adhyayana zloka 19-20 TIkA 2 adhyAtmabindu - harSavardhanaupAdhyAyanibaddhaM + taditaro vyavahAraH abhUtArtham asatyArtham Avedayan nitarAM saMtyAjyaH / ayamarthaH vyavahAro hi paryAyAzritatvAt parabhAvaM parasya vidadhannIlaH sphaTika itivadaupAdhikabhAvaM jIve samAropya yogasthAnopayogasthAna-bandhasthAna-guNasthAnasaMklezasthAna-lezyAsthAna-mArgaNAsthAna-jIvasthAnAdibhAvabhAvitavaizvarUpyaM jIvadravyaM vyavasthApayati, tAdRzazca kathaM zuddhabuddhaTaGkotkIrNasvabhAvasyAtmanaH svarUpAvagatau bIjaM syAt? anAdiprasiddhAzuddhatApuraskAreNaiva vstusvruupaavednaat| ato bhedajJAna-rahasyAsamarthakatvena tadana[]gatetyetadevAha-'yataH svaparayorbhede sa bIjaM na hi' iti / svazcAtmA, parazcaupAdhiko yogasthAnAdirUpo bhAvastayorbhade viveke sa vyavahAro na hi yogasthAnAdikarmeritamAtmAnaM pratiSThApayannupadarzitopAdhikabhAvaviziSTaM taM cAnubhAkya vijJAnasvabhAvAtiriktasvabhAvabodhakatvenAzuddhadravyA''dezitayA nAtmano yaathaatmyaavedkH| nanu tarhi sarvathaitasyAnupAdeyatA bhaviSyatIti cenna tIrthapravRttyanyathAnupapattyetasyAvazyaM kakSIkaraNIyatvAditi svayamevAne bhaavyissyaamH| prathama batrIsI, zloka 5 TIkA + vastu vyavaharannavyutpannavayutpattyaGgaM bhvtiiti| etadevAha-'abudhajanavibodhArtham' iti| abudhA yathAvad vastusvarUpAnabhijJeyA ye janA lokAsteSAM vibodhArtham asya vyavahArasya upadezaH prnnynm| ayaM hi abudhAnAM mlecchabhASeva mlecchAnAM paramArthAbhidhAyakatvAdaparamArtho'pi vastusvarUpAvabodhArtha drshitH| tathAhi-yathA mlecchasya 'svasti' ityabhihite sati kimasya vAcyamityanavabodhe na kadAcidapi padArthasphUrtiH syAt tathA'budhasyApi 'AtmA' iti ukte kimasya vAcyamityanavabodhe na kAcidapi padArthasphUrtiH syaat| yadA tu tadbhASAvidA kenacit svastipadasya kalyANo'rogAdya For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 pariziSTa - dharmatIrthano mahimA bhidheyamabhidhIyate tadA jhaTityeva pramadabharabhRtastat pratipadyata eva tathA'budhasyApi nizcayavyavahAravidA sadbhUtAsadbhUtavyavahAramAsthAya atati darzana-jJAna-cAritrANItyabhedAtmake vastuni bhedamutpAdya, yathA vA atati tAMstAn sthAvarajaGgamaparyAyAniti vikAriNaM pradAbhidheyaM pratipAdyate tadA jhaTityeva pramadabharabhRtastat prtipdyte| yato hyanantadharmAtmakasya vastuno'nabhijJasya vineyasya dharma-dharmiNonizcayato'bhede'pi vyapadezato bhedamutpAdya kenacid dharmeNAnuzAsataH sUrai(re)rvyavahAraNeva darzanaM jJAnaM cAritramityupadezaH saMjAghaTIti / yadvakSyate vyavahAreNa tu jJAnAdIni bhinnAni cetanAditi, yathA vA trasa-sthAvarAdayo ya ete paryAyAste sarve'pi nizcayena sahajavijRmbhitAnantajJAnazaktihetukasarvadA'napAyinirvikArasvAbhAvikajIvatvabhRto'pyasyaivAnAdyavidyAdUSitatayodbhavantaH kAryarUpA iti mizrapariNAmAtmakeSu teSu jIvatvaM pratipAdyate tadA teSu jIvo'yamiti buddhyA karuNayA saGghaTTana-mardana-hiMsanAdIni pariharataH saMsAranistAro bhavatIti mahAnupakAraH kRtaH syaat| tIrthapravRttezcaivameva vyavasthitatvAdityanupadameva vkssyte| . . . prathama batrIsI, zloka 6 TIkA + tIrthapravRttyarthamayaM phalegrahistrikAlavidbhirvyavahAra uktH| para(raH) punastattvavinizcayAya nayadvayAttaM hi jinendrdrshnm||8|| vyAkhyA-trikAlavidbhiH sarvajJaiH / ayaM vyavahAra: tIrthapravRttyarthaM tIrthaM cAturvarNyasaGghazramaNastasya prvRttistdrthm| phalegrahiH phalavAn uktH| ayamartha:- vyavahAro hi mokSopAyapravRttyaGgatvAd darzayitumavazyaM taadRgev| tathAhi-nizcayena hyAtmanaH zarIrAd bhedadarzane'mUrtatvena hiMsA'bhAvAt trasa-sthAvarANAM bhasmana iva niHzaGkamupamardanapravRtterbhavatyeva bandhAbhAvaH / vyavahAranayena tu kSIrodakavaccharIreNa saha lolIbhAvamApannasyAtmano mUrtatvAGgIkArAdya ete ekendriyAdayazcaturdazabhUtagrAmAste jIvA iti zarIreNa sahAbhedapradarzane zarIravadhe tadvadhasya kathaJcidiSTatvAd bhavatyeva prtyvaayH| atastatparihArArtha mokSopAyaprajJApanamarhadevAnAM snggcchte| anyathA tdvaiyrthyaaNptteH| tadadhikaraNaM hi cAturvarNyam kssyopshmshktisvypeksstvaaccaaturvrnnyprvRtteH| kiJca, baddhaspRSTatvAdInAM bhAvAnAM vyavahAranayenaiva prajJApyamAnAnAM sAdhutA saGgacchate, nizcayena tu nirlepatvAdAtmano nirviSayatAmevaite aastighnuviirn| kiJca, rAgAdipariNAmebhyaH paramArthato bhedadarzane tanmRjAsAdhanasAmyamUlakayama-niyamAdyupAyapradarzanamapi vyarthameva syaaditi| vyavahAranaye tu sarvamapIdaM prajJApyamAnaM saGgacchata iti suSThUktam-'tIrthapravRttyartham' iti| prathama batrIsI, zloka 8 mUla-TIkA 2 triSaSTizalAkApuruSa caritra parva - 1, jAtasaMsAravairAgyA, dIkSayA svAmino jnaaH| zeSAmAtramado'gRhNanicchAdAne'pi naa'dhikm||25 / / sarga - 3 For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - dharmatIrthano mahimA + iti duHkhAkulAM devIM, marudevImudaJjaliH / vAcA'vocannavasudhAsadhrIcyA vasudhAdhavaH / / 504 / / sthairyAdrervajrasArasya, mahAsattvaziromaNe: / tAtasya jananI bhUtvA, kimevaM devi ! tAmyasi? / / 505 / / tAtastarItuM sahasA, sNsaaraambhodhimudytH| kaNThabaddhazilAprAyAn, sthAne tatyAja naH prabhuH / / 506 / / vane viharato bhartuH, prabhAvAcchvApadA api| nopadravaM kartumalaM, pASANaghaTitA iva / / 507 / / kSutpipAsAtapaprAyA, duHsahA ye parISahAH / sahAyAH khalu tAtasya, te krmdvessisuudne||508 / / na cet pratyeSi madvAcA, pratyeSasi tathA'pi hi| tAtasya na cirAjjAtakevalotsavavArttayA / / 509 / / sarga-3 + jajJe sAdhuvicchedo'ntarnavamadazamAhatoH / evaM saptasvantareSu, jinAnAmeSa vRttvaan||255 / / vedaashcaa'rhtstutiytishraaddhdhrmmyaastdaa| pazcAdanAryAH sulasAyAjJavalkyAdibhiH kRtaaH||256|| sarga-6 dharmabindu TIkA tIrthopaSTambhalakSaNaM parArthaM adhyAya-6, sUtra - 5 TIkA For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DU. dharmatIrthanI vyAkhyA For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 828 dharmatIrthanI vyAkhyA - - - - - - - - siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / kusamayavisAsaNaM, sAsaNaM jiNANaM bhavajiNANaM ||1|| (sanmatitarka prakaraNa0 zloka-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. dharmatIrtha : ghora saMsAramAM ekamAtra parama zaraNabhUta : 'Aja sudhImAM ati durlabha evA A dharmatIrthanI upAsanA karIne, anaMtA jIvo, ati durgama evA A 1 saMsRtiH saMsAraH, saMsaraNaM vA saMsAraH, sa nAmAdizcaturvidho vakSyate, sa eva arNavaH sNsaaraarnnvH| kathaM cAsAvarNavaH, nrktirygmnussyaamrgtictussttydustrvipulpaatrH| priyApriyavirahasamprayogakSudabhighAtAdisannipAtapratibhayAnekaduHkhAgAdhasalilaH paropaghAtikrUrAnAryajanAnekamakaravicaritaviSamaH mohamahAnilapreraNAdhmAyamAnagambhIrabhISaNapramAdapAtAla:- narakAdivikRtabhImavaDavAmukhagrasyamAnAnekapApakarmasattvaH rAgadveSaprabalAniloddhatasaMjAyamAnavIcIprasRtAzayavelaH tadevamasya bhagavanto yatayo dvAdazAGgavipulazarIraM samyagdarzanAyopabaddhasandhiH prANidayAdivratasampannakaniruddhAzravadvAraM santoSamitasvAdUdakAdyupahitapAvanaM vizuddhajJAnasannihitaniryAmakaM sakalacAritravidhAnAnukUlapavanapreritaM vizaddhadhyAnabalopahitasarvamaGagalarakSaM pravacanayAnapAtramAruhya saMsArArNavasya pAraprAptiphalaM zivamakSayamanAmayaM mokSamavApnuvantItyevametat ... (tattvArthAdhigamasUtra kArikA zloka 19 A. devaguptasUri TIkA) * vibuddho mantravit tatra, sarvajJaH paramezvaraH / tena cotthAya vihitaM, vizAlaM tiirthmnnddlm||56|| gocandrakAkRto tacca, madhyaloke prkaashitm| dhRtvA dharmAtmakavacaM, sUtramantrasya rekhyaa||57|| (vairAgyakalpalatA aSTama stabaka) For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 50 ghora saMsArasAgarathI pAra pAmyA che, ane sarva jIvone pAra pamADavAnI kSamatA A dharmatIrthamAM che. traNa kALamAM, traNa lokamAM je je jIvo enA zaraNe jAya, enI upAsanA kare te darekane saMsArasAgarathI A zAsana tAre che, te mATe mAtra tenI vidhipUrvaka sevA-upAsanA-bhakti jarUrI che. ' Aja divasa sudhImAM ApaNe A dharmatIrthane bhAvathI sevyuM nathI, mATe A duHkharUpI saMsArasamudramAM anaMtakALathI rakhaDI rahyA chIe. jo ApaNane ApaNA duHkhanI ciMtA hoya, duHkhanA nivAraNa mATe tatpara hoIe, duHkhathI avazya mukAvuM hoya ane sAcA sukhanI tAtI jarUriyAta lAge to ApaNe A dharmatIrthane zaraNe javuM ja paDaze, te mATe tenI oLakhANa karavI paDaze. dharmatIrthanI oLakhANa karAvavA tenA vAcaka zabdano zAbdika artha karavo paDe. bhASAzAstranI dRSTie A 'dharmatIrtha' zabda 'dharma' ane 'tIrtha' ema be zabdonA saMyojanathI banelo sAmAsika zabda che. A baMne zabdo tame vAraMvAra sAMbhaLatA AvyA cho. te tamArA mATe navA nathI. ati vikasita ane prauDha ekamAtra saMskRtabhASA : saMskRta bhASAmAM koI paNa zabda ema ne ema prayojana vinA mUkI nathI devAto. duniyAnI badhI bhASAmAM most developed(sauthI vadhu vikasita-prauDha) bhASA koI hoya to te saMskRta bhASA che. temAM zabdo ane prayogonI eTalI subaddhatA, niyamitatA che ke teno koI paNa zabda uThAvo to te zabdanI utpatti kyAMthI thaI tenuM vyutpatti, vyAkaraNa vagere dvArA vivecana maLe che. Aje aMgrejI bhASA bhale game teTalI pracalita hoya, paNa teno amuka zabda kyAMthI Avyo te spaSTa nahIM hoya. vartamAnakALamAM sauthI vadhu sAhitya aMgrejI bhASAmAM bahAra paDe che, kema ke te international language (AMtararASTrIya bhASA) che. bhAratIyone paraMparAmAM maLelI bhASA saMskRta che, jeno artha ja e che ke te saMskArita thayelI bhASA che. teno pratyeka zabda vyutpatti-arthavALo che. temAM mULa kayo dhAtu(kriyApada) hoya te nizcita che. saMskRta bhASAmAM 2000 kriyApado che. temAMthI karoDonA karoDo zabdo banI zake tevI te bhASAmAM niyamAvali che. tenuM mALakhuM samajo to thAya ke kevI A AzcaryakArI racanApaddhati che ! saMskRta vyAkaraNa bhaNyA pachI jarmana skolaroe lakhyuM ke ATalI vikasita ane niyamita bhASA ame kyAMya joI nathI. A kAraNathI ApaNA zAstramAM eka eka zabdanuM spaSTa tAtparya vyAkaraNathI kholI kholIne batAvavAmAM AvyuM che. saMskRta bhASAmAM eka zabdanA sAcA ane yogya aneka artha karI zakAya che, paNa dharmatIrthanA ApaNane upayogI ane mahattvapUrNa hoya eTalA ja artha ahIM kahIza. saMsArI nagara jJeyo, mAvaroninAbuta:| tatrepa mahAvadya:, sarvajJo nArIzvara:||17rU|| utpannavatAloH, zurvAsaddhAntasaMhita:| ronAtavidhvaMsI, sarvaloApArabhRt!|274|| (vairAgyakalpalatA navama stabaka) 1 cakrI dharamatIratha taNo, tIrathaphaLa tattasAra re, tIratha seva te lahe, "AnaMdavana" niradhAra re. dharama 09 For Personal & Private Use Only (AnaMdaghana covIzI aranAtha jina stavana) Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa1 dharmatIrthanI vyAkhyA dharmatIrthano sAta vibhaktithI artha : caudapUrvadhara zrI bhadrabAhusvAmI mahArAjAe AvazyakasUtra upara niryukti racI che. AvazyakasUtra mULa pUjya sudharmAsvAmI gaNadhara mahArAjAe racela che; ane tenA para bhadrabAhusvAmI, je kalpasUtranA racayitA che, temaNe niyukti lakhI che. temAM ApaNe "logassa ujjo agare, dhammatirthIyare jiNe" bolIe chIe, tyAM covIsa tIrthakaronI stuti karatAM vizeSaNa ApyuM ke, tIrthaMkaro dharmatIrthanA karanArA che. ahIM 'dharmatIrtha' e zabdano sAmAsika artha judI judI apekSAe karI zakAya. (1) dharma e ja tIrtha, dharmaravarUpa tIrtha, dharmamaya tIrtha, (2) bIjo artha dharmaviSayaka tIrtha, dharmane prApta karAvanAra tIrtha, (3) trIjo artha dharma dvArA tAranAruM tIrtha, (4) cotho artha dharma mATe sthapAyeluM tIrtha, dharmane pradAna karanAra tIrtha, (5) pAMcamo artha dharmamAMthI pragaTeluM tIrtha, (9) chaThTho artha dharma saMbaMdhI tIrtha ane (7) sAtamo artha dharma ja AdhAra che jeno evuM tIrtha. A sAta arthomAM sAteya vibhaktithI kramabaddha artha AvI gayo. eka eka artha vicArazo to tenA dvArA je yogya bhAvArtha phalita thAya tenAthI dharmatIrthanI thoDI thoDI oLakhANa thaze. anaMta kALathI anaMta tIrthakaronAM anaMta dharmatIrtho, paNa arthathI eka ja sanAtana zAzvata dharmatIrtha : 1 covIsa tIrthaMkaro vartamAna covIsImAM thayA, te badhAnAM AyuSya, rUpa, dehamAna, jIvananI ghaTanAo ekasarakhI nahotI, sAdhanAkALa paNa sarakho nahoto; paNa badhA ja tIrthakaronuM kevalajJAna sarakhuM hatuM, upadeza sarakhA hatA, temaNe sthApela dharmatIrtha sarakhuM hatuM. eTale anaMtakALa pahelAMnA tIrthakaranuM sthapAyeluM dharmatIrtha hoya ke atyAranA tIrthakare sthApela dharmatIrtha hoya, to paNa te baMnemAM tattvathI taphAvata na Ave. anaMtakALathI anaMtA tIrthakaroe anaMtAM dharmatIrtho pravartamAna karyA, e vyavahAranayanuM vAkya che; kAraNa ke tIrthakarane tIrthapravartananI pravRtti vyavahAranaya AdhArita che, paNa vAstavamAM dharmatIrtha sanAtana-zAzvata che. jema ke atyAre duniyAnA koI paNa dezamAM jAo to high way, express high way, paraspara sarakhA hoya. rastAnI saphAI ochIvattI hoya tenI vAta nathI, paNa high waynI size amuka ja hoya, express high waynI size niyata ja 1 yathA viSamadehA api tIrthakRto dhRti-saMhanane kevalabhAve ca tulyAH tathA prarUpaNAyAmapi tulyaaH| yataH 'carame'pi' bhagavati vardhamAnasvAmini tadeva kevalajJAnaM ta eva ca .prajJApanIyA bhAvA ye RSabhAdInAma, tataH kathaM na talyA prasA ( vRtvasUtrazno - ra0rUTIchA) 2 vyavahAranayamatamapi ca pramANaM, tabalenaiva tIrthapravRtteH, anyathA taducchedaprasaGgAt, taduktam- "jai jiNamayaM pavajjaha tA mAM vavadAnajI(naya) mudA vavadAra che tityuccho nagoDavaiA? " tA. 24 || (dharmasaMgrahaNI zloka - 814 TIkA) * tIrthapravRttyarthamayaM phalegrahistrikAlavidbhirvyavahAra uktaH / ... / / 8 / / ___trikAlAvadbhiH srvjnyaiH| ayaM vyavahAra: tIrthapravRttyarthaM tIrthaM cAturvarNyasaGghazramaNastasya prvRttistdrthm| phalegrahiH phalavAn utta: 1... ||8|| (adhyAtmabindu prathama dvAtriMzikA zloka 8 mUla-TIkA) For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para dharmatIrthanI vyAkhyA hoya. tenI jema game te tIrthakaro game te kALamAM thAya, paNa badhAe AtmakalyANano mArga eka ja batAvyo, ane saunA upadezano mArga ekasarakho ja AvavAno, temAM mInamekha taphAvata nahIM Ave. ghaNA loko evA zaMkAzIla taiyAra thayA che ke, je kahe che ke bhagavAna mahAvIre dharmano upadeza Apyo te ame sAkSAt sAMbhaLyo nathI, ane pAchaLathI garabaDa thaI hoya to kahevAya nahIM; paNa jaina dharmamAM te praznano avakAza ja nathI; kema ke anaMtA tIrthakaro kahI gayA te ja prabhu mahAvIre kahyuM, ane anaMta kALa pachI je tIrthakara thaze te paNa prabhu mahAvIre kahyuM te ja kaheze. mATe lakhyuM ke tIrthakaronA deha, rUpa, raMga, jIvanaghaTanA, sAdhanAkALamAM taphAvata che; koIe ghaNA upasargo sahana karyA, koIe thoDA sahana karyA; koInA jIvanamAM aneka mahattvapUrNa ghaTanAo banI, koInA jIvanamAM ochI banI; koIne hajAra varSe, koIne bAra varSe, koIne mahinAo pachI to koIne te ja divase saMyamanI sAdhanA karatAM kevalajJAna thayuM; eTale badhA bhagavAnanAM caritra, jIvanaprasaMgo sarakhAM nathI; jIvanamAM ghaNI asamAnatAo che. paNa e kabUla karavuM paDe ke badhA tIrthakaronuM kevalajJAna, kevaladarzana, upadeza, dharmatIrtha samAna ja che, temAM tAratamya-taphAvata nathI. sabhA : arthathI eka hoya, zabdathI nahIM ne ? sAhebajI : zabda to khAlI rajUAtano phera sUcave che. sabhA joyuM-jANyuM na hoya pachI e ja dharmatIrtha che tenI kema khabara paDe ? sudhArakoe ghAlamela karI hoya sAhebajI dharmatIrthanI sthApanA meM ke tame joI nathI. are ! RSabhadeva bhagavAnane paNa meM ke tame AMkhe joyA nathI. na joyA hoya to paNa nirNaya karavAmAM koI vAMdho nathI. 2 pU. haribhadrasUri mahArAjA, pU. upAdhyAyajI mahArAjAe lakhyuM che ke ame rAma, zaMkara, mahAvIra, buddha vagere koIne pratyakSa joyA nathI, koIne ame maLyA nathI, koI sAthe amAre verajhera nathI, koI sAthe amAre sagapaNa nathI; paNa vartamAnamAM mahAvIranAM dharmazAstro hAjara che, buddha ke zaMkaranAM dharmazAstro paNa vidyamAna che, darekanA upadeza temanA temanA dharmazAstromAM gUMthAyelA paDyA che; te vAMcatAM-vicAratAM amane taTasthatAthI lAge che ke mahAvIra kahe che te ja sanAtana tattva che, mATe ja ame tene svIkArIe chIe. 1 tathA niruktAdIni yathA varddhamAnasvAmyAkhyAtavAn tathA kimRSabhAdayo'pi ? utAnyathA ? ucyate-tatheti, kevalajJAnasya tulyatvAt; yathA 'vartanI' mArgaH sA sarvajanapadeSu pramANata ekaiva bhvti| (bRhatkalpasUtra zloka - 189 TIkA) 2 svAgamaM rAgamAtreNa, dveSamAtrAt praagmm| na zrayAmastyajAmo vA, kintu madhyasthayA dRshaa|| (jJAnasAra mUla - 16/7) * pratyakSato na bhagavAnRSabho na viSNurAlokyate na ca haro na hirnnygrbhH|| teSAM svarUpaguNamAgamasaMprabhAvAt-jJAtvA vicArayata ko'tra praapvaadH||22|| pakSapAto na me vIre, na dveSa kapilAdiSu / yuktimad vacanaM yasya, tasya kAryaH prigrhH||38|| (lokatattvanirNaya mUla) For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa3 dharmatIrthanI vyAkhyA badhA tIrthakaronuM dharmatIrtha tattvathI eka ja prakAranuM hoya che. tenuM zabdArthathI vivecana karatAM pUrvAcAryo kahe che ke ' dharmatIrtha eTale dharmamaya tIrtha che. temAM rahelA peTA pratyeka zabdothI tenuM vivecana karIe to dharmatIrtha zabdano sAmAsika bhAvArtha paripUrNa samajAya, tethI dharma ane tIrtha baMne zabdonuM vivecana laIe. dharmano vyutpatti artha : 'dharma" zabda tame jIvanamAM hajAra vAra sAMbhaLyo che. tamArA mATe A aparicita ke navo zabda nathI. paNa tamane koI kahe ke dharma kone kahevAya ? teno zabdArtha zuM, tenI vyAkhyA zuM ? to gallAM-tallAM karo, paNa sAco javAba na ApI zako. kharekhara tamAre dharma zabdanI sAcI vyAkhyA jANavA-samajavA jevI che. zAstramAM dharma zabdanI eka nahIM paNa vidhavidha vyAkhyAo eka ekathI caDe evI karI che. temAM mUMjhAI-aTavAI na jAo te mATe pa-25 saraLa vyAkhyA laIne vivecana karIza. pahelAM dharma zabdanI vyutpatti artha kare che. dharma zabda 'thu dhAtu uparathI banelo che. "dhAre te dharma" AtmAne avanatithI dhArI rAkhe ane unnati tarapha laI jAya te dharma. ApaNo AtmA anaMta kALathI adhogati tarapha jaI rahyo che, ane te adhogatinA vegane aTakAvanAro dharma che. tamArA jIvanamAM dharma Avyo to tamArA AtmAnI avazya unnati thAya. AtmAnuM utthAna karAve ane patana aTakAve te dharma kahevAya. dharmanI vyApaka vizALa vyAkhyA : have dharmanI vyApaka-vizALa vyAkhyA e che ke A saMsAramAM je paNa mAnasika-vAcika-kAyika sampravRtti che te badho dharma che. sArA vicAro, sArI vANIno prayoga ane sadvartana te badho dharma che." sarva dharmone mAnya, Astike ke nAstika paNa maMjUra karavI paDe, te paNa jeno inkAra na karI zake, are ! koI paNa sajjana jeno virodha na karI zake tevI dharmanI A vyApaka-vizALa ane pAyAnI vyAkhyA che. nAstika paNa sArA vicAro kare to eTalo enA jIvanamAM dharma che. te sadvartana kare to te paNa tenA jIvanagata dharma 1 dharma eva dharmapradhAnaM vA tIrtha dharmatIrtham, (tnativistarA TI) 2 tatra "dhRJa dhAraNe" ityasya dhAtormapratyayAntasyedaM rUpaM dharma iti| (dazavaikAlika sUtra drumapuSpikA adhyayana zloka 1 TIkA) 3 so dhammo jo jIvaM dhArei bhavaNNave nivddmaannN| tassa parikkhAmUlaM majjhatthattaM ciya jiNuttaM / / 2 / / (dharmaparIkSA mUla) dhatte vA nara-sura-mokSasthAneSu jantUniti niruktAd dharmaH / yadAha- "durgatiprasRtAn jantUn yasmAddhArayate ttH| dhatte caitAn ame sthAne tamei rUti mRta: I" [] (yogazAstra prakAza 2 zloka - 11 TIkA) 4 bIjabhRtaM sudharmasya sdaacaarprvrtnm| sadAcAraM vinA svairiNyupavAsanibho hi sH||170 / / mUrto dharmaH sadAcAraH sadAcAro'kSayo nidhiH| dRDhaM dhairya sadAcAraH sadAcAraH paraM yshH||171|| | (corasAra mUna) * dharma: savArarUpa: || ( sAra prazno - 10 TIza) For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 dharmatIrthanI vyAkhyA che. A bahu vizALa vyAkhyA che. TUMkamAM AkhA saMsAramAM je kAMI sAruM che te badhuM dharmamAM samAI jAya che, ane je kAMI kharAba che te badhuM adharmamAM samAI jAya che. sabhA H sArA ane kharAbane mApavAno mApadaMDa zuM ? sAhebajIH te to atyaMta sugama che. koI tamArA pratye je vartana kare ane tamane na game te kharAba vartana, ane tamane game te sAruM vartana. gAmaDAno bharavADa paNa samajI zake tevI saraLa vAta che. bIjAe tamArA pratye kareluM je vartana tamane anukULa lAge tevuM bIjA pratye tamAruM vartana te dharma, ane tenAthI UlaTuM vartana karavuM te adharma. koI vyaktine tamArI sAthe dago karavAnuM mana thAya, tamArA pratye vizvAsaghAtano bhAva thAya te tamane nahIM game. tamArI sAthe koI krodha kare, IrSA, dveSa, luccAI, kaThora vartana, hiMsAnuM vartana kare te tamane nahIM game. basa, A rIte anya vyaktie tamArA pratye kareluM je vartana tamane kharAba lAge te badhuM kharAba, ane je tamane sAruM lAge te sAruM. sabhA : amane mAyA-prapaMca gamatAM hoya to ? sAhebajIH gappAM mAro cho. tamArI sAthe koI mAyA-prapaMca kare to tamane game ? na game. tamAruM mAnasa evuM ja che ke ekanuM eka vartana bIjA kare to kharAba ane huM karuM to sAruM. bIjo tamArA para gusso kare to kharAba ane tame bIjA para krodha karo to vAjabI. tema tamArI anIti vAjabI ane bIjAnI anIti te duSTatA. tamArAM jAta ane jagata mATenAM kATalAM judAM che, ane tenuM ja nAma adharma che. saMsAranuM sAratattva dharma che. A duniyAmAM hiMsA, krUratA, adharma, pApa, duSTatA, khAnA-kharAbI, duHkhasaMtApa je dekhAya che te badho adharma che. AMkha mIMcIne kalpanA karo ke dharma jagatamAMthI alopa thaI gayo, to A duniyA evI thaI jAya ke je jovI paNa na gaNe. sRSTinuM sarva suMdara tattva dharmamAM samAya che. tamane kyAMya paNa A jagatamAM dayA, paropakAra, maitrI, karuNA, sahRdayatA, saujanya, dAkSiNya, tyAga, saMyama, sahiSNutA, udAratA Adi jovA maLe to samajavAnuM ke dharma che. dharma sAthe jene vAMdho paDe te avazya duSTa vyakti hoya. tamArAmAM duSTatA na hoya to tamane kadI dharma sAthe virodha-vAMdho paDe ja nahIM. tamAruM hRdaya sauhArda, sajjanatAthI bhareluM hoya to tarata tamane manamAM thAya ke, mane na game tevuM vartana bIjA sAthe kema karAya ? tamane koI herAna karavA mAMge che eTalI tamane khabara paDe to paNa tamane te kAMTAnI jema bhoMkAya che, to tame bIjAne mATe kharAba vRtti-pravRtti karo te kevI rIte yogya kahevAya ? A jagatamAM jeTalA sarvicAra-sadvartana-saddhANI che, tene naigamanayanI apekSAe jainazAstroe dharma kahyo che. koI paNa jIva sArA vicAra, vANI ke vartana kare to te karatI vakhate tenA AtmAmAM zubha bhAva pedA thAya che, ane tenAthI tene puNyabaMdha thAya che. saMsAranI badhI Atmika ke bhautika sArI vastu dharmathI ja maLe che. 1 "zrayatAM dharmasarvasvaM mRtva vaivavadhAryatA ! mAtmanA pratisnAna pareSAM na samAreTI I[vAkhavI ?I7. ( 5nasamudArazno -18TI) For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA jenazAsanano advitIya siddhAMta eTale syAdvAdaH sabhA naigamanaya eTale ? sAhebajI : jenazAsana nayothI bhareluM che. tIrthakaroe sthApeluM dharmatIrtha syAdvAdanA siddhAMtavALuM che. jenadharmano mULa siddhAMta syAdvAda che. duniyAnA bIjA koI paNa dharmavALA pAse Avo siddhAMta nathI. A siddhAMtathI duniyAnA tamAma dharmothI jainadharma judo paDe che. tamane koI pUche ke mahAvIrasvAmIe duniyAne evuM zuM ApyuM ke je koIe nathI ApyuM? to zuM javAba Apazo ? zAstromAM Thera Thera kahyuM ke A zAsanano advitIya sArarUpa jo koI siddhAMta hoya to te syAdvAda che. naya te syAdvAdano peTA aMza che. badhA zabdo tamArA mATe navA che. tIrthakaranA svAvAda siddhAMtano eka aMza te naya che. covIse tIrthakarono siddhAMta syAdvAda che. bhUtakALanA anaMtAM dharmatIrthono siddhAMta syAdvAda hato. bhaviSyanA dareka dharmatIrthano siddhAMta syAdvAda haze. anekAMtavAdAsyAdvAda)thI dharmatIrtha saMpUrNa vyApta che. AMzika satyane vicAravA mATeno vikalpa te naya che. teno eka prakAra te naigamanAya che. A naigamanaya bahu broad basethI (vizALa starathI) janAro che. te vyApaka vizALa arthamAM vAto kare. sabhA : nayane partial truth (AMzika satya) kahevAya ne ? sAhebajI : dha, naya AMzika satya che, jyAre svAvAda pUrNa satya che; naya asatya ke kalpanA nathI, paNa te adhUro che. A vizALa vyAkhyAthI kIDI-kUtarA-jIvamAtranuM sadvartana paNa dharma kahevAya ? ATalI vyApaka vyAkhyA dvArA bhagavAnane e kahevuM che ke samagra sRSTimAM koI paNa jIva jyAre jyAre sAruM vartana kare, sArA vicAra kare, sArI vANIno prayoga kare to te eka prakArano dharma ja che. jema ke be kUtarAM hoya, baMnemAMthI eka kUtaruM evuM hoya ke bIjA kUtarAne khAvA Apo to jhApaTa mArIne paDAvI le. te svArthI hoya, tene ema hoya ke huM ja badhuM khAI jAuM. jyAre evA paNa kUtarA hoya ke, be UbhA hoya to ekane khAvA Apo ane bIjo moTuM nAMkhe to khAvA de. to te kUtarAmAM udAratA kharI ke nahIM ? eka kUtaro bIjAne ApeluM paNa jhApaTa mArIne khAI jAya, ane bIjo evo che ke potAne ApeluM hoya temAMthI paNa bIjAne khAvA Ape. AmAM kUtarAne koIe upadeza Apyo nathI paNa sahajapaNe udAratAnI prakRti che. sabhA : kamajorInA kAraNe paNa evuM bane ne ? sAhebajI kamajorInA kAraNe ApavuM paDe to AMkho bIjAnI sAme ghurakiyAM karatI hoya. zAMtithI khAvA na de. AMkhothI bhAvonI abhivyakti thaI jAya che. tame saMsAramAM kamajorIthI ghaNuM karo cho, paNa tenAthI puNya na baMdhAya. nabaLA nahIM paNa sabaLA kUtarA jo bIjAne khAvA de to kahevuM paDe ke A kUtarAnuM sadvartana che. sadvartana For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 dharmatIrthanI vyAkhyA Ave eTale zubha bhAva Ave; ane zubha bhAvathI avazya puNya baMdhAya. A sRSTimAM koI evo jIva nathI ke jenA jIvanamAM sadvANI, sadvartana ke savicAra Ave to ame tene A apekSAe dharma tarIke svIkAravA taiyAra na hoIe. dharma-adharmanI bhedarekhA spaSTa ja che. chellAmAM chellI sImA A bAMdhI che. tethI kharAba vicAra, kharAba vANI ke kharAba vartanane dharma na ja kahevAya. jo tene paNa dharma kahIe to duniyAmAM adharma jevI koI vastu ja na rahe. pachI to guMDA, badamAza paNa dharmI thaI jAya. A vyAkhyA anusAra jIvamAtra puNyabaMdhanA svAmI bane che. zAstramAM 'zubha pariNAmane paNa dharma kahyo che athavA zubha pariNAmathI thatA puNyabaMdhane paNa dharma kahyo che athavA 3 jIvane zAtAdAyaka tattvane dharma kahyo che. A badhI naigamanaya ke azuddha upacarita vyavahAranayathI dharmanI vyAkhyAo che. paNa dharmanI vyAkhyA karatAM karatAM jema jema UMDANamAM jaIzuM tema tema lAgaze ke A vyAkhyAo kAcI che. dharmanI A badhI vyAkhyA vicArazo to tamane lAgaze ke, bhagavAne dharmane samajavA mATe dharmanAM aneka pAsAM batAvyAM che. je dharmane oLakhaze te ja tIrthane oLakhaze. pachI 'dharmatIrtha' zabdanI AkhI vyAkhyA karIza to tene samajavAmAM takalIpha nahIM paDe. dharmanI navI navI vyAkhyAo Avaze, te eka eka vicArazo to thaze ke bhagavAne kamAla karI che. mArA ane tamArA bhejAmAMthI na nIkaLI zake tevI jJAnI puruSonA jJAnamAMthI nIkaLelI vyAkhyAo che. prAmANikatAthI dharmanI vyAkhyA sAMbhaLavA-vicAravAnI taiyArI hoya to bhalabhalA nAstika paNa Astika banI jAya. atyAre dharmanI viruddha vAta karanArAne kAna pakaDIne kabUla karavuM paDe ke, dharmamAM evI koI vastu nathI ke jenI niMdA-TIkA thaI zake. tamAre duniyAmAM niMdA-TIkA karavI hoya to adharmanI karo. dharmanI niMdA je kare teNe nakkI samajavAnuM ke te pote ja durguNI-durjana-duSTa che. durjana-duSTane ja dharma na game. je sajjana-sadgaNI hoya, jene sAruM gamatuM hoya te to dharmanI prazaMsA ja kare. duniyAnuM badhuM sAruM tattva dharmamAM ja samAI jAya che. have tamAre sArAnI niMdA karavI che ke kharAbanI ? TIkA to kharAbanI ja thAya. durjanatA, durguNa, duSTatA e adharma-doSa che, sajjanatA-sadAcAra-saguNa e dharma che - dharmanI eka prakAre vyAkhyA ane temAM rahelI khAmI: "AtmAnA zubha bhAva-pariNAma e ja dharma che, athavA AtmAne jenAthI zubha baMdha thAya che te ja dharma che, puNyabaMdha e ja dharma." A saMsAramAM game te yonimAM tamAro AtmA gayo, game te avasthAmAM rahyo. paNa jyAre jyAre tamArA 1 dharmasya kushlaatmprinnaamvishesssy| (aSTaka prakaraNa aSTaka - 27, zloka 3 TIkA) 2 dharmaH shubhbndhruupH| (yogabinda0 zloka - 388 TIkA) 3 tathA anyo dharmaH, puNyena sAtAdinA kAryeNa lakSyata iti puNyalakSaNa: / 20 / / (zAstravArtA samuccaya0 stabaka - 1, zloka 20 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 dharmatIrthanI vyAkhyA AtmAmAM zubha pariNAma thayo, tyAre tyAre teTalo tamArA AtmAmAM dharma pragaTyo, jenAthI tamane puNyano baMdha thayo. dayA, sahiSNutA, gaMbhIratA, udAratA, saraLatA vagere aneka zubha pariNAmo che. te tamArA AtmAmAM jyAre jyAre pragaTyAM tyAre tyAre tamAro AtmA eTalA aMze dharmathI vyApta thayo. anaMta kALamAM tamArA AtmAe dharma karyo ja nathI, dharma savyo ja nathI evuM nathI. ApaNA AtmAe anaMta kALamAM anaMtI vAra dharmanA pariNAma-zubha bhAva karyA che, ane tenA dvArA anaMtI vAra puNyabaMdha paNa karyo che. ahIM dharma zabdanI tenA vyutpatti artha sAthe susaMgata vicAraNA karIe, to A je karyo te artha aparyApta lAge che; kema ke dharma zabdano paraMparAgata artha AmAM pUrepUro baMdhabesato thato nathI. vaLI " je utthAna kare, AtmAnI Urdhvagati kare, durgatirUpa adhaHpatanathI AtmAnI aTakAyata kare tenuM nAma dharma" A anusAra dharmanI A vyAkhyA adhUrI kahevAya; kema ke nAstika paNa sadvicAra, sadvartana kare to tenAthI tene puNya baMdhAya, paNa te puNya tenI durgati aTakAvatuM nathI ke tenAthI tenI bhavAMtaramAM sadgati thatI nathI. mAtra tene A puNya bhavAMtaramAM tuccha bhautika anukULatA apAve. tamArA AtmAmAM eTalo ja zubha bhAva hoya ke je tamane puNya baMdhAve, paNa tamArA AtmAnI durgati na aTakAve, to tene eka dRSTikoNathI dharma kahevo vAjabI nathI. dA.ta. je puNyathI ekendriyamAM suMdara zarIra maLyuM, sugaMdhI-AkarSaka deha Adi maLyAM; te puNya paNa zubha pariNAmarUpa dharmathI ja baMdhAyuM che, chatAM te puNya evuM hatuM ke te jIvanI durgati aTakAvI na zakyuM. TUMkamAM je zubha bhAvathI tamArI sadgati nizcita na thAya, durgati aTake nahIM, tevA mAmUlI zubha bhAvane-savyavahArane dharmanI vyAkhyAmAM samAveza karavA A dRSTikoNa taiyAra nathI. dharmanA aneka prakAra aneka quality-jAta che. jema bajAramAM ghauM, cokhAnI quality-jAta vidhavidha hoya che, temAM aneka prakArano paraspara taphAvata hoya che, chatAM paNa cokhA badhA cokhA ja kahevAya, maga na kahevAya; tema dharmanA aneka prakAra che. inferior quality-halakI jAtano dharma, tenAthI superior quality-UMcI jAtano, tenAthI vadhAre superior quality-UMcI jAtano, ema uttarottara zreSTha dharmanuM varNana Avaze. kema ke tIrthakaronA varNanamAM koI kacAza na hoya. A pUrNa jJAnInuM zAsana che. ahIM phakta eka pAsAthI dharmanuM varNana nahIM maLe. tamArI buddhine kase tevI aneka vyAkhyAo maLaze. dharmanI eka vyAkhyA buddhimAM Utare pachI bIjI kahIza, nahIM to bumper jaze-besaze nahIM. rasadvANI, sadvartana, savicAra te dharma, athavA AtmAno 1 'dharma' ti TutipatanvantanAtadharaVIta svarasuti thanArthe "dharma' (tharmavid adhyAya rUknovA - rU TI) * tathA durgatI prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH, uktaM ca-"durgatiprasRtAn jIvA"nityAdi, (kAvayaniryukti parva mANa patno 80 TakA) tathA coktam - "durgatiprasRtAn jIvAn, yasmAddhArayate ttH| dhatte caitAn zubhe sthAne, tasmAd dharma iti smRtH||" (zavaivAniva sUtra dupuSpiA adhyayana phlo - 2 TI) 2 pApaM hi duSTakallolaiH, puNyaM gRhNAti sundraiH| cittairAtmA tathobhAbhyAmaudAsInyena mucyte||823 / / svabhAva eSa jIvasya, yttthaaprinnaambhaag| badhyate puNyapApAbhyAM, mAdhyasthAttu vimucyte||824 / / te ca hiMsAdyanuSThAnAd, bhrmkaalussykaarkaat| For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 dharmatIrthanI vyAkhyA zubha bhAva te dharma athavA AtmAne jenAthI zubha baMdha thAya te dharma athavA sadgati apAve tema ja durgati aTakAve tenuM nAma dharma. kramasara caDiyAtI vyAkhyAo Avaze. dRSTi vedhaka karavI paDaze. jIvanamAM nahIM vicAryuM hoya tevI vAto Avaze. dharmanI vyAkhyA ja AvI che to te dharmanuM paripUrNa mALakhuM kevuM haze ! te to sAMbhaLIne tame camatkAra pAmI jazo. chelle sArarUpe vyAkhyA karaze ke jemAM tame jarA paNa pheraphAra na karI zako. paNa atyAre to tamane prathama vyAkhyAmAM khAmI zuM che ? ane bIjI vyAkhyAmAM zuM vizeSatA umerAI ? tenI ja khabara nathI. te dhIme dhIme batAvato jaIza. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / T samayavasAdi, +0aaN biOIToi mavALaOTIche . ||1|| ( nmatita pradROTo jJo-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. 'dharmatIrthane pAmelA uttama koTInA jIvo potAnA jIvanamAM dharmatIrthanI upAsanA sivAya bIjI koI pravRtti karavA jevI nathI tema avazya mAnatA hoya che. paNa te nirNaya mATe dharmatIrthanI sAcI oLakhANa joIe. te oLakhANa karAvavA ApaNe "dharmatIrtha" zabdanI vyAkhyA vicArIe chIe. pahelAM dharma' zabdano artha, pachI 'tIrtha' zabdano artha ane aMte "dharmatIrtha no artha samajAvIza. 'dharma zabda saMskRta bhASAmAM '9 dhAtumAMthI banelo che. teno artha 'je dhAraNa kare te dharma.' have dhAraNa karavAnI jarUra kone paDe ? je paDato hoya tene. jene patanano prazna nathI tene dhAraNanI koI jarUra nathI. makAnamAM paNa bhIta vagere caNatAM pahelAM nIce pharasa banAvavI paDe che, jethI tamAruM patana na thAya. tamane TakavA mATe AdhAra tarIke pRthvI ke pharasanI jarUra paDe che, paNa je vastu ema ne ema addhara TakI zakatI hoya tene dhAraNanI jarUra nathI. jyAM patanano savAla che tyAM ja dhAraNanI jarUriyAta pedA thAya che. A bhautika, bAhya patana ane bAhya dhAraNanI vAta karI. tethI ja pRthvI mATe "dharatI' zabda vaparAyo che; kAraNa ke te bAhya dRSTie badhAne dhAraNa kare che. jAyate cittakallolA, yathA'pathyAdradAstanau / / 825 / / tathA'hiMsAdyanuSThAnAt, sthairynmlykaarkaat| jAyante zubhakallolA:, pathyAdiva sukhaasikaaH||826 / / (upamiti prastAva - 8) 1 ANa jinabhANa ! tuja eka huM zira dharuM, avaranI vANI navi kAne suNie, sarvadarzana taNuM mUla tuja zAsana, teNe te eka suviveka thuNie. Aja0 6 (siddhAMtavicAra rahasyagarbhita 350 gAthAnuM stavana DhALa-17) For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA pa9 patanazIla AtmAne dhAraNa kare te dharma : Atmika dRSTie patana ane dhAraNa vicAravuM hoya to aMdaranuM patana ane aMdaranuM dhAraNa samajavuM paDe. jema zarIra adhogamanazIla che, tema karmayukta AtmA paNa adhogamanazIla che. jema jema AtmA para karmano bhAra vadhe tema tema AtmAnI adhogati thAya che, ane karmano bhAra ghaTe to te UrdhvagatizIla thAya che. vaLI, saMpUrNa karmarahita thAya te AtmA parama Urdhvagati pAme. AtmAnI gati mATeno A sAmAnya niyama che. atizaya bhAre karmathI ladAyelo AtmA narakamAM jAya che, madhyama bhArathI ladAyelo AtmA tiryaMca-manuSyagatimAM jAya che. jaghanya bhArathI ladAyelo AtmA devagatimAM jAya che. ane sarva karmarahita AtmA maktine pAme che. AtmA para karmano bhAra ghaTe tema tema patana ochuM thAya ane jema jema karmano bhAra vadhe tema tema patana vadhatuM jAya. Physics(padArthavijJAna)nI daSTie buddhimAM bese tevI A vAta che. Atmadravyane paNa A ja niyama lAgu paDe che. AtmA azubha karmanA bhArathI bhAre thAya che tyAre tenuM adhogamana thAya che, ane te adhogamana aTakAve tenuM nAma dharma. pahelAM tamArI buddhimAM besavuM joIe ke mArA AtmAnuM anaMtakALathI patana thaI rahyuM che. tame zarIrathI na paDo te mATe khUba ja sAvadhAna cho. tamane khabara hoya ke lapasI javAya tevI jagyA che, ane paDI jaIzuM to hADakAM bhAMgI jaze, tyAM cAlatI vakhate paNa pahelAM pagano Teko barAbara che ke nahIM tenI cakAsaNI karIne AgaLa vadho cho. zarIrathI adhogamana na thAya te mATe covIse kalAka jAgRta cho, paNa AtmAnuM adhogamana na thAya tenI tamArAmAM jAgRti nathI. mATe tamane dharmanI jarUriyAta jIvanamAM ochI lAge che. covIse kalAka zarIranuM adhogamana na thAya te mATe Teko pakaDIne UbhA raho cho, Teko pakaDIne beso cho. tamane kahe ke ahIM addhara beso to tame nahIM beso; kAraNa ke dareka ThekANe zarIrane AdhAranI jarUra che. tame TekA vagara potAnI jAtane dhArI zakatA nathI. zarIrane AdhAra na maLe to tenI adhogati sunizcita che; ane adhogamana thayuM to bAra vAgI jaze, tenI tamane pUrepUrI khAtarI che. paNa AtmAne dhAraNa karavA AdhAranI jarUra che, ane temAM sAvadhAna nahIM raho to down fall(adhaHpatana) nahIM paNa free fall(mukta patana) cAlu thaI jaze, pariNAme tamArA hAlahavAla thaI jaze, chatAM teno koI bhaya tamane nathI. tamane te adha:patana spaSTa dekhAvuM joIe. jene AtmAnA adhaHpatananI ciMtA che tene covIse kalAka dharmanI jarUra che. tene khabara che ke dharma ja mArA mATe AdhAra che. zarIrathI khurazI-sophA, pharasa ke jamIna para TakI raho, sthira thAo te badhA zArIrika dRSTie AdhAra, paraMtu AtmA mATe to dharma ja AdhAra che. dharmazUnya AtmA satata nirAdhAra-patanazIla ja che. 1 dharmo durgatigartanipatajjantujAtadharaNapravaNapariNAmaH (paMcAzaka prakaraNa, prathama paMcAzaka, zloka 1 TIkA) * durgato prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH, (dazavaikAlikasUtra drumapuSpikA adhyayana zloka - 1 TIkA) A 'dhamAM' TutipratirakSa detu:, (aSTaka prakaraNa0 aSTaka - 21, zloka 1 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA nagamanayathI koIpaNa sadvartana-saddhANI-sarvicAra te dharma che : AtmA mATe patana eTale duHkha, saMkaTa, Apatti, pIDA, pratikULatAnI prApti ane utthAna eTale sukha, zAMti, anukULatAnI prApti. AvA sthUla dRSTikoNathI batAvyuM ke A duniyAmAM je sadvartana, saddhANI, savicAra che te badho dharma che. A vyAkhyA aMtima maryAdAnI che. dharmanI chellAmAM chellI sImA bAMdhavI hoya to ahIM bAMdhI zakAya che. tamane sAMsArika pravRtti karatI vakhate paNa koI sadvartana, sadvANI, sadvicArano bhAva Avyo, to tene paNa dharmamAM AvarI lIdho. sAmAjika satkRtyo paNa AmAM AvI gayAM. dA.ta. koI sajjana garIbanI kanyAne udAra bhAve paraNAve to te paNa sadvartana che. A vyAkhyA pramANe tene paNa dharma kahIzuM; kAraNa ke niHsvArtha udAratAnA pariNAmapUrvaka AvA sAmAjika sadvartanathI paNa puNya baMdhAya che, ane puNyamAtra duHkhane aTakAve che temaja sukhaanukULatA Ape che. are ! bhikhArI bhIkha mAMge ane managamatI vastu maLe te paNa puNyano udaya che. bhUkhyA kUtarAne eMThavADa khAvA maLe te paNa tenA puNyano udaya che. A duniyAmAM coryAsI lAkha jIvAyonimAM cAre gatimAM, jIvone nAnI ke moTI tamAma anukULatA maLe che, te puNyanA AdhAre che. ghaNA kUtarA rakhaDe che to paNa temane eMThavADa nathI maLato, bhUkhyA rakhaDIne pAchA Ave che. jyAre puNyazALI kUtarAne bahAra nIkaLe ne tarata ja bhojana maLI jAya che. eno artha e ke saMsAramAM koI paNa jIvane nAnI sarakhIya anukULatA maLI, saMkaTa dUra thayuM to te saghaLuM puNyanA prabhAve ja, ane puNya zubha pariNAmathI baMdhAya. sadvartana, sadghANI, saMvicAramAMthI ja zubha pariNAma pedA thAya che. A sArvatrika niyama che. are! nAstika paNa koI pravRtti kare, bhAI pratye udAra vartana kare to te paNa sadvartana che, jene naigamanayathI dharma kahevA zAstra taiyAra che. negamanaya duniyAnI badhI satmavRtti-satkAryane dharma tarIke AvarI le che. sabhA : nigamanaya paraMparAe mokSanuM kAraNa bane tevA dharmane ja dharma mAne ? sAhebajI : nA, te to zuddha naigamanaya Avyo. naigamanayanAM paNa ghaNA bheda che. atyAre general vAta cAle che. sAmAnya naigamanayanA abhiprAye to duniyAnI koI paNa sArI pravRtti dharma kahevAze. jema ke nAstika DaoNkTara che, chetarapiMDI nathI karato ane dardIne sAcI salAha Ape che, vAjabI phI le che, vyavasAyamAM nIti pALe che; to te nIti eka saspravRtti che. vAstavamAM te mokSanuM sIdhuM ke paraMparAe kAraNa nathI, chatAM paNa naigamanaya kaheze ke te dharma kare che; kema ke te niHsvArthabhAvayukta nItinA pariNAmathI paNa tene puNya baMdhAya che. nigamanayathI dharmanI vyAkhyA karatAM lakhyuM ke " pu nyanakSaUzAtApatnanana mAtmana:zumaparipAma: tharma:' pachI te game tevuM puNya hoya. A vyAkhyA pramANe to tyAM sudhI kahI zakAya ke, koI anArya dezamAM janmela vyakti mAMsAhAranuM bhojana kare che te vakhate koI bhUkhyo dIna-garIba mANasa Avyo, ane tene potAnA bhANAmAMthI niHsvArthabhAve dayAbuddhie thoDuM bhojana dAnamAM ApI de, to te dAnane paNa naigamanaya eka prakArano dharma kaheze; kema ke tenAthI tene puNya baMdhAya che. paNa A sAMbhaLI kAlathI tame AvuM dAna ApavAnuM cAlu na karazo. For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 dharmatIrthanI vyAkhyA A to In general-sAmAnyatayA vizvavyApI dharmanI vyAkhyA karI. A vyAkhyA anusAre jIvane saMsAramAM anukULatArUpe maLatAM je je sArAM phaLo che, te badho dharmano prabhAva che. jIve kAMIka sadvartana, zubha bhAva karyo, jenAthI puNya baMdhAyuM ane vipAkarUpe anukULatA maLI, dA.ta. maccharane tamane karaDavA taka maLI ane tamArA zarIramAMthI lohInuM TIpuM pIvA maLyuM te paNa tene puNyathI maLyuM. jo puNya na hoya to tame tene tarata jhApaTa mArIne uDADI dezo athavA najIka ja nahIM AvavA do, kadAca khAvAnA lobhe Ave to bicAro jAnathI mArI jAya. aneka maccharomAMthI nasIbadAra macchara ja sAruM khAvAnuM meLavI zakaze. A saMsAramAM game te jIvane game te gatimAM nAnI sarakhI paNa anukULatA-sukha maLe che, te puNyarUpI dharmanA ja prabhAve. tethI A saMsAramAM badhI sa-vRtti, pachI te nAstikanI hoya ke AstikanI hoya, sAMsArika hoya ke pavitra kakSAnI hoya, badhAne nigamanayathI dharma kahI zakAya. sabhA : mAMsAhAranA dAnane dharma kahevAya ? sAhebujI : anAryanI bhUmikAnI A sa-vRtti che. azuddha naigamana thI kahevAto A dharma che, paNa AtmAnuM hita kare, utthAna kare tevo A dharma nathI, chatAM eka dRSTikoNathI zAstramAM tene dharma kahyo che. jainadarzana evuM che ke koInI paNa vAta koI apekSAe sAcI hoya to taTasthatAthI svIkAravA taiyAra che. dA.ta. be nAstika DaoNkTara che, jemAM eka DaoNkTara evo che ke je haMmezAM paisA kema khaMkheravA tenI tajavIjamAM hoya. tenA mATe dardI e paisA khaMkheravAnuM sAdhana che, pachI te dardI sAjo thAya, mAMdo rahe te badhuM gauNa che aprAmANika, luccA, chetarapiMDI karanArA, vizvAsaghAta karanArA paNa DaoNkTara samAjamAM che. te practiceprekTIsa kare che ane ghaNuM kamAya che. have bIjo DaoNkTara evo che ke je dardIne khoTI salAha na Ape, davAnI jarUra na hoya to davA levAnI paNa nA pADe, cikitsAnA pote paisA le che paNa tene gauNa mAne che ane dardInA Arogyane mukhya mAne che. phI le che, mAtra sevA nathI karato, paNa dhaMdho nItithI kare che. tenAmAM prAmANikatA guNa che, jene jIvanabhara TakAvI rAkhe che. to A baMne DaoNkTarane sarakhA kahuM ? ke ekane badamAza ane ekane sAro che tema kahuM ? kAMI pUche ke baMne DaoNkTara sarakhA che ke taphAvata che ? to mAre kahevuM ja paDe ke bIjo prAmANika che, pahelo duSTa che. lokavyavahArathI ahIM ema na kahevAya ke je sadvartana che te adharma che, athavA asadvartana che te dharma che. kahevuM ja paDaze ke prAmANika DaoNkTaramAM je sAruM che te dharma che. bhale nAstika hoya, paNa prAmANikatA, nIti e paNa eka prakArano saguNa ja che; dharma sAmAjika, naitika, laukika ke dravyadharmarUpe aneka prakAranA hoya. huM evuM nathI kaheto ke A AdhyAtmika dharma che, paNa naigamanaya badhA dharmano dharma tarIke svIkAra kare. eka paNa dharmane potAnI vyAkhyAmAM samAveza na Ape tevo naigamanaya nathI. dA.ta. be mAMsAhAra karanAra che. eka bharapeTa khAya che, koIne eka kaNiyo paNa Apato nathI, ane bhUkhyo Ave to tene tataDAvIne kADhI mUke che. jyAre bIjo evo che ke jamatI vakhate bhale mAMsAhara kare, to paNa bhUkhyAne potAnA bhANAmAMthI niHsvArthabhAve dayAbuddhithI ApI devA taiyAra che. tethI A baMne sarakhA nathI paraMtu baMnenA vartana ane bhAvamAM taphAvata che. ekamAM dayA, udAratA, paropakAra che; jyAre bIjAmAM svArtha, For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA saMkucitatA, kaThoratA che. dAna ApanAramAM jeTalo zubha pariNAma che teTalo puNyabaMdha kahevo paDaze, jenAthI tene bhaviSyamAM kAMIka sAruM maLaze. e badho prabhAva dharmano che. jainazAstra keTalI udAra dRSTithI vicAraNA kare che te samajo. sabhA : abhakSya khavaDAvanArane abhakSya khavaDAvavAnuM pApa nahIM lAge ? sAhebajI : avazya lAgaze. khAvAnuM ane khavaDAvavAnuM baMne lAgaze. mAtra atyAre taphAvata batAvavo che ke eka mANasa khAtI vakhate bIjAne ApavA taiyAra che, ane bIjo mANasa ApavA taiyAra nathI. to A udAratAnA pariNAmathI pApa baMdhAya tevuM kahevuM? mAMsAhAra kare che, abhakSya khAya che; te kAraNathI tene krUratA, aviveka badhAnuM pApa lAge che. dAna ApanAranAM paNa pApa mApha nahIM thAya, paraMtu A zubha bhAvenuM zubha phaLa paNa maLaze. game tyAM rahelo jIva game te prakArano zubha pariNAma kare, pachI te nAstika hoya ke Astika, sadAcArI hoya ke durAcArI, dharmI hoya ke adharmI, manuSya hoya ke pazu-paMkhI, A duniyAmAM 84 lAkha jIvAyonimAM cAre gatimAM rahelo koIpaNa jIva, game tyAre zubha pariNAma kare to tene azuddha naigamanaya dharma kahevA taiyAra che. jainazAstramAM ja A vyAkhyA ApI che, mATe mArAthI kensala na karAya. kahevuM ja paDe ke nAstika DaoNkTara paNa prAmANikatA jALave to te tenA jIvanamAM raheluM eka prakAranuM sadvartana che, ane tenAthI tene puNya baMdhAze; je bhavAMtaramAM paNa tenAM Apatti-saMkaTa dUra karaze, ane je duHkhane dUra kare te badho dharma ja che. A saMsAramAM traNa kALa traNa lokamAM duHkha dUra karavAnI zakti dharmane choDIne bIjI koI vastumAM nathI. samagra saMsAramAM kyAMya paNa koInuM paNa duHkha dUra thAya, to samajavAnuM ke kAraNarUpe tenA AtmAmAM kAMIka dharma hAjara hato, bAkI tenuM duHkha dUra thAya ja nahIM. je Rule of causality(kAraNatAno niyama) samajatA haze temane A vAta mAnavAmAM koI zaMkA nahIM thAya. A eTalI vizALa vyAkhyA che ke AmAM duniyAnA koI dharmano bheda nathI. Astika-nAstikano paNa bheda nathI. musalamAna paNa zubha pariNAma kare to ame tene dharma kahevA taiyAra chIe. tame satkArya evuM karo ke je mAmUlI puNya baMdhAve, to te sadgatinuM kAraNa na bane ane tamArA AtmAne durgatimAM jatAM aTakAvI zake nahIM. dA.ta. nAstika DaoNkTare paNa nIti pALI to tene puNya baMdhAyuM; chatAM marIne pazuyonimAM gayo to tyAM tene puNyathI khAvA-pIvAnI, rahevA-karavAnI sagavaDa maLI, jethI haTTAkaTTA banI pazujIvana AnaMdathI jIvI zake che, temAM kAraNa bhUtakALamAM pALela nItirUpa dharma. Aje evAM paNa zrImaMtonA kUtarAM che ke je icchA mujaba biskiTa jhApaTe che, garIba manuSya karatAM sAro khorAka khAya che, sukha-sagavaDatA sAthe rahe che. teno artha e ke teNe paNa bhUtakALamAM puNya bAMdheluM, paNa te tene durgatimAM jato aTakAve tevuM nahotuM. mAtra durgatimAM Apatti-saMkaTa ochAM Ape ane sukha-sagavaDa Ape tevuM puNya bAMdhIne Avelo jIva che. teNe te kakSAno dharma karelo jenA prabhAve eTaluM ja maLe. AtmAne sadgati apAve tevo teno dharma na hato. ahIM alpa azuddhivALo azuddha nagamanaya ema kaheze ke je dharma AtmAne naraka ane tiryaMcarUpa durgatimAM paDatAM aTakAvI na zake, ane AtmAne sadgatimAM dhArI na zake, tevA tuccha puNyane dharma zabdanI vyAkhyAmAM samAvavuM yogya nathI. For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 dharmatIrthanI vyAkhyA 'AtmAnuM vAstavika patana durgati ja che, tethI tenA avarodharUpa dhAraNa ja dharmanuM kArya gaNI zakAya. A paribhASA pramANe jenA jIvanamAM AstikatA, sadAcAra, tapa-tyAgarUpa UMcI sampravRtti che, ane je jIvo tenA prabhAve paralokamAM avazya deva ke mAnava thaze teTalA jIvo ja A dharmanI vyAkhyAmAM Ave. anya dharmamAM paNa evA saMnyAsIo che ke je jIvanamAM Astika che, satya, acaurya, brahmacarya, ahiMsA pALe che, tapa-tyAga kare che, bhagavadbhakti-paropakAra kare che, temanA jIvanamAM eTalA zubha pariNAma che ke teo marIne avazya devalokamAM jAya. bhagavAna evuM nathI kahetA ke mAtra mArA anuyAyIo ja marIne devalokamAM jAya ane bAkInA bIjA narakamAM javAnA. bhagavAna to kahe che ke anya dharmanA anuyAyIo paNa sadAcArI hoya to devalokamAM jaI zake. kayA dharmanA anuyAyI potAnA zAstrokta AcAranA baLathI kayA devaloka sudhI jaI zake tenuM varNana paNa AgamomAM karyuM che. parivrAjaka matanA anuyAyI sAdhu temanA zAstra pramANe utkRSTa cAritra pALe to pAMcamA devaloka sudhI, tevI rIte sAMkhyadarzananA saMnyAsIo temanA zAstra pramANe AcAra pALe to pAMcamA devaloka sudhI jaI zake. A saMnyAsIono dharma temanA AtmAnI durgati aTakAve ane sadgatimAM dhAraNa karI rAkhe tevo che. joke te jIva AkhA jIvanamAM mahAvIrasvAmIne page lAgyo nathI ke jainamaMdiramAM gayo nathI ke navakArano 'na' paNa bolato nathI, jIvanamAM jainadharma pratye bahumAnano bhAva paNa nathI. UlaTuM prasaMge jainadharmanI niMdA-khaMDana karato hoya, mahAvIrasvAmI mATe halakuM bolato hoya, to paNa jainazAstro kaheze ke tenI pAse sadgatimAM AtmAne dhAraNa kare tevo dharma che. bhagavAnane mArA-tArAno bhedabhAva nathI. bhautika unnati ane Atmika unnatinuM sAdhana te dharma : tenAthI AgaLa, che je abhyaya ane niHzreyasano hetu tenuM nAma dharma. abhyadaya eTale bhautika unnati ane niHzreyasa eTale Atmika unnati. A dharmazAstromAM vaparAtA pAribhASika zabdo che. tamArI bhautika unnati thAya tene abhyadaya kahevAya ane tamArI Atmika unnati thAya tene zreya kahevAya. bhautika ane Atmika unnatino hetu tenuM nAma dharma. pUrve vyAkhyA karI temAM khAlI durgatimAM jatAM aTakAve ane sadgatimAM dhAraNa kare te dharma tema kahyuM hatuM, paNa vizuddha Atmika unnatinI vAta nahotI. A ja vAta bIjA zabdomAM kahI zakAya ke puNya ane nirjarAnuM kAraNa hoya te dharma che, athavA artha, kAma 1 dharmasya durgatipravRttajantuvAranivAraNakaraNapravaNasya jiivprinntivishessruupsy| (upadezapada zloka - 183 TIkA) * dharmo durgatigartanipatajjantujAtadharaNapravaNapariNAmastatpUrvakamanuSThAnaM (paMcAzaka0 prathama paMcAzaka, zloka 1 TIkA) 2 ... tAvasANaM jotisiesu, kaMdappiyANaM sohamme, caragaparivvAyagANaM baMbhaloe kappe, kibvisiyANaM laMtage kappe, tericchiyANaM saharasAre khe, nAnIvayA maLyu khe, ... (mAvatIsUtrazata-2, 3-2, saMyatamavyAdhupapAta: sU0 2) A brahmalokAccarakaparivrAjAM tu smbhvH| paJcendriyatirazcAmA sahasrAraM punrjniH||790 / / (triSaSTi0 parva 2, sarga 3) 3 yato'bhyudayaniHzreyasasiddhiH sa dharmaH, (dharmasaMprada ratno - 22 TIvA) tatra yato'bhyudaryAnaHzreyasasiddhiH sa dharma:, (dharmabindu prathama adhyAya sUtra - 50 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA ane mokSa A traNane ApanAra hoya te dharma che. arthAt sakala puruSArthanuM sAdhana tenuM nAma dharma. jIvanamAM puruSArtha dvArA tamAre meLavavA lAyaka artha-kAma-mokSa, ane e traNenuM kAraNa dharma che. vyAkhyAnanA maMgalAcaraNamAM "OMvAravivu..." A je zloka boluM chuM temAM "maTuM moDhuM ceva..." e zabdathI kahyuM ke, kAmane ane mokSane paNa dharma Ape che. bhautika jagatanI riddhi, siddhi, bhautika kAmanA, sukha-sagavaDatA, anukULatA pUrI karavAnI tAkAta paNa dharmamAM ja che. AtmAnuM aizvarya, AtmAnA guNo prApta karAvavAnI tAkAta paNa dharmamAM ja che, tethI mokSanuM sAdhana paNa dharma che. A saMsAramAM puruSArtha karI meLavavA lAyaka vastu, pachI te artha hoya kAma hoya ke mokSa hoya, te traNenuM sAdhana dharma ja che. TUMkamAM sarva puruSArthano hetu dharma che. A vyAkhyAomAM saMgrahita thatA dharmomAM tAttvika keTalA ? atAttvika keTalA ? sArA keTalA ? kharAba keTalA ? tenuM vivecana AgaLa Avaze. tamAre dhanasaMpatti joItI hoya to game eTalo puruSArtha karo paNa puNya nahIM hoya to te nahIM maLe, ane puNya dharmanA prabhAve ja baMdhAya. AtmakalyANa karI mokSe javuM hoya to paNa A jagatamAM dharma sivAya bIjuM koI sAdhana nathI. sakala puruSArthanuM sAdhana, bhautika unnati, Atmika unnatinuM sAdhana dharma che. sabhA : A tAttvika vyAkhyA che ? sAhebajI : saMpUrNa tAttvika nathI paNa sAmAnyathI tAttvika-atAttvika baMneno saMgraha karanArI che. ahIM AgaLa AgaLa vyAkhyA karatAM aMtima vyAkhyA zuddha haze, jemAM eka Tako paNa khAmIno savAla na hoya. tyAM sudhI laI javA mATe atyAre huM background-pUrvabhUmikA taiyAra karuM chuM. vaLI jeTalAM ahiMsAdi anuSThAna ke svArthatyAga ane paropakArakaraNa te dharma : mane khabara che ke tamane dharma samajAvavo ane tamArI buddhimAM dharmano sUkSma citAra rajU karavo te bahu 1 ... 'dharme' sattapuruSArthahetAdhArI .. (paMcavastuka zloka - 1709 TIkA) 2 prokto jinendrrayameva mokSaprasAdhako nizcayato'nupAdhiH / dravyAtmako nItikulAdibhAvI, dharmastu datvA'bhyudayaM pryaati||55 / / (varAthaRtpannatA tabaM% - 1) u dhanado dhanArthinAM dharmaH, kAminAM srvkaamdH| dharma evApavargasya, pAramparyeNa saadhk||1|| (upamiti0 prastAva- 1) sadanuSThAnahetuzca, srvaasaamrthsmpdaam| sampAdaka iti khyAtaH, saddharma iva vrtte||77|| (upamiti0 prastAva - 5) 3, 4 nakhAMzuvizadaM kRtvA, lalATe krkuddmlm| jagAda bhAratImenAM, sa rAjA zatrumardanaH / / 51 / / bhagavan! atra saMsAre, nareNa sukhkaaminaa| kimAdeyaM prayatnena, sarvasampattikAraNam? / / 52 / / dhrmsyopaadeytaa|| sUrirAha-Adeyo'tra mahArAja! dharmaH srv-jnybhaassitH| sa eva bhagavAn sarvapuruSArthaprasAdhakaH / / 53 / / so'nantasukhasaMpUrNe, mokSe nayati dehinm| anuSaGgeNa saMsAre, sa hetuH sukhpddhteH||54 / / (3ghamiti prastAva - 3) For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA agharuM kAma che. bIjI paNa dharmanI vyAkhyAo karatAM kahyuM ke " jeTalAM paNa ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha vagere sad anuSThAno che te dharma che." A vAta paNa sarva dharmo mAne che. athavA to satya Adi dharmono ahiMsAmAM samAveza karIne bolI zakAya ke sarva jIvone hitakArI-sukhakArI ahiMsA te ja dharma che. athavA to svArthano tyAga karI paropakAra karavo tenuM nAma dharma. ahIM bhautika-Atmika badho paropakAra saMgrahita che. ahiMsA paNa bhautika-Atmika unnati karAve tevI laI zakAya. vigate pRthakkaraNa karI A vyAkhyA nathI, bAMdhe bhAre vAta che. sabhA : A vyAkhyA AgalI karatAM nIcI nahIM jAya ? sAhebajI : nA, temAM paNa Atmika ane bhautika baMne hitanI vAta hatI ane ahIM paNa baMne vAta che. ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane aparigraha e tamAma dharma che. sarva jIva pratye paropakAra te paNa dharma che. paropakAra Atmika ja hoya tevI koI spaSTatA nathI. AvI to aneka vyAkhyA maLaze, sAmAnya saMdarbha hoya. A vyAkhyAmAM bhautika ane Atmika unnati baMne laI lIdhI, paNa kaI bhautika unnati sArI ane kaI kharAba athavA 1 'sarveSAM samastAnAM jainasAGkhyabauddhavaizeSikAdInAm, 'dharmacAriNAM' dhArmikANAm, kAni tAnItyAha, 'ahiMsA' prANivadhaviratiH, 'satyam' Rtam, 'asteyam' acauryam, 'tyAgaH' sarvasaGgatyajanam, 'maithunavarjanam' abrahmaviratiriti / sarvasammatatvaM caissaamevm| (aSTaka prakaraNa0 aSTaka - 13, zloka 2 TIkA) 2 jaM puNa samaya-sAraM paraM-imaM savvaNNu-vayaNaM taM dUra-sudUrayareNaM ujjhiyaMti, taM jahA-'savve jIvA savve pANA, savve bhUyA, savve sattA Na haMtavvA Na ajjAveyavvA, Na pariyAveyavvA, Na parighetavvA, Na virAheyavvA, Na kilAmeyavvA, Na uddaveyavvA je keI suhumA je keI bAyarA je keI tasA, je keI thAvarA, je keI pajjattA, je keI apajjattA je keI egeMdiyA, je keI beiMdiyA, je keI teiMdiyA, je keI cauriMdiyA, je keI paMceMdiyA tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAeNaM, jaM puNa goyamA! mehuNaM taM egaMteNaM 3, Nicchayao 3, bADhaM 3 tahA Au-teu-samAraMbhaM ca savvahA savvapayArehi NaM sayayaM vivajjejjA munniiti| esa dhamme dhuve sAsae NIrae samecca logaM kheyaNNUhiM paveiyaM ti||ch|| (mahAnizItha sUtra navaNIyasAra nAmanuM pAMcamuM adhyayana, phakaro - 29) u sarvabhUtadayAsAro, dharmaH khalu jagaddhitaH / snAnAdIni ca karmANi, tadvirodhIni srvdaa||326 / / (vairAgyakalpalatA stabaka 8) tathA coktam-"savve pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA Na haMtavvA Na ajjAveyavvA [Na parighettavvA] Na paritAveyavvA Na uvaddaveyavvA, esa dhamme dhuve Nitie sAsate, samecca loyaM khedaNNehiM pavedite" (naMdIsUtra TIkA) kIiso tumhANa dhammo? / bhayavayA bhnniyN-sunn| sayalasattasAhAraNo ego ceva dhmmo| mUDho ya ettha aNahigayasatthaparamattho jaNo bhee kppei| so usa samAseNa imomaNavayaNakAyajogehiM parapIDAe akaraNaM, tahA suparisuddhassa aNaliyassa bhAsaNaM, taNamettassa vi adattAdANassa aggahaNaM, maNavayaNakAyajogehiM avambhaceraparivajjaNaM, gosuvaNNahiraNNAiesuM ca apariggaho; tahA nisibhattavajjaNaM, baayaaliisesnnaadossuddhpinnddpribhoo|| (samarAiccakahA caturtha bhava) For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 66 to kaI Atmika unnati sArI ane kaI kharAba, teno koI nirdeza nathI. tethI A vyAkhyAo sthUlathI che, chatAM sarva dharmazAstro tene mAnya kare che. virodha karavAnuM kAraNa nathI; kema ke naya apekSAe paNa vAjabI che. bhautika unnati eTale jIva ekendriyamAMthI nIkaLI dhIme dhIme beindriya, teindriya, caurindriya, asaMjJI paMcendriya, saMjJI paMcendriya; temAM paNa manuSya, Aryadeza, AryakuLa, jainakuLa AdimAM kramazaH zubha pariNAmanI vRddhi dvArA utpatti; A badhI bhautika unnati che. ApaNA AtmAe paNa bhUtakALamAM anaMtI vAra A badhuM meLavyuM, vaLI jyAre jyAre meLavyuM tyAre tyAre zubha pariNAmarUpa dharmanA prabhAve ja meLavyuM. eTale bhautika unnati thaI te paNa dharmanA prabhAve ja. tema eka AtmA pahelAM melo hato, rAga-dveSathI atyaMta saMkliSTa hato, dhIme dhIme tenA tIvra saMkleza ghaTyA, tethI AtmAmAM thoDI malinatA haTI, nirmalatA AvI, te Atmika unnati paNa hitakArI hatI ke ahitakArI hatI tenI carcA nathI; kema ke abhavyano jIva paNa AtmAnA tIvra kaSAyo ghaTADI AtmAne dravyathI niraticAra cAritranA guNone yogya nirmaLa kare che, tyAre kAmacalAu unnati thAya che, paNa te hitakArI nathI. uttama puruSonuM AcaraNa te dharma, dAna-zIlAdi dharma ane paMcAcAra te dharma : 1 are ! evI paNa sIdhI sAdI vyAkhyA karI ke majJAnano yena Ata: sa panthA:" 1 jagatamAM uttama puruSo je vartana kare tenuM nAma dharma. tamAre bIjuM kAMI svIkAravAnuM nahIM, karavAnuM nahIM, paNa uttama puruSo je vartana kare tenuM anusaraNa karavAnuM. temAM samagra dharma AvI jAya. ema paNa lakhyuM ke 2 dAna, zIla, tapa, bhAva e paNa dharma che. athavA 3 paMcAcAramAM ja badho dharma samAI jAya che. * mananI puSTi ane zuddhi kare te dharma. tamAruM mana zubha bhAvathI puSTa thAya ane nirmala bhAvathI 1 'mahAjano yena gataH sa panthA', iti prasiddhaM vacanaM munInAm / mahAjanatvaM ca mahAvratAnAmatastadiSTaM hi hitaM mataM te / / 88 / / (zaMghezvarapArzvanAthastotra-pe. indra (stotrAvalI)) tadatra mahatAM vartma, samAzritya vicakSaNaiH / vartitavyaM yathAnyAyaM, tadatikramavarjitaiH / / 149 / / (yogadRSTi samuccaya mUla) 2 dharmastu samyagdarzanAdirUpo dAna-zIla- tapo bhAvanAmayaH sAzravAnAzravo mahAyogAtmakaH / (lalitavistarA TIkA) 'sarvo'pi dharmavyApAraH' sAdhorAlayavihArabhASAvinayabhikSATanAdikriyArUpo / 3 (yogaviziSThA ztotra - z TIjA) (yoviziSThA zto - ph TIjA) 4 dharmastAvadrAgAdimalavigamena puSTizuddhimaccittameva / "dhazvittapramo, yata: yiAdhizrayaM Aryam| mavimenetat jItu, puSTAvimaleSa vijJaya:|| / / rayo mA: khalvAgamasadyogato vigama eSAm / tadayaM kriyAta eva hi puSTizcittasya zuddhasya (zuddhizca cittasya) / / 2 / / puSTiH puNyopacayaH zuddhi:, pApakSayeNa nirmalatA / anubandhini dvaye'smin krameNa muktiH parA jJeyA / / 3 / / " [ SoDazake 3/2-3-4] ityAdi SoDazakagranthAnusAreNa tu puSTizuddhimaccittaM bhAvadharmasya lkssnnm| tadanugatA kriyA ca vyavahAradharmasyeti pryvsnnm| (dharmasaMprada glovjha - rU TIA ) For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 77 zuddha thAya, tenuM ja nAma dharma. paNa A badhI sthUla vyAkhyAo che. zAstro badhAmAM khAmI batAvatAM batAvatAM aMtima zuddha vyAkhyA sudhI laI jaze ane kaheze ke tIrthakaro AvA dharmanA dAtA che, tethI vizuddha dharmane pradAna karanAra dharmatIrthane sthApyuM che. puNyAnubaMdhI puNya ane sakAma nirjarA e ja sAco dharma : have pUrva karatAM vyAkhyAnI kakSA sUkSma Ave che. 1 je dharma AtmAne aMtima kalyANa sudhI laI na jAya tevA badhA dharmo nakAmAM che. te dharmane dharma hovA chatAM A dRSTikoNathI dharma kahevA taiyAra nathI, paNa adharma kahe che. mAtra aMtima kalyANanuM sIdhuM ke ADakatarI rIte kAraNa bane tevA dharmane ja dharma kahevo che. tethI zAstramAM kahyuM ke 2 puNyAnubaMdhI puNya ane sakAmanirjarA e dharma che. athavA puNyAnubaMdhI puNya ane sakAma nirjarAnuM kAraNa bane tevAM anuSThAna ke bhAvo te dharma che. ahIM vAta pharI gaI. ekalA puNyano baMdha karAve ke ekalI bhautika unnati karAve tevA dharmane cancel-rada karyo, ane kahI dIdhuM ke jemAM mokSasAdhaka puNyanI paraMparA hoya, ane aMte sarva cetaHsvAsthyasAdhyazcAdhikRto dhrmH| ___ (lalitavistarA TIkA) dharmazcittaprabhavo yataH kriyA'dhikaraNAzrayaM kaary| malavigamenaitatkhalu puSTyAdimadeSa vijnyeyH||2|| (SoDazaka prakaraNa, SoDazaka - jIjUM, mUla) 1 surAsuramaNuyapUio, mohatimiraMsumAlI, rAgadosavisaparamamaMto, heU sayalakallANANaM, kammavaNavihAvasU, sAhago siddhabhAvassa, kevalipaNNatto dhammo (paMcasUtra prathama sUtra mUla) dhArei duggatIe paDatamappANagaM jato tennN| dhammotti sivagatIi vaM sattaM dharaNA smkkhaao||20|| (dharmasaMgrahaNI mUla) atha nirvANaphalasAdhakatvamasyAha-eSa caaymev| yAnapAtraM bohittha iv| jJeyo jnyaatvyH| saMsArajaladhau bhavodadhau triitvye| iti gaathaarthH||18|| (paMcAzaka prakaraNa, paMcAzaka - 9, zloka 18 TIkA) tanirvANAzayo dharmastattvato dharma ucyte| bhavAzayastvadharmaH syAt tthaamohprvRttitH||302|| ____lakSaNaM punarasyedaM na bhvaantrgtairym| vikalpairbAdhyate ruuddhstlleshyaatikrmaaditi||303|| (brahmaprakaraNa mUla) . zuddhaH sarvAzaMsArahitaH, muktilakSaNaphalapradaH, dharmo dharmapadavAcyaH, (zAstravArtA samuccaya stabaka 1, zloka 25 TIkA) 2 svabhAvaH punrdvividh:-saashrvo'naashrvshc| tatra sAzravo jIve zubhaparamANUpacayarUpaH, anAzravastu puurvopcitkrmprmaannuvilymaavlkssnnH| sa eSa dvividho'pi dharmasvabhAvo yogibhirdRzyate, asmAdRzairapyanumAnena dRzyata ev| ..... svabhAvastu ya: sAzravo nigaditaH sa puNyAnubandhipuNyarUpo vijJeyaH, yaH punaranAzravaH sa nirjarAtmako mntvyH| sa eSa dvividho'pi svabhAvo nirupacaritaH sAkSAddharma evAbhidhIyate, (upamiti0 prastAva - 1) trividho dharmo hetu-svabhAva-kAryaprabhedato gditH| sadanuSThAnaM hetustatredaM dRzyate vyktm||119|| dvividhaH punaH svabhAvo nirdiSTaH saashrvstditrshc| AdyaH satpuNyAtmA vinirjarAtmA dvitiiystu||120|| (vairAgyarati0 prathama sarga) dharmasya karmAnupAdAnanirjaraNalakSaNasya, (aSTaka prakaraNa0 aSTaka - 13, zloka 1 TIkA) 3 'dharma eva' nAparaM kiJcit, apavRjyante ucchidyante jAti-jarA-maraNAdayo doSA asminnityapavarga: mokSaH, tasya, 'pAramparyeNa' For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dharmatIrthanI vyAkhyA karmano kSaya karAve tevI karmanI nirjarA samAyelI hoya, te dharma ja vAstavamAM sAco dharma che; kema ke te AtmAne adha:patanathI kAyama mATe aTakAve che, jyAre te sivAyano dharma to pahelAM adhaHpatana thatuM aTakAve, paNa pachI jorathI pADe. dA.ta. koI bArImAMthI kUdako mAre ane jo vacce mAMcaDo paDelo hoya to tenA para paDavAthI thoDI vAra nIce paDatAM aTakI jAya, paNa pachI mAMcaDA sahita dhabAkAbaMdha nIce paDaze. paDatI vakhate sAthe mAMcaDo paNa Avyo. tethI jamIna ane vAMsano mAMcaDo baMne vAgaze. je dharma AtmAnA adhaHpatanano kAmacalAu avarodha kare che, paNa kAyama khAte AtmAnuM adhaHpatana aTakAvato nathI, te dharmane vizuddha dharma mAnavAnI. zAstra nA pADe che. tethI AtmAnuM adhaHpatana kAyama khAte aTakAve tevA dharmamAM AdhyAtmika dharma ja Avaze, bAkInA badhA ja dharma nIkaLI jaze. vaLI te AdhyAtmika dharmanI vyAkhyA vidhavidha rIte darzAvI che. jema ke AtmAno kSayopazamabhAva, upazamabhAva. kSAyikabhAva te dharma che. athavA kSayopazamabhAvathI pedA thayelA AtmAnA guNa, upazamabhAvathI aviratasamyagdRSTiguNasthAnAdhArohaNalakSaNena sudevatva-manuSyatvAdisvarUpeNa vA 'sAdhakaH' sUtrapiNDa iva paTasya svayaM pariNAmikAraNabhAvamupagamya nirvarttaka iti||2|| (dharmabindu adhyAya 1, zloka 2 TIkA) dhArayati siddhigatAvAtmAnamiti dharma iti phale-phalarUpe dhAtvarthe cintA, (nayopadeza zloka 52 TIkA) 1 eso u bhAvadhammo dhArei bhavannave nivaDamANaM / jamhA jIvaM niyamA anno u bhavaMgabhAveNaM / / 19 / / (viMzativiMzikA saddharmaviMzikA mUla) 2 kSAntyAdilakSaNo dharmaH svAkhyAto jinpunggvaiH| ayamAlambanastambho bhavAmbhodhau nimjjtaam|| (tattvasAra 6-42) saMsAre patantaM jIvamuddhRtya nAgeMdranarendradevendrAdivandye avyAbAdhAnantasukhAdyanantaguNalakSaNe mokSapade dharatIti dharmaH / tasya ca bhedAH kathyante-ahiMsA-lakSaNa: sAgArAnagAralakSaNo vA uttamakSamAdilakSaNo vA nizcayavyavahAraratnatrayAtmako vA zuddhAtmasaMvittyAtmakamohakSobharahitAtmapariNAmo vA dhrmH| (bRhad dravyasaMgraha TIkA 35) dhammo vatthasahAvo khamAdibhAvo ya dasaviho dhmmo| rayaNattayaM ca dhammo jIvANaM rakkhaNaM dhmmo|| (kArtikeyAnaprekSA 478) * jIvAnAM yaH khalu 'kammovasameNeti' karmaNAM-mithyAtvamohanIyAdInAmupazamena, upalakSaNAt asya kSayopazamena kSayeNa ca, svabhAva: 'prazamAdiliGgagamyaH' prazama:-upazamo yadvazAdaparasminnaparAdhakAriNyapi sati na kupyati, AdizabdAtsaMveganirvedAnukampAstikyaparigrahaH ta eva liGgAni gamakatvAt tairgamyaH sa bhAvadharmo jnyaatvyH| sa cAnekaprakAraH, sA cAnekaprakAratA'sya samyaktvabhedAbhidhAnAdinA yathAsthAnaM nirdeshyissyte| anenaiva ca bhAvadharmeNehAdhikAraH, asyaiva dharmazabdAnvarthayuktatvAt, na nAmAdirUpeNa, tdvikltvaat||33|| (dharmasaMgrahaNi zloka - 33 TIkA) kssaantimaardvsntossshaucaarjvvimuktyH| tapaHsaMyamasatyAni, brahmacaryaM zamo dmH||187 / / ahiNsaa'steysddhyaanvairaagygurubhktyH| aprmaadsdaikaagrynairgrnthyprtaadyH||188 / / ye cAnye cittnairmlykaarinno'mRtsnnibhaaH| saddharmA jagadAnandahetavo bhavasetavaH / / 189 / / ___(upamiti0 prastAva 4) yo bhavArNave nipatantaM jIvaM kSamAdiguNopaSTambhadAnena dhArayati sa dharmo bhagavatpraNItaH zrutacAritralakSaNaH, (dharmaparIkSA zloka-2 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 69 1 pedA thayelA AtmAnA guNa ke kSAyika bhAvathI pedA thayelA AtmAnA guNa te dharma che. athavA 1 vivekayukta maitrI Adi bhAvopUrvaka karAtuM tattvaciMtana te dharma che. athavA ra praNidhAna Adi pAMca Azaya te dharma che. athavA 3 durgatiprapatatprANidhAraNAddharma ucyte| saMyamAdirdazavidhaH sarvvajJokto vimuktaye / / 11 / / (yogazAstra prakAza - 2 mUla) 1 punarapi kIdRzamityAha- 'maitryAdibhAvasaMyuktam', maitryAdayo maitrI - pramoda - karuNA-mAdhyasthyalakSaNA ye bhAvA antaHkaraNapariNAmAH, tatpUrvakAzca bAhyaceSTAvizeSAH sattva-guNAdhika-klizyamAnA'vineyeSu, taiH 'saMyuktaM ' saMmilitaM maitryAdibhAvAnAM niHzreyasA'bhyudayaphaladharmakalpadrumamUlatvena zAstrAntareSu pratipAdanAt / tadevaMvidhamanuSThAnaM 'dharma' iti durgatipatajjantujAtadharaNAt svargAdisugatau dhAnAcca 'dharma ityevaMrUpatvena kIrtyate zabdyate sakalAkalpitabhAvakalApA''kalanakuzalaiH sudhIbhiriti / idaM cAviruddhavacanAdanuSThAnamiha dharma ucyate upacArAt, yathA naDvalodakaM pAdarogaH, anyathA zuddhAnuSThAnajanyA karmamalApagamalakSaNA samyagdarzanAdinirvANabIjalAbhaphalA jIvazuddhireva dharmaH / / 3 / / (dharmabindu adhyAya 1, zloka 3 TIkA) vcnaadydnusstthaanmviruddhaadythoditm| maitryAdibhAvasaMyuktaM taddharma iti kIrtyate / / (dharmabindu adhyAya 1, zloka 3) dharmaM guNAdhikaviSayapramodasAdhyaM (upadezamAlA heyopAdeyA TIkA zloka 67) jaM jIviyadhaNajovvaNamuhANa khaNabhaMgurattaNaM hiyae / bhAvijjai eso bhAvaNAgao bhAsio dhammo / / 112 / / 3 asya svalakSaNamidaM dharmasya budhaiH sadaiva vijJeyam / sarvAgamaparizuddhaM yadAdimadhyAMtakalyANam / / 1 / / ( SoDazaka trIjuM, mUla) dharma (prao dharmasya ) prArambhAvasAnasundarapariNAmarUpatvAd, (lalitavistarA paMjikA) * vyAkhyA-jAyate sNpdyte| cazabdaH punararthaH / zubhaH kuzalAnubandhaH shubhnimitttvaat| eSa dharmaH / ucitaarthaapaadnenaanuruupvstusNpaadnen| sarvasya samastajanasya / ihaiva vizeSamAha - ' jattAe' ityAdi, kAkvA cedamadhyeyaM / yAtrayotsavena punaryAtrAyAM vA / ucitArthApAdaneneti prakRtaM / keSAM ? vItarAgANAM jinAnAM / viSayasAratvataH pradhAnagocaratvAt / vItarAgA eva hi nikhila - bhuvanajanAtizAMyiguNatvena .yAtrAgocaro'nupacarito bhavatIti / pravaraH pradhAnataraH / zeSajanocitArthasaMpAdanodbhavadharmApekSayA jAyata iti prakRtaM / iti gAthArthaH / / 19 / / (paMcAzaka prakaraNa paMcAzaka- 9 zloka 19 TIkA) 2,3 asmaaccetyaadi| asmAcca - AzayapaJcakarUpAdbhAvAt, sAnubaMdhAd - avyavacchinnasaMtAnAt, kramazaH krameNa, tasmin janmanyaparasmin vA drutam- avilaMbitaM, zuddheH - karmakSayasyAntaHprakarSo'vApyate etadiha prastutaM bhAvasvarUpaM dharmatattvaM, nAnyat / 'etad' ityatra vidheyapadaliGgavivakSayA napuMsakatvaM tena na bhAvasya prastutatvAd "eSaH" iti nirdezaprAptiH / ayaM bhAvaH paramo yogo varttate'dhyAtmagarbhatvAt / kIdRzo ? viziSTo muktau raso'bhilASo yatra sa tathA / ayaM bhAva eva viziSTamukte (etad viziSTe mukteH) rasa-AsvAda, iti vA vyAkhyeyam / / 13 / / ( SoDazaka trIjuM, zloka 13 u. yazovijayajI TIkA) * asmaaccetyaadi| asmAcca- pUrvoktAdbhAvAdAzayapaJcakarUpAt, sAnubaMdhAt anubaMdha: santAnastena saha varttate yo bhAvaH sa sAnubaMdhastadavinAbhUtaH, sa cAvyavacchinnasantAnastasmAdevaMvidhAdbhAvAt, zuddherantaH prakarSa:- zuddhyantaH, avApyate prApyate, drutam=avilaMbitaM prabhUtakAlAtyayavigamena, kramazaH - krameNAnupUrvyA, tasmin janmanyaparasminvA karmmakSayaprakarSo labhyate / caiSa eva bhAvo dharmmaparamArtha AhosvidanyaddharmmatattvamityArekAyAM parasya nirvvacanamAha- etadiha dharmmatattvaM - atra yadyapi bhAvasya ( upadezapada zloka 550 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 dharmatIrthanI vyAkhyA sAnubaMdha dharma te ja sAco dharma che, jyAre niranubaMdha dharma adharma che. eTale ke je dharma, dharmanI uttarottara paraMparA dvArA pUrNa dharmane pragaTAve te ja sAco dharma, paraMtu je dharmamAMthI adharmanI paraMparA pragaTe te dharma vAstavamAM adharma ja samajavo. athavA samyajJAna ane samyakaiiyA e dharma che. athavA samyagdarzana, samyajJAna, samyagvAritra prastutatvAdetadityatra pulliGgatAyAmeSa iti nirdezaH prApnoti, tathApi dharmatattvamityasya padasya prAdhAnyApekSayA npuNsknirdeshH| arthastu etadiha prastutaM, bhAvasvarUpaM dharmatattvaM, nAnyat paramo yoga iti / ayaM bhAvaH paramo yogo varttate / sa ca kIdRk-vimuktirasa: viziSTA muktivimuktistadviSayo rasaH prItivizeSo yasminyoge sa vimuktirasaH, vimuktau raso'syeti vA gamakatvAtsamAsa:, athavA pRthageva padAntaraM, na vizeSaNaM, tenAyaM bhAvo vimuktau rasa:-prItivizeSo vimuktirasa ucyte| etaduktaM bhavati- bhAva eva dharmatattvaM, bhAva eva ca paramo yogo, bhAva eva ca vimuktirasa iti / / 13 / / (SoDazaka trIjeM, zloka 13 A. yazobhadrasUri TIkA) 1 sajJAnakriyArUpa evaikaH, AtmasvabhAvaH, (zAstravArtA samuccaya svopajJa zloka 20 TIkA) pravacanasAra eSa sjjnyaan-kriyaayogaat| (paMcasUtra prathama pApapraNighAtaguNabIjAdhAna sUtra TIkA) * dharma:-zrutacAritralakSaNastasyopadezo-dezanA tasya zravaNaM zrutivizeSato gRhidharmo bhavatIti yogaH, evamagre'pi, dharmazravaNAdeva hi zrAvakazabdo'nveti, (dharmasaMgraha zloka 63 TIkA) sarvatrApIhalokaphaleSu paralokaphaleSu ca kRtyeSvavidhibhAvaparityAgenAnucitapravRttinirodharUpeNa caritvA niSevya vizuddhadharmma zrutacAritralakSaNam (upadezapada zloka 412 TIkA) 'dharmapravRttAnAM' mokSahetusadanuSThAnasamupasthitAnAm, (aSTaka prakaraNa0 aSTaka - 25, zloka 7 TIkA) 2 sammattanANacaraNA mokkhapaho vanio jiNiMdehiM / so ceva bhAvadhammo buddhimatA hoti naayvvo||749|| (dharmasaMgrahaNI mUla) 'dharma' zraddheyajJeyAnuSTheyavastuzraddhAjJAnAnuSThAnarUpaM / tathA parikathayati ashessvishesskthneneti| tathA 'tesiM savvesi AriyamaNAriyANaM agilAe dhammamAikkhaI' na kevalaM RSiparSadAdInAM, ye vandanAdyarthamAgatAsteSAM ca sarveSAmAryANAmAryadezotpannAnAmanAryANAM-mlecchAnAmaglAnyA akhedeneti| ___(upAsakadazAMgasUtra sUtra 24 A. abhayadevasUrijI TIkA TIkA) ayaM 'mArgaH' panthAH samyagdarzanAdika: 'kIrtito' vyAvarNitaH, kai?- 'AryaH' sarvajJestyAjyadharmadUravartibhiH, kiMbhUto dharmo?-nAsmAduttara:-pradhAno vidyata ityanuttaraH pUrvAparAvyAhatatvAdyathAvasthitajIvAdipadArthasvarUpanirUpaNAcca, kiMbhUtairAyaH?santazca te puruSAzca satpuruSAstaizcatustriMzadatizayopetairAvirbhUtasamastapadArthAvirbhAvakadivyajJAnaiH, kiMbhUto mArgo?- aMjU vyaktaH nirdoSatvAtprakaTa: RjurvA vakraikAntaparityAgAdakuTila iti||13|| punarapi saddharmasvarUpanirUpaNAyAha-'uDDhe aheya'mityAdi, UrdhvamadhastiryakSvevaM sarvAsvapi dikSu prajJApakApekSayA bhAvadigapekSayA vA tAsu ye trasA ye ca sthAvarAH prANinaH cazabdau svagatAnekabhedasaMsUcako, 'bhUtaM' sadbhUtaM tathyaM tatrAbhizaGkayA-tathyanirNayena prANAtipAtAdikaM pAtakaM jugupsamAno garhamANo vA yadivA bhUtAbhizaGkayA prANyupamardazaGkayA sarvasAvadyamanuSThAnaM jugupsamAno naivAparalokaM kaJcana 'garhati' nindati 'busimaMti For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 71 e dharma che. athavA apramAda e dharma che. athavA 1 adhyAtmano pariNAma te ja dharma che. athavA 2 tamArA saMyamavAniti / tadevaM rAgadveSaviyuktasya vastusvarUpAvirbhAvane na kAcidgaheti, atha tatrApi gardA bhavati na ta SNo'gniH zItamudakaM viSaM mAraNAtmakamityevamAdi kiJcidvastusvarUpamAvirbhAvanIyamiti / / 14 / / (sUtrakRtAMgasUtra - A. zIlAGkAcArya TIkA dvitIya zrutaskaMdha SaSTha adhyayana sUtra 13-14 TIkA) vyAkhyA-dvedhA bhavati bhAvadharmaH, 'suacaraNe yatti zrutaviSayazcaraNaviSayazca, etaduktaM bhavati-zrutadharmazcAritradharmazca, 'suaMmi sajjhAo'tti zruta iti dvAraparAmarzaH, svAdhyAyo-vAcanAdiH zrutadharma ityarthaH, 'caraNaMmi samaNadhammo khaMtImAI bhave dasaha'tti tatra caraNa iti parAmarzaH, zramaNadharmo dazavidhaH kSAntyAdizcaraNadharma iti gaathaarthH||1064 / / (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 1064 TIkA) dharmaH zruta-cAritrAtmako jIvasyAtmapariNAma: krmkssykaarnnm| (sUtrakRtAGga zIlAMkAcArya vRtti 2,5,14) saMsAre patantaM jIvamuddhRtya nAgeMdra-narendra-devendrAdivandye avyAbAdhAnantasukhAdyanantaguNalakSaNe mokSapade dharatIti dharmaH ..... nizcaya-vyavahAraratnatrayAtmako ...... dhrmH| __ (bRhad dravyasaMgraha TIkA 35) iha dvividho dharma:-puNyakarmaprakRtilakSaNaH samyagjJAnAdirUpAtmapariNAmalakSaNazca, (dharmasaMgrahaNI zloka 25 TIkA) prazamAdiliGgagamyo jIvasvabhAvalakSaNo bhAvadharmo, (dharmasaMgrahaNI zloka 34 TIkA) dhArayati' nivArayati durgatau prapatantamAtmAnaM yatastena kAraNena dharma iti samAkhyAto vakSyamANaH samyagdarzanAdyAtmapariNAmaH / athavA zivagatau satataM 'dhAraNAt' sthApanAt dharma iti smaakhyaatH||20|| (dharmasaMgrahaNI zloka 20 TIkA) yo bhavArNave nipatantaM jIvaM kSamAdiguNopaSTambhadAnena dhArayati sa dharmo bhagavatpraNItaH zrutacAritralakSaNaH, (dharmaparIkSA zloka 2 TIkA) * 'dhrmraagshc'-caaritrdhrmaanuraagruupH| (yogabindu zloka 253 TIkA) dharmo-niHzreyasadharmaH samyagdarzanAdiH, (lalitavistarA paMjikA) dharma:-niHzreyasanibandhanaM samyaktvAdipariNAmaH saH, 'yato niHzreyasasiddhiH' iti vacanAt taddhetuzca bAhyaceSTA, kAraNe kAyopacArAt (zrAvakadharmavidhi0 zloka 1 TIkA) 1 bAhyAdhyAtmikabhAvAnAM yAthAtmyaM dharmastasmAdanapetaM dhrmym| (zAstravArtA samuccaya TIkA stabaka - 9 zloka 20) 2. tA NIsalle bhavittANaM svvsll-vivjjie| je dhammasamaNu ciTThajjA, savva-bhUya'ppakaMpi vaa||38 / / (mahAnizItha sUtra salluddharaNaM nAma paDhamaM ajjhayaNaM) * atha kiMsvarUpaH sa dharmo yo'tyantAsAdhAraNa: puruSArtha ityatastatsvarUpamupadizati-'saparuvayAro ya so muNeyavvotti' svaparayorupakArasvarUpazca 'sa' 'dharmo jnyaatvyH| (dharmasaMgrahaNI zloka 4 TIkA) dharma etasyauSadhaM mRtyoaadhiklpsy| kiMviziSTaH? ityAha-ekAntavizuddhaH nivRttirUpaH, mahApuruSasevitaH tIrthakarAdisevitaH, sarvahitakArI maitryaadiruuptyaa| niraticAro ythaagRhiitpripaalnen| paramAnandahetuH, nirvaannkaarnnmityrthH| (paMcasUtra dvitIya sUtra TIkA) For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 dharmatIrthanI vyAkhyA AtmAne ane bIjAnA AtmAne avazya hitakArI bane te sAco dharma che. ahIM darzAvelo pratyeka dharma mokSanuM cokkasa sAdhana che. vAyA vAyA paNa mokSanuM kAraNa na bane te dharmano AmAM samAveza nathI. A badhI vyAkhyA eka ja keTegarInI che, vaLI bahu mArmika che ane jainadarzananA adhyAtmatattvane samajavA mATe atyaMta upayogI che. chatAM AvI vyAkhyA duniyAnA bIjA dharmamAM sAva nahIM maLe tevo ApaNo dAvo nathI. paraMtu have pachInI aMtima vyAkhyA jaina dharmane choDIne bIje kyAMya nahIM maLe. sabhAH A vyAkhyAmAM zuM truTi dekhAya che ? sAhebajI : te AgaLa kahevAze. ' dharmatattvane bahu gahanatAthI samajavAnI jarUra che. dharmatattva nAnIsUnI vastu nathI. dharmatattvanI gahanatAnuM dRSTAMta H vyAsamuninA mahAbhAratamAM yudhiSThira bhISma pitAmahane kahe che ke amAre dharma jANavo che. to bhISma pitAmaha javAbamAM kahe che ke dharma ati sUkSma che. dharmanI gati ati tarala che. bhalabhalA buddhizALI paNa dharma samajavAmAM gothAM khAya che. tethI dharmane samajavA tamAre tamArI buddhine tIkSNa karavI paDaze. AvI hitazikSA vinayathI sAMbhaLanAra yudhiSThire jIvanamAM dharma zodhavA-samajavA athAga prayatna karyo che. te yudhiSThirano ja vanavAsano eka prasaMga che ke, eka divasa pAMDavo araNyamAM jatA hatA. rastAmAM draupadIne tIvra tarasa lAgI. tethI bhIma dUra-dUra taLAvanA kinAre pANI levA jAya che. tyAM adhiSThAyaka yakSa eka pachI eka AvanAra pAMDavone aTakAvIne pUche che ke pahelAM mArA praznano javAba Apo, pachI pANI pIvA dauM. ane javAba ApyA vagara pANI pIe tene bebhAna karI de che. AthI bhIma, arjuna, sahadeva, nakula kramazaH gayA. paraMtu temAMthI eka paNa pAchA na pharatAM temane zodhavA yudhiSThira taLAve jAya che, tyAre tyAM cAre bhAIone mUcchita joIne pahelAM to poka mUkIne raDe che. pachI tIvra tarasane kAraNe pANI pIvA jAya che, tyAre temane paNa yakSa aTakAve che ane kahe che ke ema ne ema tamane paNa pANI nahIM pIvA dauM. pahelAM mArA praznonA javAbo Apo. yakSe aneka prazno karyA. temAM * vyAkhyA-jAyate sNpdyte| cazabdaH punararthaH / zubhaH kuzalAnubandhaH shubhnimitttvaat| eSa dharmaH / ucitaarthaapaadnenaanuruupvstusNpaadnen| sarvasya smstjnsy| ihaiva vizeSamAha-'jattAe' ityAdi, kAkvA cedamadhyeyaM / yAtrayotsavena punaryAtrAyAM vaa| ucitArthApAdaneneti prakRtaM / keSAM? vItarAgANAM jinaanaaN| viSayasAratvataH prdhaangocrtvaat| vItarAgA eva hi nikhilabhuvanajanAtizAyiguNatvena yAtrAgocaro'nupacarito bhvtiiti| pravaraH prdhaantrH| zeSajanocitArthasaMpAdanodbhavadharmApekSayA eSa jAyata iti prakRtaM / iti gaathaarthH||19|| (paMvAra praraVT, paMvAra - 1, ksovada 22, TIvA) 1 dharama dharama karato jaga sahu phire, dharama na jANe ho marma; jinezvara, dharama jinezvara caraNa grahyA pachI, koI na bAMdhe ho karma. jinezvara0 dharmao 2 (AnaMdaghanajI covIzI, dharmanAtha jina stavana) For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 dharmatIrthanI vyAkhyA eka prazna dharmanA marma viSayaka che. jeno 'yudhiSThira javAba Ape che ke "tharnaca tattva nihita yAt madInano vena tiH sa patthA:" tAtparya e che ke dharmanuM rahasya ati gUDha che, bhalabhalA buddhizALIne samajavuM ati duSkara che, mATe mahApuruSonA mArganuM anusaraNa karavuM e ja saraLa upAya che. ahIM yudhiSThira jevA prAjJa puruSanA mukhamAM paNa dharmatattvanI gUDhatA jaNAvI che, je vizuddha dharmanI durgamatAnuM sUcaka che. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / kusamayavisAsaNaM, sAsaNaM jiNANaM bhavajiNANaM ||1|| (sanmatitarka prakaraNa0 zloka-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanAkare che. yugalika kALa ane A avasarpiNImAM dharmatIrthanA prathama sthApaka zrI RSabhadeva bhagavAna? jagatamAM pravartamAna aneka dharmatIrtha che, ane te badhAM atyAre ja vidyamAna che tevuM nathI, paNa tIrthakaro sadehe hayAta hatA tyAre paNa aneka dharmatIrtho lokamAM pracalita hatAM. bhagavAna RSabhadeva janmyA tyAre A bharatabhUmimAM koI paNa dharmatIrtha pravartamAna na hatuM, kema ke yugalikakALa hato ane yugalikakALamAM koI dharmakarmanI vAta hotI nathI. yugalika paNa manuSyaloka kahevAya; kAraNa ke teo manuSyabhavamAM AvelA jIvo che. paNa temano mAnavabhava e bhogabhUmino mAnavabhava kahevAya, jemAM jamyA pachI bhoga sivAya bIjI koI pravRtti na hoya. pAMca indriyonA suMdara bhogono AjIvana bhogavaTo karavAno. temAM ja racyApacyA rahe, satata AnaMda-pramoda kare ane mojamajA sAthe saMpUrNa jIvana pasAra kare. te jIvo pUNya evuM laIne AvelA che ke janme tyArathI yugala svarUpe janme, suMdara rUpa-raMga, AjIvana nirogI-sazakta-paripUrNa deha hoya. vaLI temane koI jAtano vyavasAya ke zaikSaNika parizramarUpa jIvanamAM hADamArI hotI nathI. pAchA badhA jIvo saraLa, alpa jarUriyAtavALA, saMtoSI hoya ane temanI icchA karatAM anekagaNuM kalpavRkSo dvArA sahajatAthI maLatuM hoya. tamAre jIvanamAM bhogasukho meLavavA mathAmaNa karavI paDe che. jiMdagIno nevuM TakA samaya to bhoga meLavavAnI mahenatamAM pasAra thAya che, paraMtu bhogavaTAno samaya bahu alpa che. sabhA : te vakhate kalA-vijJAna jevuM nahotuM ? sAhebajI : nA, yugaliko bhalA-bhoLA hoya. lokamAM kalA-jJAna-vijJAna tyAre vikasita nahotAM, paNa 1 tarko'pratiSThaH zrutayo vibhinnAH, nAsau muniryasya vacaH prmaannm| dharmasya tattvaM nihitaM guhAyAM, mahAjano yena gataH sa pnthaaH|| (mahAmArata) For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 dharmatIrthanI vyAkhyA potAno rojiMdo vyavahAra calAvavAmAM muzkelI paDe tevA abUjha paNa nahotA. yugalika kALamAM atyaMta samRddha kudaratI vAtAvaraNathI bharapUra mAhola hoya, suMdara deha hoya, jyAre je joIe te kalpavRkSo pAse jaIne Icche eTale maLI jAya. AbohavA-Rtu evAM ke khAnapAna vagere sAmagrI vagara mahenate vipula pramANamAM pedA thAya. dhaMdho karavA ke skUlomAM bhaNavA javAno prazna nahoto. karmabhUmimAM jevAM parizrama che evA koI parizrama yugalikone hotA nathI. janmyA tyArathI AnaMda-pramoda karavAnA, asaMkhya varSanuM ekadhAruM lAMbuM sukhamaya jIvana, svabhAva paNa eTalA suMdara ke asaMkhya varSo sudhI sAthe rahe to paNa kyAreya pati-patnIne jhaghaDA-matabheda na thAya. lAkho-karoDo-abajo yugaliko samUhamAM sAthe rahe to paNa laDAI-jhaghaDA, TaMTA-phisAda jevuM kazuM na hoya. tamArA mATe A kalpanA bahAranuM che; kema ke atyAre tame jIvo cho tenA karatAM te manuSyajIvana ati dUravartI kahI zakAya. AvA samayamAM bhagavAna RSabhadeva janmelA. te vakhate bharatabhUmimAM dharmatIrtha nahotuM. tethI A avasarpiNIkALamAM pahelavahelI dharmatIrthanI sthApanA bhagavAna RSabhadeve karI. pachI temanA pautra marIcithI navA dharmatIrthanI pravartanA thaI, je atyAre sAMkhyadarzana nAme oLakhAya che. Aje paNa sAMkhyadarzananAM zAstro che, teno anuyAyI varga che, temanI kriyAo-anuSThAno-AcAra badhuM ja che.' sabhA : bhagavAne vicAra na karyo ke AvuM banaze ? sAhebajI : kevalajJAnIne vicAravAnuM hoya ? teo to badhuM ja eka kALe jANe che. tame caityavaMdanamAM bolo cho ke "eka samaya traNa kALanA jANe sarva vicAra" arthAt temane bhUta-bhaviSya-vartamAna badhuM 'hastAmalakavatuM (hAthamAM rahelA AmaLAnI jema) dekhAI rahyuM che. sabhA aniSTa thavAnuM hoya to bhagavAna aTakAvI na zake ? sAhebajIH suSTinA krama anusAre je aniSTa thayAM che tene bhagavAna pedA karavA nathI gayA, ane tene aTakAvavAnI javAbadArI paNa bhagavAnanI nathI. sabhA prabhumAM hitabuddhi hoya ne ? sAhebajI : hitabuddhi eTale hita karavAnI kAmanA. AvI kAmanA-icchA hoya te vItarAga na kahevAya. dharmatIrthanI sthApanA paNa jagaduddhAranI bhAvanA ke tAravAnI bhAvanAthI nathI karI, paNa utkaTa satkAryakArI puNyakarmanA vipAkathI karI che. sahajabhAvathI, nirlepa bhAvathI, nirAzasapaNe dharmatIrthanI pravRtti kare che. je eTalI UMcI pravRtti paNa nirlepatAthI kare, te vizvamAM bIjuM Amatema thAya tenI ciMtA kare ? tame haju vItarAgane oLakhatA nathI. temanA AtmAmAM, Ama na banavuM joIe evI icchA nathI ane AvuM banavuM joIe, tevI paNa apekSA nathI. sAruM karavAnI koI kAmanA nathI ane kharAba thatuM hoya to aTakAvavA paNa aMdaramAM abhilASA nathI. 1 jambUdvIpasya bharatakSetre naSTo nidhaanvt| tvadAjJAbIjakenA'taH paraM dharmaH prkaashtaam||335 / / (triSaSTi0 parva 1, sarga 2) 2 adIkSayat sa kapilaM svasahAyaM cakAra ca / parivrAjakapAkhaNDaM tataH prabhRti caa'bhvt||52|| (triSaSTi0 parva 1, sarga 6) For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA tIrthaMkaro badhA ja dharmo batAvIne bIje nathI tevA zreSTha dharmanA prakAzaka che : bhagavAna RSabhadeve dharmatIrtha sthApyuM tyAre bIjuM koI dharmatIrtha nahotuM, pAchaLathI aneka dharmatIrtho pedA thayAM. sabhA : te vakhate samavasaraNamAM pAMkhaDIo nahotA AvatA ? sAhebajI : nA, pAkhaMDIo hoya to Ave ne ? prajA saraLa che. dharma samajatI nahotI. te samajAvavA prabhue sAcA dharmatIrthanI sthApanA karI. 75 1 jyAre bhagavAna mahAvIranA samayamAM aneka dharmatIrtho hatAM. temanAM zAstra, anuyAyIo, dharmanI vAto lokamAM pracalita hatI. anya dharmanI vAto mULathI khoTI che, ane te te dharmanA sthApakoe dharmanA nAme adharma ja bhaTakAvyo che, tevuM ekAMte nathI. tIrthaMkaro taTastha che. eTale anya dharmanI paNa sAcI vAta hoya to te svIkAravA taiyAra che. badhA dharmo adharma ja kahe che, ane dharma nathI kahetA, evo jainazAsanano AkSepa nathI. ame kahIe chIe ke bIje paNa dharmanI vAto, dharmano upadeza, dharmazAstro che; khAlI adharmanI ja vAto nathI. badhA dharmomAM koI ne koI prakA2nI dharmanI vAto avazya che. dharmanI aneka quality-jAti che. temAMthI kyAM kaI qualityno dharma hoya te vivekathI nakkI karavuM paDe. badhe superior quality-UMcI jAtano dharma hoya evuM nathI. vaLI inferior quality-halakI jAtano dharma hoya to tene paNa dharma cokkasa kahevo paDe. bhagavAna satya bolanArA che, satyanI vAtane upadezanArA che. ApaNe AgaLa badhA dharmono saMgraha thAya tevI vyApaka dharmanI vyAkhyA naigamanayanathI vicArI. koIne prazna thAya ke ATalA badhA dharmanA prakAromAM to ame mUMjhAI jaIe. paNa A phariyAda khoTI che. kema ke duniyAmAM dareka vastunI aneka kvoliTI hoya che. dA.ta. tame bajAramAM ghauM, cokhA kharIdazo to bajAramAM tenI seMkaDo kvoliTI maLaze. vaijJAniko kahe che ke vartamAna vizvamAM cokhAnI lagabhaga 600thI vadhAre jAta pracalita che. guNavattAmAM te badhA cokhA sarakhA nathI. koI halakI jAtanA hoya to koI UMcI jAtanA hoya. chatAM badhA ja cokhA kahevAya che. eka ja anAjanA kvoliTI vAijha vidhavidha bheda paDe. tema eka ja dharmanA kvoliTI vAijha aneka prakAra paDe. chatAM dharma zabdathI te saune saMbodhavA ja paDe. 1 mUlAgamavyatirikte tadekadezabhUta Agame'nyathA parigRhIte dveSo vidheyo naveti tadabhAvapratipAdanAyAhatatrApi ca na dveSaH kAryo viSayastu yatnato mRgyaH / tasyApi na sadvacanaM sarvaM yatpravacanAdanyat / / 13 / / tatrApItyAdi / tatrApi ca tadekadezabhUta AgamAntare na dveSaH kAryo na dveSo vidheyo, viSayastvabhidheyajJeyarUpo yatnato yatnena mRgyo'nveSaNIyo, yadyevaM sarvvameva tadvacanaM kiM na pramANIkriyata ityAha / tasyApyAgamAntarasya na sat zobhanaM vacanaM sarvvamakhilaM yatpravacanAnmUlAgamAdanyat / yattu tadanupAti tatsadeveti / / 13 / / ( SoDazaka solamuM, zloka 13 mUla-yazobhadrasUri TIkA) For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 dharmatIrthanI vyAkhyA lokaci vividha prakAranI hovAthI dharmo paNa aneka prakAranA che : AtmAnI unnati kare ane avanati roke te badho dharma. paNa te sarva dharma eka jAtinA ja hoya tevuM nahIM; kAraNa ke koI thoDI, koI vadhAre, koI kAmacalAu ke koI kAyamI unnati kare che, tethI dharmanI vividha jAta paDavAnI ja. jIvanamAM atyaMta vizuddha dharma pakaDavo hoya to bheda-prabhedamAM mUMjhavaNa, gerasamaja nahIM cAle. koI kahe ke dharmanA ATalA badhA judA-judA prakAra batAvo ke vyAkhyA karo to ame aTavAI jaIe, paraMtu tevuM nathI. UlaTuM e jANavAthI sAco, vizuddha, UMco, uttamamAM uttama kvoliTIno dharma kayo hoya, tenI spaSTa oLakha thAya. jhaverAtane oLakhavuM hoya to tenI pAse kAca vagere bIjI camakatI vastu mUkI sarakhAmaNI karo, to tenI guNavattA oLakhAya. bajAramAM kApaDa levA jAo to tyAM aneka jAtanAM kApaDa maLe. tethI koI kahe ke ATalI badhI jAta hoya to kharIdavAmAM mUMjhAI javAya che. enA karatAM eka ja jAtanI kApaDanI quality rAkhIe to sAruM. to te paNa nahIM bane; kema ke jAta jAtanI qualitynI pasaMdagIvALA gharAko hoya che. tema dharmamAM paNa aneka jAtanI quality ane tenI rucivALA loko hoya che. vaLI nimnamAM nimna staranA kApaDane paNa kApaDa ja kahevuM paDe. tema dharmanI vyAkhyAmAM AvatA lowermAM lower-nIcAmAM nIcI qualitynA dharmane paNa dharma kahevAnI bhagavAnanI taiyArI che. mATe jaina zAstromAM dharmanI evI paNa vyApaka vyAkhyA Avaze, jemAM duniyAnAM tamAma dharmatIrtha je dharmano upadeza Ape che teno paNa saMgraha thaI jAya. bhagavAnanA dharmanI ananyatA : dharmanI badhI ja jAta darzAvavA chatAM bIje je guNavattAno dharma che te ja guNavattAno dharma bhagavAnane potAnA anuyAyIne Apavo nathI. jo te ja dharma Apavo hoya to navuM dharmatIrtha sthApavAnI jarUra na paData; mAtra tIrthakaroe kahI dIdhuM hota ke mAre navuM kAMI kahevAnuM nathI, tame lokamAM pracalita evA A dharmatIrthanI sAdhanA karo. paNa vAstavamAM tIrthakarone bIjAM dharmatIrtho dvArA na maLe tevuM tattva ApavAnuM hatuM, tethI svataMtra dharmatIrtha sthApyuM. tame to bajAramAM kamANI karavA goThavAyA cho, tethI tamAre khAlI naphA sAthe saMbaMdha che. bIjA vepArInA mAla karatAM nIcI guNavattAno tamAro mAla hoya to paNa navI dukAna mAMDI vecavA taiyAra cho. paNa bhagavAnane aMgata napho nathI joIto, mATe bIje maLatuM hoya te ja tattva ApavAnuM hoya to kahI de ke bIjethI laI lo, mAre navuM kAMI ApavuM nathI. vaLI tame to evA ustAda cho ke tamAro mAla halako hoya to paNa caDiyAto batAvIne bhaTakAvI do. jyAre bhagavAnane dharmanA badalAmAM jagatanA jIvo pAse vaLataramAM kAMI paNa levAnI apekSA nathI ane jyAM apekSA nathI tyAM garabaDa-goTALAnI jarUra nathI. prabhu mahAvIrane anya dharmatIrthomAMthI na maLe tevuM kAMika nakkara ApavuM hatuM, mATe bhinna dharmatIrthanI sthApanA karI. uddeza bese che ? je uddezathI prabhue uttama pravRtti karI che, te tamane samajAvo joIe. AthI jainadharmamAM zreSThamAM zreSTha 1 nAnArucitvAllokAnAM, pratibhAnti ythaashym| keSAMcideva te tIrthyAH, kecideva na caapre||790|| (upamiti0 aSTama prastAva) For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA guNavattAyukta dharmanI vyApyA khAvaze. pahA te samavA mATe pahelA inferior qualitynA (saDI bhatanA) dharmathI samajavAnI zarUAta karavI paDe; kAraNa ke tame inferior quality-halakI jAtano dharma samajyA ho, to AAgaNa superior quality - aMthI bhata jane tyArajAha tenAthI superior quality-vadhu aMthI bhata khebha top level-zreSTha bhata sudhI samaSTha sugama paDe. dharmanI vizALa vyAkhyAmAM tamAma dharmono saMgraha : 1 duniyAnA dareka dharmamAM dharma zabda khUba ja pracalita che. jAta jAtanA vidhavidha prakAranA dharmo rajU karyA che. auTuMjidharma, pArivAridharma, jJAtidharma, huNadharma, sAmAThi dharma, nAgaridharma, rASTradharma, naitidharma, Aryadharma, brahmayaryAzramadharma, vivAhadharma, gRhasthadharma, vAnaprasthadharma, saMnyastadharma, kSAtradharma, zrAmyadharma, vaizyadharma, kSudradharma, AveNikadharma, lokadharma, mAnavadharma, dravyadharma, upacAradharma vagere dharmanA aneka prakAra kahyA che. sarvano saMgraha karavo che, tethI vyApaka vyAkhyA Avaze. naitikadharma paNa AtmAnI thoDI avanatine rokI puNya dvArA unnati karAve che, mATe tene paNa dharma to kahevo ja paDaze. gaIkAle meM kaheluM ke nAstika DaoNkTara paNa nIti pALe che, to ame tene naitikadharma kahevA taiyAra chIe. joke tenAthI tenA AtmAne tuccha puNya baMdhAze, ane phaLarUpe thoDAM duHkha-saMkaTa dUra thaze, AtmAnI bhautika paNa sAva mAmUlI unnati thaze. 66 1 vizeSa jANakArI mATe pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI viracita viMzativiMzikAmAMnI trIjI kuladharmaviMzikA juo. NAmaMThavaNAdhammo davvadhammo ya bhAvadhammo ya / saccittAcittamIsagagihatthadANaM daviyadhamme / / 100 / / nAmasthApanAdravyabhAvabhedAccaturdhA dharmasya nikSepaH, tatrApi nAmasthApane anAdRtya jJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyadharmaH sacittAcittamizrabhedAt tridhA, tatrApi sacittasya jIvaccharIrasyopayogalakSaNo 'dharmaH' svabhAva:, evamacittAnAmapi dharmAstikAyAdInAM yo yasya svabhAvaH sa tasya dharma iti, tathAhi - " gailakkhaNao dhammo, ahammo ThANalakkhaNo / bhAyaNaM savvadavvANaM, nahaM avgaahlkkhnnN||1||" pudgalAstikAyo'pi grahaNalakSaNa iti, mizradravyANAM ca kSIrodakAdInAM yo yasya svabhAva: sa taddharmatayA'vagantavya iti, gRhasthAnAM ca kulanagaragrAmAdidharmo gRhasthebhyo gRhasthAnAM vA yo dAnadharmaH sa dravyadharmo'vagantavya iti, tathA coktamU-"annaM pAnaM ca vastraM ca, AlayaH zayanAsanam / zuzrUSA vandanaM tuSTiH, puNyaM navavidhaM smRtam / / 1 / / " bhAvadharma svarUpanirUpaNAyAha loiyalouttario duviho puNa hoti bhAvadhammo u / duvihovi duvihativiho paMcaviho hoti NAyavvo / / 101 / / bhAvadharmo noAgamato dvividhaH tadyathA-laukiko lokottarazca, tatra laukiko dvividhaH - gRhasthAnAM pAkhaNDikAnAM ca, lokottarastrividha:jJAnadarzanacAritrabhedAt, tatrApyAbhinibodhAdikaM jJAnaM paJcadhA, darzanamapyaupazamikasAsvAdanakSAyopazamikavedakakSAyikabhedAt paJcavidhaM, cAritramapi sAmAyikAdibhedAt paJcadhaiva / gAthA'kSarANi tvevaM neyAni, tadyathA-bhAvadharmo laukikalokottarabhedAdvidhA, dvividho'pi cAyaM yathAsaGkhyena dvividhastrividhaH, tatraiva laukiko gRhasthapAkhaNDikabhedAt dvividhaH, lokottaro'pi jJAnadarzanacAritrabhedAt trividhaH, jJAnAdIni pratyekaM trINyapi paMcadhaiveti / / (sUtrakRtAMgasUtra prathama zrutaskaMdha navama adhyayana zloka - 100-101 A. zIlAGkAcArya TIkA) For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dharmatIrthanI vyAkhyA sabhA : vivAhadharmanI vyAkhyA zuM ? sAhebajI : AryaparaMparA pramANe vivAha kare che tene agni samakSa sAta vakhata pherA pherave che, tyAre paraNanAra ekabIjAnA hAtha bAMdhI, baMnenA gaLAmAM eka ja sUtaranI mALA nAMkhe che. A sUcave che ke game te saMyogomAM jIvanabharanA sAthe rahevAnA A kola-karAra che. A hAra evo che ke saheja kheMco to tUTI jAya, tema gRhastha jIvanamAM paraspara kheMcAkheMca karazo to jIvana chinnabhinna thaI jaze, ane paraspara ekabIjAnI samajUti-sahakAra sAthe jIvazo to jIvana unnata thaze. gRhastha jIvana sutaranA tAMtaNA jevuM delicate-nAjuka che, tenuM pratIka A sutarano hAra che. AryaparaMparAmAM rUDha kriyAno kAMI ne kAMI artha hoya che. pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe lakhyuM ke, kuladharma, varNAzramadharma Adine pALavAthI paNa puNya baMdhAya ane teno bhaMga karavAthI pApa baMdhAya. arthAt tenA bhaMgathI AtmAnI avanati thAya ane pALavAthI AtmAne puNyabaMdha dvArA bhautika unnati prApta thAya. dareka dharmanA AcaraNamAM koI ne koI sArI pravRtti-bhAva hoya che, alpa paNa saguNa temAM keLavavA paDe che, ane te keLavavA AtmAmAM zubha pariNAma pragaTAvavo paDe, tenA pariNAme puNya baMdhAya, jenAthI koI prakAranI unnati thAya. unnati karAve te badhAne dharma kahevo paDe. tamArA AtmAnI jenAthI avanati thAya tene adharma kahevo paDe. ahIM unnati bhautika hoya ke AdhyAtmika hoya, kAmacalAu hoya ke kAyamI hoya, mAmUlI hoya ke moTI hoya tenI carcA nathI. paNa 1 unnati kare te dharma ane avanati kare te adharma, A universalsarvavyApI vyAkhyA che. tamane nIce pADe te adharma che ane upara caDAve te dharma che. are ! kIDIne bhUkha lAge ane sarasa khAvAnuM maLe jenAthI bhautika tRpti thAya, tenA duHkha-saMtApa dUra thAya te unnati puNyathI thaI, ane puNya zubha pariNAmarUpa dharmathI ja baMdhAya. traNa kALamAM traNa lokamAM koI paNa jIvane jenAthI thoDI paNa sukha-zAMti maLe, thoDI paNa unnati thAya tene ApaNe vyApaka dRSTikoNathI dharma ja kahIe chIe. vaLI, tamArA jIvanamAM duHkha-azAMti-saMtApa-vyAkuLatA-vyathA utpanna thAya, te rUpa adhogati-avanati thAya to ame kahIzuM ke A adharmanA kAraNe che. dA.ta. koI bajAramAM lAkha rUpiyA gumAvI Ave to ame kahIzuM ke adharmanA kAraNe avanati thaI. A sarvatra vyApaka niyama che. kauTuMbikadharmamAM kuTuMba pratyenAM kartavya AvI jAya, pArivArikadharmamAM parivAra pratyenAM kartavya AvI jAya, jJAtidharmamAM jJAti pratyenAM kartavya AvI jAya; tema anukrame mAnavadharmamAM badhAM mAnavIya kartavya AvI jAya. ahIM kartavya adA karavA paNa sadguNo keLavavA paDe. te vinA kartavyane kartavya rIte pALI na zako. kartavya pAlana 1 iSTe sthAne dhatte iti dhrmH| (sarvArthasiddhi -2) dhArayati durgato nipatato jIvAniti dharmaH / tathA ca vAcaka:- prAg lokabindusAre srvaakssrsnnipaatpriptthitH| dhRJ dharaNArtho dhAtustadarthayogAd bhavati dhrmH|| durgatibhayaprapAte patantamabhayakaradurlabhatrANe / samyak carito yasmAd dhArayati tataH smRto dhrmH|| (uttarAdhyayana ni. vRtti-zAntisUri rU-8, pR.284) For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 79 mATe je zubha bhAva ke zubha pariNAma Avazyaka che te dharma ja che. dharmanI vidhavidha-quality-jAta joIne mUMjhAvAnI jarUra nathI. aneka qualityno dharma zAstromAM maLe. dharmanA uttarottara vividha prakAro : AtmAnI mAmUlI unnati karanArA zubha pariNAmarUpa dharmane dharma kahevAya kharo, paNa jenAthI sadgati . thAya nahIM ane durgati aTake nahIM, tevA mAtra durgatimAM tuccha sukhane ApanArA dharmane UMco dharma na kahevAya. tethI A dRSTikoNathI AtmAne manuSyagati-devagatimAM dhAraNa karI rAkhe tevA zubha pariNAma ke puNyabaMdhane dharma samajavo. vaLI tenAthI UMcA dRSTikoNa anusAra AtmAnI bhautika-Atmika unnati karAve tevA abhyadaya-niHzreyasa sAdhaka dharmane ja dharma kahevAya. eTale sarva puruSArthanuM sAdhana bane te dharma. jainazAstramAM kramika saMkhyAthI paNa dharmanuM varNana Ave. dA.ta. 2 eka prakAre apramAda e dharma. be prakAre samyagU jJAna ane samyaka kriyA te dharma. traNa prakAre samyagu jJAna-darzana-cAritra te dharma. cAra prakAre dAna, zIla, tapa ane bhAva te dharma. pAMca prakAre paMcAcAra te dharma. cha prakAre SaDAvazyaka te dharma. tame je prakAre kaho te prakAre varNana maLe. pAchuM eka prakAramAM paNa sarva samAI jAya ane pAMca prakAramAM paNa sarva samAI jAya. koI vyAkhyA adhUrI nathI. jJAnI puruSonI rajUAtanI eka adbhuta zakti che. ekanI eka vAta so rIte karI Ape. ApaNI to buddhi ja chakkaDa khAI jAya. syAdvAdane kAraNe jainazAstramAM ekanA eka tattvane varNana karavAnI aneka zailI che. tethI dharmane tamArI sAme judA-judA pAsAthI bahu suMdara rIte vedhakatAthI rajU kare che. tamArI buddhine saMtoSa thaze tema tamane AnaMda thaze. have AgaLa caDiyAtA dharmanI vyAkhyA karatAM kahe che ke, je dharma AtmAnI mAmUlI, kAmacalAu unnati kare, paNa deg uttarottara unnati na kare te dharma sAco dharma nathI, paNa nAmano dharma che. dA.ta. tame koI dhaMdhAnI lAIna pakaDIne dhaMdho cAlu karyo, rokANa paNa karyuM, chatAM ghaNI mahenate mAmUlI napho thAya to te lAInane tame nakAmI kaho. abhiprAya Apo ke A majUrIno dhaMdho che. AmAM mahenata ghaNI paNa vaLatara kAMI nathI. tevI lAIna pakaDavA jaladI koI taiyAra na thAya. vaLI koI sArI lAIna maLI, kamANI joradAra thAya tema che, paNa koIe khAtarIpUrvaka jaNAvyuM ke AmAM ekAda varSa dhUma kamANI, paNa pachI be varSamAM to mUDI paNa sApha 1 iSTe sthAne dhatta iti dharmaH / 3 / AtmAnamiSTe narendra-surendra-munIndrAdisthAne dhatta iti dharmaH ((tattvArthavArtika (bhA. 2) 9,2,3) 2 etadeva apramAdapuraskaraNameva iha-dharme tattvaM-upaniSadbhUtam, (upadezarahasya zloka 185 TIkA) 3 dharmaH zrutacAritralakSaNa: (pratimAzata roja 26 TIvA) 4 zuddhadharmAt jJAnadarzanacAritrarUpAt (paMcasUtra prathama sUtra TIkA) 5 kahio dANAio caubviho jiNamao dhmmo||103|| taM jahA;- dANaM sIlaM tava bhAvaNA ya dhammo cauvviho es|..||104 / / (upadezapada zloka 550 TIkA) 7 zivagatau satataM 'dhAraNAt' sthApanAt dharma iti smaakhyaatH||20|| (tharmasaMpraddana vada 20 TIA ) For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 dharmatIrthanI vyAkhyA thaI jaze. to tevI lAInamAM paNa javA koI zANo mANasa taiyAra na thAya; kema ke atyAre kAmacalAu kamANI che paNa pachI bhAre nukasAnI che. tenI jema je dharma tamArI kAmacalAu unnati kare che ane AgaLa jaI pADe che tevo dharma paNa nakAmo che. tene jainadharmamAM mahattva apAtuM nathI. atyAre tamArI buddhi evI che ke jIvanamAM thoDo dharma karIe ane puNya baMdhAI jAya, jenAthI paralokamAM mAnavabhava, devabhava maLI jAya eTale kAma thaI gayuM; kema ke tamArI buddhimAM cAre gatimAM pAmavA jevA bhava A be ja lAge che. anya bhavomAM tamane janamavAnI icchA nathI. ahIMthI marIne jhADa, kabUtara, cakalA-cakalImAM javAnuM gamaze nahIM. are ! atyAre gADImAM phare che, lahera kare che tevA zrImaMtanA kUtarA thavAnuM paNa tamane pasaMda nathI. devabhava-mAnavabhava sivAyanA bIjA bhAvomAM javAnuM kema pasaMda nathI ? sabhA : du:kha vadhAre che mATe, sAhebajI eno artha e thayo ke manuSyabhava, devabhavamAM thoDAM bhautika sukha-mojamajA dekhAya che, mATe te bhava pasaMda karo cho. paNa tevo bhava tamane maLI jAya chatAM zAstra tene sadgati kahetuM nathI, paNa durgati kahe che. manuSyabhava, devabhavane sAmAnya bhASAmAM sadgati kahevAya, paNa tattvathI badhA mAnavano manuSyabhava ke badhA devatAono devabhava sadgati nathI; kAraNa ke manuSyabhava pAmelA kasAI, guMDA, badamAza, nAstika aneka pApakukarmo kare che. atyaMta adharmI jIvana jIvanArAone maLelo mAnavabhava koI rIte sadgati kahI zakAya nahIM. sabhA H ame evo mAnavabhava nathI icchatA. sAhebajI: 'to tamAre kahevuM joIe ke mAre khAlI manuSyabhava nahIM paNa sumAnuSatva pAmavuM che, tema khAlI devabhava nahIM paNa sudevatva pAmavuM che arthAtu tamAre game tevA mAnava ke deva nathI banavuM. paraMtu sAcuM kahejo ke abajo rUpiyA, sattA-saMpatti, managamatA bhoga maLI jAya, AkhI jiMdagI AnaMda-pramoda karI zako tevo mAnavabhava maLato hoya to joIe ke nahIM ? sabhA : hA. joIe. sAhebajI : to teno artha e ke adharma-pApayukta mAnavabhava paNa tamane maMjUra che. sabhAH paraMparAe zuM ? sAhebajIH paraMparAe naraka che; kema ke kudaratamAM niyama evo che ke puNyathI bhogasukha maLe, paNa tene TesathI-mojathI bhogavo to marIne durgatimAM jAo. vaLI kudaratanI vyavasthA e che ke dharmathI puNya baMdhAya, naitika-dhArmika-sAmAjika koI paNa kartavya pALo, dayA-paropakAra-ahiMsA pALo, te badhAthI puNya baMdhAya, 1 yasmAjjIvaM nAraka-tiryagyonikumAnuSa-devatveSu prapatantaM dhArayatIti dhrmH| uktaM ca- durgatiprasRtAn jIvAn yasmAd dhArayate ttH| dhatte caitAn zubhe sthAne tasmAd dharma iti sthitH|| (9zarvAni yUni pR.29) 2. dharmAdapi bhavan bhogo-devalokAdau, prAyo-bAhulyena, anarthAya dehinAM tthaaprmaadvidhaanaat| (yogadRSTisamuccaya zloka 160 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA - 81 tenAthI bhogo maLe ane te TesathI-mojathI bhogavo eTale durgati taiyAra che. sabhA : sRSTimAM AvI vyavasthA kema rAkhI ? sAhebajI A vyavasthA anAdi kALathI cAlI Ave che ane anaMta kALa cAlaze. AnuM koIe sarjana karyuM nathI. jenadharma vizvavyavasthAnA sarjanamAM nathI mAnatuM. vizvavyavasthA jevI che tevI kAyama che ane kAyama raheze. tene anusarIne tamAre salAmatI sAthe bahAra nIkaLavAnuM che. sabhA kasAIne hiMsA karavAthI bhautika unnati thAya to te dharma che ? sAhebajIH teNe bhUtakALamAM puNyarUpa dharma karyo hato tenAthI tene hiMsA karavAnI zarIramAM zakti maLI, hiMsAnAM ojAro maLyAM ane saphaLatAthI hiMsAnA utpAdanarUpe mAMsa vagere vecI paisA kamAyo. A sarvemAM puNyanI ja hissedArI che. sabhA.: AvI saphaLatA meLavanAra kasAIe gayA bhavamAM zuM karyuM haze ? sAhebajI: naitika, sAmAjika dharma pALyo haze athavA dayA-paropakAra-sadAcAra AdinuM sevana karyuM haze. sabhAH guNothI evuM puNya kema baMdhAya ? sAhebajI jyAM sudhI adhyAtma ke vivekanI dRSTi na hoya tyAM sudhI puNya to azubha anubaMdhavALuM ja baMdhAya. tethI ja vividha dharmone oLakhIne lokottara dharmane pakaDavAno che. jainadharma, dharmanI vyApaka vyAkhyA karavA mAMge che, jemAM halakAmAM halakA, aupacArika pUla dharma hoya teno paNa apekSAvizeSathI saMgraha karI spaSTa kahe che ke, A badhA halakA prakAranA dharma che. tenAthI AtmAnI bahu unnati nahIM thAya, ane kadAca kAmacalAu unnati thAya to paNa aMte AtmAnI avanati karanArA che. tamAre vizvanuM taMtra samajavuM joIe, vizvanAM dhArAdhoraNone tIrthakaro paNa badalI nahIM zake. dharmanI vividha vyAkhyAonuM kAraNa ? dharmanI vidhavidha vyAkhyA karavA pAchaLa e kAraNa che ke, AtmAnI aneka rIte unnati thAya che, ane te sarva dharmanA pasAyathI ja che. tethI A saMsAramAM jyAM jyAM bhautika unnati ke saphaLatA dekhAya tyAM tyAM paNa pazcAdbhUmAM avazya dharma che, tema sunizcitapaNe samajavuM joIe; kema ke dharma A saMsAranAM sarva bhautika sukho ane Atmika sukhonuM pradhAna kAraNa che. tattvadRSTithI puNyAnubaMdhI puNya ane sakAmanirjarA e ja sAco dharma : jainazAstramAM sadgatinI je tAttvika vyAkhyA karI che, te sadgati tamAro AtmA eka vAra paNa pAmyo For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 dharmatIrthanI vyAkhyA che ke kema, te prazna che; kAraNa ke je sadgatimAM gayA pachI AtmAnI uttarottara unnati ja thAya, adhogatiavanati na thAya, evI kramika unnatinA sAdhanarUpa gatine zAstra sadgati kahe che. tevI manuSyagati-devagati maLe to tamAruM kalyANa thaI jAya, paNa te uttama kakSAnA puNyAnubaMdhI puNyathI ja maLe che. akAmanirjarA ane korA puNyane aupacArika vyavahArathI dharma kahyo, paraMtu tattvadRSTithI to puNyAnubaMdhI puNya ane sakAmanirjarA ja dharma che, je samyagdarzana-samyajJAna-samyakyAritra dvArA prApta thAya che. te dharmanuM judAjudA zabdothI varNana karatAM ema kahI zakAya ke vivekapUrvakanA maitrI Adi bhAvo te dharma athavA heyano tyAga ane upAdeyano svIkAra karAve te sAco dharma athavA arthapuruSArtha, kAmapuruSArtha ane mokSapuruSArthane Ape te dharma athavA sumAnuSatva ane sudevatvanI paraMparA dvArA nirvine zivagati Ape te dharma athavA sIdhI ke ADakatarI rIte mokSanuM kAraNa bane te dharma. A badhI vyAkhyAo spaSTa che, mAtra vyAkhyAnuM stara UMcI guNavattA tarapha jaI rahyuM che. chatAM nizcayanayanA dRSTikoNathI dharmanI A vyAkhyAo paNa maMjUra nahIM thAya; kAraNa ke nizcayanaya puNyAnubaMdhI puNya ke tenAM phaLone paNa dharma tarIke mAnavA taiyAra nathI. te to kahe che ke puNyAnubaMdhI puNya paNa karma che, ane karmamAtra AtmA mATe baMdhana che, karmanA kSayathI ja mokSa che. dharma to muktinuM sAdhana che, baMdhananuM sAdhana nathI. je baMdhananuM sAdhana hoya tene dharma kahevAya nahIM. A dRSTikoNathI puNyamAtra heya che. azuddha vyavahAranaya korA puNya ke akAmanirjarAne paNa dharma kahe, paraMtu zuddha vyavahAranaya puNyAnubaMdhI puNya ke sakAmanirjarAne ja dharma kahe, jyAre zuddha nizcayanaya to puNyAnubaMdhI puNyane paNa dharma tarIke na svIkAre. TUMkamAM jeTalA dharma mokSanuM via-via-ADakatarI rIte paNa kAraNa nathI, sIdhI ke ADakatarA paNa sAdhana nathI, te badhAne azuddha vyavahAranaya ane azuddha nagamanaya dharma tarIke bhale svIkAre; paNa zuddha vyavahAranaya ke zuddha negamanaya via-via paNa mokSanuM kAraNa na bane tevA dharmane dharma tarIke na svIkAre. dA.ta. tame abaja rUpiyAnuM dAna karI derAsara baMdhAvo, athavA moTA tIrthano jirNoddhAra karAvo to tame darzanAcAranuM pAlana karyuM, sudevanI UMcAmAM UMcI bhakti karI uttama satkArya karyuM, paraMtu te karatI vakhate tamArA AtmAmAM mAtra zubha pariNAma hoya, khUba bhaktibhAvathI karyuM hoya, chatAM te vakhate tamArA AtmAmAM via-via paNa mokSanuM anusaMdhAna kare tevA apunabaMdhaka Adi kakSAnA pariNAma pedA na thAya, to zuddha vyavahAranaya 1 'sugatiH' siddhiparyavasAnA (dazavaikAlikasUtra caturtha adhyayana zloka 26 TIkA) 2 vcnaadydnusstthaanmviruddhaadythoditm| maitryAdibhAvasaMyuktaM taddharma iti kiirtyte|| (dharmabindu adhyAya 1 zloka 3) 3 yat anuSThAnam ihalokaparalokAvapekSya heyopAdeyayorarthayorihaiva zAstre vakSyamANalakSaNayorhAnopAdAnalakSaNA pravRttiriti 'taddharma rUti kIrghate' | | (saMprada ro rUTI) dharmazca-pravRttinivRttiphalajananavyApArIbhUta, (SoDazaka bIjeM, zloka 13 TIkA u. yazovijayajI) 4 jinendragaditaM dharmamakalaGka snaatnm| saMsArasAgarottAramAcakSANaH sudehinaam||7|| (3pati tRtIya prastAva) 5 dharmitvaM nirjarAbhAgitvam, (dvAtriMzad dvAtriMzikA tRtIya batrIsI zloka 3 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 dharmatIrthanI vyAkhyA A dAnadharmane dharma kahevA taiyAra nahIM thAya.'zuddha vyavahAranayanA abhiprAyathI tame atyAre je paNa dharmAnuSThAna karo, zubhabhAvo karo, te kadAca tamane A bhavamAM nahIM, paNa be-cAra-paccIsa ke so bhavamAM nahIM, paNa lAkhakaroDa-abajo ke anaMtA bhave paNa mokSanuM niyata kAraNa bane to ja te dharma kahevAya. ane te sivAya game teTalA zubha pariNAma, sampravRtti hoya, game teTalA sadgaNa sadAcAra, dharmAnuSThAna hoya tene azuddha vyavahAranaya ane azuddha naigamanaya dharma kahe, paNa zuddha vyavahAranaya ane zuddha naigananaya tene dharma na kahe. sabhA : zubha pariNAma hoya chatAM mokSanuM kAraNa na bane tevuM kharuM ? sAhebajI : hA, abhavyano jIva paNa zubha pariNAma kare che chatAM te mokSanuM kAraNa nathI banato. mokSanI icchA kevI rIte pedA thAya?? sabhA : dharmamAM mokSanuM anusaMdhAna kevI rIte karAya ? sAhebajI : apunabaMdhaka avasthAmAM je muktino adveSa pragaTe che, tene mokSanuM dUra dUrathI kAraNa kahyuM che. ghaNA ema mAne che ke dharmanA phaLarUpe mokSano saMkalpa karIe to te dharmathI mokSa maLe, ane mokSanI icchA vinA dharma karIe to te mokSanuM kAraNa na bane, paraMtu tevuM nathI. vAstavamAM muktinA tAttvika adveSathI karAto dharma paNa mokSanuM kAraNa che, jyAre atAttvika muktinI abhilASAthI karAto dharma paNa mokSanuM kAraNa nathI. tethI mokSa sAdhaka dharmanI quality-guNavattA AtmAmAM pedA thavI joIe. sabhA : mokSasAdhaka dharmanI Quality-guNavattA zuM che ? sAhebajI: te bahu vistAra mAMgaze. TUMkamAM eTaluM kahI zakAya ke jene saMsAranAM UMcAmAM UMcAM bhogasukhomAM paNa ekAda Tako duHkhano anubhava thAya che, jethI tene thAya che ke game teTalAM UMcAmAM UMcAM bhautika sukho maLe paNa temAM jIvananI paripUrNatA nathI. A aMdaramAM feel-saMvedana thavuM joIe; kema ke jene ucca kakSAnI bhautika vastu maLe ane lAge ke mane badhuM maLI gayuM tene mokSanI jarUra nathI, te jIva atyAre mokSe javA lAyaka nathI. tamane je joIe che te badhuM saMsAramAM maLI jatuM hoya to mokSe javAnI zuM jarUra che? sabhA : paNa teno aMta Ave che ne ? sAhebajI? are ! koI kAyama khAte goThavI Ape to mokSe javAnI jarUra kharI ? abhavyanA jIvanI A ja sthiti che. tene dharmasAdhanAnA phaLasvarUpe nava raiveyaka maLe, tyAre tene raiveyakanA jIvanamAM koI UNapa dekhAtI nathI, mAtra A maLeluM bhautika sukha kAyama rahe tevI ja tenI abhilASA hoya che. eTale tene bhautika bhogazUnya mokSa joIto nathI. tame tamArA jIvanamAM bhautikatAmAM kRtakRtyatA mAno eno artha e ke, managamatuM tamane maLI jAya eTale bhayo bhayo, mAtra have maLeluM kAyama bhogavIe eTalI ja icchA rahe. paraMtu jene ucca kakSAnI bhautikatAmAM 1 .... sadA siddhAvasla vaMtripaUDIo thappo (paMcasUtra prathama sUtra mUla) For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 paNa adhUrApaNuM-UNapa lAge, te mokSasAdhaka dharma karavA adhikArI che. sabhA : dhAreluM maLyA pachI vicAre ke have zAMtithI bhagavAnane bhajIzuM. sAhebajI : paNa tene bhagavAnanI jarUra zuM ? sabhA : maLeluM TakAvavA mATe, sAhebajI : AvI gayA ne ? eka paMgatanA ja cho. tamane zuM maLyuM che te ja ame to samajI zakatA nathI. gaTara jevo deha maLyo che. temAM koI advitIya rUpa-raMga-vizeSatA nathI. vaLI, covIse kalAka kyAMka ne kyAMka dukhAvo, vAraMvA2 jhADA-pezAbe javAnuM, thoDI thoDI vAre bhUkha lAge, satata mAMkaDa-macchara AdithI trAsanI saMbhAvanA, AvuM tuccha zarIra maLyuM che; nAnuM gholakI jevuM ghara maLyuM che, mAMDa mAMDa dhaMdho calAvo cho, temAM paNa hADamArIno pAra nathI, chatAM tamane thAya ke A kAyama TakI rahe to sAruM, eno artha e ke tame mokSe javAnI icchA karavA lAyaka nathI. mokSe javAnI icchA eTale jene adhUrAmAM rasa nathI, zreSTha kakSAnuM, paripUrNa, UMcAmAM UMcuM sukha jene joIe che tene ja mokSanI icchA karavA adhikArI gaNyA che. tamArA mananI paristhitino kyAsa kADhavA jevo che. roja vicAro ke huM vAstavamAM zuM icchuM chuM ? mArI mULabhUta jhaMkhanA zuM che ? mokSanI icchA pedA karavI te 2mata vAta nathI. saMsAranI badhI icchA tamane adhUrI-asAra lAgaze to ja mokSanI sAcI abhilASA pragaTaze. sabhA : zAlibhadranuM sukha kAyama rahe to zuM duHkha che ? sAhebajI : zAlibhadranA sukhane ame tattvathI sukha kahevA ja taiyAra nathI. tame sukha zabda bolo cho paNa bhagavAna to tene duHkha ja kahe che. . dharmatIrthanI vyAkhyA are ! janma-maraNa baMdha thaI jAya to paNa Adhi-vyAdhi-upAdhi nahIM TaLe; kema ke bhautika jIvananuM mULamAMthI structure-mALakhuM ja defective-khAmIvALuM che. Defective structure-khAmIvALA mALakhAmAM sAcA sukhanI jhaMkhanA karo ane kAyama khAte zAMti zodho te zakya ja nahIM bane. AmAM tamArI buddhi kATa khAI gai che, tethI dIvA jevuM satya paNa sphuratuM nathI. nizcayanaye AtmAno mULabhUta nirmaLa svabhAva e ja dharma : puNyAnubaMdhIpuNyanAM sarjaka sanuSThAno ane zubha pariNAmo, temaja tenI phaLazrutirUpa puNyAnubaMdhIpuNya ane tenA AtmahitakArI vipAko, te sarvane zuddha vyavahAranaya dharma tarIke avazya svIkAre; paraMtu 'nizcayanaya 1 dharma zuddha-upayogasvabhAve, puNya pApa zubha azubha vibhAve; dharmahetu vyavahAraja dharma, nijasvabhAva pariNatino marma. 109 (sImaMdharasvAminI vinatirUpa savAso gAthAnuM stavana DhAla 10) iha dvividho dharmmaH-puNyakarmmaprakRtilakSaNaH samyagjJAnAdirUpAtmapariNAmalakSaNazca tatra dharmmAdharmmakSayAt zivagatau gamanaM For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 dharmatIrthanI vyAkhyA to karmamAtrane baMdhana mAnanAra hovAthI tenAthI bhinna ja mokSasAdhaka dharmano dharma tarIke svIkAra kare. tethI nizcayanayanI vyAkhyA pramANe AtmAno nirupAdhika bhAva te ja dharma che. pU. upAdhyAyajI mahArAjAe kahyuM ke "je je aMze re nirupAdhikapaNuM te te jANo re dharma." "tamArA AtmA parathI mela haTe, ane AmAno mULabhUta nirmaLa svabhAva pragaTe, je AtmAnA original-prAkRtika guNo che, tenuM ja nAma sAco dharma che. te dharma kadI puNyabaMdha na karAve, te to zuddhanirjarA ja karAve. sakAmanirjarA karAve tevo dharma AtmAnA zuddha svabhAvarUpa che, jemAM zubha bhAvano chAMTo paNa nathI. kevaLa zuddha bhAvanA dharmane ja nizcayanaya dharma kahe che. je paramazuddhanizcayanaya to teramA guNasthAnaka sudhI dharma svIkArato nathI, mAtra caudamA guNasthAnake ja dharma svIkAre che; kAraNa ke je mokSanuM tatkALa sAdhana bane evA avaMdhya kAraNane ja te kAraNa tarIke mAne che. 3 je dharmasAdhanAthI lAMbe gALe vilaMba dvArA mokSa prApta thAya tevA dharmane paNa dharma na mAnavAno teno abhiprAya che. tethI paramazuddhanizcayanaya chelle ja dharma mAne che. nizcayanayanA paNa seMkaDo bheda che, paraMtu sarva nizcayanayo AtmAnI prAkRtika avasthAne ja dharma kahe che. AtmAno zuddha nirvikArI svabhAva ke jemAM aMzamAtra vikAra, vibhAvanI asara nathI, evI AtmAnaMdano anubhava karAvanArI svabhAvadazA ja dharma che. TUMkamAM, AtmAnI vikRta avasthA te adharma che, AtmAnI prAkRtika avasthA ja dharma che. sabhA : "jyusado tha " sAhebajI : "tyu tha" te vyApaka vyAkhyA che. ahIM saMdarbhathI "pahAvo tha" samajavuM; kema ke jaDa vastumAM paNa tenA guNadharma che, paraMtu te dharmanI ahIM koI upayogitA nathI. eTale prastutamAM AtmAnA zuddha svabhAvane ja dharma samajavo. A dRSTikoNathI paNa zAstramAM dharmanI aneka vyAkhyAo zAbdika rajUAtanA bhedathI maLe. jema ke prabaLa kaSAyono abhAva te ja dharma, AtmAno svabhAva te ja dharma, 5 jIvanI nirupAlika bhavatItyatra yaH puNyakarmarUpo dharmastasya kSayAditi draSTavyaM, na punarya AtmasvabhAvaH samyagdarzanAdirUpaH prakarSazuddhastasyApi kSayAt, tato na kazcidiha puurvoktdossaavkaashH| (ArmasaMprada ratno rakaTIvA) 1 idaM cAviruddhavacanAdanuSThAnasiMha dharma ucyate upacArAt, yathA naDvalodakaM pAdarogaH, anyathA zuddhAnuSThAnajanyA karmamalApagamalakSaNA samyagdarzanAdinirvANabIjalAbhaphalA jIvazuddhireva dhrmH||3|| (dharmabindu adhyAya 1zloka 3 TIkA) 2 so ubhayakkhayaheU selesIcaramasamayabhAvI jo| seso puNa nicchayao tasseva pasAhago nneo||26 / / (dharmasaMgrahaNI mUla) 3 ihaparalokAzaMsAM muktvA yaH punaH samyaktvAdiSu, 'bhaktyA' bahumAnena, svaparayoH saMsthApanalakSaNa upakAraH 'avihiNA utti' avidhinA-vidhivaiparItyena kriyate, 'tuH' punararthe bhinnakramazca, sa ca yathAsthAnaM yojitaH, eSa 'avihiNA va bhattIe' ityane prAk dravyasvabhAvatvenokto'pi 'bhAve' bhAvaviSayo draSTavyaH, asya paramparayA mokssaanggtvaat| avidhidoSasya tu bhaktiguNena nirnubndhikRttvaat| yattu prAgasya dravyasvabhAvatvamuktaM tat sAkSAnmokSAGgatvAbhAvApekSayA drssttvymiti||8|| (dharmasaMgrahaNI zloka 8 TIkA) 4 mohakkhohavihINo pariNAmo appaNo dhmmo|| (mAvAmRta 8). 5 yadi tu svaH svakIyo'nAgantuko'nupAdhi vo dharma iti, (pratimAzataka zloka 95 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA pariNati te ja dharma, kSAyikabhAva te ja dharma, saMvara te ja dharma, zuddhanirjarAsAdhaka pariNAma te ja dharma, svabhAvadazA te ja dharma, zuddha pariNAma te ja dharma, AtmaramaNatA te ja dharma, vizuddha caitanyano AsvAda te ja dharma. A sarva nizcayanayane mAnya dharmanI vyAkhyAo thaI. paraMtu temAM paNa uttarottara sUkSma nizcayanayanA abhiprAyo caDiyAtA bane. dA.ta. prathama nizcayanaya svabhAva-vibhAvanA vivekarUpa samyagdarzananI prAptithI dharmano prAraMbha mAne, jyAre phaLagrAhI nizcayanaya bhAvacAritrasvarUpa viratithI ja dharmano prAraMbha mAne. vaLI, zraddhA ane AcaraNano saMpUrNa abheda mAnanAra nizcayanaya to ratnatrayInI ekatArUpa samatAmAM ja dharmano sabhAva svIkAre. ema cheka paramazuddhanizcayanaya caudamA guNasthAnaka sudhI dharmanI vyAkhyAne sthApita kare che. nizcayanayanI vyAkhyA top levelnI-UMcI kakSAnI che. chatAM A vyAkhyA paNa saMpUrNapaNe maMjUra nathI. haju paNa the end-aMta nathI Avyo. jainazAstrone dharmanI evI vyAkhyA karavI che ke jemAMthI nAnI kAMkarI paNa na khaseDI zakAya, jaDabesalAka tamArA magajamAM ThasI jAya. (1) Bottom-taLiyAthI kauTuMbika dharma, pArivArika dharma Adi puNyabaMdha karAvanAra kramika dharmonuM varNana karI, (2) sadgati apAve ke utkaTa bhautika unnati karAve tevA dharmonuM pradarzana karAvatAM karAvatAM (3) AtmAnI unnati karAve tevA puNyAnubaMdhI puNya ane aMte (4) zuddhanirjarA sAdhaka dharma ke jenI carama sImA caudamA guNasthAnaka sudhI darzAvI. AmAM tamAma jAtinI guNavattAvALA dharmono saMgraha thaI gayo. jema bajAramAM pAMca rUpiye mITaravALuM kapaDuM paNa maLe ane lAkha rUpiye mITaravALuM kapaDuM paNa maLe che. baMnene kApaDa ja kahevAya. paraMtu tenI property-guNavattAmAM jamInaAsamAnano taphAvata hoya che. tema ahIM kahevAya badhA dharmo ja, paNa eka dharma AtmAne saMsAramAM rakhaDAvaze ane eka dharma AtmAne kyAMyano kyAMya unnatinA zikhare pahoMcADI deze. . sabhA : siddha bhagavaMtomAM dharma hoya ? sAhebajI : dharma siddhipadanuM sAdhana che, tethI siddhonuM svarUpa te dharma nathI paNa dharmanuM phaLa che; kAraNa ke mokSa aMtima puruSArtha-aMtima sAdhanAnuM aMtima lakSya che, ane tenuM sAdhana je bane te dharma che. te sAdhanarUpa dharma siddhomAM nathI. parama zIghratAthI siddhapadanuM sAdhana caudamAM guNasthAnakasvarUpa zailezI avasthA che. tethI 1 bhaavnaadhrmcaaritr-priisshjyaadyH| Azravocchedino dharmA, Atmano bhaavsNvraaH||133|| (madhyatmisAra sAniya vivAra) 2 zuddhAnuSThAnajanyA karmamalApagamalakSaNA samyagdarzanAdinirvANabIjalAbhaphalA jIvazuddhireva dhrmH| __ (dharmasaMgraha zloka 3 TIkA) 3 ayaM bhAvaH paramo yogo vrttte| sa ca kIdRk-vimuktirasaH viziSTA muktivimuktistadviSayo rasaH prItivizeSo yasminyoge sa vimuktirasaH, vimuktau raso'syeti vA gamakatvAtsamAsaH, (SoDazaka trIju, zloka 13 TIkA - A. yazobhadrasUri) 4 sarvasaGgaparityAgastattvato dharma iti hi samayasAravidaH, (dharmasaMgrahaNI zloka 943 TIkA) * 'dharmaNya', rUda thazvaritraya gRhyaste, (dharmasaMprada sno dUraTI) For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA paramazuddhanizcayanayanA mate zailezI avasthA te ja dharma che. dharmanI aMtima zreSTha vyAkhyA : mApaNa gho - AjJA e ja dharma : A sarva vyAkhyAomAMthI koI ekane ja pakaDIne jIvanamAM cAlaze to te ekAMgI kahevAze. dA.ta. atyAre ghaNA zubhakriyAne ja dharma mAne che, ghaNA puNyabaMdhanA ja rasiyA che, jyAre jainomAM bIjA evA paNa dRSTikoNavALA che ke je kahe che - zubhabhAva dharma ja nathI, puNyabaMdha paNa dharma ja nathI, UlaTuM puNya to heya che, teo zuddhabhAvane ja dharma kahe che. ema jAtajAtanI mAnyatAvALA che. paraMtu huM evuM nahIM kahuM ke naitika kartavyo ja dharma che, mAnavatA ja dharma che, prANIdayA ja dharma che, akAmanirjarA ja dharma che, puNyabaMdha ja dharma che, sa-vRtti ja dharma che, puNyAnubaMdhI puNya ja dharma che, saMvara ja dharma che, sakAmanirjarA ja dharma che, zuddhabhAva ja dharma che. A badhI AMzika dRSTikoNathI dharmanI vyAkhyAo che. paraMtu sarvAgI, sAMgopAMga, zreSTha vyAkhyA to eka ja che ke "sApa gho'. arthAt " AjJA e ja dharma. A aMtima vyAkhyA che. sabhA : A pramANa vyAkhyA ? sAhebajI : hA, pramANa vyAkhyA kaho, aMtima rahasyarUpa vyAkhyA kaho, audaMparyarUpa vyAkhyA kaho, sarvanayasaMmata vyAkhyA kaho, te A ja che. saMkSepamAM Ano sAra e che ke vidhavidha jAtinA tamAma dharmo jinAjJA anusArI hoya to dharma tarIke avazya maMjUra che, ane te ja dharmo jinAjJA viruddhanA hoya to AtmahitakArI na hovAthI dharma tarIka maMjUra nathI. dA.ta. mAtA-pitAnI bhaktirUpa kauTuMbika dharma jinAjJA anusArI hoya to avazya tene jainazAstro dharma kaheze, ane jinAjJAnI viruddhanuM utkaTa paMcamahAvratanA pAlana svarUpa niraticAra cAritra hoya to paNa te vAstavamAM dharma nathI ema kaheze. sarva kakSAnA ane sarva jAtinA pratyeka dharmomAM jinAjJA bheLavavI anivArya che. are ! jinAjJA anusArI hiMsA paNa dharma ane jinAjJA viruddha ahiMsA paNa adharma. AjJAsApekSa asatya e dharma ane AjJAnirapekSa satya e adharma; ema sarvatra saMyojana karatAM cheka jinAjJA viruddhano zuddha bhAva paNa aMdharma, ane jinAjJA mujabano azuddha bhAva paNa dharma kahI zakAya. sabhA : jinAjJAviruddha puNyAnubaMdhI puNya kevI rIte saMbhave ? sAhebajI : sAMbhaLo, tIrthakaro dIkSA pUrve varSIdAna Ape che. ahIM dhanadAna te dravyadAna che, ane te to puNyabaMdhanuM kAraNa che. tIrthakarone aMtima bhavamAM navA puNyabaMdha ke puNyAnubaMdhI puNyabaMdhanI koI jarUra nathI. tethI zAstromAM prazna karyo ke teo varSIdAna zA kAraNe Ape che ? to javAbamAM lakhyuM ke temane puNyAnubaMdhI puNyarUpa phaLanI koI apekSA nathI, mAtra dharmaprabhAvanA arthe avasare dravyadAna kare che. tema AvA 1 ucyate iti vacanam AgamaH, tasmAt, vacanamanusRtyetyarthaH, 'yadi'tyadyApyanirUpitavizeSam 'anuSThAnam' ihaloka-paralokAvapekSya heyopAdeyayorarthayorihaiva zAstre vakSyamANalakSaNayorhAnopAdAnalakSaNA pravRttiH 'tad dharma iti kIrtyate' ityuttareNa yoga:, _ (dharmabindu prathama adhyAya zloka 3 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 88 ja sta2mAM 2hela koI sAdhaka ke jene navA puNyAnubaMdhIpuNyanI koI AvazyakatA nathI, chatAM kAraNa vinA puNyAnubaMdhIpuNyanA lakSyathI tevA dharmane vaLagI rahe to te jinAjJAviruddha che. A vAta gaMbhIra che. vistArathI samajAvavI paDaze. atyAre eTaluM gokhI rAkho ke dharmanI aMtima vyAkhyA "AjJA e ja dharma" sabhA : jinAjJAviruddhano zuddha bhAva paNa adharma ane jinAjJA mujabano azuddha bhAva paNa dharma kaI rIte ? sAhebajI : nizcayanayathI kaSAyanA abhAvane dharma kahyo che je zuddhabhAvarUpa che. pU. upAdhyAyajI mahArAjA kahe che ke "te jina vIre re dharma prakAziyo prabala kaSAya abhAva." nizcayanA dRSTikoNathI A satya vyAkhyA che. chatAM jinAjJA viruddha kaSAyano abhAva karo tene zAstra dharma kahevA taiyAra nathI. dA.ta. tamArA gharamAM tamAro dIkaro jaina kulAcA2ne na zobhe tevuM vartana kare to bApa tarIke tene aTakAvavAnI tamArI pharaja che. paNa te vakhate tamane thAya ke bhagavAne krodha karavAnI nA pADI che, kSamA rAkhavAnuM kahyuM che. kSamA zuddha bhAva che paNa atyAre te keLavavo jinAjJA viruddha che; kema ke A avasare tamane krodha karavAnI bhagavAnanI AjJA che. zAstramAM AvA krodhane prazasta kahyo che. UlaTuM te vakhate krodha nahi karo to tamane pApa baMdhAze. are ! tame dharma cUkI gayA tema ame kahIzuM. tethI ja dharmanAM badhAM lakSaNo batAvyA pachI aMte kahyuM che ke, jyAM jyAM jinAjJA che tyAM tyAM dharma che, ane jyAM jinAjJA nathI tevI sArI pravRtti paNa adharma che. sabhA : 52mazuddhanizcayanaye caudamA guNasthAnake ja dharmanI vyAkhyA karI, tenA karatAM A vyAkhyA kevI rIte caDI jAya ? sAhebajI : dA.ta. koI jaMgalInI jema te ja eka vyAkhyAne vaLagIne besI rahe, ane kahe ke nIcenAM guNasthAnaka pAmavAnI sAdhanA nahIM karavAnI; kema ke bAkInAM tera guNasthAnaka to adharma che. vartamAnamAM kAnajIsvAmI AvuM ja kahe che. paraMtu AvA ekAMgIne vartamAnamAM hitakArI zakya guNasthAnakano puruSArtha aTakI jAya, ane azakyanI kalpanAmAM rAcavAnuM rahe; kAraNa ke atyAre tene mATe caudamA guNasthAnakarUpa dharmane apanAvavAnI jinAjJA che ja nahIM, chatAM teno jinAjJA virudghano prayatna ane abhilASA che, je ahitakara che. "ALANu gho" jeNe na pakaDyuM te badhA mArgamAMthI UDyA. zAstrasaMmata dharmanuM aMtima lakSaNa A ja kahIe chIe ke "jinAjJA e ja dharma che." jinAjJA pramANe krodha karo to paNa dharma ane jinAjJA viruddha kSamA karo to paNa adharma. ema sarvatra joDavuM. sabhA : jIva je kakSAe hoya te kakSA karatAM uparano dharma kare to te dharma ke adharma ? sAhebajI : te paNa adharma ja; kAraNa ke tenI bhUmikA pramANe tene tenAthI UMco dharma paNa hitakArI nathI, ane te karavAnI jinAjJA paNa nathI. pU. A. zrI. siddhasenadivAkarasUri, pU. A. zrI haribhadrasUri, pU. A. zrI hemacaMdrasUri Adi sarva mahApuruSo lakhe che ke LyA yA AjJA sA sA dharmaH|" saMpUrNa dharma bhagavAnanI AjJAmAM samAyelo che arthAt jinAjJA ane dharmano abheda che. A jainazAsananI pUrNadRSTi che. vAta gaMbhIra For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 89 che eTale samajavA mahenata karavI paDaze. paraMtu samajAI jAya to dharmanI tamAma vyAkhyA sAMbhaLazo ane te te dRSTikoNathI samajazo, to koI paNa vyAkhyAne jIvanamAM khoTI rIte apply karIne-joDIne UMdhe ravADe nahIM caDI jAo. jainazAsana to syAdvAdamaya che, aneka apekSAothI aneka vyAkhyAo kare; tene je ekAMte pakaDI le te saddharmamAMthI cuta thaI jAya, ane mithyAtva AdimAM bhaTakAI paDe. tamAre taravuM hoya ane AtmAnA utthAnanI jabaradasta lagana hoya, to A chellI vyAkhyAne atyaMta AtmasAt karavAnI jarUra che. sabhA : AjJA kevI rIte samajAya ? sAhebajI H te samajavA sarvajJanAM zAstro upalabdha che. jinAjJA jANyA vagara dharma samajI lIdho, rahasya pakaDI lIdhuM tema tame mAnatA ho to bhUlo cho; kAraNa ke jemaNe jinAjJAne visArI temaNe jIvanamAM bhale sArI vAta pakaDI hoya to paNa mArga cUkI gayA. sabhA AjJA vagaranA dharmane dharma kahevAya kharo ? sAhebajI tene upacArathI dharma ja kahevo paDe; kAraNa ke dekhAvamAM sa-vRtti che. dA.ta. koI AjJAviruddha paNa udAratAthI dAna kare to lokavyavahArathI mAre tene satkArya kahevuM ja paDe. sabhA : uttarottara unnati to puNya hoya to ja thAya ne ? mATe puNya to chelle sudhI pakaDI ja rAkhavuM paDe ne ? sAhebajI : bhautika unnati puNyathI thAya, jyAre Atmika unnatimAM to puNyAnubaMdhI puNya pUrakarUpe ja sahAyaka che. mokSamArgamAM AtmAnI ja kramika unnati karavAnI che. tethI uttarottara unnati mATe puNyAnubaMdhI puNyano sahAro jyAM sudhI levA jevo che tyAM sudhI lo to basa che. paraMtu pachI paNa tene vaLagI raho to ame kahIe ke tame eka vastune sArI mAnI grahaNa karI, tyArabAda bIjI tenAthI sArI vastu maLe to paNa pahelI vastu choDavA taiyAra nathI. sAdhanAmAM dareka vastu avasare pakaDavAnI che ane avasare ja choDavAnI che. dA.ta. atyAre kahIe ke bhagavAnano rAga karavA jevo, paraMtu uparanI bhUmikAmAM choDavA jevo; atyAre bhagavAnanuM dhyAna karavA jevuM, AgaLa vadhyA pachI choDavA jevuM; hAlamAM zAstro bhaNavA jevAM, paraMtu zreSTha bhUmikA pAmyA pachI zAstrAbhyAsa choDavA jevo; atyAre darzana-pUjana-sAmAyika-pratikramaNa karavA jevAM, paraMtu AgaLa gayA pachI temanI koI jarUra nathI. eTale TUMkamAM jyAM jyAM je je AjJA che tyAM tyAM te te pakaDo. sabhA jinAjJA barAbara samajavI bahu duSkara che. sAhebajI : bhaNavuM paDaze, paNa dharmanI aMtima vyAkhyA to A ja che. caudapUrvI mahAtmAo caudapUrvano abhyAsa kare, pachI temane koI pUche ke dharmanuM sArabhUta lakSaNa batAvo. to teo paNa kaheze ke rahasyanuM rahasya, mAkhaNanuM mAkhaNa, dohananuM dohana, sarva zAstronuM sArabhUta lakSaNa A ja che ke jyAM jyAM jinAjJA che tyAM tyAM dharma che." sabhA : jinAjJA samajatAM ja jiMdagI pUrI thaI jAya. For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90. dharmatIrthanI vyAkhyA sAhebajI : Ame jiMdagI to pUrI thavAnI ja che, to pachI kacarAmAM pUrI karavI che ? ame paNa maratAM sudhI jinAjJA samajavAnA puruSArthamAM chIe. AkhI jiMdagInuM amAruM mission eka ja che ke bhaNyA ja karavAnuM, kema ke amAre kevalajJAna pAmavuM che. thoDuM bhaNatAM kaMTALo Ave che ane kahe ke mAre kevalajJAna joIe che, mAre mokSa joIe che, to te susaMgata nathI. sabhA e kahe che ke AkhI jiMdagI samajavAmAM pUrI thaze to dharma kyAre karIzuM ? sAhebajIH yathAzakti AjJA samajatA javAnuM ane dharma karatA javAnuM. baMne simultaneously-ekasAthe yogya che. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / (lita prara0 snay-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. jagatamAM aneka dharmatIrtho che je potapotAnA anuyAyIone dharmano upadeza ke preraNA Ape che. anyadharmone jainadharma ekAMte adharma nathI kaheto. temane paNa te te kakSAnA dharmatIrtha tarIke svIkAre che. jayavayarAya sUtramAM paNa kahyuM ke "prathAnuM sarvAM , ne gati zAsana" eno artha e che ke duniyAnA badhA dharmomAM zreSTha dharma jainadharma che, te jenazAsana jaya pAme che. ahIM bIjA dharmone paNa dharma tarIke svIkAryA.. dharma nAma eka, paNa temAM prAthamikathI mAMDIne UMcAmAM UMcA sudhI prakAra anekaH "dharma vidhavidha prakAranA che. tenI eka jAti nathI. jainadarzanamAM dharmano vicAra karatI vakhate jagatanA aneka jAtinA dharmono vyAkhyAmAM samAveza karAyo. naitika dharmathI zarU karI AtmAnA zuddha guNorUpa badhA dharmonuM varNana jainazAsanamAM maLaze. mArgAnusArInA 35 guNothI AraMbhIne caudamA guNasthAnakanI zailezIkaraNanI avasthA sudhIno dharma bhagavAne batAvyo che. mArgAnusArInA 35 guNomAM amuka to sAmAjika, naitika, kauTuMbika kartavyo che. tethI ene paNa jainadharma dharma tarIke svIkAre che. duniyAmAM anAja, kApaDanI aneka jAto hoya che, te badhAne anAja ke kApaDa ja kahevAya. hojarI sArI hoya te halakuM anAja khAya to paNa tene poSaNa maLe, ane hojarI kharAba hoya to UMcI jAtanuM anAja khAya to paNa poSaNa nahIM maLe. vAstavamAM 1 ekavarNaM yathA dugdhaM bahuvarNAsu dhenussu| tathA dharmasya vaicitryaM tattvamekaM paraM punH||29 / / (vela ) For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA badhA anAjamAM poSaNazakti che, paNa samAna nathI, ochIvattI che. amuka ghauM bahu ochI poSaNazakti dharAvatA hoya, jyAre bIjAmAM bahu poSaNazakti hoya; koI cokhA vadhAre zaktidAyaka hoya, koImAM zakti ApavAnI kSamatA ochI hoya; paNa badhAM ja anAja dehane poSaNa ApavAnI kSamatA dharAve che. tema kapaDAMmAM paNa qualitynA-jAtanA taphAvatanA kAraNe koI kapaDuM ThaMDI-garamIthI dehanI pUratI rakSA kare, koI ThaMDIgaramIthI dehanI pUratI rakSA na kare ke hUMpha na Ape; koI vadhAre sukhadAyaka hoya koI ochAM sukhadAyaka hoya. tema koI kapaDAM vadhAre suMdara hoya koI ochAM suMdara hoya, koI ochA TakAu hoya koI vadhAre TakAu hoya evo paraspara taphAvata paDe, paNa vastramAtra dehanuM rakSaNa karavAnI, dehane DhAMkavAnI kSamatA dharAve che. tema dharmamAtra AtmAnI unnati karavAnI zakti dharAve che, pachI te nAno dharma hoya ke moTo dharma hoya.QualitymAMjAtamAM superior qualityno-UMcI jAtano hoya ke inferior qualityno-nIcI jAtano hoya; uparanI bhUmikAno hoya ke nIcenI bhUmikAno hoya, paNa dharmamAtra AtmAnI unnati, ane adharmamAtra AtmAnI avanati karavAnI tAkAta dharAve che. je avanatino avarodha karI, AtmAne dhArI rAkhI, unnati tarapha laI jAya te dharma che. AvA dharmanA jainadharme eTalA prakAra batAvyA che ke te vAMcIe to thAya ke prAthamika kakSAnA dharmano paNa jainadharme dharmanI vyAkhyAmAM saMgraha karyo che ane AtmAnA parAkASThAnA zuddha guNorUpa zreSTha dharma che teno paNa jainadharmo dharmanI vyAkhyAmAM samAveza karyo che. dharmonI nayasApekSatA : jainadarzana nayasApekSa che, vidhavidha nayathI vAta karanAra che, jAta-jAtanI apekSAyukta che. jainazAstramAM evA paNa naya che ke je samyagdarzanane paNa dharma kahevA taiyAra nathI. te to kaheze ke samyagdarzana e dharmanI zraddhA che, samyajJAna e dharmanI samaja che, dharmano prAraMbha to zraddhA-samajaNapUrvakanA AcaraNathI ja thAya. enI dalIla pramANe samyagdarzana, samyajJAnathI dharmanI zarUAta nathI, paNa samyakyAritrathI dharmanI zarUAta thAya che. vaLI, koI naya ema paNa kahe ke, bodhibIja Adi yoganI cAra dRSTi pAmelA jIva paNa mithyAdRSTi che, ane mithyAtvanI avasthAmAM karela dharmapravRtti AtmA mATe hitakArI nathI; sAcA dharmanI zarUAta to samyagdarzanathI ja thAya, samakita vagarano badho dharma nakAmo che, chAra para lIMpaNa samAna che. vaLI, bIje ThekANe zAstramAM bodhibIjano apAra mahimA gAyo che, ane prathama cAra yogadaSTinA dharmane AtmakalyANasAdhaka adhyAtmarUpa varNavyo che. AmAM virodhAbhAsa nathI, paraMtu jainadharma vidhavidha pAsAthI, judA-judA naya, judI-judI apekSAthI samagra dharmanuM varNana kare che, tethI AvuM vaividhya maLe. ekAMgI jIvanuM hita durlabha : paNa bahudhA jIvonI dRSTi ekAMgI hoya che. eTale je sAMbhaLe te eka vAta pakaDI le. dA.ta. eka dharmano mahimA samajAyo. tethI te pakaDI le, bIjA badhAne choDI de. AvuM karanAranI dazA zuM thAya ? dharmanA kSetramAM paNa dharmane ArAdhIne je pAmavuM joIe te pAmI na zake. tamArI pAse khorAkanI poSakatAnuM varNana karanAra For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 dharmatIrthanI vyAkhyA koI jANakAra kahe ke dUdha saMpUrNa poSaka AhAra che, zarIrane joItAM poSaka tattvo temAMthI pUratAM maLI rahe che. A sAMbhaLI koI savArathI sAMja sudhI dUdha ja pIdhA kare to UlaTuM jhADA vagere takalIpho thAya. ahIM one sided approach-ekamArgI abhigama apanAvyo, je nukasAnakAraka che. tema jainazAsanamAM hitakArI sarva dharmonuM varNana che, paNa game tyAMthI game te pUMchaDuM pakaDe to te na cAle. koI ahiMsA dharma samaje eTale jemAM hiMsA hoya tevo dharma choDI de; athavA puNya AtmA mATe baMdhana che ema koI sAMbhaLe, eTale manamAM pakaDI le ke puNya karavuM ja nahIM, pariNAme puNyasAdhaka dharma tyAgI de; athavA sAMbhaLyuM ke zuddha bhAva e zreSTha dharma che, tethI savArathI sAMja sudhI zuddha bhAva ja karyA kare, bAkInA deva-guru-dharma pratyenA bahumAna-bhaktirUpa zubha bhAvane paNa tilAMjali ApI de. atyAre jainazAsanamAM dharmArAdhanA karanArAomAM paNa DhagalAbaMdha evA dharmI che ke je eka vyAkhyA pakaDIne jakkInI jema pharyA kare. sabhA : zraddhA kahevAya ne ? sAhebajIH Ane zraddhA na kahevAya, ekAMgIpaNuM kahevAya. ekAMgI thaI eka vyAkhyA je apanAvo te na cAle. ghaNA kahe che ke jIvanamAM naitika kartavyo pahelAM hovAM joIe. naitika kartavyo vagarano badho dharma nakAmo. naitika kartavyone eTalAM zreSTha mAne ke naitika kartavya adA karIe temAM samagra dharma AvI gayo mAne. sabhA : pahelAM to mANasa banavuM joIe ne ? sAhebajI ema ! arthAt mAnavadharma zreSTha che, tenA jevo UMco dharma koI nathI, ema teo mAne. pachI jaDanI jema mAnavadharmane vaLagI bIjuM badhuM bhUlI jAya. AvA hajAro maLe. sabhA : "janasevA e ja prabhusevA' kahevAya ? sAhebajI : te to mithyASTinuM sUtra che. jainazAsananA vivekane samajelo AvuM bole nahIM. tame atyAre paramAtmA nahIM sAcA dharmAtmA paNa nathI banyA, chatAM tamane koI guMDA sAthe sarakhAve to tamane kevuM lAge ? tenI sAthe jamavA bolAvI eka paMgatamAM besADI samAna kakSAthI tamArA baMnenAM vakhANa karIe to tamane te jarUra apamAna lAgaze. AvuM svAgata-sanmAna svIkAro ke nA pADI do ? tame guMDAnI paritymAM samAna kakSAmAM besavA taiyAra nathI; kAraNa ke tamArA ane guMDA vacce vyaktitvano taphAvata che. to pAmara mAnava ane paramezvara sarakhA kema ? A paramatattvanI eka bhAre AzAtanA che. buddhi gIrave mUkI hoya te AvuM bole. jinAjJAthI ja dharmano prAraMbha : vAstavamAM sau prathama jinAjJAmAM AvavuM ja atyaMta jarUrI che. te sivAyanI mANasAI ke naitika mUlyo paNa Atmika dRSTie artha vagaranAM che. tethI naitika mUlyo jinAjJA pramANe haze to ame dharma kahIzuM, ane jinAjJAviruddha naitika mUlyo haze to tene paNa dharma bahAra mUkI daIzuM sabhA : sAcA dharmanI zarUAta kyAMthI karavI ? sAhebajI : sAcA dharmane pALavo hoya to sau prathama jinAjJAmAM AvI jAo. tyAra bAda naitika kartavya For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 93 pALo ke mAnavatAnA guNo keLavo kauTuMbika kartavyo adA karo to te paNa avazya dharma che; jyAre jinAjJAviruddhanAM naitika kartavya Adine paNa huM dharma kahevA taiyAra nathI. A ja rIte dayA, paropakAra, karuNA, maitrI, vinaya, bhakti sarva mATe samajavuM. Creamy cream, extracty extract-mAkhaNanuM paNa mAkhaNa, sArano paNa sAra A vyAkhyAmAM kahyo che. vaLI naitika mUlyonI jyAM AvazyakatA hoya tyAM tene gauNa paNa na karAya ane ekAMgI banIne game tyAM naitikatAnuM pUMchaDuM pakaDo te paNa anucita che. dA.ta. koI ApaNAM uttama zAstrone corI gayuM hoya, ane te bIjI rIte prApta karI zakAya tema na hoya, tyAre naitikatAnuM pUMchaDuM pakaDI rakhAya ? jinAjJAsApekSa anaitikatAmAM paNa dharma, tenuM dRSTAMta : A bAbatamAM pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAjA ane pU. upAdhyAyajI zrI vinayavijayajI mahArAjAnuM dRSTAMta Ave che. teozrI 350 varSa pahelAM thayA che. pU. upAdhyAyajI mahArAja sAheba to evA jJAnI che ke, temanA kALamAM thayelA mahAtmAoe temanA mATe lakhyuM ke, ame pUrvadharone joyA nathI, paNa A mahAtmA pUrvadharonA jJAnanI kalikAlamAM paNa jhAMkhI karAve tevI pracaMDa pratibhAzakti dharAve che. yuvAvasthAmAM teo temanA gurunI kRpA-AjJAthI kAzI bhaNavA gayelA. tyAM paNa aneka vidvAnone tarkazaktithI prabhAvita karyA. teo kAzInA zreSTha vidvAno pAse bhaNatA hatA. temanI badhI abhyAsanI vyavasthA amadAvAdanA dhanADhya e karelI. atyAre AvA jAgrata zrAvako saMghamAM maLe ke kema te prazna che. A mahAtmAne te kALamAM upalabdha zreSTha kakSAnI bhaNavAnI sAmagrI maLe te mATe, paMDitane jeTalA dhananI apekSA hatI tenA karatAM vadhu dhana ApIne A zrAvake saMtuSTa karyA che. chatAM jainetara vidvAno potAnI vAtanAM chellAM secret-rahasya bhaNanArane Ape ja tevo niyama nathI. tame dharmamAM UMDA nathI UtaryA, mATe tamane khabara na hoya. paraMtu dharmazAstronA UMDA abhyAsamAM jAo eTale vAda Ave, zAstrArtha Ave, jenI chellI dalIlo jANavA prAyaH pratibhAsaMpannane paNa sAdhana-sAmagrI joIe; kAraNa ke badhAno kSayopazama gaNadharo jevo utkaTa nathI hoto. have pelA paMDita pAse vAda aMgenAM top secret-UMcAM rahasya che. pU. upAdhyAyajI mahArAja sAheba tapAsa kare che ke, amane zAstrArthamAM pachaDATa khavaDAve tevI vAdazaktinI chellAmAM chellI dalIlo-tarkono saMgraha, paMDitajIe kyAM karyo che ? Ama, tapAsa karatAM karatAM khabara paDI ke A paMDitajIno potAno eka svahastalikhita saMgrahAtmaka graMtha che, temAM temaNe top secret-UMcAM rahasya TUMkamAM lipibaddha rAkhyAM che, paNa te graMtha teo jIvanamAM koIne kadI ApatA nathI. A baMne mahAtmA vicAre che ke A graMtha koI paNa rIte avazya meLavavA jevo che ane vAMcavA jevo che. game tema toya vidyAguru che, roja vinayano vyavahAra karIe chIe chatAM paNa graMtha mAMgIzuM to ema ne ema nahIM maLe. A baMne sahAdhyAyI ekAMtamAM vicAre che ke zuM karavuM ? temaNe joyuM ke paMDitajInI agatyanI vastunI sArasaMbhALa lenAra paMDitajInAM dharmapatnI che. paMDitajI pote potAne hAthe graMtha Ape tevI zakyatA nathI. mATe temanI gerahAjarImAM-paMDitajI na hoya tyAre gurupatnIne sAdhavAnI jarUra che. tethI baMnee gurupatnInI evI sevA karI che ke gurupatnI khuza thaIne kahe che ke tame mArI sagA dIkarA karatAM paNa vadhAre sAcavaNa karI che. For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 dharmatIrthanI vyAkhyA sabhA : gRhasthane sAcavyAM ? sAhebajI : baMne vicakSaNa, gItArtha che, eTale sAdhupaNAmAM rahIne paNa kevI rIte mAvajata karavI te jANe che. gurupatnIne evI rIte khuza kare che ke te sAmethI kahe che ke tamArI zuM icchA che ? eka divasa paMDitajI bahAragAma gayA tyAre A baMne kahe che ke, amAre pelo graMtha che, jene paMDitajI jIvanI jema sAcave che, te eka vAra jarA jovo che. gurupatnIne thayuM ke A kyAM upADI javAnA che ? bhale vAMcatA. Ama paNa paMDitajI vidyA to bhaNAve ja che. eTale temane te graMtha vAMcavA Apyo. A baMnenI smaraNazakti tIvra che. graMtha 1200 zlokano hato. tethI baMnee nakkI karyuM ke 700 zloka yazovijayajI mahArAja yAda rAkhe ane pa00 zloka vinayavijayajI mahArAja yAda rAkhe. eka vAra vAMcIne kaMThastha karyuM ane pustaka gurupatnIne parata karyuM. A vAstavamAM corI che, paNa ahIM koI naitikatAnuM pUMchaDuM pakaDI rAkhe to zuM thAya ? are ! tamane khabara nathI ke AnA dvArA pU. upAdhyAyajI mahArAje je pratibhA prApta karI te eTalI tINa thaI ke kAzIno koI vidvAna temanI sAme TakI zake nahIM te kALamAM kAzI vidvAnothI dhamadhamatuM hatuM, potAnI vidvattAno prabhAva kAzImAM paDe tenA mATe bhalabhalA paMDito jhaMkhanA rAkhatA, tyAM teozrI ajoDa sthAna pAmyA. eka vAra kAzImAM dakSiNano koI vidvAna Avyo. teNe samagra kAzInA vidvAnone zAstrArthanI chalang-paDakAra pheMkyo. paraMtu tenI sAme koI brAhmaNa vidvAna TakI zake tema na hatA. tyAre paMDitonI sabhAmAM pU. upAdhyAyajI mahArAje kahyuM ke badhAnI saMmati hoya to teno paDakAra huM jhIluM, ane zAstrArthamAM parAsta karIne mokaluM. tyAre sarva paMDitoe pU. upAdhyAyajI mahArAjAne vinaMti karI ke kAzInI AbarU rAkho. Ama, badhA vidvAnonI saMmatithI tenI sAme zAstrArthamAM upAdhyAyajI mahArAjAe jainazAsananA siddhAMtanI sthApanA karI, pelAne parAsta karyo. tethI kAzInI paraMparA pramANe pU. upAdhyAyajI mahArAjAne nyAyavizArada mahAmahopAdhyAyanuM biruda prApta thayuM. je graMtha temaNe eka vAra vAMcIne kaMThastha karI lIdho, te tamane ApuM to tame zuM karavAnA? tame to tenI eka lITI paNa vAMcI na zako. paNa pU. upAdhyAyajI mahArAjA mATe e graMtha khUba ja agatyano hato. te dvArA temane potAnI career-kArakIrdi banAvavI hatI tevuM nahotuM, paNa jainazAsananI vijayapatAkA phelAvavI hatI. AvA avasare nakkI thaIne naitika kartavyanuM pUMchaDuM pakaDe to zuM thAya ? mahAna zAsanaprabhAvanA aTakI paDe. TUMkamAM jinAjJA pramANe hoya te ja naitika kartavyo amane maMjUra che. bAkI manaphAvatA naitika kartavyane ame bahAra kADhI mUkIzuM. are ! jinAjJAviruddhanA paMca mahAvratanA akhaMDa pAlanane paNa cancel-rada karIzuM. jinAjJAnusAra nAno paNa dharma hitakArI ane jinAjJAviruddha moTo paNa dharma ahitakArI : nAnAmAM nAno paNa dharma jinAjJA pramANe hoya to tene ame dharma kahevA taiyAra chIe, ane jinAjJAviruddha moTo paNa dharma hoya to te nakAmo che. dA.ta. tame game te khorAka khAo paNa teno object-hetu, aim-dhyeya dehanuM poSaNa che. jo zaktidAyaka khorAka paNa khAvA chatAM apaco ane jhADA thaI jAya to zarIranI jUnI zakti paNa nIkaLI jAya. AvI paristhitimAM game tevo sAro khorAka paNa jhera jevo gaNAya. paraMtu jo supAcya hoya to alpapoSaka khorAka paNa pacI jAya ane dehane zakti Ape to te hitakArI-pathya gaNAya. TUMkamAM atyaMta For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 95 poSaNadAyaka AhAra paNa dehane zakti na Ape to nakAmo, ane alpapoSaNadAyaka AhAra paNa zakti Ape to upayogI. tema zAstra kahe che ke jinAjJAviruddhano moTo dharma paNa AtmA mATe ahitakArI che, mATe nakAmo che; ane jinAjJA mujabano nAno paNa dharma AtmA mATe hitakArI che, mATe sAco dharma che. zuddha bhAvarUpa zreSTha dharma paNa jinAjJAviruddha hoya to AtmA mATe hitakArI nathI, ane kauTuMbika kartavyarUpa prAthamika dharma paNa jinAjJAanusArI hoya to AtmA mATe hitakArI che. saMkSepamAM che, jyAre, jene mATe avazya hitakArI hoya tene ja jinAjJA kahevAmAM Ave che. dA.ta. tamArA kuTuMbamAM sabhya tarIke tamAro dIkaro je mAMdo paDyo che, atyAre tenI sAra-saMbhALa levI te tamArA mATe kauTuMbika pharaja che; tyAre tame kaho ke kauTuMbika dharma e UMco dharma nathI, UMco dharma to AtmAno zuddha svabhAva che, ane zuddha svabhAvanI apekSAe to koNa dIkaro ane koNa bApa ? A badhA saMbaMdho to kAlpanika che. mULathI badhAM Atmadravya sarakhAM che. ema zuddha bhAvane vicArIne nirlepatAthI besI jAo, to te zreSTha dharma paNa hitakArI na kahevAya. sabhA : pharaja cUkyo. sAhebajI : pharaja ja nahIM, paNa jinAjJA ja cUkI gayo. pharaja cUkyo tenA karatAM jinAjJA cUkyo te vadhAre bhayaMkara che. ame nAnA dharmane paNa jinAjJAmAM Ave to dharma kahevA taiyAra chIe, ane uparano dharma paNa jinAjJAviruddha hoya to tene nakAmo kahIzuM. tamane A vyAkhyA barAbara clear-spaSTa thavI joIe. jinAjJA pramANe dIkarAnI sAra-saMbhALa levAmAM paNa dharma, paraMtu A vAtanuM oThuM laIne Akho divasa kuTuMbanI sarabharA ja karyA kare to te na cAle. vaLI kahe ke pahelAM kuTuMbanI pharaja, pachI dharma; to ame kahIe ke te jinAjJA samajato ja nathI. sarvatra kauTuMbika pharajanuM ja mahattva nathI. te ja rIte nAstika game teTalI kauTuMbika pharajo pALe ke custatAthI naitika mUlyo jALave, te mATe kadAca jIvanamAM jabaradasta balidAna Ape, to paNa ame kahIe ke tenAM naitika mUlyo AdinI koI kiMmata nathI; kAraNa ke te jinAjJA bahAra che. A ja nyAyathI abhavya-durbhavya jIvo paNa jainadharmanI zraddhA keLave, tenAM zrAvakAcAra ke sAdhvAcAranAM utkaTa anuSThAno pALe, thAvat jIvanabhara niraticAra paMcamahAvrata dhAraNa kare, chatAM AvA mahAna dharmanI paNa phUTI badAma jeTalI ye kiMmata nathI, kAraNa ke te jIvo jinAjJA bahAra che. jinAjJApAlanamAM jaina-jainetarano bheda nathI : vaLI, UlaTuM koI jainetara hoya, paraMtu te jinAjJA pramANe vartato hoya, to tenA TacUkaDA dharmane paNa bhagavAna dharma tarIke maMjUra kare che, uparAMta te dharmathI tenA AtmakalyANanI paNa geraMTI Ape che. saMkSepamAM jaina paNa jinAjJAviruddha vartato hoya to zAstro tenA dharmane rada kare che, ane tenA badale ajaina vyakti ke 1 kIdRzamanuSThAnaM dharma ityAha-'yathoditaM' yathA yena prakAreNa kAlAdhArAdhanAnusArarUpeNoditaM pratipAditaM tatraivAviruddha vacane, anyathA pravRttau tu tadveSitvamevApadyate, na tu dharmaH, yathoktam- tatkArI syAt sa niyamAt taddveSI ceti yo jddH| AgamArthe tamullaGghya tata eva prvrttte||1|| [yogabindau 240] iti| (dharmabindu prathama adhyAya zloka 3 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA jeNe bhagavAna mahAvIrasvAmIne pratimArUpe paNa joyA nathI, temane kadI page paNa lAgato nathI, bahArathI kadAca te zaMkara ke viSNuno bhakta hoya, chatAM jo te jinAjJA mujaba dayA pALato hoya, to ame kahIe ke te dharma tenA AtmA mATe kalyANa karanAra che; jyAre jaina hoya paraMtu jinAjJAviruddha dayA pALato hoya to ame kahIe ke te dharma tenA AtmA mATe nakAmo che arthAt koI paNa dharmane AtmakalyANakArI banAvavA temAM jinAjJAnusAritA anivArya che. mArgAnusArI jainetaramAM jinAjJAnusArI dayA-dAnAdino saMbhava : sabhA anya dharmamAM jainadharma jevI jayaNA kyAM che ? sAhebajI : anya dharmamAM paNa mokSamArgamAM pravezelA apunabaMdhakAdi jIvomAM je kAMI paNa alpa dayA, paropakAra, bhakti, tyAga AdinuM anuSThAna hoya to tene jinAjJAnusArI ja kahyuM che. pU. upAdhyAyajI mahArAja sAhebe lakhyuM ke, anyamAM paNa dayAdika guNo, jeha jinavacana anusAra re, sarva te citta anumodIe, samakita bIja niradhAra re. cetana, A vidhAnathI anya dharmamAM paNa jinAjJA mujaba dayA-paropakAra-tapa-tyAga hoI zake che, jenI ahIM beThAM mAre paNa anumodanA karavAnI che. pArakA che eTale amane vAMdho nathI. 'pArakAnuM badhuM kharAba ane ApaNuM badhuM sAruM' tevI bhagavAnanI vAta nathI. hA, anya dharmamAM jainazAsana jevAM sUkSma jayaNAyukta anuSThAno na hoya, paraMtu dayA ke ahiMsAnuM jarA paNa AcaraNa ja nathI tevuM to na kahI zakAya. anya dharmamAM je evA mumukSu hoya ke "pAparUpa hiMsA na karAya" tethI dayA pALatA hoya; vaLI pALatI vakhate manamAM eka ja bhAva che ke "duniyAmAM jIvamAtra duHkha nathI icchato ane sukhane ja icche che; koIne duHkha devAno mane adhikAra nathI. tethI A asAra saMsAramAM mArA bhautika sukha mATe koI jIvane huM zuM kAma duHkhI karuM?" hRdayathI mAne che ke "A saMsAra asAra che, bhogasukho tuccha che, avazya choDavA jevAM che, tenA mATe huM bIjAne trAsa ApuM te yogya nathI." je vyakti AvI bhAvanAthI niHsvArthabhAve vairAgyapUrvaka bIjA jIvanA duHkhanI ciMtAthI dayA pALe, pachI te (anya dharmamAM) gRhastha hoya ke saMnyAsI hoya, kadAca rAma-zaMkara-mahAdevano bhakta hoya, to paNa ame tenI dayAnI anumodanA karIe chIe; kAraNa ke te jIva jinAjJAmAM che. sabhAH ApaNA jevo vairAgya temane kevI rIte Ave ? sAhebajI teonAM zAstromAM paNa saMsArane saMpUrNa duHkhamaya ane asAra ja kahyo che. sarva Aryadarzano kahe che ke coryAzI lAkha yonirUpa saMsAra asAra che, mokSa ja sAra che. AtmA ane AtmAnA sukha sivAya bIjuM kAMI ja meLavavA jevuM nathI, nyAyadarzana, vaizeSikadarzananAM zAstro vAMco. are ! sAMkhyadarzananA pAtaMjalayogadarzana nAmanA graMthanA racayitA pataMjali RSie lakhyuM ke, For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanA vyAkhyA | 97 pariNAmatApasaMskAraduHkhairguNavRttivirodhAcca du:khameva sarvaM vivekinaH / / 2-15 / / teo AkhA saMsAra mATe kavameva sarva zabda vApare che. tame jene sukha kaho cho tene paNa A maharSi da:kha kahe che. tame jainazAstro paNa barAbara vAMcyAM nathI ke bIjA koI zAstro paNa vAMcyAM nathI. tyAM paNa temanA zAstrAnusArI vicAradhArAvALA saMnyAsI hoya to te mAne ke bhautika jagata asAra che; indriyonAM sukha, vikAra-duHkhanAM ja kAraNa che; tenAthI jIva anaMtI vAra duHkhI thayo che. bhogo bhogavIne tRSNAne tRpta karavAnA lakSyathI jIva anaMta kALathI bhaTake che, chatAM atRpta ja rahyo che. AvA ciMtanathI jenI vivekadRSTi khulI jAya ane AtmakalyANanA lakSyathI dayA pALe, to tevA jIvane mATe kahevuM paDe ke te jinAjJA mujabano guNa che. tethI tene ame avazya dharma kahIzuM. AjJAnirapekSa jainano dharma paNa AtmaakalyANakara : tenAthI viparIta dRSTAMta vicArIe ke koI jainadharmamAM janmela hoya, paraMtu jinavANI anusAra saMsArane asAra na mAnato hoya, indriyonAM sukhone ja jIvanamAM sarvasva mAnato hoya, to ame kahIzuM ke tenAM dayA-paropakAra Adi dharmathI enuM kalyANa nahIM thAya. are ! amane evA paNa jaina maLyA che, je kahe ke "mAre mokSe javuM nathI, paNa ahIM rahIne aneka jIvono paropakAra karavo che, duHkhathI trasta jIvone duHkhamAMthI bahAra kADhavA che, tethI meM to mAnavadayAne jIvananuM dhyeya banAvyuM che. mokSamAM jaI ema ne ema besI rahevuM tenA karatAM duniyAno uddhAra karavo zuM khoTo ? koInAM AMsu lUchavAM, duHkha dUra karavAM, tenAthI UMcu satkArya zuM che? mane to mAtra AvA satkAryamAM ja rasa che." pAcho te bolanAra juThTho ke lucco na hoya, dilano prAmANika hoya; vAstavamAM AkhA jIvanamAM pote lAkhone bacAvyA hoya, mAnavatAnAM kAma karavA aDadhI rAte khaDe page taiyAra hoya, paNa tene adhyAtmatattvanI koI ja khabara na hoya, jinAjJA sAthe nahAvAnIcovavAno saMbaMdha na hoya, tethI amAre kahevuM ja paDe ke enA manamAMthI UgI nIkaLelI A dayA che, bhagavAne kahelI dayA nathI. tene tenA zubha bhAvathI mAtra puNya baMdhAze, paNa tenuM AtmakalyANa nahIM thAya. sabhA : AvI dayAmAM jinAjJAnuM khaMDana thAya che ? sAhebajI : thAya ja. bhagavAne dayA AtmakalyANanA uddezathI karavAnI kahI che. vaLI jene viSayakaSAyarUpa saMsArano rasa che tene sthUla jIvonI dayA karato hovA chatAM tattvathI hiMsAno ja rasa che. AvI dayAmAM jinAjJA na ja hoya. tethI AtmAnI unnati na thAya tevI dayA paNa nakAmI che. AkhA dharmanuM lakSya ja AtmAnI unnati che. je dharma tamArA AtmAno adhogatithI avarodha na kare, ane unnati tarapha na laI jAya te dharma tattvathI dharma ja nathI. bhautika svArtha te svArtha, Atmika svArtha te paramArtha : sabhA : Akho divasa potAnA AtmAnI ja ciMtA kare te svArthI na kahevAya ? For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 dharmatIrthanI vyAkhyA sAhebajI : tame indriyo AdinI tRSNA tRpta karavAnI icchA rAkho te svArtha che, ane tenI pUrti parapIDana vinA zakya nathI, tethI bhautika svArtha kharAba che; jyAre AtmAno svArtha paramArtha che, kema ke tamArA AtmAnA sukhamAM AkhI duniyAnuM kalyANa-sukha samAyeluM che. tame jevA bhautika svArthI banyA eTale AkhA jagatane avazya pIDA-trAsarUpa banazo, ane tenI sAme AtmakalyANanA icchuka banazo to AkhI duniyAne sukhazAMtinA dAtA banazo. svakalyANamAM ja AkhA jagatanuM kalyANa che ane svasvArthamAM parapIDananI paraMparA che. zAstramAM Atmika svArthanI peTa bharIne prazaMsA karI che ane bhautika svArthanI bharapeTa niMdA karI che. AtmAno svArtha dharma che, bhautika svArtha pApa che, tame magajamAM spaSTatA rAkho ke tamArA AtmAnuM kalyANa na thAya, hita na thAya tevA ahiMsA-satyano jenadharmane koI Agraha nathI; kema ke koI paNa dharma dvArA chelle AtmAnI unnati ja karAvavI che. jo dharma karIne AtmAnI avanati thatI hoya to te dharmane paNa zuM karavAno? teno koI matalaba nathI. sabhA : dareka vakhate AtmAnI avanati-unnati koNa samajAve ? sAhebajI : na samajAya to jANakArane pUchavAnuM. TUMkamAM yAda rAkhI zakAya ke jinAjJA pramANeno dharma ja ekAMte unnatinuM kAraNa che, tenI viruddhano dharma UMcAmAM UMco-moTAmAM moTI hoya to paNa te AtmAnI unnatinuM kAraNa nathI. dharmanI sarva vyAkhyAne samyagu banAvanAra A vyAkhyA che. te nahIM samajo to dharmanI badhI vyAkhyA khoTI thaI jaze. A eka vyAkhyAmAM sarvAgI tattvadRSTi che. A vyAkhyAnA anusaMdhAnathI karAyelI dharmanI sarva vyAkhyAo sArthaka banaze ane A vyAkhyAnA anusaMdhAna vagaranI dharmanI tamAma vyAkhyAo nirarthaka che. jainadharmane, naitika kartavyo nakAmAM che, choDI devA jevAM che evuM nathI kahevuM; bhagavAne tamArA mATe sAmAjikadharma, rASTradharma vagere kartavyo kahyAM ja che, paNa tenuM AcaraNa karanAre sau prathama prAthamika jinAjJAmAM to AvavuM ja paDe. to ja te sarva hitakArI dharma bane. jinAjJAnI bhAvAtmakatA : sabhA : ajeno kahe ke pratyeka dharmanI vyAkhyAne samyagu banAvavA jinAjJAnusAritAno ja Agraha kema? to zuM kahevAnuM ? sAhebajI : ahIM "jinAjJA zabdamAM "jina" e koI vyaktivAcaka nAma nathI, paraMtu guNamaya vyaktitva che. vaLI "jina" ke "jinAjJA' zabda paNa na sAMbhaLyo hoya, chatAM tenuM vartana jinAjJA pramANe hoya to tenuM avazya kalyANa thaze. paraMtu roja jinAjJA-jinAjJA gokhazo ane jinanI laLI laLIne bhakti karazo, paNa vartana jinAjJAviruddha haze to samyagu dharmanI vyAkhyAmAM nahIM Avo. pAyAnuM dhoraNa A che. dA.ta. koI mahAdevano bhagata che, rastAmAM derAsara Ave to tIrthakarane page paNa na lAge, vaLI mahAdevane sASTAMta daMDavat page lAgI bhakti kare. pote jinAjJA pALe che ke nahIM teno jIvanamAM vicAra paNa nathI karato. UlaTuM te mAne che ke mahAdevanI AjJA ja pALavA lAyaka che. chatAM jo te mokSamArgAnusAritA dvArA jinAjJAmAM vartato hoya For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA to tenuM kalyANa thaze. bhagavAna kahe che ke mAro bhagata hoya ke na hoya, paNa huM kahuM chuM te pramANe guNa vikasAvaze to tenuM cokkasa kalyANa thaze. sabhA : jinAjJA pramANe dharma karanAra mithyASTi paNa hoya ? sAhebajI : samyaktathI ja jinAjJAnI zarUAta thAya che tevuM ekAMte nathI. zuddha vyavahAranayathI mokSasAdhaka dharma karanArA mArgAnusArI jIvone paNa jinAjJA anusArI kahyA che. tethI ja pU. upAdhyAyajI mahArAjAe kahyuM ke "anya dharmamAM rahelo che, tyAMno upAsaka che; amane mAnato paNa nathI, tenA deva-guru-dharmane pUje che; chatAM bhagavAna kahe che te mujabanI dayA aMzathI paNa pALato hoya, to ame prazaMsA karavA taiyAra chIe, kAraNa ke tenAthI teno AtmA taraze." game tyAM rahelo jinAjJA mujaba vartato haze, to tenA jIvanamAM aMzathI paNa samya dharma AvI gayo. vyavahArathI jinanA bhagatano paNa jinAjJAnirapekSa dharma : vartamAnamAM evA jaina zrAvako che ke je jinane ja pUjya mAnatA hoya, vaLI saMsAra tarI mokSe javAnuM dhyeya darzAvatA hoya, ane Akho divasa jJAtAdraSTAbhAvanI vAto karyA kare, vibhAvadazAne choDI zuddhabhAvamAM ja rahevuM, koI jAtanA kaSAya na karavA ema kahyA kare; paraMtu jamavA bese tyAre caTaNI to joIe ja, zAka paNa be-cAra joIe, eka zAkathI paNa nathI cAlatuM, ane kahe ke ame zuddhabhAvamAM rahIzuM. AvA loko je UMcA dharmanI vAto kare che, te zreSTha dharma atyAre temanA AcaraNa mATe che ja nahIM, kema ke te bhUmikAmAM tevI jinAjJA nathI. uparAMta temanA mATe atyAre je jinAjJA anusAra AcaraNIya dharma che te karavAnI temanI taiyArI nathI. AvAne huM kahuM ke tamArA mATe bhagavAnanI AjJA tyAga-saMyama dharmanI che, jJAtAdraSTAbhAvanI nathI, paNa te nahi mAne. nIco dharma paNa AjJA mujabano karato hoya to ame caDiyAto kahevA taiyAra chIe, ane UMco dharma paNa AjJAviruddha karato hoya to kADhI mUkIe. Akho divasa kASAyika bhAvamAM vartato hoya, paNa prazasta kaSAyarUpa dharma karavAno Ave to kahe ke huM samatAmAM rahevA prayatna karuM chuM. bIjAne paNa kahe ke samabhAva rAkhavo te ja jinAjJA che, samatA ja sAco dharma ema kahI dharmanA kSetramAM prazasta kaSAyane avagaNI samatA keLavyA kare. vaLI tene derAsara darzana karavAmAM, jinapUjAmAM ke mahAtmAne bhakti-namaskAra karavAmAM koI rasa na hoya, khAlI samatAne ghUMTyA kare. to huM kahIza ke te jinAjJA samajyo nathI; kAraNa ke atyAre tene mATe samatA nathI, mAtra samatAnuM pUchaDuM pakaDI te adharma kare che. UMco paNa jinakathita dharma tenA mATe ahitakArI che. tene ame kahIe ke bhagavAna ane sadguru pratye atyAre rAga karavAno. to tene manamAM thAya ke rAga to kaSAya kahevAya, AtmAmAM mohanA nAzathI-mohanA kSayathI dharma che, rAga Adi mohanA bhAva karavA te kadI dharma na hoya. A tenI dharmanI samajaNa jinAjJAnirapekSa che. For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1oo dharmatIrthanI vyAkhyA AjJAviruddha dhyAnamAM paNa dharma nathI : te ja rIte ghaNA mAne che ke tIrthaMkara paramAtmAe dIkSA lIdhA pachI prAyaH dhyAna ja karyuM che. bIjI koI kriyAo nathI karI, chatAM teo phakta dhyAna karI kevalajJAna pAmI gayA. tethI kharo dharma dhyAna ja che. paNa AvuM bolanAranuM moTuM jotAM mane thAya ke, bhagavAnanA dhyAnanI vAta kare che paraMtu tenAmAM to sAmAnya dhyAna karavAnI paNa kSamatA nathI dekhAtI. bhagavAna mahAvIra covIsa kalAka dhyAna karatA hatA, jyAre tamane dhyAna karavA besADIe to covIsa miniTamAM UMcA-nIcA thaI jAo tema cho. pAchI te vyakti kahe ke "mane kriyAomAM rasa nathI. sAmAyika-pratikramaNamAM majhA na Ave. paNa dhyAnamAM je majA che, te judI ja che.' paNa tene khabara nathI ke jinAjJA kyAMthI cAlu thAya che. jinAjJA viruddha dhyAna karo to te paNa nakAmuM. jinAjJA pramANe nAnI kriyA karazo to te samyagdharma banaze. sarva pravRttimAM pahelAM jinAjJAno vicAra karo. AjJAviruddha koI paNa pravRtti karatA hazo, pachI te satyavRtti-sadAcAra kAMI paNa hoya, paraMtu tenI phUTI koDInI kiMmata nathI. atyAre jainomAM paNa ghaNA naitika kartavyanI, ghaNA kauTuMbika-sAmAjika kartavyanI, ghaNA gatAnugatika dharmakriyAnI, ghaNA korA puNyabaMdhanI, ghaNA sadgatinI, ghaNA samakitanI, ghaNA dhyAnanI, ghaNA zuddha bhAvanI vAta laIne besI gayA che. Akho divasa temanA gharano kakko gokhe rAkhe ane zAstranAM quotationsavataraNa paNa Ape. paraMtu A badhA ekAMgI dRSTikoNavALA jinAjJAnirapekSa dharmane sevanArA che. sabhA samakita vinAno mithyASTi jIva AtmakalyANa karI zake ? sAhebajI : bodhibIja pAmelo mithyAdRSTi jIva paNa AtmakalyANa kare ja che. mithyAdRSTi jIva paNa jinAjJA mujaba dharma kare to te hitakArI che. meghakumAranA jIve hAthInA bhavamAM eka sasalAnI dayA pALIne mokSasAdhaka aneka guNo keLavyA che. tethI tene jinAjJAnusArI dharma gaNavo ja paDe. je jIvane atyAre je AtmahitakArI che, te tenA mATe mArga che, AjJA che. sabhA : A kALamAM zuddha bhAvanI zakyatA kharI ? sAhebajI : chaThThA guNasthAnaka sudhIno zuddhabhAva AvI zake che, tenAthI uparano na Ave. sarvathA zuddhabhAva na hoya to mokSamArgano viccheda thaI jAya; kema ke mokSamArganI prAraMbhika sAdhanA paNa AMzika zuddhabhAvathI ja cAlu thAya che, ane zuddhabhAvanI parAkASThA te ja caudamuM guNasthAnaka che. samakita paNa zuddha bhAva che. je mokSamAM sAthe rahe te badhA zuddha bhAva che, ane mokSe jatAM pahelAM te AtmAmAM avazya keLavavAnA che. vaLI atyAre je keLavavAnA che ane mokSamAM jatAM pahelAM choDavAnA che, te badhA zubhabhAva kahevAya. sabhA : kSayopazamabhAvanA guNa zuddhabhAvamAM gaNAya ? sAhebajI : hA, kSayopazamabhAva, upazamabhAva ane kSAyikabhAvanA guNo zuddhabhAvanA guNo ja kahevAya. sabhA : kSayopazamabhAvanA guNo to mokSe jatAM pahelAM choDavAnA ja che ne ? sAhebajI : nA, tene mULathI choDavAnA nathI paNa convert karavAnA (badalavAnA-palaTavAnA) che. mokSe For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 dharmatIrthanI vyAkhyA jatAM pahelAM prazasta kaSAyarUpa dayA choDavAnI che, paraMtu samakita nathI choDavAnuM. samakita to siddhAvasthAmAM paNa jALavI rAkhavAnuM che. mAtra tenuM kSayopazamamAMthI kSAyikamAM conversion(palaTo) thaze. sabhA : ahiMsAno bhAva to mokSamAM paNa sAthe laI javAno ja che ne ? sAhebajI : kSAyika bhAvarUpa ahiMsAno bhAva mokSamAM jALavavAno che, paraMtu prazasta kaSAyarUpa dayAno bhAva choDavAno che. prazasta kaSAya zubha bhAva che, aprazasta kaSAya azubha bhAva che, AtmAnA kSayopazamabhAvanA, aupathamikabhAvanA ke kSAyikabhAvanA guNo zuddhabhAva che. vaLI prazasta kaSAya zubha bhAva kahevAya, paNa te be prakAranA che. (1) vivekapUrvakanA ane (2) avivekapUrvakanA, eTale ke vivekazUnya. prazasta kaSAyo vivekapUrvakanA hoya to AtmAne puNyAnubaMdhI puNya baMdhAve ane avivekapUrvakanA hoya to pApAnubaMdhI puNya baMdhAve. paNa badhA prazasta kaSAya zubha bhAva ja kahevAya. sarvathA kaSAyanA abhAvamAM zubha bhAva ja na hoI zake ane zubha bhAvanI gerahAjarImAM AtmAne puNya paNa na baMdhAya. dharmamAM aneka prakAranAM vibhAjana che. badhA dharmonI quality-jAta bhinna bhinna hoya. koI inferior qualityno-halakI jAtano dharma hoya to koI superior qualityno-UMcI jAtano dharma hoya. tamane khabara paDe ke A superior che ane pelo inferior che, to zakti na hovA chatAM, inferior dharmane paDato mUkIne superior dharmane vaLagI paDo te mUrkhatA che; kema ke inferior qualityno dharma je avasare jinAjJArUpa che tyAre tene ja svIkAravAno che, superior qualityno dharma tamArI zakti na hoya to pakaDavAno nathI. badhA dharmano samanvaya AtmahitakAritAnI dRSTithI karavo hoya to jinAjJAmAM avazya AvavuM paDe. ame kahIe ke sAMsArika lagnakriyAmAM paNa jeTalI jinAjJAne anusaro to te sAmAjika kriyArUpa vivAhadharma paNa puNyAnubaMdhI puNya AdinuM kAraNa bane, ane jinAjJAviruddha UMcAM dhyAna-tapa-tyAga karo to paNa te tamArA AtmA mATe kalyANakArI nahIM bane. sarvatra jinAjJA jANavA kAM gItArtha bano, kAM gItArthane samarpita thAo : sabhA : dareka prasaMgamAM jinAjJA kevI rIte jANavI ? sAhebajI eTaluM samajI rAkho ke bhautika jagatamAM paNa A be ja mArga che. (1) kAM to jANakAra bano athavA (jo te banavAnI zakti na hoya to) (2) jANakAranI salAha pramANe cAlo. tame jinAjJA bhaNI temAM niSNAta bano to mAre tamane abUjha rAkhavA nathI, khuzIthI bhaNo. are ! jinAjJA bhaNatAM bhaNatAM jiMdagI pUrI thaI jAya to paNa nukasAna nathI. paNa tevI jANavAnI zakti na hoya to ame kahIe ke jANakAranI salAha mujaba cAlo. A niyama sArvatrika che ke, niSNAta bano athavA to niSNAtanI salAha mujaba cAlo. dA.ta. ArogyazAstranuM tamane jJAna nathI, tethI mAMdA paDo to DaoNkTara ke vaidya pAse sAme cAlIne jaIne phI rUpe paisA ApI salAha lo cho, ane je salAha Ape temAM jarA paNa svataMtra mAthuM mAratA nathI. kAraNe tyAM tamane khabara che ke DaoNkTara je kahe te ja karavuM hitakArI che. hA, DaoNkTara sArA-sajjana ne niSNAta che ke nahIM, te For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dharmatIrthanI vyAkhyA salAha letAM pahelAM zodhavuM paDe; kema ke Aje luccA ke aNaghaDa DaoNkTaro ghaNA che. mAMdagImAM tame sArAmAM sArA niSNAta DaoNkTaranI tapAsa karo ane pachI temanI salAha pramANe cAlo? ke tamane mana phAve tema vartana karo ? basa, tema ahIM paNa tame jinAjJA jANatA nathI, vaLI atyAre tene jANavAnI zakti paNa nathI, to jinAjJAnA jANakArane zodhIne temanI salAha pramANe cAlo. sabhA jinAjJA to zAstramAM hoya ne ? sAhebajI : hA, huM kyAM kahuM chuM ke mArA magajamAM ja che ? mArI paNa javAbadArI che ke huM je bole temAM 2127111 quotations-ziER{ 241494 43. We speak with accountability, without accountability we can't speak anything.-ame pUrI javAbadArI sAthe bolIe chIe, javAbadArI sivAya ame kAMI bolI zakIe ja nahIM. ame jJAnIonAM vacano vAMcI, jANIne kahIe chIe. cikitsAkSetramAM paNa koI DaoNkTara ema nahIM bole ke "I am father of medical science.' huM meDikala vijJAnano pitA chuM. vAMcI, jANIne DaoNkTara banela cikitsaka tamArA mATe authority gaNAya ke nahIM ? tame kaho ke huM tene authority na gaNuM, to tame prAyaH mAMdA ja rahezo. akhatarA tarIke eka varSa sudhI tame tamArI davA jAte, mana phAve tema karo, pachI juo, zuM pariNAma Ave che ? sabhA : upara pahoMcI jaIe. sAhebajI tyAM upara pahoMcI javAno Dara che. zarIranI davA karatAM satata jIvananI ciMtA che. zarIra svastha rahevuM joIe tevI tamArI satata apekSA che. paraMtu tamane AtmAnI davA karavAnI jarUra lAgatI nathI, tethI AtmAne sAja-svastha rAkhavA koI mahenata nathI. je divase tamane thaze ke mAre mAruM AtmakalyANa thAya tevo dharma cokkasa karavo che, te divase tame kAM to jinAjJAnA jANakAra banI jazo athavA jANakAra sugurunI zodha karazo. atyAra sudhImAM tamane sAcA dharmanI jarUra UbhI thaI nathI, mATe jIvanamAM jANakArI ke zodha bemAMthI eke karyuM nathI. sabhA : thoDuM ghaNuM karIe chIe. sAhebajIH DaoNkTarane kahejo ke "thoDuM ghaNuM medical science-Arogya vijJAna vAMcuM chuM. thoDI davA mArI buddhithI vicArIne lauM chuM. tamArI salAha paNa vicArIza." carcA karyA pachI mArI buddhimAM besaze te rIte davA karIza. to koI jANakAra DaoNkTara AvuM calAve kharo ? sabhA sAmAnya vAta paNa nathI sAMbhaLatA, to AvI vAta to kyAMthI sAMbhaLe ? sAhebajI ? to paNa jANakAranI garaja hovAthI "jI sAheba", "jI sAheba" karI ane phI ApI namratAthI UbhA raho cho. jyAre dharmanA kSetramAM tamAruM vartana kevuM che ? tame dharmanA kSetramAM je rIte varto cho te rIte duniyAnA bIjA koI paNa kSetramAM varte to tamane koI UbhA paNa rahevA na de. paraMtu ahIM garaja nathI tenuM A phaLa che. bahu AkarI vAta che. tamane hRdayamAM barAbara coTa lAgavI joIe. mane saMbhaLAvavAmAM rasa For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 103 nathI, paNa tame deva-guru-dharma sAthe kevuM vartana karo cho, te tame jAte vicAro. sArA mANasa sAthe A rIte varte to sAro mANasa paNa sahana na kare. tamAre ahIM jANavuM nathI, bhaNavuM nathI, jANakAra banavuM nathI, jANakAranI salAha mAnavI nathI ane chatAM mAro uddhAra thavo joIe tevI demand-mAgaNI che. to bApanuM rAja che ke uddhAra thaI jaze ? tame koI vakIla pAse jAo ane kaho ke kAyado jANe ke na jANuM paNa tamArI salAhamAM mAthuM mArIza, tamArI sAthe carcA karIza, ane pachI mane bese teTalI salAha mAnIza. to te vakIla tamane zuM kahe ? sabhA : dharmanA kSetramAM jANakAra samaya na ApI zake to ? sAhebajI : tame sAcA samarpita thAo to zaraNe AvelAne jJAnI eka miniTamAM paNa evI salAha ApI de, ke je jIvanamAM pALavAthI tamAruM dIrgha samaya sudhI kalyANa thAya. A kahe che ke jANakAra mArI bAjumAM bese, mane satata paMpALe, savArathI sAMja sudhI potAnA mUlyavAna samayanI paravA karyA vinA mane salAha ApyA kare, to huM kAMI dharmamAM karuM. niSNAta DaoNkTarane kaho ke mane vadhAre pAMca miniTa sudhI salAha ApI samajAvo, to te zuM kahe ? are ! DaoNkTara kahe, huM tamAro roga ane upacAra be miniTamAM jANI jAuM to be miniTamAM salAha ApI chUTo thaI jAuM. sabhA samajAvIne kahe to vyavasthita besI jAya ne ? sAhebajI : DaoNkTarane kahejo ke "sIdhI davA na Apo, pahelAM mane roga vistArathI samajAvo, tenA symptom-cihna jaNAvo, tyAra bAda rogane kAbUmAM levA A ja davA kema asarakAraka ? vaLI A davA zarIramAM jaze to zuM prakriyA thaze ? te badhuM samajAvo to huM davA karuM." jo niSNAta DaoNkTara haze to kaheze ke ahIMthI vidAya thAo. dharmanA kSetramAM tame jANakAra pAse jAo to paNa jANakAranA guru ho te rIte vartavA mAMgo cho. vaLI salAhakAra jANakAra hoya paNa svArthI hoya to nakAmo, ane niHsvArthI paNa abUjha salAhakAra hoya to paNa nakAmo. tethI zAstra kahe che ke jANakAra ane niHsvArthI evA paropakArarasika jJAnI guru ja zaraNe AvelAnuM kalyANa karI zake. sabhA : davA ane dharma eka vastu nathI. dharma to aMdaramAM pariNAma pamADavAno che. sAhebajI davA paNa zarIramAM pariNAma pAmyA vinA jhADA vATe nIkaLI jAya to roga nahIM maTe. sabhA : DaoNkTara para zraddhA vadhAre che, ahIMyAM ochI che. sAhebajI kema ke tamane dharmano khapa ocho che. bAkI ame DaoNkTaro karatAM vadhAre to the point-muddAsara vAta karIe chIe. vaLI tyAM to pahelAM phI mAMge che, eTale niHsvArtha nathI, paNa dhaMdhAdArI che. jyAre amAre tamArI pAsethI kAMI levAnuM nathI. tame amane ApI ApIne zuM ApavAnA ? tamArI pAse je che te badhAne ame nakAmuM mAnIne choDI dIdhuM che. amArI dRSTie tame bAvAjI cho. tame amane bAvAjI mAno cho ane ame tamane bAvAjI mAnIe chIe. vAstavamAM amAre vaLatara vinA ApavAnuM che, chatAM tamane vizvAsa na bese to zuM karavuM? pU. A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjAe lakhyuM ke "jagatamAM saddaguruthI UMcI vizvAsapAtra bIjI koI For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 . dharmatIrthanI vyAkhyA vyakti nathI." sadguru potAnA AkhA jIvananA parizramathI maLeluM jJAna eka sekanDamAM cream-sArarUpe niHspRhatAthI ApI de che. saMsAramAM koI kSetramAM expertise-niSNAtatA meLavI hoya te vyakti eka lekTaranI keTalI phI le che? jyAre meM dIkSA nahotI lIdhI tyAre ghaNA rIsarca skolaroe mane kaheluM ke tame phorena Avo, tamane eka lekTaranA lAkha rUpiyA apAvIza. atyAre visiting lecturer mulAkAtI adhyApakarUpe janAra evA paNa che ke jemane eka eka lekyaranA daza hajAra Dolara maLe che. mane eka paMDite kaheluM ke tame DIgrI meLavazo to tamArI kiMmata vadhI jaze. paNa meM temane kahyuM ke koI bhautika apekSAthI ame nathI bhaNyA. ame DIgrI meLavavA mATe nahIM paNa AtmakalyANa mATe bhaNIe chIe. tattvajJAna meLavavA pAchaLa bhotika apekSA na joIe. AtmakalyANa karavA mATe lAyaka jIvane to free of cost-niHzulka ApavAnuM, ane geralAyaka hoya to game teTalo buddhizALI hoya to paNa ame tene bhaNAvavA mAMgatA nathI. AjJApradhAna banavA kAM to jANakAra bano, kAM to jANakAranuM zaraNuM svIkAro : zAstramAM so ThekANe evA pATha maLaze ke jemAM cokhkhA zabdomAM lakhyuM hoya ke AjJApradhAna banavA, kAM to jANakAra bano athavA to jANakAranuM rakSaNa-zaraNuM svIkAro; kAM to gItArtha bano athavA to gItArthanA zaraNe jAo. ".......... rUttA tanno mA nA" AnA sivAya karavAno koI trIjo mArga bhagavAne batAvyo nathI. tame jinAjJAnA niSNAta banavAnuM zarU karo athavA gItArtha-jANakAra hoya tenuM anuzAsana svIkAro. nabaLA hoya to sahAyanI jarUra paDe, paNa sakSama hoya te sahAya na le to cAle. amAro evo Agraha nathI ke tame amAruM zaraNuM svIkAro. ghaNAno evo AkSepa che ke sAdhune guru tarIke badhAnA mAthe caDI besavAmAM rasa che. paNa hakIkatamAM tevuM nathI. dA.ta. AdrakumAra anAryadezamAM rAjakumAra tarIke janmyA hatA. temane bharayuvAnImAM abhayakumAranA nimittathI vairAgya thayo, tethI bhAgIne AryadezamAM AvIne svayaM dIkSA lIdhI. koIno upadeza sAMbhaLyo nathI, zAstro paNa vAMcyAM nathI, chatAM gItArtha che. AvA koI prabuddhajana gItArtha gurunuM zaraNuM na le to paNa vAMdho nathI. pUrvabhavanI sAdhanA karI hoya athavA AvaraNa kSaya thAya to tyAM ne tyAM pratyekabuddha ke svayaMbuddha thaI zake che. saMkSepamAM taravAno kAyamano rAjamArga A ja che ke, jANakAra bano athavA te banI zako tema na ho to jANakArane samarpita thAo. bAkI ThekaDA mArazo to upara mAthuM ane nIce paga bhAMgaze. AtmakalyANa karavA mATe DAhyA banavuM paDaze, kalyANa mArgane samajI samajIne cAlavuM paDaze. AtmakalyANa mATe AjJApradhAna bano : pahelAM dharmanI je je vyAkhyAo karI temAM samAveza pAmatAM sarva anuSThAnone prabhue dharma kahyA. pUrvanI koI paNa vyAkhyAthI sUcita dharmano dharma tarIke inakAra nathI karyo, mAtra temAM jinAjJAnusAritAno Agraha 1 gIyattho ya vihAro bIyo gIyatthanisito bhnnio| itto taiavihAro nANunnAo jinnvrehiN|| (upadezarahasya zloka 13 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 105 rAkhyo che. tethI te tamAma vyAkhyAo "bApaIIgho" vyAkhyA sAme gauNa banI gaI, ane prastuta vyAkhyAnI ja pradhAnatA sthApita thaI. apekSAe te te vyAkhyAomAM adhUrApaNuM ke truTi kahI zakAya, chatAM te vyAkhyA aMtargata dharma paNa jinAjJAmAM AvI jato hoya to te samyagdharma tarIke mAnya ja che; kAraNa ke AtmahitakAritA e ja samyagdharmano nakkara mApadaMDa che. dA.ta. bajAramAM pAMca rUpiye kilo cokhA hoya ane so rUpiye kilo paNa cokhA hoya. paraMtu koIne temAM pAMca rUpiyAvALA pacatA hoya to te tenA mATe sArA che, ane so rUpiyAvALA cokhA khAvAthI jhADA thatA hoya to te tene mATe nakAmA che; kAraNa ke AhAramAtranuM aMtima lakSya to poSaNa ja che. tema dharmamAtrano mULa uddeza to Atmika hita ja che, ane atyaMta mahattvanI vAta e che ke 'jinAjJA bhaLyA vinA koI paNa dharma kadI paNa AtmahitakArI banI zakato nathI. tethI jinAjJAnusAritAno sarvatra Agraha che, pachI te sAmAjika dharma hoya ke naitika dharma hoya to paNa vAMdho nathI. jinAjJA pramANe karelo nAno dharma paNa sAco ane jinAjJAviruddha karelo UMco bhaktibhAva paNa nakAmo. jinAjJAviruddha koIe derAsara baMdhAvyuM to paNa ame vakhANa karavA taiyAra nathI. dharmanI A chellI vyAkhyA che. jyAM sAmAjika kartavyanI jinAjJA hoya tyAM sAmAjika kartavya, jyAM zubha bhAva karavAnI jinAjJA hoya tyAM zubha bhAva, jyAM zuddha bhAva karavAnI jinAjJA hoya tyAM zuddha bhAva karo to ja te hitakArI che. paraMtu tenAthI viparIta hitakArI nathI. tethI badhe AjJApradhAna banyA sivAya chUTako nathI. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / mamayavijhAWi, +0f GUJoi AvaLaoIoi |1|| (mammalita pra01. sno-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. DUbatAne tarIne pAra UtaravAmAM sahAyaka bane te tIrtha : tIrthaMkaranA zAsanane samajavA mATe "dharmatIrtha' zabdanA bhAvArthano ApaNe vicAra karatA hatA. temAM "dharma' zabdanI vyAkhyAo, tenI guNavattA, paraspara tAratamya, ane tenuM aMtima lakSaNa vagereno ApaNe vicAra karI gayA. have "tIrtha' zabda para vicAra karavAno che. tIrtha zabda jainazAsanamAM bahu pracalita che. tame 1 vacanetyAdi / vacanArAdhanayA AgamArAdhanayaiva, khaluzabda evakArArthaH, dharmaH zrutacAritrarUpaH saMpadyate, tadbAdhayA tu-vacanabAdhayA tvadharma iti| (SoDazaka bIjaM, zloka 12 TIkA A. yazobhadrasUri) 2. yaiva hyAjJA sA sarva eva dharma iti (dharmaparIkSA zloka 86 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 dharmatIrthanI vyAkhyA anekavAra "tIrtha" zabda sAMbhaLyo che, paNa teno proper meaningyogya artha tamane saune khyAla che ke nahIM te eka prazna che. jeTalAM yAtrA karavA mATenAM dharmasthAno che jyAM jaIne tame dharmanI ArAdhanA karI zako, tevAM tIrthasthAnone ja tame tIrtha mAno cho, paNa e tamArI adhUrI samajaNa che. vAstavamAM zAstramAM tene 'sthAvaratIrtha - 'dravyatIrtha" kahyAM che. te aMge paNa spaSTa samajaNa na hovAnA kAraNe vartamAnakALamAM eTalo badho viparyAsa phelAyo che ke game tyAM "tIrtha' zabdano prayoga pracalita thaI gayo che. moTuM, vizALa jinamaMdira hoya, dharmazALA, bhojanazALArUpe UtaravA-rahevA-khAvA-pIvAnI sagavaDa barAbara hoya tevAM sthAnone tame "tIrtha" nAma ApI do cho. vAstavamAM te "tIrtha' nathI. tIrtha A rIte sthapAtAM paNa nathI. "dharmasthAna ane sthAvaratIrthamAM bhedaH sabhA(ziSya) : bhaviSyamAM tIrtha thavAnuM che mATe atyAre tIrtha kahIe chIe. sAhebajIH tame to ahIM navuM derAsara baMdhAvIne paNa kaho ke A tIrtha che; kema ke bhaviSyamAM tIrtha thavAnuM che. A mahArAjane jJAnathI bhaviSyanI khabara paDI gaI eTale AvuM vidhAna kare che. sabhA : lokone AkarSita karavA tIrtha kahIe chIe. sAhebajI : tIrtha zabda e lokone AkarSita karavA mATe temane chetaravAnI ke manipulation-cAlAkI karavAnI marketing ke salesmanship-vecANakalAnI vastu nathI. bagaDelI vRtti hoya to ja AvA bhAva thAya. dharmamAM jenuM je stara hoya te rIte ja tenuM nAma apAya. tethI tene dharmasthAna kaho, tIrtha nahi. tIrtha e judI vastu che. ApaNe upAzraya-derAsarane dharmasthAna kahIe; kema ke te sthAnamAM dharmane choDIne bIjuM kAMI na thAya. jyAM adharmanI pravRtti ke adharmanA AcAra-vicAra na sevI zakAya tevA sthAnane ApaNe dharmasthAna kahIe chIe. A jainadharmanI kaDaka vyAkhyA che. bIjA dharmomAM to dharmasthAna kahevAtAM hoya paNa tyAM ja adharmanI pravRttinI chUTa hoya che. tyAM saMnyAsI maMdiramAM ja lagnanA AzIrvAda Ape, maulavI masjidamAM ja nikAha paDhAvI Ape, khristI paNa carcamAM jaIne lagna kare. eTale temanAM dharmasthAnakomAM adharmanI pravRtti thAya ja nahIM, tevo 1 'tIrthasevanaM' tIrthaM nadyAderiva saMsAratAreNa(raNe)- sukhAvatAro mArgaH, tacca dvidhA dravyatIrthaM bhAvatIrthaM ceti, tatra dravyatIrthaM jinajanmAdibhUmaya, uktaM ca- jammaM dikkhA nANaM, titthayarANaM mahANubhAvANaM / jattha ya kira nivvANaM, AgADhaM daMsaNaM hoi||1|| bhAvatIrthaM tu caturvarNazrIzramaNasaGghaH, prathamagaNadharo vA, tasya sevanaM pryupaastikrnnm||2|| | (sarvisaMtati sno 40 TakA) tIrthaM nadyAderiva saMsArasya taraNe sukhAvatAro maargH| tacca dvedhA dravyatIrthaM bhAvatIrthaM c| dravyatIrthaM tIrthakRtAM janma-dIkSAjJAna- nirvaannsthaanm| yadAha- "jammaM dikkhA nANaM titthayarANaM mhaannbhaavaannN| jattha ya kira nivvANaM AgADhaM daMsaNaM hoi||"[] (yogazAstra prakAza- 2 zloka 16 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 107 tyAM custa niyama nathI. jyAre jainadharmamAM dharmasthAnakomAM adharma-pApanI pravRtti to na ja karAya, are ! manathI pApano vicAra paNa na karAya. dharmasthAnakomAM adharma ke pApano vicAra karo to paNa tame dharmasthAnakonI AzAtanA karo cho. dharmasthAnakomAM praveza karyA pachI tamArAthI mana-vacana-kAyA dvArA adharmanI koI paNa pravRtti thAya nahIM, ane bhUlathI thaI hoya to prAyazcittarUpe micchA mi dukkaDuM ApavuM paDe; kAraNa ke tame dharmasthAnakane apavitra karyuM, tyAMnA vAtAvaraNane dUSita karyuM. AvA kaDaka niyamo jyAM che, tevA dharmasthAnakane paNa ApaNe tIrtha kahevA taiyAra nathI. tIrtha zabda mAmUlI nathI. teno game tyAM prayoga na karAya. game tene tIrtha tarIke rajU karIe ke te rItano vyavahAra karIe to te tIrtha zabdanuM avamUlyana karyuM gaNAya. ghaNA kahe bAvaLA tIrtha, bhilADa tIrtha, zirasADa tIrthe jaI AvyA. mane thAya ke A badhAM tIrtha banyAM kevI rIte ? kema ke A sthaLo sthAvaratIrthanI zAstramAM je jaghanya vyAkhyA che temAM paNa na Ave. jinamaMdirane dharmasthAnaka kahevAya. sthAvaratIrtha ane dharmasthAnaka baMne judI vastu che. laukika tIrtha : tIrtha zabda lokavyavahAramAM pracalita che tenA karatAM jainazAstro tIrtha zabdanuM je arthaghaTana kare che te mArmika rIte samajavA jevuM che. tame tIrtha zabda vAparavAno rAkhyo che, paNa tenA bhAvArthane nathI samajyA. bhAvArtha vicAro to haiyuM khuza thaI jAya tevI suMdara mArmika vyutpattisiddha vyAkhyA pU. zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe karI che. jemanI pAse agAdha jJAna che tevA pUrvadhara maharSi tIrtha zabdano vistArathI artha kare che. jema pahelAM dharmanI vyAkhyA kahI gayA tema have tIrthanI vyAkhyA cAlu thAya che. "dharma" ane "tIrtha", A baMne zabdano artha samajyA hazo to ja "dharmatIrtha' zabdano samagratAthI artha samajAze. saMskRtamAM 'tIrtha' zabda 'phU dhAtu parathI banyo che. tIrthakta manena ti tIrtha:' jenAthI tarAya che te tIrtha." "tU dhAtu taravAnI kriyA darzAve che, je DUbavAnI kriyAne sApekSa che. dA.ta. mukti zabda bolo to baMdhana tarata yAda AvI jAya che; kAraNa ke mukti eTale chaTavAnI kriyA. baMdhana hoya to ja chuTakAro saMbhavita che. tema ahIM taravAnI kriyA DUbavAnI kriyAne sApekSa che. DUbavAno prasaMga Ave to ja taravAnI kriyA mATe puruSArthanI AvazyakatA UbhI thAya. jamIna para sthira beThelI vyaktine tame taravAnuM kaho to te ajugatuM gaNAya; kAraNa ke jamIna para sthira rahelAne DabavAno savAla nathI. paraMtu te ja vyaktine jyAre pANImAM jhaMpalAvavAnuM Ave ane tyAre sapATI para taravA puruSArtha na kare to tene DUbavAnuM saMkaTa UbhuM thAya. tethI emAMthI saMpUrNa chUTavA teNe taravAnI kriyAno sahAro laI kAMThe AvavuM paDe. te avasare taravA mATe je sAdhano, je avalaMbana bane te tIrtha kahevAya. laukika bhASAmAM nadI, taLAva, samudra, sarovara ke jyAM vizALa pANIno samUha hoya che, tevA sthAnamAM DUbavAno prazna Ave che; kAraNa ke jamIna para DUbavAnuM nathI, te to tamane dhAraNa karI rAkhe che; jyAre pANIno svabhAva tamane dhAraNa karI rAkhavAno nathI, te to tamane nIce laI jAya. pANI tamane ApameLe sapATI para TakAvI na zake. tethI jyAM agAdha jaLa hoya, cAre bAju vizALa jaLano samUha hoya temAM je vyakti sapaDAI hoya tevI vyaktine satata DUbavAnA saMyogo rahe che. have te vyakti bahAra nIkaLavA mATe taravAnI kriyA kare temAM taravAnA sAdhana tarIke For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dharmatIrthanI vyAkhyA hAtha, tarApA, tuMbaDuM, vahANa ke Adhunika sTImara vagere aneka sAdhano che. paraMtu A rIte jaLanI sapATI para taratA rahevuM e DUbavAne aTakAvavAnI tAtkAlika kriyA che, jyAre tarIne saMpUrNa bahAra kAMThe pahoMcI tyAre ja DUbavAnA saMkaTamAMthI saMpUrNa mukta thayA kahevAya. A upamA che. barAbara dhArI rAkhajo. Ano upanaya karIza. jema tamAre agAdha jaLamAM DUbatAM aTakavuM hoya to satata hAthapaga halAvavA paDe, athavA tarApA vagere sAdhano dvArA taravuM paDe, jyAM sudhI taravAnI kriyA karazo tyAM sudhI ja sapATI para TakI rahezo. game tevo sakSama taravaiyo hoya to paNa tene jaLanI sapATI para TakI rahevA satata taravAnI kriyA karavI ja paDaze ane A kriyA jyAM baMdha paDI tyAM mAthe DUbavAno bhaya satata jhajhUmI rahelo che. tethI kAyama khAte DUbavAnA saMkaTamAMthI mukta thavuM hoya to kinAre javAnI eka sugama cokkasa dizA pakaDIne taratAM taratAM jaLane pAra pAmavuM paDaze. A pAra pAmavA mATeno, kAMThe javAno sugama mArga tene lokavyavahAramAM 'tIrtha' kahevAya che. dravyatIrtha ane bhAvatIrtha : 2 vaidika dharmamAM jeTalA nadI-samudranA saMgama che, taLAva-sarovara para ghATa-kAMThA hoya tene tIrtha kahe che. prayAga-haradvAra vagere AvAM tIrtha che. nadI-samudranA saMgama, akhAto, samudramukho vagere paranA ghATa, pANImAMthI tarIne pAra pAmavAnAM sugama sthAno che, tene te dharmamAM tIrtha tarIke pracalita karyA che. tyAM snAna karavuM pavitra che, puNyanuM kAraNa che tevI temanI mAnyatA che. tene puNyabhUmi mAnIne zraddhALu yAtriko tenI tIrthayAtrA karatA hoya che. AvAM jeTalAM paNa kahevAtAM tIrtha che, tenA mATe zAstramAM kahyuM ke, A laukika tIrtha ke dravyatIrtha che. ahIM tIrtha zabdano prayoga karavAnuM kAraNa jaLarAzimAM DUbatAne taravAnI kriyA dvArA kAMThe bahAra AvavAnuM te AlaMbana che. tethI je tAre ane pAra pamADe te tIrtha." A vyutpattithI temane tIrtha kahyAM. A 1 tIrthamapi svaM jnnsmdrtraasitsttvottrnnptho'grm| (svayabhUstotravRtti 2011) 2 yathA tIrthAparanAmnAvatAreNa nadyAdiruttIryate, | (cAyAvatAra TIppA) yat yasmAt tIryate dustaraM vastu tena tasmiMstato vetytstiirthmucyte| tacca naam-sthaapnaa-drvy-bhaavbhedaaccturvidhm| tatra nAmasthApane sugme| dravye dravyabhUtamapradhAnabhUtaM sarit-samudrAdInAM nirapAyaH ko'pi niyato bhAgaH prdeshstiirthmucyte| tasmiMzca prasiddha siddhe satyasyA''pekSikazabdatvAdetAni niyamAt sidhynti| kAni?, ityAha-taritA puruSaH, taraNaM vAho-DupAdi, taraNIyaM tu nimnagAdikamiti / / 1027 / / (vizeSAvazyakabhASya zloka 1027 TIkA) u adhunA'vayavArthaH kathyate-tatra tIrthaM dravyabhAvabhedAdvidhA, tatrApi dravyatIrthaM nadyAdeH samuttaraNamArgaH, bhAvatIrthaM tu samyagdarzanajJAnacAritrANi, saMsArArNavAduttArakatvAt, tadAdhAro vA saGghaH prathamagaNadharo vA, tatkaraNazIlAstIrthaGkarAstAnatveti kriyaa| (sUtrakRtAMgasUtra prathama zrutaskaMdha prathama adhyayana prathama uddezo niyukti gAthA - 1 A. zIlAGkAcArya TIkA) 4 tIrthaM sNsaarnistrnnopaaym| (AptamImAMsA padavRtti vasunandI saiddhAntikacakravartI 3) pravacanaM bhAvataH tIrthaM, mokSasAdhanatvAditi (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 1068 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 109 sthUla lokavyavahAranI dRSTikoNa che. paraMtu tattvathI AtmAne DubADanAra evA apAra duHkharUpI saMsArasAgarathI je pAra pamADe arthAt AtmAne tAre tene ja vAstavamAM tIrtha kahevAya. A 'tIrtha" zabdano tAttvika artha che, jainadharma tIrtha zabdano A AdhyAtmika artha darzAve che. laukika zabdArthane ApaNe weightage-bhAra-mahattva nathI ApatA. vaidika dharmazAstroe jaLamAMthI taravAno laukika artha grahaNa karIne saMgamasthAno Adine pavitra tIrtha tarIke sthApita karyA, jenuM jainAcAryoe khaMDana karyuM che; kAraNa ke A tIrtha zabdano aupacArika artha che. tIrthaM nadyAderiva saMsArasya taraNe sukhAvatAro maargH| (yogazAstra prakAza 2 zloka 16 TIkA) tIrthaM nadyAderiva saMsAratAreNa(raNe)- sukhAvatAro mArga:, (samyaktvasaptati zloka 40 TIkA) tIryate'nena saMsArasAgara iti 'tIrthaM' pravacanam, tadAdhAratvAcca caturvidhaH zramaNasaGgho'pi tIrthamucyate, tata idamAhacaturvaNe so sthApite sati tIrthaM bhvti| (gurutattvavinizcaya prathama ullAsa zloka 69 TIkA) 1 tatra neneha jIvA janmajarAmaraNasalilaM mithyAdarzanAviratigambhIraM mahAbhISaNakaSAyapAtAlaM sudurladhyamohAvarttaraudraM vicitraduHkhaughaduSTazvApadaM rAgadveSapavanavikSobhitaM saMyogaviyogavIcIyuktaM prabalamanorathavelAkulaM sudIrgha saMsArasAgaraM taranti tttiirthmiti| (lalitavistarA) tatra janmajarAmaraNasalilasaGkulaM mithyAdarzanAviratigambhIraM rAgadveSapavanavikSobhitaM nAnAvidhAniSTeSTasaMyogaviyogavIcinicayopetaM duravagAhamohAvarttabhISaNaM vividhazArIramAnasAnekaduHkhaughaduSTazvApadaM mahAbhImakaSAyapAtAlaM prabalamanorathavelAkulaM, sudIrghasaMsArasAgaraM tarantyaneneti tIrtham, __ (dharmasaMgrahaNI zloka 1-2 TIkA) tatra yeneha jIvA janma-jarA-maraNasalilaM mithyAdarzanA-'viratigambhIraM vicitraduHkhagaNakarimakaraM rAgadveSapavanaprakSobhitamanantasaMsArasAgaraM taranti tat tIrthamiti, tacca yathAvasthitasakalajIvA'jIvAdipadArthaprarUpakaM atyantAnavadyA-'nyAvijJAtacaraNakaraNakriyAdhAraM acintyazaktisamanvitAvisaMvAdyuDupakalpaM catustriMzadatizayasamanvitaparamagurupraNItaM pravacanam, etacca saGghaH prathamagaNadharo vA, tathA coktam-"titthaM bhaMte titthaM? titthakare titthaM?, goyamA! arihA tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvvaNNo samaNasaMgho paDhamagaNaharo vA" [bhaga.za.23.u.8.sU. 682] (naMdIsUtra phakaro 39 TIkA) 2 iha kecit tIthikA manyante-nadyAdeH saMbandhi dravyatIrthaM kila snAna-pAnA-'vagAhanAdibhirvidhivadAsevyamAnaM bhavatArakaM saMsAramahAmakarAlayaprApakaM bhvtyev| kutaH?, tAraNAdiphalamiti kRtvA-zarIratAraNa-malakSAlana-tRDvyavaccheda(dAho)dehopazamAdiphalatvAdityarthaH; anena cAdhyakSa(samIhita)samIkSitadehatAraNAdiphalena parokSasyApi saMsAratAraNaphalasyA'numIyamAnatvAditi bhaavH| tadetad nopapadyate, snAnAderjIvopaghAtahetutvAt, khddgaa-'si-dhenu-shuulaadivditi| etaduktaM bhavati-jIvopaghAtahetutvAd durgatiphalA eva snAnAdayaH kathaM nu bhavatArakAste bhaveyuH, sUnA-vadhyabhUmyAdInAmapi bhavatArakatvaprasaGgAt? iti| itazcanadyAditIrthaM bhavatArakaM na bhavati, sUnAGgatvAt-sUnAprakAratvAt, uduukhlaadivditi| na ca puNyakAraNaM snAnam, nApi yatijanayogyaM tat, kAmAGgatvAt, maNDanavat; anyathA tAmbUlabhakSaNa-puSpabandhana-dehAdidhUpanA-'bhyaJjanAdayo'pi ca bhujaGgAdInAM puNyahetavaH syuH| na ca dehatAraNAdimAtraphaladarzanena viziSTaM bhavatAraNAdikaM phalamupapadyate, niyAmakAbhAvAt, pratyakSavIkSitaprANyupamarda For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dharmatIrthanI vyAkhyA 'pANImAM to deha DUbe che, ane te skUla dehane taravAnI kriyA dvArA bahAra nIkaLavAno mArga te saMgamasthAno pUro pADe che. temAM tIrtha zabdano koI AdhyAtmika artha abhivyakta thato nathI. jyAre jainadharma to badhe adhyAtmane pradhAnatA ApanAra che, tethI mArmika bhAvArtha darzAvaze. paNa te tamArI buddhimAM sthira thavuM joIe. bhautika dRSTikoNathI paNa DUbavAnI kriyA ati pIDAdAyaka che. teno akhataro karavo hoya to ekAda vakhata tamAre DUbavAno kSaNika anubhava karavo joIe. are ! DUbavAnI veLA Ave tyAre bhalabhalAnA chakkA chUTI jAya che. tame tAjagI sAthe jIvo cho, zvAsocchavAsa vagerenI jIvanakriyA muktatAthI karo cho, te vakhate tame DUbelA nathI, paNa jo pANImAM DubADavAmAM Ave to be-traNa miniTamAM bebhAna thaI jAo. DUbavAnuM duHkha sAmAnya nathI. kadAca tatkALa maro nahIM, be-traNa miniTamAM pANInI sapATI upara AvI jAo, to paNa bhAre gUMgaLAmaNano anubhava thayo hoya tene jiMdagIbhara bhUlI zakazo nahIM. zarIrathI DUbavAno anubhava paNa bahu ja trAsadAyaka-saMtApadAyaka che. tema Atmika dRSTie tamAro AtmA A bhavasamudramAM-saMsArasAgaramAM DUbI rahyo che, gUMgaLAI rahyo che, cAre bAjuthI mUMjhAI rahyo che. paraMtu tamane evo ahesAsa thAya che ? jo AtmAne DUbavAnI gUMgaLAmaNa na hoya to taravAnA sAdhananI koI ja AvazyakatA nathI, tene bhAvatIrthanI jarUra ja nathI. bhautika dRSTie mAnavInuM jIvana eTale gaTaranA kIDAnuM jIvana : zAstra kahe che ke A saMsAra janma-jarA-maraNa, Adhi-vyAdhi-upAdhithI bharapUra che. mAnA peTamAM navA mahinA rahyA tyAre tyAM pA kalAka paNa khullI havA khAvA maLI nathI. zvAsa paNa mA le temAMthI gauNarUpe maLato hato. garbhamAM raheluM bALaka to sIdhA zvAsocchavAsa paNa nathI laI zakatuM. mA khAya-pIe temAMthI ja khAvApIvAnuM maLe, mAnI jIvana-kriyAonA AdhAre ja jIvavAnuM ane TakavAnuM. cAre bAju kapha-mala-mUtra-lohImAM ja sabaDatA paDyA raho. pANInI kSaNika DUbakIne bhulAvI de tevI bhayaMkara garbhAvasthA che. Medical sciencemAM bAdhitatvAcca; ityAdyabhyUhya svadhiyA'tra dossjaalmbhidhaaniiymiti||1029 / / 1030 / / / yadi prerako manyeta-jAhnavIjalAdikaM tIrthameva, daahnaash-pipaasopshmaadibhirdehopkaaritvaat| atrocyate-evaM (ca) sati tato madhu-madya-mAMsa-vezyAdayo'pi tIrthamApadyante, teSAmapi dehopkaaritvaavishessaaditi| uktaM drvytiirthm||1031 / / (vizeSAvazyakabhASya zloka 1029 thI 1031 TIkA) 1 yasmAdidaM dehAdikameva dravyamAtraMtArayati-nadyAdiparakUlamAtraM nayati, na punarjIvaM saMsArasamudrasya mokSalakSaNaM parakUlaM prApayati, ato'pradhAnatvAd drvytiirthm| tathA bAhyameva malAdidravyamAtramapanayati, na tvantaraGgaM praannaatipaataadijnykrmmlm| tathA, anaikAntikaphalamevedaM nadyAditIrtham-kadAcidanena nadyAdestaraNAt, kadAcittu tatraiva mjjnaat| tathA, anAtyantikaphalaM cedam, tathAhi-ekadA'nena tIrNamapi nadyAdikaM punarapi ca tIryata itynaatyntikphltvm| AtmanA vA'sya nadyAditIrthasya dravyamAnatvenA'pradhAnatvAt sarvatra dravyatIrthatvaM bhaavniiymiti||1028|| (vizeSAvazyakabhASya zloka 1028 TIkA) 2 tvaudayikAdibhAvapariNAmAtmakaH saMsArasamudra iti||1032|| (vizeSAvazyakabhASya zloka 1032 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 111 foetusnAM-garbhanAM citro batAve che, khAtarI karavI hoya to karI zako cho. tame je rIte garbhAvasthAmAM rahyA te rIte eka kalAka paNa jo atyAre rahevAnuM Ave to le-mUka thaI jAya. chatAM nava mahinA te avasthAmAM gUpacUpa rahyA. vaLI atyAra karatAM te vakhate tamAruM zarIra vadhAre delicate-komaLa-nabaLuM hatuM, chatAM majabUrIthI badhuM sahana karyuM. janmyA pachI atyAre to kuTAI kuTAIne ghaNA rough-khaDatala thaI gayA cho, paNa janmyA tyAre to atyaMta komaLa cAmaDI hatI, ane AvI atyaMta aparipakva avasthAmAM nava mahinA gUMgaLAmaNa sAthe rahevuM paDyuM. jIva satata mUMjhAyA kare, saMtApa anubhave evo garbhAvAsa atyAre tamane ciMtAdAyaka lAgato nathI, janmanI paNa koI gabharAmaNa dekhAtI nathI; hakIkatamAM janmanI process-prakriyAmAMthI jene pasAra thavAnuM Ave tenA to chakkA chUTI jAya tevo trAsa hoya che. mATe ja badhA raDatAM raDatAM janme che, koI hasatAM hasatAM janmatuM nathI. mRtyu paNa mahAvedanArUpa che. tenuM to nAma paDatAM ja tamane pasIno chUTI jAya che. A janma-jarA-maraNarUpa jIvanathI kharekhara chUTavAnI icchA che ? zAstramAM mAnavajanmane varSo gRhamatulya' kahyo che. Ano artha e che ke "saMDAsanI khALamAM kIDo pedA thayo hoya te baMdhiyAra ane aMdhArI gaMdakImAM janme che, AkhuM jIvana temAM ja sabaDe che ane tyAM ja mRtyu pAme che." manuSyabhavane paNa tevo ja kahyo che. je mAnavadehane joI joIne tame malakAo cho, A deha maLyAno garva lo cho tene zAstramAM A upamA ApI che. gaTaramAM janmelo kIDo jema gaTaramAM rAcyA kare ane majethI jIve, tema gaTaratulya mAnavadehamAM tame paNa mastIthI jIvo cho. A duniyAmAM jeTalI bahAra gaMdakI dekhAya che te badhAnuM mULa utpAdanasthaLa A deha che. ahIMthI ja badhI gaMdakI bahAra phelAya che. AvA dehamAM rahelo tamAro AtmA tattvathI gaTaramAM rahelA kIDA jevo ja che. upamA ekadama baMdha bese tevI che. bhautika daSTie mAnavadehanAM zAstramAM jarAya vakhANa nathI. je bhautika daSTie manuSyabhavane sAro mAne che te mithyASTi che. hA, Atmika dRSTie manuSyabhavanAM vakhANa karI zakAya. ame jyAre paNa "manuSyabhava durlabha che, anaMta puNyarAzi bhegI thAya tyAre maLe che." evuM bolIe, te vakhate tame A manuSyabhavanuM bhautika dRSTie mUlya vicAro cho ke Atmika dRSTie ? jene bhautika daSTie manuSyabhavanuM mUlya lAge tene mATe samajavAnuM ke te mUrkhaziromaNi che; kema ke manuSyadehamAM evuM kazuM nathI ke tenAM bhautika dRSTie vakhANa thaI zake. hA, bhautika dRSTie dehanAM vakhANa karavAM hoya to devatAnA dehanAM vakhANa thaI zake; kema ke teno deha suMdara che, aneka sukha-zAtAne ApanAra che. tamArA dehamAM to nAkamAM lIMTa, moDhAmAM lALa, AMkhamAM piyA bharelA che. AkhA zarIramAMthI pasIno nIkaLe che je satata durgadha mAryA kare che. roja bhUkha-tarasa lagADe che ane TaTTI-pezAbano trAsa ApyA kare che. A mAnavadehamAM bhautika dRSTie suMdara ke vakhANavA lAyaka kAMI che ja nahIM. tevA dehamAM bharAIne jIvavuM te ja tamane bhAre gUMgaLAmaNa lAgavI joIe. saMsAramAM gUMgaLAmaNa, mUMjhAro thAya tene ja bhAvatIrthanI AvazyakatA : jyAM sudhI tamane A saMsAramAM mUMjhAro nahIM lAge tyAM sudhI tamane taravAnI talAza nahIM jAge. DUbavAno For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dharmatIrthanI vyAkhyA satata bhaya rahevo joIe. mAro AtmA ghora duHkhamaya saMsAramAM phasAyelo che, anaMta kALathI coryAzI lAkha jIvAyoninAM duHkha-saMtApa anubhavI rahyo che, A vAstavikatAno vicAra karavAno che. jema dariyAnuM pANI cAre bAjuthI pharI vaLe ane tenI vacce je phasAyA hoya tene mATe zvAsa levo paNa bhAre paDe, tenI jema A saMsAramAM jaDa evAM karmothI sakhata phasAyA cho. vartamAna jIvananI jeTalI Adhi-vyAdhi-upAdhi che, te A karmarUpa baMdhananI paravazatAthI che. jene AmAMthI bahAra nIkaLavAnI icchA thAya tene ja taravA mATe tIrthanI jarUra paDe. tamane taratAM AvaDatuM hoya, paraMtu DUbavAno bhaya na hoya to tame taravA mATe hAthapaga na halAvo; kAraNa ke DUbavAnI akaLAmaNa ja tamane taravAnI kriyA karAve che. paNa jene DUbavAno mUMjhAro nathI, ahesAsabecenI nathI, jene agAdha jala vacce, pANImAM ja rahevAnuM game, te to pANInA taLiye jaIne TesathI phare. jema jaLacara prANIonuM jaLamAM ja jIvana che, tene jaLamAM ja salAmatI ane sukhano anubhava thAya che, tethI tene jaLamAM mUMjhAvAno ke gUMgaLAmaNano prazna nathI; tema janma-jarA-maraNa, Adhi-vyAdhi-upAdhithI bharelo saMsAra ja tamAruM jIvana hoya, temAM ja tamane svasthatAno anubhava hoya, A ja jIvana tamane phAvatuM hoya, koThe paDI gayuM hoya, coryAzI lAkha jIvAyoninA paribhramaNamAM jIvavA TevAI gayA ho, to tamAre A 'bhavasamudramAMthI bahAra nIkaLavA koI tIrthanI jarUra nathI. tamane aMtaramAM maMthana karAvavA A bola bola karuM chuM. tame tamArI jAtane prAmANikatAthI pUcho ke mane taravAnAM AlaMbanonI jarUra che ? jarUriyAta UbhI thAya pachI ja zodhatalAza zarU thAya. Necessity is the mother of invention-jarUriyAta e ja zodhakhoLanI mAtA che. zAstra kahe che ke je AtmAne agAdha bhavasAgara bihAmaNo, bheMkAra, asalAmata dekhAya; cAre bAju 84 lAkha jIvAyonimAM bhayaMkara rajhaLapATa, pArAvAra duHkhanAM mojAM ane viSaya-kaSAyarUpa vikarALa jaLacara jIvothI bharapUra saMsArane joIne jenAM chAtInAM pATiyAM besI jAya, bhayabhIta thaI jAya, manamAM thAya ke A badhI apAra muzkelIomAMthI bahAra kyAre nIkaLIza ? ane bahAra nIkaLyA sivAya duHkhamukta thavAno koI ja upAya nathI tevI jene pratIti thAya, Avo jIva ja dharmatIrthane pAmavA mATe lAyaka che. jema dhaMdhAmAM evA salavAI gayA ho, ke napho-mahenata to jAya paNa mUDI uparAMta devALuM nIkaLe tevuM hoya, to rAtre UMgha paNa Ave? ke rAta-divasa 1 tathApi gurukarmANastamadhanyAH zrayanti n| kintu dhanyatamAH kSINapApAH stokAH zrayanti tm||973 / / (verAti sa8) tena dezanayA''hvAnaM, samutsAhyAGginAM kRtm| prAvizanmaNDale stokA, bhvsthaanntbhaaggaaH||58 / / kurvantyanye ca nAryAdipAzasthA dhanasaMcayam / kSepo'yaM tRNakASThAde yo jnmprdiipne||59|| kSepo'tra ghRtakumbhAnAM, kaSAyoddIpanaM muhuH / tiSThanti vAritAste ca, na mUDhA maNDalasthitaiH / / 60 / / zamAmbunA na kurvanti, zAntiM na pravizanti c| maNDale naiva zRNvanti hitaM hAsAdi kurvte||61|| kecideva prabudhyante, yathA'sau buddhimAn muniH| pratibuddho girA teSAM, prvissttstiirthmnnddle||62 / / (vairAhatpanatA ta$ 8) 2 sati cAsminnasau dhanyaH, smygdrshnsNyutH| tattvazraddhAnapUtAtmA, ramate na bhvoddhau||175 / / (upamiti0 saptama prastAva) For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 113 bAvarA thaIne ja pharatA ho ? tamane dhana vinAnuM jIvana jema ati kaSTamaya-trAsadAyaka dekhAya che, tema dharmatIrtha vinAno saMsAra ati bihAmaNo dekhAvo joIe, joIne ja manamAM thAya ke ApaNA chakkA chUTI jaze. saMsAranuM bhayAnaka-rodra svarUpa : bhautika anukULatAnI dRSTie manuSyabhavane paNa bhagavAna kacaro kahe che, to kUtarAM-bilADAMnA bhavanI to zuM vAta karavI ? te bhavomAM to khAvA-pIvA-rahevAnAM koI ThekANAM nathI. tyAM utpanna thayelo jIva haDahaDa thaIne jIve ane game tyAre kamote mare. Aje pazuyoni to pratyakSa dekhAya che. temAMthI tamane koI bhava pasaMda karavA jevo lAge che ? AMkha mIMcIne vicAro ke AmAMthI koI paNa bhavamAM jaIza to mAruM bhAvi jIvana kevuM haze ? tame to atyAre manamAM nizcita cho ke bIjA badhA pazuyonimAM bhale jAya paNa ApaNe javAnA ja nathI. tethI hakIkatamAM tame mUDhatAthI ja jIvo cho. paraMtu thoDo paNa saMsAranA svarUpano vAstavika vicAra Ave to phaphaDI javAya. vaLI A bhaya kAlpanika nathI. satyano vicAra nahIM karIe to mUrkhAmAM khapIzuM. AMkho mIMcAya eTalI vAra che. tamane khyAla Avavo joIe ke A bhavasAgara mahAbhayaMkara che, AtmAnA bhukkA bolAvI de tevA anaMta duHkhamAM sabaDAvanAra che. jema pANIno svabhAva tamane DubADIne nIce taLiye laI javAno che, tema A 84 lAkha jIvAyonirUpa ghora saMsArano svabhAva dIrghakALa mATe tamane ekendriya-nigodarUpa taLiye laI javAno che. dariyAmAM bhAre vastu nAMkho to abajonAM abajo varSo sudhI taLiyArUpa peTALamAM paDI rahe, tene koI bahAra lAve ja nahIM. tema A duHkhamaya saMsAramAM bIjI koI gatimAM atizaya lAMbo samaya rahI zakAtuM nathI. are ! narakamAM paNa anaMta kALa rahI zakAtuM nathI. agaNita lAMbo samaya rahevuM hoya to ekamAtra ekendriya-nigoda che. tyAM tame anaMta kALa AMtarA vinA rahI zako. atyaMta paravaza, pAMgaLo, avikasita bhava, saMsAramAM jo koI hoya to te ekendriyapaNuM che, ane tenuM paNa taLiyuM nigoda che. agAdha jaLarAzinA taLiye rahelI bhAre vastunI jema, tyAM gayA pachI jIva anaMta kALa sudhI bahAra nIkaLI ja na zake. tyAM vicious circle-viSacakra che. ekendriyano bhava ja evo che ke temAM rahelA jIvane sAhajika adhyavasAyathI pAchuM ekendriyapaNuM ja baMdhAya. tethI pharI ekendriyamAM jAya. pharI pAchuM ekendriyapaNuM baMdhAya. Ama, anaMta kALa cakkara cAlyA ja kare. e gati ja ghora pApAnubaMdhI pApanA udayathI maLe che. "zAstramAM lakhyuM che ke ekendriyathI mAMDIne asaMjJI paMcendriya sudhInA bhavone, ghora pApAnubaMdhI pApanA udayathI jIva pAme che. pApAnubaMdhI pApano artha ja e che ke temAM viSacakra hoya. pApanA udayathI jIva saMkliSTa bhAvo kare, tenAthI pharI pApa bAMdhe, vaLI te pApanA udayakALe pharIthI saMkliSTa bhAvo karI punaH pApa bAMdhe; Ama, cakra cAlyA ja kare. tyAM AtmAe karmonA hAthe mAra khAdhe ja rAkhavAno. jeTalo mAra paDe eTalo ocho. 1 ete ca duHkhabahulA utkaTAsAtavedanIyAH, mohAndhakArAH tadudayatIvratayA, akuzalAnubandhinaH prakRtyA'sacceSTAhetutvena, yata evamataH ayogyAH zuddhadharmasya caaritrlkssnnsy| yogyaM caitnmnujtvm| (paMcasUtra tRtIya sUtra TIkA) For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dharmatIrthanI vyAkhyA tame roja pratyakSa juo cho ke tamArAM gharomAM pRthvI-apu(pANI)-teu-vAyu-vanaspatikAyanA jIvonI kevI kaphoDI sthiti che ! roja raMdhAya, baphAya, cholAya, taLAya, kuTAya che. cholIne pAchA uparathI masAlA bhabharAvo. A badhuM routine-rojiMduM che. te jIvone te bhavamAM aparAdha vinA paNa mAra khAdhA sivAya chUTako nathI. A rIte saMsAramAM je taravAnI kriyA na kare-dharmatIrthano Azraya na kare te DUbatAM-DUbatAM cheka taLiye ekendriya-nigodamAM pahoMcI jAya. tyAM ghaNo mAra paDe, becenI-gUMgaLAmaNa thAya, pachI akAmanirjarAno (zubha pariNAmano) puruSArtha karI atyaMta maMda gatie athAga prayatnathI anaMta kALe sapATIe Ave. devabhava ane manuSyabhavarUpI sapATI parathI kAMThe na AvyA, to pAchA ghara saMsAramAM DUbavAnuM nizcitaH devabhava ane manuSyabhavamAM janmelA jIvo, nigodarUpa taLiyethI saMsArasamudranI sapATI para puNyanI sahAyathI AvelA che. ahIM jIvane zvAsa khAvA mATe havA maLe che, bAkI to durgatiomAM kyAMya dharmano vicAra karavAno avakAza ja nathI. chatAM deva-manuSyagatirUpa sapATI para AvI gayA eTale pAra nathI pAmyA. hajI bhavasAgarathI pAra pAmavAnuM to bAkI ja che. tenA mATe tIrthanI jarUra che. ApaNe badhAe taravAnI kriyA karI eTale nigodathI nIkaLI ahIM sapATI sudhI AvI gayA. chatAM madhadariye sapATI para rahela paNa salAmata na ja gaNAya; kAraNa ke jaLamAM saLaMga lAMbo samaya sapATI para pAvaradhA taravaiyAothI paNa rahI zakAtuM nathI. atyAre vadhumAM vadhu 21 divasa taryAno record-vikrama che. tema zAstra kahe che ke manuSyabhava ane devabhavamAM saLaMga lAMbo samaya rahI na zakAya. vadhumAM vadhu pa-25 bhava rahI zako. tyArabAda kAM kAMThe AvavuM paDe kAM DUbavuM ja paDe. atyAre tame bhavasAgaramAM sapATI para AvyA cho, paNa kAMThe pahoMcyA nathI. bhavasamudramAMthI pAra pAmavA tIrtha ja ekamAtra AlaMbana : tame sapATI para hovAthI ja gUMgaLAmaNa ochI che, thoDI khullI havA maLI che, paNa jo mAtra khullI havA khAdhe rAkhazo ane pAra pAmavA prayatna nahIM karo to kAMThe nahIM pahoMco; ane taravAnI kSamatA jarA ochI thaI eTale pAchA pharajiyAta DUbavuM paDaze. jene kAMThe pahoMcavuM hoya te saune tIrthanI jarUra paDaze. tIrtha vagara A jagatamAM koI taryuM nathI. tIrthakaro jevA tIrthakaro paNa tIrthathI ja taryA che. eTale ja tIrthano ATalo mahimA gAyo che. anaMtA tIrthakaro, gaNadharo, kevalIo taryA te tIrthathI ja taryA che. A jagatamAM jIvamAtrane bhavacakramAMthI pAra pAmavA tIrtha sivAya koI AlaMbana nathI. vahelA-moDA tIrthanA rAha para caDavuM paDaze. pachI tamane evuM hoya ke ApaNe bhaviSyamAM jaIzuM, atyAre utAvaLa nathI, to khuzIthI bhavasamudramAM pharI zako cho. paraMtu nIkaLavuM hoya tene rasto eka mAtra tIrtha ja che. laukika tIrthanI traNa khAsiyato : bhautika dRSTie dehane jaLarAzimAMthI pAra pamADanArA nadI-samudranA ghATa-kAMThA te laukika tIrtha che ane For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 115 te paNa ramaNIya ane zAtAdAyaka hoya che. 'A laukika tIrthonI paNa traNa vizeSatAo che. (1) dAhanuM zamana kare, (2) maLano nAza kare ane (3) tRSAthI tRpti kare. (1) zArIrika dAhanuM zamana kare :- laukika tIrtha nadI-saMgamanA ghATa para hoya che, tyAMnuM vAtAvaraNa zItaLa ane AslAdaka hoya che. dA.ta. prayAga, haradvAra, lakSmaNa jhUlA vagere sthaLoe bhara unALAmAM paNa naisargika zItaLatA anubhavAya che. nayanaramya, prAkRtika vAtAvaraNa hoya che. AvAM tIrtho tyAM janArane zArIrika dAhanuM zamana kare che. (2) zArIrika maLano nAza kare :- tIrthomAM pANI pracura pramANamAM hoya jemAM snAna karavAthI maLa pravAhita-prakSAlita thaI jAya, tethI tIrtho zArIrika maLazuddhinuM kAraNa che. (3) zArIrika tRSAthI tRpti kare - tIrtha, tarasyAne jalapAna dvArA dehanI tRSA chipAve che. Ama, laukika tIrtho zArIrika dAhazamana, mala prakSAlana ane tRSAnuM tarpaNa karanArA che. vaidika dharmavALA AvAM tIrthomAM snAnane puNyasnAna kahe che. tyAMnA jaLane paNa pavitra gaNe che. tethI temanA saMnyAsIo, zaMkarAcArya Adi paNa snAnayAtrA karavA jAya. paraMtu AvAM dravyatIrtho aupacArika zItalatA, zuddhi ane tRptine karanArAM che; kAraNa ke dehamAM kAyamI dhoraNe zItalatA, zauca ke tRptino asaMbhava ja che. vaLI asaMkhya jIvonI hiMsAmaya jalano upabhoga AdinI pravRtti, avazya pApabaMdhanuM kAraNa ane indriyonA vikAranI poSaka che. tethI adharmamaya AvA snAnane tAraka kahI ja na zakAya. jainazAstroe tenI apradhAnadravyatIrthamAM ja gaNanA karI che. 1 dAhopasamaNa taNhAchedo malapaMkapavahaNaM cev| tihiM kAraNehiM jutto tamhA taM davvado titthaM / / (mUnAvAra(.A.-7 gathivAra) 7-62) * vyAkhyA-iha dravyatIrthaM mAgadhavaradAmAdi parigRhyate, bAhyadAhAdereva tata upazamasadbhAvAt, tathA cAha-'dAhopazama miti tatra dAho-bAhyasantApastasyopazamo yasmin taddAhopazamanaM, 'taNhAicheaNaM'ti tRSa:-pipAsAyAzchedanaM, jalasaGghAtena tadapanayanAt, 'malapravAhaNaM caive'tyatra malaH bAhya evAGgasamuttho'bhigRhyate tatpravAhaNaM, jalenaiva tatpravAhaNAt, tataH prakSAlanAditi bhAvaH, evaM tribhirathaiH karaNabhUtaistriSu vA'rtheSu 'niyuktaM' nizcayena yuktaM niyuktaM prathamavyutpattipakSe prarUpitaM dvitIye tu niyojitaM, yasmAdevaM bAhyadAhAdiviSayameva tasmAttanmAgadhAdi dravyatastIrthaM, mokSAsAdhakatvAditi gaathaarthH||1066|| (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 1066 TIkA) 2 tatra noAgamato dravyatIrthaM nadyAdInAM samo bhUbhAgo'napAyazca, tatsiddhau taritA taraNaM taraNIyaM ca siddhaM puruSabAhUDupanadyAdi, dravyatA cAsyetthaM tIrNasyApi punastaraNIyabhAvAt, anekAntikatvAt, snAnavivakSAyAM ca bAhyamalApanayanAt Antarasya prANAtipAtAdikAraNapUrvakatvAt, tasya ca tadvinivRttimantareNotpattinirodhAbhAvAt, prAgupAttasya ca viziSTakriyAsavyapekSAdhyavasAyajanyasya tatpratyanIkakriyAsahagatAdhyavasAyataH kSayopapatteH, tatkSayAbhAve ca bhAvato bhvtrnnaanupptteriti| (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 80 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 119 dharmatIrthanI traNa khAsiyato : "tattvadaSTie je AMtaradAha zamAve, AMtaramALano nAza kare ane AMtaratRSAne chIpAve te ja sAcuM tIrtha, jene bhAvatIrtha kahevAya. duniyAnAM badhAM dharmatIrthone ApaNe dharmatIrtha kahIzuM, paNa te darekamAM A traNa khAsiyata vadhate oche aMze avazya joIe. jemAM A traNa khAsiyata nathI te tIrtha nathI. agAdha saMsArasAgarathI pAra pamADavA mArganuM kAma kare te tIrtha. te tIrtha tenuM zaraNa lenArano Atmika dAha zamAve, Atmika malano nAza kare ane Atmika tRSAne tRpta kare; kAraNa ke AvuM tIrtha tenuM sevana karanArano kAyama khAte kaSAyarUpI dAha zamAve che, karmarUpI maLano apunarbhAvathI vigama kare che ane bhogatRSNAno mULamAMthI uccheda kare che. ahIM tIrtha zabdano samyak bhAvArtha susaMgata bane che. tethI vAstavamAM "tIrtha" zabdanA prayoganuM nimitta dharmatIrthamAM ja che. tame game tene tIrtha mAnI lo cho, te na manAya. 'tIrtha' zabda eTalo mahAna che ke teno prayoga vivekapUrvaka ja ucita che. ahIM kahevAnuM tAtparya e che ke tAraka dharma svayaM ja parama tIrthasvarUpa che; kema ke A bhavasAgara, janmajarA-maraNa-Adhi-vyAdhi-upAdhi ane roga-zoka Adi anaMta duHkhathI bharapUra che. temAMthI sugama mArga dvArA kAMThe laI jaI pAra pamADe tevI tAkAta dharmamAM ja che. temaja laukika tIrthomAM prasiddha je traNa khAsiyato che, te paNa tattvathI dharmamAM ja baMdhabesatI che. (1) AtmadAhanuM zamana kare : nadInA ghATa para jAo ke samudranA beach-retALa kinArA para jAo ke tyAMnI ThaMDI havAmAM eka-be kalAka pharI Avo, paNa A laukika tIrtha zarIranA dAhane zAMta karI zake, paraMtu tenAmAM mananA dAhane zAMta karavAnI tAkAta nathI; jyAre bhAvatIrtha to AtmAnA dAhane zamAve. kalpanAmAM paNa na Ave teTalA kaSAyono aMdaramAM dAha che. dA.ta. tamArA manamAM mAtra dveSanA AMkaDA mAMDIe to paNa gaNitanA AMkaDA nAnA paDe. tamane kariyAtuM, sudarzana ghanavaTI badhA para dveSa che. tamArA mananA dveSane gaNavA 1 athavA- paGkadAhapipAsAnAmapahAraM karoti yt| taddharmasAdhanaM tathyaM, tIrthamityucyate budhaiH||1|| paGkastAvat pApaM, dAhaH kaSAyAH, pipAsA viSayecchA, eteSAmapaharaNasamarthaM yadityarthaH, (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 80 TIkA) 2 vyAkhyA-iha bhAvatIrthaM krodhAdinigrahasamarthaM pravacanameva gRhyate, tathA cAha-krodha eva nigRhIte 'dAhasya' dveSAnalajAtasyAntaH prazamanaM bhavati, tathyaM nirupacaritaM, nAnyathA, lobha eva nigRhIte sati, kiM?-'taNhAe cheaNaM hoI'tti tRSa:-abhiSvaGgalakSaNAyAH viM?-"che mati vyAmo mavatIti thArtha: 2067T vyAkhyA-'aSTavidham' aSTaprakAraM, kiM?- 'karmarajaH' kamava jIvAnuraJjanAdraja: karmaraja iti, bahubhirbhavaiH saJcitaM yasmAttapaHsaMyamena dhAvyate' zodhyate, tasmAttat-pravacanaM bhAvataH tIrthaM, mokSasAdhanatvAditi gaathaarthH||1068 / / vyAkhyA-darzanajJAnacAritreSu niyuktaM' niyojitaM 'jinavaraiH' tIrthakRdbhiH 'sarvaiH' RSabhAdibhiriti, yasmAccetthambhUteSu triSvartheSu niyuktaM tasmAttatpravacanaM bhAvataH tIrthaM, mokSasAdhakatvAditi gAthArthaH / / 1069 / / (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 1067 thI 1069 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 117 bese to sAro gaNitajJa paNa niSphaLa jAya. TaTTI-pezAba para paNa dveSa, are ! tenuM nAma paDe tyAM dveSa, AMkhe juo ke kAne sAMbhaLo toya dveSa. Avo duniyAmAM keTalAM dravyo para, keTalI vyaktio para, keTalA bhAvo para dveSa che? tenuM saravaiyuM mAMDatA jAo to tamAro AtmA dveSano bhaMDAra che te pratyakSa puravAra thAya. veSamAtra eka prakArano dAha che. A dAhathI ja tame saLagI rahyA cho, dhagI rahyA cho. AvA anya paNa aneka kaSAyono AMtaradAha tamArA AtmAmAM che, jene mULamAMthI kAyama khAte zamAvIne parama zItaLatAno anubhava karAvavAnI tAkAta dharmamAM che. tethI AtmAnA dAhanuM zamana karavAthI dharma tIrthasvarUpa che. (2) AtmamaLanuM prakSAlana kare te ja rIte pasIno, dhULa vagere mela dehanA kAraNe che, jene snAna dvArA kAmacalAu zuddha karavAnI tAkAta laukika tIrthamAM che. paraMtu dehano mela paNa karmanA kAraNe che ane deha paNa karmanA kAraNe che. AtmA sAthe karma na hoya to badhA jaDa mela binaasarakAraka che. sarva melano paNa mela karma ja che. te karmathI zuddha thaI AtmA bahAra Ave eTale pavitratAnI parAkASThA Ave. A AMtarika malanA prakSAlananI tAkAta laukika tIrthamAM nathI paraMtu samyaka dharmasvarUpa bhAvatIrthamAM ja che. (3) AtmAnI bhogatRSNAne zamAveH vaLI, tame sAcA dharmanI jema jema najIka jAo tema tema tamArI indriyo ane mananI bhogaviSayaka tRSNA zamavAnuM cAlu thAya. pANImAM gaLAnI tarasa chipAvavAnI ja tAkAta che paNa tRSNArUpa AtmAnI tarasa chipAvavAnI tAkAta nathI. AtmAnI tarasa glAsa-be glAsanI nahIM paNa khAI jeTalI che. atyAre tame tRSNArahita nathI. kharekhara tamArI AkhI personality-vyaktitva tRSNAthI bharelI che. zarIra to tamAruM bahArathI dekhAtuM khokhuM che. Internal form-AMtarika svarUpa to tamAruM vAsanAtRSNA-icchA-Avega Adino akhUTa bhaMDAra che, te ja tame cho. AMtaradRSTie tame satata tarasyA cho. tarasa tamArAmAM becenI pedA kare, na chipAya tyAM sudhI cena-zAMti na maLe. A agaNita tRSNAne mULamAMthI tRpta karanAra ekamAtra dharma ja che. tethI dharma e bhAvatIrtha che. tIrtha zabdanI sArthakatA dharmatIrthamAM ja che : 1 dharmatIrthanI tArakatA paNa alaukika che; kAraNa ke bhavasAgaramAMthI eka vAra taryA pachI pharI vAra 1 tathA; krodhazca, lobhazca, karma ca tanmayAstatsvarUpA yathAsaMkhyaM ye dAha-tRSNA-malA: / krodho hi jIvAnAM mana:-zarIrasaMtApajanakatvAd dAhaH, lobhastu vibhavaviSayapipAsA''virbhAvakatvAt tRSNA, karma punaH pavanodbhUtazlakSNarajovat sarvato'vaguNThanena mAlinyahetutvAd malaH; atasteSAM krodha-lobha-karmamayAnAM dAhatRSNA-malAnAM yadekAntenA'tyantaM cApanayanAni kroti| tathA, karmakacavaramalinAd bhavaughAt saMsArApAranIrapravAhAt parakUlaM nItvA zuddhi karmamalApanayanalakSaNAM yataH karoti, tena tatsaMghalakSaNaM bhAvatastIrthamiti pUrvasaMbandhaH / aparamapi nadyAditIrthaM tucchA-'naikAntikA-''tyantikadAha-tRSNA-malApanayanaM vidadhAti, etattu saMghatIrthamanAdikAlAlInatvenAnantAnAM dAha-tRSNA-malAnAmaikAntikamAtyantikaM cApanayanaM karoti; ataH pradhAnatvAdbhAvatIrthamucyate, nadyAditIrthaM tvapradhAnatvAda dravyatIrthamiti bhAvaH / / 1034 / / (vizeSAvazyakabhASya zloka 1034 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dharmatIrthanI vyAkhyA taravAnuM nathI. eka vAra kAMThe pahoMcyA pachI DUbavAno kAyama khAte prazna ja nathI, jyAre laukika tIrtha to aneka vAra taryA pachI paNa temAM punaH punaH DUbavAno ane taravAno avakAza rahe che. tethI tenI tArakatA paNa aupacArika ja che. jenAmAM samyak tArakatA che ane je bhAvadAha, bhAvamala ane bhAvatRSNAne mULamAMthI uccheda kare che te ja sAcuM tIrtha, zAstrakAro koI paNa zabdaprayoga kare te keTalA nakkara vicArapUrvaka prayoga kare che teno A namUno che. pUrvadhara maharSi pU. zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNa ke jemaNe mahAbhASyanI (vizeSAvazyakabhASyanI) racanA karI che, temAM temaNe tIrtha zabdanI sArthakatA dharmatIrthamAM ja puravAra karelI che. sabhA : tIrthakaro tIrtha samAna che ? sAhebajI : nA, 'tIrthakaro tIrthane karanAra che. te to tIrthanA nAyaka-sthApaka che. sabhA : tIrthakaro tAranArA nathI ? sAhebajI : tAranArA che, paNa tIrtha sthApavA dvArA AkhA jagatane tAre che. are ! pote paNa tIrthanA avalaMbanathI ja tIrthakara banI jagatanA jIvone taravAno mArga batAvI gayA che. nizcayathI tIrthaMkaro paNa tIrtha dvArA ja tare che, mATe saune tAranAruM tIrtha ja che. sabhA: ApaNe tIrthakaronuM avalaMbana laIne tarIe to ? sAhebajI paNa tIrthanA zaraNe na jAo tyAM sudhI tIrthakaro paNa tamane tArI na zake. apekSAe tIrthaMkara karatAM tIrtha mahAna che. ahIM sudhI tIrtha zabdanI vyutpatti-vyAkhyAnuM vivecana karyuM. haju tIrthanA bheda pADaze. sukhottAra tIrtha, dukhottAra tIrtha. eTale kayA tIrthathI jaladI tarI zakAya ane kayA tIrthathI taravuM duSkara che Adi rocaka vAto Avaze. chatAM A badhI zAbdika vyAkhyA che. hArdarUpe to tIrthaMkarasthApita dharmatIrthanAM pAMca jIvaMta svarUpathI kharI vivecanA Avaze. te dvArA tamane kalpanA paNa na hoya tevI prabhuzAsananI oLakha karAvavI che. te thaI jAya ke jethI tamane ananya bahumAna pragaTe to ame kahIe ke tamAro janma saphaLa. sabhA tIrthaMkaro zatruMjaya Adi tIrthane vaMdana kare ? sAhebajI : nA, tamane khabara nathI ke tIrthakaro janme tyArathI kadI paNa derAsara jatA nathI, pratimAnuM darzana-pUjana karatA nathI, tame karo cho tevI tIrthayAtrA karavA gRhasthAvasthAmAM paNa jatA nathI; kAraNa ke temane dravyatIrthasvarUpa AlaMbanonI sAdhanA mATe koI AvazyakatA nathI. sabhA : RSabhadeva bhagavAna pUrva nANuM vakhata zatruMjaya para AvyA hatA ne ? 1 titthaM titthe pavayaNANi saMgovaMge ya gaNahare pddhme| jo taM karei titthaM-karo ya aNNe kRtitthiyaa||293 / / (saMbodhaprakaraNam gurusvarUpaadhikAra) For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 119 sAhebajI : te jAtrA karavA nathI AvyA. are ! teo pUrva navvANuM vAra AvyA mATe temanAM pagalAMthI A bhUmi tIrthasvarUpa pAvana-pavitra thaI, paNa prabhu tIrthane namaskAra karavA nathI AvyA. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / mavikAdi, Bor TGTIoi bhavanAdi III (mammalita pray20/o --5-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. je zaraNe Ave tene ja tIrtha paramapade pahoMcADe ? prabhue sthApelA dharmatIrthamAM jagatanA jIvamAtrane tAravAnI, jagatanA jIvamAtranA sarva duHkhano aMta karavAnI pUrNa kSamatA che. aciMtya sAmarthyavALuM A tIrtha jIvamAtrane paramapade pahoMcADavAnI kSamatA dharAve che. vaLI 84 lAkha jIvAyonirUpa bhavacakragata duHkhanA mahAsAgaramAM, jIvamAtra mATe ekamAtra taravAnuM sAdhana ke upAya hoya to te tIrthaMkara paramAtmAe sthApeluM A dharmatIrtha ja che. A dharmatIrthanuM je bhAvathI zaraNa svIkAre, AlaMbana le te jIva saMsArasAgarathI taryA vinA na ja rahe. A bhavacakramAM pharatAM pharatAM mAnavabhava ane devabhavarUpa saMsArasAgaranI sapATI para AvavAthI dharmatIrthane oLakhavAnI taka maLavA chatAM, je A zAsanane oLakhaze nahIM, bhAvathI samajaze nahIM ke tenuM zaraNa svIkAraze nahIM, to tene A dharmatIrtha ema ne ema tAre tevuM nathI. bhavodadhithI karavA mATe pUrvazarata e che ke jIve dharmatIrthanuM bhAvathI zaraNa svIkAravuM ja paDe. vahANa, jahAja ke sTImara paNa game teTalI sakSama hoya, agAdha pANImAMthI bahAra kADhI kAMThe pahoMcADavAnI pUrNa kSamatA dharAvatI hoya, chatAM kAMThe pahoMcavA temAM besavuM to paDe ja. tema ahIM zAsanamAM je bhAvathI praveza karavA taiyAra nathI. tene paNa A zAsana tAre evo artha nathI levAno. ane jyAM sudhI tamane A saMsAramAM guMgaLAmaNa na 1 pUrva navvANuM vAra padhArI pavitra karyuM zubha dhAma, sAdhu anaMtA karmo khapAvI pahoMcyA avicala dhAma. o svAmI | (upAdhyAyajI zrI yazovijayajI kRta siddhAcala mahAtIrtha stavana) 2 dharmabodhakaro nAma, mhaansniyuktkH| sa rAjadRSTiM tAM tatra, patantIM nirvrnnyt||71|| athAsau cintayatyevaM, tadA sAkUtamAnasaH / kimetadadbhutaM nAma, sAmprataM dRzyate myaa||72 / / yasya dRSTiM vizeSeNa, dadAti paramezvaraH / tUrNaM tribhuvanasyApi, sa rAjA jAyate naraH / / 73 / / ayaM tu dramako dIno, roggrstshriirkH| alakSmIbhAjanaM mUDho, jgdudvegkaarnnm||74 / / AlocyamAno'pi kathaM, paurvAparyeNa yujyate / tadasyopari pAto'yaM, sadRSTeH pAramezvaraH? / / 75 / / huM! jJAtameSa evAtra, heturasya nirIkSaNe / svakarmavivareNAtra, yasmAdeSa prveshitH||76 / / (upamiti0 prathama prastAva) For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dharmatIrthanI vyAkhyA lAge, cAre bAju Adhi-vyAdhi-upAdhirUpa agAdha duHkhanA sudramAM DUbI rahyA chIe teno mUMjhAro, becenI, pArAvAra akaLAmaNa na thAya, AmAMthI kema chUTavuM tevo vicAra vAraMvAra na Avato hoya, tevA jIvane to saMsArasAgara pAra pAmavo ja nathI, tethI tene tIrthanI AvazyakatA nathI. pAyAmAM taravAnI prabaLa icchA joIe ja, to ja bhAvathI zaraNa svIkAravAnuM mana thAya ane tenA jIvane ja jagaduddhAraka tIrtha tAre. vartamAnamAM dharmAtmAono paNa eka class-varga che ke jemane dharmArAdhanA dvArA AvatA bhavamAM pAcho manuSyabhava ke devabhava vartamAnabhavanI jema maLI jAya eTalAmAtrathI saMtoSa che. tene game tyAM kUtarA-bilADAnA bhavamAM na dhakelAI jaIe eTalI ja ciMtA che. AvA jIvone dharma dvArA sadgati maLe eTale bahu thaI gayuM. temane dharmanA teTalA phaLathI ja saMtoSa che; kAraNa ke teo saMsArasAgaranI sapATI para ja rahevA mAMge che, paraMtu saMsArasAgaranA pArane pAmavA mAMgatA nathI. jene sadgatithI ja saMtoSa che, saMsAra pAra pAmavAnI tamannA ke talasATa nathI, teo tAraka tIrthanA sAcA upAsaka banavA lAyaka nathI. jema samudranI sapATI para rahenAra kAyama khAte salAmata banato nathI, pUrNa salAmatI to kAMThe pahoMcanArane ja che, kAraNa ke tene have DUbavAno prazna nathI; tema saMsArathI pAra pAmIne mokSe janArane ja pUrNa salAmatI che. tamane badhAne manamAM ema thatuM hoya ke, A bheMkAra saMsAramAM DUbI jaIzuM to hADakuM paNa nahIM maLe, rakhaDI-rakhaDIne marI jaIzuM, kuTAI-kuTAIne khokharA thaI jaIzuM to paNa A saMsAramAM evI eka paNa jagyA nathI ke jyAM kAyama khAte zAMtithI zvAsa khAvA paNa maLe, AvuM vicAranArane to cokkasa kAMThe javAnI icchA thaze. paraMtu lagabhaga jIvo vicArazUnya thaIne hAyavoyapUrvaka jIve che ane hAyakArA sAthe mare che. 90 % saMsAranI bhayAnakatA to pratyakSa dekhAya che; kAraNa ke 84 lAkha jIvAyonimAM mAtra narakagati ane devagati ja tamane parokSa che, bAkI bIjI badhI gati prAyaH pratyakSa che; jyAM jIva kevI rIte janme che, kevI rIte jIve che ane kevI rIte kare che te najaronajara dekhAya che. koI pUche ke A pratyakSa dekhAtI lAkho jIvAyonimAM tamane kyAM goThavIe to phAvaze ? to zuM javAba Apazo? are ! Akho saMsAra eTalo bihAmaNo-bheMkAra che ke vicArazIlane to ema ja thAya ke AmAM kyAMka salavAI gayA to ApaNA bAra vAgI jaze. AvA bhavabhIru jIvane pAra pAmavA tAraka tIrthanI jarUra paDe che. zreSTha dharmatIrthanI pasaMdagI : je tAre te tIrtha che, tIrthamAM ja kAMThe pahoMcADavAnI zakti che. tevA tAraka tIrthasvarUpa dharmane zodhavA jave puruSArtha karavo paDe; kAraNa ke duniyAmAM dharmatIrtho ghaNAM che, tIrthakaroe dharmatIrtha sthApyuM te sivAya lokamAM aneka dharmatIrtho pracalita che. vaLI jemAM jeTalI tAravAnI zakti hoya eTalI tIrthasvarUpatA ApaNane paNa mAnya ja che. zAstromAM anya dharmone paNa dharmatIrtha ja kahyAM che. logassasUtramAM 'dhammatirthIyare' pachI 'jiNe, arihaMte...." vagere vizeSaNo mUkyAM che, tyAM ziSya prazna karyo ke covIsa tIrthakaronI oLakha mATe "dhammatiyUyare' vizeSaNa 1 aparastvAha-jinAnityatiricyate, tathAhi-yathoktaprakArA jinA eva bhavantIti, atrocyate, mA bhUtkunayamatAnusAriparikalpiteSu yathoktaprakAreSu sampratyaya ityatastadvyavacchedArthamAha-jinAniti, zrUyate ca kunayadarzane- 'jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 dharmatIrthanI vyAkhyA pUratuM che, to bIjA vizeSaNo mUkavAnI zI jarUra che ? teno javAba ApatAM cauda pUrvadhara pU. bhadrabAhusvAmI mahArAjA kahe che ke, lokamAM dharmatIrtha ghaNAM che ane tenA sthApaka paNa judA judA che, paraMtu te tIrthonA praNetA jina nathI. tethI dharmatIrthanA sthApakomAM tIrthakaronI "jina" zabda dvArA advitIyatA darzAvela che. A vivecana parathI samajI zakAya ke jainazAstro anya dharmatIrthone dharmatIrtha kahe che, paraMtu tIrthakaronA dharmatIrthane lokottara dharmatIrtha kahe che, je upAsanA mATe jIvanamAM oLakhapUrvaka pasaMda karavAnuM che. sthAvaratIrtha karatAM kaMI gaNuM mahAna jaMgamatIrtha : AryadharmomAM paNa nirvikArI mokSa batAvyo che. te mokSane temanA anuyAyIo anusare tevo preraka dharma temanA mATe tIrtha kahevAya. joke te dharma upAsakane ADA raste pheravI pheravIne mokSe laI jAya, chatAM tyAM rahelA apunabaMdhakAdi lAyaka jIvone tyAMnI hitakArI vAto tAraka bane che. tArakatAne sAme rAkhIne vaparAto tIrtha re ame bolIe chIe tyAre tamArA mAnasamAM lagabhaga sthAvaratIrtho upasthita thAya che, paraMtu dharmatIrtha upasatuM nathI, paNa te yogya nathI; kAraNa ke " A zAsanamAM sthAvaratIrtha karatAM kaMI gaNI mahAnatA jaMgamatIrthanI che, ane sarva jaMgamatIrtho dharmatIrthamAM samAya che, tethI sarvotkRSTa tIrtha dharmatIrtha che. jaMgamatIrtha eTale jIvaMtatIrtha che. jinamaMdira-derAsara, upAzraya, pratimAo, tIrthabhUmio, lipibaddha zAstro, jJAna-darzana-cAritranAM upakaraNo Adi ArAdhanAnAM sarva nimitto jaDa che; jeno sthAvaratIrtha ke dravyatIrthamAM samAveza thAya. paraMtu jIvaMtatIrtha to bhAvatIrtha che, jeno mahimA atula che. tame UMcAne nIcA ane nIcAne UMcA, vadhAre pUjyane alpa pUjya ane alpa pUjyane vadhAre pUjya mAno te barAbara nathI. dA.ta. ApaNe tyAM zAstramAM Ave che ke zrAvaka gurumukhe kalpasUtra, bArasAsUtra Adi koI paNa Agama sAMbhaLe, ke te sivAya paNa guru mahArAja pAse AvIne jijJAsAthI prazna pUche, athavA vyAkhyAna sAMbhaLe ke vAcanA sAMbhaLe tyAre, tenA mATe vidhi che ke pahelAM jIvaMta guru ane pachI lipibaddha jJAnanI pUjA karIne jinavANInuM zravaNa karavuM. ahIM pahelAM gurupUjA kahI, jJAnapUjA nahIM; kema ke tame A pustakanI pUjA karo cho temAM to lipirUpe jJAna AlekhyuM che. vAstavamAM pustaka pote to jaDa che, te jJAnanuM sAdhana che. have jJAnanuM sAdhana vadhAre pUjya ke jJAnamaya jIvaMta guru vadhAre pUjya ? lipibaddha zAstra karatAM jJAnI jIvaMta guru vadhAre mahAna kahyA che; kAraNa ke samyajJAna pustakamAM nahIM, paraMtu gurunA AtmAmAM rahe che. paNa tamAro bhrama pdm| gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tiirthnikaartH||1||' ityAdi, tannUnaM na te rAgAdijetAra iti, anyathA kuto nikArataH punariha bhavAGkuraprabhavo?, bIjAbhAvAt, tathA cAnyairapyuktam-"ajJAnapAMsupihitaM purAtanaM krmbiijmvinaashi| tRSNAjalAbhiSiktaM muJcati janmAGkuraM jantoH / / 1 / / " tathA- "dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati naangkurH| karmabIje tathA dagdhe, na rohati mavALu: T " ___ (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 1080 TIkA) 1 etena siddhAcalAderArAdhyatvamapi vyAkhyAtam, jJAnadarzanacAritrarUpabhAvatIrthahetutvenAsya dravyatIrthatvAd (pratimAzataka zloka 102 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 122 evo che ke mahArAja sAheba paNa pustakane page lAge che, mATe jJAnanuM sAdhana pustaka UMcuM ane mahArAja sAheba nIcA. paraMtu A tamArI samajaNaphera che. mahAtmA pustakane page lAge che temAM RNasvIkAranI dRSTi che; kAraNa ke temane te pustaka jJAna meLavavAnuM sAdhana bane che. jyAM sudhI jJAna meLavavA jaDa AlaMbana-nimittanI jarUra paDe che, tyAM sudhI teno paNa RNasvIkArarUpe aupacArika vinaya avazya kartavya che. jene pustaka Adi AlaMbananimittanI jarU2 na paDatI hoya tevA ucca bhUmikAnA sAdhu pustakane page na lAge. paraMtu amAruM jJAna svanirbhara nathI, jJAna meLavavA amane lipibaddha zAstronI sAdhana tarIke AvazyakatA rahe che, tethI ame pustakano vinaya karIe; paraMtu tamArA mATe pustaka karatAM jJAnI guru jIvaMta jJAnasvarUpa hovAthI vadhAre pUjya che. mAro muddo e che ke jIvaMtanuM mahattva vadhAre ke sthAvaranuM mahattva vadhAre ? jIvaMta tIrtha ane sthAvara tIrtha vacce ghaNo moTo taphAvata che. tame je tIrtho vicAro cho te to sthAvaratIrtha che, jyAre dharmatIrthamAM to jaMgamatIrthanI pradhAnatA che; kAraNa ke zreSTha tArakazakti temAM ja che, bIje tIrtha zabdano prayoga aupacArika che. sthAvaratIrtha karatAM jaMgama tIrthane nyUna mAnazo to samajI lejo ke tamArI buddhimAM bhrama che. tame jainazAsananA kharA marmane samajyA nathI. ghaNA kahe ke trevIsa tIrthaMkara zatruMjaya para AvyA ane neminAtha bhagavAna na caDyA, to teo pAvana tIrthanI tIrthayAtrA vagara rahI gayA. paNa temane khabara nathI ke A trevIsa tIrthaMkaro zatruMjaya tIrtha 52 yAtrA karavA mATe nathI AvyA. vaLI neminAtha bhagavAna paNa zatruMjaya tIrtha para na caDyA to temane koI nukasAna nathI; kema ke tIrthaMkaro mATe sthAvaratIrtha e taravAnuM AlaMbana che ja nahIM. are ! temanA caraNasparzathI pAvana thayelI bhUmi ja svayaM sthAvaratIrtha bane che. AvA tIrthaMkarone paNa dharmatIrtha pUjya che; kAraNa ke dharmatIrthamAM sarva jaMgama-sthAvara tAraka tIrthono samAveza thAya che. praveza-nirgamanI sugamatA-durgamatAnA AdhAre dharmatIrthonI cAra prakAre tulanAtmaka oLakha : pU. zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNe tA2ka dharmatIrthanA cAra prakAro upamA dvArA darzAvyA che. 1 (1) 1je dharmatIrthanA mArgamAM praveza sugama hoya ane nirgama paNa sugama hoya, (2) je dharmatIrthanA mArgamAM praveza durgama hoya paNa nirgama sugama hoya, (3) je dharmatIrthanA mArgamAM praveza sugama hoya paNa nirgama durgama hoya ane (4) je dharmatIrthanA mArgamAM praveza paNa durgama hoya ane nirgama paNa durgama hoya. (nirgama eTale pAra pAmavuM athavA choDI devuM.) 1 athavA sukhAvatAraM sukhottAraM 1 sukhAvatAraM duruttAraM 2 duHkhAvatAraM sukhottAraM 3 duHkhAvatAraM duruttAraM 4 iti dravyabhAvatIrthaM draSTavyaM, tacca sarajaskazAkyaboTikasAdhusaMbandhi vijJeyaM, alaM prasaGgena / (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 80 TIkA) iha dravyatIrthe catvAro bhaGgAH, tadyathA - sukhAvatAraM sukhottAram, sukhAvatAraM duruttAram, duHkhAvatAraM sukhottAram, duHkhAvatAraM duruttAram / evaM bhAvatIrthe'pIyaM caturbhaGgI draSTavyA / (vizeSAvazyaka bhASya zloka 1040-1041 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 123 samudramAM DUbatI vyaktine tarIne kAMThe pahoMcavA raste caDavuM che, paNa jaLathI bharapUra sapATImAM sugama rasto meLavavAmAM ja kaThinAI hoya che; kema ke samudramAM evA evA area-pradeza hoya ke jyAM bhinna bhinna jaLapravAhothI AMdhI-vamaLa pragaTatuM hoya, koI sthaLe jaLacara prANIonA bhAre upadrava hoya, to koI sthaLe bhAre kAdava-kIcaDayukta ke jaLamAM gupta TekarAvALo pradeza hoya. AvAM sthaLomAM game tevo pAvaradho taravaiyo hoya to paNa khedAnamedAna thaI jAya. tethI kAMThe pahoMcavA saraLa ane sugama mArga pakaDavo paDe, vaLI te mArga avazya kAMThe pahoMcADanAra joIe. A upamA dvArA sarva dharmatIrthonI saMkSepamAM tulanAtmaka oLakhANa ApI che. badhAM dharmatIrtho zaraNe AvanArane tAravAno dAvo kare che, paNa konAmAM kaI khUbI ane kaI khAmI che; kayuM tIrtha pasaMda karavA jevuM che ane kayuM nApasaMda karavA jevuM che te saMkSepamAM samajavA A varNana che. upamA mArmika che. samudramAMthI pAra pAmavAnA rastAonuM A cAra prakAre vargIkaraNa karI zakAya. (1) je mArgamAM sahelAIthI praveza karIne sukhapUrvaka bahAra nIkaLI zakAya, (2) je mArgamAM kaSTathI praveza zakya bane paNa sukhethI bahAra nIkaLI zakAya, (3) je mArgamAM praveza sukhapUrvaka thAya paNa dukhethI bahAra nIkaLI zakAya ane (4) je mArgamAM kaSTathI praveza pAmI zakAya ane kaSTathI bahAra nIkaLI zakAya. A barAbara yAda rAkhajo. pratyekamAM samajAvavA daSTAMto ApyAM che. sarva Aryadharmo kahe che ke saMsAramAM rahevA jevuM nathI, saMsAra asAra che, tenAthI pAra pAmavA jevuM che, mokSe javA jevuM che. mokSa anaMta sukhano sAgara che, saMsAra anaMta duHkhano bhaMDAra che. AmAM koIpaNa darzanano matabheda nathI, chatAM sAdhakane duHkhathI mukta thavAno rasto Aryadharmo potapotAnI rIte batAve che. te mArgonI guNavattA samajavA jevI che. (1) praveza sugama, nirgama sugama, zaivamata : 'sukhe praveza karI zakAya ane sukhathI bahAra nIkaLI zakAya tevo zaivadarzanano mArga che. arthAt sukhAvatAra sukhorAra. A zaivadharmanA saMnyAsIo tamane paricita nathI, paraMtu gujarAtamAM prasiddha svAmInArAyaNanA 1 iha ca yatra sukhenaivAvataranti pravizanti prANinastat sukhAvatAram, sukhenaiva yata uttaranti-sukhenaiva yad muJcantItyarthaH, tat sukhottAram; ityaadybhnggvrtitiirthbhaavaarthH| etacca sarajaskAnAM zaivAnAM saMbandhi veditavyam; tathAhi-rAga-dveSa-kaSAye-ndriya-parISaho-pasarga-mano-vAk-kAyajayAdilakSaNasya tathAvidhaduSkarakaSTAnuSThAnasya taiH kriyamANasyA'darzanAt, yathA kathaJcidrUpatayA'pi ca tairRtaparipAlanasyA'bhidhAnAt sukhenaiva prANinastaddIkSAM pratipadyante, iti tattIrthasya sukhaavtaartaa| tacchAstreSu ca na tathAvidhA(vAsaka)''vAsakasvAbhAvA kAcid nipuNA yuktirasti, yadvAsitAntarAtmA pumAMstaddIkSAM na prityjet| kiJca, "zaivo dvAdaza varSANi vrataM kRtvA tataH prm| yadyazaktastyajetApi yAgaM kRtvA vratezvare / / 1 / / " ityAdinA dIkSAtyAgasya tairnirdoSatayA'pyabhidhAnAt sukhenaiva taddIkSAM jantavaH parityajanti, iti tattIrthasya sukhottaarteti||1|| (vizeSAvazyaka bhASya zloka 1040-1041 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dharmatIrthanI vyAkhyA saMnyAsI paNa A kakSAmAM kahevAya. ame gAmaDAmAM vihAra karIne jaIe tyAre tyAMnA abUjha loko paNa kahe ke "sAheba ! sAdhu thavuM hoya to svAmInArAyaNa saMpradAyanA thavuM; kAraNa ke ekalI lahera karavAnI. bhakto paga ghase paNa saMnyAsI moTara vagara paga na mUke. rahevA baMgalo ke phleTa hoya, sAthe air condition-era kaMDIzana hoya, moTA saMnyAsIo to plenamAM UDatA hoya, maratAM sudhI kamAvAnI ciMtA nahIM, benka belensa paNa sAruM hoya." A vAstavikatA che. temane utArI pADavAnI vAta nathI, niMdA tarIke varNana nathI. paNa tattva samajavA vicAravAnuM che ke je dharmamAM AvA indriyone anukULa AcAra-vicArane dharma kahyo che, jyAM anuSThAna bahu suMvALuM hoya, te dharmaanuSThAna dvArA kaSAyono vijaya, viSaya-vikArono kSaya ke mana-vacana-kAyAnI zuddhi bahu saMbhavita na hoya. tethI tevo dharma svIkAravo paNa sugama; uparAMta temAM koI vizeSa Atmika anubhUti ke sacoTa tattvadarzana na hovAthI tenI sAthe atyaMta AtmIyatA paNa na baMdhAya, tethI teno tyAga paNa sugama. AvA dharmamArgane prathama prakAramAM mUke che. duniyAnA dareka dharmo potapotAnA anuyAyIone AtmAnA utthAnano mArga batAve che, paraMtu je dharmamAM tapa-tyAga ochAM hoya, vikArono nAza alpa hoya, UlaTuM vikAronuM poSaNa hoya, dehaindriyane anukULa vartana hoya to te dharma sukhethI sevI zakAya tevo hoya; alpasattvavALAne paNa te phAve, ane teno tyAga paNa sulabha gaNAya. vaLI zaivadharmamAM lakhyuM che ke saMnyAsIne bAra varSa pachI ghare pAchA AvavuM hoya to AvI zakAya, temAM pratijJAbhaMganuM mahApApa nathI, zAstromAM tenI koI bhAre niMdA nathI. vaLI saMnyAsakALamAM paNa satata ArAdhavA yogya yoga bhaktiyoga ja kahyo che, je atiduSkara evA dhyAnayoganI apekSAe ghaNo sahelo che. basa, IzvaranI dhUna lagAvo, zaMkaranuM nAma lo eTale sarva pApa khapI jAya. mAtra IzvaranAmasmaraNamAM ja utkRSTa tAratA kahI che. tenAthI AgaLa koI ugra sAdhanA te darzanamAM nathI. eTale praveza paNa sugama ane nirgama paNa sugama. ahIM nirgama zabdanA saMdarbhathI pUrvadhara maharSie be artha karyA che : temAM prathama artha mArgano tyAga che, jyAre bIjo artha pAra pAmI kAMThe pahoMcavuM te che. atyAre pahelo artha vicArIe chIe, eTale ke je darzana anuyAyIne sacoTa tattvanI pratIti karAvavA dvArA hRdayamAM saMvedanA jagADe, to te dharmamArga para sAdhakane daDha anurAga baMdhAya, jethI te mArgano tyAga karavo tene mATe duSkara bane. paraMtu zaivadarzana ke svAmInArAyaNa saMpradAya AdimAM AvuM kazuM nathI. mAtra saMnyAsInI oLakharUpa bhagavAM vastro paheravAnAM, thoDA bAhya AcAra pALavAnA ane bhagavAnanuM nAmasmaraNa karavAnuM. vaLI bAra varSe na phAve to saMsAramAM pAchA AvavAnI paNa chUTa. je darzanomAM tattvanI sacoTa vAto nathI athavA je sAMbhaLyA pachI tenA para evI AsthA baMdhAya ke temAMthI bahAra nIkaLavA mana taiyAra na thAya, tevuM je darzanomAM nathI; mAtra sthUla siddhAMto prarUpelA che, jethI zaraNe AvelAne temAM atyaMta prIti na thavAthI teno tyAga muzkela na bane, evA A sukhAvatAra-sukhottAra pahelA prakAranA tIrthanI vAta thaI. For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA - (2) praveza durgama, nirgama sugama - digaMbara mata H bIjo mArga evo che ke jyAM praveza durgama che paNa nirgama sugama che. AvA aneka dharmo vizvamAM che, jene samajAvavA prastutamAM pUrvadhara mahApuruSe digaMbara saMpradAyanuM kathana karela che. temanuM kahevuM ema che ke, digaMbara dIkSAmAM praveza duSkara che paNa nirgama sugama che. A vAta tamane nahIM bese; kema ke A muMbaImAM aneka gujarAtI jaino evA che jeo digaMbara paraMparAnA paricayamAM AvIne eTalA badhA prabhAvita thaI gayA che ke teo aMtarathI mAne che ke kharo AcAra to digaMbara sAdhu pAse ja che. teo kahe che ke zvetAMbara sAdhuo to kAMI pALatA nathI, digaMbara sAdhuono AcAra ja kharekhara kaThora tyAgamaya che. paNa A pUrvadhara mahApuruSa UlaTuM lakhe che. temanuM kahevuM che ke digaMbara saMpradAyamAM nagnatA e ja mukhya AcAra che, tethI maryAdAsaMpanna mANasane tyAM dIkSA levAmAM hicakicATa thAya. vaLI, at a glance-prathama najare aparigrahano kaDaka dekhAva che; kAraNa ke nAno vastrano TukaDo paNa parigraha tarIke nahIM rAkhavAno, yathAjAta (janmyA tevA) ja rahevAnuM. bhojana paNa karapAtramAM. tethI sarva parigrahano tyAga AcAramAM spaSTa dekhAya. ame vAparIe tevAM vastra, pAtra, pATa, pATalA kazuM na dekhAya. tethI pravezatAM ja gabharAmaNa thAya, kaSTa joIne ja svIkA2vAmAM mana pAchuM paDI jAya. tethI duHkhe pravezI zakAya tevo temano mArga che. paraMtu bahArathI ATalo ugra AcAra chatAM aMdarathI badhuM polaMpola hoya. A vAta tamane nahIM bese. joke ame zvetAMbara sAdhu chIe eTale zvetAMbara sAdhvAcAranAM vakhANa nathI karatA, paraMtu zAstro bhaNatAM spaSTa dekhAya ke digaMbaramatano AcAra aMdarathI pokaLa che. haju tamane munijIvananI caryAnI pAkI khabara nathI. AkhI jiMdagI aNIzuddha mahAvrato pALavA mATe nagnatA mahattvanI nathI. aMte to ahiMsA, satyamaya jIvana banAvavAnuM che. kapaDAM pahero ke na pahero te gauNa che, paraMtu AhAra Adi jIvana jarUriyAtanI koI paNa cIja meLavavA, karaNa-karAvaNa-anumodananuM dUradUrathI paNa pApa na lAge, te AcArazuddhi mATe khUba mahattvanuM che. tame kalpasUtramAM sAdhunA AcArarUpe dazavidha kalpa sAMbhaLo cho, temAM sAdhujIvananA prANasvarUpa audezikakalpanuM varNana che, jenA pAlana vinA mahAvrato na TakI zake. digaMbaramatamAM vastra-pAtranA ekAMte tyAganA AgrahathI temane jIvana TakAvavA A AcArano mULamAMthI bhaMga karavo paDe che. atyAre digaMbara sAdhuo vihAra kare che tyAre ochAmAM ochAM ATha rasoDAM temanA anuyAyIone sAthe rAkhavAM paDe che. tamAruM to eka rasoDuM che, jyAre tyAM sAdhune khAtara ATha rasoDAM jALavavAM paDe che. huM mAro anubhava kahuM chuM, ke tyAMnA moTA staranA eka AgevAne amArA pitAzrIne kahyuM hatuM ke, amArA sAdhu vihAra kare tyAre bhakti mATe ame je karIe temAMthI 90 % wastage jAya - bagADa thAya; kAraNa ke teo amArI-zvetAMbara 125 1 duHkhAvatAraM sukhottAramiti tRtIyaM boTikAnAM digambarANAm / tatra nAgnyAderlajjAdihetutvena duradhyavaseyatvAt tattIrthasya duHkhaavtaartaa| aneSaNIyaparibhoga-kaSAyabAhulyAdestadasamaJjasadarzanAt, nAgnyAdezcAtilajjanIyatvena tatparAbhagnAnAM tattIrthasya sukhottArateti / / 3 / / ... anye tu sukhottAratAM duruttAratAM ca sarvatra muktiprAptimAzritya vyAcakSate tatra ... boTikAnAM tu bhikSAzuddhyAdInAM gauNatvenAbhyupagamAd nAgnyalakSaNanirgranthatvamAtrAdeva muktyabhyupagamAt sukhottAratA / (vizeSAvazyakabhASya zloka 1040-1041 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dharmatIrthanI vyAkhyA sAdhunI jema ghare ghare pharIne gocarI lAvI na zake, labdhi vinAnA karapAtrIne eka ja ghare bhojana anivArya hoya che. tethI game te eka rasoDe jaIne UbhA rahevAnuM ane tyAM ja saMpUrNa bhojana karavAnuM. vaLI eka lITara dUdha hAthamAM reDe to mAMDa aDhIso grAma moDhAmAM jAya, bAkI badhuM jamIna para relArUpe DhaLe. jenI kAM to gRhasthoe zuddhi karavI paDe athavA bIjI mahA ajayaNA thAya. sabhA : ATha rasoDAM zuM kAma rAkhe ? sAhebajI: eka ja rAkhe ane dararoja tyAM ja dhAmA nAMkhe to sAdhvAcAra dekhAvathI paNa gRhasthatulya thAya. tethI kaMIka oThArUpe paNa bhinnatA rAkhavI hoya to ATha rasoDAM anivArya che. dararoja pharatAM pharatAM temAMthI koI paNa ekamAM jaIne bhojana karI le. A vAta koI paNa jAtanA dveSabhAva ke Agraha vinA je joyuM che, sAMbhaLyuM che te kahIe chIe. sabhA H A AcAra temanAM zAstrone saMmata che ? sAhebajI : hA, nahIMtara munine karapAtrabhojana asaMbhavita thAya. vAstavamAM ahiMsAmaya jIvana mATe sUkSma jayaNA, samiti-guptinuM pAlana mahattvanuM che, nagnatA nahIM. mAtra nagnatAne ja utkRSTa cAritra gaNo to janAvaro paNa nagnatAne AjIvana seve che. ahiMsA-satyarUpa mahAvratonA pAlanamAM ja samyakyAritra che. ahiMsA-satyanuM pAlana ja na hoya tevI nagnatAne dhoI pIvAnI ? teno koI matalaba nathI. A vAta taTasthatAthI vicAravAnI taiyArI joIe. A muMbaImAM digaMbaro ghaNA gAje che. tyAM janArA ane temane sAMbhaLanArA pAchA zvetAMbaro che. bicArA vagara kAraNe aTavAya che. bhagavAna mahAvIrano siddhAMta temane khabara nathI. prabhu mahAvIre upadezelA AcAra-vicArane je sUkSmatAthI samaje te bhramamAM paDe nahIM. tene tarata khyAla Ave ke jayaNAzUnya mAtra nagnatAthI cAritranuM pAlana na thAya. A pUrvadhara mahAtmA spaSTa lakhe che ke, digaMbarono AcAra bahArathI game teTalo ugra hoya paNa aMdarathI polo che. eTale praveza durgama paNa nirgama sugama. sUkSma jayaNA na hovAthI vicArakane AcAramAM atyaMta zraddhA zakya nathI. tethI mAnasika rIte teno tyAga paNa sukara che. vaLI zarIrathI paNa nirgama sugama che; kema ke khAnadAna vyaktine jAheramAM-lokamAM nagnatA bahu phAve nahIM, ane saMnyAsano tyAga karanAra gRhastha gurune paNa saMghamAM eTaluM sthAna-mAna hoya ke vAMdho na Ave. uparAMta nagnatA AdinA sthApana mATe koI nakkara siddhAMta ke tarko nathI ke je vivekIne anurAga daDha kare. saMkSepamAM digaMbara dIkSAmAM praveza durgama paNa nirgama sugama che. joke A saMpradAya jainadharmano ja eka phAMTo che, te paNa dharmatIrtha che, tyAM paNa mokSamArga che. tethI tyAM mokSamArga che ja nahIM evuM kahevAno amAro bhAva nathI. zAstra tyAM sudhI kahe che ke digaMbaromAM paNa samakita hoI zake 1 'svatantranItitastveva'-jainazAstranItereva na punastantrAntarAbhiprAyeNApi, 'granthibhede' -rAgadveSamohapariNAmasyAtIvadRDhasya vidAraNe 'tathA'-yathApravRttyAdikaraNaprakAreNa 'sati'-vidyamAne kimityAha 'samyagdRSTiH' -zuddhasamyaktvadharaH, bhvti-smpdyte| (viju ratnovara rahe2 TIva) * atha samyagdRSTisvarUpamAha-samyagdRSTiIvo gurubhirupadiSTaM pravacanaM niyamAdyathAvat zraddhatta eva turevakArArtho bhinnakramazca / For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 127 che. tyAM paNa lAyaka jIva hoya to mokSamArgamAM pravezIne adhyAtma dvArA tyAM rahIne kalyANa karI zake. chatAM temanA sAdhvAcAranuM prAmANikatAthI mUlyAMkana karI batAvyuM che. cAritradharmano mULa prANa bhikSAdharma, jeno digaMbaramatamAM vicchedaH sabhA : e loko ApaNI jema bhikSA mATe kema na phare ? sAhebajI : kevI rIte phare ? hAthamAM khAvAnuM hoya to, ghare ghare eMThA moDhe khorAkanAM kaNiyAM ke TIpAM pADatA pADatA paribhramaNa kare ? temAM to sAdhupadanI paNa apabhrAjanA ane mahAajayaNAnuM AcaraNa thAya. aparigrahanA nAme nagnatAno ekAMta Agraha Avyo tethI labdhizUnya vartamAnanA alpasattvazALI sAdhuonA jIvanamAM bhikSAvRttino ja nAza svIkAravo paDyo. lAbhAlAbhano vicAra karyA vinA karAto ekAMta Agraha kevA anartha UbhA kare tenuM A pratyakSa dRSTAMta che. sabhA : vastra kevalajJAna prApta karavAmAM bAdhaka che ? sAhebajIH A aMge pU. upAdhyAyajI mahArAjAe lakhyuM ke, jaDa evuM vastra kevalajJAnamAM mamatA pedA karavA dvArA avarodhaka che ? ke mamatAzUnyavatra svayaM ja kevalajJAnamAM avarodhaka che ? jo vastra svayaM ja kevalajJAnamAM avarodhaka hoya to kevalIne koI ociMtuM vastra oDhADe to temanuM kevalajJAna bhAgI jAya, ema mAnavuM paDe, je hAsyAspada che. tethI mamatA vinA vastra kevalajJAnamAM avarodhaka che tevuM puravAra karavuM zakya nathI. sabhA : vastra hoya to mamatA thAya ne ? sAhebajI : vastra hoya to mamatA thAya ja tevo ekAMta nathI. vaLI, kapaDuM vadhAre mamatAnuM kAraNa ke deha vadhAre mamatAnuM kAraNa ? mahAmamatAnuM kAraNa evuM zarIra sAthe rAkhIne kevalajJAna thaI zake, to vastra sAthe rAkhIne kevalajJAna thavAmAM koI bAdha nathI. vaLI, koI vastra-pAtra vinA paNa saMpUrNa ahiMsA-jayaNAmaya ane maryAdApUrvakanuM jIvana jIvI zakatA hoya tethI AjIvana nirvastra ke karapAtrI rahe to paNa amane vAMdho nathI; kAraNa ke amane savastra ke nirvastra dharmano ekAMte Agraha nathI. jenI je kSamatA hoya te pramANe hitakArI AcaraNa kare. bhagavAne baMne dharmane mokSanA kAraNa kahyA che. zvetAMbarone ekAMte vastrano Agraha nathI, digaMbarone nagnatAno ekAMte Agraha che. mahAvIra prabhunA anekAMtanA siddhAMtano e lokoe bhaMga karyo che. sabhA : jinakalpI mahAtmAo vastra nathI paheratA ne ? sAhebajI : hA, labdhidhArI jinakalpI mahAtmA vastra nathI paheratA, paNa jinakalpI banavAnI tamArI yaH punaH samyagdRSTirapyasadbhAvamasadbhUtaM pravacanaM zraddadhAti so'vazyamajAnan svayaM parijJAnavikalaH san yadvA gurostathAvidhasamyakparijJAnavikalasya mithyAdRSTervA jamAliprakhyasya niyogAdAjJApAratantryAt, naanythaa| (karmaprakRti upazamanAkaraNam zloka 24 upA. yazovijaya TIkA) For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 dharmatIrthanI vyAkhyA tAkAta joIe. 'jinakalpI varSo sudhI palAMThI vALIne bese nahIM. AvI vartamAnanA digaMbara sAdhunI taiyArI che ? kalAko sudhI cattApATa sUvA joIe ane jinakalpInI vAto karavI te baMdhabesatI nathI. ahIM muddo eTalo ja che ke, emano AcAra je rIte pravartamAna che, tenI khoTI niMdA karyA vagara taTasthatAthI mUlyAMkana karIne zvetAMbara AcAryo kahe che ke, A nirvastratAno Agraha khoTo che. nirvastratAnA nAme bhramaravRttirUpa bhikSAdharma ja nAza pAmyo. vAstavamAM cAritradharmano prANa ja bhikSAdharma che. sAdhune bhagavAne svabaLathI dhana kamAvAnI chatI zaktie nA pADI. amane prabhue kahyuM ke bhikSA dvArA mAMgIne khAvuM, paNa jAte kamAvuM nahIM. lokavyavahArathI amArI jiMdagI paravaza kahevAya. sAdhune lokAzrita rahevAnuM zAstramAM kahyuM che. mAre pANI joIe ke nAnI soya joIe to paNa tamArI pAse yAcanA karavA AvavAnuM kahyuM. arthAt amane saMpUrNa paropajIvI rAkhyA. bhagavAne kahyuM ke saMpUrNa ahiMsAmaya jIvana jIvavuM hoya to bhikSAvRtti sivAya bIjo koI vikalpa nathI. dhana kamAvA jazo to aDhAra pApasthAnakothI kharaDAzo. Akho saMsAra pApathI bharelo che. tamAre niSpApa jIvana jIvavuM hoya to bhikSArUpI mahAna dharmane adInatAthI svIkAro. ame bhikhArI nathI, paNa bhikSopajIvI bhikSuka chIe. bhikhArI dInatAthI mAMgavA Ave jyAre sAdhu sattva sAthe gocarI vahoravA jAya. dAtAra Ape to paNa ThIka ane na Ape to paNa ThIka. ame sAdhanAyukta pavitra jIvana jIvIe chIe. temAM sahAyaka thavAnI tamArI bhAvanA hoya to, sAme cAlIne tamane garaja hoya to, tamArA para upakAra karavA sAdhu tamArA ghare bhikSArthe Ave che tyAre, tame AhAra-pANI ApIne sAdhune saMyamamAM sahAyaka thAo to tamane karAvaNano mahAna lAbha maLe. A bhikSAdharma sivAya ahiMsAnuM pAlana zakya ja nathI. tIrthakaro jevA tIrthakaro ke cakravartI jevA cakravartIne paNa ahiMsAdharmanuM pAlana karavuM hoya to cha khaMDanI Rddhino tyAga karI, dehanirvAha mATe bhikSA levA ghare ghare pharavuM paDe. digaMbarone tyAM nirvastratAnA AgrahathI moTAmAM moTo prahAra ahiMsAdharmane thayo; kema ke tyAM bhikSAvRtti bhAMgIne bhUkko thaI gaI. bhikSAdharma vagara cAritradharma TakI zake nahIM. sabhA: emanAM zAstro che ? sAhebajIH hajAro zAstro che. tyAM paNa tattvanI vAto che. are ! syAdvAda che, nayavAda che, adhyAtmamArga che. baMne pAsAM rajU karuM chuM. amane koIne ekAMte utArI pADavAno bhAva nathI. temAM jeTaluM sAruM hoya te sArAnuM paNa varNana karavuM paDe. aMgata rAga-dveSa nathI karavAnA. bIjAnI sAcI vAtanuM samarthana nahIM karo to tamAruM samyagdarzana nahIM Take, evuM bhagavAne kahyuM che. 1 No pIhe Na yAvapaMguNe, dAraM sunnagharassa sNje| puDhe Na udAhare vayaM, Na samucche No saMthare taNaM / / 13 / / jattha'tthamie aNAule, samavisamAiM munnii'hiyaase| caragA aduvAvi bheravA, aduvA tattha sarIsivA siyaa||14 / / (sUtrakRtAMgasUtra dvitIya zrI vaitAliya adhyayana uddezo - 2 zrI zIlAMkAcArya TIkA) For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 129 siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / mavirU, nIrUof foli maLaTION Iloil (amalita pray 2016 sno-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvekRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. samudra khArA pANIthI bharelo hoya, temAM jyAM jAo tyAM khAruM pANI choDI bIjuM kazuM maLe nahIM. vaLI te saMtApa, Apatti ane aneka saMkaTonuM ghara che. tema A bhavasamudra paNa duHkharUpI pANIthI bharelo che. jJAnIo saMsArasAgarane ekAMte duHkhamaya kahe che. ahIM sukhanuM nAmonizAna nathI, aMzamAtra vAstavika sukha nathI. khAlI sukhano AbhAsa-bhrama che; hakIkatamAM duHkha, duHkha ne duHkha sivAya bIjuM kazuM ja nathI. jene A pratIti thAya te AtmA bhavasamudramAMthI pAra pAmavA utsuka bane ane tethI te tIrthanA zaraNe avazya jAya. AryadharmomAM tArakatA, anAryadharmomAM tArakatAno abhAva : lokamAM pracalita ghaNAM dharmatIrtho che. jenAmAM jeTalI tAravAnI zakti che, jeTaluM taravAnuM samyagu mArgadarzana ApavAnI zakti che eTalo svIkAra karavAmAM ApaNane vAMdho nathI. paNa je dharmo anuyAyIone bhavasamudramAMthI pAra UtaravA dizA ke Adarza pUrA na pADe tevA hoya, to te dharmo nAmanA dharmo che. kharekhara temane dharmatIrtha kahevAM te paNa yogya nathI. dA.ta. IslAma ke khristIdharma, sAdhanAnA aMtima Adarza tarIke jannata ke hevanane batAve che arthAt te kahe che : vartamAna mAnavabhavamAM IndriyonA AnaMda-pramoda, te mATenAM bhogamaya sAdhano Adi tamArA jIvanamAM ochAM che, AyuSya paNa TUMkuM che, tethI mana bharIne kAmasukho nathI bhogavI zakAtAM. tethI tame dharmasAdhanA dvArA evuM sthAna meLavo ke jyAM kAyama khAte pUrabahAramAM bharapUra IndriyonAM bhogasukho bhogavI zakAya. bAibala ke kurAnamAM varNavela hevana ane jannatanuM svarUpa vAMcIe to ema lAge ke, ahIMnI rUpasuMdarIone Takkara mAre tevI apsarAo tyAM kAyama khAte tahenAtamAM hAjara hoya, sarabatanA jAma paNa taiyAra hoya. pAMce IndriyonA vikAra-vAsanAne bahekAve ane bhoganAM sAdhano dvArA tene punaH punaH tRpta kare tevuM kAyama khAtenuM vAtAvaraNa, te ja temanuM hevana ke jannata che ane A ja temaNe darzAveluM utkRSTa dharmasAdhanAnuM aMtima lakSya che. ahIM vicAravAnuM rahe ke mohanA vikAro ane vAsanAne puSTa karavA ja jo dharma sAdhana hoya to prApta mAnavabhavamAM ja riddhi-siddhi ane bhogo bhogavavAmAM zuM vAMdho che ? tyAganI koI AvazyakatA rahetI nathI. chatAM te dharmo temanA anuyAyI pAse bhAvibhAganI lAlasAthI vartamAnamAM maLelA bhogono tyAga karAve che, temanA pAdarIo pAse AjIvana brahmacarya paLAve che, je UMdhA AdarzonuM sUcaka che. AvA dharmo 1 yathoktadharmazabdAnvarthavivarjitasya yasya kasyacid 'iha' jagati dharma iti nAma kriyate, sa nAmnA dharmo nAmadharmo, (dharmasaMgrahaNi zloka 28 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dharmatIrthanI vyAkhyA zaraNe AvelAne dharmarUpe je mArga dekhADe che te saMpUrNapaNe geramArge doranAra hoya che, Adhi-vyAdhi-upAdhimaya bhavasAgaramAMthI tAravAnA badale UMDA pANImAM DubADavAnI dizA Ape che. anArya dharmanA siddhAMto mULabhUta rIte khoTA che. tethI tene dharmatIrthanuM biruda ApavuM paNa ucita nathI; kAraNa ke temanAmAM tArakatA ja nathI. UlaTuM teo zaraNe AvelAne DubADe che, bhavacakramAM vadhAre ne vadhAre aTavAvI paribhramaNa karAvanArA che. te nAmanA dharma che paNa temanAmAM sAcuM tIrthapaNuM nathI. sAcuM tIrthapaNuM DUbatAne sapATI para lAvavA mAtrathI susaMgata nathI thatuM, paNa pAra utArI kAMThe pahoMcADe tyAre ja sArthaka thAya. pachI te sIdhA ane TUMkA raste pahoMcADe ke pheravI pheravIne pahoMcADe. jaladI pahoMcADe ke moDethI pahoMcADe, paNa je kAMThe pahoMcADe te ja tIrtha kahevAya jainazAstro tIrtha zabdano bhAvArtha je dharmamAM ghaTato hoya tene dharmatIrtha kahevA taiyAra che. paraMtu je dharmAnuSThAnamAM Adarzo ja UMdhA hoya te dharma prAraMbhathI ja goTALAvALo che. temAM aMzamAtra tArakatA na saMbhave. jyAre Aryadharmo ke je bhAratanI bhUmi para sthApita thayA che te badhA mokSano Adarza avazya batAve che. temanAM zAstro kahe che ke "A saMsAramAM rahevA jevuM nathI, vAsanA-vikAra-tRSNA-kAma-krodha AdithI bharelA vikarALa saMsAramAM jarA paNa TahelavA jevuM nathI, satata mAthe bhaya toLAI rahyo che, vahelAmAM vahelI take bahAra nIkaLavA jevuM che, to ja ApaNA AtmAne zAMti maLaze. ahIM aTavAI rahIzuM tyAM sudhI kapALe duHkha ja che." pAtaMjalasUtramAM lakhyuM ke "saMsAra ekAMta duHkhamaya che. tyAre ziSya pUchayuM ke temAMthI bahAra nIkaLavAno mArga darzAvo. to kahyuM ke "Indriyo ane kaSAyono jaya." te paNa kevI rIte karavo ? to kahyuM ke "vairAgya ane yogasAdhanA dvArA teno saMpUrNa vijaya karIne asAra saMsAramAMthI bahAra nIkaLavuM, A nirvikArI tattvane pAmavAnuM dizAsUcana che." tethI AryadharmomAM tArakatA spaSTa jaNAya che. (1) AvA AryadharmomAM paNa mokSano Adarza darzAvavA chatAM badhAmAM tArakatA samAna nathI, kAMThe javAno mArga darzAvavAmAM paNa taphAvata che. tethI sakhAvatAra-sukhottAra Adi upamA dvArA mArganI tulanA karI, tyAM prathama kakSAmAM zaivamata, svAmInArAyaNa saMpradAya Adi sugama dharmone jaNAvyA. je Adarzo sAcA Ape, paraMtu jIvana samarpita karIne pUrNatAthI zaraNe AvelA saMnyAsIne paNa AcAra evo batAve ke jemAM Indriyo ke kaSAyono vijaya ane mana-vacana-kAyA para saMyama keLavavAno prabaLa puruSArtha dekhAya ja nahIM, prAyaH sukhazIlatApUrvakanA AcAra hoya. paraMtu bhavasamudrathI pAra pAmavA mATe to vikArone vadhAre tevo AcAra nahIM, paNa vikAra-vAsanAne ghaTADe tevo AcAra ja hitakArI gaNAya. dA.ta. teo saMnyAsIne vAhanamAM besavAmAM koI pApa nahIM mAne, snAna ane bAhya svacchatA paNa dharmanA AcArarUpe samaje. vAstavamAM AvI pravRttio bhAre hiMsA, IndriyonA vikAra ane sukhazIlatAnI poSaka che, paNa sagavaDiyo dharma jaladI grAhya bane, tethI sakhAvatAra kahyuM. .1 vidhayaH pratiSedhAzca, bhUyAMso yatra vrnnitaaH| ekAdhikArA dRzyante, kaSazuddhiM vadanti taam||18|| siddhAnteSu yathA dhyaanaadhyynaadividhivrjaaH| hiMsAdInAM niSedhAzca, bhUyAMso mokssgocraaH||19|| arthakAmavimizraM yad, yacca klRptkthaavilm| AnuSaGgikamokSArthaM, yanna tat kssshuddhimt||20|| (adhyAtmopaniSat zAstrayogazuddhiadhikAra) For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 131 mane eka prophesare pUcheluM ke svAmInArAyaNanA saMnyAsI amAre tyAM Ph.D. karavA Ave che, to tame kema nathI AvatA ? meM kahyuM ke amArA AcAra evA kaDaka che ke huM tamArI kolejamAM eka divasa paNa besI na zakuM. tamArA paMkhA, e.sI. amane na cAle. huM bAtharUma, leTarInamAM paga paNa na mUkuM. duniyAnA koI paNa dharmanA saMnyAsInA jIvanamAM je nathI tevA, jayaNA ane tyAgamaya AcAra amArA bhagavAne amane batAvyA che. pahelA vikalpamAM AvatA dharmomAM AcAra eTalA sukhazIlatAvALA hoya ke praveza sahelAIthI karI zakAya. temAM Indriyono adhika jaya na hoya, kaSAyono AmUla kSaya na hoya, vikAronuM sarvathA unmelana na hoya ane bahAra nIkaLavAmAM paNa vAMdho na hoya. temanA siddhAMto evA nathI hotA ke sAcA mumukSune tenI sAthe attachment-anurAga thaI jAya, ke jethI tene choDavAnuM mana ja na thAya. saMkSepamAM AcAra sugama ane siddhAMta khokhalA, tethI nIkaLavAnuM paNa sugama. sabhA te dharmamAM bhavasAgarathI pAra UtaravuM saraLa kaI rIte ? sAhebajIH 'tyAM pAra utAravA sugama mArga bhagavadbhakti batADe. basa, prabhunuM nAmasmaraNa karo, eTale sarva pApano kSaya thaze. sAdhanAmAM koI jAtanI zArIrika, mAnasika hADamArI nahIM. tamane paNa navakAravALI sugama lAge che tema. . sabhAH AvA dharmathI vAstavamAM pAra UtaratA haze ? sAhebajI: duniyAmAM game tyAM game te dharmamAM rahelo sAdhaka, vikAra-vAsanAno saMpUrNa nAza karyA vinA saMsArasAgarathI pAra UtaryAno koI dAkhalo nathI. game te dharmamAM jAo, game te anuSThAna karo paNa pAra UtaravA mATe Indriyone to nAthavI ja paDaze. vAsanA-vikArone oLaMgIne upara AvavuM ja paDaze. pachI te tapa-bhakti-jJAna; kayA yogathI siddhi meLavI tenI carcA nathI. koI mAtra prabhunuM nAmasmaraNa ke bhaktiyogathI pAra pAme to paNa amane vAMdho nathI. mAtra saMpUrNa vAsanAlaya vagara koIno uddhAra thayo nathI, thato nathI ane thavAno paNa nathI. A pattharanI lakIra jevI nakkara vAta che, sanAtana-zAzvata siddhAMta che. (2) praveza duHkhathI, nirgama sukhathI, temAM digaMbara matanuM dRSTAMta ApyuM, je jainadharmathI ja chUTI paDelI zAkhA che. digaMbaro paNa bhagavAna mahAvIranA bhakta che, prabhunA ja anuyAyI che, syAdvAdanA siddhAMtane mAnanAra che. jainadarzananuM sUkSma tattvajJAna paNa temanI pAse che, mAtra eka vastunA AgrahamAMthI dhIme dhIme phaMTAtAM phaMTAtAM mUla siddhAMtothI eTalA dUra nIkaLI gayA, ke pU. jinabhadragaNi kSamAzramaNa jevA pUrvadhara AcArya 1 anye tu sukhottAratAM duruttAratAM ca sarvatra muktiprAptimAzritya vyAcakSate-tatra sarajaskAnAM svalpenaivezvaroktAnuSThAnena kila muktiprAptyabhyupagamAt sukhottAraM tIrtham, 'sukhenaivA'smAd bhavArNavamuttaranti' iti vyutptteH| (vizeSAvazyaka bhASya zloka 1040-1041 TIkA) 2 cittameva hi saMsAro, raagkleshaadivaasitm| tadeva tairvinirmuktaM, bhavAnta iti kthyte||83|| yazca cittakSaNaH kliSTo, nA'sAvAtmA virodhtH| ananyavikRtaM rUpamityanvarthaM hyadaH pdm||84|| (adhyAtmasAra AtmanizcayAdhikAra) For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dharmatIrthanI vyAkhyA paNa kahe che ke, temano mArga pravezathI durgama paNa nirgama sugama che. zarUAtamAM digaMbaro judA paDyA tyAre eka ja vAtamAM matabheda paDyo hato ke vastra parigraha che ke nahIM? sAdhu sarvathA aparigrahI hoya to temanAthI vastra-pAtrarUpa parigraha kema svIkArI zakAya ? aparigrahatA mATe nagnatA ja Avazyaka che. A muddA para difference of opinion(matabheda) cAlu thayo, jenA pariNAme svataMtra digaMbara mata pedA thayo. te matamAM koI cAritra le eTale pahele divasathI ja nagna rahevAnuM. paraMtu pahele ja divase koI sAdhu jaMgalavAsI banI zakato nathI. eTale samAja vacce rahevAnuM, lokasaMparka karavAno ane jAheramAM paNa nagnatA rAkhavAnI. tethI sajjana, khAnadAna vyakti mATe A lajjA-zaramanuM kAraNa che. tethI praveza durgama, paraMtu nirgama sugama; kAraNa ke AcAramAM upalaka dRSTie kaThoratA hovA chatAM sUkSma jayaNAnI dRSTie AcAra sadaMtara polo che. nirvastratAnA ekAMta AgrahathI sAdhujIvanano sUkSma AcAra marI gayo. dA.ta. amArI pAse bhagavAna RSabhadeva jevI labdhi nathI ke hAthamAM ghaDAnA ghaDA zeraDIno rasa nAMkhe ja jAya chatAMya eka TIpuM paNa nIce na DhoLAya. pAtrA parigraha che ema vicArI na rAkhIe, paraMtu hAlanA sAdhune karapAtralabdhi to che nahIM, tethI hAthamAM pravAhI khorAka vahorAvo to nIcethI dhAra thAya. tamArA gharamAM nAnAM chokarAMo paNa mastI karatAM karatAM khAya to kaNiyA nIce verAya, jenA para DhagalAbaMdha kIDIo AvIne cagadAIne marI jAya. tethI gRhasthane paNa bhojanamAMthI annano dANo nIce paDe to pApa lAge. tethI zrAvaka mATe paNa avazya pALavA yogya jayaNAno ja digaMbara munijIvanamAMthI lopa thAya che. zAstramAM, eka kaNiyAnA eMThavADa para paNa kIDI, mAkhI, garoLI AMdinA AgamanathI, paraMparAthI cheka paMcendriyanI hiMsA sudhInuM pApa darzAvyuM che. vaLI khAtAM khAtAM eMThA moDhe ane kharaDAyelA hAthe bIjA ghare bhikSA mATe na jaI zake, tethI nakkI karyuM ke eka ja ghare khAI levuM. AthI Akho bhikSAdharma lupta thayo. chatAM dekhAva khAtara ATha rasoDAno AcAra goThavyo. eTale bahArathI bhikSAvRtti dekhAya, paNa aMdarathI jayaNAzUnya munijIvana banI gayuM. aparigrahanA nAmathI mahAvratano bhaMga thAya tevo AcAra AvI gayo. bakaruM kADhatAM UMTa pesI gayuM. are ! enAthI AgaLa vadhIne, khAtAM khAtAM moTuM, hAtha, zarIra vagere eMThavADathI bagaDe to aMte tene sApha kaI rIte karavuM te paNa prazna sarjAya. roja sApha karanAra koNa maLe ? vaLI ekAkI vihAranA kAraNe bIjA sAdhu to sAthe hoya nahIM, eTale gRhastha sApha kare, jemAM aneka ajayaNAo saMbhave. vaLI prAyaH karIne bhikSA samaye puruSo gharamAM na hoya tethI strIo ja sApha kare. strIsparzathI cothA vratamAM paNa bhAMgo lAge. ema kramazaH AcAra aMdarathI khokhalo bane che. tethI vivekIne AvA aMdarathI pokaLa AcAro pratye atyaMta prIti baMdhAya nahIM. tethI nirgama sugama. (3) praveza sugama, nirgama durgama - bauddhadarzana : 'bauddhadarzana gautamabuddhathI prarUpAyuM che. gautamabuddha vayamAM prabhu mahAvIrathI moTA paNa samakAlIna che. 1 dvitIyabhaGagakavarti tIrthaM (taccaNNi)tavvaNiyANaM ti' sugatAnAM saMbandhi mantavyama; tathAhi- "mRtI zayyA prAtarutthAya peyA For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 133 temanA mATe kahevAya che ke bharayuvAnImAM rAjapATano tyAga karI, tIvra vairAgyapUrvaka, kaThora tapa-tyAgasaMyamanI bAra varSa sAdhanA karI, paraMtu temane tenAthI kAMI Atmika upalabdhi thayAnuM bhAna na thayuM. tethI zuSka kAyAkaSTano tyAga karI temaNe jIvanamAM madhyamamArga (saraLamArga) svIkAryo, AcAramAM sugamatA apanAvI; ane eka vakhata jhADa nIce dhyAna karatAM temane tattvajJAnanI upalabdhi thaI, tevI temanA mATe vAta pracalita che. joke temanA upadezamAM A vAtanI chAMTa dekhAya ja che. bauddha saMnyAsIonA AcAramAM khAvA-pIvA aMge koI saMyama dRSTigocara thatuM nathI. teo tapa-tyAga ke deha-IndriyanA damanane nirarthaka mAne. tethI deha-IndriyonI sukhazIlatApoSaka AcAra pALe, traNa TAIma bhojana, vadhArAmAM sarabata, bhakSyAbhaDhyano koI vicAra nahIM, madirA-mAMsa paNa levAya. vaLI komaLa zaiyA, anukULa vastra-pAtra ane ArAmadAyaka vasati, ema bAhya dRSTie sukhazIla AcAra hovAthI praveza sugama. A vAta vartamAna bauddha bhikSunA jIvanamAM paNa pratyakSa joI zakAya che. bhArata bahAra zrIlaMkA, jApAna AdimAM bauddha bhikSuko vaNA che. A rIte sugama saMnyAsamArga darzAvanAra bauddhadarzana bahAra nIkaLavAmAM durgama che; kAraNa ke bauddhadharmanA siddhAMto sUkSma tarkasabhara che. jenadharma sivAyanAM AryadarzanomAM sauthI UMDI phIlosophI koInI hoya to te bauddhadarzananI che. zAstromAM vyutpatti karatAM kahyuM ke buddhipradhAna darzana te ja boddhadarzana. temanI phIlosophImAM evA sUkSma tarko che ke bhalabhalA aTavAI jAya; kAraNa ke paryAyArthikanayanA vibhAgarUpa aMtima sUkSma nayomAMthI nIkaLeluM A darzana che. jema naya sUkSma tema tenA tarko dhAradAra hoya. bauddhadarzana sAMgopAMga bhaNelA pratibhAsaMpanna vidvAna sAthe vAda karavo paNa atiduSkara gaNAya che. bIjA dharmanA dhuraMdharo paNa temanA tarkothI Dare. ApaNA pU. zrI siddharSi mahArAja paNa A darzananI tarkajALamAM aTavAyA hatA. pU. siddharSi jevA samartha pratibhAsaMpannane paNa prabhAvita karanAra A darzananA siddhAMtonI keTalI vedhakatA haze te kalpI zakAya che. tethI A darzananA tattvajJAnano gADha paricaya pAmyA pachI buddhimAnane pedA thatI prIti teno tyAga duSkara banAve che. tethI tenA tyAgarUpa nirgama durgama che. vaLI sAdhanAnI dRSTie kAMThArUpa mokSe pahoMcavAno mArga paNa bauddhadarzanamAM duSkara darzAvyo che. temaNe saraLa bhaktiyoga ke bhagavad nAmasmaraNakIrtanane mokSano zreSTha upAya nathI batAvyo, paraMtu kSaNikavAdane mAnya evuM atiduSkara dhyAnamArganuM varNana karyuM che. vairAgyapUrvaka sUkSma dhyAna dvArA cittanI sarva saMkliSTa vRttiono AmUla kSaya ja mokSanuM sAdhana kahela bhaktaM madhye pAnakaM cAparANe / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArdharAtre mokSazcAnte zAkyaputreNa dRSTaH / / 1 / / " "maNunnaM bhoyaNaM bhoccA maNunnaM sayaNAsaNaM / maNunaMsi agAraMsi maNunaM jhAyae munnii||1||" ityAdestairabhidhAnato viSayasukhasiddhestattIrthasya sukhAvatAratA / tathA, kuzAstroktanipuNayuktibhistIvravAsanotpAdAt, vratatyAge ca tairmahata: saMsAradaNDAdeH pratipAdanAt, tatsamIpagRhItavratasya duSparityAjyatvAt tattIrthasya duruttaartaa| imAM ca yuktiM bhASyakAraH svayameva kiJcidAha-'visayasuhetyAdi' gtaarthm||2|| (vizeSAvazyakabhASya zloka 1040-1041 TIkA) 1 zAkyAnAM tu duravApaviziSTadhyAnamArgAd yogijJAnotpattyAdikrameNa muktiprAptyabhyupagamAd duHkhottAratA 'dukhenA'smAt saMsAramuttaranti' iti kRtvaa| (vizeSAvazyakabhASya zloka 1040-1041 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dharmatIrthanI vyAkhyA che. zAstramAM tapa-tyAga-saMyama-bhakti-vinaya-vaiyAvacca-svAdhyAya Adi sarva yogo karatAM dhyAnayogane kaThaNa kahyo che; kAraNa ke temAM ekAkAratApUrvaka dhArAbaddha tIkSNa upayoga pravartAvavo paDe, je sarva karmonA kSayanuM ekamAtra aMtima sAdhana che. bhavacakrathI pAra UtaravA A darzana dhyAnamArgano ja Agraha rAkhanAra hovAthI bauddhadarzanamAM pAra UtaravArUpa nirgama paNa duSkara che. praveza durgama, nirgama durgama evuM jainadarzana cothI kakSAmAM Avaze, jenuM varNana AgaLa karIzuM. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / | (sa tata pra9 To 5-1) . anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvekRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. saMsAranuM anitya-AbhAsika sukha tajI, nitya ane vAstavika evuM mokSanuM sukha meLavavA jevuM che : je jIva A duHkhamaya saMsArathI vyathita na hoya tene A bhISaNa bhavacakramAMthI bahAra nIkaLavAnI koI jarUra nathI. paraMtu anubhavathI ApaNe badhA jANIe chIe ke A saMsAra aneka Adhi-vyAdhi-upAdhithI bharelo che, aneka saMkaDAmaNo-viTaMbaNAothI bharapUra che. A samajavAmAM koIne pUchavA javAnI ke salAha levAnI jarUra nathI. A bAbatamAM ApaNo potAno anubhava ja sAkSI che. ApaNe jIvanamAM atyAra sudhImAM aneka Adhi-vyAdhi-upAdhimAMthI pasAra thayA chIe. joke A tamAro manuSyabhava che, je sadgati che; vaLI, tame sAva jhuMpaDapaTTImAM janmyA nathI, samAjanA amuka kakSAnA vargamAM janmyA cho, vyavahAramAM settled-sthira thayelA cho, chatAM tamArAmAMthI koI ema nahIM kahI zake ke meM jIvanamAM aneka duHkho ke vyathA vekyAM ja nathI; kema ke saMsAranuM svarUpa ja duHkhamaya che. janmathI mAMDIne mRtyu sudhI aneka saMkaTothI bhareluM saMgharSamaya jIvana che. vaLI jene AnaMda-pramodanAM sAdhano mAno cho, te paNa jIvanamAM AbhAsika-jhAMjhavAnA jaLa jevuM sukha batAvI alapajhalapamAM adRzya thaI jAya che. A tamAro paNa vyaktigata anubhava che. bhautika jagatamAM AnaMdamayasukhamaya-tRptimaya koI utkaTa avasthA ja nathI, tethI ja Aryadharmoe bhautikatAnA ochAyA vagarano nirvikArI mokSa darzAvela che ane te avasthAne pAmavA potapotAnI rIte mArga paNa darzAvela che. temanA pramANe AtmAnI AnaMdamaya, sukhamaya, tRptimaya avasthAmAM ja javA jevuM che. te AnaMda-tRptinI avasthA dareka Aryadharmoe potapotAnI rIte batAvI che. je dharmo saMsArasAgaramAMthI bahAra nIkaLavAno mArga nathI batAvatA, paraMtu mohavAsanA-atRpti navI UbhI thAya evo vikArapoSaka mArga darzAve che, te nAmanA ja dharmo che. hakIkatamAM For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 135 te dharmomAM tArakatA ja nathI. te dharmatIrtha kahevaDAvavAne lAyaka nathI. je dharmo potAnA anuyAyIvargane saMsAracakramAM pheravyA kare, temanA mohajanya Adhi-vyAdhi-upAdhinA vamaLone vakarAve te dharmo dharmanA nAmathI lokone cheta2vAnuM kAma kare che. sabhA H anuyAyI lokone pAra ja pAmavuM na hoya to te dharmo chetaranArA kevI rIte kahevAya ? sAhebajI H nAnuM bALaka DaoNkTara pAse dardI tarIke Ave tyAre bALakane bhAna nathI ke mAre mAro roga dUra karavo che ane nIrogI thavuM che, paNa DaoNkTaranI javAbadArI cokkasa che ke te bALakane sarva prayatnathI nIrogI karavo. DaoNkTara dardIne vadhAre mAMdA pADavAnI prekTIza kare che ke sAjA karavAnI ? tamane roganA ja cakkaramAM nAMkhe tenuM nAma DaoNkTara che ke lUMTAro che ? te davAkhAnAmAM beTho che zA mATe ? tema ahIM paNa lokone pAra pAmavuM hoya ke pAra na pAmavuM hoya paNa dharmaguru tarIke upadezakanI javAbadArI che ke anuyAyIone sAco rAha batAvavo. tenA badale upadezaka UMdho mArga batAve to teNe nizcitapaNe chetaravAnuM kAma karyuM ja che, temAM zaMkAne sthAna nathI. jenA upadezathI aMzamAtra paNa taravAno skopa nathI, preraNArUpe khAlI saMsArapoSaka vAto ja che, tevA dharmopadezako duniyAne chetaranArA ja che. temanAmAM tAravAnI tAkAta ja nathI. temane anusaravAthI saMsAranuM paribhramaNa ja vadhavAnuM. (4) praveza durgama, nirgama durgama - jainadarzana : paraMtu je dharmo bhavasAgarathI ta2vAno Adarza 2jU kare che, vaLI Adarzane anurUpa amuka aMze upadezamArgadarzana paNa Ape che, te badhAne ApaNe dharmatIrtha kahIzuM. arthAt Aryadarzano badhAM dharmatIrtha che. chatAM sarva darzanone eka ja kakSAmAM nathI gaNyAM. temanI tA2katAnI dRSTie bhinna bhinna kakSA samajAvavA pUjya jinabhadragaNi kSamAzramaNe sarasa upamA ApI che. samudramAMthI kAMThe javAnA rastA cAra prakAranA hoya. sukhe praveza, sukhe nirgama; duHkhe praveza, sukhe nirgama; sukhe praveza, duHkhe nirgama; ane du:khe praveza, duHkhe nirgama. tema pratyeka dharmatIrthano tA2kamArga paNa A cAra vibhAgamAM ja samajavo. temAM cothI kakSAno mArga te ja jainadarzana che arthAt 'jemAM du:khethI praveza zakya che ane duHkhethI tyAga karI zakAya ke pAra pAmI zakAya tevo te mArga che. ahIM AgaLa vadhIne ema kahI zakAya ke saMsArasAgaramAM prathama to jainadharma pAmavo ja durlabha che; kAraNa ke vyavahA2thI paNa jainazAsana atialpa jIvone prApta thAya che. vaLI, zAsana maLyA pachI temAM praveza vadhAre duSkara che ane praveza karelAne paNa teno tyAga adhika duSkara che. A rahasya tamane samajAvavuM che ane te tamane barAbara spaSTa besI jAya to jainadharmanI sAcI oLakha thaI jAya, tIrthaMkarakathita kalyANamArganI jhAMkhI rUparekhA samajAI jAya. 13:vAvatAra guruttAmiti gharamaM caturtha mokSatam| nainAnAM sAdhunAM rA-dveSa-hraSAye-ndriya-parISado-pasanvinayasya, tathA, apramattatayA samiti-gupti-ziroluJcanAdikaSTAnuSThAnasya darzanAt tattIrthasya duHkhAvatAratA / suzAstroktanipuNayuktibhistIvrataravAsanotpAdanAt, vratatyAge cAtimahataH saMsArAdidaNDasyA'bhidhAnAt tattIrthasya duruttAratA / / 4 / / (vizeSAvazyakabhASya zloka 1040-1041 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 136 jenadharmanI atidurlabhatA ? 84 lAkha jIvAyonimAM nigodathI mAMDIne asaMjJI paMcendriya sudhInA jIvono bhava dharmane pAmavA mATe taddana geralAyaka che. sRSTinA 99.99% jIvo A jIvAyoniomAM ja sabaDe che. have bAkI rahelA saMjJI paMcendriya jIvomAM narakanA jIvo satata atyaMta duHkhathI trasta che ane saMjJI tiryaMca paMcendriyarUpa pazusRSTimAM paNa hADamArIbharyuM jIvana che. tethI tyAM dharma samajavA, sAMbhaLavA, vicAravA prAyaH taka ja nathI. deva ane manuSyabhavamAM thoDo dharma sAMbhaLavA, samajavA, vicAravA, zraddhA karavA ke AcaraNa karavAnI taka che, chatAM manuSyamAM paNa vyavahArathI jaina dharma maLyo hoya tevA jIvo atyaMta alpa saMkhyAmAM che. are ! bhAratamAM paNa minoritymAM-alpa saMkhyAmAM che. duniyAmAM to gaNatarImAM ja na Ave. cAre phirakAnA jeno bhegA karo to mAMDa eka karoDa thAya. temAM digaMbaro Adine bAkAta karo eTale vyavahArathI paNa mahAvIrano mULa mArga pAmelAnI saMkhyA, kula mAnava saMkhyAmAM nahivat gaNAya. Aryadharmo paNa durlabha che; kAraNa ke Arya prajA karatAM duniyAmAM anArya prajA ja vadhAre che. vaLI anArya dharmonA anuyAyIonI saMkhyA ja adhika che. atyAre sauthI vadhAre majority christianitynI-bahumati khristIonI che, ane hajI paNa divase divase kramazaH kUdake ne bhUsake vadhI rahI che. hAlamAM be abajano AMkaDo che, uparAMta dara varSe navA karoDo convert-dharmAtarita thAya che. tenA pachI saMkhyAmAM muslimo Ave. te paNa eka abajathI vadhAre che. vaLI, jainonI saMkhyA to AryadharmonA anuyAyIo karatAM paNa ati alpa che. saMkhyAnI dRSTie ApaNo koI class-sthAna ja nathI. TUMkamAM Aryadharmo paNa durlabha che ane jainadharma to atidurlabha che. A vAta pratyakSa che, temAM zraddhAnI jarUra nathI. vyavahArathI paNa ati durlabha jainadharma, jainakuLamAM avatarelA jeTalAne maLyo che, tevA manuSyomAM paNa bhAvathI A zAsanamAM praveza karanArA khUba ja alpa che. are ! jainakuLogata jaino paNa moTe bhAge jainadarzananA AcAra ane siddhAMtathI phaphaDe che. ghaNA to jIvanamAM teno paDachAyo paNa pAmatA nathI. UlaTuM phariyAda kare che ke ame jaina thayA eTale roja Taka-Taka cAlu che, ApaNA dharmamAM bahu kaDaka baMdhano; ahIM to rAtre nahIM khAvAnuM, dvidaLa-kaMdamULa-abhakSya nahIM khAvAnuM, paMkho calAvo to paNa pApa, TI.vI. calAvo to paNa pApa, erakanDIzana ke moTaramAM beso to paNa pApa. bIje keTalI chUTachATa ane zAMti che ! AvAne ati ucca sUkSma jayaNAmaya AcAra phAvato nathI. vaLI, A dharmanuM tattva ke siddhAMto eTalA gahana che ke temAM to temanI cAMca ja DUbatI nathI. eTale jainakuLamAM janmavA chatAM jainazAsanamAM praveza ati durlabha che. jainadharma kaThora AcAramaya dharma : tAraka jinezvaradevoe dharma ja evo batAvyo che ke saMsArarasika jIvone na phAve. je pravRttimAM IndriyonI mAMga pUrI thatI hoya, manane paNa phAvatA AnaMda-pramodanI taka maLatI hoya, tevo chUTachATavALo dharma lokane jaladI pasaMda paDe. paraMtu tIrthakarone anuyAyIono koI moha na hoya, temane bhaktonAM ToLAM UbhAM karavAmAM koI rasa na hoya. tethI ja temaNe IndriyonI tRSNA ane mananA kaSAyono saMpUrNa vijaya karAvIne, bhavacakramAMthI cheka pAra pamADe tevA kaThora AcAramaya dharmane ja upadezyo. IndriyAnukULa dharma kadI For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 137 kalyANanuM kAraNa ke taravAnuM sAdhana bane nahIM. saMsAranuM sarjana ja moha-vAsanA-vikAromAMthI thayuM che. tene toDavA reverse-viruddhamAM javuM paDe. sAcA sAdhake Indriyone nAthavI ja paDe. mananA Avegone kAbUmAM levA ja paDe. deha-Indriyo ane manane saMyamita karavA AtmabaLa vikasAvavuM ja paDe. mokSanuM lakSya siddha karavA zarIrathI tagaDA ke pahelavAna banavAnI jarUra nathI, paNa daDha saMkalpabaLanI anivArya AvazyakatA che. je dharmamAM vikAranAzaka kaThora AcAra na hoya, paraMtu dharmanA nAme sukhazIla AcArapoSaka vAto hoya, tevA dharmane sahajatAthI lokamAM vizALa anuyAyI varga maLe. rajanIza ke kRSNamUrtine sAMbhaLanArAnI saMkhyA vadhAre hoya to temAM koI navAI nathI. temane to upadezamAM tapa-tyAga-saMyama para tIkhA-tamatamatA kaTAkSa karavAnA ane lokane managamatI bhogapravRttine samarthana ApavAnuM. saMsAranA vikAra-vikRtine poSe tevA AcArane upadezanArA dharmane dareka kALamAM bahoLo anuyAyI varga avazya maLe ja. eTale dareka kALamAM jainadharma karatAM bIjA dharmanA anuyAyIonI saMkhyA prAyaH adhika ja hoya. tamArI paNa jo evI ja mAMgaNI hoya ke je dharma sugama hoya te amAre apanAvavo che, to tamane paNa A zAsana phAvaze nahIM. bhale tame ahIM janmyA paNa A dharma mATe tame misfit-ayogya gaNAzo. Comfortable-anukULa ke easiest-sahelA dharmanI mAMgaNI pUrI karavI hoya to dharmanA nAme goTALA karavA paDe. dA.ta. sarva jaina yuvAno kadAca derAsara-upAzrayamAM bAra mahine eka vAra paNa kalAko sudhI besatA nahi hoya, paNa ahIM navarAtri jevo jalaso goThavIe to AkhI rAta UMgha lIdhA vinA goThavAI jAya, ajaino paNa Ave. dharmanA nAme, lokone game tevI IndriyonA vikAra-vAsanAnI pUrtirUpa pravRtti Apo to dharmasthAnakomAM kIDiyAruM UbharAze. Public demand-lokonI mAMgaNI ja A che. sAco dharma batAvo eTale loko bhAgavA maMDe. are ! chelle evA nIkaLe ke je kahe, sAheba ! tamArI vAta sAcI che paNa bahu agharI che, amAruM AmAM kAma nathI. paNa samajI rAkho ke tame saMsArathI atyaMta gabharAyA ho, tamane taravAnI sAta vAra garaja hoya to kaThina paNa satya dharma vicAravAnI-AcaravAnI avazya taiyArI rAkhajo. tIrthakarone tamane lalacAvavAmAM koI rasa nathI. mATe ja jainadharmanI oLakhANa ApatAM face to face-moDhAmoDha kahe che ke A kaThina mArga che, temAM praveza ja duSkara che. bhagavAne zrAvakAcAra-sAdhvAcAra baMne evA batAvyA che ke jemAM Indriyone roja mAra paDe, kaSAyo para kApa Ave, azubha saMjJAo ane malina manovRttione roja ghasavAnI Ave. jene A na phAve tene prabhue kahelo AtmakalyANano mArga na ja phAve. ahIM pUrvazarata ja e che ke jene moha sAthe vera che, je vikAra-vAsanAno duzmana banyo che, tene ja A vitarAgakathita mArga phAvaze, bIjA to vAto karIne cAlatA thaze. 1 kimiti?-yataH kutsitAni ca tAni tIrthAni kutIrthAni ca-zAkyaulUkyAdiprarUpItAni tAni vidyante yeSAmanuSTheyatayA svIkRtatvAtte kutIthinastAnitarAM sevate yaH sa kutIrthiniSevako jano-lokaH, kutIthino hi yazaH satkArAdyeSiNo yadeva prANipriyaM viSayAdi tadevopadizanti tattIrthakRtAmapyevaMvidhatvAt, uktaM hi-"satkArayazolAbhArthibhizca muurihaanytiirthkraiH| avasAditaM jagadidaM priyANyapathyAnyupadizadbhiH / / 1 / / " iti sukaraiva teSAM sevA, ... ' (uttarAdhyayanasUtra drumapatrakaadhyayana zloka 19-20 zAMtisUri TIkA) For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 138 tame tamArI jAtane tAvI lo ke huM jainazAsanamAM pravezavA lAyaka chuM ? ke saMsAramAM hajI ghaNo mAra paDaze pachI sIdho thaIza ? atyAre manuSyabhava maLyo che, thoDuM puNya udayamAM che, eTale magajamAM rAI bharI che, dhokA paDaze pachI bhAna Avaze. tamane manamAM thavuM joIe ke A vikAro ane vAsanAoe ja A jagatamAM mane sauthI vadhAre du:khI karyo che, tamane AkhA ne AkhA pIMkhI nAMkhyA che. A mahAvedanAmAMthI bahAra nIkaLI zAMta thavA, saLagatA vikAra-vAsanAone ThAravA, tIrthaMkaroe kahelo A mArga amRtatulya che ane temAM ekAMte mohano virodha che. jainadharmanuM eka paNa anuSThAna evuM nathI ke jemAM IndriyonI tRSNAone toDavAmAM na AvI hoya, ane kaSAyonuM damana ane mana-vacana-kAyAno saMyama pedA karavAno puruSArtha na hoya. tethI ja AdithI aMta sudhI Akho mArga taravAnuM sAdhana che, bhavacakramAMthI nIkaLavAno shortest and safest(sothI TUMko ane sauthI salAmata) mArga A che. bIjA dharmomAM Avo sIdho ane zreSTha mArga nathI. paNa A mArga che kaThaNa. anAdithI jIve mohane poSyo che, moha sAthe gela karI che, tethI na phAve tevo A mArga che. eTale praveza duSkara che. chatAM kharekhara tamAro praveza thaI gayo che ? vicArajo. thayo hoya to mahAbhAgyazALI cho. sabhA : bhramaNAmAM chIe. sAhebajI H tamArA AtmAne DhaMDhoLIne pUcho ke hakIkatamAM tame kyAM beThA cho ? tame vyavahArathI jainazAsanamAM janmI gayA cho, temAM nA nahIM. anaMtA jIvone nathI maLyuM te tamane maLI gayuM che. ati durlabha evI jinazAsananI prApti tamArA mATe bhAgyathI sulabha-saraLa banI che. paNa A zAsanamAM praveza karavo hoya to mArgAnusA2I ke jaina ke samakitI ke zrAvaka ke sAdhu Adi koI paNa bhUmikA pAmavI paDe. te pAmavA manamAM nakkI karavuM paDe ke, AkhI duniyAmAM mAre koInI sAthe evAM vera-jhera nathI jevAM mAre mArA kaSAyo sAthe ja che. tamArA bhagavAnane rAga-dveSa sAthe bhAre vera-virodha-duzmanAvaTa hatAM. je rAga-dveSa sAthe duzmanAvaTa karavA taiyAra na hoya te kadI vItarAgano sAco anuyAyI banI zakaze nahIM. tamArA manamAM saMkalpa joIe ke rAgadveSane to mAre toDavA ja che, mohane toDavAno utkRSTamAM utkRSTa upAya A duniyAmAM vItarAga pAse ja che, je temanA vacanasvarUpa jainazAstronA vAkye vAkye gUMthAyelo che. AvI bhAvanAvALo AtmA AMtarika saMtApane mULamAMthI kADhavA tRSNAne kuhADA mArI mArIne kApato jAya ane potAnA AtmAne zAMta-upazAMta-nirvikArItRpta ane AnaMdamAM magna banAvato jAya. tevo dharma tIrthaMkaroe darzAvyo che. sabhA H praveza duSkara kahIne pahelethI ja jIvone bIvaDAvI dIdhA ? sAhebajI : nA, pahelethI sAbadA rAkhavA kyuM che. lAlaca batAvIne, lobha batAvIne bhegA koNa kare ? jene apekSA hoya te. tIrthaMkaro to vItarAga che. temane mArA anuyAyI vadhAre thAya ke ochA thAya tenI koI ciMtA nathI. sabhA : "savi jIva karuM zAsanarasI"nI bhAvanA kema bhAvI ? sAhebajI : te ja temanI vItarAgatA batAve che. temane savi jIvane zAsananA rasiyA banAvavA che, potAnA rasiyA nathI banAvavA. zAsananA rasiyA banAvavA zrotAmAM hADohADa mokSamArgano rasa pedA karAvavo For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 139 paDe, je karavA saMsArano rasa kADhavo paDe, mULamAMthI nicovavo paDe. "savi jIva karuM zAsanarasI"nI bhAvanA hatI eTale ja bocI pakaDI pakaDIne kaMThI nathI paherAvI. sabhA kAMIka evuM mUkavuM paDe ne, ke loko AkarSAya ? sAhebajIH navA jIvone eka vAra A zAsanamAM kutUhala AdithI paNa jovA AvavAnuM mana thAya, tevAM zAsanaprabhAvanArUpe ghaNAM jAhera anuSThAno bhagavAne darzAvyAM che. pote svayaM dIkSA letAM dharmaprabhAvanArUpe varSIdAna bAra mahinA lagAtAra karyuM ja che. temanA puNyajanya cotrIza atizayo paNa dharma pratye AkarSaNanAM zreSTha sAdhano ja che, paNa vikArapUrti ke lAlaca dvArA koIne AkarSavAnI vAta nathI. ane AvelAne aMte tapatyAga-saMyamamaya kaThora sAdhanA ja batAvavAnI che. tethI praveza durgama che. zAstro spaSTatApUrvaka ja kahe che ke tIrthakaroe darzAvelo rasto sahelo nathI. jainazAsananuM munijIvana eTaluM kaThora che ke tenuM varNana sAMbhaLatAM ja ghaNA bhAgI jAya. manamAM icchA hoya to paNa thAya ke AvA kaThina AcAra pALavAnI ApaNI tAkAta nathI; kema ke bhagavAne savArathI sAMja sudhI Indriyone majA paDe tevuM eka paNa anuSThAna munijIvanamAM batAvyuM nathI. amane prabhue ema ja kahyuM ke duniyAne bhUlI jAo, satata tamArA doSone kApyA karo, mana-vacana-kAyAne saMyamamAM lAvavA puruSArtha karo, malina vRtti ane kaSAyone nAtho. jainazAsananA dharmamAM AdithI aMta sudhI AtmasaMyama sivAya bIjI koI vAta che ja nahIM. TUMkamAM kahevuM hoya di sel 21414 } self development by self control, is the essence of Jainism-Balrheiuuell AtmavikAsa e jainadharmano sAra che. tame savArathI sAMja sudhI doDadhAma karo cho te badho bhautika vikAsa che, te parAyo che. te ahIM ja addhara raheze ane tame tene mUkIne cAlatA thazo. temAM tamAro koI vAstavika vikAsa nathI. te saMsAranI pApapravRtti che, jyAre cetanarUpa tamAro je vikAsa che te dharma che. tamane jo A dRSTikoNa AvI jAya to tamane thAya ke mAre mArI jAtane dhIme dhIme vikasAvavAnI che, ane te ja dharmasAdhanA che. Ama karazo to adamya utsAha ApameLe pragaTaze. tevA jIvo ja A duSkara mArgamAM bhAvathI praveza karavA lAyaka che. jinadharmamAM nirgama atiduSkara : vyavahArathI paNa jainadharma pAmavo durlabha che, paraMtu pAmelAne paNa AcAramArga kaThina hovAthI praveza ati duSkara che; ane bhAvathI pravezelAne teno tyAga to tenAthI paNa adhika duSkara che; kAraNa ke sAdhu-zrAvaka baMne mATe A niyata jinAjJA che ke sUkSma jayaNAsaMpanna AcAra pALatI vakhate sAdhu ke zrAvake kramazaH 1 etadeva bhAvayati; appuvvaNANagahaNe niccabbhAseNa kevluppttii| bhaNiyA suyammi tamhA evaM ciya eyamavaseyaM / / 502 / / apUrvajJAnagrahaNe'pUrvasya jJAnasya zrutarUpasya sUtrArthabhedabhinnasya grahaNe kriyamANe; kathamityAha-nityAbhyAsena pratidivasamabhyasanena, kevalotpatti:- nikhilajJeyAvalokanakuzalajJAnalAbharUpA bhaNitA zrute 'appuvvanANagahaNe' ityaadilkssnne| tasmAdevamevaitat For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14) dharmatIrthanI vyAkhyA svAdhyAyarUpe pratidina siddhAMta-zAstrano abhyAsa karavAno che. tethI mArgamAM praveza bAda jema jema bhaNato jAya, tema tema tene hRdayamAM pratIti thAya ke AvI naya-nikSepothI bharapUra, anuyoga AdhArita, sUkSma tarkasaMgata siddhAMtanI vAto vizvamAM kyAMya maLaze nahIM. koI jIva kadAca alpa sattvanA kAraNe A kaThora saMyamajIvana na pALI zake, AcAramAM thoDI zithilatA Ave, saMyamajIvana AjIvana pALavuM duSkara lAge, to paNa zAstra bhaNelAne siddhAMtanI apUrva oLakha hovAthI choDavuM to ati AkaruM lAge; kAraNa ke hRdayamAM prabhuzAsana para eTalo rAga hoya ke jhaTa choDI na zake. naMdISeNa, marIci Adi AnAM prasiddha dRSTAMto che. are ! prabhu pArzvanAthanA saMtAnI aneka sAdhu-sAdhvI veSa badalI parivrAjaka thayA, paNa maratAM sudhI zAsana na choDyuM; zraddhAthI to teo AjIvana A zAsananAM ja parama bhakta rahyAM; kAraNa ke temane zAsana para anahada rAga hato. A vAta kalpasUtramAM paNa Ave che. sabhA : pU. siddharSi gaNI mahArAjA to bauddhadarzana gamI javAthI zAsana choDavA taiyAra thaI gayA hatA ne ? sAhebajI H te to bhramamAM paDyA tethI AvuM banyuM. jainazAsanano siddhAMta pUro samajyA pahelAM bIjAnA siddhAMtane UMDANathI jANavA gayA tethI bhUlA paDyA. paNa temane gurue jevI sUkSmatAthI jaina siddhAMta samajavA taka ApI ke tarata ja pAchA nizcala manavALA thaI gayA. UlaTuM A to e ja batAve che ke bauddhadarzananA sUkSma tattvajJAnathI atyaMta prabhAvita thayelAne paNa jainadarzananA siddhAMto impress-prabhAvita karI zake che, je jainatattvajJAnanI nakkaratA ane superiority-caDhiyAtApaNuM batAve che. koI vidvAna tamArI pAse anyadharmanA siddhAMtonI sacoTa rajUAta kare to tame tarata ja prabhAvita thaI jAo; kema ke tamane ahIMnA siddhAMtonI khAsa koI khabara nathI. ahIMnuM pAke pAye jANo pachI tamane koI prabhAvita nahIM karI zake. ajJAnatAnA kAraNe koI bIjA siddhAMtothI prabhAvita thAya temAM jainadarzananI koI UNapa-adhUrapa puravAra thatI nathI. je eka vAra bhAvathI A zAsanamAM praveze ane UMDANa pAme, tene A zAsanamAMthI nirgama avazya atiduSkara che. A zAsana sarvAgI-paripUrNa-sacoTa che, tenI A ja moTAmAM moTI nizAnI che ke tene je kharekhara tattvathI pAmyA hoya tene A zAsana choDatAM jIva cAle ja nahIM. zAstramAM dRSTAMta Ave che ke jeo AcAra na pALI zakyA to saMvignapAkSika thaI gayA, paraMtu zAsana na choDyuM. pU. upAdhyAyajI mahArAjAe lakhyuM ke - je muniveza zake navi chaMDI, caraNakaraNaguNa hINA jI, te paNa mAraga mAMhe bhAkhyA munigaNapakSe lINA jI. temane hRdayamAM zAsanano rAga eTalo che ke AcAra ocho pALI zake to paNa zraddhAthI A zAsanane suutraarthpaurussyupdeshnmvseym| ayamabhiprAya:- naitad guNasthAnAraMbhiNAM, nApi tataH paricyavamAnAnAM, kintu prArabdhasvaguNasthAnakocitakRtyAnAM kevalajJAnalAbhAvandhyabIjayoH sUtrArthameva tatpauruSyupadezaH kRtH||502|| (3pazapa snoba02mUna-TI) For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 141 choDavA taiyAra na thAya. je A zAsanane marmathI samajyo che, tenA AcAra ane siddhAMtanuM jene subaddha jJAna che, te A zAsanane prANathI paNa adhika priya mAne. tame mahAvIranA siddhAMta ja samajyA nathI, tethI hAlI-mavAlI para paNa ovArI jAo. tamane duniyAnA te te dharmonA kahevAtA siddhAMtomAM truTio zuM che tenI koI gatAgama ja nathI, to sarvAza parizuddha tattvanI kadara kevI rIte karI zako ? A to bhAvasabhara praveza karelAnI vAta che, A zAsanamAM bahArathI AMTA mAranAranI vAta nathI. oLakhyA pachI tattvajJa AtmA to A zAsana prANanA bhoge paNa na choDI zake. tene nirNata hoya ke A jagatamAM mUlyavAnamAM mUlyavAna vastu A zAsana ja che, ciMtAmaNi ratna to AnI pAse patharA barAbara che. sabhA zAsanamAM bhAvathI praveza eTale zuM ? sAhebajI : jinakathita AcArano svIkAra karIne zuddha aMtaHkaraNathI jIvanamAM vikArone nAthavAnI, kaSAyone kApavAnI sAdhanA cAlu kare, eTale bhAvathI praveza thaI gayo. pachI to tene jinAjJA e ja che ke roja bhaNe ane navo navo bodha meLave. jema jema siddhAMta bhaNato jAya tema tema siddhAMtano vedhaka prabhAva paDe, je bhUsyo bhUMsAya ja nahIM. A to jeNe anubhavyuM hoya tene ja khabara paDe. na samajelA sAcuM evaluationmUlyAMkana na karI zake. saMkSepamAM nirgama duSkara che teno artha eTalo ja che ke jinakathita siddhAMtamAM khapI jIvane abhibhUta karavAnI advitIya tAkAta che. vaLI, nirgama zabdano bhavasAgarathI pAra pAmavo artha laIe, to te apekSAe paNa jinezvarono mArga pAra pAmavA mATe ati duSkara che, uttaraNa duSkara che; kAraNa ke tIrthakaroe sAdhanAno mArga ati kaparo kahyo che. temAM mAtra jayaNAyukta AcAra ja nathI, te to indriyonI asthiratA ane mananI caMcaLatAne nAthavAnuM prAraMbhika pagathiyuM ja che ane tapa-tyAga-saMyamamaya AcAra AtmAnA sthUla maLano nAzaka che; jyAre AtmAnA sUkSma ane cIkaNA maLane toDavA tIrthakaroe dhyAnanI kaThora sAdhanA darzAvela che. atyAre ghaNA mAne che ke dhyAnamArga ati saraLa che, tatkALa manane relax-zAMta karanAra che; paraMtu teo samyagu dhyAnamArgane samajyA ja nathI. vAstavamAM dhyAna jevI kaThora-utkRSTa sAdhanA koI nathI. vaLI, tenA paNa aneka tabakkA che, jema ke piMDastha, padastha, rUpastha, rUpAtIta dharmadhyAna ane tenA aneka prakAro, sAlaMbanadhyAna-nirAlaMbanadhyAna, savikalpasamAdhi-nirvikalpasamAdhi ane tyArabAda aMte zukladhyAnarUpI parama dhyAnamAM praveza. tIrthakaro jevA tIrthakarone paNa sAMgopAMga dhyAnanI sAdhanA karatAM varSonAM varSo vIte che. teo paNa AtmAno pracaMDa puruSArtha 1 ... sAdhUnAM tu pUrvokta(mahA)kaSTAnuSThAnAd muktyAzrayaNAd duruttaartaa| avatArapakSe tu sarvatra pUrvoktaiva bhaavnaa| ityalaM vistrenneti||1040 / / 1041 / / (vizeSAvazyaka bhASya zloka 1040-41 TIkA) 2 mUlottaraguNAH sarve, sarvA ceyaM bhisskriyaa| munInAM zrAvakANAM ca, dhyaanyogaarthmiiritaa||726|| (3pamati prastAva - 8) caJcalaM hi manaH kRSNa, pramAthi balavat dRddhm| tasyAhaM nigrahaM manye, vAyoriva sudusskrm||22|| asaMzayaM mahAbAho, mano durnigrahaM clm| abhyAsena tu kaunteya, vairAgyeNa ca gRhyte||23|| (adhyAtmasAra dhyAnAdhikAra) For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 142 kAme lagADe, upayoganI dhArA atyaMta sateja kare, dhyAnamAM uttarottara utkaTa manobaLa ane AtmabaLa phorave. moha sAthe A chelluM yuddha che. sAdhakano jIvasaTosaTIno khela eTale zukladhyAna ane kSapakazreNI. tyAM AtmA puruSArthano dhodha vahevaDAve che. upayoganI dhArA evI tIvra vahe ke koI karmanI tenI sAme UbhA rahevAnI tAkAta nathI. sarva jIvonAM sarva kaThina karmono kSaya karavAnI te dhyAnamAM vIjaLI jevI tAkAta che, paNa tyAM sudhI pahoMcatAM ja bhalabhalAnA chakkA chUTI jAya. mahAsattvazALI RSabhadeva bhagavAne eka hajAra varSa sudhI lagAtAra A dhyAnanI sAdhanA karI. teo rojanA minimum ekavIsa kalAka dhyAna karatA hatA. ArAmathI sUvA-besavAno savAla nahIM. vaLI AhAra-nihAranI jarUra na hoya to te divase 24 kalAka dhyAnamAM rahe. A rIte temaNe be-pAMca varSa nahIM paNa pUrAM hajAra varSa sudhI akhaMDa sAdhanA karI. vicAro ke zukladhyAnamAM pAra UtaravuM keTaluM muzkela haze ! tethI ja jinanA mArgamAM pAra UtaravuM paNa sugama nathI, sabhA tIrthakaro to acijya zaktinA svAmI che ne ? sAhebajI H hA, paNa mohane mULathI mAravo tenA jevuM mahAbhArata kAma koI nathI. . ' siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / samayavimaLa, mArUoi & IIM AvaLaOTIi Iloil (salata praV0 zlo-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvoSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. jainadharmanI AcArathI oLakha karatAM tenI siddhAMtathI oLakhamAM UMDANa ghaNuM che ? jagatamAM jeTalAM sAdhana ane AlaMbana tAraka che, te saumAM dharmatIrtha zreSTha tAraka che. te dharmatIrtho paNa aneka pracalita che ane temAM sarva Aryadharmo saMsArasAgarathI pAra pAmavAnI preraNA kare che. temaNe cIMdhelA mArganuM tulanAtmaka varNana cAra vikalpothI vicAryuM. chellA vikalpamAM jainadarzananA mArganuM varNana karyuM ke A bhavacakramAM te mArga meLavavo durlabha che. vaLI maLyA pachI temAM praveza vadhAre duSkara che; kAraNa ke jinakathita mArga saMsArarasika jIvone phAve tevo nathI. viSaya-kaSAyane abhimukha evA jIvane je game che tenAthI viruddha vAto bhagavAna mahAvIre kahI che. jinano dharma to indriyo ane kaSAyonA saMpUrNa vijayane prere che. pariSaha-upasargane to mohane jItavAnAM sAdhana kahe che. A mArga samajavo hoya tene moha sAthe pArAvAra duzmanAvaTa joIe. jene moha sAthe rahevAnuM phAve ke mohanA pariNAma game tene A dharma traNa kALamAM nahIM game. ahIM praveza karyA pachI AcAra paNa eTalo sUkSma jayaNApUrvakano aNIzuddha che ke jema jema AcAra pALato jAya tema tema aMdaramAM For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 dharmatIrthanI vyAkhyA azubhabhAvano avazya nAza thAya; kAraNa ke tamAruM AcaraNa tamArA bhAvo para jabaradasta asara kare che. tame hiMsAnuM AcaraNa karazo to bhAvomAM kaThoratA ApameLe Avaze, jayaNAnI kriyA karazo tema komaLatAno bhAva pragaTaze. kriyA ke AcaraNa bhAvone pragaTAvavAnuM ananya sAdhana che. jaina munijIvanano ane zrAvakajIvanano AcAra evo che ke jIva jema jema pALato jAya tema tema saMkliSTa azubhabhAvo kSINa thatA jAya ane zubhabhAvathI AtmA taraboLa banato jAya. vaLI, jaina siddhAMta evo che ke jema jema vAMcato jAya, abhyAsa karato jAya, jANato jAya, tema tema sAMgopAMga tattvaparicayathI nirNaya thAya ke jagatamAM benamUna tattva A ja che; aMtaramAM madhyasthatA, samatA kramazaH vadhatI jAya. jainadharmane je AcArathI oLakhe che tenA karatAM siddhAMtathI oLakhanAra UMco che; kema ke temAM UMDANa ghaNuM che, kharuM rahasya siddhAMtamAM samAyeluM che. AcAra to siddhAMtamAMthI nIkaLelI kriyAsvarUpa che. ' siddhAMta e nakkara tattvajJAna che, jene AdhArita AcAranuM samagra mALakhuM TakeluM che. samyaktva paNa tattvazraddhArUpa ja kahyuM che. tIrthaMkaronuM syAdvAdamaya tattvajJAna eTaluM nakkara che ke duniyAno koI paNa dharma tenI sAme Takkara jhIlI na zake. tyAM sudhI kahyuM ke * bIjA dharmo Adarzo sAcA batAvaze, kadAca thoDI AcArasaMhitA paNa sArI upadeze, paNa jainadharmanA siddhAMtonI tole to koI Ave ja nahIM. tamane AcAra ane siddhAMta vaccenA taphAvatanI khabara hovI joIe. dareka dharma anuyAyIone pahelAM Adarza batAve ane pachI te meLavavAnI pravRttirUpe AcArasaMhitA batAve. je dharmonA Adarzo khoTA che te dharmo to mULathI mithyA che. anArya dharmo eTale ja ahitakArI kahIe chIe. Aryadharmo Adarza sAcA mUkaze; eTale dizA sAcI batAve che, paNa lakSyabiMdue javA mATe rasto barAbara batAvatA nathI. temAM gUMcavADo che. jeTalo AcAra zuddha teTalo rasto sAro. paNa jeTalo AdarzathI viruddha AcAra hoya teTalo rasto vAMkocUko thAya. dA.ta. huM kahuM ke ahiMsA jIvanamAM pALavA jevI, paraMtu AcAra ahiMsAthI viruddhano batAvuM, to Adarza sAthe AcAra tally-baMdhabesato na thAya. jyAM AvuM hoya tyAM samaMjavAnuM ke lakSya sAcuM batAvyuM, paNa rasto khoTo batAvyo. sabhA : bhUmikA pramANe hiMsAyukta dharma batAve to ? sAhebajI : je bhUmikAmAM je hiMsAyukta dharma paraMparAe mahAahiMsAnuM sAdhana banatuM hoya, te ja dharma te bhUmikAmAM batAvavo paDe. At a stroke-eka jhATake sarva hiMsAno tyAga badhA sAdhako na karI zake, tethI jIvanamAM kramika hiMsAno tyAga karanArane temanI kakSA pramANe hiMsAyukta dharma paNa batAvavo paDe; paNa te sAdhana to aMte ahiMsAnuM avazya banavuM ja joIe. badhA mATe eka sarakho dharma hoya evuM kahevAya nahIM. dharma kakSA pramANe badalAya. saMnyAsIne yogya dharma saMnyAsIne darzAvAya, paraMtu gRhasthane yogya dharma saMnyAsIne na darzAvAya. dA.ta. vaidikadharmomAM lakhyuM ke "atithi devo bhava." A vacanane anusarIne temanA saMnyAsIo gRhastha atithine khavaDAve-pIvaDAve, teno satkAra kare ane vaLI tene dharma paNa mAne; je AcAramAM khAmIrUpa 1 etena vA'zuddhaH san zeSayorapi' kaSacchedayostAdRzo jJeyaH na tattvataH zuddha iti (paMcavastuka zloka 1081 TIkA) 2 tenAnekAntasUtraM yad, yadvA sUtraM nayAtmakam / tadeva tApazuddhaM syAd, na tu durnayasaMjJitam / / 53 / / (adhyAtmaupaniSat prakaraNa zAstrayogazuddhi adhikAra) For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dharmatIrthanI vyAkhyA che; kAraNa ke A to bhUmikAmAM ja goTALo thaI gayo. saMpUrNa niSpApa jIvana mATe pratijJAbaddha saMnyAsIo, pApamAM garakAva gRhasthonuM poSaNa kaI rIte karI zake ? ADakatarI rIte hiMsAtyAganA lakSyavALA saMnyAsInA jIvanamAM AcAra dvArA hiMsAno praveza thaI gayo, eTale Adarza sAco paNa rasto khoTo batAvyo. tethI je dizAmAM pahoMcavuM che tyAM pahoMcAya ja nahIM. kadAca AcAra sAco batAve paNa siddhAMta khoTo batAve to paNa pAyo tUTI jAya. sabhA siddhAMtanI vyAkhyA zuM ? sAhebajI H siddhAMta eTale padArthavijJAna arthAt jeTaluM tattvajJAna che te badhuM siddhAMtamAM Ave. dA.ta. upadeza Apyo ke sAdhake jayaNApUrvaka cAlavuM. A eka AcAra thayo. paraMtu ahIM koI pAyAmAMthI prazna kare ke jayaNApUrvaka cAlavAnI zuM jarUra ? to kahe ke ahiMsA pALavA. paraMtu AtmA amara che evo temano siddhAMta hoya to jIvanamAM hisA-ahiMsAnI ciMtAno koI matalaba ja nathI; kAraNa ke game te pravRtti karo, paNa jIva jo marato ja nathI, AtmAno nAza ja zakya nathI. to pachI tenA nAzarUpa mRtyunI ciMtA ja vyartha che. tethI jayaNA pALavAno koI matalaba nathI. tamArAthI cAlatAM paga nIce kIDI dabAI, to vyavahAramAM kIDI mRtyu pAmI tema kahevAya che. paNa vAstavamAM jo AtmA amara ja hoya to mAtra kIDInuM khoLiyuM ja nAza pAmyuM che. AtmA nAza nathI pAmyo. kAraNa ke te to amara che. vaLI, zarIra to jaDa ane nAzavaMta ja hatuM. tamArAthI mATInuM ThIkaruM phUTe to ThIkarAnI hiMsA nathI kahevAtI; kAraNa ke te jaDa nAzavaMta ja che ane jIvanazUnya che. prANa to cetanamAM che, je amara che. tethI temanuM AvuM tattvajJAna jayaNAnuM virodhI thayuM. te ja rIte bauddhadarzananA siddhAMta pramANe AtmA kSaNika che arthAt kSaNe kSaNe jUno AtmA mare che ane navo AtmA utpanna thAya che. A siddhAMta anusAra paNa jayaNA ke ahiMsA pALavAno koI artha nathI; kAraNa ke kIDI paga nIce dabAya ke na dabAya, to paNa te kSaNe kSaNe ApameLe ja marI rahI che. tethI dayAno koI matalaba nathI. A AcAravirodhI tattvajJAnanA namunA che. jainadarzana ahIM ja khubIvALuM che. tenI pAse syAdvAdano siddhAMta che. tethI kaheze ke apekSAe AtmA mare che ane apekSAe AtmA amara che. je apekSAe paryAya nAza pAmyo te apekSAe AtmAnuM mRtyu thayuM, je apekSAe AtmadravyanuM sAtatya che te apekSAe AtmA amara che. sabhA : bIjAM darzana AtmAne pariNAmI-nitya nathI mAnatAM ? sAhebajI sAMkhyadarzana pariNAmI-nitya mAne che, chatAM temanI mAnyatA paNa adhUrI che. teo AtmAne pariNAmI-nitya kahe, paNa kriyAno kartA ke bhoktA mAnavA taiyAra nathI. tethI jayaNA-ajayaNAno saiddhAMtika AdhAra to tUTI ja jAya che, tethI tattvajJAnazUnya AcAra nirarthaka che. samya siddhAMto sthApita karavAmAM bhalabhalA dharmonA DAMDiyA DUla thaI jAya che. vAstavamAM je sarva nayono jANakAra haze, jenI pAse sarvajJanI dRSTi haze, syAdvAdano bodha haze te ja sAco siddhAMta ApI zakaze. jenadarzananA siddhAMtano jagatamAM joTo nathI. tame to kazuM bhaNyA nathI. khAlI bhaktithI hAtha joDavAnA rAkhyA che. paraMtu prAjJa vyakti jema jema abhyAsa kare For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 145 tema tema jinazAsana pratye gADha anurAga thAya. tenA mATe zAstrIya zabda che, tattvAbhiniveza. jema jema tattva samyagu jANe tema tema tattvano abhiniveza Ave. ahIM abhiniveza eTale kadAgraha nahIM paNa sadAgraha. traNa kALamAM AnA sivAya bIjuM satya hoI zake ja nahIM, AvI tIvra zraddhAne kAraNe zAsana para avihaDa rAga thAya. AvA jIvane game te saMyogo Ave to paNa A zAsanane manathI choDavuM muzkela che. zAsanane sarvAga parizuddha satya tarIke oLakhe, temAM oLaghoLa thaI jAya, pachI mAtra A bhava nahIM paNa bhavobhava choDavuM zakya nathI. janmojanma zAsana sAthe Ave. sabhA : siddhAMta gamI jAya paNa jANakAra na hoya to ? sAhebajI : jANakArane jevI zraddhA thAya tevI prabaLa zraddhA tene na thAya. samajapUrvakanI zraddhA jeTalI, samaja vinAnI zraddhA majabUta na hoya. chatAM sArI vastu para zraddhA karavAmAM lAbha ja che. tethI siddhAMta na jANanAre zraddhA choDavAnI jarUra nathI. puruSArtha karI siddhAMta jANazo to zraddhA atizaya daDha thaze. tIvra zraddhALune nirgama duSkara che. tethI zAsana chUTI na jAya. jaina dharmatIrtha dvArA bhavasAgarathI uttaraNa paNa duSkara che : jinezvaronA dharmatIrtha dvArA bhavasAgarathI uttaraNa paNa duSkara che; kAraNa ke pAra pAmavA mATe aMte utkRSTa anuSThAna tarIke dhyAnamArga ja batAvyo che. tamane AyaMbila, upavAsa, sAmAyika, pratikramaNa, kAussagna Adi anuSThAna paNa agharAM-kaThaNa lAge che, je zAstrIya dRSTie dhyAna karatAM ghaNAM saraLa che. je atyAre AvAM saraLa anuSThAna nathI karI zakatA te agharA anuSThAnamAM kaI rIte praveze ? zAstrAnusAre utkRSTamAM utkRSTa, agharAmAM agharuM, kaThinamAM kaThina dhyAna che, jene AjanA jamAnAvAdIoe sahelAmAM saheluM banAvyuM che. teo kahe che ke dhyAna karIe eTale uddhAra thaI jaze, paraMtu be ghaDI sAmAyikamAM je sthira nathI rahI zakatA, te dhyAnamAM zuM jaI zakavAnA? temanAthI dhyAna zakya che ? sAmAyikamAM to zubha vicAro rAkhavAnA, pApanI pravRttiono tyAga karavAno ane svAdhyAya Adi sArI pravRttiomAM samaya pasAra karavAno che; jyAre dhyAnamAM to bAhya indriyone saMpUrNa niSkriya banAvI aMtaramAM ekadhAro satata upayoga, tIkSNa dhyAnanI dhArA calAvavAnI che. are ! dehane kaSTa AvI paDe ke upasarga thAya, to paNa asara nathI levAnI; dhyeyamAM nizcalatA evI rAkhavAnI ke koI nimitta ke vAtAvaraNa asara ja na karI zake. dhyAnamArga siddha karavA mahAsAdhako paNa pracaMDa puruSArtha kare che. tIrthakaro paNa dhyAnamArga pAra pAmavA varSonAM varSo sudhI apramatta thaI sAdhanA kare che. zukladhyAnanI vAta choDo, dharmadhyAna paNa baccAMnA khela nathI. zAstramAM dharmadhyAna karavA lAyaka jIvanA soLa guNonuM varNana karyuM, temAM eka guNa evo kahyo ke je sAdhaka potAnA zarIrathI paNa 1 tattvAbhinivezo-nizcitaprAmANyakaM tattvajJAnaM (SoDazaka agiyAramuM, zloka 4 TIkA u. yazovijayajI) 2. duHkheSvanudvignamanAH, sukheSu vigataspRhaH / vItarAgabhayakrodhaH, sthitdhiirmunirucyte||65 / / ... zAnto dAnto bhavedIdRgA''tmArAmatayA sthitH| siddhasya hi svabhAvo yaH, saiva saadhkyogytaa||68|| (adhyAtmasAra dhyAnAdhikAra) For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 dharmatIrthanI vyAkhyA niHspRha hoya; game te thAya, mAMkaDa-macchara karaDe, ThaMDI-garamI paDe to paNa kAMI na thAya tevo AtmA dhyAna karI zake. dhyAna karavA e.sI. ke paMkhA nIce nathI besavAnuM. sabhA : upayoganI sateja dhArA eTale zuM ? sAhebajI : pravartamAna cetanA te upayoga. tamArAmAM upayoga covIse kalAka che, paNa te rakhaDato che. dhyAna karanArane sthira-zAMta-prazAMta-ekAkAra paNa atyaMta vedhaka upayoga joIe. jainazAstroe dhyAnanA paNa be vibhAga pADyA che. zubha dhyAna ane azubha dhyAna. azubha dhyAna saMklezane vadhAranAruM che, jenI tamane Teva che. paraMtu prAraMbhika zubha dhyAna paNa tamArA mATe kaThina che. sabhA H A badho dharma karIe chIe te dharmadhyAna na kahevAya ? sAhebajI : nA, dharmadhyAna na kahevAya, paraMtu AnAthI dharmadhyAnamAM jaI zakAya. dharmamAtra dharmadhyAna nathI. sthiracittavALAne ciMtana ane manana pachI dhyAna kahyuM che. A paNa sAlaMbana dhyAnanI vAta che. tIrthakaro to dIkSAkALathI prAyaH nirAlaMbana dhyAna kare che, mananI savikalpadazAmAM paNa siddha paramAtmA ja temane dhyeya che. joke teo arUpInuM dhyAna karavAnA abhyAsa tarIke rUpI padArthonuM paNa dhyAna kare che. bhagavAna mahAvIra mATe kalpasUtramAM Ave che ke teozrIe AkhI rAta eka ja paramANu para dhyAna karyuM. tamane to eka paramANu grahaNa ja nahIM thAya; kAraNa ke rUpI dravyomAM te sUkSmatama che. 'bhautika jagatamAM sUkSmamAM sUkSma dravya para je mana ekAgra karI zake te ja arUpInuM sthiratAthI dhyAna karI zake. jainadarzana sIdhuM arUpI AtmatattvanA dhyAnano upadeza nathI karatuM. jaDa evA rUpI padArthanuM dhyAna paNa vikAra nAza kare ane mananI vizuddhi vadhAre to te zubha dhyAna ja che, ane je dhyAnathI tRSNA ke Avego vadhe te azubha dhyAna che. AtmAnuM dhyAna te ja zubha dhyAna ane jaDanuM dhyAna te azubha dhyAna evuM vargIkaraNa jainadarzanamAM nathI. te to kahe che ke je dhyAnathI AtmAnI malinatA TaLe ane nirvikAritA pragaTe, te sarva dhyAna zubha dhyAna. zubha dhyAnanA paNa jainazAstroe lAkho prakAro vivecana sAthe darzAvyA che. jaina dhyAnamArga vizALa che. tene jANanAra paNa jinakathita mArganI uttaraNamAM duSkaratA ApameLe samajI zake. dhyAna e mokSamArganAM sarva anuSThAnomAM ati duSkaramAM duSkara, kaThaNamAM kaThaNa, mahAprayatna sAdhya, pracaMDa puruSArthanI AvazyakatAvALuM anuSThAna che. vaLI temAM ja karmano vipula pramANamAM kSaya karavAnI, mohane mULathI ukheDI nAMkhavAnI ane AtmAnA anaMtakALanA doSono saMpUrNa saMkSaya karavAnI tAkAta che. duniyAnuM evuM koI pApakarma nathI ke jene khapAvavAnI tAkAta dhyAnamAM na hoya. jeTalAM cIkaNAmAM cIkaNAM, bhAremAM bhAre pApo che, te sarvane bALIne khalAsa karI nAMkhavAnI tAkAta dhyAnamAM che. are ! duniyAnA badhA jIvonAM karmo ekatrita karo to tene paNa, zukladhyAnanI dhArA, 1 alakSyaM lakSyasaMbandhAt sthUlAt sUkSma vicintyet| sAlambAcca nirAlambaM tattvavit tttvmnyjsaa||5|| (yogazAstra prakAza 10 mUla) For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 147 bALIne rAkha karavAnuM sAmarthya dharAve che. 'mAsakSamaNanA pAraNe mAsakSamaNa karavAM sahelAM che, paNa eka kalAka nizcala dhyAnamAM rahevuM te mahAkaThaNa che. A vAta tamane bese ke na bese paNa zAstrIya satya che. dhyAna karanAra sAdhu bahArathI saMpUrNa niSkriya lAge. dA.ta. bhagavAna mahAvIra temanA sAdhanAkALamAM cAra cAra mahinA kAusagga mudrAmAM saLaMga dhyAna ke anuprekSA avasthAmAM rahyA che. jonArane thAya ke A kazuM karatA nathI, khAlI thAMbhalA ke ThuMThAnI jema UbhA che, paNa aMdara pracaMDa puruSArtha cAle. eka kSaNano paNa pramAda nahIM. mana-vacanakAyAnI aMzamAtra zakti idle-niSkriya nathI. 100 % active-sakriya che. atyAre tamArA mana-vacanakAyAnI kula zaktiomAMthI mostly wastage, misuse ke idle-moTe bhAge bagADa, durupayoga ke niSkriya paDI rahI che. tame tamArI zaktio vikAronI pUrti mATe vAparo te durupayoga che. bhautika dRSTie paNa artha vagaranI pravRttiomAM roko te wastage-bagADa che. pramAdathI paDyA raho, te zaktione niSkriya-gumAvavA barAbara che. saMsArI jIvonI zaktionI prAyaH A traNa ja gati che. jyAre prabhu to eka kSaNa paNa manavacana-kAyAnI zakti spare-phAjala paNa nathI rAkhatA, wastage-bagADa paNa nathI karatA ane misusedurupayoga paNa nathI karatA. sarvapuruSArthathI AgaLa dhapI rahyA che. enuM ja nAma apramattadazA che. sabhA : vacanano dhyAnamAM upayoga kevI rIte ? sAhebajIH dhyAnakALe paNa AMtarajalpa cAlu ja che. hoTha phaphaDAvIne moDhethI bolo to ja vacanayogano upayoga tevuM nathI. tame manamAM koI paNa vicAra karo tyAre teno paNa eka aMdaramAM zabdadeha hoya che; kema ke aMdara paNa prAyaH atyaMta paricita bhASAnA (mAtRbhASAnA) avalaMbanathI ja vicAratA ho cho. atyAre jeTalA paNa mananA spaSTa vicAro che te badhA zabdadeha sahita ja che. tethI aMtarajalparUpe vacanayoga paNa pravarte ja che. are ! kSapakazreNImAM paNa zAstra vacanayoga svIkAryo che. sabhA : dravyadhyAnanI zarUAta kyAMthI thAya ? sAhebajI : hitakArI dravyadhyAna pahelA guNasthAnakathI paNa prAraMbha thaI zake. bhAvadhyAna to uparanA guNasthAnakomAM Ave. are ! zAstro kahe che ke pahelA guNasthAnake paNa evA mahAtmA hoI zake ke temane UbhAne UbhA cIrI nAMkho to paNa manamAM eka azubhabhAva na Ave. prastuta dharmatIrthathI pAra pAmanArane A duSkara dhyAnamArgamAMthI avazya ArapAra pasAra thavuM paDe. sthira dharmadhyAna vinA samatA nahIM, samatA vinA zukladhyAna nahIM, zukladhyAna vinA vItarAgatA nahIM, vItarAgatA vinA kevalajJAna nahIM ane kevalajJAna vinA mokSa nahIM. A niyata krama che. tethI A zAsanamAM uttaraNa paNa ati duSkara che. 1 ataH sarvamanuSThAnaM, cetHshuddhyrthmissyte| vizuddhaM ca yadekAgraM, cittaM taaddhyaanmuttmm||728 / / tasmAtsarvasya sAro'sya, dvAdazAGgasya sundara! / dhyAnayogaH paraM zuddhaH, sa hi sAdhyo mumukssunnaa||729 / / zeSAnuSThAnamapyevaM, yattadaGgatayA sthitm| mUlottaraguNADhyaM tatsarvaM saarmudaahRtm||730 / / (upamiti, prastAva 8) For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dharmatIrthanI vyAkhyA lokapravAha kheMcAya tevo saraLa mArga na batAvatAM bhAgI jAya tevo kaThina mArga kema batAvyo ?: 'have ahIM ziSya prazna pUche che ke tame to UlaTo pravAha apanAvyo. koI vyaktine tamArA mArgamAM AkarSavo hoya to taravAno saraLa mArga batAvo to tamArI pAse jaladI Ave. kaThinamAM kaThina mArga batAvo to sAMbhaLIne ja jato rahe. jema nadI-taLAvamAM DUbI rahelA mANasane kaho ke A bAjuthI tarIne kAMThe javAno rasto agharo che, jyAre pelI bAjuthI saraLa-sugama che, to te paNa sahelo ja rasto pasaMda karaze. vAstavamAM tamane A duHkhamaya saMsArasAgarathI saune pAra pADavAnI bhAvanA hoya to je tamArA zaraNe Ave, teo tamArA upadezathI AkarSAya ane pAra pAme tevuM karavuM joIe. tene badale tame to bhayAnaka-vikarALa saMsAranuM sacoTa varNana karyuM. zrotAne pAra pAmavAnI utkaMThAthI sAbadA karyA, paNa rasto evo batADyo ke badhA sAMbhaLIne ja bhAgI jAya. sugama mArga batAvo to aneka pasaMda karaze. Ama, A tamArI mAMgaNIne anurUpa prazna che. paNa niHspRha jJAnI puruSoe teno jaDabesalAka javAba Apyo che. uttaramAM kahyuM che ke bAhya jagatamAM nadItaLAva-samudramAM phasAyelo mANasa taravAno saraLa mArga pasaMda kare te vAjabI che. tethI laukika tIrthomAM sugamatA e pasaMdagInuM dhoraNa hoI zake. paraMtu saMsArathI pAra pAmI mokSe javAno mArga bhautika mArga nathI. A AtmakalyANano AdhyAtmika mArga che. bAhya jagata karatAM AMtara jagatanAM gaNita haMmezAM UMdhAM hoya che. vaLI mokSa e utkRSTa lakSya che. AtmAnI parAkASThAnI pragati che. A vizvamAM mokSathI UMcuM koI pada nathI, sukha nathI, vikAsa nathI, aizvarya nathI. tamArA saMsAramAM koI tuccha kalA ke jJAna-vijJAnamAM koI vyakti thoDI parAkASThAe pahoMce to paNa tenuM nAma vizvamAM prasiddha thaI jAya che, tenA caraNamAM aDhaLaka dhana-saMpatti-bhoga 1 nanu yad duHkhAvatAraM ca duruttAraM ca tIrthaM tad duradhigamyam, evaMbhUtaM ca jainatIrthaM bhavadbhiH prtipaaditm| etaccAyuktam, evaMbhUtatIrthasya karaNakriyAvighAtitvenA'niSTArthaprasAdhakatvAt, lokapratItibAdhitatvAcca; tathA cAha-loke hi yat sukhAvatAraM sakhottAraM ca tIrthaM tata pajitaM tadevopAdeyam, trnnkriyaanukuulyenessttaarthprsaadhktvaat| tasmAt prathama eva bhaGgaH zreyAn, iti prerakAbhiprAya iti / / 1042 / / atrottaramAhasatyam, dravyatIrthamevameveSyate yathaiva tvaM brUSe, tasya sukhaprApyatvAt, sukhenaiva ca mucymaantvaaditi| bhAvatIrthaM tu naivam, tasya mokSahetutvena jIvAnAM prmhittvaat| yacca mokSahetutvena hitaM, tad duHkhaM labhate jIva:-mahatA kaSTena tat jIvaH praapnotiityrthH| kathaMbhUto yasmAdeSa jIvaH?, ityAha-'micchattetyAdi' yasmAdanAdikAlAlInamithyAtvA-'jJAnA-'virati-viSayasukhabhAvanAnugato jIvaH, tasmAditthaMbhUtasya jIvasyA'nantasaMsAraduHkhavyavacchedahetutvAd niHsImaniHzreyasAvAptinibandhanatvAcca paramahitaM bhAvatIrthamatiduravApatvAt pUrvoktakaSTAnuSThAnayuktatvAcca duHkhAvatAram, tathA, duruttAraM ca / kutaH?, ityAha-'paDivaNNo ityAdi' zubhakarmapariNatyanubhAvataH punaH kathamapi paramazuddha bhAvatIrthaM bhAvataH paramArthataH pratipanno jIvaH 'paramahitaM durlabhaM ca punarapi' etajjAnannapi kathaM nu nAma tad mokSyati?-kathaM tata uttariSyati?-na kthnycidityrthH| ato duruttAratA tsyeti| kiJca, sadvaidyaprayuktakarkazakriyodAharaNatazca bhAvatIrthasya duHkhAvatArottAratA bhaavniiyaa||1043||1044 / / (vizeSAvazyakabhASya zloka 1042, 1043, 1044 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 149 ALoTavA mAMDe che. are ! eka ramata ke doDamAM Toca para pahoMco to paNa duniyA tamane biradAvavA taiyAra che. jyAre mokSa to sarva kalA-jJAna-zakti AdimAM Toca para pahoMco pachI ja prApta thAya che. vicAro, saMsAranI nAnI zakti, pada ke aizvarya meLavavA bhAre sAdhanA karavI paDe che, to sarvotkRSTa vastu meLavavA sarvotkRSTa sAdhanA ja susaMgata che. sArAMza e che ke adhyAtmanA mArgamAM saphaLa thavuM hoya teNe saraLa sAdhanAnI apekSA na rakhAya paNa duSkara lakSyavedhI sAdhanA ja pasaMda karavI joIe. vaLI, adamya utsAhane kazuM duSkara nathI. A vyApaka niyama che. tamane mokSa samajAyo nathI tethI bhAre utkaMThA ke sAdhanA mATe taravarATa nathI, ane kazuM karyA vinA moTo lAbha maLato hoya to joIe tevI apekSA che. je vAjabI nathI. sabhA nadI-samudra pAra karavA durgama mArga pasaMda kare to jaladI pAra pAme ? sAhebajI : nA, bhautika jagatamAM UlaTuM che. tyAM durgama mArga pakaDanAra kadAca aTavAI jAya, pAra na paNa pahoMce ane pahoMce to ati lAMbe gALe pahoMce. jyAre AdhyAtmika jagatamAM sugama mArga pakaDo to rakhaDatA rakhaDatA aTavAI jAo, pAra na paNa pahoMco ane pahoMco to bhAre vilaMbathI pahoMco; jyAre sIdhI dizAmAM durgama rasto pakaDo to so TakA pahoMco, vaLI, zIghratAthI pahoMco, aTavAvAno savAla ja nathI. bhautika jagata ane AdhyAtmika jagatanAM gaNita ja judAM che. guru spaSTatAthI kahe che ke ame duSkara mArga ja batAvIe chIe, chupAvavAnI koI vAta nathI; kAraNa ke zaraNe AvelAne TheTha moze pahoMcADavA che, rakhaDAvavA nathI; anAdinA vikArone mULamAMthI nAbUda karavA ghora anuSThAna karAvavuM che, zrotAne lAlaca ApI phasAvavAnI vAta nathI. tevuM kAma to svArthI kare. prastuta dharmatIrthanA praNetA to vItarAga che. sAra e che ke jenadarzanano mArga sIdho, nAkanI dAMDIe jato zIghagAmI, avaMdhya phaLadAyI, atiduSkara mArga che. jene zIghratAthI pAra pAmavuM hoya te A mArgamAM AvI jAya. sabhA : sAdhanAnA pramANamAM AyuSya nAnuM che. sAhebajI : eTaluM samajI rAkho ke mokSanI sAdhanA e janmojanmanI sAdhanA che. mahA sAdhako paNa prAyaH aneka janmonI sAdhanAthI ja mokSe gayA che. eka ja janmamAM sAdhanA pUrNa karanAra to viralA ja nIkaLe. A mahAsAdhanA che, temAM adhIrAI na cAle. tIrthakaro jevA tIrthakaro paNa eka bhavanI sAdhanAthI tIrthakara nathI banyA. vaLI, saddharmanI sAdhanA karelI kadI eLe nahIM jAya. janmAMtaramAM sAthe Avaze ja. pharI anusaMdhAna avazya thaze. tethI ciMtAnuM koI kAraNa nathI. mAtra zuddhamArga apanAvavo Avazyaka che. A rIte upamAthI cAre prakAranA mArganuM tulanAtmaka varNana karyuM. tIrtha zabdanI vyAkhyA, vivecana ane vikalpo pUrA karyA. tyArabAda dharma ane tIrtha zabdano paraspara sAmAsika anvaya joDIne bhAvArtha vicAravA jevo che. dharma e ja tAraka hovAthI "dharmarUpI tIrtha te prathama artha baMdhabesato che. pU. bhadrabAhusvAmIe paNa te ja sUcavyuM che. bIjo artha dharmaviSayaka tIrtha, trIjo artha dharma dvArA tAranAra tIrtha, cotho artha dharma pradAna karavA sthApeluM tIrtha, pAMcamo artha dharmamAMthI pragaTeluM tIrtha, chaTho artha dharma saMbaMdhI tIrtha ane sAtamo artha dharmane AzrayaNa karanAra tIrtha. A sarva arthe susaMgata che. TUMkamAM dharmatIrtha zabdano bhAvArtha e ja ke A vizvamAM 1 tathA tIryate'neneti tIrthaM dharma eva dharmapradhAnaM vA tIrthaM dharmatIrthaM (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 1057 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmatIrthanI vyAkhyA 150 jene paNa zuddha dharma pAmavo che, tene pAmavA mATenuM jIvaMta infrastructure-mALakhuM te ja dharmatIrtha. A dhyAna rAkhavA jevo sakSipta artha che. vartamAna avasarpiNIkALamAM A bharatakSetramAM RSabhadeva bhagavAna sauthI pahelA tIrthaMkara thayA. te pahelAMno kALa yugalikakALa hato, eTale dharmazUnyakALa hato. te vakhate mAnavo dharmazUnya hatA. joke svabhAvathI sajjana, saraLa ane alpa kaSAyavALA hatA, paNa temane dharmanI sUjha-samaja nahotI. temanuM jIvana bhogamaya hatuM, chatAM maMda kaSAyanA kAraNe marIne devalokamAM jAya, paNa jIvanamAM dharmanuM nAma-nizAna nahIM. RSabhadeve prathama tIrthaMkara tarIke dharmatIrthanuM pravartana karyuM. eTale prabhue mAtra upadeza Apyo evo artha nathI. dharmano upadeza to vANI dvArA Ape paNa te tIrthanI sthApanA nathI. prathama dezanA ApyA pachI tIrthaMkaro dharmatIrtha sthApe che, je kAraNathI teo tIrthaMkara kahevAyA. ahIM tIrtha sthApyuM eTale zuM karyuM ? vizvane eka evuM jIvaMta mALakhuM-vyavasthAtaMtra ApyuM ke jenAthI RSabhadeva hayAta hoya ke gerahAjara hoya, sadehe vicaratA hoya ke dehAtIta nirvANa pAmyA hoya, vANIthI lAyaka jIvane pratibodha karatA hoya ke pUrNa kRtakRtya evA siddhapadane pAmyA hoya, paraMtu lAyaka jIvane vizuddha dharma pAmavo hoya to, varSonAM varSo sudhI, peDhIonI peDhIo sudhI sAco kalyANano mArga, jIvaMta sAdhana-sAmagrI maLatI rahe, tevuM apUrva taMtra te A dharmatIrtha. vicAra karo RSabhadeva prabhuthI ajitanAtha tIrthaMkara vacce asaMkhya peDhIo gaI, asaMkhya asaMkhya varSo pasAra thayAM, vizALa kALano pravAha vahI gayo, chatAM paNa jenA prabhAve tAraka mALakhuM TakI rahyuM, taravAno mArga avicchinna rahyo te dharmatIrtha, A kALamAM bhagavAna RSabhadeve sthApyuM. sabhA H kalyANanI tamAma sAdhana-sAmagrI te ja dharmatIrtha ? sAhebajI : nA, kalyANanI jIvaMta sAdhana-sAmagrI te mukhya dharmatIrtha. jinapratimA, upAzraya, derAsara, lipibaddha zAstro, pAlItANA Adi tIrtho te jIvaMta tIrtha nathI, te sthAvara tIrtha che. dharmatIrthamAM pradhAnatAthI jIvaMta tIrtha levAnAM che. temAM mAtra jaDa tAraka sAdhana-sAmagrIno samAveza nathI, teno samAveza dravya dharmatIrthamAM che. lokavyavahAramAM paNa koI mahAna saMsthA sthApe ke jenA dvArA sadIo sudhI lokakalyANa thatuM rahe, to lokamAM te sthApanAranAM keTalAM guNagAna gavAya che ! prAjJa puruSo paNa tenA vyaktitvathI abhibhUta thaI ovArI jAya che; jyAre ahIM to asaMkhya peDhIo sudhI taravAno mArga avicchinna cAle evuM parama hitakArI infrastructure-mALakhuM ApyuM, je kAyama bhavasAgarathI pAra pamADe tevI sAMgopAMga jIvaMta sAdhana-sAmagrI Ape che, ta2vAnAM zreSTha paribaLo pUrAM pADe che, tethI A nAnIsUnI vAta nathI. tIrthapravartana jevuM koI mahAna kArya nathI. tIrthaMkara, tIrthaMkara che (tIrthanA kartA che.). mATe ja traNa lokamAM, traNa kALamAM sarvotkRSTa vyaktitva gaNAya che. AvatI kAlathI pravacanamAM jIvaMta dharmatIrthanuM varNana Avaze. ekAgratAthI upayogapUrvaka sAMbhaLazo to asarakAraka sAcI oLakha avazya thaze. 8060084 808808- * * For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - dharmatIrthanI vyAkhyA 151 pariziSTa : dharmatIrthanI vyAkhyA 2 lalitavistarA + tatra yeneha jIvA janmajarAmaraNasalilaM mithyAdarzanAviratigambhIraM mahAbhISaNakaSAyapAtAlaM sudurladhyamohAvarttaraudraM vicitraduHkhaughaduSTazvApadaM rAgadveSapavanavikSobhitaM saMyogaviyogavIcIyuktaM prabalamanorathavelAkulaM sudIrgha saMsArasAgaraM taranti tttiirthmiti| etacca yathAvasthitasakalajIvAdipadArthaprarUpakama, atyantAnavadyAnyAvijJAtacaraNakaraNakriyA''dhAraM. trailokyagata-zuddhadharmasaMpadyuktamahAsattvAzrayam, acintyazaktisamanvitAvisaMvAdiparamabohitthakalpaM pravacanaM saGgho vA, nirAdhArasya prvcnsyaasmbhvaat| uktaM ca- 'titthaM bhaMte! titthaM? titthagare titthaM?' 'goyamA! arahA (pra.arihA) tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvvaNNo samaNasaGgho' / 2 SoDazaka TIkA (upA. yazovijayajI) + u0 kiM dharmasya svalakSaNamityAhadharma ityaadi| dharmazcittaprabhavo mAnasAkUtajo na tu sammUrchanajatulyakriyAmAtraM, yato-dharmAt, kriyAyA vihitaniSiddhAcaraNatyAga-rUpAyA, adhikaraNam-adhikArastadAzrayaM, kAryaM bhavanirvedAdi bhvti| eSaH-mArgAnusArI dharmo lakSyo, ntvbhvyaadigtopi| sa ca malavigamena puSTyAdimat-puSTizuddhimadantaHcittaM vijJeyo lakSaNanirdezo'yaM / / 2 / / (SoDazaka 3, zloka 2 TIkA) 3 naMdIsuttaM cUrNi + titthaM ca-cAtuvaNNo samaNasaMgho paDhamAdigaNadharA vA, 2 dharmabindu TIkA + 'dhanaM' dhAnya-kSetra-vAstu-dvipada-catuSpadabhedabhinnaM hiraNya-suvarNa-maNi-mauktika-zaGkha-zilA-pravAlAdibhedaM ca dhanapatidhanaMrddhipratispardhi tIrthopayogaphalaM dadAti prayacchati yaH sa tathA, ... 'kAmAH' manoharA akliSTaprakRtayaH paramAlAdadAyinaH pariNAmasundarA: zabda-rUpa-rasa-gandha-sparzalakSaNA indriyArthAH, ... ucyate iti vacanam AgamaH, tasmAt, vacanamanusRtyetyarthaH, "yadi' tyadyApyanirUpitavizeSam 'anuSThAnam' ihalokaparalokAvapekSya heyopAdeyayorarthayorihaiva zAstre vakSyamANalakSaNayo-AnopAdAnalakSaNA pravRttiH 'tad dharma iti kIrtyate' ityuttareNa yoga:, kIdRzAdvacanAdityAha-'aviruddhAt' nirdekSyamANalakSaNeSu kaSa-ccheda-tApeSu avighaTamAnAt, taccAviruddhaM vacanaM jinapraNItameva, nimittshuddheH| vacanasya hi vaktA nimittamantaraGgam, tasya ca rAga-dveSa-mohapAratantryamazuddhiH, tebhyo vitathavacanapravRtteH, na caiSA azuddhirjine bhagavati, jinatvavirodhAt, jayati rAga-dveSa-mohasvarUpAnantaraGgAn ripUniti jina iti zabdArthAnupapatteH, tapana-dahanAdizabdavadanvarthatayA caasyaabhyupgmaat| nimittazuddhyabhAvAnnAjinapraNItamaviruddhaM vacanam, yataH kAraNasvarUpAnuvidhAyi kAryam, tanna duSTakAraNArabdhaM kAryamaduSTaM bhavitumarhati, nimbabIjAdivekSuyaSTiriti, anyathA kaarnnvyvsthoprmprsnggaat| yacca yadRcchApraNayanapravRtteSu tIrthAntarIyeSu rAgAdimatsvapi ghuNAkSarotkiraNavyavahAreNa kvacit kiJcidaviruddhamapi vacanamupalabhyate mArgAnusAribuddhau vA prANini kvacit tadapi jinapraNItameva, tanmUlatvAt For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 pariziSTa - dharmatIrthanI vyAkhyA tasya / na ca vaktavyaM 'tarhi apauruSeyaM vacanamaviruddhaM bhaviSyati', kutaH ? yatastasyApauruSeyatve svarUpalAbhasyApyabhAvaH, tathAhi-uktirvacanam, puruSavyApArAnugataM rUpamasya, puruSakriyAyAstAlvoSThAdivyApArarUpAyA abhAve kathaM vacanaM bhavitumarhati ?, kiMca, etadapauruSeyaM na kvacid dhvanadupalabhyate, upalambhe'pyadRSTasya pizAcAdervakturAzaGkA'nivRtteH' mA na tena tad bhASitaM syAt' / tataH kathaM tasmAdapi manasvinAM sunizcitA pravRttiH prasUyata iti ? ( adhyAya - 1 zloka 3 TIkA) S pratimAzataka TIkA ne nanu pUjAdAnapravacanavAtsalyAdikaM sarAgakRtyam, tapazcAritrAdikaM tu vItarAgakRtyamiti viviktavibhAgo dRzyate / tatrAdyaM puNyamantyaM dharmaH syAd / ata eva dharmapadArthoM dvividhaH, ekaH saMjJAnayogalakSaNaH, anyaH puNyalakSaNaH iti zAstravArttAsamuccaye hribhdrsuuribhiruktm| ... 'puNyaM karma' iti puNyaM sarAgakarma, anyad vItarAgakarma zAstreSu dharmAya uditaM=paribhASitamiti zuddhanayaM-zuddhanayArthaM ... idaM tu cintyate Atmano dharmiNo dravyasya nirdeze dharmadvArA dharmatvamanyadvArA cAnyatvamiti saGkaraH kathaM vAraNIyaH ? prazAntAdhikAre'pi nayadvayanirdeza eva yukte prazAntavAhitAkhyasya paryAyasyaiva niveze tu prAguktAbhedaH / dharmaH kiM dravyaM paryAyo vA ? iti jijJAsAyAmitthamucyata iti cet ? lakSaNAdhikAre nedamupayogi, tattvacintAdhikAre'pi nayadvayanirdeza eva yukto naikanayanirdezaH nyUnAkhyanigrahasthAnaprasaGgAt / yathoktaM bhagavA bhadrabAhusvAminA sAmAyikamadhikRtya kiM dvAre - "jIvo guNapaDivanno Nayasya davvaTThiyassa sAmAiaM / so ceva pajjavaNayaTThiassa jIvassa esaguNo'tti / / " etdrthprpnyco'smtkRtaanekaantvyvsthaayaam| ekanayenaiva dharmalakSaNe cAbhidhAtavye Adau vyavahAranayena tatpraNayanamucitam, nizcayanayAnAM bAlamadhyamau pratyapariNAmakA - tipariNAmakatvena dusstttvaat| ataeva "mUDhanaiaM suyaM kAliyaM tu" ityAdyuktam / sarvAzaGkAnirAkaraNAya ca nayadvayena tatpraNayanaM nyAyyaM, yathA "pramAdayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA' iti tatvArthazAstre hiMsAlakSaNamabhihitam / itthaM vicAryamANe ca 'kriyAhetuH puSTizuddhimaccittaM dharma' iti haribhadroktalakSaNa mativyAptyAdidoSAkalaGkitaM sarvatrAnugataM niravadyaM saGgacchate / atrArthe 'dharmazcittaprabhava' ityAdi SoDazakaM tadvRttizcAsmatpraNItA 'yogadIpikA' nAmnI anusaraNIyA 'yAvAnupAdhivigamastAvAndharma' iti apyubhayopAdhivigamanenobhayanayAnugataM sarvatra saGgamyamAnaM ramaNIyameva 'saM vaMtA kohaM ca mAnaM ca mayaM ca lobhaM ca, eyaM pAsagassa daMsaNaM' ityAdi sUtramapyatra pramANameva / ... "dhammakaMkhie puNNakaMkhie" ityAdau dharmaH zrutacAritralakSaNaH, puNyaM tatphalabhUtaM zubhakarmeti vivRNvatA vRttikRtA sAdhanaphalecchAbhedena bhede'pi zrutacAritrabhAvAnyatarAnugatakriyANAM dharmatvenaiva nizcayAGga-vyavahAranayenAbhyupagatatvAt, ... zloka 95 TIkA yogadRSTisamuccaya TIkA dharmAdapi bhavan bhogo-devalokAdau, prAyo- bAhulyena, anarthAya dehinAM tathA pramAdavidhAnAt / prAyograhaNaM zuddhadharmAkSepibhoganirAsArthaM, tasya pramAdajIvatvAyogAt, atyantAnavadyatIrthakarAdiphalazuddheH puNyasiddhyAdAvAgamAbhinivezAddharmasAracittopapatteriti / zloka 160 TIkA For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - dharmatIrthanI vyAkhyA 153 , dharmasaMgrahaNI mUla NAmaM ThavaNA davie khette kAle taheva bhAve y| eso khalu dhammassA Nikkhevo chavviho hoi||27|| dharmasaMgrahaNI TIkA + jIvasyAjIvasya vA yathoktadharmazabdAnvarthavivarjitasya yasya kasyacid 'iha' jagati dharma iti nAma kriyate, sa nAmnA dharmo nAmadharmo, yadvA nAmanAmavatorabhedopacAranAma cAsau dharmazceti vyutpatternAmadharma ityucyte| tatraiva prakArAntaramAha'tadakkhA vatti' tasya-dharmasya AkhyA vA-saMjJA vA nAmaiva dharmo nAmadharma iti vyutpattyA naamdhrmH||28 / / zloka 28 TIkA + sAmprataM sthApanAdharmamAhachAyA- (sadbhAvAsadbhAve pratItya lepyaaksscitraadissu| dharmavato yA sthApanA sthApanAdharmaH sa vijJeyaH) sadbhAvam-AkAra-pratItya lepyacitrAdiSu, asadbhAvam-AkArAbhAvamAzrityAkSavarATakAdiSu,'dharmavataH' sAdhvAderyA sthApanA kriyate, sa sthApanAdharmo vijJeyaH, nanu dharmavataH sthApyamAnatvAtsa sthApanAdharmavAn syAnna sthApanAdharmaH, tatkathamuktaM sa sthApanAdharmo vi-jJeya iti?, naiSa doSaH, dhrmdhrmvtorbhedopcaaraaditi||29|| zloka 29 TIkA + sacittasya-manuSyAderacittasya vA-dharmAstikAyAderyaH khalu svabhAva:-cetanAvattvAdilakSaNaH, sa kimityAha'eso u davvadhammo' "tuH" punararthe eSa punardravyadharmo jJAtavya iti shessH| prakArAntaramAha-"aNuvauttassa'hava suyamAI" athaveti dravyadharmasya prakArAntaratAsUcane, zrutamiti zrutadharmaM AdizabdAccAritradharmaparigrahaH, anupayuktasya zrutadharmAdiviSayopayogavikalasya dravyadharmo vijJeyaH, "anupayogo drvy"mitivcnaat||30 / / zloka 30 TIkA 2 yogazAstra TIkA + tatra tIrtha caturvidhazramaNasaGgha utpanne sati ye siddhAH te tiirthsiddhaaH|1| atIrthe jinAntare sAdhuvyavacchede sati jAtismaraNAdinA'vAptApavargamArgAH siddhAH atIrthasiddhAH, marudevIprabhRtayo vA, tadA tiirthsyaa'nutpnntvaat|| prakAza - 3 zloka 123 TIkA + bhakSyA-'bhakSye peyA-'peye gamyA-'gamye smaatmnaam| yoginAmnA prasiddhAnAM kaulaacaaryaantvaasinaam||33|| prakAza - 4 zloka 102 TIkA AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya mUla nAma ThavaNAtitthaM davvattitthaM ca bhAvatitthaM c| ekkekkaMpi a itto'NegavihaM hoi NAyavvaM / / 1065 / / Avazyaka niyukti evaM bhASya TIkA bhAvatIrthaM tu noAgamataH saMghaH, samyagdarzanAdipariNAmAnanyatvAt, yata uktaM - "titthaM bhaMte! titthaM? titthakare For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 pariziSTa - dharmatIrthanI vyAkhyA titthaM? goyamA! arihA tAva niyamA titthayare, titthaM puNa cAuvvaNNo samaNasaMgho, paDhamagaNaharo vA" / ... taritA tu tadvizeSa eva sAdhuH, tathA samyagdarzanAditrayaM karaNabhAvApannaM taraNaM, taraNIyo bhvoddhiriti| zloka 80 TIkA + vyAkhyA-dharmo dvividhaH-dravyadharmo bhAvadharmazca, 'davve davvassa davvameva'hava'tti dravya iti dvAraparAmarzaH, dravyasyeti, dravyasya dharmo dravyadharmaH, anupayuktasya mUlaguNottaraguNAnuSThAnamityarthaH, ihAnupayukto dravyamucyate, dravyameva vA dharmo dravyadharmaH dharmAstikAya:, 'tittAisahAvo vatti tiktAdirvA dravyasvabhAvo dravyadharma iti, 'gammAitthI kuliMgo vatti gamyAdidharmaH 'strI'ti strIviSayaH, keSAJcinmAtuladuhitA gamyA keSAJcidagamyetyAdi, tathA 'kuliGgo vA' kutIrthikadharmo vA dravyadharma iti gAthArthaH / / 1063 / / zloka 1063 TIkA 2 upamiti bhavaprapaMcakathA dharma eva vizvAsasthAnamekarasamanukUlaM sakalakalAkalApakuzalaM mitraM, dharma eva surakumArAkAradhArakazcittAnandAtirekahetustanayaH, dharma eva zIlasaundaryaguNalabdhajayapatAkAkulonnatinimittabhUtA duhitA, prastAva -1 + tato dharmasUrirAcakSIta-"bhadra! mohAndhAH khalvenaM na pazyanti, vivekinAM punaH pratyakSa eva dharmaH, tathAhisAmAnyena tAvaddharmasya trINyeva rUpANi draSTavyAni bhavanti, tadyathA-kAraNaM, svabhAvaH, kAryaM ca, tatra sadanuSThAnaM dharmasya kAraNaM, tad dRzyata eva, svabhAvaH punrdvividhH-saashrvo'naashrvshc| tatra sAzravo jIve zubhaparamANUpacayarUpaH, anAzravastu puurvopcitkrmprmaannuvilymaatrlkssnnH| sa eSa dvividho'pi dharmasvabhAvo yogibhirdRzyate, asmAdRzairapyanumAnena dRzyata ev| kAryaM punardharmasya yAvanto jIvagatAH sundaravizeSAH te'pi pratiprANiprasiddhatayA parisphuTataraM dRzyanta eva, tadidaM kAraNasvabhAvakAryarUpatrayaM pazyatA dharmasya kiM na dRSTaM bhavatA? yenocyate na dRSTo mayA dharma iti, yasmAdetadeva tritayaM [tRtIyaM. mu.] dharmadhvaninA'bhidhIyate, kevalameSa vizeSo yaduta-sadanuSThAnaM kAraNe kAryopacArAddharma ityucyate, yathA tandulAn varSati parjanya iti, svabhAvastu yaH sAzravo nigaditaH sa puNyAnubandhipuNyarUpo vijJeyaH, ya: punaranAzravaH sa nirjarAtmako mntvyH| sa eSa dvividho'pi svabhAvo nirupacaritaH sAkSAddharma evAbhidhIyate, ye tvamI jIvavartinaH samastA api sundaravizeSAH te kArya kAraNopacArAddharmazabdena gIyante, yathA mamedaM zarIraM purANaM krmti"| prastAva -1 , vairAgyarati trividho dharmo hetu-svabhAva-kAryaprabhedato gditH| sadanuSThAnaM hetustatredaM dRzyate vyktm||119 / / dvividhaH punaH svabhAvo nirdiSTA saashrvstditrshc| AdyaH satpuNyAtmA vinirjarAtmA dvitIyastu / / 120 / / asmAdRzA'numeyo dvividho'pyayameSa yogibhirdRshyH| kAryaM sundarabhAvAH pratyAtma sphuTatarAste c||121 / / zAstrAnubhavajJAnAt trayamidamiha For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - dharmatIrthanI vyAkhyA 155 pazyatA na kiM dRSTam? / pazyAmItyabhilApe tantraM khalu vissytaabhedH||122 / / itaradvayasampAdakamiha sadanuSThAnameva caa''deym| gRhI-yatidharmavibhedAd dvividhaM samyaktvamUlaM tt||123|| sarga-1 2 dharmasaMgraha TIkA + tatra gRhamasyAstIti gRhI, taddharmazca nityanaimittikAnuSThAnarUpaH, vratAni mahAvratAni vidyante yasmin sa vratI, taddharmazca crnnkrnnruupH| zloka 4 TIkA + bhUSaNapaJcake-jinazAsane'rhaddarzanaviSaye kuzalatA naipuNyaM 1, prabhAvanA prbhaavnmityrthH| sA ca prAgaSTadhA'bhihitA, yatpunarihopAdAnaM tadasyA: svaparopakAritvena tIrthakaranAmakarmanibandhanatvena ca prAdhAnyakhyApanArtham 2, tathA tIrthaM dravyato jinadIkSA-jJAnanirvANasthAnaM yadAha-"jammaM dikkhA nANaM, titthayarANaM mhaannubhaavaannN| jattha ya kira nivvANaM, AgADhaM daMsaNaM hoi||1||" tti| bhAvatastu jJAna-darzanacAritrAdhAraH, zramaNasaGghaH, prathamagaNadharo vA, yadAha-"titthaM bhaMte! titthaM titthayare titthaM? goyamA! arahA tAva niyamA titthayare, titthaM puNa cAuvvaNNe samaNasaMghe paDhamagaNahare vA" [bhagavatI sUtre zaM.20 u.8 / sU.682] iti| tasya sevanam 3 / zloka 22 TIkA 2 naMdIsUtra TIkA + 5. nivvuipaha0 ruupkm| asya vyAkhyA-nirvRtipathazAsanakamiti, atra yadyapi samyagdarzana-jJAna-cAritrANi nirvANamArgastathApyanena darzana-caraNaparigrahaH, yata Aha-jayati sadA 'sarvabhAvadezanakaM' sarvabhAvaprarUpakamityarthaH, anena tu jnyaanprigrhH| athavA 'nirvRtipathazAsanakam' ityanena sampUrNanirvANamArgakathanameveti gRhyate, 'jayati sadA sarvabhAvadezanakam' ityanena tu vidhipratiSedhadvAreNa 'na nirvRtimArgavyatirekeNa kiJcidasti' iti khyApyate / yata evambhUtamata eva'kusamayamadanAzanakaM kusiddhaantaavlepnaashnkmityrthH| 'jinendravaravIrazAsanakaM caramatIrthakarapravacanamiti hRdym| . ayaM ruupkaarthH||22|| zloka - 22 TIkA , aSTaka prakaraNa TIkA vivAhaH pariNayanaM tadrUpo dharmaH samAcAro vratabandho vA 'vivAhadharmaH' aSTaka - 28, zloka - 5 TIkA 2 vizeSAvazyakabhASya TIkA athavA, prAkRte 'titthaM' ityukte 'tristham' ityetadapi labhyate, ityetadAhaathavA, yad yasmAd yathoktadAhopazama-tRSNAccheda-malakSAlanarUpeSu, yadivA, samyagdarzana-jJAna-cAritralakSaNeSu triSvartheSu sthitaM tatastristhaM saMgha eva; ubhayaM vA saMgha-tristhitilakSaNavizeSaNa-vizeSyarUpaMdvayaM tristhm| idamuktaM bhavati-kiM tristham? For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 pariziSTa - dharmatIrthanI vyAkhyA saMgha:, kazca saMghaH? (tristha:-)tristhaM, nAnyaH, ityevaM vizeSaNa-vizeSyayorubhayaM saMlulitaM tristhamucyata iti / / 1035 / / athavA, prAkRte 'titthaM' ityukte 'tryartham' ityapi labhyate, ityetad darzayannAhakrodhAgnidAhopazama-lobhatRSNAvyavaccheda-karmamalakSAlanalakSaNAsta evAnantaroktAstrayo'rthAH phalarUpA yasya tat tryarthaM, tacca saMgha eva; tadavyatiriktaM jJAnAditrayaM vA vyarthaM prAkRte 'titthaM' ucyte| arthazabdazcAyaM phalArtho mantavyaH / idamuktaM bhavati-bhagavAn saMgha:, tadavyatiriktajJAnAditrayaM vA mahAtaruriva bhavyairniSevyamANaM krodhAgnidAhazamanAdikAMstrInarthAt phalati, atastryarthamucyata iti / / 1036 / / athavA, vastuparyAyo'trArtha ityAhaathavA, samyagdarzanAdayastrayo'rthA yasya tat tryartham, arthazabdazcAtra vastuparyAyaH, trivstukmityrthH| tacca saMgha eva, tadavyatiriktatvAt, ta eva vA samyagdarzanAdayastrayo'rthAH samAhatAstryartham, saMkhyApUrvatvAt, svArthatvAcca dvigoriti / / 1037 / / zloka 1035 thI 1037 TIkA / + zrutasya dharmaH svabhAva:, sa ca bodhaH, bodhasvabhAvatvAt, shrutsy| athavA, zrutaM ca tad dharmazca zrutadharmo jIvaparyAyaH athavA, sugato, saMyame vA dhAraNAd dharmaH zrutamucyate, zrutaM ca tad dharmazceti zrutadharmaH / / 1379 / / zloka 1379 TIkA 2 mahAnizItha sUtra + muNiNo saMghaM titthaM gaNa-pavayaNa-mokkha-magga-egaTThA / dasaNa-nANa-caritte ghorugga-tavaM ceva gaccha-NAme y||21|| navaNIyasAra nAmanuM pAMca, adhyayana zloka 21 2 dharmaparIkSA jinamaNDanagaNi viracitA + samyagdharmo dvidhA khyAtaH zuddhAzuddhatayA jinaiH| zuddhaH zalyatrayAtItamanaso vidhipUrvakaH / / 57 / / dvitIyo rAjyaRddhyarthaM prdrohvidhitsyaa| rajastamomayairjIvaiH kriyate ca yathA tthaa||58 / / nityo naimittikazcAyaM dvidhA sadarzanojjvalaH / nizcayAnuSThitaH pUrvo yadRcchAnuSThitaH prH||59|| AdyaH sadyaH phalaM datte lokobhysukhaavhm| dvitIyo'pi yathAkAlaM phaladAyI shriirinnaam||60 / / chaTTho pariccheda + iha vyavahAranizcayabhedAbhyAM dvidhA dharmaH / so'pi zuddhAzuddhatayA dviprkaarH| yata:gIatthANa gurUNaM adaMsaNAo kahaM bhave savaNaM / savaNaM viNA kahaM puNa dhammAdhammaM vilkhijjaa||1|| iha micchapayaTTANaM dhammo saMbhavai kahamadhammo a| dhammo vi duhA iha davvabhAvabheehiM supsiddho||2|| so hoI davvadhammo apahANo neva nivvuI dei| suddho dhammo bIo gahio paDisoagAmIhiM / / 3 / / jeNa kaeNaM jIvo nivaDai saMsArasAyare ghore| taM ceva kuNai kajjaM iha so annusoagaamiio||4|| jeNANuTThANeNaM khaviabhavaM jaMti nivvuiM jiivaa| takkaraNaruI jo kira neo pddisoagaamiio||5|| paDhamaguNaTThANe je jIvA ciTuMti tesi mo pddhmo| hoi iha davvadhammo avisuddho For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - dharmatIrthanI vyAkhyA 157 biianaasennN||6|| avirayaguNaThANAisu je a ThiA tesu bhAvao dhmmo| teNa juyA te jIvA huMti sabIA ao suddho||7|| saMviggagIatthANaM gurUNa ANAi nimmio dhmmo| samayANusAravihiNA pariNAmasuhAvaho hoi||8|| aha sAsagAhagahiANa sesachaMdasiDhilaliMgINaM / kuNai tavo natthi phalaM tA tIse hoi bhuuribhvo||9|| avirayapariNAmAo visuddharUvAo desavirayANaM / pariNAmo a jahanno hoi visuddho bahuguNeNaM / / 10 / / savvuttamAo virayAvirayANaM bhAvao havai suddho| savvavirayapariNAmo asaMkhaguNao dhuvaM lhuo||11|| desaviraIi purao jahuttaraM guNapaesu vttuNtaa| jIvA visuddhadhammA visesao jA sajogipayaM / / 12 / / sAtamo pariccheda 2 bRhatkalpasUtra TIkA + noAgamato dravyazAsanaM vyatiriktaM 'kRtakaraNaM' mudrA ityrthH| AjJA'pi dravyato noAgamato vyatiriktA saiva mudraa| athavA 'dravyanimittaM' dravyotpAdananimittaM yat 'ubhayaM' zAsanamAjJA tad dravyazAsanaM sA drvyaajnyaa| 'dve api ca' zAsanA''jJe bhAvata idmevaadhyynm| kimuktaM bhavati ?- noAgamato bhAvazAsanaM bhAvAjJA ca idameva klpaakhymdhyynm| tathAhi- ya etasyAjJAM na karoti so'nekAni maraNAdIni praapnoti||184 / / zloka 184 TIkA For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : che A MNiNNN mai bhAvatIrtha ( gItArtha guru hA jicz : For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / maviION, JI GOVIi maLaOTI IIII (matita praraVTsno-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvokRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. kRtakRtya evA tIrthakaro potAnA mATe nahIM, paraMtu jagatanA kalyANa mATe dharmatIrtha sthApe che ? tIrthakaro aMtima bhavamAM e kakSAnA mahAsAdhaka che ke temane te bhavamAM svanI sAdhanA karavA koI sAmagrI, AlaMbano, sahAyanI jarUra nathI. te potAnA AtmabaLathI sAdhanA karIne pAra pAmI zake che. temane taravA have koI tIrthanI jarUra nathI. jema koI jabaradasta taravaiyo samudranA madhadariye hoya, paNa tene kAMThe pahoMcavAnI sAMgopAMga jANakArI hoya, taravA mATe bAvaDAmAM tAkAta hoya to tene pAra pAmavA koInI sahAyanI AvazyakatA nathI, tevI ja paristhiti bhavasAgarathI svayaM taranAra tIrthakaronI aMtima bhAvamAM che. hajI temanA AtmA para stockmAM sattAmAM asaMkhya bhava paribhramaNa karAve tevo karmasaMcaya che, janma vakhate paNa pratikSaNa temane AThe karmano vipAka cAlu che, chatAM temanAmAM sarva baMdhanone svabaLathI kApavAnI zreSTha 1 kevalamadhigamya vibhuH, svayameva jnyaandrshnmnntm| lokahitAya kRtArtho-'pi dezayAmAsa tiirthmidm||18|| kevalamityAdi / kevalaM nirAvaraNam, adhigamya prApya, vibhuH sarvagatajJAnAtmA, svayameva svazaktyaiva, jJAnadarzanaM jJAnaM ca darzanaM ceti smaahaardvndvH| (tattvArthasUtra mAdyarivastrova28, 3. yazovinayanI vyArahyA) 2 etaduktaM bhavati-sAsvAdanAdiSvapUrvakaraNaparyavasAneSu guNasthAnakeSu sAgaropamAntaHkoTIkoTIpramANaiva sthitirbhavati, nAdhikA nAyUnetvartha: / (zatakanAmA paJcama karmagrantha zloka 48 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 bhAvatIrtha - gItArtha guru kSamatA che. tethI aMtima janmamAM tIrthakaro, guru-zAstra ke jJAnInuM koI mArgadarzana letA nathI. mATe AvA tIrthakarone dharmatIrthanI paNa jarUra nathI. vaLI, kevalajJAna pAmyA pachI to ghanaghAtI karma khapAvI AtmAnI pUrNa zaktio prApta karela hovAthI kRtakRtya che. mokSaprApti paNa temanI hatheLImAM che. chatAM tIrthaMkaro tIrthapravartanarUpa pracaMDa puruSArthanI pravRtti kare che, tenuM rahasya ke kAraNa vicAravA jevuM che. A sabhAH jagatanA jIvo pratyenI karuNAthI bhagavAna tIrtha sthApe che ? sAhebajI: bhAvatIrthaMkara tIrtha sthApe che temAM jIvo pratyenI karuNA kAraNa nathI, paNa tIrthakara nAmakarma kAraNa che. joke tenA baMdha vakhate jagatanA sarva jIvo pratye vivekayukta utkRSTa karuNA hatI, paraMtu hAlamAM to bhagavAna vItarAga che. utkRSTa paropakAra karAve tevuM je puNyakarma tIrthaMkaroe saMcita kareluM che, te karma temanI pAse tIrthapravartananI pravRtti karAve che. A pravRttine zAstramAM tIrthakara nAmakarmajanya pravRtti kahI che, icchAjanya ke rAgajanya nathI kahI. paramezvara to purNa vItarAgI che. icchA Avaze tyAM rAga Avaze ane rAga Avaze to vItarAgatAmAM khAmI Avaze. jenadharma kahe che ke, je zubha ke azubha sarva kAmanAthI zUnya hoya, jemanI sarva kAmanA paritRpta thaI gaI che, tethI ja je kRtakRtya che, te paramezvara. vItarAga te ja Izvara. rAga te vikAra che, paramezvara nirvikArI che. karmazAstromAM karmanI 158 uttaraprakRti kahI che, te saumAM zreSTha tIrthaMkara nAmakarma che. tenAthI UMcuM koI puNyAnubaMdhI puNya nathI. teno vipAkodaya cAlu thAya eTale bhAvatIrthaMkaranI utkRSTa pUjA cAlu thAya. 'kevalajJAna pahelAM tIrthakaronA AtmA paNa aSTaprAtihArya AdinI utkRSTa pUjAne lAyaka nathI hotA. tethI janmathI bhakta evA indro paNa prAtihArya ke cotrIza atizayathI temanI pUjA nathI karatA. paraMtu kevalajJAna thAya eTale vagara bolAve devatAo bhaktithI samavasaraNa race ane bhAvatIrthaMkaranI utkRSTa bhakti cAlu kare. te avasare prabhunA puNyathI karoDo devatA, virATa mAnavasamUha ane pazu-paMkhIo paNa dezanA sAMbhaLavA Ave. prabhu paNa samavasaraNamAM birAjamAna thaIne prathama dharmadezanA Ape. A aMge Agamo kahe che ke, RSabhadevathI mAMDIne trevIsa tIrthaMkaroe prathama dezanA pachI dharmatIrthanI sthApanA karI, jyAre prabhu mahAvIre dvitIya dharmadezanA pachI dharmatIrthanI sthApanA karI. A taphAvatanuM mahattvapUrNa kAraNa samajavA jevuM che. prabhu mahAvIranI prathama dezanAmAM sarva zrotAjano geralAyaka ke apAtra ja hatA tevuM nathI. are ! samakitI indro ja lAyaka tarIke hAjara che. pAtra mAnavo paNa avazya che. paraMtu dharmatIrthanI sthApanA mATe teTaluM paryApta nathI; kAraNa ke jIvaMta tIrthanI sthApanA karavI hoya to tatkAla tIrthasvarUpa bane tevA uttama paTTadhara ziSyo joIe. naMdIsUtra vagere AgamomAM tIrtha 1 tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre tato-jJAnotpattyanantaraM zramaNo bhagavAn mahAvIraH arahA jAe arhan jAta:-azokAdiprAtihAryapUjAyogyo jAtaH, (upAdhyAya vinayavijayajI kRta kalpasUtra subodhikA vyAkhyA) 2 titthaM ca-cAtuvaNNo samaNasaMgho paDhamAdigaNadharA vA, (naMdIsutta cU) * adhunA'vayavArthaH kathyate-tatra tIrthaM dravyabhAvabhedAdvidhA, tatrApi dravyatIrthaM nadyAdeH samuttaraNamArgaH, bhAvatIrthaM tu samyagdarzana For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 131 zabdathI gaNadharone ja tIrtha kahyA che. trevIsa tIrthakaronuM puNya prabaLa hatuM ke temane prathama dezanAmAM ja, tatkAla pratibodha pAmIne gaNadhara bane tevA paTTadhara ziSyono yoga thayo; jyAre prabhu mahAvIranuM puNya thoDuM nyUna ke temane prathama dezanAmAM na maLyA, paraMtu bIjI dezanAmAM jIvaMta tIrthasvarUpa bane tevA gautama Adi gaNadhara paTTadhara ziSyo maLyA. prabhu svahaste samagra zAsana ane tenI dhurA jenA hAthamAM tarata ja mUke che te gaNadharo ja jIvaMta tIrthasvarUpa che. tamane e vAtano khyAla nathI ke tIrthakaro to kevalajJAna pAmyA pachI lokopakAra tarIke mAtra dezanA ja Ape che, te paNa arthanI Ape che. artha eTale jagatanuM sUkSma tattva. teno vANI dvArA prabodha kare. tIrthakaronI vANIno atizaya evo che ke tenI sAme paDrarasa jhAMkhA paDe. prabhunI vANImAM zabdalAlitya, dhvanimAdhurya, arthagAMbhIrya Adi apUrva hoya che. zrotAnA kheda-udvega-parizramane dUra kare ane sudhA-tRSArahita tRptino anubhava karAve tevI adbhuta prabhunI vANI che. koInI vANImAM na hoya tevuM puSyajanya aizvarya temanI vANImAM che. te vANIthI prabhu sUkSma tattva pIrase che, jenAthI lAyaka zrotA pratibodha pAme. AvA prabuddha jIvo saMsArasAgaramAM nimajjanathI gabharAyA che, bhayabhIta che; tethI taravA, pAra pAmavA prabhune zaraNe AvyA che. A zaraNe AvelA jIvone taravA mATe sahAyanI jarUra che, satata anuzAsananI jarUra che; kema ke badhA sAdhakomAM AtmabaLathI bhavasAgara taravAnI zakti nathI hotI, chatAM taravAnI pUrI pAtratA che. 'tIrthakaronA zaraNe Ave te avazya lAyaka ja hoya. jJAnacAritrANi, saMsArArNavAduttArakatvAt, tadAdhAro vA saGghaH prathamagaNadharo vA, tatkaraNazIlAstIrthaGkarAstAnnatveti kriyaa| (sUtrakRtAMgasUtra prathama zrutaskaMdha prathama adhyayana prathama uddezo niyukti gAthA 1 zIlAMkAcArya TIkA) tIrthaM punazcAturvarNaH zramaNasaMghaH prathamagaNadharo vaa| tathA coktaM-titthaM bhaMte titthaM titthagare titthaM goyamA arahaM tAva niyamA titthaMkare titthaM puNa cAuvvanno samaNasaMgho paDhamagaNadharo vA ityaadi| (zrAvaprApti strova 76 TIva) 'tIrthakarebhyaH tIryate saMsArasamudro'neneti tIrthaM, tacca pravacanAdhArazcaturvidhaH saGghaH prathamagaNadharo vA, tatkaraNazIlAstIrthaGkarA: (ArmasaMprada ratnovaka dharaTIvA) tIryate saMsArasamudro'neneti tIrtham, tacca pravacanAdhArazcaturvidhaH saMghaH prathamagaNadharo vA, yadAhu:- titthaM bhaMte! titthaM, titthayare titthaM? goyamA! arihA tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvaNNe samaNasaMghe paDhamagaNahare vA (yojAzAstra praveza rU, skroi 222 TIvA) 'tityayaraM ti, tIryate saMsArasAgaro'neneti tIrthaM pravacanAdhArazcaturvidhaH saGghaH, prathamagaNadharo vaa| yaduktamAgame- "titthaM bhante titthaM? titthayare titthaM? goyamA, arihA tAva niyamA titthaGkare, titthaM puNa cAuvvaNNe samaNasaGgha, paDhamagaNahare vA," (sacavatvasaptati patnovaTI) bhAvatIrthaM tu caturvarNaH zramaNasaGghaH prathamagaNadharo vaa| yadAha- "titthaM bhante titthaM titthayare titthaM? goyamA! arihA tAva niyamA titthNkre| titthaM puNa cAuvaNNe samaNasaMghe paDhamagaNahare vA" [bhagavatIsU0 682] / (yogazAstra prakAza 2 zloka 16 TIkA) 1 ye'sya kiGkaratAM yAnti, narAH kalyANabhAginaH / teSAmalpena kAlena, bhuvanaM kingkraayte||75 / |(upmiti0 prastAva 1) For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 bhAvatIrtha - gItArtha guru sabhA : gozALo kyAM lAyaka hato ? sAhebajI : te bhAvathI zaraNe Avyo ja na hato. meM zaraNe AvelAnI vAta karI che. samavasaraNamAM paNa dezanA sAMbhaLavA Ave te sau zaraNe AvelA kahevAtA nathI; kAraNa ke nAstiko, pAkhaMDIo, abhavyo, mithyAdRSTio paNa tIrthaMkaranI dezanA sAMbhaLavA Ave, paNa temAMthI lAyaka zrotA ja zaraNe Ave. zaraNe AvavA devotion-dedication(balidAna-samarpaNa) joIe. je jIva dezanA sAMbhaLI hRdayathI prabhune kahe ke "Ape kahyo te dharma mane gamyo. Apa kaho cho te ja satya tattva che. huM tene ApanI kRpAthI svIkAravA mAMguM chuM." ane tyArabAda yathAzakti sAdhudharma ke zrAvakadharma svIkAre te zaraNe Avyo kahevAya. vANI eka kAnathI sAMbhaLI bIjA kAnethI kADhI nAMkhe ke vAtoDiyAnI jema mIThI mIThI vAto karIne cAlatA thAya te zaraNe AvyA na kahevAya. je jIvo dezanAthI pratibodha pAme ane prabhunuM zaraNa bhAvathI svIkAre, te sarva tAravA yogya jIvone paNa taravA mATe sAdhana tarIke satata tAraka tIrthanI jarUra hoya che. nabaLA sAdhako taravA puruSArtha to pote kare chatAM paNa satata anuzAsana-mArgadarzananI anivArya AvazyakatA hoya che. paraMtu vItarAga evA bhAvatIrthakaro to satata anuzAsana-mArgadarzana ApatA nathI, paNa tatkAla pratibodha pAmIne aneka jIvone tAravAnA pracaMDa sAmarthyayukta banelA tIrthasvarUpa chabastha gaNadharone zaraNAgatanuM anuzAsana soMpe che. uparAMta teo potAnI hayAtI ke hayAtI bAda paNa zaraNAgatanA anuzAsananI avicchinna vyavasthArUpa vahetuM jIvaMta tIrtha sthApita kare che. sabhA : prabhu vIra kevalajJAna pAmIne tarata zAsana sthApI na zakyA, temAM lokonuM puNya paNa ochuM hatuM? sAhebajI hA, huMDA avasarpiNInA prabhAve prabhunuM ane lokonuM ema baMnenuM puNya ochuM. zAstramAM kahyuM che ke jo gurunuM puNya ochuM hoya to potAnI pATaparaMparA calAve ke zAsananI dhurA vahana kare tevA ziSyo na maLe, ane ziSya ke anuyAyInuM puNya ochuM hoya to uttama tAraka guru Adi yathArtha na maLe. ahIM prabhu vIranuM sAva puNya ja nathI evuM nathI. mAtra thoDo samayagALo paDyo. bIjA tIrthakarone prathama dezanAmAM tIrthasvarUpa paTTadhara ziSyo maLyA, jyAre mahAvIra prabhune dvitIya dezanAmAM maLyA. tIrthakaronA paTTadhara ziSya thavuM te sAmAnya zakti, pratibhA ke tArakatAnuM sAmarthya nathI mAMgatuM, paraMtu pracaMDa tArakatAnuM puNya, pratibhA ane guNasAmarthyano samanvaya mAMge che ane temane ja AgamamAM jIvaMta tIrtha kahyA 1 avagatha haribhadrasUrirambe ! jaDamatimAdRzaziSyakAvalambe ! na kimapi mama cetaso vyathAkR vizadavidheyavineyamRtyumukhyaM / / 201 / / dRDhamiha nirapatyatA hi duHkhaM gurukUlamapyamalaM mayi kSataM kiM / iti gadati jagAda tatra devi zRNuvacanaM mama sUnRtam tvmekm||202 / / nahi tava kulavRddhipuNyamAste nanu ta(bha)va shaastrsmuuhsNttistvm| iti gaditavatI tirodadhe sA zramaNapatiH sa ca zomutsasaiAra rUA (prabhAcaMdrasUrikRte prabhAvakacaritre haribhadrasUricaritram ) 2 laddho kappatarUvi kappiyaphalo ciMtAmaNI ciMtio, dheNU kAmaduhA nihANamaNahaM divvosahIovi y| No labbhaMti suheNa dhammaguravo sannANa nIrAkarA, suddhAyAraparA sudesaNasuhAkosA arosA syaa||152|| (upadezapada zloka 531 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 163 che. bhavasAgarathI taravA zaraNe AvelA uttama ratnone prabhu svahaste dIkSA ApIne A gaNadharorUpa tIrthane soMpI de che, paraMtu tenuM satata pote dhyAna rAkhatA nathI, svayaM anuzAsana ApatA nathI. A kArya temaNe gaNadharone soMpyuM che. gaNadharo eTale bIjuM koI nahIM paNa sAkSAt jIvaMta tIrtha. sabhA : te to chadmastha hoya che ne ? sADepa : 'bhastha bhale na hoya, anuzAsana ApamATe ta24 chabhastha 4 me. are ! jenazAsananA jIvaMta tIrthasvarUpa gaNadharono eTalo mahimA che ke, kevalIo paNa samavasaraNamAM praveza karI tIrthasvarUpa gaNadharone namaskAra karI gaNadharonI AjubAju bese che. vaLI, tIrthakaronI prathama praharanI dezanAnA virAma avasare, kevalIonI hAjarImAM paNa, chadmastha evA gaNadharo ja tIrthakaronI anumatithI samavasaraNamAM amogha dezanA Ape che. zAsananI dhurAne vahana karanAra vAhaka ane saMcAlaka paNa gaNadharo ja che. A zAsanamAM jJAna karatAM paNa apekSAe prabhAvakatAnuM mahattva vadhAre che, tenuM A sUcaka che. "namo tityassa" kahIne tIrthakaro paNa jIvaMta tIrtha evA gaNadharone namaskAra kare ? sabhA : tIrthakaro "namo tityassa' bolIne kayA tIrthane namaskAra kare che ? sAhebajI: 2 jIvaMta tIrthasvarUpa potAnA gaNadhara ziSyane namaskAra kare che. atyAre paNa niyama che ke 1 atha ye yathA bhagavataH samavasaraNe niSIdanti tiSThanti vA tAnabhidhitsuH saGgrahagAthAmAhatitthA'isesasaMjaya, devI vemANiyANa smnniio| bhavaNavai-vANamaMtara-joisiyANaM ca deviio||1185|| 'tIrtha' gaNadharastasmin upaviSTe sati atizAyinaH saMyatA upavizanti, tato devyo vaimAnikAnAm, tataH zramaNyaH, tathA bhavanapativyantara-jyotiSkANAM ca devya iti||1185|| / athaitadeva vivRNotikevaliNo tiuNa jiNaM, titthapaNAmaM ca maggao tss| maNamAI vi namaMtA, vayaMti saTThANa saTThANaM / / 1186 / / kevalinaH pUrvadvAreNa pravizya jinaM 'triguNaM' triHpradakSiNIkRtya 'namastIrthAya' iti vacasA tIrthapraNAmaM ca kRtvA 'tasya' tIrthasyaprathamagaNadhararUpasya zeSagaNadharANAM ca 'mArgata:' pRSThato dakSiNapUrvasyAM nissiidnti| tathA "maNamAI vi" tti manaHparyavajJAnina AdizabdAd avadhijJAninaH caturdazapUrviNo dazapUrviNo navapUrviNa AmoSadhyAdivividhalabdhimantazca prAcyadvAreNa pravizya bhagavantaM triHpradakSiNIkRtya namaskRtya ca 'namastIrthAya, namo gaNadharebhyaH, namaH kevalibhyaH' ityabhidhAya kevalinAM pRSThata upvishnti| zeSasaMyatA api prAcInadvAreNaiva pravizya bhuvanaguruM pradakSiNIkRtya vanditvA ca 'namastIrthAya, namo gaNabhRdbhyaH, namaH kevalibhyaH, namo'tizayajJAnibhyaH' iti bhaNitvA atizayinAM pRSThato nissiidnti|.. (bRhatkalpasUtra0 zloka 1185-1986 TIkA) 2. yadi ca tIrthasya bhagavadabhivandyatvAt prathamagaNadharasyApi tIrthazabdAbhidheyatvena tathAtvAd na doSaH, (zAstravArtA samuccaya0 stabaka 11, zloka 54 TIkA) atha"titthapaNAmaM kAuM' [Avazyakani0 samavasa0 gA0 45] ityAdyAgamaprAmANyAt prathamagaNadharasya 'tIrtha' zabdAbhidheyatvAt tadavandyatvaM tasyAsiddhaM (sanmatitarkaprakaraNa0 tRtIya kAMDa zloka 65 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 bhAvatIrtha - gItArtha guru 'guru ziSyane AcAryapadavI Ape tyAre ziSya evA nUtana AcAryane guru jAheramAM vaMdana kare che. rAjasattAno paNa niyama che ke game tevo moTo samrATa, pote nivRtta thaIne rAjagAdI para navA samrATane sthApana kare tyAre, rAjyAbhiSeka ane rAjatilaka karyA bAda navA samrATane hAtha joDIne AjJA mAMge. are ! ghaNI vAra samrATa evo pitA dIkarAne rAjatilaka karAvI navA rAjA tarIke sthApe, to paNa, pitA nUtana rAjA evA putra pAse hAtha joDIne prajA samakSa kahe ke, "huM have nivRtta thAuM chuM, AjathI A tamArA svAmI che. have pachI tamAre tene AjJAMti ane samarpita rahevAnuM che. ane jo tame tenI AjJA nahIM mAno to e tamane kaThoramAM kaThora daMDa-sajA karaze." zAsanamAM paNa gacchAdhipati nivRtta thatI vakhate nUtana gacchAdhipatine sthApita karyA pachI samagra gacchane kahe ke, "mAro svabhAva saumya hato, meM tamArI ghaNI khAmIo-avinaya calAvI lIdhAM, paNa A nUtana gacchAdhipati nahIM calAve, tethI apramattapaNe tenI AjJAnuM avazya pAlana karajo." sabhA : prathama samavasaraNamAM dezanA pUrve "namo ti-ssa' bolIne siMhAsana upara besanAra tIrthakaro, te avasare gaNadharone kevI rIte namaskAra kare ? kAraNa ke dezanA-pratibodhanA abhAvamAM gaNadharonI sthApanA ja hajI thaI nathI. sAhebajI : te avasare tIrthaMkaro zAzvata tIrthane namaskAra kare che. gaNadhara bhagavaMtonuM vyaktitva : eka ja dezanAmAM pratibodha pAmI tatkAla jIvaMta tIrthasvarUpa bananAra gaNadharo e koI sAmAnya vyakti nathI. tIrthakaro jema janama-janamanA sAdhaka che ane sAdhanAnA paripAkathI aMtima bhavamAM garbhAvatArakAlathI mahAsAdhaka che, tema gaNadharo paNa janmAMtaranA sAdhaka che. hA, temanuM vyaktitva tIrthakarothI nyUna che, eTale ja gaNadharo aMtima bhavamAM janamathI mahAsAdhaka nathI hotA, temane svayaM tattvamArga pAmavA pratibodhaka tIrthakaronI jarUra hoya che. chatAM gaNadharonA vyaktitvanI tole paNa A jagatamAM bIjA koInuM vyaktitva Ave nahIM. gaNadharone jotAM tamane ema lAge ke dIkSA lIdhI ne tarata ja tIrthapada maLI gayuM, paNa tevuM nathI. temane bhUtakALanI jabaradasta sAdhanA che. tIrthakaroe jema pUrvabhavomAM "savi jIva karuM zAsanarasI"nI bhAvanAthI tIrthakaranAmakarma bAMdhyuM. tema gaNadharoe pUrvabhavomAM samyakta pAmyA pachI aneka jIvone tAravAnI vizaddha zubha 1 uttiSThati niSadyAyA: AcArya atrAntare, tatropavizati ziSyo'nuyogI, tato vandate gurustaM ziSyasahitaH, zeSasAdhubhiH sannihitairiti gaathaarthH||964 / / bhaNati ca kuru vyAkhyAnamiti tamabhinavAcArya, tatra sthita eva tato'sau karoti tavyAkhyAnamiti, nandyAdi yathAzaktyeti, tadviSayamityarthaH, parSadaM vA jJAtvA yogyamanyadapIti gaathaarthH||965 / / AcAryaniSadyAyAmupavizanamabhinavAcAryasya, vandanaM ca tathA guroH prathamamevAcAryasya, tulyaguNakhyApanArthaM lokAnAM na tadA duSTaM 'dvayorapi' ziSyAcAryayoH, yA(nI)tametati thArtha: IIuddaddA (paMghavastunno hR4-1-1dada TIza) 2 cintayatyevameva-pUrvoktaprakAreNaiva etadbhavAduttAraNam 'svajanAdigataM tu' - svajanamitradezAdivizeSagataM punaH ya uktarUpo bodhipradhAno jIvaH 'tathAnuSThAnataH'-cintAnurUpAnuSThAnAtparopakArarUpAt so'pi-na kevalaM paropakArI tIrthakRdityapizabdArthaH, dhImAn-prazastabuddhiH 'gaNadharo'-devadAnavamAnavAdimAnanIyamahimA tIrthakarAgrimaziSyaH, bhvet-jaayeteti||289|| (vinda 282 TA ) For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 165 bhAvanA karelI, jenA prabhAve gaNadharanAmakarma bAMdhyuM che. gaNadharonA AtmAe bhUtakALamAM, AkhA dezane athavA samagra nagarane ke AjubAjunA vistArane ke potAnI samagra jJAtine ke parivArane 'zuddha dharma pamADI tAruM' evI kAmanA, utkaTa zubha bhAvanA avazya karelI. AvA bhAvothI gaNadharanAmakarma baMdhAya. tIrthakaronI paropakAranI bhAvanA amaryAdita hoya che. temAM sAmArUpe koI jIvanI bAdabAkI nathI. are ! bhaviabhavino paNa koI bheda nahIM, tevo "savi jIva karuM zAsanarasI"no pariNAma che; jyAre gaNadharonI paropakAranI bhAvanA maryAdita che. chatAM mAtra huM pAmuM, huM taruM, tema nahIM, paraMtu pote je apUrva mokSamArga pAmyA che, jeno AsvAda pote mANyo che te anekane pamADuM, te khAtara je balidAna ApavuM paDe te ApuM, evI nakkara hRdayapUrvakanI zubha bhAvanA temane hoya che, ane te gaNadharanAmakarmanA saMcayano upAya che. tIrthakaro ke gaNadharone pUrvabhavomAM pote mokSamArga pAmyA pachI bIjAne pamADavAno je bhAva thAya che, te hRdayapUrvakano gaNAya; jyAre tamane pAmyA vagara bIjAne pamADavAno je bhAva thAya che, te ghelachA che. svayaM mokSamArga pAmyA vinA bIjAne pamADavAnI bhAvanAmAM koI nakkara tathya nathI. sAdhune paNa svayaM pAmavAnA badale bIjAne upadeza ApavAmAM ja rasa hoya, to tevA upadezaka sAdhune zAstra "pATha bhajavanAra nATakiyo' kahe che. puNyabaMdha mATe aMtaramAM samyapha zubha bhAvanA joIe. temAM paNa A to niravagha puNyAnubaMdhI puNyanA zreSTha prakAro che. tIrthakara nAmakarma e sarva zreSTha niravadya puNyAnubaMdhI puNyanI prakRti che. tenA pachI dvitIya kramamAM A jagatamAM gaNadharanAmakarma e kakSAmAM Ave che. tIrthakara nAmakarma to alaukika ja che, paraMtu gaNadharanAmakarma paNa mAmalI nathI. te bAMdhanAra paNa koI viralA ja nIkaLe. tIrthaMkaranAmakarmanA udayathI jema jagadaddhAranI zakti maLe che, tema gaNadharanAmakarmanA vipAkathI zIdhrapaNe sakala zrIsaMghane tAravAnI zakti maLe che. vaLI A puNyanA svAmI gaNadharone guru tarIke pUrNa jJAnI tIrthakaro ja maLe che. vaLI temanA guru bIjA koI thaI paNa na zake. siMhaNanuM dUdha sonAnA pAtramAM ja sacavAya, tema AvA apUrva pratibhAsaMpanna ziSyonA guru tIrthakaro ja banI zake. gaNadharo aMtima bhavamAM janmathI mahApratibhAsaMpanna ane mahAprajJAsaMpanna hoya che. dharma pAmavAnI uttama lAyakAta paNa dharAvatA hoya che. tethI eka ja dezanAmAM pratibodha pAmI, virakta thaI sarvavirati svIkAre che. uparAMta bIjabuddhinA svAmI hovAthI, jijJAsA dvArA tIrthakaronA mukhe mAtra sArabhUta traNa pado sAMbhaLIne sarvazAstra ane sarva tattvano bodha pAme che. bIjabuddhi eTale eka vAkyamAMthI karoDa nahIM paNa yastu svajanAdigataM dhyAyatyevaM tathA'nutiSThati c| sAvadhikaparArtharataH sa tu dhImAn gaNadharo bhvti||21|| (baMdhahetubhaGgaprakaraNam baMdhahetunA vivaraNa viSayaka zloka 21) 1 uttamAH pradhAnA atizayAH prasAdAdayo vAgvANI buddhizca bIjakoSThAdikA tAbhiH saMpannairanvitaiH, (tattvArthasUtra vyArA-35A. yazovinayana) 2 bIjabuddhitvaM svalpamapi darzitaM vastu anekaprakAreNa gmyti| tadyathA-padena pradarzitena prakaraNenoddezakAdinA sarvamarthaM granthaM vAnudhAtA (tattvArthamASyavRtti-siddhasena maLI 20-7, pR. 327) * aGgapraviSTamAcArAdidvAdazamedaM buddhytishyddhiyuktgnndhraanusmRtgrnthrcnm||12|| bhagavadarhatsarvajJa-himavanirgatavAggaGgA'rthavimalasalilaprakSAlitAnta-karaNaiH buddhyatizayarddhiyuktairgaNadharairanusmRtagrantharacanam aacaaraadidvaadshvidhmnggprvissttmityucyte| (tasvArthavarti -20, pR.72) For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru karoDo ke abajo vAto samajI zake tevI vistArazIla prajJA. tIrthakaro samagra jagatanuM sArabhUta padArthavijJAna ane tenA pAyAnA siddhAMto traNa vAkyomAM kahe che, ane zrotA evA gaNadharo maMthana karatAM temAMthI samagra zratanA pAra rUpa bodhane pAme che, ane tatkAla te bodhane saghanatAthI sUtrAtmaka rUpe zabdadehe gUMthIne dvAdazAMgInI racanA kare che, je sakala zrIsaMgha mATe parama AdhAra bane che. tIrthakaronI vANIthI pratibodha pAmelA sAmAnya jIvo tatkAla zratano pAra pAmatA nathI. tevA sarva ArAdhaka jIvone, gaNadharoe racelI dvAdazAMgI e satata mArgadarzaka bane che. A apekSAe tIrthakaro karatAM gaNadharo ApaNA mATe adhika upakArI jema eka bIjamAMthI paraMparAe lAkho-karoDo-abajo-asaMkhya phaLa Uge, tema ' bIjarU5 tIrthakaranA tripadIrUpa vacanamAMthI gaNadharonA mastiSkamAM samagra dvAdazAMgI racAya che, je zrIsaMghane taravA mATeno advitIya vAraso che. vaLI gaNadharomAM anuzAsana ApavAnI paNa koI kacAza nathI. tIrthakaronA sarva ziSyone asmalita anuzAsana ApI tAravAnuM sAmarthya gaNadharo dharAve che. gaNadharo niyamA sarvAkSarasaMnipAtI utkRSTa caudapUrvadhara hoya che. temanI aMtarmuhUrtamAM karelI dvAdazAMgInI racanA para tIrthakaro kevaLajJAnathI jANIne svayaM satyatAnI mahorachApa mAre che. dIkSAnA prathama divasathI ja temane zAsananA sarva adhikAra tIrthakaro svahaste suprata kare che. AvA mahAprabhAvazALI ziSyo prathama dezanAmAM maLavA te paNa tIrthakaronuM utkRSTa puNya che, ane AvA guru maLavA te ziSyonuM zreSTha puNya che. gaNadharo zAsananA Adi muni, prathama muni che, amArA badhAnA Adyaguru che. gaNadharonA guru tIrthakara, paraMtu amArA saunA Adyaguru gaNadharo. ame gaNadharonA vaMzanA gaNAIe, bhagavAnanA vaMzanA nahIM. sudharmAsvAmInI pATa bolIe chIe, mahAvIra prabhunI nahIM. tethI gaNadharone kevalI karatAM paNa AgavuM sthAna susaMgata che. jIvaMta tIrtharUpa gaNadhara bhagavaMto AkhA saMghanA anuzAsanarUpI zaraNanA dAtA che : gaNadharoe potAne je jJAna hatuM te temanA paTTadharone vArasAmAM ApyuM. temanA paTTadharoe potAnA paTTadharone vArasAmAM ApyuM. joke kALaprabhAve dhAraNAzakti ane prajJA ochI thatI gaI, tethI AvA sakSama guruonI vaMzAvalimAM paNa jJAna kramazaH ghaTatuM jAya; chatAM te jJAnathI zAsanamAM jIvaMta tIrthanI avicchinna paraMparA cAle. bhAvatIrthakaro to AyuSyakALa sudhI pRthvItalane pAvana karatA vicare ane puNyaprabhAve jyAM jyAM padArpaNa kare tyAM vANIthI anekane pratibodha kare ane pratibaddha thaIne zaraNe AvelA saune gaNadharone soMpI 1 'gaNahara'tti gaNadharastIrthakaraziSyo mAtRkApadatrayopalaMbhAnantaraM samudghATitasamastazrutopayoga:, (1zapa phloka 422 Taar) 2 pradyotapratipannanikhilAbhilApyabhAvakalApA gaNadharA evotkRSTacaturdazapUrvavido bhavanti, (lalitavistarA paMjikA) 3 sacaturdazapUrvANi, dvAdazAGgAni te krmaat| tato vircyaamaasusttripdynusaartH||659 / / athA''dAya divyacUrNapUrNa sthAlaM purandaraH / devairvRto devadevapAdAntaM smupaasthit||660 / / athotthAya gaNabhRtAM, cUrNakSepaM ythaakrmm| kurvANaH sUtreNA'rthena, tathA tadubhayena c||661|| dravyairguNaiH paryAyaizca, nayairapi jagatpatiH / dadAvanuyogAnujJAM, gaNAnujJAmapi svym||662|| tato'marA narA nAryo, dundubhidhvaanpuurvkm| vAsakSepaM vidadhire, teSAmupari srvtH||663 / / (triSTi parva, sa rU) 4 AdimunibhirarhacchiSyairgaNadharaiH prnniittvaat| (trivirATa) For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 177 de. gaNadharasvarUpa jIvaMta tIrtha te saune anuzAsana ApI ghaDatara karIne tAre. tIrthaMkaronI hAjarImAM paNa zrIsaMghanuM samagra saMcAlana gaNadharo ja kare che. sabhA : badhA tIrthaMkaronI tripadI sarakhI hoya ? sAhebajI : hA, navakAra zAzvata che, tema tripadI paNa zAzvata che. sabhA : sarva tIrthaMkaronA sarva gaNadharo jIvaMta tIrtha hoya ? sAhebajI : hA, tamAma tIrthaMkaronA gaNadharo AvA sakSama ja hoya. joke badhA tIrthaMkaronA gaNadharonI saMkhyA sarakhI nathI hotI. RSabhadevaprabhunA 84 gaNadharo che, jyAre mahAvIraprabhunA 11 gaNadharo che. RSabhadevanA corAzIe corAzI gaNadharo, lAkhone bhavasAgarathI pAra pamADavAnA sAmarthyayukta jIvaMta tIrtha ja hatA. sabhA : gaNadharoe je dharma batAvyo te dharma tIrtha che ? sAhebajI : nA, 1 gaNadharo pote ja jIvaMta tIrtha che; kAraNa ke teo anuzAsanathI sarvane tAranArA che. tamArI buddhi sadeha jIvaMta tattvane pakaDavA TevAyelI ja nathI. 2 gaNadharo svayaM sAkSAt dharmAvatAra che. dharmane A jagatamAM janma levAnuM mana thAya ane sadehe janma le, to te sAkSAt gaNadharatulya vyaktitva bane. jIvaMta dharma kevo hoya te jovuM hoya to gaNadharone joIne kahI zakAya ke A ja sAkSAt dharma. tame kSamAne dharma kaho cho, paNa kSamA zabda to jaDa che ane tenAthI vAcya kSamArUpa bhAva jagatamAM kyAMya addhara raheto nathI, paraMtu vyaktimAM rahe che. tethI je vyakti svayaM kSamAno bhaMDAra che te vyakti ja svayaM kSamAdharma che; kema ke apekSAe guNathI guNI judA nathI, ekamekarUpa che. sArAMza e che ke OM dharmasvarUpa sarva jIvaMta guNonA bhaMDAra gaNadharo ja dharmatIrtha che. gaNadharo tIrthaMkaronI hAjarImAM zAsananI dhurAne vahana karanArA vRSabhatulya che. jema gADAno samagra bhAra dhUMsarI dvArA vRSabha vahana kare che, tema mahAvRSabha tulya gaNadharo dIkSAnA prathama divasathI ja tIrthaMkaronA zAsananI samagra javAbadArI mAthe le che. bhagavAna to upadeza ApI ApIne lAyaka jIvone zAsanamAM-saMghamAM goThavatA jAya, tyArabAda sAraNA-vAraNA-zikSA gaNadharo adA kare. sabhA : eka ja divase badhA gaNadharo maLI jAya ? sAhebajI : hA, te ja tIrthaMkaronuM ajoDa puNya che ke temane advitIya paTTadhara ziSyonI pUrI hAramALA tatkAla prApta thAya, karoDomAM vINo to eka na maLe tevA uttama puruSo eka ja divasamAM samarpita ziSya tarIke 1 tIrthamiti-Aparo dezanAM rotIti ... (AvazyakasUtra niryukti evaM bhASya zloka 543 TIkA) .. tIrthamiha gaNadharastasya dharma:- AcAraH zrutadharmapradAnalakSaNastIrthadharmaH yadivA tIrthaM pravacanaM zrutamityarthastaddharmaH-svAdhyAyaH.. (uttarAdhyayanasUtra samyaktvaparAkrama adhyayana zloka 509 pada 19 zAMtisUri TIkA) (nItivAvavAmRta 2-5) (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 82 TIkA) ... 2 dharmasamavAyinaH kAryasamavAyinazca puruSAstIrtham / / 3 anuttarajJAn2adarzanAdidharmagaNaM dhArayantIti gaNadharAstAn, For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 bhAvatIrtha - gItArtha guru hAjara thaI jAya. RSabhadeva bhagavAnane prathama divase ja 84 gaNadharo thayA. temanuM kuTuMba, vaMza ja ratnanI khANa hato. evo vaMza, evuM kuTuMba bhAgye ja hoya. temanAM sarva saMtAno mokSe gayAM che. are ! temanA vaMzamAM asaMkhya peDhI sudhI rAjA-mahArAjAo mokSe gayA che. ATha peDhI sudhI to rAjAo satata ArIsAbhuvanamAM kevalajJAna pAmyA che. utkRSTa caudapUrvadhara, zrutakevalI evA gaNadharomAM paNa paraspara vAcanAzakti samAna na paNa hoya.'prabhu mahAvIranA gaNadharonI vAcanAzaktino taphAvata kalpasUtramAM paNa ullekhita che. gaNadharomAM parasparanI labdhi ane puNyamAM taphAvata hoI zake che. gautamasvAmIne anaMtalablinidhAna kahIe chIe. prabhu vIranA anya gaNadharo karatAM temanI puNyaprakRti, saubhAgya Adi vizeSa che. chatAM sarva gaNadharo aneka labdhionA paNa avazya svAmI hoya ja. koI paNa gaNadharane A eka TebalamAMthI hajAra Tebala pragaTAvavAnuM kaho ke hajAra Tebalane eka TebalamAM saMkrAMta karavAnuM kaho to saraLatAthI karI Ape. AvI to agaNita zaktio temanAmAM hoya. sarva gaNadharo utkRSTa zrutakevalI che, mAmUlI vyakti nathI. tIrthaMkaro karatAM nyUna chatAM gaNadharonI vANI paNa atizayavaMta ja hoya che. tethI tIrthakaronI prathama praharanI sumadhura dezanAnA virAma avasare, tIrthakaronI ja parSadAmAM, gaNadharo bIjo eka prahara dezanA Ape che; je zrotAo udvigna thayA vinA rasapUrvaka sAMbhaLe che. tyAre samavasaraNamAM kevalI bhagavaMto paNa hAjara che, chatAM dezanA gaNadhara ja Ape che. kevalajJAnInI apekSAe gaNadharonuM jJAna biMdu jeTaluM che, gaNadharonA AtmAmAM haju asaMtuM ajJAna che, ajJAna karatAM jJAna ati alpa che, chatAM pUrNa jJAnI kevalI dezanA na Ape, jyAre madhya sthAna para birAjamAna thaIne chamastha gaNadharo kevalI samakSa parSadAne dezanA Ape. sabhA kevalI bhagavaMta dezanA sAMbhaLe ? sAhebajI : hA, temanA kAnane vANIrUpa dezanA saMbhaLAya, paNa temane dezanAmAMthI kazuM jANavAnuM nathI; kAraNa ke teo svayaM sarvajJa che. tethI tattvathI teo zrotA nathI, chatAM zAsananA ucita vyavahAra tarIke 1 samaNassa bhagavao mahAvIrassa jiDhe iMdabhUI aNagAre goyamasagutteNaM paMca samaNasayAI vAei 500 majjhime aggibhUI aNagAre paMca samaNasayAI vAei 500 kaNIase vAubhUI aNagAre goyamasagutteNaM paMca samaNasayAI vAei 500 there ajjaviyatte bhAraddAe gutteNaM paMca samaNasayAiM vAei 500 there ajjasuhamme aggivesAyaNagutteNaM paMca samaNasayAiM vAei 500 there maMDiaputte vAsiDhe gutteNaM adbhuTThAiM samaNasayAI vAei there moriaputte kAsavagutteNaM adbhuTThAiM samaNasayAiM vAei 350 there akaMpie goyamasagutteNaM there ayalabhAyA hAriAyaNe gutteNaM te duni'vi therA tiNNi tiNNi samaNasayAI vAeMti 300 there meajje there pabhAse ee dunnivi therA koDinnAgutteNaM tiNNi tiNNi samaNasayAI vAeMti 300 / putra aSTama cAhyAna prAma) 2 gaNadharairbhagavacchiSyaiH, na tu svayaM gRhItaliGgaH, atizayavadbhirghaTAtghaTasahasranirmANAdhupalakSitaviziSTazaktyupetaiH, (tattvArthasUtra vyArA-3. yazovijayanI) 3 kevalina: 'triguNaM' triH pradakSiNIkRtya 'jinaM' tIrthakara tIrthapraNAmaM ca kRtvA mArgataH 'tasya' tIrthasya gaNadharasya nissiidntiiti| (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 559 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 bhAvatIrtha - gItArtha guru samavasaraNamAM gaNadharonI AjubAju gauNa vyakti tarIke bese che, ane mukhya nAyaka tarIke gaNadharo birAjamAna thAya che. je samagra zAsana saMbhALe tenuM jAheramAM eTaluM mAna to avazya hoya ja. tethI kevalI bhagavaMto paNa gaNadhara bhagavaMtonuM ucita vyavahAra tarIke gaurava jALave che. teo jANe che ke A gaNadhara bhagavaMto ja tIrtha che, A ja zAsananI dhurA vahana kare che, A ja pATavI kuMvara che. gaNadharanAmakarma e rUpa niravadya puNyAnubaMdhI puNyanA vipAkano A prabhAva che. tIrthakaronI jema gaNadharone paNa vyaktitvarUpe oLakhavA jevA che, temanA guNa gAIe eTalA ochA che. sabhA : gaNadharomAM paraspara javAbadArIno taphAvata hoya ? sAhebajI hA, jIvaMta tIrthasvarUpa sarva gaNadharo zAsananA sarvAdhikArayukta che, chatAM jeno vaMza cAle tene paraMparAe vizeSa javAbadArI Ave. jema prabhu mahAvIranA sarva gaNadharomAM sudharmAsvAmIno vaMza cAlyo, tethI temanA para saMcAlana ane avicchinna paraMparA baMnenI javAbadArI AvI. tIrthaMkaranI gerahAjarImAM samavasaraNamAM dezanAnI javAbadArI paNa krama pramANe AvechatAM je koI emanuM bhAvathI zaraNuM svIkAre, samarpita thaIne paga pakaDI le tene avazya tAravAnuM sAmarthya jIvaMta tIrthasvarUpa sau gaNadharomAM che ja. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / samavAWor, Joj UJoj Agro Jyoj ||| (+matita pray2To Ro-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvokRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. jIvone taravA mATe eka dharmatIrtha ja ananya sahAyaka : bhAvatIrthaMkaro svayaM sAdhanA karI, sarva ghAtikarmono kSaya karI, pUrNa jJAna pAmI bhavasamudrane cheDe pahoMcelA che. temane potAne mokSe javA koI tIrthanI jarUra ja nathI. mAtra pUrvabhavomAM saMcita kareluM tIrthakara nAmakarmarUpI zreSTha puNya temanI pAsethI teo jagaduddhAraka bane tevI tIrthasthApanAnI pravRtti karAve che. vaLI, je jIvo A bhavasamudrathI mUMjhAyelA che, gabharAyelA che, tethI jemanA aMtaHkaraNamAM saMsAranA pArane pAmavAno mumukSubhAva che, chatAM zaktithI nabaLA che, sahAya ke AlaMbana vagara ApameLe tarI zake tevA nathI, te saune sahAyarUpe tAraka tIrthanI jarUra paDe che. tIrtha vagara taranArA jIvo javalle ja maLe che. tIrthakaro joke aMtima bhavamAM tIrthanI sahAya vagara tare che, chatAM AgalA bhavomAM to temaNe paNa tIrthanI sahAya lIdhI ja hoya che. marudevAmAtA jevA taranArA jIvo to koIka ja nIkaLe ke jemaNe A bhava ke pUrvabhavamAM AlaMbanarUpe, sahAyarUpe ke nimittarUpe For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 bhAvatIrtha - gItArtha guru koIno sahakAra na lIdho hoya. marudevAmAtA AdithI aMta sudhI koInI sahAya vinA ApabaLe taryA. AvA jIvo to anaMtAmAM koIka viralA ja nIkaLe. tethI ja A ghaTanA accherA tulya che, chatAM azakya nathI. marudevAmAtAne taravA tIrthanI jarUra ja na paDI; kAraNa ke temanuM jIvadaLa eTaluM uttama che ke, tAraka tIrthanA AlaMbana vagara paNa karmono kSayopazama thavAthI aMdaramAM mokSamArganI svayaM dizAsUjha, prakAzarUpa ughADa ane kramika puruSArthazakti khIlatI ja gaI, jethI aMdaramAM sIdhesIdhI dizA dekhAtI jAya ane temano AtmA te tarapha sIdhAM pagalAM mAMDato jAya. jene AvuM bane tene taravA mATe tAraka tIrthanI sahAyanI jarUra nathI, paNa jene aMtarAtmAmAM AvuM na bane ane taravuM hoya tevA AtmAone sahAya mATe tIrthanI sthApanA che. marudevAmAtA tIrthanI sahAya vinA taryA te accherA tulya : sabhA marudevAmAtAe pUrvabhavomAM kyAreka to koI dharmasAdhanA karI haze ne ? sAhebajI : nA, temaNe koI ArAdhanA karI nathI. AgamamAM zabdo che ke "atyaMtasthAvarasiddha". arthAt bhUtakALamAM sthAvarapaNuM choDIne kadI trasapaNuM pAmyAM ja nathI. jaina jIvavijJAnamAM saMsArI jIvonA be prakAra che. trasa ane sthAvara. je jIvo vikasita che, potAnA sukha-duHkhanI lAgaNI abhivyakta karI zake ema che, duHkhathI chUTavA ane sukha meLavavA halana-calana, doDa-dhAma karavA sakSama che, te badhA trasa che; paraMtu je jIvomAM cetanA che, tethI sukha-duHkhanI saMvedanA che, chatAM tenI abhivyakti karI zake tevo deha-indriyano vikAsa nathI, te badhA sthAvara che. Most underdeveloped-sauthI avikasita jIvo sthAvaramAM Ave. marudevAmAtA anAdithI sthAvara ja hatAM, sUkSma nigodanA jIvo paNa sthAvara ekendriya che, ane tyAMthI nIkaLIne temano AtmA keLanA jhADamAM Avyo, je pratyeka vanaspatikAyarUpa sthAvara ekendriyano ja bhava che. ane tyAMthI trasapaNAno bIjo koI bhava pAmyA vagara pahelavahelAM sIdho manuSyabhava pAmyAM, te paNa tIrthaMkara paramAtmAnI mAtArUpe. sthAvara ekendriyanA bhavo dharma mATe sadaMtara ayogya gaNAya che. tethI pUrvabhavamAM dharmasAdhanA karavAno koI avakAza ja nathI. vaLI, marudevAmAtAnA bhAvamAM paNa yugalikano kALa hovAthI temanuM samagra jIvana dharmavihoNuM ja pasAra thayuM che. hajI RSabhadeve dharmatIrtha sthApyuM nathI, lokamAM koI dharmakaraNI prasiddha nathI. eTale marudevAmAtAe 84 lAkha pUrvanA AyuSyamAM eka divasa paNa darzana, pUjana, sAmAyika, pratikramaNa jevI koI dharmakriyA karI nathI. tame jene dharma kaho tevo koI ja dharma temaNe jIvanamAM ArAdhyo nathI. dharmavyavahAra, dharmapravRttithI saMpUrNa zUnya temanuM jIvana che, Azcarya pamADe tevo dAkhalo che. zAstramAM marudevAmAtAne atIrthasiddha kahyAM che. janmajanmAMtaramAM kadI paNa tAraka tIrthanI sahAya lIdhA vinA hAthInI aMbADI para ja mokSe gayAM che. hajI RSabhadevane prathama dezanA ApI tIrtha sthApavAnuM bAkI che, te pahelAM ja mAtA svabaLathI mokSe gayAM che. temanI prathama guNasthAnakathI mAMDIne cauda guNasthAnaka sudhInI samagra AdhyAtmika sAdhanA, hAthInI aMbADI para ja prAraMbha thaI aMtarmuhUrtamAM ja samApta thaI che. A jIvadaLa ja vizeSa che. koIka upAdAna ja evAM hoya ke ApaNe kalpanA paNa na karI zakIe evI temanI haLukarmitA hoya, atyaMta saraLa svabhAvI bhadraka pariNAmI hoya. AvA jIvane nAmanuM nimitta maLatAM ja karmanAM paDala tUTI jAya, kalyANanA sIdhA daravAjA khUlI jAya. anaMta jIvomAM ekAdane For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 171 AvuM bane. mukhyapaNe temAM tathAbhavyatva ja kAraNa che. A accheruM nathI paNa accherAtulya che. chatAM marudevAmAtAnI mokSaprAptimAM paNa kALa, bhavitavyatA, puruSArtha Adi pAMca kAraNono samavAya avazya che, mAtra temanI sAdhanA nisargathI che. kalyANanA mArge caDhanArA jIvo be prakAre che. (1) nisargathI ane (2) adhigamathI. adhigama eTale bAhya sAdhana-sAmagrI, nimitta, AlaMbanothI vikAsa prApti. samakita paNa nisargathI pAmanArA alpa hoya che, adhigamathI pAmanArA adhika hoya che, jyAre marudevAmAtA to nisargathI cheka samakita, cAritra, samatA ane kevalajJAna sudhI pahoMcyAM che. AvA atIrthasiddha Adi jIvone tIrthanuM AlaMbana na hoya. te sivAyanA sarva sAdhako tIrthanI sahAyathI ja tare che. tevA pAtra jIvone tAravA tIrthakaro gaNadhararUpa tIrtha sthApita kare che. dezanAdAnamAM gaNadharonI kevalatulyatA : gaNadharo e vyaktirUpe svayaM tIrtha che. je koIne taravAnI icchA hoya ane sahAyanI jarUra hoya teo gaNadharone zaraNe cAlyA jAya, temanuM anuzAsana svIkAre eTale avazya bhavasAgarathI tarI jAya. je ArogyazAstramAM niSNAta hoya, roganuM nidAna ane cikitsA paddhatimAM nipuNa hoya tevA cikitsakanuM je dardI zaraNuM svIkAre, tenI hitakArI salAha mujaba auSadha kare te avazya nIrogI thAya ja. tema je vyakti AtmAnA sarva bhAvaroganA nivAraNanA upAyo jANe che ane samarpita thanAra pAsethI tenA amalIkaraNanI kSamatA dharAve che, tevAnuM zaraNa svIkAranAra bhAvadardI paNa saMsArasAgarathI avazya kare che. tethI te zaraNadAtA vyakti jIvaMta tIrtha ja gaNAya. gaNadharo apUrNa jJAnI chabastha che, pUrNa jJAnI bhAva tIrthakaro che; kema ke temanI pAse kevalajJAna che. chatAM 'kevalajJAnathI jANelI paNa sarva vAto, tIrthakaro paNa vANI dvArA kahI zakatA nathI. vizvamAM jJAna agAdha che, paraMtu vANInI zaktinI maryAdA che. tethI tIrthakaro paNa potAnA anaMta jJAnanA eka aMzane ja vANI dvArA vyakta kare che. chatAM temaNe vANI dvArA vyakta kareluM tattva, samagratAthI dohana karIne utkaTapaNe pAna karanArA gaNadharo ja che. tethI gaNadharo pAse zabdazAstrathI abhivyakta karAtuM utkRSTa jJAna che. A kAraNasara ja chabastha gaNadharo paNa vANI dvArA parahita karavAmAM pUrNa jJAnI karatAM jarApaNa UNapa dharAvatA nathI. tIrtha banavA mATe anuzAsana vANIthI ja ApavAnuM hoya che. tame utkRSTa tArakanuM zaraNa 1 paNavaNijjAbhAvA, aNaMtabhAgo u annbhilppaannN| paNNavaNijjANaM puNa, aNaMtabhAgo suanibddho||141|| / (jJAnArNava zloka 34 TIkA) 2 vyAkhyA-saGkhyAtItAnapi bhavAn, asaGkhyeyAnityarthaH, kiM?-'sAhaitti dezIvacanataH kathayati, etaduktaM bhavati asaGkhyeyabhaveSu yadabhavadbhaviSyati vA, yadvA vastujAtaM parastu pRcchet tatsarvaM kathayatIti, anenAzeSAbhilApyapadArthapratipAdanazaktimAha, kiM bahunA?-'na ca' naiva, Namiti vAkyAlaGkAre, 'aNAisesitti anatizayI avadhyAdyatizayarahita ityarthaH, vijAnAti yathA eSa gaNadharachadmastha iti, azeSapraznottarapradAnasamarthatvAttasyeti gAthArthaH / / 590 / / (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 590 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 bhAvatIrtha - gItArtha guru svIkAro to paNa te tAraka vyakti potAnA AtmAnuM jJAna ziSyanA AtmAmAM saMkramaNa na karI zake. eTale upakAra to vANI dvArA ja karavAno raheze. tethI pUrNa jJAnI puruSone paNa bIjAnuM hita karavAnuM mAdhyama vANI ja che. A vANIthI paropakAra karavAnuM sAmarthya gaNadharomAM kevalItulya ja che. gaNadharo dezanA ApatA hoya tyAre te evI sacoTa ane spaSTa hoya ke ApaNe temanA upadezazravaNathI teo pUrNa zAnI che ke apUrNa jJAnI che te nakkI na karI zakIe; kAraNa ke ApaNI sarva zaMkAonAM sacoTa samAdhAnanI kSamatA pratibodhanA prathama divasathI ja temane hoya che, tethI temanuM jIvaMtatIrthapaNuM atyaMta susaMgata che. bhagavAnanI dezanA pUrI thAya eTale gaNadhara bhagavaMto dezanA ApavA bese ? sabhA tIrthaMkaro kevalajJAna na thAya tyAM sudhI mauna rahe, ane gaNadharo chaghastha chatAM kevalInI hAjarImAM samavasaraNamAM dezanA Ape ? sAhebajIH hA, tIrthakarone mAtra AtmasAkSIe upadeza ApavAno che, eTale pUrNa jJAnanI anivArya AvazyakatA che. adhUro jJAnI mAtra AtmasAkSIe bole to bhUla thavAnI saMbhAvanA che, je bhUlano pote ane bIjA aneka bhoga bane. tethI jainazAsanamAM kevala AtmasAkSIe bolavAno adhikAra pUrNa jJAnIne ja che. ahIM gaNadharone svataMtratAthI bolavAnuM nathI, paraMtu pUrNa jJAnI evA tIrthakaronI sAkhe bolavAnuM che, tethI koI ja vAMdho nathI. prabhu pAsethI sArarUpe tripadI grahaNa karI, samagra zrutano utkaTa bodha pAmI, aMtarmuhUrtamAM tatkAla dvAdazAMgInI racanA karanAra gaNadharo paNa, svaracita dvAdazAMgIne tIrthaMkaro jyAM sudhI mahorachApa na mAre tyAM sudhI, eka akSarano paNa koIne upadeza ApatA nathI. je sUtro para tIrthakaroe satyatAno sikko mAryo te ja sUtra laIne gaNadharo samavasaraNamAM vyAkhyAna kare che. tIrthaMkaro pAMtrIsa guNa sahita atizayayukta vANIthI sIdhuM sArarUpa tattva pIrase che, ane te dvArA pAtra jIvone avazya pratibodha kare che. tIrthakaronI dezanAne arthanI dezanA kahI che, jemAM sRSTinuM sArabhUta samagra tattva AvI jAya. paraMtu upadezamAM tIrthakaro koI zAstrano AdhAra laIne bolatA nathI, jyAre gaNadharo pratyeka vAtamAM zAstranuM avataraNa laIne vivecana kare che; kAraNa ke A zAsanamAM apUrNa jJAnIne independent authority-svataMtra adhikAra nathI. tIrthakaronI dezanA adhUrI nathI, sarvazreSTha paripUrNa che, chatAM temanI dezanA bAda gaNadharo pAse tIrthaMkaro parSadAne dezanA apAve che. joke 'gaNadharo tIrthaMkaroe kahelA tattvamAM upadeza dvArA koI navo umero karavAnA nathI, teo to tIrthakarakathita tattvane ja punaH svavANIthI vistAra karaze, chatAM temanI pAse dezanA apAvavA dvArA tIrthakaro jAheramAM temanA vacana para mahorachApa mAravA mAMge che, saMgha ane lokamAM sthApita karavA mAMge che ke bhavasAgarathI taravuM hoya to tAravA A gaNadharo pUratA sakSama che. A gaNadharo je kahe che tene mArI 1 pratyayazcobhayato'pi zrotRNAmupajAyate, yathA bhagavatA'bhyadhyAyi tathA gaNadharo'pyabhidhatte, na ziSyA''cAryayoH parasparaM vacanavirodha iti; gaNadhare vA tadanantaraM bhagavaduktAnuvAdini pratyayo bhavati bhagavadviSayaH zrotRNAM yathA naanythaavaadiiti| (bRhatkalpasUtra zloka 1215 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru, 173 vANI tulya ja samajajo. temanuM zaraNuM svIkArI anusaravAthI tamAro vistAra nakkI che, A ja tIrtha che. A chApa lokamAnasamAM sthApita karavA kevalInI hAjarImAM samavasaraNamAM gaNadharonI dezanA che. vaLI, zAsananA saMcAlaka paNa gaNadharo ja che; kAraNa ke saMdharUpa samUha anuzAsana mAMgaze. utkarSAthI anuzAsana chamastha ja Ape. sAmAnya saMyogomAM vItarAga anuzAsanamAM paDe nahIM; kema ke anuzAsana mATe prazasta kaSAya jarUrI che. tethI gaNadharo ja sarvazreSTha sukAnI tarIke yogya che. A saMdarbhamAM zAsanamAM kevalIo gauNa che. tIrthakaro tIrthanA nAyaka, sthApaka, mAlika che, jyAre gaNadharo jIvaMta tIrthasvarUpa, samagra tIrthanA saMcAlaka, tIrthamAM Adya guru, Adya muni, Adya paTTadhara che. tIrthakaronI hayAtimAM A rIte zAsana cAle che, paraMtu tIrthakaro nirvANa pAme eTale tIrthakaronI postnI-padanI javAbadArI gaNadharone Ave, ane pote je adA karatA hatA tevI gaNadharonI javAbadArI temanA paTTadharane Ave. Duty-javAbadArI ane power-adhikAra sIdhA transfer thaI jAya-soMpAI jAya. prabhu mahAvIranI hAjarImAM temanA 9 gaNadharo nirvANa pAmI mokSe gayA. prabhunA nirvANa vakhate gautamasvAmI ane sudharmAsvAmI be gaNadhara ja hayAta hatA, je baMne chabI hatA. paraMtu senior-vaDIla gautamasvAmI madhyarAtrinA prabhunA nirvANa pachI savAre ja kevalI thayA, tethI anuzAsana karavA mATe Avazyaka evA prazasta rAga-dveSanA adhikArI sudharmAsvAmI ja rahyA. joke prabhue bhAvinA jJAna anusAre prathamathI ja sarva gaNadharonI hAjarImAM ja sudharmAsvAmIne gaNaanujJA ApI paTTadhara banAvyA che. te avasare sudharmAsvAmInA zaraNamAM lAkho ziSyo che. te sarvamAM guNa, zakti, pratibhA ane puNyathI jaMbUsvAmI pradhAna che. teo lAkhonA guru banI zake ane temanA zaraNamAM gayelAne avazya bhavacakramAMthI pAra pADI zake tevA sAmarthyavALA che. tethI sudharmAsvAmIe, prabhunI hAjarImAM paTTadhara tarIke pote je javAbadArI adA karatA hatA, te javAbadArI temaNe potAnA paTTadhara jaMbusvAmIne soMpI ane pote prabhunI javAbadArI svIkArI. jaMbusvAmIe potAnI pATe jIvaMta tIrthasvarUpa prabhavasvAmIne paTTadhara sthApyA. tIrthasvarUpa paTTadhara ziSya prApta thavA mahApuNyazALIne paNa atidurlabha che, temAM prabhavasvAmInuM dRSTAMta che. prabhavasvAmInI potAnI umara thaI to paNa temane potAnA ziSyomAM koI te kALayogya jIvaMta tIrthasvarUpa uttarAdhikArI maLyA nahIM, tethI uttarAdhikArInI cAre bAju tapAsa kare che. zrutanA upayogathI sakala zrIsaMghanuM avalokana karyuM paNa koI zrAvaka paNa temane yogya na dekhAyo, tethI jainetaramAM najara doDAvavI paDI. tyAMthI zaThaMbhavabhaTTa brAhmaNa daSTigocara thayA. bhAvi tIrtha banavAnI lAyakAta dharAvatA zayaMbhavabhaTTane sAme cAlI pratibodha karavA prayatna karyo, tatkAla dIkSA ApI ane ghaDatara dvArA zIdhra tIrthasvarUpa paTTadhara banAvyA. tIrthakaronI gerahAjarImAM AcArya e tIrthakara tulya ane upAdhyAya e gaNadhara tulyaH ApaNe tyAM vyavasthA e che ke, 'zAsananAyaka tIrthakaro jyAM sudhI hayAta hoya tyAM sudhI tIrthakaro je kArya 1 yaduktam- kaiyAvi jiNavariMdA, pattA ayarAmaraM pahaM daauN| Ayariehi pavayaNaM, dhArijjai saMpayaM sayalaM / / 1 / / (samyaktvasaptatiH zloka 18-19-20 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 bhAvatIrtha - gItArtha guru kare che te kArya temanI gerahAjarImAM AcArya kare che, ane tIrthakaronI hAjarImAM gaNadharo je kArya kare che te gaNadharonI gerahAjarImAM upAdhyAya kare che. arthAt tIrthakaronI gerahAjarImAM AcArya tIrthaMkara tulya che ane upAdhyAya gaNadhara tulya che. A ja rIte zAsananI avicchinna paraMparA cAle che. te te kALanA uttama paTTadharo ja jIvaMta tIrtha che. RSabhadeva ane ajitanAtha vacce asaMkhya varSo gayAM, asaMkhya asaMkhya peDhIo pasAra thaI. ATalA dIrgha, avirata kALanA pravAha daramyAna koI pAtra jIvane mokSe javuM hoya to AkhuM infrastructuremALakhuM paTTadharonI avicchinna paraMparA dvArA ApIne RSabhadeva mokSe gayA, jethI kalyANano pravAha vahyA ja kare. A ja kharI tIrthasthApanA che. vartamAnakALamAM taraNatAraNa jIvaMta dharmatIrtha kone kahevuM ?? vartamAna kalikALamAM paNa taraNatAraNa jIvaMta tIrtha kone gaNavuM ? to zAstro kahe che ke A kALamAM paNa je AcArya, upAdhyAya, paMnyAsa, pravartaka, gaNi ke sAmAnya sAdhu paNa, hAlamAM upalabdha zrutano jJAtA hoya, 'sUtraarthano pAragAmI hoya, nizcayanaya-vyavahAranayano jANakAra hoya, utsarga-apavAdamAM nipuNa hoya, svasiddhAMtaparasiddhAMtano vettA hoya, jJAnamArga-kriyAmArgamAM yathAsthAnaniyojaka hoya te avazya jIvaMta tIrtha che. yogagraMthomAM jijJAsAthI ziSya prazna karyo ke svAdhyAya karavo hoya, vrata-paccakhkhANa karavAM hoya to sAdhake konI nizrA ke sAnnidhyamAM karavAM ? to javAba ApatAM kahyuM ke tIrthanA sAnnidhyamAM karavAM. ahIM teno evo artha nathI ke giranAra, pAlItANA Adi tIrthamAM jaIne karavuM. kAraNa ke te to dravyatIrtha che, ahIM bhAvatIrthanI vAta che. tethI khulAso karyo ke sUtra-arthanA jANakAra, utsarga-apavAdanA niSNAta.. guru ja tIrthasvarUpa che. temanA sAnnidhyamAM ja karavuM. temanAmAM bhavasAgarathI pAra utAravAnI zakti che, bIjI vyakti game teTalI pavitra hoya, guNiyala hoya, vaDIlasthAne hoya paNa tene A zAsanamAM tIrtha na kahevAya. are! Aje AcArya paNa sUtra 1 kriyAyAM jJAne ca vyavahatividhau nizcayapade'pavAde cotsarge klitmilitaapekssnnsu(mu)khaiH|| hataikAntadhvAntaM matamidamanekAntamahasA, pavitraM jainendraM jayati sitvstrairytivRssaiH||12|| (anekAMtavyavasthAprakaraNam) 2 'bhAvanAzrutapAThaH'-rAgAdipratipakSabhAvanaM bhAvanA, tatpratibaddhaM zrutaM bhAvanAzrutam, rAgAdinimitta-svarUpa-phalapratipAdakamityarthaH tasya pATha:- vidhinA'dhyayanam, anyathA tvanyAyopAttArthavat tataH klyaannaabhaavaat| evaM pAThe sati tIrthe zravaNam, pAThAbhAve tannirAkAryaklezAnapagamena samyak tadarthajJAnAyogAt, "aparipAcitamalasraMsanakalpaM hyapAThaM zravaNam" iti vcnaat| (thoDAzato pa221) 3 tiirthmidmucyte| ubhayajJazcaiva sUtrArtharUpajJAtaiva gururvyAkhyAtA sAdhuH, (upadezapada mahAgrantha zloka 851 TIkA) procyante yena jIvAdayastatpravacanam, tatra bhaktiH sevA tadanudhyAnaparatA, saMghabhaTTArako vA pravacanaM prvktiiti| (prazamaratiprazarapAm sto 28TI) tIrtham-adhikRtazrutA'rthobhayavid abhyastabhAvanAmArga AcAryaH, (yogazataka zloka 52 TIkA) sUtrArthobhayavedinyabhyastabhAvanAmArge tIrthakalpe gurau, (SoDazaka trIju, zloka 10 TIkA A. yazobhadrasUri) 4 yathA yathA bahuzrutaH zravaNamAtreNa sammatazca tathAvidhalokasya 'ziSyagaNasamparivRtazca' kimityAha-bahumUDhaparivArazca, For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 175 arthanA jANakAra nathI, te tIrtha nathI. bhale loka ke saMghamAM atyaMta mAnya hoya, mahApuNyazALI hoya, aneka ziSyonA guru hoya paNa sUtrArthanA jJAtA na hoya to te tIrtha nathI. mArgadarzaka guru ane guNiyala guru : tamane gurutattvamAM mArgadarzaka guru ane sAmAnya guru vacceno taphAvata khabara nathI. A zAsanamAM paMcamahAvrata pALanArA, pavitra jIvana jIvanArA, prabhuzAsanane zraddhAthI samarpita hoya te sarva sAdhuo sAmAnya guru tarIke vaMdanIya-pUjanIya-bhaktipAtra che, paNa te vyaktigata tIrthasvarUpa nathI arthAtu temanA caraNa pakaDIne anuzAsanathI tarI na zakIe. sajjana DaoNkTara paNa ajJAnathI davAnuM khoTuM prescription-ilAja lakhI Ape to dardI avazya mare, tema saMyamI pavitra guru paNa vItarAganI vANInA marmajJa na hoya, sUtrArthanA jJAtA na hoya, vartamAna zratanA rahasyane pAmyA na hoya to temanAmAM yathArtha mArgadarzana ApavAnI kSamatA nathI. tevA guru vaMdanIya banI zake paNa samarpita thaIne caraNa pakaDavA lAyaka tIrthasvarUpa guru to na ja bane. sabhAH guru sUtrArthanA jJAtA na zodhIe paraMtu amAruM samarpaNa barAbara hoya to tarIe ? sAhebajI zAstra nA pADe che, mArgadarzaka guru to jJAnI-gItArtha ja joIe. AgamamAM seMkaDo vidhAno che. Thera Thera lakhyuM ke tIrthakaronA zAsanamAM taravAnA be ja mArga kahyA che. (1) kAM svayaM gItArtha bano, (2) kAM gItArthanuM zaraNuM svIkAro. te sivAya taravAno trIjo mArga nathI. A sivAyanA mArgane tIrthakaroe saMmati ApI nathI. tamAre to atyAre zaraNuM joItuM ja nathI, anuzAsananI koI AvazyakatA ja nathI, tethI nirAMte paga lAMbA karIne beThA cho. tamane A saMsAra TahelavA yogya bagIcA jevo lAge che. haju AnAthI gabharAyAmUMjhAyA nathI. tIrthasvarUpa tAraka guru vinA DUbI marazo evuM lAgatuM nathI. zAstro gItArtha gurunI zodha karavA sADA bAra varSa jeTalI lAMbI avadhi darzAve che. jenAmAM jAte taravAnI kSamatA nathI tene mArgadarzaka guru avazya joIze ja, sAcA mArgadarzaka guru tIrthasvarUpa ja hoya. jene zrutanA AdhAre svayaM sAMgopAMga mArga dekhAto nathI te kadI bIjAne tArI na zake. svajIvanamAM pavitratA game teTalI hoya paNa te tArakatA guNanI tole na Ave. sAra e che ke jemanI pAse zAstranuM samyaguM jJAna nathI, tevA pavitra guNiyala guru paNa tArI nahIM zake. tamane mArgadarzaka zabdano artha khabara nathI. tame mAno cho ke koI paNa mahAtmA tamane darzana-pUjana-sAmAyika-pratikramaNa-tapa-tyAga-saMyamabhakti vageremAM joDe, ane tame joDAI jAo, eTale tame mAno ke A mahAtmAe mane dharmamArgamAM joDyo, tAryo. paNa zAstra kahe che ke temaNe temane mAtra kulAcAramAM joDyA. AvA pavitra mahAtmAthI paNa jainazAsana nahIM pAmI zakAya. te pAmavA to prabhue kaheluM tattva tamArA aMtarane ArapAra sparzI jAya tema banavuM joIe, je mArgadarzaka guru ja karI zake, ane te to sUtrArthanA jJAtA hoya ja. sUtrArthanA jJAtA na hoya ane bIjAnA amUDhAnAM tathAvidhAparigrahaNAd, 'avinizcitazca' ajJAtatattvazca 'samaye' siddhAnte tathA tathA'sau vastusthityA 'siddhAntapratyanIkaH' siddhAntavinAzakaH, tallAghavApAdanAditi gaathaarthH||947|| (paMcavastuka zloka 947 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru mArgadarzaka bane to bhayaMkara pApa lAge. koI AMdhaLo kahe ke huM AkhA gAmane dorIne raste caDAvuM, to tene anusaranAranuM zuM thAya ? pU. upAdhyAyajI mahArAjAe lakhyuM ke, nayana rahita jema anipuNa deze, paMtha naTTa jema satya re; jANe huM ThAme pahoMcADuM, paNa nahIM teha samastha re. sabhA : sAmAnya gurue paNa kulAcAramAM to joDyA ne ? sAhebajIH hA, cokkasa, kulAcAramAM joDavAno upakAra karyo kahevAya, paraMtu te tAraka tIrtha na kahevAya; kema ke bhAvathI zAsana pamADyuM nathI ane pamADavAnI kSamatA paNa nathI. jemAM AvI kSamatA hoya te ja jIvaMta vyakti svarUpe tIrtha kahevAya. sAcA mArgadarzaka gItArtha guru sAkSAt tIrtha che; kema ke temanuM zaraNuM-anuzAsana svIkAre tene taravAnI geraMTI che. A kAyamano niyama che. sabhA abhavi guru keTalAyane mokSe mokale che. sAhebajI : zAstrathI abUjha-abhaNa abhavi koIne mokSe mokalato nathI. gItArtha abhavi ja upadeza ApI bIjAne tArI zake che, paNa tyAM potAnAmAM saMvigna-gItArthatA nathI. jema ke jANakAra paNa khoTo DaoNkTara prescription sAcuM ApI zake che, tethI dardI sAjo thAya che. chatAM abhavinI tArakatA zAstra aupacArika ja kahI che; kema ke tenAmAM potAnI jAtane tAravAnI paNa kSamatA nathI. tethI abhavine tIrtha banavAno koI savAla nathI. sabhAH gItArtha zrAvaka guru tarIke cAle ? sAhebajIH gItArtha zrAvakane avasare consult karAya-salAha levAya, paNa gurupada to cAritradharamAM ja che. sabhAH gItArthatAnA ATalA AgrahathI sarvoparitA to jJAnanI ja thaI ne ? sAhebajIH nA, sarvoparitA gItArtha cAritradharanI ja Avaze. jo jJAnanI sarvoparitA hoya to gItArtha gRhasthane paNa guru banAvAya. paraMtu tenI nA pADI. je pALato nathI tene lokane upadeza ApavAno adhikAra nathI. tenA upadeza ane vANImAM asarakArakatA paNa nahIM hoya. paisA pApa che, te bolatAM pahelAM meM (sAdhue) paisA choDyA che. huM paisA rAkhIne pharato houM ane tamane kahuM ke paisA pApa che, to tenI asara keTalI ? A zAsanamAM mArgadarzaka gurupada saMvigna-gItArthane anAmata che. jene potAne ja rasto khabara nathI tevAnA paga tame pakaDo to tamArI dazA zuM thAya ? e to aTavAto phare sAthe tame paNa aTavAtA pharo. sabhAH atyAre tIrthasvarUpa sAdhu kharA ? sAhebajI : 'na hoya to zAsanano lopa thaI jAya. 'taravuM hoya to strArthanA jJAtA zodhI lAvo. 1 jA titthaM aNuvittI, duNha NiyaMThANa saMjayANaM c| cauro guruo mAsA, tA pacchittassa ninhvnne||190 / / (gurutattvavinizcaya prathama ullAsa zloka 190 mUla) 2 evamuktodAharaNavat prAyeNa bAhulyena janA lokA: kAlAnubhAvAd vartamAnakAlasAmarthyAdihApi jaine mate sarve'pi sAdhavaH For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 bhAvatIrtha - gItArtha guru. sadguru sAmethI nahIM kahe ke huM ja sAco guru chuM. sabhA : eka gurune pakaDyA pachI temanAmAM kSati dekhAya to ? sAhebajI: bIjI kSati hajAro cAle, je sAdhu mahAvrato zuddha pALe che ane zraddhAthI jinAjJAne samarpita che, tevAnA lAkha doSa pacAvavAnI tamArI taiyArI joIe. na pacAvo to tame apAtra. badhA ja pavitra sAdhuo bhaktipAtra che, temAM dRSTirAgathI bhedabhAva rAkhazo to tamane pApa lAgaze. chatAM taravuM hoya to saMvigna- me gItArtha tIrthane ja svIkAravuM rahe. roganI davA karavA mAtra sajjana mANasa na cAle, paNa ArogyazAstrano niSNAta avazya joIe. ema, AtmAnA bhAvaArogyane pAmavA zAstrajJa cikitsaka joIe. je tIrthane, zodhIne zaraNe javA taiyAra nathI teno A zAsanamAM praveza ja nathI. zAstramAM lakhyuM ke 'mahA tapasvI, tyAgI, pavitra cAritrane pALanAra sAdhu paNa game teTalI ArAdhanA karato hoya, chatAM jo te svayaM gItArtha nathI ke gItArthanI nizrAe nathI, to tenuM badhuM dharmAnuSThAna phoka che. to pachI nizrAzUnya zrAvakanI to zuM vAta karavI! pU. upAdhyAyajI mahArAjAe lakhyuM ke, pALa vinA jema pANI na rahe, jIva vinA jema kAyA re; gItAratha viNa tema muni na rahe, jUTha kaSTanI mAyA re. vicAra karo ke A zAsanamAM tIrthanA zaraNano Agraha keTalo che ! sabhAH Apa tIrthane mahattva Apo cho, jyAre bIjA kulAcArane mahattva Ape che tevuM nathI lAgatuM ? sAhebajI : pU. upAdhyAyajI mahArAjAe lakhyuMjJAna, darzana, caraNa guNa vinA, je karAve kulAcAra re; lUMTiyA teNe jaga dekhatAM, kihAM kare loka pokAra re. arthAtuM pote pavitra cAritra pALanAra sAdhu paNa, pATa upara besIne upadeza dvArA lokone mAtra kulAcAramAM ja joDe che, paraMtu sAco mokSamArga nathI samajAvatA, te sAdhu vAstavamAM sAdhuvezamAM rahelA lUMTArA che. sabhAH AvA sAdhue zuM lUMTyuM ? zrAvakAzca no naiva sundarAH zAstroktAcArasArA vrtnte| kiNtvnaabhogaadidossaacchaastrprtikuulprvRttyH| iti puurvvt| tasmAt kAraNAdAjJAzuddheSu samyagadhItajinAgamAcAravazAt zuddhimAgateSu sAdhuSu zrAvakeSu pratibandho bahumAnaH kaaryH||838 / / (upadezapada mahAgrantha zloka 838 TIkA) 1 jJAnAdInAmabhAve sati bhavati viziSTAnAM, kimityAha - anarthakaM 'sarvaM' niravazeSaM zirastuNDamuNDanAdyapi, AdizabdAdbhikSATanAdiparigrahaH, kathamanarthakamityAha - viparyayAt kAraNAd, yathA'nyeSAM-carakAdInAmiti gAthArthaH / / 943 / / na ca svamativikalpena AgamazUnyena yathA tathA kRtamidaM-zirastuNDamuNDanAdi phalaM dadAti svargApavargalakSaNam, apica AgamAnupAtAd' AgamAnusAreNa kRtaM dadAti, kimivetyAha - rogacikitsAvidhAnavat, tadekapramANatvAt paralokasyeti gaathaarthH||944 / / 'iya' evaM dravyaliGgamAtraM bhikSATanAdiphalaM prAyo'gItArthAd guroH sakAzAd 'yad' yasmAdanarthaphalaM vipAke jAyate 'tat' tasmAdvijJeyaH tIrthoccheda eva 'bhAvena' paramArthena, mokSalakSaNatIrthaphalAbhAvAditi gaathaarthH||945|| dvaarm|| (paMcavastuka zloka 943-944-945 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bhAvatIrtha - gItArtha guru sAhebajI bhagavAne batAvelo mokSamArga saMtADI rAkhyo, ane je tene pAmavA Ave temane bIje bhaTakADI dIdhA. tamAre tyAM koI mAla levA Ave, ane je mAla levA Avyo hoya te mAlanA badale bIjo ja mAla bhaTakADI do, to tame vepArI tarIke kevA kahevAo ? kulAcAra bAlyAvasthAmAM saMskAranA AdhAna mATe hitakArI che, paraMtu samajavAnI kSamatA AvyA pachI mArgamAM praveza karavo ja jarUrI che. te karavA te te kALane anurUpa gItArtha avazya joIe. koIe kahyuM ke zAsana to 21000 varSa sudhI cAlavAnuM che, to ATalAM kaDaka dhArAdhoraNathI kema Takaze ? teno sacoTa javAba ApatAM pU. upAdhyAya yazovijayajI mahArAjAe sADA traNaso gAthAnA stavanamAM kahyuM ke, zuddha vyavahAra che gaccha kiriyA thiti, duSpasAha jAva tIratha karyuM che nIti; teha saMvigna gItArthathI saMbhave, avara eraMDa sama koNa jaga lekhave? zAsana to saMvigna-gItArthathI ja cAlaze, bAkI bIjA ujjaDa raNamAM eraMDA jevA che, jenI koI kiMmata nathI. jainazAsanamAM tIrthaavicchitti mATe A ja dhoraNa che. AmAM koI kALe koI ja bAMdhachoDa nathI. jemAM lAkho-karoDone tArI pAra pamADavAnI zakti che, jenuM zaraNuM svIkAro to bhavasAgarano aMta avazya thAya ja, te ja vyakti jIvaMta tIrthasvarUpa che. tArakatAmAM jarA paNa nyUnatA, kacAza, UNapa na cAle; ane te hoya to te zreSTha tIrtha nathI. jenAM darzanathI bhAgya UghaDI jAya ane jenuM zaraNuM svIkAro to avazya pAra pAmo, te ja vyaktigata tIrtha che. kAM svayaM AvA tIrtha bano athavA tIrthasvarUpa mahAtmAnA zaraNe jAo, te sivAya taravAno trIjo mArga nathI. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / memasAkSaof, mAmai for Androi III (pratita prara0 -1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvokaSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. mAtra guNiyala-sajjana mArgadarzaka na banI zake, te mArgadraSTA paNa hovo jarUrI che? bhavacakramAM bhUlA paDelA je jIvo che te saune bhavasAgarathI pAra pAmavA, saMsArarUpI gahana aTavIthI bahAra nIkaLavA, zaraNa mAtra eka dharmatIrtha ja che. te jIvaMta dharmatIrtha pAMca svarUpe che. temAM vyaktisvarUpa zreSTha jIvaMta tIrtha gaNadharo che. tyArabAda temanI avicchinna paraMparAmAM thanArA saMvigna-gItArtho che. je vyaktine ghora saMsAramAMthI bahAra nIkaLavAno rasto spaSTa khabara che, dekhAya che, mArgamAM AvatA Aroha-avarohano yathArtha For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru jANakAra che, AgaLa vadhIne saMbhavita vidgo ke avarodhono paNa jJAtA che ane tenA nirAkaraNarUpa upAyomAM paNa nipuNa che; TUMkamAM sAMgopAMga mArgadraSTA che, te ja vyakti tAraka tIrtha che. jene potAne AgaLa rasto dekhAto nathI, mArganI jANakArI zUnya che, tevo mANasa bIjAne rasto dekhADavA jAya to pote paNa aTavAI jAya ane bIjAne paNa rakhaDAve. ajANyA vistAramAM gayA ho ane koI gAmamAM pahoMcavuM hoya tyAre, rasto pUchavA tame khAlI sajjana mANasanI salAha lo ke te vistArano jANakAra hoya tenI salAha lo? jene potAne rastAnI jANakArI na hoya tevo sajjana ane paragaju mANasa paNa, ajANyA vistAramAM tamane sahAya karavA taiyAra hoya, ane cokkasa sthaLe laI javA taiyArI batAve, to paNa tame tenA para madAra rAkhI javA taiyAra thAo? kAraNa ke tamane khabara che ke te pote ja rastAno jANakAra nathI, to anyane zuM batAvaze ? bAhya jagatamAM paNa bIjAnA mArgadarzaka bananArane mArganuM jJAna anivArya che, tema AMtara jagatamAM paNa mokSamArgano netA bananAra avazya mArgadraSTA hovo ghaTe. te ja tAraka tIrtha che ane mumukSune tenuM ja zaraNa svIkAravuM yogya che. ghora aTavImAM bhUlA paDelA mahAtmAne nayasAra pUche che ke, tame bharabapore AvA taDakAmAM aTavImAM kema bhamo cho ? to te mahAtmAo javAba Ape che ke ame rasto bhUlyA chIe. tyAre mArgAnusArI guNasaMpanna nayasAra kahe che ke tame ciMtA na karo. pahelAM mane bhojanano lAbha Apo, pachI huM tamane sIdho mArga batAvIza. tyArabAda bahumAnapUrvaka yogya sarabharA karI vidAya vakhate dharmAcAryane kahe che ke mArI sAthe cAlo, huM Apane A aTavImAMthI mArge pahoMcADI dauM. ahIM nayasAra raste caDAvavAno dAvo kare che; kema ke te aTavInA rastAono jANakAra che, te pradezamAM kyAMthI kaI bAju pahoMcAya tenI tene spaSTa jANakArI che. mAtra bhaktivALo hoya paNa mArgano anna hoya, ane tenA bharose sAdhuo doravAya to hajI paNa aTavAtA ja rahe. tethI bAhya jagatamAM paNa pAra UtaravA mArganuM jJAna anivArya che. sAdhune raste caDAvyA pachI pAchA pharavAnA avasare nayasArane dharmAcArya kahe che ke, A aTavImAM bhUlA paDelA amane jANakAra evA meM rasto batAvyo, tema saMsArarUpI aTavImAM bhUlA paDelA tane pAra pAmavAno bhAvamArga darzAvavAnI amane paNa icchA che. ahIM nayasArane bhAvamArga darzAvavAno dAvo karanAra AcArya AMtara jagatanA mArgadraSTA ja che. tethI ja prathama bhavamAM prabhu mahAvIranA AtmAne jIvaMta tIrthasvarUpa dharmAcAryanA sAkSAt yogathI taravAno prAraMbha thayo che. jo nayasArane paNa mArgadraSTA guru na maLyA hota to taravAno avakAza ja pedA na thAta. A jagatamAM taravApAtra jIvo ati alpa che, moTA bhAge jIvo DUbavApAtra che; kAraNa ke corAzI lAkha jIvAyonimAM jIva rajhaLI-2jhaLIne game teTalo herAna-parezAna thAya, sakhata mAra paDe to paNa tene mumukSubhAva jAgato ja nathI. koI viralA jIvane ja pAra UtaravAnI mumukSA jAge che. tevA je pAtra che te sarva zaraNAgatane tAravAnI javAbadArI tIrtha le che. jene taravAnI icchA che te nakkI vahelo moDo taravAno. paNa saMsAramAM moTA bhAganA jIvo taratA ja nathI, anaMtakALathI anaMtA jIvo ema ne ema rakhaDe che; kema ke temane taravAnI icchA ja nathI. paNa je jIvo taravApAtra che, sAdhanA karavA tatpara che, chatAM svabaLe taravAnI zakti nathI; kAraNa ke mArganA jANakAra nathI; tethI jeone puruSArtha karavA anyanI sahAya-AlaMbananI jarUra che, tevA jIvone tAravA mATe tIrtha che. jema nadI-taLAva-samudramAMthI bahAra nIkaLavAnA rastAonA jANakAra, For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 . bhAvatIrtha - gItArtha guru taravAnI kaLAmAM nipuNa, sakSama taravaiyAne koInI salAha ke sUcana, sahAyanI jarUra nathI, mAtra teNe madhadariyethI bahAra nIkaLavA hAtha-paga halAvIne kAMThA tarapha saDasaDATa svayaM gati karavAnI che, tema tIrthakaro, svayaMbuddha, pratyekabuddha vagere AtmAo svayaM mokSamArganA jANakAra sakSama taravaiyA che, temane anyanI sahAyanI jarUra nathI. paraMtu AvA jIvo ati alpa saMkhyAmAM hoya che, bAkInA sarva. lAyaka jIvone mArgadarzakanI, rAhabaranI avazya jarUra che. vaLI, mokSamArga to avAvaro che. sabhAH avAvaro eTale ? sAhebajIH taddana navo. je pathamAM tame kadI pathika banIne musApharI pUrve karI nathI, jene AtmAe jANyo-pichANyo nathI, anubhavyo nathI, tevo AMtara jagatano sAva ajANyo rasto che. vaLI khUbI e che ke A mArge je jAya che te pahoMcyA pachI koIne kahevA AvatA nathI. tethI agragAmI jANakAra pathiko ja navA AvanArane mArgadarzaka bane che. AvA mokSamArganA jJAtA pathiko eTale ja saMvigna-gItArtho. temanI sahAya ApaNA mATe anivArya che. sAmAnya sAdhakane A raste javuM te mahAbhArata kAma che; kAraNa ke saMpUrNa agama-agocara mArgamAM prayANa karavAnuM che. tethI tIrtharUpa tArakanI avazya jarUra paDaze. tIrthanA AlaMbana vinA taranArA 0.00.001 Tako paNa nathI. prAyaH badhA lAyaka jIvo tIrthanI sahAyathI ja tare che. je kALe tIrtha vidyamAna nathI hotuM te kALamAM pAtra jIvo paNa prAyaH tarI zakatA nathI. yugalikakALamAM bharatakSetramAM mokSamArga baMdha hato. te samaye paNa aneka pAtra jIvo hoI zake, paraMtu sahAyaka tIrtha ja nahotuM, tethI taravAnI koI saMbhAvanA nahotI. bharatakSetra ane airAvatakSetramAM thoDoka kALa ja tIrtha hoya che, haMmeza mATe tIrtha nathI hotuM, je kALe tIrtha sthapAya tyArathI A kSetromAM moMkSamArga vahe che; jyAre mahAvidehakSetramAM kALa, vAtAvaraNa, bhUmi uttama che, jIvo paNa puNyazAlI che ane uttama pAtro vipula saMkhyAmAM janme che, tethI tyAM avicchinnapaNe tIrthanI paraMparA cAle che. Ama, vizvamAM evo koI kALa nathI ke je kALe A jagatamAM tIrtha vidyamAna na hoya. sanAtana dharmatIrtha pravAharUpe mahAvidehamAM to kAyama hoya ja che. bhArata ane eravata kSetro evAM che ke jyAM amuka kALe tIrtha hoya ane amuka kALe tIrtha viccheda thAya. RSabhadeva ane ajitanAtha paramAtmA vacce pacAsa lAkha karoDa sAgaropama kALa pasAra thayo to paNa tIrtha satata rahyuM arthAt te kALamAM koIpaNa lAyaka jIvane bhavasAgarathI pAra pAmavuM hoya to tene sAMgopAMga rasto darzAvI, TheTha mokSa sudhI pahoMcADe tevA saMvigna-gItArtha guru bhagavaMto hayAta hoya ja. je AtmAo guNonA pejasvarUpa sakSama tAraka vyaktitva dharAvatA hoya te te kALanA jIvaMta tIrtha samajavA. AvA tIrthanI avicchinna paraMparA ajitanAtha bhagavAna sudhI cAlI. ajitanAtha bhagavAnathI saMbhavanAtha bhagavAna sudhI paNa zAsana avicchinnapaNe cAlyuM. A krama cheka navamA bhagavAna sudhI jaLavAyo. paraMtu suvidhinAtha ane zItalanAtha bhagavAna vacce gap-samayagALo paDI gayo, kAraNa tIrtha viccheda pAmyuM. te kALamAM jaina AcAra pALatA jainonA samUhamAM tIrthasvarUpa koI vyakti rahI nahIM. lokamAM tyAre derAsara, upAzraya, yAtrAnAM tIrtho Adi AlaMbano che, jaina dharmanA anuyAyI varga, jainono samUha paNa che; paraMtu koI mArgadarzaka saMvigna-gItArtha nathI. ane tenI nizrA vinA game teTalo utkaTa AcAra pALanAra sAdhu paNa sAdhu For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 181 na gaNAya, paNa asaMyata ja gaNAya, ane te asaMyatanI tAraka guru tarIke pUjA te tIrthavicchedanuM lakSaNa che. gItArthanizrA vinA paMca mahAvratanA kaThora pAlanane paNa "jUTha kaSTanI mAyA' kahI. tethI tIrthasvarUpa gItArthanuM anuzAsana saMyata mATe anivArya che, svabaLathI taranArAnI vAta judI che. tIrthavicchedanA kALamAM paNa koI svayaMbuddha, pratyekabuddha thaI zake che, paraMtu te to special category-viziSTa kakSAnA jIvo che, je AtmakalyANanA mArgamAM pUrepUrA svAdhIna che. temane koInI dependency-parataMtratA nathI. sabhA A kALamAM AvA svayaMbuddhAdi hoI zake ? sAhebajI : na hoI zake. atyAre to zAstra, sadgurunI avazya jarUra paDe. prAraMbhamAM sadgurunA sAnnidhyamAM rahI vikAsa sAdhe to svayaM gItArtha jJAnI banI zake, paNa AlaMbana vinA gItArthatA A kALamAM zakya nathI. zAstramAM gItArthonA paNa jaghanya, madhyama, utkRSTa ema traNa prakAro kahela che. mahAnizItha sUtra sudhI Agama bhaNelA marmane jaghanya gItArtha kahe che. vaLI, vistRta utsarga-apavAdathI bharelAM bRhatkalpasUtra-vyavahArasUtra Adi gaMbhIra AcAramArganAM Agamono sAMgopAMga jJAtA madhyama gItArtha kahyo che. jyAre utkRSTa gItArtha to dravyAnuyoganA niSNAta, sarva darzanonA jANakAra ane nayavAdamAM nipuNane ja kahyA che. vartamAnamAM A sarva category-kakSAnA gItArthone paNa jJAnI banavA prAraMbhamAM AlaMbananI avazya jarUra paDe che. saMkSepamAM tIrthanI sahAyathI ja tIrthasvarUpa bananAra AtmAo vizeSa hoya che. jIvaMta tIrthanA abhAve tIrthavicchedanA prasaMgo : puMDarika gaNadharathI je tIrtha cAlu thayuM, te suvidhinAtha bhagavAnanA zAsanamAM aMte viccheda pAmyuM. zItalanAtha bhagavAnanA samayamAM punaH tIrthanI sthApanA thaI, je lAkho-karoDo varSa cAlyuM, paraMtu zreyAMsanAtha bhagavAna thayA te pahelAM viccheda pAmyuM. pAchuM zreyAMsanAtha bhagavAne sthApyuM, vaLI, lAkho-karoDo varSa cAlyuM, pAchuM viccheda pAmyuM. ema cothA ArAmAM ja suvidhinAtha bhagavAnathI zAMtinAtha bhagavAnanA time spanmAMsamayagALAmAM vacce vacce tIrthano viccheda thayo; kAraNa ke te te tIrthaMkaranA zAsanamAM dhIme dhIme zAstrajJAna ghaTyuM, dRSTivAda-pUrvo-aMgo nAza pAmyAM. je jJAnanA dhAraNa vinA mArgadarzaka na banI zakAya te jJAna nAza pAmyuM, tethI pote svabaLathI tare ane anekane tAre tevA vyaktitvanI avicchinna paraMparA nAza pAmI. mAtra jainadharmanA thoDA jANakAra anuyAyIo rahyA, jemAMnA keTalAka saMvigna-gItArthatA vinA sUMThane gAMgaDe gAMdhInI jema, guru thaIne besI gayA. loko paNa thoDuM jANavA maLe eTale temane guru tarIke pUje. ema, dharmanA nAmathI jainadharmanA anuyAyIonuM ToLuM cAle; chatAM zAstramAM kahyuM ke tyAre tIrtha nahotuM, tIrthano viccheda thayo hato, zAsanamAM tAraka vyaktino abhAva hato. zAsanamAM avirata paraMparArUpe evuM zAsaka vyaktitva jyAM sudhI rahe tyAM sudhI ja bhAvatIrtha TakavAnuM. tIrthasvarUpa vyaktimAM sUtra, arthanI avazya jANakArI joIe ja; kema ke te chabastha che, arthAtu apUrNa jJAnI che. apUrNa jJAnIne aprApta parokSa mArganuM pratyakSavatuM darzana karAvanAra tIrthakaronI vANI ja che. pUrNa jJAnI tIrthakaronI vANIno sAra gaNadharo saMgrahe che, je sUtra che; ane tIrthakaronI For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 bhAvatIrtha - gItArtha guru vANI te sAkSAt artha che. tIrthakaro koIne AdhAra karyA vinA svayaM satya prakAze che, temane bolavA sUtranI sAkhanI jarUra nathI. sabhA tIrthakaro paNa samavasaraNamAM "pUrvanA tIrthakaro kahI gayA e ja huM kahuM chuM" ema bole che, te AdhAra na kahevAya ? sAhebajIH te sAkharUpe kathana nathI, mAtra pUrvanA tIrthakaro ane mArA abhiprAyamAM matabheda nathI tema jaNAvavA, pUrNa jJAnIonA jJAnanI paraspara ekarUpatA darzAvavA pUratuM vidhAna che. bAkI koI tIrthakara bIjA tIrthakaranA vacananuM AlaMbana laIne bolatA nathI. samakakSamAM AvuM avalaMbana avamUlyana gaNAya. tamArI TUMkI buddhithI uttama puruSone sarakhAvavA yogya nathI. dareka tIrthaMkaranuM vacana svataMtra che, te svayaM pramANabhUta che, teo AtmasAkSIe kevalajJAnamAM je tattva dekhAya che te vANI dvArA vahAve che. sabhA tIrthakaro bole te ja zAstra che ? sAhebajIH nA, teo bole che te to zAstra karatAM paNa adhika che; kema ke zAstra e sUtra che, tIrthakaro je bole che te artha che. sUtra karatAM artha mahAna che. artha e ja AkhA jagatano paramArtha che, satya che, tattva che, sAra che. te ja atizayayukta vANI dvArA tIrthaMkaro kahe che. temane zAstranI koI AvazyakatA nathI. zAstra haMmezAM chadmasthano viSaya che. chadmastha ja zAstranuM avalaMbana le, apUrNa jJAnI zAstrane pakaDIne cAle. jIvaMta tIrthasvarUpa vyakti paNa niyama chabastha, apUrNa jJAnI ja hoya; kema ke anuzAsanano adhikAra zAsanamAM prazasta kaSAyayukta chadmasthane soMpyo che. tethI sUtrArthano jJAtA ja tIrtha banavA lAyaka che. je je kALamAM je je zAstrajJAna vidyamAna hoya, te badhuM sAMgopAMga potAnA AtmAmAM jeNe saMkrAMta karyuM hoya, te vyakti ja sAcI zAsaka che. enI pAse je zaraNa svIkAre tene tenI lAyakAta pramANe te mArga batAve; jema sAro DaoNkTara judA judA cihnovALA rogayukta dardI Ave to saune eka davA na Ape, paraMtu roga anusAra judI judI davA Ape. A joIne koI dayALune mana thaI jAya ke ApaNe paNa davAkhAnuM kholIne davAnA DabbA laI besI jaIe, ane bicArA rogathI pIDAtA duHkhIonA roga dUra karIe, AvA bhAvathI te je rogI Ave tene, koIne amuka koIne amuka ema davA ApavAnI cAlu kare, to zuM thAya ? eka pachI eka dardIo maravA mAMDe. tethI je ema kahe che ke pavitra ane guNiyala guru hoya to zaraNa svIkAravAmAM zuM vAMdho ? teno A mArmika javAba che. koI paropakArI, sajjana, dayALu vyaktine davAkhAnAmAM DaoNkTara tarIke besADI do, ane tenI sAme cikitsA mATe pezanTanI hAra lagADo to pariNAma kevuM Ave? tema sUtrArthanA jJAna vinA agItArtha guNiyala guru koIne tapa, koIne tyAga, koIne bhakti, koIne vinaya, koIne svAdhyAya, koIne saMyama dharmarUpe 1 yadvA arthApekSayA aNoH laghoH pazcAjjAtatayA vA anu-zabdavAcyasya yo'bhidheyo yogo vyApArastatsambandho vA aNuyogo 'nuyogo veti| Aha cajhahavA jamatthao thova-pacchabhAvehiM suamaNuM tss| abhidheye vAvAro jogo teNaM va sNbNdho|| (jambUdvIpaprajJaptisUtra zAnticandra vRtti pR.5) mai yasmAdarthasyAnantatvAt tadapekSayA suutrmnnu| (vizeSAvazyakabhASya zloka 1386-1387 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 183 batAve, paNa gItArtha na hovAthI je yogathI enuM kalyANa thavAnuM na hoya te ApIne teno bhAvaroga maTADe nahIM. UlaTuM ghaNI vakhata viparIta yoga dvArA nukasAna kare. tethI jo gItArtha guru na hoya to bhAvaroganI yogya cikitsA zakya nathI, ane tevAnuM zaraNa svIkAravAthI taravuM zakya nathI. tethI jIvaMta tIrthamaya vyaktitva kAyama khAte saMvigna-gItArthamAM ja saMkrame che. are ! A zAsanamAM upadezano adhikAra ja gItArthane suprata karyo che. bIjAne hRdayamAM paropakAranI game teTalI bhAvanA hoya to paNa zAstra mUMgA rahevAnuM kahyuM che. agItArtha mauna rahe temAM tenA AtmAnuM paNa kalyANa ane bIjAnA AtmAnuM paNa kalyANa che. bAkI te netA banaze to svayaM maraze ane bIjAne paNa DubADaze. vartamAna tIrtha sudharmAsvAmIthI prAraMbha thayuM, prabhu mahAvIre sthApyuM te kramasara cAlyuM che. temAM kAraNa prAyaH paTTadhara evA pasaMda karAya ke je upalabdha zrutajJAnanA pAragAmI hoya, vyavahAra-nizcaya AdinA jJAtA hoya, zaraNe AvelAno yogakSema karavAnI tAkAta dharAvatA hoya, lAkhone tAravA yogya mArgadarzana ApavA samartha hoya, jethI zAsakatva TakI rahe. jema niSNAta DaoNkTara pAse jevo roga ane jevo dardI te pramANe davA apAya, temAM pheraphAra na cAle; tema ahIM AvanAra sarva jIvonA bhAvaroga sarakhA nathI, tethI upacArarUpe cikitsA paNa sarakhI na hoya. jene jevo roga te pramANe tene davA apAya. jene dAnadharmanI jarUra hoya tene tapadharma batADuM to zuM thAya ? ziSyone svAdhyAyanI jarUra hoya tyAre vinayamAM goThavuM ane vinayanI jarUra hoya tyAre svAdhyAyamAM rata karuM te na cAle. sabhA : A to vyaktigata upadezanI vAta thaI ne ? sAhebajI : anuzAsana to vyaktigata ja hoya. sudharmAsvAmIne prabhue anuzAsana ApanAra tIrtha banAvyA ane pachI sakala zrIsaMghane temanA zaraNe soMpyo. sUtrArthanA jJAtA sudharmAsvAmIne koInI salAhanI jarUra nathI. te svayaM koIne pUchyA vinA anuzAsana ApI zake ema che. sudharmAsvAmInI nizrAmAM paNa je munio ghaDAIne evA taiyAra thayA ke 'koInI salAha vinA bIjAne anuzAsana ApI zake, temane temaNe kahyuM ke tame svataMtra vihAra karo, svabaLathI sAdhanA karo ane bIjAne tAro. paraMtu je tevA sakSama na thayA temane anuzAsana ApyA karyuM. taravuM eTale AtmAnI eka cokkasa AMtarika prakriyA che. pratidina tamArA AtmAnuM utthAna thAya to ja zaraNuM svIkAryAno matalaba che, ane AvA zaraNa ubhayajJa gItArtha ja che. te ja taraNatAraNa che. temanA pratye samarpaNanI parAkASThA batAvatAM kahyuM ke agItArthanA vacanathI amRta paNa na pIvuM ane gItArthanA vacanathI halAhala jhera paNa gaTagaTAvI javuM. 1 .. svAvAryazIyo guTezAt sAdhu kRtvA pRtha viharati saTLadharA.... __ (AcArAMgasUtra dvitIya zrutaskaMdha, prathama cUlikA, dazamo uddeza zIlAMkAcArya TIkA) 2. tAje avidiya-paramatthe, goyamA! No ya je munne| tamhA te vivajjejjA, doggii-pNth-daayge||139 / / gIyatthassa u vayaNeNaM, visaM halAhalaM pi vaa| nivvikappo pabhakkhejjA, takkhaNA jaM smuddve||140|| paramatthao visaM tosaM, amayarasAyaNaM khu tN| NivvikappaM Na saMsAre, mao vi so amyssmo||141 / / agIyatthassa vayaNeNaM, amayaM pi Na ghotttte| jeNa ayarAmare haviyA, jaha kilANo mrijjiyaa||142|| paramatthao Na taM amayaM, visaM taM hlaahlN| Na teNa ayarAmaro hojjA, takkhaNA nihaNaM vaUJA243 1 (mahAnizItha sUtra gIyattha vihAra nAma chaTThamajhayaNaM) For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 bhAvatIrtha - gItArtha guru sabhA : sAmAnya sAdhu tIrthasvarUpa banI zake ? sAhebajIH 'hA, muni paNa sUtrArthano jJAtA hoya, ubhayajJa hoya to te tIrthasvarUpa ja kahyo che. te paNa vyaktirUpe. bhagavAna hAjara hatA tyAre gaNadharo mukhya tIrtha hatA. te pachI gaNadharo temanA paTTadharone tIrtharUpe sthApita karI gayA, te temanA paTTadharane, te rIte avicchinna paraMparA cAle che. Aja divasa sudhImAM aneka lAyaka jIvo zAsanamAM AvyA ane zakti pramANe upAsanA karI. te saune raste caDAvanAra, AgaLa AgaLano mArga darzAvanAra ane cheka pAra pahoMcADanAra AvI tIrthasvarUpa vyaktio ja hatI. jeo AvAnA zaraNamAM nathI te nAmathI ja saMghamAM che, bAkI hakIkatamAM saMghanI bahAra che. AmAM koIpaNa bAMdhachoDa nathI. pathadarzaka pathagna hovo ja joIe. cikitsaka cikitsAzAstrano jJAtA avazya joIe. temAM koI vikalpa nathI. sabhAH gaNadharonI hayAtimAM saMghamAM je je ubhayajJa muni hatA te badhA tIrtha svarUpa gaNAya ? sAhebajI : hA, badhA tIrthasvarUpa gaNAya. hoddo ke pada vinA paNa sAcuM sAmarthya hoya to teno A zAsanamAM svIkAra che. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / maryAvasArUoi, woi liIIM Affordi Iloil (mammalita praphaOTo mlojha-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvekRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. je jIva svapuruSArtha karavA taiyAra nathI tene tIrtha paNa tArI zakatuM nathI ? A jagatamAM koI paNa jIvane kalyANa karavuM hoya to svapuruSArthathI sAdhanA karavI paDe. je jIva sAdhanAno puruSArtha karavA taiyAra nathI tevAne koI tArI zake nahIM. tamAre ke mAre jeNe paNa taravuM hoya te badhAe svapuruSArthanI taiyArI rAkhavAnI ja che. je sakSama sAdhaka che, svayaM jJAnI, prabuddha, prANa che, tevAne taravA svapuruSArtha sivAya koI mArgadarzana ke sahAyanI jarUra nathI. paraMtu ghaNA sAdhako svapuruSArtha karavA taiyAra hoya paNa temane mArgadarzana-dizAsUcananI jarUra paDe. A agAdha saMsAramAM kula anaMtI anaMtI jIvarAzi che. temAMthI je AtmakalyANa karavA kaTibaddha nathI tene to bhagavAna paNa na tArI zake. have AtmakalyANa karavA je kaTibaddha che tenA paNa be prakAro paDaze. (1) mAtra svapuruSArthathI taranAra, ane (2) 1 santi-vidyante tIrthAni mameti gamyate, uktaM hi - "sAdhUnAM darzanaM zreSThaM, tIrthabhUtA hi saadhvH| tIrthaM punAti kAlena, sadya: sAdhusamAma: " (uttarAdhyayanasUtravRtti - dariNIya adhyayana pR. 373, gA. zAntisUri) For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 185 anyanI sahAyathI puruSArtha karI taranAra. A bIjA prakAranA jIvone taravA mATe tIrthanuM zaraNuM svIkAravuM paDe. tIrtha tAre kharuM paNa sahAyaka tarIke ja tAre. bIjAne tA2vA mATe sahAyanA mukhya be prakAro che. (1) upadezAtmaka vANI ane (2) satata sAraNA, vAraNA AdirUpa anuzAsana. tIrthaMkaro pAtrane upadeza Ape che, paNa anuzAsananI javAbadArI gaNadharone soMpe che; jyAre gaNadharo tIrthaMkaronI hAjarImAM ja upadeza paNa Ape che ane anuzAsana paNa Ape che. tIrtha vANInA mAdhyamathI ja upadeza ane anuzAsana dvArA taravA mATe sahAya kare, paraMtu taranAre taravAno puruSArtha to svayaM karavo ja paDe. uttama sadguru, gaNadharo ke tIrthaMkara paNa koIne sIdhA upADI mokSamAM mUkI de, tevuM banatuM nathI. jema ArogyazAstrano niSNAta cikitsaka hoya, AyurvedanI bhASAmAM kahIe to sAkSAt dhanvaMtarI hoya, ke jenI salAhanuM anusaraNa ka2vAthI sarva sAdhya roga avazya maTe, are ! motanA moMmAM gayelA dardInA roganuM nivAraNa ka2vAnI paNa jenAmAM cokkasa zakti che, Avo dhanvaMtarI vaidya paNa jo dardI svayaM cikitsA karavA taiyAra hoya to ja tene nIrogI karI zake. dardI cikitsA ja na svIkAre to dhanvaMtarI paNa Arogya na ApI zake. vaLI dhanvaMtarI mukhyatve mArgadarzanarUpe roganivAraNanI salAha ja Apaze. te salAha pramANe dardIe ja auSadha ane pathyanuM sevana ane apathyano tyAga karavo paDe. tame kaho ke 'vaidya davA khAya, vaigha carI pALe ane huM sAjo thAuM.' to tevuM kadI bane nahIM. tema ahIMyAM paNa sAdhanAno puruSArtha karanArane ja tIrtha tAre. gItArtha jJAnI dharmAcAryanI khyAti phelAvavI te tIrthaprabhAvanA che : tIrthaMkaro gaNadharone tIrtha tarIke sthApe che, gaNadharo potAnA uttama ziSyane uttarAdhikArI tIrtha tarIke sthApe, ema kramika avicchinna paraMparA cAle. tIrthaMkaranI vANImAMthI sArarUpe sUtrAtmaka tattva gaNadharoe gaNadharanAmakarmanA udayathI gUMchyuM che, jemAM samagra kalyANamArganuM jJApana karAvavAnI tAkAta che. tethI je vyakti tIrtha bane tenA mATe zarata e ja che ke pote svayaM sUtrArthanA pAragAmI hovA joIe, tenI pAse pAtrane mArgadarzana ApavA pUrepUruM samagratAthI vizALa jJAna joIe. jenI pAse tevuM pathadarzaka jJAna nathI, te zaraNe AvelAne vANI dvArA yathArtha upadeza ke anuzAsana nahIM ApI zake, ane te vinA nabaLA jIvone tArI zakAtA nathI. sAmAnya mumukSune upadeza ane anuzAsana baMne joIe. te ApanAra atyAra sudhImAM jeTalA uttama puruSo thayA, te badhA tIrthasvarUpa hatA. temano mahimA gAtAM lakhyuM ke, AvA tIrthasvarUpa mahApuruSo AkhA jagata mATe AzIrvAdarUpa che, ghora saMsAramAM aTavAyela jIvone dIvAdAMDInI jema mArga batADanAra tIrthasvarUpa vyaktio che, temanA sivAya koI sAco AdhAra ke zaraNa nathI. jemaNe emane pakaDyA che te ja taravAnA che. AvA uttama puruSo amRtanI varSA karanArA puruSo che. temanI jeTalI bhakti karo, jeTalo 1 titthapabhAvagapUA, jiNe a titthe a pajjavasia tti / iTThA sA vi ya Na have, aNicchiyatte jao bhaNiyaM / / 75 / / 'tittha'tti / tIrthaprabhAvakasya-zAstrAdhyayanAdhyApanAdinA jinazAsanazlAghAkAriNo gaNadhAriNaH pUjA, 'jine ca' zAstrasvAmini 'tIrthe ca' pravacane paryavasitA zAstraguNena zlAghyamAne AcArye'rthAcchAstRzAstrayorapi zlAghAlAbhAditi hetoriSTA, svapUjAyAmapi zAstRzAstrazlAghAtveneSyamANAyAM doSAbhAvAditi / 'sApi ca' pUjA na bhavet 'anizcitatve' zrutArthApAragatve, yato bhaNitaM sammetyAvo|37 / | (gurutattvavinizcaya dvitIya ullAsa zloka 75 mUla - TIkA) For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 bhAvatIrtha - gItArtha guru mahimA karo teTalo ocho che. temanI pUjA te tIrthanI pUjA che. AvA gItArtha-jJAnI puruSanI je bhakti kare te samagra dharmatIrthanI bhakti kare che. gItArtha-jJAnI dharmagurunI lokamAM jeTalI prabhAvanA karo tene tIrthanI, zAsananI, dharmanI prabhAvanA kahI che. paryuSaNanAM pravacanomAM zrAvakanAM agiyAra vArSika kartavyonuM bIjuM pravacana Ave che, temAM dazamuM kartavya tIrthaprabhAvanA kahyuM che. teno artha karatAM lakhyuM ke, varSamAM eka vAra zrAvake tIrthasvarUpa gurunI bhavya nagarapraveza Adi dvArA prabhAvanA karavI; kAraNa ke temanA paricayathI ja pAtra jIvo pratibodha ane mArga pAmaze, temanAmAM ja sAcI tArakazakti che. sabhAH amane hajI evo ullAsa kema thato nathI ? sAhebajIH kAraNa ke tamArA mAnasapaTa para artha-kAmano ja atyaMta prabhAva che, tethI guNasamudAyanI kiMmata dekhAtI ja nathI. ratnonA DhagalAthI paNa guNa vadhAre mahattvanI cIja che. Atmika guNo pAse ratnanA DhagalA paNa tuccha che. jeo guNathI uttama che te ja A jagatamAM sAcA zreSTha puruSo che. jenI pAse guNavaibhava che, te ja sAcA aizvaryavALo che. guNamAM ja sAcI samRddhinuM bhAna thAya to tamArI buddhi nirmala thaI jAya. samyagdaSTine to guNamAM ja aizvaryanuM avazya bhAna thAya. samakita AvyA pachI guNathI UMcuM kAMI dekhAtuM nathI. jyAM guNa dekhAya tyAM samakitInuM mAthuM jhUkI jAya, ovArI jAya. tIrthasvarUpa guru hajAro guNonA bhaMDAra ane te te yuganA yugapuruSa hoya? vaLI tIrthasvarUpa sadguruomAM mukhya guNa sUtrArthanuM jJAna che, paNa te eka ja guNa nathI. tAraka bananAramAM bIjA hajAro guNo hoya che. teo niHspRhI, paropakArazIla, tyAgI, dharmAvatAra, Adeyavacana, sahiSNu, zaraNe AvelAnA aneka doSone pacAvI zake tevA dhIra-gaMbhIra, saujanyazIla Adi aneka advitIya guNonA bhaMDAra hoya che. tAraka tIrtha bananAra vyakti sAmAnya nathI. te te yugamAM vizeSa yugapuruSa kahI zakAya tevA uttama puruSa ja dareka kALe tIrthasvarUpa bane. temanAM darzana paNa mahApuNyathI thAya, temanuM sAnnidhya to mahAbhAgyathI ja maLe. vaLI te maLyA pachI to je sAcA guNagrAhI hoya ane samarpaNapUrvaka anuzAsanamAM rahevA taiyAra hoya, temanuM to kalyANa thaI jAya, beDo pAra thaI jAya. prabhu mahAvIranA zAsanamAM tIrthanI avicchinna paraMparA : tamane kramazaH tIrthanI avicchinna paraMparA dekhAvI joIe. prabhu mahAvIranA prathama paTTadhara evA paMcama gaNadhara sudharmAsvAmIthI atyAra sudhI zAsanamAM avicchinna tIrthaparaMparA cAlI che ane haju bIjA aDhAra 1 AyariyaaNukaMpAe gaccho aNukaMpio mhaabhaago| gacchANukaMpayAe avvocchittI kayA titthe||127bhaa.|| (oghaniyukti bhASyagAthA 127 A. droNAcArya vRtti) 2 tathA pravacanaprabhAvanatA ca, sA ca yathAzaktyA mArgadezaneti 20 / (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 179-180-181 TIkA) 3 puruSavizeSe sUtrArthobhayaniSNAte tIrthakalpe gurau, (SoDazaka trI, zloka 10, u. yazovijayajITIkA) For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 187 hajArathI vadhAre varSo sudhI cAlaze. `aMtima yugapradhAna zrI duppasahasUri thaze, jeo kSAyika samakitanA dhaNI haze ane te kALamAM jeTaluM zAstrajJAna vidyamAna haze tenA sAMgopAMga dhAraka gItArtha haze. jJAna kramazaH ghasAtuM jAya che. pUrve 14 pUrva hatAM te bhagavAnanA chaThThA paTTadhara sudhI rahyAM. sthUlabhadrasvAmI sUtrathI 14 pUrvadhara ane arthathI 10 pUrvadhara thayA. tyArapachI zAsanamAM 10 pUrvadharanI paraMparA cAlI. chellA 10 pUrvadhara vajasvAmI thayA. A badhA paTTadharo zreSTha tIrthasvarUpa hatA, zrutakevalI hatA. temanI dezanA amogha ja hoya. game tevo nAstika jIva Ave, paNa jo tenAmAM aMzamAtra paNa lAyakAta hoya to tene mArge caDAvavAnI pUrepUrI kSamatA AvA gItArtha guruomAM avazya hoya. paropakAranuM pradhAna sAdhana dvAdazAMgIrUpa samyak zrutajJAna : sabhA : dasapUrvIne zrutakevalI kahevAya ? sAhebajI : jene sarva vastunuM jJAna che te pUrNajJAnI kevalI kahevAya, jyAre zrutanA baLathI vANI dvArA sarva vastuo pratipAdana karI zake te zrutakevalI kahevAya. AvI kSamatA dasa pUrvadhara sudhInA zrutajJAnIomAM hoya che, tethI dasa pUrvathI AraMbhIne upara sarva zrutajJAnIo zrutakevalI kahevAya. AmajanatAnA badhA praznono hAjarAhajUra javAba ApavAnI zakti temanAmAM hoya. amArI pAse AvI zakti nathI. mane tame pUcho ke gayA bhavamAM huM kyAM hato ? to huM na kahI zakuM. bahu bahu to tamArI mAnasika vRttionA parIkSaNathI aMdAja kADhI zakAya ke deva, manuSya, tiryaMca ke naraka kyAMthI AvyA haze. paNa te aMdAja aMdAjita jJAna che, sunizcita nathI. huM bhUta-bhAvi-vartamAnano trikAlavettA nathI. amArI pAse evuM zAstrajJAna nathI ke bhUtabhaviSyanA prasaMgo kahI zakAya. vaLI, atyAre tamArA manamAM kevA vikalpo cAle che te paNa huM cokkasa jANI na zakuM. mAtra tamArA mukhanI rekhA parathI aMdAja meLavuM, paNa te jJAna acokkasa-adhUruM che. jyAre zrutakevalI to zrotAnA manamAM kevI gaDamathala cAle che te paNa zrutanA baLathI nizciMta jANI zake che. sabhA : badhA zrutakevalI sarva zrutano pAra pAmyA hoya ? sAhebajI : nA, sarvazrutano pAra to caudapUrvI pAmyA hoya. vaLI, caudapUrvImAM paNa utkRSTa caudapUrvI gaNadharo che. sabhA : gaNadharone paNa zrutajJAnAvaraNIyano udaya hoya ? sAhebajI : hA, hoya. haju abhilApya bhAvomAMthI anaMtamA bhAgane ja temaNe jANyo che. chatAM vANImAM evI kSamatA che ke samajAvavAmAM kacAza ke adhUrapa na hoya. 1 duppasaha jAva tIratha kahyuM che nIti; teha saMvignagItArthathI saMbhave, avara eraMDa sama koNa jaga lekhave. 17. (siddhAMtavicAra rahasya garbhita 350 gAthAnuM stavana DhALa 16mI) dravyataH zrutajJAnI upayuktaH san sarvadravyANi jAnAti pazyatIti, atrAbhinnadazapUrvadharAdiH zrutakevalI parigRhyate, . ( naMdI sUtra sUtra 119 TIkA) 2 ... For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 bhAvatIrtha - gItArtha guru sabhA : zrutanA baLathI sAmI vyaktinA manobhAva jANI zakAya ? sAhebajI hA, jANI zakAya. zrutanA atizayane jANo to kRtanI zaktinI tamane khabara paDe. zAstramAM zrutanI riddhi zabda vAparyo che. jJAnanuM paNa ezvarya-riddhi-siddhi che. are ! jainazAstromAM jJAna ane jJAnanA bheda-prabhedonuM varNana karanArA graMtho bhegA karo to volyumonAM volyumo bharAya. sArA niSNAta jainetara paMDita kaheluM ke, sApa vecAttAnA vistAra vihota driya jJAnanuM svarUpa, tenA prakAra, peTA prakAra, pratyeka jJAnanI keTalI sImA, zakti vagere vAMco to tamAruM AjanuM vijJAna jhAMkhuM lAge. vaLI, varNana tarkabaddha che. jJAnanA AvA vibhAjananI kalpanA paNa vijJAne nahIM karI hoya, chatAM tamane jJAna ke jJAnI sAthe koI matalaba nathI. dharmanA kSetramAM to jJAna ane jJAnIne khAlI hAtha joDavA eTalI ja tamArI bhAvanA che; kAraNa ke tamAre to saMsAranA kSetranA jJAnamAM ja pAvaradhA thavuM che. samyapha jJAna jema jema vadhe tema tema AtmAnI zaktio khIle. kevaLajJAnamAM saMsAranI sarva labdhio samAya che, AtmAnA zreSTha aizvaryano temAM samAveza thaI jAya che; jyAre zrutajJAnamAM tAravArUpa paropakAranI vAta che. paropakAramAM pradhAnatA zrutajJAnanI ja Ave. kevalI samagra jagatane jue-jANe, paraMtu temane paNa paropakAra karavAnuM mAdhyama to zrutajJAna ja che; kema ke bIjAM sarva jJAno to mUMgA che. matijJAna ke avadhijJAnathI jANelI koI paNa vastunI bIjAne abhivyakti karavI hoya to sahAya zrutajJAnanI ja levI paDe. tethI paropakAranuM sAdhana to zrutajJAna ja bane. bAkInAM jJAna jJAnI pAse anubhUtirUpe rahe, eTale ke je pAmyo hoya te ja tenA svAdane cAkhI zake, mANI zake. bIjAne tenI kAMI khabara na paDe. bIjA beThA vA khAya. zrutajJAna e AkhA jagatanuM bodhakAraka mAdhyama che. pUrNa jJAnI tIrthakaro paNa tattvanI abhivyakti vANI dvArA ja kare che. zAsanamAM A dRSTikoNathI zrutanuM apAra mahattva che. tethI ja kevaLajJAnIne gauNa karI utkRSTa zrutajJAnI evA gaNadharone ja samavasaraNamAM mukhya banAvyA che; kema ke temanI pAse vANInuM prabhutva, vANInA atizaya che, jethI temanAthI je paropakAra thaze, kalyANamArganI sthApanA thaze, te kevalIthI nahIM thAya. tIrtha tarIke zratanuM mahattva Avaze. 10 pUrvadhara vajasvAmI hatA tyAM sudhI zAsanamAM jayajayakAra svAbhAvika hato; kema ke temanI pAse paropakAra mATenI pUrNa kSamatA che. zAsanamAM thayelA moTA bhAganA vibhAjaka vivAdo temanA kALadharma pachInA che. jyAM sudhI AvA nAyaka beThA hoya tyAM sudhI vivAdono avakAza ocho hoya. pachIthI jJAna kramazaH ghaTatuM gayuM, chatAM A kALamAM je zAstrarUpe vidyamAna jJAna che, teno jJAtA ja tIrthasvarUpa bane. 1 tatra vaikriyddhikriynirmaannlkssnnaa| AdinA jaMghAcAraNAdilabdhigrahaH / tathA jJAnatapazcaraNasaMpadaH tatra jJAnasaMpaccaturdazapUrviNa eksmaadghttaaderghttaadishsrnirmaannlkssnnaa| (dvAtriMzad dvAtriMzikA navamI batrIsI, zloka 14 TIkA) 2 kiJca, zrutajJAnameva paraprabodhe samartham, mukharatvAt, na zeSajJAnAni, muuktvaat| idamuktaM bhavati-upadezenaiva paraH prabodhyate, upadezazca zabdenaiva, zabdazca kAraNe kAryopacArAt zrutajJAna evA'ntarbhavati, na zeSajJAneSu; ataHzabdAtmakaM zrutameva prprbodhkm| tathA, pradIpa iva zrutajJAnameva yasmAt sva-parasvarUpaprakAzakam, nazeSajJAnAni / na hi zrutajJAnaM vihAya svakIyaM svarUpaM, zeSajJAnacatuSTayasvarUpaM cA'nyajjJAnaM parasya prakAzayituM shknoti| (vizeSAvazyakabhASya zloka 838-839 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru, 189 sabhA : 45 Agama keTalA samayathI che ? sAhebajIH bhUtakALamAM 45 nahIM, paNa 84 Agamo hatAM. temanAM nAmo pampasUtramAM Ave che. te pahelAM hajAro Agamo hatAM. bhagavAna mahAvIranA 14000 ziSyo hatA, te dareke eka eka pannA svarUpa AgamanI racanA karI che. tethI 14000 to pannArUpa Agama hatAM, bIjAM zAstro judAM. vartamAnamAM ApaNe Agama zabdano prayoga vadhAre karIe chIe, paNa mukhya zrutano vAcaka zAstrIya zabda dvAdazAMgI che. gaNadhara bhagavaMto pahelAM 14 pUrvanI racanA kare che ane pachI dvAdazAMgInI racanA kare che : sabhA : zrutano vAcaka zabda 14 pUrva nahIM ? sAhebajI : dvAdazAMgImAM 14 pUrva AvI jAya che. bAramA aMga dRSTivAdanA pAMca vibhAgamAMno eka vibhAga 14 pUrva che. joke 14 pUrvomAMthI ja dvAdazAMgIno janma thayo che. tIrthakaronI dezanA sAMbhaLIne pratibodha pAmelA gaNadharo tattvajijJAsAthI prabhune traNa prazna pUche che, jenA traNa vAkyarUpe prabhu javAba Ape che, je prasiddha tripadI che; jemAM jagatanA mULabhUta siddhAMtane sArarUpe gaNadharo meLave che. bIjabuddhinA nidhAna gaNadharo te tattva upara UhApoha karIne sau prathama je zAstronI racanA kare che te 14 pUrva che. jema koI imAratamAM pahelAM pAyAnuM caNatara thAya, tyArabAda AgaLa AgaLanuM bAMdhakAma thAya; chatAM pAyo makAnathI judo nathI gaNAto, paNa imAratamAM samAviSTa pAyo samagra makAnano AdhAra gaNAya che. tema dvAdazAMgIrUpa imAratamAM pAyArUpa 14 pUrvo che. tenI racanA gaNadharoe sau prathama karI, tethI te pUrva kahevAyAM ane dvAdazAMgImAM AvatI sarva vAtono AdhAra 14 pUrvomAM che. are ! jagatamAM evuM koI tattvajJAna nathI, evuM koI zAstra nathI je caudapUrvamAM na samAya. kalA-jJAna-vijJAna AdinI sarva zAkhA-prazAkhAo 14 pUrvamAM samAI jAya che. duniyAnI sarva bhASAo 14 pUrvadhara avazya jANe. caudapUrva sarva kaLAnA vizArada hoya. atyAre jeTalI university-yunivarsiTI che, temAM jeTalI faculty-vidyAzAkhA che, je je viSayanuM specialization-niSNAtapaNuM che, jeTalAM science-vijJAna che, jeTalI (psychology Adi) logy che, jeTalA (buddhism Adi) ism che, te badhAnuM jJAna caudapUrvIne avazya hoya. te na hoya to te caudapUrvadhara ja na kahevAya. sarva zAstronuM jJAna zabda dvArA thAya che, ane zabdo akSaronA saMyojanathI racAya che. te sarva akSarono saMnipAta 14 pUrvamAM che. arthAt akSarasaMyojanathI racAtAM, jaNAvAtAM sarva jJAna 14 pUrvamAM aMtargata che. tethI dvAdazAMgInA anya vibhAgomAM je kaMI paNa jJAna mukAyuM che te sarva 14 pUrvomAMthI ja 1 sthApanAmityAdi, racanApekSayA tu dvAdazamaGgaM prathamam, pUrvagatasya pUrvaM pravacanAt pUrvaM kriyamANatvAt puurvaannyucynte| sthApanAmadhikRtya ca AcAraH prthmmnggm| (narIsUtraTIvopari TiLaT) 2 ucyate, jamhA titthagaro tityapavattaNakAle gaNadharANaM savvasuttAdhArattaNato puvvaM puvvagayasuttatthaM bhAsai tamhA puvva tti maLiyA, (naMtIsUtraTIvA) 3 azeSavizeSAnvitasya samagravastustomasya bhUtasya-sadbhUtasya vAda:-bhaNanaM yatrAsau 'bhUtavAdaH' dRssttivaado'bhidhiiyte| kopari TippaNa) For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 190 uddhRta karIne mukAyeluM che. jema AkhI duniyAnuM pANI mULa srotarUpe dariyAmAM che, nadI-taLAvamAM je pANI Avaze te paraMparAe dariyAmAMthI ja Avaze; tema dvAdazAMgImAM gaNadharo dvArA je kAMI varNana karAze, te mULa AdhArabhUta 14 pUrvomAMthI ja saMkSeparUpe uddhRta karIne mukAze. 114 pUryo zrutano dariyo che. tenuM avagAhana zreSTha prajJAsaMpanna puruSa ja karI zake. sAmAnya jIvane tattvano bodha ka2vA 14 pUrve sAdhana na banI zake. tethI tevA maMda prajJAsaMpanna jIvone jinavANIno saMkSipta sAra samajAvavA, atyaMta upakArabuddhithI gaNadharoe 14 pUrva sivAyanAM 11 aMga Adi zAstro racyAM. zAstraracanAnA avasare gaNadharonI vyApaka anugrahabuddhi hoya che. temane hRdayamAM thAya che ke jinezvaradevanuM tattva mane maLyuM che, meM jenuM sumadhura pAna karyuM che, te tattva saMkSepamAM evA zabdothI sthApana karIne mUkuM ke koI paNa lAyaka jIva tenI tenI kakSA mujaba kaMIka sAra pAmI zake, kalyANa karI zake. dRSTivAdarUpa bAramuM aMga ane temAM 14 pUrvo dhuraMdhara prajJAsaMpanna vidvAnone anulakSIne racAyAM che. tethI te vidghabhogya saMskRta bhASAmAM che, jyAre maMda prajJAsaMpanna jIvone upakAra karavA AcArAMga Adi je 11 aMgarUpa zAstra racAyuM che, te lokabhASA prAkRtamAM che. vAstavamAM 14 pUrvamAM na hoya tevI koI vAta 11 aMgamAM nathI. 11 aMgamAM je tattva che te badhuM 14 pUrvamAM avazya che, paNa 14 pUrvamAM je tattva che te samagratAthI 11 aMgamAM nathI; jema nadI-taLAvanuM pANI samudramAM samAya che, paNa samudranuM pANI nadI-taLAvamAM samAtuM nathI. A upamA che. saMkSepamAM kahuM to sarva zrutajJAnanI AdhArazilA 14 pUrva che, chatAM mAtra 14 pUrva gaNadhararacita zAstra nathI, paraMtu samagra dvAdazAMgI gaNadhararacita che . 14 pUrvanI racanA prathama karI paNa abhyAsakramamAM chelle Toca para mUkyuM; kema ke bhaNanAra vidyArthI prAraMbhamAM alpajJa ke alpa zaktimAna hoya, tethI zarUAta smooth feedingthI ka2vI paDe. kolejanA aMtima vargamAM pirasAtA jJAnamAM prAthamika dhoraNonuM jJAna samAI ja jAya che, chatAM vidyArthIne sIdho aMtima kakSAnA dhoraNano abhyAsakrama nathI bhaNAvAto, tenA jevI A vAta che. tAtparya eTaluM ja che ke dvAdazAMgIno eka vibhAga cauda pUrva che, chatAM samagra zAstrano mULa srota, gaMgotrI cauda pUrva ja che. caudapUrvamAM sarva zruta samAya, 11 aMgamAM sarva zruta na samAya. tethI pUrvadharo zrutanA dariyA kahevAya. 1 Aha- nanu prathamaM pUrvANyevopanibadhnAti gaNadhara ityAgame zrUyate, pUrvakaraNAdeva caitAni pUrvANyabhidhIyante, teSu ca niHzeSamapi vAGmayamavatarati, atazcaturdazapUrvAtmakaM dvAdazamevAGgamastu kiM zeSAGgaviracanena ? aGgabAhyazrutaracanena vA? iti, atrocyateyadyapi dRSTivAde sarvasyApi vAGmayasyAvatAro'sti tathApi durmedhasAM tadavadhAraNAdyayogyAnAM mandamatInAM tathA zrAvakAdInAM strINAM cAnugrahArthaM vizeSazrutasya pUrvebhyo vibhinnasyAGgabAhya-zeSAGgarUpasya viracanA kRteti / strINAM dRSTivAde adhikAra eva nAsti / (naMtIpUtra TIjori TippaLa) 2 yathAbhavyaM vyApakazcAnugrahavidhiH, upakAryAt pratyupakAralipsA'bhAvena mahatAM prvrttnaat| mahApuruSapraNItazcAdhikRtadaNDakaH AdimunibhirarhacchiSyairgaNadharaiH praNItatvAt / (lalitavistarA TIkA) 3 yaditi zrutamasmAbhiH pUrveSAM sampradAyataH / caturdazApi pUrvANi saMskRtAni purA'bhavan / / 113 / / prajJAtizayasAdhyAni tAnyucchinnAni kAlataH / adhunaikAdazAMgyasti sudharmasvAmibhASitA / / 114 / / bAla- strI - mUDha - mUrkhAdijanAnugrahaNAya saH / prAkRtAM taamihaakaarssiidnAsthA'tra vaM hi vaH / / / / (prabhAcaMdrasUri kRta prabhAvakacaritre vRddhavAdisUri caritam) For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 bhAvatIrtha - gItArtha guru prabhu vIranA zAsanamAM eka pUrva sudhInuM jJAna devaddhigaNi kSamAzramaNa paryata rahyuM. temane paNa kalpasUtramAM paTTAvalImAM zrutanA dariyA tarIke oLakhAvyA che. AvA tIrthasvarUpa pUrvadharothI jhaLahaLatuM zAsana 1000 varSa sudhI rahyuM. tyArabAda eka pUrva paNa nAza pAmyuM. 1444 graMthonA racayitA pU. haribhadrasUrinuM jJAna eka pUrvathI thoDuM nyUna gaNAya che. 'ema kALane anurUpa tIrthasvarUpa tAraka mahAtmAothI A zAsana cAlyuM che. tIrthano mULa uddeza paropakAra che, paropakAranuM zreSTha sAdhana zrutajJAna che. tethI tIrthamAM zratanI mukhyatA avazya rahe, chatAM sAcA tIrthasvarUpa jIvaMta mahAtmAomAM tAraka banavA lAkho guNo anivArya che. tethI guNanidhi, sAkSAt guNanI jIvaMta mUrti svarUpa guru ja tIrthasvarUpa che. bhAvarogIne dhavaMtarI tulya tIrtharUpa gItArthagurunI anivAryatAH AvA tIrtharUpa gurune oLakhIne samapita thatAM AvaDe, anuzAsana jhIlatAM AvaDe tevA jIvonAM sarva duHkhono aMta nizcita che. jema dhavaMtarI jevA vaidya maLe ane tene zraddhAthI anusaranAra dardI hoya to niyama nIrogI thaIne bahAra Ave; tema ahIM AtmAnuM bhAvaArogya pAmavuM che, tenA mATe tIrtharUpa guru dhanaMtarI vaidya che. vikAra e AtmAno roga che. cetana evA ApaNA AtmAmAM koI vika.ra ja na hoya to koI trAsa ke duHkhano avakAza nathI. jIvamAtrane vikAro satata saMtApa Ape che. vikRti e ja kharuM duHkha che, ane AtmAnI prakRti e ja sAcuM Arogya che. paraMtu tamane tamArA vikAronuM nidAna ke yathArtha cikitsA khabara nathI. tethI nipuNa cikitsaka zodho to te tamArA Atmika doSone yathArtha oLakhI le, ane tenuM cokkasa nidAna karIne evuM akasIra auSadha Ape ke jethI tamArA sarva doSo mULamAMthI nAza pAmavAnA cAlu thAya. tethI bhAvaArogya pAmavA gItArtha dhanaMtarInI anivArya AvazyakatA raheze ja. sabhA : AtmAnA sarva rogone maTADe evI koI eka davA nathI ? sAhebajIH nA, bhautikakSetramAM paNa zArIrika sarva rogonI eka davA koI zodhAI nathI. jo tevI davA hota to duniyAmAM DaoNkTara-vaidya Adi cikitsakonI jarUra ja na paData. emane dhaMdho baMdha karIne nivRtta thavuM paData, ane sarva roganI eka ja davA ahIM maLe che evA pATiyAvALI mAtra dukAnathI ja cAlata. paraMtu 1 evaM tAvadarthavakturmaGgalArthaM vandanamabhihitaM, idAnIM sUtrakartRprabhRtInAmapi pUjyatvAt vandanamAhavyAkhyA-'ekAdaza' iti saMkhyAvAcakaH zabdaH, 'apiH samuccaye, anuttarajJAnadarzanAdidharmagaNaM dhArayantIti gaNadharAstAn, prakarSaNa pradhAnA Adau vA vAcakAH pravAcakAH tAn, kasya?-'pravacanasya' AgamasyetyarthaH, kiM?-vaMdAmi, evaM tAvanmUlagaNadharavandanaM, tathA 'sarva' niravazeSa, gaNadharA:-AcAryAsteSAM vaMza:-pravAhastaM, tathA vAcakA-upAdhyAyAsteSAM vaMzastaM, tathA 'pravacanaM ca' AgamaM ca, vanda iti yogH| Aha-iha vaMzadvayasya pravacanasya ca kathaM vandyateti, ucyate, yathA arthavaktA arhan vandyaH, sUtravaktArazca gaNadharAH, evaM yairidamarthasUtrarUpaM pravacanaM AcAryopAdhyAyairAnItaM, tadvaMzo'pyAnayanadvAreNopakAritvAt vandya eveti, pravacanaM tu sAkSAdvRttyaivopakAritvAdeva vandyamiti gAthArthaH / / 82 / / (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 82 TIkA) * adhunA yairavicchedena sthaviraiH krameNaidaMyugInAnAmAnItaM tadAvalikA pratipAdayannAha- (naMdIsUtra zloka 23 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 bhAvatIrtha - gItArtha guru bhautikakSetramAM paNa niSNAto ane tajajJono kAphalo joIe che. vaLI, ArogyakSetramAM to UMcA niSNAtonI bhAre mAMga che. jema roganI jAti, doSanI mAtrA, dardInI avasthA, tAsIra Adino vicAra karIne ja auSadha prayoga hitakArI che; tema AtmakalyANanA kSetramAM paNa bhAvaArogyanuM koI eka ja auSadha nathI. jo eka ja auSadha hota to upadeza-anuzAsana mATe gItArthanI jarUra ja na paData. sabhA : navakAramaMtra common remedy-badhA mATe sAmAnya upAya nathI ? sAhebajI : nA, dharmanA kSetramAM koI nAstika Ave tene navakAramaMtra pakaDAvI do, to nukasAna thAya. jene AtmA para ja zraddhA nathI, te paramAtmAne sadbhAvathI namaskAra kevI rIte karavAno ? tene to pahelAM AtmA para zraddhA karAvavI paDaze. je nakkI karavAnuM ane convince-khAtarI karAvavAnuM kAma gItArtha vinA koNa karI zake ? jenAmAM cikitsA mATe Avela dardIno roga ane tene hitakArI auSadha nakkI karavAnI zakti na hoya chatAM davAkhAnuM kholIne besI jAya, to dardIonI kevI dazA thAya ? lAyaka nAstika paNa, upadezakanI aNaghaDatAnA kAraNe dharma pAmyA vinA dharmanA kSetramAMthI pAcho jAya, athavA dharma aMge halako abhiprAya ke halakI chApa laIne jAya, to tenA paNa ahitanI javAbadArI zAstro upadezaka para mUke che. samAjamAM paNa dardInA roganI yogya cikitsA na karavAthI dardI rogathI ribAto rahe, to DaoNkTara gunegAra gaNAya che. sabhAH tyAM ArogyamAM sudhAro-vadhAro thAya to khabara paDe che, paNa ahIM khabara paDatI nathI. sAhebajIH je dardI bebhAna avasthAmAM hoya tene potAnuM darda ghaTyuM ke na ghaTyuM tenI khabara na paDe. bAkI to sAva abhaNa gAmaDAnA bharavADa jevA dardIne paNa cikitsA karyA pachI DaoNkTara pUche ke tamAruM darda ghaTyuM ke nahIM ? to cokkasa kaheze ke hA, ochuM thayuM. vAstavamAM tyAM darda sAle che eTale sacita cho, ahIMyAM darda (bhAvaroga) sAlatuM nathI. roja savArathI sAMja sudhI kaSAyothI ribAo cho, covIsa kalAka raghavAyAnI jema pharo cho, kyAMya cena nathI, e.sI.mAM paNa zAMtithI sUI zakatA nathI, bahAra ThaMDaka che to paNa aMdara tApa bharyo che. A roga to pratyakSa dekhAya che, spaSTa anubhavAya che. tamAro AtmA rogathI gherAyelo ja che, satata rogathI ribAI rahyo che, te dIvA jevuM pratyakSa che. chatAM kahe che ke mane roga ocho thayo ke nahIM teno kyAsa nathI nIkaLato, to teno artha e ke tame haju AtmAnA rogane samajavA bebhAna cho. tamane roganI khabara ja nathI paDatI, to cikitsA zenI karavAnI che ? koI dardI davAkhAne jAya to DaoNkTara pUche ke zuM complainphariyAda che ? tyAre ema kaho ke koI complain nathI, to DaoNkTara davA kare ke bahAra kADhe ? sabhA : complain-phariyAda ja khabara nathI paDatI. sAhebajI : roga tamane thayo che ke DaoNkTarane ? jene dardanI pIDAno anubhava thato hoya tene ja cikitsakanI jarUra paDe. bhAvarogathI trAsyA ja nathI, auSadhanI khabara paNa nathI ane icchA paNa nathI. auSadha mATe lagabhaga ahIM koI AvatA ja nathI. tethI tIrthanI jIvanamAM koI zodha nathI. jene auSadha ja nathI joItuM, paraMtu mAtra kutUhalathI davAkhAnAmAM AMTo mAravA ja javuM che, tene to game te cikitsakanuM auSadhAlaya cAle, tema tamane paNa bhaLatA ja dharmaguru cAle; kAraNa ke mArA AtmAmAM bhAvaArogya pragaTAve tevA mArgadarzaka For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru guru ja mAre joIe tevI tamane talapa nathI. jene evI tamannA hoya te ja zaraNarUpe tIrthane zodhe. je zrutanA pAragAmI hoya, utsarga-apavAda, nizcaya-vyavahAra, svasamaya-parasamaya AdinA bodhathI paripakva hoya; paropakArarasika, dhIra, gaMbhIra, cAritrasaMpanna, sahiSNu, udAra hoya; zaraNe AvelAnI so bhUlone gaLI jAya ane enI lAyakAta hoya to avazya hita kare, tevA guru ja tIrthaMkaranI gerahAjarImAM A jagatamAM zaraNarUpa che. prabhuzAsanamAM gItArthatAno ati Agraha che. jene gItArthayogya zrutajJAna nathI tene AcAryapada ApanAra paNa pApano bhAgI che. jeNe A rIte pada lIdhuM hoya tene paNa mahAnukasAna che. zAstro tyAM sudhI kahe che ke, gItArthatAzUnya padavIdharathI ja tIrthano kramika viccheda thAya che. tevA AcAryanI pUjA e tIrthanI pUjA nathI. A zAsanamAM satya kahevAmAM koI kacAza rAkhI nathI. chelle saMkSepamAM barAbara avadhAraNa karI lo ke tIrthanI avicchinna paraMparA jyAM sudhI AvA gItArtha guru zAsanamAM hoya tyAM sudhI ja cAle. emanI nizrAe ja AkhA saMghane vartavAnuM che, bAkInAne to saMgha ja nathI gaNyo. A niyata paribhASAne samajo to, tIrthaMkaroe tIrtha sthApIne asaMkhya asaMkhya kALa sudhI lAyaka jIvone jIvaMta tAraka tattva pratyakSa maLe evI vyavasthA goThavI arthAt jJAnI gItArtha gurunI avicchinna paraMparA cAle evuM taMtra sthApita karyuM. sabhA H jadhanya gItArthathI cAle ? 3 sAhebajI H je kALamAM jeTaluM zrutajJAna hoya tenA dhAraka gItArtha kahyA. anya kAryomAM jaghanya gItArtha cAle, paraMtu OM zAsananI mukhya dhurA vahana karavAmAM to te te kALanA zrutanA pAragAmI ja Avazyaka che. prabhu vIranA zAsanamAM aMtima tIrthasvarUpa duppasahasUri thaze, te paNa te kALanA saMpUrNa zrutanA pAragAmI haze. AvA zrutadharo ja te te kALe zAsananA AdhArastaMbha che. temanI eka eka salAha zAsana mATe atyaMta 1 servAMgaghdha-nivavuMvaLa-nozo, se khaM naLI, se LaM Ladare, se khaMtitye, se khaMtityayare, se Le arahA, se gUM vattI, se khaM niLe, (mahAnizItha sUtra navaNIyasAra nAmanuM pAMcamuM adhyayana phakaro 19) 2 bhASA mRSAnyathA tu, pravacananindA ca ziSyaguNahAniH / tIrthocchedazceti, svalpAdhyayane na yogyatvam / / 131 / / 193 (mArgaparizuddhi) 'itarathA' anIdRzAnuyogAnujJAyAM mRSAvAMdo gurostamanujAnataH, pravacanakhisA ca bhavati loke, tathAbhUtaprarUpakAt, zeSANAmapi ca guNahAniH sannAyakAbhAvAt, tIrthocchedazca bhAvena tataH samyagjJAnAdyapravRtteriti dvaargaathaarthH||933 / / (paMcavastuka zloka 933 TIkA) 3 sarvavadhasamarthena siMhAdikrUrasattvavyApAdanakSameNa / pratipannANuvratena satA / siMhAdiH siMhaH zarabho vA / na ghAtita iti / tena tu siNhaadinaa| ghAtito yugapradhAno'nuyogadhara eka evAcAryaH / saMbhavatyetaditi / / 165 / / tatastasmAdAcAryaghAtAttIrthocchedaH dhanitamatyarthamanarthaH prabhUtasattvAnAM darzanAdyanavAptyA mumukSUNAm / yatazcaivaM tattasmAt / kathaM na bhavati doSaH / teSAM pratyAkhyAtRpratyAkhyApayitRNAm / iha vinAzakaraNe / nivRttivAdinAM bhavatyeveti / / 166 / / ( zrAvakaprajJapti zloka 165 - 166 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 bhAvatIrtha - gItArtha guru kImatI che. AvA jJAnIno je nirarthaka samaya le, tene temanI UMcI zakti dvArA aneka jIvone kalyANa thavAnuM hatuM teno virodha karavAnuM mahApApa lAge. je anekanA samyak tAranArA che, jemanI eka eka kSaNanI kiMmata che, je mahA ciMtana dvArA jinavacanano sUkSma marma tAravIne lAkhone kalyANanA kAraNa banI zake tema che, jemanI zakti-pratibhA anekane tAravAnI che, temano tame tamArA svArtha khAtara binajarUrI upayoga karo to tame zAsananI dRSTie mahA nukasAnanuM kAma karo cho. tamane tenI kalpanA paNa nathI. dA.ta. muMbaInA koI Toca kakSAnA sarjana ke speziyAlIsTa DaoNkTarano tame kauTuMbika saMbaMdhane kAraNe binajarUrI samaya bagADo to tenAthI aneka dardIonA jIvanane thatA pArAvAra nukasAnanI javAbadArI tamArA kapALe coMTe che. zrutakevalInI durlabhatAnuM daSTAMta sabhA zAsanamAM zrutakevalI to ghaNA hoya ne ? sAhebajI ghaNA eTale lAInabaMdha beThA hoya ema ? cothA ArAmAM paNa samagra zAsanamAM zrutakevalI sadA sulabha na hatA. 'RSabhadevathI AraMbhI dareka tIrthaMkaranA zAsanamAM zrutajJAnanI racanA pachI ghasAtAM ghasAtAM caudapUrva ane dRSTivAdano viccheda thayo che, ema bhagavatIsUtramAM ullekha che. vaLI, zrutakevalInI durlabhatAno eka prasiddha dAkhalo ApuM ke, naminAtha bhagavAnanuM zAsana vidyamAna che ane hajI nemikumAra gRhastha avasthAmAM che te vakhate AkhA bharatakSetramAM eka paNa kevalajJAnI nathI. lAkhonI saMkhyAmAM sAdhu-sAdhvI che, ArAdhaka caturvidha saMgha che, jainono vizALa samudAya che; chatAM kevalajJAnI to ThIka mana:paryavajJAnI, viziSTa avadhijJAnI, cauda pUrvadhara ke dazapUrvadhara sudhInA jJAnayukta koI zrutakevalI paNa hAjara nathI. cotho Aro hovA chatAM paNa AkhA bharatakSetramAM koI zrutakevalI vidyamAna na hatA. atIndriya jJAna dharAvanAra mahAtmA paNa ekamAtra atimuktamuni hatA, je saMsArI pakSe kaMsanA sagA nAnA bhAI hatA. te samaye evo jaTila prazna Avyo ke jeno javAba atIndriya jJAnI ja ApI zake. tyAre kahyuM ke A praznano javAba ApavAnI tAkAta samagra bharatakSetramAM eka atimuktamuni ja dharAve che. A uparathI samajI zakazo ke cothA ArAmAM paNa zratakevalIonA DhagalA nathI hotA, jyAre atyAre to kalikAla che. badhAM dravyatIrtho-sthAvaratIrtho karatAM jaMgamatIrthano acinya mahimA 2 jaMgama tIrtha ati durlabha che, chatAM je hoya temanAmAM tame kalpanA na karI zako eTalo jagatano 1 "eesi NaM bhaMte ! cauvIsAe titthagarANaM kai jiNaMtarA paNNattA? goyamA ! tevIsaM jiNaMtarA pnnnnttaa| eesi NaM bhaMte ! tevIsAe jiNaMtaresu kassa kahiM kAliyasuassa vocchede paNNatte? goyamA! eesu NaM tevIsAe jiNaMtaresu purimapacchimaesu aTThasu aTThasu jiNaMtaresu ettha NaM kAliasuassa avvocchede paNNatte, majjhimaesu sattasu jiNaMtaresu ettha NaM kAliyasuassa vocchede paNNatte, savvatthavi NaM vocchinne ditttthivaade| (vicAraratnAkara bhagavatI vicAranAmA paJcama taraMga) 2 na kevalaM tIrthayAtrAkaraNaM kintu 'saMviggajaNatti' saMvignazcAsau janazca saMvignajanaH saMvega 1 nirveda 2 dharmazraddhA 3 gurusAdharmikazuzrUSA 4 AlocanA 5 nindA 6 gardA 7 sAmAyika 8 caturviMzatistava 9 vandana 10 pratikramaNa 11 kAyotsarga 12 For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 195 upakAra karavAnI zakti che. temanA samaya-zaktino yathArtha upayoga thAya to jagata nyAla thaI jAya, aneka lAyaka jIvo tarI jAya. AvA anekanA upakArI pratye game tevo vyavahAra na thAya. zAstramAM kahyuM che ke tIrthasvarUpa AcAryane koI zrAvaka sIdho maLavA paNa na jaI zake. saMsAramAM paNa moTA mANasane maLavA javuM hoya to keTalI corridormAMthI-keTalA koThAomAMthI pasAra thAo tyAre tenI najIka pahoMcI zako ? atyAre dharmanA kSetramAM AvI vyavasthA nathI rahI, paNa bhUtakALamAM zrIsaMghamAM A vyavasthA hatI ja. gItArtha gurune jIvaMta tIrtha kahIne zAstro e sUcave che ke badhAM dravyatIrtho karatAM Amano mahimA vadhAre che; kAraNa ke dravyatIrtho e sthAvaratIrtho che ane sthAvaratIrtho karatAM jaMgamatIrtho mahAna che. ane sarva jaMgamatIrthamAM zreSTha jaMgamatIrtha zAsananI anuzAsaka vyakti ja che. temanAthI ja jagatamAM kalyANamArga vahana thAya che ane temanI pAse ja tIrthaMkaroe kahelA tattvano mArmika sAra che. bhavasAgarathI pote kema ta2vuM ane bIjAne kema pA2 pamADavA tenuM nipuNa jJAna temanAmAM che. temanAM bhakti, samarpaNa, sAnnidhya ja mumukSune zaraNa che. sabhA : AvA gItArtha jJAnIne paNa saMzaya hoI zake ? sAhebajI : hA, hoI zake. paraMtu AtmakalyANanA mArgamAM temane dvidhA, vimAsaNa ke saMzaya na hoya; temAM teo sunizcita hoya. bAkI to caudapUrvadhara zrutakevalIne paNa saMzaya thaI zake che. duniyAmAM anaMta jJAnavijJAnanA prakAro che, anaMta jJeya vastu che, tethI kevalajJAna na pragaTe tyAM sudhI saMzaya saMbhavita che. paNa je saMzaya potAnA ke anyanA AtmakalyANamAM avarodhaka nathI, tevA saMzayanuM koI jokhama nathI. koI DaoNkTarane bAMdhakAmanI (ArkITekTa) kaLAmAM ajJAna ke saMzaya hoya to tenAthI tene DaoNkTarI lAInamAM koI muzkelI naDatI nathI. dardIne ArogyanuM mArgadarzana ApavAmAM te sAro tajajJa che ja. tema caudapUrvadharane koI saMzaya hoya to AhA2ka labdhino upayoga karI, mahAvidehakSetramAM jaI, tIrthaMkaro pAse saMzayanuM nirAkaraNa karatA hoya che; pratyAkhyAna 13 stavastutimaGgala 14 kAlapratyupekSaNA 15 prAyazcittakaraNa 16 kSAmaNA 17 svAdhyAya 18 vAcanA 19 paripracchanA 20 parAvarttanA 21 'nuprekSA 22 dharmakathA 23 zrutArAdhanA 24 ekAgramanaHsaMnivezanA 25 saMyama 26 tapaH 27 vyavadAnaM 28 sukhAzaya 29 apratibandhatA 30 viviktazayanAsanasevanA 31 vinivarttanA 32 sambhogapratyAkhyAna 33 upadhipratyAkhyAna 39 bhaktapratyAkhyAna 40 sadbhAvapratyAkhyAna 41 pratirUpatA 42 vaiyAvRttya 43 sarvaguNasampUrNatA 44 vItarAgatA 45 kSAnti 46 mukti 47 mArdava 48 Arjava 49 bhAvasatya 50 karaNasatya 51 yogasatya 52 manoguptatA 53 vAgguptatA 54 kAyaguptatA 55 manaHsamAdhAraNA 56 vAksamAdhAraNA 57 kAyasamAdhAraNA 58 jJAnasampannatA 59 darzanasampannatA 60 cAritrasampannatA 61 zrotranigraha 62 cakSurnigraha 63 ghrANanigraha 64 jihvAnigraha 65 sparzananigraha 66 krodhavijaya 67 mAnavijaya 68 mAyAvijaya 69 lobhavijaya 70 premadveSamithyAdarzanavijaya 71 zailezyakarmatA 72 iti dvAsaptatisthAnasevakaH sAdhulokastena saha svayaM sadA vA saMsarga:paricaya yasya saMsaggIti gAthottarArddhArthaH / / 41 / / (samyaktvasaptatiH zloka 49 TIkA) 1 je puruSoe lokone sarva naye karIne Azrita eTale syAdvAdagarbhita pravacana prakAzita kartuM che ane jeonA cittane viSe A sarvanayAzrita pravacana pariNameluM che, teone vAraMvAra namaskAra ho. (32-6) (jJAnasAra0 aSTaka 32 muM, zloka 6 Tabo) For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 bhAvatIrtha - gItArtha guru tevI vAta zAstromAM Ave che. tethI chAsthane saMzaya ja na thAya tevuM nathI. jJAnanA to asaMkhya prakAra che. koI paNa viSayamAM ajJAna hoya to saMzaya udbhavI zake che, paNa AtmakalyANanA mArganuM ajJAna ja vikAsamAM avarodhaka che. tene jeNe haTAvIne mArgajJatA pragaTa karI che, te AtmA cokkasa tIrtha banI zake. sabhAH AtmakalyANa mATenuM jJAna zAstromAM kaI jagyAe che ? sAhebajIH A zAkhAnuM jJAna saMgraharUpe yogagraMthomAM che. temAM sAMgopAMga mokSamArganuM varNana karyuM che. tethI yogagraMthono mahimA gAtAM pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI mahArAjAe lakhyuM ke "A pATa para besanAra upadezaka bIjAM game teTalAM zAstro bhaNyo hoya, mAhitI ane jJAnano dariyo hoya, paNa jo tene yogagraMthonuM talasparzI jJAna na hoya to te A pATa para besI upadeza ApavA geralAyaka che. pU. upAdhyAyajI mahArAjA kahe yogagraMthanA bhAva na jANe, jANe to na prakAze; phogaTa moTAI mana rAkhe, tasa guNa dUre nAze. yogamArganI AkhI zAkhA che, temAM aneka yogagraMthono abhyAsa Ave. AtmavidyAne pAmavAnA sAMgopAMga upAyonuM temAM varNana che. jyotiSazAstranI zAkhA, tarkazAstranI zAkhA, bhASAzAstranI zAkhA Adi anya zAkhAonuM jJAna ochuM hoya to cAle, paNa upadezakamAM yogamArganI jANakArI, nipuNatA to avazya joIe. A viSayamAM ajJAna hoya to pote svayaM tarI nahIM zake ane bIjAne tArI paNa nahIM zake. sabhA upadezakane dravyAnuyoganI zAkhAnuM jJAna paNa joIe ne ? sAhebajI : utkRSTa upadezaka bananArane dravyAnuyoganI zAkhAnuM jJAna paNa joIe. dravyAnuyoganuM jJAna Toca para che. te evI zAkhA che ke je bhaNyA pachI koI viSayamAM kacAza na rahe. te zAkhAmAM niSNAta bananArane duniyAmAM evI koI jJAna-vijJAnanI zAkhA nathI ke jemAM te ArapAra na jaI zake. tame jIvanamAM nirNaya karo ke taravA mATe mAre AtmakalyANane upayogI jJAna anivArya che ane te jAte huM meLavI zakuM tema nathI, to jANakAra dvArA readymade-taiyAra meLavuM. A saMsAramAM jJAna bhADUtI maLI zake che, paNa cAritra bhADe maLatuM nathI. jJAnanA viSayamAM bhaNavAnI mahenata bIjo kare, teno sAra ke nicoDa te zodhe ane sIdhesIdhuM tenuM phaLa tenI salAhathI tame meLavI zako. jema eka DaoNkTara AMkhanA viSayamAM niSNAta che, AkhA jIvanamAM parizrama karIne teNe AMkhanA cikitsAvijJAnamAM ghaNuM navuM jANyuM, zodhyuM che, to tenuM phaLa tame phI cUkavIne tenI consultancy-salAha dvArA meLavI zako cho. bhautika kSetramAM paNa bIjAnA jJAnano lAbha A rIte laI zakAya che. hA, niSNAta bananArane te jJAnano jeTalo lAbha maLe teTalo ja lAbha bIjAne kadAca na paNa maLe, chatAM vagara bhaNe jJAnanuM amuka phaLa pAmI zakAya che. tema dharmakSetramAM bhale tamArAmAM mArgadraSTApaNuM nathI, bhavasAgarathI bahAra nIkaLavAmAM svayaM dizA sUjhatI nathI, jAte dizA pakaDI zakatA nathI, chatAM tamane jJAnI guru dizA batAvI zake, mAtra anusaraNa karavAnI tamArI taiyArI joIe. AvA digdarzaka jJAnI te ja jIvaMta tIrtha, je niyamA ubhayajJa hoya. For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - gItArtha guru 197 sabhA : gaNadharone tIrthavahananuM zuM phaLa ? sAhebajIH je UMcAM phaLa pAmI cUkyA che, temanA navA phaLanI ciMtA tame zuM kAma karo cho ? tIrthakaro dikSAnA avasare dharmaprabhAvanA nimitte varasIdAna Ape che, je lokottara anukaMpAdAna che. tenuM uttama phaLa puNyAnubaMdhI puNya che. ahIM zAstramAM prazna karyo ke, bhagavAnane navA puNyAnubaMdhI puNyanI AvazyakatA che mATe varasIdAna kare che ? athavA tIrthakarane A anukaMpAdAnanuM phaLa zuM? teno javAba ApatAM lakhyuM ke, prabhune puNyAnubaMdhI puNyanI paNa jarUra nathI, ane phaLanI apekSAthI prabhue anukaMpAdAna karela ja nathI; mAtra A temano sva-parahitakArI AcAra che, je tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI aucityanA AcaraNarUpe teo kare che. are ! bhagavAna zAsana sthApe che te paNa, bhUtakALanuM tIrthakara nAmakarma vipAka dvArA A satkArya karAve che, tethI ja kare che. te sivAya svayaM bhagavAnane koI phaLanI AvazyakatA nathI. tema gaNadharo paNa jinavANInA sArane aMtarmuhUrtamAM pAmyA che, ane A bhavamAM ja svabaLe tarI javAnA che, paNa gaNadharanAmakarma temanI pAse AvI kalyANakArI pravRtti karAve che. temane te uttama pravRttinA phaLanI svakalyANa mATe koI jarUra nathI. are ! gaNadharo to mahAna che ja, paraMtu te pachI paNa zAsanamAM tIrthasvarUpa thayelA jeTalA AtmAo che, te sarva mArgane pAmelA ja che. temanA kalyANanI koI zaMkA nathI. temanuM kalyANa sunizcita ja che. koI pUche ke pU. haribhadrasUri ke pU. hemacaMdrAcAryanuM kalyANa thaze ? to te to thaI ja gayuM che. ATaluM vAvanAra-pamADanAra kadI DUbI javAnA nathI. nakkI karavAnA che. te paNa pradhAnatAthI svabaLe. je koI tIrthasvarUpa thayA che temane teo atyAre je sampravRtti kare che tenAthI evuM puNya baMdhAze, ke te udayamAM Avaze tyAre pharI navuM parakalyANanuM vipula satkArya karAvaze. jIvaMta tIrthanA hAthe je satkAryanI hAramALA cAle che, te paNa potAnA kalyANa mATe nahIM, mukhyatve parakalyANa mATe che, je temane pUrvanuM nivadya puNyAnubaMdhI puNya karAve che. koIka ja evA apavAda bane ke tIrthasvarUpa thayA pachI paNa bhUtakALanuM nikAcita karma temane pachADe, chatAM paNa temanI vahelAmoDA taravAnI geraMTI to nakkI ja che. [ | bhAvatIrtha - gItArtha guru saMpUrNa pa pa ] che For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 pariziSTa - bhAvatIrtha - gItArtha guru pariziSTaH bhAvatIrtha - gItArtha guru 2 upadezapada mahAgrantha TIkA + NANaM ca puNa sutitthe vihiNA siddhNtsaarsvnnenn| navanavasuyapaDhaNeNaM guNaNeNaM puvvapaDhiyassa / / 278 / / kAlAivivajjayavajjaNeNa taccANupehaNeNaM c| zloka 142 TIkA + tadeva darzayati-tIrthakarapravacanazrutaM tatra tIrthakarazcaturvarNazrIzramaNasaMghaprasUtihetuH puruSavizeSo vRSabhAdiH, pravakti vastutattvamiti pravacanaM saMghaH, zrutaM dvAdazAGgam, AcAryaM yugapradhAnaM, gaNadharaM tIrthakaraziSyapradhAnaziSyarUpaM, mahartikaM vaikriyavAdAdilabdhimantamAzAtayaM-stadutprekSitadoSodghoSaNenAnucitAcaraNena vA'vajJAsthAnamAnayan bahuzo'nekadhA anantasaMsAriko bhavati, samyaktvAdiguNaghAtakamithyAtvAdikopArjanena dUraM sanmArgaparAGmukhasya ttryopsthaapnaacaarnnaaditi||423||3|| zloka 423 TIkA 2 gurutattvavinizcaya TIkA + 'egayarammittiH saGkhyAtItAnAM gacchAjJAsthAnAnAM madhye ekatarasminnapi sthAne pramAdato bhagne 'virAdhakatvaM' jinAjJA-bAhyatvaM bhaNitam, tathA ca mahAnizIthasUtram-"se bhayavaM! kiM tesiM saMkhAtItANaM gacchamerAThANaMtarANaM asthi kei annayare ThANaMtare je NaM ussaggeNa vA avavAeNa vA kahiMci pamAyadoseNaM asaI aikkamijjA? aikkaMteNa vA ArAhage bhavijjA? goyamA! Nicchayao nntthi| se bhayavaM! keNaM aTeNaM evaM vuccai jahANaM Nicchayao Natthi? goyamA! titthayareNaM tAva titthayare, titthe puNa cAuvvaNNe samaNasaMghe, se NaM gacchesu paiTThie, gacchesuM piNaM sammaiMsaNanANacaritte paiTThie, te ya sammaiMsaNanANacaritte paramapujjANaM pujjayare paramasaranANaM saranne paramasevvANaM sevvayare, tAiM ca jattha NaM gacche annayare ThANe katthai virAhijjaMti se NaM gacche sammaggapaNAsae ummaggadesae, je NaM gacche sammaggapaNAsae ummaggadesae se NaM Nicchayao ceva aNArAhage, eteNaM aTeNaM goyamA! evaM vuccai jahA NaM saMkhAIANaM gacchamerAThANaMtarANaM je NaM gacche egaM aNNayaraM ThANaM aikkamijjA se NaM egaMteNaM ceva annaaraahge"tti| prathama ullAsa zloka 24 TIkA + tasmAnirgranthadvike-bakuzapratisevakalakSaNe saMyamadvike ca-itvarasAmAyikacchedopasthApanIyalakSaNe tIrthaM sthitaM bhavatIti pratipattavyam, tasmAttIrthasthityanyathAnupapattyA cAritraM siddhm| prathama ullAsa zloka 204 TIkA + kiJca tasyAM pUjAyAM svIyatvAbhimAnAbhAvAdapi na sAbhiSvaGgatvamityAha dvitIya ullAsa zloka 75 TIkA + taduktam-"kiM amha lakkhaNehiM tavasaMjamasuTThiANa smnnaannN| gacchavivaDDiNimittaM, icchijjai so jahA kumro||1||"tti dvitIya ullAsa zloka 77-78 TIkA For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - bhAvatIrtha - gItArtha guru 199 + 'ittrtti| yAvaddvaye'pyete'nudhAvanti tAvaditvarasAmAyikacchedopasthApanasaMyamAvanudhAvataH, yAvaccaitau tAvaddvau nirgranthAvanudhAvatastadyathA-bakuzaH prtisevkshc| yAvanmUlaguNapratisevanA tAvatpratisevakaH, yAvaduttaraguNapratisevanA tAvadbakuzaH, tato yAvattIrthaM tAvadbakuzAH pratisevakAzcAnuSajantIti nAcAritraM prasaktaM prvcnm||12||| prathama ullAsa zloka 92 TIkA + 'gihisNghaayNti| gRhiNA-saMsAriNAM mAtApitrAdInAM saGghAtaM 'hitvA' parityajya saMyamasaGghAtamupagataH san Namiti vAkyAlaGkAre jJAnacaraNasaGghAtaM saGghAtayati svAtmani sthitaM karoti sa jJAnacaraNaM saGghAtayan bhavati saGghaH, saGghAtayatIti saGgha itivyutptteH| viparItastu saGgho na bhvti||140|| ___ dvitIya ullAsa zloka 140 TIkA + 'dstti| darzanajJAnasamagrAH kriyAtazca hInA api zuddhaprarUpaNAguNAH 'dRDham' atizayena tIrthasya prabhAvakA bhvnti| tIrthaM punaH sampUrNaM caturvidhazramaNasaGghaH, taduktaM prajJaptyAm-"titthaM bhaMte! titthaM titthayare titthaM? goyamA! arahA tAva NiyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvvaNNe samaNasaMghe, taMjahA- samaNA ya samaNIo sAvayA ya saaviaao|" tti| idAnIM tAttvikazramaNAnabhyupagame ca dvividhasaGghasyaiva prasaGgaH, tAttvikazrAvakAnabhyupagame ca mUlata eva tadvilopaH, samyaktvasyApi sAdhusamIpe grAhyatvena tadabhAve tasyApyabhAva iti sarvaM kalpanAmAtraM syAditi na kinycidett||6|| prathama ullAsa zloka 206 TIkA 3 paMcAzaka TIkA + saMpUrNadazapUrvadharo hi amoghavacanatvAddharmadezanayA bhavyopakAritvena tIrthavRddhikAritvAt pratimAdikalpaM na prtipdyte| paMcAzaka0 pratimAkalpaprakaraNa paMcAzaka zloka 5 TIkA 2 mArgaparizuddhi + (972) ayamanuyogI prAjJaH, pravacanakAryeSu nitymudyuktH|| . yogyebhyo vyAkhyAnaM, ddyaatsiddhaantvidhinaiv||148|| 2 paMcavastuka TIkA + ziSyANA'miti ziSyeSu karoti kathamaso tathAvidhaH ajJaH san 'handI'tyupapradarzane jJAnAdInAM guNAnAM jJAnAdiguNAnAmadhikAdhikasaMprAptiM, vRddhimityarthaH, kimbhUtAmityAha- saMsArocchedinI samprAptiM 'paramAM' pradhAnAmiti gAthArthaH / / 940 / / tathA-'alpatvAt' tucchatvAt kAraNAt 'prAyo' bAhulyena, na hi tuccho'satIM guNasampadamAropayati, tathA heyAdivivekavirahato vA'pi, heyopAdeyaparijJAnAbhAvata ityarthaH, na hyanyato'pi - bahuzrutAdasau'jJastAM prAptiM karoti teSu, kuta ityAha-'mithyAbhimAnAd' ahamapyAcArya eva kathaM macchiSyA anyasamIpezRNvantItyevaMrUpAditi gAthArthaH / / 941 / / tataste'piziSyAH tathAbhUtA-mUrkhA eva kAlena bahunApi bhavanti niyamata eva, viziSTasamparkAbhAvAt, zeSANAmapiagItArthaziSyasattvAnAM guNahAni: 'iya' evaM 'santAnena' pravAhena vijJeyeti gaathaarthH||942|| dvaarm|| zloka 940-942 TIkA For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 pariziSTa - bhAvatIrtha - gItArtha guru + tata'AkRSya paThitvA nandI bhaNati 'guru:' AcArya:-ahamasya sAdhorupasthitasyAnuyogam - uktalakSaNamanujAnAmi 'kSamAzramaNAnAM' prAktanaRSINAM hastena, na svamanISikayeti gAthArthaH / / 58 / / kathamityAha-'dravyaguNaparyAyaiH' vyAkhyAGgarUpaireSo'nujJAta iti, zloka 958-959 TIkA itarathA RNaM paramametat, sadA'prayoge sukhazIlatayA, asamyagyogazcAyogato'pyapara:-pApIyAn draSTavyaH, zloka 969 TIkA idAnIM svalabdhyanujJAyAH zrutAyatto jAto'si tvamityatra vastuni-vastrAdilabdhyAdau, tad yathA bahuguNataraM bhavatyetadvastrAdilabdhyAdi tathaiva karttavyaM, sarvatra sUtrAt pravartitavyamiti gAthArthaH / / 1261 / / zloka 1261 TIkA + 'dIkSAvayobhyAM prAptaH' cirapravrajitaH pariNatazca dhRtimAn saMyame piNDaiSaNAdivijJAtA, AdizabdAdvastraiSaNAdiparigrahaH, 'pIThAdidharaH' kalpapIThaniyuktijJAtA anuvartakazca sAmAnyena yogyaH, svalabdheriti gAthArthaH / / 26 / / zloka 1326 TIkA + anuyogagaNAnujJAyAM kRtAyAM satyAM 'tadanupAlanam' anuyogAdipAlanaM vidhinA 'yad' yasmAttAvatkaroti 'dhIraH' RSiryAvadApatitaH krameNa caramakAla iti gAthArthaH / / 65 / / zloka 1365 TIkA , jJAnasAra aSTaka Tabo + zAstravihita kriyAno lopa karavo e kaDavAM phaLa ApanAra che. svayaM mRtyune prApta thayela ane pote mArelAmAM vizeSatA nathI ema nathI. parantu eTalI vizeSatA che ke svayaM mRtyu pAme che tyAre temAM potAno duSTAzaya nimittarUpa nathI ane pote mAre che temAM duSTAzaya nimittarUpa che. tenI peThe svayaM kriyAmAM pravRtti nahi karanArA jIvanI apekSAe gurune dUSaNa nathI, parantu avidhinI prarUpaNAne avalaMbIne zrotA avidhimAM pravRtti kare to unmArgamAM pravRtti karAvavAnA pariNAmathI avazya mahAdUSaNa che. e paNa tIrtha ucchedanA bhIrue vicAra karavA yogya che. aSTaka0 27 muM, zloka 8 Tabo 3 zrAvakaprajJapti TIkA + atIrthe siddhA atIrthasiddhAstIrthAntarasiddhA ityrthH| zrUyate ca-jINaMtare saahuvoccheutti| tatrApi jAtismaraNAdinA avAptApavargamArgAH sidhyanti evam, marudevIprabhRtayo vA atIrthasiddhAstadA tiirthsyaanutpnntvaat| zloka 76 TIkA 2 zAstravArtA samuccaya TIkA stabaka-10 + bhAvanAvizeSotpannasakalaklezoparatavyApAravyavahAralakSaNatIrthapravartanasvabhAvavat zloka 64 TIkA For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - bhAvatIrtha - gItArtha guru zAstravArttA samuccaya TIkA stabaka- 11 ne yadi ca tIrthasya bhagavadabhivandyatvAt prathamagaNadharasyApi tIrthazabdAbhidheyatvena tathAtvAd na doSa:, tadA cAturvarNyazramaNa-saMghasyApi tIrthazabdAbhidheyatvAdAryakANAmapi tatrAntarbhAvAt tulyametat / zloka 54 TIkA ba AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya TIkA - jItamiti avazyaM gaNadharaiH karttavyameveti, tannAmakarmodayAditi zloka 99 TIkA vyAkhyA- dvAdazAGga AcArAdibhedAt 'jinAkhyAtaH' arhatpraNItaH svAdhyAyaH vAcanAnibandhanatvAt iha sUtrameva gRhyate, kathitaH 'budhaiH' gaNadharAdibhiH, ya iti gamyate, 'taM' svAdhyAyamupadizanti vAcanArUpeNa yasmAt kAraNAdupAdhyAyAstenocyante, upetyAdhIyate'smAdityanvarthopapatteriti gAthArthaH / / 997 / / zloka 997 TIkA S ne saMbodhaprakaraNam ikko vi nIIvAI avalaMbato visuddhavavahAraM / so hoi bhAvasaMgho jiNANa ANaM alaMghaMto / / 291 / / titthaM cAuvvaNNo saMgha saMgho vi ikkago pakkho / cAuvvaNNo vi saMgho sAyario bhaNNae titthaM / / 292 / / ... na viNA titthaM niyaMThehiM nAtitthA ya niyaMThayA / chakkAyasaMjamo jAva tAva aNusajjaNA iNhiM / / 347 / / gurusvarUpa adhikAra mUla 201 vairAgyakalpalatA ne yathA yathA ziSyagaNaiH sameto, bahuzrutaH syAd bahusaMmatazca / samAdhimArgapratikUlavRttistathA tathA zAsanazatrureva / / 169 / / prathama stabaka pariziSTa parva + tato dazamapUrvasya bahUni viSamANi ca / adhyetuM yamakAnyAryarakSitarSiH pracakrame / / 109 / / itazca sandidizatuH pitraavaaryrkssitm| nAgacchasi kimadyApi vismRtAstava kiM vayam ? / / 110 / / tvaM naH kariSyasyudyotamiti hyAzAmakRSmahi / tavAnAgamane sarvaM pazyAmastu tamomayam / / 111 / / evamAhUyamAno'pi sandezavacanaistayoH / yAvadadhyayanAsakto vavale naaryrkssitH||112|| tAvattAbhyAM tamAhvAtumanobhyAM phalgurakSitaH / prANapriyo'nujastasya praiSi nirbandhazikSayA / / 113 / / (yugmam) drutaM gatvA ca natvA ca so'vAdIdAryarakSitam / kimevaM kaThino'bhUstvamanutkaNThaH kuTumbake / / 114 / / vairAgyaparzunA cchinnaM yadyapi premabandhanam / tathApi tava kAruNyamasti svastinibandhanam / / 115 / / zokapaGkanimagno'sti bandhuvargazca saamprtm| tadAgatya tamuddhartuM bhagavaMstava sAmpratam / / 116 / / iti tenAnujenokto gantuM ttraaryrkssitH| zrIvajrasvAminaM natvA papraccha svacchamAnasaH / / 117 / / adhISveti tatastena pratyuktaH sa punaH paThan / kiM te'smi vismRtaH phlgurkssitenetyjlpyt||118|| bAndhavAzca parivrajyAmanoratharathasthitAH / na kutrApi pravartante tvayA sArathinA vinA / / 119 / / de For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - bhAvatIrtha - gItArtha guru dehi pravrajyAM jagatpUjyAM svagotriNAm / zreyasyapi sakarNo'pi kimadyApi pramAdyasi ? / / 120 / / athAryarakSitaH smAha yadi satyamidaM vcH| tatastvaM tAvadAdatsva vatsa! sattvahitaM vratam / / 121 / / evamuktastatastena zraddhAnirdhUtamAnasaH / so'vadaddehi kohi syAtpIyUSasya parAGmukhaH / / 122 / / athAryarakSitaH prItastasyAmRtakirA girA / svayaM tamanujagrAha dIkSayA zikSayA'pi ca / / 123 / / yAtumukto'nyadA phalgurakSitenAryarakSitaH / adhItAzeSayamako gantumUce punargurum / / 124 / / prAgvannivAritastena sa khedaaditycintyt| svajanAhvAnagurvAjJAsaGkaTe patito'smi hA / / 125 / / adhIyAnaH punaH prAgvadyamakebhyaH parAjitaH / kRtAJjalipuTo bhUtvA gurUnnatvA ca so'bravIt / / 126 / / dazamasyAsya pUrvasya mayAdhItaM kiyatprabho ? / avaziSTaM kiyacceti saprasAdaM smaadish||127 / / jagAda gururapyevaM smitavicchuritAdharaH / bindumAtraM tvayA'dhItamabdhitulyaM tu ziSyate / / 128 / / iti zrutvA gurorvAcamUcivAnAryarakSitaH / parizrAnto'hamadhyetuM prabhurnAtaH paraM prabho ! / / 129 / / zeSamapyacireNApi tvamAgamayasi zrutam / dhImannadhISva dhIro'si kimakANDe viSIdasi ? / / 130 / / evamAzvAsitastena guruNA karuNAvatA / punaH pravRttaH so'dhyetuM bhagnotsAho'pi bhaktibhAk / / 131 / / (yugmam) phlgurkssitmnyedyurmuurtimdbndhuvaacikm| darzayannutsuko gantuM zrIvajraM sa punrjgau||132|| ayamutsAhyamAno'pi hanta gantumanAH katham ? / evaM vicintynvjrsvaamybhuudupyogbhaak||133|| so'thAmaMstetyato yAto nAyamAyAsyati dhruvam / stokaM mamAyurmayyeva pUrvaM ca dazamaM sthitam / / 134 / / anujJAtastatastena gamanAyAryarakSitaH / saphalgurakSitaH zIghraM puraM dazapuraM yayau / / 135 / / sarga 13 mo 202 O vizeSAvazyakabhASya TIkA - bhAve bhAvaviSayaM zrutavihitaM zrutapratipAditaM saGghastIrtham, tathA ca bhagavatyAmuktam, "titthaM bhaMte! titthaM titthayare titthaM? / goyamA ! arahA tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvanno samaNasaMgho" iti / iha ca tIrthasiddhau tArakAdayo niyamAdAkSipyanta eva / tatreha saMghe tIrthe tadvizeSabhUta eva tArakaH sAdhuH, jJAna-darzana- cAritratrikaM punastaraNam, taraNIyaM tu bhavasamudraH / iha ca tIrthatArakAdInAM parasparato'nyatA, ananyatA ca vivakSAvazato boddhavyA / tatra samyagdarzanAdipariNAmAtmakatvAt saMghastIrtham, tatrAvatIrNAnAmavazyaM bhavodadhitaraNAt / tadvizeSabhUtatvAt tadantargata eva sAdhustarItA, smygdrshnaadynusstthaanaat| sAdhakatamatvena tatkaraNarUpatAmApatraM jJAnAditrayaM tu taraNam / taraNIyaM tvaudayikAdibhAvapariNAmAtmakaH saMsArasamudra iti / / 1032 / / zloka 1032 TIkA sanmatitarkaprakaraNa tRtIya kAMDa TIkA atha "titthapaNAmaM kAuM" [Avazyakani0 samavasa0 gA0 45] ityAdyAgamaprAmANyAt prathamagaNadharasya 'tIrtha'zabdAbhidheyatvAt tadavandyatvaM tasyAsiddhaM tarhi cAturvarNyazramaNasaMghasyApi 'tIrtha'zabdavAcyatvAt tatra tu tAsAmantarbhAvAt mahAvratasthapuruSAvandyatvaM tAsAmapi asiddham / zloka 65 TIkA - For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - bhAvatIrtha - gItArtha guru. 203 3 mahAnizItha sUtra + se bhayavaM! kevatiyaM kAlaM jAva esa ANA paveiyA?' goyamA! jAva NaM mahAyase mahAsatte mahANubhAge sirippabhe anngaare| 'se bhayavaM! kevatieNaM kAle NaM se sirippabhe aNagAre bhavejjA'? / goyamA! hohI duraMta-paMta-lakkhaNe adaTThavve rodde caMDe payaMDe-ugga-payaMDe-daMDe nimmere nikkive nigghiNe nittiMse kUrayara-pAva-matI aNArie micchadiTThI kakkI nAma raayaanne| se NaM pAve pAhuDiyaM bhamADiu-kAme siri-samaNa-saMghaM kytthejjaa| jAva NaM kayatthe i tAva NaM goyamA! je keI tattha sIlaDDe mahANubhAge acaliya-satte tavo haNe aNagAre tesiM ca pADiheriyaM kujjA sohamme kulisapANI erAvaNagAmI sur-vriNde| evaM ca goyamA! deviMda-vaMdie diTTha-paccae NaM siri-smnn-sNghe| NiTThijjA NaM kuNayapAsaMDa-dhamme jAva NaM goyamA! ege abiijje ahiMsA-lakkhaNa-khaMtAdi-dasa-vihe dhamme, ege arahA devAhideve, ege jiNAlae, ege vaMde, pUe, dakkhe sakkAre sammANe mahAyase mahAsatte mahANubhAge daDha-sIla-vvaya-niyama-dhArae tavohaNe saahuu| tattha NaM caMdamiva somalese, sUrie iva tava-teya-rAsI, puDhavI iva parIsahovasagga-sahe, merUmaMdara-dhare iva nippakaMpe Thie ahiMsA-lakkhaNakhaMtAdi-dasavihe dhmme| seNaM susamaNa-gaNa-parivuDe nirabbha-gayaNAmala-komuI-joga-jutte iva gaha-rikkha-pariyarie gahavaI caMde ahiyayaraM virAejjA, goyamA! se NaM sirippabhe anngaare| tA goyamA! evaiyaM kAlaM jAva esA ANA pveiyaa| 'se bhayavaM! uDDe' pucchaa| goyamA! tao pareNa uDDhe hAyamANe kAla-samae tattha NaM je keI chakkAya-samAraMbha-vivajjI se NaM dhaNNe puNNe vaMde pUe nmNsnnijje| sujIviyaM jIviyaM tesiN| ch|| navaNIyasAra nAmanuM pAMcamuM adhyayana phakaro 20 + se bhayavaM! sAmaNNe pucchA, jAva NaM vyaasi| 'goyamA! atthege je NaM joge atthage je NaM No joge| 'se bhayavaM! ke NaM aTeNaM evaM vuccai jahA NaM atthege je NaM no joge? goyamA! atthege jesiM NaM sAmaNNe paDikuTe atthege jesiM ca NaM sAmaNNe no pddikutthe| eeNaM aTeNaM evaM vuccai jahA NaM atthege je NaM joge atthege jeNaM no joge| 'se bhayavaM! kayare te jesiM NaM sAmaNNe paDikuThe? kayare vA te jesiM ca NaM No pariyAe paDisehie? goyamA! atthege je NaM viruddha atthege je NaM no viruddha? jeNaM se viruddhe se NaM paDisehie, je NaM No viruddhe se NaM no pddisehie| 'se bhayavaM! ke NaM se viruddha ke vA NaM aviruddha?' goyamA! je jesuM desesuM duguMchaNijje, je jesuM desesuM duguMchie, je jesuM desesuM paDikuTe se NaM tesuM desesuM viruddhe / je yaNaM jesuMdesesuMNo duguMchaNijje, je ya NaM jesuM desesuMNo duguMchie, je ya NaM jesuM desesuMNo paDikuTe, se NaM tesuM desesuM no viruddhe / tattha goyamA! je NaM jesuM jesuM desesuM viruddha se NaM no pvvaave| jaNa jesu jesu desesuMNo viruddhe se NaM pvvaave| [22] 'se bhayavaM! ke kattha dese viruddha ke vA No viruddha?' goyamA! je NaM keI purise i vA, ithie i vA rAgeNa vA, doseNa vA, aNusaeNa vA, koheNa vA, lobheNa vA, avarAheNa vA, aNavarAheNa vA, samaNaM vA, mAhaNaM vA, mAyaraM vA, piyaraM vA, bhAyaraM vA, bhaiNiM vA, bhAiNeyaM; suyaM, vA suyasuyaM, vA dhUyaM, vA NattuyaM, vA suNhaM, vA jAmAuyaM, vA dAiyaM, vA gottiyaM, vA sajAiyaM, vA vijAiyaM, vA sayaNaM, vA asayaNaM, vA saMbaMdhiyaM, vA asaMbaMdhiyaM, vA saNAhaM, vA asaNAhaM, vA iDDimaMtaM, vA aNiDDimaMtaM, vA saesiyaM, vA viesiyaM, vA AriyaM, vA ANAriyaM, vAhaNejja, vA haNAvejja, vA uddavejja, vA uddavAvejja, For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 pariziSTa - bhAvatIrtha - gItArtha guru vA se NaM pariyAe aogge, se NaM pAve se NaM nidie se NaM garahie se NaM duguMchie se NaM paDikuTTe se NaM paDisehie se NaM AvaI se NaM vigghe se NaM ayase se NaM akittI se NaM ummagge, se NaM aannaayaare| evaM rAyaduDhe evaM teNe evaM para-juvai-pasatte evaM aNNayare i vA keI vasaNAbhibhUe evaM ayasakiliDe evaM chuhANaDie evaM riNovaDhue aviNNAya-jAi-kula-sIla sahAve evaM bahu-vAhi-veyaNA-parigaya-sarIre evaM rasa-lolue evaM bahu-nidde evaM itihAsa-kheDDu-kaMdappa-NAha-vAya caccarisIle evaM bahu-kohale evaM bahu-posavagge jAva NaM micchaddiTThi-paDiNIya-kuluppaNNe i vaa| se NaM goyamA! je keI Ayarie i vA, mayaharae i vA, gIyatthe i vA, agIyatthe i vA, Ayariya-guNa-kalie i vA, mayahara-guNa kalie i vA, bhavissAyarie i vA, bhavissa-mayaharae i vA, lobheNa vA gAraveNa vA doNhaM gAuya-sayANaM abbhaMtaraM pavvAvejjA, se NaM goyamA! vaikkamiya-mere, se NaM pavayaNa-vocchittikArae, se NaM tittha-vocchittikArae, se NaM saMgha-vocchitti kaare| se NaM vasaNAbhibhUe se NaM adiTTha-paraloga-paccavAe se NaM aNAyAra-pavitte se NaM akajjayArI se NaM pAve se NaM pAva-pAve se NaM mahA-pAva-pAve se NaM goyamA! abhigghiy-cNdd-rudd-kuur-micchdditttthi|| 'se bhayavaM! ke NaM aTeNaM evaM vuccaI? / ' goyamA! AyAre mokkha-magge, No NaM aNAyAre mokkhmgge| eeNaM aTeNaM evaM vucci| navaNIyasAra nAmanuM pAMcamuM adhyayana phakaro 21-22 0 samyaktva prakaraNa - darzanazuddhi prakaraNa + eSaiva sarvatIrtheSu vyavasthetyAhuH :savvajiNANAM niccaM bakusakusIlehiM vaTTae titthN| navaraM kasAyakusIlA apamattajaI vi sttenn||61|| [175] sarvajinAnAM bhrtairvtvidehtiirthkRtaam| nityaM bakuzakuzIlAbhyAM varttate tIrtham / pulAkAdInAmalpatvAt kdaacitktvaacc| navaraM kevalamayaM vizeSa:- sttvenkssaaysttyaa| apramattayatayo'pi saptamaguNasthAnavartino'pi kaSAyakuzIlA bhnnynte| ata evaMbhUtAH kaSAyakuzIlA api yAvattIrthaM bhavantIti bhaavH||61||175 / / caturtha sAdhutattva vivaraNa zloka 61, kula zloka 175 0 bRhatkalpasUtra TIkA ... yathA tarakSA-vyAghravizeSaH sa pUrvamasthnAM ghrANaH pazcAdAmiSamapi na rocayati, evamasyApi zrAvakadharmaghrANasya yatidharmo na prtibhaaste| yata ete doSA ato vidhinaiva kthniiym||1141|| ke punarvidhikathane guNA:? ucyatetitthANusajjaNAe, AyahiyAe paraM smuddhrti| maggappabhAvaNAe, jaidhammakahA ao pddhm||1142|| yatidharmakathA prathamataH kriyamANA tIrthasyAnusajanAyai bhavati, bahUnAM jantUnAM prvrjyaaprtiptteH| tIrthAnuSajanA ca kRtA AtmahitAya jaayte| paraM ca pravrajyApradAnena saMsArasAgarAdasau smuddhrti| ata eva mArgasya-samyagdarzanAdeH prabhAvanAyai sA prbhvti| yata ete guNA ato yatidharmakathA prathamaM svarUpato guNatazca krttvyaa| tatra svarUpato yathA-"khaMtI ya maddava'jjava, muttI0" (dazavai0 Sa ni0 gA0 248) ityaadi| zloka 1141-1142 TIkA For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - bhAvatIrtha - gItArtha guru 205 + atha ye yathA bhagavataH samavasaraNe niSIdanti tiSThanti vA tAnabhidhitsuH saGgrahagAthAmAhatitthA'isesasaMjaya, devI vemANiyANa smnniio| bhavaNavai-vANamaMtara-joisiyANaM ca deviio||1185|| 'tIrthaM' gaNadharastasmin upaviSTe sati atizAyinaH saMyatA upavizanti, tato devyo vaimAnikAnAm, tataH zramaNyaH, tathA bhavanapati-vyantara-jyotiSkANAM ca devya iti||1185|| athaitadeva vivRNotikevaliNo tiuNa jiNaM, titthapaNAmaM ca maggao tss| maNamAI vi namaMtA, vayaMti saTThANa saTThANaM / / 1186 / / kevalinaH pUrvadvAreNa pravizya jinaM 'triguNaM' tripradakSiNIkRtya 'namastIrthAya' iti vacasA tIrthapraNAmaM ca kRtvA 'tasya' tIrthasya-prathamagaNadhararUpasya zeSagaNadharANAM ca 'mArgataH' pRSThato dakSiNapUrvasyAM nissiidnti| tathA "maNamAI vi" tti manaHparyavajJAnina AdizabdAd avadhijJAninaH caturdazapUrviNo dazapUrviNo navapUrviNa AmarpoSadhyAdivividhalabdhimantazca prAcyadvAreNa pravizya bhagavantaM triHpradakSiNIkRtya namaskRtya ca'namastIrthAya, namo gaNadharebhyaH, namaH kevalibhyaH' ityabhidhAya kevalinAM pRSThata upvishnti| zeSasaMyatA api prAcInadvAreNaiva pravizya bhuvanaguruM pradakSiNIkRtya vanditvA ca'namastIrthAya, namo gaNabhRdbhyaH, namaH kevalibhyaH, namo'tizayajJAnibhyaH' iti bhaNitvA atizayinAM pRSThato nissiidnti| evaM manaHparyAyajJAnyAdayo'pi namantaH santo vrajanti svasthAnaM svsthaanmiti| tathA vaimAnikAnAM devyaH pUrvadvAreNa pravizya bhunabAndhavaM tripradakSiNIkRtya natvA ca'namastIrthAya, namaH sarvasAdhubhyaH' ityabhidhAya niratizayasAdhUnAM pRSThatastiSThanti na nissiidnti| zramaNyo'pi paurastyadvAreNa pravizya tIrthakRtaM pradakSiNIkRtya praNamya ca tIrthasya sAdhUnAM ca namaskAraM vidhAya vaimAnikadevInAM pRSThatastiSThanti na nissiidnti| (granthAgraM 5000 AditaH 9600) bhavanapatidevyo jotiSkadevyo vyantaradevyazca dAkSiNAtyadvAreNa pravizya tIrthakarAdInabhivandya dakSiNapazcimadigbhAge yathAkramameva tisstthnti||1186|| bhavaNavaI joisiyA, bodhavvA vANamaMtarasurA y| vemANiyA ya maNuyA, payAhiNaM jaMca nissaae||1187|| bhavanapatayo jyotiSkA vAnamantarasurAzca ete bhagavantamabhivandya yathopanyAsameva pRSThataH pRSThata uttarapazcime digbhAge tiSThantIti boddhvyaaH| vaimAnikA devA manuSyAH cazabdAd manuSyastriyazca pradakSiNAM kRtvA tIrthakarAdInabhivandyottarapUrve digbhAge yathAkramameva tisstthntiiti| "jaM ca nissAe" tti yaH parivAraH 'yaM' devaM manujaM vA 'nizrAya' nizrAM kRtvA AgataH tasyaiva pArzve tisstthti||1187 / / zloka 1185-1986-1987 mUla-TIkA For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A de che NA-MAN JUNIE dvAdazAMgI che te For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ccccccc 4 mAvatIrtha - vAzAMgI `````````` siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / kusamayavisAsaNaM, sAsaNaM jiNANaM bhavajiNANaM ||1|| (sanmatitarka prakaraNa0 zloka-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvekSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. sUtrArthanA dhAraka guru e paheluM jIvaMtatIrtha ane sanAtana zAzvata dvAdazAMgI e bIjuM jIvaMta tIrtha : prabhue sthApelA zAsanathI aneka jIvo A bhavasAgarathI bhUtakALamAM nistAra pAmyA che, atyAre nistAra pAmI rahyA che ane bhaviSyamAM paNa nistAra pAmaze. lAyaka jIvo traNe kALamAM A tIrthanuM AlaMbana laIne tarI rahyo che. temane A tAraka tIrtha taravAnuM sAdhana bane che. te tIrthanuM prathama jIvaMta svarUpa vicAryuM jemAM gaNadharo, temanA paTTadharo, temanI paraMparAmAM thayelA prabhAvaka dharmAcAryo gaNanAyakonI avicchinna 1 118. icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM Na kayAi NA''sI Na kayAi Na bhavati Na kayAi Na bhavissati, bhuviM ca bhavati ya bhavissati ya, dhuve Niae sAsate akkhae avvae avaTThie nnicce| se jahANAmae paMcatthikAe Na kayAti NA''sI Na kayAti Natthi Na kayAi Na bhavissati, bhuviM ca bhavati ya bhavissati ya, dhuvA NIyA sAsatA akkhayA avvayA avaTThiyA NiccA, evAmeva duvAlasaMge gaNipiDage Na kayAi NA''sI Na kayAi Natthi Na kayAi Na bhavissati, bhuviM ca bhavati ya bhavissati ya, dhuve Niae sAsate akkhae avvae avaTThie nnicce| (naMdIsUtram - mUla) 2 tasmAt sadvaidyazAleyaM, siddhA jainmtsthitiH| AkAlaM nizcalA pUtA, dvAdazAGgI susNhitaa|| doSacchedakaraM loke, yatkiJcid dRzyate vcH| tad guNAzrayabhUtAyAmasyAmeva prtisstthitm||| (vairAgyakalpalatA navamo stabaka, zloka 1039-40, vairAgyarati AThamo sarga, zloka 1037-38) For Personal & Private Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI paraMparA e ja tIrtha che. vizvanA jIvamAtra mATe A vyaktio AzIrvAdarUpa che. teo jIvamAtranI hitaciMtA karanArA, niHsvArthabhAvathI parakalyANa karanArA, te te kALe jIvaMta tIrtha hatA. paNa A vAraso ke AkhI paraMparA chadmasthonI che. bhale te zreSTha zrutanA dhAraka che, uttama jJAnaguNathI saMpanna che, paNa che chabastha apUrNa jJAnI. tethI 'chabasthamAtrane svayaM taravAmAM AlaMbanarUpa ane bIjAne tAravAnI kSamatA jenAthI temane prApta thAya che tevI dvAdazAMgIne bIjuM jIvaMta tIrtha kahyuM che. jIvaMta tIrthanAM pAMca aMga che, je pAMce pAMca aMga bhAvatIrtha svarUpa che. temAM prathama bhAvatIrtha sUtrArthanA dhAraka gItArtha guru, je upadeza ane anuzAsanathI aneka pAtra jIvone tAre che, tethI te tIrtha che. AvI tIrthasvarUpa vyaktine paNa je taravAnuM AlaMbana bane che, te dvAdazAMgIpravacana, bIjuM bhAvatIrtha che, ane te temanAthI paNa mahAtIrtha che. sabhA dvAdazAMgI jIvaMta tIrtha che ? sAhebajIH hA, bhAvathI dvAdazAMgI jJAnasvarUpa che, je AtmAno guNa che. prathama jIvaMta tIrthamAM anekane tAranAra uttama puruSo lIdhA. have teo jenA baLathI tare che ane bIjAne paNa tAre che te zrutajJAnane bIjA jIvaMta tIrtha svarUpe lIdhuM. 1 dvividhamanekadvAdazavidhaM, mhaavissymmitgmyuktm| saMsArArNavapAra-gamanAya duHkhkssyaayaalm||19|| (tattvArthAdhigama sUtra-saMbaMdhakArikA-mUla) 2 gunnsmudaayo'nekpraannisthjnyaanaadigunnsmuuhH| "saMgho tti' saMgha ucyte| tasya ca pravacanaM tIrthamiti caitau shbdau| bhavato vrtte| ekaarthaavbhinnaarthii| (paMcAzaka prakaraNa, pratiSThAprakaraNa paMcAzaka, zloka 39 TIkA) * tIrthaM pravartayati prvcnmupdishtiityrthH||9|| (tattvArthasUtra saMbaMdhakArikA zloka 9 TIkA - upA. yazovijayajI) titthaM duvAlasaMgaM ... / (SaTakhaNDAgama TIkA (dhavalA) 13, pR.366) titthaMti puvvabhaNiyaM saMgho jo nnaann-crnnsNghaato| iha pavayaNaM pi titthaM tatto'NatyaMtaraM jeNa / / 1387 / / (vizeSAvazyakabhASya mUla) 'tIrthaM' prAknirUpitazabdArthaM, tacca saMgha ityuktaM, iha tu tadupayogAnanyatvAt pravacanaM tIrthamucyate, (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya, zloka 130 TIkA) tIryate saMsArasamudro'neneti tIrthaM-pravacanaM tadAdhAratvAcca caturvidhaH zramaNasaGghaH ___(aindra stuti caturviMzikA zloka 1 svopajJa vivaraNa) tIryate saMsAra-samudro'neneti tIrtham, tacca saGghaH ityuktam / iha tu tadupayogAnanyatvAt pravacanaM tiirthmucyte| (AvazyakasUtra niyukti A.malayagiri vRtti 127, pR.129) * tIryate'nena saMsArasAgara iti 'tIrtha' pravacanam, (gurutattvavinizcaya caturtha ullAsa zloka 69 TIkA) tathA taranti yena bhavodadhimiti tIrthaM dvAdazAMgyeva, tathApyAdhArAdheyayorabhedavivakSaNAtpravacanaM tIrthaM ca saMgha ucyata iti| (paMcAzaka prakaraNa, pratiSThAprakaraNa paMcAzaka, zloka 39 TIkA) tatra dharmAdikaraNAnnamasyAmi- 'durgatiprasRtAn jIvAn, yasmAd dhArayate ttH| dhatte caitAn zubhasthAne, tasmAd dharma iti For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI sabhA H tIrthasvarUpa vyakti to svayaM tarI zake che ne ? sAhebajI : 'tIrthasvarUpa vyaktine ta2vA anya vyaktinI sahAyanI jarUra nathI, paraMtu zrutajJAnanI sahAya to avazya jarUrI che. utkRSTa tIrthasvarUpa gaNadharo paNa Dagale ne pagale dvAdazAMgIne dRSTigocara karIne ja upadeza ke anuzAsana Ape che. jema game teTalo niSNAta DaoNkTara hoya paNa tenI niSNAtatAno pAyo to ArogyazAstra ane tenA nIti-niyamo viSayaka jJAna ja rahevAnuM. niSNAta DaoNkTarane paNa potAnI vAtanA samarthanamAM ArogyazAstranuM avataraNa ja AdhAra banaze. vaLI, apekSAe vyakti karatAM zAstranuM mahattva vadhAre che; kema ke vyaktio to badalAze paNa zAstro nahIM badalAya. 2 zAsanamAM tIrthasvarUpe lAkho gItArtha puruSo thayA, paNa te saune gItArtha banAvanAra ane temane ke temanA thakI bIjAne taravAmAM AdhAra bananAra to zAstro ja che. joke zAstro zabdadehathI chadmastha gaNadharoe racyAM che, prajJA gaNadharonI, zrama-kSayopazama paNa gaNadharono, chatAM tenI zAsanamAM apUrva mahattA, pUrNa jJAnI tIrthaMkaroe mArelI mahorachApane kAraNe che. tIrthaMkaro A zAstraracanAne pramANa kare che. AmAM jagatanuM parama satya che, parama tattva che, kalyANano sAMgopAMga mArga che, tene smRtH||1||' sa ca dvibhedaH - zrutadharmazcAritradharmazca, zrutadharmeNehAdhikAraH, tasya bharatAdiSvAdau karaNazIlAstIrthakarA evAtasteSAM stutiruktA ... (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya-TIkA zloka 1523) 'keyaM jinapravacanotpattiH ? ' tatreha jinapravacanaM tAvat zrutamucyate, ityasakRt prasiddhameva / (vizeSAvazyakabhASya zloka 1365 TIkA) zrutadharma:, tIrthaM, mArga:, prAvacanaM, pravacanam, etAni prvcnaikaarthikaani| (vizeSAvazyakabhASya zloka 1378 TIkA) tIryate'neneti tIrthaM pUrvamevA'trApyuktam / kim?, ityAha-saMghaH / kiMviziSTaH ? / jJAna-darzana- cAritraguNasaMghAtaH / iha tu pravacanamapi tIrthamucyate yasmAt tataH saMghAtAt tadapi zrutajJAnarUpatvAdanarthAntarameveti / / 1380 / / 209 (vizeSAvazyakabhASya zloka 1380 TIkA) nipUrvAdiNaH sarve gatyarthA jJAnArthA iti nyAyato jJAnArthAd nitarAmIyante yathAsthitasvarUpeNa paricchidyante jIvAjIvAdayo bhAvA aneneti cparinyornINordyUtAbhreSayoHcha (pA0 3-3-37 ) ityanena ghaJi nyAya: pramANamArga: / avataranti prANino'nenAsminniti vA "ave tRsrorghaG" (pA0 3-3-120) avatArayatIti vA kartaryaci avatArastIrtha, nyAyasyeti karmaNi SaSThI, tato nyAyasyAvatAro nyAyAvatAra iti SaSThItatpuruSaH / ayamabhiprAyaH / yathA tIrthAparanAmnAvatAreNa nadyAdiruttIryate, evamanenApyavatArakalpena zAstreNa nyAyAmbhodhiruttIryata iti / tasya vivRtiH vivaraNaM kriyate iti saMbandhaH / (nyAyAvatAra TIppaNa) 'kRtvA' vidhAya 'namaskAraM ' praNAmam, kebhyaH ? ityAha- 'tIrthakarebhyaH' tIryate saMsArasamudro'neneti tIrthaM- dvAdazAGgaM pravacanaM tadAdhAraH saGgho vA, tatkaraNazIlAstIrthakarAstebhyaH / (bRhatkalpasUtra zloka 1 TIkA) 1. idAnIM svalabdhyanujJAyAH zrutAyatto jAto'si tvamityatra vastuni vastrAdilabdhyAdau, tad yathA bahuguNataraM bhavatyetadvastrAdilabdhyAdi tathaiva karttavyaM, sarvatra sUtrAt pravarttitavyamiti gAthArthaH / / 61 / / (paMcavastuka zloka 1261 TIkA) (kallANakaMdaM stuti, zloka 3) 2 mayaM jiNANaM saraNaM buhANaM For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI anusaranAra jIvamAtranuM kalyANa thaze; AvuM tIrthakarothI prasthApita hovAnA kAraNe, gaNadharo paNa te svaracita dvAdazAMgIne Adara-mAnanI najare jue che ane AjIvana potAnI pratyeka pravRttimAM tene ja najara sAme rAkhe che. jo ke svaracita zrutajJAnarUpa zAstro temanA vyaktitva sAthe otaprota thaI gayAM che, chatAM chabastha evA pote paNa tenA AdhAre svaanuzAsana kare che ane paraanuzAsana paNa kare che; svayaM tare che ane bIjA anekane paNa tAre che. tethI dvAdazAMgIne racanArA evA gaNadharothI paNa apekSAe dvAdazAMgI mahAna che. are ! tenA para satyatAnI mahorachApa mAranArA tIrthaMkaro karatAM paNa apekSAe dvAdazAMgI mahAna che. sabhA tIrthaMkaro karatAM dvAdazAMgI mahAna kevI rIte ? sAhebajI : tIrthakaro sanAtana nathI, jyAre dvAdazAMgI A jagatamAM sanAtana-zAzvata che. sRSTinAM sarva 1 ayamitthaMbhUtaH zrutadharmo varddhatAM-vRddhimupayAtu zAzvataH-dravyArthAdezAnnityaH, tathA coktaM-'dravyArthAdezAt ityeSA dvAdazAGgI na kadAcid nAsIdi' tyAdi, __ (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya, zloka 1523 TIkA) zAzvatamAMhiM anAdipravAhaIM puruSavyApAra chai ja. ata eva-dvAdazAMgI paNi avicchittinayArthatAyAM zAzvata kahI chaI,- "esA NaM duvAlasaMgI avvucchittiNayaTThayAe sAsayA" iti sUtrAt. . (jesalameradurgeu (be kAgaLo)) * nanu bhagavatyAdau RSabhadattAdaya ekAdazAGginaH zrUyante, tatsambandhAzcaikAdazAGgAntaHpAtinaH, kathamidaM ghaTate ? kathaM vA dvAdazAGgyA nityatvaM ghaTate ? / etacchaGkAtaGkApanodAya likhyate"kAmaM duvAlasaMgaM, jiNavayaNaM sAsataM mhaabhaagN| savvajjhayaNANi tathA, savvakkharasannivAyA y||5|| tahavi ya koI attho, uppajjati tammi tasmi smyNmi| puvvaM bhaNio'Numao ya, hoi isibhAsitesu jhaa||6||" nanu zAzvatamidaM dvAdazAGgamapi gaNipiTakamAgame ArdrakakathAnakaM tu zrIvarddhamAnatIrthAvasare tatkathamasya shaashvttvmityaashNkyaah|| "kAmamityAdi" kAmamityetadabhyupagame issttmevaitdsmaakm| tadyathA-dvAdazAGgamapi jinavacanaM nityaM zAzvataM mahAbhAga-mahAnubhAvam, AmoSadhyAdiRddhisamanvitatvAnna kevalamidam srvaannypydhyynaanyevNbhuutaani| tathA sarvAkSarasannipAtAzca-melApakA dravyArthAdezAnnityA eveti| nanu matAnujJAnAma nigrahasthAnaM bhavata ityaashngkyaah-'thviyityaadi'| yadyapi sarvamapIdaM, dravyArthataH zAzvatam, tathA'pi ko'pyarthastasmin samaye tathA kSetre kutazcidArdrakAdeH sakAzAdAvirbhAvamAskandati, sa tena vypdishyte| tathA pUrvamapyasAvartho'nyamuddizyokto'numatazca bhavati, RSibhASiteSu uttarAdhyayaneSu ythaa| iti sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhaSaSThAdhyayananiryuktau 271 pratau 243 patre / / 20 / / (vicAraratnAkarasUtrakRtAGgavicAranAmA dvitIya taraMga) * jJAtAdhyayaneSu yAni AharaNAni-dRSTAntAH te hi kadAcitta eva bhaveyurye RSabhAdibhirupanyastAH, kecidanyathA vA ye pratyutpannA iti| tathA yAni RSibhASitAni prakIrNakazrutAni ca etAni 'aniyatAni' kadAcid bhavanti kadAcinna bhavanti; yAni ca bhavanti tAnyapi kadAcit tathArthayuktAni kadAcid anythaarthopetaani| zeSaM punaH 'utsana' prAyeNa niytm||204 / / (bRhatkalpasUtra zloka 204 TIkA) * .. nanu ca zAzvatamidaM dvAdazAGgamapi gaNipiTakam ArdrakakathAnakaM tu zrIvarddhamAnatIrthAvasare tatkathamasya zAzvatamityAzaGkyAha'kAma'mityetadabhyupagame iSTamevaitadasmAkaM, tadyathA-dvAdazAGgamapi jinavacanaM nityaM zAzvataM 'mahAbhAga' mahAnubhAvamAmarSAdhyAdiRddhisamanvitatvAta na kevalamidaM sarvANyapyadhyayanAnyevaMbhUtAni, tathA sarvAkSarasannipAtAzca-melApakA dravyArthAdezAnnityA eveti| For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI zAzvata tattvo temAM anAdithI supratiSThita che. zratanI stutirUpe bolAtA prasiddha pukharavaradIvaDhe sUtramAM Ave che "to natya patrio nAmivi tenuvazvAsura" arthAt dvAdazAMgImAM zeyarUpe traNa loka ane samagra vizva prasthApita che. A sUtramAM zrutanA mahimAnuM varNana karatAM eka eka adbhuta pada mUkyAM che. jema ke "siddha mAM paco" ahIM stutimAM dvAdazAMgIne svayaMsiddha kahe che, arthAt jene siddha karavA tIrthaMkaranI paNa jarUra nathI.' saMsAranuM sanAtana zAzvata satya dvAdazAMgI che, je trikAlAbAdhita tattva che. tIrthakaro paNa tenuM AlaMbana laIne ja tare che ane jagatanA jIvamAtra kalyANanA rAha para tenAthI ja caDe che. gaNadharo ke gItArtha gurunA zaraNa vagara taryAnAM udAharaNo maLaze, paNa dvAdazAMgInA zaraNa vagara taryAnuM udAharaNa eka paNa nahIM maLe. are ! pratyekabuddha, svayaMbuddha ke atIrthasiddha marudevAmAtA taryA, te paNa bhAvathI dvAdazAMgInuM anusaraNa karIne ja taryA che. dvAdazAMgIno bodha pAmyA vinA ane tene anusaryA vinA taryAno A jagatamAM eka paNa dAkhalo ja nathI. saMkSepamAM vyaktigata jIvaMta tIrthasvarUpa gaNadhara ke gItArtha guruparaMparAne paNa AdaraNIya, anusaraNa karavA lAyaka ane kalyANanuM kAraNa evuM dvAdazAMgIrUpa pravacana ja vAstavamAM dharmatIrtha che; kAraNa ke tenAmAM ja zreSTha tArakatA che. sabhA dvAdazAMgI sanAtana zAzvata che, ane gaNadharo jIvaMta tIrthasvarUpa che, to pachI tIrthakaro dvAdazAMgI para mahorachApa kema mAre che ? * sAhebajIH pUrNa jJAnI tIrthakaro sUtrAtmaka zabdadeharUpe gaNadhararacita dvAdazAMgI para mahorachApa mArIne darzAve che ke, A saMsAranA sanAtana zAzvata tattvane samajavAnA sAdhanarUpa A zabdo-sUtro sAcAM che; paNa te zAstrarUpa zabdothI kahevAtA tattvarUpa arthane tIrthakaroe mahorachApa nathI mArI, te tattvarUpa artha to svayaMsiddha nanu ca matAnujJAnAma nigrahasthAnaM bhavata ityAzaGkyAha-'jaivi' yadyapi sarvamapIdaM dravyArthataH zAzvataM tathA'pi ko'pyarthastasminsamaye tathA kSetre ca kutazcidArdrakAdeH sakAzAdAvirbhAvamAskandati sa tena vypdishyte| tathA pUrvamapyasAvartho'nyamuddizyokto'numataz bhavati, RSibhASiteSUttarAdhyayanAdiSu ytheti| ___ (sUtrakRtAGgasUtra dvitIya zrutaskaMdha chaTuM ArdrakAdhyayana zloka 189 zrI zIlAGkAcArya TIkA) 1 itazcAsti zuddhasatyavAdI samastasattvasaGghAtahitakArI sarvabhAvasvabhAvavedI tayoH kAlapariNatikarmapariNAmayodevInRpayoH samastarahasyasthAneSvatyantabhedajJaH siddhAnto nAma prmpurussH| (35miti chaThTho prastAva) 2 'tapubiyA karadayA' ti vanAt, (nitavistarITIvA) 2, 3 dharmAdikaratvaM ca vacanApauruSeyatvanirAkaraNAdeva vyaktam, uktaM ca-'iNamaccaMtaviruddhaM, vayaNaM cAporuseaMca [ ] tti|' nanvevamapi kathaM dharmAdikaratvaM bhagavatAm? 'tappubviA arahayA' [Avazyakaniyuktau gA. 567] iti vacanAt vacanasyAnAditvAt? naivam, bIjAGkuravattadupapatteH, bIjAddhi aGkuro bhavati, angkuraaccbiijmiti| evaM bhagavatAM pUrvajanmani zrutadharmAbhyAsAttIrthakaratvam, tIrthakRtAM ca zrutadharmAdikaratvamaduSTameva / na caivamapi vacanapUrvakameva sarvajJatvamiti niyamaH, marudevyAdau vyabhicArAditi vaacym| itthamapi zabdarUpavacanapUrvakatvaniyamAbhAve'pi arthaparijJAna-rUpavacanapUrvakatvaniyamasyAvyAhatatvAdityalaM prsnggen| (dharmasaMgraha0 zloka 61 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI che. jaina AgamamAM aneka sthaLe lakhyuM che ke 'dvAdazAMgI zabdathI anitya che, paraMtu arthathI sanAtana zAzvata che. pratyeka tIrthakaronA gaNadharo dvAdazAMgIne navo navo zabdadeha Ape che, paraMtu sarva gaNadharonI dvAdazAMgImAMthI pragaTa thatuM tattva eka ja hoya che; je tattva koIe pedA karyuM nathI, A vizvamAM te koInI zodha ke koInuM sarjana nathI. tIrthakaro paNa jagatanA tattvanuM sarjana karavA nathI gayA. temaNe satya zodhyuM nathI, paraMtu je satya hatuM. tene kevalajJAna, kevaladarzanathI svayaM joyuM, jANyuM che ane vANI dvArA lAyaka jIvone teno bodha karAvyo che. nava tattvamAMthI eka paNa tattva prabhu mahAvIre pedA nathI karyuM. prabhu vIre zAsana sthApyuM te pahelAMnA anaMtA tIrthakaroe paNa A ja nava tattva batAvyAM che. dareka tIrthakaronA zAsanamAM tattva ekarUpa ja hoya che. bhUtakALanA anaMtA tIrthakaro, bhaviSyanA anaMtA tIrthakaro ke vartamAnanA sarva tIrthakaro vANI dvArA je tattva pIrase che, te sanAtana zAzvata che. tethI te tattva para koInI mahorachApanI jarUra ja nathI. tIrthakaro tenA para mahorachApa mAratA ja nathI. paraMtu "gaNadharoe potAnA mastiSkamAM je tattvabodhaka sUtro racyAM che, te zabdAtmaka sUtro paNa zAzvata satya tattvane ja kahenArAM che; meM vANI dvArA arthamAM zAzvata tattva varNavyuM, tene ja samyak pratipAdana karanArAM A sUtro che; mATe tene khoTAM na mAnazo." Ama, zabdarUpa sUtrAtmaka dvAdazAMgI para tIrthakaro satyatAnI mahorachApa mAre che. bAkI tenA tattvanuM to koIe sarjana nathI karyuM, te to sanAtana zAzvata ja che. jagatanuM artharUpa tattva sanAtana zAzvata che, koI IzvaranI pedAza nathI ? ghaNA dharmo kahe che ke Izvara duniyAnA sarjanahAra che; paNa jainadharma to kahe che ke tattva sanAtana zAzvata che, teno koI sarjaka paNa nathI ane visarjaka paNa nathI. A jainadharmanI vAta pratyakSathI paNa puravAra thAya che. lAMbI buddhi doDAvyA vagara juo to, jema eka Tebala che, tenuM paNa koI mULamAMthI sarjana ke visarjana karI zake tema nathI. are ! A Tebalano eka khUNo paNa karoDo vaijJAniko bhegA thaI mahenata kare to paNa navo banAvI zake tema nathI, ane che teno saMpUrNa nAza karI zake tema nathI. A sRSTimAM je che te kAyama mATe che ane je nathI te kAyama mATe nathI. tethI nave nava tattvo zAzvata che. tene satyarUpe tame samajazo to tamAruM hita thaze, nahIM samajo to tame pote ja athaDAzo-kuTAzo, bIjo nahIM. jema rastAmAM khADo che te satyanI jene khabara haze 1 yadyapyeSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsIt na kadAcinna bhavati na kadAcina bhaviSyati abhUcca bhavati ca bhaviSyati ca [nandIsUtre sU.118] itivacanAt nityA dvAdazAGgI, tathApyarthApekSayA nityatvaM zabdApekSayA tu svasvatIrthe shrutdhrmaadikrtvmviruddhm| | (varNasaMgraha0 phlo daraTI) se kiM taM sAdIyaM ityAdi / iha pajjAtaTThito vocchittiNato, tassa mateNaM duvAlasaMgaM pi sAdi sapajjavasANaM / kahaM? jahA NaragAdibhavamavekkhAto jIvo vv| davvaTThito puNa avvocchittiNato, tassa mayeNaM duvAlasaMgaM pi 'aNAdi apajjavasANaM ca' trikAlavatthAyI, jahA paMcatthikAya vv|| (navI gU) 2 so'jarAmararUpo'pi, siddhAntaH paramArthataH / loke prasiddhimAyAto, variSThenaiSa kaaritH||605 / |(upmiti0 chaTTho prastAva) For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 213 teno ja bacAva zakya che ane khabara nahIM hoya te paDaze. A saMsAranuM satya koI IzvaranI pedAza nathI, A satya trikAlAbAdhita anAdinuM che. dvAdazAMgImAM A jagatanA satya sivAya bIjuM kaMI paNa batAvyuM nathI. tethI "arthathI dvAdazAMgI kadI nahotI, nahIM hoya ke atyAre nathI" tevuM bolAya nahIM. arthathI dvAdazAMgI nitya ja che, eTale ke jagatanuM satya zAzvata-nizcala che. tenuM ja zaraNa laI tIrthakaro tIrthakara banyA che, gaNadharo gaNadhara banyA che. je jagatatAraka satya uttama puruSone paNa tAre che tenAthI UMcuM tAraka tIrtha bIjuM kayuM hoI zake? tethI 'zrutajJAnamaya dvAdazAMgI ja dharmatIrtha che, je sarvatAraka che. RSabhadeva bhagavAna dvArA dharma sthapAyo te pahelAM marudevAmAtA mokSe gayAM, tethI temaNe kAna dvArA zAstrano eka zabda paNa sAMbhaLyo nathI, chatAM zAstranuM artharUpa tattva svaye phuraNAthI samajIne tene sAMgopAMga anusaraNa karavA dvArA ja teo paNa mokSe gayAM che. zAstromAM darzAvela utsarga-apavAdanA yathArtha jJAna vagara niraticAra cAritra pragaTe nahIM, pUrvarUpa zAstranA jJAna vinA zukladhyAna ke kSapakazreNI Ave nahIM ane caudapUrvanA saMpUrNa bodha vinA koI jIva vItarAga bane nahIM. tethI kSayopazamarUpe zAstronAM sarva tattvonuM jJAna marudevAmAtAne paNa pAmavuM paDe. te vinA taraNa zakya ja nathI. atyAre tamArI buddhi eTalI maMda thaI gaI che ke zAstra zabda bolIe eTale pustako ja dekhAvA mAMDe che, paNa jainazAsanamAM pustakane zabdarUpa zAstranA jJAnanuM sAdhana kahyuM che. vaLI, aMrtharUpa zAstra to sanAtana che, jenA jJAnanuM sAdhana zabdarUpa zAstra che. te sUtrarUpa zAstra dareka tIrthakaronA zAsanamAM navAM-navAM racAyAM. RSabhadeva bhagavAnanA eka gaNadhare zabdathI je zAstra racyAM, tenA karatAM bIjA gaNadhare zabdathI bIjAM racyAM. RSabhadeva bhagavAnane 84 gaNadharo hatA. te saue prabhu pAsethI tattva grahaNa karI, zIdhra potapotAnA mastiSkamAM sUtrAtmaka judI judI 84 dvAdazAMgI racI; je paraspara zabdothI bhinna hatI, chatAM saunI dvAdazAMgIno vAcyArtha eka ja hato, eka ja tattvanI judI judI rajUAta hatI, je dareka gaNadharanA parivAramAM vAcanArUpe bhinna bhinna pravartI, tethI RSabhadevanA 84 gaNadharo - gaNa hatA. jyAre prabhu mahAvIrasvAmInA 11 gaNadhara ane 9 gaNa hatA; kAraNa ke prabhunA AThamAnavamA ane dazamA-agiyAramA ema be-be gaNadharonI dvAdazAMgI zabdathI paNa sarakhI hatI. tethI temanA ziSya parivAramAM vAcanArUpe paNa sUtraparaMparA ekasarakhI rahI, je gaNano abheda sUcave che. saMkSepamAM zabdarUpe zAstranuM navasarjana thAya che, paraMtu artharUpe zAstranuM koIe sarjana karyuM nathI ke karaze paNa nahIM. 1 yadetadAcArAdidRSTivAdaparyantaM dvAdazAGgaM paramAgamarUpaM tadAdhArabhUtacaturvarNazrIzramaNasaGghalakSaNaM vA mandiraM (upamiti0 prathama prastAva) * cturvrnnmhaasngghprmodprkaarnnm| dvAdazAGgaM punarjanaM, vacanaM purmucyte||101|| (upamiti0 caturtha prastAva) zrutasya dharmaH-svabhAvaH zrutadharmaH, bodhasvabhAvatvAt zrutasya dharmo bodho'bhidhIyate, athavA jIvaparyAyatvAt zrutasya zrutaM ca taddharmazceti samAsaH, sugatidhAraNAdvA zrutaM dharmo'bhidhIyate, (Avazyaka niyukti evaM bhASya zloka 130 TIkA) 2 tathArtha-jJAna-zabdarUpatvAdadhikRtavacanasya zabdavacanApekSayA nAvacanapUrvakatve'pi kasyacid doSaH, marudevyAdInAM tathAzravaNAt, vacanArthapratipattita eva teSAmapi tathAtvasiddheH tttvtsttpuurvktvmiti| (nivistarITIvA) For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI sabhA sUtrano eka akSara paNa AghopAcho karIe to artha badalAya ane pApa lAge ema kahIe chIe, to dvAdazAMgI judI judI kema ? sAhebajI H ahIM artha badalAya tevA zAbdika taphAvatanI vAta nathI. mAtra zabdo judA judA vApare paNa artha eka ja nIkaLe te vAta che. dA.ta. koI 'AtmA' zabda lakhe tenI jagyAe koI "cetana' zabda lakhe, to zabdamAM pheraphAra Avyo paNa arthabheda nahIM thAya; kAraNa bhASAzAstramAM eka padArthanA bodhaka aneka zabdo che. koI vastra kahe to koI kapaDuM kahe; koI pANI kahe to koI jaLa kahe. tema ekanuM eka tattva kahevA mAtra style of expression-rajUAtanI zailI judI hoya, paraMtu interpretation-arthaghaTana eka ja thAya. artha badalAI jAya tevo pheraphAra koI gaNadharano na hoya. sabhAH karmanA kSayopazamathI dvAdazAMgInI racanA thAya ke dvAdazAMgIno bodha thAya ? sAhebajI dvAdazAMgInI racanA karmanA udayathI thAya, jyAre dvAdazAMgIno bodha karmanA kSayopazamathI thAya. gaNadharone tripadI dvArA samagra tattvano bodha thayo, te zrutajJAnAvaraNIyakarmanA zreSTha kSayopazamanuM phaLa che. A jJAna temanA AtmAmAM pragaTyuM -bodha thayo, tene teo pote ja pacAvI, mANI zakatA hatA. zabdadeharUpe sUtrAtmaka zAstro na race to temanuM jJAna bhAgI jAya tema nahotuM. are ! tame bhaNyA pachI pustakamAM noMdho nahIM, to paNa bhUlI jAo. ahIM gaNadharonI jJAnadhAraNazakti ane kSayopazama eTalA tIvra che ke temane jANeluM bhUlI javAno prazna nathI. paraMtu lokakalyANa arthe jANela tattvane saMkSepa sUtrAtmaka zabdarUpe mastiSkamAM gUMthIne mUkyAM ane vAcanA dvArA ziSya-praziSyane pradAna karyA, jenuM kAraNa gaNadharanAmakarmano udaya che. gaNadharoe gaNadharanAmakarmanA udayathI zAstronI racanA karI che. jema tIrthakaro tIrthakara nAmakarmanA udayathI jagatanA anugraha mATe tIrthanI sthApanA kare che, tema gaNadharo gaNadharanAmakarmanA vipAkathI paropakArahetuka dvAdazAMgI zAstranI racanA kare che. AvA zreSTha paropakAranI pravRtti karavA je zakti joIe te gaNadharanAmakarmanA udayathI maLe che. AvI pAvana zakti pragaTAvavAmAM puNya kAraNa che tripadI dvArA AtmAmAM tattvajJAna pragaTyuM temAM kSayopazama kAraNa che, paraMtu sArabhUta sUtrarUpe gUMthIne mUkyuM temAM gaNadharanAmakarmano udaya kAraNa che. ahIM zAstro racyAM te zabdathI dvAdazAMgI kahevAya. temAM navasarjana zabdonuM che, arthanuM nahIM. dA.ta. RSabhadeva bhagavAnanA gaNadhare racelI dvAdazAMgImAM je 9 tattva hatAM, te ja 9 tattva mahAvIra bhagavAnanA gaNadharoe dvAdazAMgInI racanA karI temAM paNa rahevAnAM. temAM 9 tattvamAMthI 8 paNa nahIM thaI jAya ke 11 paNa nahIM thaI jAya; kema ke jainadharma gaNadharone ke tIrthakarone paNa tattvasarjaka nathI mAnato, paNa tattvadarzaka mAne che. bIjA 1 yadbhagavadbhiH sarvajJaiH sarvadarzibhiH paramarSibhirarhadbhistatsvAbhAvyAt paramazubhasya ca pravacanapratiSThApanaphalasya tIrthaMkaranAmakarmaNo'nubhAvAduktaM bhagavacchiSyairatizayavadbhittamAtizayavAgbuddhisampannairgaNadharairdRbdhaM tdnggprvissttm| (tattvArthamANa dhyAga 2 sUtra 20) 2 .. tIrthamiha gaNadharastasya dharma:-AcAraH zrutadharmapradAnalakSaNastIrthadharmaH yadivA tIrtha-pravacanaM zrutamityarthastaddharmaH-svAdhyAyaH.. (uttarAdhyayanasUtra samyaktvaparAkramaadhyayana zloka 509 pada 19 zAMtisUri TIkA) For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 215 dharmanI phIlosophI karatAM jaina phIlosophIno mULabhUta concept-vicAra judo che. ApaNe tyAM Izvara almightysarvazaktimAna nathI, paraMtu vizvavyavasthAmAM je uttamottama puruSa, guNasamRddha puruSa te Izvara che, AkhI duniyAne UMdhIcattI karI zake te Izvara nathI. UlaTuM jainadarzana kahe che ke padArthavijJAnanA siddhAMtane anusAre ja samagra vizvavyavasthA cAle che. In cosmology cosmic order is supreme, even God has to follow it.-vizvavyavasthAmAM tenA niyamo sarvoparI che, Izvare paNa tene anusaravA paDe. Ama, jo bhagavAnane paNa tattvanuM anusaraNa karavuM paDe to bIjAnI kyAM vAta rahI ? tIrthaMkarano AtmA paNa bhUla kare to temane paNa vizvavyavasthAmAM sajA che. bhagavAna mahAvIranA jIve bhUla karI to teo paNa sAtamI na2ke gayA, ane tame karazo to tame paNa jazo. ahIM badhA mATe nItiniyamo sarakhA che, koI bhedabhAva nathI. vizvavyavasthAmAM pAyAnA tattvanuM varNana karavA je zabdarUpa rajUAta karAya che, te sUtrAtmaka dvAdazAMgI che. vyaktirUpa tIrtha karatAM paNa dvAdazAMgIrUpa zAstranI mahAnatA H 1 A jagatamAM tAraka vyaktine jema tIrthasvarUpa kahI, tema vyakti karatAM paNa mahAna evA pravacanane have tIrtha kahe che. eTale ke sarvatA2ka pravacana ja tIrthasvarUpa che, je dvAdazAMgIrUpa zAstro che. ahIM zAstra zabdamAM 'zAs' ane 'tra' ema be vibhAga che. 'zAs' eTale zAsana ane 'tra' eTale trANa. je tamArA para zAsana kare, tamane maryAdA-controlmAM 2Akhe, ane tamAruM trANa eTale rakSaNa kare te zAstra. 1 jemAM anuzAsana ane rakSaNanI zakti che, tene zAstra kahevAya. zaraNe gayelAnuM zAstra anuzAsana kare ane rakSaNa kare. A zakti jenAmAM hoya te ja tA2ka tIrtha banI zake; kema ke bhavasAgarathI pAra pAmavA mokSamArgamAM nirvighna pragati arthe satata anuzAsana ane 2kSaNanI jarU2 che, je baMne ka2vAnI zakti samyak zAstramAM che. samyak zAstravacano tenA jJAtAne satata kalyANamArgamAM niyaMtrita kare che ane AtmAne ahitakArI tattvothI paryApta rakSaNa pUruM pADe che. dvAdazAMgInA pratyeka vacanamAM AvI amApa zakti che, tethI zAstra ja tIrthasvarUpa che. sabhA : zAstra paNa tIrtha che, ane zAstrajJa guru paNa tIrtha che, to taphAvata zuM ? sAhebajI : zAstrajJa guru e vyakti thaI, tene paNa mahAna banAvanAra temanAmAM rahelAM zAstra che. te pote paNa tenA baLathI tare che ane bIjAne paNa tenA baLathI tAre che. te apekSAe vyakti karatAM zAstra mahAna che, jema dharmAcArya karatAM dharmasiMhAsananuM mahattva vadhAre che. vyavahAramAM sudharmAsvAmInI pATa bolIe tyAre pATanuM mahattva vadhAre che; kema ke paTTadhara to Aje A ane kAle bIjA che. vyakti badalAze paNa dharmaAsana badalAvAnuM nathI. tema vIranA zAsanamAM kALakrame guruo badalAyA, paNa zAstra to te ja che. jainadarzana nayothI bharapUra che, eTale judI judI apekSAe dharmatIrthanuM svarUpa varNave. eka apekSAe vyakti paNa jaMgama tIrtha che, 1. zAsanAttrANazaktezca, budhaiH zAstraM nirucyate / tathA zAsyate'nenAsmAdasminniti vA jJeyamAtmaneti vA zAstraM (adhyAtmopaniSat prakaraNa, zAstrayogazuddhi adhikAra zloka 12) (Avazyaka niryukti evaM bhASya zloka 130 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI jyAre bIjI apekSAe dvAdazAMgIrUpa pravacana ja jaMgama tIrtha che. ahIM bIjA dharmatIrthanuM varNana pahelA dharmatIrthane nakAmuM sthApita karavA mATe nathI, baMnenuM sApekSa svataMtra mUlya che. jema gItArtha guru jIvaMta vyakti che, jenuM zaraNa svIkAravA mAtrathI jIvo tare che; tema AtmAmAM rahelA jIvaMta zrutajJAnane anusaravAthI paNa jIva cokkasa tare che, tethI zrutajJAna paNa bhAvatIrtha che. vaLI, vyaktigata tIrtha karatAM dhRtarUpa tIrtha mahAna che, sarvane avazya anusaravA lAyaka che. dvAdazAMgIrUpa zrutajJAnanI tArakatA ati vyApaka che. vyaktirUpa tIrthanuM zaraNa svIkAryA vagara koI tarI jAya evuM bane, paraMtu dvAdazAMgIrUpa tIrthanuM zaraNa svIkAryA vagara koI taryA nathI ane taravAnA nathI. "zAstra ja taravA mATe AkhA jagatanI AdhArazilA che. tenAmAM anuzAsana karavAnI jabarajasta tAkAta che. aMtaramAM raheluM samyaka zrutajJAna vyaktine paLe paLe hitanI preraNA kare che ane ahitathI bacAve che. AtmAmAM raheluM samyak zrutajJAna kadI paNa anuzAsana ane rakSaNanI zaktithI zUnya hotuM ja nathI. dA.ta. "sarva jIvone haNavA nahIM" evuM zAstrAnusArI zrutajJAna vyaktine jIvanamAM ahiMsAnA AcaraNanuM anuzAsana Apaze ane hiMsAnA anarthothI surakSita karaze. tethI zrutajJAnamAM tArakatA anubhavasiddha che. vaLI, samyaku zrutajJAnano viSaya paNa trikAlAbAdhita satya ja che. tethI A jagatanuM aparivartanazIla satya jemAM samAyeluM che, te ja zAstro che. A concept-vicAra tamArA magajamAM spaSTa haze to ghaNI gerasamaja ane goTALA nIkaLI jaze. vartamAnamAM ghaNAne manamAM thAya che ke zAstro koNe lakhyAM ? kyAre lakhyAM tenI khabara nathI. vaLI temAM pAchaLathI ghAlamela thaI hoya to ApaNane zuM khabara ? tethI zAstro para AMdhaLo bharoso kema rakhAya ? paNa AvuM vicAranArane khabara nathI ke jainazAstronuM structure-baMdhAraNa ja evuM che ke tenA mULabhUta tattvane koI badalI na zake. are ! tIrthakaro suddhAM temAM eka navA paisAbhAra paNa pheraphAra na karI zake. dA.ta. bhagavAna pArzvanAtha pachI prabhu mahAvIra 250 varSe thayA, paraMtu temanI paNa tAkAta nathI ke zAstronA tattvamAM pheraphAra karI zake. vaLI, bIjo koI paNa vaccethI pheraphAra kare to goTALAo cokkasa pakaDAI ja jAya, tevuM subaddha zAstronuM mALakhuM che. mahAnizIthasUtra-AgamamAM kahyuM che ke dvAdazAMgI tIrthakaro mATe paNa alaMghanIya che; kema 1 iha dvAdazAGgaM sUtrArthobhayabhedena trividhaM, dvAdazAGgameva cAjJA 'AjJApyate jantugaNo hitapravRttau yayA sA''jJe' tivyutpatteH, tataH sA''jJA ca tridhA, tadyathA-sUtrAjJA, arthAjJA, tadubhayAjJA c| | (varSaparIkSA phora 40TIvA) 2 yastvidAnI pramANAnupapattyAdyudbhAvayannAcArAGgAdisadbhAvameva na svIkurute, so'tibAhyaH, svaklRptazAstramUlapravRttAvandhaparamparAzaGkAyA durnivAratvAt, "jo bhaNai natthi dhammo...." ityAdinA mahAprAyazcittopadezAt, asaMbhASyatvAcca tsy| (zAstravArtA samua0 talava-1, snovaka 4 TIvA) 3 'se bhayavaM! keNaM aTeNaM evaM vuccai! jahA NaM goyamA aNArAhage' ? goyamA! NaM ime duvAlasaMge suya-nANe aNappavasie aNAi-nihaNe sabbhUyattha-pasAhage aNAi-saMsiddhe se NaM deviMda-vaMda-vaMdANaM-atula-bala-vIriesariya-satta-parakkama-mahApurisAyArakaMti-ditti- lAvaNNa-rUva-sohaggAi-sayala kalA-kalAva-vicchaDDu maMDiyANaM aNaMta-NANINaM sayaM saMbuddhANaM jiNa-varANaM aNAisiddhANaM aNaMtANaM vaTTamANa-samaya-sijjhamANANaM aNNesiMca Asanna-purekkhaDANaM aNaMtANaM sugahiya-nAma-dhejjANaM mahAyasANaM For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 217 ke vizvanAM mULabhUta tattvo, vizvavyavasthA ane tenA saMcAlananA zAzvata vyApaka niyamo e tIrthakaronuM paNa sarjana nathI. UlaTuM tIrthakaro svayaM tene jIvanamAM anusare che ane bIjAne anusaravAnI preraNA Ape che. Izvara paNa vizvavyavasthAnA hitakArI niyamonuM ullaMghana kare to tene paNa tenuM phaLa bhogavavuM paDe, evo jainadarzanano dRSTikoNa che. tethI sarva tIrthakaroe AdarelI ane sva-paranA hitanuM ekamAtra sAdhana bhAvazrutamaya dvAdazAMgI ja vizvatAraka che, advitIya tIrtha che. bhagavaMte kahela muSTirUpa (sArabhUta) arthAtmaka tripadI ane gaNadharoe racela sUtrAtmaka dvAdazAMgI e bIjA jIvaMta tIrtharUpa che : sabhA H lokavyavahAramAM to zAstra karatAM zAstra rajU karanAranuM mahattva vadhAre che ne ? sAhebajI tyAM jaDa graMtharUpa zAstro levAnAM. jainadharmamAM nayavAda che, tethI koI eka zabda lezo to teno me 4 artha nahIM thAya. Minimum-mochAmAM moch| yAra artha to cha 4. mahAsattANaM mahANubhAgANaM tihuyaNekka-tilayANaM telokka-nAhANaM jagapavarANaM-jagekka-baMdhUNaM jaga-gurUNaM savvaNNUNaM savvadarisINaM pavara-vara-dhamma-titthaMkarANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM bhUyabhavva-bhavissAIyANAgaya-vaTTamANa-nikhilAsesa-kasiNa-saguNasapajjaya savvavatthuvidiyasabbhAvANaM asahAe pavare ekkamekkamagge se NaM suttattAe atthattAe gaMthattAe tesiM piNaM jahaTThie ceva paNNavaNijje, jahaTThie cevANuTThaNijje, jahaTThie ceva bhAsaNijje, jahaTThie ceva vAyaNijje, jahaTThie ceva parUvaNijje, jahaTThie ceva vAyaraNijje, jahaTThie ceva khnnijje| se NaM ime duvAlasaMge gaNipiDage tesi pi NaM deviviMda-vaMdANaM nikhila-jaga-vidiyasadavva-sapajjava-gai-Agai-hAsa-buDDhi-jIvAi-tatta-jAvaNaM vatthu-sahAvANaM alaMghaNijje, aNAikkamaNijje aNAsAyaNijje annumoynnijje| (mahAnizIthasatra, navaNIyasAra nAmanuM pAMcama adhyayana, phakaro - 25) 'se bhayavaM! asthi keI jeNamiNamo parama-gurUNaM pI alaMghaNijjaM paramasaraNNaM phuDaM payaDaM-payaDa payaDaM parama-kallANaM kasiNakammaTTha-dukkha-niTThavaNaM pavayaNaM aikkamejja vA, vaikkamejja vA laMghejjavA-khaMDejja vA, virAhejja vA, AsAejja vA, se manasA vA, vayasA vA, kAyasA vA, jAva NaM vayAsI-goyamA! NaM aNaMteNaM kAleNaM parivattamANeNaM sayayaM dasa-accherage bhviNsu| tattha NaM asaMkhejje abhavve asaMkhejje micchAdiTThi asaMkhejje sAsAyaNe davva-liMgamAsIya saDhattAe DaMbheNaM sakkarijjaMte 'etthae dhammiga' tti kAUNaM bahave adiTTha-kallANe jaiNaM pvynnmbbhuvgmNti| tamabbhuvagAmiya rasa-lolattAe visaya-lolattAe duIttiMdiyadoseNaM aNudiyahaM jahaTThiyaM maggaM niTThavaMti, ummaggaM ca ussppyNti| te ya savve teNaM kAleNaM imaM parama-guruNaM pi alaMghaNijjaM pavayaNaM jAva NaM aasaayNti| (mahAnizIthasUtra, navaNIyasAra nAmanuM pAMcamuMadhyayana phakaro 27) kevalajJAnAdapi jinAgama eva praamaannyenaatiricyte| yadAhu:- "ohe suovautto, suanANI jaihu giNhai asuddhaM / taM kevalIvi bhuMjai, apamANa suaM bhave iharA / / 1 / / " [piNDaniyuktau gA. 524] (dharmasaMgraha zlokazTIkA) yatanApUrvaka cchadmasthAnIta AhAragrahaNa karaI, te paNi-zrutavyavahAra prAmANya karI, kevalavyavahAra ja chaiM. dravyadoSano doSa nathI. nahIM to-samavasaraNamadhye zabda: rUpaH rasa: gaMdhaH pravIcAre te maithunAtikrama huI jAI. te mATe-kavalAhAranimitta bhikSAvyavahAraIM AgamavyavahArInaiM doSa na hoiM.-1. (jesalameradurgeu (be kAgaLo)) For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI dA.ta. cazmAM, thAMbhalo, ema koI paNa zabda lezo to tenA ochAmAM ochA cAra artha to Avaze ja. pratyeka zabdanA cAra nikSepA pADyA che. cazmAMno saMbodhaka zabda ke lipibaddha zabda te "nAmacazmAM' kahevAya; kAraNa ke pratyeka zabda potAno paNa vAcaka che arthAt nAmanuM vAcaka paNa nAma che. tame "cazmAM" bolyA, pachI tamane koI pUche ke tame zuM bolyA ? to tame kahezo ke huM 'cazmAM" bolyo. A vAkyamAM cazmAMthI cazmAM zabda abhipreta che. eTale cazmAM zabdano artha paNa "cazmAM" e rUpa dhvani thAya. vaLI, koI kAgaLa para cazmAMnuM citra doreluM che, te vakhate tamane koI pUche ke A zuM che? to tame kahezo ke "cazmAM che. eTale cazmAnuM citra paNa cazmAM kahevAya. je "sthApanA cazmAM' che. TUMkamAM zabdano vAcaka paNa zabda che ane citrano vAcaka paNa zabda che. vaLI, koI kArIgara cazmAM banAvavA ojAro laIne beTho hoya, ane cazmAMnA partsne-bhAgone assemble karI-joDI rahyo hoya, te vakhate koI pUche ke tuM zuM banAve che ? to javAbamAM kahe ke huM cazmAM banAvuM chuM. hajI cazmAM to banyAM nathI, paraMtu te cazmAMnI pUrva avasthA che, jeno vAcaka paNa cazmAM zabda banyo. te ja rIte tamArAM cazmAM hAthamAMthI paDyAM ane tUTI gayAM, tyAre koI tamane pUche ke zuM tUTyuM? to tame kahezo ke A cazmAM tUTI gayAM. athavA tUTelA TUkaDAone A mArAM cazmAM tUTyAM ema kahezo. A cazmAMnI uttara avasthA che, jeno vAcaka paNa cazmAM zabda banyo. koIpaNa cazmAMnI pUrvAvasthA ane uttarAvasthA te 'dravyacazmAM che, jyAre mULabhUta cazmAM te 'bhAvacazmAM' che. duniyAnA tamAma zabdonA saMkSepamAM A cAra nikSepA ghaTe, ane kyAMka to 10-15-25 nikSepa paNa thAya. A bhASAnA AdhAre arthaghaTananI zailI che. AgamamAM eka eka zabdanA nikSepA dvArA arthaghaTana karyA che, te vAMco to daMga thaI jAo. tema "zAstra zabdanA paNa saMdarbhathI aneka artha thAya. prastutamAM lekhana dvArA lipibaddha jaDa graMtharUpa zAstra lo to tenI apekSAe tene bhaNanAra, vAMcanAra, samajanAra, samajAvanAra ke rajU karanAra vyaktinuM mahattva avazya vadhAre che; kAraNa ke pustakarUpa zAstro jaDa sAdhana che, jyAre zrutajJAnarUpa bhAvazAstra to AtmAmAM rahe che. tattvathI zAstra zrutajJAna svarUpa ja che, je AtmAmAM rahe che. te jIvaMta zAstrano atyAre huM tIrthasvarUpe mahimA gAu chuM. tIrthakaroe vANI dvArA kahela dvAdazAMgI arthajJAnasvarUpa che. te parathI gaNadharoe svamastiSkamAM racela dvAdazAMgI sUtrajJAnasvarUpa che. sUtra ane artha ubhayanuM jJAna zrutajJAna che, je AtmAno bodharUpa guNa che. te zrutajJAnane abhivyakta karanArA ke bodha karAvanArA dhvanirUpa jaDa zabdo paNa apekSAe zAstra kahevAya, ane tenuM lipibaddha pustaka paNa apekSAe zAstra kahevAya. chatAM lipi ke zabdo e zrutajJAnanAM jaDa sAdhana to AtmAmAM rahelA sUtrajJAna ke arthajJAnarUpa jIvaMta zAstranI vAta cAle che. te bhAvazAstra ja tIrthasvarUpa che ane temAM samagra vizvane tAranArA sarva hitakArI nItiniyamono sAMgopAMga saMgraha che. are ! AkhuM vizva ja temAM zeyarUpe pratiSThita che. traNa loka, sacarAcara sRSTi, jagatanuM sarva tatva zAstramAM raheluM che. tenAthI bahAra kaMI nathI. 1 lokanaM loka:- jJAnameva, sa yatra pratiSThitaH, tathA jagadidaM jnyeytyaa| kecinmanuSyalokameva jaganmanyanta ityata Aha "trailokyaM manuSyAsuram" aadhaaraadheybhaavruupmityrthH| (tivistAra Tai) For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 219 sabhA H to pachI kevalI karatAM gaNadharoe jJAnamAM je jANyuM che te anaMtamA bhAge kevI rIte kahyuM ? sAhebajI : te taphAvata to vizadatA ane saMkSiptatAnA kAraNe che. zrutajJAnano viSaya paNa vizvanA sarva padArtho che ane kevalajJAnano viSaya paNa vizvanA sarva padArtho che, mAtra kevalI pratyeka padArthanA paryAyo kevalajJAnathI zrutajJAnI karatAM anaMtagaNA jANe, tethI kevalajJAnanA anaMtamA bhAge zrutajJAna Ave; chatAM 'AkhA vizvamAM evuM koI dravya nathI ke jenuM varNana zAstramAM na hoya. mAtra zAstro vANI dvArA abhivyakta karI zakAya evA paryAyothI ja te te dravyanuM varNana kare che, jyAre kevalI to vANIne agocara evA pratyeka vastunA anaMta paryAyone jue ane jANe che, to paNa te jANelAne kevalI vANI dvArA saMpUrNa varNana karI zakatA nathI. je ekane jANe che te sarvane jANe che, je sarvane jANe che te ekane jANe che : kevalajJAnanI kSamatA agAdha che. temAM to eka dravyamAM pUrNa vizvanuM jJAna samAya che. zAstromAM kahyuM che ke "ra je ekane pUrNapaNe jANe che te ja sarvane pUrNapaNe jANe che, ane je sarvane jANe che te ja ekane jANe che." kAraNa ke pratyeka dravyanuM samagra vizva sAthe interconnection-paraspara joDANa che. sabhA H kaI rIte ? sAhebajI H tamArI buddhi ja bahera mArI jaze, chatAM digdarzanarUpe samajAvuM. dA.ta. A eka kapaDuM che. A kapaDuM pahelAM rU hatuM, te pahelAM jhADa hatuM, te pahelAM mATI hatuM, te pahelAM patthara hatuM, te pahelAM aNu-paramANu hatAM. tema kramika bhUtakALamAM jatAM A aNu-paramANu samagra vizvanA jaDa dravyo ane sarva AtmA sAthe koIka ne koIka samaye judA judA sarva prakAre connected-joDAyela hatuM. tethI A kapaDAmAM rahelAM aNu-paramANunI sarva avasthAone je saMpUrNapaNe jANe te ja A kApaDa dravyane samagratAthI jANe; je jANavA AkhA vizvanI jANakA2I anivArya che. TUMkamAM Whole cosmos is interdependent, interconnected and multi complex-AkhuM vizva paraspara AdhArita, paraspara joDAyela ane vividhatAovALuM che. vizvanI eka vastune paNa pUrepUrI jANo to AkhuM vizva avazya jANI zako. A jaina zAstrono dRSTikoNa khUba ja pA2darzI ane vedhaka che. vaijJAnikoe AvuM kadI vicAryuM nathI. dvAdazAMgInI mahAnatA, tIrthaMkaro paNa dvAdazAMgInI AjJAnuM ullaMghana karatA nathI : je jainadravyAnuyoga jANe tene tattvajJAnanI advitIyatA samajAya ane khAtarI thAya ke A duniyAmAM jinavacanathI zreSTha kAMI ja nathI. tethI tIrthasvarUpa AtmAo paNa zAstro pAse natamastake UbhA rahe 1 jJeyabhAvapradIpaM, (snAtasyA stuti zto, rU) 2 yata uktamAcArAGge-"je egaM jANai, se savvaM jANai / je savvaM jANai, se egaM jANai / " (SaDdarzana0 zloka 55 TIkA) For Personal & Private Use Only yn Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI che. 'zrIbhagavatIjI sUtranA prAraMbhamAM ja sudharmAsvAmIe dvAdazAMgIne namaskAra karyo; kema ke teo jANe che ke AnA prabhAve ame badhA chIe, AnA prabhAve ja AkhuM jagata che, A ja vizvano AdhAra che, traNa kALamAM, traNa lokamAM sarvajIvone tAraNahAra che. tamane zrutajJAnamAM bhakti-bahumAna ke rasa nathI; kema ke tamane zrutajJAnanI sAcI oLakhANa nathI. are ! kevalajJAna pAmavAnuM mukhya sAdhana paNa zrutajJAna ja che. apekSAe zrutajJAna sarva samyagu jJAnonI Adya gaMgotrI che. tIrthanA sthApaka, tIrthanA nAyaka, tIrthanA mAlika tIrthakaro paNa dvAdazAMgInI AjJAnuM ullaMghana karatA nathI. dvAdazAMgInuM bIjuM 1 jinavANyai nama ityAdi tatkalpanApi parAstA, vANInamaskArasya 'namaH zrutadevatAyai' ityanenaiva gatArthatvAt, (pratimAzataka zloka 3 TIkA) 2 mahArAjapatho mukteshcturvrnnviraajitm| dvAdazAGgaM punarjanaM vacanaM purmucyte|| (vairAgyarati cotho sarga, zloka 1298, vairAgyakalpalatA pAMcamI stabaka, zloka 1306) 3 procyante'nena, asmAt, asmin vA jIvAdayaH padArthA iti pravacanam; athavA prazabdasyA'vyayatvenA'nekArthadyotakatvAt pragataM jIvAdipadArthavyApakaM, pradhAnaM, prazastam, Adau vA vacanaM pravacanaM dvAdazAGgaM gaNipiTakam; (vizeSAvazyakabhASya zloka 1 TIkA) pravacanaM tIrthamiti bhavantyekArthikAH, evamAdayo'sya zabdA iti, (paMcavastuka zloka 1135 TIkA) procyante yena jIvAdayastatpravacanam, tatra bhaktiH sevA tadanudhyAnaparatA, saMghabhaTTArako vA pravacanaM prvktiiti| (prazamaratiprakaraNam zloka 181 TIkA) tathA pragataM abhividhinA jIvAdiSu padArtheSu vacanaM prAvacanaM, (Avazyaka niyukti evaM bhASya zloka 130 TIkA) jamiha pagayaM pasatthaM pahANavayaNaM ca pavayaNaM taM c| sAmannaM suyanANaM visesao suttamattho y||1367 / / (vizeSAvazyakabhASya mUla) atha prAvacanazabdArthamAha'pagayAi tti' pUrvavat pragatAdyartho'trApi prazabdaH, AG maryAdAyAm, abhividhau ca gRhyte| pragataM, prazastaM, pradhAnam, Adau vA jIvAdiSvabhividhi-maryAdAbhyAM vacanaM prAvacanam, zivaprApakaM vA vacanaM praavcnmucyte| pravacanazabdArthastu prAgeva bhaNita iti| tadevamuktaH pravacanaikArthikavibhAgaH / / 1382 / / (vizeSAvazyakabhASya zloka 1382 TIkA) .. atra cAdau pUrvajItakalpagatAstadrUpA eva caturviMzatigAthA: snti| tAsAM vyAkhyA'pi praaystdruupaiv| tathAhi-sarvANyapi zAstrANi maGgalAbhidheyaprayojanapratipAdanapuraHsarANyeva praNIyante / vizeSato nizzeSakalmaSakarISaMkaSo jItakalpastatastasyAdau maGgalA-dipratipAdikeyaM gAthAkayapavayaNappaNAmo vucchaM pcchittdaannsNkhevN| jIavvavahAragayaM jIvassa visohaNaM paramaM / / 1 / / vyAkhyA-prakarSaNa-parasamayApekSayA yathAvasthitabhUribhedaprabhedairucyante jIvAjIvAdayaH padArthA anenA'sminniti vA pravacana-sAmAyikAdi bindusAraparyantaM mukhyataH zrutajJAnam upacArAt tatropayuktazcaturvidhaH snggho'pi| kRtaH pravacanasya praNAmo yena sa kRtapravacanapraNAmo'haM vakSye praayshcittdaanskssepm|.. (yatijitakalpa sUtra zloka 1 mUla-TIkA) For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 221 nAma pravacana che. teno artha 'A jagatanuM utkRSTa vacana" evo che. ahIM vizvavyApI tattvane AvarI lenAra hovAthI dvAdazAMgI utkRSTa vacana kahyuM che. A duniyAmAM vacanaprayoga to ghaNA kare che. tame paNa savArathI sAMja sudhI keTalAMya vacano bolo cho, paNa temAMthI tattvanI vAta lagabhaga na nIkaLe; kAraNa ke tamArA magajamAM tattva ja 2matuM nathI. coryAzI lAkha jIvAyonimAM bahu ochA bhavo che ke jyAM jIvane vANInI zakti maLe che. saMzI paMcendriya tiryaMco pAse paNa tamArA jevI bhASA vANInI zakti nathI. ati vikasita bhavomAM ja A maLe che. mahA puNyathI maLatI ane paropakAranuM zreSTha sAdhana evI A vacanazakti che. tenA sadupayogathI tame tamAruM kalyANa paNa karI zako. AvI amUlya vacanazaktino Akho divasa ke jIvanabhara zuM upayoga karo cho, te vicAravA jevuM che. tame navarA beThA ho ane jo koI vAta karanAra maLe to ADAavaLA gapATA mAratAM thAko ? sabhA H samaya TUMko paDe. sAhebajI H A kALamAM 70-80 varSanuM mAMDa AyuSya hoya. temAM aDadhI jiMdagI khAvA-pIvA-UMdhavAmAM jAya. bAkIno 80 TakA samaya bhoga-sAmagrI meLavavAnI majUrImAM kADho cho. tyArabAda silaka rahelA thoDA samayano paNa sadu5yoga ka2vAnI taiyArI nathI. nirarthaka veDaphI nAMkhavAmAM koI hicakicATa nathI. tamane tamArI zaktinuM ja koI mUlya nathI. jene potAnI zaktinuM mUlya na hoya tene bIjI koI vyakti mAna-sanmAna na Ape to te vAjabI ja che. tamane tamArA mATe mAna nathI, to bIjA tamane mAna-sanmAna na Ape ke tamAro AdarasatkAra na kare te tamArA mATe proper treatment-yogya vartAva ja che. tamane koI gaNakAre nahIM ke koI tamArI kiMmata ochI AMke tyAre dhUMApUMA thaI jAo cho, paNa manamAM vicAra Ave ke, mArA jIvananI jo mane ja kiMmata nathI, to bIjA mArI kiMmata kare tevo Agraha kema ? A dRSTi Ave to manuSyabhavamAM maLelI badhI ja zaktino gaNIgaNIne yogya upayoga karo. zAstramAM lakhyuM ke mahApuruSa tenuM nAma ke jemanA moDhAmAMthI eka paNa nirupayogI zabda na nIkaLe, hitakArI hoya eTaluM ja bole, vicArIne ja bole, vagara vicArye mazIna cAlu na thaI jAya. tamArI to atyAre svIca cAlu thayA pachI baMdha karavI tamane potAne paNa muzkela paDe che. A vAta eTalA mATe kahuM chuM ke, zAstravacano mahAdhIra-gaMbhIra puruSoe kahyAM che. teo vadhArAno-binajarUrI eka zabda paNa bole nahIM. teno pratyeka zabda jagatanuM tattva ane hitakArI vAtone rajU ka2vA gUMthAyela che. tamane zAstranI mahAna chApa manamAM UbhI thavI joIe. zAstravacanono tamArA para koI prabhAva nathI. zAstrone tame mAmUlI graMtho mAno cho. vartamAnamAM printing-chApakAmano jamAno che, dararoja kacarA jevuM sAhitya goDAuno bharAya teTaluM bahAra paDe che. tenI sAthe tame zAstravacanone kadI sarakhAvatA nahIM, 'zAstravacana to trailokyasAra che. 1 bhaktyA nityaM prapadye zrutamahamakhilaM sarvalokaikasAram / / 3 / / sAraM pradhAnaM / yathA samudraH zeSajalAzayebhyaH sakAzAdutkRSTaH, evamAgamo'pi sAraH taM sAraM / For Personal & Private Use Only ( snAtasyA stuti trIjo zloka) zeSakutIrthikasiddhAntebhyo'pyatiricyate iti (saMsAravAvAnajastuti zlovjha - rU TIvA) Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI jinavacana pratye pU. zrI haribhadrasUrijInA udgAra H pU. haribhadrasUri ke jeo janmathI arjana che, rAjamAnya purohita che, vedavidyAnA pAragAmI, mahAvidvAna brAhmaNa paMDita che; temane jainadharma pratye manamAM eTalo pUrvagraha baMdhAyelo hato ke jainadharma vedone na mAnanAra hovAthI nAstikono dharma che AvuM kahetA. jenuM AvuM background-pUrvAvasthA che te vyakti eka mAmUlI nimittathI jainazAsanamAM AvI. jIvanamAM ahIMnAM zAstro vAMcavAnAM cAlu karyA. pachI temane hRdayathI jinavacana pratye evuM samarpaNa thayuM ke bolI UThyA ke " jo A jinavacana amane na maLyuM hota to anAtha evA amAruM A saMsAramAM zuM thAta?" kaTTara virodhIne paNa hRdayathI ogALI de, jIvana samarpita karAve tevA jinavacanamAM satyano raNakAra keTalo haze ! jinavacanathI A jagatamAM kaMI mahAna nathI. A trikAlAbAdhita tIrtha che. anaMta kALathI cAlyuM Ave che, anaMta kALa sudhI rahevAnuM che. kSetra-kALanI sImA bahAra kAyamanuM sanAtana tAraka A tIrtha che. atyAra sudhImAM jeTalA tIrthaMkaro thayA, gaNadharo thayA, kevalajJAnI thayA, sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA thayA, anyadharmamAM paNa sAdhako thayA te sarvane jo koI tAraka banyuM hoya, jenuM AlaMbana laIne pAra pAmyA hoya to te ja A pravacanarUpa tIrtha che. sabhA H A tIrthano temporary-thoDo samaya paNa viccheda na thAya ? sAhebajIH nA, jagatanuM tattva kadI viccheda na pAme. padArthavijJAnanI dRSTie vizvanA tattvane koI vikherI zake tema nathI. vANIthI abhilApya tattvasvarUpa ja dvAdazAMgI che, jene abhivyakta karavA samaye samaye navA zabdo racAya che, paraMtu aMdaranuM hArda sanAtana che. bhAvatIrthanuM sAMgopAMga rekhAcitra rajU karavA huM prayatna karuM chuM, je sAMbhaLatAM tamane dharmatIrtha pratyenuM aMtarathI bahumAna vadhe. 1 kattha amhArisA jIvA duusmaadosduusiyaa| hA aNAhA kahaM huMtA na huMto jai jinnaagmo||87|| (saMbodhaprakaraNa gurusvarUpaadhikAra) For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / samayavIrUof, or foliomavaLiOTIOf III) (sammalita praq{OTo sno-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. tIrthakaro paNa pratidina zAzvata pravacanarUpa tIrthane namaskAra kare che ? 1S : vANI dvArA artharUpa tattvane tIrthakaroe kahyuM, paraMtu koI tIrthaMkarano evo dAvo nathI ke huM je tattva kahuM chuM te tattva meM pedA karyuM che, mAruM sarjana che, mArI zodha che. UlaTuM, badhA ja tIrthakaro ema kahe che ke A tattva sanAtana-zAzvata che. tIrthakaro upadezarUpe vizvavyavasthAnA pAyAnA mukhya niyamo rajU kare che. te koInA banAvelA nathI. vaLI, temAM koI pheraphAra karI zake tema nathI. te anaMtakALathI jevA che tevA ja hAlamAM paNa che, ane bhaviSyamAM paNa tevA ja raheze. anaMtakALa pahelAM paNa A ja nava tattva ane A ja mokSamArga hato, A ja AtmakalyANanAM dhArAdhoraNo ane A ja ArAdhanAnI sAmagrI hatI. vaLI, bhaviSyanA anaMtakALa pachI paNa Ama ja raheze, temAM mInamekha pheraphAra thavAno nathI. koI mAne ke zAstro parivartanazIla che, zAstromAM ghaNA mULabhUta pheraphAra thayA che, to te mUrkha che; kema ke dvAdazAMgInuM tattva sanAtana ja che. tIrthakaro paNa mAtra tenA darzaka che. are ! tIrthakara kathita che mATe zAstra pramANa che evuM paNa nathI, zAstra svayaM pramANa che. mAtra pramANa evA zAstrane sarvajJa bhagavaMto pramANarUpe pUrNa jJAnathI jANe che ane jagata sAme zabdo dvArA satya tarIke rajU kare che, jene gaNadhara bhagavaMto sUtrarUpe dvAdazAMgImAM gUMthe che; ane A jagatanuM satya zabdo dvArA jemAM abhivyakta kareluM che te zAstro che. satya bolo ke tattva bolo te eka ja che. samagra dharma satyamAM ja pratiSThita che. sRSTinA paramArthane jeTaluM samajo teTaluM tattva samajAyuM kahevAya, ane jyAre tamAro AtmA svayaM hitakArI tattvamaya banI jAya, tyAre saMpUrNa dharmarUpa mokSanuM prAgaTya thAya. sRSTinAM satya aparivartanazIla che. temAM koI goTALo, pheraphAra zakya nathI. dA.ta. anAdikALathI jaDa e jaDa ja che ane cetana e cetana ja che. 1 nAnyathA-sarvajJamantareNAgamasyArtho'tIndriyo jJAtuM zakyate, tato niyatArthapradarzakatvena sarvajJAdAgamasya prAmANyamiSyate na sAkSAt tatpraNItatvena, tasya kathaMcinnityatayA abhyupgmaat| "esA duvAlasaMgI na kayAvi nAsI, na kayAvi natthi, na kayAvi na bhavissai, dhuvA nIyA" ityaadivcnpraamaannyaat| (varNasaMgraLi0 phlovara pa24TIvA) shaasnNndvaadshaanggm| tacca siddhaM pratiSThitam nizcitaprAmANyamiti yAvat svamahimnaiva, nAtaH prakaraNAt prtisstthaapym| (satita raVT prathama krAM patnovA TI ) 2 yAvanto dehino loke, ythaavsthitdRssttyH| te sarve'pyatra vartante, tAttvike shuddhdrshne||908 / / nirnaSTamamakArAste, vivAdaM naiva kurvte| atha kuryustatastebhyo, daatvyaivaikvaakytaa||909|| (35miti prastAva 8) For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI jaDa kadI jaDa maTIne cetana nathI thato ane cetana kadI cetana maTIne jaDa nathI thatuM. jaDanA guNadharma e kadI cetananA guNadharma banyA nathI ane cetananA guNadharma e kadI jaDanA guNadharma banyA nathI. paNa tamane jaDamAM mArApaNAnI buddhi che; temAM rAcavuM, tenA para Adhipatya jamAvavuM, tene bhogavavuM teno tamane rasa che, te ja jIvananuM asatya che. tene dUra karo eTale ApameLe zAzvata tattva tarapha gati cAlu thAya. A niyama saikAlika che. tene puravAra karavA tIrthakaronI paNa jarUra nathI. tIrthakaro to lAyaka ajJAnI jIvone dRSTAMta, yukti Adi dvArA sugamatAthI bodha thAya te rIte sanAtana tattvanuM vivecana kare che. bAkI tattvabhUta arthamaya dvAdazAMgI to svayaMsiddha che. je A jagatanuM svayaMsiddha satya che te tIrthakarone paNa pramANa che. vAstavamAM tene sAbita karavAnI jarUra ja nathI. mAtra abUjha evA ApaNuM ajJAna dUra karavA dAkhalA-dalIlanI jarUra che, tethI tIrthakaroe vANI dvArA artha prarUpIne ajJAna bhavi jIvo para upakAra karyo che. bAkI sanAtana tattvamAM ja sarva jIva pratyenI tArakatA samAyelI che, sarva mumukSuono te tattva ja Adarza che. 'tIrthakaro paNa te tattva pAmIne ja kare che. tethI tIrthakaro para paNa dvAdazAMgIrUpa tIrthanuM RNa che, je RNasvIkAranA AzayathI ja pratidina tIrthakaro zAzvata pravacanarUpa tIrthane namaskAra kare che, bAkI gaNadharonuM temanA para RNa nathI. temane to pratibodha karIne tIrthasvarUpa banAvanAra ja tIrthakaro pote che. hA, gaNadharasvarUpa tIrthane pAmIne karoDo jIvo taravAnA. zaraNuM svIkAranAra anya bhavi jIvo para gaNadharonuM avazya mahAna RNa che, paraMtu tIrthapati para temano upakAra ke RNano avakAza ja nathI. sabhA : koI bhavamAM temanA para gaNadharoe upakAra karyo hoya to ? sAhebajI? atyAre aMtima bhavanI vAta cAle che. aMtima bhavamAM tIrthaMkaro garbhAvatArathI mahAsAdhaka hoya che, temanuM zreSTha jIvadaLa che. chatAM aMtima bhAvamAM paNa temanA para sAdhaka avasthAmAM bhAvazrutamaya dvAdazAMgInuM avazya RNa che; kAraNa ke dvAdazAMgI sanAtana satya che ane A saMsAramAM jene paNa taravuM hoya tene sanAtana satyanuM avalaMbana avazya levuM paDe. tIrthakaro pUjitapUjya vyavahArathI gaNadhararUpa tIrthane namaskAra kare che : sabhA gaNadhararUpa tIrthano tIrthakaro para aMtima bhavamAM upakAra nathI, chatAM gaNadhararUpa tIrthane tIrthakaro namaskAra kema kare che ? sAhebajIH te namaskAranA avasare Azaya judo che. tyAM RNasvIkAra tarIke namaskAra nathI, paraMtu bhavi loka samakSa mAnyatA apAve che ke A mArA ziSyo paNa zaraNa tarIke parama AdaraNIya che, temanAmAM bhAvatIrtha 1 pradhAnaM, prazastam, Adau vA vacanaM pravacanaM dvAdazAGgaM gaNipiTakam, AditvaM cA'sya vivakSitatIrthakarApekSayA draSTavyam, "namastIrthAya" iti vacanAt tIrthakareNA'pi tnnmskrnnaaditi| (vizeSAvazyakabhASya zloka 1 TIkA) * 'tIrtha' zrutajJAnaM tatpUrvikA arhattA' tIrthakaratA, na khalu bhavAntareSu zrutAbhyAsamantareNa bhagavata evmevaa''rhntylkssmiirupddhaukte| tathA pUjitasya pUjA pUjitapUjA, sA ca tIrthasya kRtA bhavati, pUjitapUjako hi lokaH, tato yadyahaM tIrthaM pUjayAmi tatastIrthakarasyApi pUjyamidamiti kRtvA loko'pi puujyissyti| (bRhatkalpasUtra zloka 1194 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 225 tulya tArakatA che. zrIsaMghamAM vyaktirUpe gaNadharonuM zreSTha mahattva sthApavuM che; tethI jema navA rAjAne jUno rAjA name che, nUtana AcAryane guruAcArya vaMdana kare che, tema tIrthaMkara gaNadharane name che; kema ke lokamAnasamAM pUjitapUjyano vyavahAra pracalita che, pUjanIya paNa jene pUje tene sau pUje. tame zrImaMta-sattAdhIzanA pagamAM paDo, te zrImaMta-sattAdhIzo paNa jene jhUke tene tame ApameLe moTo mANasa samajI jAo. tema gaNadharonI tIrtha tarIke uttama AdeyatA sthApita karavA tIrthakaro temane name che. tethI abhigamamAM jabaradasta taphAvata che. dvAdazAMgIrUpI zAstranI mahAnatA, vizALatA, gahanatA ane saMkSiptatA : tamane vizvatAraka dvAdazAMgInI mahattA samajAvI joIe. "A jagatamAM jeTalA paNa hitakArI ane ahitakArI padArtho che tenuM hitAhitarUpe samagratAthI jemAM mArgadarzana che tenuM nAma zAstra. zAstra zabda ja anuzAsana ane rakSaNanuM bhAna karAve che. vyutpatti ja "zAsana kare ane trANa kare te zAstra" tevI che, jema rAjya prajAnuM zAsana ane rakSaNa kare. tamArI vartamAna sarakAra to zAsana choDI vepAra kare che, potAnI maryAdA sivAyanI pravRttimAM mAthuM mAre che. paraMtu aMgrejI government-sarakAra zabda paNa governing-zAsana karanArano sUcaka che. zAsana kare te sarakAra(government). je rAjya prajAnuM nItio dvArA anuzAsana na kare ane duSTo ke duzmanothI tenI surakSA na kare te rAjya, rAjya ja nathI. tema jenAmAM zAsana ane rakSaNanI tAkAta nathI te zAstra ja nathI. te to khAlI thothAM kahevAya. PrintingnA-chApakAmanA A yugamAM navAM navAM pustakono koI pAra nathI, paraMtu temAM koImAM zAstra tarIkenI guNavattA nathI. jemAM samagra vizvanuM zAsana karavAnI tAkAta che te sarvatAraka zAstro tIrthakarone paNa AdarapAtra che, temAM koI navAI nathI. are ! pUrNa zAstrane bAjue mUko, tenA eka eka vacanamAM paNa pracaMDa anuzAsana ane trANanI zakti che, dizAzUnyane dizA pUrI pADavAnuM sAmarthya che. tene yathArtha rIte sAMbhaLanAra, jANanAra, samajanAra, vicAranAra, anusaraNa karanArane je avazya ahitamAMthI ugAre ane hitanA mArge laI jAya, te anuzAsana. vaLI, duHkha, saMkleza ane durgatinA saMkaTathI nakkI rakSaNa kare, te trANa. AvAM sarvAdhAra zAstro mATe tamane atyaMta bahumAna, pUjyabhAva thavo joIe. tamane zAstronI sAcI oLakhANa nathI. AkhA jagatane hitano mArga-patha je darzAve che tevAM zAstro mATe game tema lakhanAra, bolanAra to marI ja javAnA che. atyAre kahe che ke zAstra jUnA jamAnAmAM lakhAyAM che, tethI temAM vartamAnayuganI vAto ane tenA khulAsA ke mArgadarzana kevI rIte hoya? paraMtu 1 'zAsanasya' nikhilaheyopAdeyabhAvAvirbhAvena bhAskarakalpasya jinanirUpitavacanarUpasya (tharNavid adhyAya rU, sUtra gha7 TI) bhavyajanAnAM heyopAdeyatattvapratipattihetubhUtAgama ... / (ratnarAzAvAyArA 6) 2. zAsyante'nena jIvA iti zAsana-dvAdazAGgaM (AvathasUtranikuMvitta parva mANa patno 226 TIkkA) * 'zAsyate jIvA'jIvAdayaH padArthA yathAvasthitatvenAneneti shaasnN-dvaadshaaNgm| (sanmatitarkaprakaraNa prathama kAMDa zloka 1 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI AvuM bolanArane akkala nathI ke jemAM sarva dravya-kSetra-kALa-bhAvanuM tattvarUpe varNana Ave, tema ja sarva dravyakSetra-kALa-bhAvasApekSa utsarga-apavAdamaya AcAranuM vizleSaNa hoya, te ja sAcAM zAstro kahevAya. A vyAkhyAthI zAstrane pichANanArane kadI AvA vikalpo thAya ja nahIM. sabhA paNa zAstramAM varNana bahu moghama(garbhita) hoya che. sAhebajI : hA, cokkasa. vistAra karavA beso to jiMdagIo pUrI thaI jAya, bhavonA bhavo sudhI varNana pate nahIM. jagatanuM tattva eTaluM vizALa che ke tene vistArathI kahevA beso to mahAkAya graMthAgAro paNa ati nAnA paDe. 14 pUrvarUpa zAstronuM kada ghaNuM vizALa che. tenA sarva zabdo lipibaddha karo to AkhuM muMbaI bharAI jAya, chatAM jagyA nAnI paDe, eTalo vizALa graMtharAzi bane. to paNa te varNananI dRSTie saMkSepa che, mitAkSara che. kadathI vizALa 14 pUrve paNa saMkSipta sUtrAtmaka che. tenA eka eka sUtrano artha anaMta gaNo che. arthanI apekSAe bahu ochA akSaromAM racAyelI racanA che. arthagAMbhIrya mahAna che. A vAta kapolakalpanA nathI. pUrvAcAryoe lakhyuM ke A jinavacanamAM evuM eka vacana nathI ke jenA anaMta artha na thatA hoya. AvuM lakhanArA AcAryo pote ja eka sUtranA pAMca-daza hajAra artha to karI batAve. A uparathI tame zAstronuM UMDANa kalpI zakazo. zrutakevalI pUjya vAcakavara umAsvAti mahArAje dvAdazAMgInI oLakha ApatAM kahyuM ke A pravacana agAdha samudra che. eno pAra amArA jevA vAmaNA kevI rIte pAmI zake ? tene pAra pAmavAnI amArI zakti nathI; kema ke tenA eka eka vacanano artha naya-nikSepA-anuyogathI bharapUra che. ame to tenI AchI oLakha ApI che. lAyaka jIvane TUMka paricaya dvArA bhakti-bahumAna karAvavA IcchIe chIe. ame svayaM A pravacanano pAra pAmI gayA evo amAro dAvo nathI." AvuM kahenAra pU. umAsvAtijI pote, 'namo arihaMtANaM' padanuM 1 119. se samAsato cauvvihe paNNatte, taM jahA-davvao khettao kAlao bhaavo| tattha davvao NaM suyaNANI uvautte savvadavvAiM jANai paasi| khettao NaM suyaNANI uvautte savvaM khettaM jANai paasi| kAlao NaM suyaNANI uvautte savvaM kAlaM jANai paasi| bhAvao NaM suyaNANI uvautte savve bhAve jANai paasi| (naMtIsUTa-mUta) 2 anantagamaparyAyaM sarvameva jinaagme| sUtraM yato'sya kAnyena vyAkhyAM kaH kartumIzvaraH / / 2 / / (lalitavistarA TIkA) * taddhi paramadurgaM duravagAham anntgmpryaayaarthtvaat| tathA coktam-'aNaMtagamapajjavaM suttam' iti| artho hi anantairgama: paryAyaizca yasya sarvajJazAsanapurasya tdnntgmpryaayaarthm| gamAH syAdasti syAnAstIti sapta viklpaaH| paryAyAstu prakRtavastvapekSA: sUtrapadasyaikasyArthA bhvH| (prazamaratiprakaraNamzloka 3 TIkA) 3 evaM tIrthamahimAkSiptabuddhirAcAryazaktimasaMbhAvayannAcAryadezIyaH pratyavatiSThate(vyA.) mahata ityAdi / mahato bhUyasaH, atizayena mahAviSayasya mahArthasya, durgamo granthabhASyayoH pAro niSThA'sya sa tathA tasya, tatra viziSTAnupUrvIkapadasantatimranthaH, tasya mahattvAdadhyayanamAtreNApi durgamaH pAraH, tasyaivArthavivaraNaM bhASyam, tasyApi nayavAdAnugamatvAdazakyalAbhaH paarH| ayaM hyAgamo mahatApi puruSAyuSeNAzakyo vyAvarNayitum, taditthamasya jinavacanamahodadheH pratyAsaM saGgrahaM kartuM kaH zakto na ko'piitybhipraayH| kiM te'haM dhArayAmItyatreva kimo'trApalApe pryogaat||23|| (tattvArthAdhigamasUtra saMbaMdhakArikA zloka 23 TIkA upA. yazovijayajI) For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 227 naya- nipAthI vivecana kare to volyumo bharAya tevI pratibhAsaMpanna vyakti para jo zAstranI AvI chAyA hoya, to tame vicAro ke dvAdazAMgInuM UMDANa-vyApakatA-vizALatA-agAdhatA keTalI haze! tethI moghama varNana karyA sivAya chUTako ja nathI. chatAM sUcanarUpe sarvadravya-kSetra-kALa-bhAvasApekSa sarva bAbatonA khulAsA zAstromAM avazya che. te aMge amane to bhaNyA pachI koI zaMkA nathI. zAstro aMge spaSTa khyAla e rAkhavAno ke temAM je kahyuM che te koInA phaLadrupa bhejAmAMthI nIkaLyuM nathI. je vizvanuM satya che te AmAM batAvyuM che, je tattvano bodha karAvI tattva pAmavAno rAha cIMdhe che, paNa A koIno maulika unmeSa ke skuraNa nathI. jAlakSI vijJAna pAse AtmAnA anuzAsana ane rakSaNanI koI daSTi ja nathI, te ekamAtra dvAdazAMgImAM che ? tamArA Adhunika vijJAnanA pAThyapustakomAM lakhe ke A vastunI zodha A vaijJAnike karI, arthAt navA AviSkArano dAvo hoya. vaLI tenI nAmanA-khyAti te te kSetranA founding father tarIke biradAvavAmAM Ave. jyAre jainazAstro vijJAna karatAM anekagaNuM jJAna pIrasatAM hovA chatAM Avo koI dAvo nathI karatAM. ahIM to racayitA svayaM ja kahe che ke kudaratamAM je satya hatuM te tame nahotA jANatA tene ame jJAna dvArA jANIne jaNAvyuM che. ahaMkArano koI avakAza nathI. vAstavamAM vijJAnanA kSetre paNa koI navI zodha che ja nahIM. Adhunika vijJAna sRSTinA je siddhAMto kahe che te A duniyAmAM bhUtakALamAM paNa hatA ja. mAtra sAmAnya lokone tenI khabara na hatI, te aneka prayogo dvArA vaijJAnikoe jANIne mAnavajAtanI ajJAnatAnuM nirAkaraNa karyuM. bAkI koI navo AviSkAra nathI. koInI tAkAta ja nathI ke A saMsAramAM navA tattvane-satyane pedA karI zake. dA.ta. modern biologymAM zodhyuM ke dehamAM rahelA koSa aMtargata DNAA rIte function kare che. A vAta vaijJAniko jyAre nahotA jANatA tyAre paNa DNAnuM zarIramAM functioning te ja rIte cAlatuM hatuM; mAtra vaijJAnikone khabara nahotI, je lAkho prayogo bAda mahAmahenate khabara paDI. kaSAyathI prerita kevA pokaLA dAvA karAya che teno A namUno che. vaijJAnikoe AmAM navuM kAMI zodhyuM nathI; mAtra pahelAM potAnuM ajJAna dUra karyuM, pachI aneka prakAranAM bhautika vaLataro meLavI tenA badalAmAM samAjane mAhitI pUrI pADI lokonuM ajJAna dUra karyuM. te te kSetranA kahevAtA mAMdhAtAonI paNa A ja sthiti che. teo nahotA jANatA te jANyuM. jema hamaNAM stem cell zodhAyAnI jorazorathI vAta cAle che. A cell-koSa evI guNavattA dharAve che ke jenuM bIjA koSomAM conversion-rUpAMtara thaI zake. paraMtu A mAhitI pahelAM ajJAta hatI, te hAlamAM jANI, jene bahu moTI break-through-siddhi kahevAmAM Ave che. chatAM hajI vijJAne eka navo stem cell jAte pedA karyo nathI, ane temAMthI conversion karavAnI paNa tenI koI zakti nathI, mAtra vidhavidha conversionnI zarIramAM thatI prakriyAne jANI. vaLI A jJAna mAtra mAhitI che, jene jANyA pachI jIvanamAM kalyANanI dRSTi prApta thAya tevuM kazuM nathI; kema ke mAtra jaDalakSI vijJAna pAse koI svataMtra jIvanadRSTi ja nathI. jenI pAse For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI mAnavajAtane cIMdhavA lAyaka koI jIvanano Adarza ke rAha nathI te vijJAna koI paNa jIvanuM anuzAsana ke rakSaNa zuM kare? vijJAnane samarpita thanAra jIvo jIvanamAM kAyama khAte dizAzUnya rakhaDatA ja rahyA, jyAre zAstro to eka eka vAkyarUpe paNa anuzAsana-rakSaNanI bharapUra zakti dharAve che. tethI te zAstrajJAnanI quality-jAta ja judI che. dA.ta. 'namo arihaMtANaM' e zAstravacana paNa tame samajo to tamArA jIvananA hitanI dRSTi tamane cokkasapaNe Ape arthAt tamArA AtmAnuM anuzAsana kare. A vacanamAM zatruono vinAza-vijaya karavAnI jIvanadRSTi samAyelI che. zatru eTale je tamane trAsa Ape che. vaLI sauthI vadhAre trAsa ApanAra AMtarika bhAvazatruo ja che. "temane jeNe jItyA tene huM namaskAra karuM chuM." ahIM Adarza maLyo ke jIvanamAM AMtarazatruono vijaya karavA jevo che. A anuzAsana. vaLI AMtarazatruno vijaya karanAramAM, samarpita thanAranuM ApameLe sarva saMkleza-duHkhothI rakSaNa thAya tevI trANazakti paNa pragaTa che. Ama, zAstromAM vizvazAsaka banavAnI nakkara tAkAta che. sAco rAjA, prajAjana duSTatAnA mArge jato hoya to tene daMDa ApI maryAdAnA mArge lAve, samagra prajAne nyAya-nIti-sadAcAranI maryAdAmAM rAkhe, vaLI nirdoSa ke sajjana prajAjana para koI aMdarathI ke bahArathI AkramaNa kare to avazya rakSaNa Ape. tema Atmika dRSTie te ja kArya samarpita thanArane zAstra kare che. jenAmAM A zakti nathI tene ame mAtra mAhitI Atmaka jJAna kahIe chIe. ghaNA vaijJAniko discovery ane inventionno bheda pADe che. paraMtu kahevAtI inventionmAM paNa ajJAta siddhAMtone mAtra jANIne, koI khokhA jevA mazInanI navI zodhakhoLano dAvo karAto hoya che, navuM kazuM hotuM nathI. dA.ta. Teliphona. DabalA AkArano Teliphona e to mALakhuM che je majUra ke kArIgara banAvI Ape che. paraMtu te je siddhAMtanA AdhAre dhvaninuM dUravartI zravaNa karAve che tenI jANakArI ja ati mahattvanI che, te siddhAMta ja ati mahattvano che. te dhvaninA taraMgonI gatino niyama Teliphona zodhAyA pahelAM paNa A vizvamAM kAyama hato. te koInuM sarjana nathI, mAtra vijJAna te jANatuM nahotuM te jANIne mazIna dvArA kAryAnvita karyuM. vaLI mazInamAM paNa goThavAyelA eka paNa aNu-paramANunuM vaijJAnikoe maLabhUta sarjana karyuM nathI. temaNe to vizvamAM rahelAM dravyonuM joDANa karIne eka structure-mALakhuM ja banAvela che. A duniyAmAM je nathI tenuM sarjana koI karI zake tema nathI. tethI paMcAstikAyamaya jagata zAzvata che ane tene darzAvanAra dvAdazAMgI paNa te rUpe zAzvata che. jainadharma saMpUrNa padArthavijJAna upara AdhArita che, dRSTihIna apUrNa jaDa vijJAna upara AdhArita nathI : jaina phIlosophI anusAra to tIrthaMkaro paNa navuM sarjana na karI zake, to pachI vaijJAnikonI to zuM majAla che? "Izvara paNa kudaratamAM kyAMya hastakSepa na kare, cosmic ordermAM-vizvavyavasthAmAM bhagavAna paNa 1 naitadyuktamanugrAhye ttsvbhaavtvmntraa| nANuH kadAcidAtmA syaaddevtaanugrhaadpi||5|| ___ (dvAtriMzad dvAtriMzikA solamI, mUla zloka 5) na caikaikata eveha kvacitkiJcidapIkSyate / tasmAtsarvasya kAryasya sAmagrI janikA mtaa||80 / / For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 229 disturbance-hastakSepa na kare. ApaNe tyAM cosmic order ja suprima che. duniyAnA koI dharme padArthavijJAnane ATaluM mahattva nathI ApyuM. are jainadharmamAM to padArthavijJAnanA niyamanuM ullaMghana kare evA koI camatkAradivinity)nuM paNa varNana ke svIkAra nathI. jainazAstromAM AvatI camatkAranI vAto paNa saMpUrNa physics-padArthavijJAnanA niyamane anusarIne ja hoya che. mane eka vaijJAnike kaheluM ke dharmamAM rezanala vAto nathI hotI, paraMtu camatkAro vagerenuM bombastic-gapagoLA jevuM varNana hoya che, tethI ame dharmamAM rasa letA nathI. tyAre meM temane kaheluM ke tame nahIM mAnatA ho teTaluM physics-padArthavijJAna jainadharma mAne che. jainazAstromAM svIkArelA pratyeka camatkAranuM spaSTIkaraNa padArthavijJAnanI dRSTie ApI zakAya tema che, ane je tenI sAthe susaMgata na hoya tevo eka paNa camatkAra jainadharmane maMjura nathI. are ! Izvara paNa padArthavijJAnathI viruddha jaIne A sRSTimAM kazuM karI zake nahIM. zUnyamAMthI koI paNa vastunuM sarjana karavuM e IzvaranI maryAdAnI paNa bahAra che. ApaNe tyAM to 'even God has to follow physics'no niyama pravarte che. tame jaina dharmanAM zAstro, Izvara ke tattvajJAnane oLakhatA nathI. Izvara jevA Izvara paNa jagatanuM je parama zAzvata tattva che, tenuM avalaMbana laIne pote tare che ane vANI dvArA te tattvane loka samakSa abhivyakta kare che ane te ja temanuM utkRSTa mArgadarzana che. bAkI vizvavyavasthAmAM tIrthaMkaro kAMI ADuM avaLuM karatA nathI. bIjA dharmomAM Izvara badhe mAthuM mAryA kare, ahIM to Izvara nirlepa che. mAtra sanAtana tattvane jANavuM, anusaravuM, pAmavuM ane jagatane pamADavAno rAha cIMdhavo eTaluM ja temanuM kAma che. tethI sarvatIrthakaro dvAdazAMgInA tattvane anusarIne pote tare che ane jagatane tAre che. tethI temanA upara paNa dvAdazAMgInuM RNa che, tethI dvAdazAMgI utkRSTa tAraka tIrtha che. samagra vizvanuM heya-upAdeyarUpe jemAM varNana samAyeluM che, arthAt jIvanamAM kaI vastu choDavA jevI che ane kaI vastu meLavavA jevI che teno sarvAgI bodha karAve tevI zabdamaya racanA te ja dvAdazAMgIrUpa sUtrAtmaka zAstro che, jenuM avalaMbana laIne prAyaH karIne AtmAmAM bhAvazrutajJAnarUpa bhAvakRta pragaTe che, je pratyeka jIvane aMtaramAM hitanuM preraka bane che. A vizvanI samagra vastuo heya-upAdeyamAM samAI jAya che. vijJAnanA kSetramAM knowledge is for the sake of knowledge-jJAna khAtara jJAna che, jyAre dharmazAstromAM koIpaNa binaupayogI jJAnanI vAta nathI. ahitathI virAma pAmavA ane hitanA mArge prayANa karavA jJAna meLavavAnuM che. je jANavAthI tamArA AtmAmAM hitAhitanI jIvanadRSTi khIlave te ja sAcuM zAstrajJAna che. jema vyavahAramAM A thAMbhalo che te jANavA mAtrathI zuM matalaba ? jo jANyA pachI paNa thAMbhalA sAthe AMkho mIMcIne bhaTakAvAnuM cAlu rahe to te jANakArIno koI artha nathI. khADo jANyA pachI temAM na paDe ane sAvadhAnIpUrvaka AgaLa pAra pAme iha-jagati, na cannaiva, ekaikata eva niyatyAdeH, kvacit kvApi kiJcit-kimapi ghaTAdi, IkSyate-jAyamAnaM prtiiyte| tasmAd hetoH, sarvasya ghaTAdeH kAryasya, sAmagrI-kathaJcittadvyatiriktA'vyatiriktahetusaMhatiH, janikA-kAryopadhAyikA, mtaa-issttaa| pUrvaM kAraNasamudAye kAryopadhAyakatvaniyamaH sAdhitaH, idAnIM tu kArya kAraNasamudAyopAdheyatvaniyama iti tu tttvm|... (zAstravArtAmu stava - 2sto 80 mUna-TIvA) For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI to ja khADo jANyAnI upayogitA che. paraMtu Adhunika vijJAnamAM jIvanano aMtima uddeza paNa nizcita karavAnI tAkAta nathI, khuda vaijJAniko potAnA mATe paNa jIvana dhyeya nakkI karI zakatA nathI, dizAzUnya che. jIvananA marmane ja na kholI zake tevA vijJAnanA jJAnathI abhibhUta thanArA svayaM jIvanamAM thApa khAI rahyA che. vijJAnanI ahitaprerakatA ane dizAzUnyatA : sabhA : vaijJAniko mAnavajAtanuM bhaluM karavAno Adarza rAkhe che ema ghaNA mAne che. sAhebajI : jo mAnavajAtanuM bhaluM karavuM hoya to tenA bhalAnI spaSTa vyAkhyA karavI paDe. vijJAna mAnavajAtane bhautika dRSTie sukhI karavAnuM dhyeya dharAvatuM hoya, to je zodhakhoLo prajAnA Arogya ane jIvanane nukasAna karatI hoya, tenAthI ja te vyApArika lAbhone sAme rAkhI prajAne kaI rIte chetarI zake ? huM atyAre Atmika hitanI vAta nathI karato paraMtu bhautika hita to nAstike paNa avazya vicAravuM paDe. sArA sArA vaijJAnikonA ja rIporTa che ke keTalIya davAo prajAnA Arogya mATe khataranAka che, chatAM vyApArika lAbhone sAme rAkhIne navI zodhakhoLonA nAme tevI davAonuM calaNa vadhArAya che. are ! A TI.vI. ane computer games-komyuTara gemsa AdithI zArIrika ane mAnasika keTalAM nukasAna thAya che teno saMzodhita rIporTa Times of India chApAmAM eka vaijJAnike ja Apyo hato. temAM tyAM sudhI lakhyuM hatuM ke kumaLAM bALakonA vartanamAM AnA kAraNe evAM parivartana Ave che ke jIvanamAM lAgaNIone kAbUmAM rAkhavAnI bearing capacity-sahanazakti te bALakonI mULamAMthI ghaTI jAya che. tethI jIvana daramiyAna temane aneka sAmAjika pachaDATo vadhAre joradAra rIte anubhavavAnI Ave. vicAra karo, A UgatI navI prajAnuM bhautika dRSTie bhaluM che ke bhAre bUruM che? AvI vijJAnanA kSetre eka nahIM paNa aneka vAto praznAtmaka che; ane je hita nA prere te jJAna dizAzUnya ja kahevAya. jyAre heya-upAdeyano saMpUrNa viveka karavAnI pracaMDa zakti dharAvanAra zAstro AkhA jagata mATe AzIrvAdarUpa che. zAstra jagatanA pratyeka jIvanA bhalAnI ciMtA kare che. bhautika ane Atmika baMne hitanI sAcI dRSTi ApavAnI zAstromAM kSamatA che. mAhitIonI lAyabrerIo UbhI karavA zAstronI racanA nathI; jIvanane yogya dizAmAM vALavuM che, ghaDatara karIne kAMIka pAmavuM che e AzayathI ja zAstrajJoe zAstro racyAM che. tenA pratyeka padamAM heya-upAdeyanI vivekadRSTi bharelI ja che. sabhA zAstranA jJAna vinA sarva karmano kSaya thAya ? sAhebajIH nA, na thAya. koIe zAstro zabdathI jANyAM na hoya to cAle, paNa arthathI to avazya jANavA ja paDe, te vinA na tare. temAM dhvanirUpe-avAjarUpe bolAya che te zabdarUpa zAstra, ane pustakamAM AlekhAyela che te lipirUpa zAstra, A na jANyAM hoya to cAle; paraMtu sUtrAtmaka saMkSipta bodha te sUtrarUpa zAstra, ane rahasyarUpa sUkSma tattvano bodha te artharUpa zAstra, A baMne bodharUpa zAstro zrutajJAnamaya che, ane tenA vinA kadI koInA sarva karmano kSaya thayo nathI ane thaze paNa nahIM. For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI zAstronI AjIvana zaraNabhUtatA : duniyAnuM satya tamArA phaLadrupa bhejAmAMthI svataH nIkaLatuM hoya to jJAnIone tamane eka vAkyano paNa upadeza Apavo nathI. paNa ApaNane tattva svayaM sphare tema nathI. jJAnI puruSonA vacanonA AdhAre te sAMbhaLIzuM, vAMcIzuM, vicArIzuM ane samajIzuM to ja ajJAnanAM paDalo dUra thaze. A pratyakSa dekhAya che, chatAM zAstrone binajarUrI mAne te mahAmUrkha che. are ! uttama puruSone paNa zAstra sarvasva che, AdhAra che, zaraNa che. 'gaNadhara zabdano zAstramAM artha karatAM kahyuM ke jenI pAse dvAdazAMgIrUpa gaNipiTaka che te gaNadhara. arthAt gaNane dhAraNa karanAra gaNIne paNa sarvasva, kImatImAM kImatI, sArAmAM sAra koI amUlya vastu hoya to te ratnonI peTI (piTaka) svarUpa dvAdazAMgI che. * tIrthakaronA paTTadhara ziSya gaNadharo paNa je zAstrone sarvasva, prANatulya, jhaverAtayukta tijorI samAna sAcavavA lAyaka mAne te dvAdazAMgI anya sAdhakono AdhAra ke zaraNa hoya temAM navAI zuM? mahAprajJAsaMpanna gaNadharo paNa zAstrone potAnA jIvananI mukhya mUDI samajatA hoya to te zAstro ApaNA mATe avazya utkRSTa mUDI gaNAya. ApaNane AjIvana zAstra ja zaraNa che. je zAstrone zaraNa na mAne te taravAno ja nathI. game teTalI sAdhanA kare to paNa tenI sAdhanA 100 % nakAmI che. UlaTuM tenA jIvanamAM zAstrano anAdara-upekSA che te ja mahApApa che, je tene ghora saMsAramAM avazya DubADaze. dvAdazAMgIthI anaMtA taryA tema anaMtA phUkhyA paNa che. upAsanA-anusaraNa karanAra taryA, AzAtanA-anAdara karanAra DULyA. vizvamAM taravA-DUbavAno paNa A sanAtana mArga che. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM | samaya oi, Wor GOIToi bhavatiUITMs IIII. (mammatita pray2To zloka-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. vijJAna roja badalAtuM rahe che jyAre dharmazAstro sadA sthira che ? prabhunI vANIne pAmIne gaNadharo zabdamaya je dvAdazAMgInI racanA kare che, jenI vAcanA dvArA avicchinna 1 gaNizabdaH paricchedavacanaH, tathA coktam- AyArammi ahIe jaM NAto hoi samaNadhammo u| tamhA AyAradharo bhannati paDhamaM gaNiTThANaM / / 1 / / [AcArAGganiyukti gA. 10] paricchedasthAnamityarthaH, tatazca paricchedasamUho gaNipiTakam, (naMdIsUtra0 sUtra 71 TIkA) 2 "piTarSa 1LadharasarvasvapUta snottarazramatyarthaka, (zrAvavidha pravara no 12 TIvaThA) For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI paraMparA zAsanamAM cAlyA kare che, te dvAdazAMgInA avalaMbanathI asaMkhya asaMkhya jIvo tare che ane gaNadharo ke tIrthakaronI gerahAjarImAM paNa A dvAdazAMgInA AdhAre mokSamArga vaheto rahe che. anaMta kALathI dareka tIrthakaronA zAsanamAM A krame tAraka tattva TakI rahyuM che. dvAdazAMgI vinAnuM koI tIrthakaronuM zAsana hatuM nahIM, tethI dvAdazAMgIno pravAha avirata che. vaLI, zabdaracanAno taphAvata racayitA gaNadharanA bhedathI hoI zake, paraMtu arthamAM to koI pheraphAra na ja hoya. bhAvArtha e che ke jainazAstranA siddhAMto trikAlAbAdhita che. temAM kALAMtare paNa koI parivartanane avakAza nathI; kema ke vizvanuM mULabhUta tattva kadI palaTAtuM nathI. anaMtakALa pahelAM dharmanA je siddhAMto hatA te siddhAMto Aje che ane bhaviSyamAM anaMtakALa pachI paNa A ja siddhAMto raheze. jene A vAta samajAI jAya te kadI bole nahIM ke dharma samaya pramANe pharyA kare ane dharmanA tattvamAM paNa avasare pheraphAra karI zakAya. dharmanA siddhAMto koInI pedAza nathI, te to svayaMsiddha sanAtana che. A dRSTikoNathI tame dharmazAstrone vicArazo to ahobhAva thaze. Adhunika vijJAnamAM koI paNa siddhAMta sthira nathI. temAM Aje je siddhAMta sAco puravAra thayelo gaNAya te ja kAle khoTo Thare. pharI navo siddhAMta rajU kare. vaLI eka siddhAMta anusAra paNa jAtajAtanI theory ane hypothesis prastuta kare, jene anusaranAra koI sthira nirNaya karI na zake. chatAM garva sAthe kahe ke science is everchanging - vijJAna nitya badalAtuM rahe che, vijJAna hajI satyane zodhI rahyuM che, It is under researrh. have je svayaM nirNAta nathI paNa nirNaya mATe phAMphAM mAre che tevAne apanAvI jIvana samarpita karo to tamAruM zuM thAya ? jyAre dharmazAstro pUrNasatyane pAmI cUkelA jJAnIonA vacanasvarUpa che. tethI tenA siddhAMto kadI pharavAnA nathI. sabhA dezakALa pramANe pheraphAra thAya ne ? sAhebajI : nA, dezakALa anusAra vyavahArarUpe AcAramAM thoDo pheraphAra thAya, paNa mULabhUta siddhAMto to kAyama te ja rahe. pravacananuM mULa tripadI, je anaMtakALa pahelAM hatI te ja atyAre che ane anaMtA kALa pachI paNa te ja raheze : jema ke, anaMta kALa pahelAM je tIrthakara hatA temaNe potAnA paTTadhara ziSya gaNadharone sarva zAstranA mULabhUta siddhAMtarUpe je tripadI ApI hatI, te ja tripadI RSabhadeve puMDarIkasvAmI Adine ApI; ane tenI te ja tripadI mahAvIrasvAmIe gautama Adi gaNadharone ApI. tripadImAM AkhI vizvavyavasthAnA pAyAno siddhAMta AvI jAya che ane tene pravacanamAtA kahe che; kema ke temAMthI AkhuM pravacana janyuM che. samagra pravacananAM sarva tattvo jemAMthI nirgama pAmyAM te tripadI pravacananI mukhya AdhArazilA che. A tripadImAM saMkSepamAM saMgrahIta siddhAMta e che ke, "AkhuM vizva sadA utpanna thAya che, sadA nAza pAme che ane chatAM satata sanAtana-zAzvata che." pratikSaNa vizvanuM sarjana paNa cAlu che, visarjana paNa cAlu che, chatAM paNa vizva kAyamanuM che. tamane buddhithI virodhAbhAsa lAgaze, paNa jagatanuM A parama satya che. A tripadImAM jainazAstronA sarva siddhAMto saMkSepamAM samAI jAya che. are ! duniyAnI badhI phIlosophIo paNa temAM aMtarnihita che. jeTalAM darzano che te For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 233 pratyekanuM tattvajJAna bIjarUpe tripadImAM joDAyeluM che. A tripadI kadI badalAvAnI nathI. koI tIrthaMkara AnA badale bIjA zabdo kahevAnA nathI.Universal truth-vaizvika satyarUpa siddhAMto anAdinA che. temAM aMzamAtra pheraphAra zakya nathI. tripadImAM kaheluM saghana tattva ane enA vistAra svarUpa jainazAstro, jene dRSTikoNarUpe samajAI jAya tene jinavacana pratye kadI zaMkA-kuzaMkAno avakAza ja nathI. te to vicAre ke siddhAMta trikAlAbAdhita che, satya A ja che ane kAyama mATe A ja rahevAnuM che. vizva utpanna thAya che, nAza pAme che ane dhruva che : mAtra tripadImAM rahelA siddhAMtanI satyatA TUMkamAM vicArIe to samagra vizva utpanna thAya che ane nAza pAme che te to pratyakSa che. duniyAmAM roja kAMI ne kAMI utpanna thAya che ane kAMI ne kAMI nAza pAme che. koI janme che, koI mare che; makAna UbhuM thayuM, nAza pAmyuM; eTale utpatti-vinAza pratyakSa dekhAya che. tamArA paricayamAM AvatI dareka vastumAM utpatti ane vinAza dekhAze. utpatti eTale paryAyAstikanayathI navasarjana kahevAya. paNa khUbI e che ke zUnyamAMthI koI vastunuM sarjana nathI thatuM. tethI koI mULabhUta sarjana nathI. jenI utpatti dekhAya che te bIjI koI vastumAMthI avazya pedA thayuM haze. Out of nothing, anything can not be produced. (zUnyamAMthI kAMI paNa banAvI zakAtuM nathI.) vaLI jeno nAza thAya che tenuM paNa saMpUrNa visarjana thatuM nathI. koI paNa vastunA astitvanuM mULamAMthI nAbUdIkaraNa zakya nathI. jema ke kapaDAne bALazo to aMte rAkha raheze arthAt koI ne koI vastu astitvarUpe kAyama rahe ja che, utpatti ane nAza dvArA mAtra vastunuM rUpAMtaraNa ja thAya che. mATInA piMDamAMthI ghaDo banyo ke ghaDAmAMthI ThIkarAM banyAM to te avasare mATInuM astitva to koI ne koI rUpe rahyuM ja. mAtra piMDamAMthI ghaDAnI utpatti ane ghaDAmAMthI ThIkarAnI utpatti thaI, te ja rIte pahelAM piMDano nAza, pachI ghaDAno nAza thayo; chatAM mATIrUpe dravya to dhruva ja rahyuM. duniyAnA lAkha vaijJAniko bhegA karo ane kaho ke A mATIno eka aNu vizvamAMthI saMpUrNa nestanAbUda karI Apo, to te vaijJAnikonI paNa tAkAta nathI. A ja batAve che ke utpatti ane vinAzazIla visva paNa mULabhUtarUpe dhruva che. dareka vastumAM tripadInuM mArmika satya samAyeluM ja che. kapaDuM tAMtaNAmAMthI pedA thayuM, tAMtaNA rUmAMthI pedA thayA, rU jhADamAMthI pedA thayuM, jhADa mATImAMthI pedA thayuM, mATI retImAMthI pedA thaI, retI pattharamAMthI pedA thaI, patthara tenA aNumAMthI banyo, ema sarjana koIne koI hayAta vastumAMthI ja thAya che. AnA UlaTA krame visarjana vicAro to temAM paNa koIne koI dravyanI hayAti avazya raheze. tethI dravyarUpe samagra vizva kAyamanuM hatuM ane kAyama raheze; paryAyarUpe tenI avasthAo badalAyA karaze, utpatti, nAza e mAtra change of manifestationavasthAMtara che. tripadI syAdvAdarUpa siddhAMtano arka che ane tenI phalazruti dvAdazAMgI che : sarva darzanomAM phelAyelI tattvajJAnanI pratyeka vicAradhArAonuM saghana bIja A tripadImAM che, je tarkabaddha rIte nayonA dRSTikoNathI jainazAstromAM rajU karela che. A tathyane sarvanayavizArada pratyakSatulya joI zake. tIrthakaroe gaNadharone traNa padamAM vizvavyApI satya samajAvyuM che ane tenAthI ja dvAdazAMgIrUpa samasta zrutano For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI vistAra 4nmyo cha. tIrtha62nI vInA mudhya vibhAga cha, (1) dravyArthinaya bhane (2) paryAyArthinaya, 4y combination-tt9 // tripahIma cha. niyananA sarva siddhAMto mA nayomA samAya che. dravyArthikanayanI dRSTie vizva sthira che-dhruva che. vizvamAM kazuM utpanna thatuM nathI, nAza pAmatuM nathI. paryAyAstikanayathI samagra vizva utpatti-nAzamaya che, kazuM sthira nathI. A virodhAbhAsI nayonA dRSTikoNano satya AdhArita samanvaya tripadImAM che. tethI tripadI syAdvAdarUpa siddhAMtano arka che. samagra vizva A padArthavijJAnanA siddhAMtathI 4 saMyAsita cha. tena dhana break-down-mNgaae| syAMya zabhya 4 nathI. tre| bhai, tre| lokamAM abAdhita, sarvavyApI, sunizcita sthira siddhAMta che. arthamaya tIrthakaranI vANIno AthI ja apAra mahimA che ke gaNadharone sarvatattvano nicoDa traNa padamAM ja ApI zake che ane te traNa padanA bodhanI ja phalazruti dvAhI cha. . 'zagAne manAhi, anaMta, dhruva, niyata, zAzvata, akSaya, avyaya, avasthita sana nitya kahela che. A pratyeka zabdano artha judo judo che ane te sarva artho tripadImAM paNa susaMgata che. jema anAdi eTale jeno prAraMbha nathI, tripadI ke dvAdazAMgInA kahevAyelA tattvano A duniyAmAM kyAreya prAraMbha nathI. vaLI anaMta eTale jeno aMta nathI, tripadI ke zAstrakathita tattvano A vizvamAM kadI aMta paNa nathI. e ja rIte akSaya eTale akhUTa. jema gaMgAno jaLapravAha kadI kSaya nathI pAmato, paNa satata vahe che, tema tripadI ke 1 116. Na katAi NA''sItyAdi / trikAle nAstitvabhAvapratiSedhakaM suutrm| 'bhuviM' ca ityAdi trikAle astitvabhAvapratipAdakaM suutrm| trikAlabhAvittaNato ceva acalabhAvatvAd dhruvaM mervaadivt| dhuvattaNato ceva jIvAdiNavapadatthesu niyuktaM niyataM jahA lokavacanaM paMcAstikAyeSviva / NiyatattaNato ceva 'sAsataM' zazvad bhavatIti zAzvatam, prtismyaa-''vlikkaalH| sAsatattaNato ceva vAyaNAdisu 'akkhayaM' nAsya kSayo akSayam, gaMgA-siMdhupravAheSvapi poNddriikhrdvt| akkhayattaNato ceva 'avvayaM' nAsya vyayo avyayam, mAnuSottarAd bhismudrvt| avvayattaNato ceva svapramANe avaTThitaM jNbuudviipaadivt| avaTThitattaNato ceva savvahA ciMtijjamANaM 'niccaM' AkAzavad avinaashiityrthH| ahavA ete dhuvAdiyA egtttthitaa| codaka AhaicceyaM duvAlasaMgaM dhuvAdipadaparUvitaM kimANAgejhaM diTuMtato vA sajhaM? AcAryA''ha-jamhA jiNA aNaNNahAvAdiNo tamhA tesiM vayaNaM savvaM ANAte ceva gajhaM, kahiMci diTuMtato vi gjjhN| iha duvAlasaMgassa dhuvAdiparUvitatthassa sAdhako imo diTuMto-'se jahAnAmate' tyAdi kNtthN|| (naMdIsUtra cUrNi) 118. icceyamityAdi / ityetad dvAdazAGgaM gaNipiTakaM na tadAcinnAsId anAditvAt, na kadAcinna bhavati sadaiva bhAvAt, na kadAcina bhaviSyati apryvsittvaat| kiMtarhi? "bhuviM ce"tyAdi, abhUd bhavati bhaviSyati c| tatazcedaM trikAlabhAvitvAdacalatvAd dhruvam, mervaadivt| dhruvatvAdeva niyatam, paJcAstikAyeSu lokvcnvt| niyatatvAdeva zAzvatam, samayA-''valikAdiSu kAlavad / zAzvatatvAdeva vAcanAdipradAne'pyakSayam, gaGgA-sindhupravAhe'pi paunnddriikhrdvt| akSayatvAdevAvyayam, mAnuSottarAd bahiH smudrvt| avyayatvAdeva svapramANe'vasthitam, jmbuudviipaadivt| avasthitatvAdeva nityam, aakaashvt| sAmprataM dRSTAntamAha"se jahANAmae" tyAdi, tad yathAnAma 'paJcAstikAyAH' dharmAstikAyAdayaH na kadAcinnAsan na kadAcinna santi na kadAcinna bhaviSyanti, abhUvan bhavanti bhaviSyanti c| "dhuve" ityAdi puurvvt| "evAmeve"tyAdi nigamanaM nigdsiddhmev|| (naMdIsUtra TIkA) For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 235 dvAdazAMgInuM tattva paNa vANI dvArA vivecana karyA ja karIe to paNa jenuM arthamaya tattva khUTe ja nahIM. A rIte pratyeka vizeSaNano artha darzAvI dvAdazAMgIno mahimA gAyo che. sAcAM zAstro haMmezAM dRSTa-iSTathI avirodhI hoya H zAstro 52 zaMkA-kuzaMkA karanArane e ja khabara nathI ke jaina AgamomAM sAcAM zAstronI kasoTI darzAvatAM ja kahyuM ke, je pratyakSa ane tarkathI aviruddha hoya te ja samyag zAstra. tamArA jIvananA pratyakSa anubhava sAthe saMgata na thAya, paraMtu virodhAbhAsa Ubho thAya evI zAstranI vAta na hoya. te ja rIte je pratyakSano viSaya nathI, paNa tarkagamya-buddhigamya che, temAM tarkathI khoTuM siddha thAya tevI vAta suzAstramAM na hoya. A zAstranI nakkaratAnI kasoTI che. pU. haribhadrasUrie to tyAM sudhI lakhyuM ke "je zAstro pratyakSa ane tarkathI viruddha vAta karanArAM che te zAstrane zAstra tarIke na svIkAro, paraMtu tene upADIne bAju para mUkI do." A parathI tame samajI zakazo ke jainazAstromAM tarkasiddha ane anubhavasiddha vAtono keTalo Agraha che ! are ! tIrthaMkaroe kahela tripadI paNa keTalI tarka ane pratyakSa AdhArita che ! tame vizvanI pratyeka vastunA astitvano vicAra cAlu karo to ApameLe samajAze ke, A duniyAmAM koI paNa padArtha tIrthaMka2nA vacanathI viruddha vartato nathI. sarva padArthomAM tripadIno siddhAMta vaNAyelo che. vijJAnanA kSetre paNa vizvavyApI niyama-universal law tene kahevAya che, je dareka kALamAM dareka kSetramAM apply thAya-lAgu paDe. vartamAna hoya, bhaviSya hoya ke bhUtakALa hoya; jamIna para hoya, pANImAM hoya ke havAmAM hoya; sthUla dravya hoya ke sUkSma dravya hoya; saune lAgu paDe tevo niyama te universal law-vizvavyApI siddhAMta. dA.ta. ahIM pANI 100 DIgrI Temparecare UkaLe che, jyAre ochA-vadhAre dabANavALA vAtAvaraNamAM 100 DIgrI Temparecare ja pANI UkaLatuM nathI. tethI 100 DIgrI Temparecare pANI UkaLe te niyama vizvavyApI nathI, dabANa pharatAM phare che. je sarvadA sArvatrika niyama hoya tene ja vijJAna paNa sanAtana niyama kahe che. Law of gravity-gurutvAkarSaNanA niyamane vaijJAniko Avo siddhAMta' kahe che. joke te pu2vA2 ka2vo ghaNo muzkela che. jyAre tripadImAM kahelo siddhAMta to tarka AdhArita ane pratyakSasiddha che. pratyeka dravyamAM avalokanathI khAtarI karI zakAya che. tethI dRSTa-iSTaaviruddha zAstra ja AdaraNIya che; kema ke te ja satyanirUpaka che. tethI tevAM zAstrono apalApa ka2nA2 satyano ja apalApa kare che ane asatyane zaraNe jaI jIvanamAM anarthanI paraMparA pAme che. kAryakAraNanA aTala siddhAMtathI vizva anAdi anaMta sAbita thAya che : sabhA : Apa kaho cho ke pratyakSasiddha ane tarka avirodhI vAtane kahe te zAstravacanane ja mAnavuM, to jainazAstroe anAdi anaMta vizva mAnyuM temAM tarka zuM ? 1 AgamatattvaM jJeyaM taddRSTeSTAviruddhavAkyatayA / utsargAdisamanvitamalamaidamparyazuddhaM ca / / 10 / / Agamo hi NAma kevalaNANapurassaro pAeNa aNidiyatthavisao aciMtiyasahAo juttigoyarAdIdo / / (pokazA pahetuM, mUta) For Personal & Private Use Only (TvaTThAnama TIvjhA (thavattA) 6,pR.52) Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI sAhebajI H te samajavA tamAre tamArI buddhi laMbAvavAnI jarUra che. koI dharme IMDAmAMthI viMgvano janma thayo ema kahyuM, koIe aMdhakAramAMthI vizvano janma thayo ema kahyuM, koIe IzvaramAMthI sRSTino janma thayo ema mAnyuM; AvI aneka ADIavaLI kalpanAo karI che. Adhunika vijJAna paNa Big BangmAMthI vartamAna vizvanuM sarjana mAne che, jyAre jainadharma atyaMta pratyakSa AdhArita ane tarkavAdI che. teno jabbara purAvo A che ke, bhagavAne sRSTi tamArI sAme jevI dekhAya che ane je niyamonA AdhAre tenuM saMcAlana pratyakSa che tene svIkAravAno Agraha rAkhyo, paraMtu koI kukalpanAne avakAza na Apyo. vizvamAM koI paNa ghaTanA tenAM cokkasa kAraNo vinA banatI nathI. bApa vinA dIkaro pedA nathI thato, bIja vinA jhADa pedA nathI thatuM, mATI vinA ghaDo pedA nathI thato, je pratyakSa che. tethI dIkarAnI pUrve bApa avazya mAnavo paDaze, je svayaM paNa bApa vinA pedA na ja thaI zake. tethI kArya-kAraNanA atUTa siddhAMtanA baLe vizva jevuM dekhAya che tevuM anAdi-anaMta mAnyA sivAya chUTako nathI. Ane samajAvavA vistArarUpe pratyakSa AdhArita hajAro tarka zAstramAM Apela che. tethI vizva anAdi-anaMta che temAM koI zaMkA nathI. mAtra te paryAyanI apekSAe parivartanazIla che ane dravyanI apekSAe aparivartanazIla che. A mahAna satya je marmarUpe samajI zake tene tripadInuM rahasya khUle vizvavyavasthAmAM kArya-kAraNano siddhAMta to eTalo aTala che ke temAM koI pheraphAra na karI zake. jema kerInA goTalAmAMthI kerI meLavavI hoya to ekalA goTalAthI paNa nahIM bane ane ekalI jamIna ke pANI ke havA paNa AMbo pedA karI nahIM zake. tethI upAdAnakAraNa ane nimittakAraNanuM yogya rIte saMyojana anivArya che. ekalA upAdAnathI phaLa nIpajyAno ke ekalA nimittathI phaLa nIpajyAno hajI sudhI duniyAmAM dAkhalo nathI. tIrthakaroe paNa A niyamo saryA nathI, mAtra jANIne darzAvyA che. vizvavyavasthAnA hitakArI niyamone samajIne tenuM anusaraNa karavuM te ja dharma che, te ja tIrthakaro svayaM jANIne vizvane jaNAve che, te ja dharmopadeza che. jIvaMta tIrthane paNa mArgadarzaka dvAdazAMgI mahAjIvaMta tIrtha che : tame kahezo ke A duniyA kema cAle che tenI mAre zuM nisbata ? mane to mana phAve tema jIvavAmAM rasa che. to tame bhUlo cho. tema karavAthI tame ja duHkhI thazo. 'Aga bALe" e niyama saune lAgu paDe, pachI te niyama tame jANo ke na jANo tenI sAthe nisbata nathI. tethI na jANanArane baLavAnuM jokhama vadhAre che, jANIne dUra rahenAra salAmata che. tema tIrthakaro kahe che ke, saSTinAM satyo meM jANyAM che. tamane hitakArI satya kahyuM che. sAMbhaLazo, samajazo, anusarazo to tamAruM kalyANa thaze, nahIM to tame ja rakhaDazo, bhagavAnane koI takalIpha nathI. dharma zAzvata satyonA AdhAre ja preraNA Ape che; kema ke dvAdazAMgI arthathI sanAtana che. dvAdazAMgInAM anya sUtro zabdathI badalAya che, paraMtu namaskAra mahAmaMtra, karemi bhaMte sAmAyika sUtra, tripadI, vagere zabda ane artha baMnethI sanAtana, zAzvata che; kAraNa ke jIvanamAM sAmAyikadharma pAmavo hoya to karemi bhaMte sUtra pratijJArUpe joIe. AnAthI TUMkuM, ATalA UMDA arthavALuM bIjuM sUtra koI banAvI na zake. temAM sAmAyika mATe je cokkasa pratijJA jarUrI che tene yogya subaddha zabdo che. AmAM kAno mAtra paNa ocho karI zakAya tema nathI. are, tIrthaMkaro svayaM dIkSA le tyAre pratyeka tIrthaMkara paNa pratijJArUpe karemi sAmAiyaM bolIne parama sAmAyikadharmarUpa For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 237 pravrajyAne svIkAre che. tethI A sUtra zabdathI paNa zAzvata ane arthathI paNa zAzvata che. AvAM sUtro sarva tIrthakaronA zAsanamAM mahAmahimAvaMta ane pramANabhUta sUtro che. paraMtu te sivAyanAM vizALa bAra aMgAtmaka sUtro che, je sarva zabdathI zAzvata nathI, arthathI zAzvata che. dvAdazAMgInI oLakhANa ApatAM lakhyuM ke ""A dvAdazAMgInuM Adi sUtra sAmAyikasUtra che ane aMtima sUtra biMdusAra nAmanuM caudamuM pUrva che." tethI dvAdazAMgI zabda dvArA sAmAyikathI mAMDIne biMdusAra sudhInAM sUtro Ave, je kadarUpe karoDo-karoDo graMtha pramANa thAya. ATalI vizALa kadarAzI chatAM dvAdazAMgIne mitAkSarI kahI che; kAraNa ke teno vivecanarUpa artha to tenA karatAM anaMtagaNo vizALa che. A sAmAyikathI mAMDIne biMdusAra parvata dvAdazAMgIne gaNadharo potAnA jIvananuM sarvasva, prANa mAne che. A zAsanamAM je je jIvaMta tIrtharUpa vyaktio thaze te sarvanI AMkha, AdhAra, zaraNa, prANa, jIvanadRSTi A dvAdazAMgIrUpa zAstra ja che. tethI jIvaMta tIrthane mArgadarzaka evI dvAdazAMgI mahAjIvaMta tIrtha che. dvAdazAMgI zAstronI saphaLatA hitAhitanI preraNA ApavAmAM che : vaLI A dvAdazAMgI mohano parama zatru che. mohanA varcasva nIce rahelA jIvone tenA paMjAmAMthI kAyama khAte choDAvavA te ja tenuM kAma che. samagra jIvone saMtApadAyaka evA mohanA varcasvamAMthI saMpUrNa chUTyA vinA koIno mokSa nathI. sarvaduHkhamukti mATe mohanAza ja mukhya upAya che ane te karavA mATe jIvanadRSTi ApanAra dvAdazAMgI che. dvAdazAMgInA pratyeka vacanamAM mohavirodhI tattva bhareluM che. tethI ja tenuM zaraNa na svIkAranAra kadI tare nahIM. vaLI tenuM zraddhAthI zaraNa svIkAranArane dvAdazAMgInuM pratyeka vacana mohanAzanI satata preraNA ApyA kare che. pratyeka jinavacanamAM saMvega-nirveda pragaTAvavAnI tIvra zakti che. je asArane asAra batAve, sArane sAra batAve, satata hitanI aMtaramAM preraNA ApyA kare te zAstro darpaNa jevAM che. te samagra vizvanuM ati spaSTa darzana karAve che. je jevuM che tevuM darzAvI teno viveka prere che. tenA zaraNa vinA tIrthakarono paNa uddhAra nathI thayo to mAro ane tamAro to uddhAra kyAMthI thavAno? vaLI atyAre dvAdazAMgI paripUrNa upalabdha 1 'kRtasya'ti-pravacanI sAmayidrivaturdazapUrvaparyantI, (tivistarA TA) 'zratasyeti pravacanasya sAmAyikAdebindasAraparyantasya (dharmasaMgraha zloka 61 TIkA) 2 bahvarthamalpAkSarameva hi sUtramAmananti / ata evoktam-"savvaNaINaM jai hujja vAluyA savvaudahijaM toyaM / itto aNaMtaguNio, attho ikkassa suttss||" iti| tadevamatrArthApekSamakSarANAM mitatvam, anyathA tu bahuhastipramANamaSIpuJjalekhyatvAbhidhAnAnna tduppttiH| (ndra stuti caturvizikSA svapajJa vivara phlovara rU) 3 purHsthitaanivordhvaadhstiryglokvivrtinH| sarvAn bhAvAnavekSante, jJAninaH zAstracakSuSA / / 2 / / (jJAnasAra0 aSTaka 24) 4 jgnmhaamohnidraaprtyuusssmyopmm| munisuvratanAthasya dezanAvacanaM stumaH / / 22 / / | (sarvArdi stotra) * prazamakAri pravacanaM zAsanaM dvAdazAGgamAcArAdidRSTivAdaparyantam, tacca ratnAkaravadanekAzcaryanidhAnam, (prazamaratipradara sno 2TIvA) For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI nathI, tethI tene vaLagIne kema jivAya ?, evI vimAsaNa karavA jevI nathI; kAraNa ke je bacyuM che te paNa ApaNA mATe paryApta che. vartamAna upalabdha zAstronuM kada paNa eTaluM vizALa che ke tene vAMcatAM-vicAratAMsamajatAM paNa bhava pUro thaI jAya tema che. vaLI dvAdazAMgInA eka vacanamAM paNa saMpUrNa jIvanadRSTi ApIne pAra pamADavAnI tAkAta che. tethI vartamAna upalabdha zAstro paNa rakSakazakti yukta ja che. sabhAH gItArtha gurunuM zaraNa svIkAryA vinA mAtra zAstranuM zaraNa svIkArIe to ? sAhebajI : tame bhUlyA. gItArtha guru vinA zrutajJAnamaya zAstronI samyagu prApti prAyaH azakya che. prAthamika dazAmAM sarva jIvone zAstranA tattva sudhI pahoMcADanAra setu gItArtha guruo ja che. tethI gItArtha gurune prathama jIvaMta tIrtha gaNyA ane tyAra bAda zAstrone tIrtha tarIke varNavyAM. tIrthakaronI vANI dvArA paNa pratibodha pAmelA jIvone tIrthakaro dIkSA ApIne gaNadharonA zaraNe soMpe che; kAraNa ke jIvaMta jJAnI gurusvarUpa tIrtha ja dareka kALamAM prathama taravAnuM sAdhana che. mAtra dvAdazAMgI tenAthI mahAna tIrtha e aMzamAM ja kahIe chIe ke, gurusvarUpa tIrthamAM rahelI tArakatA paNa A dvAdazAMgInA prabhAve che, bAkI dvAdazAMgInA mahimAthI prathama gItArtha gururUpa tIrtha nirupayogI banatuM nathI. zAstra sarvakALe sarvavyApI che, tethI sAdhaka tamAma viSayo tenA AdhAre ja mUlave te kahe te ja tene pramANaH pUjya haribhadrasUrie lakhyuM ke jene zAstronuM bahumAna nathI, zAstra pratye bhakti nathI tevo jIva game teTalI sAdhanA kare to paNa taravA mATe lAyaka nathI. Aje ApaNe tyAM keTalAka kahe che ke zAstra out-dated-kAlagrasta thaI gayAM che. paNa tevuM bolanAranuM magaja saDI gayuM che. traNeya kALamAM zAstra adyatana ja che; kema ke te trikAlavyApI che. amArA jIvanamAM koIpaNa vAta Ave to ame zAstrane ja pramANabhUta gaNIe. vartamAnamAM dezamAM democracy for the people, by the people, of the people kahevAya che. chatAM tamArI democracymAM paNa suprIma korTanA jajo kahe che ke constitution is supreme, people's will is not supreme.-baMdhAraNa mukhya che, lokonI icchA mukhya nathI. tema jainazAsanamAM paNa constitution is supreme. tene koI challenge na karI zake. tIrthakaro paNa dvAdazAMgInuM ullaMghana na karI zake, to bIjAnI kyAM vAta ? AvAM zAstro mATe je elaphela bole, lakhe, mAne, vicAre tevA mANasanuM ahIM kAma nathI. ame to duniyAnI koI paNa vAta Ave to tenuM vizleSaNa zAstradRSTithI ja karIzuM, pachI te Adhunika vijJAna hoya, arthazAstra hoya, samAjazAstra hoya, rAjanIti hoya ke bIjI koI paNa vAta hoya. koI kahe ke politicsrAjakAraNano zAstramAM vicAra-vimarza nathI. to te bhUle che. zAstro sarvavyApI che, sarva dravya-kSetra-kALa 1 117. taM ca duvAlasaMgasutaM catuvvihaM dvvaadi| abhiNNadasapuvvAdiyANa jAva sutanANakevalI te paDucca bhnnitN| davvato NaM sutanANI sutanANeNovayutto suttaviNNattIe savvadavvAdiM jANati pAsati y| NaNu pAsai tti viroho? ucyate-jamhA adiTThANa vi merumAdiyANa sutaNANapAsaNatAe AgAramAlihai, Na yAdiTuM likhai, paNNavaNAe ya bhaNitA sutaNANapAsaNata tti, Na virodho| For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI bhAvane AvarI lenArAM che. A duniyAmAM evo koI paNa viSaya nathI ke je zAstramAM sUcakarUpe na hoya. pannavaNAstramAM Ave che ke jeTalA paNa zrutakevalI che te chabastha hovA chatAM A jagatanA sarva dravya-kSetra-kALabhAvane zrutanA baLathI pratyakSa jonArA che. ahIM zrutakevalI sarva dravya-kSetra-kALa-bhAvanA mAtra jANakAra ja nahIM, paNa pratyakSa jonAra che tevuM kahyuM, teno khulAso ApatAM jaNAvyuM ke, mRtathI jANeluM jJAna pratyakSa jevuM sacoTa hoya che, tethI ame tene pratyakSa ja kahIe chIe. vicAra karo, zrutajJAnamAM paNa kevI vedhakatA haze ! gaNadharo mATe je sarvasva mUDIrUpa gaNipiTaka bane te zratamAM kacAza kyAMthI hoya! temAM samasta anuzAsana mATenA nIti-niyamo, mArgadarzana, sAdhana-sAmagrI badhuM ja samAya. tethI zAstra e ja amArI jIvanadRSTi che. tamane zAstra sAthe virodha hoya to samajI levAnuM ke mAre ane tamAre kAyamano virodha che. tame zAstranA upAsaka banavA taiyAra ho to ja tamane amArI vAta gamaze. koIpaNa kAMI navI vAta kare to ame cokkasa pUchIe ke zAstramAM A vAta kyAM che ? jo zAstramAM na hoya tevI vAta kare to ame kahIe ke tArI vAta tArI pAse rAkha. huM kaMI tAro anuyAyI nathI. vartamAnamAM upalabdha zAstromAM paNa vizvanA trikAlAbAdhita siddhAMtonuM varNana Ave che, tema ja te te dravya-kSetra-kALa-bhAva anusAra utsarga-apavAdamaya AcAranuM paNa varNana che ja. tethI A zAstro koI kALe out-dated-kAlagrasta na ja thAya. jene out-dated-kAlagrasta lAge tenuM mAthuM ja out-dated-kAlagrasta thaI gayuM che. sUtra-artha tattva karI sakahuM ? muhapattinA bolamAM tamAre paNa bolavAnuM che ke sUtra-artha tattva karI saddauM arthAt jeTalAM gaNadhararacita sUtro che ane tIrthakarakathita artho che te sarvanI huM tattva tarIke zraddhA karuM chuM arthAt A duniyAmAM je kAMI paNa satya che te A sUtra-arthamAM samAya che, tenAthI viruddha badhuM asatya che. tamane AvI pAkI zraddhA che ? ke pachI muhapatti khAlI AmathI tema pheravo cho ? prathama bolamAM ja pratijJA karAve che ke A vizvamAM mane sUtra-artha para ja zraddhA che. rAjakIya kSetramAM paNa zAstraviruddha vAta Ave to tamane manathI maMjUra na thavI joIe. Arthika Arato puNa je sutanANI te savvadavvanANa-pAsaNatAsu bhitaa| sA ya bhayaNA mativisesato jANitavvA / evaM khetta-kAla-bhAvesu vi [je0 223 dvi0] bhaannitvvaa||| (naMlIsutta cU) 119. "se samAsao" ityaadi| 'tad' dvAdazAGgaM samAsatazcaturvidhaM prajJaptamityAdi prAyo gtaarthmev| navaram-dravyataH zrutajJAnI upayuktaH san sarvadravyANi jAnAti pazyatIti, atrAbhinnadazapUrvadharAdiH zrutakevalI parigRhyate, tadArato bhajanA, sA punarmativizeSato jnyaatvyeti| atrAha-nanu pazyatIti katham? kathaJcana sakalagocaradarzanAyogAt, atrocyate, prajJApanAyAM zrutajJAnapazyattAyAH pratipAditatvAt, anuttaravimAnAdInAM cA''lekhyakaraNAt, sarvathA cAdRSTasyA''lekhyakaraNAnupapatteH / evaM kSetrAdiSvapi bhaavniiymiti| anye tu "na pazyati" itybhiddhti|| (naMdIsUtra sUtra 12 TI) aGgati gacchati vyApnoti trikAlagocarAzeSadravya-paryAyAnityaGgazabdaniSpatteH |(ssttkhnnddaagm TIkA (dhavalA)9, pR.194) * mahAn viSayaH sarvadravyA'sarvaparyAyalakSaNo yasya tattathA, (tattvArthAdhigamasUtra-saMbaMdhakArikA zloka 19 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI kSetramAM paNa zAstrAnusArI vAtanI ja satya tarIke zraddhA joIe. sabhA rAjakIya kSetra ke Arthika kSetramAM zAstrAnusArI zuM hoI zake ? sAhebajIH dA.ta. zAstro kahe che ke rAjya prajA pratyenI nyAya-surakSA AdinI pharaja adA karatuM hoya to tene prajA pAsethI TekSa-vero levAno cokkasa adhikAra che. game tevuM surAjya hoya to paNa sattAdhIza prajAne nyAya ke surakSA maphatamAM na ApI zake. tethI kharca kADhavA samaSTinA hitanA uddezathI rAjya prajA pAsethI aDhAra TakA vero laI zake che. A rAjyavyavasthA RSabhadeva bhagavAne sthApI che. paraMtu vartamAna rAjya tamArI pAsethI 60-70 TakA vero le, to ame kahIe ke te prajAne lUMTe che. ahIM koI rAjyanA karagrahaNanA adhikArane mAnya na kare to te paNa jinAjJAviruddha, zAstrane amAnya vAta thaI. te ja rIte vyApAranA kSetramAM paNa dharmazAstra aneka ucita vAto jaNAve che, je zAstrane samarpita thanArAe avazya saduhaNA karavI paDe. mAtra moDhethI bola bolI javo paryApta nathI. jIvananA dareka kSetramAM zAstranuM mArgadarzana yogya ja haze, tethI sUtraartha ja pramANa che. temAM ja AkhA saMsAranuM hitakArI tattva samAyeluM che, tevI tamArI pAkI zraddhA joIe. to ja muhapattinA paDilehaNano pahelo bola sAco thaze. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / kusamayavisAsaNaM, sAsaNaM jiNANaM bhavajiNANaM ||1|| (+matita prara00 zlojha-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. jIvanamAM unnata daSTi, tene anurUpa AcAra ane te baMne saMgata thAya tevA siddhAMta dvAdazAMgI ja ApI zake che : bhavacakramAM bhamatAM jIvone vyaktirUpe tAraka ane zaraNa tIrtha gItArtha jJAnI gurubhagavaMto che. te gItArtha jJAnI gurubhagavaMtone paNa daSTirUpa tAraka ane zaraNa tIrtha dvAdazAMgI che. tethI dvAdazAMgI sarvoparI tIrtha che. lipirUpa zAstra jaDa che, zabdarUpa (vacanarUpa) zAstra paNa jaDa che, chatAM lipi karatAM vacanarUpa uccAraNa vadhAre asarakAraka che ane tenA karatAM paNa AtmAmAM rahela zrutajJAnarUpa zAstranuM mahattva vadhAre che; kAraNa ke te vedhaka, asarakAraka ane jIvaMta che. te zrutajJAnamaya zAstranA paNa be prakAro che. (1) sUtrajJAnarUpa zAstra ane (2) arthajJAnarUpa zAstra. sUtrajJAnarUpa zAstra karatAM arthajJAnarUpa zAstra vadhAre caDiyAtuM che; kAraNa ke te sanAtana-zAzvata che, vaLI tIrthakarakathita che; jyAre sUtrajJAnarUpa zAstra parivartanazIla che ane gaNadharakathita For Personal & Private Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 241 che. chabastha gaNadharo karatAM tIrthakaronI pramANabhUtatA vadhAre che, tethI sUtramaya zAstra karatAM arthamaya zAstra mahAna che. arthanuM jJAna utkRSTa zrutajJAna che. je arthanuM jJAna pAmyo te zrutanA audaMparyane (rahasyane) pAmyo. zAstramAM AcAryane arthanA vettA kahyA che, khAlI sUtranA jANakArane AcArya na kahevAya. sUtrajJAna dharAvanAra upAdhyAya che, arthajJAna dharAvanAra AcArya che. bhAvAcAryanI nava prakAre tIrthakara sAthe tulanA karI che. tIrthaMkaranI gerahAjarImAM AcAryane tIrthakara samAna kahyA. tIrthakaranI javAbadArI te AcAryanI javAbadArI kahI. tIrthakaranI hAjarImAM gaNadharo sUtranI vAcanA Ape, tema upAdhyAya sUtrajJAna pradAna kare. tIrthakaro svayaM dezanAmAM arthamaya tattvano prabodha kare, tema AcAryo arthano ja upadeza Ape. A zakti bhAvAcAryamAM avazya hoya. zAstramAM cAra prakAranA AcArya kahyA che. nAmAcArya, sthApanAcArya, dravyAcArya ane bhAvAcArya. bhAvAcArya tIrthaMkara tulya che; kAraNa ke te arthamaya dvAdazAMgInA dhAraka che. arthajJAna sarvoparI che, viSayarUpe sanAtana-zAzvata che. pratyeka tIrthakaronA zAsanamAM sUtrarUpe badalAtI dvAdazAMgI dhruva arthanuM jJAna karAvavA mAdhyama che. 'prAyaH sUtrajJAna pAmIne ja arthajJAna tarapha jaI zakAya che. sUtra-arthamaya zAstra samAna A jagatamAM parama satyane pAmavAnuM bIjuM koI sAdhana nathI. samagra kalyANakArI tattva ke kalyANano mArga dizAsUcanarUpe temAM ja samAyelo che. tenA avalaMbana vinA sAcI dizA batAvanAra koI nathI. zAstranuM kAma tamane jIvanamAM unnata dRSTi ApavI, tene pAmavAno AcAramArga pUro pADavo, tema ja tenI AdhArazilArUpa siddhAMto samajAvavA te che. koI paNa vacana sarvajJanuM (pUrNajJAnInuM) che ke nahi tenI khAtarI A parIkSA ja che. je zAstravacanamAMthI sAco Adarza udbhavato hoya, vaLI te Adarzane jIvanamAM caritArtha kare tevo AcAramArga jemAM darzAvyo hoya, ane tene anurUpa ja padArthavijJAna phalita thatuM hoya te zAstravacana niyamathI sAcuM. temAM ekAMte kalyANakAritA che ja. 2 jainazAstromAM koI paNa vacana lezo to temAM avazyapaNe unnata Adarza, tenI sAdhaka kriyA ane tene anurUpa pAyAno siddhAMta avazya phalita thato hoya che. dA.ta."karemi bhaMte 1 (Sic)SiMca kSaraNe' siJcati kSarati yasmAdarthAn, tato niruktavidhinA suutrm| athavA, niruktavidhinaiva sUcayati, sravati vA'rthAni ti suutrm| zrUyata iti vA suutrm| sIvyate viziSTaghaTanAmAnIyata iti vA suutrm| sarati vA'rthamanugacchati yasmAt tataH sUtramatA3i68AAM tathAarthvyaakhyaanto yAvadadyApyavivRtaM tAvat sUtraM suptamiva suptamucyate, prAkRtazailyA ca 'suttaM' iti| athavA, susthitatvAt pramANAbAdhitatvAt, vyApitatvAcca (sUktaM)sUtram, prAkRtatvAdeva ca 'suttaM' / ... (vizeSAvazvamAga phlora 268-2362 TI) 2 'zrutasye'ti-pravacanasya sAmAyikAdicaturdazapUrvaparyantasya, 'bhagavataH'samagraizvaryAdiyuktasya / si(zu)ddhatvena smgraishvryaadiyogH| na hyato vidhipravRttaH phalena vaJcyate; vyAptAzca sarve(pra0 va) pravAdA etena; vidhipratiSedhA'nuSThAnapadArthAvirodhena ca vartatA (1) 'svargakevalArthinA tapodhyAnAdi karttavyam, sarve jIvA na hantavyA' itivacanAt; (2) 'samitiguptizuddhA kriyA asapatno yoga' itivacanAt; (3) 'utpAdavigamadhrauvyayuktaM sat, ekadravyamanantaparyAyamartha' itivcnaaditi| (lalitavistarA TIkA) For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI sAmAiyaM sAvarjA jogaM paccakkhAmi" A prAthamika sUtramAM paNa samatAno Adarza, tene prApta karAvanAra sarva saMkleza-pApavirAmanI kriyA ane tene anurUpa parivartanazIla Atmatattvano siddhAMta cokkasapaNe phalita thAya che. A traNe khUbIthI yukta vacana ja sarvajJanuM vacana samajavuM. traNamAMthI eka paNa khAmIvALuM hoya to te vacana cokkasapaNe sarvajJanuM vacana nathI ja. tevAM Adarza, AcAra ane siddhAMtamAM paraspara virodhAbhAsI vacano niyamathI apUrNa jJAnInAM ja hoya. tevAM kahevAtAM zAstrone samarpita thazo to tamAruM kalyANa nahIM thAya, vAstavamAM te zAstravacana ja nathI. bhautika kSetre paNa dhyeya, kriyA ane siddhAMtanI susaMgatatA anivArya : bhautika kSetramAM paNa virodhAbhAsI vAtono koI matalaba nathI hoto; kAraNa ke temAM phaLadAyakatA ja nathI hotI. vyavahAramAM paNa dhyeyane anurUpa siddhAMta AdhArita kriyAthI ja phaLanI prApti thAya che. saMsAranA kSetre tamane koI paNa pravRttimAM saphaLatA joItI hoya to pahelAM dhyeya nakkI karavuM paDe. vagara dhyeya nakkI karye pravRtti karo to mUrkhAmI gaNAya. vaLI dhyeya paNa sAcuM joIe. tyAra bAda tene anurUpa kriyA paNa karavI paDe. chatAM siddhAMta ja mULamAMthI khoTo hoya to dhyeyane anurUpa kriyAthI paNa lAbha na maLe. A traNeya eka bIjA sAthe match-saMgata thAya to ja phaLaprApti saMbhave. dA.ta. A Adhunika vimAno che je roja pravAsIone laIne AkAzamAM UDe che. A vimAnanI zodha zarUAtamAM robarTa bhAIoe karI tema kahevAya che. to zodhakhoLa karanAranA manamAM pahelAM Adarza to haze ja. vagara dhyeye kaMI mahenata ka2vA maMDI paDyA na hoya. temanA manamAM dhyeya haze ke amAre evuM sAdhana banAvavuM che je AkAzamAM UDe. arthAt AkAzamAM uDDayana kare tevuM sAdhana banAvavAnuM temanuM dhyeya. paraMtu te dhyeyane hAMsala kare tevuM vimAnanuM mALakhuM banAvavAnI kriyA karavI paDe. jo vimAnanuM body-mALakhuM ja AkAzamAM UDavAnA badale nIce paTakAya tevuM banAve to te na cAle. tethI dhyeyane anurUpa kriyA joIe. koI paNa mANasa dhyeyane anurUpa kriyA kare to te phaLa meLave, paraMtu dhyeyathI viruddha kriyA kare to phaLa na maLe. vaLI, jo te robarTa bhAIone aeromatic-eromeTikano siddhAMta khyAlamAM na hoya ke tene anusare nahIM to badhI ja mahenata aMte phoka jAya. je sAdhana AkAzamAM uDADavuM hoya te sAdhanane havAthI halakuM banAvavuM paDe. havAthI jenI ghanatA ochI hoya te ja vastu havAmAM upara rahI zake, te sivAya nIce paDI jAya. pachI te sAdhana kadamAM game teTaluM nAnuM hoya ke moTuM hoya paNa tene havAmAM uDADavuM hoya to A siddhAMta sarvatra jALavI rAkhavo ja paDe. vaLI, havA potAnAthI halakI vastune upara dhAraNa kare te siddhAMta ja khoTo hoya to vimAno kadI UDI na zake. tethI dhyeya, kriyA ane siddhAMta paraspara susaMgata hovAM joIe, to ja phaLaprApti zakya che. sAmAyikasUtra Adarza, AcAra ane siddhAMta traNeyathI zreSTha ane avirodhI sUtra che : vaLI, je vacana AdarzavihoNuM che athavA AcAranuM preraka nathI ke siddhAMtazUnya che, te vacana avazya adhUruM che. tene jJAnInuM vacana kahevuM yogya ja nathI. uparAMta jyAM traNamAMthI koIno paraspara virodha hoya te For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 243 vacana paNa adhUrA jJAnanI nizAnI che. tene anusaravAthI ke samarpita thavAthI niSphaLatA ja maLe, kalyANa na thAya. tethI je vacana Adarza, AcAra ane siddhAMtathI avirodhI tema ja traNeyanuM yathArtha bodhaka hoya te ja vacana sarvajJavacana che. game tyAM raheluM AvuM vacana tattvathI pUrNajJAnInuM ja vacana che. tene anusaravAmAM cokkasa kalyANa samAyeluM che. jema sAmAyikasUtra dvAdazAMgInuM prathama sUtra che, tIrthakaro paNa dIkSAgrahaNa avasare pratijJAbaddha thavA A sUtra bole che. te sUtramAM AtmAmAM samatvano Aya karavAnuM dhyeya batAvela che. AkhuM jagata kaSAya-phleza-vikArothI trasta che, duHkhI che, rAga-dveSarUpI viSamatAthI bharapUra che. te vaiSamyanA duHkhamAMthI mukta thaI nirvikArI samatAnA sukhane pAmavAnA dhyeyathI samano Aya darzAvyo che, je Adarza tarIke uttama che. paraMtu AdarzathI viruddha kriyA-AcAra darzAvyo hoya to dhyeyaprApti zakya na bane. sAmAyikamAM dhAMdhala-dhamAla, hasI-majAka, gIta-nRtya-saMgIta, TesathI khAvuM-pIvuM Adi kriyAo hoya to te dhyeyaviruddha kriyA che. kAraNa ke tenAthI tamArA rAga-dveSa-vikAro-moha-Asakti vagerenI puSTi thAya che. paraMtu sAmAyikanA anuSThAnamAM to sarva sAvadya-pApapoSaka kriyAono tyAga darzAvyo che arthAt eka paNa indriyanA vikAro ke rAga-dveSane poSe tevuM vartana nathI. tethI dhyeyane anurUpa kriyA che. have padArthavijJAnanA siddhAMtanI rUe jo AtmA aparivartanazIla ja hoya, to vikArayukta AtmA kadI paNa rAga-dveSavirodhI AcAranA pAlanathI nirvikArI banI samatA na ja pAmI zake. tethI uttama AcAra pALavAno paNa koI matalaba raheto nathI. tethI siddhAMtarUpe AtmA parivartanazIla che te avazya sthApita karavuM paDe, je A sUtramAM karemi' ane 'paccakjhAmi'rUpa kriyAvAcaka zabdo dvArA spaSTa abhivyakta thAya che. tethI Adarza, AcAra ane siddhAMta traNeyathI zreSTha ane avirodhI A sUtra che, je temAM rahelI tArakatAno nakkara purAvo che. AvA nizcita zubha phaLadAyI zAstrone samarpita thanAra kalyANa pAme che. pUrNajJAnInA vacanonI guNavattAnuM A niyata dhoraNa che. dvAdazAMgInA eka eka vacanathI anaMtA mokSe gayA che : jainazAstromAM evuM koI sUtra nahIM maLe ke jemAM Adarza abhivyakta na thato hoya. je jJAna tamArA jIvanamAM Adarza na batAve te khAlI bojo che. buddhinI kasarata karavA jJAna meLavavAnuM nathI, paNa jIvanamAM sAco rAha, sAcI dRSTi meLavavA jJAna sAdhana che. jene dRSTi pAmavI hoya tene AdarzonI avazya jarUra paDaze. dharma pahelAM tamArI jAtanI vAta kare. tamAre jIvanamAM zuM pAmavuM che, Adarza-dhyeya tarIke tamAre zuM pAmavA jevuM che te zAstra sUcave che. tamane tamArI jAtanI vAtamAM rasa na hoya ane gAmanI paMcAtamAM rasa hoya to zAstronA Adarzo nahIM game. 'pUrvadhara pU. zrI jinabhadragaNikSamAzramaNe lakhyuM ke jenazAstranuM eka paNa vacana evuM nathI ke je saMvega pedA na kare arthAt muktino Adarza na darzAve tevuM koI zAstravacana nathI. jainazAstranA pade pade saMvega bharyo che. jene saMvega na game tene A zAstra kadI gamavAnAM nathI. te A zAstra vAMce-bhaNe to paNa tene mATe 1 ekammi vi jammi pae saMvegaM kuNai (viitraag)viiyraayme| so teNa mohajAlaM chiMdai ajjhappaogeNaM / / 3021 / / (vizeSAvaramANa khUna) For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI nakAmAM. tamane ekadama spaSTa dRSTi pragaTavI joIe ke mArA AtmAmAM je duHkha-saMtApa che tenAthI mAre mukta thavuM ja che, pUrNa sukhI thavuM ja che. AvA abhilASakane zAstra mokSanuM spaSTa dhyeya batAve che. tame svayaM dhyeyane spaSTa na karI zako to tene zAstro digdarzaka banI spaSTa kare che. je dizA batAve, Adarza batAve te zAstra prAthamika guNavattAyukta samajavAM. AvAM paNa vacano AcAra batAvavAmAM adhUrApaNuM rAkhe to dhyeya sudhI na pahoMcADI zake. are ! kadAca AcAra paNa barAbara jaNAve, paNa siddhAMto UlaTA hoya to temAM paNa pUrNa tArakatA na saMbhave. jene zaraNa svIkArI taravuM che tene A traNa guNavattAyukta zAstra ja AdhAra che, te ja samyaka tIrtha che. dvAdazAMgInA eka eka vacanamAM A guNavattA che. 'pUjya umAsvAti mahArAje kahyuM ke eka eka jinavacanathI anaMtA mokSe gayA che. "namo arihaMtANaM pada sAMbhaLIne paNa anaMtA jIvo mokSe gayA che. pratyeka jinavacanamAM apAra tArakazakti che. eka eka jinavacana tIrthasvarUpa ja che. dareka vacana A sRSTinA nakkara satyane kalyANakArI dRSTikoNathI rajU kare che. jene dvAdazAMgInA pada pade Adarza, AcAra ane siddhAMtanI samanvitatA dekhAya te sarvajJavacananA hArdane pratyakSa joI zake che. sabhAH amane to mAtra zraddhA che. sAhebajIH akhataro karIe eTale khabara paDe ke keTalI zraddhA che. zraddhAno AkAra-svarUpa darzAvatAM kahyuM ke tameva sarvAMnisava =nihiM paDyuM A jagatamAM te ja satya che, te ja tattva che je jinezvaradevoe kahyuM che. AmAM mInamekha phera na cAle, bIjA koInI vicAradhArAno prabhAva ke tamAruM doDha-DahApaNa temAM na rakhAya. ghaNA zAstranI vAtomAM kahe ke A kaMI besatuM nathI, mAnI zakAya tema nathI, AmAM vizvAsa Ubho thato nathI. Avo babaDATa na cAle. hA, zAstra sarvajJanuM vacana che ke asarvajJanuM vacana che te nakkI karavA tenI cakAsaNImAM koI kamInA-khAmI rAkhavAnI nathI. ame evuM nathI kahetA ke tame Alatu-phAlatunuM vacana paNa svIkAro. game tevA mANasanA vacanane svIkAravAthI ApaNuM kalyANa nahIM thAya. DhaMgadhaDA vagaranAM vacano para AsthA rAkhavAthI, vizvAsa rAkhavAthI jIvanamAM bhaTakAI javAnuM Ave. aMdhazraddhAne jainazAsanamAM sthAna nathI. UlaTuM tenI to ApaNAM zAstromAM niMdA che. aMdhazraddhAno Agraha nathI, paNa pUrNajJAnInA vacananI khAtarI thayA pachI zraddhAmAM koI kamInA na cAle. koI dharmazAstro nAgadevatA, gAyadevatA, pRthvIdevatA, agnidevatA, pANIdevatA kahe eTale mAnI levAnuM nathI. A badhAM to abUjha prANIo ke azakta jIvajaMtuo che. game tene bhagavAna ke pUjya mAnavA te zraddhAno koI matalaba nathI. koI thAMbhalAmAM, bhIMtamAM ke patharAmAM paNa pUjyatA mAne, paraMtu te aMdhazraddhAno ja eka prakAra che. jainazAstra kahe che ke tattvane samajo, vicAro, nizcita karo; tattvanI zraddhA e ja samyakta che, AMdhaLo vizvAsa e samakita nathI. samakita pAmavA zraddhALuNa vikasAvavo paDe. samyagdarzana zraddhA sAthe joDAyeluM che. jenAmAM 100% tattvanI zraddhA che tenAmAM ja samakita Ave. paNa aMdhazraddhA ke viparIta zraddhA karazo to mithyAtva vadhaze. game tyAM zraddhA karavAthI mithyAtva ja daDha thAya che. samyagdarzana 1 ekamapi tu jinavacanA-dyasmAnirvAhakaM padaM bhvti| zrUyante cAnantAH, sAmAyikamAtrapadasiddhAH / / 27 / / (tattvArthasUtra AdyakArikA mUla) 2 tattvArthazraddhAnaM smygdrshnm||3|| (tattvArthasUtra prathama adhyAya) For Personal & Private Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 245 pAmavA zraddhA tattva para rAkhavAnI che. tattva eTale saMsAranuM parama satya. A saMsAranAM jeTalAM pAramArthika satyo che te sarva para tamane zraddhA thaze, vizvAsa besaze, sacoTa khAtarI-nirNaya thaze to ja te zraddhA sAcI samajavI. bAkI khAlI vAtono koI matalaba nathI. samyaka zraddhA Ave eTale vicArasaraNI badalAyA vagara rahe nahIM. dvAdazAMgInuM dareka vacana paNa svataMtra tArakazakti dharAve che : 'atyAre to tamane dvAdazAMgIrUpa zAstrono mahimA samajAvuM chuM. pratyeka jinavacanamAM pUrNajJAnInA jJAnanI pUrNatAnI chAMTa che, jene pArakhavA avirodhI Adarza, AcAra ane siddhAMtanI kasoTI kahI che. pratyeka jinavacanamAM AkhA jagatane tAravAnI tAkAta che. tamane vizvAsa joIe ke je jagatatAraka che te mArA AtmAne paNa avazya tAraze, vahelA-moDA game tyAre tarIza to AnAthI ja tarIza. "saMpUrNa dvAdazAMgImAM ja tArakatA che ane adhUrI dvAdazAMgI ApaNane tArI na zake, hAlanAM zAstro to apUrNa che, tene pUrNa AdhAra kaI rIte manAya ?" tevo bhrama rakhe karatA. pratyeka jinavacanamAM sAMgopAMga kalyANamArga darzAvavAnI tAkAta che. dvAdazAMgInAM truTaka vacano paNa svataMtra tArakazakti dharAve che. tIrthaMkaranA dareka vacanamAM anuyAyIne cheka mokSa sudhI pahoMcADavAnI kSamatA che; kAraNa ke sarva vacano sAco Adarza, AcArasaMhitA ane siddhAMtothI bharapUra che. eka vacana je rAha batAve tenuM yathArtha pAlana karanAra paNa cokkasa pAra pAme. bhagavAnanuM koI vacana bIjA vacana sAthe virodhAbhAsI nathI, paNa pratyeka vacana ekabIjAnA pUraka ane samanvayazALI che. ekane paNa barAbara vaLagIne cAlo to tamArI buddhi kramazaH nirmaLa thAya, sarva vacananI zraddhA-ruci-samajaNa ApameLe bhAvimAM pragaTe. jenAM dhyeya, kriyA ane siddhAMtamAM avirodhitA hoya te nizcita phaLadAyI ja hoya. adhyAtmanA mArgamAM AvAM vacano ja sAdhakane rAhabara(guide) che. mahAmahimAzALI dvAdazAMgImAM duniyAnI tamAma philosophInAM mULa che ? A dvAdazAMgIrUpa zAstrano mahimA game teTalo gAIe to ocho che. tame devavaMdana, pratikramaNa Adi 1 ekammi vi jammi pae saMvegaM kuNai (viitraag)viiyraayme| so teNa mohajAlaM chiMdai ajjhappaogeNaM / / 3021 / / / (vizeSAvarSamAga-2) ekasminnapi yatra vItarAgokte pade sati jIvaH saMvegaM gacchati, "yena ca padena virAgatvaM bhavati nirvedamupaiti, tat tasyaikamapi padaM samastamohajAlocchedahetutvAt saMpUrNadvAdazAGgarUpaM jJAnameva bhavati, tatkAryakartRtvAt, kiM punaranekapadAtmako namaskAraH saMpUrNadvAdazAGgajJAnaM na bhaviSyati?' ityanayA bhaGgyA namaskArasya dvAdazAGgarUpatAM sAdhayannAha (vizeSavirathama sno rU020-2022-2022TIvA) 2. pUrvAparaviruddhAdervyapeto doSasaMhateH / dyotakaH srvbhaavaanaamaaptvyaahtiraagmH|| | (svg maTA (thavA ) 2,pR.22 0 223 3) 3 sphuranti sarve tava darzane nayAH, pRthag nayeSu prathate na tat punH| kaNA na rAzau kimu kurvate sthiti, kaNeSu rAzistu pRthag na vartatAAdarUA. ' (zahezvarapArzvanAthastotra-3che. chana (totrAvitrI) For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI kriyAmAM puSparavaradIvaDha sUtra bolo cho, teno bhAvArtha vAMco to khabara paDaze ke jainazAsanamAM zratanuM keTaluM mahattva che ! "suasa bhagavao' kahIne zrutane "bhagavAna" zabdathI saMbodhe che. saMsAranuM zreSTha aizvarya A dvAdazAMgImAM samAyeluM che. aneka prakAranAM jJAna, vijJAna, kaLA, vidyA, maMtra, labdhio zratamAM aMtarnihita che. zrutakevalIone te samagra aizvarya, zakti prApta hoya che. vaLI, duniyAnAM sarva satyo AmAM samAyelAM che. tamAma phIlosophIo dRSTivAdamAMthI nIkaLI che. jema samudramAMthI ja AkhI duniyAmAM pANI phelAyeluM che, te ja sarva jaLano mULa srota che, tema A duniyAnI sarva vicAradhArAo-tattvajJAnanuM mULa A dvAdazAMgI che. A vAta boasting-baDAI nathI. vartamAnamAM paNa jainadarzana sAMgopAMga bhaNe tene avazya khAtarI thAya. vizvamAM vidyamAna evI koI phIlosophI nathI ke jenA siddhAMtane ame upalabdha jaina AgamamAMthI reference-ullekha sAthe batAvI na zakIe. joke hAlanAM 45 Agamo saMpUrNa nathI, dvAdazAMgI karatAM ghaNuM nAnuM kada che. moTA bhAganuM nAza pAmyuM; kema ke magajamAM dhAraNa karavAnI koInI kSamatA nahotI. chatAM je zrutajJAna rahyuM che temAM paNa ame dAvA sAthe kahI zakIe ke, vartamAna duniyAnI koIpaNa phIlosophI tame laI Avo, tenuM mULa jinAgamamAMthI cokkasa batAvI zakAya. tethI kahIe chIe ke sarva darzano jinAgamamAMthI nIkaLyAM che. pU. upAdhyAyajI mahArAjAe lakhyuM ke "sarva darzana taNuM mUla tuja zAsanamu, teNe te eka suviveka guNIe." eka jainadarzana samajo eTale sarva darzanano avazya bodha thaI jAya. AvA mahAna vidvAnane pAkI zraddhA che ke sarva vicAradhArA-tattva A dvAdazAMgImAMthI nirgama pAmyuM che. tamane AvI zraddhA kyAre thaze khabara nathI. jagatanA sarva tattvane vyApIne raheluM A zruta che, atizaya aizvaryayukta che, aneka prakAranI bhautika ane Atmika riddhi-siddhi emAM samAyelI che. "traNa loka temAM zeyarUpe pratiSThita che, te devo ane dAnavothI paNa pUjAyela che, jIvamAtranAM sarva duHkhono nAza karavAnI temAM zakti che. A saMsAranuM amRta kaho to amRta, sAra kaho to sAra, AnaMdadAyI tattva kaho to AnaMdadAyI tattva te jinavacanamAM ja che. jene AmAM rasa paDI jAya teno to bhava sudharI ja jAya. pratyeka AgamamAM eTaluM UMDuM jJAna che ke tene zaraNa tarIke svIkArIne anusaranArane A lokamAM paNa koI ciMtA nathI, game te saMyogomAM samAdhi enI hatheLImAM ja che. aMtaramAM pariNAma pAmeluM zrata ja avasare svahitaciMtA karAvaze. pratikSaNa satnI preraNA ApavI te ja zAstranuM kAma che. dvAdazAMgI sAcuM amRta che, jIvanamAM sAcI sukha-zAMti Ape, maratAM samAdhi Ape ane parabhavamAM paNa sAthe Ave : bAhya jagatathI game teTalA dAjhelA hazo to paNa tamane aMtaramAM sAcAM sukha-zAMti A jJAna ja Apaze. A jagatamAM samyagu jJAna sivAya koI zAMti ApI zake tema nathI. A ja jIvananI kharI mUDI che. jeTaluM meLavyuM haze eTale A bhavamAM paNa maratAM sudhI avazya kAma lAgaze. jIvatAM samAdhi, maratAM samAdhi ane parabhavamAM paNa samAdhi Apaze. mithyAjJAna bhaNavAthI jJAnAvaraNIya karma baMdhAya. jema jema mithyAjJAna bhaNo tema tema bhavAMtaramAM vadhAre mUrkha thavAnA. ajJAnathI jJAnAvaraNIya nathI baMdhAtuM, sarva jJAnAvaraNIya karmo mithyAjJAnathI ja baMdhAya che. bhUtakALamAM mithyAjJAnathI bAMdhelAM jJAnAvaraNIya karmone toDavAnuM sAdhana paNa samyajJAna ja che. For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 247 samyajJAna jema jema bhaNazo tema tema jUnAM jJAnAvaraNIya tUTaze ane navAM nahIM baMdhAya. vaLI, samyajJAna to parabhavamAM paNa sAthe Avaze. samyajJAna ane samyagdarzana guNa janmAMtara anugAmI che, jIva paralokamAM tenI sAthe laI jaI zake che. samyakyAritra guNa A be guNa karatAM mahAna che, chatAM te janmAMtara anugAmI nathI. dravyacAritra ke bhAvacAritra bemAMthI eka paNa janmAMtaramAM sAthe laI jaI zakAtuM nathI, mAtra cAritranA saMskAra ja parabhavamAM sAthe Ave. jyAre darzanaguNa ane jJAnaguNane as it is-jevA che tevA sAthe laI javA hoya to laI jaI zakAya che. tIrthakaro mAnA peTamAM avatAra le tyAre AgalA bhavanAM darzana-jJAna sAthe laIne janme che. tethI jJAnaguNanuM jIvanamAM ghaMTana janma janma hitakArI ane kAyamI mUDI che. jene vairAgya na game tene zAstravacana pariNAma pAmatuM nathI : 'dvAdazAMgInA pratyeka vacanamAM aMtima Adarza mokSa samAyelo che ane avAMtara dhyeya kSamA, vinaya Adi guNo che. sarvaguNamaya mokSane pAmavA guNarUpI avAMtara dhyeya susaMgata ja che. jinavANI saMvega, nirvedathI bharapUra che. saMvega eTale muktinI abhilASA ane nirveda eTale saMsArano virAga. A baMne pedA na thAya tyAM sudhI zAstromAM rasa na paDe. zAstra vairAgyano dariyo che; kAraNa ke tene upadezanArA jinezvaro svayaM vitarAga che. virAga e ja vItarAgatAnuM sAdhana che. tIrthakaronI dezanA vairAgyarasathI bharapUra hoya che. jene vairAgya na game tene saMvega na pragaTe ane te vinA zAstro vAMce, bhaNe, vicAre, bole, sAMbhaLe ke upadeze paNa aMtarane sparza nahIM. jenuM aMtaHkaraNa vairAgyathI bhAvita che tene ja zAstravacana pariNAma pAme. eka eka jinavacana paNa tIrthasvarUpa che : pratyeka zAstravacana tArakazakti dharAve che. are ! samagra dvAdazAMgI nahIM, dvAdazAMgInuM eka vacana paNa tIrtha che. A ja dvAdazAMgInA prAraMbhika sUtrarUpa navakAra mATe pUjya vIravijayajI mahArAjAe lakhyuM ke "aDasaTha akSara enA jANo, aDasaTha tIratha sAra." arthAt navakArano eka eka akSara paNa tIrthasvarUpa che. vAkyo ke zabdo to tIrtha che ja, paNa eka eka akSara paNa svataMtra tIrtha che. gaMbhIra sUtronA vivecana avasare vAkyano 1 arahaMtanamokkAro evaM khala vaNNio mahattho tti| jo maraNammi uvagge abhikkhaNaM kIrai bhso||3015|| jalaNAibhae sesaM mottuM pagaraNaM mhaamollN| judhi vAtibhae gheppai amohamatthaM jaha theh||3016|| mottuM pi bArasaMgaM maraNAibhaesu kIrae jmhaa| arahaMtanamokkAro tamhA so baarsNgtyo||3017|| savvaM pi bArasaMgaM prinnaamvisuddhiheumittaagN| takkAraNabhAvAo kahaM na tayattho namokkAro? / / 3018 / / na hu tammi desakAle sakko bArasaviho suyakkhaMdho / savvo (ya viciMteu)aNuciMteuM dhaMtaM pi samattha(citeNaM)ciMteNaM / / 3019 / / egammi vi jammi pae saMvegaM kuNai (viitraag)viiyraayme| taM tassa hoi nANaM jeNa viraagttnnmuvei||3020 / / ekammi vi jammi pae saMvegaM kuNai (viitraag)viiyraayme| so teNa mohajAlaM chiMdai ajjhppogennN||3021|| vavahArAo maraNe taM payamekkaM mayaM (nmo)nmukkaaro| annaM pi nicchayAo taM ceva ya baarsNgttho||3022 / / (vizeSAvaramANa mUta) For Personal & Private Use Only Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI artha, zabdano artha ane varNano svataMtra artha samajAve che. sUtranA vyAkhyAnamAM UMDANa ghaNuM hoya che. dA.ta. micchA mi dukkaDa" vAkya, tenA zabdo ane tenA akSaro, tenA peTA zabdo ane tenA akSarono paNa svataMtra artha darzAvyo che. tethI sUtrAtmaka zAstramAM vaparAyelA akSaro paNa arthagAMbhIrya yukta che. AvAM eka eka jinavacana tIrthasvarUpa che. tethI samagra dvAdazAMgI to nirvivAda tIrtha siddha ja che. zrIsaMghamAM Adhipatyano mApadaMDa sUtrArthanuM kramika jJAna che : inii bhATe kI za6 'prayana' 152 / 5 cha. // 'prayana' za6 'x' mane 'vayana' bhane zobhAthI baneso che. 'x' praSTa arthamA 152|to avyaya che. 'vayana' bheTale vAya, 15 // 35 vidhAna. 1 A jagatamAM je utkRSTa vacana che te pravacana. saMsAranA samagra tattvane potAnAmAM artharUpe AvarI le tevAM sAMgopAMga tattvadarzaka vacana te pravacana. jenuM ati saMkSipta rUpa tripadI che ane sUtrAtmaka vistAra te sUtramaya dvAdazAMgI che ane teno vizvavyApI arthAtmaka vistAra te arthamaya dvAdazAMgI che. sUtra ane artha baMne mahAna cha, banemA taratA nizyita cha, chata sUtra 42tAM artha aghi mahAna cha. sUtramA 59 authenticitypramANabhUtatAno uttarottara krama che. bhUtakALamAM 88 Agamo hatAM. temAM pahelA Agama karatAM bIjuM Agama, 1 mi tti miumaddavatte chattiya dosANa chAyaNe hoi| mi tti ya merAiThio dutti durgacchAmi appANaM / / 24 / / katti kaDaM me pAvaM Datti ya Devemi taM uvsmennN| eso micchAdukkaDapayakkharattho samAseNaM / / 25 / / (sAmAcArIprakaraNa mUla) 2 prakRSTaM prazastaM vA vacanaM pravacanaM dvAdazAMgI, (paMcAzaka prakaraNa, pratiSThAprakaraNa paMcAzaka zloka 39 TIkA) 3 prakarSeNa nAmAdibhirnayapramANanirdezAdibhizca jIvAdayo'rthA ucyante'nena ttprvcnm| ___ (tattvArthasUtra-vyAkhyA-yazovijayajI) * pragataM prazastaM pradhAnamAdau vA vacanaM pravacanaM-dvAdazAGgaM gaNipiTakaM (Avazyakaniyukti evaM bhASya zloka 90 TIkA) 4 athavA'tra tripadIrUpaiva jainI gIrlAhyA, tasyAzcobhayathA'pi mitaakssrtvmev|' (aindra stuti caturviMzikA svopajJa vivaraNa zloka 3) 5 arthAt tatrAvalikayA maNDalikayA ghoTakakaNDUyanena ca sUtraM bhASamANe sAmAyikAdIni yAvadaSTAzItisUtrANi uparyupari balikAni bhvnti| (gurutattvavinizcaya ullAsa 2, zloka 210 TIkA) 'atthA vitti arthA api 'evaM' sUtroktakrameNaiva balikAH, tathAhi-eka ekasya pAveM AvazyakArthamadhIte, AvazyakArthavAcanAcAryaH punarAvazyakArthapratipRcchakasya samIpe dazavaikAlikArthamadhIte dazavaikAlikArthavAcanAcAryasyAbhAvyaM tat kSetram, evaM tAvadvAcyaM yaavdssttaashiitisuutraarthH| navaraM chedasUtrArthaM muktvA'rthAcAryANAmupari khalu chedasUtrArthAcAryo vaktavyaH, tathAhi-eka ekasya pArzve dRSTivAdagatAnAmaSTAzItisUtrANAmarthamadhIte, aSTAzItisUtrArthavAcanAcAryaH punaraSTAzItisUtrArthapratIcchakasya pArzve chedasUtrArthamadhIte chedasUtrArthavAcanAcAryasyAbhAvyaM tat kssetrm| 'mizre'pi' sUtrArthobhayarUpe eSa eva 'gamaH' prakAraH pUrvagataM pUrvasmAd balikam / atra pUrvazabdena artha ucyate, bhagavatA uktatvena sUtrApekSayA tasya pUrvatvAt, sa ca prakaraNAdaSTAzItisUtrArthaparyanto gRhyate, tAvatparyanto hi sUtrAdartho bliyaan| eka ekasya pArzve AvazyakasUtramadhIte tasya samIpe punaH sUtravAcanAcArya For Personal & Private Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 249 bIjA karatAM trIjuM, trIjA karatAM cothuM ema kramazaH pramANabhUtatA adhika che. A vAtane samajAvavA zAstramAM dalIla ApI. dhAro ke eka sAdhu prathama sUtra AcArAMganI vAcanA Ape che ane bIjA sAdhu bIjA sUtra sUyagaDAMganI vAcanA Ape che. tevA baMne mahAtmA vihAra karIne eka ja kSetramAM AvyA, to te kSetranI mAlikI bIjA sUtranI vAcanA ApanAra sAdhunI gaNAya; kema ke te UMcuM Agama bhaNAve che. te rIte kramazaH 88 AgamanI sUtrarUpe vAcanA ApanAra ane tyArabAda tenA arthanuM vyAkhyAna karanArane uttarottara caDhiyAtA kahyA. te ayAsImAM AgamanA arthajJAtA karatAM chedasUtranA dhArakane zreSTha kahyA. 'je prAyazcitta zAstro che, te atigaMbhIra utsarga-apavAdathI bharelAM che, jemAM duniyAnAM sarva pApo ane tenA zuddhikaraNanA upAya darzAvyA che, je pacAvavAM jhera karatAM paNa vadhAre agharAM che. AvAM chedasUtra bhaNAvanAra sAdhu ayAsImA AgamanA arthajJAtA karatAM UMcA. tenAthI te chedasUtronA artha bhaNAvanAra UMcA. tenAthI kramazaH caudapUrva sUtramaya bhaNAvanAra UMcA. tenAthI kramazaH caudapUrvano artha bhaNAvanAra UMcA; kAraNa ke sarva zAstromAM ziramora zAstra dRSTivAda aMtargata caudapUrva che. temAMthI ja saMkSepa avatArarUpe sarva zAstro nIkaLyAM che. anya zAstromAM je che te caudapUrvamAM avazya Ave ane caudapUrvamAM je che te anya zAstromAM na paNa Ave. A uparathI samajI zakAze ke ame badhA paMcama gaNadhara sudharmAsvAmInA saMtAna sAdhu chIe, chatAM zrI saMghamAM Adhipatya, varcasva, adhikAranI adhikatAno mApadaMDa, sUtra ane tenA arthanuM kramika jJAna che. uttarottara UMcAM AvazyakArthamadhIte AvazyakArthavAcanAcAryasyAbhavati, evaM tAvad bhAvanIyaM yAvadaSTAzItisUtrArthavAcanAcArya iti| tAvatparyantAccArthAtpUrvagataM baliyaH, tAvatparyantAtsUtrAttu sutarAM tad balIya iti draSTavyam / tathAhi-eka ekasya pArzve Avazyakasya sUtramarthaM tadubhayaM vA'dhIte tasya samIpe punarAvazyakasUtrArthatadubhayavAcanAcAryaH pUrvagataM sUtramadhIte pUrvagatasUtravAcanAcAryasyAbhavati, evaM tAvadvAcyaM yaavdssttaashiitisuutraanni| pUrvagatasUtrAcca pUrvagatArtho balIyAniti / / 211 / / (gurutattvavinizcaya ullAsa 2, zloka 211 TIkA) 1 atha kasmAccheSArthebhyazchedasUtrArtho balIyAn? ityAha__ 'jamhA utti / yasmAt 'skhalitacaraNasya' ApannacAritradoSasya chedasUtrArthena zodhirbhavati tasmAtpUrvagatamarthaM muktvA zeSAt sarvasmAdapyarthAcchedazrutArtho balIyAniti / / 214 / / (gurutattvavinizcaya ullAsa 2, zloka 214 TIkA) 2 navaraM chedasUtrArthaM muktvA'rthAcAryANAmupari khalu chedasUtrArthAcAryo vaktavyaH, tathAhi-eka ekasya pArzve dRSTivAdagatAnAmaSTAzItisUtrANAmarthamadhIte, aSTAzItisUtrArthavAcanAcAryaH punaraSTAzItisUtrArthapratIcchakasya pArzve chedasUtrArthamadhIte chedasUtrArthavAcanAcAryasyAbhAvyaM tat kssetrm| (gurutattvavinizcaya ullAsa 2, zloka 211 TIkA) 3 atha kuto hetoH zeSAt sUtrAdarthAcca pUrvagataM sUtraM balIyaH? ityAzaGkAyAmAha 'parikammehi ya'tti / dRSTivAdaH paJcaprasthAnaH, tadyathA-parikarmANi 1 sUtrANi 2 pUrvagataM 3 anuyoga: 4 cUlikA 5 ceti| tatra 'parikarmabhiH' siddhizreNikAprabhRtibhiH 'sUtraizca' aSTAzItisaGkhyairA ye sUcitAsteSAM sarveSAmapyanyeSAM ca 'upari' pUrveSu 'vibhASA bhavati' anekaprakAraM te tatra bhASyanta ityarthaH, tena kAraNena pUrvagataM sUtraM blikm||212|| (gurutattvavinizcaya ullAsa 2, zloka 212 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25O bhAvatIrtha - dvAdazAMgI zAstra ke tenA arthane bhaNAvanAra te kSetra ke saMghano svAmI thAya arthAt te kSetramAM koIne dIkSA levAno bhAva thAya to tene ziSya karavAno adhikAra paNa te te zreSTha jJAtAno ja thAya. jinazAsanamAM sUtrArthajJAnanI ja kramazaH sarvoparitA sthApita karela che. A parathI zAsanamAM zrutajJAnanuM mahattva samajI zakAze. sUtramaya dvAdazAMgI mahAmahimAvaMta che to arthamaya dvAdazAMgInI mahAnatA varNanAtIta che : vaLI, sUtramaya dvAdazAMgI karatAM arthamaya dvAdazAMgInI pramANabhUtatA paNa vadhAre sthApita thAya che. sUtramaya dvAdazAMgInuM kada moTuM che chatAM arthamaya dvAdazAMgInuM kada tenAM karatAM kaMIgaNuM moTuM che. tIrthakaro samavasaraNamAM sUtrano AdhAra lIdhA vinA vANIthI tattva samajAve che. temanI vANIne zAstramAM bIjarUpa vANI kahI che. jema eka bIjamAM anaMta phaLa pedA karavAnI tAkAta che, eka ghauMno dANo sAmagrI maLatAM zRMkhalArUpe anaMta ghauM pedA karI zake che; tema tIrthaMkaranI vANI tattvanA bIjarUpa che, jemAMthI vivecana karIe to pAra vinAnuM tattva nIkaLyA ja kare. AvI gaMbhIra vANIno saMpUrNa hArda jANIne gaNadharoe dvAdazAMgI-14 pUrvo racyAM. tIrthakarono upadeza arthamaya kahyo ane gaNadharono upadeza sUtramaya kahyo che. ahIM prazna karyo ke *bhagavAna paNa zabda dvArA ja upadeza Ape che ane gaNadharo paNa zabda dvArA ja upadeza Ape che to phera zuM? 1 yena kAraNena pUrvagatasUtrAdartho balIyAn tadabhidhitsurAha 'titthgr'tti| arthaH khalu tIrthakarasthAnam, tasya tenaabhihittvaat| sUtraM tu gaNadharasthAnam, tasya tairdRbdhtvaat| arthena ca yasmAtsUtraM 'vyajyate' prakaTIkriyate tasmAt 'saH' arthaH sUtrAd balavAn / / 13 / / (gurutattvavinizcaya ullAsa 2, zloka 213 TIkA) * 'pravacanazrutayozca' pravacanam- arthaH zrutaM tu sUtrameva, (paMcavastuka zloka 103 TIkA) 2 yat sUtrasya nijenAbhidheyenArthenAnuyojanaM saMbandhanaM so'nuyogH| athavA, yogo vyApAra ucyte| tatazcAnurUpo'nukUlo vA yogaH sUtrasya nije'bhidheye vyApAraH, yathA ghaTazabdena ghaTo'bhidhIyata itynuyogH| athavA, sUtramaNu ityucyte| kutH?| yasmAdarthasyAnantatvAt tadapekSayA suutrmnnu| athavA, "uppannei vA" ityAditIrthakaroktArthAt pazcAdeva gaNadharAH sUtraM kurvanti, itarakavayo'pyarthaM hRdaye nivezya tataH kAvyaM kurvanti, ityevamarthAt pazcAdeva bhavanAt sUtramaNu vypdishyte| tatastasyANo: sUtrasyAbhidheye vyApAro yogo'nnuyogH| tena vA'NunA sUtreNa sahAbhidheyasya yogaH sNbndho'nnuyogH|| iti gaathaadvyaarthH||1386||1387|| (vizeSAvazyakabhASya zloka 1386-1387 TIkA) 3 ihopacArAdarthapratyAyanahetutvAcchabda eva khalvartho'tra, tataH zabdamevArthapratyAyakamarhan bhASate, na tu sAkSAdartham, tsyaashbdruuptvenaabhilpitumshkytvaat| gaNabhRto'pi ca zabdAtmakameva zrutaM grananti 'nipuNaM' sUkSmaM bahvarthaM vaa| tadyubhayoH kaH prativizeSa:? iti cet, ucyate-sa hi bhagavAn viziSTamatisampannagaNadharApekSayA prabhUtArthamarthamAtraM svalpamevAbhidhatte, bIjamAtratayA, na tvitarajanasAdhAraNaM grantharAzimiti, prabhUtArthatIrthakarabhASitasya gaNadharaivistIrNatayA sUtrakaraNamiti vizeSa iti gaathaarthH|| (naMdIsUtra TIkopari TippaNa) 4 Aha-tIrthakarabhASitAnyeva sUtraM, gaNadharasUtrIkaraNe tu ko vizeSa iti, ucyate, sa hi bhagavAn viziSTamatisaMpannagaNadharApekSayA For Personal & Private Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 251 to sUtrAtmakatA ane arthAtmakatArUpa taphAvata kema ? teno javAba ApatAM kahyuM ke tIrthakaro bIjarUpe bole che ane gaNadharo te vAta lokane saraLatAthI samajAvavA vizALa kadavALA graMtharAzirUpe kahe che. sUtramAM tattva ochuM che, zabdarUpe varNanAtmaka vistAra vadhAre che; kema ke tIrthakaro bIjarUpe je zabdo bole che te eka eka zabdamAM je apAra tattva bharyuM che, te apekSAe gaNadhararacita sUtramAM tattva ochuM che. chatAM amArA jevA maMdabuddhinI apekSAe eka sUtramAM paNa anaMtA artha che. mAtra tIrthakaranI vANImAM jeTalA tattvarUpa artha che, tenA karatAM gaNadhararacita sUtramAM artha ocho che, zabda vadhAre che. vaLI, gaNadhararacita sUtramAM je artha che te paNa tIrthakaranI arthamaya vANInI phalazruti ja che. tethI sUtramaya dvAdazAMgI karatAM arthamaya dvAdazAMgI atizaya mahAna che. TUMkamAM, gaNadhararacita sUtramaya dvAdazAMgInA jeTalA zabdo lyo, teTalA ja zabdonA kadavALI tIrthakaranI vANImAM kaMIgaNo tattvarUpa artha nIkaLe. A bIjarUpa vANI te tIrthakarono atizaya che, ane tenA hArdane sUtrarUpe tatkALa zabdadeha pradAna karavo te gaNadharono atizaya che. baMnenuM kAma jagaduddhAranuM ja che chatAM baMnenI paropakArazakti judI che. tIrthakaronI utkRSTa paropakAranI bhAvanA temanAmAM utkRSTa paropakAranI zakti pragaTAve che. te apekSAe gaNadharonI paropakArazakti nyUna che chatAM te paNa mAmUlI nathI. tIrthakaro pachI next-taratanuM paropakAranuM sAmarthya gaNadharonuM ja che. pUrNajJAnI kevalI je paropakAra na karI zake te gaNadharo karI zake. tIrthakaronI dezanAnA rahasyane sUtrAtmaka saMgrahita karIne vArasArUpe pradAna karanArA gaNadharo ja che, te ja temanA zAsanamAM ananya upakAra che. tIrthakaro, gaNadharo badhA kAlakrame AyuSya pUrNa thaye mokSe javAnA. pUrNa sAdhako A dharAtala para kAyama mATe koI hayAta nathI rahevAnA, paraMtu vArasArUpe ApavA racAyelAM sUtro ja avicchinna tAraka bane che. sAkSAt tIrthakaranI vANIthI jeTalA sAdhako na tare eTalA A vArasArUpa sUtrAtmaka dvAdazAMgIthI kare che. tethI sUtramaya dvAdazAMgI paNa tIrtha che, mahAmahimAvaMta che; ane arthamaya dvAdazAMgI to teno paNa mULa strota che, tethI tenI mahAnatA to varNanAtIta che. A sUtramaya-arthamaya ubhaya prabhUtArthamarthamAtraM svalpameva abhidhatte, na tvitarajanasAdhAraNaM grantharAzimiti, ata AhagAtheyaM prAyo nigadasiddhaiva, cAlanApratyavasthAnamAtraM tvabhidhIyate-kazcidAha-artho'nabhilApyaH, tasya azabdarUpatvAt, atastaM kathamasau bhASata iti, ucyate, zabda eva arthapratyAyanakAryatvAd upacArataH khalu artha iti, yathA AcAravacanatvAd AcAra ityAdi, 'nipuNaM' sUkSmaM bahvarthaM ca, niyataguNaM vA niguNaM, sannihitAzeSasUtraguNamitiyAvat, pAThAntaraM vA 'gaNaharA nipuNA niguNA vA' aa2aaaa (mAvanivina parva bhANa roja 22 TIvA) arthazabdasyArthamAha-ya: sUtrasyAbhiprAyaH so'rtho'bhidhIyate yasmAdaryate gamyata ityarthaH / / 1369 / / (vizeSAvaramANa snovA rUdraTIvA) 2 teNaM imassa bhavva-sattassa maNagassa tatta-parinnANaM bhavau tti kAUNaM jAva NaM dasaveyAliyaM suyakkhaMdhaM nnijjuuhejjaa| taM ca vocchiNNeNaM takkAla-duvAlasaMgeNaM gaNipiDageNaM jAva NaM dUsamAe pariyaMte duppasahe tAvaNaM suttattheNaM vaaejjaa| se ya sayalAgamanissaMdaM dasaveyAliya-suyakkhadhaM suttao ajjhIhIya goyamA! se NaM duppasahe aNagAre tao tassa NaM dasaveyAliyasuttassANugayatthANusAreNaM tahA ceva pavattejjA, No NaM sacchaMdayArI bhvejjaa| tattha ya dasaveyAliya-suyakkhaMdhe takkAlamiNamo For Personal & Private Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2para bhAvatIrtha - dvAdazAMgI dvAdazAMgI jyAM sudhI A pRthvI para vidyamAna che tyAM sudhI tIrtha che. are ! tenA saMkSepamAM sAMgopAMga sArarUpa dazavaikAlikasUtra ane teno artha bhAvathI vidyamAna raheze tyAM sudhI ja prabhu vIranuM zAsana Takaze. aMtima gItArtha duppasahasUrijI paNa te zAstranA sUtrArthanA anusaraNathI ja sva-paranuM kalyANa karaze. tethI dvAdazAMgInA sAranI hayAtI vinA tIrtha saMbhave nahi. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / mahisAsaVi, Hoi ToIOi mavaLiOTOI IIII. (atata praNava sno-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. pratyeka jinavacana samiti-guptirUpa ane tripadImaya che ? saMsArathI pAra pamADanAra tAraka tIrthanI je traNa vizeSatA che, te traNe dvAdazAMgImAM susaMgata che. (1) kaSAyanA tApathI tapelA jIvonA tApanuM zamana karavAnI dvAdazAMgImAM pracaMDa tAkAta che. (2) vaLI, tene anusaranAranA karmarUpI bhAvamalanuM paNa te avazya prakSAlana kare che ane (3) aMtaramAM pariNamana pAmela dvAdazAMgInuM vacana tRSNAone paNa ucchedIne tRptinuM pradAna kare ja che. AvI jIvaMta tIrthanI guNavattA dharAvanAra dvAdazAMgI vizALa che. teno dravyAnuyoganI apekSAe saMkSepa tripadImAM che ane 'caraNakaraNAnuyoganI dRSTie saMkSepa aSTapravacanamAtA ke sAmAyikasUtramAM che. AcAranI apekSAe samagra dvAdazAMgIno sAra samiti duvAlasaMge suyakkhaMdhe paiTThie bhvejjaa| eeNaM aTeNaM evaM vuccai jahA tahA vi NaM goyamA! te evaM gaccha-vavatthaM no vilNghisu| _ (mahAnizItha sUtra navaNIyasAra nAmarnu pAMcama adhyayana phakaro 12) 1 jinAkhyAtaM mAtam uttaratra tuzabdasyaivakArArthasya bhinnakramatvAt mAtameva' antarbhUtameva 'yatra' iti yAsu 'pravacanam' AgamaH, tathAhi-IryAsamitI prANAtipAtaviramaNavratamavatarati, tadvRttikalpAni ca zeSavratAni tatraivAntarbhAvamupayAnti, teSu ca na tadasti yanna samavatarati, yata uktam-"paDhamaMmi savvajIvA bIe carime ya svvdvvaaiN| sesA mahavvayA khalu tadekkadeseNa NAyavvA / / 1 / / " ityarthataH sarvamapi pravacanamiha mAtamucyate, bhASAsamitistu sAvadhavacanaparihArato niravadyavacobhASaNAtmikA tayA ca vacanaparyAyaH sakalo'pyAkSipta eva, na ca tadbahirbhUtaM dvAdazAGgamasti, evameSaNAsamityAdiSvapi svadhiyA bhAvanIyaM, yadvA sarvA apyamUzcAritrarUpAH, jJAnadarzanAvinAbhAvi ca cAritraM, na caitattrayAtiriktamanyadarthato dvAdazAGgamiti sarvAsvapyetAsu pravacanaM mAtamucyate, (uttarAdhyayanasUtra vRtti - zAMtisUri, pravacanamAtA nAmanuM covIzamuM adhyayana, zloka 459 TIkA) & ... pavayamsa sAro chabbIvanachAyasaMnamuM 3vasijhaM.. (pakSisUtra) For Personal & Private Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 253 gupti ke sAmAyikadharma che ane siddhAMtanI apekSAe samagra dvAdazAMgIno sAra utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa pUrNa astitva che. A sAmAyikasUtra ke tripadIno utkRSTa vistAra te ja caudapUrva che. caudapUrvamAM vidhavidha viSayono vistAra che, atala UMDANa che, paraMtu aMtima lakSya to pratyeka vacananuM mokSa ja che. pratyeka vacanamAMthI phalita thato AcAra samiti-gupti ja che ane pratyeka vacanamAMthI arkarUpe udbhavato siddhAMta tripadIrUpa ja che. 'jinavacanano samagra zrutasAgara A Adarza, AcAra ane siddhAMtathI sadAkALa mATe niyaMtrita ja che. tethI ahiMsA e anuSThAnarUpe zAzvata dharma che ane syAdvAda e tattvarUpe zAzvata dharma che. dvAdazAMgI sabhyazthata che, chatAM pAtrane ja samyakzatapaNe pariName ane apAtrane mithyAzrutapaNe pariName che : 2 AvI tAraka dvAdazAMgI paNa pAtra jIvane ja samyajJAnarUpe pariName, paraMtu apAtranA hAthamAM Ave to mithyAjJAnamAM pariName. tethI zrutamaya pavitra dvAdazAMgInI tArakatAno AdhAra paNa grahaNa karanAra vyaktinI pAtratA-apAtratA para che. pAtra vyaktine zAstravacana samyajJAna bane, apAtrane mithyAjJAna bane. aMte to jANanAra vyakti para ja samyajJAna, mithyAjJAnano bheda paDe che. bhagavAnanI vANI aneka jIvoe sAMbhaLI. mithyASTi-pAkhaMDIone te ja vANI UMdhA svarUpe pariNamI, Asannabhavi jIvone te samyagurUpe pariNamI. duniyAnI tamAma phIlosophI te te darzanarUpe jinavANImAMthI ja nIkaLI che. jyAM te viparItarUpe pariNamI tyAM te mithyAjJAna banI ane jyAM samyagurUpe pariNamI tyAM te samyajJAna banI. hAlanA jaina AgamomAM maLatA siddhAMtarU5 pAThonA AdhAre kahI zakAya ke, te te darzanonI phIlosophI jaina AgamamAM te te naya anusArI tatra saMkSepavad yathA sAmAyikasUtram, vistaravad yathA caturdaza puurvaanni| (vizeSAvazyakabhASya zloka 3201 TIkA) 1 jaM puNa samaya-sAraM paraM-imaM savvaNNu-vayaNaM taM dUra-sudUrayareNaM ujjhiyaMti, taM jahA-'savve jIvA savve pANA, savve bhUyA, savve sattA Na haMtavvA Na ajjAveyavvA, Na pariyAveyavvA, Na parighetavvA, Na virAheyavvA, Na kilAmeyavvA, Na uddaveyavvA je keI suhumA je keI bAyarA je keI tasA, je keI thAvarA, je keI pajjattA, je keI apajjattA je keI egeMdiyA, je keI beiMdiyA, je keI teiMdiyA, je keI cauriMdiyA, je keI paMceMdiyA tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAeNaM, jaM puNa goyamA! mehuNaM taM egaMteNaM 3, Nicchayao 3, bADhaM 3 tahA Au-teu-samAraMbhaM ca savvahA savvapayArehi NaM sayayaM vivajjejjA munniiti| esa dhamme dhuve sAsae NIrae samecca logaM kheyaNNUhiM paveiyaM ti||ch|| (mahAnizItha sUtra navaNIyasAra nAmanuM pAMcamuMadhyayana phakaro 29) 2 ahavA etaM ceva duvAlasaMgAdi sAmiNA saMbaddha bhayaNijjaM sammasutaM micchasutaM vA ucyate-sammaddiTThissa sammasutaM, micchaddiTThissa micchsutN| (vIsuraM vR1i) * idaM sarvameva dravyAstikanayamatena tadabhidheyapaJcAstikAyabhAvavannityaM sat svAmyasambandhacintAyAM sUtrArthobhayarUpaM samyakchutameva bhvti| svAmisambandhacintAyAM tu bhAjyam, svAmipariNAmavizeSAt, kadAcit samyakchutaM kadAcid vipryyH| (naMdIsUtra0 sUtra 71 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI udbhavI che. pratyeka darzana koI nayanA AdhAre pragaTyuM che. pUjya upAdhyAyajI mahArAje adhyAtmasAra graMthamAM A vAtanuM varNana karatAM kahyuM ke - bauddhAnAmRjusUtrato matamabhUdvedAntinAM snggrhaat| sAGkhyAnAM tata eva naigamanayAda yogazca vaishessikaaH|| zabdabrahmavido'pi zabdanayataH srvairnyairgumphitaa| jainI dRSTiritIhasArataratA prtykssmuviikssyte||6|| jinamatastutigaLavAra gAthArtha bauddhadharma RjusUtranayamAMthI, vedAMtadarzana ane sAMkhyadarzana saMgrahanayamAMthI, yogadarzana ane vaizeSikadarzana naigamanayamAMthI ane zabdabrahmavidonuM darzana zabdanayamAMthI nIkaLyuM che. jyAre sarva nayothI gUMthAyelI jainadarzananI dRSTi A badhAM darzanomAM zreSTha sArayukta che, je pratyakSa dekhAya che. AvA mahAprajJAsaMpanna upAdhyAyajI zrI yazovijayajIne sarva darzanono srota jinazAsana che te vAta pratyakSasiddha jaNAya che. A vidhAna parathI dvAdazAMgI sarva phIlosophInuM udgamasthAna che te vAtanI majabUtAI vicArI zakazo. sabhA : anArya darzano zemAMthI nIkaLyAM che ? sAhebajIH te paNa te te nayonA tUTaka aMzomAMthI ja nIkaLyAM che; kAraNa ke tyAM paNa AtmA, paraloka, puNya-pApa Adi tattvanI vAta bhUlathI Ave ja che. paNa temAM mokSalakSitA nathI, bAkI to nAstikanI phIlosophI paNa nayamAMthI ja nIkaLI che ema jainazAstro kahe che. AthI ' dvAdazAMgI sarvanayagarbhita che. te te nayono viparIta vistAra ja mithyAdharma che ane teno samyaka samanvaya jainazAsana che. dvAdazAMgInI vyApakatA evI che ke temAM Akho saMsAramArga ane mokSamArga paNa samagratAthI varNavAyelo che. Aloka ane paralokanAM sukhanAM sAdhana, tema mokSasukhanA upAyo paNa dvAdazAMgImAM varNavela che. bhautika ane Atmika sarva vastuonuM vivecana temAM che. 1 mithyAtvavAsanAnirmUlanakSamajAhnavIjalanirmalaparasparavirodhalezavarjitasaptanayavizuddhadvAdazAMgIpraNayana (mAdhyAtmika parIkSA patno 2TIvA) 2 athavA vaiSayikANAM sukhAnAM muktisukhasya ca sarveSAM sukhAnAM mUlabIjaM jinshaasnm| sarve ca te'rthAzca sarvArthAH paJcAstikAyAH sasamayAH sarveSu sarvArtheSu yo vinizcayaH paricchedaH evaM saMsArasthitighaTanA muktimArgazceti taM prakAzayati pratipAdayati jainameva shaasnm| (prazamaratiprakaraNam zloka 313 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 'dvAdazAMgInI ArAdhanAthI anaMtA taryA, AzAtanAthI anaMtA DULyA : dvAdazAMgIno hitakArI ane ahitakArI baMne upayoga zakya che. tethI ja apAtrane zAstro ahitakArI bane che. dvAdazAMgIne pAmIne ja anaMtA jIvo taryA che, anaMtA DULyA che. taranArAoe sadupayoga karyo, DUbanArAoe durupayoga karyo. jJAna e jabarajasta zakti che. teno sadupayoga-durupayoga baMne thaI zake che. zakti sva-paranA hitamAM vaparAya te sadupayoga, sva-paranA ahitamAM vaparAya te durupayoga. A duniyAno 1 AdhunikAH paNDimmanyA: kecana 'icceiyaM duvAlasaMga' ityAdisUtraM darzayanto jamAleranantabhavatvaM nizcinavate, anena ca teSAmetatsUtratAtparyAnavabodho nizciyate, tathA hi yadyapyatra TikAyAM cAturantasaMsArakAntArabhramaNe jamAlidRSTAntIkRto'sti tathA'pi ekadezenaivA'yaM dRSTAnto, na hi dRSTAntadAntikayoH sarvAtmanA tulyatvam, mukhamAhlAdakAricandravadityAdivattena ca saMsArabhramaNe eva jamAlidRSTAnto na tu cAturantasaMsArakAntAre, saMsArabhramaNaM ca jamAleH paJcadazabhirbhavaiH saMpannameva, yadi ca dRSTAntasyaikadezatvAnaGgIkAreNa sarvAtmanA jamAlidRSTAntastarhi bhagavatyA saha virodha: sNpniipdyte| yathA atra cAturantasaMsArakAntArabhramaNamuktaM tatra tu jamAle: 'cattAri paMca devamaNuyatirikkhajoNiyabhavagrahaNAI' ityAdinA gatitraya eva paJcadazAnAmeva bhavAnAmuktatvAdityalaM vyAsena, anena sUtreNa naivAnantabhavatvaM nirNetuM shkymiti| sUtra ca yathA-"icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM atite kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM annupriyttttis| icceiyaM vAlasaMgaM gaNipiDagaM paDuppanne kAle parittA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM annupriyttRti| icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM aNAgae kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM annupriyttttissNti| icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM atIte kAle aNaMtA jIvA ANAe ArAhittA cAuraMtasaMsAraM bitiviNsu| evaM paDuppannevi annaagevi|tti," vRttiryathA-sAMprataM dvAdazAGgavirAdhanAniSpannaM traikAlikaM phalamupadarzayannAha-'icceiyamityAdi' ityetaddvAdazAGgaM gaNipiTakamatIte kAle anantA jIvA AjJayA virAdhya ca(cA?)turaMtasaMsArakAntAraM 'aNupariyaTiMsutti anuprivRtvntH| idaM hi dvAdazAGgaM sUtrArthobhayabhedena trividham, tatazcAjJayA sUtrAjJayA abhinivezato'nyathA pAThAdilakSaNayA atIte kAle anantA jIvAzca(cA?)turantaM saMsArakAntAraM narakatiryagnarAmaraMvividhavRkSajAladustaraM bhavATavIgahanamityarthaH, anuparAvRtavanto jmaalivt| arthAjJayA panarabhinivezato'nyathA prarUpaNAdilakSaNayA gossttaamaahilaadivt| ubhayAjJayA puna: paMcavidhAcAraparijJAnakaraNodyatagurvAdezAranyathAkaraNalakSaNayA gurupratyanIkadravyaliGgadhAryanekazramaNavat sUtrArthobhayairvirAdhyetyarthaH / athavA dravyakSetrakAlabhAvApekSamAgamoktAnuSTAnamevAjJA tayA tdkrnnenetyrthH| 'icceiyamityAdi gatArthameva, navaraM 'parittA jIvA' iti / saMkhyeyA jIvA varttamAnaviziSTavirAdhakamanuSyajIvAnAM saMkhyeyatvAt 'aNupariyaTTatitti anuparAvartante bhramantItyarthaH 'icceiyamityAdi idamapi bhAvitArthameva navaraM 'aNupariyaTTissaMti' tti anupraavrtissynti-pryttissyntiityrthH| 'icceiyamityAdi' kaMThyaM navaraM 'biIvaiMsutti vyativrajitavanta:-caturgatikasaMsArollaGghanena muktimavAptA ityarthaH / evaM pratyutpanne'pi, navaraM ayaM vishessH| 'biIvaiMti'tti, vyativrajaMti vytikraamntiityrthH| anAgate'pyevaM, navaraM 'bIivaissaMti'tti vyativrajiSyanti vytikrmissyntiityrthH| iti samavAyAGge 85 pratau 70 ptre||6|| (vicAraratnAkara samavAyAGgavicAranAmA caturtha taraMga) 2 ityetad dvAdazAGgaM gaNipiTakaM atItakAle'nantA jIvA AjJayA ArAdhya caturantaM saMsArakAntAraM "vitivaiMsu" tti vyatikrAntavantaH, caturgatikasaMsArollaGghanena muktimavAptA ityrthH|| (naMdIsUtra0 sUtra 117 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI evo koI viSaya nathI ke je dRSTivAdamAM na hoya. atyAre tamArI yunivarsiTIomAM je paNa viSayo bhaNAvAya che te sarva dvAdazAMgImAM avazya hoya.caudapUrvane sarvAkSarasaMnipAtI kahyAM che. akSaronA saMyojanathI jeTalI racanA thAya te tamAma jJAna-vijJAnanI zAkhAo dvAdazAMgImAM che. jJAnarUpa zaktinI apekSAe dvAdazAMgI khajAno che. jema jema zAstra bhaNe tema tema tenI pratibhA, jANakArI, buddhi Adi vadhe; paNa teno sadupayoga kare to tare, nahIMtara pote paNa DUbe ane anekane DubADe. tAraka tIrtha maLe eTale tarI ja javAnA tevuM nathI. je tenuM bhAvathI zaraNa svIkArI vidhipUrvaka upAsanA kare te tare, ane UlaTuM kare te DUbe. naMdIsUtramAM lakhyuM ke 'A ja dvAdazAMgInI AzAtanA karanAra bhUtakALamAM anaMtA jIvo rakhaDyA che, vartamAnamAM rakhaDe che ane bhaviSyamAM anaMtA jIvo rakhaDavAnA che. je jagatanA parama satyane kahenAra evI dvAdazAMgInA sUtrane na mAne, tenI AzAtanA-avahelanA kare, tenA siddhAMtono jANIbUjhIne apalApa kare, tenA eka paNa sUtra-zabda-varNamAM 1 sA ya ANA imA-'icceyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM ANAe virAhettA' / sesaM puurvvt| paDuppaNNa-aNAgatesu vi suttesu evaM ceva vattavvaM, NavaraM paDuppaNNe kAle parittA jIvA iti, aNaMtA asaMkhejjA ya[je0 223 pra0] Na bhavaMti, saNNimaNuyANaM sNkhejjttnnto|| (naMdIsuttaM cUrNi) icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM atItakAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariyaTTisu icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM paDuppaNNe kAle parittA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariyaTRti icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM aNAgae kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariyaTTissaMti, ___ (samavAyAMgasUtra sUtra 148) 2 tadeva darzayati-tIrthakarapravacanazrutaM tatra tIrthakarazcaturvarNazrIzramaNasaMghaprasUtihetuH puruSavizeSo vRSabhAdiH, pravakti vastutattvamiti pravacanaM saMgha:, zrutaM dvAdazAGgam, AcAryaM yugapradhAnaM, gaNadharaM tIrthakaraziSyapradhAnaziSyarUpaM, mahaddhikaM vaikriyavAdAdilabdhimantamAzAtayaMstadutprekSitadoSodghoSaNenAnucitAcaraNena vA'vajJAsthAnamAnayan bahuzo'nekadhA anantasaMsAriko bhavati, samyaktvAdiguNaghAtakamithyAtvAdikopArjanena dUraM sanmArgaparAGmukhasya tattrayopasthApanAcAraNAditi / / 423 / / 3 / / (upadezapada zloka 423 TIkA) 3 [25] "se bhayavaM! jeNaM kei amuNiya-samaya-sabbhAve hotthA vihie, i vA avihie, i vA kassa ya gacchAyArassa ya maMDali-dhammassa vA chattIsaivihassa NaM sappabheya-nANa-daMsaNa-caritta-tava-vIriyAyArassa vA, maNasA vA, vAyAe vA, kahiM ci aNNayare ThANe keI gacchAhivaI Ayarie, i vA aMto visuddha, pariNAme vi hotthA-NaM asaI cukkejja vA, khalejja vA, parUvemANe vA aNuDhemANe vA, se NaM ArAhage uyAhu aNArAhage'? goyamA! annaaraahge| 'se bhayavaM! keNaM aTeNaM evaM vuccai! jahA NaM goyamA aNArAhage' ? goyamA! NaM ime duvAlasaMge suya-nANe aNappavasie aNAinihaNe sabbhUyattha-pasAhage aNAi-saMsiddhe se NaM deviMda-vaMda-vaMdANaM-atula-bala-vIriesariya-satta-parakkama-mahApurisAyAra-kaMtiditti-lAvaNNa-rUva-sohaggAi-sayala kalA-kalAva-vicchaDDu maMDiyANaM aNaMta-NANINaM sayaM saMbuddhANaM jiNa-varANaM aNAisiddhANaM aNaMtANaM vaTTamANa-samaya-sijjhamANANaM aNNesiMca Asanna-purekkhaDANaM aNaMtANaM sugahiya-nAma-dhejjANaM mahAyasANaM mahAsattANaM mahANubhAgANaM tihuyaNekka-tilayANaM telokka-nAhANaM jagapavarANaM-jagekka-baMdhUNaM jaga-gurUNaM savvaNNUNaM savva-darisINaM pavara For Personal & Private Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 257 pheraphAra kare to tenuM phaLa ghora saMsAra ane mahAmithyAtva che. A vAta tamane samajAvI joIe. A saMsAramAM parama satya samajAvanAra sAdhana bahu ja ochAM che. lAyaka jIvane sAco rAha cIMdhanArAM zAstro ja che. je ene UlaTAM-sulaTAM kare, tenI avahelanA kare, tenA vaktavyane AghAta pahoMcADe, te jIva mAtra potAnA ja AtmAne nukasAna kare che tevuM nathI, paNa aneka bhAvi pAtra jIvonA kalyANane rUMdhe che. zAstranuM eka vacana zabda ke arthathI pheravI nAMkhe ke jenAthI tenA tattvamAM goTALo thaI jAya, tenuM mahApApa te pheraphAra karanArane lAge; kAraNa ke A zAstra hajAro peDhI sudhI pAtra jIvane sanmArgano bodha karavAnuM hatuM tene teNe aTakAvyuM. bhavabhIru AtmA jenI khAtarI na hoya tevuM vacana uccAre nahi ? sabhA samajAvavAmAM bhUla kare tene kevuM pApa lAge ? sAhebajI samajAvavAmAM, bhaNAvavAmAM, vicAravAmAM bhUla kare te saune aNasamajathI bhUlo thAya to paNa potAne ane bIjA anekane nukasAna thAya. AvA doSathI bacavA jIvanamAM eka pratijJA rAkhavI ke jeTaluM sacoTa samajAya eTaluM ja bolavuM, ane jemAM khAtarI na hoya tyAM doDhaDahApaNa na karavuM. sabhA : jANIbUjhIne doDhaDahApaNa kare to ? vara-dhamma-titthaMkarANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM bhUyabhavva-bhavissAIyANAgaya-vaTTamANa-nikhilAsesa-kasiNa-saguNa-sapajjaya savvavatthuvidiyasabbhAvANaM asahAe pavare ekkamekkamagge se NaM suttattAe atthattAe gaMthattAe tesiM piNaM jahaTThie ceva paNNavaNijje, jahaTThie cevANuTThaNijje, jahaTThie ceva bhAsaNijje, jahaTThie ceva vAyaNijje, jahaTThie ceva parUvaNijje, jahaTThie ceva vAyaraNijje, jaTThie ceva khnnijje| se NaM ime duvAlasaMge gaNipiDage tesi pi NaM deviviMda-vaMdANaM nikhila-jaga-vidiya-sadavva-sapajjavagai-Agai-hAsa-buDDhi-jIvAi-tatta-jAva NaM vatthu-sahAvANaM alaMghaNijje, aNAikkamaNijje aNAsAyaNijje annumoynnijje| [26] tahA ceva ime duvAlasaMge suyaNANe savva-jaga-jIva-pANa-bhUya-sattANaM egaMteNaM hie suhe kheme nIsesie ANugAmie pAragAmie pasatthe mahatthe mahAguNe mahANubhAve mahApurisANucinne paramarisidesie dukkhakkhayAe mokkhayAe saMsAruttAraNAe ti kaTTa uvasaMpajjittANaM vihariMsa kimata-maNNesiM? ti tA goyamA! jeNaM kei amaNiya-samaya-sabbhAve i vA viiya-samaya-sAre i vA, vihie ivA, avihIe i vA, gacchAhivaI vA, Ayarie i vA, aMto visuddha-pariNAme vi, hotthA gacchAyAraM maMDali-dhammA chattIsaiviha AyArAdi jAva NaM aNNayarassa vA AvassagAi karaNijjassa NaM pavayaNa-sArassa asatI cukkejja, vA khalejja vA, te NaM ime duvAlasaMge suyanANe annahAM payarejjA je NaM ime duvAlasaMga-suya-nANa-nibaddhatarovagayaM ekka payakkharamavi aNNahA payare se NaM ummagge pyNsejjaa| jeNaM ummagge payaMse se NaM aNArAhage bhvejjaa| tA eeNaM aTeNaM evaM vuccai jahA NaM goyamA! egaMteNaM annaaraahge||ch|| (mahAnizIthasUtra navaNIyasAra adhyayana, phakarA 25, 26) k ... jahA NaM je bhikkhU duvAlasaMgassa NaM suyanANassa asaI cukkakkhaliyapamAyAsaMkAdI-sabhayatteNaM payakkharamattAbiMdumavi ekkaM paovejjA aNNahA vA paNNavejjA, saMdiddhaM vA suttatthaM vkkhaannejjaa| avihIe aogassa vA vkkhaannejjaa| se bhikkhU aNaMtasaMsArI bhvejjaa|... (mahAnizIthasUtra navaNIyasAra adhyayana, phakaro 33) For Personal & Private Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI sAhebajIH jANIbUjhIne AgamAM kUde te nakkI karavAno che. saMsAranAM badhAM satyo ApaNe samajI gayA chIe tevuM nathI. ApaNI buddhi biMdu jeTaluM jJAna mAMDa grahaNa karI zake che. ApaNane jeTaluM jJAna che tenA karatAM anaMta gaNuM ajJAna che. chatAM magajamAM khoTI rAI rAkhIe teno koI matalaba nathI. eka nirNaya rAkhavo ke mane svayaM tattva spharatuM nathI. tene jANavA-vicAravA-samajavA mATe pUrNajJAnInA vacananuM avalaMbana levuM paDe che. tenAthI kAMIka thoDuM samajI zakuM chuM. temAM jeTaluM khAtarIpUrvaka samajAya eTaluM bolavuM, jyAM na samajAya to kahevuM ke huM jANato nathI. badhuM ja jANuM chuM tevo dAvo kadI rAkhavo nahIM. AvA jIvane kadAca ajJAnatAthI bhUlacUka rUpe zAstraviruddha bolAI jAya to paNa moTuM nukasAna na thAya; kema ke te samajAya to bhUlamAMthI pAcho pharavA taiyAra che, potAnI vAta bIjAne ThokI besADavAno svabhAva nathI. prAyaH tenAthI khoTo mArga cAlavAnI zakyatA ochI che. paNa je potAnI vAtane mArI-macaDIne sAcI kare, zAstravacana samaje nahIM, samaje to paNa twist kare-maraDe, te cokkasa maravAno che; kema ke tIrthaMkara ane tIrthakare sthApelA mArga dvArA ja jagatamAM ekamAtra sanmArganI prApti thAya che. temAM viccheda-aMtarAya karanAra, khoTo buddhibheda karI lokone bhramamAM nAMkhanAra, pote tarato nathI ane bIjAne taravA deto nathI; UlaTuM taravA AvelA jIvane TAMTiyA kheMcIne pachADanAra che. AvA jIvone zAstro ja DUbavAnuM sAdhana bane che, ghora saMsAravRddhinuM kAraNa bane che. tAraka tIrthasvarUpa dvAdazAMgInI AzAtanA mahApApa che. are ! eka jIvane paNa sAco kalyANano mArga batAvavA jevo zreSTha koI paropakAra nathI. tema eka jIvane sAcA kalyANanA mArgathI 2khaDAvo ke vaMcita karavo te paNa mahApApa che. to asaMkhyane sAcA mArganI prAptinuM sAdhana evI dvAdazAMgIne sUtra-arthathI vikRta karI, paraMparAe aneka pAtra jIvone sanmArgathI vaMcita karavA, tenA jevuM mahApApa koI nathI. pU. AnaMdaghanajI mahArAjAe caudamA anaMtanAthasvAmInA stavanamAM lakhyuM ke pApa nahIM koI usUtra bhASaNa jicuM, dharma nahIM koI jaga sUtra sarIkho. mahApApa aMgenI tamArI samajaNa karatAM AnaMdaghanajI mahArAjano abhiprAya judo che. tamArI buddhimAM ghora pApI tarIke guMDA-badamAza-cora-lUMTArA-khUnIo-vyabhicArIo-kasAIo-vyasanIo Ave che. tamane AvAM krUra karma karanAra mahA duSTa lAge. jyAre AnaMdaghanajI mahArAja kahe che ke A duniyAmAM usUtrabhASaNathI moTuM koI pApa nathI. upara kahyAM te badhAM pApane nAnAM banAvI Ape ke vaTAvI jAya tevuM mahApApa usUtrabhASaNane kahyuM. vaLI, dharmazAstra anusArI upadezane zreSTha kahyo. A duniyAmAM jIvamAtrane kalyANano sAco mArga batAve te rIte jinavacana samajAvavuM tenAthI UMco koI dharma nathI. A AnaMdaghanajI mahArAjano abhiprAya tamArI buddhimAM besI jAya to tamArA jIvanamAM dRSTikoNa pharI jAya, jIvanamAM jinavacanathI viruddha na bolAya tenI atyaMta sAvadhAnI ApameLe AvI jAya. jinavacanathI viruddha eka vacana paNa bolavuM te mahA aparAdha che. tethI game tevA dhuraMdhara jJAnI hoya paNa eka sUtrano apalApa kare to temane jainasaMghanI bahAra mUkyAnA dAkhalA che. dvAdazAMgI sUtra, artha ane tadubhayarUpa kahI che. AkhuM sUtramaya dvAdazAMgInuM kada te sUtrAtmaka dvAdazAMgI che. temAMthI eka paNa sUtrano asvIkAra kare to teNe sUtrarUpa dvAdazAMgIno apalApa karyo kahevAya koI sUtra svIkAre, paNa teno artha na svIkAre to teNe artharUpa dvAdazAMgIno apalApa karyo kahevAya. ane je sUtra-artha For Personal & Private Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 259 baMnene na svIkAre teNe tadubhayarUpa dvAdazAMgIno apalApa karyo kahevAya. tame jJAnAcAranA aticAramAM bolo cho ke "sUtra-artha-tadubhaya kUDAM kahyAM." dareka vastu sApekSa ja che, koI paNa vastu nirapekSa nathI, nirapekSamAtra asatya che : sabhA koI paNa vAtamAM prAyaH karIne Ama che' evuM bolIe to bacI javAya ne ? sAhebajI : tamArAmAM asatyano Agraha na hoya to bacAya. bAkI to 'tame jainazAsana samajyA ho, tIrthakarono sAdvAdaka siddhAMta hRdayamAM Utaryo hoya, to prAyaH zabda bolo ke na bolo paNa syAdvAdInuM pratyeka vidhAna anekAMtadaSTivALuM ja hoya. tIrthakarono mULabhUta siddhAMta anekAMtavAda che. duniyAnAM bIjAM badhAM darzano ekAMtavAdI che. jainadarzana ja eka evuM che ke jeno siddhAMta saMpUrNa anekAMtadaSTithI chavAyelo che arthAt sarva vastumAM anekAMtavAda che. A zAsanamAM eka paNa vAta ekAMtathI karavAnI che ja nahIM; kAraNa ke Everything is relative, nothing is absolute-dareka vastu sApekSa che, koI paNa vastu nirapekSa nathI. nirapekSamAtra asatya che, satya sApekSa ja che. zAstramAM lakhyuM ke jainazAsanamAM sabhya upAsaka sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA koI paNa hoya, te game tyAre game te vidhAna kare, temAM prAyaH zabda bole ke na bole, paNa tenA manamAM huM apekSAe ja A boluM chuM, te samaja paDI ja hoya che. jo nirapekSapaNe bole to tene asatyabhASaNanuM pApa lAge. jainamAtranI oLakhANa e che ke te avazya anekAMtavAdI hoya, ekAMtavAdI na ja hoya. tamArAmAM sAcuM jainatva hoya to tamArI pratyeka vicAradhArAmAM sApekSatA hoya ja. are ! lokavyavahAramAM paNa koI vastunuM vidhAna ekAMtathI karo to satya nahIM bane. dA.ta. "A mANasa ja che," evuM tame nirapekSapaNe nahIM bolI zako, ane jo bolazo to te asatya thaI jaze; kema ke A vyakti atyAre mANasa che paNa AgalA bhavamAM tiryaMca-deva-naraka-manuSya game tyAMthI Avelo hoya, eTale vartamAnabhavanI apekSAe ja te manuSya che. vaLI, A bhavamAM kadAca AkArathI mANasa hoya paNa guNathI tenAmAM mANasAI na paNa hoya. UlaTuM, guNathI to te pAzavI vRttivALo janAvaratulya paNa hoI zake. tethI AvA sAmAnya vidhAnamAM paNa apekSA to garbhita rAkhavI ja paDaze. sabhAH vANImAM ja kAra kyAMya vaparAya ja nahIM ? sAhebajI : are "ja" kAra sAthe vAMdho nathI, nirapekSatA sAthe virodha che. sApekSapaNe "ja' kAra bolo to paNa satya ja che. jainadarzananI sApekSatA sArvatrika che, AinsTAinanI traNa bAbatanI sApekSatAmAM paNa prazno niruttara cheH A duniyAmAM nirapekSa hoya chatAM satya hoya tevuM eka vAkya batAvo, nirapekSa satya sAbita karo, to ame vicArIe ke tIrthaMkaranA siddhAMta karatAM tame navuM lAvyA. A samagra sRSTinA pratyeka padArthomAM sApekSatA 1 "so'prayukto'pi vA tajjJaiH sarvatrArthAt prtiiyte| yathaivakAro'yogAdivyavacchedaprayojanaH" / / 1 / / (saptabhaMgI nayapradIpaprakaraNa) For Personal & Private Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26o bhAvatIrtha - dvAdazAMgI samAyelI che. astitvamAtra sApekSa che. A duniyAmAM koI paNa vastu nirapekSa astitva dharAvatI ja nathI. je sApekSa che te badhuM satya che evuM nathI kahyuM, paNa je satya che te badhuM sApekSa ja che. A duniyAmAM nirapekSa kadI satya hoya tevuM bane ja nahIM. nirapekSa satyano eka paNa dAkhalo ApI zakAya tema nathI. jainadarzana anusAra sApekSatA universal-sArvatrika che. jyAre AInsTAInanI sApekSatA traNa vastumAM ja che. (1) space, (2) time ane (3) motion. (avakAza, samaya ane gati.) temAM paNa have to keTalAya virodhAbhAso UbhA thayA che. ucca kakSAnA vaijJAniko kahe che ke A thiyarImAM goTALA che. AjathI ATha varSa pahelAM mAre sArA relativitynA expert sAthe sitting thayeluM-sApekSatA siddhAMtanA niSNAta sAthe vArtAlApa thayelo. temAM temaNe kahela ke A AinsTAinanI thiyarInI pUrvadhAraNAno niyama e che ke, koI paNa padArthanI gati prakAzanI gatithI vadhAre na hoya. prakAza eka sekanDamAM eka lAkha 80 hajAra mAIlanI gati kare che. meM pUchyuM ke A mAnavAno AdhAra zuM ? to kahela ke AnAthI AgaLanI gati upalabdha nathI, mATe utkRSTa gati ATalI che tema mAnIne thiyarI cAle che. meM kahyuM ke tamArI pAse mApavAnA sAdhano ochI kSamatAvALAM hoya tethI prakAzathI tIvra gati mApI na zako tevuM bane, paraMtu tethI vizvamAM tenAthI utkRSTa gati astitva dharAvatI ja nathI tema mAno to te bhrama na kahevAya ? jainazAstro to AnA karatAM vadhAre gati svIkAre che, ane amane to vizvAsa che ke vadhAre gati mAnavI ja paDe. have ATalAM varSo pachI vartamAnamAM AMtararASTrIya stare khyAti pAmela hAukinse spaSTa lakhyuM ke AnA karatAM vadhAre gati upalabdha thAya che. tethI prakAzanI gatine utkRSTa gati mAnavI te bhrama che. vijJAnamAM agaDamu-bagaDam cAlyA ja kare, chatAM vAto ruAba sAthe kare. vizvamAM tIrthakaroe je siddhAMto ApyA che te hajAro varSa pachI paNa sudhArA-vadhArA vagara satyatAnI jhAMkhI karAve che. Aje paNa jainasApekSavAda samajI-vicAre to tAjjuba thaI jAya tevI temAM vAto che. sarva vidhAno nayasApekSa ja hoI zake, te vAtane jainazAstroe lAkho tarka ApIne sAbita karI che. sAmAnya bhASAprayoga paNa sApekSa hoya to ja satya bane. dA.ta. A kapaDuM che paNa te rUmAMthI banela che, UnamAMthI nahIM; arthAt sutaranI apekSAe te kapaDuM che paNa UnanI apekSAe te kapaDuM nathI. ema, eka mANasa ahIM che arthAt te bIje nathI. vartamAnamAM paNa te mANasanuM eka jagyAe astitva che, to bIjI jagyAe astitva nathI. Ama, astitvamAtramAM sApekSatA samAyelI ja che, koI vastu ekAMte sAbita na karI zakAya. tame kaho ke A mANasa niSNAta-jANakAra che, to te paNa koI viSayanI apekSAe haze. jema DaoNkTara medical sciencemAMauSadhazAstramAM jANakAra che paNa kAyadAzAstramAM aniSNAta che. vaLI, niSNAta DaoNnDara paNa gaLAno che, AMkhano nathI. arthAt pratyeka vidhAnamAM sApekSatA joDavI ja paDe. ekAMtathI grasta buddhi je vidhAna kare te mithyA ja hoya. anekAMtadaSTimAM samyakta che, ekAMtadaSTimAM mithyAtva che; anekAMta samyaktanuM bIja che, ekAMta mithyAtvanuM bIja che. sarva kadAgrahano nAza karanAra anekAMtadaSTi che. For Personal & Private Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 261 marIcinuM usUtrabhASaNa utkaTa bhAvathI hota to anaMta covIsI saMsAra vadhI jAta : sabhA marIcie anekAMtathI vidhAna karyuM to paNa mithyAtva kema lAgyuM ? sAhebajIH anekAMtamAM paNa vidhAna samyagu apekSApUrvakanuM joIe. ahIM kapile je saMdarbhathI prazna pUkyo che te saMdarbhanI apekSAe marIcie juDho javAba Apyo che, tethI mithyAvacana thayuM.' kapila AkarSAIne marIci pAse Avyo che; kAraNa ke teNe joyuM ke hajAro sAdhu sapheda vastramAM che, jyAre A marIci nepaththa(veSa)thI judA paDe che. tethI tene jANavAnI AturatA thaI che. eTale marIcine pUche che ke "sAdhuo karatAM veSa ane AcArathI judA evA tamArI pAse koI dharma nathI ?" te vakhate bAla jIva evA kapile veSa ane AcAranA dRSTikoNathI jijJAsArUpe prazna karyo che, je vicakSaNa marIci jANe che. chatAM ziSyanA lobhathI khoTo javAba Apyo che. pote UbhA karelA veSa ke AcAramAM svataMtra dharma na hovA chatAM mArI pAse paNa dharma che tema kahyuM, je pratyakSa asatya vacana thayuM. marIci pAse RSabhadeve prarUpela bAravratamaya zrAvakAcArarUpa dharma che, paraMtu javAbamAM te saMdarbha na hato, tethI mithyAvacana che. vaLI, sApekSa badhuM satya nathI, paNa je satya che te avazya sApekSa che. jema koI mANasa pUche ke A zuM che? te vakhate bArIne thAMbhalo kahe to te satya kahevAya ke asatya ? sabhA bhaviSyamAM bArInA paramANu thAMbhalArUpe banI zake ne ? sAhebajI paNa pelo praznakAra vartamAnamAM zuM che te pUche che. tene atyAranI jijJAsA che, bhaviSyanI nahIM. je saMdarbhathI pUche te saMdarbhathI sAco javAba Apavo joIe. sApekSatAnA nAme saMdarbhathI viruddha koIne geramArge dorAya nahIM. marIcinAM bhagavAM kapaDAmAM koI dharma nahoto. RSabhadeva bhagavAne kahela zrAvakadharma to marIci je bAra vrata pALatA hatA te rUpe hato, ane te prabhue kahelo ja dharma hato, bIjo na hato. "prabhue kahela sAdhudharma 1 anyadA svAminaH pAdapadmAnte duurbhvykH| kuto'pi kapilo nAma, rAjaputraH smaayyau||39 / / vishvopkaarkrnnpraavRssennypyomucH| kurvato dezanAM bharturdharmastena ca shushruve||40|| jayotsneva cakravAkAyolUkAyeva divaamukhm| prakSINabhAgadheyAya, rogitAyeva bhessjm||41 / / zItalaM vAtalAyeva, chAgAyeva ghanAgamaH / sa dharmaH svAmigadito, ruruce kapilAya n||42|| [yugmam] dharmAntaraM tu zuzrUSuH, kSipan dRssttimitsttH| prekSAJcakre marIciM sa, svaamishissyvilkssnnm||43|| marIciM svAmitaH so'gAd, dhrmaantrjighRkssyaa| mahebhyATTAd daridrATTamiva kraaykbaalkH||44 / / dharmaM tenA'nuyuktastu, mriiciridmbhydhaat| nehA'sti dharmo dharmArthI, yadi tat svAminaM shry||45 / / RSabhasvAminaH pAdAbhyarNaM bhUyo jagAma saH / punarAkarNayAmAsa, dharmaM tatra tathaiva tm||46|| svakarmadaSitAyA'smai, svAmidharmo'rucanna hi / cAtakasya varAkasya, sampUrNasarasA'pi kima? / / 47 / / marIcimAyayau bhUyaH, sa ityUca ca kiM tava? / yo'pi so'pi na dharmo'sti, nirdharma kiM vrataM bhavet? / / 48 / / marIcizcintayAmAsA'nurUpaH ko'pyayaM mm| aho ! daivAdayaM jajJe, yogaH sdRshyoshciraat||49|| sahAyo niHsahAyasya, mamA'stviti vicintya saH / tatrA'pi dharmo'styatrA'pi, dhrmo'styevmbhaasst||50 / / durbhASitena tenaikenaa'pyupaarjydulbnnm| abdhikoTIkoTimAnaM, mriicirbhvmaatmnH||51|| adIkSayat sa kapilaM, svasahAyaM cakAra c| parivrAjakapAkhaNDaM, tataH prabhRti caa'bhvt||52|| (triSaSTi0 parva - 1, sarga-6) For Personal & Private Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI sAdhuo pALe che ane zrAvakadharma temanA zrAvako pALe che. mArI pAse te sivAya koI svataMtra dharma nathI. A bhagavA veSamAM dharmatattva samAyela nathI." ema marIcie spaSTa kapilane kahevuM paDe. marIci AkhA samavasaraNamAM eka variety-vizeSatA che. bhagavAM vastra, kamaMDala, chatra, cAkaDI, sonAnI janoI dhAraNa karela che. vaLI, marIci prabaLa puNyazALI che. tethI janmakALathI ja tejanAM kiraNonA puMja jevuM tejasvI rUpasaMpanna zarIra maLela che. jJAnapratibhAno paNa pAra nathI. pracaMDa puNyazALI rAjaputra che. temaNe upadeza dvArA hajArone prabhAvita karI dIkSA apAvI che. anekane RSabhadeva bhagavAnanA ziSya banAvyA che. marIcinI personality-vyaktitva evI che ke bhalabhalA aMjAI jAya. kapila paNa rAjakumAra che. tene vairAgyathI nItaratI, saMvegamaya jinavANI phAvI nathI, e apekSAe bhAre karmI jIva che. tenI najara marIci para gaI. paraMtu marIcie pharI tene jinavANI sAMbhaLavA mokalyo. paNa tene kaMI upadeza pariNAma pAmyo nahIM, eTale pAcho marIci pAse Avyo. zrotA tarIke kapila rAjakumAra che, jijJAsu che. vaLI, tamArI jema vAto karIne ghara bhego thAya tevo nahIM paraMtu rAjapATa choDIne saMnyAsa levA taiyAra thaze. eTale ema ne ema mAtra kutUhalathI nathI Avyo, paNa dharma samajavA, dharma pAmavA Avyo che. mAtra te sUkSma AcAra ke UMDA tattvane samajI zake tevo prAjJa jijJAsu nathI. tethI pAcho AvIne marIcine kahe che ke mane tamArA manamAM rasa che. marIci samajI gayA ke A mArA mATe yogya vyakti che. chatAM sAdhuo pAse zreSTha dharma che tema marIci kahe che. tethI kaMTALIne kapila pUche che ke "tyAM dharma che to tamArI pAse dharma ja nathI ?" eTale mUMjhAyelA marIcie lobhathI vidhAna karyuM ke "ahIM paNa dharma che." A vidhAnamAM ahIM zabdanI spaSTatA nathI karI ke "mArI pAse zrAvakadharma che je RSabhadeva bhagavAne kahela che, te sivAya navo dharma mArI pAse nathI." sabhAH evuM kahyuM nahIM paNa emanI buddhimAM to haze ne ? sAhebajI gharAkane chetaravA khoTA bhAva kahe ane pachI dAvo kare ke mArI buddhimAM sAco bhAva hato eTale meM chetaryA na gaNAya, to cAle ? khabara hovA chatAM sAmevALAne chetare te dhUtAro ja gaNAya. sAcuM jANavA chatAM svArthathI khoTuM kahe te asatya ja che. vaLI, 'ahIM to jIvana samarpita karIne zaraNe AvanAra che, tene geramArge dorI jIvanabharano vizvAsaghAta karyo, je mahApApa ja gaNAya. kasAI bakarAM kApe tenA karatAM zaraNe AvelAnuM guru A rIte kATaluM kADhe to kasAI karatAM tene vadhAre pApa lAge. ahIM kapila bALa jIva che chatAM jijJAsAthI 1 svayamakriyApravRttaM jIvamapekSya gurorna dUSaNam, tadIyAvidhiprarUpaNamavalambya zroturavidhipravRttau ca tasyonmArgapravartanapariNAmAdavazyaM mahAdUSaNameva, tathA ca zrutakevalino vacanam-"jaha saraNamuvagayANaM, jIvANa siro nikiMtae jo u| evaM Ayario vi hu, ussuttaM paNNaveMto ya" [upadezamAlA-518] / (vArvizikSA roja 26 TIvA) na kevalaM pravrAjayan vitathaM prarUpayannapItyAha'jaha' gAhA, yathA zaraNaM bhayArtaprANalakSaNam, upagatAnAmabhyupagatAnAM jIvAnAM dehinAM nikRntati chinatti zirAMsi mastakAni yastu sa tathA durgatAvAtmAnaM kSipatIti varttate, evamanenaivopamAnenAcAryo'pi gururapyAstAmaparaH, huralaMkAre, utsUtramAgamAduttIrNaM prajJApayan prarUpayan, tu zabdAdAcaraMzca tAn AtmAnaM ca durgatau kSipatIti / / 518 / / (upadezamAlA zloka 518 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 263 dharma samajavA ane dharma AcaravA Avyo che. khAlI vAto karavA Avyo nathI. tene vizvAsa bese to saMsAranA rAjavaibhava-bhoga badhuM choDI zaraNa svIkAravA taiyAra che. AvAno vizrvAsaghAta satyanA jANakArathI na ja karAya. AmAM zaraNe AvelAnuM kAsaLa nIkaLe che. vaLI, unmArgano vaMzavelo kevo vadhe che tenuM 'A ajoDa dRSTAMta che. bhagavAna RSabhadevanA pautrathI ja navA darzananuM bIja ropAyuM. asaMkhya varSanAM vahANAM vAyAM to paNa Aje sAMkhyadarzana pravartI rahyuM che. asaMkhya varSamAM sAMkhyadarzananA asaMkhya sAdhu thayA haze, te sarvane avaLA mArge caDAvavAnuM marIci ja Adya nimitta banyA. chatAM marIci utkaTa usUtrabhASaNanA pariNAmavALA na hatA. pachI paNa unmArga pravartana aMge thoDA sAvadhAna hatA. temaNe kapilane dIkSA ApI paNa jANe che ke A bAla jIva che, tene veSa ane AcAramAM ja dharmabuddhi che. tethI tene veSa pakaDAvI dIdho. jIvanamAM thoDA saMnyAsInA sthUla AcAra batAvyA. paraMtu potAnA matanA UMDA siddhAMto ke tattvajJAna kazuM samajAvyuM nahIM; kAraNa ke marIcine khabara che ke jo kapilane tattva samajAvavuM hoya to mAre AkhI jiMdagI bhagavAnanA siddhAMta viruddhanA siddhAMta sthApita karavA paDe. je mArgathI paDyA pachI paNa marIcine bahu pasaMda nahotuM. eTale guru evA marIcie kapilane abUjha rAkhyo. AvA bALabuddhi ziSya sAthe varSo sudhI pavitra AcAramaya jIvana jIvI, mRtyu pAmI, marIci pAMcamA devalokamAM gayA. kapilane paNa AsurI nAmano eka ziSya thayo che ane tenI sAthe saMnyAsanA marIcie batAvelA AcAra pALato vicare che. kapila jIvanabhara gurune samarpita hato, eTale guru je AcAra batAvI gayA te tapa, tyAga, brahmacarya AdinA yathArtha AcAra pALI marIne te paNa pAMcamA devalokamAM gayo. pavitra jIvanathI puNya bAMdhyuM che, paraMtu kapilane bhagavA veSa para eTalI prIti baMdhAI ke devalokamAM gayA pachI paNa A ApaNo mata phelAya to sAruM evI buddhi che. tethI manuSyalokamAM AvIne potAnA ziSya AsurIne siddhAMta bhaNAvavAnuM cAlu karyuM. eTale sAMkhyadarzanano philosophical groundwork-phIlosophIno pAyo AsurIthI phelAyo. koI paNa dharma, majabUta tattvajJAnanI vicAradhArAthI ja prabhAvazALI bane che. sAMkhyadarzanano Avo 1 amumevArthaM pratipAdayannAhaprathamagAthAgamanikA-'durbhASitenaikena' uktalakSaNena marIcirdu:khasAgaraM prAptaH bhrAntaH koTInAM koTI koTIkoTI tAM, keSAmityAha'sAgarasarinAmadhejjANaMti' sAgarasadRzanAmadheyAnAM, sAgaropamANAmiti gAthArthaH / dvitIyagAthAgamanikA-'tanmUlaM' durbhASitamUlaM saMsAra: saMjAtaH, tathA sa eva nIcairgotraM ca kRtavAn-niSpAditavAn 'tripadyAM' praagvyaavrnnitsvruupaayaamiti| 'apaDikkaMto baMbhetti' sa marIciH caturazItipUrvazatasahasrANi sarvAyuSkamanupAlya tasmAt durbhASitAt garvAcca 'apratikrAntaH' anivRttaH brahmaloke dazasAgaropamasthitiH devaH saMjAta iti| kapilo'pi granthArthaparijJAnazUnya eva taddarzitakriyArato vijahAra, AsurinAmA ca ziSyo'nena pravAjita iti, tasya svAcAramAtraM dideza, evamanyAnapi ziSyAn sa gRhItvA ziSyapravacanAnurAgatatparo mRtvA brahmaloka evotpannaH, sa hyutpattisamanantarameva avadhiM prayuktavAn-kiM mayA hutaM vA? iSTaM vA? dAnaM vA dattaM? yenaiSA divyA devarddhiH prApteti, svaM pUrvabhavaM vijJAya cintayAmAsa-mamahi ziSyo na kiJcidvetti, tattasya upadizAmi tattvamiti, tasmai AkAzasthapaJcavarNamaNDalakasthaH tattvaM jagAda, Aha ca-'kapilo aMtaddhio kahae' kapila: antarhitaH kathitavAna, kima?-avyaktAta vyaktaM prabhavati, tata: SaSTitantraM jAtaM, tathA cAhustanmatAnusAriNa:- "prakRtermahAMstato'haGkArastasmAdgaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAt paJcabhyaH paJca bhUtanA?" tya, manaM vistarekha, prataM prastuti thArtha:428-432) (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 438-439 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI nakkara pAyo marIcinI trIjI peDhIe kapiladeva dvArA maMDAyo. have A AsurI lokomAM potAno mata phelAve che. vaLI, tene guru evA devanI sahAya che, tethI camatkAro paNa karI zake che. jotajotAmAM ToLuM jamA thaI gayuM. ahIM marIcie usUtrabhASaNa karyuM te vakhate unmArgano utkaTa pariNAma marIcimAM nathI, tethI ja temano saMsAra mAtra eka koTAkoTI sAgaropama ja vadhyo, je zAstradRSTie usUtrabhASaNarUpa mahApApanuM nAnuM phaLa gaNAya. jo temanAmAM utkaTa tIvra bhAva hota to anaMta covIsI sudhI bhaTakI zakAya tevuM bhAre karma marIcine avazya baMdhAI jAta. paraMtu marIcimAM jinazAsananA siddhAMta viruddha bolavAnI prabaLa tamannA na hatI. sabhA : paraMparA cAlI ne ? sAhebajI H paraMparA cokkasa cAlI, paNa marIci, kapila, AsurI traNene jeno jevo bhAva tevA karmo baMdhAyAM. usUtrabhASaNamAM paNa ugra bhAva vinA ugra karma na baMdhAya. dvAdazAMgInA vacanano apalApa mahAaparAdha che : tIrthaMkarano AtmA paNa paDe to tenA kevA hAla thAya teno A namUno che. tamArA manamAM samajAvuM joIe ke mAMdhAtA paNa dvAdazAMgInI AzAtanA kare to kevo vipAka maLe ! saMsAranuM pUrNa satya jemAMthI jagatane maLavAnuM che te dvAdazAMgInA vacanano apalApa karavAthI jagatamAM sanmArgano avarodha thAya che, je mahAaparAdha che. karmasattAno niyama che ke jevuM pApa tevI penalty-daMDa che, aparAdha pramANe sajA che. nAnI bhUlanI moTI sajA ane moTI bhUlanI nAnI sajA tevuM nathI. marIcine paNa tenA aparAdha pramANe ja sajA thaI che. zAstranI sUtrathI ke arthathI ke tadubhayathI AzAtanA e mahApApa che, ati jokhamakAraka che ? dvAdazAMgInI sUtrathI, arthathI ke tadubhayathI AzAtanA e mahApApa che. (1) zAstranuM eka paNa sUtra tame as it is-jema che tema na svIkAro to, ne teno apalApa karo ke azraddhA karo to, tamane sUtrathI zAstranI AzAtanA lAgeH dA.ta. jamAli, temaNe sUtrathI dvAdazAMgIno apalApa karyo che. tIrthakaroe vANI dvArA arthathI kahelA ane gaNadharoe gUMthelA mULa sUtrano temaNe apalApa karyo, tenAthI viruddha mithyAmatanI sthApanA karI. dvAdazAMgInuM "mAre De" sUtra temaNe asatya jAhera karyuM. dvAdazAMgInAM anya sUtro mAnatA hovA chatAM te sUtrarUpa aMzanA asvIkAra dvArA temaNe dvAdazAMgInI sUtrathI AzAtanA karI. (2) dvAdazAMgInAM badhAM sUtro as it is-jema che tema svIkAre, tenA vAkya zabda ke varNamAM aMzamAtra paNa 1 ahavA jaM atthato duvAlasaMgaM gaNipiDagaM taM suttato abhiNiveseNa aNNahA paDhaMto tAe suttANAe atthaM virAhettA tIte kAle aNaMtA jIvA saMsAraM bhamitapuvvA jmaalivt| (naMtIsuraMgUMi) 2 idANiM etesiM virAhaNA ciMtijjati-jaM suttato duvAlasaMgaM gaNipiDagaM taM atthato abhiniveseNa aNNahA paNNaveto tAe atthANAe suttaM virAhettA tIte kAle aNaMtA jIvA saMsAraM bhamitapuvvA, gotttthaamaahilvt| (naMdIsu ) 1,2 idaM hi dvAdazAGgaM sUtrArthobhayabhedena trividham, tatazca 'AjJayA' sUtrAjJayA'bhinivezato'nyathApAThAdilakSaNayA virAdhya For Personal & Private Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 265 pheraphAra na kare, chatAM jo koI stranA arthamAM goTALo kare to te arthathI dvAdazAMgInI AzAtanA che ? dA.ta. ArakSitasUrinA ziSya goSThA mAhila nAmanA nirdAva. A nidbhava evA che ke jeo saghaLAM sUtro svIkAre che, paNa karmabaMdhanA svarUpa aMgenA sUtranuM arthaghaTana potAnI rIte kare che. te nimittathI gurubhAI sAthe vivAda karyo che. temane AtmA jaDa karmonA rajakaNothI baMdhAya ane tenA phaLasvarUpe AtmaguNono avarodha thAya temAM koI vivAda nathI. paraMtu zAstramAM karmane AvaraNa kahyuM che. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya vagere peTA bhedo darzAvyA che. temAM 'AvaraNa' zabdanuM vivecana temaNe, dIvAnA prakAzane paDado AjubAju vIMTaLAIne avarodha kare, tema karmo AtmAnI AjubAju vIMTaLAIne mAtra guNono avarodha kare che, paraMtu AtmAnA pradezone karma coMTatuM nathI, tevuM karyuM. hakIkatamAM AtmAnA atyaMta madhya bhAgamAM rahelA ATha rUcaka pradezone choDIne evo koI pradeza nathI ke jenA upara anaMtAM karmanAM rajakaNo otaprotarUpe coMTyAM nathI. chatAM goSThA mAhile e zAstrIya arthane nAmaMjUra karI, sUtranA arthane maraDIne viparIta artha sthApita karavA prayatna karyo che. goSThA mAhile karelA artha pramANe tamAma Atmapradezo aMdara zuddha ja che; mAtra zarIra para kapaDuM DhaMkAya, tema AtmA karmathI DhaMkAyelo che. A arthaghaTanamAM tamArA AtmAmAM raheluM kevalajJAna bhale bahAra na patharAya, paNa aMdara to svanI anubhUti cAlu ja rahe, je pratyakSaviruddha che. dIvAnI AjubAju paDado karo to prakAza bahAra na Ave paNa aMdara to avazya relAya, tema kevalajJAna ke AMtarika zuddhino anubhava to jevo che tevo rahevo joIe, je banatuM nathI. tethI AtmA to aMdaramAM paNa cheka pradeza-pradeze karmarajarUpI malathI ekameka thayela che, je azuddhithI guNo svAnubhUtimAM paNa pragaTatA nathI. eTale karma bAhya AvaraNarUpe nahIM paraMtu aMdaramAM pradeza-pradeze mela ke avarodharUpe gADha jAmeluM che. A artha emanA gurubhAI durbalikApuSyamitra, jeo temanAthI vadhAre vidvAna-jJAnI temaja gurue paTTadhara tarIke sthApyA hatA, temaNe samajAvyo. sAthe "guru mahArAje paNa vAcanAnA avasare A sUtrano artha tame karo cho tevo nahIM paraMtu Avo kahyo che" ema jaNAvI tarka anusArI carcA paNa karI. chatAM goSThA mAhila sAco artha svIkAratA nathI, tethI temaNe dvAdazAMgInA eka sUtranA arthano apalApa karyo. A arthathI dvAdazAMgInI AzAtanA gaNAya. sabhA : jamAlie paNa artha khoTo kahyo tethI navo mata thayo ne ? to tene arthanI AzAtanA kema na kahevAya ? sAhebajI : jamAlie pahelAM "DenA vaDe" sUtrano asvIkAra karyo. tyArabAda te sUtranA arthanuM khaMDana karyuM. eTale sUtranA upalApa dvArA samagra dvAdazAMgInI AzAtanA thaI. jyAre goSThA mAhila vaDe prathama sUtrano svIkAra karIne ja tenA viparIta arthaghaTana dvArA sIdho samyagu arthano ja apalApa karAyo. tethI teNe arthanA apalApa dvArA samagra dvAdazAMgInI AzAtanA karI kahevAya. dA.ta. bhagavAne sRSTimAM kula AtmA anaMtA atItakAle anantA jIvAH 'caturantaM saMsArakAntAraM' nAraka-tiryaG-narA-'maravividhavRkSajAladustaraM bhavATavIgahanamityarthaH, anuparAvRttA Asan jamAlivat; arthAjJayA punarabhinivezato'nyathAprarUpaNAdilakSaNayA goSThAmAhilavat, (naMdIsUtra0 sUtra 116 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI kahyA che. ahIM koI azraddhALu kahe ke huM A mAnato nathI. AtmAnI saMkhyAne gaNavA koNa gayuM che? jJAnI paNa gaNI na zake tene ja anaMta kahevAya che. tethI samagra jIvonI saMkhyA kevI rIte nakkI thAya ? to AvuM bolanAre sUtrano asvIkAra karyo kahevAya. jyAre bIjo koI AtmA anaMta che te vAta satya svIkAre, paraMtu anaMta zabdano artha evo kare ke jemAM tenI managhaDaMta anaMtanI saMkhyA Ave, paraMtu zAstrakArone abhipreta anaMta saMkhyAnuM pramANa na svIkAre. to teNe arthano apalApa karyo kahevAya. (3) " sUtra ane artha baMneno apalApa kare te dvAdazAMgInI tadubhayathI AzAtanA karanAra kahevAya ? sabhA tadubhayathI AzAtanAnuM dRSTAMta zuM ? sAhebajI tamane bhAre paDaze. zAstramAM kahyuM ke niHsvArthabhAve sadguru, zaraNamAM rahela sAdhu ke zrAvakane hitAhitanuM samyaguM jJAna ApI hita mATe anuzAsanarUpe AjJA kare, ane te na mAne, to tevo jIva dvAdazAMgIno tadubhayathI virAdhaka gaNAya; kAraNa ke sUtrarUpa zAstra ane tenA samyagu arthane lakSamAM rAkhIne ja sadguru anuzAsana Ape, je na svIkAravAmAM jJAnI gurunA manamAM rahelA te te sUtra ane tenA arthano avazya ziSya dvArA anAdara-apalopa thAya. A sUtra-artha ubhayanI AzAtanA kahI. TUMkamAM eka paNa sUtranI, eka paNa arthanI ke tadubhayanI (baMnenI) virAdhanA karanAra dvAdazAMgInI AzAtanA dvArA mahApApano bhAgIdAra thAya. jIvanamAM jinavacana viruddha bolavuM, vicAravuM, mAnavuM AtmA mATe ati jokhamakAraka che, tema nizcaya thavo joIe. sabhA H guru gajA bahAranI AjJA kare to ? sAhebajI : sAcA gItArtha gurune tamArI zaktinI range-maryAdA avazya khabara hoya. ahIM aNaghaDa gurunI vAta nathI. bhagavAne yathAzaktinI ja AjJA karavAnuM kahyuM che. 1 ahavA ANaM ti-paMcavihAyArAyaraNasIlassa guruNo hitovadesavayaNaM ANA, tamaNNadhA AyAraMteNa gaNipiDagaM virAdhitaM bhavati, evaM tIe kAle aNaMtA jIvA saMsAraM bhamitapuvvA, (naMtIsu ) * ubhayAjJayA punaH paJcavidhAcAraparijJAnakaraNodyatagurvAdezAdilakSaNayA gurupratyanIkadravyaliGgadhAryanekazramaNavat, (naMtIsutraTIvA) For Personal & Private Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 297 siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / samAvisArUor, Joi MoIIM mavaGiUIof Iloil (lita prago glojha-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. tIrthakaroe dezanA dvArA upakAra karatAM kaMI gaNo upakAra, gaNadhara ane dvAdazAMgIrUpI jIvaMta tIrthanI sthApanA dvArA karyo: tIrthapravartananuM kAraNa tIrthakaronuM atizaya puNya che, je mahApuNyanA prabhAve temane prathama dezanAnA aMte ja utkaTa prajJAsaMpanna paTTadhara ziSyo maLe che; jeo tIrthakaronI arthamaya vANInA sArane pAmI sarva zAstronI racanA kare che, jethI tAraka tIrthasvarUpa jIvaMta vyakti paNa taiyAra thaI ane tIrthasvarU5 vyaktione paNa AlaMbana bane evuM zreSTha tIrthamaya dvAdazAMgIrUpa pravacana paNa pragaTI gayuM. tIrthakaro ke gaNadharo potAnA samagra jIvanamAM upadeza dvArA jeTalA jIvone pratibodha kare che, tenA karatAM kaMI gaNA jIvo zAstrarUpa tIrthanuM AlaMbana laIne tare che. zAstrathI ja tIrtha avicchinna bane che. tIrthakaro ke gaNadharomAM tAravAnI zakti ochI nathI, teo zaraNAgata AkhA jagatane tArI zake tevI kSamatA dharAve che, paNa tIrthakaro athavA gaNadharo yAvacaMddhivAviro nathI. dehamAtra maraNadharmA-nAzadharmA svabhAvavALo che. dehadhArI tIrthakara A pRthvI para sadehe kAyama kadI rahe nahIM. temanuM paNa AyuSyakarma pUruM thAya eTale nirvANa pAmIne mokSe jAya. gaNadharo mATe paNa tema ja bane. tethI dvAdazAMgImaya pravacanarUpa tIrtha na hoya to pAtra jIvone taravA mATe avicchinna mArga na rahe. tIrthakaro ke gaNadharo potAnA hayAtIkALamAM jagaduddhAranI pravRtti karI zake, temanAmAM pAtrane tAravAnI pracaMDa zakti che, paraMtu te AjIvana pUratuM ja bane. jyAM sudhI AyuSya che, deha che tyAM sudhI upakAra thAya, dehanA vilaya sAthe paropakAranuM kArya aTakI jAya. tevuM na bane te mATe tIrthakaro vArasArUpe A dvAdazAMgI pradAna karI gayA ke jenA prabhAve asaMkhya jIvo tarI zake. RSabhadeva bhagavAne sthApelA pravacanarUpa tIrthanAsAkSAt sAnnidhyathI A avasarpiNImAM asaMkhya jIvo taryA ane paraMparAe to anaMtA jIvo taryA. paraMparA eTale te tIrthamAM koI jIva sIdho mokSe na gayo, paraMtu temanA zAsananI dvAdazAMgInA avalaMbanathI samakita Adi pAmyo; je bhaviSyamAM UMcI sAdhanA karI, tIrthakara Adi thaI bIjA asaMkhyane tAranAra bane. RSabhadeva prabhunA tIrthamAM ja sAdhanA karI sIdhA mokSe janAra jIvo te tIrthathI sAkSAt taryA kahevAya; jyAre te tIrthamAM adhyAtmano prAraMbha karI bhaviSyamAM aneka jIvone tArIne tare, to te taranArA aneka jIvo RSabhadeva prabhunA tIrthathI paraMparAe taryA kahevAya. apekSAe tIrthakaro karatAM tIrthamAM tArakazakti vadhAre che. tethI tIrthapravartana nAnosUno upakAra nathI; kema ke te to jene bhavasAgarathI pAra pAmavuM che, taravuM che, tene bhAvimAM mArga maLyA ja kare tevI subaddha vyavasthAnI dIrghakAlina sthApanA che. tIrthakaro tAravAnuM zreSTha sAmarthya dharAve che, paraMtu temane For Personal & Private Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI sAkSAt upakAra karavAmAM kSetra ane kALanI maryAdA ADe Ave che; kAraNa ke AyuSya ane vicaraNakSetra maryAdita ja rahevAnuM. dA.ta. RSabhadeva bhagavAnanuM 84 lAkha pUrvanuM vizALa AyuSya hatuM. teo kevalI avasthAmAM eka hajAra varSa nyUna eka lAkha pUrva vicaryA. teTalA kALamAM jeTalA pAtra jIvo temanA vicaraNakSetramAM saMparkamAM AvyA, temane temaNe tAryA; paraMtu te sivAyanA dUranA sthaLa-kALavartI pAtra jIvo ugAravAnA rahI ja jaze. tIrthakaronI tArakazaktimAM maryAdA nathI, temanI zakti to acijya che, temanA puNyaprabhAva-sAmarthyano pAra nathI, paNa kSetra-kALa sImita che. are ! prabhu mahAvIra to trIsa varSa ja kevalI avasthAmAM vicaryA. tethI tIrthakarone sAkSAt upakAranI maryAdA che, paraMtu tIrthapravartana dvArA sAkSAt asaMkhya ane paraMparAe anaMtA jIvone paNa ugArI zakAya che. tethI ja apekSAe dezanA karatAM tIrthapravartana tIrthaMkarono utkRSTa upakAra che. bhagavAnane tIrtha pravartAvavAnI lokAMtika devonI prArthanA : gRhastha avasthAmAM rahelA tIrthakarone lokAMtika devo devalokamAMthI AvIne AjIjIpUrvaka vinaMtI kare che ke "he prabhu! samaya pAkyo che, have Apa tIrtha pravartAvavA dIkSA lo." ahIM lokAMtika devono kahevAno bhAva e che ke "he prabhu! Apa dIkSA lo ke na lo, ApanuM kalyANa to nakkI ja che. tamArI sAdhanA to tamArA hAthamAM ja che. tamane taravA koInI sahAyanI jarUra nathI, mArgadarzananI paNa jarUra nathI. mAtra amArA jevA bhavi jIvonA upakAra mATe tIrtha pravartAvavA Apa saMyama svIkAro." vinaMtImAM aMtarano bhAva e che ke amArA upara ane AkhA jagata upara anahada upakAra karavAnI ApanAmAM kSamatA che, te karavAno samaya Avyo che, mATe Apa kaTibaddha thAo. bIjA badhA upakAra AnI pAse nAnA che. A ja zreSThamahAna upakAra che. nava lokAMtika devo samyagdaSTi, Asannabhavi, ekAvatArI jIvo hoya che. teo zAsananA eTalA rasiyA hoya che ke temane jagatamAM dharma pravarte, lAyaka jIva dharmamArgamAM kramasara unnati kare ane pUrNasukhane pAme tevI tIvra abhilASA hoya che. tethI ullasita thaIne bhagavAna pAse vinaMtI karavA Ave che. vaLI, A temano samyagu AcAra paNa che. dvAdazAMgInI mahAnatA samajI tenI mAtra zraddhA ane bahumAnathI paNa tame ghaNI AzAtanAthI bacI zako cho ane pariNAme durgatithI bacI zako cho? tIrthakaroe samagra tattvanA arkarUpa tripadI gaNadharone ApI jemAMthI sUtrAtmaka dvAdazAMgInI racanA thaI. A sUtrAtmaka dvAdazAMgI paNa jyAM sudhI vidyamAna che, tyAM sudhI aneka jIvone tAre che. te taranAra jIvonI saMkhyA sAkSAt tIrthakaranI vANIthI taranAra jIvo karatAM adhika hoya che; ane arthAtmaka dvAdazAMgI to sanAtana zAzvata hovAthI sadAkALa tAraka ja che. A dvAdazAMgImAM sarva tattva ane sarva darzana samAtAM hovAthI tene 1 (vyA.) granthArthetyAdi / granthe'rthe vacane ca paTuzabdaH pratyekaM yojanIyaH, santi hi kecid yathAdhItagranthapaTavo nArthapaTavaH, keciccAnadhItagranthA apyrthpttvH| anye'nadhigatagranthArthA api svavikalpitavacanapaTavo'to vizeSayati triSvapi ye paTavaH, evaMvidhA api nodAsInAH prayatnavanto vijigISodyatA:, atha ca nipuNA nyAyakuzalAH, etAdRzairapi anyairvAdibhistIrthAntarIyaira For Personal & Private Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI jANanAra-bhaNanAramAM ajoDa vidvattA Ave. je dvAdazAMgIno pAraMgata bane tene A jagatamAM zrutajJAnathI koI pahoMcI na zake. bhUtakALamAM zrutakevalI banAya teTaluM zrutajJAna hatuM. atyAre zrutakevalI banI zakAya teTaluM zrutajJAna vidyamAna nathI. to paNa vartamAnamAM je zrutajJAna hAjara che, tene paNa je barAbara jANebhaNe to te A yugano ajoDa vAdI avazya banI zake. je vartamAna zrutano dhAraka che, tene paNa duniyAnAM koI darzana carcA ke vAdamAM na pahoMcI zake evo ajeya vAdI bane. 'jainadarzananuM mALakhuM ane tattvajJAna ja evuM che ke temAM nayaapekSAe te te darzanonA siddhAMta ane tenI tArkika rajUAta AvI ja jAya. are ! ghaNI vakhata te darzananA vidvAnane tenI philosophInI jeTalI khabara na hoya eTalI sarvanayasamanvayayukta dvAdazAMgInA jANakArane khabara hoya. huM bhaNato hato tyAre banArasa yunivarsiTInA vAIsa cAnselara ane vedAMtAcArya amane zAstravArtAsamuccaya nAmano graMtha bhaNAvatA. tenI TIkAmAM pU. upAdhyAyajI mahArAjAe vedAMtadarzananuM UMDANathI varNana karyuM che tenI samIkSA cAlu thaI, to pelA adhyApaka mane kahe ke, vedAMtamAM ATalA peTA mata ane pratyekanI ATalI dalIlo to ame paNa sAMbhaLI ke vAMcI nathI. te dhuraMdhara vedAMtAcArya gaNAya. kAzImAM e vakhate emano samovaDiyo koI vidvAna na hato. tame vicAra karo, ATalI dalIlo, pU. upAdhyAyajI mahArAja kyAMthI lAvyA? to nayavAdathI bharapUra jaina Agama bhaNyA eTale. jinAgama marmathI bhaNe tenAmAM sarva nayonI jANakArI avazya Ave. je sarva nayone jANe tene duniyAnuM koI darzana evuM nathI, koI vicAradhArA evI nathI ke jenI te samyaka samAlocanA ke samIkSA na karI zake. tenA maMDananI paNa jaDabesalAka dalIlo ApI zake ane tenA khaMDananI paNa jaDabesalAka dalIlo ApI zake. tene spaSTa khabara hoya ke A darzanano sthApaka A ja tarka hoya. ame jainazAstro barAbara bhaNIe to A duniyAnA sarva mato-vicAradhArAone avazya sAcI Takkara ApI zakIe. jo na ApI zakIe to temAM amArA bhaNyAnI kacAza, zAstronI nahIM; kAraNa ke jinAgamavizAradamAM sarva matonA sthApana ane utthApananI ajoDa zakti hoya che. syAdvAda e sudarzanacakra che, je sarvadarzanone yogya rIte parAsta karavAnI tAkAta dharAve che. teno vettA jagatanA sarva vAdIonA madane dUra karI zake. zratanI stavanA karatAM nabhibhavanIyam, kaiH kimiva, sarvatejobhirmaNipradIpAdibhirbhAskara iv| (tattvArthAdhigamasUtra saMbaMdhakArikA zloka 20 upA. yazovijayajI TIkA) madhyananAnA reyopAyatattvapratipattidetupUtA'ma.... (ratnara zrAvavAvAra rIvA 5) 1 dvAdazAGgasya vidhiniSedhavidhayA svasamayaparasamayaprajJApanAvidhayA vA zubhAzubhasarvapravAdamUlatve dossaabhaavaat| (tharnaparIkSA no 24TI) 2 sphuranti sarve tava darzane nayA:, pRthag nayeSu prathate na tat punaH / kaNA na rAzau kim kurvate sthiti, kaNeSu rAzistu pRthag na vrtte||83 / / svataH pravRttairjina! darzanasya te, matAntaraizcet kriyate praakriyaa| tadA sphuliGgamahato havirbhujaH, kathaM na teja: prasarat pidhIyate? / / 84 / / sphurnnyaavrtmbhnggbhnggtrnggmudytpdrtnpuurnnm| mahAnuyogahradinInipAtaM, bhajAmi te For Personal & Private Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI lakhyuM ke 'paNAsiyAsesakuvAidaU'. dvAdazAMgImAM mAtra khaMDanazakti ja che evuM nathI, maMDanazakti paNa advitIya che. duniyAmAM evA koI mata ke vicAradhArAo nathI jenuM syAdvAdI nayasApekSapaNe samarthana, sthApana na karI zake arthAt ke te dharma, mata, saMpradAyavALA potAnI mAnyatAnuM jeTaluM sacoTa nirUpaNa na karI zake teTaluM sacoTa nirUpaNa syAdvAdano samyagu jANakAra karI zake. tethI ja 'syAdvAdamaya zrata vizvavijayI che ane teno vettA paNa ApameLe vizvano ajoDa vAdI banI zake. zrutanI yazogAthA gAtAM kahyuM che ke "dho vaDhau sAsa vijayao dhammuttara vaDhau." 2 jagatanA sarva mato para vijaya dvArA A zruta jhaLake che. tame zAstro svayaM bhaNavAnA nathI, paraMtu tamane tenuM sAcuM bahumAna thAya to paNa tenI viruddha vicAravA, bolavA ke mAnavAnI bhUlathI virAma pAmo. tame ajANatAM jinavacanaviruddha ghaNuM vicAro-bolo-mAno tevuM tamAruM hAlanuM mAnasa che. tene TALavA zrata pratyenuM ananya bahumAna e ja eka tamAre mATe bacavAno upAya che. anArya vicAro zAstranAM pAyAnA satyonA saduhaNA-bahumAnamAM kuThArAghAta che : A jinavacana parama satya che tevA mAnasika svIkAra mATe ja 'sUtra, artha, tattva karI sadahuM ema muhapattinA bolamAM tamane bolAvIe chIe. vaLI aticAramAM paNa "matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna kevalajJAnataNI asaduhaNA-AzAtanA kIdhI" arthAt A pAMca jJAnamAMthI eka paNa jJAna ke temAM bhASita thatA samyagu artha pratye azraddhA-AzAtanA karavI te aticAra che. tenI viruddha vicAra karavo, shaasnrtnraashim||85 / / tavopadezaM samavApya yasmAd, vilInamohAH sukhino bhavAmaH / nityaM tamorAhusudarzanAya, namo'stu tasmai tava darzanAya / / 86 / / na nAma hiMsAkaluSatvamuccaiH, zrutaM na caanaaptvinirmittvm| parigraho no niyamojjhitAnAmato na doSastava drshne'sti||87|| (zaMkhezvarapArzvanAthastotra-upe. chanda (stotrAvalI) 1 zrutadharmo vardhatAM vRddhimupayAtu, zAzvatam iti kriyAvizeSaNametat zAzvataM varddhatAmityapracyutyeti bhAvanA vijayato (pra0 vijayatAm) anarthapravRttaparapravAdivijayeneti hRdym| (lalitavistarA TIkA) 'dharmaH' zrutadharmo 'varddhatAM' vRddhimupayAtu, zAzvatamiti kriyAvizeSaNaM zAzvatamapracyutyA, varddhatAmiti, vijayataH' parapravAdivijayena, 'dharmottaraM' cAritradharmottaraM cAritradharmaprAdhAnyaM yathA syaadityrthH| 'varddhatA' punarvRddhyabhidhAnaM mokSArthinA pratyahaM jJAnavRddhiH kAryeti pradarzanArtham / tathA ca tIrthakaranAmakarmahetUn prtipaadytoktm| "apuvvanANagahaNe" [Avazyakaniyuktau 181] iti| praNidhAnametanmokSabIjakalpaM paramArthato'nAzaMsArUpameveti praNidhAnaM kRtvA zrutasyaiva vandanAdyarthaM kAyotsargArthaM paThati paThanti vA- "suassa bhagavao karemi kAussaggamityAdi vosirAmIti yaavt|" arthaH pUrvavat, navaraM-'zrutasyeti pravacanasya sAmAyikAdebindusAraparyantasya 'bhagavato' yazomAhAtmyAdiyuktasya / tataH kAyotsargakaraNam, pUrvavatpArayitvA zrutasya stutiM ptthti| (dharmasaMgraha zloka 61 TIkA) 'paratIrthikagrahaprabhAnAzakasya iha paratIrthikA:-kapila-kaNabhakSA-'kSa-pAdAdimatAvalambinaH ta eva grahAsteSAM prabhA-ekadurNaya-jJAnalakSaNA tAM nAzayati-anantanayasaGkulapravacanasamutthajJAnAlokena apanayatIti smaasstsy| (naMdIsUtra0 zloka 10 TIkA) 2. hetuyuktidRSTAntakRtaduSTazAsanazAsane zrImajjinazAsane (samyaktvasaptatiH zloka 1 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 271 vartana karavuM, vANI uccAravI A badhuM pApabaMdhanuM ja kAraNa che. are! zrutamAM kahela sarva vastu pratye zraddhA AvI jAya to paNa kalyANano nakkara pAyo maMDAI jAya. puNyathI ati durlabha jinavacana maLyuM che, to tene pAmIne tenI viruddhanI vicAradhArAone tilAMjali ApavAmAM ja kalyANa che. vikasita evA manuSya Adi bhavomAM ja dvAdazAMgInI uttama ArAdhanA karavAnI ke ghora AzAtanA karavAnI chances-tako che. ekendriya Adi bhavomAM to ArAdhanA-AzAtanAnI koI prabaLa zakti che ja nahIM. zakti vinAnA nabaLA bhavomAM to bIjuM kAMI karavAnuM che ja nahIM. sabaLA jIvo dhokA mAre to khAvAnA, vagara vAMke khAdhe ja rAkhavAnA. badhA mAre, pIse, chatAM majabUrIthI sahana kare ja rAkhavAnuM. zaktisaMpanna bhavamAM ja satkarma-kukarma karavAnI tIvra zaktio maLe. AvA bhavamAM mUrkha-ajJAnI-mithyAdRSTi jIva dvAdazAMgInI ghora AzAtanA karI DUbe. pAtra jIva saddahaNA-upAsanA karI tare. dvAdazAMgInA koI paNa vacana sAMthe vaicArika virodha paNa jokhamI che ema tamane lAgavuM joIe. dA.ta. atyAre jainomAM keTalAya medical line-dAkatarI zAkhAmAM bhaNIne DaoNkTaro thAya che. tyAM jIvavijJAna-biology ja evuM bhaNAve che ke te bhaNanArane AtmA AdinI zraddhA ja tUTI jAya . moTe bhAge nAstika ja bane. vaLI, abrahmane natural instinct-kudaratI vRtti samajAve. A to sRSTino krama che, eka biological demand che, AvuM jenA magajamAM fit thaI jAya tene jIvanamAM brahmacarya nirupayogI damana lAge, akudaratI jIvana lAge. duniyAnA aneka dharmonA saMnyAsIo brahmacarya pALavuM te mahAna guNa che, te keLavavA jevo AcAra che, tenAthI AtmAnuM sattva, zakti vagere khIle, za2I2baLa-manobaLa paNa dRDha thAya tema mAnIne pALe che ke samAjane pALavAnI preraNA Ape che. te badhI vAto tene mATe hAsyAspada gaNAya. AvAM mahAasatyo jenA manamAM sthira thaI jAya tene tIrthaMkaro-gaNadharo-mahAmunio-pavitra zrAvaka-zrAvikAnAM zIlavaMta jIvana nakAmAM lAge; kAraNa ke brahmacaryano Adarza ja na rahyo. jo vAsanA kudaratI hoya to sAdhakoe brahmacArI thavA jIvanamAM je bhogavAsanAno tyAga karyo, sadAcAra pALyo, indriyono vijaya karyo, indriyono saMyama karyo te badhuM nakAmuM thAya. AvA viparIta vicAro jenA magajamAM hoya tene dvAdazAMgI sAthe avazya azraddhA, abahumAna, vaicArika virodha, AzAtanA hoya ja. dvAdazAMgI upara saddahaNA-bahumAna mATe pahelAM to pAMce indriyone pahelA naMbaranI duzmana mAnavI paDazeH tamane koI pUche ke pAMce indriyone tame mojamajAnuM sAdhana mAno cho ke sAdhanAnuM sAdhana ? indriyo mojamajA karavA mATe maLe che, jIvanamAM jeTalI indriyonI mojamajA maLe teTaluM jIvana sArthaka, tevuM to tame nathI mAnatA ne ? sabhA H indriyo to puNyapasAye maLI che. sAhebajI : hA, puNyathI maLI che, paraMtu puNya indriyonA vikAra-vAsanAnA sevanathI nathI baMdhAyuM, indriyonA saMyamathI baMdhAyuM che. jeNe paNa zaktino sadupayoga karyo tene te zakti maLe tevuM puNya baMdhAyuM. tame indriyone zakti kaho to mane vAMdho nathI. 84 lAkha jIvAyonimAM eka eka indriyarUpa zakti anaMtI For Personal & Private Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 bhAvatIrtha - dvAdazAMgI puNyarAzithI maLe che. tamane pAMca indriyo maLI che. atyAre puNya ghaNuM che, paNa A zakti vikAra-vAsanAne poSavA maLI che, evuM tamArI buddhimAM hoya to te mithyAtva che, dvAdazAMgInI AzAtanA che; kAraNa ke tamane maLelI zakti tamArA ke bIjAnA AtmAne duHkha-saMtApa ApavA mATe nathI. indriyo sukhanuM sAdhana che tevuM tamAruM mAnasa hoya to te mULathI ja bhrama che. A tamArI UMdhI mAnyatA nahIM TaLe tyAM sudhI AtmakalyANa nahIM thAya. jIvananA paramArtha samajavA buddhi kasavI paDe. tame indriyone zakti tarIke vicAro to temAM zAstrone koI vAMdho nathI. indriyonI zaktino sadupayoga karI sAdhanA karanAra Atmika guNono vikAsa karI zake che, paNa sukha to AtmAnA guNothI ja maLaze. indriyo sAdhanAmAM sahAyaka banI zake, indriyothI AtmAnuM sukha na maLe. indriyono mULa svabhAva to tamane bAhya-jaDaduniyAmAM kheMcI javuM te che. indriyomAM satata bhoganI tarasa che. navA navA bhoganI urge-demand-tRSNA-mAMga indriyomAM pedA thAya che. viSayonI tRSNAnI bharamAra pedA karavI te indriyonuM kAma che. jIbhamAM covIse kalAka svAdanI DImAnDa che. te tamane zAMtithI-jaMpIne besavA na de. covIse kalAka pinching-dabANa karyA ja kare. bharapeTa mAlapANI khAdhA pachI peTa kahe have nahIM, to paNa jIbha kahe ke navo svAda Apo. tethI tame moDhAmAM pAna nAMkho. te pUruM thAya eTale mAvo-masAlo-cIMgama ema cAlyA ja kare. kharajavuM thayuM hoya tene covIse kalAka caLa AvyA ja kare, tema covIse kalAka indriyonI bhogatRSNAnI caLa cAlyA ja kare. covIse kalAka indriyone navA navA bhoga Apo to paNa te dharAze nahIM. satata indriyo tarasarUpe vyathA Ape che. tame jIvanamAM Aja divasa sudhI indriyothI satata bhAre saMtApa anubhavyo che. jo tevuM na hota to bhagavAna brahmacarya ke indriyonA saMyamano Adarza na batAvata. pratyeka tIrthakare A ja Adarza batAvyo che. A kAyamanAM siddha thayelAM satyo che. dareka dharmamAM indriyonA saMyamanI preraNA-upadeza che. jainazAstromAM to indriyone mohanI dUtI, AtmAnI eka naMbaranI zatru kahI che; je jIvatAM tamane tRSNAono satata tApa Ape che ane tamAre na javuM hoya to paNa TAMTiyA kheMcIne durgatimAM laI javAnI prabaLa zakti dharAve che. indriyone bhAre paravaza paDelA jIvo sIdhA narakamAM dhakelAya che. A dvAdazAMgInA upadeza sAthe tamAre mAnasika virodha hoya to dvAdazAMgI pratye tamane azraddhA nakkI che. tamArA manamAM jyAM jyAM AvI azraddhAnI saMbhAvanA hoya tyAM tyAM saMzodhana karI tenuM nirAkaraNa karavuM jarUrI che. te sivAya sarvajJa vacano pratye oghathI zraddhA paNa nahIM ghaTe. vistRta zraddhA ane samajaNa to gItArtha jJAnI puruSane ja hoya che, paNa tame oghathI zraddhA keLavo to paNa dhanya banI jAo. 86 --- -- sa. -- -- -- -- -- bhAvatIrtha - dvAdazAMgI saMpUrNa @ ` ` ` ` ` ` ` ` For Personal & Private Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 273 pariziSTa : bhAvatIrtha - dvAdazAMgI adhyAtmasAra + yatrAnarpitamAdadhAti guNatAM mukhyaM tu vastvarpitaM, tAtparyAnavalambanena tu bhaved bodhaH sphuTaM laukikH| sampUrNa tvavabhAsate kRtadhiyAM kRtsnAdvivakSAkramAt, tAM lokottarabhaMgapaddhatimayIM syAdvAdamudrAM stumH||11|| jinamatastuti adhikAra 2 lalitavistarA TIkA + 'zrutajJAnasya stutiH prastutA, ko'vasarastIrthakRtAM? yenocyate, dhAdikarAn namasyAmI'ti / ucyate, zrutajJAnasya tatprabhavatvAt anyathA tdyogaat| pitRbhUtatvenAvasara essaamiti| + (la0) bhavati ca viziSTakSayopazamAdito mArgAnusAribuddhervacanamantareNApi tadarthapratipattiH, kvacit tathAdarzanAt, saMvAdasiddheH / evaM ca vyaktyapekSayA nA'nAdizuddhavAdApattiH, sarvasya tathA tatpUrvakatvAt; pravAhatastviSyata eva; iti na mamApi tattvato'pauruSeyameva vacanamiti prapaJcitametadanyatreti neha pryaasH| 2 gurutattvavinizcaya TIkA + tIryate'nena saMsArasAgara iti 'tIrthaM ' pravacanam, tadAdhAratvAcca caturvidhaH zramaNasaGgho'pi tIrthamucyate, tata idamAha-caturvaNe saGgha sthApite sati tIrthaM bhvti| caturtha ullAsa zloka 69 TIkA 2 naMdIsuttaM cUrNi + ihaMgagataM AyArAdi, aNaMgagataM ca AvassagAdi / etaM savvaM davaTThitaNayamateNa sAmiNA asaMbaddhaM paMcatthikAyA iva NiccaM sammasutaM bhnnnnti| + gaNaharaMkatamaMgagataM jaM kata therehiM bAhiraM taM c| NiyataM vaMgapaviThaM aNiyata suta bAhiraM bhaNitaM / / 1 / / + icceyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM tIte kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhettA ityAdi / 'duvAlasaMgaM gaNipiDagaM' ti tivihaM paNNattaM-suttato atthato tadubhayato y| emeva ANA tivihA-suttANA atthANA tadubhayaANA ya evaM egaTThitA tahA vi abhidhANato viseso kajjati-yadA AjJApyate ebhiH tadA AjJA bhavati, tNtupttvypdeshvt| AjJApyate yayA hitopadezatvena sA AjJA iti| idANiM etesiM virAhaNA ciMtijjati-jaM suttato duvAlasaMgaM gaNipiDagaM taM atyato abhiniveseNa aNNahA paNNaveto tAe atthANAe suttaM virAhettA tIte kAle aNaMtA jIvA saMsAraM bhamitapuvvA, gotttthaamaahilvt| ahavA jaM atthato duvAlasaMgaM gaNipiDagaM taM suttato abhiNiveseNa aNNahA paDhaMto tAe suttANAe atthaM virAhettA tIte kAle aNaMtA jIvA saMsAraM bhamitapuvvA jmaalivt| ahavA ANaM ti-paMcavihAyArAyaraNasIlassa guruNo hitovadesavayaNaM ANA, tamaNNadhA AyAraMteNa gaNipiDagaM virAdhitaM bhavati, evaM tIe kAle aNaMtA jIvA saMsAraM bhamitapuvvA, eso akkharasamo attho| imo aNakkharasamo-ANAe virAdhettA iti jahA chAyAe bhuMjittA gato, No cchAyAe karaNabhUyAe bhuMjittA, kiMtu cchAyAyAM bhuktvA gateti, evaM AjJAyAM virAdhanaM kRtvA / sA ya ANA imA-'icceyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM For Personal & Private Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 pariziSTa - bhAvatIrtha - dvAdazAMgI ANAe virAhettA' / sesaM puurvvt| paDuppaNNa-aNAgatesu vi suttesu evaM ceva vattavvaM, NavaraM paDuppaNNe kAle parittA jIvA iti, aNaMtA aMsakhejjA ya[je0 223 pra0] Na bhavaMti, saNNimaNuyANaM sNkhejjttnnto|| 2 naMdIsUtra TIkA + ... oghazrutamarhadupadezAnusAri ... sUtra 79 TIkA vyAkhyA-AgamanamAgamaH, AGo abhividhi-maryAdArthatvAd abhividhinA maryAdayA vA gamaH-pariccheda aagmH| sa ca kevalamatyavadhilakSaNo'pi bhavati zloka 84 TIkA + ucyate, jamhA titthagaro titthapavattaNakAle gaNadharANaM savvasuttAdhArattaNato puvvaM puvvagayasuttatthaM bhAsaI tamhA puvva tti bhaNiyA, gaNadharA puNa suttarayaNaM karentA AyArAdikameNa raeMti ThaveMti y| annAyariyamateNaM puNa puvvagayasuttattho puvvaM arahayA bhAsio, gaNadharehi vi puvvagayasuyaM ceva puvvaM raiyaM, pacchA aayaaraadi| sUtra 109 TIkA 3 naMdIsUtra TIkopari TippaNa + azeSavizeSAnvitasya samagravastustomasya bhUtasya-sadbhUtasya vAda:-bhaNanaM yatrAsau 'bhUtavAdaH' dRssttivaado'bhidhiiyte| + Aha-nanu prathamaM pUrvANyevopanibadhnAti gaNadhara ityAgame zrUyate, pUrvakaraNAdeva caitAni pUrvANyabhidhIyante, teSu ca niHzeSamapi vAGmayamavatarati, atazcaturdazapUrvAtmakaM dvAdazamevAGgamastu kiM zeSAGgaviracanena? aGgabAhyazrutaracanena vA? iti, atrocyate-yadyapi dRSTivAde sarvasyApi vAGmayasyAvatAro'sti tathApi durmedhasAM tadavadhAraNAdyayogyAnAM mandamatInAM tathA zrAvakAdInAM strINAM cAnugrahArthaM vizeSazrutasya pUrvebhyo vibhinnasyAGgabAhya-zeSAGgarUpasya viracanA kRteti| strINAM dRSTivAde adhikAra eva naasti| + paM. 30. gaNaharakayao gAhA, aGgA-'naGgapraviSTazrutayoridaM naanaatvm| kim? ityAha-gaNadharA:-gautamasvAmyAdayaH tatkRtaM zrutaM dvaadshaanggruupmnggprvissttmucyte| sthavirA:-bhadrabAhusvAmyAdayastaiH 'yat kRtaM' yad dRbdhaM zrutamAvazyakaniryuktyAdikaM tad 'aGgabAhyam' annggprvissttmucyte| dvitIyaM bhedakAraNamAha-niyayamityAdi, sarvatIrthakaratIrtheSu 'niyataM' nizcayabhAvi yat zrutaM tadaGgapraviSTamucyate, dvaadshaanggmityrthH| yat punaH 'aniyatam' anizcayabhAvi prakIrNakAdikaM zrutaM tadaGgabAhyaM bhnnitm| + sthApanAmityAdi, racanApekSayA tu dvAdazamaGgaM prathamam, pUrvagatasya pUrvaM pravacanAt pUrvaM kriyamANatvAt puurvaannyucynte| sthApanAmadhikRtya ca AcAraH prthmmnggm| mArgaparizuddhi + aindra zreNinatAya, prthmaannyprmaannruupaay|| bhUtArthabhAsanAya, trijagadguruzAsanAya nmH||1|| For Personal & Private Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 275 3 dazavaikAlika niyukti-TIkA + dRSTivAdazca-zrotrapekSayA sUkSmajIvAdibhAvakathanaM, tRtIya adhyayana - zloka 195 TIkA 2 tattvArthAdhigama sUtra-saMbaMdhakArikA-TIkA + (vyA.) grnthaarthetyaadi| granthe'rthe vacane ca paTuzabdaH pratyekaM yojanIyaH, santi hi kecid yathAdhItagranthapaTavo nArthapaTavaH, keciccAnadhItagranthA apyrthpttvH| anye'nadhigatagranthArthA api svavikalpitavacanapaTavo'to vizeSayati triSvapi ye paTavaH, evaMvidhA api nodAsInAH prayatnavanto vijigISodyatAH, atha ca nipuNA nyAyakuzalAH, etAdRzairapi anyairvAdibhistIrthAntarIyairanabhibhavanIyam, kaiH kimiva, sarvatejobhirmaNipradIpAdibhirbhAskara iv| yadyapyupamAnapadasyopameyapadasamAnavibhaktikatvAdbhAskaramityasya prasaGgaH, tathApyArSatvAditthaM prayogaH, yadvA yadetAdRzaM tIrthaM taddezayAmAsa iti yattadbhyAM saMskAro vidheyH||20|| zloka 20 TIkA 2 prazamaratiprakaraNam TIkA + sarvameva sukhaM sarvasukhaM duHkhalezAkalaGkitaM muktisukham tasya mUlamAdyaM prathamaM biijmrhcchaasnm| athavA vaiSayikANAM sukhAnAM muktisukhasya ca sarveSAM sukhAnAM mUlabIjaM jinshaasnm| sarve ca te'rthAzca sarvArthAH paJcAstikAyAH sasamayAH sarveSu sarvArtheSu yo nizcayaH paricchedaH evaM saMsArasthitighaTanA muktimArgazceti taM prakAzayati pratipAdayati jainameva shaasnm| sarve ca te guNAzca srvgunnaaH| sarvaguNAnAM siddhiniSpattiH srvgunnsiddhiH| sAdhyate yena dhanena tacca dhanamidameva prvcnm| ataH sarvaguNasiddhisAdhanadhanamarhacchAsanaM dravyaparyAyanayaprapaJcAtmakamanyazAsananyagbhAvena jyti||313|| zloka 313 TIkA 0 tattvArthabhASya + gaNadharAnantaryAdibhistvatyantavizuddhAgamaiH paramaprakRSTavAGmatibuddhizaktibhirAcArya: kAlasaMhananAyurdoSAdalpa- . zaktInAM ziSyANAmanugrahAya yat proktaM tdnggbaahymiti| adhyAya 1 sUtra 20 2 tattvArthavArtika + aGgapraviSTamAcArAdidvAdazamedaM buddhytishyrddhiyuktgnndhraanusmRtgrnthrcnm||12|| bhagavadarhatsarvajJahimavannirgatavAggaGgA'rtha-vimalasalilaprakSAlitAntakaraNaiH buddhyatizayaddhiyuktairgaNadharairanusmRtagrantharacanam aacaaraadidvaadshvidhmnggprvissttmityucyte| adhyAya 1 sUtra 20, pR.72 + aaraatiiyaacaary-kRtaanggaarthprtyaasnnruupmnggbaahym||13|| yad gaNadharaziSya-praziSyairArAtIyairadhigatazrutArthatattvaiH kAladoSAdalpamedhAyurbalAnAM prANinAmanugrahArthamupanibaddhaM saMkSiptAGgArthavacanavinyAsaM tdnggbaahym| adhyAya 1 sUtra 20, pR.78 For Personal & Private Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 pariziSTa - bhAvatIrtha - dvAdazAMgI dharmaparIkSA mUla + titthuccheo vva mao suttuccheovi haMdi ummggo| saMsAro a aNaMto bhayaNijjo tattha bhaavvsaa||5|| AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya mUla egaTThiyANi tiNNi u pavayaNa suttaM taheva attho a| ikkikkassa ya itto nAmA egaTThiA pNc||129 / / suya dhamma tittha maggo pAvayaNaM pavayaNaM ca egtttthaa| suttaM taMtaM gaMtho pADho satthaM ca egtttthaa||130|| aNuogo ya niyogo bhAsa vibhAsA ya vattiyaM cev| aNuogassa u ee nAmA egaTThiA pNc||131 / / 3 Avazyaka niyukti evaM bhASya TIkA + arhadvacanatvAt pravacanasya, ... iha ca pravacanaM sAmAnyazrutajJAnaM, sUtrArthoM tu tadvizeSAviti, Aha-sUtrArthayoH pravacanena sahaikArthatA yuktA, tadvizeSatvAt, sUtrArthayostu parasparavibhinnatvAt na yujyate, tathA ca sUtraM vyAkhyeyaM arthastu tadvyAkhyAnamiti, athavA trayANAmapyeSAM bhinnArthataiva yujyate, pratyekamekArthikavibhAgasadbhAvAt, anyathA ekArthikatve sati bhedenaikArthikAbhidhAnamayuktamiti, atrocyate, yathA hi mukulavikasitayoH padmavizeSayoH saMkocavikAsaparyAyabhede'pi kamalasAmAnyatayA'bhedaH, evaM sUtrArthayorapi pravacanApekSayA parasparatazceti, tathAhi-avivRtaM mukulatulyaM sUtraM, tadeva vivRtaM prabodhitaM vikacakalpamarthaH, pravacanaM cobhayamapIti, yathA caiSAmekAthikavibhAga upalabhyate-kamalamaravindaM paGkajamityAdi paukArthikAni, tathA kuDmalaM vRndaM saMkucitamityAdi mukulaikArthikAni, tathA vikacaM phullaM vibuddhamityAdi vikasitaikArthikAni, tathA pravacanasUtrArthAnAmapi pdmmukulviksitklpaanaa-mekaarthikvibhaago'viruddhH|... sAmAnyavizeSarUpatvAtpravacanasya, sUtrArthayorapi pravacanavizeSarUpatvena prvcntvopptteH| zloka 129 TIkA , + ... sUcanAt sUtraM, ... tanyate'nenAsmAdasminniti vA artha iti tantraM, ... zloka 130 TIkA + pravacanaM-zrutajJAnaM tadupayogAnanyatvAdvA saGgha iti 3 / zloka 179-180-181 TIkA dvAdazAGga AcArAdibhedAt 'jinAkhyAtaH' arhatpraNItaH svAdhyAya: vAcanAnibandhanatvAt iha sUtrameva gRhyate, - zloka 997 TIkA .... vijayatAM karmaparapravAdivijayeneti hRdayaM, .... zloka 1523 TIkA dharmasaMgraha TIkA + evaM cAritrAdyAcArANAM zuddhiM vidhAya sakaladharmAnuSThAnasya zrutahetukatvAt tasya samRddhyarthaM 'suadevayAe karemi kAussaggaM annatthe' tyAdi ca paThitvA zrutAdhiSThAtRdevatAyAH smartuH karmakSayahetutvena zrutadevatAkAyotsargaM kuryaat| tatra ca namaskAraM cintyti| devatAdhArAdhanasya svalpayatnasAdhyatvenASTocchvAsamAna evAyaM kAyotsarga ityAdi hetuH smbhaavyH| zloka 65 TIkA For Personal & Private Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 pariziSTa - bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 2 vizeSAvazyakabhASya TIkA + procyante'nena, asmAt, asmin vA jIvAdayaH padArthA iti pravacanam, athavA prazabdasyA'vyayatvenA'nekArthadyotakatvAt pragataM jIvAdipadArthavyApakaM, pradhAnaM, prazastama, Adau vA vacanaM pravacanaM dvAdazAGagaM gaNipiTakama; AditvaM cA'sya vivakSita-tIrthakarApekSayA draSTavyam, "namastIrthAya" iti vacanAt tIrthakareNA'pi tnnmskrnnaaditi| athavA jIvAditattvaM pravaktIti pravacanamiti vyutpatteAdazAGgam, gaNipiTakopayogAnanyatvAd vA caturvidhazrIzramaNasaGgho'pi prvcnmucyte| __ zloka - 1 TIkA + eko'rtho yeSAM tAnyekArthikAni triinnyev| kAni punastAni?, pravacanamuktArtham, vakSyamANArthaM ca, sAmAnyena shrutjnyaanm| sUcanAt sUtraM, tadvizeSa ev| aryata ityarthaH, ayamapi tadvizeSa ev| eSAM ca pravacana-sUtrA-'rthAnAM madhya ekaikasya pratyekamekAthikAni paJca paJca nAmAni bhvnti|| iti niyuktigaathaarthH||1366 / / . zloka 1366 TIkA + nanu pravacanena saha sUtrA-'rthayorekArthatA yuktA, tdvishesstvaat| tayoH sUtrArthayoH punaH parasparata ekArthatA na yujyate, tayoratyantabhedAt; tathAhi-vyAkhyeyaM sUtram, tadvyAkhyAnaM cArtha iti mahAn bhedH| athavA, trayANAmapyeSAM pravacanasUtrA-'rthAnAM bhinnArthataiva yujyte| 'naM ca tti' na punaH 'ekArthatA' iti zeSaH, vibhAgAd bhinnvissytvaat| sAmAnyaviSayaM hi pravacanam, vizeSaviSayau ca sUtrArtho, iti kathaM teSAmekArthatA? / na hi mRd-ghaTa-zarAvAdInAmekArthatA yuktimtii| itarathAyadyekArthAnyetAni trINyapi, tarhi 'ekkekkassa ya etto nAmA egaTThiyA paJca' ityanena yAnyekaikasya paJca paJcaikArthikAnyabhidhAsyante, tAni na yujyanta ev|n hIndra-zakra-purandarAdizabdAnAmekArthAnAmapi punarapi pratyekamekArthikAnyupapadyanta iti / / 1370 / / 1371 / / atra pratividhAnamAhayatheha mukulaM, phullamiti ca, etayoH saMkoca-vikAzarUpatayA bhedaH, sAmAnyArthatayA cAbhedaH kmlmiti| na caiSAM punaH pratyekamekArthikAni na yujyante, kintu zrUyanta eva pratyekaM tadekArthikAni, tadyathA-Adyasya mukulaM, kuDmalaM, korakaM, jAlakaM, kalikA, vRntamityAdi; dvitIyasya tu phullaM, vikocaM, (vikozaM)vikAzaM, vikasitam, unmIlitam, unmiSitaM, smitam, unnidraM, vijRmbhitaM, hasitam, udbuddhaM, vyaakoshmityaadi| tRtIyasya kamalaM, padmam, aravindaM, paGkajaM, srojmityaadi| tathehA'pyavivRtArthato mukulakalpaM sUtramucyate, tadeva bodhakAle vyAkhyAnakAle vivRtaM sat smutphullkmlklpmrtho'bhidhiiyte| vizeSarUpatayA ca kiJcinmAtramanayorbhedaH, sAmAnyarUpatayA tvekatvaM jJeyaM pravacanaM shrutjnyaanmiti| na caiSAM pravacana-sUtrA-'rthAnAmekArthikAni na yujyante 'suyadhamma tittha' ityAdinA'nantaramevAbhidhAsyamAnatvAditi / / 1372 / / 1373 / / zloka 1370-1371-1372-1373 TIkA + evaM prastutayoH sUtrA-'rthayorapi vivakSayaikArthatAdayo bhAvanIyAH, tathAhi-pravacanalakSaNa ekasminnarthe dvayorapi sUtrA'rthayovRttatvAdekArthatA; sUtrasya vAcakatvAt, arthasya tu vAcyatvAd bhinnaarthtaa| 'pavayaNamubhayaM ca tayaM ti' tacca For Personal & Private Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - bhAvatIrtha - dvAdazAMgI sUtrA-'rthayorubhayamapi pravacanamucyate / trikaM caitat sUtrA -'rtha-pravacanalakSaNaM viSvak pRthag bahuparyAyaM bahvekArthikam, tathA ca vakSyati 'suyadhamma tittha maggo' ityAdi / / 1374 / / 1375 / / zloka 1374 - 1375 TIkA . sUtraM, tantraM, granthaH, pAThaH, zAstraM ca ityetAni sUtraikArthikAni / / zloka 1378 TIkA + athArthaikArthikAni vaktavyAni, tatrA'rthaH, vyAkhyAnam, anuyoga ityanarthAntaram, ityanuyogaikArthikAnyAhaanuyogaH, niyogaH, bhASA, vibhASA, vArtikam, iti paJcAnuyogaikArthikAni / / iti niryuktigAthAsaMkSepArthaH / / 1385 / / zloka 1385 TIkA 278 pariziSTa parva ne itazca tasminduSkAle karAle kAlarAtrivat / nirvAhArthaM sAdhusaGghastIraM nIranidheryayau / / 55 / / aguNyamAnaM tu tadA sAdhUnAM vismRtaM zrutam / anabhyasanato nazyatyadhItaM dhImatAmapi / / 56 / / saGgho'tha pATalIputre duSkAlAnte'khilo milat / yadaGgAdhyayanoddezAdyAsIdyasya tadAdade / / 57 / / tatazcaikAdazAGgAni zrIsaGgho'melayattadA / dRSTivAdanimittaM ca tasthau kiMcidvicintayan / / 58 / / nepAladezamArgasthaM bhadrabAhuM ca pUrviNam / jJAtvA saGghaH samAhvAtuM tataH praiSInmunidvayam / / 59 / / gatvA natvA munI tau tamityUcAte kRtAJjalI / samAdizati vaH saGghastatrAgamanahetave / / 60 / / so'pyuvAca mahAprANaM dhyAnamArabdhamasti yat / sAdhyaM dvAdazabhirvarSairnAgamiSyAmyahaM tataH / / 61 / / mahAprANe hi niSpanne kArye kasmiMzcidAgate / sarvapUrvANi guNyante sUtrArthAbhyAM muhUrtataH / / 62 / / tadvacastau munI gatvA saGghasyAzaMsatAmatha / saGgho'pyaparamAhUyAdidezeti munidvayam / / 63 / / gatvA vAcyaH sa AcAryo yaH zrIsaGghasya shaasnm| na karoti bhavettasya daNDaH kaiti zaMsanaH / / 64 / / saGghabAhyaH sa kartavya iti vakti yadA sa tu / tarhi taddaNDayogyo'sItyAcAryo vAcya ucckaiH||65 / / tAbhyAM gatvA tathaivokta aacaaryo'pyevmuucivaan| maivaM karotu bhagavAnsaGghaH kiM tu karotvadaH / / 66 / / mayi prasAdaM kurvANaH zrIsaGghaH prahiNotviha / ziSyAnmedhAvinastebhyaH sapta dAsyAmi vAcanAH / / 67 / / tatraikAM vAcanAM dAsye bhikSAcaryAta AgataH / tisRSu kAlavelAsu tisro'nyA vAcanAstathA / / 68 / / sAyAhnapratikramaNe jAte tisro'parAH punaH / setsyatyevaM saGghakAryaM matkAryasyAvibAdhayA / / 69 / / tAbhyAmetya tathA''khyAte zrIsaMgho'pi prasAdabhAk / prAhiNotsthUlabhadrAdisAdhupaJcazatIM tataH / / 70 / / tAnsUrirvAcayAmAsa te'pyalpA vAcanA iti / udbhajyeyurnijaM sthAnaM sthUlabhadrastvavAsthita / / 71 / / sarga navamo tato dazamapUrvasya bahUni viSamANi ca / adhyetuM yamakAnyAryarakSitarSiH pracakrame / / 109 / / itazca sandidizatuH pitraavaaryrkssitm| nAgacchasi kimadyApi vismRtAstava kiM vayam ? / / 110 / / tvaM naH kariSyasyudyotamiti hyAzAmakRSmahi / tavAnAgamane sarvaM pazyAmastu tamomayam / / 111 / / evamAhUyamAno'pi sandezavacanaistayoH / yAvadadhyayanAsakto vavale naaryrkssitH||112 / / tAvattAbhyAM tamAhvAtumanobhyAM phalgurakSitaH / prANapriyo'nujastasya preSi nirbandhazikSayA / / 113 / / (yugmam) drutaM gatvA ca natvA ca so'vAdIdAryarakSitam / kimevaM kaThino'bhUstvamanutkaNThaH kuTumbake / / 114 / / vairAgyaparzunA cchinnaM yadyapi prembndhnm| tathApi tava kAruNyamasti svastinibandhanam / / 115 / / zokapaGkanimagno'sti bandhuvargazca - For Personal & Private Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - bhAvatIrtha - dvAdazAMgI 279 saamprtm| tadAgatya tamuddhartuM bhagavaMstava saamprtm||116 / / iti tenAnujenokto gantuM ttraaryrkssitH| zrIvajrasvAminaM natvA papraccha svcchmaansH||117 / / adhISveti tatastena pratyuktaH sa punaH ptthn| kiM te'smi vismRtaH phlgurkssitenetyjlpyt||118 / / bAndhavAzca privrjyaamnorthrthsthitaaH| na kutrApi pravartante tvayA sArathinA vinaa||119|| tadehi dehi pravrajyAM jagatpUjyAM svgotrinnaam| zreyasyapi sakarNo'pi kimadyApi pramAdyasi? / / 120 / / athAryarakSitaH smAha yadi satyamidaM vcH| tatastvaM tAvadAdatsva vatsa! sattvahitaM vrtm||121|| evamuktastatastena zraddhAni--tamAnasaH / so'vadaddehi ko hi syAtpIyUSasya parAGmukhaH / / 122 / / athAryarakSitaH prItastasyAmRtakirA giraa| svayaM tamanujagrAha dIkSayA zikSayA'pi ca / / 123 / / yAtumukto'nyadA phlgurkssitenaaryrkssitH| adhItAzeSayamako gantumUce punrgurum||124 / / prAgvannivAritastena sa khedaaditycintyt| svajanAhvAnagurvAjJAsaGkaTe patito'smi haa||125 / / adhIyAnaH punaH prAgvadyamakebhyaH parAjitaH / kRtAJjalipuTo bhUtvA gurUnatvA ca so'brviit||126 / / dazamasyAsya pUrvasya mayAdhItaM kiyatprabho? / avaziSTaM kiyacceti saprasAdaM smaadish||127 / / jagAda gururapyevaM smitvicchuritaadhrH| bindumAtraM tvayA'dhItamabdhitalyaM ta shissyte||128.|| iti zrutvA grorvaacmcivaanaaryrkssitH| parizrAnto'hamadhyetaM prabhAtaH paraM prabho! / / 129 / / zeSamapyacireNApi tvamAgamayasi shrutm| dhImannadhISva dhIro'si kimakANDe viSIdasi? / / 130 / / evamAzvAsitastena guruNA krunnaavtaa| punaH pravRttaH so'dhyetuM bhagnotsAho'pi bhaktibhAk / / 131 / |(yugmm) phlgurkssitmnyedhurmuurtimbndhuvaacikm| darzayannutsuko gantuM zrIvajaM sa punrjgau||132|| ayamutsAhyamAno'pi hanta gantumanAH katham? / evaM vicintayanvajrasvAmyabhUdupayogabhAk / / 133 / / so'thAmastetyato yAto nAyamAyAsyati dhruvm| stokaM mamAyurmayyeva pUrvaM ca dazamaM sthitm||134 / / anujJAtastatastena gmnaayaaryrkssitH| saphalgurakSitaH zIghraM puraM dazapuraM yyau||135 / / sarga teramo vicAraratnAkara + nanu madhye kiyantaM kAlaM yAvatsAdhavo nAbhUvan sAdhyAbhAsAzca kecana svamatikalpitajinAlayajinapratimopaDhaukita-dhAnyAdyupajIbino-'bhUvan? varSasahasradvayAtikrame ca vayaM jinazAsanoddhArAya suvihitA: sAdhavaH samudbhUtAH, ityAdi yajjinapratimAripava: pralapanti, tacca teSAM bhtgrstgaaliiprdaanpraaym| yataH siddhAnte ekaviMzativarSasahasraM yAvata, zrImadvardhamAnasvAminastIrthasya saadhusaadhviishraavk-shraavikaaruupsyaavyvcchinntvenokttvaat| tathA hi"eesi NaM bhaMte ! cauvIsAe titthagarANaM kai jiNaMtarA paNNattA? goyamA ! tevIsaM jiNaMtarA pnnnnttaa| eesi NaM bhaMte ! tevIsAe jiNaMtaresu kassa kahiM kAliyasuassa vocchede paNNatte? goyamA! eesuNaM tevIsAe jiNaMtaresu purimapacchimaesu aTThasu aTThasu jiNaMtaresu ettha NaM kAliasuassa avvocchede paNNatte, majjhimaesu sattasu jiNaMtaresu ettha NaM kAliyasuassa vocchede paNNatte, savvatthaviNaM vocchinne ditttthivaade| jaMbUddIveNaM bhaMte ! dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM kevaiyaM kAlaM puvvagae aNusajjissaI? goyamA ! jaMbuddIve NaM dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe mamaM egaM vAsasahassaM puvvagae annusjjissi| jahA NaM bhaMte ! jaMbUddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM egaM vAsasahassaM aNusajjissai, tahA NaM bhaMte ! jaMbUddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe avasesANaM titthagarANaM kevaiyaM kAlaM For Personal & Private Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 pariziSTa - bhAvatIrtha - dvAdazAMgI puvvagae aNusajjitthA? goyamA! atthegaiyA NaM saMkhejjaM kAlaM atthegaiyANaM asaMkhejjaM kaalN| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM kevatiyaM kAlaM titthe aNusajjisai? goyamA ! jaMbUddIve dIve bhArahe vAse mamaM imIse osappiNIe ekkavIsaM vAsasahassAI titthe annusjjissi| jahA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM ekkavIsaM vAsasahassAI titthe aNusajjissai, tahAM NaM jaMbuddIveNaM dIve bhArahe vAse AgamessANaM caramatitthagarassa kevaiyaM kAlaM titthe aNusajjissai? goyamA! jAvaieNaM usabhassa arahao kosaliyassa jiNapariyAe evaiyAiM saMkhejjAiM AgamessANaM carama titthagarassa titthe aNusajjissai" iti| vRttiryathA-'kaI NamityAdi 'kassa kahiM kAliyasuassa vocchee paNNatte'tti kasya jinasya saMbandhinaH kasmin jinAntare kayorjinayorantare kAlikazrutasyaikAdazAGgIrUpasya vyavacchedaH prajJaptaH? iti praznaH, uttaraM tu 'eesi NamityAdi iha ca kAlikasya vyavacchede pRSTe yadapRSTasyAvyavacchedasyAbhidhAnaM tadvipakSajJApane sati vivakSitArthabodhanaM sukaraM bhavatIti kRtvA kRtmiti| 'majjhimaesu sattasutti anena 'kassa kahiM' ityasyottaraM avaseyam, tathA hi-madhyameSu saptasvityukte suvidhijinatIrthasya suvidhizItalajinayorantare vyavacchedo babhUva, tadvyavacchedakAlazca palyopamacaturbhAgaH, evamanye'pi SaD jinAH SaT ca jinAntarANi vaacyaani| kevalaM vyavacchedakAlaH sptsvpyevmvseyH| "caubhAgo1 caubhAgora, tiNNi ya caubhAga3 paliyamegaM ca4 / tiNNeva ya caubhAgA5, cautthabhAgo6 ya caubhAgo7 / / 1 / / " iti| ettha NaMti eteSu prajJApakenopaddaryamAneSu jinAntareSu kAlikazrutavyavacchedaH prjnyptH| dRSTivAdApekSayA tvAha-'savvattha vi NaM vocchiNNe diTThivAe'tti sarveSvapi jinAntareSu na kevalaM saptasveva kvacit kiyantamapi kAlaM vyavacchinno dRSTivAda iti| vyavacchedAdhikArAdevedamAha'jaMbuddIve nn'mityaadi| 'devANuppiyANaM' ti yuSmAkaM saMbandhi 'atthegaiyANaM saMkhejjaM kAlaM' ti pazcAnupUrvyA pArzvanAthAdInAM saMkhyAtaM kaalm|'atyNgtiyaannN asaMkhejjaM kAlaM' ti RSabhAdInAM 'AgamessANaM ti AgamiSyatAM-bhaviSyatAM mahApadmAdInAM jinAnAM 'kosaliyassa' tti kozaladezajAtasya 'jiNapariyAe' tti kevaliparyAyaH sa ca varSasahasranyUnaM puurvlkssmiti| iti zrIbhagavatIviMzatitamazatakASTamoddezake 806 pratau 514 patre / / 17 / / . bhagavatI vicAranAmA paJcama taraMga 2 bRhatkalpasUtra TIkA + noAgamato dravyazAsanaM vyatiriktaM 'kRtakaraNaM' mudrA ityrthH| AjJA'pi dravyato noAgamato vyatiriktA saiva mudraa| athavA 'dravyanimittaM' dravyotpAdananimittaM yat 'ubhayaM' zAsanamAjJA tad dravyazAsanaM sA drvyaajnyaa| 'dve api ca' zAsanA''jJe bhAvata idmevaadhyynm| kimuktaM bhavati ?- noAgamato bhAvazAsanaM bhAvAjJA ca idameva klpaakhymdhyynm| tathAhi- ya etasyAjJAM na karoti so'nekAni maraNAdIni praapnoti||184 / / zloka 184 TIkA + Aha kiyantaH prajJApanIyAH? kiyantovA aprajJApanIyA bhAvAH? iti tAvad vayaM jijJAsAmahe ato nirucyatAmetad bhagavadbhirityAzaGkyAhapanavaNijjA bhAvA, aNaMtabhAgo u annbhilppaannN| panavaNijjANaM puNa, aNaMtabhAgo sua nibddho||964|| For Personal & Private Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 pariziSTa - bhAvatIrtha - dvAdazAMgI ye prajJApayituM-vaktuM zakyante te prajJApanIyAH abhilApyA ityeko'rthaH, te ca bhU-bhUdhara-vimAna-graha-nakSatrAdayaH / etadviparItA aprjnyaapniiyaaH| dvAvapi ca rAzI anantI, paraM mahAn parasparaM vishessH| tathAhi-prajJApanIyA bhAvAH sarve'pi samuditAH santo'nabhilApyAnAM bhAvAnAmanantabhAgo bhavati, anantatame bhAge varttanta iti bhaavH| teSAmapi prajJApanIyAnAM bhAvAnAmanantatama eva bhAgaH 'zrute' dvAdazAGgalakSaNe sUtraracanayA nibaddhaH, anantakasyA'nantabhedabhinnatvAdityabhiprAyaH / / 964 / / Aha kathametat pratiyate yathA 'prajJApanIyAnAmanantabhAgaH zrute nibaddhaH?' ucyatejaM caudasapuvvadharA, chaTThANagayA paropparaM hoNti| teNa u aNaMtabhAgo, panavaNijjANa jaM suttaM / / 965 / / 'yad' yasmAt caturdazapUrvadharAH 'SaTsthAnagatAH' anantabhAgAdiSaTsthAnavartinaH parasparaM bhavanti / katham? iti ced, ucyateiha caturdazapUrvI caturdazapUrviNaH kiM tulyaH? kiM vA hInaH? kiM vA'bhyadhikaH? iti cintAyAM nirvacanaM tulyo vA hIno vA abhyadhiko vaa| yadi tulyastadA tulyatvAdeva nAsti vishessH| atha hInastato yadapekSayA hInastamuddizyA'nantabhAgahIno vA asaGkhyeyabhAgahIno vA saGkhyeyabhAgahIno vA saGkhyeyaguNahIno vA asaGkhyeyaguNahIno vA anantaguNahIno vaa| athAbhyadhikastato yadapekSayA'bhyadhikastaM pratItyA'nantabhAgAbhyadhiko vA asaGkhyeyabhAgAbhyadhiko vA saGkhyeyabhAgAbhyadhiko vA saGkhyeyaguNAbhyadhiko vA asaGkhyeyaguNAbhyadhiko vA anantaguNAbhyadhiko vaa| Aha samAne sarveSAmapyakSaralAbhe SaTsthAnapatitatvameva kathaM jAghaTIti? ucyate-ekasmAt sUtrAdanantA-'saGkhyeya-saGkhyeyagamyArthagocarA ye mativizeSAH zrutajJAnAbhyantaravartinastaiH parasparaM SaTsthAnapatitatvaM na virudhyte| taduktam- akkharalaMbheNa samA, UNahiyA huMti maivisesehiM / te puNa maIvisese, suyanANabbhaMtare jaann||(vishe0 gA0 143) evaMvidhaM ca SaTsthAnapatitatvaM prajJApanIyAnAmanantatamabhAgamAtra eva zrutanibaddhe ghaTamAnakaM bhvti| yadi hi sarva eva prajJApanIyA bhAvAH zrute nibaddhA bhaveyustarhi caturdazapUrviNo'pi parasparaM tulyA eva bhaveyurna SaTsthAnapatitA iti| ata evAha'tena' kAraNena yat kimapi 'zrutaM' caturdazapUrvarUpaM tat prajJApanIyAnAmanantatamo bhAgo varttate iti|965 / / zloka 964-965 TIkA 2 tattvArthasUtra siddhasenagaNiTIkA .. tasyAptasyArthasya tadgaNadharavacanaM pratipAdakamityAptavacanaM bhnnyte| yadvA gaNadharavacanamevAptavacanam, nizrayopajAyamAnatvAt aaptvcnmucyte| evamAgamAdiSvapi ghttmaanmaayojymiti| AgacchatyAcAryaparamparayA vAsanAdvAreNetyAgamaH, upadizyate-uccAryate ityupadezaH, aitihyamevametad vRddhAH smarantIti, AmnAyate-abhyasyate nirjarArthibhirityAmnAyaH, prakarSeNa nAmAdinayapramANa-nirdezAdibhizca yatra jIvAdayo vyAkhyAtAstat pravacanam, jinA rAgAdisantAnaviji(varji?)tAsteSAmidaM vcnmiti| evamebhiranarthAntaravartibhiH eko'rthaH pratipAdyate dvAdazAGgaM gaNipiTakamitiyAvat, sa cAvazyakAdirAcArAdizca / / adhyAya - 1, sUtra 20 TIkA For Personal & Private Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ WAN N/ WWWon S NSS bhAvatIrtha caturvidha zrIsaMgha ) dIkaro II e For Personal & Private Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / kusamayavisAsaNaM, sAsaNaM jiNANaM bhavajiNANaM ||1|| (sanmatitarka prakaraNa0 zloka-1) trIjuM jIvaMtatIrtha caturvidha zrIsaMgha : jIvaMta tIrthamAM ApaNe (1) gItArtha guru ane temanI avicchinna paraMparA temaja (2) dvAdazAMgIrUpa bhAvazrutanuM vivecana karyuM. have 'trIjuM jIvaMta tIrtha te caturvidha zrI saMgha che. 1 tatra yeneha jIvA janmajarAmaraNasalilaM mithyAdarzanAviratigambhIraM mahAbhISaNakaSAyapAtAlaM sudurlaGghyamohAvarttaraudraM vicitraduHkhaughaduSTazvApadaM rAgadveSapavanavikSobhitaM saMyogaviyogavIcIyuktaM prabalamanorathavelAkulaM sudIrghaM saMsArasAgaraM taranti tattIrthamiti / etacca yathAvasthitasakalajIvAdipadArthaprarUpakam, atyantAnavadyAnyAvijJAtacaraNakaraNakriyA''dhAraM, trailokyagatazuddhadharmasaMpadyuktamahAsattvAzrayam, acintyazaktisamanvitAvisaMvAdiparamabohitthakalpaM pravacanaM saGgho vA, nirAdhArasya pravacanasyAsambhavAt / uktaM ca- 'titthaM bhaMte! titthaM? titthagare titthaM?' 'goyamA ! arahA (pra. arihA) tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvvaNNo samaNasaGgho' / (lalitavistarA TIkA) tIrthaM punaH sampUrNa caturvidhazramaNasaGghaH, taduktaM prajJaptyAm- "titthaM bhaMte! titthaM titthayare titthaM? goyamA ! arahA tAva NiyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvvaNNe samaNasaMghe, taMjahA- samaNA ya samaNIo sAvayA ya sAviAo / " tti / (gurutattvavinizcaya ullAsa -1 zloka 206 TIkA) (naMdIsuttaM cUrNi ) titthaM ca cAtuvaNNo samaNasaMgho paDhamAdigaNadharA vA, prakRSTaM prazastaM vA vacanaM pravacanaM dvAdazAMgI, tathA taranti yena bhavodadharmAta tIrthaM dvAdazAMgyeva, tathApyAdhArAdheyayorabhedavivakSaNAtpravacanaM tIrthaM ca saMgha ucyata iti / (paMcAzaka pratiSThAprakaraNa paMcAzaka zloka 39 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha tIrthaM punazcAturvarNaH zramaNasaMghaH prathamagaNadharo vaa| tathA coktaM-titthaM bhaMte titthaM titthagare titthaM goyamA arahaM tAva niyamA titthaMkare titthaM puNa cAuvvanno samaNasaMgho paDhamagaNadharo vA ityaadi| (zrAvakaprajJapti zloka 76 TIkA) titthaM cAuvvaNNo saMgho so paDhamae smosrnne| uppaNNo u jiNANaM vIrajiNiMdassa biiaNmi||265 / / (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya) bhAvatIrthaM tu noAgamata: saMgha:, samyagdarzanAdipariNAmAnanyatvAt, yata uktaM - "titthaM bhaMte! titthaM? titthakare titthaM? goyamA! arihA tAva niyamA titthayare, titthaM puNa cAuvvaNNo samaNasaMgho, paDhamagaNaharo vaa"| (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 80 TIkA) pravaktIti vA pravacanaM sngghH| (Avazyaka niyukti evaM bhASya zloka 90 TIkA) 'tIrthaM' prAknirUpitazabdArtha, tacca saMgha ityuktaM, iha tu tadupayogAnanyatvAt pravacanaM tIrthamucyate, __ (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 130 TIkA) * pravacanaM-zrutajJAnaM tadupayogAnanyatvAdvA saGgha iti.. (AvazyakasUtra niyukti evaM bhASya zloka 171 thI 181 TIkA) * 'pavayaNatti' pravacanaM azeSaH saGghaH cturvidhshriishrmnnsngghH| (samyaktvasaptatiH zloka 18-19-20 TIkA) mahArAjapatho mukteshcturvrnnviraajitm| dvAdazAGgaM punarjanaM vacanaM purmucyte|| . (vairAgyarati cotho sarga zloka 1298, vairAgyakalpalatA pAMcamo stabaka zloka 1306) * yadetadAcArAdidRSTivAdaparyantaM dvAdazAGgaM paramAgamarUpaM tadAdhArabhUtacaturvarNazrIzramaNasaGghalakSaNaM vA mandiraM (upamiti0 prathama prastAva) bhAvatIthaM tu caturvarNaH zramaNasaGghaH prathamagaNadharo vaa| yadAha- "titthaM bhante titthaM titthayare titthaM? goyamA! arihA tAva niyamA titthNkre| titthaM puNa cAuvaNNe samaNasaMghe paDhamagaNahare vA" [bhagavatIsU0 682] / (yogazAstra prakAza 2 zloka 16 TIkA) tatra tIrthe caturvidhazramaNasaGgha utpanne sati ye siddhAH te tiirthsiddhaaH|1| atIrthe jinAntare sAdhuvyavacchede sati jAtismaraNAdinA'vAptApavargamArgAH siddhAH atIrthasiddhAH, marudevIprabhRtayo vA, tadA tiirthsyaa'nutpnntvaat|| (yogazAstra prakAza 3, zloka 123 TIkA) titthaMti puvvabhaNiyaM saMgho jo nnaann-crnnsNghaao| iha pavayaNaM pi titthaM tatto'NatthaMtaraM jenn||1380|| (vizeSAvazyakabhASya mUla) bhAve bhAvaviSayaM zrutavihitaM zrutapratipAditaM saGghastIrtham, tathA ca bhagavatyAmuktam, "titthaM bhaMte! titthaM titthayare titthaM? / goyamA! arahA tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvanno samaNasaMgho" iti| (vizeSAvazyakabhASya zloka 1032 TIkA) akasmAt punaH saMgho bhAvatIrtham?, ityAhayad yasmAt tArayati pAraM prApayati tena tat saMghalakSaNaM bhAvatastIrthamiti sNbndhH| kutastArayati?, ityAha-tadvipakSabhAvAditi teSAM jJAna-darzana-cAritrANAM vipakSo'jJAna-mithyAtvAviramaNAni tadvipakSastallakSaNo bhAvo jIvapariNAmastadvipakSabhAvastasmAt taaryti| kutaH?, ityAha-jJAna-darzana-cAritrabhAvataH-jJAnAdyAtmakatvAdityarthaH / yo hi jJAnAdyAtmako bhavati so'jJAnAdibhAvAt paraM tArayatyeveti bhAvaH / na kevalamajJAnAdibhAvAt tArayati, tathA, bhavabhAvatazca tArayati, bhavaH saMsArastatra bhavanaM bhAvastasmAdi For Personal & Private Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 285 zrIsaMgha trIjuM bhAvadharmatIrtha che. zrI saMghanA varNanamAM tamArI vAto Avaze ane bhAre paDe tevuM ghaNuM varNana che. sau pahelAM saMghanI vyAkhyA samajavA jevI che. bhAvakRtasvarUpa zAstrone varelA gItArtha guru je jIvaMta tIrtha che, temanA anuzAsanamAM rahelA ziSyono samudAya te gaccha. ziSya sivAyano paNa temano AjJAvartI sarva samudAya gacchamAM ja gaNAya. AvA aneka gaccha bhegA thAya eTale eka kula thAya ane aneka kulonA samUhathI eka gaNa racAya, ane aneka gaNono samudAya te zrI saMgha. saMgha eTale tamArA manamAM jevI samajaNa che tevo artha nahIM. sabhA : saMghamAM zrAvaka na AvyA ? sAhebajI : te te gItArtha gurune mArgadarzaka tarIke mAnanArA dibaMdhanavALA zrAvako gRhastha ziSyorUpe gacchamAM samAveza pAmI ja jAya. zAstramAM mAtra sAdhu-sAdhvIne ja gItArtha gurunuM dibaMdhana nathI kahyuM, paraMtu zrAvaka-zrAvikAone paNa dibaMdhananI vidhi darzAvela che. eTale pratyeka gItArthanA nizrAvartI sAdhu-sAdhvI-zrAvakazrAvikArUpa caturvidha ziSya parivAra hoI zake, je zrI saMghanA peTA ghaTakanA ghaTakanuM ghaTaka che; kAraNa ke zrIsaMghanuM vyavasthAtaMtra to zAstrajJa gItArtha AdhArita gaccha, kula, gaNagarbhita ja che. zrIsaMghanAM gha2s tatvo: . have zrIsaMghanAM ghaTaka tattvo spaSTatAthI rajU karuM chuM. sau prathama bhAvatIrtha te gItArtha guru, je sUtra-arthanA tyrthH| yasmAt svayaM jJAnAdibhAvAtmakaH, tathA'jJAnAdibhAvAd bhavabhAvAcca bhavyAMstArayati, tasmAdasau saMgho bhAvatIrthamitIha tAtparyam; uktaM ca- "rAgAdyambhAH pramAdavyasanazatacaladdIrghakallolamAlaH krodheaavaaddvaagnirmRtijnnmhaankr-ckroghraudrH| tRSNApAtAlakumbho bhavajaladhirayaM tIryate yena tUrNaM tajjJAnAdisvabhAvaM kathitamiha surendraacinairbhaavtiirthm||1||" iti||1033|| (vizeSAvazyakabhASya zloka 1033 TIkA) tIryate'neneti tIrthaM puurvmevaa'traapyuktm| kim?, ityaah-sNghH| kiMviziSTaH? / jnyaan-drshn-caaritrgunnsNghaatH| iha tu pravacanamapi tIrthamucyate yasmAt, tataH saMghAtAt tadapi shrutjnyaanruuptvaadnaantrmeveti||1380|| / (vizeSAvazyakabhASya zloka 1380 TIkA) .. atra cAdau pUrvajItakalpagatAstadrUpA eva caturviMzatigAthAH snti| tAsAM vyAkhyA'pi praaystdruupaiv| tathAhi-sarvANyapi zAstrANi maGgalAbhidheyaprayojanapratipAdanapuraHsarANyeva prnniiynte| vizeSato nizzeSakalmaSakarISaMkaSo jItakalpastatastasyAdau maGgalAdipratipAdikeyaM gAthAkayapavayaNappaNAmo vucchaM pacchittadANasaMkhevaM / jIavvavahAragayaM jIvassa visohaNaM paramaM / / 1 / / vyAkhyA-prakarSaNa-parasamayApekSayA yathAvasthitabhUribhedaprabhedairucyante jIvAjIvAdayaH padArthA anenA'sminniti vA pravacana-sAmAyikAdi bindusAraparyantaM mukhyataH zrutajJAnam upacArAt tatropayuktazcaturvidhaH snggho'pi| kRtaH pravacanasya praNAmo yena sa kRtapravacanapraNAmo'haM vakSye praayshcittdaanskssepm|.. (yatijitakalpa sUtra zloka 1 TIkA) 'kRtvA' vidhAya 'namaskAra' praNAmam, kebhyaH? ityAha-'tIrthakarebhyaH' tIryate saMsArasamudro'neneti tIrtha-dvAdazAGgaM pravacanaM tadAdhAraH saGgho vA, ttkrnnshiilaastiirthkraastebhyH| (bRhatkalpasUtra zloka 1 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha pAragAmI che ane vyaktirUpe jIvaMta tIrtha che. temane paNa AlaMbana tarIke dvAdazAMgI te bIjuM bhAvatIrtha che. A be tIrthanA anuzAsanamAM rahenAra ja trIjA tIrthamAM Avaze, bAkInA badhA bahAra. prathama ane bIjA bhAvatIrthanA anuzAsanamAM rahenAra evA gaccha, kula, gaNa ane saMghane dharmatIrtha kahyuM arthAt pahelAM vyaktinI vAta hatI have samUhanI vAta che. vyakti karatAM samUhano mahimA vadhAre che. tethI zrIsaMghano tIrtha tarIke mahimA zAstramAM ghaNAM varNavyo che. gItArtha evA saMghAdhipati, gaNAdhipati, kulAdhipati, gacchAdhipati, AcArya, upAdhyAya, gaNAvacchedaka, pravartaka, paMnyAsa, gaNi, sthavira, vRSabha Adi sAdhuo ke je strArthanA vettA che, te sarve svataMtra vyaktirUpe bhAvatIrtha svarUpa che. teone paNa AdhAra dvAdazAMgI ja che. AvA prAjJa puruSonA anuzAsanamAM samarpita thaIne rahelA te zrIsaMghanA sabhya che. zrIsaMghanuM prAthamika ghaTaka gaccha che, je eka prAjJa gurunA anusaraNane sUcave che, eTale ke temanA samartha gurubhAi Adi svataMtra vicaravA yogya ane anuzAsanapradAnamAM sakSamane choDIne mAtra temano nizrAvartI parivAra gacchanI vyAkhyAmAM samAviSTa thAya che. AvA gaMththonA samUhane kula tathA temanA mukhya nAyakane kulAdhipati kahe che. kalpasUtranI sthavirAvalImAM Ave che ke amuka AcAryanA prasiddha paTTadhara ziSyothI ATalA gaNa, ATalAM kula ane tenI ATalI zAkhAo nIkaLI. vaLI, TheraThera te gaNa, kula ke zAkhAonAM nAma ane saMdarbho paNa ApyA che. A batAve che ke jainasaMghamAM saMgha nAmano moTo samUha ema ne ema nathI banato, paNa badhAM peTA ghaTako bhegAM thAya tyAre ja bane che. are ! tenuM pahelAmAM paheluM ghaTaka je gaccha che teno paNa mahimA apAra kahyo che. AgamamAM tyAM sudhI lakhyuM che ke 'gItArtha gurunA zaraNe rahelA cAritrasaMpanna ziSya-praziSyo te ja gaccha che. Avo gaccha jyAM sudhI jagatamAM raheze tyAM sudhI zAsana jayavaMtuM 1 savvo vi nANadaMsaNacaraNaguNavibhUsiyANa samaNANaM / samudAo hoi saMgho guNasaMghAutti kAUNaM / / 290 / / __ (saMbodhaprakaraNam gurusvarUpaadhikAra) *'se bhayavaM! kiM tesiM saMkhAtItANaM gacchamerA thANaMtarANaM atthi, keI aNNayare thANaMtareNaM jeNaM usaggeNa vA, avavAeNa vA kahaM ciya pamAya-doseNaM asaI aikkamejjA aikkaMteNa vA ArAhage bhavejjA?' goyamA! nicchayao nntthi| 'se bhayavaM! ke NaM aTreNaM evaM vaccai jahA NaM nicchayao natthi?' goyamA! titthayare NaM tAva titra smnnsNghe| se NaM gacchesuM paiTThie, gacchesuM pi NaM sammadaMsaNa-nANa-cAritte pitttthie| te ya sammaiMsaNa-nANa-cAritte paramapujjANaM pujjayare parama-saraNNANaM saraNNe, parama-sevvANaM sevvayare / tAiM ca jattha NaM gacche aNNayare ThANe katthai virAhijjati se NaM gacche samagga-paNAsae ummgg-dese| je NaM gacche sammagga-paNAsage ummagga-desae se NaM nicchayao ceva annaaraahge| eeNaM aTThaNaM goyamA! evaM vuccai jahA NaM saMkhAdIyANaM gaccha-merA ThANaMtarANaM je NaM gacche egamaNNayaraTThANaM aikkamejjA se NaM egateNaM ceva annaaraahge| 'se NaM bhayavaM! kevaiyaM kAlaM jAva gacchassa NaM merA paNNaviyA kevatiyaM kAlaM jAva NaM gacchassa merA NAikkameyavvA?' goyamA! jAva NaM mahAyase mahAsatte mahANubhAge duppasahe NaM aNagAre tAva NaM gacchamerA paNNaviyA, jAva NaM mahAyase mahAsatte mahANubhAge duppasahe aNagAre tAva NaM gacchamerA naaikkmeyvvaa| (mahAnizItha sUtra navaNIyasAra nAmanuM pAMcamu adhyayana phakaro 5) For Personal & Private Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 287 1 raheze. mahAnizItha sUtramAM lakhyuM ke AvA gacchane ja ame caturvidha saMgha kahIe chIe, gacchathI mahAna kazuM nathI. temAM ja aneka guNono samUha rahelo che. AvA aneka pAvana gaccho bhegA thAya eTale kula bane. sabhA : atyAre kAM kulo che ? sAhebajI H atyAre paNa kalpasUtramAM varNavela mULabhUta cAMdrakuLa to che ja. ame dIkSA ApIe tyAre koTikagaNa, vaya2I zAkhA, cAMdrakuLa, tamArA AcAryanuM nAma A, tamArA upAdhyAyanuM nAma A, tamArA gurunuM nAma A vagere badhuM bolIe ja chIe. vaLI, vartamAnakAlIna stara pramANe aneka peTA kuLo to pratyakSa dekhAya ja che. hA, tenAM cokkasa nAma sthApita na thayAM hoya evuM bane. digaMbarapaMthanI utpatti ane tenI mAnyatAo : sabhA : cAra phirakA eTale caturvidha saMgha nahIM ? sAhebajI : na gaNAya. digaMbaro bhagavAna mahAvIrasvAmInA nirvANa pachI 663 varSe zrIsaMghathI bahAra nIkaLyA; kAraNa emaNe A badhA bhAvatIrthano lopa karyo te ja. sauthI pahelAM temaNe gItArtha, jJAnI, zAsananA nAyaka, sUtra-arthanA vettAno apalApa karyo. teo te kALanA zrutadharanI AjJAne samajavA taiyAra na thayA. ahIM temaNe paheluM bhAvatIrtha UDADyuM. digaMbarapaMtha zivabhUti nAmanA sAdhuthI cAlu thayo che. bhUtakALanA gRhasthajIvanamAM A zivabhUti rAjamAnya vyakti che. tyArabAda vairAgyathI dIkSA lIdhI che. rAjAe bahumAna tarIke temane ratnakaMbala vahorAvelI, jene teo sAcavI sAcavIne rAkhatA hatA. gurune A mUrchA khaTakI, eTale eka divasa zivabhUti bahAra gayA tyAre gurue te ratnakaMbalane phADI nAMkhI. have pAchA AvyA pachI zivabhUtine AnI khabara paDI eTale temaNe gurune risAIne AnuM kAraNa pUchyuM. tyAre gurue kahyuM ke tane AnAthI mamatA-Asakti vadhatAM hatAM mATe phADI nAMkhI. tyAre zivabhUtie sAmo prazna karyo ke mUrchAnuM kAraNa hovAthI kAmaLI parigraha che to vastra kema parigraha nahIM ? guru tarkabaddha samajAve che ke vastra ArAdhanA mATe jarUrI che tethI parigraha nathI, paNa upakaraNa che; je ArAdhanAnuM kAraNa na hovA chatAM mUrchAthI saMgraha thAya te parigraha che. paraMtu haThathI A mAnyA nahIM. UlaTuM, gurune kahyuM ke bhagavAne aparigrahane dharma kahyo che, mATe vastra-pAtrano paNa tyAga karavo joie. 1 mukhino saMgha tisthaM La-pavayA-mova-ma[- TThiA | vaMsaLa-nALa-ritte ghoLa-tavuM eva ||ccha-gAme ya / / 2o / / ... tistyayare titthayare titthaM puNa jANa goyamA ! saMghaM / saMghe ya Thie gacche gaccha-Thie NANa- daMsaNa-caritte / / 55 / / (mahAnizIthasUtra navaNIyasAra nAmanuM pAMcamuM adhyayana) * 'gihisNghaayN'ti|gRhinnaaN-sNsaarinnaaN mAtApitrAdInAM saGghAtaM 'hitvA' parityajya saMyamasaGghAtamupagataH san Namiti vAkyAlaGkAre jJAnacaraNasaGghAtaM saGghAtayati svAtmani sthitaM karoti sa jJAnacaraNaM saGghAtayan bhavati saGghaH, saGghAtayatIti saGgha itivyutpatteH / viparItastu saGgho na bhavati / / 140 / / (gurutattvavinizcaya dvitIya ullAsa, zloka 140 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha kAmaLI, vastra, pAtra sarva parigraha hovAthI adharma che, e vAtane sthApita karavA zAstra AdhArita dalIlo ApavAmAM muzkelI hatI; kema ke AgamomAM TheraThera muninA AcAramAM vastra-pAtra Adi upakaraNo ane tenI jayaNAnI vAta Ave. tethI Agama mAnya karIne svamata sthApavo azakya hato. chatAM AvezanA kAraNe nagnatAne ja samyapha cAritra sthApita karavA AkhI dvAdazAMgIne uDADI ane jAheramAM kahyuM ke A zAstro sAcAM nathI, khoTAM che, vAstavamAM bhagavAna mahAvIranAM mULa zAstro viccheda pAmyAM che, A to zithilAcArI sAdhuoe upajAvI kADhelAM che. ane A vAtano purAvo e che ke hAlanA digaMbaro paNa eke Agamane mAnatA nathI. teo kahe che ke Agamo nAza pAmyAM che. tethI ja temanI pAse vIra nirvANathI sAtaso varSa pachInuM ja pUrvAcAryo racita sAhitya che. A vAta Adhunika itihAsakAroe paNa saMzodhanamAM noMdhela che. Ama, temanA paMthamAM gaNadhararacita mULabhUta zAstro nAza pAmyAM, eTale bIjuM bhAvatIrtha UDI gayuM. 'vaLI, trIjuM bhAvatIrtha caturvidha zrIsaMghanA eka mULabhUta aMgano paNa temanA saMpradAyamAM viccheda thayo; kAraNa ke nagnatAno cAritra mATe ekAMte Agraha rAkhavAthI puruSo to dIkSA laIne nagna vicare, paraMtu strIo nagna vicare to samAjamAM hAhAkAra macI jAya. are ! zivabhUtinAM mamatvathI temanA dIkSita bahene bhAinA anusaraNarUpe vastra choDyAM to nagaranA rAjamArga upara eka vezyA kapaDuM oDhADavuM, ane kahyuM ke AvAM maryAdAzUnya to ame paNa samAjamAM nathI pharatAM, saMnyAsI evA tame A rIte pharazo to amAro dhaMdho baMdha thai jaze. TUMkamAM strInI jAheramAM nagnatA lokamAM paNa asahya ane aneka baLAtkAra Adi upadravanuM kAraNa hovAthI prazna upasthita thayo ke strIne cAritra ApavuM ke nahIM ? kAraNa ke cAritra sAthe nirvastratAno ekAMta Agraha hato. tethI strIne cAritrano niSedha ane cAritranA abhAvamAM muktino paNa niSedha kahevo paDyo. eTale saMghamAM sAdhu, zrAvaka ane zrAvikA ema traNa ja rahyAM, caturvidha saMghano lopa thayo. sabhA strIne kapaDAM paherAvIne dIkSAmAM rakhAya ke mahAvrato ApIne pAlana karAvI zakAya ? sAhebajI : nagnatA vinA jema puruSane cAritra na pragaTe tema strIne paNa na ja pragaTe, ane vastra sAthe cAritra svIkAre to potAnA siddhAMtano lopa thAya. nagnatArUpa dravyacAritra sAthe bhAvacAritrano ekAMta avinAbhAva mAnavAthI vastradhArI strI ke puruSane 1 yadi ca strINAM cAritraM na syAt tadA 'sAdhuH, sAdhvI, zrAvakaH, zrAvikA ca' iti cturvrnnsNghvyvsthotsiidet| athANuvratadhAriNI zrAvikApi 'sAdhvI' ityevaM vyapadizyata iti na doSa iti cet? hanta ! tarhi kevalasamyaktvadhAriNyeva zrAvikAvyapadezamAsAdayet, evaM ca zrAvakeSvapi tathA dvaividhyaprasaGgena paJcavidhaH saMghaH prsjyet| atha veSadhAriNI zrAvikA 'sAdhvI' iti vyapadizyate, zrAvakastu tathAbhUtastattvato yatireveti cAturvidhyaM vyavatiSThata iti cet? nUnaM guNaM vinA veSadhAraNe viDambakaceSTaiva saa| etena 'ekonaSaSTireva jIvA yathA triSaSTizalAkApuruSA vyapadizyante tathA trividho'pi saMgho vivakSAvazAccaturvidho vyapadizyate' iti nirastam, vivkssaabiijaabhaavaat| (zAstravArtA samuccaya TIkA stabaka-11 zloka 54 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 289 cAritrano asaMbhava thayo. tethI strIliMga, gRhasthaliMga ke anya lige muktino paNa inkAra karavo paDyo. jemAMthI nizcaya-vyavahAra aMge paNa aneka apasiddhAMto UbhA thayA. 1 AgamamAM kahyuM che ke badhA nirnavoe zAsanane jeTaluM nukasAna nathI karyuM tenA karatAM vadhAre nukasAna digaMbaroe karyuM che. nihnavoe ekAda be siddhAMtano apalApa karyo che, jyAre AmaNe to mULamAMthI dharmatIrthano uccheda karyo che, caturvidha saMgha, gItArtha guru, dvAdazAMgI badhAne vilopyuM che. amane pUrvagraha nathI. atyAre paNa digaMbarazAstramAM jeTaluM jinavacanane anurUpa tattva hoya te ame bahumAnathI svIkArIe chIe, paNa hakIkata to spaSTa kahevI ja paDe. digaMbaroe AcAra ane siddhAMtathI mArgano lopa karyo che. puNya hoya ane vaMzaparaMparA cAle, anuyAyI varga bahoLo maLe eTale samAjamAM phirakA kahevAya, paNa pUrvAcAryoe zrIsaMgharUpa dharmatIrthathI digaMbaro bahAra che tema AcAra-vicArathI pramANita karela che. caturvidha saMghamAM cAre phirakA na gaNAya. tame pahelAM saMghanuM svarUpa, tenuM AkhuM mALakhuM zAstrIya daSTie samajI lo, to gaDamathala nahIM thAya. atyAre tamArA magajamAM evuM che ke A area-vistAramAM rahenAra jaina saMghanA sabhya banavA fee-sabhya phI bhare eTale te saMghamAM AvI gayo. paraMtu tevo saMgha ahIM nathI lIdho. ahIM zAstrIya saMghanuM varNana karIza. saMghano mahimA, tenI jIvaMtatIrtharUpatA AdinuM varNana have pachI Avaze. * siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / kusamayavisAsaNaM, sAsaNaM jiNANaM bhavajiNANaM ||1|| (atita praVTo jJo-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. zrIsaMghanAM ghaTaka tattvo ? aneka jIvone tAravAnI jemanAmAM kSamatA che, jeo jJAna vagere guNonA bhaMDAra che evA gaNadharone tIrthakaro prathama tIrtha tarIke sthApe che. te gaNadharo dvAdazAMgInI racanA kare che, jenA para satyatAnI mahorachApa mArI tIrthakaro dvAdazAMgIrUpa dvitIya tIrthanI sthApanA kare che. tyAra pachI trIjA tIrtha tarIke tIrthaMkaro caturvidha zrIsaMghanI sthApanA kare che. trIjuM bhAvatIrtha sAdhu-sAdhvI-zrAvaka 1 dravyaliGagamAtreNApi bhinnAnAM sarvApalApinAM mahAmithyAdazAM vakSyamANAnAM boTikanihnavAnAM (vizeSAvazyakabhASya zloka 2303 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha zrAvikArUpa caturvidha saMgha che. A caturvidha saMgha eTale bhavacakramAMthI chUTavA, pAra pAmavA, tarIne mokSe pahoMcavAnI bhAvanAthI tArakanA zaraNe AvelA jIvono samUha, muktimArgano sArtha, eka ja maMjilanA pathikono samUha. temAM sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAno samAveza thAya che. tene paNa samUharUpe jIvaMta tIrtha kahyuM che. vyaktirUpe tIrtha te dharmAcAryo ke gItArtha jJAnI guru bhagavaMta che. trIjA tIrthano vyaktirUpa tIrtha tarIke zAstra svIkAra nathI karyo; kema ke zrIsaMghanA sabhyarUpa pratyeka vyaktimAM vyaktirUpe tAravAnI kSamatA nathI. chatAM AkhA samUhamAM samUhagata rIte tAravAnI prabaLa tAraka zakti che, te apekSAe samUharUpa zrI saMghane bhAvatIrtha tarIke svIkAryuM che. tIrthakaroe pahelAM paTTadhara ziSyo, pachI dvAdazAMgI ane pachI caturvidha zrIsaMgharUpa kramazaH bhAvadharmatIrthonI sthApanA karI. zAstramAM zrIsaMghanuM mALakhuM A rIte batAvyuM che. dA.ta. bhagavAna mahAvIranA zAsanamAM prabhunA 11 gaNadharo paTTadhara ziSyo thayA. te saune potAno ziSya-praziSya Adi parivArarUpa gaccha ane svataMtra vAcanAnI paraMparA che. koI gaNadhara 500 sAdhuone, koI 350 sAdhuone to koI 300 sAdhuone pratidina vAcanA Ape che. jethI prabhunA zAsanamAM dareka gaNadharonI vAcanA paraMparA pravartatI hatI. vaLI, darekanA anuzAsanamAM vizALa sAdhavarga che. gautamasvAmI mahArAjAnA ja 50,000 ziSyo hatA. te rIte pratyeka gaNadharonA puNya anusAre parivAra hoya. vaLI, te parivAramAM paNa aneka gItArtha mahAtmAo zaraNe AvelAne tAravAnA sAmarthyavALA hatA, je dareka vyaktirUpe tIrthasvarUpa che, chatAM te saunA paraMparAnA nAyaka ke mukhya anuzAsaka to gaNadharo ja ke jenI paraMparAne ane vAcanAnA kramane teo bhaktithI vahana kare che. A rIte pratyeka gaNadharanA anuzAsanamAM bahoLo sAdhuono varga hoya che. ahIM vibhinna vAcanA ke vibhinna anuzAsana dharAvatA hovA chatAM sau eka ja zrIsaMghanA ghaTaka gaNAtA. vaLI mAtra kyAreka ja bane evuM prabhu mahAvIranA zAsanamAM AzcaryakArI e banyuM che, ke prabhu mahAvIranA agiyAra paTTadhara gaNadhAraka ziSyo hovA chatAM gaNa navanI saMkhyAmAM ja pravaryA che; kAraNa ke be be gaNadharonI vAcanA zabda ane artha baMnethI samAna hatI. tethI sadaMtara vAcanAnI paraMparA ekarUpa hovAthI gaNadhAraka anuzAsaka judA hovA chatAM gaNa eka ja pravaryo che. tethI vAcanAbheda ja gaNabhedanuM mukhya dhoraNa che. sabhA H gautamasvAmInA 50,000 ziSyo to kevaLI hatA ne ? sAhebajI : hA, paNa dIkSA lIdhI te ja divase sau kevalajJAna pAmyA tevuM na kahI zakAya. jyAM sudhI kevalajJAna nahotA pAmyA tyAM sudhI teo temanA anuzAsanamAM ja hatA. dIkSAnA pahelA ja divasathI anuzAsananI jarUra nahotI evuM nathI. zarUAtamAM vAcanA letA hoya, anuzAsana grahaNa karatA hoya, tethI temanI paraMparAmAM gaNarUpe goThavAyA hoya. te ziSyomAM ja bhaNIgaNIne jeo gItArtha thAya ane svataMtra anuzAsana ApI zake tema hoya. vaLI, temane paNa bIjA aneka ziSyo thAya. te sarvane nizrA ApIne svataMtra vicare tevA gItArthanizrAe rahelA samUhane gaccha kahevAya. tevA eka ja gaNanA peTA aMga tarIke vicaratA 1 vIvani ti samudAyo TM tiA (kalpasUtra sUtra 220 subodhikA TIkA) For Personal & Private Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 291 aneka gacchomAM koI kAraNavazAt sAmAcArIbheda thAya to te judAjudA kulonuM sthApaka bane che. A rIte kula ane gaccha e te te gaNanA peTA ghaTako ja gaNAya che ane sarva gaNano samUha te zrIsaMgha. eka gItArtha gurunA nizrAvartI ziSyo-praziSyo ke temanA anuzAsanamAM rahelA anyanA ziSyorUpa sAdhuo, sAdhvIo temaja zrAvaka ane zrAvikAonA samUhane apekSAe gaccha kahevAya. zAstramAM zrAvakazrAvikAone dilbadhana dvArA gacchanizrAvartI kahyA che. 'jainazAsanamAM sAdhupadanI ghaNI kiMmata che; kema ke cAritradhara vinA zAsana nathI. jyAM sudhI cAritradhara che tyAM sudhI ja zAsana che. ekalAM samyagdarzana ane samyajJAna to yugalikakALamAM paNa hoI zake che. pahelA, bIjA ArAmAM dharma nahoto tyAre, yugalika manuSyone ke pazuone paNa jAtismaraNa jJAnathI bhUtakALanI 1 na viNA titthaM niyaMThehiM nAtitthA ya niyNtthyaa| chakkAyasaMjamo jAva tAva aNusajjaNA iNhiM / / 347 / / (saMbodhaprakaraNam gurusvarUpaadhikAra) darzanajJAnAbhyAmeva tIrthaM pravarttata ityatra doSamAhadaMsaNanANaThiaMjai, titthaM to seNiyAiA smnnaa| iya NaraesuppattI, tesiM juttA Na vuttuM je||202|| 'dNsnn'tti| darzanajJAnAbhyAM sthitaM yadi tIrtha manyase tvaM tadA zreNikAdayo'pi zramaNAH prAptAsteSAmapi jnyaandrshnbhaavaat| 'iyaM' evaM 'teSAM' zreNikAdInAM narakeSUtpattirna vaktuM yuktA, zramaNaguNayuktasya narakeSvanutpAdAditi / / 202 / / kiJcatitthassa ThiI micchA, vAsasahassANi ikkavIsaM c| jeNaM savvasamAsu vi, daMsaNanANAi~ jaggaMti / / 203 / / 'titthassa'tti / tIrthasya sthitirekaviMzativarSasahasrANi yA bhagavatA bhagavatyAmabhihitA sApi mithyA syAt, yena sarvAsu SaTsvapi samAsu darzanajJAnAni jAgrati, tathA ca cirakAlamapi tiirthaanussjnprsktiriti||203|| api casavvagaIsu vi siddhI, tabbhavasiddhI aNuttarANa bhave / tamhA NiyaMThasaMjamadugammi titthaM ThiyaM hoi||204 / / 'savvagaIsu vitti| sarvAsvapi gatiSu siddhiH syAt, samyagdarzanajJAnayuktAnAM sarvagatiSvapi bhaavaat| tathA 'anuttarANAm' anuttaropapAtikadevAnAM tadbhavasiddhiH syAt, teSAmanuttarajJAnadarzanopetatvAt, na caitadiSTaM tasmAnirgranthadvike-bakuzapratisevakalakSaNe saMyamadvike ca-itvarasAmAyikacchedopasthApanIyalakSaNe tIrthaM sthitaM bhavatIti pratipattavyam, tasmAttIrthasthityanyathAnupapattyA cAritraM siddhm||204|| (gurutattvavinizcaya prathama ullAsa, zloka 202-204 mUla-TIkA) 'ittr'tti| yAvaddvaye'pyete'nudhAvanti tAvaditvarasAmAyikacchedopasthApanasaMyamAvanudhAvataH, yAvaccaitau tAvaddvau nirgranthAvanudhAvatastadyathA-bakuzaH pratisevakazca / yAvanmUlaguNapratisevanA tAvatpratisevakaH, yAvaduttaraguNapratisevanA tAvadbakuzaH, tato yAvattIrthaM tAvadbakuzAH pratisevakAzcAnuSajantIti nAcAritraM prasaktaM prvcnm||12|| (gurutattvavinizcaya prathama ullAsa zloka 92 TIkA) eSaiva sarvatIrtheSu vyavasthetyAhuH :savvajiNANAM niccaM bakusakusIlehiM vaTTae titthaM / navaraM kasAyakusIlA apamattajaI vi sttenn||61|| [175] For Personal & Private Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha sAdhanA yAda AvI jAya ane pUrvabhavanuM jJAna pragaTa thAya. te ja rIte pAMcamA ArAnA cheDe zAsana viccheda thavAnuM che ema zAstramAM lakhyuM, chatAM pAMcamo Aro pUro thayA pachI chaTThA ArAmAM, paNa jAtismaraNajJAna vagerethI samyagdarzana ane samyajJAnanI prApti thai zake. eTale samyagdarzana ane samyajJAnanI prApti dareka kALamAM cAre gatimAM zakya che. zrI RSabhadeva prabhuthI pUrve bhUtakALamAM pahelA ArAmAM, evA paNa yugaliko hoya ke jemane jAtismaraNajJAna Adi dvArA samyagdarzana ane samyajJAna prApta thayAM hoya. chatAM pahelA ArAmAM A bharatakSetramAM zAsana vidyamAna hatuM tevuM koI zAstramAM kahyuM nathI. sabhA : jAtismaraNajJAna pAme tenAmAM samyagdarzana Ave ja ? sAhebajI : nA, tevo niyama nathI. paNa jAtismaraNajJAna samyagdarzana pAmavAmAM koIne nimitta thaI zake. jAtismaraNajJAna prakAranAM che. hitakArI ane ahitakArI. ghaNAne paralokanuM jJAna thAya to te tenA mATe ahitakArI hoya. tamane 52lokanuM jJAna nathI te tamArA mATe salAmatI che; kema ke AgalA bhavanI khabara paDe to ahIM rokakaLa, chAtI kUTavAnuM cAlu thAya. are ! pUrvabhava yAda karI karIne duHkhI thaI jAo. pUrvabhavamAM devalokamAM hoya tyAM zreSTha riddhi-siddhi bhogavI evuM yAda Ave, tethI roja raDI raDIne du:khI thaI jAya. sabhA (ziSya) : tethI vairAgya paNa Ave ne ? sAhebajI : tame vairAgya pedA karavAnI javAbadArI lIdhI che ? game teTalI samaja Apo to paNa jIvamAM pAtratA na hoya to dharma na pAme. atyAre paNa jAtismaraNajJAnanA dAkhalA bane che. temAMnA keTalAka to vaijJAnikoe paNa noMdhyA che, sArA prophesaroe paNa noMdhyA che. te vAMco to tamane thAya ke temane potAno pUrvabhava jANyA pachI saMtApa, kleza, rAga-dveSa vadhyA che. te jANakArIthI temanA AtmAne jIvanamAM sAcI dizA maLI ke tattvadRSTithI jIvanano rAha palaTAyo hoya, tevuM kazuM banyuM ja nathI. ahitakArI jAtismaraNajJAnanI koI kiMmata nathI. hitakArI jAtismaraNajJAna thAya to paNa samyagdarzana sudhI jIva pahoMce ja tevo niyama nathI. koIne sAmAnya dharmazraddhA to koIne bodhibIjanI prApti paNa karAve. pahelA, bIjA ArAmAM yugaliko samyagdarzana, samyajJAna pAme paraMtu samyag cAritranI prApti nathI. teo sarvavirati pAmI zakatA nathI. sarvavirati na hoya tyAM sudhI zAsana nathI. sarvaviratithI ja zAsananI sthApanA che ane sarvaviratinA aMta sAthe zAsanano aMta che. zAstramAM Thera Thera lakhyuM ke tIrtha ekalA samyagdarzana ke ekalA samyajJAnathI TakavAnuM nathI, paraMtu samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritranA sahaastitvathI sarvajinAnAM bhrtairvtvidehtiirthkRtaam| nityaM bakuzakuzIlAbhyAM varttate tIrtham / pulAkAdInAmalpatvAt kdaacitktvaacc| navaraM kevalamayaM vizeSa: sattvena = kaSAyasattayA / apramattayatayo'pi saptamaguNasthAnavartino'pi kaSAyakuzIlA bhaNyante / ata evaMbhUtAH kaSAyakuzIlA api yAvattIrthaM bhavantIti bhAvaH / / 61 / / 175 / / ( samyaktva prakaraNa - darzanazuddhi prakaraNa caturtha sAdhutattva vivaraNa zloka 61, kula 175mo zloka) For Personal & Private Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatItha - caturvidha zrIsaMgha 23 TakavAnuM che. atyAre jainomAM evo varga che ke je ekalA samyagdarzananI ja vAta kare che. temane sammacAritra sAthe levAdevA nathI. paNa temane khabara nathI ke AgamomAM lakhyuM che ke A tIrtha ekalA samyagdarzana ke ekalA samyajJAnathI kadI TakyuM nathI ke TakavAnuM paNa nathI. sabhA e loko bhAvacAritrane to mAne ja che ne ? sAhebajIH hAlamAM bhAvacAritra che ja nahIM tema kahe che. AvA ekAMta nizcayavAdIne saMgha bahAra karavA tema AgamomAM kahyuM che. ekalA samyagdarzana ke ekalA samyajJAnamAM tIrtha nathI kahyuM. tIrthamAM to samyagdarzana, samyajJAna ane samyakyAritra traNeno mAtra avakAza ja nahIM paNa hAjarI ane sAtatyarUpe astitva paNa joIe, to ja tIrtha aviccheda rahe. temAM paNa cAritranI pradhAnatA che. bhagavAnanI pahelI dezanA niSphaLa gaI ane bIjI dezanAmAM tIrtha sthapAyuM; kema ke ahIM bIjI dezanAmAM ja cAritranA sAtatyanI saMbhAvanA che. bhAvacAritra gItArthanI nizrA vinA Take nahIM, eTale jIvaMta vyaktirUpa tIrtha pahelAM joIe. vaLI, anusaraNa mATe dvAdazAMgI paNa avazya joIe. jo e be tIrtha hoya to ja trIjuM tIrtha sthApI zakAya. pahelAM be bhAvatIrtha na hoya ane trIjuM bhAvatIrtha sthApI zakAya te na bhUto na bhaviSyati' jevuM che. tIrthasthApanAno krama ja A che. tIrthakaro pahelI dezanAmAM tripadI ApIne tIrthasvarUpa paTTadharo sthApe che ane teo paropakAra arthe dvAdazAMgInI racanA kare che, jethI AlaMbanarUpe zAstro sthApita thaI jAya che. pachI tene anusaranAra cAritradhara mahAtmAono samUha te gaccha, kula, gaNarUpe prasiddhi pAme che. are ! mahAnizItha sUtramAM to AvA cAritradhara mahAtmAonA samUharUpa gacchane ja saMgha zabdathI prabodhyo che; kema ke tyAM saMgha zabdano vyutpattiartha barAbara saMgata thAya che. saMgha zabda saMghAta-samUha arthamAM che. mokSasAdhaka guNono samUha jemAM che evA janasamudAyane saMgha kahevAya. A bhavacakramAMthI taravA mATe AlaMbanarUpa-sAdhanarUpa bane evA AdhyAtmika guNono samUha je janasamudAyamAM che, te janasamudAya zrIsaMgha che. bAkI bIjA guNonA samudAyane saMgha kahyo nathI. guNo to anya vyaktiomAM paNa hoya, paraMtu je guNo mokSe na laI jAya, AtmakalyANa na kare tevA guNonI ahIM vivakSA nathI. ahIM to je guNo tamane bhavasAgarathI pAra utAre, saMsArasAgarathI tamane taravA mATe anukULatA karI Ape tevA vizuddha guNo levAnA. mAtra puNya baMdhAvI Ape te guNo nathI levAnA. tamane bhautika sukha-sagavaDamAM goThavI Ape evA puNyanA kAraNarUpa guNonI ahIM koI kiMmata nathI. samyagdarzana, samyajJAna, samyakyAritra svarUpa mokSasAdhaka paripUrNa guNono samUha bhAvacAritradhara muniomAM che. tethI teno gaccha te ja tattvathI tIrtha che. zAsanamAM eka nahIM paNa aneka gaccho hoya che. prabhu vIranA ja nava gaNa hatA. temanA ziSyo, praziSyo laIe to hajAro thAya. tIrthaMkaranA kALamAM paNa eka gaccha nathI, paNa gacchono samUha hoya che. gaccha eTale eka gItArtha gurunA anuzAsanamAM rahelA cAritrasaMpanna sAdhuono samUha. AvA aneka gacchomAM samAna sAmAcArIvALA gaccho hoya te badhAne bhegA karIe to te gacchonA samUhane kula kahevAya. munijIvanamAM For Personal & Private Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha paNa cAritrano je AcAra che temAM amuka prakArano taphAvata Ave to tene sAmAcArIbheda kahevAya. eka kulanI eka sAmAcArI. 'sAmAcArIbheda kulabhedanuM niyAmaka dhoraNa che. sAmAcArIno bheda hoya tevAM judAM judAM kulonA samUhane gaNa kahevAya che. samAna sAmAcArIvALA gacchonA samudAyane kula, kulonA samudAyane gaNa ane AvA aneka gaNa bhegA thAya eTale zrIsaMgha kahevAya. sabhA : sAmAcArIbheda eTale ? sAhebajI sAmAcArI e AcAranA by-laws-gauNa niyamo che. sarva susAdhuo paMcamahAvratadhArI hoya arthAt pAMca mahAvrato to dareka pALatA hoya. paraMtu amuka kSetramAM evA saMyogo hoya ke gacchamAM speziyala niyama karavo paDe. te te dravya-kSetra-kALanI apekSAe peTA AcAranA niyamomAM hitakArI pheraphAra thAya ane tethI lAMbe gALe gacchomAM je paraspara vartanano bheda dekhAya te sAmAcArIbheda kahevAya. sabhA : dAkhalo Apo. sAhebajI : sAdhu porisi samaye pAtarAM paDilehaNa kare, ane bhikSAno samaya thAya tyAre vahoravA nIkaLe A sAmAnya AcAra che. have jyAM bahu sApa-vIMchI vagere jaMtuono upadrava hoya tevA kSetramAM vihAra karatAM karatAM gayA hoya tyAM AvI jIvAtonA upadravanA kAraNe gItArtha gurune kahevuM paDe ke, bhikSA samaye pAtarAonuM pharI paDilehaNa karavuM. paNa A niyama te kSetranA gacchamAM ja lAgu paDe. paraMtu lAMbo samaya tevA kSetramAM vicaravAthI te gacchanA rojiMdA AcAramAM A vaNAI gayuM hoya. tethI A niyama sAmAnya sAdhu rahasya jANyA vinA paNa niyata pALe. pachI bIjA gacchanA sAdhu bhegA thAya eTale kahe ke amAro A AcAra che. bIjo sAdhu kahe ke amAro A AcAra che. amane guru taraphathI A vyavahAranI zikSA maLela che. to AvA zAstraabAdhita AcArabhedamAM kahI de ke koI vAMdho nahIM, gacchabhede AcArabheda saMbhavita che. AvA taphAvatathI koInuM mahAvratarUpa cAritra niSphaLa thaI jatuM nathI. tevI ja rIte koI kSetramAM amuka dravyano upayoga sAdhune ajayaNA AdinuM vipula kAraNa banatuM hovAthI gocarImAM te dravya na lAvavAno nizrAdAyaka gurue Adeza karyo hoya, je lAMbA samaye tyAgarUpe rUDha thayo. jyAre bIjA gacchamAM te dravya bhikSAmAM vaparAtuM hoya ane zAstrano paNa koI bAdha na hoya to vAparanAra cAritrabhraSTa thatA nathI. AvA peTA niyamomAM gacchomAM paNa aneka taphAvata hoI zake. kAraNavazAt UbhA thayA hoya, gItArtha guru bhagavaMte te te kALane dhyAnamAM rAkhIne lAbhAlAbhano vicAra karIne pharamAvyA hoya, to AvA sAmAcArIbhedamAtrathI saMyamI sAdhuone paNa zithila ke asaMyamI mAnavA te gerasamaja che. 1 kulaM cAndranAgendrAdi, gaNastrayANAM kulAnAM samAnasAmAcArIkANAmata eva parasparasApekSANAM samavAyaH, saMghastu sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAsamudAya iti / / 419 / / (upadezapada0 zloka 419 TIkA) 2 kulaM candravidyAdharAdi, kulasamudAyo gaNaH, caturvarNaH sngghH| (upadezamAlA heyopAdeyA zloka 70 TIkA) kulaM nAgendra-candrAdi, gaNa: kulasamudAyaH, gaNasamudAyaH saGghaH caturvarNarUpo vA, (bRhatkalpasUtra0 zloka 1672 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 295 dezakALanA pheraphArathI AvA aneka pheraphAra saMbhavita che. AvA AcAraviSayaka gauNa pheraphAra bhUtakALamAM paNa sAmAcArIbhedarUpe hatA ane vartamAnakALamAM paNa rahe che. gaNamAM aneka sAmAcArIbheTavALA samUha paNa Ave, jyAre kulamAM eka sAmAcArIvALA ja hoya. A gaccha-kula-gaNa dvArA saMghanuM mALakhuM tamArA magajamAM spaSTa thavuM joIe. dareka gacchano anuyAyI zrAvaka ane zrAvikA varga paNa hoya che; kAraNa ke zrAvako paNa AtmakalyANa karavA mATe gItArtha gurune jIvanamAM mArgadarzaka tarIke avazya svIkAre che. teo gRhasthaziSya bane che. A zAstrIya vyavasthA che. je gItArtha gurunuM zaraNuM svIkAryuM te gacchano te zrAvaka kahevAya. TUMkamAM, te te gacchanA sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA paNa mULa saMghano peTA saMgha thAya. AvA aneka gacchonuM kula bane, aneka kulono gaNa ane aneka gaNono saMgha bane. A gaccha-kula-gaNonI saMghanA administrationvahIvaTamAM javAbadArI paNa zAstramAM batAvI che. vahIvaTI baMdhAraNa samajavA prathama saMghanuM mALakhuM samajavuM ja paDe. je na samaje tene zAsana-saMghanI vyavasthAnuM bhAna na thAya. atyAre to saMgha ke saMghanuM mALakhuM zuM hoya tenuM rekhAcitra ja tamane khabara nathI. saMkSepamAM eka gItArthanizcita susAdhuno samUha te gaccha, eka sAmAcArIvALA gacchono samUha te kula, bhinna bhinna sAmAcArIvALA kulono samUha te gaNa ane bhinna bhinna vAcanA paraMparAvALA gaNono samUha te saMgha. A rIte tIrthakara trIjA bhAvadharmatIrtharUpa caturvidha saMgha nAmanI mahAna subaddha saMsthAnI sthApanA kare. . sabhA saMghanI upara koNa Ave ? sAhebajI saMghAcArya hoya. paraMtu saMghAcArya kAyama mATe hoya ja tevo ullekha zAstramAM maLato nathI. prastutamAM pahelAM be tIrthane je anusare te ja trIjA zrIsaMgharUpa bhAvadharmatIrthamAM Ave, eTale subaddha anuzAsana ApameLe AvI gayuM. taMtra poluM rahetuM nathI. sabhA saMgha ja sarvoparI na kahevAya ? saMghAcAryanI zuM jarUra ? sAhebajI AkhA saMghane mArgadarzana ApanAra vyakti to joIe ne ? jema ke gaNadhara saMghAcArya ja hatA. chatAM zAsanamAM saMghAcArya anivArya nathI, paNa hoya to sAruM. na hoya to gItArthanA anuzAsanathI paNa zAsana cAle. ekAMta nathI. 14 pUrvadhara zrI sudharmAsvAmI saMghanAyaka-saMghAcArya hatA. temanA pachI jaMbusvAmI hatA. AvA saMghAcArya dareka gaccha-kula-gaNane mAnya thAya, sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikArUpa samasta caturvidha saMghamAM jemanI AdeyatA hoya. vaLI, eTalA jJAnasaMpanna-pratibhAsaMpanna-guNiyala hoya ke AkhA saMghane sacoTa-yogya mArgadarzana ApI zake, saMghanAM vighno dUra karI zake, zAsanaprabhAvanA mATe subaddha rIte saMghanI zaktine channelise-pravAhita karI zake. tevI samartha vyakti saMghAcArya tarIke hoya to zAsanano jayajayakAra thAya. chatAM saMghAcArya na hoya to saMgha, saMgha ja na gaNAya tevuM zAstramAM nathI, ane kheMcI tANI game tene saMghAcArya banAvAya to zAsanane bhAre nukasAna paNa thAya; kAraNa ke netRtva dhAraNa karanAra vyaktimAM lAMbI dIrghadRSTi, gaMbhIratA Adi aneka utkRSTa guNo joIe. saMghamAM hAlanI pravRttinuM 100 varSe bhAvi phaLa zuM? ane jAhera kSetramAM aniSTanA nivAraNa mATe subaddha vyavasthAtaMtra kevI khUbIvALuM joIe, tenuM talasparzI jJAna na hoya ane sattA soMpAya to anusaranArA samasta vargane moTA ahitanuM kAraNa bane. samucita guNo vinAnI sarvajanamAnyatA For Personal & Private Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha jAhera kSetramAM jokhamI pUravAra thAya che. tethI saMdhAcAryano anivAryatArUpe zAstramAM Agraha nathI. paDatA kALamAM bhagavAne chelle gItArthanA hAthamAM zAsana soMpyuM che. caturvidha saMgha eTale A rItanuM mALakhuM che, je cAritradhara mahAtmAothI ja zarU thAya che. sabhA : Aje saMghanI vyavasthA che ? sAhebajI H jaghanya dhoraNe gItArthanizrita susAdhunA gaccharUpe to te avazya vidyamAna che. te maryAdita dhoraNe paNa na hoya to zAsanano viccheda kahevo paDe. paraMtu samagra jainone AvaratI subaddha saMghavyavasthA to kevI hoya te zAstramAM darzAvI che, jenuM varNana dharmatIrthanA saMcAlanamAM Avaze. sAMbhaLazo tyAre khabara paDaze ke tame zuM anukaraNa karo cho ane zuM nathI karatA, ane zAstronuM anuzAsana na jhIlavAthI pariNAma zuM AvyuM che, te badhuM eDamInIsTrezananA varNanamAM AvI jaze. atyAre to saMghane bhAvatIrtha svarUpe oLakhAvuM chuM. A badhA sAmUhikarUpe jIvaMta dharmatIrtha che. pAMce jIvaMta dharmatIrthanuM varNana karyA pachI jaMgamatIrthanI apekSAe je sthAvara tIrtha kahyuM che te sthAvara tIrthanuM sAMgopAMga vivecana karIzuM, eTale dharmatIrthanI vyAkhyArUpe oLakhANa pUrI thaze. je gaccha gItArthanizrita nathI te coranI pallI che : sabhA : AvA gItArthanI nizrAmAM je saMgha nathI, te saMgha kevo ? sAhebajI H tenA mATe zAstramAM bahu kaDaka zabdo che. AgaLa kahIza; kema ke AmAM ghaNA zabdo tamArA mATe to navA ja che. tame gaccha zabda sAMbhaLyo haze, paraMtu kula, gaNa to navA ja haze. kalpasUtramAM Ave che ke AkhuM zAsana cAritradharathI sthapAya che ane temanAthI ja cAle che. cAritradhara che tyAM sudhI A zAsana che. cAritradharanI A zAsanamAM atyaMta kiMmata che, pradhAnatA che. vyavahAramAM paNa moTe bhAge 'zramaNasaMgha' zabda ja bolIe chIe. vaLI, 'caturvidha saMgha' ekalo nathI bolatA, paNa 'zramaNapradhAna caturvidha saMgha' bolIe chIe. A ja darzAve che ke cAritradharathI ja A zAsananuM maMDANa-saMcAlana-vyavasthA-vahana che. paNa te cAritradharano prAraMbha gItArtha ke tenA zAstrIya anuzAsana vinA che ja nahIM. tethI tIrthano prAraMbha tIrthasvarUpa gaNadharothI ja thAya che, je prathama dharmatIrtha che, ane temaNe racelAM zAstro te bIjuM dharmatIrtha che ane `te baMnenA zaraNamAM rahela saMgha trIjuM dharmatIrtha che. je gItArtha gurunI nizrA ke anuzAsanamAM nathI tevo game teTalo sAdhu-sAdhvIno samudAya hoya tene zAstramAM gaccha ja kahyo nathI. tame sAMbhaLI na zako tevA zabdo vAparyA che. 'coranI pallI che" tema kahyuM che. sabhA : atizayokti lAge che. sAhebajI H tamane atizayokti lAge paNa jJAnIo tarkapUrvaka sAbita karI Ape. dharmanuM kSetra eTaluM pavitra che ke, Akho saMsAra choDIne je munijIvana svIkAre che, tene jagata pavitra AtmA tarIke jue che ane 1 caturvarNamahAsaGghapramodaparakAraNam / dvAdazAGgaM punarjenaM, vacanaM puramucyate / / 101 / / vAstavyakA janAstatra, ye tadAdezakAriNaH / te va ca vaturvargA, yathokta muLamUSaLA:||22|| (35miti0 caturthaprastAva) For Personal & Private Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha pavitratAnA nAme hAtha joDe che. ame navA gAmamAM jaIe to tyAM amArAM koI sagAM-vahAlAM nathI hotAM, chatAM loko bhaktithI hAtha joDe, page lAge, sevA-suzruSA kare. tenuM kAraNa teo mAne che ke A pavitra jIvana jIvanArA mahAtmA che. A kAraNe ja vizvAsa kare che. are ! amArI pAse je koI zraddhAthI jinavANI sAMbhaLavA Ave che tene paNa vizvAsa che ke bhagavAna je kahI gayA che te ja A mahAtmA kaheze, temanI pAsethI bhagavAne kahe kaheluM tattva ja upadezarUpe maLaze. A vizvAsanuM kAraNa ame mahAvIra paramAtmAno veza svIkAryo che. mahAvIranA saMtAna sAdhu tarIke lokamAM vicarIe chIe, tethI ja mahAvIranA anuyAyIo amane zraddhAbhaktinI najarathI jue che. loko vizvAsathI Avo vyavahAra kare ane ame ja mahAvIranAM zAstra, temanI AjJA ke temanA baMdhAraNane samarpita na hoIe, to vAstavamAM amane dhUtArA kahevAya ke sAdhu kahevAya ? tethI coranI pallInI upamA jarAya khoTI nathI. " je upadezaka sAdhu usUtrabhASaNa kare che te kasAI karatAM paNa vadhAre bhayaMkara che ? upadeza ApanAra je sAdhu pATe besIne usUtrabhASaNa kare che tenA mATe paNa lakhyuM che ke, bakarAM kApanAra kasAI ocho kharAba che, A sAdhu kasAI karatAM vadhAre bhayaMkara che. A ja upamA ApI che; kema ke kasAI to bakarAMne baLajabarIthI pakaDI lAve che, bakarAM kAMI sAmethI kasAI pAse AvatAM nathI. parANe lAvIne enuM eka bhavanuM ja mota kare che, jyAre ahIM to dharmabuddhie vizvAsathI AvelAne UMdhA mArge caDAvIne tenA AtmAnA eka bhavanuM nahIM paNa ghaNA bhavanuM mota sarje che. A bhAvahiMsA che, je dravyahiMsA karatAM kai gaNI vadhAre hAnikAraka che. sabhA : sAco mArga mAnI kaheto hoya to ? sAhebajI : upadezaka sAco mArga mAnIne kaheto hoya to pUrNajJAnInA vacananA anusAre kahe ne ? je bhagavAnanI AjJA mujaba upadeza Ape tene to jagatamAM-kalikAlamAM eka ja zaraNa-AdhAra kahyo che. pU. AnaMdaghanajI mahArAjAe lakhyuM ke "dharma nahIM koI jaga sUtra sarIkho." ahIM to viparIta bole che tenI ja vAta (TIkA) che. jainazAstro jyAre upamA Apaze tyAre te upamA bhale kaDaka-AkarI-sahana na thAya tevI tejAbI lAge, paNa artha vicArazo to vedhaka satya haze. zAstrakAro khoTI atizayokti ke mRSAvAda karatA nathI. 1 svayamakriyApravRttaM jIvamapekSya gurorna dRSaNam, tadIyAvidhiprarUpaNamavalambya zroturavidhipravRttau ca tasyonmArgapravartanapariNAmAdavazyaM mahAdUSaNameva, tathA ca zrutakelino vacanam-"jaha saraNamuvagayANaM, jIvANa siro nikiMtae jo u| evaM Ayario vi hu, ussuttaM paNNaveto ya" [upadezamAlA-518] / (voviMziva sno 26 TI) na kevalaM pravrAjayan vitathaM prarUpayannapItyAha'jaha' gAhA, yathA zaraNaM bhayArtaprANalakSaNam, upagatAnAmabhyupagatAnAM jIvAnAM dehinAM nikRntati chinatti zirAMsi mastakAni yastu sa tathA durgatAvAtmAnaM kSipatIti varttate, evamanenaivopamAnenAcAryo'pi gururapyAstAmaparaH, huralaMkAre, utsUtramAgamAduttIrNaM prajJApayan prarUpayan, tu zabdAdAcaraMzca tAn AtmAnaM ca durgato kSipatIti / / 518 / / (upadezamAlA zloka 518 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha je mAbApa saMtAnone dharmanA saMskAra nathI ApatAM te kasAI karatAM paNa vadhAre kharAba che : tamArA mATe paNa zAstramAM kahyuM che ke je mA-bApa potAnAM saMtAnone dharmanA saMskAra nathI ApatAM, temanA Aloka-paralokanI hitaciMtA nathI karatAM ane pApamAM ja pAvaradhAM kare che, te mA-bApa kasAI karatAM paNa vadhAre kharAba che. sabhA : saMtAno mAnatAM ja nathI, zuM karIe ? sAhebajIH janma Apyo ane nAnAM hatAM tyAre mAnatAM hatAM paraMtu tyAre keLavyA nahIM, khoTAM lADa karyA. nAnapaNathI barAbara ghaDatara karyuM hoya chatAM ayogya pAke to tamArI javAbadArI na Ave. paNa ghaDatara karavA mahenata ja na karI hoya ane tethI temanuM jIvana bagaDe to tamArI javAbadArI Ave ja. jinAjJA pramANe ghaDatara karavA prayatna karyo hoya to tamArI javAbadArI nathI. sabhA : pahelAM AvI samaja nahotI, ane have chokarAMo mAnatAM nathI, to vacalo rasto kharo ? sAhebajI : zAstramAM lakhyuM ke zrAvake saMsAra mAMDatAM pahelAM gRhastha tarIkenI mArI javAbadArI zuM te samajavAnuM che. na samajyA ane ema ne ema jhaMpalAvyuM hoya to phaLa bhogavavuM paDe. kAle abUjha dIkarAne dukAne besADo ane pelo UMdhuM mArIne Ave, ane pachI kahe ke "mane khabara nathI eTale Ama thaI gayuM to phaLa na bhogavavuM paDe ? sabhA : ame saMtAnonI AlokanI ciMtA karIe chIe. sAhebajI : AlokanI paNa hitaciMtA nathI karatA. zAstro kahe che ke mA-bApe saMtAnonI bhautika ane Atmika ema baMne prakAre hitaciMtA karavAnI che. AryaparaMparAmAM mA-bApa banavuM eTale moTI javAbadArI che. A anArya deza nathI. ApaNA AcAra-kartavyo badhuM juduM che. je zAstro mA-bApane paNa ATaluM kaDakAIthI kahe to gurune kartavya cUke to na kahe ? tethI zAstramAM je kahyuM che ke "je gaccha jinAjJAno bhaMjaka che, jyAM jinAjJA che ja nahIM, te gaccha to sAdhunA vezamAM rahelA coronI pallI che" te bhAvArthathI ucita ja che. saMkSepamAM sAra e che ke jyAM uparanAM be tIrthanuM anuzAsana nathI tevA gacchane gaccha samajavAno nathI. A baMnenuM sevana che te gaccha ja gaccha che. gacchono samUha te kula ane kulono samUha te gaNa. tenI sAthe dareka gacchanA sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA paNa AvI jAya. eTale Akho jinAjJAnusArI saMgha thayo, jemAM badhA bhagavAnanI AjJAmAM che. tame jinAjJA sIdhI na samajI zako to sadguruo pAsethI jANo, samajo ane tene anusaravA samarpita bano. samarpita thayelAne upadeza karavAnI ane pAlana karAvavAnI javAbadArI gItArthanA mAthe che. A pariprekSyamAM vicAro to zrIsaMghanuM sabhyapada tamArI pAse che ke nahIM te tamArI jAte nakkI karI lejo. mAre koIne kensala paNa nathI karavA ane koIne pravezapatra paNa nathI ApavuM, mAtra zAstranuM dhoraNa batAvavuM che ke AvA hoya te ja saMghamAM Ave. For Personal & Private Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha zrIsaMghanI tArakatAnuM rahasya : zrIsaMghane alaga dharmatIrtha kahevA pAchaLa kAraNa zuM ? te paNa bahu samajavA jevo muddo che; kema ke gaNadharomAM potAne ane jagatane tAravAnI zakti che mATe teo tA2ka tIrtha banI zake. jyAre saMgha to je jIvo bhavasAgarathI kaMTALyA che, ane tA2ka tIrthanA zaraNe ArAdhanA mATe AvyA che, tevA jIvono samUha che. have je pote ja ta2vA mATe koInI sahAya le che ane zaraNuM svIkAravA mAMge che, tevA jIvo pote ja tA2ka tIrtha kevI rIte banI zake ? gaNadharomAM to vyaktigata tIrthapaNuM bese tema hatuM, dvAdazAMgImAM paNa tArakatArUpe tIrthapaNuM samajAya tema che, paNa zrIsaMgha to je svataMtra rIte tarI zakatA nathI tethI bIjAno Azaro laIne taravAno prayatna karI rahyA che, tevA sahAyanA icchuka nabaLA jIvono banelo che, te AkhA jagatane tAravA mATe lAyaka tIrtha kevI rIte bane ? 299 zrIsaMghanI tA2katAne spaSTa karavA A prazna karuM chuM. dA.ta. koI mANasa dariyAmAM chabachabiyAM karato hoya, bahAra nIkaLavA prayatna karato hoya, thoDuM thoDuM mAMDa mAMDa sahAyathI tarato hoya; tyAre tamane koI kahe ke Ane pakaDIne tame tarI jAo, kAraNa ke A pAra utA2nA2 che, to te kevuM lAge ? tema zrIsaMghamAM samAveza pAmatA sAmAnya ArAdhako je tIrthanA zaraNe ja AvelA che, te svayaM tIrtha kevI rIte bane ? to zAstra kahe che ke zrIsaMghamAM game te eka vyaktine ame svataMtrarUpe tIrtha kahetA nathI, paraMtu bhavasAgaramAMthI taravA prayatnazIla sarva ArAdhakono je samUha che te ja tIrtha che. vartamAnamAM ghaNA 'saMgha mahAna' 'saMgha mahAna'nA nAme kUdakA mAre che, paNa temAM to tene potAne ja saMghanA nAme caDI besavuM hoya che. sabhA : zrIsaMgha pacIsamo tIrthaMkara che ne ? sAhebajI : hA, cokkasa. are ! tame to pacIsamo tIrthaMkara kaho cho, paNa huM to saMghane pahelo tIrthaMkara kahIza. 'sAcA saMghanA mahimAnuM tamane bhAna nathI. varNana cAlu karIza to moM pahoLAM thaI jaze. zAstramAM lakhyuM ke zrIsaMgha tIMrthaMkara anaMtara, tIrthaMkara samakakSa ane tIrthaMkara karatAM adhika pUjya che. zrIsaMghanI mahAnatA, tArakatA samajavA tamArI buddhimAM sAcA khyAlo sthApita karavA mAMguM chuM. prastutamAM saMghaghaTaka eka vyakti mahAna nathI, ahIM samUhanI mahAnatA che. manamAM samUhanuM mahattva sthApita karavA spaSTa buddhi keLavavI paDe. vyavahA2mAM paNa koI eka vyaktinA prabhAva-baLa karatAM samUhanuM saMgaThanabaLa ghaNuM vadhAre hoya che. vaLI, AmajanatA, lokamAnasa para to samUhano pratApa-prabhAva judo ja paDe che. saMghamAM bhavasAgarathI taravA AvelA jIvo che, je bIjAnI sahAyathI taravA mAMge che, prayatnathI tarI rahyA 1 sattIe saMghapUA visesapUAu bahuguNA esA / jaM esa sue bhaNio titthayarANaMtaro saMgho / / 1134 / / guNasamudAo saMgho pavayaNa tityaMti hoMti egtttthaa| titthayaro'via eaM Namae gurubhAvao ceva / / 1135 / / tappuvviA arahayA pUi apUA ya viNayakammaM c| kayakicco'vi jaha kahaM kahei Namae tahA titthaM / / 1136 / / eammi pUiammI Natthi tayaM jaM na pUiaM hoi / bhuvaNe'vi pUNijjaM na guNadvANaM tao aNNaM / / 1137 / / tappU ApariNAmo haMdi mahAvisayamo muNeavvo / taddesapUao'vi hu devayapUATUTIQUI ||138 || (paMcavastu mUta) For Personal & Private Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha che, sarva jIvo guNiyala che. tevA guNanA samUhathI bharela sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikArUpa zrIsaMgha bhego thAya to tenAM baLa-prabhAva judAM ja hoya che. mahAjJAnI gItArtha ekalA beThA hoya, tene badale temanI nizrAmAM AvelA aneka pAtra jIvo sAdhanA karatA hoya, to temanI vidhavidha sAdhanA ane sAmUhika ArAdhanAmaya vAtAvaraNa anekane dharmaprAptimAM prabaLa sahAyaka bane, anekane ArAdhanA karatA joIne anekane ArAdhanAnI preraNA maLe. 'guNiyala samUhamAM je preraNA ApavAnI zakti, avalaMbana banavAnI zakti, sahAyaka banavAnI zakti che te apekSAe eka vyaktimAM nathI. tethI zrIsaMghamAM vyakti karatAM advitIya kakSAnI tArakatA che. jema tIrthasvarUpa vyaktimAM tAravAnuM sAmarthya che, tema zrIsaMghamAM paNa tAravAnuM vizeSa sAmarthya che. vyakti karatAM samUhanuM mahattva, zakti, prabhAva, aizvarya, AlaMbana, prerakatA anokhAM che. tethI tIrthakaroe sAmUhika tArakatAne anulakSIne zrIsaMghane tAraka dharmatIrtha kahyuM. tame tamArI manodazA vicAro ke upAzrayamAM Avo tyAre eka paNa sAmAyika karanAra na hoya to tamane sAmAyika karavAno ullAsa nahIM thAya, paNa pa0 jaNa sAmAyika karatA hoya to tarata ullAsa thAya che. samUhamAM A rIte je sahAya karavAnI zakti che, te pracaMDa sAmarthyavALI paNa eka vyaktimAM nathI. tene sAme rAkhIne bhagavAna zrIsaMghane paNa tAraka tIrtha ja kahyuM, kema ke aneka jIvone tenA AlaMbana-preraNAthI taravAnuM mana thAya che. zrIsaMgha eTale evo janasamUha che ke jenA guNo-ArAdhanA joIne, tenI mokSamArganI pravRtti joIne aneka jIvo saMsAramArgathI nIkaLIne mokSamArgamAM joDAI javA taiyAra thaI jAya che. zAstramAM samUhanI paNa aneka sthAne yazogAthA che. vyaktigata arihaMta mahAna che, pUjya che, paraMtu tenAthI arihaMtapada ghaNuM mahAna che; kAraNa ke arihaMtapadamAM to anaMtA arihaMtono samUha samAviSTa che. vyakti karatAM samUha mahAna pUjyatA dharAve che e abhigamathI navakAramAM paNa paMcaparameSThinAM pAMca pado bahuvacanathI rajU karAyAM che. vaLI AcAryapadamAM birAjamAna vyakti paNa namo loe savvasAhUNaM pada dvArA sAdhupadane namaskAra kare che. navapadamAM paNa vyakti nahIM paraMtu vyaktionA samUharUpa padanI ja pUjA che. tethI siddhacakra zreSTha pUjanIyatA dharAve che. amane ghaNA pUchavA Ave ke maMdiramAM siddhacakranI pUjA karIne pachI bhagavAnanI pUjA thAya ? to javAba che ke thAya ja; kema ke navapada arihaMtathI adhika che. ekalA arihaMta karatAM navapadano mahimA vizeSa che. vyakti karatAM vyaktiono samUha adhika mahAna che A niyama jena zAsanane paNa svIkArya che. zrIsaMghaghaTaka vyaktionI vizeSatA : ahIM saMghamAM, ArAdhanA karavA AvelA, thoDI ochI zaktivALA, zaraNa ane sahAyanI apekSA rAkhe tevA jIvo paNa hoya, chatAM sahu bhavacakrathI bahAra nIkaLavAnI icchAvALA ja che. saMsArasAgarathI bahAra nIkaLavAnI jenI icchA nathI teno to saMghamAM praveza ja nathI. taravuM che tethI taravAnA mArgamAM gati karavA 1 gunnsmudaayo'nekpraannisthjnyaanaadigunnsmuuhH| 'saMgho tti' saMgha ucyte| (paMcAzaka0 pratiSThAprakaraNa zloka 39 TIkA) 2 tIryate'nena saMsArasAgara iti 'tIrthaM' pravacanam, tadAdhAratvAcca caturvidhaH zramaNasaGgho'pi tIrthamucyate, tata idamAhacaturvarNe so sthApite sati tIrthaM bhvti| (gurutattvavinizcaya cotho ullAsa zloka 69 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha sahAyarUpe je prathama ane dvitIya tIrthane zaraNe AvavA mAMge che, tevA jIvone ja saMghamAM samAvyA che. AvA "sAdhaka jIvomAM koIe samyagdarzana-samyajJAna-tapa-tyAga-vinaya-vaiyAvacca-bhakti-dAna Adi guNo keLavyA hoya, temAM vividhatA, taratamatA ke kakSAbheda paNa hoya. AdhyAtmika guNono vikAsa sauno ekarUpe ja hoya tevo samUhamAM niyama nathI. tethI ArAdhaka jIvonA samUhamAM vaividhyapUrNa guNono saMghAta che, tethI te saMgha bane che. guNono saMghAta jemAM nathI te jIvo saMghamAM nathI. A bhayaMkara bhavasAgaramAM moTA bhAge jIvo rakhaDI rahyA che, jIvonA jaththA ne jaththA durgatimAM sabaDI rahyA che, manuSyagatimAM AvelA jIvo paNa prAyaH DhoranI jema rakhaDI rahyA che. jene sAco mArga, sAcuM anuzAsana pAmavAnI bhAvanA paNa jAgI nathI, bhavasAgaranI bhayAnakatAnuM jene bhAna nathI tevA jIvono to zrIsaMghamAM praveza ja nathI. are ! bhavasAgarathI muMjhAyelA ane bahAra nIkaLavAnI icchA dharAvatA paNa mugdhajIvo jeo anya dharmatIrthanA zaraNane svIkAre che teno saMghamAM samAveza nathI, paraMtu sAcuM tAraka tIrtha oLakhIne tenuM ja bhAvathI zaraNa svIkAranArI vizeSa vyaktiono samUha ja zrIsaMghamAM Avaze. apekSAe samyagdaSTino paNa saMghamAM samAveza karyo che. tethI A zrIsaMghamAM asaMkhya devo, deveMdro, 1 'saMgho'tti / saGgho nAma yo mUlaguNAnAmuttaraguNAnAM ca saGghAto guNasaGghAtAtmakatvAdeva ca 'karmaNAM' jJAnAvaraNIyAdInAM saGghAtAdvimocayati prANina iti saGghAtavimocakaH, tathA 'rAgadveSavimuktaH' AhArAdikaM dadatsu rAgAkArI tadviparIteSu ca dveSAkArItyarthaH, ata eva bhavati samaH srvjiivaanaam||127|| (gurutattvavinizcaya dvitIya ullAsa zloka 127 TIkA) * athavA, prAkRte 'titthaM' ityukte 'tristham' ityetadapi labhyate, ityetadAhaathavA, yad yasmAd yathoktadAhopazama-tRSNAccheda-malakSAlanarUpeSu, yadivA, samyagdarzana-jJAna-cAritralakSaNeSu triSvartheSu sthitaM tatastristhaM saMgha eva; ubhayaM vA saMgha-tristhitilakSaNavizeSaNa-vizeSyarUpaM dvayaM tristham / idamuktaM bhavati-kiM tristham? saMgha:, kazca saMgha? (tristha:-)tristhaM, nAnyaH, ityevaM vizeSaNa-vizeSyayorubhayaM saMlalitaM tristhamucyata iti||1035 / / athavA, prAkRte titthaM' ityukte 'vyartham' ityapi labhyate, ityetad darzayannAhakrodhAgnidAhopazama-lobhatRSNAvyavaccheda-karmamalakSAlanalakSaNAsta evAnantaroktAstrayo'rthAH phalarUpA yasya tat vyarthaM, tacca saMgha eva; tadavyatiriktaM jJAnAditrayaM vA tryarthaM prAkRte 'titthaM' ucyte| arthazabdazcAyaM phalArtho mantavyaH / idamuktaM bhavati-bhagavAn saMgha:, tadavyatiriktajJAnAditrayaM vA mahAtaruriva bhavyaniSevyamANaM krodhAgnidAhazamanAdikAMstrInarthAt phalati, atastryarthamucyata iti||1036 / / athavA, vastuparyAyo'trArtha ityAhaathavA, samyagdarzanAdayastrayo'rthA yasya tat tryartham, arthazabdazcAtra vastuparyAyaH, trivstukmityrthH| tacca saMgha eva, tadavyatiriktatvAt, ta eva vA samyagdarzanAdayastrayo'rthAH samAhatAstryartham, saMkhyApUrvatvAt, svArthatvAcca dvigoriti / / 1037 / / (vizeSAvazyakabhASya zloka 1035 thI 1037 TIkA) 2 utsRtAni ashubhaadhyvsaayprityaagaat| ujjvalAni pratisamayaM krmmlvigmaat| jvalanti sadA suutraarthaanusmrnnruuptvaat| cityate yaistAni cittAni / uktaM ca- cittaratnamasaMkliSTamAntaraM dhnmucyte| yasya tanmuSitaM doSaistasya ziSTA vipattayaH / / 1 / / iti| (naMdIsUtra zloka 12 thI 17 TIkA) u tathAhi-sarve'pi devendrAstAvadetanmadhyapAtino varttante, ye cAnye'pi maharddhikAmarasaMghAtAste'pi prAyo na bhagavanmatabhavanAdbahirbhUtA bhavitumarhanti, (upamiti0 prathama prastAva) For Personal & Private Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha ahamiMdro, devIo, karoDo ane abajonI saMkhyAmAM zrAvaka-zrAvikAo, sAdhu-sAdhvIo Ave, kevalI ane gaNadharo paNa Ave. tIrthakaro zrIsaMghamAM nathI. teo to zrIsaMghanA sthApaka ane nAyaka che. zrIsaMghamAM gaNadhara, kevalI, mana:paryavajJAnI, avadhijJAnI, caudapUrvadhara Adi zrutakevalI, labdhidhArI RddhisaMpanna mahAtmA, mahAvAdI vagere aneka prakAranI prabhAvakatAnI zaktivALA prabhAvaka dharmAcAryo, upAdhyAyo, sAdhu-sAdhvI badhAM Ave. are ! vistArathI vicAro to traNa loka ane traNa kALanA jinazAsananA bhAvathI ArAdhako sarva Ave. zrIsaMghanuM aizvarya : AvA zrIsaMghanuM aizvarya kalpanA bahAranuM che; kAraNa ke 'A jagatamAM utkRSTamAM utkRSTa puNyano prakAra puNyAnubaMdhI puNya che, je tAraka puNya che, jenA udayavALA jIvonuM bhautika aizvarya paNa vakhANavA lAyaka che; kema ke te dharmaprabhAvanA ane kalyANanuM sAdhana che, AvuM bhautika ane dhArmika aizvarya sarva prakAre A zrIsaMghamAM samAI jAya che. vizvamAM icchavA lAyaka, pAmavA lAyaka, vakhANavA lAyaka evuM je kAMI paNa sva-parahitakArI aizvarya che, ke je svane sugatinI paraMparA ane parane dharmaprabhAvanArUpe bodhibIja AdinuM nimitta hoya, tevuM samagra aizvarya zrIsaMghamAM che. ahIM saMgha eTale koI eka sthaLano sthAnika saMgha nahIM, paraMtu temAM duniyAbharanA saMghono-bharatakSetra ke mahAvidehakSetranA saMghono paNa samAveza che. jeTalA paNa jinazAsananA bhakto-upAsako che te badhA temAM AvI jAya. saMkhyAthI zrIsaMgha ghaNo vizALa samUha che ane guNathI paNa mahAna janasamudAya che. traNa loka, traNa kALamAM jeTalA paNa uttama jIvo che te badhA A zrIsaMghamAM samAya che, je samUha tarIke nAnosUno samUha nathI ke guNothI nAnAsUnA guNo nathI. sabhA H traNa kALanA ane sarva kSetranA tamAma guNiyala jIvo zrIsaMghamAM kevI rIte samAya ? sAhebajIH Aje paNa evI prasiddha AMtararASTriya saMsthAo che ke jenA sabhyo aneka dezomAM phelAyelA hoya, tema ja te saMsthAnuM bhUtakAlIna ke bhAvi sabhyapada paNa atizaya mahattA dharAvatuM hoya, to tIrthakarothI sthApita zrIsaMgha saMsthAnA sabhyapadanI vizALa maryAdA sarva kSetra-kALane Avare te kAMI ajugatuM nathI. are ! 'namo arihaMtANaM' Adi navakAranAM padomAM paNa sarva kALa ane sarva kSetranA arihaMtone namaskAra jaNAvyo che, to zrIsaMghamAM sarva kALanA, sarva kSetranA tamAma samyagdaSTi jIvono samAveza samucita ja che. hA, mAtra saMghapUjAnA avasare vartamAnakAlIna cokkasa kSetranI maryAdita vyaktio ja saMgha tarIke upasthita thAya, paraMtu tAraka tIrtha tarIke namaskAra karAtA saMghamAM vyApakarUpe sarva samyagdaSTi guNiyala jIvono samAveza ucita ja che. temAM kSetra-kALanI TUMkI maryAdA Avazyaka nathI. tethI zrIsaMgha eTale guNagaNathI apUrva gaNI zakAya tevo anaMta jIvono samUha che, tene tAraka tIrthanI upamA ApI te prabhAvanI apekSAe yogya ja che. 1 'ina' vAca-kSetra-vastu-kripadra-tuSyamitraM diranva-suvarNa-maf-movitta-zarva-zatA-pravAmeivuM 2 dhanapatidhnddhiprtisprdhi tIrthopayogaphalaM dadAti prayacchati yaH sa tathA, (dharmabindu prathama adhyAya zloka 2 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha tIrthakara anaMtara zrIsaMgha : zrIsaMghane tIrthakara anaMtara kahyo, eTale tIrthaMkara pachI bIjA krame zrIsaMgha pUjya che. tIrthakara jema parama pavitra-pUjya-mahAna-zirasAvaMgha che, AjIvana AjJA dhAraNa karavA lAyaka che, zreSTha zaraNa che; tema zrIsaMgha paNa parama pavitra-pUjya-mahAna-zirasAvaMgha-AjJA dhAraNa karavA lAyaka zreSTha zaraNa che. tethI tIrthakara pachI mahAnatAnI daSTie bIjA naMbare zrIsaMgha che, eTale ja paccIsamo tIrthakara kahyo arthAt covIsa tIrthaMkara pachI pUjyatAnA sthAne gaNo to vAMdho nathI. sabhAH paccIsamA tIrthaMkara kahevAmAM apekSA zuM ? sAhebajI: saMghane tIrthakaroe sthApita karyo che, gaNadharo dvArA zAstro racAvIne AkhuM baMdhAraNa ApyuM, sabhyapadanI lAyakAto, pravezano adhikAra AdithI AraMbhIne cheka saMcAlana ane rakSA sudhInAM sarva kartavyo sthApita karAvyAM, tethI saMghanA sarjaka-sthApaka-nAyaka tIrthakaronI prathama mahAnatA ane zrIsaMghanI dvitIya mahAnatA, e AzayathI paccIsamA tIrthaMkaranI upamA che. tIrthakara samakakSa zrIsaMgha : vaLI eka apekSAe zrIsaMgha tIrthakara samakakSa paNa che. tIrthakaromAM je pratibodhakatA-tArakatA che te zrIsaMghamAM paNa che. tIrthakaro evA samartha zrIsaMghane sthApe che ke jemAM svatulya uddhAranI zakti che. pAmara jIvone bhavasAgaramAMthI vistAra karavAnuM sAmarthya zrIsaMgharUpa tIrthamAM paNa aciMtya che. tethI tIrthaMkaranI pUjA tulya zrIsaMghanI pUjAno mahimA che, je zrIsaMghane tIrthakara samakakSa darzAve che. sabhA : zrIsaMghano tIrthaMkara jeTalo prabhAva na paDe ? sAhebajI : vyakti karatAM samUhano prabhAva judo che. cotrIsa atizaya Adi aizvaryavALA tIrthakaro apAra prabhAvakatA dharAve che, to paNa saMghanuM sAmUhika prabhAvaka aizvarya nAnuM sUnuM nathI. saMghamAM gaNadharo, mana:paryavajJAnI, avadhijJAnI, labdhisaMpanna mahAtmAo, vAdIo, gItArthavRSabho, prabhAvaka AcAryo, upAdhyAyo, ane indro, cakravartIo AdithI mAMDIne aneka prabhAvaka zrAvaka-zrAvikAono samUha che. tethI saMghamAM paNa 1 'eSA' saGghapUjA, viSayamahattvAd, etadAha-yadeSa zrute bhaNita:-Agama uktaH tIrthakarAnantaraH saGgha ityato mahAneSa iti TthArtha:L. ___ (paMcavastuka zloka 1134 TIkA) * 'sattIe saMghapuA visesapuAu bahuguNA esaa| jaM esa sue bhaNio titthayarANaMtaro sNgho||25 / / zaktyA saGghapUjA vibhavocitayA, vizeSapUjAyA digAdigatAyAH sakAzAt bahuguNA eSA saGghapUjA viSayamahattvAt, vyApakaviSayatvAdityarthaH / vyApyAd vyApakasya mahattve upapattimAha-yad-yasmAd bhaNita Agame tIrthakarAnantaraH saGgha ityato mahAneSa kRti pAra, T. (pratimAzatA prazno 67 TakA) evaM tAvat tIrthakaranamaskArAH prtipaaditaaH| sAmprataM tIrthakarAnantaraH saGgha iti kRtvA tIrthAntaragrAmavyudAsena nagararUpakeNa tatsaMstavaM kurvanAha (naMdIsUtra zloka 4 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha prabhAvaka aizvaryano pAra nathI, aneka atizayothI bharapUra che, jayavaMto saMgha nisteja nathI. vartamAnamAM to pAMcamo Aro ane huMDA avasarpiNI kALa che. vaLI vijJAnanI zodhakhoLo dvArA nAstikatAnuM mojuM phelAyuM che. AvA kALamAM ApaNo janma thayo tethI saMghanuM utkRSTa aizvarya najare jovA na maLe. are ! tamArA pUrvajono prabhAva paNa AjanI peDhI na vicArI zake tevA kaparA saMyogomAM tame ucharyA cho. AjathI mAtra 100-200 varSo pahelAMnuM mahAjana kevuM hatuM ane tenuM lokamAM kevuM Adara-mAna hatuM te paNa Aje atizayokti lAge, to pa00-1000 varSa pUrvenA saMghanAM varNana AzcaryakArI avazya lAge. pUrvajono itihAsa vAMco to zrIsaMghanAM carya-prabhAva haze te khabara paDe. prasaMge mahAjana rAjA-mahArAjAne anuzAsana Ape, temane paNa saMbhaLAvI de tevI jAjaramAnatA hatI. pAMcamA ArAnI thoDA varSo pUrvenI mahAjananI jAhojalAlI paNa tame joI nathI. lagabhaga sApha thaI gaI tyAre tame janmyA cho. atyAre bhUtakALanI jAhojalAlInI apekSAe eka Tako paNa jenonuM gaurava nathI. chatAM ATalA vizALa dezamAM ati alpa saMkhyaka jaino Aje paNa aneka kSetromAM agresaratA dharAve che, to anukULa kALamAM saMghanuM aizvarya lokottara hoya te sahaja che. vaLI A to koI cokkasa kSetra ane cokkasa kALanA sthAnika saMghanA aizvaryanI vAta thaI, paraMtu sarva kALa sarva kSetra AdhArita vyApaka saMghanA aizvarya ane prabhAvakatA to kalpanAtIta che; kAraNa ke A jagatamAM jeTalA paNa puNyAnubaMdhI puNyanA svAmI guNiyala jIvo che te sarva A jagatanI bhautika ke Atmika hitakArI riddhi-siddhinA bhoktA che. temanuM puNya ane guNagaNa anekane dharmaprAptinuM sAdhana che. tethI saMsAranA sArarU5 AvA sarva jIvono samUha te zrIsaMgha che. tethI tene nyUna mAnavo te tIrthanI AzAtanA che. A apekSAe zrIsaMghane tIrthakara samakakSa kahyo. 1 zrIsaMghanI mahAnatA vicAro to samagra aizvarya zrIsaMghamAM ja dekhAya, bahAra kAMI dekhAya nahi ? tamane saMghanuM guNakArI aizvarya samajAI jAya to A sRSTimAM saMghanI bahAra tamane kazuM sAra dekhAya nahIM. A saMsAramAM je kAMI vakhANavA lAyaka, meLavavA lAyaka, prazaMsanIya, anumodanIya, AdaraNIya bhautika ke Atmika sarva vastuo che te zrIsaMghamAM che. je zrIsaMghanI guNasamRddhine oLakhI zake te anya koIthI aMjAya 1 tathA-yathA 'tadrAjabhavanaM nirupacaritazabdAdiviSayopabhogavimardasundaraM' tathedamapi vijJeyaM, tathAhi-sarve'pi devendrAstAvadetanmadhyapAtino varttante, ye cAnye'pi maharddhikAmarasaMghAtAste'pi prAyo na bhagavanmatabhavanAdbahirbhUtA bhavitumarhanti, tatazca tathAvidhavibudhAdhArabhUtasyAsya nirupacaritazabdAdiviSayopabhogavimardasundaratA na duruppaadaa| puNyAnubandhipuNyaphalam tadvarNanena caitallakSaNIyaM, yaduta-bhogAstAvatpuNyodayena saMpadyante, kintu tadeva puNyaM dvividhaM-puNyAnubandhi pApAnubandhi c| tatra ye puNyAnubandhipuNyodayasampAdyA: zabdAdhupabhogAsta eva susaMskRtamanoharapathyAnnavatsundaravipAkatayA nirupacaritazabdAdibhogavAcyatAM pratipadyante, te hi bhujyamAnAH sphItataramAzayaM saMpAdayanti, tatazcodArAbhiprAyo'sau puruSo na teSu pratibandhaM vidhatte, tatazcAsau tAn bhuJjAno'pi nirabhiSvaGgatayA prArabaddhapApaparamANusaJcayaM zithilayati, punazcAbhinavaM zubhataravipAkaM puNyaprAgbhAramAtmanyAdhatte, sa codayaprApto bhavavirAgasampAdanadvAreNa sukhaparamparayA tathottarakrameNa mokSakAraNatvaM pratipadyata iti hetoH sundrvipaakaaste'bhidhiiynte| (upamiti0 prathama prastAva) For Personal & Private Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 305 nahIM. jema 'tIrthakaro cotrIsa atizayorUpa samagra aizvarya sAthe samavasaraNamAM birAjamAna thAya tyAre, temane joIne bhalabhalA mithyAdRSTi paNa cakita thaI jAya che, dharmanA sAkSAt phaLasvarUpa tIrthakaronA AMtara-bAhya aizvaryane joIne temanAmAM dharmanI nizcala zraddhA pragaTe che, are ! abhavya paNa AtmA-paraloka-puNya-pApanI oghazraddhAvALo thaI jAya che; tene manamAM thAya ke duniyAmAM dharmanuM phaLa pratyakSa che. je tIrthakaronAM caraNo indro dAsa thaIne cUme che, karoDo devatAo prati kSaNa jemanI sevAmAM upasthita che, advitIya atizayonA dhAraka che, sAkSAt guNonA puMjamaya AMtaravyaktitva dharAve che, jotAM ja mohita thaI javAya tevI prabhAvakatA tIrthakaranI che, tema zrIsaMgha paNa samagra aizvarya yukta upasthita thAya to jotAM ja lAyaka jIvo abhibhUta thaI jAya. paraMtu gaNadharothI AraMbhIne sAmAnya samyagdaSTi sudhInA sarva jIvonuM gailokyasAra guNamaya aizvarya manamAM upasthita thavuM joIe. to ja zrIsaMghanA mahAna prabhAvakatAguNanI sAcI oLakhANa thAya. jene AvI oLakhANa thaI che tene zrIsaMghane tIrthakara samakakSa mUlavavAmAM koI mUMjhavaNa nahIM thAya. tamAre AMkho mIMcI traNa lokanA jainazAsananA sarva anuyAyI, sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA ane samyagdaSTi devo Adine manamAM samUharUpe upasthita karavA ane vicAravuM ke A badhA zrIsaMghanA peTA aMgarUpa che, AmAM guNono-zaktino-aizvaryanoprabhAvakatAno koI pAra nathI, vidhavidha sAdhakomAM aneka prakAranI vividha ArAdhanAyukta prabhAvakatA che, A saMgha eTalo mahAna che ke A saMgheno guNathI koI joTo na maLe. tamane puNyAnubaMdhI puNya ane tenA hitakArI vipAkonI jeTalI spaSTa samajaNa paDe teTalA tame saMghanA prabhAvaka aizvaryane pichANI zako. zrIsaMgha bahAra puNyAnubaMdhI puNyanA vipAko prAyaH prApta nathI. tethI jene saMgha bahAra AlAdaka ezvarya dekhAya tenI buddhimAM ja cokkasa vikAra che; kema ke saMgha bahAra koI anumodanIya ezvarya che ja nahIM. sabhA : bhautika aizvarya to che ja ne ? sAhebajI : tame dharmazUnya zrImaMta-sattAdhIzone joIne aMjAI jAo to samajavAnuM ke tamArA upara pApAnubaMdhI puNyano prabhAva che. zAstramAM temanA aizvarya mATe pApaddhi zabda vAparyo. je ghaNAM pApa karIne Rddhi meLave che, vaLI tene sAcavavA paNa ghaNAM pApa kare che ane phaLarUpe bhogavavAmAM paNa pApanI ja paraMparA che, tene pApaddhi kahI che. tamane amerikA, yuropanI Rddhi joIne moMmAM pANI Ave, jyAre amane thAya ke ghora pApathI bheguM karyuM, aneka pApo karIne sAcave che ane maravAnA paNa pApanA puMja sAthe. duniyAmAM kAtila kUTanItio ja temanI Rddhi-siddhinI jIvAdorI che. ghora pApAnubaMdhIpApavALuM A aizvarya che. AvI popaddhino mana para prabhAva paDe e paNa vikArI buddhi sUcave che. ahIM to sva-parane hitakArI guNakArI zraddha-siddhi-aizvaryanI vAta cAle che. AvuM aizvarya AkhA vizvamAM zrIsaMghamAM ja che. zrIsaMgha puNyAnubaMdhI puNyavALA jIvono samUha che. 1 etAM camatkArakarI prAtihAryazriyaM tv| citrIyante na ke dRSTvA nAtha ! mithyAdRzo'pi hi ? / / 9 / / (vItarAstotra0 prANa ja zno) 2 prAyograhaNaM zuddhadharmAkSepibhoganirAsArthaM, tasya pramAdajIvatvAyogAt, atyantAnavadyatIrthakarAdiphalazuddheH punnysiddhyaadaavaagmaabhiniveshaaddhrmsaarcittopptteriti| (yogadRSTi0 zloka 160 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha abajonI saMpatti vacce janme, chatAM bhogavaze paNa anAsaktithI, sva-paranA zakya hitamAM pUrepUro sadupayoga karaze ane avasara maLatAM tRNavat choDIne cAlI nIkaLaze. choDatAM paNa temane koI hicakicATa nahIM. A mahApuruSo aizvaryanA sAcA mAlika che, gulAma nathI. AvA uttama jIvono samUha saMghamAM Ave. zrIsaMgha eTale nAnIsUnI vastu nathI. zrIsaMghanuM varNana ghaNuM rocaka ane sAMbhaLavA jevuM che. te sAMbhaLavAthI paNa preraNA maLaze ke AvA zrIsaMghamAM vahelAmAM vahelA praveza karI sabhyapada meLavuM. zrIsaMghanuM sabhyapada ati durlabha che. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / | mayavaBIO, JIJ MOJIOi ma LaOIJoi || (pratita praHROTo blo-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. samagra sRSTimAM zreSTha koTinA guNonA dhAraka jIvonA samUharUpa zrIsaMgha tIrthakara anaMtara, tIrthakara samakakSa ane tIrthakarathI paNa adhika che : 84 lAkha jIvAyonimAM bhaTakatA jIvone durgatimAM to duHkhono pAra nathI ane doSonA vikAsano paNa pAra nathI. durgatimAM jIva lagabhaga doSono ja vikAsa kare che; kAraNa ke tyAM tene guNono vikAsa karavAnI taka ke sAmagrI ja nathI. jIvasRSTino moTo bhAga durgatimAM che. 0.00.01 % jIvo paNa sadgatimAM nathI AvatA; kema ke vyavahArathI sadgatirUpe manuSyagati ane devagati e be ja Ave. tiryaMca-nArakImAM ja jIvonI vipula saMkhyA che. devagati ane manuSyagati karatAM aneka gaNI saMkhyA paMceMdriya tiryaMcamAM che. tenAthI cauridriya, teiMdriya, beiMdriya AdinI saMkhyA kramaza: adhika adhika che. A vAta pratyakSa che. dA.ta. muMbainI vastI doDha karoDanI che. paNa muMbainA eka makAna jeTalA vistAramAM paNa doDha karoDathI vadhAre kIDIo cokkasa maLaze. beiMdriyathI paMceMdriya sudhInA badhA jIvo trasa che. tenA karatAM pANI vagere ekeMdriya sthAvara jIvo aneka gaNA guNAkAramAM che. pANInA eka TIpAmAM ja asaMkhya jIvo che. ane te sarva pRthvI, pANI, agni ke vanaspati AdinA jIvothI anaMtanA guNAkAramAM eka nigodarUpa vanaspatimAM jIvo che. tethI kramazaH avikasita bhavorUpa durgatimAM jIvonA aneka gaNA guNAkArarUpe khaDakalA che. AmAMthI bhAgye ja, anaMtamAM ekanI sarerAzathI jIva vikasita bhavarUpa manuSya ke devabhavamAM akAmanirjarAthI Ave che. vAstavamAM durgatinuM mALakhuM ja evuM che ke tyAM jIva prAyaH zubha pariNAma karI ja na zake. eTale manuSyabhava ke devabhavayogya puNyano saMcaya ja temane duSkara che. vaLI devagati ke manuSyagatimAM AvelA jIvo paNa 99 TakA pApAnubaMdhI puNyanA udayavALA For Personal & Private Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 307. hoya che. tethI temAM paNa pApI ane durjana jIvo ja vadhAre maLe, sajjana ane guNiyala jIvo ati alpa hoya. vaLI sajjanomAM paNa Astika ane dharmAtmA ati alpa hoya ane tevA dharmAtmAo paNa te te dharmomAM vaheMcAI jAya. tethI bhAvathI jinazAsanane pAmelA, nirmaLa samyagdarzana Adi guNone dhAraNa karanArA jIvo to atyaMta alpatama saMkhyAmAM rahevAnA. A ja jIvo tattvathI sadgatine pAmelA puNyAnubaMdhI puNyanA vipAkavALA jIvo che. AkhI jIvasRSTirUpa sAgaramAM nAno taratA beTa jevo A caturvidha zrIsaMgha che, je AkhA saMsAranuM kriIma-mAkhaNa che, jIvasRSTinA sArano paNa sAra che. bhautika jagatamAM sArarUpa mUlyavAna vastuo jhaverAta Adi gaNAya tema sarva saMsArI jIvomAM AMtara guNothI jhaLakatA jhaverAta jevA jIvonA samagra samUhano zrIsaMghamAM samAveza che. temanI pAse mokSasAdhaka apUrva AdhyAtmika guNo che, samyagdarzana-samyajJAna-samyakyAritrathI temanuM aMtaHkaraNa vAsita che ane tethI ja vidhavidha guNono bhaMDAra zrIsaMgha che. tevA 'zrIsaMghano mahimA traNa apekSAe varNavyo che. pUjyatAnI apekSAe tIrthaMkara anaMtara zrIsaMgha che, prabhAvanI apekSAe tIrthakara samakakSa zrIsaMgha che ane upakAranI apekSAe tIrthakarathI adhika zrIsaMgha che. tIrthakara anaMtara zrIsaMgha : tIrthakara zrIsaMghanA sthApaka, nAyaka, mArgadarzaka che, gaNadharo dvArA zrIsaMghanuM pAlanapoSaNa karanArA che, temanI pAse tIrtha utpanna karavAnuM sAmarthya che, te apekSAe tIrthaMkaro ati mahAna che. chatAM tIrthaMkara sivAyanA sarva guNiyala jIvono samUha zrIsaMghamAM samAviSTa hovAthI tIrthaMkara pachI pUjyatAnI dRSTie dvitIya naMbare zrIsaMgha Ave. tIrthakara pachI A jagatamAM pUjya, AdaraNIya, zirasAvaMdya, zrIsaMgha hovAthI te paccIsamo tIrthakara che. mAtra vyakti nahIM, samUhanuM A mAna che. tIrthakara samakakSa zrIsaMgha ? prabhAvakatAnI apekSAe tIrthakaro jagatamAM advitIya che, paraMtu tIrthakara sthApita zrIsaMgha paNa aciMtya prabhAvakatA dharAve che. puNyAnubaMdhI puNyanA uttama vipAkavALA sRSTinA sarva jIvonA samUharUpa zrIsaMgha, guNaaizvaryathI sAmUhika pratibodhakatA prabhAvakatA tIrthakara samakakSa dharAve che, tethI zrIsaMghane tIrthakara tulya kahyo. zrIsaMgha bahAra anya dharmamAM rahelA guNiyala mumukSu jIvo mokSamArganI prAraMbhika bhUmikAmAM bhale hoya, paraMtu te jIvo samyagdarzana Adi guNo na pAmelA hovAthI temanAmAM puNyAnubaMdhI puNyanA udayavALuM aizvarya saMbhavita nathI. joke te jIvo lAyaka che, AtmakalyANanI sAcI sAdhanA karanArA che, paraMtu temaNe zraddhAthI svIkArelAM 1 eSo'yaM sNghH| zrute siddhaante| bhnnito'bhihitH| tIrthakarebhyo'nantaro dvitIyasthAnavartI tiirthkraanntrH| pUjyatveneti shessH| athavA'vidyamAnamantaraM vizeSo yasya so'nantaraH, tIrthakarANAmanantarastIrthakaratulya ityarthaH / teSAmapi tasya puujytvaat| athavA tIrthakaro'nantaro yasmAtsa tthaa| saMghapUrvakaM hi tIrthakarasya tiirthkrtvN| saMgha iti sNbndhitmev| iti gaathaarthH||38|| (paMcAzaka pratiSThAprakaraNapaMcAzaka TIkA) For Personal & Private Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha zAstro ke dharmAnuSThAno samyakta pAmavAmAM avarodhaka che. Aryadarzano saraLa mumukSu jIvane kadAca mokSamArgamAM caDavAmAM sahAyaka banI zake, paraMtu samakita pAmavAmAM to avazya avarodhaka bane che. sabhA mokSamArgamAM caDAve chatAM samakita pamADavAmAM avarodhaka kevI rIte ? sAhebajI : koI mANasa be pagathiyAM sudhI sIDI caDAvI zake paNa AgaLa caDavA teno Teko kAma na lAge, UlaTuM tene pakaDI rAkhavAthI tame AgaLa caDI na zako to tene AgaLa caDavAmAM avarodhaka paNa kahI zakAya. chatAM teNe pUrve je caDavAmAM sahAya karI te to avazya svIkAravI paDe. jainadarzana taTasthatAthI mUlyAMkana kare che. jinazAsanano zrAvaka paNa anyadarzananA saMnyAsI karatAM caDiyAto che : anyadarzanamAM adhyAtmano upadeza hovAthI anuyAyIne mokSamArgamAM caDAvavAnI zakti kharI, paNa samakita vagere guNa pamADavAnI zakti nathI. te tAkAta jainazAsanamAM ja hovAthI jainazAsanano AjJAnusArI saMgha jagatamAM adhyAtmanI dRSTie caDiyAto che. tenI tole A jagatamAM anya koI na Ave. 'kalikAlasarvajJa pU. hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAja sAhebe sApha zabdomAM lakhyuM ke jinazAsanano zrAvaka paNa anyadarzananA saMnyAsIo karatAM AcAra-vicAra baMnethI UMco che. ahIM ApaNA che mATe UMcA ane pArakA che mATe nIcA, evuM dhoraNa nathI bAMdhyuM, paNa guNathI sAbita karyuM che ke zrAvakadharmamAM je guNo che te AjIvana brahmacarya pALanAra saMnyAsImAM paNa nathI. jayaNA, pApano tyAga, sadAcAranuM sevana, sUkSma viveka AdithI tulanAtmaka taTastha mUlyAMkana che. sabhA : nisargathI anyadharmamAM rahela vyaktimAM samakita hoya to te zrIsaMghamAM che ? sAhebajI : nizcayathI gaNI zakAya, paraMtu teno paricaya-oLakha karavAM muzkela che. bAkI to bhAvathI samakita ke dezavirati pAmyo hoya tevo jaMgalano pazu paNa zrIsaMghamAM AvI zake. caMDakauzika sarpa bhAvathI samakita pAmyo ane vrata svIkAryA to te zrIsaMghamAM che. dharmAtmA zrAvakane khyAla Ave to tenI sAdharmika tarIkenI bhakti paNa kare. TUMkamAM samajI ja levAnuM ke samakita ke bhAvazrAvakapaNuM jenAmAM Ave te badhA caturvidha saMghamAM avazya gaNI zakAya. are ! manuSyo karatAM pazuomAM bhAvazrAvakanI saMkhyA vadhAre che. 2 muktigAmI jIvomAM paNa mArgabheda saMbhavita, paraMtu zrIsaMghamAM mArgabheda asaMbhavita : saMgha eTale guNono saMghAta, mokSe janAra eka ja pathanA padayAtrikono samUha, jenuM dhyeya eka ja che. 1 yAmanyatIthikA yAnti gati tiivrtpojussH| upAsakA: somilavat tAM virAddhavratA api||37 / / mAse mAse hi ye bAlA: kuzAgreNaiva bhunyjte| santuSTopAsakAnAM te kalAM nArhanti ssoddshiim||38 / / apyadbhutataponiSThastAmali: pUraNo'pi vaa| suzrAvakocitagateratihInAM gatiM yayau / / 39 / / (yogazAstra prakAza 2 zloka 115 TIkA) 2 bhAve bhAvaviSayaM zrutavihitaM zrutapratipAditaM saGghastIrtham, tathA ca bhagavatyAmuktam, "titthaM bhaMte! titthaM titthayare titthaM? / For Personal & Private Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha u08 eka nagarathI bIjA nagaramAM javA mATe samUhamAM sahakArathI yAtrA kare tevA mAnavasamUhane sArtha kahevAya. tema 'saMsAramAMthI mokSarUpI nagare pahoMcavA nIkaLela samAna dhyeyavALA, lakSyavALA; vaLI ArAdhanArUpa mArga paNa jeono eka ja che, tevA eka paMthanA paraspara sahAyaka pathikono samUha tenuM nAma zrIsaMgha. A upamAthI saMghane sArtha kahevAya che. anyadarzanamAM rahelA mokSamArgAnusArI jIvono ArAdhanArUpa mArga judo judo che, jyAre zrIsaMghamAM praviSTa sAdhakono ArAdhanAmArga paNa eka ja che. jenAM maMjhila ane paMtha baMne eka ja che tene sArtha kahevAya. judA judA paMthanA pathiko sAthe nathI banatA. tethI zrIsaMgha ArAdhanAmArganI paNa advitIya ekatA dharAve che. samyaktathI AgaLa ArAdhanAno mArga eka ja che. hA, saMgharUpa pathikomAM paNa maMjhila prati gatino taphAvata hoI zake che. koI zIdhragAmI to koI maMdagAmI, paNa mArgabheda zakya nathI. AvA eka ja ArAdhanAmArganA upAsako vividha guNasamudAyothI jyAM zobhatA hoya che, tenI pUjA-bhaktimAM te sarva guNonI pUjA-bhakti samAya che. jema sarvaguNasaMpanna tIrthakaranI upAsanAmAM sarva guNanI upAsanA samAviSTa che tema sarvaguNasaMpanna zrIsaMghanI upAsanAmAM paNa sarva guNonI bhakti-upAsanA samAya che. tIrthaM32thI. aghi zrIsaMgha : A mahAna zrIsaMghane apekSAe tIrthaMkarathI adhika paNa kahyo che. covIsa tIrthaMkaro pAchaLa ane zrIsaMgha goyamA! arahAM tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvanno samaNasaMgho" iti| iha ca tIrthasiddhau tArakAdayo niyamAdAkSipyanta eva / tatreha saMghe tIrthe tadvizeSabhUta eva tArakaH sAdhuH, jJAna-darzana-cAritratrikaM punastaraNam, taraNIyaM tu bhavasamudraH / iha ca tIrthatArakAdInAM parasparato'nyatA, ananyatA ca vivakSAvazato boddhvyaa| tatra samyagdarzanAdipariNAmAtmakatvAt saMghastIrtham, tatrAvatIrNAnAmavazyaM bhvoddhitrnnaat| tadvizeSabhUtatvAt tadantargata eva sAdhustarItA, smygdrshnaadynusstthaanaat| sAdhakatamatvena tatkaraNarUpatAmApannaM jJAnAditrayaM tu trnnm| taraNIyaM tvaudayikAdibhAvapariNAmAtmakaH saMsArasamudra iti||1032| ___ (vizeSAvazyakabhASya zloka 1032 TIkA) 1 'karmarajojalaughavinirgatasya' iha jJAnAvaraNAdilakSaNaM karma, tadeva anekadhA jIvaguNDanAd rajo bhaNyate, tadeva bhavakAraNatvAd jalaughavad jalaughaH, tasmAd vinirgata iva vinirgataH, tathA cAviratasamyagdRSTerapyupArddhapudgalaparAvarttaH paraH saMsAra ukta ityato vinirgtstsy| loka 7-8 TIkA) 2 iyamapi mithyAdRSTeH kAcAdyupahatalocanasya, itarasya tadanupahatalocanasyeti / yathaiSa dRSTibheda ekasminnapi dRzye citropAdhibhedAt, tathA pAralaukike'pi prameye kSayopazamavaicitryatazcitraH pratipattibheda iti| etannibandhano'yaM darzanabheda iti yogAcAryAH / na khalvayaM sthirAdidRSTimatAM bhinnagranthInAM yoginAM, yathAviSayaM nybhedaavbodhbhaavaaditi|| (yogadRSTi0 zloka 14 TIkA) 3 ... tatazcAnapekSitapuruSAdibhAvatayA gaNasamadAyarUpatAyA evaapekssnnaat| tIrthakaro'pi ca jino'pi ca, aastaamitrjnH| etaM saMghaM / namati vandate, dharmakathAraMbhe "namo titthasseti" bhnnnaat| kuta ityAha-gurubhAvataH "gururayaM guNAtmakatvAt" ityevaMrUpo yo bhAvo'dhyavasAyaH sa gurubhaavstsmaat| athavA gurubhAvato gurutvaadgaurvaarhtvaat| caivetyavadhAraNArthaH / iti gAthArthaH / / 39 / / atha tIrthakaranamanIyatvaM saMghasyAgamena darzayannAha For Personal & Private Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha tappubviyA arihayA pUjitapUyA ya viNayakammaM c| kayakicco vi jaha kahaM kaheti Namate tahA titthaM / / 40 / / vyAkhyA-tatpUrvikA tiirthhetukaa| tIrthaM ca sNghH| 'arihaya tti' arhattA tIrthakaratvaM prvcnvaatslyaadilbhytvaattsyaaH| tathA pUjitasya sataH pUjyairyA saMghasya pUjA sA pUjitapUjA sA ca pravartatAM pUjitapUjakatvAllokasya / tathA vinayakarma ca vainayikakRtyaM ca kRtajJatAdharmagarbha kRtaM bhavatu, vinayamUlo dharma ityAviSkaraNArthaM / ityevaM kAraNatrayAnnamati tIrthamiti yogH| atha kRtakRtyasya kiM tIrthanamanenetyata Aha-kRtakRtyo'pi niSThitArtho'pi, AstAmitaraH / yathA yadvat / kathAM dharmadezanAM / kathayati kroti| namati prnnmti| tathA tdvt| tIrthaM saMghaM tIrthakaranAmakarmodayAdaucityapravRtteriti gaathaarthH||40|| eyammi pUjiyammI Natthi tayaM jaM Na pUjiya hoi| bhuaNe vi pUyaNijjaM Na guNaTThANaM tato aNNaM / / 41 / / (paMcAzaka0 pratiSThAprakaraNa paMcAzaka mUla-TIkA) tIrthakaro'pi cainaM-sacaM tIrthasaMjJinaM namati dharmakathAdau gurubhAvata eva, 'namastIrthAye'ti vacanAdetadevamiti .... / / 1135 / / ... 'pUjitapUjA ceti bhagavatA pUjitasya pUjA bhavati, pUjitapUjakatvAllokasya, vinayakarma ca kRtajJatAdharmagarbhaM kRtaM bhavati... / / 1136 / / (paMcavastuka zloka 1135-1136 TIkA) guNasamudAo saMgho pavayaNatitthaMti hoi egtttthaa| titthayaro vi ya evaM Namai gurubhAvao cev||26|| guNasamudAyaH snggho'nekpraannisthsmygdrshnaadyaatmktvaat| pravacanaM tIrtham iti bhavantyekArthikA:-evamAdayo'sya zabdA iti| tIrthakaro'pi cainaM saGgha tIrthasaMjJitaM namati dharmakathAdau gurubhAvata eva 'namastIrthAya' iti vcnaadetdevmiti||26|| atraivopapattyantaramAha'tappubviyA arahayA, puiapuA ya viyaNakammaM ca / kayakicco vi jaha kahaM kahei Namae tahA titthaM / / 27 / / tatpUrvikA'hattA taduktAnuSThAnaphalatvAt, pUjitapUjA ceti, bhagavatA pUjitasya pUjA bhavati, pUjitapUjakatvAllokasya, vinayakarma ca kRtajJatAdharmagarbhaM kRtaM bhavati, yadvA kimanyena? kRtakRtyo'pi sa bhagavAn yathA kathAM kathayati dharmasambaddhAm, tathA namati tIrtham, tiirthkrnaamkaadyaadevaucityprvRtteriti||27|| eyammi puIaMmi Natthi tayaM jaM na puiaM hoi| bhuvaNevi puaNijjaM Na asthi thANaM tao aNNaM / / 28 / / etasmin pUjite nAsti tad yat pUjitaM na bhavati, bhuvane'pi pUjyaM nAstyanyattataH sthaanm||28|| (pratimAzataka zloka 67 TIkA) yadi ca tIrthasya bhagavadabhivandyatvAt prathamagaNadharasyApi tIrthazabdAbhidheyatvena tathAtvAd na doSaH, tadA cAturvarNyazramaNasaMghasyApi tIrthazabdAbhidheyatvAdAryakANAmapi tatrAntarbhAvAt tulymett| (zAstravArtA samuccaya stabaka - 11 zloka 54 TIkA) procyante'nena, asmAt, asmin vA jIvAdayaH padArthA iti pravacanam, athavA prazabdasyA'vyayatvenA'nekArthadyotakatvAt pragataM jIvAdipadArthavyApakaM, pradhAnaM, prazastam, Adau vA vacanaM pravacanaM dvAdazAGgaM gaNipiTakam, AditvaM cA'sya vivakSitatIrthakarApekSayA draSTavyam, "namastIrthAya" iti vacanAt tIrthakareNA'pi tnnmskrnnaaditi| athavA jIvAditattvaM pravaktIti pravacanamiti vyutpatteAdazAGgam, gaNipiTakopayogAnanyatvAd vA caturvidhazrIzramaNasaGgho'pi prvcnmucyte| (vizeSAvazyakabhASya zloka - 1 TIkA) atha "titthapaNAmaM kAuM" [Avazyakani0 samavasa0 gA0 45] ityAdyAgamaprAmANyAt prathamagaNadharasya 'tIrtha' zabdAbhidheyatvAt tadavandyatvaM tasyAsiddhaM tarhi cAturvarNyazramaNasaMghasyApi 'tIrtha' zabdavAcyatvAt tatra tu tAsAmantarbhAvAt mahAvratasthapuruSAvandyatvaM tAsAmapi asiddhm| (sanmatitarkaprakaraNa tRtIya kAMDa zloka 65 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 311 prathama upakArI. ahIM khulAso e che ke tIrthakara paNa jene "namo ti-ssa" kahIne namaskAra kare che tevo zrIsaMgha tIrthakarothI paNa apekSAe adhika che. tIrthakaro 'namo ti-ssa' kahIne prathama bhAvatIrtha svarUpa paTTadhara evA gaNadharone namaskAra kare che, te paTTadharonI jagatamAM mahattA sthApita karavA mATe che. dvAdazAMgrIrUpa jA bhAvatIrthane namaskAra kare che, temAM dvAdazAMgInuM temanA para RNa che mATe namaskAra kare che, kema ke arthathI zAzvata dvAdazAMgInuM avalaMbana laIne ja teo cheka kevalajJAna sudhI pahoMce che. te ja rIte zrIsaMghanuM paNa tIrthakaro para AgalA bhavanI apekSAe RNa che. AbhavamAM zrIsaMghanuM temanA upara koI RNa nathI; kema ke teo jamyA pachI svayaMbuddha che. temane svasAdhanA mATe sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA Adi koI ArAdhakavarganI sahAya-preraNA ke avalaMbana Avazyaka nathI. svataMtra rIte Akho saMsArasAgara tarI zake tevA samartha che. paNa te ja tIrthakaro AgalA bhavamAM zrIsaMghanuM avalaMbana laIne sAdhanA karatA hatA. dharmAcArya, guruo AdinA upadezathI sAdhu-sAdhvI ke kalyANamitro AdinI sahAyathI sAdhanA AgaLa dhapAvI che. are ! sAdhanAno prAraMbha paNa prAyaH karIne koI saMghanA aMgabhUta vyaktinI sahAyathI thato hoya che. dA.ta. nayasAranA bhavamAM prabhu vIrane dharmAcArye upadeza dvArA prabodha karyo. TUMkamAM tIrthakaro paNa bhUtakALanA koI saMghamAMthI ja pAke che. sarva tIrthakarone pakavavAnI utpAdakabhUmi ke akhUTa ratnakhANa zrIsaMgha ja che. vartamAna saMghamAM paNa koI bhaviSyanA tIrthakaro ke gaNadharo AdinA AtmA hoI zake che, je caturvidha saMghanI sahAyathI ja vartamAnamAM ArAdhanA kare che. bhUtakALanI apekSAe zrIsaMghano upakAra na hoya tevA koI tIrthakara zakya nathI. Aja divasa sudhImAM zrIsaMgha thakI anaMtA tIrthakaronI zreNi sarjAI che ane bhaviSyamAM paNa anaMtA tIrthakaro zrIsaMgharUpa ratnabhUmimAMthI ja pragaTaze. je zrIsaMgha pAmara saMsArI jIvane tIrthaMkarapada sudhI pahoMcADavAmAM sahAyaka che te zrIsaMghane tIrthakaro paNa RNasvIkArarUpe namaskAra kare te ucita ja che. tethI upakAranI apekSAe zrIsaMgha tIrthakarathI paNa adhika che. sabhA : tIrthakaro samavasaraNamAM prathama namaskAra kare tyAre mULa saMgha to haju sthapAyo nathI ne ? sAhebajI? te prazna aprastuta che. jema dvAdazAMgI saikAlika che tema saMgha paNa traNa kALa ane traNa lokano vivakSita che. tevA vyApaka saMghanA avibhAjya aMgarUpe ja te te tIrthakara dvArA sthapAto niyata saMgha che. tethI zAzvata saMghane namaskAra prathama samavasaraNamAM paNa zakya che. A apekSAe "A jagatamAM zrIsaMghathI adhika pUjanIya kazuM nathI. A zrIsaMgha mahAmahimAvaMta che. lokebhyo nRpatistato'pi hi varazcakrI tato vAsavaH, sarvebhyo'pi jinezvaraH samadhiko loktryiinaaykH| so'pi 3 namahodadhiH pratidinaM saMghaM namasyatyaho, vairasvAmivadunnatiM nayati yaH so'yaM prazasyaH kssitau||2|| (udayavIragaNikRta pArzvanAthacaritre lalitAMganRpakathA) tadanu prAGmukhaH svAmI, siMhAsana upaavisht| tIrthAya nama ityAkhyan, mAnyaH saMgho jinairpi||30 / / (1mavumAra caritra sa-rU, sno rU0) 1 vyAkhyA-etasmin sNghe| pUjite sati / nAsti na vidyte| takat pUjyaM / yanna pUjitamaciMtaM bhavati, sarvameva pUjitaM bhvtiitibhaavH| kuta etadevamityAha-bhuvane'pi loke'pi| pUjanIyaM puujyN| na naiv| guNasthAnaM guNAspadaM / tataH sNghaat| anydprmsti| iti thArtha: (paMcAzaka pratiSThAprakaraNa TIkA) For Personal & Private Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 'AvA vizALa zrIsaMghanI eka dezathI paNa hRdayapUrvakanI bhakti kare tene traNa lokanA traNa kALanA zrIsaMghanI bhaktinuM phaLa maLe che : AvA zrIsaMghanuM varNana karyuM tyAre ziSya prazna karyo ke, Avo vizALa saMgha hoya to tenI pUjA, bhakti azakya che, eTale saMghapUjA to thaI ja na zake. saMghabhakti ja azakya banI jAya. tyAre gurue javAba Apyo ke tenA eka dezanI bhAvathI pUjA karavI te samagra saMghanI pUjA karavA barAbara che. bAkI zrIsaMghanI samagratAthI dravyabhakti zakya ja nathI. dA.ta. tame ahIM ho to ahIMnA loko ke najIkanA vistAranA lokone nimaMtraNa Apo. are ! kadAca bhAratabharanA saMgha bhegA karo to paNa mahAvidehakSetra vagerenA saMghonuM zuM? vaLI zrIsaMghamAM to samyagdaSTi paNa Ave. eTale indro, devatAo, zrAvaka evA saMjJI tiryaMca paMcendriyo, ane samyagdaSTi tiryaMco paNa Ave. te badhAne eka sAthe ekatrita karavA azakya che. paNa koI eka cokkasa kALa ke cokkasa kSetranA sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA Adi paNa zrIsaMgha gaNAya. tethI tenI pUjAmAM paNa apekSAe sarva saMghanI pUjA samAya. jema bhAvathI eka tIrthaMkaranI pUjAmAM sarva tIrthaMkaranI pUjA che, tema vyApaka zrIsaMghanA eka ghaTaka saMghanI pUjAmAM samagra saMghabhaktino lAbha samAya. jo tamAro bhAva vizALa hoya to sarva guNiyala jIvonI pUjA karyAno lAbha maLe. atyAre to tame saMghabhakti karo to paNa ghaNAne bhAva evo hoya ke ochA Ave to sAruM. 'etasmin' saGgha pUjite nAsti 'tad' vastu yat na 'pUjitam' abhinanditaM bhavati, kimityata Aha-bhuvane'pi sarvatra 'pUjyaM' pUjanIyaM na guNasthAnaM kalyANata: 'tataH'saGghAdanyaditi gAthArthaH / / 1137 / / (paMcavastuka 37 TIkA) caturvarNazramaNasaGghavarNavAdo yathA-'eyaMmi pUiaMmi Natthi tayaM jaM na pUiaM hoi| bhu(su)vaNe vi pUaNijjo, na guNIsaMghAo jaM anno||' (pratimAzataka zloka 16 TIkA) 1 atha saMdhaikadezapUjaiva kartuM zakyA, na saMghapUjA, tasya sakalasamayakSetrAzrayatvAdityAzaMkyAhavyAkhyA-tatpUjApariNAmaH saMghapUjanAdhyavasAya: "saMghamahaM pUjayAmi" ityevNruupH| hNdiityupprdrshne| mahAviSayo bRhdgocrH| makAraH praakRttvaat| 'muNeyavvo tti' jnyaatvyH| taddezapUjane'pi sNdhaikdeshaarcne'pi| apizabdaH proktaabhyupgmsuucnaarthH| kathametatsiddhamityAha-daivatapUjAdijJAtena devtaarcnprbhRtyudaahrnnen| yathA hi daivatasya rAjJo vA mastakapAdAdyekadezapUjane'pi tatpUjApariNAmAdevatAdiH pUjito bhavati, evamekadezapUjane'pi saMghaH pUjito bhvti| iti gaathaarthH||42|| (paMcAzaka pratiSThAprakaraNa TIkA) * 'tatpUjApariNAmaH' saGghapUjApariNAma: handi mahAviSaya eva mantavyaH, saGghasya mahattvAt, taddezapUjAto'pi ekatvena sarvapUjA'bhAve, 'devatApUjAdijJAtena' devatAdezapAdAdipUjodAharaNeneti gAthArthaH / / 1138 / / (paMcavastuka 1138 TIkA) tatpUApariNAmo handi mahAvisayamo munneyvvo| taddesapuyaovi hu devayapuAiNAeNaM / / 29 / / tatpUjApariNAma: saGghapUjApariNAmaH 'haMdi' mahAviSaya eva mantavyaH saGghasya mahattvAt, taddeze pUjayato'pi ekatvena sarvapUjA'bhAve devatApUjAdijJAtena-devatAdezapAdAdipUjodAharaNena dezagatakriyAyAmapi dezipariNAmavad vyaktigatakriyAyAM sAmAnyaviSayakapratyAsattivizeSAt sAmAnyAvacchAditayAvadvyaktiviSayako pariNAmo mahAn na durUpapAda iti niSkarSaH / / 29 / / (pratimAzataka zloka 67 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 313 A viparIta bhAva che. UlaTuM bhakti karatI vakhate to thavuM joIe ke jeTalA guNiyala jIvo vipula saMkhyAmAM Ave teTaluM sAruM. pahelethI ja alpa karavAnI gaNatarI mAMDo te bhAvanI malinatA sUcave che. hA, zakti ochI hoya to kadAca pravRttimAM maryAdA bAMdhavI paDe; kAraNa ke bhagavAne pravRtti yathAzakti kahI che paraMtu bhAvamAM yathAzakti nathI. bhAvamAM to jo zakti hoya to sarvanI bhakti karavAnI bhAvanA rAkhe, paNa AvA hRdayapUrvakanA bhAvavALAne yathAzakti karavAno haMmezAM ullAsa rahe. zAstra kahe che ke tame yathAzakti maryAdita saMghanI paNa hRdayapUrvakanI bhakti karo to traNa lokanA zrIsaMghanI bhaktinuM avazya phaLa maLe, paraMtu bhAvamAM kacAza hoya to pUruM phaLa na maLe. tamAre mukhyatve bhAvano ja dukALa che. avasare tame bhaktinI pravRtti karI lyo paNa aMtaramAM guNano rAga, guNanuM tIvra bahumAna, zakti anusAra audArya Adi hotuM nathI, tethI zreSTha phaLa meLavI zakatA nathI. traNa lokamAM bhaktipAtra guNiyala jIvono samudAya eTalA badhA judAjudA sthaLe vaheMcAyela che ke temane ekatrita karIne bhakti karavI te zakya nathI. tethI saMghanI dravyabhakti pravRttirUpe yathAzakti, ane bhAvathI niHsIma karavAnI vidhi che. jemAM zakti na pahoMce tyAM paNa zubhabhAva rAkhavAnI jinAjJA che. nizcayanaya ekanI bhaktimAM sarvanI bhakti karyAnuM phaLa bhAvanI apekSAe darzAve che. pravRttino Agraha vyavahAranaya rAkhe che ane bhAvano Agraha nizcayanaya rAkhe che. jenA bhAva tUTe te nizcayanayamAMthI gayo ane jenI pravRtti tUTe te vyavahAranayamAMthI gayo. baMne nayonA balancethI-samatolapaNAthI jainazAsana cAle che. tethI zreSTha bhAvayukta yathAzakti pravRtti e ja syAdvAdano marma che. A baMne nayo jainazAsananA AdhArastaMbha kahevAya che ane tenuM avasare yathAyogya niyojana mahattvanuM che. saMkSepamAM tame TacUkaDA sthAnika saMghanI paNa bhakti, bahumAnapUrvaka yathArtha bhAvathI yathAzakti karo, to traNa lokanA, traNa kALanA sarva bhaktipAtra jIvonI bhaktinuM apAra phaLa guNAkAramAM maLe. biMdu jeTalI pravRttithI sAgara jeTaluM aphATa phaLa meLavavAno "bhAvathI saMghapUjA" e upAya che. A samajaNa Ave to avazya bhaktino apUrva ullAsa pragaTe. " zrIsaMghanI AjJAnA pAlanamAM caudapUrvadhara pU. bhadrabAhusvAmInuM dRSTAMta H AvA railokyapUjya zrIsaMghane namaskAra karIne tIrthaMkara tenI AdaraNIyatA sthApita kare che ane 1 itazca tasminduSkAle karAle kaalraatrivt| nirvAhArthaM sAdhusaGghastIraM niirnidheryyau||55 / / aguNyamAnaM tu tadA sAdhUnAM vismRtaM shrutm| anabhyasanato nazyatyadhItaM dhiimtaampi||56|| saGgho'tha pATalIputre dusskaalaante'khilo'milt| yadaGgAdhyayanoddezAdyAsIdyasya tadAdade / / 57 / / tatazcaikAdazAGgAni shriisnggho'melyttdaa| dRSTivAdanimittaM ca tasthau kiNcidvicintyn||58 / / nepAladezamArgasthaM bhadrabAhuM ca puurvinnm| jJAtvA saGghaH samAhvAtuM tataH pressiinmunidvym||59|| gatvA natvA munI tau tamityUcAte kRtaanyjlii| samAdizati vaH sngghsttraagmnhetve||60 / / so'pyuvAca mahAprANaM dhyAnamArabdhamasti yt| sAdhyaM dvAdazabhirvarSe gamiSyAmyahaM ttH||61|| mahAprANe hi niSpanne kArye ksmiNshcidaagte| sarvapUrvANi guNyante sUtrArthAbhyAM muhuurttH||62 / / tadvacastau munI gatvA sngghsyaashNstaamth| saGgho'pyaparamAhUyAdidezeti munidvym||63 / / gatvA vAcyaH sa AcAryo yaH zrIsaGghasya shaasnm| na karoti bhavettasya daNDaH ka iti zaMsa nH||64 / / saGghabAhyaH sa kartavya iti vakti yadA sa tu| tarhi taddaNDayogyo'sItyAcAryo vAcya ucckaiH||65 / / tAbhyAM gatvA tathaivokta aacaaryo'pyevmuucivaan| maivaM karotu For Personal & Private Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 'A vyavahArane anusarIne ja zrutakevalI, saMghAcArya paNa saMghane mAna Ape che. te aMge bhagavAna bhadrabAhusvAmInuM prasiddha dRSTAMta che. prabhu vIranA zAsanamAM chaThThA paTTadhara zrI bhadrabAhusvAmI thayA. temanA samayagALAmAM bhAratavarSamAM bAra varSano jabaradasta duSkALa paDyo. temAM lokone atizaya annapAnanI durlabhatAne kAraNe sAdhuone bhikSAprApti duSkara banI. aneka pavitra mahAtmAoe nirdoSa saMyamajIvana arthe anazana svIkAryuM. hayAta rahelA sAdhuoe paNa dUra dUra vicarI nirvAha karyo. AvA kaparA saMyogomAM samUhamAM gacchavAsa, sUtraporisi, arthaporisi, vAcanAono pravAha alita thayo, jeno sauthI moTo phaTako sAdhusaMsthAmAM zAstrajJAnane lAgyo. jyAM jIvananA astitvano ja prasanna thAya tevo vikSepa hoya tyAre vAcanA Adi sAmUhika svAdhyAya to gauNa bane ja. AnA pariNAme zrutajJAnano vizALa vAraso avadhAraNa karanArA sAdhuo ja jUja thayA. duSkALa pUro thatAM rAjadhAnIrUpa pATalIputramAM te kALano saMgha bhego thayo. zrIsaMgha kevo jAgrata hoya teno A namUno che. te vakhate zrIsaMgha vicAre che ke zrata e ja ApaNI vArasArUpa mukhya mUDI che. tethI konI pAse keTaluM zrutajJAna TakyuM che tenI tapAsa karatAM khabara paDI ke ghaNuM zrutajJAna visarAI gayuM che. munio pAse agiyAra aMganuM jJAna che, paraMtu bAramA dRSTivAdanA jJAnamAM ghaNo ghasAro pahoMcyo che. vaLI pUrvazrutane dhAraNa karanAra prAyaH koI sAdhu jaNAyA nahIM, tethI ciMtAtura saMgha vicAre che ke ATalA alpa kALamAM AvuM atizayavaMta pUrvazruta nAza pAmaze to zAsana jhAMkhuM paDI jaze. mahAprabhAvakonI prabhAvakatAno mULa srota zrutajJAna ja che. eTale sau bhegA maLIne vicAre che ke zrutanI rakSA mATe avazya kAMIka karavuM paDaze. vartamAna kALamAM zAstra nAza pAme ke muniomAMthI zrutajJAna ochuM thAya to tamAre koI nAhavA-nicovAno paNa saMbaMdha kharo ? sabhA : sAMbhaLIe tyAre duHkha thAya. sAhebajI : tame jANo to duHkha thAya ne ? tamane to khabara ja nathI ke roja keTalA zrutano viccheda thaI rahyo che ? UMghamAM ja cho. divase divase pravacanaprabhAvaka graMthono abhyAsa zrIsaMghamAM durlabha thaI rahyo che, ane avicchinna paraMparA vinA prajJAsaMpanna navI vyaktine paNa bodha durlabha bane. tethI vAraso vicchinna thato jAya. sabhA : graMtho re-print karIne-pharI chapAvI daIe to vAraso jaLavAya ne ? sAhebajI : paraMparAnA AdhAre graMthamAM lakheluM ukelanArA zrIsaMghamAM na hoya to darzana karavArUpe vAraso bhagavAnsaGghaH kiM tu krotvdH||66|| mayi prasAdaM kurvANa: zrIsaGghaH prhinnotvih| ziSyAnmedhAvinastebhyaH sapta dAsyAmi vaacnaaH||67 / / tatraikAM vAcanAM dAsye bhikSAcaryAta aagtH| tisRSu kAlavelAsu tisro'nyA vaacnaastthaa||68 / / sAyAhnapratikramaNe jAte tisro'parAH punH| setsyatyevaM saGghakAryaM mtkaarysyaavibaadhyaa||69|| tAbhyAmetya tathA''khyAte zrIsaMgho'pi prasAdabhAk / prAhiNotsthUlabhadrAdisAdhupaJcazatIM ttH||70 / / tAnsUrirvAcayAmAsa te'pyalpA vAcanA iti| udbhajyeyunijaM sthAnaM sthuulbhdrstvvaasthit||71|| (fzaSTa parva navamo saT) 1 saMbhASya-sambodhya zramaNasaMghaM gamanaM kAlArthaM-caramakAlArAdhanAnimittame (upadezapada zloka 206 TIkA) uktaM ca- "khAmei tao saMgha sabAlavuDDhaM jahociyaM evaM / accaMtaM saMviggo puvvaviruddha viseseNaM ||1||[pNcvstuk-1415] jaM kiMci pamAeNaM na suTTha bhe vaTTiyaM mae puTviM / taM bhe khAmemi ahaM nissallo nikkasAo tti||2||" [paMcavastuka-1416] (paMcAzaka0 pratimAkalpaprakaraNa paMcAzaka zloka 7 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 315 Take. tamane e paNa khyAla nathI ke kharo vAraso adhyayana-adhyApanathI Take ane temAMthI pragaTelI prabhAvakatAthI ja zAsana jhaLahaLe. 'ahIM to zrIsaMgha ciMtAmAM paDyo ke phakta doDhaso varSanA gALAmAM ja zratane ATalo moTo phaTako paDaze to zAsanamAM dIrgha kALa sudhI zrutajJAna kevI rIte TakAvIzuM? tethI zrutajJAnane bacAvavA pracaMDa prayatna karavo joIe. tyAM koIne tamArI jema re-printnuM-pharI chapAvavavAnuM na sUjhayuM. paNa lAkho sAdhuomAMthI cUMTIne 500 prajJAsaMpanna cunaMdA sAdhuone bhegA karyA ke je prajJA-medhA Adi zaktiothI vizALa zAstrone dhAraNa karI zake, jemane taiyAra karavAmAM Ave to mahAvidvAna banI zake. te kALanA samayamAM jJAnI pUrvadharo pakavavAnI jAgrati eTalI che ke zodhI zodhIne lAkho sAdhuomAMthI 500 sAdhuone ekatrita karyA. A sahu 11 aMga to bhaNelA ja che, paNa AgaLanA dRSTivAdanuM jJAna bhaNAvavAnuM che. te zrutane bhaNAvanAranI samagra saMghamAM zodha karatAM khabara paDI ke saMpUrNa zrutano vAraso jemanI pAse jaLavAyelo hoya tevA hAlamAM ekamAtra pU. zrI bhadrabAhusvAmI che, te paNa duSkALanA kAraNe uttarApatha eTale ke nepALa bAju vihAra karIne rahelA che. AthI bhegA thayelA zrIsaMghe vicAra karyo ke A 500 prajJAsaMpanna sAdhuone pU. bhadrabAhusvAmI avirata vAcanA Ape to zAsanamAM pAcho zratano punaruddhAra thaI zake. tame jema jinamaMdira-upAzrayono jirNoddhAra karo cho tema A jJAnano jirNoddhAra che. apekSAe zrutajJAnano jirNoddhAra vadhI jAya; kema ke maMdira-upAzrayane navAM baMdhAvanAra ke jirNoddhAra karanAra paNa A zrutanA baLe apAyelA upadezathI ja pAkaze. vaLI zruta evuM che ke jenuM pharIthI sarjana karI zakAtuM nathI. have prabhu varanA zAsanamAM gaNadhara pAkavAnA nathI. tethI temaNe racelA zratanuM jeTaluM rakSaNa thAya te ja mahAna kArya gaNAya. ahIM zrIsaMghe nepALamAM rahelA pU. bhadrabAhusvAmI mahArAjAne saMdezo mokalAvyo ke ApanI pAse sAdhuone bhaNavA mATe mokalIe to Apa saMpUrNa dRSTivAdanA dhAraka hovAthI temane asmalita vAcanA Apo, ahIM bIjA pAse truTaka che tethI sAMgopAMga abhyAsa karAvo. A vakhate pU. bhadrabAhusvAmI mahArAjAe mahAprANAyAmadhyAnanI sAdhanA cAlu karela che, je dhyAna siddha thayA pachI vyakti mAtra be ghaDImAM samudra tulya cauda pUrvano svAdhyAya karI zake. tame je prANAyAma karo cho temAM skUla vAyunI gatino kAbU che, mahAprANAyAmadhyAnamAM to sUkSma vAyunI gati para paNa kAbU meLavAya che. hakIkatamAM bhASAnA sarva varNa, akSara, svara, vyaMjano vAyunA AghAta-pratyAghAtathI pedA thatA dhvani AdhArita che. nAbhisthAnamAM rahelA vAyuno cokkasa sthAno para AghAta thAya tethI zabdarUpe cokkasa prakArano dhvani pedA thAya che. tethI sarva prakAranA zabdarUpa dhvanino AdhAra vAyu che. je vAyunI gatino niyaMtA ke prabhu bane te sarva zrutano pAra pAmI zake; kAraNa ke dvAdazAMgI ke cauda pUrvarUpa zrutajJAna paNa svara-vyaMjanarUpa akSaromAMthI prANAyAmadhyAna siddha karanAra mahAtmA divasamAM be ghaDIno samaya maLe to paNa cauda parvano 1 'pariNAmiya'tti / pAriNAmikyA buddhyA 'upetaH' yukto bhavati zramaNasaGghaH, tathA kArye durge'pi samApatite yat zrutopadezabalena samyag nizcitaM tatkaraNazIlaH, tathA suSThu-dezakAlapuruSaucityena zrutabalena ca parIkSitaM yattasya kArakaH saGgho na yathAthagyanArI 232TT (gurutattvavinizcaya dvitIya ullAsa zloka 131 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha svAdhyAya apUrva jhaDapathI karI zake. caudapUrvadharane paNa meLaveluM jJAna cAlyuM na jAya te mATe svAdhyAyanI jarUra paDe che. vaLI AvA jJAnI gacchanAyaka ke saMghanAyaka hovAthI temanA para javAbadArInA to khaDakalA hoya. saMgha kAryamAM vyasta hovAthI temane svAdhyAya mATe bahu samaya na maLe to svAdhyAya vinA dhImedhIme jJAna visarAtuM jAya. AvuM na bane evA pavitra AzayathI svazrutanI rakSA mATe pU. bhadrabAhusvAmI A sAdhanA kare che, tethI divasano moTo bhAga dhyAnamAM hoya. AvA avasare temane zrIsaMghano sAdhuone vAcanA ApavA saMdezo maLyo. tethI temaNe javAba Apyo ke atyAre samayano abhAva hovAthI sAdhanA pUrI thayA pachI sAdhuone vAcanA mATe samaya ApIza. je be sAdhuone saMghe saMdezo ApavA mokalyA hatA teo zrutakevalIno javAba laIne pAchA AvyA ane saMghane kahyuM ke atyAre sAdhanA cAlatI hovAthI dhyAna pUrNa thayA pachI AcArya mahArAja bhaNAvaze. A sAMbhaLI zrIsaMgha ke jemAM aneka gItArtho, sAdhu-sAdhvIo ane zrAvaka-zrAvikAo paNa che, temane sAdhuone zIdhra bhaNAvavAnI eTalI utkaTa tAlAvelI che ke eka divasano paNa vikSepa pAlave tema nathI. ciMtA e che ke jJAna cAlyuM jaze to bhAvi zuM ? sabhA H pachI to samaya ApavAnA ja che ne ? sAhebajIH kalikAlamAM AyuSya keTalAM TUMkAM, buddhi paNa alpa ane sAgara jevAM vizALa zAstro bhaNIne dhAraNa karavAnAM ! zrIsaMghane A badhI khabara che, eTale pharI kahevaDAvyuM ke 'zrIsaMgha puchAve che ke je saMghanI AjJA na svIkAre tene zuM prAyazcitta Ave ? A sAMbhaLIne pU. bhadrabAhusvAmI samajI gayA ke saMghano kahevAno bhAvArtha zuM che. eTale kahe che ke zrIsaMghane huM mArA micchA mi dukkaDuM ApuM chuM. mArI bhUla thaI gaI, have AvI bhUla nahIM thAya. zrIsaMghanI AjJA na mAne tene saMgha bahAra karavAnuM prAyazcitta che. huM teno bhAgIdAra na banuM mATe zrIsaMghanI bhaNAvavAnI AjJA svIkAruM chuM. atyAre pratidina sAta vAcanA ApIza, paraMtu dhyAnasAdhanA patyA pachI sAdhuo jeTalI mAMgaze teTalI ApIza. pU. bhadrabAhusvAmIe dhyAnasAdhanA sAthe goThavaNa karIne atyaMta kasokasIpUrvaka samaya phALavI sAdhuone jJAnadAna cAlu karyuM. paraMtu ahIM to dRSTivAda ane pUrvazrutano abhyAsa che, jema jema AgaLa vAcanA cAlI tema tema khUba agharuM bhaNavAnuM AvyuM. sAdhuonI buddhi ochI paDavA lAgI. je samajI na zake, dhAraNa na karI zake te dhIre dhIre kaMTALIne vAcanAmAMthI nIkaLavA lAgyA. eka pachI eka sAdhu UThatAM chelle eka ja sthUlabhadrajI rahyA che. A parathI vicAra karo ke bAramuM aMga dRSTivAda ane cauda pUrva bhaNavAM te baccAnA khela nathI. AgaLa AgaLa bhaNatA jAya tema buddhinuM dahIM thatuM jAya. bauddhika parizramamAM paNa zrama ghaNo lAge. vAcanA lenAra sAdhuo mUrkha nathI. temAM aneke eka pUrva, be pUrva Adino abhyAsa karyo, paraMtu AgaLa jatAM thAkI gayA. 1444 graMthanA praNetA pU. sUripuraMdara haribhadrasUrIzvarajI 1 Agamma teNa saMghassa sAhiyaM to puNovi sNghaaddo| tassaMtie visaTTho saMghANaM jo na mnnei||97 / / ko tassa hoi daMDo eyaM bhaNAvio bhaNai tss| ugghADaNaM tao so tubbhaM cevAgayAmiNaM ti||98 / / mA ugghADaha pesaha sAhuNo je juyA sumehaae| divaseNa satta paDipucchaNAu dAhAmi jA jhANaM / / 99 / / egA bhikkhAu samAgayassa divsddhkaalvelaae| bIyA, taiyA saNNAvosagge kaalvelaae||100 / / divasassa bhAvaNIo cautthigA vAsae kae tinni| (upadezapada zloka 117 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 317 mahArAjAnuM jJAna eka pUrvathI thoDuM nyUna kahyuM che. ahIM to eka, be, traNa, cAra ema kramazaH dviguNa dviguNa kadavALAM pUrva bhaNavAnAM che. tethI eka ja sthUlabhadrajI TakyA che. 1 zrIsaMghanI bIjI vAra AjJA, jenuM zrIbhadrabAhasvAmI dvArA aMzataH pAlana : A ja pU. bhadrabAhusvAmInA jIvanamAM bIjI vAra paNa zrIsaMghanI AjJAne mAna ApavAno prasaMga upasthita thayo che. zrI sthUlabhadrajIne daza pUrva bhaNAvyA pachI sAthe vihAra karatAM pATaliputramAM padhAryA che tyAre, vaMdana karavA Avela dIkSita benone zrIsthUlabhadrajIe potAnA jJAnano atizaya darzAvavA labdhino prayoga karela. A jANavAthI pU. bhadrabAhusvAmI mahArAje AgaLa vAcanA baMdha karI; kAraNa ke puSTAlaMbana (ucita kAraNa) vinA labdhino prayoga jJAnano utsuka (garva) sUcave che. zrI sthUlabhadrajIe micchA mi dukkaDa sAthe punaH vAcanAdAna mATe vinaMti karI tyAre pU. bhadrabAhusvAmIjIe kahyuM ke "tamArA jevA uttama puruSamAM Avo bhAva jAgyo te kalikAlanI paDatInI nizAnI che. have adhika jJAna koIne pacaze nahIM. apAtrane jJAna na apAya tevI jinAjJA che." tethI jinAjJA anusAre pU. bhadrabAhusvAmIe vAcanA baMdha karI. saMghane jANa thatAM saMgha pharI bhego thayo. zrIsaMghane ciMtA e che ke saMghamAM bIjA koI zaktizALI nathI, bhaNavA samartha nathI, ane Amane bhaNAvavAnI guru mahArAja nA pADe che, to zruta Takaze kevI rIte ? zAsanamAM AgaLa AgaLa jJAnanuM aizvarya jhAMkhuM paDI jaze. Ama vicArI zrIsaMghe pU. bhadrabAhusvAmIjIne pharI bhaNAvavA Agraha karyo. te vakhate paNa mahimAvaMta zrIsaMghanI vinaMtine mAna ApI pU. sthUlabhadrajIne cauda pUrva bhaNAvyAM che, paraMtu atyAre jinAjJA AcArya mahArAjanA pakSe che. teo saMghane ema kahI zake ke AjJAviruddha saMghe Agraha na rAkhavo joIe. paraMtu A jJAnI puruSe jinAjJAne paNa nukasAna na thAya ane zrIsaMghanuM gaurava jaLavAya te rIte zaratapUrvaka bhaNAvavAno svIkAra karyo. kahyuM ke, saMghanI vinaMti khAtara chellAM cAra pUrva mULathI ApIza, paraMtu arthathI nahi ApuM. vaLI bhaviSyamAM sthUlabhadrajI to chellA cAra pUrva sUtrathI paNa bIjA koIne na bhaNAve; 1 ityAkhyAya sthUlabhadrAnujJAtA nijmaashrym| tA yayuH sthUlabhadro'pi vAcanArthamagAd gurum||101|| na dadau vAcanAM tasyAyogyo'sItyAdizad guruH / diikssaadinaatprbhRtyesso'pypraadhaanvycintyt||102|| cintayitvA ca na hyAgaH smarAmIti jagAda c| kRtvA na manyase zAntaM pApamityavadad guruH / / 103 / / sthUlabhadrastataH smRtvA papAta gurupaadyoH| na kariSyAmi bhUyo'daH kSamyatAmiti caabrviit||104 / / na kariSyasi bhUyastvamakArSIryadidaM punH| na dAsye vAcanAM tenetyAcAryAstamanUcire / / 105 / / sthUlabhadrastataH sarvasaMghenAmAnayad gurum| mahatAM kupitAnAM hi mahAnto'laM prsaadne||106 / / sUriH saMghaM babhASe'tha vicakre'sau ythaa'dhnaa| tathAnye vikariSyanti mandasattvA ata: prm||107|| avaziSTAni pUrvANi santu matpArzva eva tu| asyAstu doSadaNDo'yamanyazikSAkRte'pi hi / / 108 / / sa saMghenAgrahAdukto vivedetyupyogtH| na mattaH zeSapUrvANAmucchedo bhAvyatastu sH||109|| anyasya zeSapUrvANi pradeyAni tvayA na hi| ityabhigrAhya bhgvaansthuulbhdrmvaacyt||110 / / (pariziSTa parva navamo saf) For Personal & Private Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha kema ke have aneka labdhionA sAmarthyavALuM atizayita jJAna pacAvI zake tevI lAyakAtavALA jIvo durlabha che. apAtrane jJAna na apAya te niyama jainazAsanamAM sudaDha hovAthI, A dharmAcArya caturvidha saMghe kahyuM to paNa saMpUrNa jhUkyA nahIM. mAtra saMghanA Adara-bahumAna tarIke aMzataH saMghanI vinaMtino svIkAra karyo; kema ke temane jANa che ke jinAjJA surakSita rAkhIne ja zrIsaMghano Adara karAya. sabhA tevI jinAjJA hatI to sUtrathI chellAM cAra pUrva kema ApyAM ? sAhebajI : ATalo mahAna saMgha vinaMti kare to tenuM paNa gaurava avazya rAkhavuM joIe; kAraNa ke AjJAnusArI saMgha che. tethI ja te avasare zrIsaMghe evo pratiprazna nathI karyo ke zrIsaMghanI AjJA na mAne to tene zuM prAyazcitta ? je saMgha, saMghanAyaka evA bhadrabAhusvAmIne paNa pUrve saMghanI AjJAnA anAdaramAM prAyazcittanuM dhyAna dore che, te ja saMgha atyAre jANe che ke AcArya bhagavaMta jinAjJA TAMkIne vAta kare che. AjJAnusAra bolanAra gItArthano kadI AjJAnusArI saMgha pratIkAra na ja kare. A prasaMgamAM mahAmahimAvaMta zrIsaMghanA vivekanI paNa bhUrI bhUrI anumodanA karavA jevI che. ahIM zrutakevalI zrI bhadrabAhusvAmIe kahyuM ke zrIsaMghanI icchA che to sUtrathI vAcanA ApuM, paNa zaratapUrvaka, "have pachI A jJAna bIjAne nahIM ApavAnuM ane huM paNa sUtrathI ja ApIza, arthathI nahIM ApuM." Ama, avasarocita jinAjJA sAcavIne zrIsaMghanuM paNa gaurava jALavyuM. zrIsaMgha paNa saMghanAyakanI AjJAAdhArita vAta joIne virodha vinA vinayapUrvaka jhUkyo. A dRSTAMtamAM baMne pakSe rahelI AjJAsApekSatA khUba samajavA jevI che. sabhAH sUtra bhaNAve to jANakArane arthano khyAla na Ave ? sAhebajI : tame jevo "artha" zabdano artha karo cho te ahIM prastuta nathI. ahIM to sUkSma, nayanipApUrvakanA anuyogarUpa arthanI vAta che. temAM paNa aMtima zrutajJAnarUpa cAra pUrvonAM chellAM rahasyo artharUpe jaNAvavAnAM che, jeno gurugama vinA prAyaH bodha zakya nathI. bAkI dasa pUrvanA jANakAra sthUlabhadrajI paNa zrutakevalI ja che. zrutakevalIne bhASAjJAna ke tarka AdinuM jJAna na hoya e asaMbhavita che. paraMtu zAstranAM je top secret-UMDAM rahasyo, te bhalabhalA dhuraMdharone paNa svaye pAmavAM duSkara che. vartamAnamAM tamane sUtranA anuyogarUpa arthanI koI jhAMkhI nathI, tethI zuM kahevuM ? are ! atyAre paNa evAM sUtrAtmaka zAstro che ke je bhalabhalA saMskRta Adi bhaNelA vidvAnane vAMcavA ApIe to mahAmahenate sAmAnya zabdArtha kare, paNa bhAvArthanI kAMI ja khabara na paDe, to tenA aidaMparyarUpa aMtima rahasya spharavAno to koI avakAza ja nathI. gurugama vinA anuyogarU5 artha svayaM samajanArA to vajasvAmI jevA koIka ja nIkaLe. temaNe to agiyAra aMga mukhapATharUpe sAMbhaLatAM ja sUtra-artha-tadubhaya Adi sarva rahasya jANI lIdhuM. bAkI sAmAnya rIte svayaM UMcAM rahasya pakaDavAM muzkela che. temAM paNa ahIM to bAramA aMga dRSTivAdanA paNa zreSTha vibhAgarUpa aMtima cAra pUrvonA rahasyanI vAta che. tethI sthUlabhadrajI jevA te kALanA asAdhAraNa prajJAsaMpanna puruSane paNa gurugama AvAM rahasyo mATe jarUrI hato. pU. bhadrabAhusvAmIe zarata dvArA arthathI cAra pUrvanA jJAnanuM potAnI sAthe For Personal & Private Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 319 vilInIkaraNa karyuM. vicAro ke jJAnI puruSo jJAnanA vArasAne sAthe laIne mRtyu pAmavA taiyAra che, paNa vicchedanA bhayathI apAtrane ApavA taiyAra nathI. jJAnadAnamAM pAtratAno niyama keTalo daDhamULa hovo joIe teno A namUno che. zrIsaMgha paNa jANe che ke have bIjo koI vikalpa nathI, jeTaluM zruta Take eTaluM sAcuM. ahIM bIjI vAra paNa saMghanuM bahumAna rAkhI vIranA zAsanamAM chellA caudapUrvadhara sthUlabhadrajIne banAvyA. AvA cauda pUrvadharane paNa jinAjJAnuM mahattva eTaluM che, ke saMgha Akho eka bAju hoya to paNa jinAjJA bAjue mUkIne saMghanI vinaMti svIkAravAnI taiyArI nathI, ane saMgha paNa evo AjJArAgI che ke AcArya bhagavaMtane pUchyuM nahIM ke Akho saMgha eka bAju che, chatAM tame tenI AjJA mAnavAne badale zarata mUko cho te vAjabI che ? A dRSTAMtamAM saMgha ane saMghanAyaka baMnenI sAcI oLakha thaI jAya che. mAtra vArtA tarIke dRSTAMto vAMco to teno matalaba nathI. je vakhate jainazAsananI jabaradasta jAhojalAlI hatI te kALano A saMgha che ke jemAM keTalAya RddhisaMpanna mahAtmAo, pUrvadhara bahuzruto, prabhAvaka dharmAcAryo hato. bIjA sAdhu-sAdhvI ane AgevAna samartha zrAvakono to koI toTo nahIM hoya. je vakhate bhAratamAM karoDo ane karoDonI vasatI hatI te vakhatanI A vAta che. itihAsakAro paNa kahe che ke, saMprati rAjAnA samayamAM bhAratamAM 40 karoDa jainonI vasatI hatI. ATaluM vizALa samUhabaLa chatAM vinaMtimAM koI AjJAnirapekSa dabANa ke Agraha na dekhAya. A ja jenazAsananI garimA che. prathama vakhata AkhA saMghe vinaMti karI te jinAjJA pramANe che, mATe hAtha joDI pU. bhadrabAhusvAmI mahArAjA saMghane micchA mi dukkaDaM kare che, ane 'saMghaAjJA mane ziromAnya che tevo vinayavyavahAra darzAve che. arthAt jinAjJA anusArI saMghanI AjJA codapUrvI ke dharmAcAryo paNa avazya svIkAre, ane jo na svIkAre to temane zrIsaMghanI AzAtanAnuM mahAna pApa lAge. paraMtu jinAjJA bAdhita thatI hoya tevI saMghanI AjJA zubhAzayavALI paNa vinayathI na svIkAre tevo zAstravyavahAra che. sabhA..vIra prabhunA nirvANathI doDhaso varSamAM ja chaTTA paTTadhara ? paTTadharono kALa ATalo TUMko hato ? sAhebajI: saMghanAyakono samayagALo prAyaH bahu lAMbo nathI saMbhavato. lokamAM paNa jAhera kSetramAM zreSTha pada para pahoMcatAM prAyaH prauDha uMmara to saheje thaI jAya. jAhera kSetramAM khAlI uMmarathI ja vaDIla nathI banavAnuM, paNa sAthe sAthe jJAna, pratibhA, zakti, anubhava badhAmAM moTAI Avazyaka hoya che. tema dharmakSetramAM to vizALa zAstrajJAna, pavitra jIvana, AcAra-vicAranI zreSTha guNavattA, saMgha ane zAsanavyavasthAno bahoLo anubhava Adi aneka guNavattA jarUrI che. pUrajhaDape jotajotAmAM jJAna meLave to paNa sarva zAstronuM jJAna meLavatAM varSo vIte. tame bhaNatAM bhaNatAM DosA thaI jAo to paNa dharmazAstranI eka zAkhAnuM pUruM bhaNI na zako, ane 1 bhaavsngghmevaabhissttauti'sNghotti| saGgho mahAnubhAvaH 'kArye' sacittAdau vyavahAre sadA''lambanaM bhavati 'yat' yasmAnnagarAdayo dRSTAntAH 'tatra' saGgha 'zrute' AvazyakaniyuktyAkhye bhnnitaaH||130 / / (gurutattvavana dvitIya sattA prazno 30 TIvA) For Personal & Private Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha ahIM to sarva zAstranA vizArada banavAnuM vaLI bIjI paNa aneka prakAranI pratibhAzakti vikasAvavAnI. te sivAya netRtva ekAMta hitakArI na bane. 'pU. zayyabhavasUrie zrIsaMghanI AjJA mAthe caDAvIne zrIdazavaikAlikasUtranuM visarjana na karyuM : prabhu vIranA zAsanamAM prAraMbhanA saMghanAyako to samagra gaNipiTaka svarUpa dvAdazAMgInA dhAraka hatA. AvA atizayita zrutanA sAmarthyavALA mahApuruSoe paNa zrIsaMghane kevo Adara Apyo che tenAM bIjAM paNa dRSTAMto che. cothA paTTadhara pU. zayyabhavasUrie potAnA saMsArIputra manakane bAlyavayamAM dIkSA ApI, alpa AyuSya jANatAM zIghra hita karavA pUrvomAMthI uddhRta karIne dazavaikAlikasUtranI racanA karI ane teno alpa kALamAM abhyAsa karAvI bAlamunine saMyamajIvanamAM nipuNa ArAdhaka banAvyA. cha mAsanA aMte putramuni kALadharma pAmatAM AcArya bhagavaMta vicAre che ke, je prayojanathI meM A navA AgamasUtranI manamAM racanA karI pradAna karyuM te prayojana pUrNa thayuM, tethI have A AgamanI jarUra nathI. eTale pAchuM saMharaNa karIne visarjana karavAnuM vicAre che. A vAtanI zrIsaMghane khabara paDI. zrIsaMghe zubhAzayathI vinaMti karI ke, Ape bhale manakamuninA hita mATe A abhinava zAstranuM sarjana karyuM, paNa kalikAlamAM alpabuddhivALA aneka jIvo pAkavAnA. jemane A vizALa gahana zAstronuM jJAna pacAvavuM zakya na bane, tevAne yatijIvanano saMkSepamAM paripUrNa AcAra samajAya, jainaAcAranAM rahasyo grahaNa thAya tevuM A saMkSipta zAstra che, tethI Apa AnuM visarjana na karo, jema che tema saMghamAM TakAvI rAkho, adhyayana-adhyApananI paraMparAthI vArasAmAM jAya tevuM karo. A zrIsaMghanI vinaMtine pU. zayyabhavasUrijIe ucita jANI mAnya rAkhI. vartamAnamAM paNa sAdhujIvanamAM navadIkSitane sauthI pahelAM A Agama bhaNAvAya che. munijIvanano samagra AcAra temAM saMkSepamAM AvI jAya che. caudapUrvadharanAM vacano hovAthI A saMkSipta Agama paNa arthathI ghaNuM gaMbhIra che. are ! bhaviSyamAM bIjA badhA zrutano kramika viccheda thatAM mAtra A eka ja zAstra ane tenA jJAnanA vArasAthI AkhuM zAsana Takaze. vicAra karo, pU. duSpasahasUri sudhI zAsana TakAvavAmAM, tIrtharakSAmAM A sacavAyeluM Agama kAma lAgaze. tIrthaMkarakathita mArgano saMkSepamAM samAveza A AgamamAM che. ratnatrayInI ArAdhanA mATe A Agamakathita arthano bodha jaghanyathI anivArya che. 'vicAraNA saMgha' iti zayyambhavenAlpAyuSamenamavetya mayedaM zAstraM niryUDhaM kimatra yuktamiti nivedite vicAraNA saMghe - kAlahAsadoSAt prabhUtasattvAnAmidamevopakArakamatastiSThatvetadityevaMbhUtA sthApanA ceti gAthArthaH / / 372 / / ( dazavaikAlika niyukti zloka 372 TIkA) 2. maNakArthaM kRto granthastena nistAritazca saH / tadenaM saMvRNomyadya yathAsthAne nivezanAt / / 100 / / yazobhadrAdimunayaH saGghAyAkhyannidaM tadA / dazavaikAlikaM granthaM saMvariSyanti sUrayaH / / 101 / / saGgho'pyabhyarthayAJcakre sUrimAnandapUritaH / maNakArtho'pyayaM grantho'nugRhNAtvakhilaM jagat / / 102 / / ataH paraM bhaviSyanti prANino hyalpamedhasaH / kRtArthAste maNakavadbhavantu tvtprsaadtH||103|| zrutAmbhojasya kiJjalkaM dazavaikAlikaM hyadaH / AcamyAcamya modantAmanagAramadhuvratAH / / 104 / / saGghoparodhena zrIzayyambhavasUribhiH / dazavaikAlikagrantho na saMvavre mahAtmabhiH / / 105 / / (pariziSTa parva pAMcamo sarga) 1 For Personal & Private Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha zrIsaMghanI AjJA mAthe caDAvavAnAM anya paNa dRSTAMto : zrIsaMghanI ucita AjJAne dazapUrvadhara chellA zrutakevalI pU. vajasvAmIe paNa mAnya karyAno prasaMga che. eka vakhata uttarApathamAM vicaratAM pU. vajasvAmIjI mahAnagaramAM padhAryA. tyAM atizaya kaparA uparAuparI duSkALa paDavAthI zrIsaMgha aneka rIte ApattimAM Avela che. te avasare AvA samartha puruSane jANIne zrIsaMghe vinaMti karI ke A vikaTa saMyogomAM zrIsaMgha nirAkula TakI zake tema nathI, to samartha evA ApanuM kartavya che ke zrIsaMghane koI paNa prayatnathI TakAvavo. temaNe paNa zrIsaMghanI vinaMtine mAnya karI, vidyAbaLathI devAdhiSThita paTa racI, samagra zrIsaMghane duSkALagrasta uttarApathamAMthI sukALayukta dakSiNApathanA purI nagaramAM lAvyA, ane tyAMnA sthAnika saMgha sAthe tenuM niyojana karI zrIsaMghane nirAkula karyo. Ama, saMdharakSAnuM bhaktirUpe mahAna kArya zrutakevalI paNa AdarapUrvaka kare. najIkanA samayamAM thayelA jagadguru pU. hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA jIvanano paNa prasaMga che. teo tapAgacchanA ekachatrI nAyaka hovA chatAM mahAtapasvI prabhAvaka puruSa hatA. aneka javAbadArIo vacce paNa temaNe jIvanamAM hajAro upavAsa, AyaMbila AdinI tapazcaryA karI hatI. vaLI jIvanamAM jayaNA, saMyama, AdinI jALavaNI paNa khUba teja hatI. jIvananAM chellAM varSomAM ati mAMdagInA kAraNe temane ema lAgyuM ke, have A deha sAdhanA mATe bahu upayogI nathI, ane je ArAdhanAmAM sahAyaka na bane tevA za2I2ne 321 1 tatazca sakalaH saMgho duSkAlena kadarthitaH / dIno vijJapayAmAsa sunandAnandanaM munim / / 319 / / asmAdduHkhArNavAdasmAnkathaMci taary| saGghaprayojane vidyopayogo'pi na duSyati / / 320 / / tatazca vajro bhagavAnvidyAzaktyA gariSThayA / paTaM vicakre vipulaM cakrabhRccarmaratnavat / / 321 / / zrIvajrasvAminA saGgho nirdiSTaH sakalastadA / pote vaNiksArtha ivAdhiruroha mahApaTe / / 322 / / vajrarSiNA bhagavatA vidyAzaktyA prayuktayA / utpupluve paTo vyomni pavanotkSiptatUlavat / / 323 / / tadA zayyAtaro dattanAmA vjrmhaamuneH| samAyayau sahacArigrahaNArthaM gato'bhavat / / 324 / / saGghena sahitaM vajrasvAminaM vyomayAyinam / nirIkSya mUrdhajA zIghramutkhAyaivamuvAca saH / / 325 / / zayyAtaro'haM yuSmAkamabhavaM bhagavanpurA / adya sAdharmiko'pyasmi nistArayasi kiM na maam||326|| zayyAtarasya tAM vAcaM zrutvopAlambhagarbhitAm / dRSTvA ca lUnakezaM taM vajraH sUtrArthamasmarat / / 327 / / ye sAdharmikavAtsalye svAdhyAye caraNe'pi vA / tIrthaprabhAvanAthAM codyuktAstAMstArayenmuniH / / 328 / / AgamArthamimaM smRtvA vjrsvaamimhrssinnaa| paTe tasminnadhyaropi so'pi zayyAtarottamaH / / 329 / / vidyApaTopaviSTAste yAntaH sAdrisaritpurAm / sarve vilokayAmAsuH karAmalakavanmahIm / / 330 / / bhaktiprahvaiH pUjyamAno mArgasthavyantarAmaraiH / vyomni pradIyamAnArgho bhktairjyotissikaamraiH||331 / / vidyAdharairvarNyamAnaH zaktisampaccamatkRtaiH / AliGgyamAnaH suhRdevAnukUlena vAyunA / / 332 / / paTacchAyAdarzitAbhracchAyAsaukhyo mahIspRzAm / vandamAno nabhaHstho'pi mArgacaityAnyanekazaH / / 333 / / paTastho'pi paTasthebhyastanvAno dhrmdeshnaam| vajrarSirAsasAdAtha purIM nAma mahApurIm / / 334 / / (pariziSTa parva bAramo sarga) 2 kula 9 gaNa 10 saGgha 11 kAryeSu samutpanneSu vazIkaraNAdi cUrNayogAdi vA karoti 11 / (gurutattvavinizcaya dvitIya ullAsa zloka 20-21 TIkA) For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha bojArUpe sAcavIne maMda ArAdhanA karavA karatAM svecchAe tyAga karavo zuM khoTo ? Ama, uttama ArAdhakabhAvathI emaNe potAno AhAra-pANI-auSadhanA tyAgarUpa aNasaNano nirNaya jAhera karyo. A sAMbhaLI Akho caturvidha saMgha bhego thayo, ane sahue atizaya Agraha karyo ke amArI vinaMtine mAna ApI Ape AhArapANI-auSadha avazya levAM paDaze. saMghano Agraha e kAraNathI hato ke AvA prabhAvaka AcArya zrIsaMghanI amUlya mUDI che, temanuM jIvana zAsana mATe ati upakArI che, temanI dehazakti Take to mahAna upakAra thaI zakaze. ahIM zrIsaMghanA Agrahane mAna ApI pU. hIrasUri mahArAje aNasaNano nirNaya pAcho kheMcyo. saMkSepamAM saMgha e ArAdhaka jIvono samUha che. tenI jinAjJAsApekSa AjJA ke vinaMti hoya to dharmAcArye paNa tene mAna ApavuM ucita che. A zrIsaMghano mahimA varNavyo. have tenA mukhya guNasvarUpanI vAta karIzuM. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / maviyAsa, Mono AvaLiOTIOf Iloil (atita 20 sno-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. bhavacakramAM bhaTakatA jIvane taravA AlaMbanarUpe tAraka tIrtha avazya joIe. tIrthakaro AyuSyathI yAvacaMdradivAkarI nathI, tethI temanI gerahAjarImAM paNa pAtra jIvone taravAnuM AlaMbana maLI rahe e AzayathI tIrthakaro svayaM ja jIvaMta bhAvatIrtharUpa paTTadharanI paraMparA, dvAdazAMgI sUtra ane caturvidha saMghanI sthApanA kare che. A badhA bhAvatIrtho che, saumAM bhavodadhitArakatA che. pratyekanI potapotAnI rIte AgavI mahattA che. temAM ApaNe caturvidha zrIsaMghanuM varNana vicArI rahyA chIe, je tIrthakaro mATe paNa namaskaraNIya che. vyakti karatAM samUhano mahimA adhika che te tIrthakaronA vyavahArathI paNa prasthApita thAya che. AvA mahimAvaMta saMghane caudapUrvI-dazapUrvI zrutakevalIo ke prabhAvaka dharmAcAryo paNa mAna Ape che, tenAM dRSTAMto vicAryA. saMghanI vAta potAnA viSayamAM hastakSepa karanArI hoya to paNa caudapUrvI ucita AjJAne mAthe caDAve che. koIne bhaNAvavA-na bhaNAvavA te guruicchAne AdhIna che. ziSyane yogya jJAnapradAna karavAnI javAbadArI gurunI che. chatAM temAM paNa saMghe Agraha karyo to pU. bhadrabAhusvAmIe vinaMti mAnya rAkhI. mAtra temAM paNa jinAjJA surakSita rahe teTalo ucita vicAra ja karyo. A parathI sAra e che ke zAsananA dhuraMdharoe paNa zrIsaMghanI AjJAno Adara karavo joIe, ane na kare to mahA AzAtanAno bhAgIdAra bane, phaLasvarUpe anaMta saMsArI paNa thAya. For Personal & Private Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha zrIsaMghanuM svarUpa : jinAjJAsApekSa te zrIsaMgha H jinAjJAnirapekSa te saMgha nathI : AvA gauravavaMta saMghanuM mukhya svarUpa kevuM hoya te jaNAvatAM zAstro kahe che ke, `je zrIsaMgha AdhyAtmika guNonA saMghAtarUpa che, guNasamUhono AdhAra che, ratnatrayIrUpa guNono dhAraka che, te niyamA jinAjJAyukta ja hoya. jinAjJAyukta evo sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAno samUha te ja zrIsaMgha che ane jinAjJAnirapekSa evuM game te teTaluM kahevAtA jenonuM moTuM ToLuM hoya to paNa zAstra tene saMgha nathI tema kahe che. saMghane bIjA zabdomAM zAstramAM mahAjana kahyo che. vyavahAramAM je mahAjana zabda bolAya che te judA arthamAM che. ahIM mahAjana eTale A jagatamAM je mahAna puruSono janasamUha che, uttama puruSono samudAya che, jenuM anusaraNa karavAmAM koI ciMtA ka2vAnI jarUra nathI, AMkho mIMcIne jenuM anusaraNa karI zakAya te mahAjana. eTale ja mahAnano yena Ata: sa panthAH| tevI zAstrokti che. mahAjana je mArge jAya te mArgane ApameLe dharmano mArga samajI levo; kema ke uttama puruSonuM jIvana ja evuM hoya je dharmanI jIvaMta preraNA Ape. are ! te pote ja sAkSAt dharmano sadehe avatA2 hoya. zrIsaMghane Avo mahAjana kahyo che ane tenuM avazya anusaraNa karavuM tevuM zAstramAM vidhAna che. paraMtu te saMghanuM advitIya svarUpa zuM ? to kahe che ke je jinAjJAyukta che te ja zrIsaMgha che, je jinAjJA yukta nathI tevA saMghane ame saMgha kahevA ja taiyAMra nathI. are ! evA samUhane koI saMgha kahe to paNa zAstra te kahenArane prAyazcitta darzAve che. je rAga-dveSathI bharelA che, tIrthaMkaronI samyag AjJAthI nirapekSa che, tevAne koI mamatvathI saMgha zabdathI navAje to te bolanAra vyakti prAyazcittanI bhAgI che. AjJAnirapekSa evA lokonA samUhane tame paNa saMgha tarIke mAno, svIkAro ke tamArA manamAM temanA mATe bahumAna-bhakti vagereno bhAva jAge to tenAthI tamane dharma na thAya, paNa pAparUpe prAyazcittanuM kAraNa pragaTe. are ! khAlI saMgha zabdathI saMbodhana karo to paNa prAyazcitta Ave, to AgaLa AgaLanI zuM vAta karavI ? 3 323 1 na hi tIrthanAmnA janasamudAya eva tIrtham, AjJArahitasya tasyAsthisaMghAtarUpatvapratipAdanAt, kintu sUtravihitayathocitakriyAviziSTasAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAsamudAyaH / (yogaviMzikA zloka 14 TIkA) 2 iihasaMdhAyuM nahivuM, saMnamasaMdhAyanuM vap naM| nALavaraLasaMdhAya, saMdhAyato haeNvapha saMgho||40|| (gurutattvavinizcaya dvitIya ullAsa mUla) AjJArahita janano samudAya te tIrtha nathI, paNa zAstravihita ucita kriyAviziSTa sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikAno samudAya te tIrtha che. (jJAnasAra0 aSTaka 27, zloka 8 Tabo) 3 suhasIlAo sacchaMdacAriNo veriNo sivapahassa / ANAbhaTThAo bahu-jaNAo mA bhaNaha saMghutti / / 119 / / devAidavvabhakkhaNatapparA taha umaggapakkhakarA / sAhujaNANa paosa-kAriNaM mA bhaNaha saMghaM / / 120 / / ahamma anIIaNAyAra- seviNo dhmmniiipddikuulaa| sAhUpabhicauro vi bahuyA avi mA bhaNaha saMghaM / / 121 / / ammApiyasAriccho sivagharathaMbho ya hoi jiNasaMgho / jiNavara ANAvajjo sappuvva bhayaMkaro saMgho / / 122 / / assaMgha saMghaM je bhAMti rAgeNa ahava dosenn| cheo vAmUhattaM pacchittaM jAyae tesiM / / 123 / / (saMbodhaprakaraNam dvitIya adhikAra) For Personal & Private Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha ' jema je sAdhu nathI tene pUjyabuddhithI sAdhu tarIke saMbodho to temAM pApa lAge che; kAraNa ke khAlI kapaDAM paheryA che paNa AcAra-vicAranuM ThekANuM nathI, tevAne mAtra sAdhu kahevAmAM paNa pApa che, to pachI temane bahumAna-namaskAra-vaMdana-bhakti-pUjA-khyAti-prazaMsA karavAmAM to avazya pApa lAge ja. kusAdhunI bhaktinuM utkRSTathI phaLa anaMta kALa saMsAramAM durgatibhramaNa kahyuM che. kAna khullA rAkhIne sAMbhaLajo. jainazAstro eTalAM spaSTa che ke eka bAju guNano Adara karavAnI bhArapUrvaka AjJA kare che, eka paNa guNiyala jIvanI upekSA, anAdara, aprIti Adi karavAmAM te te guNanI AzAtanAnuM tIvra pApa jaNAve che, paraMtu sAthe sAthe guNahInanAM anAdara ane upekSA paNa jaNAve che. tethI bhakti-vinaya Adi karanAre Thera Thera guNanuM dhoraNa jovuM paDaze. A zAsana guNanI pUjAmAM ja mAne che. daniyAnA koI paNa kSetramAM guNano ATalo Agraha nahi hoya. jinazAsana to eka mAtra guNone ja vareluM zAsana che. je zAstro sAdhu mATe AvuM kahe te saMgha mATe paNa spaSTa kaheze. saMgha e sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAono tAraka samUha che. je kalyANanuM kAraNa bane, 1 'sIho' ityAdi / aisayaNANaparakkamavittAsiyavivihakumayamayanivaho / kuggAhagayapaNAsI sIhasamo esa jinndhmmo||1|| bahuvihaladdhijuehiM deviMdAIhiM vNdiypehiN| sAhUhiM pariggahio paribhUo Neya kennaavi||2|| kumayavaNasaMDaguvile kudesnnaavllibhggmggmmi| kuggAhagattapaure bharahAraNNammi dusmaae||3|| so mayasIhasariccho hohI vocchinnaisyppsro| tahavi hu puvvaguNehiM na hu gammo khuddloyss||4 / / hohiMti kIDayasamA saMpAgaDaseviNo duraayaaraa| etyeva yajaigihiNo pavayaNaniddhaMdhasA khuddaa||5|| chakkAyaniraNukaMpA kayavikkayamaMtavijjayAIhiM / atthajjaNekkarasiyA loyAvajjaNaparA paavaa||6|| annevi AisaddA avannavAujjuyA muNijaNassa / samaivigappiyakiriyA tavassiNo je agiiytthaa||7|| eehiM jaNiyachidaM dahra annevi tabvighAyatthaM / vaTTissaMti gayabhayA paMcamasuviNassa phalameyaM / / 8 / / (upadezapada zloka 817 thI 833 TIkA) 2 maithunapratisevAdyunmArgasamAcaraNa-tadvandanArinA'pyanantasaMsArArjanena (dharmaparIkSA zloka 6 TIkA) 3 tIryate saMsArasamudro'neneti tIrthaM-pravacanaM tadAdhAratvAcca caturvidhaH zramaNasaGghaH zikA zloka 1svopajJa vivaraNa) tIryate saMsArasamudro'neneti tIrtham, tacca saGghaH ityuktam, iha tu tadupayogAnanyatvAt pravacanaM tIrthamucyate, (AvazyakasUtra niyukti A.malayagiri vRtti 127, pR.129) 'titthayaraM'ti, tIryate saMsArasAgaro'neneti tIrthaM pravacanAdhArazcaturvidhaH saGghaH, prathamagaNadharo vaa| yaduktamAgame- "titthaM bhante titthaM? titthayare titthaM? goyamA, arihA tAva niyamA titthaGkare, titthaM puNa cAuvvaNNe samaNasaGgha, paDhamagaNahare vA," (samyaktvasaptatiH zloka 1 TIkA) tatra janmajarAmaraNasalilasaGkulaM mithyAdarzanAviratigambhIraM rAgadveSapavanavikSobhitaM nAnAvidhAniSTeSTasaMyogaviyogavIcInicayopetaM duravagAhamohAvarttabhISaNaM vividhazArIramAnasAnekaduHkhaughaduSTazvApadaM mahAbhImakaSAyapAtAlaM prabalamanorathavelAkulaM, sudIrghasaMsArasAgaraM tarantyaneneti tIrtham, etacca sakalajIvAjIvAdipadArthasArthaprarUpakaM trilokIgatAvadAtadharmasampadyuktamahAsattvAzrayam atyantAnavadyAnyAvijJAtacaraNakaraNakriyAdhAram, acintyazaktisamanvitam, avisaMvAdipravacanam, tadAdhArazca saGghaH, nirAdhArasya pravacanasyAbhAvAta, tatkaraNazIlaH tIrthakaraH, (dharmasaMgrahaNi zloka 1-2 TIkA) 'tIrthakarebhyaH tIryate saMsArasamudro'neneti tIrthaM, tacca pravacanAdhArazcaturvidhaH saGghaH prathamagaNadharo vA, tatkaraNazIlAstIrthaGkarAH (dharmasaMgraha zloka 61 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 325 bhavasAgarathI taravA AlaMbana bane te tIrtha, nahi ke DubADe te tIrtha. bhavacakramAM DUbavAnuM sAdhana bane tene kadI tIryate saMsArasamudro'neneti tIrtham, tacca pravacanAdhArazcaturvidhaH saGghaH prathamagaNadharo vA; yadAhu:- titthaM bhaMte! titthaM, titthayare titthaM ? goyamA ! arihA tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvaNNe samaNasaMghe paDhamagaNahare vA (yogazAstra 0 prakAza 3, zloka 123 TIkA) se bhayavaM! sAmaNNe pucchA, jAva NaM vayAsi / `goyamA ! atthege je NaM joge atthage je NaM No joge| 'se bhayavaM! ke NaM aTTheNaM evaM vaccai jahA NaM atthege je NaM no joge? goyamA! atthege jesiM NaM sAmaNNe paDikuTThe atthege jesiM ca NaM sAmaNNe no pddikutttthe| eeNaM aTTheNaM evaM vuccai jahA NaM atthe je NaM joge atthege je NaM no joge| 'se bhayavaM! kayare te jesiM NaM sAmaNNe paDikuTThe ? kayare vA te jesiM ca NaM No pariyAe paDisehie ?' goyamA ! atthege je NaM viruddhe atthege jeNaM no viruddhe ? jeNaM se viruddhe se NaM paDisehie, je NaM No viruddhe se NaM no paDisehie / 'se bhayavaM! ke NaM se viruddhe ke vA NaM aviruddhe?" goyamA! je jesuM desesuM dugaMchaNijje, je jesuM desesuM duguchie, je jesuM desesuM paDikuTThe se NaM tesuM desesuM viruddhe / je ya NaM jesuM desesuM No duguchaNijje, je ya NaM jesuM desesuM No duguchie, je ya NaM jesuM desesuM No paDikuTThe, se NaM tesuM desesuM no viruddhe / tattha goyamA! je NaM jesuM jesuM desesuM viruddhe se NaM no pavvAvae / je NaM jesuM jesuM desesuM No / viruddhe se NaM pavvAvae / [22] 'se bhayavaM! ke kattha dese viruddhe ke vA No viruddhe?" goyamA! je NaM keI purise ivA, itthie i vA rAgeNa vA, doseNa vA, aNusapaNa vA, koheNa vA, lobheNa vA, avarAheNa vA, aNavarAheNa vA, samaNaM vA, mAhaNaM vA, mAyaraM vA, piyaraM vA, bhAyaraM vA, bhaiNi vA, bhAiNeyaM; suyaM, vA suyasuyaM, vA dhUyaM, vA NattuyaM, vA suNhaM, vA jAmAuyaM, vA dAiyaM, vA gottiyaM, vA sajAiyaM, vA vijAiyaM, sayaNaM, vA asayaNaM, vA saMbaMdhiyaM, vA asaMbaMdhiyaM, vA saNAhaM, vA asaNAhaM, vA iDDimaMtaM, vA aNiDDimaMtaM, vA saesiyaM, vA viesiyaM, vA AriyaM, vA ANAriyaM, vA haNejja, vA haNAvejja, vA uddavejja, vA uddavAvejja, vA se NaM pariyAe aogge, se NaM pAve se NaM niMdie se NaM garahie se NaM duguchie se NaM paDikuTThe se NaM paDisehie se NaM AvaI se NaM vigghe se NaM ase se NaM akittI seNaM ummagge, seNaM aannaayaare| evaM rAyaduTThe evaM teNe evaM para- juvai-pasatte evaM aNNayare i vA keI vasaNAbhibhUe evaM ayasakiliTTe evaM chuhANaDie evaM riNovahue aviNNAya - jAi-kula- sIla sahAve evaM bahu-vAhi-veyaNA-parigaya- sarIre evaM rasa-lolue evaM bahunidde evaM itihAsa - kheDDu-kaMdappa-NAha-vAya caccari-sIle evaM bahu-koUhale evaM bahu-posavagge jAva NaM micchaddiTThi-paDiNIyakulupaNe i vA / seNaM goyamA ! je keI Ayarie i vA, mayaharae i vA, gIyatthe i vA, agIyatthe i vA, Ayariya-guNa-kalie i vA, mahara - guNa kalie i vA, bhavissAyarie i vA, bhavissa-mayaharae i vA, lobheNa vA gAraveNa vA doNhaM gAuya-sayANaM abbhaMtaraM pavvAvejjA, se NaM goyamA! vaikkamiya-mere, se NaM pavayaNa-vocchittikArae, se NaM tittha-vocchittikArae, se NaM saMgha - vocchitti / sevAbhibhUe se NaM adiTTha-paraloga-paccavAe se NaM aNAyAra- pavitte se NaM akajjayArI se NaM pAve se NaM pAva-pAve seNaM mahA-pAva-pAve se NaM goyamA ! abhiggahiya-caMDa - rudda - kUra - micchaddiTThi | 'se bhayavaM! ke NaM adveNaM evaM vuccai ?' / goyamA ! AyAre mokkha-magge, No NaM aNAyAre mokkhamagge / eeNaM aTTheNaM evaM vaccai / ( mahAnizItha sUtra navaNIyasAra nAmanuM pAMcamu adhyayana phakaro 21-22) For Personal & Private Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha tIrtha na kahevAya. jenI pAse jinAjJA nathI te svayaM ja taravA asamartha che, to bIjAne tAraka kaI rIte bane ? AthI jinAjJAne anusaranAra janasamudAya ja zrIsaMgha kahyo. paraMtu guNa na hovA chatAM je lokamAM UMcA kahevAtA hoya, jaina tarIke agresara hoya, khyAti-mAna pAmelA hoya, are sAdhu-sAdhvI ke AcArya kahevAtA hoya, paraMtu te zrIsaMgha nathI; ane tene saMgha kahevo, mAnavo, pUjavo te paNa doSanuM kAraNa che. jainazAstra ekadama samatola vAta kare che. 'ekabAju zrIsaMghane tIrthakara karatAM paNa adhika mahAna kahya; tIrthakarothI pUjita, sarvane pUjanIya, gauravavaMta sthAna zrIsaMghane ApyuM; bhalabhalA dharmAcAryo, gItArtho, zrAvako paNa jenI AjJAne zirasAvaMdya kare che evI garimA darzAvI, paNa sAthe bhArapUrvaka Agraha rAkhyo ke Avo saMgha avazya bhagavAnanI AjJAsApekSa hoya. jenA mastaka para dvAdazAMgIrUpa jinAjJA nathI, nAyaka tarIke gItArtha guru nathI, jeNe A baMnenuM anuzAsana nathI svIkAryuM tevA jenonA samUhane paNa tAraka tIrthasvarUpa zrIsaMgha kahevA jJAnI puruSo taiyAra nathI. tamArI buddhi nirmaLa banAvI A vAta vicArajo. sabhAH bhagavAnanI ghaNI AjJAnuM pAlana karato hoya paNa eka-be AjJAnuM pAlana na karato hoya to te zrIsaMghamAM Ave ke bahAra gaNAya ? sAhebajIH ahIM huM bhagavAnanI badhI ja AjJAnuM pAlana kare te ja zrIsaMgha tevuM kyAMya bolyo ja nathI. mAtra ema ja bolyo chuM ke jemanA mAthe jinAjJA che, je jinAjJAsApekSa che, te zrIsaMgha. atyAre saMpUrNa jinAjJAnuM pAlana kare tevA niraticAra bhUmikAnA koI sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA nathI. tethI Avo artha karo to badhA ja radabAtala thAya. tame prastutamAM kahevAno bhAvArtha ja samajyA nahi. ahIM saddataNA-bahumAnamAnyatAnI vAta cAle che. dA.ta. tame derAsara jAo cho to pahelAM mastake tilaka karI pachI prabhupUjA karo cho; kema ke pUjA karavA mATe zarata e che ke A vItarAga sarvajJane tame hRdayathI mAnatA ho to tenI khAtarI tarIke pahelAM temanI AjJA mAthe caDAvo, jenA pratIkarUpe tilakanI kriyA che. AjJA mAthe caDAvyA sivAya mAtra hAtha joDavAthI ke pUjA karavAthI temanA bhakta banAtuM nathI. A duniyAmAM bIjA deva evA paNa haze ke jemane tame hAtha joDo ane pagamAM paDo to khuza thaI jAya. paNa tamane evA bhagavAna maLyA nathI. tamane to lokottara deva maLyA che. te to kaheze ke mane sAta vAra page lAge paNa mArI AjJA nahIM mAne to koI matalaba nathI. ahIM huM AjJA mAne ema boluM chuM, AjJA pALe tema nathI bolato. mAnavA ane pALavA vacce ghaNo taphAvata che. 1 nimmalanANapahANo daMsaNajutto crittgunnvNto| titthayarANa ya pujjo vuccai eyAriso sNgho||289|| (saMbodhaprakaraNam gurusvarUpaadhikAra) 2. gabbhapaveso vi varaM bhaddakaro narayavAsapAso vi| mA jiNaANAlovakare vasaNaM nAma saMghe vi||132 / / (saMbodhaprakaraNam gurusvarUpaadhikAra) 3 kAlociyajayaNAe macchararahiyANa ujjmNtaann| jaNajattArahiyANaM hoi jaittaM jaINa syaa||344 / / jattha na bAlapasaMgo nokkddvNcnnblaaikaarvnnN| gIyatthANaM sevA tattha jaittaM sayA jaann||345 / / savvajiNANaM titthaM baksaksIlehiM vaTTae itthN| navaraM kasAyakusIlA pamattajaiNo visesenn||346|| (saMbodhaprakaraNam gurusvarUpaadhikAra) For Personal & Private Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 327 'jainazAsanamAM AjJA mAnavAmAM koI exemption-chUTachATa nathI. pAlana yathAzakti ke alpa paNa hoI zake, paNa zraddhArUpe svIkAramAM koI bAMdhachoDa nathI. bhagavAnanI pUjA karavA jatAM cAMdalAnI kriyAthI tame darzAvo cho ke mane traNa lokanA nAthanI AjJA mAnya che. sabhA : te to ame kulAcArathI karIe chIe, samajIne nathI karatA. sAhebajIH bALaka hoya tyAM sudhI kulAcArathI kare to vAMdho nahIM, paraMtu pukhta thayA pachI samajIne karavuM joIe. tame bALaka cho ke pukhta cho te vicArI lo. sabhAH cAMdalo karavo e AjJAsvIkAranI pratIkAtmaka kriyA che e vAta sAcI, paNa AjJA tarIke zuM levuM? sAhebajI: vAstavamAM jinAjJAno ghaNo vistAra che. paraMtu saMkSepamAM jene moha sAthe aMtarathI virodha che te vItarAganI AjJA mAnavA lAyaka jIva che. bhagavAnano eka naMbarano duzmana A moha hato, teno mULamAMthI uccheda karavA temaNe sAdhanA karI, ane tamAre paNa sakhI thavuM hoya to mohano uccheda karavAnI ? karI che. saMkSepamAM jinAjJA e ja che ke rAga ane dveSa nirmULa karo, ane tenA upAyarUpe "jinAgamarUpa zAstromAM je je tIrthakarakathita tattvonuM nirUpaNa karyuM che, te mane koI paNa viparIta Agraha vinA saMpUrNa mAnya che. kadAca koI jinavacana na samajAyuM ke viparIta samajAyuM to ajJAnatAthI zraddhAphera banI zake, paraMtu jANIbUjhIne, yogya prajJApanA karavA chatAM eka paNa jinavacana sadahuM nahIM tevuM to jIvanamAM kadI nahIM bane." tevo ananya AsthAno bhAva e ja jinAjJA mAthe caDAvyAno bhAvArtha che. sabhA : Ape kugurunI vAta karI, paNa koI abUjha jIva A gautamasvAmIno veza che ema mAnI niHsvArthabhAve bhakti kare, to zuM vAMdho ? sAhebajI tame tyAM ja bhUlyA ke "ame gautamasvAmIno veza paheryo che." hakIkatamAM ame gautamasvAmIno veza nathI paheryo, paNa prabhu mahAvIrano upadezelo sAdhuveza paheryo che. zAstromAM gautamasvAmIno koI cokkasa veza batAvyo nathI. amAro veza jainamunino veza che. dareka tIrthaMkaranA zAsanamAM sAdhuveza hato, paraMtu vacalA 22 tIrthaMkaronA kALamAM vezamAM taphAvata hato, jyAre RSabhadeva ane vIra prabhunA sAdhuno veza sarakho che. 1 'dNsnn'tti| darzanajJAnasamagrAH kriyAtazca hInA api zuddhaprarUpaNAguNA: 'dRDham' atizayena tIrthasya prabhAvakA bhvnti| tIrthaM punaH sampUrNaM caturvidhazramaNasaGghaH, taduktaM prajJaptyAm-"titthaM bhaMte! titthaM titthayare titthaM? goyamA! arahA tAva NiyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvvaNNe samaNasaMghe, taMjahA- samaNA ya samaNIo sAvayA ya saaviaao|" tti| idAnIM tAttvikazramaNAnabhyupagame ca dvividhasaGghasyaiva prasaGgaH, tAttvikazrAvakAnabhyupagame ca mUlata eva tadvilopaH, samyaktvasyApi sAdhusamIpe grAhyatvena tadabhAve tasyApyabhAva iti sarvaM kalpanAmAtraM syAditi na kinycidett||6|| (gurutattvavinizcaya prathama ullAsa zloka 206 TIkA) 2 phalaM punarvicitranayavAdAnAM jinapravacanaviSayarucisaMpAdanadvArA rAgadveSavilaya ev| (nAradI) For Personal & Private Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha vaLI tame vezane pUjya mAno cho, to kapila paNa vezane pUjya mAnIne Avelo, ane marIcie bhagavA vezamAM dharma samajAvyo, jene kapile zraddhAthI svIkAryo to tene paNa aviveka kahyo che. jenazAsana mAtra vezamAM dharma nathI mAnatuM. pU. upAdhyAyajI mahArAjAe sakjhAyamAM lakhyuM ke nAma-veSazuM kAja na sIjhe. kapaDAM paherAvavAthI dharma AvI jato hoya to badhAMne paherAvI daIe. anyatra paNa gAyuM che ke koI kahe ame liMge tarazuM, jena liMga che vAruM re. ziSya kahe che ke tIrthaMkara upadiSTa liMga-vezathI kAMI UMcuM nathI. Avo pavitra veSa maLyo, enA baLathI tarI jaIzuM. to javAba Apyo ke, te mithyA, navi guNa viNa tarIe, bhuja viNa na tare tAruM re. mAtra vezathI tare e vAta sadaMtara khoTI che. kapaDAMthI tarAtuM hoya to bhagavAna badhAne pakaDIne pacheDI paherAvI de, paNa evuM nathI. taravA mATeno mArga guNono vikAsa che. guNa keLavyA sivAya koI taryA hoya tevo eka paNa dAkhalo nathI. jema game tevo kuzaLa taravaiyo paNa taravA hAthapaga na halAve ane tare, te na bane. sabhA to pachI vezane kema mahattva ApyuM che ? sAhebajI : veza paNa jayaNAnuM sAdhana che. dharmopakaraNa tarIke avazya eno mahimA che, paraMtu ekAMte tenuM mahattva jainazAstromAM nathI. sabhA : zAstro liMgathI siddha mAne che ne ? sAhebajI: tame samAsa khoTo chUTo pADyo che. hakIkatamAM tyAM svaliMge siddha, anyalige siddha ema kahyuM che arthAtuM ke koI jaina sAdhunA vezarUpa svaliMgamAM rahelo mokSe jAya che, to koI anya dharmanA saMnyAsarUpa anyaliMgamAM rahelo mokSe jAya che, jo samatA Adi guNane prApta kare to. guNanuM dhoraNa sau mATe samAna che. UlaTuM te zAstravacana ja batAve che ke vezarUpa liMga taravAnuM ekAMte sAdhana nathI. vezarUpa liMgane ekAMte taravAnuM sAdhana digaMbaro kahe che. temanA mate nagnatArUpa draliMga vinA koIno mokSa nathI. mokSe javA pratyeka sAdhake nagnatAyukta, morapiMcha AdirUpa dravyaliMga svIkAravuM ja paDe. A ekAMtanuM khaMDana karatAM ApaNA pUrvAcAryoe kahyuM ke, mahAvIra paramAtmA kadI AvuM kahe nahIM, liMga to sAdhana che, guNo sAdhya che. sAdhakabhedathI sAdhana bhinna bhinna banI zake, temAM ekAMte Agraha na rAkhI zakAya. zvetAMbaramatamAM bhAvasAdhutA vinAnA dravyaliMgano koI mahimA nathI. liMgane anekAMtika kAraNa ja kahyuM che. hA, bhAvasAdhutA vinA taryAno koI dAkhalo nathI. 1 seyaMbaro ya AsaMbaro ya buddho ya ahava aNNo vaa| samabhAvabhAviappA lahai mukkhaM na sNdeho||3|| | (saMvaghapraraVAm vevasvarUpagathivAra) 2 bhAvaliGgaM hi mokSAGgaM, drvylinggmkaarnnm| dravyaM nAtyantikaM ysmaannaapyekaantikmissyte||183 / / yathAjAtadazAliGgamarthAdavyabhicAri cet| vipakSabAdhakAbhAvAt, taddhetutve tu kA prmaa||184 / / vastrAdidhAraNecchA ced, bAdhikA tasya tAM vinaa| dhRtasya kimavasthAne, karAderiva bAdhakam / / 185 / / svarUpeNa ca vastraM ce-tkevljnyaanbaadhkm| tadA dikpaTanItyaiva, tattadAvaraNaM bhvet||186|| itthaM kevalinastena, mUrdhni kSiptena kencit| kevalitvaM palAyete-tyaho kimsmnyjsm||187 / / bhAvaliGgAttato mokSo, bhinnaliGgeSvapi dhruvaH / kadAgrahaM vimucyata-dbhAvanIyaM mnsvinaa||188|| (adhyAtmasAra Atmanizcaya adhikAra) For Personal & Private Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 329 sabhAH zrAvakavezamAM bhAvathI sAdhu hoya to vaMdana karAya ? sAhebajIH apavAde karAya. zivakumAra bhAvathI sAdhu che, rAjakumAranA vezamAM che. chatAM emanA gItArtha mitre temane dvAdazAvarta vaMdana karyuM che. sabhAH oLakhAya kevI rIte ? sAhebajI zAstra bhaNelo oLakhI zake. liMgane ekAMte pavitra mAne te jainazAsanamAM nathI. digaMbarone ApaNe e ja kahIe chIe ke tame bhagavAna mahAvIranA anekAMtavAdanA siddhAMtano lopa karyo che; kAraNa ke tame nirvastratAdharmanA AgrahamAM ekAMtavAdI banI gayA cho. sAdhujIvanano savastra veza ke nirvastra veza te to bhAvacAritra Adi guNonuM sAdhana che, nahi ke nagnatAmAM ja bhAvacAritra samAya che. tevuM mAnanArane to pazu-paMkhIo paNa bhAvacAritradhara kahevAM paDe. tethI bhAvanirapekSa vezano sAco jaina Agraha na rAkhe. eka vidvAna paMDita mane maLelA. te mane pUche ke A cAra phirakAmAM mULa zAkhA kaI, te kaI rIte nakkI karavuM ? badhA ja kahe che ke ame ja mahAvIrasvAmInA mULa anuyAyIo chIe. meM kahyuM ke mahAvIrasvAmIno siddhAMta ekAMta ke anekAMta ? to mane kahe ke anekAMta. tyAre meM kahyuM ke basa, to jyAM anekAMtano siddhAMta surakSita hoya te phirako mahAvIrano mULa anuyAyI, ane jyAM anekAMta nathI te mahAvIrano mULa anuyAyI nathI, pesI gayelA che. are ! ahIM zvetAMbaramatamAM paNa jenA manamAM anekAMta nathI, te badhA ghUsI gayelA che. pU. upAdhyAyajI mahArAjAe kahyuM che ke 'je anekAMtane nathI mAnato te jainazAsananI bahAra ja che. tIrthakaronI saMkSipta AjJA rAga-dveSanA tyAganI ja che, je kadAgraha vinA satyanA svIkArarUpa anekAMtanA siddhAMtanI zraddhAthI ja susaMgata bane. tethI khyAlapherathI asatyano Agraha samakitImAM paNa saMbhavI zake, paraMtu syAdvAdanI nizcala zraddhAvALA samyagdaSTine, kadI paNa jANIbUjhIne koI paNa asatyano kadAgraha na ja saMbhavI zake. TUMkamAM jene paNa saMghamAM sthAna dharAvavuM hoya teNe A sArarUpa jinAjJA mastake caDAvavI ja paDe. vaLI A minimum-laghutama vyAkhyA che. utkRSTa, aMtimavAdI AmAM koI vAta nathI. AjJA saMkSepathI jANe ke vistArathI jANe tevo taphAvata saMghanA sabhyomAM banI zake, are ! pAlana paNa ochuM-vatuM hoI zake, paNa zraddhArUpa svIkAra ke mAnyatAmAM to lezamAtra phera na cAle. tethI pahelAM paNa kaheluM ke je jinAjJAsApekSa che tevA ka-zrAvikA-samyagdaSTi ja zrIsaMghamAM Ave. vaLI jinAjJAnirapekSa game teTalA sAdhu-sAdhvIzrAvaka-zrAvikArUpa kahevAto jenono samUha hoya tene zAstramAM ToLuM kahyuM. UlaTuM tene saMgha kahenArane prAyazcitta ApyuM. tenA bahumAna-bhakti-pUjA karanArane azubha karmabaMdha kahyo. lokadRSTithI AvA janasamudAyanI samUha tarIke zakti hoI zake. Aje digaMbaro koI koI sthAne 1 tadekAntena yaH kazcidviraktasyApi kugrhH| zAstrArthabAdhanAtso'yaM, jainAbhAsasya paapkRt||34 / / (adhyAtmasAra vairAgyabhedAdhikAra) For Personal & Private Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha baLamAM ciDayAtA jaNAya che. vyavahArathI te paNa jaina ja che; kAraNa ke mahAvIranA ja anuyAyI che. tethI udAramatavAdIonuM to kahevuM che ke te paNa ApaNA bhAIo ja che. temane paNa jainasaMgha kahevAmAM zuM vAMdho ? paraMtu tyAM zAstrakAroe kaDaka zabdomAM lakhyuM ke, jemaNe AgrahapUrvaka jinavacananA satyane nakAryuM che, anekAMtanA siddhAMtathI vegaLA thayA che, tevo `AzAnirapekSa saMgha prANa vagaranA kalevara jevo hADakAMno mALo che. tamane A zabdo vadhAre paDatA kaThora ke kaDaka lAgaze. paNa jJAnIoe yuktipUrvaka samajAvyuM che ke jema dehamAM prANa cAlatA hoya, jIvanakriyA gatizIla hoya, to ja te deha upayogI che, tema tIrthaMkara sthApita upAsakono samUha zrIsaMgha, teno paNa prANa jinAjJA ja che. jo zrIsaMgharUpa dehamAMthI ati mahattvapUrNa tAraka jinAjJA vilIna thaI jAya, to te zrIsaMgha tenI sva ke parane tAravArUpa tArakazaktithI zUnya ToLuM banI jAya che. tethI niSprANa kalevara tulya hADakAMno mALo e upamA tevA samUha mATe yogya ja che. pU. upAdhyAyajI mahArAjAe lakhyuM ke, Tole paNa jo bhole, aMdha pravAha nipAta; ANA viNa navi saMgha che, asthi taNo saMghAta. jinAjJAnI saddahaNA para eTalo badho bhAra mUkyo che ke zAstromAM tyAM sudhI vidhAna Ave che ke, eka bAju samUharUpe Akho saMgha bhego thAya, paraMtu tenI vAta jinAjJAviruddha hoya to, satya jinAjJA samajanAra eka vyakti paNa teno asvIkAra karI zake che; eka sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ke zrAvikA paNa vinayathI asvIkAra karI zake che. hAtha joDIne kahe ke A jinAjJA che, tamArI vAta jinAjJAviruddha che. chatAM huM kAMI bhUlato houM, mArI gerasamaja hoya to samajAvo, paNa khAtarIpUrvaka AjJA jANyA pachI tenI viruddhanI vAta huM svIkArIza nahIM. are ! zrIsaMghane paNa tevo svIkArano Agraha karavAno adhikAra nathI. sabhA H AvuM karanAra jhaghaDAkhoramAM khape. sAhebajI H nAsamaja evuM paNa vicAre. jema meM digaMbaronI TIkA karI to kadAca sabhAmAM koIne lAge ke mahArAja digaMbaronI niMdA karanArA che. paNa mane temanI niMdAmAM koI rasa nathI. jyAM AjJAguNa hoya, AjJAnusArI ArAdhanA hoya to ame jarU2 svIkArIe. paNa satya to kahevuM ja paDe ke digaMbaramatamAM anekAMta sacavAyo nathI. pratyakSa jovA chatAM vAstavikatA na bolIe ane avasare chupAvI rAkhIe to satya jANyAno matalaba zuM ? amane vyaktigata koI vAMdho nathI, paNa taTasthatAthI tulanA karIe to kahevuM ja paDe ke temaNe mahAvIranA siddhAMtone cheha Apyo che. sarva tIrthaMkaro A syAdvAdane ja sthApita kare che, jyAM syAdvAda nathI tyAM samakita che ja nahIM. samakitanuM pAyAnuM bIja ja syAdvAda che. jaina thaIne AvA zreSTha siddhAMtano cheha kare to ame kahIe ke te jinAjJAno droha che. 1 AjJArahitasya tasyAsthisaMghAtarUpatvapratipAdanAt, (yogaviMzikA zloka 14 TIkA) 'naann'tti| yo jJAnacaraNasaGghAtaM rAgadveSaiH anekavyaktyapekSayA bahuvacanam, visaGghAtayati saH 'abuddhaH' mUrkho gRhisaGghA AtmAnaM 'saGghAtayati' melayati sa paramArthato na saGghaH, jJAnacaraNasaGghAtalakSaNapravRttinimittabhAvAt tAtparyabalalabhyaviziSTavyutpattinimittasyaiva pravRttinimittatvAt, saGghAtanamAtravyutpattinimittApekSayA tvasthisaGghAtanarUpaH sa saGgha ityuktaM prAk / / 141 / / (gurutattvavinizcaya dvitIya ullAsa zloka 141 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha sabhA digaMbara sAcA che tevI buddhithI tyAM koI tIrthakaronI upAsanA karato hoya to ? sAhebajIH saraLa ane guNAnurAgI hoya to tenAmAM samakita hoI zake. amane digaMbara saMpradAyamAM paNa koI guNiyala jIva hoya, kharo jinAjJAno zraddhALu pAtra jIva hoya to tene ArAdhaka tarIke svIkAravA koI pUrvagraha nathI. are ! tyAM rahelA paNa samakitI nizcayanayathI zrIsaMghamAM ja che, UlaTuM zvetAMbaramatamAM rahelA samyaktazUnya jIvo zrIsaMghanI bahAra che, evuM kahetAM paNa zAstro khacakATa nahIM anubhave. jainazAsana kevaLa satya-tattva-guNanuM ja himAyatI che. bAkI jeNe samajavA chatAM AgrahapUrvaka jinAjJAno lopa karyo che te to maravAnA che. AmAM AgevAna to prAyaH mare ja dharmanA kSetramAM AgevAna thanAra dhAre to pote tare ane lAkhone tArI zake, ane jo AjJAno nAza kare to pote DUbe ane bIjA lAkhone DubADe. AvA AtmAno karmabaMdhanI dRSTie kaccaraghANa nIkaLI jAya. dharmakSetra duniyAnuM pavitramAM pavitra kSetra che. A kSetramAM AvyA pachI je prAmANikatAthI sAcuM mArgadarzana Ape che te svayaM tare che ane anekane tAre che. vaLI jo geramArge dore che to te AkhI duniyAne mATe zAparUpa che; kema ke jyAMthI taravAnI sAcI dizA meLavavAnI che tyAMthI ja UMdhuM mArgadarzana maLe to phaLa zuM Ave ? vAstavamAM jeNe tIrthakarasthApita saMghamAM rahevuM hoya, jAjaramAna zrIsaMghanuM. kAyadesaranuM sabhyapada joItuM hoya to pattharanI lakIranI jema haiyAmAM jinAjJA kotarI rAkhavAnI. jinAjJA haiyAmAM vasAvavI e sAcA jena banavA anivArya che. nahIMtara roja mAtra TIlAM-TapakAM karI badhAMne Thage che tema samajavuM. tame roja jinamaMdiramAM jAo cho, jemanI pUjA karo cho, jenA caraNamAM jhUkI jhUkIne mastaka mUko cho, te bhagavAnane tamArI pAsethI kazuM joItuM nathI. paraMtu tamArAmAM eTalI bhAvanA to avazya joIe ke A paramAtmAe je kahyuM che tene satya mAnavA to huM jIvananI harapaLa taiyAra chuM. temanI sAthe vaicArika matabheda aMzamAtra paNa manamAM nathI. sabhAH bhagavAnanI AjJAne satya to mAnIe ja chIe, paNa majabUrIthI kAMI pAlana karI zakatA nathI. sAhebajI : jo satya mAnatA ho to avasare jinAjJAnusArI vAtanA samarthanamAM raho ke tenI viruddhamAM raho ? zrIsaMgha kevo jinAjJApakSI hoya tenuM eka daSTAMta kahuM. zrIsaMghanI jinAjJAdhInatA mATe pU. zrI vajasvAmInA jIvanano eka prasaMga : 'puNyAnubaMdhI puNyathI janmelA vajasvAmI janmatAM veMta jAtismaraNa pAmyA. dIrghadRSTithI temaNe vicAryuM ke 1 itazcaM vajrastatrasthaH krameNAbhUtrihAyaNaH / tadA ca dhanagiryAdyAstatra sAdhava aayyuH||100 / / AyAsyati dhanagirirgrahISyAmi svmaatmjm| sunandaivaM cintayantI tessvaayaatessvmodt||101|| sunandA'pi maharSibhyaH svanandanamayAcata te punarnArpayAmAsuH pratyabhASanta cedRshm||102 / / ayAcitastvayA datto mugdhe!'smabhyamayaM zizuH / vAntAnnamiva ko dattaM punraadaatumicchti||103|| vikrIteSviva datteSu svaamitvmpgcchti| mA yAciSThAH sutaM dattvA tvayaiSa prsaatkRtH||104 / / pkssyorubhyorevmuccairvivdmaanyoH| loko'vAdIdamuMvAdaM rAjA nirdhaaryissyti||105 / / tataH sunandA lokena sahitA nRpprssdi| jagAma saGghasahitAH zramaNA api te yyuH||106 / / rAjJo nyaSIdadvAmena sunandA dakSiNena tu| zrImAnsaGghaH samasto'pi ythaasthaanmthaapre||107 / / paribhAvya dvayorbhASAmuttaraM For Personal & Private Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha AtmakalyANa arthe mane dIkSA levAmAM jo koI avarodhaka saMbhavita hoya to te mArI mAtA che. tethI mAyApUrvaka raDI raDIne cha mahinAmAM mAne atizaya kaMTALo pedA karyo che, jethI mA pitAmunine bALaka vahorAvavA taiyAra thAya. sunaMdA mAtAne cha mahinAnA trAsathI evo manobhAva thayo che ke "A chokaro mAre joIe ja nahIM. cha mahinAmAM to roI roIne mAruM lohI pI gayo. eka miniTa cenathI besavA dIdhI nathI. A trAsathI chUTavA enA pitA mahArAja Ave to temane ja A balA soMpI dauM." jyAre vajasvAmInA pitA dhanagirimuni gocarI vahoravA padhAryA tyAre mAtAe bALaka laI javAnuM kahyuM. munie ghaNuM samajAvyuM, paNa mAM TasanI masa thatI nathI. pachI mahAtmA kahe che ke "bALaka amane soMpyA pachI bhaviSyamAM pAcho levAnI icchA thAya to nahIM maLe." pADozI Adi anekanI sAkSIe zarata karI mahArAja sAhebe mA pAse vacana lIdhuM. tyArabAda guruAjJA pramANe bALakane vahorIne guru mahArAjane soMpyo. aDhI varSa pachI A ja sunaMdA bALakane pAcho meLavavA dAvo kare che. eTaluM ja nahIM, teNe AkhA gAmane sahAnubhUtinI lAgaNIthI potAnI tarapheNamAM bheguM karyuM ane nyAya meLavavA cheka rAjasabhAmAM phariyAda karI che. vicAra karo, keTalo UhApoha thayo haze ! AkhuM gAma kaheze ke jainonA sAdhu nAnA bALakone bhoLavIne upADI caavdnnRpH| yenAhUtaH samAyAti bAlastasya bhvtvsau||108|| taM nirNayamamaMsAtAM tau tu pkssaavubhaavpi| iti cocaturAdau kaH sUnumAhvAtumarhati / / 109 / / strIgRhyAH procire paurA vatinAmeSa baalkH| cirasaGghaTitapremA tadvaco naatilngghte||110 / / mAtaivAhvayatAmAdAviyaM dusskrkaarinnii| nArIti cAnukampyA'pi bhavatyetaddhi nAnyathA / / 111 / / tataH sunandA bahuzo bAlakrIDanakAni c| vividhAni ca bhakSyANi drshyntyevmbhydhaat||112 / / hastino'mI amI azvAH pattayo'mI amI rathAH / tava krIDArthamAnItAstad gRhANahi dAraka! / / 113 / / modakA maNDakA drAkSAH shrkraashcaanydpydH| yadicchasi tadastyeva gRhyatAmehi dAraka! / / 114 / / tavAyuSmankRSIyAhaM srvaanggmvtaarnne| ciraM jIva ciraM nanda sunandAmAzu mody||115 / / mama devo mama putro mamAtmA mama jiivitm| tvamevAsIti mAM dInAM pariSvaGgeNa jiivy||116 / / vilakSAM mA kRthA vatsa! mAM lokasyAsya pshytH| hRdayaM me'nyathA bhAvi pakkavAlukavad dvidhA / / 117 / / ehi haMsagate! vatsa! mamotsaGgaM prisskuru| kukSivAsAvakrayo me na labhyaH kimiyAnapi? / / 118 / / evaM krIDanakairbhakSyaprakAraizcATukairapi / saunandeyaH sunandAyA naabhygcchnmnaagpi||119|| na mAturupakArANAM ko'pi syAdanRNaH pumaan| evaM vidannapi sudhIrvajra evmcintyt||120 / / yadi saGghamupekSiSye kRtvA mAtuH kRpaamhm| tadA syAnmama saMsAro dIrghadIrghataraH khalu / / 121 / / iyaM ca dhanyA mAtA me'lpakarmA prvrjissyti| upekSyamasyA hyApAtamAtra duHkhamapyadaH / / 122 / / dIrghadarzI vimRzyaivaM vajro vajradRDhAzayaH / pratimAstha iva sthAnAnna cacAla mnaagpi||123 / / rAjA'vAdItsunande! tvamapasarpa zizuyasau / nAgAdAhUyamAnastvAmajAnanniva maatrm||124 / / tato rAjJA dhanagiriH prAptAvasaramIritaH / rajoharaNamutkSipya jagAdevaM mitaakssrm||125 / / vrate cedvyavasAyaste tattvajJo'si yadi svym| tadrajoharaNaM dharmadhvajamAdatsva me'nagha! / / 126 / / vajrastadaiva kalabha ivotkSiptakaro drutm| dadhAvAbhidhanagiri prakvaNatpAdaghargharaH / / 127 / / gatvA ca piturutsaGgamadhiruhya vizuddhadhIH / tadrajoharaNaM lIlAsarojavadupAdade / / 128 / / vajreNa pANipadmAbhyAM rjohrnnmuddhRtm| virarAja romaguccha iva prvcnshriyH||129 / / ullstkundklikaakaardntdyutismitH| sa rajoharaNAd dRSTiM naanytraadaanmnaagpi||130 / / (pariziSTa parva bAramo sarga) For Personal & Private Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 333 jAya che. jema atyAre tame kahetAM ho cho ke, mahArAje vAsakSepa nAMkhI dIdho, ogho mAthe pheravI dIdho. tema ahIM core ne cauTe vAta cAle che. rAjasabhAmAM vAta gaI to rAjA paNa kahe che ke, sAdhu chokarAne rAkhe ane sagI janmadAtA mAne koI hakka nahIM ? A vivAdamAM rAjasabhAmAM nyAya toLavAnI vAta AvI tyAre Akho caturvidha saMgha dharmAcAryanI paDakhe rahyo. sAcuM kaho, tame AvA prasaMge kyAM raho ? tyAre jeTalA sAdhu-sAdhvIzrAvaka-zrAvikA hatA temane sIdhuM AmAM kAMI karavAnuM nahotuM. nyAya rAjA toLavAno che, jhIMka dharmAcArya jhIlaze, paNa saMgha samarthana dharmAcAryanuM kare che; kAraNa ke saMghane khabara che ke mahAtmA sAcA che, temaNe jinAjJA mujaba vartana karyuM che, khoTuM kAMI karyuM nathI. jyAre tame to amArA guru banIne amane ja samajAvo ke sAheba, tame to vihAra karIne cAlyA jazo, amAre gAmamAM rahevuM che, loko sAthe matabheda karIne amAre sahana karavAnuM Ave, lokomAM kevI chApa paDaze vagere vagere vikalpo karo. A ja darzAve che ke tamane jinAjJAnI paDI nathI. " zrIsaMghanI jinAjJAnI vaphAdArI mATe pU. kAlikAcArya mahArAjAnA jIvanano eka prasaMga : AnAthI paNa caDiyAtuM bIjuM dRSTAMta kahuM. gardabhilla rAjA pU. kAlikAcAryanAM bahena evAM sarasvatI sAdhvIne mohita thaIne upADI gayo, to tenA virodhamAM Akho zrIsaMgha pU. kAlikAcAryanI paDakhe rahyo che. eTaluM ja nahIM, paNa AcArya mahArAja kahe che ke rAjAe ayogya pagaluM bharyuM che, A rAjAne daMDa karavo joIe. rAjanItimAM lakhyuM che ke game tevo sattAdhIza hoya, paNa jAheramAM jo julmarUpa anyAya-anItinuM pagaluM bhare to tene ugra daMDa karavo joIe. AcArya mahArAje kahyuM ke have A rAjA daMDapAtra che, tethI zrIsaMghe daMDa karavo joIe. saMghamAM koI ema kahetuM nathI ke mahArAja, tame zuM vAta karo cho ? UlaTuM Akho saMgha kahe che ke ApanI vAta sAcI che. prajAjana hovA chatAM ame paNa mAnIe chIe ke gardabhilla daMDapAtra che. teNe 1 hA bhrAta! kAlikAcArya!, rakSa mAM karuNAnidhe! tvAM vinA'haM kathaM tiSThe, bADhaM vilptiitysau||17|| madhyepuraM janaretata, zrutvA hAhAravaH kRtH| sUriNA'pIti vijJAya, sNghshcaa''kaaritsttH||18 / / svavRttAnto'sya taiH proktaH, pratyuktaM shraavkairiti| tatraikazo vayaM yAmo, rAjavezmani sadguro! / / 19 / / upabhUpaM gataiH shraaddhairvijnyptstairdhraadhvH| bhUpani(ni) TitA bADhaM, sUripAveM sme'nvguH||20|| sa [ta]taH sUrirutthAya, saziSyo nRpsdmni| gatvA bhUpAlamAcakSe, sudhAmadhukirA giraa||21|| yadi candramaso vahniH, bhAnutazcet tamo bhvet| sImAlopaH samudrAt syAt, prajAyAstarhi kA gatiH? / / 22 / / tapovanAni rakSanti, rAjAno jnyaa(nyaa)ymaarg(gi)nnH| yathA kRSIba(va)lA harSAt, svakSetrANi prayatnataH / / 23 / / atastvaM lokapAlo'si, dehi sAdhvIM kRpAM kuru| ityukte bhUpasaMketAt, puMbhirnivA()sito muniH||24 / / kopena pauSadhAgAramAyAtaH sNghmaahvyt| pratijJAM so'karodenAM, gardabhillaM nRpaM ydi||25|| notkhanAmi samUlaM taM, jagatAM paspi(zya)tAM staam| tadA pApAtmanAM yAmi, gatiM dusshduHkhdaam||26|| [yugmam / / uditve(tvai)vaM tataH sUri[:], svasAmolbaNaM vcH| parivAraM ca veSaM ca, saMghahaste smrpyt||27|| veSAntaraM vidhaayaa'th| tadAnIM gRth(grthi)lo'bhvt| evaM vadan sa babhrAma, mhaapthctusspthe||28 / / ced gardabhillo bhUpAlaH, samarthaH srvdigptiH| ahaM bhikSAcaro'sma(smI)ti, tadA kiM jAtameva hi? / / 29 / / kiJcid vicintya citte sve, nagarAnnigarA(ragA)d bhiH| kiyadbhirdivasaidUMraM, zakakUlaM yayau ytiH||30|| (devakallolamuni viracitA kAlikAcAryakathA) For Personal & Private Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha nyAya-nIti-sadAcAra-dharmaviruddha ghora duSkArya karyuM che. sajjana rAjAne na zobhe tevuM lAMchanarUpa kAma karyuM che. atyAre saMghano koI zrAvaka rAjAnI paDakhe nathI. AvA prasaMge tame moTA mANasanI paDakhe beso ke sAdhunI paDakhe ? sAdhu na sacavAya to tamane vAMdho ke sattAdhIzo na sacavAya to vAMdho ? dhAro ke Aje rAjya sAthe koI dispute paDe-jhaghaDo paDe ane ame dharmaguru tarIke vaDApradhAnanI sAme kahIe ke A khoTuM che, Ano virodha karavo ja joIe, to tame konI paDakhe raho ? vaLI atyAre to lokazAhI che, tyAre to rAjAzAhI hatI. chatAM zrIsaMgha AcArya mahArAjanI sAthe che. AjJAne vaphAdAra saMgha kevo hoya teno A namUno ApuM chuM. pU. kAlikAcArya jANe che ke Akho saMgha phanA thaI jAya to paNa A rAjAne baLamAM pahoMcAya tema nathI, ane baLAbaLa jANyA vinA AvA gItArtha dharmAcArya vaphAdAra saMghane paNa game tema AjJA na ja kare. A paristhitimAM saMghanA nAnA zrAvakane bIjuM kazuM karavAnuM nathI, paNa te samarthanamAM satyanI sAthe ja rahe che; kAraNa ke jANe che ke A pakSe ja jinAjJA che. jinAjJAsApekSatAno artha ATalo ja che ke vyakti harahaMmeza jinAjJAnA samarthananI manovRtti dharAve. ATaluM paNa na hoya to A cAMdalo nirarthaka che. sabhA : dharmAtmA cAMdalo karIne dhaMdhAmAM anIti kare to cAMdalo sAco ke khoTo ? sAhebajIH ahIM ja vibhAjana samajavA jevuM che ke, jinAjJA mAthe caDAvanAra kadAca dhaMdhAmAM anIti kare to lobhanA kAraNe kare che ? ke bhagavAnanI AjJAne anusarIne kare che ? jo lobhanA kAraNe anIti kare che to tene koI pUche ke A anIti khoTI ke sAcI ? to jinAjJAsApekSa vyaktie avazya kahevuM paDe ke te mAruM vartana adharma-pApa che, teno bacAva ke samarthana na hoya. tame to mane samajAo ke sAheba ! amAre atyAre anIti vagara jivAya ja nahIM. A ja AjJAnirapekSatA sUcave che. saMpUrNa jinAjJA pAlana karanAranA jIvanamAM to ucita pravRtti ja hoya. eka paNa sAMsArika ayogya vartana jinAjJAmAM na ja AvI jIvananA pratyeka kSetramAM AjJAnusArI ucita vartana karanAra to saMghamAM paNa koI virala AtmAo ja hoya. teno artha e nathI ke te sivAyanA sarva saMghabahAra che. hA, je jinAjJAviruddha vartana ke bhAvone jANIbUjhIne samarthana Ape che teo cokkasa jinAjJAnirapekSa che, ane AvA 'jinAjJAnI khullI avajJA karanArA AjJAnirapekSa sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA paNa zrIsaMghamAM rahevA lAyaka nathI. bhale jAheramAM temano hodo moTo hoya. puNya tapatuM hoya, pracaMDa lokamAnyatA hoya, paraMtu AjJAnirapekSane zAstra zrIsaMghamAM samAviSTa karavA taiyAra nathI. are ! UlaTuM eka sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA paNa jinAjJAsApekSa hoya to mAtra teTalA nAnA 1 'ego'tti| ekaH sAdhurekA ca sAdhvI ekaH zrAvaka ekA ca zrAvikA etAvAnapyAjJAyuktaH sngghH| zeSaH punarbhUyAnapyAjJArahitatvAtkevalamasthalAM saGghAtaH, tatredRzasyaiva saGghAtapadArthasya yujyamAnatvAd bhaavsngghaatsyaabhaavaat||29|| (gurutattvavinizcaya dvitIya ullAsa zloka 129 TIkA) 2 ego sAhU egA ya sAhUNI sAvao ya saDDI vaa| ANAjutto saMgho seso puNa atttthisNghaao||288 / / (saMbodhaprakaraNam gurusvarUpaadhikAra) bAlikA (cellaka)paryantaH saGghaH, (paMcavastuka zloka 103 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha samUhane paNa zrIsaMgha kahevA zAstro taiyAra che. Avo AjJAsApekSa samUha jyAM sudhI A bharatakSetramAM haze tyAM sudhI ja tIrtha TakavAnuM. atyAre koI kahe ke jinAjJAsApekSa koI ja nathI to te vidyamAna tIrthano apalApa karanAra che, mahApApano bhAgIdAra che; kema ke vartamAnamAM paNa jinAjJAsApekSa sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA che ja. saMkhyAmAM keTalA, AcAra pAlana kaI kakSAnuM ane jAheramAM lokamAnyatArUpe temanuM puNya keTaluM tenI carcA nathI, paNa che kharA. 'pAMcamA ArAnA aMta sudhI avazya AjJAsApekSa sAdhu-sAdhvI-zrAvakazrAvikA raheze, chelle saMkhyAmAM eka eka paNa raheze. tyAM sudhI saMgharUpa tIrtha jayavaMtu raheze. jyAre temano viccheda thaze tyAre saMgharUpa tIrtha paNa nAza pAmaze. sabhAH cAramAMthI eka-be hoya to ? sAhebajI : are ema paNa kahyuM ke apekSAe ekamAM cArano Aropa karI zakAya; kAraNa ke guNano saMghAta che. tethI ekalo sAdhu, ekalI sAdhvI, ekalo zrAvaka ke ekalI zrAvikAne paNa apekSAe zrIsaMgha kahyo che. mAtra AjJAsApekSa hovAnI zarata anivArya che, temAM koI bAMdhachoDa nathI. saMghanA sabhya tarIkenI A jaghanya lAyakAta che. tIrthaMkarasthApita zrIsaMgharUpa mahAna saMsthAmAM sabhyarUpe praveza meLavanAramAM sau prathama jinAjJA svIkAravAnI taiyArI to joIe ja. bhagavAna je kahe che te ja sAcuM che, prabhu jene khoTuM kahe che te nice khoTuM ja che. tamane manamAM thavuM joIe ke huM jemane roja namuM chuM, jemanA caraNomAM bhaktithI ALoTuM chuM, temanI kahelI vAta mane satya tarIke to cokkasa maMjUra ja che, zraddhAthI svIkAravA taiyAra ja chuM. bAkI saMpUrNa pAlana to pU. AnaMdaghanajI mahArAja jevA paNa kahe che ke "dhAra talavAranI sohilI, dohilI caudamA jinataNI caraNa sevA" jinAjJApAlana saraLa nathI, ane saMpUrNa pAlana to viralA ja kare. are ! ghaNI AjJAnuM pAlana karanAranA jIvanamAM paNa koI koI AjJApAlana aMge truTi saMbhavita che. mATe saMpUrNa AjJApAlana kare te ja saMghamAM, tevo Agraha nA rakhAya. paNa AjJA na pALanArane paNa pUchIe ke tuM AjJA pALavA jevI hRdayathI mAne che ke nahIM ? jo nA, to saMghanuM sabhyapada rada samajavuM. sabhA 99 AjJA mAne paNa 1 jinAjJA na mAne to cAle ? sAhebajI : 99 AjJA mAnanAra paNa 1 AjJA na mAne to bahAra kADhI mUkIe. jamAli prabhu mahAvIranA anya sarva siddhAMtone mAnatA hatA, AcAra paNa zreSTha rIte pALatA hatA, paNa mahAvIranA eka siddhAMtane samajavA chatAM nakAryo to kADhI mUkyA ne ? mAnyatAnA dhoraNamAM zarata saMpUrNanI che. zrIsaMghanI A 1 duSprasaha-yakSiNI-nAgilAkhyavrati-vratinI-zrAvakavadapazcimA styshriiH| (yogazAstra prakAza 3, zloka 119 TIkA) 2 ikko vi nIIvAI avalaMbato visuddhavavahAraM / so hoi bhAvasaMgho jiNANa ANaM alNghto||291|| titthaM cAuvvaNNo saMgho saMgho vi ikkago pkkho| cAuvvaNNo vi saMgho sAyario bhaNNae titthaM / / 292 / / (saMbodhaprakaraNam gurusvarUpaadhikAra) For Personal & Private Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha jaghanya AcArasaMhitA(minimum code of conduct) che. tamArA saMghomAM sabhyapadanI rUpiyAmAM sabhya phI che, amArA sabhyapadanI ATalI zarata che. sabhA : saMpUrNa AjJA mAne to samakita AvI jAya ? sAhebajI : oghathI samakita AvI jAya; kema ke "tameva sarva nisaMbaMnidi parva" mAnato hoya tenAmAM oghathI samakita svIkAryuM. tattvathI samakita to jinAjJAnuM heya-upAdeyarUpe yathArtha saMvedana thaze tyAre Avaze. sabhA oghathI samakita AvyA pachI ardhapagalaparAvarta ja saMsAra rahe ? sAhebajI : nA, utkRSTathI ardhapagalaparAvartathI ochA saMsAranI bAMhedharI to bhAvasamakitamAM ja che. vartamAnamAM sthAnika saMghoe sabhyapadanI mAtra rUpiyAmAM phI rAkhI che te vAjabI nathI. temAM avazya zarata joDavI joIe ke A zrIsaMghamAM jeNe rahevuM hoya teNe jinAjJA mAnavI paDaze. A nakkI karo eTale sarva saiddhAMtika matabhedono niveDo AvI jAya ane je matabhedo zAstra maMjUra kare che teno nirarthaka UhApoha paNa ApameLe TaLI jAya; kAraNa ke sahue nakkI karyuM ke bhagavAnanI AjJA anusAra je satya phalita thAya te sahue mAnavuM. TUMkamAM mAre potAno kakko kharo karavo hoya to avakAza na rahe. satya siddha thAya tene svIkArIe to badhA nirarthaka jhaghaDA maTI jAya, saMgha jayavaMto thaI jAya. sabhA koInAmAM khoTAne satya sAbita karavAnI zakti hoya ane koInAmAM satyane paNa satya sAbita karavAnI zakti na hoya to ? sAhebajI evI vAcALatA mUkha pAse cAle. vidvAna pAse asatyane satya sAbita na karI zakAya. AvI dalila laI tame adAlatamAM jAo. dA.ta. nyAyAdhIze nyAya toLavAno hoya tyAre aparAdhI puravAra thanAra ema kahe ke A vakIla dalIlothI buddhipUrvaka sAcAne khoTuM ane khoTAne sAcuM sAbita karI Ape che, tethI tene sAMbhaLIne tame je jajamenTa Apo te nakAmuM kahevAya. to jaja tene bahAra kADhI mUkaze. javAbamAM jaja ema ja kaheze ke vakIlo kAyado na bhaNelAne UThAM bhaNAve, nahi ke kAyadAnA niSNAta evA amane. vaLI je jaja vakIlanI dalIla na samajI zake ke temAMthI satya na tAravI zake, tevA jajane buddha kahevo ke hoziyAra ? abhaNane jaja nathI banAvAtA. vaLI jajane paNa baMdhAraNa sAme rAkhI kAyadA-kAnUnonuM arthaghaTana karavuM paDe. vakIlo paNa baMdhAraNa viruddha dalIlo kare to jaja sAMbhaLavAno paNa inakAra karI de. sahue baMdhAraNane anusArI kAyadA-kAnUnanI maryAdAmAM rahIne ja arthaghaTana karavuM paDe ane dAkhalA-dalIla TAMkIne potAnI vAta siddha karavI paDe. hamaNAM ja suprima korTanA pAMca jajoe jayalalitAnA kesamAM dalIla karanArA dhuraMdhara vakIlone saMbhaLAvI dIdhuM. vakIloe jyAre dalIla karI ke A lokazAhI che tethI lokamata sarvocca che, ane lokoe landslide victory thI cUMTI kADhI che, tethI lokamatane ApaNe mAnya karavo ja joIe. temAM baMdhAraNano saMdarbha TAMkyo ke We, the people of India.... (ame bhAratanA loko...) to tenA javAbamAM jajoe kahyuM ke In democracy also, the people are not supreme, but the Constitution is For Personal & Private Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 337 supreme-lokazAhImAM paNa loko sarvocca nathI, paraMtu baMdhAraNa sarvocca che. bAkI mAtra lokonI icchAne ja sarvoparI ke kAyado mAnazo to kAyado paNa jaMgalI thaI jaze. baMdhAraNa ke kAyadA-kAnUna cokasAIthI lakhelA hoya che, koInA bhejAmAMthI kAyado kADhavAno nathI. vaLI lakhelA kAyadA-kAnUnanuM paNa bhASAzAstra AdinI maryAdAmAM rahIne arthaghaTana karavAnuM hoya che, nahi ke mana phAve tema. basa, te ja vAta zAstra mATe paNa che. koI sAcI jinAjJAne khoTI ane khoTIne sAcI jANakAra pAse na karI zake, mUkha pAse te badhuM karI zakAya che. A vAta AgaLa "dharmatIrthanA saMcAlananA vivecanamAM Avaze. tame kahezo ke ame to zAstranA vidvAna nathI, tethI jinAjJA samajavAmAM bhUlacUka thaI zake. to te aMge eTaluM ja kahevAnuM ke, jo aNasamajathI ke gerasamajathI jinAjJAthI viparIta svIkAryuM haze to teTalAmAtrathI, mAtra te samyagu jinAjJAnI zraddhA-rucino tamane lAbha nahIM maLe, paraMtu moTuM ahita nahIM thAya. paNa je jANIbUjhIne jinAjJAnirapekSa bole, vicAre ane koI jinAjJA darzAve to kahe ke mAre levAdevA nathI, to te avazya marI javAno che. atyAre ghaNA kahe che ke zAstra tamArI pAse rAkho, amAre sAMbhaLavAM-jovAM nathI, vyavahAru vAta karo. AvAne TUMkamAM eTaluM ja kahevAnuM ke tuM saMghanI maryAdAmAM cAla. adAlatamAM jaja sAme tame ema kaho ke baMdhAraNa ane kAyadA tamArI pAse rAkho, amAre to vyavahAru nyAya joIe. pachI juo, jaja zuM vartAva kare che ! are ! dezanA vaDApradhAna ke rASTrapati hoya te paNa ema kahe ke huM baMdhAraNa ke baMdhAraNa anusArI kAyado mAnato nathI, to jaja tene hoddA parathI UtarI javAno Adeza kare; kAraNa ke law is supreme, no one is above the constitution.-kAyado sarvocca che, koI baMdhAraNathI upara nathI. vaDApradhAna ke rASTrapati hoya temaNe paNa baMdhAraNane anusaravuM ja paDe. ahIM dharmanA kSetramAM tamane vAMdho nathI, mATe game tema bApho cho. vAstavamAM dharmakSetra jinAjJAthI baddha che. tethI je jAheramAM ema kahe ke huM jinakathita zAstrone nathI mAnato, teNe prAmANikatAthI te zAstrone mAnanAra zrIsaMghamAMthI rAjInAmuM ApavuM joIe. sabhA vartamAnamAM eka gacchamAM Ama kahe, bIjA gaccha-samudAyamAM bIjuM kahe, to amAre zuM karavuM? sAhebajI : vAcanAbheda, sAmAcArIbheda ke anuzAsanabhedathI paDatA taphAvato zAstramAM maMjUra hovAthI tevA matabhedo ke taphAvatothI virodhAbhAsa Ubho karIne mUMjhAvA jevuM che ja nahIM. te to saMghanA peTA ghaTaka gaNakula-gacchanA vaividhyanuM sUcaka che. mAtra jinAjJAne avarodha kare tevA saiddhAMtika matabhedo ja na calAvAya, ane tevA matabhedano prasaMga Ave tyAre prAmANikatAthI je pakSanI vAta jinAjJAnusArI lAge tene mamatva vinA svIkAravI joIe, tevuM daDha vyavasthAtaMtra che. are ! AvA prasaMge kadAca kyA pakSanI vAta jinAjJA anusArI che, te prAmANikatAthI samajavA prayatna karavA chatAM na samajAya, to taTastha rahevAnI AjJA che. mAtra manamAM bhAva e hovo joIe ke je jinavacana anusArI satya vacana hoya te mane maMjUra che. digaMbaromAM paNa bhoLo digaMbara hoya ane jinAjJAsApekSa hoya to te samakita pAmI jAya, AtmakalyANanA mArgamAM AgaLa vadhI jAya, paNa hUMsAtuMsIthI pakSarAga keLavIne je AjJAnirapekSa bane te svanuM ahita avazya kare. zrIsaMghanI A mULabhUta guNavattA manamAM ThasI javI joIe. tame pravRttithI kadAca kAMI na karI zako, paNa jinAjJA hRdayamAM to joIe ja. pU. vajasvAmInA prasaMgamAM eka bAju saMgha che, bIjI bAju AkhuM gAma che; kAraNa ke saMgha For Personal & Private Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha jinAjJAno vicAra karanAra che. sabhA : ghaNA loko saMgha sAthe rahetA hoya to ame paNa zrIsaMgha sAthe rahevA taiyAra thaIe. sAhebajI : arthAt vADa para ja beThA ho, je bAju samUhabaLa juo te bAju kUdako mAro. AvA pATalIbadalu-DhocakI jevAthI saMgha na cAle. satya lAge tene samarthana Apo ane na samajAya to mauna raho, paNa ToLAzAhImAM na rAco. pU. kAlikAcAryanuM dRSTAMta (cAlu) have gardabhilla rAjAnA prasaMgamAM kAlikAcAryane zrIsaMghe kahyuM ke rakSA mATe Apa kaho te karavA ame taiyAra chIe. paNa baLanI dRSTie rAjAne nAthavA saMghanuM sAmarthya na jaNAvAthI AcArya mahArAje zrIsaMghane koI AjJA karI nahIM. AvA dhuraMdhara gItArtha baLAbaLano vicAra karyA vinA saMghanAzanuM kAraNa evI ahitakArI AjJA kadI kare nahIM. tethI vicAryuM ke "zaktisaMpanna evA mAre ja have zAsanarakSA arthe apavAdano Azraya laIne kAMIka karavuM paDaze. AvA prasaMge jIvanamAM sarvatyAga AcaranArA dharmagurune paNa rAjasattAne sajA karavAno adhikAra che, ema zAstra kahe che. paraMtu A kArya ghaNuM duSkara che. aneka prakAranAM avasarocita pagalAM bharI aMte A rAjAne kaThora daMDa karavAno che. A rAjAne sIdhI rIte baLamAM pahoMcI nahIM zakAya, sattAdhIza che, vidyAzaktithI paNa samartha che, ane maryAdA mUkI nAgo thayo che. AvAne pahoMcavA ati gUDha rIte baLasaMcaya karIne pagaluM bharavuM paDe. AvA gaMbhIra kAryamAM AcAryane UMDA apavAdanA jANakAra gItArtha zrAvako sahAyaka tarIke avazya joIe." tethI saMghamAMthI gItArtha cunaMdA cAra zrAvakone ekAMtamAM bolAvyA. te kALamAM AvA prAjJa zrAvako paNa maLatA, atyAre to meLavavA durlabha che. A zrAvakone AcArya mahArAje potAno vyuha saMkSepamAM kahyo. samarpita zrAvakoe te maMjUra karyo. gacchanA amuka mukhya gItArthone paNa kahI dIdhuM che. te sivAyanA sAdhuo ke zrAvako ajANa che. tyArabAda Ayojana pramANe AcArya mahArAje nATaka zarU karyuM, mahAmAyA AraMbhI. mukhya ziSyoe evo pracAra karyo ke AcArya mahArAjane potAnI bhaginI sAdhvInA apaharaNano evo AghAta lAgyo che ke te AghAtamAM teo magajanI samatulA gumAvI beThA che. vAstavamAM AcArya mahArAje AbehUba gAMDapaNano DhoMga cAlu karyo che. kapaDAM phADI nAMkhe, rastA para sUI jAya, asaMbaddha lavAro kare, mAtra zArIrika zakti jALavavA avasare, gAMDapaNanA hAvabhAva karatAM karatAM thoDuM khAI-pI le. A paristhitimAM paNa pelA cAre vizvAsu zrAvako AcArya mahArAjanI salAmatI mATe prANanA jokhame guptavezamAM. AjubAjumAM ja hoya. temane khabara che ke AcArya mahArAja zAsananI mahAmUDI che. mAtra AvA saMkaTasamayamAM temane AvI pravRtti karavI paDe che. prAvacanika kAryone samajanArA A zrAvakoe AcAryanA dehanuM koIne khabara na paDe evI guptatAthI paNa jIvanI jema jatana karyuM. rAjAne khabara paDe ke AcArya nATaka kare che, ane A vaphAdAra zrAvako temanI surakSAmAM che to saune zULIe caDAvI de. vicAro, A zrAvakonA paNa samarpaNa, gaMbhIratA Adi guNo kevA haze ! gardabhillanI viruddhamAM rAjyabaLa ekatrita karavA AcAryane hemakhema dezanI For Personal & Private Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 339 hadapAra karAvavA che. vaLI temane khabara che ke rAjA AcAryanA sAmarthyane jANe che tethI ema ne ema bhAgavA nahIM de, kadAca pAchaLa mArAo mokalIne marAvI nAMkhe. tethI A nATaka dvArA rAjAne bharoso karAvavo che ke hakIkatamAM AcArya mahArAja AghAtathI gAMDA thaI gayA che. have temanAmAM kAMI kasa nathI. duzmana sAmarthyazUnya nirupayogI thaI gayo che, tevI rAjAne bhramarUpe khAtarI karAvavI che. zarUAtamAM gardabhillane paNa AcArya mahArAja mATe zaMkA hovAthI teNe guptacaro rAkhIne cokI karAvI che. paraMtu AcArya mahArAjano abhinaya evo Abehuba che ke rAjAne paNa gAMDapaNano vizvAsa besI gayo. nizcita thayelA gardabhillane jANIne samayasUcakatA vAparIne AcArya dhIredhIre zrAvakonI surakSApUrvaka dezapAra cAlI nIkaLyA. A prasaMgamAM kharekharo bhoga to A mahAzrAvakoe ApavAno Avyo. saMghanA sAmAnya zrAvakoe ke aMtaramAM jinAjJAnA samarthananA bhAvane jALavIne potAnuM kartavya pUruM karyuM. tamArI pAse ame jaina tarIke eTaluM ja mAMgIe ke jinAjJAne pUrNa vaphAdAra bano. tenuM pAlana na karI zako to paNa tenI zraddhA to aTala ja hoya. AcaraNamAM to tIrthakaroe paNa yathAzaktinI ja AjJA karI che. vaLI pramAdanA kAraNe zaktithI ochuM karo to te nabaLAI che, paraMtu ullAsathI svecchAe AcaraNa karavAnI ja AjJA che. kriyAmAM paNa Thera Thera ApaNe "icchAmi" zabda bolIe chIe. te dabANa-bhaya-lAlaca Adi vinA hRdayanI sahaja abhilASAno sUcaka che. bAkI zrIsaMgha jevI mahAna saMsthAnuM sabhyapada mAmUlI nathI. tene mATe laghutama lAyakAtanuM dhoraNa paNa avazya UMcuM rahevAnuM. vijJAnanA kSetramAM koI kahe ke huM NASAno sabhya chuM, AMtararASTriya kSetramAM koI kahe ke huM U.N.O.-nA A khAtAnA ceramena chuM, to tenuM samAjamAM keTaluM gaurava gaNAya ! to bhavobhavanA duHkhane zamAvanAra saMsAratAraka zrIsaMghanuM sabhyapada keTaluM gauravavaMtuM gaNAya ! AvA sabhyapadanuM pramANapatra vaphAdArI hoya te kAMI vadhAre paDatuM nathI. AjJAsApekSa janasamudAyane ja saMgha kahevAno Agraha rAkhavAthI saMkhyAbaLa ghaTI jaze te zaMkAno khulAso karyo ke amane ToLuM bheguM karavAmAM rasa nathI. ToLAthI sAco dharma cAle nahIM. UlaTuM jema jema ToLuM moTuM thatuM jAya ane AjJAno lopa thato jAya, tema tema vAstavamAM bhagavAne kahelA dharmano uccheda thato jAya. evA AjJAnirapekSa ToLAne prANa vinAnA kalevara jevA samUhanI upamA ApI. AzAsvIkAra e ja zrIsaMgharUpa dehano prANa che. saMkhyAno moha nahi rAkhatAM spaSTatAthI kahyuM ke saMghamAM eka ja vyakti hoya to paNa vAMdho nathI, paraMtu te AjJAsApekSa guNasaMghAtarUpa joIe. atyAre paNa evA aneka sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAo che ke jeo jIvanamAM kadAca pAlana ochuM karatAM hoya, kaThora tapa-tyAga-saMyama na AcaratAM hoya, paNa AjJAsApekSa hoya. game te gaccha-samudAyamAM rahelA AvA sahune zrIsaMgha tarIke ame namaskAra karIe chIe. are ! AvA saMghanAM darzana paNa mahApuNyathI thAya che. vaLI A saMgha traNa lokanA vizALa saMghano eka bhAga che, mokSamArgano sArtha che, sva ane parane tAravA AlaMbana che, anusaravA lAyaka mahAjana che. mahAjanarUpa AjJAsApekSa saMghane ane ToLArUpa jenonA samUhane vivekadaSTithI pArakhavA, viraprabhunA ziSya dharmadAsa gaNie kahyuM che ke (jene pU. upAdhyAyajI mahArAjAe gujarAtImAM lakhyuM ke) For Personal & Private Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha ajJAnI navi hove mahAjana, jo paNa calave ToLuM re; dharmadAsa gaNi vacana vicArI mana navi kIje bhoLuM re. tame paNa moTuM ToLuM joIne bhoLA na bano. manamAM vicArajo ke AzA kyAM che ? * jyAM AzA dekhAya na tenA pakSamAM rahezo to tamAruM kalyANa thaze, zrIsaMghanA sabhyapadamAM naMbara lAgaze. tame eTaluM kaho ke huM game tyAM jAuM, game te kAma karato houM, paNa jina, jinAjJA ane tene anusaranArA sAthe ja mAre manameLa che, to tame badhA cokkasa jinAjJAsApekSa cho. siddhaM siddhatthANaM, ThANamaNovamasuhaM uvagayANaM / kusamayavisAsaNaM, sAsaNaM jiNANaM bhavajiNANaM ||1|| (sanmatitarka prakaraNa0 zloka-1) anaMta upakArI anaMta jJAnI zrI tIrthaMkara paramAtmA mahAmaMgalakArI ane sarvotkRSTa evA A dharmatIrthanI sthApanA kare che. samagra saMsAramAM jeTalAM paNa zreSTha guNaratno che te zrIsaMghamAM che : 2 bhavacakramAM kaSAyanA tApathI tapta jIvane zItaLatA arpaNa karavA, tRSNArUpI tRSAnuM zamana karavA ane karmarUpI malano nAza karavA, tIrthaMkaro bhAvatIrthasvarUpa gItArthaguru ane dvAdazAMgI zAstra jagatane Ape che, tema sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikArUpa caturvidhasaMgha paNa race che. A saMsAramAM viSaya-kaSAyathI saMtapta thayelA je 3 1 evamuktodAharaNavat prAyeNa bAhulyena janA lokAH kAlAnubhAvAd vartamAnaqAlasAmarthyAdihApi jaine mate sarve'pi sAdhavaH zrAvakAzca no naiva sundarAH zAstroktAcArasArA varttante / kiMtvanAbhogAdidoSAcchAstrapratikUlapravRttayaH / iti puurvvt| tasmAt kAraNAdAjJA-zuddheSu samyagadhItajinAgamAcAravazAt zuddhimAgateSu sAdhuSu zrAvakeSu pratibandho bahumAnaH kAryaH / / 838 / / " ( upadezapada zloka 838 TIkA) 2 tathA, krodhazca, lobhazca, karma ca tanmayAstatsvarUpA yathAsaMkhyaM ye dAha-tRSNA-malAH / krodho hi jIvAnAM manaH zarIrasaMtApajanakatvAd dAhaH, lobhastu vibhavaviSayapipAsA''virbhAvakatvAt tRSNA, karma punaH pavanoddhUtazlakSNarajovat sarvato'vaguNThana mAlinyahetutvAd malaH; atasteSAM krodha-lobha-karmamayAnAM dAha- tRSNA-malAnAM yadekAntenA'tyantaM cApanayanAni karoti / tathA, karmakacavaramalinAd bhavaughAt saMsArApAranIrapravAhAt parakUlaM nItvA zuddhiM karmamalApanayanalakSaNAM yataH karoti, tena tatsaMghalakSaNaM bhAvatastIrthamiti pUrvasaMbandhaH / aparamapi nadyAditIrthaM tucchA -'naikAntikA -''tyantikadAha- tRSNA-malApanayanaM vidadhAti, etattu saMghatIrthamanAdikAlAlInatvenAnantAnAM dAha-tRSNA-malAnAmaikAntikamAtyantikaM cApanayanaM karoti; ataH pradhAnatvAd bhAvatIrthamucyate, nadyAditIrthaM tvapradhAnatvAd dravyatIrthamiti bhAvaH / / 1034 / / (vizeSAvazyakabhASya zloka 1034 TIkA) 3 kiha suparicchiyakArI, ikkaM do tinni vAra pesavie / Na vi Nikkhivae sahasA, ko jANai nAgao keNa / / 232 / / U For Personal & Private Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 341 jIvo che te sahune zItagRha samAna AzrayasthAna zrIsaMgha che; kema ke temAM rahelA jIvo eTalA guNiyala hoya che ke, temanA sAMnidhya-paricaya-sahavAsathI evI preraNA maLe, ke pAtrajIva potAnA rAga-dveSarUpI dAhane zamana karI, bhogarUpI tRSAthI mukta thaI, karmarUpI malanuM dhIre dhIre zodhana kare. ahIM bhAvatIrthanAM je traNa lakSaNo che te traNe lakSaNo caturvidha zrIsaMghamAM ghaTe che. 'zrIsaMghamAM AjJAnusArI sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikA Ave che. AvA jIvo vizvamAM ratna samAna che. duniyAnA anya dharmakSetramAM paNa ATalA pavitra AcAra-vicAra, kaThora tapa-tyAga-saMyama, sUkSma ahiMsA-jayaNA Adine sevanAra janasamudAya maLaze nahIM. tulanAtmaka rIte sarvathI zreSTha guNiyala vyaktiono samUha zrIsaMghamAM hoya che. tethI je guNathI prabhAvita thAya te zrIsaMghathI prabhAvita thayA vinA na rahe. ghaNA sthUladRSTie vicAre che ke, jema bIjA dharmanA anuyAyI varga che tema jainadharmano paNa anuyAyI varga che, jene zrIsaMgha nAma ApavAmAM AvyuM che, ane dareka dharmamAM anuyAyIvarganA samUhane oLakhAvanArA zabdo hoya che tema jainono A saMketAtmaka zabda che; paNa mAtra evuM nathI. ahIM guNavattAno taphAvata samajavAno che. are ! sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAnA bAhya sthUla AcAro paNa eTalA UMcA che ke tenuM pAlana jotAM paNa jainetarone to adhadhadha thaI jAya. dA.ta. ApaNe tyAM saMghamAM hajAronI saMkhyAmAM vardhamAnatapanI AyaMbilanI 100-100 oLIo karanArA che. itaradharmanA saMnyAsIne jo eka divasa paNa AyaMbila karAvo to khabara paDe. moTA bhAganA to bIje divase bhAgI jAya. je tapa eka divasa karavAno paNa Akaro lAge tevo tapa varSo sudhI karanArA ahIM anekanI saMkhyAmAM che. jenasAdhuno AjIvana asnAna dharma, kezaloca Adi AcAro sAMbhaLIne dhuraMdhara ajaina paMDitone evuM kahetAM sAMbhaLyA che ke Avo AcAra to kaI rIte pALI zakAya? ahIM baNagAM phUMkavAnI ke bIjAnI niMdA karavAnI vAta nathI. paraMtu kalikALamAM paNa jinAjJAnusArI yathAzakti AcAra pALanArA sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAnI tole bIjo mAnavasamudAya spardhA nahIM karI zake. A to bAhya sthUla AcAranI vAta thaI. sUkSma jayaNArUpa ahiMsAnA AcAramAM to jaina saMghane koI bIjA sAthe mUlavI paNa na zako, eTalo jabaradasta taphAvata che. are ! temanA saMnyAsIone munijIvananI jayaNA saMbhaLAvIe to sAMbhaLavAmAtrathI ja Azcarya pAmI jAya. temanA mATe A AcAra kalpanAno paNa viSaya nathI. dA.ta. jaina sAdhunA AcAramAM jIvarakSAnA AzayathI moDhethI phUMka mAravAno paNa niSedha che. amArA aticAramAM phUka dIdhI tenuM micchA mi dukkaDaM Ave che. duniyAnA koI saMnyAsIne kaho ke phUMka mAravAmAM paNa sUkSma hiMsArUpa paribhaveNaM, nAgacchetI tato u nnijjuhnnaa| AuTTe vavahAro, evaM suviNicchakArI u||233 / / AsAso vIsAso, sIagharasamo a hoi mA bhiihi| ammApItisamANo, saraNaM saMgho u svvesi||234 / / .... sIse paDicchae vA, kula gaNa saMghe va jo u smdNsii| vavahArasaMthavesu a, so sIagharovamo sNgho||239|| (gurutattvavinizcaya dvitIya ullAsa mUla) 1 suutrvihitythocitkriyaavishissttsaadhusaadhviishraavkshraavikaasmudaayH| (yogaviMzikA zloka 14 TIkA) 2. gunnsmudaayo'nekpraannisthjnyaanaadigunnsmuuhH| 'saMgho tti' saMgha ucyte| tasya ca pravacanaM tIrthamiti caitau shbdo| bhavato vrtete| ekaarthaavbhinnaarthii| (paMcAva pratiSThAvidhi paMcAzava snovA 31 TIvA) saGgha ca samyagdarzanAdisamanvitaprANigaNaM (paMghavastu snovA TIvA) guNasamudAyaH saGghaH, anekaprANisthasamyagdarzanAdyAtmakatvAt, (paMcavastuka zloka 1935 TIkA) guNasamudAyaH snggho'nekpraannisthsmygdrshnaadyaatmktvaat|.. / / 26 / / (pratimAzataka zloka 67 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha pApa lAge che, to navAI pAmIne kaheze ke phUMka mAravAmAM zuM pApa ? te samajI paNa nahIM zake ke AmAM pUrNa ahiMsAdharmanuM thoDuM atikramaNa thAya che. jyAM ATalo sUkSma jayaNAno AcAra vAMcyo ke vicAryo paNa na hoya, to pALavAnI vAta ja kyAM rahe che ? aticAramAM Dhora trAsavyA, bAlaka bivarAvyA Adi sUkSma hiMsaka vartananI paNa aneka noMdho che. ame kUtarAne kAraNa vinA haTa kahIne kADhIe to te paNa pazunA dilane dubhavanAra pIDAkArI vartana gaNAya. kAgaDA-kabUtarane uDADIe te paNa aticAra che. A parathI tame vicArI zakazo ke pAlanarUpe paNa zrIsaMghano joTo bIjA mAnavasamudAyamAM jovA nahIM maLe. A kALamAM paNa zreSTha guNiyala ratno zrIsaMghamAM ja che. cothA ArAnI vAta bAju para mUko, te kALanA guNiyala jIvonI to ApaNe kalpanA paNa karI na zakIe. kalikALano saMgha paNa ratnonI khANa che. jyAM AcAramaya guNo advitIya che tyAM tenuM poSaka tattvajJAna to ati sUkSma ane samatva preraka ja che. A vAta jinAjJAnA sArarUpa syAdvAdane bhaNavAthI samajAya. jainadarzananuM aneoNMtAtmaka tattvajJAna to madhyastha bhAva dvArA vItarAga banavAno dhorImArga ja che. tenI zraddhA ane pariNati keLavanAra tIrthakaronA sAcA anuyAyInI tole jagatanI uttama guNiyala vyaktio paNa na AvI zake, paraMtu AvA maNitulya saMghanA sabhyone oLakhIne bahumAna dharanArA paNa bhAgyazALI samajavA. je guNathI prabhAvita thAya tene saMghabahumAna pragaTavuM sugama che. tame badhA sattA-zrImaMtAI-vaibhavathI prabhAvita thAo cho, paraMtu jo guNathI prabhAvita thatA ho to tamane kalikAlamAM paNa zrIsaMghano A jagatamAM joTo nathI tema khAtarI thAya, ane cothA ArAnA zrIsaMghane joIne to guNAnurAgI jIva ovArI ja jAya. saMghanA paricayamAM guNane pArakhanAra jIva Ave to ene guNapramodathI potAnA jIvanamAM unnatinI preraNA maLe. AvA zrIsaMghanA guNa gAtAM naMdIsUtramAM ekavIsa upamAthI zrIsaMghanuM varNana karyuM. meru jevo nizcala, sUrya jevo tejasvI, caMdra jevo zItala, sAgara jevo gaMbhIra, mahAnagara tulya samRddha ema vidhavidha upamAthI zrIsaMghanA guNonI oLakha karAvI che. zrIsaMgha samakitarUpI killAthI surakSita ane mithyAtvanI asarathI mukta hoya, tema kahIne lokamAM lokathI nirALI zrIsaMghanI AbhA varNavI che. dareka kALamAM zrIsaMgha loka sAthe rahe che, bIjo mAnava samudAya paNa A pRthvI para rahe emAM ja te te grAma, nagara, dezamAM ja zrIsaMghanA sabhyo paNa rahe, chatAM guNa-AcAra-vicArathI zrIsaMgha lokothI judo paDe. A apekSAe ja lokottara janasamUha zrIsaMgha che. lokamAM rahIne lokathI judA tarI AvanAra zrIsaMghanA paricayathI jene tenA para bhakti-bahumAna thAya te paNa bodhibIjaprAptithI tarI javAno. "gaccharUpa saMghanA vividha AcAradarzanathI bahumAnavRddhi thatAM thI vahorAvatAM dhanA sArthavAhane bodhibIjanI prApti : bhagavAna RSabhadevano AtmA prathama dhanA sArthavAhanA bhavamAM bodhibIja pAmyo che, temAM kAraNa e 1 AjJAtaM santi me dharmaghoSAcAryAH shaagtaaH| akRtaa'kaaritpraasubhikssaamaatropjiivinH||111 / / kandamUlaphalAdIni, spRzantyapi na ye kvcit| adhunA duHsthite sArthe, vartante hanta ! te katham ? / / 112 / / mArgakRtyamurIkRtya, pathi yaanhmaanym| tAnadyaiva samasmArSa, kimakArSamacetanaH ? / / 113 / / vAGmAtreNA'pi no yeSAmadya yAvat kRtaucitii| svamukhaM darzayiSyAmi, teSAmadya kathaM nvaham ? / / 114 / / tathA'pyadyA'pi tAn dRSTvA, nijAMhaH kssaalyaamyhm| sarvatrA'pi nirIhANAM, kAryaM teSAM tu kiM mayA ? / / 115 / / For Personal & Private Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 343 ja che ke zrIsaMghanA mukhya ghaTakasvarUpa gacchano temane suMdara paricaya thayo che. A dhanA sArthavAha abajopati zrImaMta che. te sAthe laIne nIkaLyo che. temanA sArthamAM vihArarUpe AcArya bhagavaMta paNa parivAra sAthe joDAyA che. mahAtmAe sAme cAlIne kahyuM che ke amAre tamArA sArthamAM AvavuM che. A saMskArI che, mArgAnusArI guNono bhaMDAra che, eTale rAjI thaIne kahe che ke, aho ! mAruM bhAgya ke mahAtmA mArA sArthamAM padhAre ! tarata svIkAra karyo, sAthe laI cAle che. abajopati vepArI ane sArthavAha che, tethI javAbadArIo puSkaLa che. sArthamAM potAnI javAbadArImAM eTalA vyagra thaI gayA che ke mahAtmAo padhAryA che te vAta ja bhUlI gayA. eka divasa rAtre pathArImAM acAnaka yAda AvyuM ke jaina dharmAcArya aneka ziSyo sAthe mArA sArthamAM AvyA che, paNa meM pramAdIe haju sudhI eka vAra paNa khabara-aMtara pUchyA nathI. tethI vahelI savAre jAgIne rathamAM iti cintayatastasyotsukasya munidrshne| turyo yaamstriyaamaayaastriyaamevaa'praa'bhvt|||116 / / vibhAtAyAM vibhAvA~, shucivstrvibhuussnnH| sUrINAmAzrayamagAt, sapradhAnajano dhnH||117|| palAzacchadanacchannaM, scchidrtRnnbhittikm| sthalasthaNDilasaMsthAnaM, teSAM so'vishdaashrym||118 / / manthAnamiva pApAbdheH, panthAnamiva nirvRteH| AsthAnamiva dharmasya, saMsthAnamiva tejsaam|||119 / / kaSAyagulmanIhAraM, hAraM kalyANasampadaH / saGghasyA'dvaitamAkalpaM, klpdvNshivkaakssinnaam||120 / / piNDIbhUtaM tapa iva, muurtimntmivaa''gmm| tIrthaGkaramivA'drAkSId, dharmaghoSamuniM dhnH||121 ||[tribhirvishesskm|] dhyAnAdhInAtmanaH kAMzcit, kaaNshcinmaunaavlmbinH| kAyotsargasthitAn kAMzcit, paThataH kaaNshcidaagmm||122 / / vAcanAM dadataH kAMzcit, kAMzcid bhUmiM prmaarjtH| vandamAnAn gurUn kAMzcit, kAMzcid dhrmkthaajussH||123 / / zrutamuddizataH kAMzcit, kAMzcit tadanujAnataH / tattvAni vadataH kAMzcit, ttraa'draakssiinmuniinpi||124 / / [tribhirvishesskm|] so'vandatA''cAryapAdAn, sAdhUnapi ythaakrmm| tasmai te dharmalAbhaM ca daduH paapprnnaashnm||125 / / AcAryapAdapadmAnte, rAjahaMsa ivA'tha sH| niSadyA''sAditAnanda, iti vaktuM prckrme||126|| tadA''kArayatA yuSmAn, bhagavannAtmanA sh| mudhaiva sambhramo'darzi, shrdgrjitvnmyaa||127 / / Arabhya taddinAd yUyaM, na dRSTA na ca vnditaaH| na cA'nnapAnavastrAdyaiH, kadAcidapi stkRtaaH||128 / / jAgratsuSuptAvasthena, mayA mUDhena kiM kRtam? / yad yUyamavajajJidhve, dhvastasvavacasA cirm||129 / / bhagavantaH! sahadhvaM tat, pramAdAcaraNaM mm| sarvaMsahA mahAnto hi, sadA srvNshopmaaH||130 / / sUrayo'pyUcire'smAkaM, tvayA kiM kiM na satkRtam? / duHzvApadebhyo dasyubhyastrAyamANena vrtmni||131 / / tavaiva sArthikA yacchantyannapAnAdi cocitm| tanna sIdati naH kiJcit, mA viSIda mahAmate! / / 132 / / dhano'pyUce guNAneva, santaH pazyanti sarvataH / tato mama sdosssyaa'pyaaraadhyairevmucyte||133|| sarvathA svapramAdena, lajjito'smi prsiidt| sAdhUn preSayatA''hAraM, prayacchAmIcchayA yathA / / 134 / / sUrirbabhASe yogena, varttamAnena vetsinu / akRtA'kAritA'cittamannAdyupakaroti nH||135 / / tadeva dAsye sAdhUnAM, ydevopkrissyte| ityuditvA ca natvA ca, nijAvAsaM yayau dhnH||136 / / asyA'nupadamevA'tha, sAdhudvitayamAgamat / tadarha cA'nnapAnAdi, daivAdAsIna kinycn||137 / / itastato'nveSayaMzca, sArthavAhaH svayaM tataH / IkSAJcakre ghRtaM styAnaM, nijAzayamivA'malam / / 138 / / idaM vaH kalpate kiJciditi saarthptiirite| icchAmIti vadan sAdhuH ptdgrhmdhaaryt||139 / / dhanyo'haM kRtakRtyo'haM, puNyo'hamiti cintyn| romAJcitavapuH sarpiH, sAdhave sa svayaM ddau||140|| AnandAzrujalaiH puNyakandaM kndlynniv| ghRtadAnAvasAne'tha dhano'vandata tau munii||141 sarvakalyANasaMsiddhau, siddhamantrasamaM ttH| vitIrya dharmalAbhaM to, jgmturnijmaashrym||142|| tadAnIM sArthavAhena, dAnasyA'sya prbhaavtH| lebhe mokSatarorbIjaM, bodhibIjaM sudurlbhm||143|| (triSaSTizalAkApuruSacaritra parva - 1, sarga 1) For Personal & Private Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha besI zodhatAM zodhatAM jyAM mahAtmAono paDAva che tyAM gayA. pahoMcIne joyuM to mahAtmAo vidhavidha saMyamanA yoga ArAdhI rahyA che. zAMta, prasanna mukhamudrAthI keTalAka svAdhyAyamAM, keTalAka dhyAnamAM, keTalAka vaiyAvaccamAM magna che. A badhAne jotAM ja dhanA sArthavAhane thAya che ke kharekhara huM koI navA ja vAtAvaraNamAM AvI gayo chuM. je pavitra vAtAvaraNanAM AMdolanone saMvedana karI zake tene ja Avo anubhava thAya. A guNAnurAgI vyakti hovAthI tapasvIonI saumya zAMta mudrA, pavitra ArAdhanAnI kriyAo joIne tene thAya che ke suMdara jIvana jIvanArA che. haju jainadharma vize bahu khabara nathI, lAMbo paricaya paNa nathI. atyAre to pazcAttApanI buddhithI Avela che. AcArya bhagavaMtane namaskAra karI kahe che ke, mArI moTI bhUla thaI che. meM Apane nimaMtraNa ApyA pachI koI khabara-aMtara lIdhI nathI. mArA mahAna aparAdhanI kSamA karo. to AcArya mahArAja kahe che ke, tamArA sArthamAM amane koI takalIpha nathI paDI. ame sukharUpa A sArthanA kAraNe aTavI pasAra karI rahyA chIe. AcArya mahArAjano udAratA-sahiSNutApUrvakano Avo nikhAlasa vyavahAra joIne tene thayuM che ke keTalA niHspRhI che ! potAnI bhUlathI laghutAne anubhavatA dhanA sArthavAhe vinayathI bhakti mATe mahAtmAone bhikSArthe mokalavA jaNAvyuM. AcArya mahArAja avasare AvavAnuM kahe che, tyAre A kahe che ke, huM jyAM sudhI ApanI kAMIka bhakti nahi karuM tyAM sudhI mane manamAM saMtoSa nahIM thAya; kAraNa ke Aja divasa sudhI meM tapasvIonI ghora upekSA karI che. mArA jevA kartavya cUkanAra para Apa kAMIka kRpA karo. te vakhate AcArya mahArAja enA bhAva joIne be mahAtmAone vahoravA mokale che. tenAmAM vahorAvavAno atyaMta umaMga che, paraMtu jainasAdhuno lAMbo paricaya na hovAthI AcAranI koI khabara nathI. sau pahelAM suMdara kerIothI bharelo thALa laIne kahe che ke, A mArI bhakti svIkAro, mane upakRta karo. sAdhuo kahe che ke, A to sajIva vastu che, tenA sparzamAM paNa jIvapIDA che, ahiMsaka AcArane pALanArA ame tene aDIe paNa nahIM. dhanA sArthavAha mATe A navuM che. ajaina vyaktio mATe AvuM atyAre paNa bane che. ame jUnAgaDha bAju vihAramAM jatA hatA tyAre eka saMnyAsInA AzramamAM UtaryA. te svAgata tarIke sAme AvyA, pachI mANasa pAsethI kerIno thALa bharAvIne lAvyA ane mane kahe ke Aje amArI A sarabharA mANo. meM kahyuM ke A sajIva che, tene ame sparza paNa na karIe; kema ke sparza karavAthI te jIvane trAsa thAya. jainone A AcAra gaLathuthImAM khabara hoya paraMtu tyAM rahelA saMnyAsIne paNa AvI sUkSma hiMsAno bodha nathI hoto. dhanA sArthavAha vahorAvavA mATe eka pachI eka vastu jaNAve che, paraMtu muni temAM koI ne koI AcAravirodhI hiMsA jaNAve che. A sAMbhaLI sArthavAhane ema thAya che ke A lokonA jIvanamAM keTalo sUkSma dayApoSaka kaThina AcAra che ! ATalA divasomAM mArA sArthamAM temaNe kevI rIte bhikSA meLavI haze ? tethI potAnI bhUlanA vadhAre aphasosapUrvaka jayaNAmaya AcAranA bahumAnathI zuM vahorAvavuM tenI mUMjhavaNamAM paDyA. chevaTe tAjuM ghI je mahAtmAne khape tevuM nirdoSa hovAthI ullAsapUrvaka bharapUra pramANamAM vahorAvyuM. te avasare sAdhuonA gaccha, temanI pavitra AcArasaMhitA AdinA alpa paricayapUrvakanA bahumAnathI bodhibIjanI prApti thaI. ahIM guNAnurAganA kAraNe guNamaya uttama vartana joI ahobhAva thayo che. A bodhibIjano pariNAma che. pU. A. zrI hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA jaNAve che ke, dhanA sArthavAha ahIM For Personal & Private Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 345 bodhibIja pAmyA. bodhirUpa samaktine na pAmelA hovAthI zrIsaMghamAM temano sIdho praveza thayo nathI, paraMtu zrIsaMgharUpa gaccha AdinA bahumAnathI jainetarane paNa bodhibIja prApta thAya tenuM A dRSTAMta che. A AtmA AgaLa jatAM RSabhadeva tIrthakara thayA, tenuM prAraMbhabiMdu ahIM naMkhAyuM. guNo pratye suMdara bahumAna pragaTyuM, manamAM thayuM ke mahAtmAono paricaya karavA jevo che. pachI roja mahAtmAo pAse sAMje jAya, upadeza sAMbhaLe, tema karatAM sArthanA chellA prayANa sudhI uttama paricaya dvArA bodhibIja daDha karyuM. sabhA : bodhibIja kyAre paDyuM ? sAhebajI H ghI vahorAvyuM tyAre bodhibIja paDyuM. paNa AcArya bhagavaMta pAse AvyA tyArathI pUrvataiyArI to AtmAmAM cAlu ja che. apunabaMdhakapaNAnI lAyakAtavALo jIva che. zubha nimittanI jarUra hatI, te maLI gayuM. saMgharUpa mahAtmAonA guNavaibhava pratye sAco rAga janmyo, tethI garbhita rIte vairAgya paNa aMzathI pragaTyo che. guNa gamyA tene doSa na game. doSa pratye aNagamAno bhAva Ave to ja guNa pratye bahumAnano bhAva jAge. doSo viSaya-kaSAyajanya che. viSaya-kaSAyasArA lAge ane guNanuM bahumAna pragaTe te bane ja nahIM. tamArA mATe moTI gerasamaja ahIM ja che. tame kahezo ke viSaya-kaSAya paNa game che ane guNa paNa game che. A pokaLa dAvo che, je maMjUra na karAya. AtmAne doSa kharAba na lAge ane guNa game te traNa kALamAM na bane. dhanA sArthavAha jevA lAyaka jainetara Adine paNa zrIsaMghanA ghaTakarUpa gaccha, kula, gaNa ke saunA samUharUpa sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAnirmita zrIsaMghanAM darzana thAya, paricaya thAya, guNane oLakhavAnI lAyakAta hoya, jANyA pachI kadara karavAnI manovRtti hoya, to bahumAna-prazaMsArUpe bIja paDyA vinA na rahe. tethI guNiyala jIvonA samUharUpa zrIsaMgha jyAM jAya tyAM anekanA hRdayamAM dharmanuM bIja vAvato jAya. AjJAsApekSa saMghamAM bIjA jIvo para dharmano prabhAva pADavAnI anerI zakti che. vaLI koInA hRdayamAM dharmano prabhAva paDyo eTale te jIva sAco dharma janma-janmAMtaramAM paNa avazya pAmaze, bAkI pracAranAM moTAM bhUMgaLAM vagADo to paNa mAhitI mAtrathI dharma na pAme. zAstramAM dharmaprabhAvanA zabda rAkhyo che, pracAra zabda nahIM. prabhAvanA zabdamAM zuddhadharmanI prAptino marma samAyelo che. mahAtmAoe jIvaMta AcAra pALIne dhanA sArthavAhanA hRdaya para jainazAsanano prabhAva pADyo che. sabhA lokone AkarSaNa pedA karavA jAherAto karavI paDe ne ? sAhebajI H guNamaya vyaktitva sAthe saMparka karAvavA nimitto UbhAM karavAmAM vAMdho nathI. te mATe paNa jainazAsanamAM guNiyala jIvono prabhAva vadhe tevA devatAkRta atizayo ane upAsaka manuSyo dvArA sAmaiyAM, bhavya yAtrA mahotsavo Adi khUbIpUrvaka goThavyAM che, jemAM jIvaMta guNamaya AcaraNavALA mahAtmAonA paricayathI hRdayasthaLamAM lAyaka jIvone bahumAna pragaTe. dharmanA jIvaMta AcaraNa vinA mAtra pracAra-prasArathI koI sAco dharma pAme tevI zakyatA nahivat che. tethI ja zAstromAM zAsanaprabhAvanAnA hajAro upAyo batAvyA che, ane te karavAthI sAcA jainazAsanano jayajayakAra thAya. Aje zAsanaprabhAvanAnuM kArya gamatuM nathI, UlaTuM te khoTA kharcA lAge che. bIjI bAju ajainone paNa jaina banAvI saMkhyAbaLa vadhArIe tevI hoMza che. For Personal & Private Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha paraMtu koIne paNa jinazAsananA sAcA rAgI ke upAsaka banAvavA prabhAvanA e ja uttama upAya che. A dharmatIrtha ajoDa tAraka che, mahAbhAgyathI mane maLyuM che, tenA avalaMbanathI huM uttama dharma ArAdhI lauM, tema ja koI lAyaka maLe to tene yathAzakti bhoga ApIne pamADI dauM, evuM jene aMtaHkaraNamAM zAsanarAgathI thatuM hoya, tevo jIva ja prabhAvanAnAM kAryomAM pUraka banI zake. vAstavamAM AjJAnusArI saMgha ja jIvatuM-jAgatuM prabhAvanAnuM mAdhyama che. te jyAM jAya tyAM hRdayavedhaka prabhAvanA karI zake. potAnA AcAravicAra-guNothI yogya jIvone avazya bahumAna pedA kare. AcaraNa ke jIvaMta guNothI je pamADI zakAya che te bIjI rIte pamADI zakAtuM nathI. cha'ripAlita saMghane paNa prabhAvanAnAM sAdhana ja kahyAM che, jemAM sAdhu-sAdhvIzrAvaka-zrAvikA jayaNA Adi AcArone uttama rIte pALatAM, gAmegAma lokone jaina AcArano paricaya karAvatAM tIrthayAtrA kare. mahAzrImaMta zeThiyAone paNa bhaktithI khullA page cAlatA joIne ajainone paNa thAya ke A lokono bhakti-dayA-udAratA Adi dharma zreSTha che. jIvaMta AcAra-vicAra-guNayukta janasamudAya ja sAco dharma pamADI zake. tevA zrIsaMghane ja tAraka tIrtha ane dharmaprabhAvaka kahIe chIe. zrIsaMghanI khUNe khUNe prabhAvakatAnI tole vizvamAM anya koI sAdhana nathI? AvA AjJAsApekSa saMghanI avahelanA-AzAtanA-nidA-durgachA kare tene bhAre pApakarma baMdhAya. UMcAmAM UMcA guNasamUhane tenuM avamUlyana thAya, halakAI thAya tevuM je vartana kare te jIva guNonI mahAAzAtanA dvArA niyamA mahApApakarmano bhAgI thAya. cha'ripAlita saMgha AdinI niMdA karanArA je jaino pAkyA che temane khabara nathI ke ApaNe kaI pravRttinI TIkA karI rahyA chIe. kAraNa ke A kALamAM paNa jinavacana anusAra suMdara AcAra pALato sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAno samUha gAmogAma pAdavihAra karato chari pAlanapUrvaka jAya, tyAre tenAM ArAdhanA-tapa-tyAga-saMyama-Adi guNo joIne guNAnurAgI jainetaro paNa prabhAvita thavAnA. vaLI temAM zAstrajJa dhuraMdhara upadezako hoya to jainetarone paNa pratibodhanAM vacano maLe. Avo saMgha gAmogAma prabhAvanAnuM kAraNa bane. jene jinakathita AcAra-vicAra game, tenA para bahumAna thAya, te AvA nimitte cokkasa pAme. jainadharmathI dUra rahelAne paNa bodhibIja Adi pamADavAno A ja upAya che. pracAra mATe khUNekhUNo bAkI na rahe evuM uttama anuSThAna tIrthakaroe ja batAvyuM che, chApAM-megejhinonA pracAramAM to keTalAMya bAkI rahI jaze. mAro potAno anubhava kahuM to ame eka nAnA gAmaDAmAM vihAra karatAM karatAM gayA, tyAM jainetaroe Agraha karyo ke amane satsagarUpe kAMIka saMbhaLAvo. tyAre meM pUchyuM ke tamArA gAmamAM saMnyAsI 1 (vRttiH) 'sAmAnyenApi' avizeSeNApi, jinazAsanamapi sAdhu ityevaMpariNAma AstAM punarvizeSeNa jinazAsanameva sAdhvityevaM zAsanAntaravyapohenApi, 'niyamAt' avazyaMbhAvena, 'varNavAdaH' zlAghA samyagdarzanabIjamityarthaH, 'atra' iti pratyAsane jaina ityarthaH loke vA, 'zAsane' pravacane, kAlAntareNa varNavAdakaraNakAlAdanyaH kAlaH kAlAntaraM tena, kiyatApyAgAmikAlenetyarthaH, 'samyaktvahetatAM' samyagdarzananimittatAma, 'pratipadyate' bhajate samyaktvaM janayatItyartha iti||5|| (aSTaka prakaraNa0 aSTaka-23, zloka 5 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 347 mahAtmAo AvatA haze. tame temano upadeza sAMbhaLo cho ? te vakhate te loko bolyA ke, sAheba, amArA saMnyAsIo to have plenomAM UDe ane moTaromAM phare che. amArA AvA nAnA gAmane touch-sparza paNa nathI karatA. duniyAnA khUNe khUNe pahoMco tevA to Apa ja cho. amArA gAmamAM jaina sAdhuo ja Ave che. tame pagapALA pharo ane gAmaDe-gAmaDAM khUMdI vaLo. amArA saMnyAsIo to centre to centre jAya. vacce amArA jevAno to naMbara ja na lAge. tame saMbhaLAvo te amane maLavAnuM. A parathI vicArI zako ke jaina sAdhunuM jIvana-AcAra-vicAra-upadeza e haratuM-pharatuM jainadharmanI prabhAvanAnuM mAdhyama che. eka sthAne sthira rahIne dhyAna Adi karavAmAM jayaNA vadhAre paLAya, to paNa sUkSma hiMsAne gauNa karI sAdhune vihAra karavAnI AjJA ApI; kema ke temAM sva ane parano mahAna upakAra samAyelo che. lokopakAra mATe ja mukhyatAthI vihAra kahyo che. jainasAdhu eka jagyAe sthAyI thAya to lokamAM dharmanA pravAhane ghaNuM nukasAna thAya. jJAna ane AcArasaMpanna sAdhu je pamADI zakaze te tame pracAra karIne bevaDA vaLI jazo to paNa nahIM pamADI zako. apekSAe ame jIvanabhara dharmapratibodhano bhekha dharyo che. duniyAbharamAM vicaratA vicaratA javAnuM. amArA AcArane pALIne paropakAra karatAM jeTaluM vicArI zakAya te vicaravAnI chUTa che. temAM koI kSetra-dezanI maryAdA nathI. zrAvakane dikparimANa vrata che tethI zrAvake bane tyAM sudhI paradeza nahIM javuM, ane dezamAM paNa bahu dUra nahIM javuM. tame jeTaluM maryAdAmAM haro-pharo eTaluM ochuM pApa lAge. jyAre amAre bhArata bahAra nahIM javuM tevo niyama nathI. AkhI duniyA vicaraNa mATe khullI che. mAtra saMyamajIvananA pavitra AcAra-vicAra-guNo jALavIne vicaro tevI AjJA che. AcAra neve mUkIne bIjAne dharma pamADavAnI vAta nathI. tame abajo rUpiyA kharacIne je dharmapracAra nahIM karI zako, tenA karatAM jainazAsanane eka saMyamIjJAnI sAdhunI bheTa dharo to kaI gaNo vadhAre pracAra thaze. bolo zAsanaprabhAvanA mATe dIkaro Apavo che? ke mAtra pArakI khAMdhe dharmapracAranI vAto karavI che ? jenA dilamAM zAsana vase, te to tame jotA rahI jAo ane prabhAvanA karI le. zrIsaMgha aneka prabhAvakono AdhAra che. tenI jagatamAM pratiSThA vadhe tevI pravRttiothI ja dharma prabhAvanAnI paraMparA sarjAya che. zrI saMbhavanAtha bhagavAna zrIsaMghanI bhakti karIne tIrthakara banyA : 'zrIsaMghanA bahumAna-bhaktithI bodhibIjanI prAptithI mAMDIne utkRSTa phaLa tIrthaMkarapadanI prApti che. 1 caityaM ca kulaM ca gaNazceti dvaMdvaikatvavadbhAvazcaityakulagaNasaMghaM tatra viSaye upakAramupaSTaMbhaM karoti yaH prANI, anAzaMsI aihikapAralaukikaphalAbhilASavikala: sn| kimityAha 'patteyabuha'tti pratyekabuddho bAhyavRSabhAdidarzanasApekSadIkSAlAbha:, 'gaNahara'tti gaNadharastIrthakaraziSyo mAtRkApadatrayopalaMbhAnantaraM samudghATitasamastazrutopayogaH, tIrthakaro jinapatiH, vA zabdo vikalpArthaH, takazcaityAdyupakArako jIvo bhvti| (35vezapaddha stoDa 422 TIva) lakSmIstaM svayamabhyupaiti rabhasA kIrtistamAliMgati, prItistaM bhajate matiH prayatate tNlbdhumutkNtthyaa| svaHzrIstaM parirabdhumicchati muhurmuktistamAlokate, yaH saMghaM guNarAzikelisadanaM zreyoruciH sevte||1|| (udayavIragaNikRta pArzvanAthacaritre lalitAMganRpakathA) For Personal & Private Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u48 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 'zrIsaMbhavanAtha bhagavAne pUrvabhavamAM duSkALa samaye zrIsaMghanI adbhuta bhakti karI che. rAjA tarIke te vakhate temaNe AkhA zrIsaMghanI duSkALanA kaSTa nivAraNa mATe rAta-divasa joyA vagara bhakti karI che. te bhaktimAM rahelI zubhabhAvanI utkaTatAthI temaNe tIrthakara nAmakarma bAMdhyuM che. A zrIsaMghabhaktinuM utkRSTa phaLa che. guNonI oLakhapUrvakanA bahumAnanI utkaTatA vAstavamAM tAre che, ane tevo tAravAno prabhAva zrIsaMghamAM hovAthI zrIsaMgha bhAvatIrtha avazya gaNAya. zrIsaMghanI mAnasika AzAtanAnA phaLamAM sagara cakravartInA 10,000 putronuM daSTAMta: 2 zrIsaMghanI je AzAtanA kare che tene evAM cIkaNAM karmo baMdhAya ke je bhogavatAM bhogavatAM eka-be nahIM paNa asaMkhya-anaMta bhavo durgatimAM sabaDavuM paDe. AkhI duniyAne tAranAra Atmika guNo che. te guNasamudAyanI jeNe avahelanA karI tene pAcho guNaprAptino mArga janmAMtaramAM na maLe tevuM bhAvi anartha sarjAya. A samajavA sagara cakravartInA 10,000 putronuM dRSTAMta upayogI che. ajitanAtha bhagavAne rAjapATa tyAgI dIkSA lIdhI saMghapUjA caturvarNazrIzramaNasaMghAbhyarcana vidheyaa| yasmAdvizeSapUjAto dharmAcAryAditadvizeSArcanAyAH skaashaat| bahuguNA mahAphaletyarthaH / eSA sNghpuujaa| (paMcAzaka0 pratiSThAprakaraNa paMcAzaka zloka 38 TIkA) 1 kalpAntakalpe duSkAle tasmin sadhaiM cturvidhm| kSiyamANaM nRpaH prekSya, dadhyAviti mhaamnaaH||35 / / iyaM khalu dharitrI me trAtavyA sakalA'pi hi| kiM karomi paraM ? pApaH kAlo'yaM naa'strgocrH||36 / / tathApyavazyaM trAtavyaH saGgho'yamakhilo'pi hi| pAtropakAre prathamaM mahatAM ydupkrmH||37|| cintayitvaivamurvIzaH sUdAniti smaadisht| saGghabhuktAvazeSaM bho ! bhokSye'haM khalvataH prm||38 / / matkRte kRtamannAdi dAtavyaM vtinaamtH| zrAvakA bhojayitavyAH pRthak siddhaudanena tu||39|| tatheti pratipadyA''jJAM rAjJaste sudpnggvaaH| tathaiva vidadhunityaM svayaM caikSiSTa paarthivH||40|| nAsikApeyasaurabhyAH kalamAH kamalA iv| sthUlA bhASakaNebhyo'pi mudgA rssmudgkaaH||41|| ghRtodasya payAMsIva pracarANi ghRtAni c| sadhAyA iva mitrANi citrANi vyaJjanAni c||42|| maNDakAH khaNDasammizrA modakAzca prmodkaaH| khAdyAni sva modakAzca prmodkaaH| khAdyAni svAdahRdyAni maNDikA: khnnddmnndditaaH||43|| sukumArA marmarAlA vaTakAzcA'tipezalAH / tImanaM ca manohAri picchilAni dadhIni c||44 / / dugdhAni kvAthasiddhAni mArjitA kssutprmaarjnii| rAjabhojanavat tatrA'bhavan shraavkbhojne||45|| [paJcabhiH kulkm|] eSaNIya-kalpanIyaprAsukAni punaH svym| mahAmunInAM sa dadau mahArAjo mhaamnaaH||46|| durbhikSakAlaM sakalamevaM sa vasudhAdhavaH / dadau sakalasaGghAya bhojanAdi yathAvidhi / / 47 / / vaiyAvRtyaM samAdhiM ca sarvasaGghasya kurvtaa| arjitaM tIrthakRnnAma karma tena mhiibhujaa||48|| (triSaSTizalAkApuruSacaritra parva - 3, sarga - 1) 2 tadeva darzayati-tIrthakarapravacanazrutaM tatra tIrthakarazcaturvarNazrIzramaNasaMghaprasUtihetuH puruSavizeSo vRSabhAdiH, pravakti vastutattvamiti pravacanaM saMgha:, zrutaM dvAdazAGgam, AcArya yugapradhAnaM, gaNadharaM tIrthakaraziSyapradhAnaziSyarUpaM, mahaddhikaM vaikriyavAdAdilabdhimantamAzAtayaMstadutprekSitadoSodghoSaNenAnucitAcaraNena vA'vajJAsthAnamAnayan bahuzo'nekadhA anantasaMsAriko bhavati, samyaktvAdiguNaghAtakamithyAtvAdikarmopArjanena dUraM sanmArgaparAGmukhasya tttryopsthaapnaacaarnnaaditi||423||3|| (upadezapada zloka 423 TIkA) For Personal & Private Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 349 tyAre temanA kAkAnA dIkarA bhAI sagara rAjA banyA. tyArabAda cha khaMDa jItIne puNyavipAkathI cakravartI banyA. A sagara cakravartIne 60,000 putro che. tamane AMkaDo jabaro lAgaze, paNa te kALanAM AyuSya moTAM hatAM. abajo varSathI paNa vadhu lAMbA AyuSyamAM aneka rAjakanyAone paraNelA cakravartI mATe 60,000 putro e asaMbhavita na gaNAya. A 60,000 putro eka vAra krIDArUpe dezaparibhramaNa mATe nIkaLyA che; kAraNa ke pitAe AkhI pRthvI sara karelI che. temane navo digvijaya karavAno hato nahIM, mAtra vidhavidha anubhavo ane vilAsarUpe vizALa maMtrIo AdinA parivArapUrvaka paryaTana kare che. sagara cakravartInA saMtAnarUpe te putromAM paNa dharmazraddhA Adi che. temaNe aSTApada tIrtha najIkamAM joyuM eTale ullAsapUrvaka tenI yAtrA karavA gayA. IkSvAku vaMzanA pUrvaja bharata cakravartIe A bhavya tIrtha banAvyuM che, AkhA bharatakSetranuM bhUSaNa che. te kALamAM paNa tenI zobhA-bhavyatAno joTo nahoto. AvA ramaNIya tIrthanAM darzana-yAtrA karyA pachI bhaktithI vicAre che ke bhaviSyamAM paDato kALa Avaze. mATe A tIrthamAM suvarNanAM maMdiro ane jIvaMta tIrthaMkaranA dehapramANa AbehUba ratnamaya advitIya pratimAo che, tenI rakSA jarUrI che. pUrve bharatacakravartIe paNa rakSA mATe pahADane kATakhUNe ghasIne sIdhA caDhANavALAM ATha pagathiyAMmAM vaheMcyo che, jethI sAmAnya vyaktine caDavo atizaya durgama bane. to paNa adhika surakSA mATe tIrtharakSAnA pariNAmathI sagara cakravartInA putrone evo bhAva thayo ke AjubAju khAI khodI gaMgA nadInuM pANI vaLAMka ApIne bharI daIe, jethI tIrtha atyaMta salAmata thAya. cakravartInuM devatAdhiSThita daMDaratna vAparIne temaNe khodakAma cAlu karyuM. ullAsamAM ane ullAsamAM khAI eTalI UMDI karI ke cheka bhavanapatinA bhavano sudhI pRthvImAM kANAM paDyAM, jemAMthI khAInI dhULa te bhavano para paDavA lAge. tenA mAlika jvalanaprabha iMdre AvIne joyuM to cakravartInA putro zubhAzayathI tIrtharakSAno prayatna kare che, te vicArI mAtra temanA atirekano Thapako Ape che. sagara cakravartInA putro paNa kSamApanA mAMge che. tyArabAda chidro pUryA vinA gaMgA nadInuM pANI ThaMDaratnathI nahera dvArA dorIne khAImAM lAvyA, je pANI devonA bhavanamAM phelAyuM. devatAo AkuLa-vyAkuLa thayA. mAlika indre khijAIne eka sAthe 60,000 putrone bALIne bhasma karI nAMkhyA. A rIte sarva kaLAo bhaNelA ratna jevA rAjaputronuM eka sAthe akALamRtyu thayuM, jeno jabaradasta AghAta sagara cakravartIne lAgyo, je TALavA saudharmendra samajAvavA AvyA che. zoka zamyA pachI eka vAra sagaranA dIkarA jasnuno putra bhagIratha dezanAmAM kevalI bhagavaMtane pUche 1 AlokamAtre taM natvA, bhaktyA kevalinaM munim / sa triH pradakSiNIcakre, bhaktidakSo'tidakSiNaH / / 586 / / taM praNamya puraH sthitvA, padma vhevaM maLIrathaH / mamA'priyantapitaro, yuApat na rma? ||87||triAnaverI mAvAnuM, haLArssaagrH / evaM gaditumArebhe, madhurodgArayA girA / / 588 / / zrAvakairvipula zrIkaiH, zrI zrIsaMzritairiva / pUrNaH saGghazcacAlaikastIrthayAtrAkRte purA / / 589 / / pratyantagrAmamekaM tu, saGghaH sAyamavApa saH / nizAyAM caa'dhyuvaasopkumbhkaarniSetanam||10|| sahyaM samRddha taM vRttta, hRSTo prAmanano'hita:| tannuTanArthamuttasthe, 24-jorDa-padmabhRt / / 591 / / prabodhya vacanaizcATugarbhairamRtasodaraiH / sazUkaH kumbhakArastaM, grAmalokaM nyavArayat / / 592 / / kumbhakArasya tasyoparodhAd grAmajano'khilaH / bhUtaH pAtramiva prAptaM taM saGghamamucat tadA / / 593 / / anyedyurekavAstavyadasyu For Personal & Private Use Only Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa0 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha che ke, he bhagavaMta ! mArA pitA tathA sarva kAkAo ema eka sAthe 60,000nuM akALamRtyu thayuM tenI pAchaLa temanuM kayuM karma kAraNa? te vakhate kevalI bhagavaMta kahe che ke, A badhAe bhUtakALamAM saMghanI manathI AzAtanA karela. vartanarUpe nahIM, mAtra manamAM AzAtanAno azubha bhAva karyo tenA phaLarUpe A duHkha bhogavavAnuM AvyuM. temanA pUrvabhavamAM eka gAma hatuM, jemAM Azare 60,000 mANasonI vasatI hatI. te gAmanI bhAgoLe eka vAra zikharajI jato cha'ri pALato caturvidha zrIsaMgha Avyo che. gAma bahAra paDAva nAMkhyo che. eka kuMbhAranI vizALa jagyAmAM zrIsaMghane utAro maLyo che. kuMbhAra sajjana ane guNiyala che. teNe udAratAthI sthAna ApyuM che. te saMghamAM aneka zrImaMto, riddhi-siddhivALA loko che. temanAM uttama vastro-alaMkAro joIne gAmalokone thayuM ke A loko pAse khajAnAno pAra nathI. atyAre ApaNe tyAM ghera beThAM gaMgA AvI che. jo A saMghane lUMTI laIe to ApaNI AkhA gAmanI garIbAI kAyama khAte dUra thaI jAya. tyAM vasatA lokonuM mana bagaDyuM. Avo azubha bhAva manamAM Avyo che, paNa vartanarUpe kAMI karyuM nathI. koInI eka kANI koDI paNa lUMTI nathI. gAmanA lokonI manovRtti bagaDI che te temanI AMkho ane hAvabhAvathI sajjana kuMbhAra samajI gayo che. tene thAya che ke mArA utAre rokAyelA AvA pavitra saMghane gAmaloko A rIte lUMTe te vAjabI na gaNAya. te kuMbhAra gAmamAM mobhAdAra che. eTale saune dUra bhegA karIne samajAve che ke, A loko potAnA puNyathI zrImaMta che, paraMtu tyAgI-tapasvI-guNiyala samUha che. temano Adara-satkAra karAya paraMtu temanI sAthe AvuM hINapatabharyuM vartana na karAya. ema samajAvI temanA manano azubha bhAva choDAvyo. TUMkamAM mAtra mAnasika azubha vikalpa karyo hato, jeno thoDA samayamAM saue tyAga karyo che. jema tame kyAreka bajAramAM jAo ane koInI kImatI cIjavastu joI mana lalacAI jAya, paraMtu pachIthI e bhAva manamAMthI kADhI nAkho, tema A badhAe paNa mAtra mAnasika kuvikalpa karyo, jenAthI evuM ghora pApa baMdhAyuM ke je te ja bhavamAM udayamAM AvyuM, jethI gAmanA eka mANase te dezanA rAjAno koI moTo aparAdha karelo tenA gussAthI rAjAe AkhuM gAma banAvI nAMkhyuM. vaLI khUbInI vAta e che ke pelo sajjana kuMbhAra te ja samaye koI kAryavazAt bahAragAma gayela. tethI te A dossaanmhiibhujaa| sabAla-vRddhaH sa grAmo, dAhitaH prraassttrvt||594 / / mitreNA''mantritaH kumbhakAro grAmAntaraM gtH| dAhAt tenAvaziSTo'bhUt, sarvatra kuzalaM staam||595 / / tataH sa kAlayogena, kAladharmamupAgataH / vaNig virATadeze'bhUd, dvitIya iva yakSarAT / / 596 / / sa tu grAmajano mRtvA, virATaviSaye'pi hi| jano jAnapado jajJe, tulyA bhUstulyakarmaNAm / / 597 / / mRtvA ca kumbhakRjjIvastatrA'bhUt pRthiviiptiH| tato'pi mRtvA kAlena, devo'bhUt prmddhikH||598 / / cyutvA ca devasadanAjjAto'si tvaM bhagIrathaH / te ca grAmyA bhavaM bhrAntvA, jluprbhRtyo'bhvn||599 / / manaskRtena saGghopadravarUpeNa krmnnaa| yugapad bhasmasAdAsan, nimittaM jvlnprbhH||600 / / tannivAraNarUpeNa tvaM punaH shubhkrmnnaa| tasminniva bhave'trA'pi, na dagdho'si mahAzayaH / / 601 / / kevalajJAnina-stasmAdAkayethaM bhgiirthH| paraM saMsAranirveda, vivekodadhirAdadhe / / 602 / / gaNDopari sphoTaM iva, duHkhaM duHkhopari prbhoH| mA bhUt pitAmahasyeti, na prAvAjIt tadaiva sH||603 / / kevalajJAninaH pAdAn vanditvA'tha bhgiirthH| rathamAruhya bhUyo'pi, sAketanagaraM yathI 604T (triSaSTizanA puruSAritra parva - 2 - 6) For Personal & Private Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 351 duHkhamaya saMkaTamAMthI hemakhema bacI gayo. bhAgya jene salAmata rAkhe te jIva aNadhArI rIte UgarI jAya, teno A namUno che. gAmalokoe samUhamAM manathI zrIsaMghanI AzAtanArUpa ugra pApa karyuM. jeno vipAka te ja bhavathI zarU thayo. jaina karmavAda pramANe ati ugra puNya ke pApa, baMdhAyA pachI udIraNA pAmIne zIghratAthI te ja bhavamAM vipAka ApI zake. tethI A rIte samUhamAM jIvatAM baLI maravAno vipAka mAnasika azubha vikalpathI paNa ugra pApabaMdhano sUcaka che. kuMbhAre zubha pariNAmapUrvaka saMghane utArAnI sahAya ane rakSAno bhAva karelo, te AyuSya pUruM thaye mRtyu pAmIne bIjA bhavamAM abajopati dhanADhya zreSThi thayo. tyAra bAda eka bhavamAM rAjA paNa thayo che. tyAMthI cyavIne sagara cakravartIno bhagIratha nAmano pautra thayo che. gAmalokonA AtmAo paNa durgatimAM aneka bhavo bhaTakI, te azubha karmano mahattama bhAga bhogavI, zeSa pApakarmanA aMzavALA zubhabhAvajanya uttama rAjakuyogya puNya bAMdhI ahIM sagara cakravartInA 60,000 putro tarIke avataryA. bhagIrathane jvalanaprabha deve AgathI bALyo nathI, tethI sagaranA vaMzajamAM te bacI gayo. jyAre enA pitA tathA kAkAo parvabhavanA bAMdhelA karmanA vipAkarUpe iMdranA kopathI eka sAthe 60,000 marI gayA che. mAtra saMghanI mAnasika AzAtanA karI, vANIthI paNa koI kharAba vyavahAra karyo nathI, daridra avasthAmAM lobhane vaza azubha bhAva AvI gayo, te paNa thoDA samayamAM pAcho kheMcI lIdho, zrIsaMghanI sAmAnya sarabharA paNa karI che; chatAM vikalpAtmaka azubhabhAvathI evuM cIkaNuM karma baMdhAyuM ke te bhavamAM jIvatAM baLyA ane bhavAMtaramAM keTalAya duHkhakArI bhavomAM rakhaDyA. are, puNyayoge sagara cakravartInA dIkarA tarIke janmyA, jyAM uttama kuLa, uttama jAti, sarva dharmasAmagrIyukta manuSya bhava, kalAsaMpannatA, buddhisaMpannatA, saddharmanI prApti Adi aneka jamA pAsAM hovA chatAM avazeSa pApakarmanA vipAkathI kamote mota thayuM. AmAM tamane varNananI atizayokti na lAgavI joIe. vAstavamAM zrIsaMgha eTalo pavitra, pUjanIya che, guNono sAgara che, tethI tenA pratye alpa azubhabhAva manathI karyo to paNa AvuM phaLa maLyuM, to saMghanI moTI AzAtanA karanArane phaLa kevAM maLe, te jAte vicArI lejo. jeTaluM adhika pavitra-pUjanIya tattva, teTaluM tenI AzAtanAnuM adhika aniSTa phaLa. A niyama buddhimAM sthira thavo joIe. sabhA: 60,000 badhAne eka sAthe Avo vicAra Ave te atizayokti lAge che. sAhebajI : moTA lokasamUhane eka sAthe tevA nimittano yoga thAya to lokamAnasanA bhAvo paNa ekataraphI pravAharUpe UmaTe che, temAM koI navAI nathI. yAMtrika mAdhyamonA A yugamAM to A vAta khUba ja jovA maLe che. dA.ta. atyAre amerikAmAM varlDa TreDa seMTara para humalAno prasaMga banyo che, to jemane trAsavAdIo pratye dveSa hoya teo samUhamAM eka sAthe trAsavAdIone kaDaka hAthe nestanAbUda karavAnA mAnasika bhAvo karaze. vaLI jene amerikA mATe dveSa hoya teo A karuNa banAva sAMbhaLIne rAjI paNa thAya. baMne tarapha samUhamAM bhAvo vaheze. pAchAM mAdhyamo jevo pracAra kare te pramANe lAkho-karoDo lokonA bhAvo vaLAMka leze. jyAre ahIM to AMtararASTriya staranI lAkho-karoDo saMkhyAnI vAta nathI, mAtra eka gAma ane temAM vasatA daridra lokonA ToLAnI vAta che. vaLI kuMbhAra te samUhamAM nathI ja bhaLyo. hakIkatamAM gAmalokoe For Personal & Private Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha janmArAmAM na joI hoya tevI saMghanI samRddhi che, ToLe maLI jovA UmaTyA che. gAmamAM loko paraspara eka ja vAta kare che ke AvI saMpatti ApaNane kadI jovA paNa nahi maLe. halakA naitika dhoraNavALAne AvA avasare paDAvI levAnI mAnasika icchA thavI e kaMI azakya ghaTanA nathI. amalIkaraNa to nathI ja karyuM. vartamAnamAM paNa jyAre jAti AdinA vaimanasyathI prajAmAM ramakhANo phATe che, tyAre musalamAnonAM Akhe AkhA gAma hiMduonA vasavATa pratye ane hiMduonAM Akhe AkhAM gAmo musalamAnonA vasavATa pratye tiraskArapUrvakanA krUra bhAvo vyakta kare che. A bhAvone vyApaka stare uzkeravAmAM AjanAM pracAra mAdhyamono jabaradasta hisso che. pracAranA A jamAnAmAM sAmUhika pApa e koI navI vAta nathI, rojiMdI ghaTanA che. chatAM tamane eka zAstranI susaMbhavita vAta atizayokti lAge te sthUla zraddhAnI nizAnI che. ahIM gAmalokoe sAmAnya musApharone lUMTavAno bhAva karyo hota to bhaviSyamAM potAne lUMTano bhoga banavuM paDe tevuM sAmAnya pApakarma baMdhAta. paraMtu guNiyala jIvone lUMTavAno bhAva karyo tethI karmabaMdha guNAkAramAM thAya. vaLI saMghamAM eka ja guNiyala vyakti che evuM nathI. A to ati durlabha guNaratnonA bhaMDAra samo samUha che. tethI azubha karmonA ora (vadhAre) guNAkAra thayA. temAM paNa A to khAlI lUMTavAno bhAva ja ryo, jo pravRtti paNa karI hota to hajI AnA karatAM aneka gaNuM pApa baMdhAta. kAMI apakRtya karyuM nathI, khAlI mAnasika vikalpa karIne pAchA pharI gayA. hA, ahIM pazcAttApapUrvaka sahue prAyazcitta karyuM hota, ane jevA AvegathI azubhabhAva thayo hato tevA AvegathI zuddhinA bhAvane sparyA hota, to pApa dhovAI jAta. 'karelA pApanA bhAvanI samatola zuddhino bhAva joIe, to ja baMdhAyeluM pApa prAyazcittathI nirmULa thAya, tevuM zAstravidhAna che. tame paNa jIvanamAM jeTalI pApanI pravRtti karo tenuM ja aniSTa phaLa maLe tevuM nathI, paNa mAnasika pApanA bhAva karo tenuM paNa phaLa maLe che. kadAca pAchaLathI pazcAttApa thAya, khoTuM karyAnI lAgaNI thAya, chatAM karatI vakhate Avega ghaNo hoya ane pratispardhI zubhabhAva maMda hoya to baMdhAyeluM pApa coMTI rahe, je nimitta maLatAM janmajanmAMtaramAM avazya vipAka batADe. jeTalA AvegathI pApanI dizAmAM gati thaI teTalI ja tenI virodhI dizAmAM gati jarUrI che. ahIM to gAmalokone pazcAttApa paNa nathI thayo, mAtra kuMbhAranI samajAvaTathI mAnI gayA ke AvuM hINapatabharyuM kArya ApaNe na karavuM, eTale ghaDI-be ghaDInA vikalpothI baMdhAyeluM karma paNa chUTyuM nathI. tame vyavahAramAM paNa koI gharAka Adine khaMkheravAno ke bhoLapaNano lAbha uThAvavAno mAnasika bhAva karo, bhale vartanamAM tene prAmANikatAthI ja sAcavo, to paNa bhavAMtaramAM tamAre chetarapiMDInA bhoga banavuM paDe. 1 viziSTaH zubhAdhyavasAyaH prAyazcittamityuktamatha viziSTatvameva tasya darzayannAhaasuhabbhavasANAo jo suhabhAvo visesao ahigo| so iha hoti visiTTho Na ohato smynniitiie||30 / / vyaakhyaa-ashubhaadhyvsaanaadkRtyaasevnnibndhnsNkleshaatskaashaat| ya: zubhabhAvaH prAyazcittatayA vivakSitasatpariNAmaH / vizeSato vishessenn| adhiko'rgltrH| sa shubhbhaavH| iha praayshcittprkrme| bhavati vrtte| vishisstto'tishyvaan| na naiv| oghataH sAmAnyena shubhbhaavmaatrmityrthH| samayanItyAgamanyAyena / iti gAthArthaH / / 30 / / (paMcAzaka0-prAyazcittavidhi paMcAzaka zloka 30 mUla-TIkA) For Personal & Private Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 353 karmano siddhAMta saune yogya sajA toLe che. ahIM to mAtra guNiyalanI AzAtanAthI karmavipAkano paDato bhAre taphAvata samajavA jevo che, ane tenA AdhAre jinAjJAsApekSa zrIsaMghanI kyAMya paNa avagaNanA-AzAtanA mana-vacana-kAyAthI na thAya, tenI jIvanamAM khUba-khUba jAgrati jALavavA jevI che. zrIsaMgharUpa tArakatIrtha bhaktibahumAnathI bhavasAgara pAra utAre ane AzAtanA-avahelanAthI ghora saMsArasAgaramAM rakhaDAve. tethI pavitra tattvono Adara AjIvana jarUrI che. - - - 1. N - - - - - bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha saMpUrNa -- -- -- -- -- | For Personal & Private Use Only Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 pariziSTa - bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha pariziSTa : bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 2 gurutattvavinizcaya TIkA + 'egyrmmitti| saGkhyAtItAnAM gacchAjJAsthAnAnAM madhye ekatarasminnapi sthAne pramAdato bhagne 'virAdhakatvaM' jinAjJA-bAhyatvaM bhaNitam, tathA ca mahAnizIthasUtram-"se bhayavaM! kiM tesiM saMkhAtItANaM gacchamerAThANaMtarANaM atthi kei annayare ThANaMtare je NaM ussaggeNa vA avavAeNa vA kahiMci pamAyadoseNaM asaI aikkamijjA? aikkaMteNa vA ArAhage bhavijjA? goyamA! Nicchayao nntthi| se bhayavaM! keNaM aTeNaM evaM vuccai jahA NaM Nicchayao Natthi? goyamA! titthayareNaM tAva titthayare, titthe puNa cAuvvaNNe samaNasaMghe, se NaM gacchesu paiTThie, gacchesuM pi NaM sammaiMsaNanANacaritte paiTThie, te ya sammadaMsaNanANacaritte paramapujjANaM pujjayare paramasarannANaM saranne paramasevvANaM sevvayare, tAI ca jattha NaM gacche annayare ThANe katthai virAhijjaMti se NaM gacche sammaggapaNAsae ummaggadesae, je NaM gacche sammaggapaNAsae ummaggadesae se NaM Nicchayao ceva aNArAhage, eteNaM aTeNaM goyamA! evaM vuccai jahA NaM saMkhAIANaM gacchamesaThANaMtarANaM je NaM gacche egaM aNNayaraM ThANaM aikkamijjA se NaM egaMteNaM ceva annaaraahge"tti| prathama ullAsa zloka 24 TIkA jJAnasAra aSTaka Tabo 'tIrthano uccheda thaze' ityAdi AlaMbana paNa A avidhi anuSThAnamAM levU yogya nathI. eTale 'tIrthano viccheda na thAya te mATe avidhi anuSThAna karavA yogya che' e Alambana grahaNa karavA yogya nathI, kAraNake e pramANe sUtra viruddha karavAthI azuddha kriyAnI paraMparA cAlu rahe, ane tethI sUtrokta kriyAno viccheda thAya, te ja tIrthano uccheda che. kAraNa ke AjJArahita janano samudAya te tIrtha nathI, paNa zAstravihita ucita kriyAviziSTa sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikAno samudAya te tIrtha che. tethI avidhinuM sthApana karavAmAM zAstrokta kriyAno uccheda thavAthI paramArthathI tIrthano uccheda thAya che. aSTaka - 27 muM, zloka 8 Tabo 3 naMdIsUtra TIkA + 'paratIrthikagrahaprabhAnAzakasya' iha paratIthikA:-kapila-kaNabhakSA-'kSa-pAdAdimatAvalambinaH ta eva grahAsteSAM prabhA-ekadurNaya--jJAnalakSaNA tAM nAzayati-anantanayasaGkulapravacanasamutthajJAnAlokena apanayatIti smaasstsy| zloka 10 TIkA 3 vicAraratnAkara + nanu madhye kiyantaM kAlaM yAvatsAdhavo nAbhUvan sAdhyAbhAsAzca kecana svamatikalpitajinAlayajinapratimopaDhaukitadhAnyAdhupajIvino'bhUvan? varSasahasradvayAtikrame ca vayaM jinazAsanoddhArAya suvihitAH sAdhavaH samudbhUtAH, ityAdi yajjinapratimAripavaH pralapanti, tacca teSAM bhuutgrstgaaliiprdaanpraaym| yataH siddhAnte ekaviMzativarSasahasraM yAvat, zrImadvardhamAnasvAminastIrthasya saadhusaadhviishraavkshraavikaaruupsyaavyvcchinntvenokttvaat| tathA hi"eesi NaM bhaMte ! cauvIsAe titthagarANaM kai jiNaMtarA paNNattA? goyamA ! tevIsaM jiNaMtarA pnnnnttaa| eesi NaM bhaMte ! For Personal & Private Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha 355 tevIsAe jiNaMtaresu kassa kahiM kAliyasuassa vocchede paNNatte? goyamA! eesuNaM tevIsAe jiNaMtaresu purimapacchimaesu aTThasu aTThasu jiNaMtaresu ettha NaM kAliasuassa avvocchede paNNatte, majjhimaesu sattasu jiNaMtaresu ettha NaM kAliyasuassa vocchede paNNatte, savvatthavi NaM vocchinne diTThivAde / jaMbUddIve NaM bhaMte ! dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM kevaiyaM kAlaM puvvagae aNusajjissaI? goyamA ! jaMbuddIve NaM dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe mamaM egaM vAsasahassaM puvvagae annusjjissi| jahA NaM bhaMte ! jaMbUddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM egaM vAsasahassaM aNusajjissai, tahA NaM bhaMte ! jaMbUddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe avasesANaM titthagarANaM kevaiyaM kAlaM puvvagae aNusajjitthA? goyamA! atthegaiyA NaM saMkhejjaM kAlaM atthegaiyANaM asaMkhejjaM kaalN| jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM kevatiyaM kAlaM titthe aNusajjisai? goyamA ! jaMbUddIve dIve bhArahe vAse mamaM imIse osappiNIe ekkavIsaM vAsasahassAI titthe annusjjissi| jahA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM ekkavIsaM vAsasahassAI titthe aNusajjissai, tahA NaM jaMbuddIve NaM dIve bhArahe vAse AgamessANaM caramatitthagarassa kevaiyaM kAlaM titthe aNusajjissai? goyamA! jAvaieNaM usabhassa arahao kosaliyassa jiNapariyAe evaiyAI saMkhejjAiM AgamessANaM carama titthagarassa titthe aNusajjissai" iti| vRttiryathA-'kaI NamityAdi 'kassa kahiM kAliyasuassa vocchee paNNatte'tti kasya jinasya saMbandhinaH kasmin jinAntare kayorjinayorantare kAlikazrutasyaikAdazAGgIrUpasya vyavacchedaH prajJaptaH? iti praznaH, uttaraM tu 'eesi Na'mityAdi iha ca kAlikasya vyavacchede pRSTe yadapRSTasyAvyavacchedasyAbhidhAnaM tadvipakSajJApane sati vivakSitArthabodhanaM sukaraM bhavatIti kRtvA kRtmiti| 'majjhimaesu sattasu'tti anena 'kassa kahi' ityasyottaraM avaseyam, tathA hi-madhyameSu saptasvityukte suvidhijinatIrthasya suvidhizItalajinayorantare vyavacchedo babhUva, tadvyavacchedakAlazca palyopamacaturbhAgaH, evamanye'pi SaD jinAH SaT ca jinAntarANi vaacyaani| kevalaM vyavacchedakAla: sptsvpyevmvseyH| "caubhAgo1 caubhAgo2, tiSiNa ya caubhAga3 paliyamegaM ca4 / tiNNeva ya caubhAgA5, cautthabhAgo6 ya caubhAgo7 / / 1 / / " iti| ettha Nati eteSu prajJApakenopaddaryamAneSu jinAntareSu kAlikazrutavyavacchedaH prjnyptH| dRSTivAdApekSayA tvAha-'savvattha vi NaM vocchiNNe diTThivAe'tti sarveSvapi jinAntareSu na kevalaM saptasveva kvacit kiyantamapi kAlaM vyavacchinno dRSTivAda iti| vyavacchedAdhikArAdevedamAha'jaMbuddIve Na'mityAdi / 'devANuppiyANaM' ti yuSmAkaM saMbandhi 'atthegaiyANaM saMkhejjaM kAlaM' ti pazcAnupUrvyA pArzvanAthAdInAM saMkhyAtaM kaalm| 'atthegatiyANaM asaMkhejjaM kAlaM ti RSabhAdInAM 'AgamessANaM ti AgamiSyatAM-bhaviSyatAM mahApadmAdInAM jinAnAM 'kosaliyassa' tti kozaladezajAtasya 'jiNapariyAe' tti kevaliparyAyaH sa ca varSasahasranyUnaM pUrvalakSamiti / iti zrIbhagavatIviMzatitamazatakASTamoddezake 806 pratau 514 patre / / 17 / / bhagavatIvicAranAmA paMcama taraMga 2 piMDaniyukti A. malayagiri TIkA + devadattA yadvA-sAdhuvyatirekeNa sarve zramaNA devadattAstebhyo dAsyAmIti tadA klpte| tasya vivakSitasaGkalpaviSayIkaraNAbhAvAt, saMyatAnAM tu nirgranthAnAM visadRzanAmnAmapi saGkalpe kRte devadattAkhyAdeH sAdhorna kalpate, kimuktaM bhavati?-caitranAmno'pi saMyatasyoddezena kRtaM devadattAkhyasya sAdhorna kalpate, tathA bhagavadAjJAvizRMbhaNAt, yadA punastIrthakara For Personal & Private Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 pariziSTa - bhAvatIrtha - caturvidha zrIsaMgha pratyekabuddhasaGkalpanena kRtaM tadA kalpate, tIrthakarapratyekabuddhAnAM saGghAtItatvena saGghamadhyavartibhiH sAdhubhiH saha sAdharmikatvAbhAvAt, 'saMjayANa u visarisanAmANavi na kappe' iti vacanAccArthApattyA yAvanto devadattA ityAdau visadRzacaitrAdinAmnAM sAdhUnAM kalpata eveti pratipAditaM drssttvyN| .. zloka 142-143 TIkA 2 bRhatkalpasUtra + 'zAstA' tIrthakaraH sa sAdharmiko liGgataH pravacanato'pi na bhvti| tathAhi-liGgataH sArmikaH sa ucyate yo rajoharaNAdiliGgadhArI bhavati, tacca liGgamasya bhagavato nAsti tathAkalpatvAt, ato na liGgataH saadhrmikH| pravacanato'pi sAdharmikaH so'bhidhIyate yazcaturvarNasaGghAbhyantaravartI bhavati, -> "pavayaNasaMgheyare" iti vacanAt; Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ >> zruta sevaka chuM zrImatI vasaMtabena vADIlAla popaTalAla vasA parivAra dhorAjIvALA, amadAvAda. bhagavatIbena bAgamalabhAI koThArI, ha. Ara. muMjAla enDa kuM. muMbaI mAtuzrI jayAbena zAMtilAla khonA, muMbaI. sva. amRtalAla mohanalAlanA AtmazreyArthe ha. prabhAvatIbena, jyotiSabhAI, paMkajabhAI, amadAvAda. pU. munizrI arihaMtasAgarajInA sadupadezathI ci. mahipAla ane rAjakumArInI dIkSA nimitte- ha. zA gaNezamalajI jugarAjajI, beMgalora. a.sau. sumitrAbena hasamukhalAla maphatalAla zAha, indroDAvALA - amadAvAda. zAha bAbulAla maMgaLajI uMbarIvALA parivAra, muMbaI. $ 2. 3. 4. zrata ArAdhaka chuM eka sagRhastha taraphathI. mAtuzrI neNabAI motIlAla lApasIyA parivAra, muMbaI. zrImatI kaMcanabena ajItabhAI vAsaNavALA, amadAvAda. zrImatI mAlInIbena zAMtilAla mohanalAla ha. ema. esa. mohanalAla phAunDezana TrasTa, amadAvAda. zrImatI kusumabena chaganalAla zAha, muMbaI. navInabhAI narazI khonA, muMbaI. zrImatI guNavaMtIbena harSadarAya zAha, muMbaI. zrI malaya ane bhavyA jayasukhabhAI gAMdhI, muMbaI. amArA kalyANamitra mahipAlanI dIkSA nimitte - maMjulAbena vimalacaMdajI, beMgalora. sA. cArunaMditAzrIjInA ziSyA dhyAnarucitAzrIjInI prathama dIkSAtithi nimittepraviNabhAI mANekalAla zAha parivAra, amadAvAda. zrI cInubhAI zAMtilAla zAha, ha. kamalezabhAI, amadAvAda. zrI jIvarAja nAnacaMda bagaDIyA, ha. vaMdubena, boTAdavALA. zrI motIcaMda hIrAcaMda jhaverI, ha. hemacaMdabhAI, muMbaI. zrI hIrAlAla jAdavajIbhAI zAha - amadAvAda. 11. 12. (14. For Personal & Private Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyajJAnanI sevArUpa A sukRtamAM nIcenA pUjaya sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto tathA zrAvaka-zrAvikAoe sahAyatA karI che te saunI saMsthA RNI che. ( pU. sAdhu bhagavaMto ) pa. pU. vizvadarzanavijayajI ma.sA.. pa. pU. arihaMtasAgarajI ma.sA., pa. pU. guNaratnasAgarajI ma.sA., pa. pU. kalpajitavijayajI ma.sA., pa. pU. harSajitavijayajI ma.sA., pa. pU. yazojitavijayajI ma.sA., pa. pU. yogajitavijayajI ma.sA., pa. pU. kaivalyajitavijayajI ma.sA., pa. pU. kuzalakIrtivijayajI ma.sA., pa. pU. vivekazavijayajI ma.sA., pa. pU. padmajitasAgarajI ma.sA. tathA aneka pU. padastha mahAtmAo ane muni bhagavaMto. ( pU. sAdhvIjI bhagavaMto) 5. pU. cArunaMditAzrIjI ma.sA., pa. pU. hitarucitAzrIjI ma.sA., pa. pU. jitamohAzrIjI ma.sA., pa. pU. kalpanaMditAzrIjI ma.sA., pa. pU. cinaMditAzrIjI ma.sA., pa. pU. dharmacitAzrIjI ma.sA., pa. pU. dhyAnarucitAzrIjI ma.sA., pa. pU. saumyarucitAzrIjI ma.sA.. pa. pU. bodhiratnAzrIjI ma.sA., pa. pU. dRSTiratnAzrIjI ma.sA., pa. pU. ArjavaratnAzrIjI ma.sA. 5. pU. cArugirAzrIjI ma.sA. pa. pU. caMdanabALAzrIjI ma.sA. 5. pU. jumatizrIjI ma.sA. 5. pU. jinaprajJAzrIjI ma.sA 5. pU. lalitaprabhAzrIjI ma.sA. * pa. pU. mayUrakalAzrIjI ma.sA. pa. pU. zubhodayAzrIjI ma.sA., pa. pU. priyaMvadAzrIjI ma.sA., pa. pU.nirmohitAzrIjI ma.sA.. tathA aneka pU. viduSI zramaNI bhagavaMto. suzrAvako) zrI bhakkamabhAI narottamadAsa, zrI gautamabhAI zakaracaMda, zrI zAMtilAla zivalAla, zrI azokabhAI hiMmatalAla, zrI umaMgabhAI azokabhAI, zrI priyavadanabhAI zAha, zrI bharatabhAI cImanalAla, zrI araviMdabhAI kApaDiyA, zrI caMdrahAsabhAI trivedI, zrI mAlavabhAI azokabhAI, DaoN. zrI hemaMtabhAI, zrI niravabhAI DagalI, zrI yogezabhAI tanamana, zrI girIzabhAI ramaNalAla, zrI jayaMtilAla zAha, zrI atulabhAI vrajalAla zAha, zrI jayasukhabhAI gAMdhI, zrI kalpezabhAI koThArI Adi aneka zrAvaka bhAIo. ( suzrAvikAo) zrImatI darzanAbena nayanabhAI, zrImatI aruNAbena kaMpANI, zrImatI smitAbena koThArI, zrImatI sumitrAbena trivedI, zrI zobhanAbena maNikAMtabhAI, zrImatI pArulabena hemaMtabhAI, hemAbena devendrabhAI Adi aneka zrAvikA baheno. taduparAMta aneka nAmI-anAmI zubhecchakoe je rIte sahAya karI che te saunI saMsthA RNI che. For Personal & Private Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meka prakAzaka sisiteit prathama[[LA] 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. phona : (079) 26604911, 32911471 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in : mudraka : sUryA ophaseTa AMbalIgAma, seTelAITa-bopala roDa, amadAvAda-380058. phona : (02717) 230102, 230366 For Personal & Private Use Only