Page Text
________________
૨૫O
ભાવતીર્થ - દ્વાદશાંગી શાસ્ત્ર કે તેના અર્થને ભણાવનાર તે ક્ષેત્ર કે સંઘનો સ્વામી થાય અર્થાત્ તે ક્ષેત્રમાં કોઈને દીક્ષા લેવાનો ભાવ થાય તો તેને શિષ્ય કરવાનો અધિકાર પણ તે તે શ્રેષ્ઠ જ્ઞાતાનો જ થાય. જિનશાસનમાં સૂત્રાર્થજ્ઞાનની જ ક્રમશઃ સર્વોપરિતા સ્થાપિત કરેલ છે. આ પરથી શાસનમાં શ્રુતજ્ઞાનનું મહત્ત્વ સમજી શકાશે. સૂત્રમય દ્વાદશાંગી મહામહિમાવંત છે તો અર્થમય દ્વાદશાંગીની મહાનતા વર્ણનાતીત છે :
વળી, સૂત્રમય દ્વાદશાંગી કરતાં અર્થમય દ્વાદશાંગીની પ્રમાણભૂતતા પણ વધારે સ્થાપિત થાય છે. સૂત્રમય દ્વાદશાંગીનું કદ મોટું છે છતાં અર્થમય દ્વાદશાંગીનું કદ તેનાં કરતાં કંઈગણું મોટું છે. તીર્થકરો સમવસરણમાં સૂત્રનો આધાર લીધા વિના વાણીથી તત્ત્વ સમજાવે છે. તેમની વાણીને શાસ્ત્રમાં બીજરૂપ વાણી કહી છે. જેમ એક બીજમાં અનંત ફળ પેદા કરવાની તાકાત છે, એક ઘઉંનો દાણો સામગ્રી મળતાં શૃંખલારૂપે અનંત ઘઉં પેદા કરી શકે છે; તેમ તીર્થંકરની વાણી તત્ત્વના બીજરૂપ છે, જેમાંથી વિવેચન કરીએ તો પાર વિનાનું તત્ત્વ નીકળ્યા જ કરે. આવી ગંભીર વાણીનો સંપૂર્ણ હાર્દ જાણીને ગણધરોએ દ્વાદશાંગી-૧૪ પૂર્વો રચ્યાં. તીર્થકરોનો ઉપદેશ અર્થમય કહ્યો અને ગણધરોનો ઉપદેશ સૂત્રમય કહ્યો છે. અહીં પ્રશ્ન કર્યો કે *ભગવાન પણ શબ્દ દ્વારા જ ઉપદેશ આપે છે અને ગણધરો પણ શબ્દ દ્વારા જ ઉપદેશ આપે છે તો ફેર શું?
१ येन कारणेन पूर्वगतसूत्रादर्थो बलीयान् तदभिधित्सुराह
'तित्थगर'त्ति। अर्थः खलु तीर्थकरस्थानम्, तस्य तेनाभिहितत्वात्। सूत्रं तु गणधरस्थानम्, तस्य तैर्दृब्धत्वात्। अर्थेन च यस्मात्सूत्रं 'व्यज्यते' प्रकटीक्रियते तस्मात् ‘सः' अर्थः सूत्राद् बलवान् ।।१३।।
(गुरुतत्त्वविनिश्चय उल्लास २, श्लोक २१३ टीका) * 'प्रवचनश्रुतयोश्च' प्रवचनम्- अर्थः श्रुतं तु सूत्रमेव,
(पंचवस्तुक श्लोक १०३ टीका) २ यत् सूत्रस्य निजेनाभिधेयेनार्थेनानुयोजनं संबन्धनं सोऽनुयोगः। अथवा, योगो व्यापार उच्यते। ततश्चानुरूपोऽनुकूलो वा योगः सूत्रस्य निजेऽभिधेये व्यापारः, यथा घटशब्देन घटोऽभिधीयत इत्यनुयोगः। अथवा, सूत्रमणु इत्युच्यते। कुतः?। यस्मादर्थस्यानन्तत्वात् तदपेक्षया सूत्रमणु। अथवा, "उप्पन्नेइ वा" इत्यादितीर्थकरोक्तार्थात् पश्चादेव गणधराः सूत्रं कुर्वन्ति, इतरकवयोऽप्यर्थं हृदये निवेश्य ततः काव्यं कुर्वन्ति, इत्येवमर्थात् पश्चादेव भवनात् सूत्रमणु व्यपदिश्यते। ततस्तस्याणो: सूत्रस्याभिधेये व्यापारो योगोऽणुयोगः। तेन वाऽणुना सूत्रेण सहाभिधेयस्य योगः संबन्धोऽणुयोगः।। इति गाथाद्वयार्थः।।१३८६।।१३८७।।
(विशेषावश्यकभाष्य श्लोक १३८६-१३८७ टीका) 3 इहोपचारादर्थप्रत्यायनहेतुत्वाच्छब्द एव खल्वर्थोऽत्र, ततः शब्दमेवार्थप्रत्यायकमर्हन् भाषते, न तु साक्षादर्थम्, तस्याशब्दरूपत्वेनाभिलपितुमशक्यत्वात्। गणभृतोऽपि च शब्दात्मकमेव श्रुतं ग्रनन्ति 'निपुणं' सूक्ष्मं बह्वर्थं वा। तद्युभयोः कः प्रतिविशेष:? इति चेत्, उच्यते-स हि भगवान् विशिष्टमतिसम्पन्नगणधरापेक्षया प्रभूतार्थमर्थमात्रं स्वल्पमेवाभिधत्ते, बीजमात्रतया, न त्वितरजनसाधारणं ग्रन्थराशिमिति, प्रभूतार्थतीर्थकरभाषितस्य गणधरैविस्तीर्णतया सूत्रकरणमिति विशेष इति गाथार्थः।।
(नंदीसूत्र टीकोपरि टिप्पण) ४ आह-तीर्थकरभाषितान्येव सूत्रं, गणधरसूत्रीकरणे तु को विशेष इति, उच्यते, स हि भगवान् विशिष्टमतिसंपन्नगणधरापेक्षया
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005530 |
| Book Title | Dharmtirth Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yugbhushanvijay |
| Publisher | Gangotri Granthmala |
| Publication Year | 2007 |
| Total Pages | 396 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |