________________
૧૧૮
ધર્મતીર્થની વ્યાખ્યા તરવાનું નથી. એક વાર કાંઠે પહોંચ્યા પછી ડૂબવાનો કાયમ ખાતે પ્રશ્ન જ નથી, જ્યારે લૌકિક તીર્થ તો અનેક વાર તર્યા પછી પણ તેમાં પુનઃ પુનઃ ડૂબવાનો અને તરવાનો અવકાશ રહે છે. તેથી તેની તારકતા પણ ઔપચારિક જ છે. જેનામાં સમ્યક્ તારકતા છે અને જે ભાવદાહ, ભાવમલ અને ભાવતૃષ્ણાને મૂળમાંથી ઉચ્છેદ કરે છે તે જ સાચું તીર્થ, શાસ્ત્રકારો કોઈ પણ શબ્દપ્રયોગ કરે તે કેટલા નક્કર વિચારપૂર્વક પ્રયોગ કરે છે તેનો આ નમૂનો છે. પૂર્વધર મહર્ષિ પૂ. શ્રી જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણ કે જેમણે મહાભાષ્યની (વિશેષાવશ્યકભાષ્યની) રચના કરી છે, તેમાં તેમણે તીર્થ શબ્દની સાર્થકતા ધર્મતીર્થમાં જ પુરવાર કરેલી છે.
સભા : તીર્થકરો તીર્થ સમાન છે ? સાહેબજી : ના, 'તીર્થકરો તીર્થને કરનાર છે. તે તો તીર્થના નાયક-સ્થાપક છે. સભા : તીર્થકરો તારનારા નથી ?
સાહેબજી : તારનારા છે, પણ તીર્થ સ્થાપવા દ્વારા આખા જગતને તારે છે. અરે ! પોતે પણ તીર્થના અવલંબનથી જ તીર્થકર બની જગતના જીવોને તરવાનો માર્ગ બતાવી ગયા છે. નિશ્ચયથી તીર્થંકરો પણ તીર્થ દ્વારા જ તરે છે, માટે સૌને તારનારું તીર્થ જ છે.
સભા: આપણે તીર્થકરોનું અવલંબન લઈને તરીએ તો ?
સાહેબજી પણ તીર્થના શરણે ન જાઓ ત્યાં સુધી તીર્થકરો પણ તમને તારી ન શકે. અપેક્ષાએ તીર્થંકર કરતાં તીર્થ મહાન છે.
અહીં સુધી તીર્થ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ-વ્યાખ્યાનું વિવેચન કર્યું. હજુ તીર્થના ભેદ પાડશે. સુખોત્તાર તીર્થ, દુખોત્તાર તીર્થ. એટલે કયા તીર્થથી જલદી તરી શકાય અને કયા તીર્થથી તરવું દુષ્કર છે આદિ રોચક વાતો આવશે. છતાં આ બધી શાબ્દિક વ્યાખ્યા છે. હાર્દરૂપે તો તીર્થંકરસ્થાપિત ધર્મતીર્થનાં પાંચ જીવંત સ્વરૂપથી ખરી વિવેચના આવશે. તે દ્વારા તમને કલ્પના પણ ન હોય તેવી પ્રભુશાસનની ઓળખ કરાવવી છે. તે થઈ જાય કે જેથી તમને અનન્ય બહુમાન પ્રગટે તો અમે કહીએ કે તમારો જન્મ સફળ.
સભા તીર્થંકરો શત્રુંજય આદિ તીર્થને વંદન કરે ?
સાહેબજી : ના, તમને ખબર નથી કે તીર્થકરો જન્મે ત્યારથી કદી પણ દેરાસર જતા નથી, પ્રતિમાનું દર્શન-પૂજન કરતા નથી, તમે કરો છો તેવી તીર્થયાત્રા કરવા ગૃહસ્થાવસ્થામાં પણ જતા નથી; કારણ કે તેમને દ્રવ્યતીર્થસ્વરૂપ આલંબનોની સાધના માટે કોઈ આવશ્યકતા નથી.
સભા : ઋષભદેવ ભગવાન પૂર્વ નાણું વખત શત્રુંજય પર આવ્યા હતા ને ?
१ तित्थं तित्थे पवयणाणि संगोवंगे य गणहरे पढमे। जो तं करेइ तित्थं-करो य अण्णे कृतित्थिया।।२९३ ।।
(संबोधप्रकरणम् गुरुस्वरूपअधिकार)
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org