Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHO (sarvArthasiddhi-vAcanikA CHANA "- ..han
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||AUM siddhAya nmH|| zrImatpUjyapAdAcArya viracitaM tattvArthasUtra-TIkA ( paMDita jayacaMdajI-kRtA) * sarvArthasiddhi-vacanikA * * - -- - - - ----- -0 prakAzaka - paramapUjya cAritracakravartI zrI 108 AcArya zAtisAgara digabara jaina jinavANI jIrNoddhAraka sasthA pramANita "thutabhANDAra va graMthaprakAzana samiti, phalaTaNa (jilhA, uttara sAtArA) " zrI. mANikacaMda malukacaMda dozI, maMtrI" va " zrI. talakacada veNIcada zahA, adhyakSa " vIra savat 2481 mudraka : kR. ya. jozI, vI , epha, Aya. e., vimA mudraka ANi prakAzaka limiTeDa, sAtArA yAvA vimA chApakhAnA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH // 1 // sUtrANi ., tattvArthasUtrANAmanukramaH prathamo'dhyAyaH sUtrANi pRSThAna MM. 1 samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH 2 tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam 3 tanisargAdadhigamAdvA 4 jIvAjIvAtravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam 5 nAmasthApanAdravyabhAvatastanyAsaH 6 pramANanayairadhigamaH 7 nirdezasvAmitvasAdhanAdhikaraNasthitividhAnataH 8 satsaGkhyAkSetrasparzanakAlAntarabhAvAlpabahutvaizca 9 matizrutAvadhimanaHparyayakevalAni jJAnam 10 tatpramANe - 11 Adhe parokSam 12 pratyakSamanyat 13 matiH smRtiH saMjJA cintA'bhinibodha ityanarthAntaram 67 14 tadindriyAnindriyanimittam 15 avagrahahAvAyadhAraNAH panA'naktadhravANAM setarANAm 71 17 arthasya 18 vyaJjanasyAvagrahaH 19 na cakSuranindriyAbhyAm 20 zrataM matipUrva yanekadvAdazabhedam 22 bhavapratyayo'vadhidevanArakANAm 22 kSayopazamanimittaH SaDvikalpaH zeSANAm 23 RjuvipulamatI manaHparyayaH 24 vizuddhyapratipAtAbhyAM tadvizeSaH 25 vizuddhikSetra svAmivipayebhyo'vadhimanaHparyayayoH 26 matizrutayonibandho dravyeSvasarvaparyAyeSu 27 rUpiSvavadheH 28 tadanantabhAge manaHparyayasya 29 sarvadravyaparyAyeSu kevalasya / 30 ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturvyaH 31 matizrutAvadhayo viparyayazca 32 sadasatoravizeSAdyadRcchopalabdherunmattavat 33 naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdasamabhirUdvaivaMbhUtA nayAH 93 - iti tattvArthAdhigame mokSazAstre prathamo'dhyAyaH 70 / 16 brA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH // 2 // 128 129 atha dvitIyo'dhyAyaH sUtrANi pRSThAH .. sUtrANi - - - - pRSThAH 17 nivRttyupakaraNe dravyendriyam 1 aupazamikakSAyiko bhAvau mizrazca jIvasya svatattvamau-- 18 labdhyupayogI bhAvendriyam 127 'dayikapAriNAmiko ca 208 19 sparzanarasanaghrANacakSuH zrotrANi. 128 2 dvinavApTAdazaikaviMzatitribhedA yathAkramam 20 sparzarasagandhavarNazabdAstadarthAH 3 samyaktvacAritre 111 21 zrutamanindriyasya 4 jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi ca 112 22 vanaspatyantAnAmekam 129 6 jJAnAjJAnadarzana labdhayazcatusthitripaJcabhedAH samyakva 23 kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekaikavRddhAni cAritre saMyamA saMyamAzca 113 24 sajJinaH samanaskAH 6 gatikapAyaliMgamithyAdarzanAjJAnAsa~yatAsiddhalezyA 25 vigrahagatau karmayogaH ___zcatuzcaturutryekaikaikaikaSaDbhedAH 114 26 anuzreNi gatiH 7 jIvabhavyAbhavyatvAni ca 27 avigrahA jIvasya 8 upayogo lakSaNam - 116 28 vigrahavatI ca saMsAriNaH prAkcaturvyaH 9 sa dvividho'STacaturbhedaH 119 29 ekasamayA'vigrahA 10 saMsAriNo muktAzca 30 ekaM dvau trInvA'nAhAraka: 11 samanaskA'manaskAH - 123 31 sammUrcchanagarbhopapAdA janma 12 saMsAriNastrasasthAvarAH .. 32 sacittazItasaMvRttAH setarA mizrAzcaikazastadhonayaH 13 pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sthAvarAH .. 124 33 jarAyujANDajapotAnAM gabhaH 14 dvIndriyAdayasvasAH - 125 34 devanArakANAmupapAdaH 15 paJcendriyANi 126 35 zepANAM sammUrcchanam 16 dvividhAni , | 36 audArikavaikiyikAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi 138
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ min tttvaarthsuutraannaamnukrmH||3|| com wimmmmmmmmmmmmm m amimamiwwwmommmmmmmmmmmmmmmmmmar sUtrANi pRSThAH ___ atha tRtIyo'dhyAyaH sUtrANi pRSThAH 37 paramparaM sUkSmam 138 38 pradezato'saGkhyeyaguNaM prAktaijasAt 139 1 ratnazarkarAvAlukApaMkadhUmatamomahAtamaHprabhAbhUmayo , 39 anantaguNe pare ghanAmbuvAtAkAzapratiSThAH saptAdho'dhaH40. apratighAte : 140 2 tAsu triMzatpaJcaviMzatipaJcadazadazatripaMconaikanara 41 anAdisambandhe ca . zatasahasrANi paMca caiva yathAkramam - .. 42 sarvasya / 3 nArakA nityAzubhataralezyApariNAmadehaveda- .. 43 tadAdIni bhAjyAni yugapadekasminAcaturthya: nAvikriyAH 44 nirupabhogamantyam 4 parasparodIritaduHkhA: 45 garbhasammUrcchanajamAdyam 5 saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAkcaturthyAH 46. aupapAdikaM vaikriyikam 6 teSvekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaro47 labdhipratyayaM ca : pamA sattvAnAM parA sthitiH 48 taijasamapi 7 jambUdvIpalavaNodAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH 49 zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM pramattasa~yatasyaiva 143 8 dvidiviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH 50 nArakasammUchino napuMsakAni 144 9 tanmadhye merunAbhirvatto yojanazatasahasraviSkambho 51 na devAH jambUdvIpaH / ___ 155 52 zeSAstrivedAH 144 10 bharatahaimavataharivideharamyakahairaNyavatairAvatavarSAH 53 aupapAdikacaramottamadehA'saMkhyeyavarSAyupo'napava-.. kSetraNi AyuSaH | 11 tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhaiti tattvArthAdhigame mokSazAstre dvitIyo'dhyAyaH . '- nIlarukmizikhariNo varSadharaparvatAH | 12 hemArjunatapanIyavaiDUryarajatahemamayAH 142 156
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH // 4 // sUtrANi pRSThAH sUtrANi pRSThAH 13 maNivicitrapArthA upari mUle ca tulyavistArAH 157 28 tAbhyAmaparA bhUmayo'vasthitAH 162 14 padmamahApaatigiMchakesarimahApuNDarIkapuNDarIkA 29 ekadvitripalyopamasthitayo haimavatakahArivarSakahadAsteSAmapuri daivakuravaMkAH 15 prathamo yojanasahalAyAmastadaIviSkambho hadaH 30 tathottarAH 16 dazayojanAvagAhaH 31 videheSu saMkhyeyakAlAH 17 tanmadhye yojanaM puSkaram / 32 bharatasya viSkambho jambUdvIpasya navatizatabhAgaH / 18 tadviguNadviguNA nhadAH puSkarANi ca 33 dvirdhAtakIkhaNDe 19 tannivAsinyo devyaH zrI hIdhUtikIrtivuddhilakSmyaH 34 puSkarA ca - palyopamasthitayaH sasAmAnikaparipatkAH / 35 prAGmAnupottarAnmanuSyAH 20 gaGgAsindhUrodidrohitAsyAharidvarikAntAsItAsIto- 36 AryA mleMcchAzca dAnArInarakAntAsuvarNarUpyakUlAraktAraktodAH sari- 37 bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttara* tastanmadhyagAH 159 __ kurubhyaH 21 dvayoIyoH pUrvAH pUrvagAH 38 nRsthitI parAvare tripalyopamAntarmuhUrte , 22 zepAstvaparagAH 39 tiryagyonijAnAM ca 23 caturdazanadIsahasraparivRtA gaMgAsiMdhvAdayo nadyaH 160 ititattvArthAdhigame mokSazAkhe tRtIyo'dhyAyaH 24 bharataH paDviMzatipaJcayojanazatavistAraH pada . caikonaviMzatibhAgA yojanasya 161 25 tadviguNadviguNavistArA varSadharavarpA videhAntAH atha caturtho'dhyAyaH 26 uttarA dakSiNatulyAH 1 devAzcaturNikAyAH 27 bharatairAvatayovRddhi hAsau paTsamayAbhyAmutsarpi .2 Aditastripu pItAntalezyAH NyavasarpiNIbhyAm 1 / 3 dazApTapaJcadvAdazavikalpAH kalpopapannaparyantAH 181
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrajIko namaskAra karaneke kavitta / vIra himAcalate nikasI, guru gautamake mukhakuMDa DharI hai| mohamahAcala bheda calI, jagakI jaDatAtapa dUra, karI hai| jJAnapayonidhimAhiralI, bahubhaMgataraMganisoM ucharI hai / tA zuci zArada gaMganadI prati, maiM aMjulikara zIza dharI hai // 1 // yA jagamaMdirameM anivAra ajJAna a~dhera chayo ati bhArI / zrIjinakI dhuni dIpazikhAsama. jo nahiM hota prkaashn-haarii|| to kisabhAMti padArathapAMti, kahAM lahate, rahate avicArI / yA vidhi saMta kaheM dhani haiM, dhani haiM jinavaina baDe upkaarii||2|| nikA pAna pratidina zAstrasvAdhyAyake prArambhame isa zrutabhaktiko paDhanA cAhiye / OMkAraM biMdusaMyuktaM nityaM dhyAyati yoginaH / kAmadaM mokSadaM caiva OMkArAya namo namaH // 1 // AryA avirlshbdghnaughprkssaalitsklbhuutlmlklNkaa|munibhirupaasittiirthaa sarasvatI haratu nodritN|| ajJAnatimirAMdhAnAM jnyaanaanyjnshlaakyaa| cakSurunmIlitaM yena tasmai zrI gurave nmH|| paramagurave namaH, paraMparAcAryagurave namaH / sakalakaluSavidhvaMsakaM, zreyasAM parivardhakaM, dharmasaMbaMdhakaM | bhavyajIvamanaHpratibodhakArakamidaM zAstraM OM zrI........nAmadheyaM, asya mUlagraMthakartAraH zrIsarvajJadevAstaduttaragraMthakartAraH zrIgaNadharadevAsteSAM vaco'nusAramAsAdya xzrI.......... AcArya viracitaM // maMgalaM bhagavAnvIro maMgalaM gautamo gaNI / maMgalaM kuMdakuMdAdyo jainadharmo'stu maMgalaM // 1 // TIpa: *prathanAma xgraMthakatAkA nAma
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||shrii vItarAgAya nmH|| zrI sarvArthAsaddhi-vacanikA-TIkA-paDita jayacadajI kRtAH-- sahAyaka dAtAra zrI. zivalAla mANikacaMda koThArI jIkA paricayaHsarvArthasiddhi pa. pU. zrI 108 cA. ca. AcAryavarya zAtisAgara mahArAjake Adezale vIrasaMvata 2480 ke paryupaNaparvameM phalaTaNameM " zrI zrutabhADAra TIkA aura graMthaprakAzana samiti" kI sthApanA cA. ca. zrI 108 AcArya zAtisAgara di. jaina jinavANI jIrNoddhAraka saMsthAkI taraphase huI usa vakhta ApakA zubhAgamana dharmasAdhanAke lie phalaTaNameM huvA AcAryazrIke dharmopadezakA asara Apake Upara paDA, jinazAsanake uddhArakA kArya svAdhyAya suvidhAke dvArA karanekI AcAryazrIkI yojanAma Apa tatkAla svayaM dAnazUra banake / sahakArI ho gye| jisase isa yojanAke tIsare graMthakA chapAI kharcakA bojha baDe bhaktibhAvase Apane utthaayaa| Apa uttara sAtArA jileke eka 'vudha' nAmake choTe grAsake nivAsI hai / ApakA zubha janma di. 21-4-1914 ke zubha dina huvA / bacapanase mAtApitAke viyogake kAraNa aura garivIke kAraNa ApakA pahalA jIvana atyaMta kaSTadAyaka tathA pUrI zikSAke vinA vitAyA gyaa| Apake cAcAjI zrI. jivarAja gulAvacaMda koThArIjIkA hI kucha AdhAra thaa| lekina hiMmatake AdhArapara hI svAvalaMbI banakara aura mahattvAkAMkSA rakhakara bambaImeM Apane apanI haraprakArakI unnatI kara lii| vacapanasehI dharmapara zraddhA honeke kAraNa Apa devapUjA arcA, vratopAsanA, jinavivapratiSThA, jinamaMdira banAne meM sahAyatA, jJAnadAna vagairahase dharmopArjana karate Aye haiN| zrI. jivarAja nihAlacaMda zahA, guNavarekarakI sukanyA sau. lIlAvatI ApakI Adarza dharmapatnI banakara Apake haraeka kAryameM sahAyatA aura vizeSa preraNA de rahI haiN| Apane zrI sarvArthasiddhi-vacanikA nAmaka tatvavivecanAtmaka graMthake prakAzanake liye lagabhaga ru. 2000 pradAna karake jo apUrva / sahayoga diyA hai, isaliye Apa aneka dhanyavAdake liye pAtra haiN| saMpAdakIya nivedana pa. cA. ca. AcAryavarya zrI 108 zAtisAgara di. jaina jinavANI jIrNodvAraka sasthA pramANita "zrutabhADAra aura prathaprakAzana samiti" phalaTaNakI orase prakAzita huye isa sarvArthasiddhi prathakA prUphasazodhanAdi kArya karanekA saubhAgya AcAryazrIke zubhAzirvAdase mujhe prApta huA so maine usa kAryako baDI sAvadhAnIse kiyA hai to bhI pramAdavaza dRSTidopa AdikAraNoMse azuddhi raha jAnA sabhava hai so vijJajana sudhArakara paDhanekI kRpA kare. ApakA namra pa. abhayakumAra zivagauDA pATIla zAstrI, rAgolIkara dharmAdhyApaka ai. pa. di. jaina pAThazAlA, vArAmatI.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrANi tattvArthasUtrANAmanukramaH // 5 // wmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm mmmmmmmital sUtrANi pRSThAH 4 indrasAmAnikatrAyastriMzapArapadAtmarakSalokapAlA kApiSTazukramahAzukrazatArasahasrArevAnataprANatayonIkaprakIrNakAbhiyogyakilvipikAzcaikazaH 282 rAraNAcyutayornavasu graiveyakepu vijayavaijayantajaya5 trAyastriMllokapAlavA vyantarajyotiSkAH 183 ntAparAjiteSu sarvArthasiddhau ca 6 pUrvayovIndrAH 20 sthitiprabhAvasukhadyutilezyAvizuddhIndrayAvadhi 7 kAyapravIcArA A aizAnAt viSayato'dhikAH 8 zeSAH sparzarUpazabdamanaHpravIcArAH 21 gatijAtizarIraparigrahAbhimAnato hInAH 9 pare'pravIcArAH 22 pItapanazulalezyA dvitrizeSeSu 10 bhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAgnivAtastanito- 23 prAggraiveyakebhyaH kalpAH dadhidvIpadikkumArAH 24 brahmalokAlayA laukAntikAH '11 vyantarAH kinnarakimpuruSamahoragagandharvayakSarAkSasa- 25 sArasvatAdityavanhyaruNagardatoyatuSitAvyAbAdhA- bhUtapizAcAH riSTAzca 12 jyotiSkAH sUryAcandramasau grahanakSatraprakIrNaka 26 vijayAdiSu dvicaramAH tArakAzca 27 aupapAdikamanuSyebhya zepAstiryagyonayaH13 merupradakSiNA nityagatayo nRloke 28 sthiti rasuranAgasuparNadvIpazepANAm 14 tatkRtaH kAlavibhAgaH sAgaropamatripalyopamArddhahInamitAH -15 bahiravasthitAH - 29 saudharmezAnayoH sAgaropame adhike 16 vaimAnikAH 30 sAnatkumAramAhendrayoH sapta 17 kalpopapannAH kalpAtItAzca 31 trisaptanavaikAdazatrayodazapaJcadazabhiradhikAni tu , 18 uparyupari 32 AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayA19 saudharmezAnasAnatkumAramAhendrabrahmabrahmottaralAntava diSu sarvArthasiddhau ca
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH // 6 // . sUtrANi pRSThA. sUtrANi pRSThAH 210 000 33 aparA palyopamadhikam 34 parataH parataH pUrvApUrvA'nantarAH 35 nArakANAM ca dvitIyAdipu 36 dazavarpasahasrANi prathamAyAm 37 bhavaneSu ca 38 vyantarANAM ca 39 aparA palyopamamadhikam 40 jyotiSkANAM ca 41 tadaSTabhAgo'parA 42 laukAntikAnAmaSTau sAgaropamANi sarvepAm ititattvArthAdhigame mokSazAstre caturtho'vyAya: 6 A AkAzAdekadravyANi 209 7 niSkriyANi ca 8 asaGkhyeyAH pradezA dharmAdharmakajIvAnAm 211 9 AkAzasyAnantAH 212 10 saMkhyeyA'saMkhyeyAzca pudgalAnAm 213 11 nANoH 12 lokAkAze'vagAhaH 214 13 dharmAdharmayoH kRtsne 215 14 ekapradezAdipu bhAjyaH pudgalAnAm 15 asaMkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm 16 pradezasaMhAravisarpAbhyAM pradIpavat 217 17 gatisthityupagrahau dharmAdharmayorupakAraH 18 AkAzasyAvagAhaH 219 19 zarIravAGmanaH prANApAnAH pudgalAnAm 220 20 sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca 222 21 parasparopagraho jIvAnAm 22 vartanApariNAmakriyAH paratvAparatve ca kAlasya 223 23 sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH 24 zabdavandhasaukSmyasthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyA''tapodyotavantazca 227 216 223 atha paJcamo'dhyAyaH 1 ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH 2 dravyANi 3 jIvAzca 4 nityAvasthitAnyarUpANi 5 rUpiNaH pudgalAH 204 206 207 208 209 226
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH // 7 // atha SaSThamo'dhyAyaH sUtrANi pRSThAH 229 231 247 sUtrANi pRSThAH 25 aNavaH skandhAzca 228 26 bhedasaMghAtebhya utpadyante 27 bhedAdaNuH 230 28 bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSaH 29 sadvya lakSaNam 30 utpAdanyayadhrauvyayuktaM sat 31 tadbhAvA'vyayaM nityam 232 32 arpitAnarpitasiddheH 33 snigdharUkSatvAbdandhaH 234 34 na jaghanya guNAnAm 35 guNasAmye sadRzAnAm 36 yadhikAdiguNAnAM tu 37 bandhe'dhiko pAriNAmiko ca 38 guNaparyayavadravyam 39 kAlazca 40 so'nantasamayaH 41 dravyAzrayA nirguNA guNAH 42 tadbhAvaH pariNAmaH iti tattvArthAdhigame mokSazAstre paJcamo'dhyAyaH 235 236 1 kAyavAGmanaHkarma yogaH 244 2 sa AsravaH 3 zubhaH puNyasyAzubhaH pApasya 4 sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikeryApathayo: 5 indriyakaSAyAvatakriyAH paMcacatuHpaMcapaMcaviMzati___ saMkhyApUrvasya bhedAH 6 tIvramandajJAtAjJAtabhAvAdhikaraNavIryavizeSebhyaH stadvizeSaH 7 adhikaraNaM jIvAjIvAH 8 AdyaM saMrambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnu matakaSAyavizeSaistristristrizcatuzcaikazaH 9 nirvartanAnipekSasa~yoganisargA dvicaturdvitribhedAHparam 251 10 tatpradopaninhavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNayoH 11 duHkhazokatApAkrandanavadhaparidevanAnyAtmaparo bhayasthAnAnyasadvedyasya 253 12 bhUtavratyanukampAdAnasarAgasa~yamAdiyogaH zAntiH zaucamiti sadedyasya / 13 kevalizrutasaMghadharmadevArNavAdo darzanamohasya 256 237 255
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH // 8 // atha saptamo'dhyAyaH sUtrANi pRSThAH 270 260 3 sUtrANi pRSThAH 14 kapAyodayAttIvrapariNAmazcAritramohasya 257 15 vahArambhaparigrahatvaM nArakasyAyuSaH 258 16 mAyA tairyagyonasya 259 17 alpArambhaparigrahatvaM mAnuSyasya 18 svabhAvamAdavaJca 19 nizzIlavatatvaM ca sarvepAm 20 sarAgasa~yamasa~yamAsa~yamAkAmanirjarAvAlata pAMsi devasya , 21 samyaktvaM ca 261 22 yogavakratAvisaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH 23 tadviparItaM zubhasya 263 24 darzanavizuddhivinayasampannatA zIlavateSvanati cAro'bhIkSNajJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI sAdhusamAdhiyAvRttyakaraNamahadAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAvazyakAparihANirmArga prabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakaratvasya 25 parAtmanindAprazaMse sadasadguNocchAdanodbhAvane ca nIcA~trasya 26 tadviparyayau nIcairvRttyanutseko cottarasya " 27 vinnakaraNamantarAyasya 267 ititattvAryAdhigame mokSazAstre papTho'dhyAyaH 262 1 hiMsA'nRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativratam 2 desasarvato'NumahatI 3 tatsthairyArtha bhAvanAH paMcapaMca 4 vAGmanoguptIryAdAnanikSepaNasamityAlokitapA nabhojanAni paMca 5 krodhalobhabhIrutvahAsyapratyAkhyAnAnyanuvIci bhApaNaM ca paMca 6 zUnyAgAravimocitAvAsaparAparAdhAkaraNabhaikSaza dvisadharmAvisaMvAdAH paMca 7 strIrAgakathAzravaNatanmanoharAGganirIkSaNapUrvaratAnusma- . ___ raNavRSyeSTarasasvazarIrasaMskAratyAgAH paMca 274 8 manojJAmanojJendriyavipayArAgadvepavarjanAni paMca 9 hiMsAdivihAmutrApAyAvadyadarzanam 10 duHkhameva vA 276 11 maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni ca sattvaguNAdhikaklizyamAnAvinayepu 277 12 jagatkAyasvabhAvau vA saMvegavairAgyArtham 13 pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA 14 asadabhidhAnamanRtam 279 266 278
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH // 9 // pRSThAH 280 sUtrANi pRSThAH 15 adattAdAnaM steyam 16 maithunamabrahma 281 17 mUrchAparigrahaH 18 nizzalyo vratI 282 19 agAryanagArazca 283 20 aNuvrato'gArI 284 21 digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikaproSadhopavAso pabhogaparibhogaparimANAtithisaMvibhAgavatasampannazca 286 22 mAraNAntikI sallekhanAM joSitA 289 23 zaMkAkAMkSAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsAsaMstavAH ____ samyagdRSTeratIcAgaH 290 24 vratazIleSu paMca paMca yathAkramam 25 bandhavadhacchedAtibhArAropaNAnnapAnanirodhAH / / 26 mithyopadezarahobhyAkhyAnakUTalekhakriyAnyAsApahArasAkAramantrabhedAH / 292 27 stenaprayogatadAhRtAdAnaviruddharAjyAtikramahInA dhikamAnonmAnapratirUpakavyavahArAH 28 paravivAhakaraNetvarikAparigRhItAparigRhItAga___manAnaMgakrIDAkAmatIvrAbhinivezAH 293 29 kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsakupyapramANAtikramAH 13 / mUtrANi 30 UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyanta rAdhAnAni 31 AnayanapreSyaprayogazabdarUpAnupAtapudgalakSepAH 32 kandarpakautkucyamaukharyAsamIkSyAdhikaraNopabhoga paribhogAnarthakyAni 33 yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthAnAni 34 apratyavekSitApramArjitotsargAdAnasaMstaropakramaNA nAdarasmRtyanupasthAnAni 35 sacittasambandhasammizrAbhiSavaduSpakvAhArAH 36 sacittanikSepApidhAnaparavyapadezamAtsarya kAlAtikamAH 37 jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubandha nidAnAni 38 anugrahArtha svasyAtisargo dAnam 39 vidhidravyadApAtravizeSAttadvizeSaH iti tattvArthAdhigame mokSazAstre saptamo'dhyAyaH atha aSTamo'dhyAyaH 1 mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH 300
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH // 10 // +000000 sUtrANi pRSThAH 316 308 0000 sUtrANi pRSThAH 2 sakapAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAnpudgalAnAdatte sa bandhaH 3 prakRtisthityanubhavapradezAstadvidhayaH / 307 4 Ayo jJAnadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyu - ___ magotrAntarAyAH 5 paJcanavavyaSTAviMzaticaturdvicatvAriMzadvipaMcabhedA__ yathAkramam 310 6 matizrutAvAdhimanaHparyayakevalAnAm 7 cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalA pracalApracalAstyAnagRddhayazca 8 sadasavedya 312 9 darzanacAritramohanIyAkapAyakapAyavedanIyAkhyAstridvinavapoDazabhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAnyakapAyakapAyau hAsyaratyaratizokabhayajuguptAstrIpunnapuMsakavedA anantAnuvandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnasaMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlobhAH 313 10 nArakatairyagyonamAnupadaivAni / 315 11 gatijAtizarIrAMgopAMganirmANavandhanasaMghAtasaM sthAnasaMhananasparzarasagandhavarNAnupUrvyAgurulaghupaghAtaparaghAtAtapodyotocchavAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyApti sthirAdeyayazaHkIrtisetarANi tIrthakaratvaM ca 12 uccainIcaizca 13 dAnalAbhabhogopabhogavIryANAm 14 AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropama koTIkoTyaH parA sthitiH 15 saptatirmohanIyasya 16 viMzatinAmagotrayoH 17 trayastriMzatsAgaropamANyAyupaH 18 aparA dvAdazamuhUrtAvedanIyasya 19 nAmagotrayorapTau 20 zepANAmantarmuhUrtA 21 vipAko'nubhavaH 22 sa yathAnAm 23 tatazca nirjarA 24 nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAtsUkSmaikakSatrA vagAhasthitA; sarvAtmapradezevanantAnantapradezAH 25 sadvedhazubhAyurnAmagotrANi puNyam 26 ato'nyatpApam / iti tattvArthAdhigame mokSazAstre'STamo'dhyAyaH 000000000000000000 3
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH // 11 // atha navamo'dhyAyaH sUtrANi sUtrANi 15 cAritramohe nAgnyAratistrIniSadyAkrozayAcanAsa tkArapuraskArAH vedanIye jyA yugapadAhAravizuddhi __336 pRSThAH 1 AsravanirodhaH saMvaraH 328 2 sa guptisamitidharmAnuprekSAparipahanayacAritraiH 333 3 tapasA nirjarA ca 4 samyagyoganigraho guptiH 334 5 IryAbhApaiSaNAdAnanikSepotsargAH samitayaH 6 uttamakSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAki JcanyabrahmacaryANi dharmaH 7 anityAzaraNasaMsArakatvAnyatvAzucyAvasaMvaranirjarAlokabodhidurlabhadharmasvAkhyAtattvAnucinta namanuprekSAH 8 mArgAcyavananirjarAtha paripoDhavyAH parISahA: 348 9 kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyAkrozavadhayAcanAlAbharogatRNasparza malasatkArapuraskAraprajJAjJAnAdarzanAni 10 sUkSmasAmparAyachadmasthavItarAgayozcatardaza 357 11 ekAdazajine 12 bAdarasAmparAye sarve 358 13 jJAnAvaraNe prajJAjJAne 359 14 darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau 27 ekAdayo bhAjyA yugapadekasminaikonaviMzateH 18 sAmAyikacchedopasthApanAparihAravizuddhisUkSma sAmparAyayathAkhyAtamiti cAritram 19 anazanAvamodarya vRttiparisaMkhyAnarasaparityAga viviktazayyAsanakAyaklezA bAhyaM tapaH / 20 prAyazcittavinayavauyAvRtyasvAdhyAyavyutsarga dhyAnAnyutarattaram 21 navacaturdazapaMcadvibhedA yathAkramaM prAgdhyAnAt 22 AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsargatapa zchedaparihAropasthApanAH 23 jJAnadarzanacAritropacArAH 24 AcAryopAdhyAyatapasvizaikSaglAnagaNakulasaMgha sAdhumanojJAnAm 25 vAcanApRcchanAnuprekSAmnAyadharmopadezAH 26 bAhyAbhyantaropadhyoH 27 uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnamA ntarmuhUrtAt 349
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtrANAmanukramaH // 12 // sUtrANi pRSThAH 378 sUtrANi pRSThAH 28 ArauidradharmyazuklAni 29 pare mokSahetu 30 ArtamamanojJasya samprayoge tadviprayogAya smRti samanvAhAraH 31 viparItaM manojJasya 32 vedAnAyAJca nidAnaM ca 34 tadaviratadezaviratapramattasa~yatAnAm 35 hiMsAnRtasteyavipayasaMrakSaNabhyo raudramavirata dezaviratayoH 36 AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmyam 380 37 zukle cAye pUrvavidaH 38 parekevalinaH 32 pRthaktvaikatvavitarkasUkSmakriyApratipAtivyuparata kriyAnivatIni 40 tryekayogakAyayogAyogAnAm 41 ekAzraye savitarkavIcAre pUrve 42 avicAraM dvitIyam 43 vitarka zrutam 44 vicAro'rthavyaMjanayogasaMkrAntiH 45 samyagdRSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzanamoha kSapakopazamakopazAntamohakSapakakSINamohajinAH kramazo'saMkhyeyaguNanirjarAH 387 46 pulAkavakuzakuzIlanigranthasnAtakA nirgranthAH 389 47 saMyamazrutapratisevanAtIrthaliMgalezyopapAdasthAnavikalpataH sAdhyAH 391 iti tattvArthAdhigame mokSazAstre navamo'dhyAyaH -0- - atha dazamo'dhyAyaH 1 mohakSayAt jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam 395 2 bandhahetvabhAvanirjarAbhyAM kRtsnakarmavipramokSo mokSaH 396 3 aupazamikAdibhavyatvAnAM ca 4 anyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH 399 5 tadanantaramUrdhva gacchatyAlokAntAt 400 6 pUrvaprayogAdasaMgatvAindhacchedAttathAgatipariNAmAcca 7 AviddhakulAlacakravadvyapagatalepAlAbuvaderaNDavIja vadagnizikhAvaca 8 dharmAstikAyAbhAvAt 401 9 kSetrakAlagatiliMgatIrthacAritrapratyekabuddhavoSitajJAnAvagAhanAntarasaMkhyAlpavahutvataH sAdhyAH iti tattvArthAdhigame mokSazAstre dazamo'dhyAyaH 381 398 282
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramapUjya cAritracakravartI AcAryavarya zrI 108 zAMtisAgara mahArAjake Adezase zrI digaMbara jaina jinavANI jIrNoddhAraka saMsthAkI taraphase jJAnadAnake liye chapI huI HAR P ba. - or zrIvItarAgAya namaH vIra saMvat 248 // OM namaH siddhebhyaH // [ graMtha prakAzana, samiti phalaTaNa | // atha tattvArthasUtrakI sarvArthasiddhiTIkA vacanikA paMDita jayacaMdajI kRtA // dohA- zrIvRSabhAdi jinezvara / aMta nAma zubha vIra // mana baca kAya vishuddhkri| vaMdau paramazarIra // 1 // karamadharAdhara bhedi jina / marama carAcara pAya // dharamavarAvara kara nmuuN| suguruparAparapAya // 2 // zabdabrahmakU maiM nmuuN| syAtpadamudrita soya // kahai carAcara vstuko| satyAratha mala dhoya // 3 // Apta mUla aagmtnnuuN| ekadeza ju anUpa // tattvAratha zAsana shii| karauM vacanikArUpa // 4 // aise AptaAgamako namaskArarUpa maMgala kari zrIumAsvAmI nAma AcAryaviracita jo dazAdhyAyarUpa tattvArthazAstra, tAkI dezabhApAmaya vacanikA likhiye hai| tahAM aisA saMbaMdhakI sUcanA hai / jo zrIvardhamAna aMtima tIrthakarakU nirvANa bhaye pIche, tIna kevalI tathA pAMca zrutakevalI isa paMcamakAlavirSe bhye| tinimeM aMtake zrutakevalI zrIbhadrabAhusvAmIkU devaloka gaye pIchai kAladaupate keteika muni zithilAcArI bhaye / tinikA saMpradAya clyaa| tinimeM keteika varSa pIche eka devarSigaNa nAma sAdhu bhyaa| tihi vicArI, jo, hamArA saMpradAya to bahuta vadhyA, paraMtu zithilAcArI kahAve haiM, so yaha yukta nhii| tathA AgAmI hamateM bhI hInAcArI hoyeMge / so aisA kariye; jo, isa zithilAcArakU koI buddhikalpita na kahai / taba tisake sAdhanenimitta sUtraracanA krii| caurAsI sUtra race / tinimeM zrIvarddhamAnasvAmI ara gautamagaNadharakA praznottarakA prasaMga lyAya zithilAcAra poSaNeke hetu dRSTAMta yukti baNAya pravRtti krii| tini sUtrake AcArAMga Adi nAma dhre| tinimeM keteika viparIta kathana kiye| kevalI kavalAhAra karai / strIkU mokSa hoya / strI tIrthakara bhaye / parigrahasahitaLU mokSa hoy| sAdhu upa mAtra Adi caudaha rAkhai / tathA roga glAni Adikari pIDita sAdhu hoya tau madyamAMsasahatakA AhAra karai / 16 tau doSa nAhI, ityAdi likhyaa| tathA tinikI sAdhaka kalpitakathA baNAya likhii| eka sAdhUkauM modakakA bhojana karatAhI ||
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ va ca . | AtmaniMdA karI taba kevalajJAna upajyA / eka kanyAko upAzrayameM buhArI detehI kevalajJAna upjyaa| eka sAdhu rogI / guruko kAMdhe le calyA, AkhaDatA cAlyA, guru lAThI kIdaI, taba AtmaniMdA karI tAkU kevalajJAna upjyaa| taba guru vAkai za pagAM pddyaa| marudevIkU hastIparI caDhehI kevalajJAna upajyA / ityAdi viruddhakathA tathA zrIvaImAnasvAmI brAhmaNIke garbhamaiM | Aye, tava iMdra vahAMteM kADhi siddhAratha rAjAkI rANIke garbhamai thApe / tathA tinikU kevala upaje pIchai gosAlAH nAma garu DyALU dIkSA dII, so vAne tapa bahuta kIyA, vAkai jJAna vadhyA, riddhi phuri, taba bhagavAnasUM vAda kIyA, tava vAda, hAya, so bhagavAnasUM kapAyakari tejolezyA claaii| so agavAnakai pecasakA roga huvA, tava bhagavAnakai kheda bahuta huvA, tava sAdhAMne kahI, eka rAjAkI rANI vilAvakai nimiti kUkaDA kabUtara mAri bhulasyA hai, so vai hamArai tAI lyAvo, tava / | yaha roga miTi jAsI / taba eka sAdha vaha lyAyA, bhagavAn khAyA, tava roga mittyaa| ityAdi aneka kalpitakathA likhii| ara zvetavastra, yAtrA, daMDa Adi bhepa dhAri zvetAMvara kahAye / pIchai tinikI saMpradAyamaiM keI samajhavAra bhaye / tinine vicAra, aise viruddhakathana tau loka pramANa karasI nhiiN| tava tinike sAdhane pramANanayakI yukti vaNAya nayavivakSA khaDI kari jaise taise saadhii| tathApi kahAM tAI saadhai| tava koI saMpradAyI tini lUtranimeM atyaMta viruddha dekhe tinihUtau apramANa ThaharAya gopi kiye, kami rAkhe / tinimeM bhI keIkane paiMtAlIsa rAkhe / keIkanai vattIsa rAkhe / aise paraspara virodha vdhyaa| taba aneka gaccha bhaye, so avatAMI prasiddha haiN| inikai AcAravicArakA kachu ThikANA nAhI / inahImai DhuMDiye bhaye haiM / te nipaTa hI niMdya AcaraNa dhAyA hai| so kAladopa hai / kaLU aciraja nahI, jainamatakI gauNatA isa kAlameM hoNI hai ! tAke nimitta aisahI vaNe // bahuri bhadravAhusvAmIpIche digaMvarasaMpradAyamai keteka varSa tau aMganike pAThI rahai / pIche aMgajJAnakI vyucchitti bhaI, aru AcAra yathAvat rahavohI kiiyaa| pIche digaMvaranikA AcAra kaThina, so kAladopate yathAvat AcArI virale raha gye| tathApi saMpradAyamaiM anyathA prarUpaNA tau na bhii| tahAM zrIvarddhamAnasvAmIko nirvANa gaye pIche chahase tiyAsI varpa pIche dUsare bhadravAhu nAma AcArya bhye| tinike pIche keteika varpa pIche digavaranikai gurunike nAmadhAraka cyAra zAkhA bhaI / naMdI, sena, deva, siMha aise| inimeM naMdisaMpradAyamaiM zrIkuMdakuMda muni tathA zrIumAsvAmI muni tathA nemicaMdra, pUjyapAda, vidyAnaMdI, vasunaMdI Adi baDe baDe AcArya bhye| tini vicArI; jo zithilAcArI zvetAMbaranikA saMpradAya to bahuta vadhyA, so tau kAladopa hai| paraMtu yathArtha mokSamArgakI prarUpaNA cali jAya aise graMtha raciye to keI nikaTabhavya hoya te | yathArtha samajhi zraddhA krai| yathAzakti cAritra grahaNa karai, to yaha baDA upakAra hai| aise vicAri keIka mokSamArgakI prarUpa
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390.00000* sarvArtha pAna bNAke graMtha race / tattvArthasUtra, paMcAstikAya, pravacanasAra, samayasAra, mUlAcAra, gomaTasAra, trilokasAra, labdhisAra, kSapaNA / sAra, Adika tathA tinikA artha aviccheda honeke arthi tinikI TIkA krii| bahuri dUsarA senasaMpradAyamaiM bhUtabalI, puppaH / daMta, vRpabhalena, siddhasena, samaMtabhadra, jinasena, guNabhadra Adi baDe baDe AcArya bhye| tini pakhaMDasUtra, dhavala, jayadhavala, mahAdhavala tathA prAkRta AdipurANa Adi graMtha rce| tathA siddhasena, samaMtabhadra Adi syAdvAdavidyAke adhikArI bhye| vacatattvArthasUtranikI mahAbhASya rcii| aura graMtha baDe baDe race / jinasena. AdipurANa saMskRta rcyaa| guNabhadranai uttarapurANa puNanikA TI kA saMskRta rcyaa| bahuri isahI saMpradAyamai kASThAsaMgha prvaa| bahuri devasaMpradAyameM akalaMkadeva bhaye / te syAdvAdavidyAke Adhia. 10 kArI bhye| tinine pramANaprakaraNa race / aura bhI keI bhaye, tinine baDe baDe graMtha race / somadevaneM yazastilaka kAvya kiiyaa| bahuri siMhasaMpradAyamaiM vAdIbhasiMha Adi muni bhye| tini. baDe baDe graMtha bnnaaye| aise cyAroMhI saMpradAyamai yathArtha prarUpaNA tathA AcAra ghalyA aayaa| bahuri aba isa nikRSTakAlamaiM digaMbaranikA saMpradAyamai yathAvat AcArakA tau abhAvahI hai| jo kahIM hai to dUra kSetrameM hogaa| bahuri mokSamArgakI prarUpaNA tau graMthanike mAhAtmyate vte hai| tahAM merai aisA vicAra bhayA; jo zrIumAsvAmikRta dazAdhyAyIrUpa tattvArthazAstra hai, tAkI saMskRtaTIkA to gaMdhahastimahAbhASya hai| ara laghuTIkA sarvArthasiddhi, tattvArthavArtika-tAkU rAjavArtika bhI kahai hai -tathA zlokavArtika hai| te to paMDitanike samajhaneM paDhane lAyaka hai| maMdabuddhinikA praveza naahii| tAteM yAkI saMkSepArtharUpa dezabhApAmaya vacanikA kariye to maMdibuddhi hU vAMci samajhai / tattvArthakI zraddhA karai tau baDA upakAra hai| yaha jAni vacanikAkA prAraMbha kIyA hai| tahAM mukhya tau sarvArthasiddhi nAma saMskRta TIkAkA Azraya hai| bahuri jahAM jahAM vizeSa likhyA hai so tattvArthavArtika zlokavArtikakA Azraya jaannaa| yAvi kahIM bhUli cUka hoya to vizeSajJAnI sodhiyo // ___ tahAM prathama hI sarvArthasiddhiTIkAkAra maMgala arthi AptakA asAdhAraNavizepaNarUpa zloka racyA hai, so likhiye haiM // mokSamArgasya netAraM / bhettAraM karmabhUbhRtAm // jJAtAraM vizvatattvAnAM / vande tadguNalabdhaye // 1 // yAkA artha-mokSamArgake pravartAvanahAre, karmarUpa parvatake bhedanahAre, samastatattvanike jAnAnahAreko merai tini guNanakI prAptIke arthi meM vaMdau hauN|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ *OOOOPODS vacani kA pAna hA bhAvArtha- isa zAstravipaiM mokSamArgakA upadeza hai| so jo ghAtikarmakA nAzakari sarvajJa vItarAga bhayA hoya, sohI | mokSamArgakA pravartAvanahArA Apta hai| tisahIkU namaskAra kiyA hai| jAte sarvajJavItarAgakA pravartAyA hI mokSamArga pramANasiddha hoya / kAheta ? jAte jo sarvajJa na hoya to ajJAnateM ayathArtha bhI khai| tathA rAgadvepasahita hoya tau krodha, mAna, mAyA, lobha Adi kapAyateM anyathA kahai / so pramANa naaNhiiN| tAteM sarvakauM jANai, kAhUrte rAgadvepa na hoya, tAhIke vacana pramANa sarvArtha hoya / vaihI vastUkA svarUpa yathArtha prruupai| yAhIte aise vizepaNayuktakoM namaskAra kiiyaa| so aise tIrthakara tathA sAmAnyasiddhi TI kA kevalI arahaMta bhagavAn haiN| inahIkU paramaguru kahiye / bahuri jinike ekadeza ghAtikarmakA nAza ekadezapaNe parokSa samastatattvanikA saMkSepajJAna hai, tathA tisa saMbaMdhI rAgadvepa bhI jinakai nAhI hai te aparaguru jaanne| te gaNadharAdi sUtrakAraparyaMta AcArya jAnane / bahuri je sarvathA ekAMtatattvakA prarUpaNa karai haiM te guru nAMhI haiM tinike vacana pramANaviruddha haiM, te apane tathA parake ghAtaka haiM, tinikoM namaskAra bhI yukta nAhI // athavA ihAM aisA Azaya jAnanA / jo sarvajJa vItarAga Apta hoya so hI zAstrakI utpatti tathA zAstrakA yathArthajJAna honeko kAraNa hai| tAtai zAstrakI Adivi nirvighnapaNe zAstrakI samAptIkai athIM aisehI vizepaNayuktakoM namaskAra karanA yogya hai // ihAM koI kahai, Aptake namaskArateM pApakA nAza hoya hai tAteM vighnakA upazama hoya tava zAstrakI samApti nirvighnapaNe hoya hai| tAteM tAkuM namaskAra yogya hai // tAkU kahiye; pApakA nAza tau pAtradAnAdikateM bhI hoya hai so AptakA namaskArakA niyama kahAM rahyA ? koI kahai ; paramamaMgala AptakA namaskAra hI hai| so yahabhI na khnaaN| dharmake aMga haiM te sarvahI maMgala haiN| koI kahai : nAstikatAkA parihAra to AptaDUM namaskAra kIyeM hoya hai, yAhIteM zraddhAnI purupa zAstrako Adare hai| tAkU kahiye, nAstikatAkA parihAra to mokSamArgake samarthana karanetehI hoya hai| Aptake namaskArakA | niyama kaise rahai ? koI kahai; ziSTAcAra pAlanekauM AptaDUM namaskAra krnaaNhii| tahAMbhI ehI uttara / tAteM yahUhI yukta hai, zAstrakI utpatti tathA tAkA jJAna honeMkU Apta hI kAraNa hai tAhI hetUteM AptakuM namaskAra yukta hai, aisA Azaya jaannaa|| ihAM koI kahai; vaktAkA samyagjJAnahI zAstrakI utpatti tathA jJAna honephU kAraNa hai, AptakA hI niyama kaise kaho ho ? tahAM aisA uttara, jo vaktAkA samyagjJAna bhI gurUpadezake AdhIna hai| gaNadharadevanakai bhI sarvajJake vacanake anusAra samyagjJAna hai| tAteM AptahIkA niyama hai // vahuri ihAM koI pUchai; tuma tattvArthazAstrakI vacanikA karau ho, so yAkU tattvArthazAstra aisA nAma kaise AyA ? tAkA uttara, zAstrakA lakSaNa yAmeM pAie hai| kaise ? sohI kahiye hai| akSaranike samudAyakU tau pada khiye| bahuri padanike samudAyakU sUtra kahiye tAkU vAkya bhI kahiye, yoga bhI kahiye, lakSaNa bhI kahiye / bahuri sUtrake *D0004
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ va ca miti ni kA 3 samuhaLU prakaraNa kahiye / vahuri prakaraNake samudAyakU Ahnika kahiye / bahuri Ahnikake samUhaLU adhyAya kahiye / adhyAyake samUhakU zAstra khiye| aisA zAstrakA lakSaNa yAmai pAie hai tAte zAstra kahiye bahuri yAmai nirvAdha tattvArthakA prarUpaNa hai tAte tattvArthazAstra kahiye / bahuri zAstrAbhAsameM aisA lakSaNa hoya tau tahAM tattvArthakA prarUpaNa nAMhI tAteM te zAstra nAhI // ihAM koI pUche yAuparAMti aura zAstra zAstrasaMjJA kaisI AvaigI ? tAkA uttara; jo aura zAstra tattvArthaka prarUpaNake haiM te sarva hI yAke ekadeza haiN| vahuri dvAdazAMga hai so mahAzAstra hai| yAsArikhe aneka zAstra tAmaiM garbhita hai / aiseM yahu tattvArtha zAstra sarvajJavItarAga mokSamArgakA pravartaka purupata siddha hote pravA hai| tAteM puruSakRta khiye| aisA purupa vaMdanAyogya hai|| ___ ihAM mImAMsakamatakA Azraya le anyavAdI kahai, jo zabda sarvathAnitya kUTastha sarvadezamaiM vyApaka eka hai so tAmaiM 3 varNa pada vAkya sarva zAzvate vase haiN| purupa vaktA hai so tAkI vyaktILU pragaTa karai hai| tAte veda anAdinidhana apaurupeya Agama hai| purupakRta naaNhii| tAkA samAdhAna / zabda hai so tau pudgaladravyakA paryAya hai| zrAMtra iMdriyakari grahyAjAya hai, jaDa hai yA svayameva varNapadavAkyarUpa honA saMbhavai, nAhI puruSake anAdi karmake saMyogate pudgalamayazarIrakA saMbaMdha hai tathA aMgopAMga nAmA nAmakarmake udayateM hRdaya, kaMTha, mUrkha, jivhA, daMta, nAsikA, oSTha, tAlu, Adi akSaranike uccAra karane yogya sthAna vaNe haiN| tinamai purupakI icchA vA vinAM icchA akSarAtmaka vacana prvte hai| aise zabda sarvathAnitya kahanAM pramANaviruddha hai| pudgaladravya dravyaapekSA to nitya hai| bahuri paryAyaapekSA anitya hai| so zabda purupake nimittateM varNAtmaka hoya pariNamai hai| zrotra iMdriyagocara hoya hai| sarvathAnitya tau pramANagocara nAhI / tAtai pauruSeya hI Agama pramANasiddha hai| yAkA saMvAda zlokavArtikameM hai tahAMteM smjhnaa| bahuri mImAMsaka kahai haiM; jo hamArai AmnAya akRtrima hai tathApi jaiminIya Adi Aptake kahai sUtra pramANabhUta haiN| tAte tumAre sarvajJa vItarAgake prarUpe sUtra kahau hau so yaha pramANasiddha naaNhii| tAkA samAdhAna-sUtrakA vyAkhyAtA sarvajJa vItarAga na hoya to vAke vacana pramANa naaNhii| akRtrima AmnAya purupavinAMhI ApaApane arthakoM kahai nAMhI tAte yathokta puruSa AmnAyakA kahanahArA caahiye| tuma bhI pramANakA vizepaNa aisA hI karo hau, jo pramANa nirdopakAraNate upajai hai| tAteM kAheko apaurupeyapaNAM niSkAraNa popaNAM // bahuri ihAM mImAMsaka kahai, jo tumaneM AptakA vizeSaNa sarvajJa kahyA so sarvajJakA janAvanahArA jJApaka pramANa naaNhii| iMdriyaniteM sarvajJa dikhatA 2 naaNhii| koI tAkA ekadeza cihna dikhatA naahii| sarvajJasamAna koI vastu naahii| kisI arthakA saMbaMdha naahii| vedameM likhyA naahii| aise pAMcU hI pramANakai gocara nAhI, abhAva hI siddha hoya hai| tAkU kahiye, jo, sarvajJakA jJApaka pramANa /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAna hA hai| sUkSma je paramANu tathA dharmAdika, aMtarita je rAmarAvaNAdika, dUra je meruparvatAdika ina padArthanikA upadeza satyArtha hai | / so inakA pratyakSa dekhanahArA sarvajJa hai tisapUrvaka hai| e iMdriyagocara naahii| inakA cihna bhI pratyakSa nAhI / bahuri asarvajJakA upadezapUrvaka naahii| sAkSAt dekhai hai tAke kahe satyArtha hai| jaise nadI, dvIpa, deza, koI sAkSAt dekhai tAke sarvArtha kahai satyArtha mAniye taiseMhI sarvapadArtha sarvajJake kahe satyArtha haiM // koI kahe dharma adharmakA bhI nirNaya karanA, sakala vastUkA va ca| sAkSAt jJAtAtAI kahA prayojana hai ? tArUM kahiye hai| sarvajJavinA dharma adharmakA bhI nirNaya hotA naahii| dharma adharmakA nikA phala svarga, mokSa, naraka, saMsAra kahiye hai so dharma adharmakA phalakai ama dharma adharmakai sAkSAtsaMbaMdha degyA hoya tAhIkA a.10 kahyA satyArtha hoya / so sarvakA jJAtAvinA yaha saMbaMdha dikhai naahii| bahuri mImAMsakaLU pUchiye, tuma sarvajJakA janAvanahArA jJAyaka pramANakA niSedha karau ho; so sarva prANIni saMbaMdhI karau hau ki tumasaMbaMdhI karau hau ? jo sarva prANIni saMbaMdhI nipeSa karau hau tau sarvakSetrakAlake prANI tumane dekhilIye, taba tuma hI sarvajJa bhaye / sarvajJakA abhAva kAhedUM khii| bahuri tumahI saMbaMdhI kahI ho to yukta naaNhii| tumaeM pUche hai, samudramai jala kete baDA hai ? jo na batAvoge to sarvajJakA abhAva mati kahI // bahuri sAkhyamatI tathA naiyAyikanatI kahai, jo sarvatra to mAnanA paraMtu karmakA nAzakAra sarvajJa hoya hai yaha baNai | naahii| Izvara to sarvathA sadAmukta hai, sadAhI sarvajJa hai| tA] kahiye, jo aisA sarvajJa Izvara jo garIrarahita kahoge to mokSamArgakA upadezaka na vaNegA, garIravinA vacanakI pravRtti naahii| vahari zarIrasahita kahoge to garIra karmakA hI kIyA hohai| yAsaMbaMdhI sukhaduvAdika sarva bAkai TahareMge / tAne ghAtikarmakA nAzakari sarvajJa hoya / tAkai ayAti karmakA udaya rhai| tete zarIrasahita avasthAna rhai| tAna vacanakI pravRtti vinA icchA hoya / tAhIta mokSamArgakA upadeza pravate yaha / yukta hai| yAkA vizeSa varNana Age hoyagA // vahari bauddha sarvaja to mAnai paraMtu tattvakA svampa sabaMdhA ANika sthaapai| yati / tAkai to mokSamAgakA upadezakI pravRtti saMbhava hI nAhI // vahari nAstikavAdIkai kahI saMbhave nAhI // ini sarvamatanikA saMvAda zlokavAnikavi kIyA hai tahAtai jAnanAM / ihAM graMthavistAra vadhinAya tAtaM saMkSepa liyA hai // Age sarvArthasiddhi TIkAkAra sUtrakA prAraMbhakA saMbaMdha kaha hai // koI bhavya, nikaTa hai sindi jAkai, aisA buddhimAna apane hitakA icchuka hai - so kisI muninake rahaneyogya sthAnaka udyAna , parama ramaNIka jahAM siMhavyAghrATika kamara jIva nAhI, bhale jIvanikA rahanekA ThikANAM, tAvirSe muninikI sabhAvi kA baitthe| vinAhI bacana apane zarIrahIkI zAMtamudrAkari mAnaM mRtika mokSamArgako nirUpaNa karate, yukti tathA AgamavirSe pravINa, 21
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca nikA 15 parakA hita kahanAhI hai eka kArya jinakai, bhale bhale vaDe purupanikari sevane yogya, je nigraMthaAcAryanimeM pradhAna, tinihi | prApta hoyakari vinayalahita pUchatA huvA - he bhagavan yA AtmAkA hita kahAM hai ? AcArya kahate bhaye AtmAkA hita / mokSa hai| taba pherI ziSya cUchI jo, mokSakA kahAM svarUpa hai ? aru yAkI prAptikA upAya kahAM hai ? taba AcArya kahai hai jo yahU AtmA jaba samastakarmamala kalaMkarahita hoya taba zarIrakari bhI rahita hoya, taba chadmasthake citavanamaiM na Avai sarvArtha | siddhi aru svabhAvahIta bhaye aise jJAnAdi guNa jAmaiM pAie, tathA nirAbAdha sukhasvarUpa, avinazvara, AtmAkIhI isa saMsAra avaTIkA sthAteM anya jo avasthA so mokSa hai| so yahu mokSa atyaMta parokSa hai| yAtai chamastha je anyavAdI, ApakU tIrthakara 10 pAna a. ga mAne te yAke svarUpa na pahUMcatI jo vANI tAkari anyathA kalpai hai| prathama to sAMkhyamatI kahai hai - purupakA svarUpa 7 caitanya hai| so svarUpa jJeyAkArake jAnanai" parAGmukha hai, ailA mokSa kahai hai| so yaha kahanA chatAhI aNachatArUpa hai| jAtai nirAkAra hai so jaDavat hai, gadhAke sIMgavat kalpanA hai| bahuri vaizepikamatI kahai hai - AtmAvi buddhi, icchA, dvepa, dharma, adharma, sukha, duHkha, saMskAra, yatna guNa hai| tinikA sarvathA nAza hoya hai so mokSa hai| so yaha bhI kalpanA jhUTI hai| / vizeSanikari zUnya tau avastu hai| bahuri bauddhamatI kahai hai- jaise dIpaga bujhi jAya prakAzarahita hoya jAya / taise AtmA bhI jJAnAdiprakAzarahita hoya jAya taba nivArNa kahiye / so yaha bhI kahanAM gadhAke sIMgasArikhA tinike vacanakarihI Avai hai // Adizabda vedAMtI aisA kahai hai jo jaise ghaTa phUTijAya taba ghaTakA AkAza pragaTa hoya taile dehakA abhAva hoya taba sarva hI prANI paramabrahmamaiM laya hoya jAya hai / brahmakA rUpa AnaMdasvarUpa hai| jahAM atyaMta sukha hai, jJAnahIkari grAhya hai, iMdriyagocara nAhI so mokSavirSe pAie hai aisA kahai hai| so bhI kahanA yathArtha nAhI / jAte prANI to jude jude apane svarUpamaiM tiSThai hai| parabrahmamaiM lIna honA kaisai saMbhavai ? inakaM Adi je aneka mata haiM te apanI apanI buddhite aneka kalpanA karai haiN| so mokSakA svarUpa yathArtha sUtrakAra Agai kahasI so jAnanAM // bahuri yA mokSakI prAptike upAyaprati bhI anyavAdI visaMvAda karai haiN| keIka kahai haiM cAritrAdikakI apekSA naahii| keIka kahai haiM jJAnacAritravinA zraddhAnamAtrahIte mokSa ho hai| keika kahai haiM jJAnarahita cAritramAtrahIte mokSa hoya hai aise kahai haiN| so yahu kahanAM ayukta hai| jaise rogIkai rogake dUri honeke kArana je auSadhakA jJAna, zraddhAna, AcaraNa, te jude jur3e rogakU dUri na kari sakai taiseM mokSakI prAptike upAyabhUta je jJAna, zraddhAna, cAritra, te jude jude mokSa... na kari sake haiN| tInoMkI ekatA hai sohI mokSa prAptikA upAya hai| sohI sUtrakAra jo zrIumAsvAmI AcArya so sUtra kahai hai| yaha sUtra Tol upayogasvarUpa AtmAkI siddhi hote tAke sunanekI grahaNa karanekI icchA hote pravarte hai||
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ caca saddhi | ihAM nAstikamatI kahai hai-jo pRthvI-apa-teja - vAyUkA pariNAmavizepa so svarUpa cetanAtmaka AtmA hai / sakala-11 lokaprasiddha yaha mUrti hai yAteM judA koI aura AtmA naaNhii| tAteM kaunakai sarvajJavItarAgapaNAM hoya ? vA kaunakai mokSa hoya ? vA kaunakai mokSamArgakA kahanAM vA pravartanAM vA prAptikI icchA hoya ? vahuri ye sarva hI nAMhI tava mokSamArgakA sUtra sarvArtha kAhehU va ? tAkU kahiye hai, he nAstika! svasaMvedanajJAnateM AtmA dekhi, pratyakSa hai ki nAhI? jo AtmA nAMhI hai to | " mai hau" yahu svasaMvedanajJAna kaunakai hai ? / bahuri nAstika kahai yahU svasaMvedana bhramarUpa hai| tAkU kahiye, sadA vAdhAkari nikA TokA rahita hoya tALU bhramarUpa kaise kahiye ? tathA bhrama bhI AtmAvinA jaDake hoya naaNhii| bahuri pRthvI Adi jaDavi yahu svasaMvedana saMbhavai naaNhii| jo yA svasaMvedanake lopa mAniye to kAhakai apane iSTatattva sAdhanakI vyavasthA na tthhrai| tAteM / pRthvI Adi svarUpa jo deha tAtai AtmA cetanasvarUpa bhinna tattva hI hai aisA mAnanAM / jAta cetanakA upAdAna kAraNa cetana hI hoya / jaDakA upAdAna kAraNa jaDa hI hoya / aise na mAniye to pRthvI Adi tattva bhI terai nyAre na tthhrai| sajAtIya vijAtIya tattvakI vyavasthA na tthhrai| ekatattva Thaharai to nAstika cyAri tatva kahai hai tAkI pratijJA bAdhita hoya / bahuri nAstika kahai jo caitanya garbhAdimaraNaparyata hai, anAdi anaMta naaNhii| tAta tattva naahii| tAkU kahiyai dravyatai anAdi anaMtasvarUpa AtmA hai , paryAyateM anitya bhI hai| sarvathA anitya hI mAnanAM vAdhAsahita hai| dravya apekSA bhI anAdi anaMta nitya na mAniye to tattvakI vyavasthAhI na Thaharai // bahuri bauddhamatI sarvavastu sarvathA aNika mAne hai| tAkai baMdhamokSAdika na saMbhavai / karai aura hI, phala aura hI bhogavai, taba baMdhamokSAdikA AzrayI dravya nitya mAna vinAM sarvavyavasthAkA kahanAM pralApamAtra hai|| bahari sAkhya purupakoM sadA ziva 9 kahai hai, tAkai baMdhamokSakI kathanI kahA ? prakRtikai baMdhamokSa hai, to prakRtite jaDa hai tAkai baMdhamokSa kahanA bhI pralApa hI hai| bahuri naiyAyika vaigopika guNakai guNAkai sarvathA bheda mAni ara samavAya saMbaMdhasUM ekatA mAna hai| so guNa guNI samavAya ye tIna padArtha bhye| tahAM jIva to guNI, ara jJAna guNa, sapavAya jIvakU jJAnI kiiyaa| taba jIva to jaDa tthhy| baMdhamokSa jaDakai kahanA nirarthaka hai // bahuri samavAya guNaguNIkai ekatA karI, taba samavAya bhI to jIvatai eka huvA cAhiye | to yA eka kuMNa kregaa| jo dUsarA samavAya mAniye to anavasthA aavai| tAte yaha bhI kahanA savAdha hai // vahuri advaitabrahma mAni baMdhamokSa batAyai tI kaise bane / vaMdha to avidyAsuM upajai hai brahmakai avidyA lAgai naaNhii| nyArA tattva mAniye totatA aavai| avastu mAnine tI avastUkI kathanI kahA? tAte yaha bhI mAnanA savAdha hai| tAtai janamata syAdvAda haiN| | vastukA svarUpa anaMtadharmAtmaka kahai hai| yAmai sarvajJa vaktA tathA tathA gaNadharAdi yatInikI paraMparAte yathArtha kathanI hai|
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca nikA pAna tAmaiM baMdha, mokSa, tathA baMdha karanevAlA, chUTanevAlA Adi sarva vyavasthA saMsavai hai| jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla ye chaha dravya haiN| tinimeM jIva tau anaMtAnaMta haiM / pudgala tinita bhI anaMtAnaMta guNa haiM / dharma adharma AkAza eka eka dravya haiN| kAla asaMkhyAte dravya haiN| ini sabani eka eka dravyake tIna kAlasaMbaMdhI anaMte anaMte paryAya haiN| so inikI kathanI sadrUpa, asadrUpa, ekarUpa, anekarUpa, bhedarUpa, abhedarUpa, nityarUpa, anityarUpa, zuddharUpa, azuddharUpa ityAdi nayavivasarvArtha kSAH kathaMcit sarva saMbhava haiN| bahuri nimittanaimittikabhAvateM pAMca tattvakI pravRtti hoya Asava, saMvara, nirjarA, baMdha, mokSa / __TI kA AsravabaMdhake bheda puNyapApa haiN| aise kathaMcit sarva nidhi jaise vastu vidyamAna hai taise hI tAkI kathanI hai, kalpita naahii| a.1 tAte tattvArthasUtravirSe vastukA kathana yathArtha hai| tAkA prathamasUtra aisA // samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH // 1 // yAkA artha- samyagdarzana samyagjJAna samyakcAritra ai tInUM hai te bhele bhaye eka mokSamArga hai // ihAM samyak aisA | pada avyutpannapakSa apekSAtI rUDha hai| bahuri vyutpannapakSa apekSA 'aMc' dhAtu gati artha tathA pUjana arthavirSe pravarte hai, II kartA arthavi4 'kipa ' pratyaya hai, tAtai ihAM prazaMsA artha grahaNa kIyA hai| bahuri yaha samyakapadakI pratyeka samApti karanA / tInAM upari lagAvanA / taba aiseM kahiye, samyagdarzana samyagjJAna samyakcaritra ini tInAMhIkA svarUpa lakSaNathakI vA prakAra bhedathakI tau sUtrakAra AgeM khsii| isa sUtrameM nAmamAta kahe / bahuri TIkAkAra vyAkhyAna karai haiN| padArthanikA yathArthajJAnake vipayavirSe zraddhAnakA grahaNake Arthi tau darzanakai samyak vizepaNa hai| bahuri jisa jisa prakAra jIvAdika padArthakI vyavasthA hai, tisa tisa prakAra nizcayakari jAnanA, so samyagjJAna hai / yAkai samyaka vizepaNa vimoha saMzaya viparyayakI nivRttikai arthi hai| vahuri saMsArake kAraNa je mithyAtva, avirati, prasAda, kapAya, yoga initeM bhaye Asrava baMdha tinakI nivRtti prati udyamI jo samyagjJAnI purupa, tAkai karmakA jAte grahaNa hoya aisI jo kriyA tAkA nimitta jo kriyA, tAkA tyAga, so samyakcAritra hai| tathA karmanikA 'A' kahiye Ipat 'dAna' kahiye khaMDana tAkA nimitta jo kriyA tAkA tyAga, AtmAke ekadezakarmakSapaNAMkA kAraNa pariNAmavizepa tAkA bhI tyAga, tathA karmanikA samastapaNe kSayakAraNapariNAma caudaha guNasthAnake aMtasamayavartI so samyak nivRttirUpa cAritra hai, aisA bhI artha hai // yAkai ajJAnapUrvaka cAritrakI | nivRttikai arthi samyak vizepaNa hai| jAte ini tInanikI nirukti aisI hai, 'pazyati' kahiye jo zraddhAna karai so darzana ra hai, ihAM to kartRsAdhana bhyaa| tahAM karanahArA AtmA hai so hI darzana hai / bahuri * dRzyate anena / kahiye zraddhiye /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAna / yAkarI so darzana, ihAM karaNasAdhana bhayA / bahuri * dRSTimAtraM ' kahiye zraddhAnA so darzana, ihAM bhAvasAdhana bhyaa| darzana-11 kriyAhInaM darzana kahyA / aise hI jAnAti ' kahiye jo jAnai so jJAna, ihAM kartRsAdhana bhayA / jAnanevAlA AtmA hIkU jJAna kahyA / bahuri ' jJAyate anena jJAnaM ' jAkari jAniye so jJAna, ihAM karaNasAdhana bhyaa| bahuri ' jJAptimAtraM hI jJAnaM ' jAnanAM so jJAna, ihAM bhAvasAdhana bhyaa| jAnanarUpa kriyA jJAna kahyA / bahuri 'carati iti cAritraM' ihAM sarvArtha va caAcaraNa kara so cAritra hai, aise kartRsAdhana bhayA / jAte AtmA hI cAritra hai| vahari 'caryate anena' ihAM jAkAra nikA TI kA o AcaraNa kariye so cAritra hai, aise karaNasAdhana bhayA / bahuri 'caraNamAtraM cAritraM' ihAM bhAvasAdhana bhyaa| aise AcaranehIkU cAritra kahyA // ihAM anyavAdI sarvathA ekAMtI tarka karai-jo aise kahate so hI kartA, sohI karaNa aayaa| so to viruddha hai| viruddha hoya bhAva ekaLU hoya naaNhii| tAkU kahiye, terai sarvathA ekAMta pakSa hai, jAte virodha bhAsai hai / syAdvAdInikai pariNAmapariNAmIkai bhedavivakSAkari virodha nAhI hai| jaise agni apane dAhapariNAmakari iMdhanaLU dagdha karai hai taiseM ihAM bhI jaannaaN| aise | kahyA-jo kartA karaNa kriyArUpa tIna bhAva te paryAyaparyAyIkai ekapaNAM anekapaNAMprati anekAMtakI vivakSAkari svataMtraparataMtrakI vivakSA eka bhI vastuvi aneka svataMtra kartA parataMtra karaNAdi bhAvavi virodha nAhI hai| bahuri ihAM koI pUche jJAnakA grahaNa Adivi cAhiye / jAte jJAnakari pahalai jAniye, pIchai tAvipeM zraddhAna hoya hai| vahuri vyAkaraNakA aisA nyAya hai jo dvaMdvasamAsavi jAke alpa akSara hoya so pahalI kahanAM / tALU kahiye yaha yukta naaNhii| darzana jJAnakI ekakAla utpatti haiN| jA samaya darzanamohakA upazama tathA kSayopazama tathA kSayatai AtmAkai samyagdarzana bhAva hoya hai, tAhI samaya matiajJAna zrutaajJAnako abhAva hoya, matijJAna zrutajJAna hoya hai| jaise sUryake bAdalA dUra hote pratApa prakAza doU ekakAla prakaTa hoya taiseM ihAM bhI jAnanAM / bahuri vyAkaraNakA nyAya hai, jo jAke alpa akSara hoya, tAteM jo pUjya pradhAna hoya so pahalI Avai / so jJAnakU samyagdarzana samyakrUpa karai hai, taba samyagjJAna nAma pAvai haiN| tAteM samyagdarzana pUjya pradhAna hai| tAteM pahale samyagdarzana hI cAhiye / vahuri samyagjJAnapUrvaka cAritra samyak hoya haiN| tAteM cAritrakai pahalai jJAna kahA // bahuri mokSa sarvakarmakA atyaMta abhAva hoya tArUM khiye| vahari tAkI prAptikA upAya tAkU mArga khiye| aise mokSamArgazabdakA artha jAnanAM // | ihAM mArgazabdakai ekavacana kahyA, so samyagdarzanAdika tIna haiM, tinikI ekatA hoya so sAkSat mokSamArga hai aise 3 janAvaneke arthi hai| jude jude mokSamArga naahii| ihAM sAkSAtpadateM aisA janAvai hai, jo tInunikA ekadeza paraMparA mokSakA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ parvArtha 18' kAraNa hai| ara pUrNatA sAkSAt mokSakA kAraNa hai // bahuri yahu mokSamArgakA svarUpa vizeSarUpa asAdhAraNa jAnanAM / hA sAmAnyaparne kAlakSetrAdika bhI mokSaprati kAraNa haiN| tAteM samyagdarzanAdika hI mokSamArga hai yaha niyama jAnanAM / bahuri aisA niyama na kahanAM, jo ye mokSamArga hI hai| aise kahateM e svargAdi abhyudayake mArga na tthhrai| tAteM pUrvokta hI kahanAM // koI kahai tapa bhI mokSakA mArga hai, yaha bhI kyoM na kahyA ? tAkA uttara jo tapa hai so caritra svarUpa hai / so cAritrameM vacaHe AyagayA // koI kahai, samyagdarzanAdi mokSake kAraNa haiM to kevalajJAna upajai tAhIsamaya mokSa huvA caahiye| tAkU kahiye, jo ni kA TI kA aghAtikarmake nAza karanekI zakti AtmAkI samyagdarzanAdikakI sahakAriNI hai| tathA AyuHkarmakI sthiti avazeSa rahai pAna a.. hai tAteM kevalIkA avasthAna rahai hai| vaha zakti sahakArikAraNa milai taba mokSa hoya hai| bahuri yA sUtrakI sAmarthyateM mithyAdarzana mithyAjJAna mithyAcAritra saMsArake kAraNa haiM aisA bhI siddha ho hai|| AgeM AdivirSe kahyA jo samyagdarzana tAkA lakSaNanirdezake Artha sUtra kahe haiN| // tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam // 2 // yAkA artha- tattvakAra nizcaya kiyA jo artha tAkA jo zraddhAna so samyagdarzana hai // ' tat / aisA zabda sarvanAma pada hai tAteM sAmAnyavAcaka hai| yAkai bhAva arthavi tvapratyaya hoya hai| taba tattva aisA bhayA / yAkA yahu artha, jo jA vastUkA jaisA bhAva taisA hI tAkA honA tAkU tattva kahiye // bahuri " aryate iti arthaH " jo pramANanayakAra nizcaya kIjiye tAkU artha kahiye / so tattva kahiye yathAvasthitasvarUpakari nizcaya nirbAdha hoya so tattvArtha aise anekAMtasvarUpa pramANanayasiddha hai, tAkU tattvArtha kahiye // athavA tattva kahiye yathAvasthita vastu, so hI artha kahiye nizcaya kIjiye so tattvArtha abhedavivakSAkAra aisA bhI artha hai| yAkA zraddhAna kahiye pratIti ruci tAkU tattvArthazraddhAna khiye| tattvArtha jIvAdika haiM te Agai kahasI // ___ihAM prazna- jo 'izi' aisA dhAtu hai so dekhaneke arthavi hai / tAteM zraddhAna artha kaise hoya ? tAkA uttaradhAtunike aneka artha haiN| tAtai doSa naaNhii| bahuri kahai, jo prasiddha artha to dekhanA hI hai, tAUM kyoM choDiye? tALU kahiye, ihAM mokSamArgakA prakaraNa hai, so yAmaiM mokSakA kAraNa AtmAkA pariNAma hai| so hI laiNA yukta hai / dekhanA | artha lIjiye to dekhaNAM tau cakSu Adi nimittakari abhavya Adi sarva jIvanikai hai| so sarvahIkai mokSakA kAraNapaNA kI Avai / tAte vaha artha na liyAM / ihAM prazna- jo arthazraddhAna aisA hI kyoM na kahyA ? tAkA uttara- jo aiseM kahai
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA pAna / sarva arthagrahaNakA prasaMga aavai| artha nAma dhanakA bhI hai| tathA artha nAma prayojanakA bhI hai / tathA sAmAnyaarthakA bhI nAma hai| tinikA bhI zraddhAna samyagdarzana tthhrai| tAtai tiniteM bhinna dikhAvaneke Arthi arthakA tattva vizepaNa kIyA | hai| bahuri prazna- jo tattvazraddhAna aisA hI kyoM na kahyA ? tAkA uttara-aiseM kahai anartha je sarvathaikAMtavAdinikAra | kalpita tAkA prasaMga Avai hai| tathA bhAvamAtrakA prasaMga Avai hai| keI vAdI sattA tathA guNatva tathA karmatva inikU hI sarvArtha siddhi 1: tattva kahai haiN| athavA tattva ekapaNAMhIkaM kahai haiM, tAkA prasaMga Avai / keI aise kahai hai- jo savarvastu eka purupa hI TI kA 151 hai| tAtai tini sarvaniH bhinna anekAMtAtmaka vastakA svarUpa hai, aiseM janAvaneke arthi tattvArthakA grahaNa kIyA hai| RI aisA tattvArthazraddAnasvarUpa samyagdarzana hai, so doya prakAra hai| eka sarAgasamyaktva, eka vItarAgasamyaktva / tahAM prazama, saMvega, anukaMpA, Astikya ini cyAri bhAvanikAra pragaTa hoya; so to sarAgasamyagdarzana hai| tahAM anaMtAnubaMdhI kapAyakI caukaDI saMbaMdhI rAgadvepAdikakA tathA mithyAtva samyamithyAtvakA jahAM udaya nAMhI tALU prazama khiye| bahuri paMcaparivartanarUpa jo saMsAra tAteM bhaya upajanA tAkaM saMvega kahiye / bahuri usa sthAvara prANInivi dayA honAM tAkU anukaMpA kahiye / bahuri jIvAdi tattvanivi yukti AgamakAra jaisAkA taisA aMgIkAra karanAM mAnanAM tADU Astikya kahiye / e cyArI cihna samyagdarzanakU janAvai haiM, e samyagdarzanake kArya hai / tAteM kAryakari kAraNakA anumAna hoya hai / tahAM apane to svasaMvedanate jAne jAya hai / ara parake kAyavacanake kriyAvizepateM jAne jAya hai / samyarzanavinAM mithyAdRSTIke aise hoya nAMhI / ihAM koI kahai, krodhakA upazama tau mithyAdRSTIkai bhI koIkai hoya hai, tAkai bhI pragama Avai / tArUM kahiye-mithyASTinikai anaMtAnubaMdhI mAnakA udaya hai| sarvathA ekAMtatattva mithyA hai, tAvi satyArthakA abhimAna hai| bahuri anekAMtAtmakatattvavi dvepakA avazya sadbhAva hai / bahuri sthAvarajIvanikA ghAta nizaMkapaNe karai hai / tAtai prazama bhI nAhI, ara saMvega anukaMpA bhI nAMhI / koI kahai- sthAvarajIvanikA ghAta to ajJAnateM samyagdRSTIkai bhI hoya hai, tau tAkai anukaMpA kaise kahiye ? tAkA uttara- jo samyagdRSTIkai jIvatattvakA jJAna hai, so ajJAnateM tau vAtavi4 pravRtti nAhI / cAritramohake udayateM aviratipramAdatai ghAta hoya, tahAM eha apanAM aparAdha mAnai / aisA to nAhI, jo e jIva hI nAhI tathA jIvanike ghAtateM kahA bigADa hai ? / jo aisA mAna, to mithyAtvakA hI sadbhAva hai|| vahari kaha, jo vAkai apane mAne tattvavi Astikya hai| tAkA uttara-mithyAdRSTi tattvako sarvathA ekAMta zraddha hai| / tahAM Astikya hai so mithyAtva atiDha bhyaa| jAteM sarvathA ekAMta vastukA svarUpa naahii| pratyakSAdi pramANakari bAdhita hai| tAtai je sarvathA ekAMta zraddhAna karai haiM te ahaMtake mata vAdya hai, mithyAdRSTI hai, nAstika hai| bahari prazra-jo samya
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vaca siddhi pAna a.1 // 3) gdarzana ke cihna prazamAdika kahe tinikoM Apakai svasaMvedanagocara kahe tiniteM samyaktvakA anumAna karanA kahyA tau tattvArtha- 11 zraddhAnahIkU svasaMvedanagocara kyoM na kahyA ? tAkA uttara- jo tattvArthazraddhAnarUpa jo samyagdarzana hai so darzanamohake upazama kSayopazama kSayateM jo AtmasvarUpakA lAbha hoya tAkU kahiye hai / so yahu chadmasthakai svasaMvedanagocara nAhI ara prazamAdi svasaMvedanagocara hai / tAtai initeM samyagdarzanakA anumAna karanAM / e abhedavivakSAteM samyagdarzana abhinna hai| tathApi bhedavivakSAtai bhinna hai / jAte e samyagdarzanake kArya hai tAteM kAryate kAraNakA anumAna ho hai / keI vAdI samya nikA gjJAnahIkoM samyagdarzana kahai haiN| tinaprati jJAnateM bheda janAvanekai artha samyagdarzanake kArya je prazamAdika te jude khiye|| tiniteM tALU judA jAniye // koI kahai-prazamAdika mithyAdRSTisamyagdRSTIkI kAyAdikI kriyAkA vyavahAra samAna dIkhai tahAM kaise nirNaya hoya ? / tAkA uttara-jo Apakai jaise dIkheM taise pailAkA bhI parIkSAkari nirNaya karanAM / bahuri vItarAgakai samyagdarzana apane AtmAke vizuddha pariNAmate hI gamya hai| tahAM prazamAdikakA adhikAra nAhI / aiseM tattvArthazraddhAna darzanamoharahita AtmAkA pariNAma hai so samyagdarzana hai| yAta keI anyavAdI icchAdika karmake pariNAmakU samyagdarzana kahai haiM tinikA nirAkaraNa' bhyaa| jAta karmakA pariNAma karmaabhAvarUpa jo mokSa tAkA kAraNa hoya naahii.|| Agai yaha samyagdarzana jIvAdi tattvArthagocara hai so kaise upajai hai ? aisA prazra hoteM, sUtra kahai haiM // tannisargAdadhigamAdvA // 3 // ___yAkA artha- tat kAhiye so sammagdarzana nisargate ara adhimatai maupajai hai / nisarga svabhAvakU kahiye / adhigama arthake | jJAnakU kahiye / ini doULU samyagdarzanakI utpattirUpa kriyAke kAraNakari kahe / aiseM samyagdarzana hai so nisarga vA adhigama ina doUniteM upajai hai aisA jAnanAM / ihAM prazna- nisargaja samyagdarzanavi arthakA jJAna hai ki nAhI ? jo hai yaha bhI adhi-gamaja bhayA / bahuri jo arthAvabodha nAMhI hai to vinAM jAne tatvArthavi zraddhAna kaise bhyaa| tAkA uttaradonU hI samyagdarzanavirSe aMtaraMgakAraNa tau darzanamohakA upazama kSayopazama kSaya tInUM hI samAna haiN| tAke hote jo bAhya 6) paropadezavinAM hoya tAkU tau nisargaja kahiye / bahuri jo paropadezapUrvaka hoya tALU adhigamaja kahiye inimeM yaha bheda 1 hai // ihAM sUtravi tat aisA zabdakA grahaNa, so pahale sUtrama samyagdarzana kahyA hai, tAke grahaNa artha kahyA 3) kahai- lagatA sUtravirSe kahyA so vinA tat zabda hI grahaNa hoya hai| tAkU kahiye, mokSamArgakA prakaraNa hai| ara mokSamArga ..
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha a. . 000000000000000000000 / pradhAna hai, tAtai vinA tat zabda tAkA grahaNakA prasaMga Avai hai| tAte yAke prasaMga dUri karanekoM tat zabda hai| jAteM l jJAnacAritra e doya hetu nAMhI vaNai hai / kaise ? kevalajJAna tau zrutajJAnapUrvaka hai, tAte nisargapaNAM nAMhI saMbhavai / bahuri zrutajJAna paropadezapUrvaka hI hai / svayaMbuddhakai zrutajJAna ho hai so bhI janmAMtarake upadezapUrvaka hai / tAte yAkai bhI nisargajapanAM nAMhI / bahuri mati avadhi manaHparyayajJAna nisargaja hI haiM / inikai adhigamajapanAM nAhI / koI kahe- jJAna vacasAmAnya tau doya hetutai upajai aisA AyA / tAkA uttara- ihAM sAmAnya apekSA nAhI vizepApekSA hai| darzanake bheda nikA nikI apekSA tInUM prakArake ke doU hetu saMbhave haiN| taiseM jJAnake bhedanimeM judA judAkai doU hetu nAhI / bahuri cAritra pAna hai so adhigamaja hI hai / jAta zrutajJAnapUrvaka hai| tAtai mokSamArgakA saMbaMdha na lainerle ihAM tat zabda kahyA hai // bahuri prazna- jo nisarga bhI jJAnakA nAma, adhigama bhI jJAnahIkA nAma, upadeza vinA upadezakA hI bheda hai| aise hote jJAnahIteM samyaktvakA upajanA ThahayA / taba jJAna kAraNa ThahayA / aru siddhAMta aisA hai, jo samyagdarzana samya hoya hai| so yaha kaise ? tAkA uttara- samyagdarzanake upajAvane yogya jJAna jJAnAvaraNIyake vizepata vAdya paropadezata pahaleM hoya hai / tisatai samyagdarzana upajai hai| pIche samyagdarzana hoya tava samyagjJAna nAma pAvai / tAteM yahu / apekSA jAnanI / yAkI utpattIkA vizepa aitA hai- aMtaraMga tau darzanamohakA upazama kSayopazama kSaya hoya / vahuri bAhya dravya kSetra kAla bhAvAdi samasta kAraNa milai tava utpatti hoya // ihAM koI pUcha darzanamohakA upazamAdika kAraNa hai, to sarva hI prANinikai sadAM hI kyoM na hoya ? tAkA uttara-darzanamohakA upazamAdi karaNahArA bhI pratipakSI dravya kSetra kAla bhAva haiN| te kauMna so kahiye ? jineMdravibAdika tau dravya haiN| samavasaraNAdika kSetra haiM / arddhapudgalaparivartanAdika kAla hai / adhaHpravRttikaraNAdika bhAva hai / inike hote darzanamohAdikakA upazamAdi ho hai / so inikA nimitta honAM bhavya jIvahIke hai / abhavyakai nAhI hoya hai / yaha vastusvabhAva hai / aiseM nikaTabhavyakai darzanamohakA upazamAdika aMtaraMga kAraNa hote vAhya nisarga tathA adhigama jJAna hote samyagdarzanakI utpatti hoya hai // ___ Aga tattva kahA hai ? aisA prazna hote tattvako kahai haiM - jIvAjIvAsravavandhasa~varanirjarAmokSAstattvam // 4 // yAkA artha-- jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa ye sAta hai te tattva haiM // tahAM cetanAlakSaNa | to jIva hai / so cetanA jJAnacetanA, karmacetanA karmaphalacetanA aise anekarUpa hai| yAta ulaTA cetanArahita hoya so
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca siddhi ajIva hai| zubhaazubha karmakA AgamanakA dvArarUpa Asrava hai| jIva ara karmake pradeza ekakSetrAvagAha saMbaMdharUpa baMdha hai|| AsravakA rukanAM so saMvara hai / ekadezakarmakA kSaya so nirjarA hai| samastakarmakA viyoga (kSaya ) so mokSa hai inikA vistArarUpa vyAkhyAna AgeM hoyagA / tinimaiM sarvaphalakA AtmA Azraya hai, tAtai sUtramaiM AdivirSe jIva kahyA / tAke upakArI ajIva hai, tAteM tAkai lagatA hI ajIva kahyA / jIva ajIva doUnike saMbaMdhate Asrava hai, tAtai tAkai anaMtara sArtha Asrava kahyA / AsravapUrvaka baMdha ho hai, tAtai tAkai lagatA baMdha kahyA saMvara hoteM baMdhakA abhAva ho hai, tAtai tAkai lagatA nikA TI kAhI saMvara kahyA / saMdarapUrvaka nirjarA hoya hai, tAtai tAkai lagatA nirjarA kahyA / aMtakevirSe mokSakI prApti hai, tAta aMtamaiM a. 38| mokSa kahyA / aiseM inikA pAThakA anukrama hai // ihAM koI kahai- puNyapApakA grahaNa yAmaiM karaNAM yogya thA, anya AcAryani- nava padArtha kahe haiM / tAkU kahiyepuNyapApa AstravabaMdhameM garbhita haiM, tAk tinikA grahaNa na kiyA / pheri kahai, jo aiseM hai to AsravAdika bhI jIvaajIvavik garbhita haiM, doya hI tattva kahane the| tAkA samAdhAna- jo, ihAM prayojanavizeSa hai sohI kahiye hai| ihAM prakaraNa mokSakA hai, tAteM mokSa to avazya kahyA hI cAhiye / bahuri mokSa haiM so saMsArapUrvaka hai| saMsArake pradhAna kAraNa Astraba baMdha haiM, so kahanAM hI / bahuri mokSake pradhAnahetu saMvaranirjarA haiM, te bhI kahanA hI / yAtai pradhAnakAraNa kAryake apekSA inikU jude kahe / sAmAnyamaiM aMtarbhUta hai toU vizeSakA kahanA prayojana Azraya hai| jaise senAvirSe kSatriya bhele hoya taba kaha ' sarva Aye tathA phalANe baDe subhaTa haiM te bhI Aye / aise ihAM bhI jAnanAM // bahuri koI tarka karai, sUtravi tatvazabda tau bhAvavAcI ekavacana napuMsakaliMga hai / bahuri jIvAdika dravyavAcaka bahuvacana puruSaliMga dhar2yA so yahu kaise ? tAkA uttarajo, dravya bhAva to abhedarUpa hai, tAtai doSa nAhI / bahuri liMga saMkhyA tattvazabda bhAvavAcI hai, tahAM ekavacana hI hoya hai, tathA napuMsakaliMgI hai, tAteM apanI liMgasaMkhyAkauM choDai nAMhI, tAteM doSa nAhI / aise hI AdisUtraviSa jAnanAM // ihAM vizepa kahiye haiM-- mokSamArgake prakaraNameM zraddhAnake viSaya sAta hI tattva haiM / anyavAdI keI tattva eka hI kahai haiM / keI prakRtipuruSa doya kahI inike pacIsa bheda kahai haiM / keI dravyaguNAdi sapta padArtha kahai / keI pRthvI Adi paMca tattva kahai haiM / keI pramANaprameya Adi poDaza padArtha kahai haiM / tathA ekadravya anaMtaparyAtmaka hai / aiseM anaMta dravya haiM // tahAM AcArya madhyamaprasthAna vicArI kahai haiM / saMkSepa kahai tau vizeSa jJAnI hI samajhe / vistAra kahai to kahAMtAI kahai / tAteM avazya zraddhAnakA viSaya the te kahe / keI kahai haiM, eka jIva hI tattvArtha hai; so ayukta hai / para jIvakI siddhi vacana" karAI hai| vacana hai so ajIva hai / jo vacanakaM bhI jIva kahiye, to yAkai svasaMvedana
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ va ca sarvArtha sidi HI [b] cAhie, so nAhI / bahuri vaha kahai, dUjA jIva hoya tau tAkai svasaMvedana kahiye eka hI paramAtmA hai, so avidyAkari / bahuta dIkhai hai / tAkA uttara - jo jIva to bahuta haiM, tAIM eka avidyAkari dIkhai hai / jo tU kahai 'mosivAya dUjA koI nAMhI ' tau dUjA bhI kahai, mosivAya aura koI nAMhI / tau ekai kahai sarvazUnyatA Avai hai| jo kahai ' mosivaaii| dUjA hai ki nAhI ? aisA saMzaya hai / to advaitakA bhI nirNaya na hoyagA / jo kahai, ' Agamate eka purupakI siddhI hai ' tAkU kahiye, hamAre Agamate nAnApurupakI siddhi hai / pratyakSa pramANateM hamArA Agama tau siddha ho hai / ara eka ni kA | puruSa kahanahArA Agama pratyakSapramANate mile nAhI / bahuri jaise vacana ajIva hai, taiseM ajIva bhI pRthvI Adi bahuta pAna | haiM / bahuri jIvakai kAyAdikakI kriyArUpa Asrava hai / bahuri baMdha hai so purupakA bhI dharma hai / jAte jaDakA hI dharma hai| hoya tau purupa baMdhakA phala kAheLU pAvai / bahuri saMvara nirjarA mokSa hai te bhI jIvake dharma hai / aiseM pAMcauMhI tattva jIva ajIva ini doUnike dharma hai te zraddhAnake jJAnake cAritrake vipaya haiM / anya sarvavipaya inimeM aMtarbhUta haiN| AgeM kahai haiM, ki, yAprakAra kahe je samyagdarzanAdika tathA jIvAdika tattva tinikA lokavyavahAravi vyabhicAra aavai| 1 haiN| nAmamAtrakU~ bhI jIva kahai haiM / sthApanAmAtrakU bhI jIva kahai haiM / dravyakU bhI jIva kahai hai / bhAvakU bhI jIva kahai hai / tAtai tinikA yathArthasvarUpa samajheM vinA anyathApanA Ava hai| tAke nirAkaraNa artha sUtra kahai haiM ma nAmasthApanAdravyabhAvatastannyAsaH // 5 // yAkA artha-nAma, sthApanA, dravya, bhAva ini cyArinikAra tini jIvAdikapadArthanikA nyAsa kahiye nikSepa hai|| jo vastumeM jo guNa na pAIe tAvi lokavyavahArapravRttike Arthi apane upayoga" nAma karanA, tAkU nAma khiye| ihAM guNagata dravya karma jAti e sarva bhI grahaNa krnnaa| tahAM jAtidvAra nAma to jaise gaU azva ghaTa haiN| guNadvAra jaise kAhUkU dhavalaguNakai dvAra dhavala khiye| karmadvAra jaiseM calateka calatA kahiye / dravyadvAra jaise kuMDala dravya paharai hoya, tAkU kuMDalI kahiye, tathA daMDa liye hoya tA* daMDI kahiye / inivinA vaktA icchAtai vastukA nAma dharai, tAIM nAmanikSepa khiye| jaise purupakA hAthI- siMha nAma dhanyA tahAM hAthIke tathA siMhake dravya guNa kriyA jAti kachu bhI na pAiye, tahAM vaktAkI icchA hI pradhAna hai| ihAM koI pUchai- nAmakA vyavahAra anAdirUDha hai, jaise jAti aisA jAtIkA nAma, guNa aisA guNakA nAma, karma aisA karmakA nAma ityAdi e nAma kaisai hai ? tAkA uttara-jo, anAdihIte vaktA haiM, anAdihIta ye nAma haiN| pradhAnaguNapaNAMkA vizepa haiM, tahAM vaktA vastuke guNa Adi pradhAnakAra kisIkA nAma kahai, tahAM tau
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha TIkA a.. judA tAkU tadvyatirikta kahiye / tAkA bhI karmanokarmakari bheda doya / tahAM jisa vastUkA nikSepa kariye tAkA vyAkhyA- 15 nakA zAstrakA jAnanevAle purupakA zarIra vartamAnakU bhI vAkA nikSepa kahiye; bahuri AgAmI jete kAla rahegA tAkU bhI kahiye, bahuri jIvaparyAya choDe pIche mRtakazarIra hai tAkU bhI kahiye / jAte lokameM aisA vyavahAra hai jo mRtakazarIrakU bhI kahai jo yaha phalANAM purupa hai / bahuri jA vastUkA nikSepa kariye tAhIkU agalI paryAyakI apekSA leya pahale hI vacakahiye jo yaha phalANA vastu hai tAkU bhAvinoAgamadravyanikSepa kahiye / bahAra jAkA nikSepa kariye tAkA kAraNa jJAnA- nikA varaNAdi dravyakarma* tAkA tayatirikta karmadravyanikSepa kahiye / bahuri AhArAdi pudgalake skaMdha je zarIrAdirUpa pariNavanekU pAna bAhyakAraNa tinikU tayatirikta nokarmadravyAnekSepa kahiye // bahuri vartamAna jisa paryAyakari rahita jo dravya hoya tArUM bhAvanikSepa kahiye / tAke doya bheda; eka AgamabhAva, eka noAgamabhAva / tahAM jA vastUkA nikSepa kariye tAkA kathanakA zAstrakA jAnanevAlA puruSakA jisa kAla vA zAstravi upayoga hoya tisa kAla vA vastUkA AgamabhAvanikSepa vA puruSakoM kahiye // bahuri jo vastu jisa paryAyavi vartamAnakAlamaiM hai tAkU noAgamabhAvanikSepa kahiye / ihAM udAharaNa kahiye haiN| jaise jIva aisA zabdakA artha sthApiye tahAM jIvanaguNAdikakI apekSA vinA ajIvakA kisIkA nAma jIva aisA kahiye tAkU jIvakA nAmanikSepa kahiye / tathA jIvake vizepaparyAyakari lagAIye taba manuSyAdi jIvanikSepa kahiye / bahuri kASThacitrAmAdika mUrtivirSe jIva aisA tathA manuSyAdijIva mA so sthApanAjIva hai / bahuri dravyajIva doya prakAra / tahAM jIvake kathanakA zAstra jAnanevAlA puruSa / tisa zAstravi upayogarahita hoya tAkU AgamadravyajIvanikSepa kahiye // ___ bahuri noAgamadravyajIva tIna prakAra / tahAM jIvake kathanake zAstrakU jAnanevAlA puruSakA zarIra bhUta, bhaviSya, vartamAna tIna prakArakU noAgamadravyakA pahalA bheda jJAyakazarIra noAgamadravyajIva kahiye / tathA manuSyajIvAdikakA bhI aisai hI jAnanAM / bahuri sAmAnyajIva noAgamabhAvidravya to hai hI nAhI / jAte jIvanabhAvakari sadA vidyamAna hai| bahuri / vizepa apekSA manuSyAdi bhAvinoAgamadravyajIvakari lagAIye / tahAM koI jIva manuSyaparyAyavi deva Ayukarma bAMdhyA, tahAM 6] avazya deva hoyagA / tahAM manuSyaparyAyavirSe hI deva kahanAM tALU bhAvinoAgamadevajIva kahiye / bahuri tayatiriktake bheda | doya / tahAM sAmAnyajIvaapekSA to kisI karmakai udayate jIva hotAM nAhI / bahuri vizeSajIvaapekSA manuSyanAmA | nAmakarmake dravyakU manuSyanAma tayatirikta noAgamadravyamanuSyajIva kahiye so tayatiriktakA bheda hai / bahuri manuSya AhArA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha nikA a dika karai hai tiniteM zarIravRddhi hoya hai yahu nokarma hai / tAta AhArAdikarUM tadyatiriktakA dUsarA bheda / nokarmadravyajIva kahiye // za bahAra bhAvajIva bhI doya prakAra hai| tahAM jIvake kathanakA zAstrakA jAnanevAlA purupa jisa kAla usa zAstravi upayogasahita hoya tArUM AgamabhAvajIva kahiye / vizeSApekSAkari manuSyajIvakA kathanakA zAstrakA jAnanevAlA tisavirSe vacasiddhi 2 upayogasahita hoya tava manuSyaAgamabhAvajIva nikSepa kahanAM / bahuri jIvaparyAyakari sadAvidyamAna hai so noAgamabhAvajIva TI kA hai| vizeSApekSAkari manuSyajIvaparyAya vidyamAna hoya taba manuSyanoAgamabhAvajIva hai / aise hI anya jIvAdipadArthanikai pAna nikSepavidhi lagAvaNAM / ihAM prayojana aisA jo lokavyavahAramaiM koI nAmakA bhAva samajhijAya tathA sthApanAkU bhAvAdika jAnai tau tAkai yathArtha samajhAvanai nimiti yaha nikSepavidhi hai / aisA jAnanAM // bahuri sUtravi tat zabda hai so samyagdarzanAdika tathA jIvAdipadArtha sarvahIke grahaNake arthi hai / sarvahIpari nikSepa lagAvaNe / dravyArthikanayateM tau nAma sthApanA dravya e tIna nikSepa haiM / bahuri paryAyArthikanayakari bhAvanikSepa hai // Agai nAmAdinikSepavidhikari thApe je AkArarUpa samyagdarzanAdika tathA jIvAdikapadArya tinikA yathArtha adhigama 2 kAheteM hoya hai? aisA prazna hote sUtra kahai haiM // pramANanayairadhigamaH // 6 // yAkA artha- pramANa naya inikari jIvAdika padArthanikA adhigama ho hai // nAma Adi nikSepavidhikAra aMgIkAra ? kare je jIvAdika tinikA yathArthasvarUpakA jJAna pratyakSa parokSa pramANakAra tathA dravyArthika paryAyArthika nayanikari hoya hai| tahAM pramANanayanikA lakSaNa tathA bheda to Agai kahasI / tahAM pramANa doya prakAra hai / eka svArtha eka praarth| tahAM svArtha tau jJAnasvarUpa kahiye / bahuri parArtha vacanarUpa kahiye / tAmai cyAri jJAna to svArtharUpa haiM / bahuri zrutapramANa || jJAnarUpa bhI hai vacanarUpa bhI hai / tAtai svArthaparArtha doU prakAra hai| vahari zrutapramANake bheda vikalpa haiM te naya haiN| ihAM koI pUchai nayazabdake akSara thoDe haiM tAtai dvaMdvasamAsamaiM pUrvanipAta cAhiye / tAkA uttara- pramANa pradhAna hai, pUjya hai| sarva naya haiM te pramANake aMga haiN| jAte aise kayA hai vastuko pramANate grahaNa kAra bahuri sattva, asattva, nitya, anitya // ityAdi pariNAmake vizepate arthakA avadhAraNa karanA so naya hai / vahari pramANa sakala dharma ara dharmIka vipaya karai / hai / sohI kahyA hai sakalAdeza tau pramANAdhIna hai / bahAra vikalAdeza nayAdhIna hai / tAteM pramANahIkA pUrvanipAta yukta
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha tathA saMsargakA bhI pratisaMsarga guNaparyAyaniteM bheda hI hai, eka hI hoya tauM anyakA saMsarga na Thaharai, tAta saMsargakari bhI / bhedavRtti hai / tathA zabda bhI sarvaguNaparyAyanikA judA judA vAcaka hai / eka manuSyapaNAM aisA hI vacana hoya tau sarvakai ekazabdavAcyapaNAkI prApti Avai / aiseM manuSyapaNAMnai Adi dekari sarva hI guNaparyAyanikai eka manuSyanAma vastuvirSe abhedavRttIkA asaMbhava hote bhinnabhinna svarUpanikai bhedavRtti bhedakA upacAra kAraye / aiseM ini doU bhedavRtti bhedopacAra, vacasiddhi abhedavRtti abhedopacArateM ekazabdakari eka manuSyAdi vastu anekadharmAtmapaNAMkU syAtkAra hai so pragaTa karanevAlA hai // nikA so yAke saptabhaMga haiM so kaise upajai haiM ? tAkA udAharaNa kahiye haiN| jaise eka ghaTanAmA vastu hai so kathaMcit / paan| a. 11 ghaTa hai; kathaMcit aghaTa hai. kathaMcit ghaTa aghaTa hai, kathaMcit avaktavya hai, kathaMcit ghaTa avaktavya hai, kathaMcit aghaTa avaktavya hai / aise vidhiniSedhakI mukhya gauNavivakSAkAra nirUpaNa karanAM / tahAM yAkI apekSA pragaTa kariye hai / tahAM apane svarUpakAra kathaMcit ghaTa hai| parake svarUpakAra kathaMcit aghaTa hai| tahAM ghaTakA jJAna tathA ghaTakA abhidhAna kahiye saMjJAkI pravRttikA kAraNa jo ghaTAkAra cihna, so tau ghaTakA svAtmA kahiye svarUpa hai| bahuri jahAM ghaTakA jJAna tathA ghaTakA nAmakI pravRttIkU kAraNa nAhI aisA paTAdika, so parAtmA kahiye parakA svarUpa hai| so apane svarUpakA grahaNa parasvarUpakA tyAgakI vyavasthArUpa hI vastUkA vastupanAM hai| jo Apavi parate judA rahanekA pariNAma na hoya tau sarva para ghaTasvarUpa hoya jAya / athavA parateM judA hote bhI apane svarUpakA grahaNakA pariNAma na hoya to gadahAke sIMgavat avastu hoy| aise ye vidhiniSedharUpa doya bhaMga bhaye, tAke sAta kahi lene // 1 // bahuri nAma sthApanA dravya bhAvanivirSe jAkI vivakSA kAraye, so tau ghaTakA svAtmA hai| jAkI vivakSA na kariye | so parAtmA hai / tahAM vivakSitasvarUpakAra ghaTa hai| avivakSita svarUpakAra aghaTa hai| jo anyasvarUpa bhI ghaTa hoya vivakSitasvarUpakAra nahIM hoya tau nAmAdikakA vyavahArakA lopa hoya / aise ye cyArinike doya doya bhaMga hoya // 2 // athavA vivakSita ghaTazabdavAcyasamAnAkAra je ghaTa tinikA sAmAnyakA je vizepAkAra ghaTa tinivirSe koI eka vizeSa grahaNa kariye tAvipaiM jo nyArA AkAra hai, so tau ghaTakA svAtmA hai, anya sarva parAtmA hai / tahAM apanA judA rUpakari ghaTa hai|' anyarUpakari aghaTa he / jo anyarUpakari bhI ghaTa hoya tau sarva ghaTa eka ghaTamAtra hoya / taba sAmAnyAzraya vyavahArakA lopa hoya / aise ye doya bhaMga bhaye / ihAM jete vizeSa ghaTAkAra hoya tetehI vidhiniSedhake bhaMga hoya // 3 // athavA tisahI ghaTavizepavirSe kAlAMtarasthAyI hote pUrva uttara kapAlAdi kuzUlAMta avasthAkA samUha so ghaTakai | parAtmA / bahuri tAkai madhyavartI ghaTa so svAtmA so tisa svAtmAkAra ghaTa hai / jAte tAviSa tAke karma vA guNa dIkhai / /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000 4 hai / bahuri anyasvarUpakari aghaTa hai / jo kapAlAdi kuzUlAMta svarUpakAra bhI ghaTa hoya tau ghaTaavasthAvipai bhI tinikI 1 prApti hoya / upajAyavA nimitta tathA vinAzakai nimitta purupakA udyama niSphala hoya / tathA aMtarAlavI paryAya ghaTasva rUpakAra bhI ghaTa na hoya to ghaTakari karaneyogya phala na hoya / aisai ye doya bhaMga bhaye // 4 // athavA kSaNa kSaNa prati vyake pariNAmakai upacaya apacaya bhedate arthAtarapanA hoya hai| yAtai RjusUtranayakI apekSAta vartamAnasvabhAvakAra sarvArtha vacasiddhi ghaTa hai / atIta anAgata svabhAvakari aghaTa hai / aiseM na hoya tau vartamAnakI jyoM atIta anAgata svabhAvakAra bhI nikA ghaTa hoya taba ekasamayamAtra sarvasvabhAva hoya / bahuri atIta anAgatakI jyoM vartamAna svabhAva bhI hoya tau vartamAnaghaTa- pAna svabhAvakA abhAva hote ghaTakA AzrayarUpa vyavahArakA abhAva hoya / jaise vinasyA tathA nAMhI upajyAM ghaTakai ghaTakA vyavahArakA abhAva hai taise yahabhI Thaharai aise doya bhaMga yaha bhaye // 5 // athavA tisa vartamAna ghaTavi4 rUpAdikakA samudAya paraspara upakAra karanevAlA hai / tA vipaiM pRthutunodarAdi AkAra hai so ghaTakA svAtmA hai| anya sarva parAtmA hai / tisa AkAra tau ghaTa hai / anya AkArakari avaTa hai| ghaTakA vyavahAra tisahI AkArateM hai / tisa vinA abhAva hai / to pRthubunnodarAdyAkArakari bhI ghaTa na hoya to ghaTa kAhekA ? / bahAra jo itara AkArakari ghaTa hoya to AkArazUnyavibhI ghaTavyavahArakI prApti Avai / aisai ye doya bhaMga haiM // 6 // athavA rUpAdikakA saMnivepa jo racanAvizepa AkAra tahAM netrakari ghaTa grahaNa hoya hai| tA vyavahAravicaM rUpako pradhAnakAra ghaTa grahaNa kIjiye tahAM rUpa ghaTakA svAtmA / hai| bahuri yAmaiM rasAdika haiM te parAtmA haiM / so ghaTarUpakAra tau ghaTa hai rasAdikakAra aghaTa hai / jAte te rasAdika nyAre nyAre iMdriyanikari grAhya haiM / jo netrakAra ghaTa grahaNa kIjiye hai taise rasAdika bhI grahaNa karai to sarvakai rUpapaNAMkA prasaMga Avai tau anya iMdriyanikI kalpanA nirarthaka hoya / bahuri rasAdikakIjyoM rUpabhI ghaTa aisA netra nAMhI grahaNa karai tau netragocaratA yA ghaTamaiM na hoya / aisai ye doya bhaMga bhaye // 7 // athavA zabdake bhedate arthakA bheda avazya hai / isa nyAyakari ghaTa kuTa zabdanikai arthabheda hai / tAtai ghaTanete to ghaTa nAma hai| bahuri kuTilatAte kuTa nAma hai / tAteM tisa kriyArUpa pariNatike samayahI tisa zabdakI pravRtti ho hai| isa nyAyateM ghaTanakriyAvirSe kartApaNAM hai so hI ghaTakA svAtmA hai / kuTilatAdika parAtmA hai / tahAM ghaTakriyApariNatikSaNahImeM ghaTa hai| anyakriyAmaiM aghaTa hai| jo ghaTanakriyApariNati mukhyakAra bhI ghaTa na hoya to ghaTavyavahArakI nivRtti hoya bahuri jo anyakriyA apekSA bhI ghaTa hoya tau tisa kriyAkari rahita je paTAdika tinivipabhI ghaTazabdakI vRtti hoya / aise ye doya bhaMga bhaye // 8 // athavA ghaTa zabda 12 uccArate upajyA jo ghaTakai AkAra upayoga jJAna so tau ghaTakA svAtmA hai / aru bAhya ghaTAkAra hai so parAtmA hai / /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ va ca bAhya ghaTake abhAva hote bhI ghaTakA vyavahAra hai| so ghaTa upayogAkArakari ghaTa hai| bAhyAkArakari aghaTa hai / jo upayogAkAra ghaTasvarUpakAra bhI aghaTa hoya tau vaktA zrotAke hetuphalabhUta jo upayogAkAra ghaTake abhAvate tisa AdhIna vyavahArakA abhAva hoya / bahuri jo upayogate dUrivartI jo bAhya ghaTa bhI ghaTa hoya to paTAdikakai bhI ghaTakA prasaMga hoya / aise ye doya bhaMga bhaye // 9 // athavA caitanyazaktikA doya AkAra haiN| eka jJAnAkAra hai eka jJeyAkAra hai / siddhi tahAM jJeyateM juDyA nAMhI aisA ArasAkA vinAM pratibiMba AkAravat tau jJAnAkAra hai / bahAra jJeyateM juDyA pratibiMvasahita | nikA TI kA ArasAkA AkAravat jJeyAkAra hai / tahAM ghaTa jJeyAkArarUpa jJAna to ghaTakA svAtmA hai / ghaTakA vyavahAra yAhIte calai hai| pAna bahuri vinA ghaTAkAra jJAna hai so parAtmA hai / jAte sarvajJeyateM sAdhAraNa hai / so ghaTa jJeyAkArakari tau ghaTa hai / vinA 27 ghaTAkAra jJAnakari aghaTa hai / jo jJeyAkArakAra bhI ghaTa na hoya to tisake Azraya jo karaNeyogya kArya hai tAkA nirAsa hoya / bahuri jJAnAkArakari bhI ghaTa hoya to paTAdikakA AkAra bhI jJAnakA AkAra hai sobhI ghaTa Thaharai / aisai ye doya bhaMga haiM // 10 // aisahI inake pAMca pAMca bhaMga Ara kahiye taba sAta sAta bhaMga hoya, so bhI dikhAIye haiN| eka ghaTa tathA aghaTa doya kahe te paraspara bhinna nAMhI haiN| jo jude hoya to eka AdhArapaNAMkAra doUke nAmakI tathA doUke jJAnakI eka || ghaTa vastuvirSe vRtti na hoya, ghttpttvt| tAtai paraspara AvinAbhAva hote doUmaiM ekakA abhAva hote doUkA abhAva hoya / taba isake Azraya jo vyavahAra tAkA lopa hoya / tAteM yahu ghaTa hai so ghaTa aghaTa doU svarUpa hai| so anukramakari vacanagocara hai // 3 // bahuri jo ghaTa avaTa doU svarUpa vastukU ghaTahI kahiye to aghaTakA grahaNa na hoy| aghaTahI kahiye to ghaTakA grahaNa na hoya / ekahI zabdakari ekakAla doU kahai na jAya tAteM avaktavya hai // 4 // bahuri ghaTasvarUpakI mukhyatAkAra kahyA jo vaktavya tathA yugapat na kahyA jAya tAkI mukhyatAkari ghaTa avaktavya hai // 5 // taise kahyA prakArakari aghaTa avaktavya hai // 6 // bahuri taiseM kramakAra doU kahe jAya yugapat kahe na jAya tAkAra ghaTa aghaTa avaktavya hai // 7 // aiseM yahu saptabhaMgI samyagdarzanAdika tathA jIvAdika padArthanivi dravyArthika paryAyArthika nayakA mukhyagauNabhedakAra lagAiye taba anaMta vastu tathA anaMta dharmake paraspara vidhiniSedhate anaMta saptabhaMgI hoya haiM / inihIkA sarvathA ekAMta abhiprAya hoya taba mithyAvAda hai|| ___ bahuri vacanarUpa pramANasaptabhaMgI tathA nayasaptabhaMgI hoya hai // ihAM pramANaviSaya tau anaMtadharmAtmaka vastu hai| tahAM / al ekahI vastukA vacanakai sarvadharmanikI abhedavRttikAra tathA anyavastuke abhedake upacArakAra pramANasaptabhaMgI hoya hai| bahuri |2.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanikA siddhi TI kA hai / bahuri anyasvarUpakari aghaTa hai / jo kapAlAdi kuzUlAMta svarUpakAra bhI ghaTa hoya to ghaTaavasthAvipai bhI tinikI prApti hoya / upajAyavA nimitta tathA vinAzakai nimitta purupakA udyama niSphala hoya / tathA aMtarAlavI paryAya ghaTasvarUpakAra bhI ghaTa na hoya tau ghaTakari karaneyogya phala na hoya / aise ye doya bhaMga bhaye // 4 // athavA kSaNa kSaNa prati dravyake pariNAmakai upacaya apacaya bhedate arthAMtarapanA hoya hai / yAta RjusUtranayakI apekSAtai vartamAnasvabhAvakAra sarvArtha 2 ghaTa hai / atIta anAgata svabhAvakari aghaTa hai / aiseM na hoya tau vartamAnakI jyauM atIta anAgata svabhAvakAra bhI ghaTa hoya taba ekasamayamAtra sarvasvabhAva hoya / bahuri atIta anAgatakI jyauM vartamAna svabhAva bhI hoya tau vartamAnaghaTasvabhAvakA abhAva hote ghaTakA AzrayarUpa vyavahArakA abhAva hoya / jaise vinasyA tathA nAMhI upajyAM ghaTakai ghaTakA vyavahArakA abhAva hai taise yahabhI Thaharai aise doya bhaMga yaha bhaye // 5 // athavA tisa vartamAna ghaTavirSe rUpAdikakA samudAya paraspara upakAra karanevAlA hai / tA vi pRthubudhnodarAdi AkAra hai so ghaTakA svAtmA hai / anya sarva parAtmA hai / tisa AkAra tau ghaTa hai / anya AkArakari aghaTa hai / ghaTakA vyavahAra tisahI AkArateM hai / tisa vinA abhAva hai / to pRthuvunodarAyAkArakari bhI ghaTa na hoya to ghaTa kAhekA ? / bahuri jo itara AkArakari ghaTa hoya tau AkArazUnyavibhI ghaTavyavahArakI prApti Avai / aisai ye doya bhaMga haiM // 6 // athavA rUpAdikakA saMnivepa jo racanAvizepa AkAra tahAM netrakari ghaTa grahaNa hoya hai| tA vyavahAravicaM rUpako pradhAnakAra ghaTa grahaNa kIjiye tahAM rUpa ghaTakA svAtmA hai / bahuri yAmaiM rasAdika haiM te parAtmA haiN| so ghaTarUpakari tau ghaTa hai rasAdikakAra aghaTa hai / jAte te rasAdika nyAre nyAre iMdriyanikari grAhya haiM / jo netrakAra ghaTa grahaNa kIjiye hai taise rasAdika bhI grahaNa karai tau sarvakai rUpapaNAMkA prasaMga Avai tau anya iMdriyanikI kalpanA nirarthaka hoya / bahuri rasAdikakIjyoM rUpabhI ghaTa aisA netra nAMhI grahaNa karai tau netragocaratA yA ghaTamaiM na hoya / aise ye doya bhaMga bhaye // 7 // athavA zabdake bhedate arthakA bheda avazya hai / isa nyAyakari ghaTa kuTa zabdanikai arthabheda hai / tAteM ghaTanete to ghaTa nAma hai| bahuri kuTilatAta kuTa nAma hai| tAteM tisa kriyArUpa pariNatike samayahI tisa zabdakI pravRtti ho hai| isa nyAyateM ghaTanakriyAvi kartApaNAM hai so hI ghaTakA svAtmA hai / kuTilatAdika parAtmA hai / tahAM ghaTakriyApariNatikSaNahImeM ghaTa hai| anyakriyAmaiM avaTa hai| jo ghaTanakriyApariNati mukhyakAra bhI ghaTa na hoya to ghaTavyavahArakI nivRtti hoya bahuri jo anyakriyA apekSA bhI ghaTa hoya tau tisa kriyAkari rahita je paTAdika tinivipebhI ghaTazabdakI vRtti hoya / aise ye doya bhaMga bhaye // 8 // athavA ghaTa zabda uccArate upajyA jo ghaTakai AkAra upayoga jJAna so to ghaTakA svAtmA hai| aru vAdya ghaTAkAra hai so parAtmA hai|
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 bAhya ghaTake abhAva hote bhI ghaTakA vyavahAra hai / so ghaTa upayogAkArakari ghaTa hai| bAhyAkArakAra aghaTa hai / jo upayogAkAra ghaTasvarUpakAra bhI aghaTa hoya tau vaktA zrotAke hetuphalabhUta jo upayogAkAra ghaTake abhAva tisa AdhIna vyavahArakA abhAva hoya / bahuri jo upayogate dUrivartI jo bAhya ghaTa bhI ghaTa hoya tau paTAdikakai bhI ghaTakA prasaMga hoya / aise ye doya bhaMga bhaye // 9 // athavA caitanyazaktikA doya AkAra haiN| eka jJAnAkAra hai eka jJeyAkAra hai / sarvArtha siddhi tahAM jJeyateM juDyA nAMhI aisA ArasAkA vinAM pratibiMba AkAravat tau jJAnAkAra hai / bahuri jJeyateM juDyA pratibiMvasahita 1 nikA ArasAkA AkAravat jJeyAkAra hai / tahAM ghaTa jJeyAkArarUpa jJAna to ghaTakA svAtmA hai / ghaTakA vyavahAra yAhIteM cale hai| pAna bahuri vinA ghaTAkAra jJAna hai so parAtmA hai / jAte sarvajJeyateM sAdhAraNa hai / so ghaTa jJeyAkArakari tau ghaTa hai / vinA ghaTAkAra jJAnakari aghaTa hai| jo jJeyAkArakAra bhI ghaTa na hoya to tisake Azraya jo karaNeyogya kArya hai tAkA nirAsa hoya / bahuri jJAnAkArakari bhI ghaTa hoya tau paTAdikakA AkAra bhI jJAnakA AkAra hai sobhI ghaTa Thaharai / / aisai ye doya bhaMga haiM // 10 // aisahI inake pAMca pAMca bhaMga Ara kahiye taba sAta sAta bhaMga hoya, so bhI dikhAIye haiN| eka ghaTa tathA aghaTa / doya kahe te paraspara bhinna nAMhI haiN| jo jude hoya to eka AdhArapaNAMkAra doUke nAmakI tathA doUke jJAnakI eka ghaTa vastuvi vRtti na hoya, ghaTapaTavat / tAtai paraspara AvinAbhAva hote doUmaiM ekakA abhAva hote doUkA abhAva hoya / taba isake Azraya jo vyavahAra tAkA lopa hoya / tAteM yahu ghaTa hai so ghaTa aghaTa doU svarUpa hai| so anukramakari vacanagocara hai // 3 // bahuri jo ghaTa aghaTa doU svarUpa vastukU ghaTahI kahiye to aghaTakA grahaNa na hoy| aghaTahI / kahiye tau ghaTakA grahaNa na hoya / ekahI zabdakari ekakAla doU kahai na jAya tAtai avaktavya hai // 4 // bahuri ghaTasvarUpakI mukhyatAkari kahyA jo vaktavya tathA yugapat na kahyA jAya tAkI mukhyatAkari ghaTa avaktaka kahyA prakArakari aghaTa avaktavya hai // 6 // bahuri taisai kramakAra doU kahe jAya yugapat kahe na jAya tAkAra ghaTa aghaTa avaktavya hai // 7 // aiseM yahu saptabhaMgI samyagdarzanAdika tathA jIvAdika padArthanivirSe dravyArthika paryAyArthika nayakA mukhyagauNabhedakAra lagAiye taba anaMta vastu tathA anaMta dharmake paraspara vidhiniSedhate anaMta saptabhaMgI hoya haiM / inihIkA sarvathA ekAMta abhiprAya hoya taba mithyAvAda hai|| ___bahuri vacanarUpa pramANasaptabhaMgI tathA nayasaptabhaMgI hoya hai // ihAM pramANaviSaya tau anaMtadharmAtmaka vastu hai| tahAM lol ekahI vastukA vacanakai sarvadharmanikI abhedavRttikAra tathA anyavastuke abhedake upacArakari pramANasaptabhaMgI hoya hai| bahuri / / .
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha . nayakA viSaya ekadharma hai tAte tisa dharmakI bhedavRttikari tathA anyanayakA vipaya jo anyadharma tAke bhedake upacArakAra nayasaptabhaMgI hoya hai| ihAM koI pUche, anekAMtahI hai aise bhI ekAMta Avai hai tava anekAMtahI kaise rahyA ? tAkA || uttara- yahu satya hai, jo anekAMta hai so bhI anekAMtahI hai| jAte pramANavacanakAra to anekAMtahI hai| nayavacanakArI ekAMtahI hai| aise ekAMtahI samyak hai jAte pramANakI sApekSA bhaI / bahuri jahAM nirapekSa ekAMta hai so mithyA hai| va casindi , ihAM koI kahai, anekAMta tau chalamAtra hai| palekI yukti vAdhanekU avalaMbana hai| tahA kahiye chalakA lakSaNa to arthakA nikA vikalpa upajAya pailekA vacana khaMDana karanA hai| so anekAMta aiseM naahii| jAte doya dharmakI pradhAna gauNakI apekSAkAra pAna vastu jaise hai taiseM kahai hai, yAmai chala kahAM ? bahuri koI kahai, doya pakSa sAdhanA tau saMzayakA kAraNa hai| tAkU kahiye, jo, saMzayakA svarUpa tau doU pakSakA nizcaya na hoya tahAM hai| anekAMtavirSe to doU pakSake vipaya pratyakSa nizcita haiN| tAteM saMgayake kAraNa naahii| bahuri virodhabhI naahii| jAteM nayakAra grahe je viruddhadharma tinikA mukhyagauNakayanake bhedateM sarvathA bheda nAhI hai| jaise ekahI purupavi pitApaNA putrapaNAM ityAdika virudvadharma haiM, tinike kahanekI mukhyagauNavivakSAkAra virodha nAhI taise ihAM bhI jAnanAM // ___ Age pramANanayanikari jANe je jIvAdika padArtha, tinike adhigamakA anya upAya dikhAvanekai Arthi sUtra kahe haiM // nirdezakhAmitvasAdhanAdhikaraNasthitividhAnataH // 7 // yAkA artha-nirdeza, svAmitva, sAdhana, adhikaraNa, sthiti, vidhAna ini chaha anuyogakari bhI samyagdarzana Adi tathA jIva Adi padArthanikA adhigama hoya hai // tahAM nirdeza to svarUpakA kahanAM / svAmitva kahiye adhipatipanAM sAdhana kahiye utpattikA kAraNa / adhikaraNa kahiye adhiSThAna AdhAra / sthiti kahiye kAlakA pramANa / vidhAna kahiye prakAra // aise inikA dvaMdvasamAsakari bahuvacanampa karaNa artha pramANanayakI jyoM jAnanAM / saMkSepate to adhigamakA upAya pramANanaya kahe / vahAra madhyamasthAnate zipyake Azayake vazakari ini nirdeza Adi anuyoganikAra kahanA / tahA kahA vastu hai ? kaunakai hai ? kAhekAra hai ? kaunavi hai, kitekakAla hai ? ke prakAra hai ? aise chaha prazna hote, inikA uttara kahanAM te nirdezAdika hai| udAharaNa- samyagdarzana kahA hai ? aise prazna hote tattvArthazraddhAna hai so samyagdarzana hai / athavA yAke nAma, sthApanA, dravya, bhAva kahane so nirdeza hai| bahuri samyagdarzana kaunakai hai ? aisA prazna hoteM sAmAnyara kAra tau jIvakai hai aisA kahanA //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ savArtha va cani kA pAna ___bahuri vizeSakAra kahanA taba gatike anuvAdakAra narakagAtavi sarvapRthvInimaiM nArakI jIvanikai paryAptakakai aupazamika kSAyopazamika hai / bahuri pahalI pRthvIvirSe paryAptaka aparyAptaka jIvanikai kSAyika aru kSAyopazamika hai / bahAra tiryaggativirSe tiryaca paryAptakakai aupazamika hoya hai| bahuri kSAyika kSAyopazamika paryAptaka aparyAptaka doUnihIkai hoya hai| bahuri tiryacaNIkai kSAyika nAhI hai / aupazamika kSAyopazAmaka paryAptakakaihI hoya hai / aparyAptakakai nAMhI hoya hai / siddhi / aisehI manuSyagativiSa paryAptaka aparyAptakakai kSAyika kSAyopazamika hai / bahuri aupazamika paryAptakahIkai hoya hai / bahuri TIkA manuSyaNIkai tInUhI haiN| so paryAptakahIkai hai aparyAptakakai nAMhI hai / bahuri yAkai kSAyikasamyaktva bhAva vedakarihI hai / a. 1 bahuri devagativirSe deva paryAptaka aparyAptakanikai tInUMhI hai| tahAM aupazamika aparyAptakakai cAritramohakA upazamakAra upazamazreNIvi maraNa karai tinikai dvitIyopazama hoya // yaha prathamopazama aparyAptamaiM kAhUkahI na hoya hai| bahuri bhavanavAsI vyaMtara jyotiSI devanikai aru inikI devAMganAke ara saudharma IzAnakI kalpavAsinI devAMganAnikai kSAyika tau hoyahI nAMhI / aru inikai paryAptakanikai aupazamika kSAyopazamika hai // bahuri iMdriyAnuvAdakari saMjJI paMceMdriyajIvanikai tInahI haiN| anyakai nAhI hai // bahuri kAyake anuvAdakari trasakAyikajIvanikai tInUMhI haiM anyakai nAMhI haiM // bahuri yogake anuvAdakAra mana vacana kAya tIhI yogakai tInUMhI haiN| ayogInakai kSAyikahI hai // bahuri vedake anuvAdakAra tInUMhI vedavAlekai tInahI haiM / vedarahitakai aupazamika kSAyikahI hai / bahuri kaSAyake anuvAdakari krodha mAna mAyA lobha cyAyoM kaSAyavAlekai tInUMhI haiM / kapAyarahitakai aupazamika kSAyika haiM // bahuri jJAnake anuvAdakAra mati Adi pAMcUMhI jJAnavAlekai sAmAnyakAra tInUMhI haiM / kevalajJAnInikai kSAyikahI hai // | bahuri saMyamake anuvAdakAra sAmAyikacchedopasthApanAsaMyamInikai tInUMhI hai| parihAravizuddhivAlekai aupazamika nAMhI hai, anya doya haiM / sUkSmasAMparAya yathAkhyAta saMyamInikai aupazamika kSAyika hai| saMyatAsaMyatakai aru asaMyatake tInUMhI haiM // bahuri darzanake anuvAdakari cakSu acakSu avadhidarzanavAlekai tInahI hai / kevaladarzanavAloMke kSAyikahI hai // lezyAke anuvAdakAra chahU lezyAvAloMkai tI, hoya haiM / lezyArIhatakai kSAyikahI hai // bahuri bhavyAnuvAdakAra bhavyakai tInahI haiM abhavyakai nAMhI hai // bahuri samyaktvake anuvAdakAra jahAM jo samyagdarzana tahAM sohI jAnanAM // bahAra saMjJIke anuvAdakAra saMjJAnika tInahI haiM / asaMjJInikai nAMhI hai| doUniteM rahitakai kSAyikahI hai // AhArakake anuvAdakari AhArakanikai tInUMhI haiN| anAhArakAnakai chadmasthakai tInahI haiM / kevalI samuddhAtasahitakai kSAyikahI hai // aise caudaha mArgaNAbhedakAra samyagdarzanakA svAmitva kahyA //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ nor TI kA 30 bahuri samyagdarzana kAhekara upajai hai ? aise pUchai yAkA sAdhana kahai haiM // tahAM sAdhana doya prakArakA hai| abhyaMtara, bAhya / tahAM abhyaMtara to darzanamohakarmakA upazama kSaya kSayopazama ye tIna haiN| bahuri bAhya nArakI jIvanikai tIsarI pRthivItAI to koI jIvakai jAtismaraNa hai, koIkai dharmakA zravaNa hai, koIkai tahAMsaMbaMdhI vedanAduHkha hai| bahuri cavathI pRthivIteM lagAya sAtamItAI jAtismaraNa aru vedanAkA anubhava ye doyahI kAraNa haiN| bahuri tiryacanikai koIkai jAtismaraNa | vacahai, koIkai dharmazravaNa hai, koIkai jinabiMbakA darzana hai| vahari manuSyanikabhI taiseMhI hai| vahari devanike koIkai jAtismaraNa nikA hai| koIkai dharmazravaNa hai| koIkai tIrthakarakevalInikA kalyANikAdikI mahimAkA darzana hai| koIkai devanikI RddhIkA dekhanA hai, so Anatakai pahalI sahasrArasvargatAI hai / bahuri Anata prANata AraNa acyutani: devaRdvidarzanavinAM anya tIna kAraNa haiN| bahuri navagraiveyakavAsInikai keIkai jAtismaraNa hai, keIkai dharmazravaNa hai| bahuri anudiza anuttara vimAnavAsInikai yahu kalpanA nAhI hai / tahAM samyagdarzanavAlehI upajai haiM // bahuri samyagdarzanakA adhikaraNa kahA hai ? aise pUcha kahai hai / adhikaraNa doya prakAra hai / vAhya abhyaMtara / tahAM abhyaMtara to svasvAmisaMbaMdhakai yogya AtmAhI hai / jAte kArakanikI pravRtti vivakSAte hai / bahuri vAhya adhikaraNa eka rAjU coDI codA rAjU uMcI lokanADI hai / samyagdarzana sanADIhImeM pAIe hai // bahuri samyagdarzanakI sthiti ketI hai ? aise pUcha; kahai hai / aupazamikakI jaghanya utkRSTa aMtarmuhUrtakI hai kSAyikakI saMsArI jIvakai jaghanya aMtarmuhUrtakI, utkRSTa tetIsa sAgara ara aMtarmuhUrta adhika ATha varSa ghATI doya koDi pUrva adhika hai / ama muktajIvakai sAdi anaMta kAla hai / vahari AyopazamikakI jaghanya aMtarmuhUrta utkRSTa chyAsaThi sAgaropamakI hai // bahuri samyagdarzana kete prakAra hai ? aise pUcha kahe haiN| tahAM sAmAnyateM tau samyagdarzana eka hai / vahuri nisargaja adhigamaja bhedateM doya prakAra hai / bahuri aupazamika-sAyika-kSAyopazamika-bhedate tIna prakAra hai| aise zabdateM tau saMkhyAtabheda hai // vahari arthate asaMkhyAta tathA anaMta bheda ho hai / te zraddhAtA zraddhAna karaneyogya vastuke bhedateM jAnane // aise vidhAna kahyA // aiseM nirdezAdikakI vidhi jJAnacAritravi bahAra jIva Adi padArthanivi Agamakai anusAra lagAvaNI // ____ ihAM vizepa kahiye haiN| ye nirdezAdika zrutapramANake vizeSa vyavahAra azuddhadravyArthikakU kayA hai| so zabdAtmaka tathA jJAnAtmaka doUhI prakAra jAnaneM / inita adhigama jIvAdikakA hoya hai|| bahari koI anyavAdI kahai- vastukA / svarUpa tau vacanagocara nAhI, nirdeza kAhekA kariye ? tAkU kahiye- yaha terA kahanA satya hai kI nAhI ? jo kahegA 2 satya hai tau vastUkA kahanA bhI satya hai| bahAra kahegA merA kahanA bhI asatya hai, to kAhedUM khai| asatya' kauna aMgI
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca 15 kAra karegA ? bahuri koI vAdI kahai, kAhukai kAhUkA saMbaMdha nAhI, tAteM koIkA koI svAmI nAhI, tAteM svAmitva kahanA ayukta hai| hai| tALU kAhiye-jo, saMbaMdha na hoya to sarvavyavahArakA lopa hoya / tAteM kathaMcit saMbaMdha pramANasiddha hai| tahAM dravya kSetra kAla bhAvakI pratyAsatti kahiye nikaTatAkA vizepa hai, so saMbaMdha hai| tahAM koI paryAyake koI paryAyakari smvaayteN| nikaTatA hai| tALU dravyapratyAsatti kahiye / jaise smaraNake ara anubhavakai eka AtmAvipaiM samavAya hai| aiseM na hoya tau sarvArtha jAkA anubhava pUrva hoya tAhIkA smaraNa kaise hoya ? bahuri vagulAkI paMktIkai ara jalakai kSetrapratyAsatti hai / vahuri sahacara nikA TIkA je samyagdarzana jJAnasAmAnya tathA zarIravik jIva ara sparzavizeSa tathA pahalI pIche udaya hoya aise bharaNI kRttikA pAna nakSatra tathA kRttikA rohiNI nakSatra inikai kAlapratyAsatti hai / tathA gaU gavayakA ekarUpa tathA kevalIsiddhake kevalajJAna / 31 ekasvarUpapaNAM aise bhAvapratyAsatti hai so yahu pratyAsatti hai, so hI saMbaMdha hai| yAmeM bAdhA nAMhI / tAteM jo saMbaMdha hai| sohI svAmIpaNAMkI siddhi karai hai / bahuri yahu saMbaMdha hai so hI kAryakAraNabhAvakI siddhi karai hai / aiseM na hoya tau| mokSakA upAyAdika sarvavyavahArakA lopa hoya / tAteM sAdhana bhI pramANasiddha hai| bahuri AdhAra-AdheyabhAva dravyaguNAdikakA prasiddha hI hai / bahuri sthiti hai so bhI pramANasiddha hai / sarvathA kSaNasthAyIhI tattvakU mAne sarvavyavahArakA lopa hoya / aiseMhI vidhAna pramANasiddha hai| jo ekaprakArahI vastu mAniye to pratyakSa aneka vastu hai te kaise lopa kariye ? ara pratyakSakU asatya mAniye taba zUnyatAkA prasaMga Avai / tAtai nirdeza Adikari jIva Adi padArthanikA adhigama karanA // ihAM udAharaNa- nizcaya vyavahAra tau naya, aru doU yugapat pramANa inikari karaNAM, tahAM nizcayanaya tau ihAM evaMbhUtakU kahyA hai / bahuri vyavahAra azuddha dravyArthikakU kahyA hai / tahAM nizcayanayateM tau anAdipAriNAmika jo caitanyarUpa jIvatattva, tAkari pariNamatA hoya, tAvU jIva kahiye / bahuri vyava - hAranayakari aupazamika Adi cyAri bhAvasvarUpa jIvakaM kahai haiM / bahAra nizcayateM to apane caitanya pariNAmakA svAmI hai // vyavahArateM cyAyoM bhAvanikA svAmI hai / bahAra nizcayateM to jIvatvapariNAmakA sAdhana hai / vyavahArateM cyAyoMhI bhAvanikA sAdhana hai / bahuri nizcayateM apane pradezanikai AdhAra hai / vyavahArateM zarIrakai AdhAra hai / bahuri nizcayateM jIvana samayasthiti hai / vyavahArateM doya samaya Adi sthiti hai tathA anAdi sAMta sthiti hai / bahuri nizcayateM anaMta vidhAna hai / vyavahArateM nAraka Adi saMkhyAta asaMkhyAta anaMta vidhAna hai / bahuri pramANate doU nayakA samudAyarUpa Mol svabhAva hai / ityAdi jIvAdi padArthanivirSe AgamateM avirodha nirdezAdikA udAharaNa jAnanAM //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ *.ooooo sarvArtha vaca ma TIkA / Agai, kahyA inihIMkari jIvAdikakA adhigama hoya hai, ki aura bhI adhigamakA upAya hai ? aise pUcha kahai haiM ki || 16 aura bhI hai, aisA sUtra kahai haiM // satsaGkhyAkSetrasparzanakAlAntarabhAvAlpabahutvaizca // 8 // yAkA artha- sat, saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, aMtara, bhAva, alpabahutva ini ATha anuyoganikari bhI jIvAdika || nikA padArthanikA adhigama hoya hai // tahAM sat aisA astitvakA nirdeza hai / sat zabda prazaMsAdikavAcI bhI hai, so ihAM na 2 leNAM / bahuri saMkhyA bhedanikI gaNanA hai / kSetra nivAsaku~ kahiye so vartamAnakAlakA leNA / sparzana trikAlagocara hai / vahuri kAla nizcayavyavahArakari doya prakAra hai, tAkA nirNaya Agai kahasI / bahuri aMtara virahakAlakU kahiye / bhAva aupazamika Adi svarUpa hai / alpavahutva paraspara apekSAkari thorA ghaNAM vizepakI pratipatti karanA / ina ATha anuyoganikari samyagdarzanAdika bahuri jIvAdika padArthanikA adhigama jAnanAM // ihAM prazna- jo, pahale sUtramaiM nirdezakA 18 grahaNa hai tAhIta satkA grahaNa siddha bhayA / bahuri vidhAnake grahaNate saMkhyAkI prApti bhaI / adhikaraNake grahaNate / / sparzanakA jJAna hoya hai / sthitike grahaNate kAlakA grahaNa AyA / bhAvakA grahaNa nAmAdi nikSepavi 16 haihI / pheri inikA grahaNa ina sUtra meM kauna arthi kiyA ? tAkA samAdhAna AcArya kahai haiM- jo; yaha to satya hai / pahale sUtrateM siddha to hoya hai / paraMtu tattvArthakA upadeza bhedakAra dIjiye hai / so ziSyake AzayateM hai / jAte keI ziSya tau saMkSeparucivAle hai thoremeM bahuta samajhe / bahuri keI ziSya vistArarucivAle haiM, bahuta kahai samajheM / bahuri keI ziSya madhyamarucivAle haiM, bahutasaMkSepate bhI nAhI samajheM / vahuta vistAra kiye bhI nAhI samajheM / bahuri satpurupanikai kahanekA prayAsa hai so sarvahI prANInike upakArakai artha hai| yAta adhigamakA upAya bhedakAra kayA hai / jo aise na kahai to pramANanayAnakAra hI adhigamakI siddhi ho hai| anya kahanA niSprayojana Thaharai / tAteM bhedakAra kahanAM yukta hai| tahAM jIvadravyakU AzrayakAra sat Adi anuyoga dvAra nirUpaNa kariye haiM / jIva haiM te codaha guNasthAnanivi vyavasthita hai / tinike nAma- 1 mithyAdRSTi / 2 sAsAdanasamyagdRSTi / 3 samyamithyAdRSTi / 4 asaMyatasamyagdRSTi / 5 saMyatAsaMyata / 6 pramatasaMyata / 7 apramattasaMyata / 8 apUrvakaraNa guNasthAnavi upazamaka kSapaka / 9 anivRtti vAdara sAMparAyasthAnavi upazamaka kSapaka / 10 sUkSmasAparAyasthAnavi upazamaka kSapaka / 11 upazAtakapAya vItarAga chadmastha / 12 kSINakapAya vItarAgachadmastha / 13 sayogakevalI / 14 ayogakevalI / aise caudaha guNasthAna jAnane / vahari inita
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TI kA a. 1 jIvasamAsa saMjJA bhI kahI hai / so inike nirUpaNAke artha caudaha mArgaNAsthAna jAnane / tinike nAma- gati 4 / iMdriya 5 / kAya 6 / yoga 15 / veda 3 / kaSAya 25 / jJAna 8 / saMyama 7 / darzana 4 / lezyA 6 / bhavya 2 / samyaktva 6 / saMjJI 2 / AhAraka 2 | aisai // tahAM satprarUpaNA doya prakAra hai / sAmAnyakari, vizeSakari / tahAM sAmAnyakari tau guNasthAnaviSai kahiye / vizeSaaft mArgaNAvi kahiye / tahAM prathama hI sAmAnyakari tau mithyAdRSTi satrUpa hai / sAsAdana samyagdRSTi satsvarUpa hai / aiseM caudahahI guNasthAna satsvarUpa kahane / bahuri vizeSakari gatike anuvAdakari narakagativiSai sarva pRthivIniviSai Adike cyAri guNasthAna haiM bahuri tiryaca gativiSai cyAri Adike saMyatAsaMyatakari adhika aiseM pAMca haiM / manuSyagatifa caudI haiM / devagativiSai narakavat cyAri haiM // bahuri iMdriya anuvAdakArI ekeMdriyateM lagAya caturiMdrayaparyaMta eka mithyAdRSTiguNasthAna hai / paMceMdriyaviSai caudahahI hai // bahuri kAyake anuvAdakArI pRthivIkAya Adi vanaspatiparyanta pAMca sthAvarakAyaviSai eka mithyAdRSTiguNasthAnahI hai / kAyavi caudahahI haiM // yogakai anuvAdakari mana vacana kAya tInUMhI yogaviSai teraha guNasthAna haiM / tAteM AgeM caudahavA ayogakevalI maiM yoga nAMhI hai // vedake anuvAdakAra tInUMhI vedanimaiM mithyAdRSTi lagAya anivRttivAdaratAMI nava guNasthAna haiM / vedarahita guNasthAna anivRttibAdarateM lagAya ayogakevalIparyata chaha guNasthAna haiM / ihAM anivRtti vAdarasAMparAyake chaha bhAga kIye / tahAM tIna bhAga Adi maiM veda hai / aMtake tIna bhAga vedarahita / tAtaiM doU jAyagA giNyA // kapAyake anuvAdakara kodha-mAna- mAyAvidhai tau mithyAdRSTi Adi anivRttibAdarasAMparAyatAMI nava guNasthAna haiM / lobha kapAyaviSai tehI sUkSmasAMparAya adhika daza guNasthAna haiM / bahuri kaSAyarahita upazAMtakaSAyateM lagAya ayogakevalItAMI cyAri guNasthAna haiM | jJAnake anuvAdakAra mati - ajJAna, zruta- ajJAna vibhaMga ini tInavirSe mithyAdRSTi sAsAdanasamyagdRSTi haiM / mati zruta avadhi ina tIna jJAnaniviSai asaMyatasamyagdRSTi Adi kSINakaSAyaparyaMta nava guNasthAna hai / manaHparyaya jJAnavirSe pramattasaMyata Adi kSINakaSAyaparyata sAta guNasthAna haiM / kevalajJAnaviSai sayogakevalI ayogakevalI doya guNasthAna haiM / saMyamake anuvAdakari saMyamI tau pramatta Adi ayogakevalItAMI / tahAM sAmAyika chedopasthApanazuddhi saMyamI tau pramatta va canikA uu pAna 33
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAna sayaMta Adi anivRttibAdarasAMparAya guNasthAnatAI cyAri haiN| parihAravizuddhisaMyamI apramatta hai, pramattasaMyata bhI haiN| sUkSmasAMparAyazuddhisaMyamI eka sUkSmasAMparAyasthAnahI hai / yathAkhyAtavihArazuddhisaMyamI upazAMtakapAya Adi ayogakevalItAI cyAri guNasthAna haiN| saMyatAsaMyata eka saMyatAsaMyata guNasthAnavihI hai| asaMyata, mithyAdRSTi Adi cyAri guNasthAna AdikavihI hai // sarvArtha vaca____darzanake anuvAdakAra cakSuacakSu darzanavi mithyAdRSTi Adi kSINakapAyaparyaMta vAraha guNasthAna hai / avadhidarzanavi asaMyatasamyagdRSTi Adi kSINakapAyaparyaMta nava guNasthAna haiM kevaladarzanavi5 sayogakevalI ayogakevalI haiN|| lezyAke anuvAdakAra kRSNa nIla kApota lezyAvipa mithyAdRSTi Adi asaMyata samyagdRSTIparyanta hai / teja padmalezyAvi mithyAdRSTi Adi apramattaparyanta sAta hai / zuklalezyAvi mithyAdRSTi Adi sayogakevalIparyata teraha haiN| lezyArahita ayogakevalI hai // bhavyake anuvAdakAra bhavyavi caudahahI haiN| abhavyavi AdikA ekahI hai| samyaktvake anuvAdakAra kSAyikasamyaktvavipeM asaMyatasamyagdRSTyAdi ayogakevalIparyaMta gyAraha hai / sAyopazamikasamyaktvavipeM asaMyatasamyagdRSTyAdi apramattaparyata cyAra haiM / aupagamikasamyaktvavipai asaMyatasamyagdRSTi Adi upazAMta kapAyaparyata ATha hai / sAsAdanasamyagdRSTi samyamithyAdRSTi mithyAdRSTi apane apane guNasthAna haiM // saMjJIke anuvAdakari saMjJIkevi AditeM lagAya bAraha guNasthAna haiM / asaMjJIkevi eka mithyAdRSTihI hai / doUteM rahita sayogakevalI ayogakevalI hai // AhArakake anuvAdakari AhArakavi mithyAdRSTi Adi sayogakevalIparyaMta teraha haiM / anAhArakavi vigrahagativi mithyAdRSTi sAsAdanasamyagdRSTi asaMyatasamyagdRSTi e tIna guNasthAna haiM / samudghAtasahita sayogakevalI hai ara ayogakevalI hai bahari siddhaparameSTI hai te atItaguNasthAna haiN| aise satkI pramapaNA to kahI // aba saMkhyAprarUpaNA kahiye haiM / so bhedanike gaNanALU saMkhyA kahiye haiM / so doya prakAra / sAmAnyakari guNasthAna vi, vizepakari mArgaNAnivi / tahAM sAmAnyakari mithyAdRSTi jIva tau anaMtAnaMta haiM / sAsAdanasa jIva to anaMtAnaMta haiM / sAsAdanasamyagdRSTi samyamithyA- 12 2 dRSTi asaMyatasamyagdRSTi saMyatAsaMyata palyake asaMgvyAtavai bhAgaparimANa haiN| pramattasaMyata pRthaktva koDisaMkhyA haiM / ihAM pRthaktva aisI AgamameM saMjJA hai / so tIna koDIkai upari navakoDIkai nIce jAnanI / te 59398206 hai / aprmtthai| saMyatasaMkhyA hai te pramattasaMyatanitai Adhe haiM / te 29699103 hai / bahuri cyAri upazamazreNIvAle pravezakAra to eka
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ va ca sarvArtha siddhi pAna A athavA doya tIna Adi utkRSTa covanatAI haiM / bahuri inikA sarvakAlake bhele hoya tava saMkhyAta haiN| eka guNasthAnake 299 / cyArinike joDiye tava 1196 hAya / cyAri kSapaka zreNIvAle bahuri ayogakevalI pravezakari eka doya tIna : | Adi utkRSTa ekaso AThatAI apanAM apanAM kAlake bhele hoya taba saMkhyAta hoya / eka guNasthAnameM 598 / pAMca guNasthAnake joDiye taba 2990 hoya / sayogakevalI pravezakari eka doya tIna Adi utkRSTa ekaso AThatAI hai / yA guNasthAnake bhele hoya taba pRthaktva lAkha hoya hai te 898502 hoya / aiseM pramattasaMyatate lagAya ayogakevalIparyata nikA TI kA | sarvasaMyamI joDiye tava navakoDi tIna ghATi hoya haiM / 89999997 // II bahAra vizepakAra gatike anuvAdakari narakagativipeM pahalI prathivIvi nArakI jIva mithyAdRSTi asaMkhyAta jagacchreNI parimANa haiM / so jagat pratarake asaMkhyAtavai bhAga haiM / bahuri dUsarI pRthivIteM lagAya sAtamItAI mithyAdRSTi zreNIkai asaMkhyAtavai bhAga parimANa haiM / so asaMkhyAtavAM bhAga asaMkhyAta koDi yojanake pradeza hoya tete jAnane / bahuri sarvahI pRthivInivi sAsAdanasamyagdRSTi samyamithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTi palyopamakai asaMkhyAtavai bhAga parimANa haiM / bahuri tiryacagativirSe tiryacajIva mithyAdRSTi anaMtAnaMta haiN| sAsAdanasamyagdRSTi Adi saMyatAsaMyatatAI bhAga parimANa haiN| manuSyagativi manuSya mithyAMdRSTi zreNIkai asaMkhyAtavai bhAga haiM / so asaMkhyAtavA bhAga asaMkhyAtakoDi yojanake pradezamAtra jAnanAM / sAsAdanasamyagdRSTi Adi saMyatAsaMyatatAI saMkhyAta haiM / te sAsAdanavi bAvana koDi haiM / mizravi ekaso cyAri koDi hai / asaMyata sAtasaiM koDi haiM saMyatAsaMyata teraha koDi haiN| bahuri pramattasaMyata / AdikI saMkhyA sAmAnyokta kahiye guNasthAnanimeM kahI so saMkhyA jAnanI // devagativi deva mithyAdRSTi asaMkhyAta zreNI parimANa haiM / so pratarake asaMkhyAtavai bhAga haiM / sAsAdanasamyagdRSTi samyamithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTi palyopamake asaMkhyAtavai bhAgaparimANa haiM // ____ iMdriyake anuvAdakari ekeMdriya mithyAdRSTi anaMtAnaMta haiM / vIMdriya trIMdriya caturiMdriya asaMkhyAta zreNIparimANa haiM / so pratarake asaMkhyAtavai bhAga haiM / paMceMdriyavi mithyAdRSTi asaMkhyAta zreNIparimANa haiM / so pratarakai asaMkhyAtavai bhAga haiN| sAsAdanasamyagdRSTi Adi ayogakevalIparyaMta guNasthAnavat saMkhyA jAnanI // ___ kAyake anuvAdakari pRthivIkAyika apkAyika tejaskAyika vAyukAyika asaMkhyAtaloka parimANa haiM / vanaspatikAyika anaMtAnaMta haiN| trasakAyikakI saMkhyA paMceMdriyavat jAnanI // ___ yogakA anuvAdakari manoyogI vacanayogI mithyAdRSTi asaMkhyAtazreNIparimANa haiM / te pratarakai asaMkhyAtavai bhAga haiM /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vaca TIkA kAyayogInivi mithyAdRSTi anaMtAnaMta haiM / tInUM yogavAle sAsAdanasamyagdRSTi Adi saMyatAsaMyatatAI tau palyake asaM-101 8 khyAtavai bhAgaparimANa haiN| pramattasaMyata Adi sayogakevalItAI saMkhyAta haiM / ayogakevalI guNasthAnavat saMkhyA // vedake anuvAdakAra strIveda purupavedavAle mithyAdRSTi asaMkhyAtazreNI parimANa haiM / pratarakai asaMkhyAtavai bhAga haiN| .. napuMsakavedI mithyAdRSTi anaMtAnaMta hai / bahuri strIvedI napuMsakavedI sAsAdanasamyagdRSTi Adi saMyatAsaMyatatAI guNasthAnavat siddhi saMkhyA hai / pramattasayata Adi anivRttivAdarasAMparAyatAI saMkhyAta haiN| purupavedI sAsAdanasamyagdRSTi saMyatAsaMyatatAI nikA guNasthAnavat saMkhyA hai| prabhattasaMyata Adi anivRttivAdarasAMparAyatAI guNasthAnavat saMkhyA hai| vedarahita anivRttivAda- pAna rasAMparAya Adi ayogakevalItAI sAmAnyokta kahiye guNasthAnavat saMkhyA hai| kapAyake anuvAdakari krodhamAnamAyAvi mithyAdaSTi Adi saMyatAsaMyatatAI guNasthAnavat saMkhyA hai| pramattasaMyata Adi anivRttivAdarasAMparAyatArDa saMkhyAta haiM / lobhakapAyavAlekA pahalai kahyA sohI anukrama hai / vizepa yaha, jo, sUkSmasAMparAyasaMyatakA guNasthAnavat saMkhyA hai / kapAyarahita upazAMtakapAya Adi ayogakevalItAI guNasthAnavat saMkhyA hai // jJAnaka anuvAdakAra mati- ajJAna zruta-ajJAnavAle mithyA dRSTi sAsAdanasamyagdRSTi Adi guNasthAnavat saMkhyA hai| vibhaMgajJAnI mithyAdRSTi asaMkhyAtazreNIparimANa haiN| te pratarake asaMkhyAtavai bhAga haiN| sAsAdanasamyagdRSTi palyopamakai asaMkhyAtavai bhAga haiM / matizrutajJAnI asaMyatasamyagdRSTi Adi kSINakapAyatAI guNasthAnavat saMkhyA hai / avadhijJAnI asaMyatasamagdRSTi Adi saMyatAsaMyatatAI guNasthAnavat saMkhyA hai| pramattasaMyata Adi kSINakapAyatAI saMkhyAta haiM / manaHparyayajJAnI pramattasaMyata Adi kSINakapAyatArDa saMkhyAta haiM / kevalajJAnI ayogI sayogI guNasthAnavat saMkhyA hai // ___saMyamake anuvAdakAra sAmAyikacchedopasthApanAzuddhisaMyaMta pramattaAdi anivRttivAdarasAMparAyatAI guNasthAnavat saMkhyA hai / parihAravizuddhisayata pramatta apramatta saMkhyAta haiM / sUkSmasAMparAyazuddhisaMyata yathAkhyAta vihArazuddhisayata saMyAtAsaMyata asaMyatakI guNasthAnavat saMkhyA hai // ___ darzanake anuvAdakari cakSurdarzanavAle mithyAdRSTi asaMkhyAtazreNIparimANa haiM / te pratarakai asaMkhyAtavai bhAga haiM / acakSurdarzanavAle mithyAdRSTi anaMtAnaMta haiM / doUhI sAsAdanasamyagdRSTi Adi kSINakapAyatAI sAmAnyokta kAhiye guNa-18 sthAnavat hai / avadhidarzanavAle avadhijJAnivat haiM / kevaladarzanavAle kevalajJAnIvat haiM // - lezyAke anuvAdakari kRSNa-nIla-kApotalezyAvAle mithyAiSTi Adi asaMyatasamyagdRSTitAI guNasthAnavat saMkhyA hai| pItapadmalezyAvAle mithyAdRSTi Adi saMyatAsaMyatatAI strIvedavat hai| pramatta apramatta saMyata saMkhyAta haiN| zuklalezyAvAle
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca / mithyAdRSTi Adi saMyaMtAsaMyatatAI palyopamake asaMkhyAtavai bhAga haiM / pramatta apramatta saMyata saMkhyAta haiM apUrvakaraNa Adi / sayogakevalItAI guNasthAnavat saMkhyA hai / alezyAvAlA guNasthAnavat saMkhyA hai // bhavyake anuvAdakAra bhavyavi mithyAdRSTi Adi ayogakevalIparyata guNasthAnavat saMkhyA hai| abhavya anaMta haiN|| samyaktvake anuvAdakAra kSAyikasamyaktvavirSe asaMyatasamyagdRSTi palyakai asaMkhyAtavai bhAga haiN| saMyatAsaMyata Adi savArtha upazAMtakaSAyaparyaMta manuSya saMkhyAta haiM / cyAri kSapaka zreNIvAlA sayogakevalI ayogakevalI guNasthAnavat hai / kSAyopasiddhi nikA TIkA zamika samyagdRSTivirSe asaMyatasamyagdRSTi Adi apramattatAI guNasthAnavat hai / aupazamikasamyaktvavirSe asaMyatasamyagdRSTi pAna asaMyatAsaMyata palyopamake saMkhyAtavai bhAga haiM / pramattApramatta saMyata saMkhyAta haiM / cyAri aupazamika guNasthAnavat saMkhyA hai / sAsAdanasamyagdRSTi samyamithyAdRSTi mithyAdRSTi guNasthAnavat saMkhyA hai // saMjJIke anuvAdakari saMjJAvi mithyAdRSTi Adi kSINakapAyaparyata cakSurdarzanivat saMkhyA hai / asaMjJI mithyAdRSTi anaMtAnaMta haiM / doUrahita guNasthAnavat saMkhyA hai // AhArakake anuvAdakAra AhArakanivirSe mithyAdRSTi Adi sayogakevalIparyata guNasthAnavat saMkhyA hai / anAhArakanivirSe mithyAiSTi sAsAdanasamyagdRSTi asaMyata samyagdRSTi guNasthAnavat saMkhyA hai| sayogakevalI saMkhyAta haiN| ayogakevalI guNasthAnavat saMkhyA hai| aisai saMkhyAkA nirNaya kIyA // ___aba kSetraprarUpaNA kahiye haiN| tahAM kSetra doya prakAra hai / sAmAnyakari guNasthAnanikA vizepakAra mArgaNAkA / tahAM sAmAnyakari mithyAdRSTinikA sarvaloka kSetra hai| sAptAdanasamyagdRSTi Adi ayogakevalIparyaMtanikA lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai / sayogakevalInikA lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai / athavA samuddhAtake pratara apekSA lokake asaMkhyAta bahubhAga hai / pUraNa apekSA sarvaloka hai // vizepakAra gatike anuvAdakari narakagativi4 sarva pRthivInivirSe nArakonikA cyAra guNasthAnavirSe lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai| tiryacagativiSa tiryacanikA mithyAdRSTi Adi saMyatAsaMyatatAI guNasthAnavat kSetra hai| manuSyavi manuSyanikA mithyAdRSTi Adi sayogakevalIparyatanikA lokakai asaMkhyAtavai bhAga hai / sayogakevalI1/nikA guNasthAnavat kSetra hai / devagativirSe devanikA cyAri guNasthAnavirSe lokakai asaMkhyAtavai bhAga hai / iMdriyake anuvA dakari ekeMdriyanikA kSetra sarvaloka hai| vikalatrayakA lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai| paMceMdriyanikA manuSyavat hai / ihAM koI pUcha, manuSya tau aDhAI dvIpamaiMhI upaje haiM / paMceMdriya trasanADImeM upaje haiM / manuSyavat kaise kahyA ? tAkA samAdhAna paMceMdriya keteka inike upajanake ThikANehI upaja haiN| sarvatra trasanADImaiM nAMhI upajai haiN| tAteM lokakA asaMkhyAtavA bhAgahI hai| 2
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA 1002999999 va canikA pAna kA 38 kAyake anuvAdakari pRthivIkAyika Adi vanaspatiparyatakA sarvaloka kSetra hai| trasakAyikakA paMceMdriyavat kSetra hai| yogakA anuvAdakAra vacana manoyogavAle mithyAdRSTi Adi sayogakevalIparyatanikA lokakai asaMkhyAtavA bhAga hai| kAyayogInikA mithyAdRSTi Adi sayogakevalIparyatanikA ara ayogakevalInikA guNasthAnavat kSetra hai / vedake anuvAdakari strIpurupavedInikA mithyAdRSTi Adi anivRttivAdaraparyaMtanikA lokake asaMkhyAtavA bhAga hai| napuMsakavedanikA mithyAdRSTi Adi anivRttivAdaraparyaMtanikA aru vedarahitanikA guNasthAnavat kSetra hai // kapAyake anuvAdakAra krodha mAna mAyA kapAyavAlenikA ara lobha kapAyavAlenikA mithyAdRSTi Adi anivRttivAdaraparyaMtanikA ara sUkSmasAMparAyInikA ara kapAyarahitanikA guNasthAnavat kSetra hai // kA jJAnake anuvAdakari matiajJAna zrutaajJAnavAlenikA mithyAdaSTi sAsAdanasamyagdRSTivAlenikA guNasthAnavat kSetra hai| vibhaMgajJAnInikA mithyAdRSTi sAsAdanasamyagdRSTinikA lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai| mati-zruta-avadhijJAnInikA asaMyatasamyagdRSTi Adi kSINakapAyaparyaMtanikA ara manaHparyayajJAnInikA pramattasaMyata Adi kSINakapAyaparyatanikA ara kevalajJAnI ayogInikA guNasthAnavat kSetra hai| saMyamake anuvAdakAra sAmAyika cchedopasthApanazuddhi saMyatanikA cyAri guNasthAnanikA ara parihAravizuddhisaMyata pramatta apramattanikA ara sUkSmasAMparAya zuddhasaMyatanikA ara yathAkhyAta vihArazuddhasaMyatakA cyAri guNasthAnanikA ara saMyatAsaMyatakA ara asaMyatake cyAri guNasthAnanikA guNasthAnavat kSetra hai / / darzanake anuvAdakari cakSurdarzanavAlenikA mithyAdRSTi Adi kSINakapAyaparyaMtanikA lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai / acAdarzanavAlenikA mithyAdRSTi Adi kSINakapAyaparyatanikA guNasthAnavat kSetra hai / avadhidarzanavAlenikA avadhijJAnIvat hai| kevaladarzanavAlenikA kevalajJAnIvat hai // leNyAke anuvAdakari kRSNa-nIla-kApotalezyAvAlenikA mithyAdRSTi Adi asaMyatasamyagdRSTiparyatanikA guNasthAnavat kSetra hai| pIta - padmalezyAvAlenikA mithyAdRSTi Adi apramattasaMyatapayaMtanikA lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai| zuklalezyAbAlenikA mithyAdRSTi Adi kSINakapAyaparyatanikA lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai / sayogakevalInikA ara lezyArahita ayogakevalInikA guNasthAnavat kSetra hai // bhavyake anuvAdakari bhavyanikA caudahahI guNasthAnakA sAmAnyokta kahiye guNasthAnavat kSetra hai / abhavyanikA sarvaloka hai //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ . vacanikA pAna samyaktvake anuvAdakari kSAyikasamyagdRSTinikA asaMyatasamyagdRSTi Adi ayogakevalIparyatanikA ara kSAyopazamikasamyagdRSTinikA asaMyatasamyagdRSTi Adi apramattasaMyataparyatanikA ara aupazamikasamyagdRSTinikA asaMyatasamyagdRSTi Adi upazAMtakaSAyaparyatanikA ara sAsAdanasamyagdRSTinikA ara samyamithyAdRSTinikA ara mithyAdRSTinikA guNasthAnavat kSetra hai| saMjJIke anuvAdakari cakSurdarzanavat to saMjJAnikA kSetra hai / ara asaMjJAnikA sarvaloka hai / tina doUnita rahitasarvArtha nikA guNasthAnavat kSetra hai // siddhi TIkA ___AhArakake anuvAdakari AhArakanikA mithyAdRSTi Adi kSINakaSAyaparyaMtanikA guNasthAnavat kSetra hai / sayoga / kevalInikA lokakai asaMkhyAtavai bhAga hai / anAhArakanikA mithyAdRSTi sAsAdanasamyagdRSTi asaMyatasamyagdRSTi ayogakevalI18 nikA guNasthAnavat kSetra hai / sayogakevalInikA lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai / ara pratara apekSA ara pUraNa apekSA sarvaloka hai / aiseM kSetrakA nirNaya kIyA // AgeM sparzana kahiye haiM / tahAM lokake eka eka rAjU ghanarUpa khaMDa kalpiye taba tInasai tiyAlIsa rAjU hoya / tAvirSe jIva sparzana karai hai / so cyAri prakAra hai / svasthAnavihAra apekSA, parasthAnavihAra apekSA, mAraNAMtikasamuddhAta apekSA, utpAda apekSA / so kahiye haiM / so prarUpaNA doya prakAra hai / sAmAnyakari guNasthAnanivirSe, vizeSakari mArga NAniviNe / tahAM prathamahI sAmAnyakari mithyAdaSTinikari sarva loka sparziye hai / sAsAdanasamyagdRSTinikAra lokakA asN| khyAtavA bhAga svasthAnavihArakI apekSA hai / ara parasthAnavihAra apekSA sAsAdanavartI deva tIsarI pRthivItAI vihAra karai so doya rAjU to e bhaye / ara acyutasvargatAI UparI vihAra karai tAteM chaha rAjU e bhye| aise ATha rAjU spshaiN| / aise inikU ATha caturdaza bhAga khe| tahAM sanADI codaha rAjU hai / so tInase tiyAlIsa bhAgamaiM caudaha bhAga liye, tinimaisUM ATha bhAga tathA dvAdaza bhAga kahe, tahAM tetA rAjU jAnanAM / ihAM sAsAdanamaiM bAraha bhAga bhI kahe haiM, 2 te mAraNAMtika apekSA haiM / so sAsAdanavAlA sAtavI pRthivIvinA chaThI pRthivIta mAraNAMtika karai sau madhyalokamaiM Avai, so pAMca rAjU to ye bhaye / aru madhyalokatai bAdarapRthivIkAyikAdivirSe sAsAdanavAlA upajai taba mAraNAMtika samuddhAtakari lokakA aMtatAMI sparza, so sAta rAjU ye bhaye / aiseM bAraha rAjU sparza hai / so dezona kahiye kachU ghATi sparza hai / bahuri samyamithyAdRSTinikari ara asaMyatasamyagdRSTinikari lokakA asaMkhyAtavA bhAga spazIye hai / athavA caudaha bhAgamaitUM ATha bhAga kachu ghATi spIye hai / so acyutadevatA parasthAnavihAra apekSA hai / bahuri saMyatAsaMyatavAlekA lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparza hai / athavA caudaha bhAgamaisU chaha bhAga kachu ghATi hai / ihAM acyutasvargamaiM upajai so
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ A rAvacanikA kA pAna 40 15) mAraNAMtika samuddhAta karai, tAkI apekSA hai / bahuri pramattasaMyata Adi ayogakevalIparyaMtanikA kSetravat sparzana hai // vizeSakari gatikA anuvAdakari prathamapRthivIvi nArakonikai cyAri guNasthAnavAlekai lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparza hai| dUsarIteM lagAya chaThI pRthivItAIke nArakonika mithyAvRSTinikai sAsAdanasamyagdRSTInikai lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparza hai / ara codaha bhAgamaitUM eka bhAga doya bhAga tIna bhAga cyAri bhAga pAMca bhAga kachU ghATi hai| yahU mArasavAtha NAMtika apekSA hai / samyamithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTinikai lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparza hai / bahAra sAtamI pRthivITI kA vAle mithyAdRSTinikai lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai / ara chaha bhAga dezona codaha bhAgamaisUM hai so mAraNAMtika apekSA hai / bahuri tIna guNasthAnavAlekai lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai / vahuri tiryacagativi tiryaMcamithyAdRSTinikai sarvaloka hai| sAsAdanasamyagdRSTinikai lokakai asaMkhyAtavA bhAga hai / asaMyatasamyagdRSTi saMyatAsaMyatanikai lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai / ara codaha bhAgamaisUM chaha bhAga kachu ghATi mAraNAMtika apekSA hai / vahuri manuSyagativi mithyAdRSTI manuSyalokakA asaMkhyAtavA bhAga sparauM hai / ara mAraNAtika apekSA sarvaloka sparauM hai / sAsAdanasamyagdRSTi lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparauM hai / codaha bhAgamaitUM sAta bhAga kaLU ghATi mAraNAMtika apekSA sparza hai| samyamithyAdRSTi Adi ayogakevalIparyaMtanikai kSetravat sparzana hai / devagativi deva mithyAdRSTi sAsAdanasamyagdRSTi lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparza haiM / ara caudaha bhAgamaitUM ATha bhAga nava bhAga dezona parasthAnavihAra apekSA tIsarI pRthivItAI gamana mAraNAMtika apekSA lokake agrabhAgavi upaje tava sparza / samyamithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTi lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparza / caudaha bhAgamaisUM ATha bhAga parasthAnavihAra apekSA sparze kaLU ghATi hai // ____ iMdriyanike anuvAdakari mithyAdRSTi ekeMdriya sarvaloka sparza / vikalatraya lokakA asaMkhyAtavA bhAga spazaiM / mAraNAMtika apekSA sarvaloka sprsh| paMceMdriyavi mithyAdRSTi lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparze / parasthAnavihAra apekSA caudaha bhAgamaisUM ATha bhAga dezona mAraNAMtika apekSA sarvaloka sparza / bahuri sAsAdana Adi sarvaguNasthAnavIkai guNasthAnavat sparzana hai| kAyake anuvAdakari sthAvarakAyika tI sarvaloka sparza hai isakAyikanikai paMceMdriyavat sparzana hai| yogake anuvAdakAra vacanamanoyogInikai mithyAdRSTinikai lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparza hai / ara caudaha bhAgamaiMsaM mA ATha bhAga dezona hai / ara sarvaloka bhI hai / ara sAsAdanasamyagdRSTi Adi kSINakapAyaparyatanikai guNasthAnavat sparzana hai| sayogakevalInikai lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai / kAyayogAnikai mithyAdRSTi Adi sayogakevalIparyatanikai 12| ara ayogakevalInikai guNasthAnavata sparzana hai //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ +90930 vaca nikA TIkA a.1 ka / vedake anuvAdakari strIpuruSavedI mithyAdRSTi lokakai asaMkhyAtavA bhAga sparauM hai / ara caudaha bhAgamaisUM ATha bhAga | nava bhAga dezona sparza hai / athavA sarvaloka bhI sparTI hai / sAsAdanasamyagdRSTi lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparza hai| ara caudaha bhAgamaisUM ATha bhAga nava bhAga dezona sparza hai / samyamithyAdRSTi Adi anivRttibAdarasAMparAyaparyatanikai guNasthAnavat sparzana hai| napuMsaka vedavirSe mithyAdRSTi sAsAdanasamyagdRSTInikai guNasthAnavat sparzana hai / samyamithyAdRSTInikai sArya lokakA asaMkhyAtavAM bhAga hai| asaMyatasamyagdRSTi saMyatAsaMyata lokakA asaMkhyAtavAM bhAga sparze hai ara caudaha bhAgamaisUM chaha siddhi bhAga dezona mAraNAMtika apekSA sparza hai| pramattasaMyata Adi anivRttibAdarasAMparAyaparyaMtavAle ara vedarahitanikai guNasthAnavat sparzana hai // kapAyake anuvAdakari cyAri kaSAyavAlenikai ara kapAyarahitanikai guNasthAnavat sparzana hai| jJAnake anuvAdakAra matiajJAna zrutaajJAnavAle mithyAdRSTi sAsAdanasamyagdRSTinikai guNasthAnavat sparzana hai / vibhaMgajJAnIkai mithyAdRSTInikai asaMkhyAtavAM bhAga hai| ara caudaha bhAgamaisUM ATha bhAga dezona hai ara sarvaloka bhI hai| sAsAdanasamyagdRSTInikai guNasthAnavat sparzana hai mati zruta avadhi manaHparyaya kevalajJAnInikai guNasthAnavat sparzana hai // saMyamake anuvAdakari sarvasaMyatanikai ara saMyatAsaMyatAnikai ara asaMyatanikai guNasthAnavat sparzana hai| darzanake anuvAdakari cakSurdarzanavAle mithyAdRSTi Adi kSINakapAyaparyatanikai paMceMdriyavat sparzana hai / acakSurdarzana- 1 vAlenike mithyAdRSTi Adi kSINakaSAyaparyatanikai avadhidarzana kevaladarzanavAlenikai guNasthAnavat sparzana hai // lezyAke anuvAdakAra kRSNa-nIla-kApotalezyAvAle mithyAdRSTi sarvaloka sparza haiM / sAsAdanasamyagdRSTi lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparauM hai / ara pAMca bhAga cyAri bhAga dezona caudaha bhAgamaisUM sparze haiM / ihAM koI pUcha hai, jo, bAraha bhAga kyoM na kahe ? tAkA samAdhAna-jo narakamaiM avasthitalezyA hai / chaThI pRthvIvAlA mAraNAMtika karai so madhyalokamaiM Avai pAMca rAjU sparze hai / ara jinike matamaiM sAsAdanavAlA ekeMdriyavirSe nAhI upajai, tinike matakI apekSA bAraha bhAga nAMhI kahai haiM / ara samyamithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTi lokakai asaMkhyAtavAM bhAga sparza hai / pItalezyAvAlA mithyAdRSTi sAsAdanasamyagdRSTi lokakA asaMkhyAtavAM bhAga ara caudaha bhAgamaisUM ATha bhAga nava bhAga dezona sparauM hai / samyamithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTi lokakA asaMkhyAtavA bhAga ara caudaha bhAgamaisUM ATha bhAga dezona sparzI hai / saMyatA| saMyata lokakA asaMkhyAtavA bhAga ara mAraNAMtika apekSA prathamasvargakA DyoDha rAjUtAI sparzI hai / tAteM addhyardhadezona caudaha b bhAgamaisUM kahyA hai / ara pramatta apramatta saMyata lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparzI hai / padmalezyAvAlA mithyAdRSTi Adi /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi va cani kA pAna 6 asaMyatasamyagdRSTiparyaMta lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparze / ara ATha bhAga dezona caudahamaisUM ara saMyatAsaMyata lokakA asaMkhyAtavA bhAga ara caudaha bhAgamaisUM pAMca bhAga dezona sparza / pramatta apramatta saMyata lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparze / zuklalezyAvAlA mithyAdRSTi Adi saMyatAsaMyataparyaMta lokakA asaMkhyAtavA bhAga ara caudaha bhAgamaisUM chaha bhAga | dezona sparauM / pramatta Adi sayogakevalIparyatanikai ara lezyArahitanikai guNasthAnavat sparzana hai // bhavyake anuvAdakAra bhavyanikai mithyAdRSTi Adi ayogakevalIparyaMtanikai guNasthAnavat sparzana hai / abhavya || sarvaloka sparTI hai // samyaktvake anuvAdakari kSAyikasamyagdRSTinike asaMyatasamyagdRSTi Adi ayogakevalIparyaMtanike guNasthAnavat sparzana / hai / vizeSa yahu, jo, saMyatAsaMyatanikA lokakA asaMkhyAtavA bhAgahI hai| kSAyopazamikasamyagdRSTinikA guNasthAnavat sparzana hai / aupazamikasamyaktvavAlenikA asaMyatasamyagdRSTInikA guNasthAnavat hai| anyakA lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparzana hai / sAsAdanasamyagdRSTi samyamithyAdRSTInikA guNasthAnavat sparzana hai // 8 saMjJIke anuvAdakari saMjJInikA cakSurdarzanivat hai| asaMjJI sarvaloka sparze haiM / tini doUnikAra rahitakA guNasthAnavat sparzana hai // AhArakake anuvAdakAra AhArakanikA mithyAdRSTi Adi kSINakapAyaparyaMtanikA guNasthAnavat sparzana hai / sayogakevalInikA lokakA asaMkhyAtavA bhAga hai / anAhArakavi mithyAdRSTi sarva loka sparza hai / sAsAdanasamyagdRSTi lokakA asaMkhyAtavA bhAga ara caudaha bhAgamaisUM gyAraha bhAga dezona sparza hai / so chaThI pRthivIteM madhyalokamaiM upajai, tAkai utpAda apekSA tau pAca rAjU, ara acyutate madhyalokamaiM Aya upajai, tAkai utpAda apekSA chaha aiseM gyAraha rAjU kahe mAraNAMtika apekSA bAraha rAjU hoya hai / paraMtu mAraNAMtikamaiM anAhAraka nAhI / tAte utpAda apekSA gyAraha hai / asaMyatasamyagdRSTi lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparza hai / ara caudaha bhAgamaisU chaha bhAga dezona sparza hai| sayogakevalI lokakA asaMkhyAtavA bhAga ara sarvaloka sparauM hai / ayogakevalInikA lokakA asaMkhyAtavA bhAga sparzana hai / aisa sparzanakA vyAkhyAna kIyA // | Agai kAlakA nirUpaNa kariye haiM / so doya prakAra hai / sAmAnyakari guNasthAnavirSe vizeSakara mArgaNAnivi / tahAM sAmAnyakArI mithyAdRSTikA nAnAjIva apekSA sarvakAla hai| eka jIvakI apekSA tIna bhaMga hai / abhavyakai tau anAdi anaMta hai / bhavyakai anAdi sAMta hai, sAdi sAMta hai| tahAM sAdi sAMta jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa arddhapudgalaparivartana 90920000 ru
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha | nikA & kachU ghATi hai / bahuri sAsAdanasamyagdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya hai / utkRSTa palyopamakai asaMkhyAtavai bhAga hai| ekajIva apekSA jaghanya eka samaya utkRSTa chaha AvalI hai| samyamithyAdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta utkRSTa palyopamakai asaMkhyAtavai bhAga hai / eka jIva apekSA jaghanya bhI utkRSTa bhI aMtarmuhUrta hai| asaMyata samyagdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai| ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta utkRSTa tetIla sAgara kachu adhika hai| vacaHel bahuri saMyatAsaMyatakA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta utkRSTa koDipUrva kachU ghATi hai| TI kA pramatta apramatta saMyatakA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya eka samaya utkRSTa aMtarmuhUrta hai / pAna a. za bahuri cyAri upazamazreNIvAlA guNasthAnanikA nAnAjIvakI apekSA ara eka jIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya utkRSTa aMtarmuhUrta hai / bahuri cyAri kSapakazreNIvAlA AThavAM navamAM dazamAM bArahamA guNasthAnakA bahuri ayogakevalIkA nAnA1 jIvakI apekSA ara ekajIvakI apekSA jaghanya bhI aru utkRSTa bhI aMtarmuhUrta hai / bahAra sayogakevalInikA nAnAjIvakI za apekSA tau sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa koDipUrva kachu dhATi hai // vizeSakAra gatike anuvAdakAra narakagativirSe nArakInikai sAtUMhI pRthvIvi mithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA to sarvakAla hai / ekajIva apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai / utkRSTa eka sAgara, tIna sAgara, sAta sAgara, daza sAgara, satarA | sAgara, bAIsa sAgara, tetIsa sAgara, yathAsaMkhya anukramateM AyuparimANa hai / sAsAdanasamyagdRSTi ara samyamithyAdRSTIkA guNasthAnavat kAla hai / asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIva apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai / utkRSTa AyupramANa kachu ghATi hai| tiryaggativirSe tiryacanikai nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIva apekSA jaghanya aMtarmuhUrta utkRSTa anaMtakAla hai| so asaMkhyAta pudgalaparivartana hai / sAsAdanasamyagdRSTi ara samyagmithyAdRSTIkA aru saMyatAra saMyatakA guNasthAnavat kAla hai / asaMyatasamyagdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta utkRSTa tIna palya hai| manuSyagativirSe manuSyanikai mithyAdaSTikA nAnAjIvakI apekSA savakAla hai / eka jIva apekSA jaghanya aMtarmuhUrta utkRSTa tIna palya pRthaktva koDI pUrva adhika hai| sAsAdanasamyagdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA jaghanya ekasamaya utkRSTa aMtarmuhUrta hai / eka jIva apekSA jaghanya eka samaya utkRSTa chaha AvalI hai| samyagmithyAdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA eka jIvakI apekSA jaghanya utkRSTa aMtarmuhUrta kAla hai / asaMyatasamyagdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA 5 sarvakAla hai / ekajIva apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tIna palya kachu adhika hai| bAkIke guNasthAnanikA guNa sthAnavat kAla hai // devagativirSe devanike mithyAdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai ekajIvaprati jaghanya aMtarmuhUrta hai
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacani kA pAna utkRSTa ikatIsa sAgaropama hai / sAsAdanasamyagdRSTIkA ara samyagmithyAdRSTIkA guNasthAnavat kAla hai| asaMyatasamyagdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tetIsa sAgaropama hai // ___iMdriyake anuvAdakAra ekeMdriyanikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai| ekajIvakI apekSA jaghanya kSudrabhava utkRSTa anaMta kAla hai so asaMkhyAtapudgalaparivartana hai / vikalatrayakA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / eka jIvakI apekSA jaghanya savAtha siddhi kSudrabhava utkRSTa saMkhyAta hajAra varSa hai| paMceMdriyavi mithyAdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta utkRSTa hajAra sAgara pRthaktva koDI pUrva adhika hai / sAsAdana Adi sarva guNasthAnanikA guNasthAnavat kAla hai // kAyake anuvAdakAra pRthivI ap teja vAyukAyikakA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai| ekajIvakI apekSA jaghanya kSudrabhava utkRSTa asaMkhyAta lokaparimANa kAla hai| vanaspatikAyikakA ekaidriyavat kAla hai| trasakAyikanivi mithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai / utkRSTa doya hajAra sAgara pRthaktva koDI 18 pUrva adhika hai| bAkIke guNasthAnanikA paMceMdriyavat kAla hai| 1 yogake anuvAdakAra vacanamanoyogInivi mithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTi saMyatAsaMyata pramatta apramatta saMyata sayoga| kevalInikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya ekasamaya utkRSTa aMtarmuhUrta sAsAdanasamyagdRSTIkA guNasthAnavat hai samyagmithyAdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA jaghanya ekasamaya utkRSTa palyopamakai asaMkhyAtavai bhAga kAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau eka samaya hai / utkRSTa aMtarmuhUrta hai / cyAra upazamakanikA cyAri apakanikA nAnAjIvakI apekSA ekajIvakI apekSA jaghanya ekasamaya hai / utkRSTa aMtarmuhUrta kAla hai| kAyayogInivipai mithyAdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai| ekajIvakI apekSA jaghanya ekasamaya hai / utkRSTa anaMtakAla hai / so asaMkhyAta pudgalaparivartana hai| avazepa guNasthAnanikA manoyogivat kAla hai / ayogInikA guNasthAnavat kAla hai // dedake anuvAdakAra strIvedaci mithyAdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai| ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta utkRSTa pRthaktva sau palyakAla hai / sAsAdanasamyagdRSTI Adi anivRttivAdarasAMparAyaparyaMtanikA guNasthAnavat kAla hai / tahA vizepa yahu-jo, asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai utkRSTa pacAvanapalya kachu ghATi kAla hai| purupavedavi mithyASTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai| ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai / utkRSTa pRthaktva sau sAgara hai / sAsAdana samyagdRSTi Adi anivRttibAdarasAMparAyaparyaMtanikA guNasthAnavat kAla hai /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TIza pAna a. napuMsakavedavi mithyASTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai| ekajIvakI apekSA jaghanya aMtamuhUta haiM / utkRSTa anatakAla se hai so asaMkhyAtapudgalaparivartana hai / sAsAdanasamyagdRSTi Adi anivRttibAdarasAMparAyaparyatanikA guNasthAnavat hai| vizeSa yahu hai jo, asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / eka jIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tetIsa sAgara kachu ghATi kAla hai / vedarahitanikA guNasthAnavat kAla hai // va cakapAyake anuvAdakAra cyAri kaSAyanivirSe mithyAdRSTi Adi apramattaparyatanikA manoyogivat kAla hai| doya upazama nikA zreNIkA doya kSapakazreNIkA guNasthAnanikA ara kevalalobhakA ara kapAyarahitanikA guNasthAnavat kAla hai // jJAnake anuvAdakari mati ajJAna zrutaajJAnavAle mithyAdRSTi sAsAdanasamyagdRSTInikA guNasthAnavat kAla hai| vibhaMga- 45 jJAnIvirSe mithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tetIsa sAgara kachu ghATi haiM / sAsAdanasamyagdRSTIkA guNasthAnavat kAla hai / mati-zruta-avadhi manaHparyayajJAnInikA ara kevalajJAnInikA guNasthAnavat kAla hai| saMyamake anuvAdakAra sAmAyikacchedopasthApana parihAravizuddhi sUkSmasAMparAya yathAkhyAta zuddhisaMyatanikA ara saMyatAsaMyatanikA ara asaMyata cyAri guNasthAnanikA guNasthAnavat kAla hai // darzanake anuvAdakAra cakSurdarzanavAlenivirSe mithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai| eka jIva kI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai utkRSTa doya hajAra sAgara hai / sAsAdanasamyagdRSTinikA kSINakapAyaparyatanikA guNasthAnavat kAla hai / acakSudarzanavAlenivi mithyAdRSTi Adi kSINakaSAyaparyaMtanikA guNasthAnavat kAla hai| avadhi kevaladarzanavAlenikA avadhi kevalajJAnivat kAla hai // __ lezyAke anuvAdakari kRSNanIlakApotalezyAvirSe mithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tetIsa sAgara, satarA sAgara, sAta sAgara kachu adhika hai, so narakakI apekSA hai| sAsAdanakA ara samyagmithyAdRSTIkA guNasthAnavat kAla hai / asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai| utkRSTa tetIsa sAgara, satarA sAgara, sAta sAgara kachu ghATi hai| pItapadmalezyAvi mithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai| ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta utkRSTa doya sAgara aThAraha sAgara kachu adhika hai so svargakI apekSA hai| sAsAdana samyagmithyAdRSTikA guNasthAnavat kAla hai / saMyatAsaMyata pramatta apramatta saMyatanikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya eka samaya utkRSTa aMtarmuhUrta hai / zukla
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanikA pAna hA lezyAvi mithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla. hai| ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai utkRSTa ikatIsa sAgara kachu / adhika hai / sAsAdanasamyagdRSTi Adi sayogakevalIparyatanikA ara lezyArahitakA guNasthAnavat kAla hai / vizeSa yahu jo, saMyatAsaMyatakA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya ekasamaya utkRSTa aMtarmuhUrta hai // / bhavyake anuvAdakari bhavyavirSe mithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA doya bhaMga hai / sarvArtha sidi RanAdi sAMta sAdi sAMta / tahAM sAdisAMta jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa ardhapudgalaparivartana kachu ghATi hai| sAsAdana TIkA Adi kevalIparyaMtanikA guNasthAnavat kAla hai / abhavyanikA anAdi anaMta kAla hai // 2 samyaktvake anuvAdakari kSAyikasamyagdRSTInikA asaMyatasamyagdRSTi Adi ayogakevalIparyaMtanikA guNasthAnavat kAla hai / kSAyopazamika samyadRSTInikA cAyauM guNasthAnanikA guNasthAnavat kAla hai / aupazamika samyaktvavi asaMyata| samyagdRSTi saMyatAsaMyata ini doUnikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta hai / utkRSTa palyopamakai asaMkhyAtavai bhAga hai / ekajIvakI apekSA jaghanya bhI utkRSTa bhI aMtarmuhUrta hai / pramatta apramatta saMyatakA ara cyAri upazamazreNIvAlekA | nAnAjIvakI apekSA ekajIvakI apekSA jaghanya tau eka samaya hai utkRSTa aMtarmuhUrta hai / sAsAdanasamyagdRSTi samyamithyA dRSTinikA guNasthAnavat kAla hai // 1 saMjJIke anuvAdakari mithyAdRSTi Adi anivRttibAdaraparyaMtanikA purupavedavat kAla hai / avazepakA guNasthAnavat kAla / hai / asaMjJInikA mithyAiSTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau kSudrabhavamAtra hai| sAsake / aThArahavai bhAga ara utkRSTa anaMtakAla hai| so asaMkhyAtapudgalaparivartana hai| doU nAmakAra rahitanikA guNasthAnavat kAla hai| AhArakakA anuvAdakAra AhArakavi mithyASTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa aMgulakai asaMkhyAtavA bhAga hai / so asaMkhyAtAsaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI parimANa hai| aMgulikai pradeza ara inike samaya samAna haiM / avazepanikA guNasthAnavat kAla hai| anAhArakavi mithyASTikA nAnAjIvakI apekSA sarvakAla hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya hai / utkRTa tIna samaya hai| sAsAdanasamyagdRSTi asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya ekasamaya hai| utkRSTa AvalIkai asaMkhyAtavAM bhAga hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya hai utkRSTa doya samaya hai / sayogakevalIkA nAnAjIvakI apekSA jaghanya tau tIna samaya hai / utkRSTa | asaMkhyAtasamaya hai / ekajIvakI apekSA jaghanya ara utkRSTa tIna samaya hai| ayogakevalIkA guNasthAnavat kAla hai / aise kAlakA varNana kiyA hai //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni kA / AgeM aMtarakA nirUpaNa kariye haiN| tahAM vivakSita guNakai anyaguNa palaTa na hote phira tisahI guNakI prAptiteM pahalai | bIcikA kAla so aMtara hai / so doya prakAra kahiye hai / sAmAnyakari tau guNasthAnavi, vizepakAra mArgaNAvi / tahAM sAmAnyakAra mithyAhaSTikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa ekasobattIsa sAgara dezona kahiye kachu ghATi hai| sAsAdanasamyagdRSTikA aMtara nAnAjIvakI apekSA javanya tau eka sarvArtha va casiddhi samaya, utkRSTa palyakA asaMkhyAtavA bhAga hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau palyakA asaMkhyAtavA bhAga, utkRSTa arddhapudgalaTI kA parivartana dezona hai / samyagmithyAdRSTikA aMtara nAnAjIvakI apekSA sAsAdanavat hai| ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmuhUrta pAna hai / utkRSTa arddhapudgalaparivartana dezona hai / asaMyatasamyagdRSTi Adi apramattasaMyataparyatanikA nAnAjIvakI apekSA tau aMtara 47 nAhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa arddhapudgalaparivartana dezona hai / cyAri upazamazreNAvAlenikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya hai| utkRSTa pRthaktva varSa hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa arddhapudgalaparivartana dezona hai / ara cyAri kSapakazreNIvAlenikA ara ayogakevalInikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya, utkRSTa chaha mahinA hai / ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| ara sayogakevalIkA nAnAjIvakI apekSA ara ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai // vizeSakari gatike anuvAdakari narakagativipaiM nArakInikA sAta pRthivIvirSe mithyAdRSTI asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa eka sAgara tIna sAgara sAta sAgara daza sAgara satarA sAgara bAIsa sAgara tetIsa sAgara dezona hai / sAsAdanasamyagdRSTi samyagmithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya hai / utkRSTa palyakA asaMkhyAtavA bhAga hai / ekajIvakI apekSA jaghanya palyakA asaMkhyAtavA bhAga : ara aMtarmuhUrta hai / utkRSTa eka tIna sAta daza satarA bAIsa tetIsa sAgara dezona hai| tiryaca gativi tiryacanikai mithyAdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhI hai| ekajIvakI apekSA jaghanya aMtarmu hai| utkRSTa tIna palya dezona hai| sAsAdanasamyagdRSTi Adi cyArinikA guNasthAnavat aMtara hai| manuSyagativi manuSyanikai mithyAdRSTikA tiryacavat hai| sAsAdanasamyaghaSTIkA ara samyagmithyAdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat aMtara hai| ekajIvakI apekSA jaghanya palyopamakA asaMkhyAtavA bhAga ara aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tIna palya pRthaktva koDipUrva adhika hai| asaMyatasamyadRSTikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhIM haiM / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tIna palya pRthaktva koDipUrva / / adhika hai| saMyatAsaMyata pramattaapramatta saMyatakA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhIM hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMta
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanikA pAna 48 muhUrta hai / utkRSTa pRthaktva koDipUrva hai / cyAra upazamazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa pRthaktvakoDipUrva hai / avazepanikA guNasthAnavat aMtara hai| devagativipeM devanikai mithyAddaSTi asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhIM hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / sarvArtha | utkRSTa ekatIsa sAgara dezona hai| sAsAdanasamyagdRSTi samyagmithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai| ekajIvakA apekSA jaghanya palyakA asaMkhyAtavA bhAga ara aMtarmuhUrta hai, utkRSTa ikatIsa sAgara hai, so dezona hai // TIkA kA iMdriyanike anuvAdakAra ekeMdriyanikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya kSudrabhava hai| RI utkRSTa doya hajAra sAgara pRthaktvakoDipUrva adhika hai| vikalatrayakA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya kSudrabhava hai / utkRSTa anaMtakAla hai| so asaMkhyAtapudgalaparivartana hai| aise iMdriyaprati aMtara kahyA hai / guNasthAnakI apekSA eka mithyAtvahI hai tAteM aMtara nAMhI hai| paMceMdriyavi mithyAdRSTikA aMtara guNasthAnavat hai| sAsAdanasamyagdRSTikA ara samyagmithyAiSTikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai| ekajIvakI apekSA jaghanya palyakA asaMkhyAtavA bhAga ara aMtarmuhUrta hai / utkRSTa hajAra sAgara pRthaktvakoDipUrva adhika hai / asaMyatasamyagdRSTi Adi apramattaparyaMtanikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta, utkRSTa hajAra sAgara pRthaktvakoDipUrva adhika hai| cyAri upazamazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat aMtara hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta utkRSTa hajAra sAgara pRthaktvakoDipUrva adhika hai / avazepanikA guNasthAnavat aMtara hai // ___ kAyake anuvAdakari pRthivI ap, teja, vAyukAyikanikai nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhI hai| ekajIvakI apekSA jaghanya kSudrabhava utkRSTa anaMtakAla hai so asaMkhyAtapudgalaparivartana hai / vanaspatikAyikanikai nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya kSudrabhava utkRSTa asaMkhyAtaloka hai| ihAM asaMkhyAtalokakai pradeza haiM te te kAlake samaya grahaNa hai / aiseM kAyakI apekSA aMtara kayA hai| guNasthAnakI apekSA aMtara nAMhI hai / trasakAyikavi mithyASTikA guNasthAnavat aMtara hai| sAsAdanasamyagdRSTi ara samyagmithyASTikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai| ekajIva palyakA asaMkhyAtavA bhAga hai / ara aMtarmuhUrta hai / utkRSTa doya hajAra sAgara pRthaktvakoDipUrva adhika hai / asaMyatasamyagdRSTi Adi apramattaparyaMtanikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai, utkRSTa doya hajAra sAgara pRthaktvakoDipUrva adhika hai / cyAri upazamazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat aMtara hai / | ekajIvakI apakSA jaghanya tau aMtarmuhUrta utkRSTa doya hajAra sAgara pRthaktvakoDipUrva adhika hai| avazepanikA paMcedriyavat aMtara hai|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni kA pAna a. 1 yogake anuvAdakari kAya vacana mana yoginikai mithyAdRSTi Adi asaMyatasamyagdRSTi saMyatAsaMyata pramatta apramattasaMyata 4 sayogakevalInikai nAnAjIvakI apekSA ekajIvakI apekSA aMtara nAhI hai| sAsAdanasamyagdRSTi samyagmithyAdRSTinikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat aMtara hai / ekajIvakI apekSA aMtara nAhIM hai / cyAri upazamazreNIvAlonikA nAnA jIvakI apekSA guNasthAnavat aMtara hai| ekajIvakI apekSA aMtara nAhIM hai / cyAri kSapakazreNIvAlenikA ara ayogakevalInikA sarvArtha guNasthAnavat aMtara hai / ekajIvakI apekSA aMtara nAhI hai // TI kA vedake anuvAdakAra strIvedavi mithyAiSTikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa paMcAvana palya kachu ghATi hai / sAsAdanasamyagdRSTi ara samyagmithyASTikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau palyakA asaMkhyAtavA bhAga ara aMtarmuhUrta hai / utkRSTa pRthaktva | saupalya hai / asaMyatasamyagdRSTi Adi apramattaparyatanikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| ekajIvakI apekSA jaghanya hai / utkRSTa pRthaktva sauMpalya hai / doya upazamazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa pRthaktva saupalya hai| doya kSapakazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya ekasamaya utkRSTa pRthaktva varSa haiM ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / puruSavedavi mithyAdRSTikA guNasthAnavat hai / sAsAdanasamyagdRSTi ara samyagmithyAddaSTikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai ekajIvakI apekSA jaghanya tau palyopamakai asaMkhyAtavA bhAga ara aMtarmuhUrta hai / utkRSTa pRthaktva sau sAgara hai / asaMyatasamyagdRSTi Adi apramattasaMyataparyaMtanikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa pRthaktva sau sAgara hai / doya upazamazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa pRthaktva sau sAgara hai| doya kSapakazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya ekasamaya hai / utkRSTa ekavarSa kachu adhika hai / ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / napuMsakavedavirSe mithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tetIsa sAgara dezona hai / sAsAdanasamyagdRSTi Adi anivRttiupazamaparyatanikA guNasthAnavat aMtara hai / ara doya kSapakazreNIvAlenikA strIvedavat hai / vedarahita anivRtti bAdarasAMparAya upazamaka sUkSmasAparAya upazamakakA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai / ekajIvakI apekSA jaghanya aru utkRSTa aMtarmuhUrta hai / upazAMtakapAyakA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai / ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| avazeSa 6 guNasthAnavat aMtara hai //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaSAyake anuvAdakAra krodha mAna mAyA lobha kaSAyakai mithyAdRSTi Adi anivRtti upazamazreNAvAlAtAI manoyogIvat aMtara hai| ara doya kSapakazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya ekasamaya utkRSTa ekavarSa kachu adhika hai| kevalalobha| sUkSmasAMparAyopazamakakA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai| ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| sUkSmasAMparAya kSapaka zreNIvAlenikA guNasthAnavat hai| kapAyarahita cyAra guNasthAnanivi upazAMtakapAyakA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai / sarvArtha vacasiddhi ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / avazeSa tIna guNasthAnanikA guNasthAnavat aMtara hai // TIkA jJAnake anuvAdakari matiajJAna zrutaajJAna vibhaMgajJAnavAlevirSe mithyASTikA nAnAjIvakI apekSA ekajIvakI apekSA aMtara kA pAna a.1 1] nAMhI hai| sAsAdanasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai / ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / mati-zruta-avadhi| jJAnavAlevirSe asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa / koDipUrva dezona hai / saMyatAsaMyatakA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai| utkRSTa chayAsaThi sAgaropama kachu adhika hai| pramatta apramattasaMyatakA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| ekajIvakI apekSA jaghanya to aMtarmuhUrta utkRSTa tetIsa sAgaropama kachu adhika hai| cyAra upazamazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa chayAsaThi sAgaropama kachu adhika hai / cyAra kSapakazreNIvAlenikA guNasthAnavat aMtara hai| tahAM vizepa yahu- avadhijJAnInikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya eka samaya utkRSTa pRthaktva varSa hai| | ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / manaHparyayajJAnInikA pramatta apramattasaMyamInikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya bhI utkRSTa bhI aMtarmuhUrta hai / cyAri upazamazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa koDipUrva kachu ghATi hai / cyAri kSapakazreNIvAlenikA avadhijJAnIvat aMtara hai / doUke kevalajJAnInikA guNasthAnavat aMtara hai // saMyamake anuvAdakAra sAmAyikacchedopasthApanAzuddhasaMyamivi pramatta apramatta saMyamIkA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya bhI utkRSTa bhI aMtarmuhUrta hai / doU upazamazreNIvAlonakA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat aMtara hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa koDipUrva kachu ghATi hai / doU kSapakazreNIvAlenikA guNasthAnavat aMtara hai / parihAravizuddhisaMyamI pramatta apramattakA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| ekajIvakI apekSA jaghanya bhI utkRSTa bhI aMtarmuhUrta hai| sUkSmasAMparAyasaMyamivi upazamazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai / ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / kSapakazreNIvAlenikA guNasthAnavat aMtara hai / yathAkhyAtasaMyamivi
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vacanikA 51 akapAyavat aMtara jAnanAM / saMyatAsaMyatakA nAnAjIvakI apekSA ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / asaMyatavirSe mithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tetIsa sAgara dezona hai / avazepa tInUM guNasthAnanikA guNasthAnavat aMtara hai // darzanake anuvAdakAra cakSurdarzanavAlevirSe mithyASTikA guNasthAnavat aMtara hai| sAsAdanasamyagdRSTi samyagmithyASTikA siddhi nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai| ekajIvakI apekSA jaghanya palyakai asaMkhyAtavai bhAga ara aMtarmuhUrta hai / utkRSTa doya TI kA hajAra sAgara kachu ghATi hai / asaMyatasamyagdRSTi Adi apramattasaMyataparyaMtanikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhIM hai| ekaa.1 . jIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa doya hajAra sAgara kachu ghATi hai / cyAra upazamazreNIvAlenikA nAnA- jIvakI apekSA guNasthAnavat hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa doya hajAra sAgara dezona hai / cyAri kSapakazreNIvAlenikA guNasthAnavat hai / acakSurdarzanavirSe mithyAdRSTi Adi kSINakapAyaparyatanikA guNasthAnavat hai| avadhidarzanavAlenikA avadhijJAnIvat hai / kevaladarzanavAlenikA kevalajJAnIvat hai // lezyAke anuvAdakari kRSNa nIla kApota lezyAvAlenivi mithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tetIsa sAgara satarA sAgara sAta sAgara kachu ghATi hai / so nArakI apekSA hai| sAsAdanasamyagdRSTi samyamithyAiSTikA nAnAjIvakI apekSA sAmAnyavat hai| ekajIvakI apekSA jaghanya palyopamakA asaMkhyAtavA bhAga hai / aMtarmuhUrta bhI hai / utkRSTa tetIsa sAgara satarA sAgara sAta sAgara hai| so kachu ghATi hai / pItapadmalezyAvi mithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa doya sAgara aTharA sAgara kachu adhika hai / sAsAdana samyagdRSTi samyagmithyAiSTikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai / ekajIvakI apekSA jaghanya palyakA asaMkhyAtavA bhAga hai| ara aMtarmuhUrta hai / utkRSTa doya sAgara aTharA sAgara kachu adhika hai / saMyatAsaMyata pramatta apramatta saMyatakA nAnAjIvakI apekSA ekajIvakI apekSA aMtara nAhIM hai / zuklalezyAvAlAvi mithyAdRSTi asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhI hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa ikatIsa sAgara kachu ghATi hai / sAsAdanasamyagdRSTi samyamithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA aMtara guNasthAnavat hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau palyake asaMkhyAtavai bhAga hai / ara aMtarmuhUrta hai utkRSTa ikatIsa sAgara kachu ghATi hai sayaMtAsaMyata ara apramattasaMyatakA pItalezyAvat hai / apramattasaMyatakA nAnAjIvakI hI apekSA aMtara nAhIM hai / ekajIvakI apekSA jaghanya bhI utkRSTa bhI aMtarmuhUrta hai| tIna upazamazreNIvAlenikA nAnA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha nikA TIkA 52 jIvakI apekSA guNasthAnavat hai ekajIvakI apekSA jaghanya bhI utkRSTa bhI aMtarmuhUrta hai / upazAMta kaSAyakA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai / ekajIvakI apekSA aMtara nAhIM hai| cyAri kSapakazreNIvAlanikA ara sayogakevalInikA ara lezyArahitakA guNasthAnavat aMtara hai // bhavyake anuvAdakari bhavyavirSe mithyAdRSTi Adi ayogakevalIparyaMtanikA guNasthAnavat aMtara hai / abhavyanikA nAnAsidi jIvakI apekSA ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai // kA samyaktvake anuvAdakari kSAyika samyagdRSTivi asaMyatasamyagdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / ekajIva 12 prati jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa koDipUrva kachu ghATi hai| saMyatAsaMyata ara pramatta apramatta saMyatanikA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhIM hai , ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tetasi sAgara kachu adhika hai / cyAri upazamazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tetIsa sAgara kachu adhika hai / avazepanikA guNasthAnavat aMtara hai / sAyopazamika samyagdRSTInivipaiM asaMyatasamyagdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAhIM hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa koDipUrva dezona hai / saMyatAsaMyatakA nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai utkRSTa chyAsaThi sAgaropama dezona hai / pramatta apramatta saMyatakA nAnAjIvakI apekSA aMtara nahIM hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa tetIsa sAgara kachu adhika hai / aupazamika samyagdRSTinivi asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya hai utkRSTa sAta rAti dina hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa bhI aMtarmuhUrta hai / saMyatAsaMyatakA nAnAjIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya hai| utkRSTa caudaha rAti dinakA aMtara hai / ekajIvakI apekSA jaghanya bhI utkRSTa bhI aMtarmuhUrta hai / pramatta apramatta saMyatakA nAnAjIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya hai / utkRSTa padaraha rAti dina hai / ekajIvakI apekSA jaghanya bhI utkRSTa bhI aMtarmuhUrta hai| tIna upazamazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya hai / utkRSTa pRthaktvavarpakA aMtara hai / ekajIvakI apekSA jaghanya bhI utkRSTa bhI aMtarmuhUrta hai / upazAMtakapAyakA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat hai ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| sAsAdanasamyagdRSTi mithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya hai / utkRSTa palyakai asaMkhyAtavai bhAga hai / ekajIvakI apekSA aMtara nAhIM hai / mithyAdRSTikA nAnAjIvakI apekSA ara ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai // saMjJIke anuvAdakAra saMjJInivi mithyASTikA guNasthAnavat aMtara hai / sAsAdanasamyagdRSTi samyagmithyAiSTikA nAnA
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA : jIvakI apekSA guNasthAnavat aMtara hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau palyakA asaMkhyAtavA bhAga ara aMtarmuhUrta hai / utkRSTa pRthaktva sau sAgara hai| asaMyata samyagdRSTi Adi apramattatAI nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa pRthaktva sau sAgara hai / cyAri upazamazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA gunn| sthAnavat aMtara hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa pRthaktva sau sAgara hai / cyAri kSapakazreNI vacavAlenikA guNasthAnavat aMtara hai / asaMjJIke nAnAjIvakI apekSA ara ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / doU nAmakari / TI kA rahitanikA guNasthAnavat aMtara hai // pAna 10 AhArake anuvAdakara AhArakanivi mithyASTikA guNasthAnavat aMtara hai| sAsAdanasamyagdRSTi-samyagmithyAiSTikA / / nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat aMtara hai| ekajIvakI apekSA jaghanya tau palyopamakA asaMkhyAtavA bhAga ara aMtarmuhUrta / hai / utkRSTa aMgulakA asaMkhyAtavA bhAga AkAzake pradeza jete haiM tete saMmaya haiM / te asaMkhyAtAsaMkhyAta utsarpiNI ava| sarpiNI kAla hai| asaMyatasamyagdRSTi Adi apramattaguNasthAnaparyata nAnAjIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| ekajIvakI apekSA | jaghanya tau aMtarmuhUrta hai utkRSTa aMgulakA asaMkhyAtavA bhAga hai / te asaMkhyAtAsaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIke samayapramANa haiM / cyAri upazamazreNIvAlenikA nAnAjIvakI apekSA guNasthAnavat aMtara hai / ekajIvakI apekSA jaghanya tau aMtarmuhUrta hai / utkRSTa aMgulakA asaMkhyAtavA bhAga hai / so asaMkhyAtAsaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIke samayapramANa hai cyAri kSapakazreNIvAlenikA ara sayogakevalInikA guNasthAnavat aMtara hai / anAhArakanivi mithyASTikA nAnAjIvakI apekSA ara ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / sAsAdanasamyagdRSTIkA nAnAjIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya hai / utkRSTa palyakai asaMkhyAtaca bhAga hai / ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai| asaMyatasamyagdRSTikA nAnAjIvakI apekSA jaghanya ekasamaya hai / utkRSTa pRthaktva mahinA hai / ekajIvakI apekSA aMtara nAhI hai / sayogakevalIkA nAnAjIvakI apekSA jaghanya tau ekasamaya hai| utkRSTa pRthaktva varSa hai / ekajIvakI apekSA aMtara nAMhI hai / aiseM aMtarakA nizcaya kiyA // Agai bhAvakU pragaTa kIjiye // tahAM bhAva doya prakAra / sAmAnyakari guNasthAna, vizeSakara mArgaNA / tahAM prathamahI sAmAnyakari mithyAdRSTi tau audayika bhAva hai| sAsAdanasamyagdRSTike pAriNAmika bhAva hai| samyagmithyASTike kSAyopazamika bhAva hai| asaMyatasamyagdRSTike aupazamika athavA kSAyika athavA kSAyopazamika bhAva hai / ihAM asaMyatapaNAM hai so audayikabhAvakari hai / saMyatAsaMyata pramattasaMyata apramattasaMyata aisai kSAyopazamika bhAva hai / cyAri upazamazreNIvAlenikA aupazamika bhAva hai / cyAri kSapakazreNIvAlenivirSe ara sayogakevalInivirSe kSAyika bhAva hai //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha 12 miyAnyadRSTika aupazamika zAyopazamasAtamIparyaMta mithyAdRSTi sAsAnadATa Adi asaMyatasamyagdRSTiparyaMtanika / bhAva hai / padriyAnAvanikai guNasthAnavat bhAva hayatanike guNa-vica nikA pAna vizeSakari gatike anuvAdakari narakagativi prathamapRthivIvi nArakI mithyAdRSTi Adi asaMyatasamyagdRSTiparyaMtanike AM guNasthAnavat bhAva hai| dUsarI pRthivI Adi sAtamIparyaMta mithyAdRSTi sAsAdana samyamithyAdRSTInikai guNasthAnavat hai / | asaMyatasamyagdRSTikai aupazamika kSAyopazamikabhAva hai| asaMyata hai so audayikabhAvakAra hai / tiryacagativi4 tiryacanikai | mithyAdRSTi saMyatAsaMyata paryaMtanikai guNasthAnavat bhAva hai| manuSyagativi mithyAdRSTi Adi ayogakevalIparyaMtanike guNa vacasiddhi / sthAnavat bhAva hai / devagativipaiM devanikai mithyAdRSTi Adi asaMyatasamyagdRSTiparyaMtanikai guNasthAnavat bhAva hai // TIkA iMdriyake anuvAdakAra ekeMdriya vikalatrayanikai audayika bhAva hai / paMceMdriyanivi mithyAdRSTi Adi ayogakevalIparyaMta nikai guNasthAnavat bhAva hai // kAyake anuvAdakari sthAvarakAyikanikai audayika bhAva hai| trasakAyikanikai guNasthAnavat bhAva hai // yogake anuvAdakAra kAyavacanamanoyogInikai mithyAdRSTi Adi sayogakevalIparyatanikai ara ayogakevalInikai guNasthAnavat bhAva hai // vedake anuvAdakari strIpurupanapuMsakavedInikai ara vedarahitanikai guNasthAnavat bhAva hai // kapAyAnuvAdakari krodhamAnamAyAlobhakapAyavAlenikai ara kapAyarahitanikai guNasthAnavat bhAva hai // jJAnake anuvAdakari mati ajJAna zruta ajJAna vibhaMgajJAnavAlenikai ara matizruta avadhi manaHparyaya kevalajJAninikai guNasthAnavat bhAva hai| saMyamake anuvAdakari sarvahI saMyatanikai ara saMyatAsaMyatanikai ara asaMyatanikai guNasthAnavat bhAva hai // darzanAnuvAdakari cakSurdarzana-acakSudarzana-avadhidarzana-kevaladarzanavAlenikai guNasthAnavat bhAva hai // lezyAke anuvAdakari chahU lezyAvAlenikai ara lezyArahitanikai guNasthAnavat bhAva hai // bhavyake anuvAdakari bhavyanikai mithyAdRSTi Adi ayogakevalIparyaMtanikai guNasthAnavat bhAva hai / abhavyanikai pAriNAmika bhAva hai // samyaktvake anuvAdakari bhAyikasamyagdRSTivi asaMyatasamyagdRSTIkai kSAyikabhAva to kSAyikasamyaktva hai / ara asaMyatapaNAM hai so audAyikabhAvakAra hai / saMyatAsaMyata pramatta apramattasaMyatanikai kSAyopazamika bhAva hai| samyaktva kSAyika hai | so AyikabhAvakari hai / cyAri upazamazreNIvAlenikai aupazamika bhAva hai| samyaktva ihAM kSAyikabhAvakari ho hai / IPI avazeSanike guNasthAnavat bhAva hai / kSAyopazamika samyagdRSTIvi asaMyatasamyagdRSTIkai kSAyopazamika bhAva hai so tau 000000000000 Ma lezyAka anuvAda cakhurdarzana-acakSuzana aba saMyatAsaMyatanikai ara bhavyanikai mithyAdRSTi azyArahitanikai guNasthAnavaraNasthAnavat bhAva hai //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA pAna kSAyopazamika samyaktva hai / asaMyata hai so audayikabhAvakari hai / saMyatAsaMyata pramatta apramattasaMyatanikai kSAyopazamika / bhAva hai kSAyopazamikasamyaktva hai / aupazamikasamyaktvavirSe asaMyatasamyagdRSTIkai aupazamika bhAva upazamasamyaktva hai| asaMyata hai so audayikabhAvakari hai| saMyatAsaMyata pramatta apramattasaMyatanikai kSAyopazamika bhAva hai| samyaktva aupazamika / hai / cyAri upazamazreNIvAlenikai aupazamika bhAva upazamasamyaktva hai / sAsAdanasamyagdRSTinikai pAriNAmika bhAva hai| sarvArtha va casiddhi kI samyagmithyAdRSTikai kSAyopazamika bhAva hai / mithyAdRSTIkai audayika bhAva hai // nikA saMjJIke anuvAdakAra saMjJInikai guNasthAnavat hai / asaMjJInikai audayika bhAva hai / doU saMjJArahitanikai guNasthAnavat bhAva hai| AhArakake anuvAdakAra AhArakanikai ara anAhArakanikai guNasthAnavat bhAva hai / aiseM bhAvakA nirUpaNa mohakarmakI 55 apekSA udAharaNarUpa samApta bhayA // / Agai alpabahutvakA varNana kIjiye hai / so doya prakAra / sAmAnyakari, vizeSakari / tahAM prathamahI sAmAnyakari tIna upazamazreNIvAle sarvate stoka kahiye thorA hai // te apane apane guNasthAnakAlavirSe pravezakAra tulyasaMkhyA hai / ara upazAMtakapAyavAle bhI titanehI hai / bahuri tIna kSapakazreNIvAle initeM saMkhyAtaguNA hai / ara kSINakapAya chadmastha vItarAga bhI titanehI hai / ara sayogakevalI ayogakevalI pravezakAra tulyasaMkhyA hai / ara sayogakevalI apane kAlavi bhele hoya te inita saMkhyAtaguNAM haiM / bahuri apramattasaMyata saMkhyAtaguNAM haiM / tinita pramattasaMyata saMkhyAtaguNAM haiM / tiniteM saMyatAsaMyata asaMkhyAtaguNAM hai / tiniteM sAsAdanasamyagdRSTi asaMkhyAtaguNAM haiM / tiniteM samyagmithyAdRSTi asaMkhyAtaguNAM haiM / tiniteM asaMyatasamyagdRSTi asaMkhyAtaguNAM haiM / tiniteM mithyAdRSTi anaMtaguNAM haiN| kI vizepakari gatike anuvAdakari narakagativirSe sarvapRthvInivirSe nArakI jIva sarvate stoka sAsAdanasamyagdRSTi haiN| tini" saMkhyAtaguNAM samyagmithyAdRSTi haiM / tiniteM asaMkhyAtaguNAM asaMyatasamyagdRSTi haiM / tiniteM asaMkhyAtaguNAM mithyAdRSTi haiN| tiryacagativirSe tiryaca sarvatai thorA saMyatAsaMyata haiN| anyakI saMkhyA guNasthAnavat hai| manuSyagativirSe manuSyanikai upazamazreNIvAle AdivirSe ara pramattasaMyatanitAI guNasthAnavat hai / tini" saMkhyAtaguNAM saMyatAsaMyata haiM / tiniteM sAsAdanasamyagdRSTi saMkhyAtaguNAM haiM / tinita saMkhyAtaguNAM samyagmithyAdRSTi haiM / tiniteM asaMyatasamyagdRSTi saMkhyAtaguNAM hI haiM / devagativi devanike nArakIvat alpabahutva hai // iMdriyake anuvAdakari ekeMdriya vikalatrayavirSe guNasthAnabheda nAhI / tAteM alpabahutvakA abhAva hai // iMdriyakI apekSA kahiye / tahAM paMceMdriya Adi ekeMdriyaparyata uttarottara bahutva hai| paMceMdriyanike guNasthAnavat hai / vizeSa yahu jo mithyAdRSTi asaMkhyAtaguNehI hai //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha kAyake anuvAdakAra sthAvarakAyavi guNasthAnabheda nAhI, tAteM alpabahutvakA abhAva hai| kAyaprati kahiye hai, tahAM se hA sarvateM thorA tejaskAyika haiM, tiniteM bahuta pRthivIkAyika haiM, tiniteM bahuta apakAyika haiM, tiniteM bahuta vAtakAyika haiN| sarvate anaMtaguNAM vanaspatikAyika haiM / usakAyikanikai paMceMdriyavat hai| yogake anuvAdakAra vacanamanayogInikai paMceMdriyavat ara kAyayogInikai guNasthAnavat alpabahutva hai // va casiddhi vedake anuvAdakAra strIpurupavedInikai paMceMdriyavat hai / napuMsakavedInikai ara vedarahitanikai guNasthAnavat alpabahutva hai // ni kA TIkA kapAyake anuvAdakAra krodhamAnamAyAkapAyavAlenikai puruSavedavat hai / vizepa yahu jo mithyAdRSTi anaMtaguNA hai / lobha pAna kaSAyavAlenikai doya upazamazreNIvAle tulyasaMkhyA haiN| ara kSapakazreNIvAle tinita saMkhyAtaguNAM hai| sUkSmasAMparAya zuddhasaMyata upazamazreNIvAle vizepakari adhika haiM / tiniteM sUkSmasAMparAya kSapakazreNIvAle saMkhyAtaguNAM hai / avazepanikai guNasthAnavat hai // jJAnake anuvAdakAra matiajJAna zrutaajJAnavAlenivi sarvateM stoka sAsAdanasamyagdRSTi hai / tiniteM anaMtaguNAM mithyAdRSTi hai / vibhaMgajJAninivi sarvate thorA sAsAdanasamyagdRSTi hai / tinitai asaMkhyAtaguNAM mithyASTi hai| matizrutaavadhi jJAnInivi sarvate stoka cyAri upazamazreNIvAle hai / tiniteM saMkhyAtaguNAM kSapakazreNIvAle hai / tinita saMkhyAtaguNAM apramattasaMyata hai / tiniteM saMkhyAtaguNAM pramattasaMyata hai / tinitai asaMkhyAtaguNAM saMyatAsaMyata hai / tiniteM asaMkhyAtaguNAM asaMyatasamyagdRSTi hai / manaHparyayajJAninivi sarvateM stoka cyAri upazamazreNIvAle hai / tinita saMkhyAtaguNAM kSapakazreNIvAle hai tinita saMkhyAtaguNAM apramattasaMyata hai / tiniteM saMkhyAtaguNAM pramattasaMyata hai / kevalajJAnInivi ayogakevalInita saMkhyAtaguNAM sayogakevalI hai // | saMyamake anuvAdakAra sAmAyikacchedopasthApanazuddhasaMyatanivi doUM upazamazreNIvAle tulyasaMkhyA hai / tiniteM saMkhyAtaguNAM kSapakazreNIvAle hai / tinita saMkhyAtaguNAM apramattasaMyata hai tinita saMkhyAtaguNAM pramattasaMyata hai| parihAravizuddhisaMyatanivi apramattaniteM saMkhyAtaguNAM pramattasaMyata hai / sUkSmasAMparAyazuddhasaMyamInivi upazamazreNIvAleniteM kSapakazreNIvAle saMkhyAtaguNAM hai / yathAkhyAtavihArazuddhasaMyatanivipai upazAMtakapAyaniteM kSINakapAyavAle saMkhyAtaguNAM hai / ayogakevalI tita| nehI hai| tiniteM saMkhyAtaguNAM sayogakevalI hai| saMyatAsaMyatanivi guNasthAna ekahI hai / tAteM alpabahutva nAhI / asaMyata nivi4 sarvatai stoka sAsAdanasamyagdRSTi hai / tinita saMkhyAtaguNAM samyagmithyAdRSTi hai tiniteM asaMyatasamyagdRSTi saMkhyAta| guNAM hai / tinita anaMtaguNAM mithyAdRSTi hai //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA pAna 9. darzanake anuvAdakari cakSurdarzanavAlenikai manoyogIvat hai / acakSurdarzanavAlenikai kAyayogIvat hai| avadhidarzanavAlenikai || avadhijJAnIvat hai| kevaladarzanavAlenikai kevalajJAnIvat hai|| lezyAke anuvAdakAra kRSNanIlakApotalezyAvAlenikai asaMyatavat hai| pItapAlezyAvAlenikai sarvateM stoka apramattasaMyata hai / tiniteM saMkhyAtaguNAM pramattasaMyata hai / aiseM anyaguNasthAnavAle paMceMdriyavat hai / zuklalezyAvAlenikai sarvate stoka upasarvArtha |vacasiddhi zamazreNIvAle hai / tiniteM saMkhyAtaguNAM kSapakazreNIvAle hai / tinita saMkhyAtaguNAM sayogakevalI hai / tinita saMkhyAtaguNAM TIkA apramattasaMyata hai / tinita saMkhyAtaguNAM pramattasaMyata hai| tiniteM asaMkhyAtaguNAM saMyatAsaMyata hai| tini" asaMkhyAtaguNAM pA.1 sAsAdanasamyagdRSTi hai / tini" asaMkhyAtaguNAM samyagmithyAdRSTi hai / tini" asaMkhyAtaguNAM mithyAdRSTi hai / tiniteM asaMkhyAtaguNAM asaMyatasamyagdRSTi hai // bhavyake anuvAdakAra bhavyanike guNasthAnavat alpabahutva hai| abhavyanike alpabahutva nAhI hai // samyaktvake anuvAdakAra kSAyikasamyagdRSTInivirSe sarvate stoka cyAri upazamazreNIvAle hai / anya pramattasaMyatanitAI guNasthAnavat hai / tiniteM saMyatAsaMyata saMkhyAtaguNAM hai / tiniteM asaMkhyAtaguNAM asaMyatasamyagdRSTi hai / kSAyopazamikasamyagdRSTi hai tinivirSe sarvate stoka apramattasaMyata hai / tini" saMkhyAtaguNAM pramattasaMyata hai / tini" asaMkhyAtaguNAM saMyatAsaMyata hai / tiniteM asaMkhyAtaguNAM asaMyatasamyagdRSTi hai / aupazamikasamyagdRSTInivirSe sarvate stoka cyAri upazamazreNIvAle hai / tini" saMkhyAtaguNAM apramattasaMyata hai / tiniteM saMkhyAtaguNAM pramattasaMyata hai / tiniteM asaMkhyAtaguNAM saMyatAsaMyata hai / tini" asaMkhyAtaguNAM asaMyatasamyagdRSTi hai| avazeSanikai alpabahutva nAMhI hai| jAte vivakSita eka eka guNasthAnahI hai // saMjJIke anuvAdakari saMjJInikai cakSurdarzanavAlevat hai / asaMjJInikai alpabahutva nAhI hai / doU saMzArahitanikai | kevalajJAnIvat hai // AhArakake anuvAdakAra AhArakanikai kAyayogIvat hai / anAhArakanikai sarvate stoka sayogakevalI hai| tiniteM saMkhyAtaguNAM ayogakevalI hai / tini" asaMkhyAtaguNAM sAsAdanasamyagdRSTi hai| tini" asaMkhyAtaguNAM asaMyatasamyagdRSTi hai / tinita anaMtaguNAM mithyAdRSTi hai| aise mithyAdRSTi Adinikai gatyAdikavirSe mArgaNAkari so sAmAnyakari hai| tahAM sUkSmabheda Agamate avirodhakari aMgIkAra karanAM // ____ ihAM sat AdikA saMkSepa bhAvArtha aisA jAnanAM- jo, sat kahiye vastu hai, aisA astitvakA kahanA / Dow .
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArtha vaca nikA saMkhyA kahiye yaha vastu ketI hai, aise bhedanikI gaNanA kahanAM / kSetra kahiye yaha vastu vartamAnakAlamaiM ete kSetramaiM hai, aisA kahanA / sparzana kahiye yaha vastu tIna kAlamai ete kSetramaiM vicarai hai, aisA kahanAM / kAla kahiye nizcaya vyavahArarUpa hai, so jisa vastukI apekSA jetA kAlakA parimANa khnaaN| aMtara kahiye ekaguNate dUsarai guNa jAya pherI tisahI guNa Avai tAkai bIci jete kAla rahaiM, so virahakAla hai, tAkU aMtara kahiye, tAkA kahanAM / bhAva kahiye aupazamika Adi pAMca bhAva / / haiM, tinikA kahanA / alpabahutva kahiye paraspara doyakI apekSA" saMkhyAkA hInAdhikapaNAM kahanAM / aiseM ini ATha anuTI kA || yoganikAra vastukA adhigama hoya hai / tisakA udAharaNa jIvanAmA vastukA guNasthAna mArgaNAkAra kahyA so jAnanAM / RICE aiseMhI yathAsaMbhava Agamake anusAra sarvavastupari lagAvaNAM / keI nAstikavAdI vastUkU sarvathA abhAvarUpahI kahai haiM, tinikA nirAkaraNa sat kahaneteM hoya hai / keI vastukU sarvathA eka abheda kahai haiM, tinikA nipedha bhedanikI gaNanAteM jAnanAM / keI vastuke pradeza nAMhI mAnai hai tinikA niSedha kSetra kahaneteM jAnanAM / keI vastuLU sarvathA kriyArahita mAne haiM tinikA niSedha sparzana kahaneteM jAnanAM / athavA jo koI vastukA sarvathA kadAcit pralaya honA mAna hai tathA kSaNikahI mAna hai tinikA niSedha kAlakA niyama kahanete hoya hai / keI vastukU kSaNikahI mAnai haiM tinikA niSedha aMtarake niyama kahaneteM hoya hai / keI vastUkaM ekahI mAnai hai tathA anekahI mAna haiM tinikA niSedha alpabahukA niyama kahanete hoya hai / aisai vastu anaMtadharmAtmaka hai / tAke dravya kSetrakAla bhAvakI apekSA vidhiniSedhate pramANa naya nikSepa anuyogakI vidhikari sAdhanete yathArthajJAna honete adhigamaja samyagdarzanakI prApti hoya hai / so yAkA vidhiniSadhakA carcA zlokavArtikamaiM vizepakAra hai tahAMteM jAnanAM / aiseM Adivi kahyA jo samyagdarzana tAkA lakSaNa utpatti nimitta svAmI vipaya nyAsa adhigamakA upAya kahyA / yAke saMbaMdhakari jIvAdikakA bhI sat parimANAdika kahai hai // yAke anaMtara samyagjJAna vicAraneyogya hai, so kahai haiM // matizrutAvadhimanaHparyayakevalAni jJAnam // 9 // yAkA artha- mati zruta avadhi manaHparyaya kevala e pAMca jJAna hai // jJAnazabda nyArAnyArAkai lagAIye aisai pAMcUhI jJAna bhaye / tahAM matijJAnAvaraNIyakarmake kSayopazamateM iMdriyamanakari padArthaniSaM jAnai so, athavA jAkAra jANiye so, athavA jAnanemAtra so, matijJAna hai / bahuri zrutajJAnAvaraNIyakarmake kSayopazamateM vaktAkAra kahI vastUkA nAma sunanekAra jAnai so, athavA jAkAra suni vastukaM jAniye so, athavA jo zravaNakAra jAnane mAtra so zrutajJAna hai / ina doUnikA
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA 1) samIpa nirdeza kAryakAraNabhAvateM kahyA / matijJAna kAraNarUpa hai zrutajJAna kAryarUpa hai / bahuri avadhijJAnAvaraNIyakarmake 111 kSayopazamate dravya kSetra kAla bhAvakI maryAdA lIyeM rUpI padArthakU pratyakSapaNe kari jo jAneM, athavA jAkAra jAniye, athavA jAnane mAtra so avadhijJAna hai / bahuri manaHparyayajJAnAvaraNIyakarmake kSayopazamate parake manavirSe prApta jo padArtha tAkU jANe, athavA jAkari jAniye, tathA jo jAnanA so manaHparyayajJAna kahiye / ihAM parake manavirSe prApta jo padArthakU sarvArtha va casiddhi mana aisI saMjJA sAhacaryateM kahI hai / ihAM koI kahai yAkai matijJAnakA prasaMga Avai hai ? tALU kahiye ihAM manakI apekSA nikA BI mAtrahI hai, kAryakAraNabhAva nAhI hai / apane pratipakSI karmake kSayopazamamAtratehI bhayA hai / tALU apane parake manakI pAna apekSAmAtrate manaHparyaya aisI. saMjJAkari kahyA hai / jaise kAhUneM kahI yA bAdalevi caMdramAkU dekho, tahAM bAdalekI apekSAmAtra hai / caMdramA bAdaleteM bhayA tau nAhI / taise ihAM bhI jAnanAM / bahuri jA jJAnake Arthi tapasvI muni 'kevaMte' kahiye sevana karai tAkU kevalajJAna kahiye / ihAM ' ke sevane / aisI dhAtu" kevalazabda nipajyA hai / athavA yahu jJAna asahAya hai bAhya kachu sahAya na cAhai hai / jaise matizrutajJAna iMdriya prakAzAdikakA sahAyatai jAne hai, taise ihAM nAhI, kevala eka AtmAhIta pravata hai / tAteM kevala kahiye / aba inikA sUtravirSe prayogake kramakA prayojana kahai haiM // kevalajJAna aMtavi pAIye hai, tAteM aMtahImaiM dhanya hai / tAke nikaTa manaHparyayajJAna ho hai, tAtai tAke samIpa dhanya hai|| tAteM ye doU jJAna saMyamI muninihIkai hoya hai / bahuri tAteM dUravarti avadhi hai tAteM manaHparyayakai samIpa yAko kahyA / bahuri pratyakSa tInUM jJAnanikai pahalai parokSa mati zruta jJAna kahai / jAte e doU sugama haiM / sarvaprANinikai bAhulyapaNe pAiye hai / inakI paddhatI suNiye hai paricaya kIjiye hai / anubhavamaiM Avai hai / aiseM e pAMca prakAra jJAna hai / inake bheda Agai kahasI / ihAM matimAtrake grahaNate smaraNAdika bhI matijJAnahImeM lenai / keI vAdI kahai haiM iMdriyabuddhihI eka matijJAna hai | tAkA nirAkaraNa hai / tathA keyI anumAnasahita mati mAna haiM / keI anumAna tathA upamAnasahita mAneM haiM / keI anu| mAna upamAna arthApattisahita tathA abhAva Agamasahita mAneM hai / tini sarvanikA nirAkaraNa hai / e sarvahI matijJAnamaiM garbhita jAnaneM / koI kahai mati zruta jJAna tau ekahI hai / jAte doU lAra hai ekahI AtmAvirSe vase haiM / vizeSa bhI inimeM naaNhii| tAkU kahiye ina tIhI hetute inikai sarvathA ekatA nAhIM hai| koI prakAra kahai tau virodha nAhI haiN| | jAte lAra rahai hai ityAdi kahanA doya vinA banaiM nAhI / bahuri vipayake bhedateM bhI bhedahI hai / zrutajJAnakA viSaya sarvatattvArthakU parokSa jAnanAM hai| matijJAnakA etA naaNhii| aisaiM inikI bhedAbhedakI caracA zlokavArtikateM jAnanI / ihAM koI kSaNakA sUtra nyArA kahyA bahuri jJAnakA na kahyA so kAraNa kahA ? tAkA uttara jo, jahAM zabdakI
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vaca TIkA niruktimai vyabhicAra Avai tahAM nyArA lakSaNa kahyA cAhiye / yAteM darzana nAma dekhanekA pradhAna hai / tAteM zraddhAnArthake nimitta lakSaNa nyArA kahyA / bahuri jJAnavirSe niruktihI" artha avyabhicArI hai, tAte lakSaNa nyArA na kahyA aisA Azaya hai // AgeM kahai haiM, jo pUrvai kahyA thA, jo, pramANanayakari adhigama hoya hai / tahAM keI tau jJAnakU pramANa mAnai haiM / keI siddhi | sannikarSakU pramANa mAna hai / keI iMdriyakaM pramANa kahai haiM / yAta adhikAramaiM lIye je matyAdi jJAna tinikai pramANapaNAke pragaTa karanekai arthi sUtra kahai haiMma. // tatpramANe // 10 // yAkA artha- tata kahiye parve kahe je pAMca jJAna te doya pramANa hai / ihAM tat zabda hai so anyavAdI sannikarSa tathA iMdriyakuM pramANa kalpai haiM tAke niSedhake artha hai / tat kahiye so matyAdika jJAna kahe soI pramANa haiM / anya nAMhI hai / ihAM anyavAdI pUchai jo, sannikarpa tathA iMdriyakU pramANa mAniye to doSa kahAM ? tAkU kahiye haiM, jo, sannikarpakU pramANa mAniye to sUkSma aMtarita viprakRSTa jo paramANU rAmarAvaNAdika, meruparvatAdika padArtha hai tinikA pramANavirSe agrahaNakA prasaMga Avai / te padArtha iMdriyaniteM sannikarpa hoya nAhIM / yAhI sarvajJakA abhAva Avai / aiseMhI iMdriyakU pramANa mAniye to yehI dopa Avai / jAteM netrAdikakA alpavipaya hai / tathA jJeya anaMta hai / tathA sarvahI iMdriyanike sannikarSa bhI nAMhI hai / netra ara manakai prApyakArI kahiye padArthanikA prApta honekA abhAva hai| aprApyakArI hai tAkA varNana Agai karasI // ____ ihAM anyavAdI kahai haiM, jo tumaneM jJAnakU pramANa kahyA, to yAkA phalakA abhAva AvaigA / bahuri pramANakA phala cAhiyehI / bahuri hama kahai haiM tahAM phala kA sadbhAva nIkai baNai hai / jo sannikarSa tathA iMdriya tau pramANa hai aru yAta arthakA jJAna ho hai so pramANate judA phala ho hai, yaha kahanA yukta hai / tAkU kahiye, jo teM kahyA so ayukta hai| jAteM jo sannikarpapramANa hoya arthakA jJAna phala hoya tau pramAtA ara prameya jo artha te doU bhiDijAya, tava sannikarpa hoya hai / so yAkA phala jo arthakA jJAna, so pramAtAkai aru prameya padArthakai doUnikai huvA cAhiye / aise hote anyapadArthakai bhI arthakA jJAnakI prApti Avai hai / bahuri ve kahai, jo, arthakA jJAna tau cetana jo AtmA tAkai hoy| hai / anya jaDake kaise hoya ? to vAkU kahiye, AtmAkU jJAnasvabhAva to tU mAnai nAMhI / aru samavAyateM cetana mAna hai,
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhi so aiseM tau AtmA bhI cetanAvinA jaDahI tthhregaa| bahuri jJAnasvabhAvahI mAnegA tau terI pratijJAkI hAni aavaigii| tAteM hama kahai haiM so yukta hai / jJAnakU pramANa kahateM phalakA abhAva hai / yaha dopa nAhI Avai hai / kathaMcidbhedAbhedarUpa yAkA phala bhI hai| prathama tau arthakA yathArthajJAna hoya taba tisa arthakavi prIti upajai hai / karmakAra mailA jo yaha AtmA tAkai iMdriyanike AlaMbanate arthakA jJAna hoya / tAvirSe upAdeya jAni prIti upajai haiM / so yaha prIti vA pramA- : sarvArtha 10vaca2. NakA phala hai / bahuri yathArthajJAna hoya taba rAgadveSa ke abhAvate madhyasthabhAva hoya so dUsarA yaha phala hai / bahuri pahalai nikA kA, arthakA ajJAna thA tAkA nAza bhayA so tIsarA yaha phala hai / aiseM hamAre pramANa phalarahita nAhI hai // a. 12 aba yA pramANazabdakA artha kahai haiM / ' pramIyate anena / kahiye yAkari vastu pramANa kariye aiseM tau karaNasAdhana bhayA / bahuri 'pramiNoti' kahiye jo vastukU pramANa karanevAlA, so pramANa hai, aise karnUsAdhana bhayA / bahuri 'pramitimAtra' kahiye vastukA pramANa karanA so bhAvasAdhana bhayA / yAko kriyAsAdhana bhI kahiye / ihAM koI pUche, isa pramANakari kahA pramANa kariye! tAkU kahiye, jIvAdika padArtha pramANa kariye / pheri pUche, jo, jIvAdikakA adhigama tau pramANakari kariye / bahuri pramANakA adhigama kAhekari kariye ? jo anya pramANa kalpiye to anavasthA dUpaNa Avai hai| tahAM kahiye anavasthA na AvaigI / jaise ghaTAdika prakAzanevi dIpaka kAraNa hai; taise apane svarUpake prakAzanevi bhI vehI dIpaka kAraNa hai / anya prakAza nAhI heriye hai; taise pramANa bhI svaparaprakAzaka avazya mAnanAM / prameyakI jyoM pramANakai anyapramANakI kalpanA kIjai to svarUpakA jAnanekA pramANakai abhAva hoya, taba smaraNakA bhI abhAva hoya hai| bahuri smaraNakA abhAva mAniye to vyavahArakA lopa hoya hai / tAteM svaparaprakAzaka pramANa mAnanA yogya hai / bahuri ihAM pramANe aisA prathamAvibhaktIkA dvivacana kahyA hai / so eka tIna Adi pramANakI saMkhyA anyavAdI mAna hai tAke niSedhakai arthi hai / tathA Agai doya saMkhyAkA sUtra bhI kahasI tAke janAvane Arthi hai / anyavAdI cArvAka tau eka pratyakSa pramANahI mAna 1 hai / bahuri bauddha pratyakSa anumAna ye doya pramANa mAna hai / bahuri naiyAyika vaizeSika sAMkhya haiM te pratyakSa anumAna Agama upamAna aise cyAri pramANa mAna hai / bahAra mImAMsaka cyAri tau e aru arthApatti abhAva aise chaha pramANa mAna hai / so pratyakSa parokSa e doya saMkhyA kahanete sarvapramANa inimaiM garbhita hoya haiN| 5 aise e paMcajJAna pramANa kahe / tahAM samyak adhikAra samyagjJAna hai / mithyAjJAna pramANa nAhI / ihAM prazna jo, 1 aisA kahyA hai " yathA yatrAvisaMvAdastathA tatra pramANatA // " yAkA artha; jahAM jisaprakAra visaMvAda na Avai tahAM taise pramANatA / sau kAhUkai viparyayajJAna hai tahAM tAkai bAdhA visaMvAda na Avai tete pramANa Thahaya / tathA kAhUkai kAlAMtaramaiM
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ va ca a . bAdhA Avai / kArakai kSetrAMtaramaiM bAdhA Avai / tathA keIkai kabahU bAdhA na Avai / ara vizeSajJAnIke jJAnamaiM bAdhA dIkhai hai| tahAM jeteM bAdhA na Avai tete pramANa Thaharai hai| so samyagjJAna to aisA cAhiye jo saMzaya viparyaya anadhyavasAyahA rahita sarvakAla sarvakSetra sarvaprANInikai samAna hoya / koI prakAra bAdhA na Avai / jo jahAM jaisaiM avisaMvAda hoya tahAM taisaiM pramANatA hai yaha vacana kaise siddha hoyagA ? tAkA uttara- jo, sarvathA nirvAdha to kevalajJAna hai / matizruta hai so HD to apane viSayavirSe bhI ekadezapramANa hai / bahuri avadhi manaHparyaya hai so apane vipayavi sAmastyakAra pramANa hai / TI kA adhikaviSayavi pramANa nAhI / tAteM cyAyoMhI kSayopazamajJAna pramANa bhI hai apramANa bhI hai / tAteM jisa viSayavi nirbAdha sAdhai tahAM to pramANa hai / bahuri jahAM vAdhA Avai tahAM apramANa hai / jo aise na hoya to kevalajJAna hI pramANa Thaharai / anyajJAna apramANa Thaharai / to vyavahArakA lopa hoya / tAtai eka hI jJAna pramANa bhI hai apramANa bhI hai / jaise kAhU puruSakai netravi vikAra thA, tALaM eka caMdramAke doya dIkhai, tahAM nirvikAranetravAlekI apekSA doya caMdramAkI saMkhyA tau sabAdha bhaI / bahuri candramAkA sAmAnyapaNAM nirvAdha hai / tathA nirvikAra netravAlekU caMdramA tau ekahI dIkhai, paraMtu nikaTahI dIkhai hai / UgatA jamIsUM lagatA dIkhai / so yAkI UMcAIkA yojanAMkI apekSA sabAdha hai / tathA I zAstrakari grahaNakA kAla tI nizcaya kiyA hai so tau nirvAdha hai| paraMtu doya aMgula cyAri aMgula grahaNa hogA, yaha kahanAM nirvAdha nAhI hai / jAte yaha vimAna ketA cauDA hai ? tAmeM ketA AcchAdita huvA ? yaha to pratyakSajJAnI jAneM, yAkI apekSA savAdha hai / aiseM matizruta apane vipayavipeM bhI pramANApramANasvarUpa hai / tathA anya bhI udAharaNa-jaise parvata tathA vRkSoMkA samUharUpa vana ityAdi vastu dUritai tau aurasA hI dIvai nikaTa gaye aurasA hI dIkhai aiseM jaannaa| ihAM koI pUche, jo aise hai to yahu yAkA jJAna pramANa hai yahu yAkA jJAna apramANa hai aisA niyama kaiseM kahiye ? vahuri niyama kiyAvinA vyavahAra kaise pravartagA! tAkA uttara- jo, vyavahAra mukhyagauNakI apekSAtai pravarte hai / jaise kAhU vastUmaiM sugaMdha dekhi loka kahai yaha sugaMdha dravya hai, tahAM vA dravyavi sparzAdika bhI pAIye haiN| paraMtu vAkI mukhyatA na karai / tAtai jinake matavi ekAMtateM jJAna pramANa apramANa doU svarUpa nAMhI hai tinikai yaha chadmasthakA jJAnakai pramANatA na AvaigI / taba. apanA mata bhI na siddha hogaa| bahuri anyavAdI jJAnakoMhI pramANa mAni yAkA svarUpa lakSaNa ekAMtateM anyaprakAra kahai haiM / so bhI savAdha hai| tahAM bauddhamatI kahai haiM, jo ' avisaMvAdi jJAnaM pramANaM, kahiye jAmeM visaMvAda na hoya so jJAna pramANa hai| tAkU pUchiye; jo kahegA pramAtAkI icchA jahAM pUri hoya jAya tahAM avisaMvAda hai, to svapnAdikakA jJAna bhI pramANa ThaharaigA, tahAM bhI
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi nikA ma. / vAMchApUraNa hoya jAya haiM / bahuri kahegA, jo jahAM vastUkai arthakriyA Thaharai, tahAM avisaMvAda hai, tau gItAdi zabdakA 111 jJAna tathA citrAmAdikakA jJAnakai pramANatA ThaharaigI / tahAM svarUpamAtrakA jJAna hai, arthakriyA nahIM hai / aiseM bauddhakari mAnyA avisaMvAda lakSaNa bAdhAsahita hai // bahuri aura bhI matake ekAMtate pramANake lakSaNa tathA vizepaNa jude jude karai haiM te yuktizAstrateM bAdhAsahita haiM / te zlokavArtikAdikateM jaanne| jainamatameM to " svApUrvArthavyavasAyAtmakaM jJAnaM pramANam " vacaaisA lakSaNa parIkSAmukhavi kahyA hai / aura zAstrameM pAThAMtara kahyA hai / sohI nirbAdha hai / bahuri pramANakA pramANapaNAM TIkA kaise hoya ? tahAM sarvathA ekAMtavAdI keI tau tisa pramANahIteM pramANapaNAMkA nizcaya hoya hai aiseM kahai haiM / keI anyatai pramANatA hohai aisaiM kahai haiM / so yahu bAdhAsahita hai / syAdvAdakAra abhyAsadazAmaiM to pramANakA nizcaya pramANahIta hoya hai / bahuri vinA abhyAsadazAmai parateM nizcaya hoya hai aisA nirbAdha siddha kiyA hai / koI kahai haiM " pramANapaNA pravRttisAmarthyate nizcaya hoya hai " so pramANakari pratItimaiM AyA jo padArtha tAke nikaTi hote vAke phalakI prApti hoya taba jAniye ki yaha pramANa hai / yaha pravRttisAmarthyate pramANatA AI, paraMtu ihAM anavasthA dUSaNa hoya hai / jAte pravRttisAmarthyakA samAnajAtIya jJAnakI pramANatA anyapravRttisAmarthyateM hoyagI taba anavasthA AvahIgI / bahuri pravRtti hai so tau je parIkSAvAn haiM tinikai tau pramANakA nizcaya hoya taba hoya hai / bahuri. laukikajanakai vinA nizcaya bhI pravRtti ho hai / bahuri parIkSAvAn bhI koI padArthanivirSe aparIkSAvAn hai / jAte sarvapadArthanikI parIkSA tau sarvajJakai hai anya tau koI prakAra parIkSaka hai koI prakAra aparIkSaka hai / so parIkSaka hai sohU aparIkSaka hai, aiseM jAnanAM // bahuri ihAM koI pUcha, anyavAdInike pramANanikI saMkhyAkA nirAkaraNa kaise hai ? tAkU kahiye hai, je anyavAdI cArvAka eka pratyakSapramANahI mAnai hai tAkai parake cittakI vRttikI siddhi anumAnavinA hoyagI nAMhI / tAkai Arthi anumAna mAnagA taba ekahI pramANa mAnanAM kaisai siddha hoyagA ? bahuri bauddhamatI pratyakSa anumAna e doya pramANa mAna hai / tAkai sAdhyasAdhanake vyAptisiddhi karanekU smRti pratyabhijJAna tarka e tIna pramANa cAhiyegA / taba doyakI saMkhyA na rhegii| vyAptikA jJAna pratyakSa anumAnate nAhI hoyagA / smRti pratyabhijJAna tarka e pratyakSa anumAnamaiM garbhita na hoyagA / bahari zruta kahiye AgamapramANa hai / so Aptake zabdake zravaNate hoya hai / so yaha bhI pratyakSa anumAnamaiM garbhita na hoyagA taba tIna pramANa hoyagA / bahuri zabda tathA upamAnasahita cyAri pramANa mAna hai tathA arthApattisahita pAMca tathA abhAvasahita chaha mAna hai| tinakai smRti pratyabhijJAna tarka ye tinimeM garbhita na hoyage taba saMkhyA badhi jaaygii| tAtai tinikI saMkhyAkA niyama nahI Thahare hai| tAteM pratyakSa parokSa e doya saMkhyAmaiM sarva bheda garbhita hoya hai| tAteM yaha niyama nirbAdha hai //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ va cani kA pAna .. # Age, kahe je paMcaprakAra jJAna te doya pramANavirSe garbhita kIye tathA doyakI saMkhyA anya prakAra bhI Avai hai| / tAtai tAkI nivRttIkai Arthi sUtra kahai haiM // // Aye parokSam // 11 // yAkA artha- pAMca jJAnanivi Adyake doya matizrutajJAna parokSa pramANa hai / Adi zabda haiM so prathamakA vacana hai / jAte Adivi hoya tAko Adya kahiye / ihAM koI pUcha ' aaye| aisA dvivacana hai tahAM matizruta doya Aye / tahAM Adi to eka mati hai / dUsarA zrutakai AdipaNAM kaise Avai ? tAkA uttara-- jo mukhya upacArakI kalpanAte doUkai AdyapanAM kahyA hai / tahAM matijJAna to mukhya Adi haihI / bahuri zruta hai so yAke samIpahI hai tAteM upacArateM prathama kahyA / sUtravi dvivacana hai tAkI sAmarthyate gauNakA bhI grahaNa huvA / yAkA samAsa aise ho hai / ' AdyaM ca AdyaM ca Aye matizrute, aiseM jAnanAM / ye doUhI parokSapramANa hai aisA saMbaMdha karanAM / ihAM koI pUche inikai parokSapaNAM kAhete hai ? tAkA uttara- e doUhI jJAna parakI apekSA liye hai| matijJAna tau iMdriyamanateM hoya hai| zrutajJAna manateM hoya hai / so yaha sUtra AgeM kahasI / yAteM para je iMdriya mana tathA prakAza upadezAdi je vAhyanimiti tinikI | apekSA sahAya lekari matizrutajJAnAvaraNIyakA kSayopazamasahita AtmAkai upajai hai / tAtai parokSa kahiye / yAhItai upamAnAdika pramANa bhI aisahI upajai hai te bhI yAhImeM garbhita hoya haiN| athavA parokSa zabdakA aisA bhI artha hai; jo akSa kahiye iMdriya tiniteM dUravartI hoya tAkU parokSa kahiye so zrutajJAna / tathA smaraNa pratyabhijJAna tarka svArthAnumAna e bhI iMdriyaniteM dUravartI hai / aiseM e matijJAnamaiM garbhita haiM / tAteM e bhI parokSahI haiM / bahuri avagraha IhA avAya dhAraNAjJAna je matijJAnake bheda haiM te iMdriyaniteM bhiDikari hoya hai / to bhI akSa kahiye AtmA tAteM dUravartI haiN| tAte iniLU vyavahArakari to pratyakSa kahai haiM / paraMtu paramArthateM parokSahI hai // bahuri keI kahai hai, parokSajJAna tau aspaSTa jAnanAM hai / so padArthake AlaMvanarahita hai / tAteM manorAjyAdikakI jyo nirarthaka hai / te vinA samajhyA kahai hai / jAteM arthakA AlaMbana to pratyakSa parokSa doUnivihI hai / paraMtu spaSTatA aspaSTatAkA kAraNa nAhIM / pratyakSa parokSa bheda aiseM hai jahAM anyakA aMtara paDe nAhI / tathA anyakA sahAyavinA vizeSanisahita padArthaniLU jAne so to spaSTa hai / bahuri 6 vIcimaiM anyakA aMtara paDai tathA sahAya cAhai / tathA vizepanisahita padArthaniLU na jAnai so aspaSTa kahiye / manorAjyAa dikavat to jAkU kahiye jAkA kachu sAkSAt tathA paraMparAya vipayahI na hoya aiseM jAnanAM //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TIkA a. 1 Agai ini parokSanitai anya je tIna jJAna tinikU pratyakSa kahane... sUtra kahai haiM // pratyakSamanyat // 12 // yAkA artha- anyat kahiye pAMca jJAnamaiM tIna te pratyakSapramANa hai // * akSaNoti' kahiye jAnai so akSa kahiye AtmA vacatAhIkU Azrayakari upajai anyakA sahAya na cAhai tAkU pratyakSa kahiye / kaisA hai AtmA ? pAyA hai karmakA kSayopazama nikA jAneM / athavA kSINa huvA hai karmakA AvaraNa jAkA aisA AtmAkai hoya hai so aisA avadhi manaHparyaya kevalajJAna hai / pAna koI kahai aise to avadhidarzana kevaladarzana bhI hai / AtmAhIkA Azraya le upajai hai te bhI pramANa Thaharai / tAkU kahiye, yahU doSa na Avai hai / ihAM sUtramaiM jJAnahIkA adhikAra hai| tAteM jJAnahI lenA, darzana na lenA / bahuri koI kahai, jo, vibhaMga to jJAna hai tAkA prasaMga AvaigA yaha bhI AtmAhI* Azraya le upajai hai / tALU kahiye ihAM samyakkA adhikAra hai, tAtai vibhaMgajJAna na lenAM / yahu viparyayasvarUpa hai / jAteM mithyAtvake udayanai viparItapadArthakoM grahai hai / tAte yaha samyak nAhIM // ihAM vaizeSikakA AzrayateM prazna hai, jo, iMdriyavyApArateM hoya so pratyakSa kahiye / vinA iMdriyavyApAra hoya so parokSa kahiye / ye lakSaNa yathArtha bAdhArahita hai so mAnanAM / tAkA uttara jo, yahu ayukta hai / aiseM hoya to Apta sarvajJakai pratyakSajJAnakA abhAva hoya / jo iMdriyajJAnahI pratyakSa mAniye to Aptakai pratyakSajJAna na hoya / jo Aptakai bhI iMdriyapUrvaka jJAna kalpiye tau tAkai sarvajJapaNAMkA abhAva hoya / jo kahai, sarvajJakai manasUM bhayA pratyakSa hai tau manake ciMtavanapUrvakakai bhI sarvajJapaNAkA tau abhAvahI AvaigA / bahuri kahai, jo tAkai sarvapadArthanike jJAnakI AgamateM siddhi ho hai| so aisaiM bhI nAhIM / jAte Agama tau pratyakSajJAnapUrvaka hoya so pramANa hai // bahuri bauddhamatI kahai hai yogIzvaranikai alaukika divyajJAna aurahI jAtikA hai| to aiseM kahai pratyakSapramANa tau tAkai na AvaigA / jAte aisA mAnai hai, jo iMdriyaprati varte tAkU pratyakSa kahiye / so aisA mAnyAM taba divyajJAna kahanete bhI pratyakSapanA tau na Thaharai / bahuri aura bhI doSa Avai hai / jo sarvajJakA tau abhAva hoya hai / aru pratijJAkI hAnI hoya hai / soI dikhAIye hai| yogIzvarakai jo jJAna hai so eka eka padArthakU kramateM grahaNa karai hai ki anekapadArthakA grahaNa karanevAlA hai ? jo eka eka padArthakoM kramateM grahaNa karai hai; tau sarvajJapaNAM nAhI Thaharai hai / jAteM jJeya tau anaMta hai; jJa hoya / bahuri jo aneka padArthakU grahaNa karai hai; tau jo bauddhamatI pratijJA karI hai tAkI |
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vaca siddhi nikA TI kA 66 / hAni Avai hai / so pratijJA kahA ? ' eka vijJAna tau doya padArthakU na jAnai hai bahuri doya vijJAna eka padArthakU na || jAna hai| aisI pratijJA hai. tAkI hAni hoya hai / athavA sarvasaMskAra haiM te kSaNika haiM aisI ' pratijJA karai hai, tAkI bhI hAni hoya hai / jAte anekakSaNavartI eka vijJAna mAnyA hai / aneka padArthakA grahaNa kramakAra hoya hai / bahuri ve kahai; jo, aneka padArthakA grahaNa ekakSaNavartivijJAnakai tisa eka kAlahImeM hoya hai, to yaha banai nAMhI / jAte jA kSaNamaiM jJAna upajyA so to kSaNa vA jJAnakA svarUpakA lAbhahI hoya / jaba Apa bhayA tA pIche apanA jo kArya padArthakA jAnanAM tAprati vyApAra karai hai / upajanehIkai kSaNa to jAnai nAMhI / bahuri ve kahai; jo, dIpakavat jisa samaya bhayA tisa samaya pAna padArtha prakAzai, to yahu dRSTAMta mile nAhI / jAteM dIpaka tau anekakSaNavartI hai / tAkai padArthanikA prakAzana hoya hai / bahuri tisa yogIzvarake jJAna vikalpate bhedaniteM rahita mAniye tava zUnyatAkA prasaMga Avai hai| jAtai sarvapadArthanita bhinna jAnevinA to vaha jJAna zUnyahI hai // __bahuri akalaMkadeva AcAryane pratyakSake tIna vizepaNa kiye haiM / spaSTa, sAkAra, aMjasA aisai / tinikA artha-spaSTa to jo vIcimaiM anyakI pratItikA vyavadhAna na hoya . ara vastukU vizepanisahita jAnai aisA hai / so dravyArthikanayakI pradhAnatA kariye taba to matizrutajJAna aspaSTahI hai / jAteM dravyakA samastapaNAkU e jAne nAhI / iMdriya mana prakAzAdikake sahAyate kiMcit jAne haiN| bahuri paryAyArthika nayakI pradhAnatA kariye taba matijJAna vyavahArake Azrayate kiMcit spaSTa bhI jAnai hai // bahuri sAkAra kahanete nirAkAradarzanakA nipedha hai / bahuri aMjasA kahanete vibhaMgajJAna tathA iMdriyamanakari anyathAjJAna ho hai tAkA nipedha hai / aiseM kahanete sUtrate bhI virodha nAhIM hai / jAte pratyakSa aisA kahanete to AtmAdhIna hai, iMdriyAdhIna nAMhIM hai| bahuri jJAnakI anuvRttiteM darzanakA nipedha hai| bahuri samyakke adhikArateM kujJAnakA niSedha hai, aiseM jAnanAM // ihAM koI prazna karai, sakalapratyakSa jo kevalajJAna so yogIzvaranikai hai aisA kAhete jAniye ? tAkA uttara; jo, bhalai prakAra jAkA nirNaya kiyA jo vAdhakapramANakA abhAva tAteM jAniye, jo, yogizvaranikai kevalajJAna hai / jAte samasta AvaraNake nAzate upajai so kevalajJAna hai / samasta vastuMkU ekakAla iMdriyAdikai sahAyavinA sohI jJAna jAna, jAkai AvaraNa na hoya / tAkA bAdhaka alpajJAna hai nAhIM / jA jJAnakA - johI sAdhaka tathA bAdhaka hoya / anyajJAnakA anyajJAna bAdhaka hoya nAhI yaha nyAya hai / bahuri bauddhamatI pratyakSakA lakSaNa nirvikalpa satyArtha kahai hai / so sarvathA nirvikalpaka hoya so tau satyArtha hoya naahii| viparyaya bhI nirvikalpaka hai| nirvikalpakate arthakA nizcayahI hotA naahii|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vacani kA pAna 67 satyArtha kAhete hoya ? bahuri naiyAyikamatI iMdriyamanakai ara AtmAkai padArthateM sannikarSa hoya tAkU pratyakSa kahai haiM / so / yaha bhI ayukta hai / jAte Izvarakai jJAna iMdriyamanateM hoya to sarvajJapanAM na hoya / jAte iMdriyanika ara sarvapadArthanikai 2 saMbaMdha nAhI / tAteM jo sUtra pratyakSakA kahyA sohI nirAbAdha hai // __ Agai, kahyA jo parokSa pratyakSa doya prakAra pramANa tinimeM Adi prakArake vizeSakI prAptikai Arthi sUtra kahai haiMsiddhi TIkA // matiH smRtiH saMjJA cintA'bhinibodha ityanAntaram // 13 // yAkA artha-mati smRti saMjJA ciMtA abhinivodha e pAMca anarthAtara kahiye anya artha nAhI / matijJAnahIke nAma haiM // AdivipaiM kahyA jo matijJAna tAke yete paryAyazabda kahiye nAmAMtara hai / jAteM e sarvahI matijJAnAvaraNa karmake kSayopazamakari upajyA jo upayoga tAhI saMbaMdhI haiM / inakI zrutajJAnAdivirSe pravRtti nAhI / tahAM mananaM kahiye mAnanA iMdriyamana" avagrahAdirUpa sAkSAt jAnanAM so tau mati kahiye / smRti kahiye smaraNa / jAnekA pIchai yAdi karanA so smRti smaraNa kahiye / saMjJA saMjJAna kahiye / jAneko yAdikari vartamAna jAnekai joDikari jAnanAM so saMjJAna kahiye / yAkU pratyabhijJAna bhI kahiye / ciMtanaM ciMtA kahiye yahu cinha hai tahAM isakA cinhI bhI hoya hai ityAdi aisA citavana karanAM so ciMtA kahiye / yAkU tarka bhI kahiye / abhinibodhanaM kahiye sanmukha liMgAdi dekhi liMgI AdikA nizcaya karai so abhinibodha kahiye / yAkU svArthAnumAna bhI kahiye / ini zabdanikA bhAvasAdhanarUpa artha kiyA hai / bahuri karaNasAdhana kartRsAdhana Adi bhI yathAsaMbhava jAnanAM / inikA nAmabhedate arthabheda hote bhI rUDhike balate matike nAmAMtarahI jAnane / jaise iMdra zakra puraMdara aiseM nAmabhedatai arthabheda hote bhI samabhirUDhanayakI apekSAteM eka iMdrahIke nAma haiN| bahuri inikA anya anya artha kariye taba matyAdi anya anya hoyahI haiM / tathApi matijJAnAvaraNakSayopazamakari upayoga / tAhi na ulaMdhi va hai / ihAM aisA artha hai / bahuri sUtramaiM iti zabda hai so prakAravAcI hai / yA matijJAnakA yete paryAyazabda haiM aisA itikA artha jAnanAM / tathA abhidheyArthavAcI bhI kahiye / jo mati smRti saMjJA ciMtA abhinibodha 1 aisa yete zabdanikari jo artha kahiye so eka matijJAna hai // ihAM vizeSa kahiye hai / sUtravirSe iti zabda prakAravAcI hai / so buddhi tau matikA prakAra jAnanAM / jAte padArthake grahaNake zaktisvarUpakU buddhi kahiye hai bahuri medhA smRtikA prakAra hai / jAte zabdake smaraNakI zakti medhA kahiye hai| .bahuri prajJA ciMtAkA prakAra hai| jAte vitarkapaNAkA niSedha svarUpa hai| bahuri pratibhA upamA ye saMjJAkA prakAra hai| -ok
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sarvArtha nikA TIkA jAteM sAmAnya padArthako sAdRzya dikhAvanerUpa hai| bahuri saMbhava, arthApatti, abhAva e svArthAnumAnake prakAra haiM / jAteM ye sarva liMgahIta jAniye haiM / ihAM koI kahai smRti tau apramANa hai so pramANavi kaisai aMtarbhUta hoyagI ? tAkU kahiye, jo, smRti apramANa hoya to pratyabhijJAna na hoya taba vyAptikA bhI grahaNa na hoya / tava anumAna kAhete hoya ? aru anu BI mAna na hoya taba pratyakSakai bhI pramANatA na Thaharai / taba sarvazUnyatA Avai / tAteM smRtipramANa mAnehI anyapramANa siddha siddhi hoya hai / bahuri smRtikI jyoM apane viSayavi pratyabhijJAna bhI vAdhArahita hai| atItavastukA yAdi karanAM jo smaraNa / so yAkA kAraNa hai / so atItarphe yAdikari vartamAnameM tisahI vastUkU dekhi bahuri atIta vartamAnakI ekatA joDarUpakUhI pAna jAnanAM tathA atIta sArikhI vastu dekhi doUke samAnatAkA jAnanAM so pratyabhijJAna hai so. satyArtha hai| jaiseM maiM bAlaka thA sohI mai aba yuvA hUM bUDhA hUM ityAdi / tathA pahalai ghaTa dekhyA thA taisAhI yaha dUsarA ghaTa hai ityAdi / yAke bheda bahuta haiM so pramANazAstrateM jAnane / bahuri sAdhyasAdhanake avinAbhAvasaMbaMdharUpa jo vyApti, tAkA jAnanAM so tarka hai / so bhI pramANa hai / so yahu apramANa hoya tau anumAna bhI pramANa na Thaharai / bahuri anumAnAdikamaiM yahu garbhita hoya naahii| tAteM nyArAhI pramAtA jAnanAM / yAkA udAharaNa- jaisai dhUma agnikA saMbaMdha dekhikari aisA nizcaya kiyA; jo, jahAM jahAM dhUma hai tahAM tahAM niyamakari agni hai| aise nizcaya karanekA nAma tarka hai / so satyArtha hai, tAteM pramANa hai / jo yahu jJAna apramANa hoya to anumAna pramANa kaiseM Thaharai ? bahuri sAdhana kahiye liMga-cinha, tAteM sAdhya kahiye jAnane yogya vastu liMgI cinhavAn, tAkA nizcaya karanAM so svArthAnumAna hai| tahAM sAdhana tA* kahiye, jAkI jahA sAdhyavastu na hoya, tahAM prApti na hoya / tathA jahAM sAdhana hoya tahAM sAdhya hoyahI hoya // bahuri sAdhyake tIna vizepaNa haiM, zakya, abhipreta, aprasiddha / tahAM jo sAdhanekI yogyatA lIye hoya sohI sAdhya / / jAmai yogyatA nAhI so sAdhya nAhI, jaisai AkAzakai phUla / bahuri jo sAdhanevAlA purupa abhiprAyamaiM le, sohI sAdhya, tisavinA jagatmeM aneka vastu haiM te vAkai sAdhya nAMhI / bahuri pahalai siddha na hUvA hoya, so sAdhya / siddha bhaye pherI sAdhanA aphala hai / aisai sAdhyake sanmukha jo pUrvokta sAdhanakari niyamarUpa jJAna hoya, tAte yAkU abhinibodha bhI kahiye / ihAM koI kahai; zAstramaiM matijJAnasAmAnyakA nAma abhinivodha kahyA hai; tuma svArthAnumAnakU abhinibodha kaise kahyA ? tAkA uttara-jo, sAmAnyArthakI vizeSavi pravRtti hauteM virodha nAhI / jo avagrahAdi anekabhedarUpa matijJAna kahiye tadi to sAmAnyakrU abhinibodha kahiye / bahuri java vizepa lIjiye tava svArthAnumAna bhI khiye| tahAM sAdhanake
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthA bha." saMkSepate doya bheda hai; upalabdhi anupalabdhi / tahAM iMdriya manakari vastukA sadbhAvakA grahaNa hoya so to upalabdhi kahiye / bahuri abhAvakA grahaNakU anupalabdhi kahiye / tahAM kAryopalabdhi jaise; yA parvatamaiM agni hai, jAte agnikA kArya / dhUma dIkhe hai| bahuri kAraNopalabdhi jaise; varSA hosI, jAte yAkA kAraNa bAdala saghana dIkhai hai / svabhAvopalabdhi jaise, vastu utpAdavyayadhrauvyasvarUpa hai; jAteM sattvasvarUpa hai / sattvakA svabhAva aisAhI hai / aiseM ye tIna bheda bhaye / ityAdi sAdhanake aneka bheda haiM, so zlokavArtikateM jAnane // bahuri anyavAdI arthApattyAdika pramANa nyAre mAnai haiM te sarva isa vacasiddhiA nikA TIkA / matijJAnameM aMtarbhUta hoya haiM, aiseM jAnanAM // pAna AgeM yA matijJAnakA svarUpakA lAbhavi nimitta kahAM hai ? aise prazna hote sUtra kahe haiM // tadindriyAnindriyanimittam // 14 // yAkA artha- tat kahiye so matijJAna iMdriya ara anidriya hai nimitta kahiye kAraNa jALaM aisA hai // prathama tau iMdriyazabdakA artha kahai haiM / indati kahiye parama aizvaryarUpa vatai so iMdra hai / tahAM arthateM AtmAkA nAma iMdra kahyA, so aisA jJAnasvabhAva jo AtmA, tAkai jJAnAvaraNakarmakA aisA kSayopazama hoya, jo Apa ApatehI padArthanikaM jAnane asamartha hoya / tAkai padArtha jAnanekA kAraNa cinha hoya tAkU iMdriya kahiye / jAte vyAkaraNa aisA hai 'tasya liMgam / isa arthamaiM iMdrazabdakai pratyaya AyA hai / athavA aisA bhI artha jo gUDha arthakU janAvai tAkU liMga kahiye / tahAM AtmA gUDha hai adRSTa hai / tAke astitvakU janAvanevi cinha hai tAteM AtmAkA liMga iMdriya hai / jaise lokamaiM agnikA dhUma liMga | hai taiseM jAnanAM / aise yaha sparzAdi iMdriya haiM te karaNa haiM / so kartA jo AtmA tisavinA na hoya aiseM jJAtA jo AtmA tAkA astitva janAvai hai / athavA iMdra aisA nAma karmakA kahiye / tAkAra ye race haiM nipajAye haiN| tAte bhI | iMdriya aisA kahiye / te sparzanAdi AgeM kahasI // bahuri anidriya nAma manakA hai / yA* aMtaHkaraNa bhI kahiye / ihAM koI pUche hai- iMdra jo AtmA tAhIkA liMga jo mana tAkA nAma iMdriyakA pratiSedhakari anidriya aisA nAma kaise diyA? tAkA uttara-jo, ihAM iMdriyakA pratiSedhakara 16 nAhI hai / 'na indriyaM anindriyaM' aiseM kahanemeM ISat artha lenA / kiMcit iMdriyakU aniMdriya kahyA hai| jaise kAhU kanyAkU anudarA nAma kahyA, tahAM jAke udara na hoya tAkU anudarA kahiye aisA artha na lenA / jAkA Ipat kiMcit Lal patalA kSINa udara hoya tAkU anudarA kahiye aisA artha lenA / bahuri koI pUcha hai- ihAM ISat artha kaise hai ? tAkA |1
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vaca nikA 70 uttara- e iMdriya haiM te pratiniyata kahiye niyamarUpa judAjudA jinakA deza aru viSaya hai aise haiM / bahuri kAlAMtarasthAyI haiM / jA kAlameM viSayata upayukta na hoya tA kAlameM bhI avasthita haiM / bahuri mana hai so yadyapi iMdra kahiye AtmA tAkA liMga hai tathApi niyamakAra ekahI dezavi tathA ekahI vipayakA grAhaka nAhI / anyakAlamaiM jAkA avasthAna nAhI anavasthita hai caMcala hai / yAhIta yAkU aMtaHkaraNa kahiye abhyaMtara iMdriya kahyA hai / jAteM guNadoSakA vicAra || smaraNavi4 iMdriyanikI yAkai apekSA nAhI hai| bahuri netrAdikakI jyauM bAhyateM anya manuSyAdika tinikAra na jANiye TI kA / / hai / tAhIta aMtargata iMdriya aisA kahiye hai / aise Ipat artha yAvi. saMbhavai hai|| pAna bahuri koI pUcha hai- sUtravirSe tat zabda kisa prayojanakU hai ? tAkA uttara- tat zabda matijJAnake kahanekai artha hai| bahuri koI kahai hai- matijJAna to lagatAhI hai anaMtarahI hai| yAteM aisA paribhASA hai, jo, anaMtarakI vidhikA sUtra hoyakai nipedhakA hoya / yAte tA matijJAnakA vinA tat zabdahI grahaNa hoya hai| tat zabda nirarthaka hai / tAkU kahiye haiMihAM tat zabda hai so isa sUtrake arthi bhI hai bahuri agale sUtrake arthi bhI hai / jo matyAdika payAya zabdakAra kahane meM Avai / aisA matijJAna hai so iMdriyAnidriyanimittaka hai / aiseM to isa sUtrakai Arthi bhayA / bahuri sohI matijJAna avagraha IhA avAya dhAraNAsvarUpa hai aise agile sUtrakai arthi bhayA / jo aiseM na hoya tat na kahiye to pahale matyAdizabdakari vAcyajJAna hai aisaiM kahivekari iMdriya aniMdriyanimittaka zrutajJAna hai aisA prasaMga Avai / tathA sohI zrutajJAna avagraha IhA avAya dhAraNAsvarUpa hai aisA aniSTa arthakA saMbaMdha hoya hai / vahuri yahu vizeSa jAnanAM- jo e iMdriya mana hai te matijJAnake vAhya utpattinimitta haiN| aMtaraMga nimitta tau matijJAnAvaraNIya karmakA kSayopazama hI hai| _Age kahai haiM, aise matijJAnakA utpattikA nimitta tau jANyA, paraMtu yAke bheda kete haiM ? yaha nirNaya na bhayA / aisA prazna hote yAke bhedanikI prAptikai arthi sUtra kahai haiM // avagrahehAvAyadhAraNAH // 15 // yAkA artha-- avagraha IhA avAya dhAraNA e cyAri matijJAnake bheda haiM // inikA lakSaNa kahiye haiM / vipaya je: rUpAdika bahuri vipayI je iMdriya tinakA saMbaMdha hote tAkA lagatAhI tau darzana ho hai / tAke lagatAhI vastumAtrakA grahaNa so avagraha hai / jaise netrakari yaha zvetarUpa hai aise grahaNa so avagraha hai / bahuri avagrahakari grahaNa kiyA jo vastu tAkA vizepakI vAMchA so IhA hai / jaise avagrahakari zvetarUpa dekhyA so kahA vagulAkI paMkti hai athavA kahA dhujA hai ?
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtha siddhi ma.11 aiseM yA saMzaya na jAnanA / jAte saMzaya tau doya pakSavi anizcita jJAna hai apramANa hai / bahuri IhA ekahI pakSavi vAMchArUpa II jJAna hai| jo vagulAkI paMkti hai to vAhIkI vAMchA hai| jo patAkA hai tau vAhIkI vAMchA hai| bahuri IhAkari jAnyA thA tAkA vizepa avayavAdikakA nirNaya honete jaisA hai taisA niyamarUpa nizcaya honA so avAyajJAna hai / jaise IhAvi bagulAkI paMktIkI tarpha vAMchA thii| paraMtu dhujAkA niSedha na kiyA / ava ihAM UMcA caDhanA nIcA AvanAM paMkha halAvanAM ityAdi kriyA vacacinha dekhI aisA nizcaya bhayA jo bagulAkIpaMktihI hai, dhujA nAhI hai; tahAM avAyajJAna kahiye / bahuri avAyakAra ni kA TI kA nizcaya kiyA jo vastu tAkA aisA dRDhajJAna hoya jo aura kAlamaiM na bhUlane yAdi AvanekU kAraNa hoya, tahAM dhAraNA pAna jJAna ho hai / jaise avAyajJAnakari prabhAtimeM bagulAkIpaMkti dekhI thI sohI yahu aba maiM dekhI aise jJAnakU kAraNa jo jJAna, so dhAraNAjJAna kahiye / aiseM ini avagrahAdikanikA kahanekA anukrama inakI utpattike anukramateM kahyA hai // . ihAM aisA bhAvArtha jAnanAM - jo vastu sAmAnyavizeSasvarUpa hai tisa vastukai aru iMdriyanikai saMbaMdha hoteM prathama to sAmAnya avalokanarUpa nirAkAra darzana hoya hai tApIche tA vastukA sAmAnyavizeparUpa sAkAra grahaNa hoya tAkU avagraha kahiye / tApIchai tisahI vastUmeM vizeSa bahuta haiM tinimaiteM koI vastuke vizeparUpa jAnanekI abhilApArUpa jJAna pravartA, jo, ' yaha phalANA vizeSa hogA ' tAkU IhA kahiye / tApIche tisahI vizeSakI kriyAcinhi dekhI yahu nizcaya bhayA, jo, -- yahu abhilApAmeM grahaNa huIthI sohI hai ' tA* avAya kahiye / tApIche tisahIvi aisA jJAna : dRDha bhayA, jo, ' anyakAlamaiM vAkU bhUlisI nAhI ' tAkU dhAraNA kahiye / inimeM vipayakA bheda bhayA, tAteM gRhItakA grahaNa nAhI hai / bahuri sAmAnyapaNe vastukA rUpa grahaNa hai, tAteM naya bhI nAMhI hai| bahuri viSaya satyArtha nirbAdha hai tAte pramANa hai / bahuri iMdriyamanakai padArthasaMbaMdha honete kiMcit spaSTatA bhI inimeM hai / tAtai vyavahArakari pratyakSa bhI ini kahiye haiM / paramArthate parokSahI hai / bahuri anyavAdI sarvathA ekAMta vastukA svarUpa mAnai haiM / tinikai avagrahAyA dika bhedarUpa jJAnakI kathanIhI nAMhI aiseM jAnanA // ___ AgaiM, kahyA je avagrahAdika tinike bhedakI prAptikai arthi sUtra kahai haiM // bahubahuvidhakSiprAnissRtAnuktadhruvANAM setarANAm // 16 // yAkA artha-kahe je avagrahAdika, te bahu Adi chaha bahuri chahahI inake pratipakSI tinisahita bAraha bhaye, tinikA jJAna hoya hai // prakRta. kahiye pUrva kahe je avagrahAdika jJAnarUpakriyAkA vizeSa tinikI apekSArUpa yA sUtravi SaSThI
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanikA . 72 vibhaktIkari karmakA nirdeza kiyA hai| tahAM bahu zabda to yahAM saMkhyA tathA vipula kahiye samUhapaNAkA vAcaka hai M jAte doUmaiM vizeSa nAhI / sAmAnyasaMkhyA tathA vahutakA grahaNa karanA / jaisaiM eka doya bahuta aiseM tau saMkhyA / bahuri bhAta bahuta hai dAli bahuta hai ihAM vipulatAhI hai saMkhyA na kahI / bahuri vidhazabda prakAravAcI hai, jaise bahutaprakAra hai / BI bahuri kSiprazabdakA grahaNa kAlakI apekSA hai / jaise koI vastu zIghra pariNamai bahuri aniHsRta kahiye sidi zarIrAdika pragaTa nIsare na hoya so aniHsRta hai / bahuri anukta kahiye abhiprAyahIkari jAkA grahaNa hoya kAhUke kahaTI kA / nekI yAmaiM mukhyatA nAhI / bahuri dhruva kahiye niraMtara jAkA jaisAkA taisA grahaNa hovo karai tAkU kahiye / bahuri setara pAna / kahiye inike pratipakSIkari sahita leNai / so bahutakA tau pratipakSI eka tathA alpa / bahuvidhakA ekavidha / kSiprakA mA akSipra / aniHsRtakA niHsRta / anuktakA ukta / dhruvakA adhruva / aisai ye bAraha bhaye / tini avagrahake bArahake bAraha bheda bhaye / bahutakA avagraha, alpakA avagraha, bahuvidhakA avagraha, ekavidhakA avagraha, kSiprakA avagraha, akSiprakA avagraha, aniHsRtakA avagraha, niHsRtakA avagraha, anuktakA avagraha, uktakA avagraha, dhruvakA avagraha, adhruvakA avagraha, aise bAraha bhedarUpa avagraha hai / aiseMhI IhA, avAya, dhAraNA ini tInikai bhI bAraha bAraha bheda kIjiye / taba sarva mile aThatAlIsa 48 hoya hai| vahuri ye pAMca iMdriya eka mana ini chahUMnikAra hoya hai / tAteM chahavAra aThatAlIsakU~ joDiye taba doyase aThyAsI bheda hoya haiM / bahuri bahu Adika chahake nAma sUtramaiM kahai aru chaha ini pratipakSIkU itara kahe, tAkA prayojana yaha haiBI jo bahu Adika tau matijJAnAvaraNakA kSayopazama bahuta hoya tava hoya hai / tAteM ye pradhAna haiM / tAteM inikU pahalai kahe / bahuri anya haiM te tisateM thore kSayopazamateM hoya haiM / tAtai tinikaM pIche kahai / ihAM koI pUche hai; bahuvi aru | bahuvidhavi kahA vizepa hai ? tahAM kahiye bahupaNA tau bahuvi bhI hai bahuvidhavi bhI hai| paraMtu ekaprakAra nAnAprakArakA vizepa hai / bahuri koI pUche ukta nissRtavipeM kahAM vizepa hai ? samasta nIsar2yA prakaTa hoya tAkU niHsRta kahiye ukta bhI aisAhI hai / tahAM kahiye parake upadezapUrvaka grahaNa hoya so ukta hai ApahIte grahaNa hoya so niHsRta hai yaha vizepa : hai / bahuri keI AcArya kSipra niHsRta aisA pATha paDhe haiN| tAmaiM niHsRta pahale chahamaiM Avai hai / te yAkA aise udAharaNa kahai haiM / jaisai zrotraiMdriyakari pahalI zabdakA avagraha huvA / tahAM yahu mayUrakA zabda hai tathA kuracikA zabda hai aise koI jANai tAkuM tau niHsRta kahiye bahuri anissRta yAte anya zabdamAtrahI hai aisA jAne hai bahuri koI pUche, dhruvaavagrahavi aru dhAraNAavagrahavi kahA vizepa hai ? tahAM kahiye hai- kSayopazamakI prAptike kAlavirSe zuddhapariNAmake saMtAna
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ta kari pAyA jo kSayopazama tAtai pahale samaya jaisA avagraha bhayA taisAhI dvitIyAdika samayanivi hoya hai kachu kama bhI 11' nAhI hoya aru adhika bhI nAhI hoya hai tAkU tau dhruvAvagraha kAhiye / tathA zuddhapariNAmakA aru saMklezapariNAmakA mizrapaNAM milApate kSayopazama hoya hai| tAte upajyA jo avagraha so koI kAlavirSe bahutakA hoya / koI kAlavirSe alpakA hoya / koI kAlavirSe bahuvidhakA hoya / koI kAlavirSe ekavidhakA hoya / aise hIna adhikapaNAteM adhruva avagraha hoya vacahai / bahuri dhAraNA hai jo jA padArthakU grahyA tAkU nAhI bhUlanekA kAraNa rUpa jJAna hai / aisai ini doUnikA baDA aMtara siddhi nikA hai // aisai avagrahAdika bahu Adika padArthAnakA hoya hai so satyArtha nirbAdha pramANa syAdvAdamatavirSe siddha hoya hai / je pAna a.110 sarvathA ekAMtavAdI haiM tinikai e jJAnake bheda tathA padArthake bheda saMbhavai nAMhI // 73 AgaiM, jo e avagrahAdika bahu Adikake jAnanevAle haiM, tathApi bahu Adika kisake vizepa haiM ? aisA prazna R hote sUtra kahai haiM sarvArtha TIkA // arthasya // 17 // . yAkA artha- e bahu Adika bAraha haiM / te arthaka vizeSaNa haiM // netrAdika iMdriyanikA viSaya hai so tau artha hai, 4 tAke bahu Adi vizeSaNa haiM / inikari viziSTa jo artha kahiye vastu tAkai avagrahAdika hoya hai / ihAM koI pUcha hai; je bahu Adika haiM te artha tau haihI / pherI sUtra kahanekA kahA prayojana ? tAkA uttara-- jo teM pUchyA, so tau satya hai / paraMtu ihAM anyavAdI kalpanA karai hai tinikA niSedhakai Arthi / arthasya / aisA judA sUtra kahyA hai / keI vAdI aisA mAnai hai, ki rUpa Adi guNa haiM tehI iMdriyanikari sparziye haiM / tinikAhI avagraha hai / dravyakA na ho hai / so yaha KI kahanA ayukta hai / jAta rUpAdika guNanikI tau mUrti AkAra nAMhI jo iMdriyanikai sparza hoya / yahu mUrti tau dravyakIhI hai / tAhIteM iMdriya bhiDai hai / taba pheri vAdI kahai hai, jo, aiseM hai to loka aiseM kahai hai, jo rUpa meM dekhyA, gaMdha meM hu kahanAM na Thaharai / tAkU kahiye, jo, payAyanikU prApta hoya hai tathA paryAya jAkU prApta hoya tAkU arthe / kahiye hai / so artha guNaparyAyanikA samudAya dravyahI hai / tAkai iMdriyaniteM saMbaMdha hote tAteM abhinna je rUpAdika guNa tinivirSe aisA vyavahAra pravarte hai, jo, 'rUpa dekhyA, gaMdha sUMghyA ityAdi // AgeM kahai hai, kahA e avagrahAdika sarvahI iMdriya manake hoya haiM ki kachu viSayavizeSa haiM ? aisA prazna hote A sUtra kahai haiM --
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ savArtha vaca tra pAna 74 // vyaJjanasyAvagrahaH // 18 // yAkA artha- vyaMjana kahiye avyakta jo zabdAdika tAkai avagrahahI hoya hai / IhAdika na hoya haiM aisA niyama hai // tahAM vyaMjana aisA zabdAdikA samUha avyakta hoya tAkA avagraha hoya / ihAM koI pUche hai yaha sUtra kAheke Arya THER kahyA ? tAkA uttara, jo, niyamakai arthi hai / vyaMjanakA avagrahahI hoya hai| IhAdika nAhI hoya hai| aisA niyamakai Arthi nikA hai / pheri koI kahai; jo, aise hai to niyamakA vAcaka evakArazabda ihAM cAhiye / tAkU kahiye, jo, evakAra nAhI | cAhiye / jAteM jAkA vidhAna pahalI sUtramaiM siddha huvA hoya tAkU pheri kahanAM so yahu kahanAhI niyamakA vAcaka hai / avagrahakA vidhAna pahalI sUtramaiM siddha huvA / isa sUtrameM pheri avagrahakA nAma kahyA, tAtehI niyama siddha bhayA / evakAra / / kAhekU kahiye ? bahuri ihAM koI prazna karai hai- avagrahakA grahaNa arthamaiM tathA vyaMjanamaiM tulya haiM / inimeM vizepa kahA hai ? tAkA uttara arthAvagraha vyaMjanAvagraha ini doUnimeM vyakta anyaktakA vizepa hai / sohI kahiye hai| jaise navA mAMTikA DIvAvi jalakA kaNAM kSepiye tahAM doya tIna Adi kaNAkAra sIMcyA jete olA na hoya tete to avyakta hai / bahuri sohI DIvA pheri pheri sIMcyA huvA maMda maMda olA hAya tava vyakta hai / taiseMhI zrotrAdi iMdriyanikA avagrahavi grhnn| yogya je zabdAdi pariNayA pudgalaskaMdha te doya tIna Adi samayanivi grahyA huvA jete vyakta grahaNa na vyaMjanAvagraha ho hai / bahuri pheri pheri tinikA grahaNa hoya tava vyakta hoya, taba arthAvagraha hoya hai / aise vyaktagrahaNate pahale to vyaMjanAvagraha kahiye / bahuri vyakta grahaNakU arthAvagraha kahiye / yAta avyaktagrahaNarUpa jo vyaMjanAvagraha tAte / IhAdika na hoya hai aiseM jAnanAM // AgeM, sarvahI iMdriyanikai vyaMjanAvagrahakA prasaMga hote jini iMdriyanikai vyaMjanAvagraha na saMbhavai, tinikA niSedhakai arthi sUtra kahai haiM // na cakSuranindriyAbhyAm // 19 // yAkA artha- netra iMdriya aru mana ini doUnikari vyaMjanAvagraha na hoya hai / jAte e doU aprApyakArI kahiye padArtha" bhiDikAra sparzanakari nAMhI jAnai haiM dUrihIteM jAna haiM / jAte aprApya kahiye vinA spA avidikaM kahiye sanmukha AyA nikaTa prApta hUvA vAhya prakAzAdikakari pragaTa kIyA aisA padArtha netra jANe hai / bahuri mana hai so vinA
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca pAna 16/ spA -dUra tiSThyA padArthakU vicAramaiM le hai / yAtai ini doUnikai vyaMjanAvagraha nAhI ho hai / bahuri ihAM koI pUcha hai, 11 BI jo, netrakai aprApyakAripaNAM kaiseM nizcaya kIjiye? tAkA uttara- jo, AgamateM tathA yuktite nizcaya kIji / prathama tau zAstramaiM kahyA hai, jo, zabda tau sparzateM suNiye hai / bahuri rUpa hai so asparzate dekhiye hai / bahuri gaMdha sparza rasa ye sparza tathA saMdhANarUpa bhaye jANiye hai / yahu to Agama hai / bahuri yahu yukti hai jo netra hai te aprApyasAtha / kArI hai, jAteM yaha sparzakU nAhI jAnai hai / jo prApyakArI hoya to sparzana iMdriyakI jyoM spA jo aMjana tAkA siddhi nikA TIkA rUpakU dekha le / so aMjanakA rUpakU netra nAhI jAnai hai| yAtai manakI jyauM netra aprApyakArI hai aisA nizcaya kIjiye / a. 1 tAteM netra mana ini doUvinA avazeSa cyAri iMdriyanikai vyaMjanAvagraha hoya hai / aiseM yA vyaMjanAvagrahake bahu Adi bAraha hA viSayakI apekSA aThatAlIsa 48 bheda hoya haiM / aisaiM arthAvagrahake 288 mili matijJAnake tInasai chatIsa 336 bheda hoya ra haiM / bahuri netrake aprApyakArIkI vidhiniSedhakI caracA vizeSakAra zlokavArtikamaiM hai / tahAMteM jAnanI // koI kahai, jaise dUrateM jAnai hai taise zabda bhI dUrateM saNiye hai| tAteM aprApyakArI kahai hai| tAkU kahiye, aiseM nAhI hai| jAte jisa ThikANate zabda upajai hai tahAMteM lagAya karNaiMdriyake pradezatAIke pudgala zabdarUpa hoya jAya hai, taba suNiye hai / aiseMhI 3) gaMdhadravya jahAM tiSThai hai tahAMteM lagAya nAsikA iMdriyake pradezatAIke pudgala gaMdharUpa hoya jAya haiM / te sUMdhiye haiM aise karNaiMdriya tathA ghrANaiMdriya prApyakArI hai| aise netra nAhI haiM / yaha aprApyakArIhI hai // AgeM ziSya pUcha hai, jo, matijJAna tau svarUpate tathA bhedanisahita kahyA / tAkai lagatA zrutajJAna kahyA hai / tAkA | aba lakSaNa tathA bheda kahaneyogya hai / aiseM pUche AcArya sUtra kahe haiM // zrutaM matipUrva dvayanekadvAdazabhedam // 20 // ___yAkA artha- zrutajJAna hai so matijJAnapUrvaka hai / bahuri doya bhedarUpa hai| te doya bheda aneka bhedarUpa tathA ! bAraha bhedarUpa haiM // yahAM yahu zrutazabda hai so sunane grahaNakarI nipajAyA hai / to bhI rUDhike vazateM koIke jJAnakA | vizeSa hai tAmaiM vte hai / bhAvArtha, jhAnakA nAma hai / jaiseM kuzala aisA zabda hai so kuza jo DAbha tAkU chedai tAkU ? kuzala kahiye / aiseM vyutpattiteM nipajAyA hai / to bhI rUDhike vazate pravINa puruSakA nAma hai taiseM jAnanAM / bahuri yaha jJAnavizeSa kahyA so kahA hai ? aise pUcha kahai haiM / ' zrutaM matipUrva ' kahiye zruta hai so matipUrvaka hai / aiseM zrutakai / pramANarUpa jJAnapaNAM hai / jo pUrai utpatti karai tAkU pUrva aisA kahiye / so pUrva aisA nAma nimittakA bhayA jALU
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArya 13 kAraNa bhI kahiye, bahuri matike svarUpa pahalai kahyAhI thA / so mati hai kAraNa jALU tAkU matipUrvaka kahiye / ihAM / koI kahai, jo, matipUrvaka zruta kahyA so yaha bhI matisvarUpapaNAMkUhI prApta hoyagA / jAte lokavirSe kAraNasArikhAhI kArya dekhiye hai / tahAM kahiye haiM, jo, yahu ekAMta nAhI anyasArikhA bhI hoya hai / jaise ghaTa hai so daMDa cAka Adi kAraNakari nipajai hai, paraMtu tisa svarUpa nAhI hai / bahuri aisA bhI hai, jo, bAhyakAraNa tau matijJAnAdika vidyamAna vacasiddhi hoya aru jAkai zrutajJAnAvaraNakarmakA pravala udaya hoya tau zrutajJAna hoya nAhI / zrutajJAnAvaraNakA kSayopazamakA TIkA prakarSa hoya taba zrutajJAna upajai hai| aise matijJAna nimittamAtra jAnanAM / matisArikhAhI zrutajJAna na jAnanAM // bahuri ihAM koI kahai hai, jo, zrutakU tau .anAdinidhana mAniye hai / yAkU matipUrvaka kahanete nityapaNAMkA abhAva hoya hai / jAteM jAkA Adi hai so aMtasahita bhI hoya hai / bahuri purupakA kiyApaNAteM apramANa bhI Thaharai hai // tahAM AcArya kahai haiM / yaha dopa nAhI hai / dravyAdika sAmAnyakI apekSA tau zruta anAdinidhana mAniye hai / kAhU purupa koI kSetrakAlavirSe navIna kiyA nAhI / bahuri tini dravya kSetra kAla bhAvanikI vizepakI apekSAkari zrutakA Adi bhI saMbhava hai / tathA aMta bhI saMbhava hai / yAteM matipUrvaka kahiye hai| jaise aMkura hai so vIjapUrvaka ho hai / sohI / saMtAnakI apekSAkari anAdinidhana calyA Avai hai / bahuri apaurupeyapaNAM pramANakA kAraNa nAhI hai| jo aise ? 18 hoya tau cori AdikA upadezakA saMtAna anAdinidhana apaurupeya calyA Avai hai / so yahu bhI pramANa Thaharai / yA / / upadezakA kartA koIkU yAdI nAhI, jo, vA purupanai corIkA upadeza calAyA hai| bahuri anitya pratyakSAdi pramANahI hai / anityake pramANatA kahiye to kahA virodha hai ? bahuri koI kahai hai, prathama upazamasamyaktvakI utpatti hote jJAna bhI samyak tisahI kAlamaiM hoya hai / tAteM matipUrvakapaNAM zrutakai kaisai Thaharai ? tAkU kahiye / yaha kahanA ayukta hai / jAteM jJAnakai samyakpaNA samyaktvakI apekSAteM bhayA hai / jJAnakA svarUpakA lAbha tau anukramatahI hai / aiseM matipUrvakapaNAmaiM virodha nAhI // ___ bahuri koI kahai hai, matipUrvaka iruta hai yaha lakSaNa to avyApaka hai - sarvazrutajJAnamaiM vyApa nAhI / jAte zrutapUrvaka zruta mAniye hai / sohI kahiye hai| zabdarUpa pariNayA je pudgalaskaMdha te akSara padarUpa bhaye / taba ghaTa Adi zabda karNa iMdriyakA vipaya bhayA / tathA tAke rUpAdika netra Adike vipaya bhaye, pIche tehI pahalai zrutajJAnake vipaya bhaye / tinimeM kachu vyabhicAra nAhI / tiniteM kIyA hai saMketa jAneM aisA purupa hai so ghaTa aise zabdake gocara jo ghaTanAmA padArtha tAteM jaladhAraNAdika je kArya tisarUpa jo dUsarA saMvaMdhakA vizepa tAhI prApta ho hai / tathA dhUmAdika padArthate
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca nikA agnyAdika vastukU prApta ho hai / tisa kAla irutajJAnateM irutajJAnabhayA aiseM kahatai AcArya uttara kahai haiM / jo, yaha doSa / / nAMhI haiM / tisa irutajJAnakai bhI upacArateM matipUrvakapaNAMhI kahiye / jAte irutajJAnakai bhI koI ThikANai matihIkA upacAra kIjiye hai / jAte matipUrvakahI sohI zrutajJAna bhayA hai aiseM jAnanAM / bahuri sUtramaiM bhedazabda hai so judA judA kahanAM doya bheda bhI hai, aneka bheda bhI hai bArahabheda bhI hai aiseM / tahAM doya bheda to aMgabAhya ara aMgapraviSTa aise haiM // sarvArtha || siddhi || bahuri aMgabAhya tau anekabhedarUpa hai / tinike nAma dazavakAlika uttarAdhyayana Adika te caudaha prakIrNaka kahAvai haiM; TIkA tinike nAma- sAmAyika / caturviMzati stava / vaMdanA / pratikramaNa / vainayika / kRtikarma / dazavakAlika / uttarAdhyayana / pAna kalpavyavahAra / kalpAkalpa / mahAkalpa / puMDarIka / mahApuMDarIka / niSedhikA / aiseM caudaha haiN| bahuri aMgapraviSTake bAraha bheda haiN| ID te kauna sohI kahiye haiM / 1 AcAra / 2 sUtrakRta / 3 sthAna / 4 samavAya / 5 vyAkhyAprajJapti / 6 jJAtRdharmakathA / / 7 upAsakAdhyayana / 8 aMtakRddaza / 9 anuttaropapAdika dsh| 10 praznavyAkaraNa / 11 vipAkasUtra / 12 dRssttivaad| aise bAraha // 1 tahAM dRSTivAdake bheda parikarma / sUtra / prathamAnuyoga / pUrvagata / cUlikA aise pAMca // tahAM parikarmake bheda 1 caMdraprajJapti / 2 sUryaprajJapti / 3 jaMbUdvIpaprajJapti / 4 dvIpasAgaraprajJapti / 5 vyAkhyAprajJapti bahuri cUlikAke pAMca bheda / 1 jalagatA / 2 sthalagatA / 3 mAyAgatA / 4 rUpagatA / 5 AkAzagatA / aise pAMca // bahuri pUrvagatake bheda caudaha / 1 utpAda / 2 agrAyaNI / 3 vIryapravAda / 4 astinAstipravAda / 5 jJAnapravAda / 6 satyapravAda / 7 AtmapravAda / 8 karmapravAda / | 9 pratyAkhyAnanAmadheya / 10 vidyAnuvAda / 11 kalyANanAmadheya / 12 prANAvAya / 13 kriyAvizAla / 14 lokabiMdusAra aise caudaha hai / aiseM bAraha aMga kahai // tinike vIsa aMka pramANa apunarukta akSara haiM / tinike pada ekaso bAraha koDi tiyAlIsa lAkha aThAvana hajAra pAMca hai / eka padake akSara solAse cautIsa koDi tiyAsI lAkha sAta hajAra AThase aThyAsI haiM / prakIrNakanike akSara ATha koDi eka lAkha ikyAsIse pacahattAra hai // ara pUrvanikI utpatti aise hai / prathama paryAyajJAna akSarakai anaMtavai bhAga sUkSmanigoda labdhaparyApta jIvateM lagAya badhatA badhatA paryAyasamAsa jJAna ho hai| bahuri akSarajJAna, akSarasamAsajJAna, padajJAna padasamAsajJAna, saMghAtajJAna, saMghAtasamAsajJAna, pratipattijJAna, pratipattisamAsajJAna, anuyogajJAna, anuyogasamAsajJAna, prAbhRtajJAna, prAbhRtasamAsajJAna, prAbhRtaprAbhRtajJAna, prAbhRtaprAbhRtasamAsajJAna, vastujJAna, vastusamAsajJAna, pUrvajJAna, pUrvasamAsajJAna aise vIsa sthAnarUpa pUrvakI utpatti jAnanI / bahuri pUrvake caudaha bheda kahe tinimeM ekaso picyANavai vastu ho haiN| ara eka eka vastumaiM vIsa vIsa prAbhRta kahai haiM / te guNatAlIsase prAbhRta hoya haiM / ini aMga ara aMgabAhyazrutake akSaranikI tathA padanikI saMkhyA tathA
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca savArtha siddhi TokA ma. tinimeM jo jo pradhAnatAkari vyAkhyAna hai so vizeSakari gomaTasAramaiM kahyA hai / tahAMteM jAnanAM // ___ihAM koI pheri pUche hai, jo yahu zrutajJAna doya bhedarUpa bAraha bhedarUpa hai so yahu vizepa kAherauM bhayA hai ? tathA tAkI pramANatA kaise hai| tAkA uttara yahu vizepa vaktAke vizepate hai / vaktA tIna prakAra hai / prathama to sarvajJa hai tahAM tIrthakara tathA sAmAnyakevalI bahuri irutakevalI / bahuri tinike pIchale sUtrakAra TIkAkAratAMI bhaye AcArya / tinakU ArAtIya aisA nAma kahiye / tahAM sarvajJaparamarSi jinikai chadmasthake citavanameM na Avai aisI aciMtya vibhUtikA vizepa nikA pAIye / tiniteM arthateM Agama kahyA / tAkA pramANapaNAM to pratyakSajJAnIpaNAMteM tathA nirdopapaNAtahI hai bahuri tinike pAna nikaTavartI je buddhike atizaya tathA RddhikAra yukta aise gaNadhara irutakevalI tinikari race aMgapUrvarUpa sUtra hai| tAkA pramANapaNAM sarvajJakI pramANatAteM haihI / te sarvajJake nikaTavartIhI haiM / bahuri ArAtIya je unake pIchale AcArya tiniteM | isa kAladopate thorI Ayu thorI buddhi, thore sAmarthya ke dhArI je ziSya tinike upakArakai arthi dazavaikAlikAdika racai hai / tAkA pramANapaNAM arthate jo sarvajJa tathA gaNadharaniteM kahyA hai sohI yaha hai aise hai| jaise kSIrasamudrakA jala eka ghaTamaiM bhAra lyAvai so kSIrasamudrakAhI hai / taiseM yaha sarvajJakI paraMparAnai artha le apanI buddhike anusAra karA so vahahI hai aise jAnanAM // 8 ihAM koI pUche, jo irutazabdakari jJAnahI grahaNa kiyA, to aise vacanarUpa jo dravyazruta tAkai zrutapaNAM kaise prasiddha Paa hai ? tAkA uttara- jo, dravyazrutakai urutapaNA upacArateM Avai hai / jAtai irutazabdakA kahanAMhI zrutakai dravyazrutapaNA janAvai hai / dravyazruta hai so bhAvazrutajJAnakA nimitikAraNa hai / yAhIke nimittateM bhAvazrutajJAnake bheda bhI aMgabAhya aMgapraviSTa Adi bhaye haiM / jo aise na hoya, tau jJAnakA 3ruta aisA nAma kAhekU hai ? jJAnakA vAcakahI spaSTa nAma kahate bahuri aMga Adike bheda kahanete anyavAdI cyAri bhedarUpa veda kahai haiM / tathA paDaMga vedake kahai haiM / tathA vedakI sahasra | zAkhA kahai haiM / tinate nyArApaNAM pragaTa hoya hai / te zrutAbhAsa haiM pramANa nAhI / bahuri zruta hai so parokSapramANa hai| bahuri matipUrvaka kahanete avadhyAdi nimitite bhI na hoya hai / ara sarvathA nityapaNAkA nipedha hai bahuri koI zrutapUrvaka bhI iruta ho hai / tathApi so bhI matipUrvakahI hai / jAteM jAkai pUrvavacana Avai tava vacanake zravaNarUpa matijJAna tau avazya hoyahI / tAkai pIche irutajJAna hoya / tAteM sAkSAt tau matipUrvakahI hoya hai| bahuri smRti Adi jJAna bhI zrutajJAna nAMhI hai / jAteM smRti tau matijJAnahIkA vizepa hai // vahari je mImAMsaka zabdAtmaka dravyazruta vedakaM kahai haiM, tAkU jJAnapUrvaka nAhI kahai hai / sarvathA nitya kahai hai /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha pAna 79 tinike pramANate vicAriye taba bahuta virodha Avai hai / jAte vedakA uccAra tau jJAnapUrvakahI hai / bahuri kahai, jo, zabdakI / vyakti jJAnapUrvaka hai zabda tau nityahI hai| tahAM kahiye jo zabdakI vyakti zabdatai bhinna tau nAhI zabdarUpahI hai // bahuri kahai haiM, jo, vacanake uccArakai jJAnapUrvakapaNAM hai / vacana tau navIna nAhI nityahI hai / jAte yAkA kartA kahyA nAhI / baDe baDe jJAnI bhaye yAkA kartA tau kAhUkU bhI yAdi na bhayA / tAkU kahiye vedakA kartA vaizepikamatake tau brahmAke vacasiddhi kahai hai / jaiminI kAlAsurakU kahai haiM / bauddhamatI svASTakAtakU kahai haiM / apanI apanI saMpradAyamaiM sarvahI kartA kahai haiM / TIkA tAte aise kese kahiye ? jo kAhUneM kartA kahyA nAhI / jo kahai bahutakartA batAye tAte yaha jAniye ki kartA kahanA ma. za asatyahI hai / tAkU kahiye bahuta kartA bhaye akartA kaisai kahiye / bahuri anya AgamateM aisA mahAnapaNA bhI vedakai nAhI / jAte kahiye, jo, aisA kAhUta kiyA jAtA nAhI tAteM akartA khiye|| bahuri kahai, jo, vedakA paDhaNAM vedakA paDhanaiMpUrvakahI hai / jo pahale koI paDhyA hoya tAtai paDhiye hai so yaha kahanA bhI anyateM samAna hai / apane apane AgamakU sarvahI apane apane AptakU paDhAvanevAlA kahai hai / bahuri kahai Agamake 2 arthakaM sAkSAt pratyakSakari vaktA hoya hai / to aisehI kartA kahiye to kahA virodha hai ? bahuri paDhAvanevAle vinA vedakA paDhanAM kaise hoya ? jo kahai brahmA svargavi Apa adhyayana karai hai pIche manuSyalokamaiM Aya auranikU paDhAvai hai, to aise tau sarvahI zAstrake paDhane paDhAvanevAle kahiye / jo aisaihI akRtrimatA Thaharai tau sarvahI zAstra akRtrima Thaharai / bahuri | kahai jo maiM pUrva zAstra paDhe the tehI abahUM paDhAUM hUM / aisA anubhava tau kAhUkai dIkhai nAhI / tahAM kahiye tatkAla huvA bAlaka baccA mAtAkA dUdha khIcai hai lo anubhavavinA kaisai khIcai hai ? jo vAkai anubhava hai to khIceM hai, taisaihI zAstrakA saMskAra paDhane paDhAvanevAlekai hoya tau kahA virodha ? bahAra jo akSara pada vAkyanivirSe vyutpatti kAvya racanevAle kavIzvaranikai dekhiye hai taiseMhI vedakI racanAkA kartA kahiye to yAmaiM kahA virodha hai ? tathA aise bhI suNiye hai sAmagaNa tau sAmaveda kiyA bahuri rucigirA. ricA karI / tAte vedakai apaurupeyapaNAM kahA rahyA ? tAtai bhAratAdikakI jyoM veda bhI padavAkyasvarUpa hai so pauruSeyapaNAhI saMbhava hai // bahuri vedakai akRtrimapaNAM pramANatAkA kAraNa mAniye to aisaihI sarvapadArthanikai akRtrimapaNAM pramANatAkA kAraNa kyoM na kahiye / bahuri nirdoSa kAraNate upajanAM / bahuri apUrvArthapaNAM bAdhArahitapaNAM pramANatAkA kAraNa hai / so anumAnAdi / pramANavirSe samAna hai / tAteM niSprayojana vedakai apauruSeyapaNAM kAhe* kalpiye / tAteM Agamakai pramANatA bhI syAdvAdamatamaiM asaMbhava bAdhakapramANate sAdhI hai sohI satyArtha hai / bahuri koI kahai jo zabdapUrvakahI jJAna hai aisA ekAMta hai / jAte
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vaca nikA / aisA padArthahI lokavi nAMhI jo nAmavinAM hoya tathA nAmavinA nizcaya jAkA hoya / tAkA uttara-akalaMkadeva AcArya / aise kayA hai, jo nAma kahe pahalI smRti saMjJA ciMtA abhinibodha bheda liye matijJAna pravarte haiM / avazepa zabdapUrvaka zrutajJAna hai| aisai kahaneteM jo anyavAdI kahai hai, jJAnake pUrva jo niraMtara vacanarUpapaNAM hoya tau jJAnakA prakAza hoya / nAMhI / so aisA kahanAM bhI nirAkaraNa bhayA / vacanarUpatAvinAhI matijJAna prakAzai hai| siddhi A bahuri zabdAdvaitavAdIkI mAni kahakAra nirAkaraNa kIjiye hai / bahuri vaha kahai, jo, vANI cyAri prakAra hai- vaikharI TI kA madhyamA pazyaMtI sUkSmA / tahAM ura kaMTha Adi sthAnaniGa bhedakAra pavana nIsar2yA aisA jo vaktAkA sAsochAsa hai kAraNa jAkU aisA akSararUpa pravartatI tAkU to vaikharI kahiye / vahari vaktAkI buddhi to jAkA upAdAna hai kAraNa hai bahuri sAsochAsakU~ ullaMghi anukramateM pravartatI tALU madhyamA kahiye / bahuri jAmai vibhAga nAhI sarva taraha saMkocyA hai krama jAneM aisI pazyaMtI kahiye / bahuri aMtara prakAzarUpa svarUpajyotIrUpa nitya aisI sUkSmA kahiye / tinimaiM vaikharI madhyamA ini doUvinA tI iMdriyajJAna pravarte hai / so tau svasaMvedana hamAre iSTa hai / hama bhI mAna haiM // bahuri pazyaMtI tathA sUkSmA vinAjJAna nAhIM prvte hai / jAteM nizcayAtmaka vyApArasvarUpa jo jJAna so jo pazyaMtI abhedarUpa vANI tAvinA kaise pravate ? tathA sarvavyApaka nitya ekarUpa zAzvatI bIjarUpa sarvavANIkA kAraNa sarvajJAnavi prakAzarUpa jo sUkSmA vANI tAvinAM kaise pravate ? aisai zabdAdvaitavAdI kahai haiM / tAkU kahiye - jo, zabdabrahma tau tU | niraMza mAna hai, tAvi4 cyAri avasthA kaisai hoya ? jo hoya tau aMzasahita hUvA anitya tthhrai| advaitapaNAM kaisai Thaharai ? jo kahai avidyA" cyAri avasthA dIkhai hai tau avidyA kANakai hai ? zabdabrahma tau niraMza hai tAkai avidyA kaisai vaNai ? 3 tathA niraMza zabdakI siddhi kaisai pramANate kariye ? iMdriyanikari tau jAkA grahaNa nAMhI tathA jAkA kachu ekatAkA liMga nAMhI ara svasaMvedanameM Avai nAMhI, ara AgamateM bhedakI bhI siddhi hai abhedakI siddhi nAMhI, bahuri kevala AgamahIteM anyapramANavinAM tattvakI siddhi bhI pramANabhUta nAhI, bahuri zabdabrahmateM judA hI Agama bhI kachu hai nAhI, bahuri tAke bheda avidyArUpa batAvai tau avidyAteM tAkI siddhi kaisai hoya / ityAdi yuktite niraMzazabdabrahmakI siddhi hotI nAhI / tathA tAkI cyAri vANIrUpa avasthA honAhI paNa nAhI / bahuri hamArai syAdvAdinikai sarvaprakAra siddhi ho hai // ga vANI dravyabhAva bhedateM doya prakAra hai| tahAM dravyavacana doya prakAra; eka dravyarUpa eka paryAyarUpa / tahAM zrotraMdriyakai grahaNamaiM Avai aisA vacana tau paryAyarUpa hai| tALU vaikharI aisA nAma kiyA // bahuri bhApAvargaNArUpa pariNaye je pudgalaskaMdha tiniLU dravyavacana kahiye tAkU madhyamA aisA nAma kiyA / bahuri bhAvavacana doya prakAra hai| tAke doya bheda / -0D
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha All Baa tahAM jJAnAvaraNIyakarmakA udayakA abhAvate bhayA jo AtmAkai akSarake grahaNa karaNekI tathA kahanekI zakti tA* tau | labdhi kahiye, tAkA sUkSmA nAma kiyA / bahuri tisa labdhikai anusArI vyaktirUpa bhayA jo akSarake grahaNa karaNerUpa tathA kahanerUpa dravyavacanakU kAraNa jo bhAva tALU upayoga kahiye tAkA nAma pazyaMtI kiyA / so e doU AtmAke pariNAma haiM / zabdarUpa pudgala nAhI; zabdakU nimitta hai / so isa labdhi tathA upayogakU cidrUpasAmAnya vicasiddhi grahaNakari akSararUpa nAma kahanekai pahalI tau matijJAnahI kahiye / so tau vacanapUrvaka nAhI pravarte hai / bahuri vacana-1 nikA TIkA pUrvaka jo pravarte so irutajJAna hai so vacanapUrvakahI kahiye / aiseM kahanete sarva jaghanya tau labdhAkSarajJAna tAke bhI / zrutajJAnapaNAM siddha hoya hai / so sparzana iMdriyateM bhayA jo matijJAna tisapUrvaka hoya hai| aise matipUrvaka zrutaH / / kahanemaiM virodha nAhI hai // ____ bahuri anyavAdI upamAnapramANa judA kahai haiM / so bhI isa zrutapramANa hI aMtarbhUta hoya hai / sohI kahiye haiN| prasiddha samAnadharmapaNAMteM jo sAdhyavastuko sAdhiye, tALU upamAna kahiye / jaise gaUsArikhA yaha gavaya hai / tathA vaidha yaMteM bhI hoya hai, jaise jo mahiSa hai so gaU nAhI hai / aiseM sAdharmyavaidharmyakari jo saMjJAsaMjJisaMbaMdhakI prApti so upamAnakA artha hai / so aise yA zabdapramANate nyArA kahai hai / tinikai doya Adi saMkhyAkA jJAna bhI nyArA pramANa ThaharaigA / tathA uparile nIcalekA jJAna tau sopAna kevi, tathA parvatAdivi thiratAkA jJAna, apane vaMzAdivirSe mahAnpaNaikA jJAna, caMdramAsUryAdivi dUravartIpaNAkA jJAna sarasUM AdivirSe choTApaNAkA jJAna, ruI Adivi halakApaNAkA jJAna, apanA ghara Adivi nikaTavartIpaNAMkA jJAna, trikUTAcokUTA Adivi AkArakA jJAna, koIvi4 vakrapaNAdikA jJAna, e sarva nyAre pramANa ThahareMge / taba Apa mAnI jo pramANakI saMkhyA tAkA vighaTana hogA / tAteM jo saMjJAsaMzisaMbaMdhate padArthakA jJAna hoya hai so sarva Aptake upadezapUrvaka hai| tAteM AgamapramANamaiM aMtarbhUta hoya hai / aiseMhI anya bhI udAharaNa haiN| ' jaise siMhAsanapari baiThA hoya so rAjA hoya / suvarNake siMhAsanapari baiThI paTTarANI hoya / isa tarapha baiThA hoya so / maMtrI hoya / yahu yAtai pUrvadisAkI . tarapha hai / yaha yAteM dakSiNadisAkI tarapha hai / yahu yAteM uttaradisAkI tarapha hai / yAkA yahu nAma hai ityAdi vAkya pUrva suNe the / tAkA saMskAra pheri inako dekhe taba rAjAdikakA jJAna hoya / bahuri SaNmukha svAmikArtikeya hai, brahmA caturmukha hai| UMcI nAsikAvAlA sukhadeva hai| dUdhajalakuM nyArA karanevAlA jA cUMca hai so haMsa hai / sAtapatravAlA azokavRkSa hai aise vAkyaniteM yathArthakI prApti so bhI Agama hai / tathA rUpakAdi alaMkAranite
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29999999 jJAna honA so bhI AgamapramANa hai / aiseMhI upamAnapramANa bhI AgamapramANahI hai / bahuri pUrvai jAdU~ dekhyA thA tathA bahuri pheri dekhyA; taba jANI " yahu pUrvai dekhyA sohI hai aisA jAnai " tAIM pratibhA kahiye so pratyabhijJAna hai, so matijJAnahI hai / yAkai pUrvaM zabda lagAye taba AgamapramANa hai / bahuri saMbhava abhAva arthApatti anumAna e sarvahI nAmapUrvaka to AgamapramANa hai / vinAM nAma matijJAnarUpa pramANa hai / aisaiM matijJAna irutajJAna e doU pUrva sUtramai parokSapramANa kahe te jAnane // AgeM pratyakSapramANa kahaneyogya hai / so doya prakAra hai, dezapratyakSa sakalapratyakSa / tahAM dezapratyakSa avadhi manaHparyaya jJAna hai / sarvapratyakSa kevalajJAna hai / tahAM pUche hai jo aise hai tau prathamahI avadhijJAna tIna prakArake pratyakSavi Adi hai so kahiye ? aise pUcha kahai hai- avadhi doya prakAra hai eka bhavapratyaya dUsarA ayopazamanimittaka / tahAM bhavapratyayakraM vaca TI kA -%900910 // bhavapratyayo'vadhidevanArakANAm // 21 // ___ yAkA artha- bhavapratyaya avadhi hai so devanArakInikai hoya hai // tahAM pUche haiM- bhava kahA ? tahAM uttara- Ayu nAmakarmakA udayakA hai nimitta jALU aisA AtmAkA payAya so bhava kahiye bahuri pratyaya nAma kAraNakA hai / so bhava hai kAraNa tA* tAhi bhavapratyaya kahiye / aisA avadhijJAna devanArakI jIvanikai hoya hai / ihA koI pUcha hai jo, aise || ra hai to kSayopazamanimittapaNAM tinakai na ThahayA / AcArya kahai hai / aisA dopa ihAM nAhI Avai hai / jAteM bhavake 18 kA Azrayatai inikai kSayopazama hoya hai / tAtai pradhAnakAraNa hai aisA upadeza hai / jaiseM pakSInikai gamana AkAzavi hoya hai tahAM bhavahI pradhAna nimitta hai kisikA sikhAyA nAMhI hai| taiseM devanArakInikai vrataniyamatapazcaraNake abhAva hote bhI hoya hai, yAteM bhavapratyaya kahiye hai / bahuri bhavapratyaya devanArakIkahI hai anyakai nAMhI aisA niyama jAnanAM / jo // aiseM na hoya tau bhava tau sarvajIvanikai sAdhAraNa hai / taba sarvahIkai yAkI prApti Avai / bahuri avadhikI hInAdhikapravRtti 12 bhI dekhiye hai / tAtai yahu kSayopazamakA vizepa hai / bahuri devanArakI sarvahIkai avadhi nAhI kahiye / samyagdRSTini hIkai avadhijJAna kahiye / jAteM avadhi aisA sUtra meM grahaNa hai tAteM mithyAdRSTInikai vibhaMgaavadhi kahiye / bahuri inikai hInAdhika avadhikA vyAkhyAna anyazAstraniteM jAnanA // ___ AgeM dUsarA bhedakU kahai haiM--
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha TIkA // kSayopazamanimittaH SaDvikalpa : zeSANAm // 22 // yAkA artha- kSayopazama hai nimitta jAvU aisA chaha bhedarUpa avadhi hai so zeSa je manuSya tiryaca tinikai hoya hai| tahAM avadhijJAnAvaraNakarmake dezaghAtisparddhakanikA udaya hoteM bahuri sarvaghAtispardhakanikA udaya abhAva hai lakSaNa jAkA vacaaisA kSaya, bahuri tehI sarvaghAtispardhaka udayakU na prApta bhaye sattA avasthArUpa upazama hai nimitta jAkU so kSayopazama nikA nimitta avadhi kahiye / so zeSa je devanArakIte avazeSa rahai manuSya tiryaca tinikai hoya hai / tinimeM bhI jinakai pAna avadhiyogya sAmarthya hoya tinahIkai hoya hai / je asainI tiryaca tathA aparyAptaka manuSya tiryaca isa sAmarthyate rahita 11 83 hoya, tinikai na hoya hai| bahuri saMjJI paryAptavirSe bhI sarvahIkai na hoya hai keI samyagdarzanAdi nimittakari sahita hoya / / tathA jinikai karmakA upazama kSaya hoya tinahIkai hoya hai / ihAM koI pUche, kSayopazamavinAM to avadhi hoya nAhI, sUtramaiM kSayopazamazabda grahaNakA kahA prayojana hai ? tArUM kahiye ihAM kSayopazamakA grahaNa niyamakai arthi hai / ihAM kSayopazamahI nimitta hai bhava nAMhI hai // so yaha avadhi chaha bhedarUpa hai| anugAmI, ananugAmI, vardhamAna, hIyamAna, avasthita, anavasthita aise chaha bheda / haiM / tahAM bhavAMtarakU gamana karatA jo jIva tAkI lArahI anyabhavamaiM sAthi sUryake prakAzakI jyoM calyA jAya so tau | anugAmI kahiye / bahuri jo bhavAMtaramaiM sAthi na jAya jisa bhavamai upajai tisahImaiM rahajAya, jaisaiM pUThi pIche prazna karanevAlA puruSakA vacana parake hRdayamaiM praveza na karai taiseM yahu avadhi jAnanAM so ananugAmI kahiye / bahAra jo samyagdarzanAdiguNarUpa vizuddhapariNAmanikI vRddhi honeteM jisa pariNAmakU liye upajyA tAtai vadhatAhI jAya asaMkhyAtalokaparimANasthAnakanitAI vadhai jaise bAMsanikai paraspara bhiDanete upajyA jo agni so sUke patrAdika saMcayarUpa bhayA jo iMdhanakA samUha tApari paDyA hUvA vadhatAhI jAya taiseM yaha avadhi vardhamAna kahiye / bahuri jo samyagdarzanAdiguNakI hAnirUpa jo saMklezapariNAma tinikI vRddhIke yogatai jisa parimANakU lIye upajyA hoya tAteM ghaTatAhI jAya aMgulakai asaMkhyAtavai bhAgamAtra sthAnakanitAI ghaTai jaise parimANarUpa hai upAdAnakA saMtAna jAkA aisA jo agni tAkI zikhA ghaTatIhI jAya | taiseM yaha avadhi hIyamAna jAnanAM / bahuri jo samyagdarzanAdiguNakA avasthAnateM jisa pariNAmakU lIye upajyA tetAhI | rahai paryAyake aMtatAI tathA kevalajJAna upajai tahAMtAI ghaTai vadhai nAhI, jaise purupake koI tilA AdikA cinha jaisA hai ? taisAkA taisAhI rahai, taiseM yaha avadhi avasthita jAnanAM / bahuri jo samyagdarzanAdi guNake ghaTane vadhaneke yogate jitane
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi pAna 15 parimANakU lIye upajai tAte vadhai bhI ghaTe bhI jaise pavanake vegakAra prenyA jalakA laharI ghaTai vadha, taiseM yaha avadhi | anavIsthata kahiye / aiseM yaha avadhi chaha prakAra ho hai // bahuri zlokavArtikamaiM yAkA aisA vyAkhyAna hai- jo avadhijJAnAvaraNa kSayopazama tau aMtaraMga kAraNa hai / so doU prakArakI avadhimai pAIye hai| yAvinA tau avadhijJAna upajaihI naaNhii| tAteM yahAM vAhyanimittakI apekSA kathana kiijiye| vacatava bhavapratyayakU to pradhAnakAraNa bhavahI hai / bahuri yaha kSayopazamAnimittaka kahyA tALU guNapratyaya bhI khiye| tahAM nikA TIkA kSayopazamazabdakari cAritramohake kSayateM bhayA jo kSAyikacAritra bahuri cAritramohake upazamateM bhayA upazamacAritra, vahuri doUtai bhayA ayopazamacAritra yAmaiM saMyamAsaMyama bhI Aya gyaa| aise tIna prakAra cAritra nAmA guNa jo vAhyanimitta / 84 tAte upajai so kSayopazamanimittaka kahiye / aisA vyAkhyAna hai / bahuri Agamavi4 sapratipAta apratipAta tathA dezAvadhi paramAvadhi sarvAvadhi e sarva anugAmI Adi chaha bheda kahe tinamaiM aMtarbhUta jAnane // tahAM dezAvadhi tau anugAmI bhI bahuri ananugAmI bhI hai| bahuri paramAvadhi sarvAvadhi kevalajJAna upajai tahAtAMI anugAmIhI hai / bahuri dezAvadhi tau vardhamAna bhI hai hIyamAna bhI hai / bahuri paramAvadhi vardhamAnahI hai / bahuri dezAvadhi tau anavasthitahI hai / yA prakAra avavijJAna to kahyA // bahuri tAke lagatAhI manaHparyayajJAna kahaneyogya hai, tAke bhedasahita lakSaNakA kahanekA icchaka AcArya sUtra kahai haiM-- // RjuvipulamatI manaHparyayaH // 23 // yAkA artha- Rjumati tathA vipulamati aisai doya bhedarUpa manaHparyayajJAna hai // RjvI kahiye sarala tathA vacana kAya manakari kIyA aru parake manavi prApta bhayA aisA jo padArtha tAke jAnanete nipajAI jo mati kahiye jJAna jAkai hoya, tA* Rjumati kahiye / bahuri vipulA kahiye vakra tathA vacana kAya manakari kIyA aru parake manavirSe prApta bhayA jo padArtha tAkari nAhI nipajAI svayamevahI bhaI aisI jo mati kahiye jJAna jAkai hoya, tAkU vipulamati kahiye / yAkA samAsakari RjuvipulamatI aisA dvivacana kiyA hai // tahAM matizabda ekahIkari artha Aya gayA / tAteM dUsarA matizabda na kahyA / athavA aisA bhI samAsa hoya hai Rju bahuri vipula e doUhI mati hai / tAteM doUhI jahAM hoya te doUhI RjuvipulamatI hai / aiseM kahanete yahu manaHparyayajJAna doya prakAra bhayA Rjumati
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanikA 15 vipulamati aiseM / aba yAkA lakSaNa kahai haiM // . vIryAtarAya manaHparyayajJAnAvaraNakarmakA tau kSayopazama bahuri aMgopAMganAmA nAmakarmakA udayakA lAbhake avalaMbanateM / AtmAkai parake manake saMbaMdhakI pAI hai pravRtti jAneM aisA jo jJAnopayoga tAkU manaHparyayajJAna kahiye / ihAM koI kahai, manake saMbaMdhakari bhayA tAte yAmaiM matijJAnakA prasaMga Avai hai / tahAM kahiye, yAkA uttara to pUrva sAmAnyajJAnake siddhi | sUtrake vyAkhyAnamaiM kahyA thA, ihAM manakI apekSAmAtra hai utpattikAraNa naahii| parake manavipaiM tiSThatA padArthakU yahU jAnai hai TIkA etAvanmAtra apekSA hai| tahAM RjumatijJAna hai so kAlateM jaghanya tau Apake tathA anyake doya tathA tIna bhavakA graha- pAna a.1 NakU kahai / bahuri utkRSTa sAta ATha bhava kahai pahale bhI aru agale bhii| bahuri kSetrateM jaghanya tau cyAriteM le ATha koza- 85 tAIkI kahai / utkRSTa cyAri yojanateM le ATha yojanatAIkI khai| bAhyakI nAhI kahai / bahuri vipulamatijJAna hai so kAlateM jaghanya tau sAta ATha bhava agile pichalekA grahaNa kahai / utkRSTa asaMkhyAta bhava agile pichalekA grahaNa kahai / bahuri kSetrateM jaghanya tau cyArita le ATha yojanatAIkI kahai / utkRSTa mAnupottaraparvatakai mAhilI kahai vAralI na kahai // aiseM kahe je manaHparyayajJAnake doya bheda tinivi vizepakI prAptikai arthi sUtra kahai hai - // vizudhdyapratipAtAbhyAM tadvizeSaH // 24 // yAkA artha- doU manaHparyayajJAnake virSe vizuddhi aru apratipAta ini doya vizeSanikAra vizepa hai / apane AvaraNa 1 jo karma tAke kSayopazama hote AtmAkai vizuddhatA ujvalatA hoya tAkU vizuddhi kahiye / saMyamateM chUTanekU pratipAta kahiye, jo pratipAta nAhI tAkU apratipAta kahiye / upazAMtamohavAle jIvakai cAritramohakA udaya hoteM saMyamarUpa zikharateM pratipAta ho hai ulaTA Aya paDai hai / bahuri kSINakapAyavAlekai paDanekA kAraNa nAhI / tAte ulaTA na Avai hai apratipAta ho hai| / ini doUnikari Rjumati vipulamati manaHparyayajJAnamaiM bheda hai / tahAM vizuddhikari tau RjumatiH vipulamatijJAna dravyakSetra | kAla bhAvake vizeSa jAnanekari atizayakari vizuddha hai jo kArmANadravyakai anaMtavai bhAga aMtakA bhAga sarvAvadhijJAna jAne / hai / tA* anaMtakA bhAga deteM aMtakA bhAga Rjumati manaHparyayajJAnakA viSaya hai| tAkU anaMtabhAgarUpa kiye anaMtakA bhAga... vipulamatijJAna jAnai hai / ihAM anaMtakI gaNatikA anaMtabheda hai| tAtai pheri pheri anaMtakA bhAga kahyA hai| aise dravyakI apekSA vizuddhi kahI / kSetrakAlakI pUrvai kahIhI thii| bahuri bhAvakI apekSA vizuddhi atisUkSma dravyake jAnanehIteM jAnanI / prakRSTa kSayopazamake yogate vizuddhi ghaNI hoya hai / bahuri apratipAta karikai bhI | 0000000
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vacanikA pAna vipulamati viziSTa jAnanAM / jAteM jAkai vipulamati hoya tAkai cAritra vardhamAnahI hoya hai / tAte ulaTA na Avai / bahuri Rjumati jJAnavAlA kapAyakA udayateM hIyamAnacAritra bhI hoya hai tAteM ulaTa bhI Avai, tAte pratipAtI bhI hoya hai| AgeM, isa manaHparyayajJAnakA vizepa kahyA avadhi manaHparyayamaiM kAhete vizeSa hai so kahau ? aise prazna hoteM | sUtra kahai hai - siddhi ||vishuddhi kssetrsvaamivissyebhyo'vdhimnHpryyyoH|| 25 // yAkA artha- avadhijJAna bahuri manaHparyayajJAna ini doUnimeM vizuddhi kahiye ujvalatA, bahuri kSetra jahAM tiSThate / 86 bhAvanikU jAneM, bahuri svAmI jAkai yahU jJAna hoya so AtmA, bahuri vipaya jJeya vastu ini cyArike bhedate bhedavizepa 18 hai / sohI kahiye haiN| manaHparyayajJAnakA vipaya sUkSma hai, tAteM to avadhitai atizayakAra vizuddha hai ujvala hai kSetra pahalI kahyAhI thA / so avadhikA kSetra tau ghaNAM hai yAkA thorA hai / bahuri svAmI manaHparyayajJAnakA tau pramattaguNasthAnateM le kSINakapAyaguNasthAnatAI saMyamIhI hoya hai| tAmaiM bhI uttamacAritravAlAhI hoya / tAmaiM bhI vardhamAnacAritravAlAhI hoya hai / tAmeM bhI saptavidha RddhimaisUM koI RdvidhArI hoya tAhIkai hoya hai / anyakai nAhI hoya / bahuri tinimeM bhI koIkai hoya hai sarvahI RddhivArInikai na hoya hai / bahuri avadhi hai so cyArIhI gatike jIvanikai hoya hai| aise svAmIke bheTate inimeM bheda hai / bahuri vipayakI apekSA bheda hai so AgeM kahasI // AgeM kevalajJAnakA lakSaNa kahanekA avasara hai / tAkU choDi jJAnanikA vipayakA niyama vicAriye hai| kAheta ? jAteM kevalajJAnakA svarUpa dazama adhyAyamai " mohakSayAt " ityAdi sUtra kahasI / jo aise hai to Adhake mati iruta doya jJAna tinikA viSayaniyama kahA ? aise prazna hote sUtra kahai hai // matizrutayornivandho dravyeSvasarvaparyAyeSu // 26 // yAkA artha- mati iruta ini doU jJAnanikA viSayakA niyama dravyanikaivirSe keIka paryAyavi hai, sarvaparyAyavipai nAhI hai // tahAM nibaMdha kahiye vipayakA niyama / ihAM koI kahai vipayakA kaise jAnyA ? vipayazabda tau sUtramaiM nAhI // tAkrU kahiye- vipayazabda pahale sUtramai kahyA hai so lenA, tAkai vibhakti bhI lagAya leNI / bahuri dravyeSu aisA bahavaca| natai sarvadravya jIva pudgala dharma adharma AkAza kAla grahaNa karane / tinake asarvaparyAya kahiye keIka paryAya lene / aise
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha / keIka paryAyanisahita sarvadravya matizrutajJAnake viSayabhAvakU prApta ho haiM / sarvaparyAyanisahita inikA viSaya nAhI hai jAte / KI te paryAya anaMta haiM / ihAM koI kahai, dharmAstikAyAdika je atIMdriya haiM te iMdriyajJAna jo matijJAna tAke viSaya kaise ra hoya ? yAteM sarvadravyanivirSe matijJAna pravate yaha kahanA ayukta hai / tAkU kahiye- e doSa ihAM nAhI Avai / jAteM / aniMdriya kahiye mana nAmA aMtaraMga kAraNa hai, tAteM noiMdriyajJAnAvaraNakarmake kSayopazamakI labdhipUrvaka upayoga avagrahAdi rUpa pahalI prvte hai| tAteM tatpUrvaka zrutajJAna sarvadravyanivirSe svayogyavirSe pravarte hai aiseM jAnanA // ihAM koI anyaTIkA vAdI kahai, jo matijJAna irutajJAna tau svapnavat hai / bAhyapadArthakU avalaMbIkAra nAhI upajai hai / jaiseM svapnakA koI bAhyapadArtha satyArtha nAhI taiseM yaha bhI hai| tAkU kahiye, yaha kahanAM ayukta hai / jAte aise kahateM sarvazUnyatA Thaharai hai prathama to Apakai pahalA dUsarA AtmA bAhyArtha hai so matizrutajJAna tAkU grahaNa karai hai / jo tAkA abhAva mAniye / tau pahalAkai Apa bAhyArtha hai so ApakA bhI abhAva bhayA / aisai doUke bhAvateM sarvazUnyatA AI / bahari jo pahalA ? AtmA satyArtha hai tau ghaTAdika padArtha bhI satyArtha kaisai na hoya ? ihAM pheri koI vAdI kahai, iMdriyajJAna tau bAhyapadA rthakaM avalaMbai hai bahuri smaraNAdika tau nirAlaMbana hai / tAkU kahiye- anubhavapUrvaka smaraNAdi pravate hai, tAtai nirAlaMbana 2 nAMhI / bahuri zrutajJAna hai so bhI arthAlaMbanasvarUpa hai / jAte zrutajJAnateM vastukU jANi jo tisa vastuvirSe pravarte hai tahAM bAdhA nAMhI hai / jo zrutajJAnagocara vastuvi bAdhA nAMhI so tau zrutajJAna vastuke AlaMbanasvarUpa satyArtha hai / bahuri jahAM bAdhA hoya, so vaha zrutajJAna nAMhI zrutAbhAsa hai // AgeM matizrutakai lagatAhI kahaneyogya jo avadhijJAna tAkA viSayakA niyama kahA hai ? aisA prazna hoteM sUtra // rUpiSvavadheH // 27 // yAkA artha- avadhijJAnakA viSayakA niyama rUpIpadArthanivirSe hai // ihAM sUtravirSe viSayanibaMdhazabdakI anuvRtti pahale sUtraniteM leNI / bahuri rUpI kahaneteM pudgaladravya grahaNa karanAM tathA pudgaladravyake saMbaMdhasahita jIvadravya lene / bahuri rUpIvihI viSayanibaMdha hai aisA niyama karanete arUpIdravya na leNe yAke viSaya nAhI / bahuri rUpIdravyavi bhI keIka paryAya apaneyogya haiM tehI viSaya haiM / sarvaparyAya yAkA viSaya nAhI // A- yAkai lagatAhI kahaneyogya jo manaHparyayajJAna tAkA kahA viSayaniyama hai ? aise pUcha sUtra kahai haiM -
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vacanikA pAna // tadanantabhAge manaHparyayasya // 28 // yAkA artha- sarvAvadhikA viSayakU anaMtakA bhAga deteM pAyA jo sUkSmapudgalaskaMdha tAvipaiM yA manaHparyayajJAnakA viss| yakA niyama hai // jo rUpI dravya sarvAvadhijJAnakA vipaya kahyA tALU anaMtabhAgarUpa kiyA tisa eka bhAgavi yA manaH paryayajJAna prvte hai| ihAM aisA jAnanAM, jo, paramAvadhikA vipayabhUta pudgalaskaMdha* anaMtakA bhAga dIye to eka paramANusiddhi TIkA mAtra sarvAvadhikA viSaya hoya hai / bahuri tA* anaMtakA bhAga dIye Rjumati manaHparyayakA vipaya hai / bahuri tAkU bhI anaMtabhAga dIye vipulamati manaHparyayakA vipaya hai / ihAM koI pUcha sarvAvadhikA vipaya tau eka paramANumAtra kahyA tAkU anaMtakA bhAga denA kahyA so ekaparamANUkU kaise bhAga denA ? tahA aisA uttara-jo, ekaparamANUmaiM sparza rasa gaMdha varNake anaMtAnaMta avibhAgapraticcheda haiM, tinike ghaTane vadhanekI apekSA anaMtakA bhAga saMbhavai hai / jaisA paramANu avadhijJAna jAnyA tisake anaMtavai bhAgaLU manaHparyavajJAna jAnai hai tathA ekaparamANumAtraskaMdha bhI hoya hai / tAvirSe sUkSmabhAva pariNaye anaMtaparamANu hoya haiM / tisa apekSA bhI anaMtakA bhAga saMbhavai hai| tahA svayogya keIka paryAyarUpa pudgalaskaMdha lenA sarvadravyaparyAyakA bhI vipaya nAhI // AgaiM, aMtavi kahyA jo kevalajJAna tAkA kahA vipayaniyama hai ? aisA prazna hote sUtra kahai hai - a.. // sarvadravyaparyAyeSu kevalasya // 29 // __yAkA artha- kevalajJAnakA vipayakA niyama sarva dravya sarvaparyAyanivi hai // ihAM dravya tathA paryAya aise itaretarayoga nAmA dvaMdvasamAsate vRtti karaNI / tahAM sarvapada doUkai lagAvaNAM / tava sarva dravya tathA sarvaparyAyanivi vipaya niyama hai / / aisA artha bhayA // tahAM jIvadravya tau anaMtAnaMta hai / bahuri pudgaladravya aNuskaMdhakA bhedakarI jIvadravyate anaMtAnaMtaguNe hai|| dharma adharma AkAza e tIna eka eka dravya hai / tAteM tInahI hai / bahuri kAladravyake kAlANu asaMkhyAtadravya haiM / tini 2sarva dravyanike paryAya atIta anAgata vartamAnarUpa jude jude anaMtAnaMta hai / tini sarvadravya sarvaparyAyanike samUhavirSe aisA kachu bhI nAhI hai, jo, kevalajJAnake vipayapaNAMkU ulNghai.| jAteM yahu jJAna aparimita mAhAtmyarUpa hai| aisA janAvanekU sarvadravyaparyAyavipayasvarUpa kevalajJAna hai aisA kahyA hai / ihAM yahu vizeSa artha jAnanAM, jo koI anyavAdI kahai hai sarvajJa purupa AtmAhIkU jAna hai isa sivAya padArtha koI naaNhii| aisaiM kahanevAlekA nipedhakai arthi sarvakU jAna hai aisA kahyA hai
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca 89 hA bahuri dravyake bahuvacana kahanete bahutadravyanikI siddhi bhaI / bahuri paryAyazabdakai bahuvacana kahaneteM keI vAdI vartamAna paryAyake 10 jJAnIhIkU sarvajJa kahai hai / tAkA niSedha hai / bahuri jo sarvadravyakA jJAtA na hoya to sarvake upakArarUpa upadeza 2 kaise pravarte ? jAte dharmaadharmakA svarUpa atisUkSma hai / so sarvakA jJAtAvinA yathArtha dharmaadharmakA svarUpa kaise jAnai / bahuri jJAna jIvanivi hInAdhika dIkhai hai / so yAhIteM jAniye hai koI jIvaviSai utkRSTa adhikatArUpa bhI ___ sarvArtha KAR hai aise anumAnamaiM kevalajJAnakA astitva siddha hoya hai / aisA jJAna iMdriyAdikake sahAyavinA sarvadravyaparyAyanikU nikA TIkA / / ekakAla jAneM hai / aisA nirbAdha siddha hoya hai| tAhIkai vItarAgapaNAM nirdoSapaNAM saMbhava hai| bahuri tisahItai heya upAdeya pAna ma. 12 padArthakA yathArtha upadeza pravarte hai aisA nizcaya karanAM // AgeM pUche hai, matyAdijJAnakA vipayaniyama tau varNana kiyA paraMtu yaha na jAnyAM, jo eka AtmavirSe ekakAla apane apane nimittake nikaTa hote pravartate je jJAna te kete hoya haiM ? aisA prazna hote sUtra kahai hai // ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnA caturvyaH // 30 // yAkA artha-eka AtmAvirSe ekakAla eka tathA doya tathA tIna tathA cyAri aise bhAjya rUpa cyAritAMI hoya hai|| ihAM ekazabda saMkhyAvAcI hai / bahuri Adizabda hai so avayavavAcI hai eka hai Adi jinakai te ekAdIni aisA samAsa hai / bhAjyAni kahiye bhedarUpa karane / yugapat kAhiye ekakAlavirSe / ekasmin kahiye eka AtmAvirSe / A caturvyaH ra kahiye cyAritAI hoya hai / tahAM eka hoya tau kevalajJAnahI hoya, yAkI sAtha anya kSAyopazamika jJAna hoya nAMhI / 10 doya hoya tau matizrutajJAna hoya / tIna hoya tau matizrutaavadhi hoya athavA matizrutamanaHparyayajJAna hoya / cyAri - hoya tau mati iruta avadhi manaHparyaya cyAyoMhI hoya / pAMca ekakAla na hoya / jAte kevalajJAna kSAyika asahAyarUpa hai // ihAM prazna, jo kSAyopazamikajJAna tau ekakAla ekahI pravartatA kahyA hai / ihAM cyArI kaise kahe ? tAkA uttara, jo, KjJAnAvaraNakamekA kSayopazama hote cyArI jJAnakI jAnanazaktirUpa labdhi ekakAla hoya hai / bahuri upayoga inikA ekakAla | ekahI hoya hai / tAkI eka jJeyateM upayukta honekI apekSA sthiti bhI aMtarmuhUrtakI kahI hai / pIche jJeyAMtara upayukta hoya jAya hai kSayopazama jinikA hoya hai te labdhirUpa ekakAlahI hai| ihAM koI kahai upayogakI apekSA bhI sAMkalIke bhakSaNa karateM rUpAdika pAMcakA jJAna ekakAlahI dAkhai hai varNa sAMkalIkA dIkhai hai, svAdu lehI hai / gaMdha vAkA AvahI hai sparza bhI sacIkaNA Adi jAnaihI hai| bhakSaNa karate zabda hoya hai / so suNehI hai / aiseM pAMcakA jJAna ekakAla
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vacanikA 90 | bhI dekhiye hai / tAkU kahiye, jo, ihAM upayogakA phiraNakI zIghratA hote kAlabheda na jAnyA jAya hai / jaiseM kamalakA patra doya cyArimaiM sUIkA praveza hote kAlabheda jAnyA na jAya aru kAlabheda haihI / taiseM ihAM bhI jAnanAM // AgeM, kahe je jJAna te jJAnahI nAma pAvai haiM ki anyathA bhI haiM ? aise prazna hoteM sUtra kahai haiM // matizrutAvadhayo viparyayazca // 31 // siddhi TIkA yAkA artha- mati zruta avadhi e tIna jJAna haiM te viparyayasvarUpa bhI ho haiN| cakArateM samyak bhI haiM // viparyaya azA kahiye mithyA, jAteM ihAM samyakkA adhikAra hai| bahuri cazabda samuccayArtha hai viparyaya bhI hai, samyak bhI hai aise bhele kahe hai / ihAM koI pUche hai, inikai viparyaya kAhete hoya hai ? tAkU kahai haiM- mithyAdarzanake udayakari sahita eka AtmAvi samavAyarUpa ekatA hoya hai, tAteM viparyaya kahiye / jaise kaDA tUMvA girisahita hoya tAmaiM dUdha kSepiye to vaha dUdha bhI kaDA ho jAya / taiseM mithyAdarzanake udayakari sahita jJAna bhI mithyA hoya hai / ihAM vizepa jAnanAMjo viparyaya kahanete mithyAjJAna kahyA hai so saMzaya viparyaya anadhyavasAya bhI lenA / tathA cazabdateM bhI inikA samucaya ho hai / tahAM matizrutajJAnakai tau tIhI hoya hai / jAte saMzaya iMdriyamana hI upajai hai| yaha sthANu hai ki puruSa hai aisA yAkA svarUpa hai / so yahu sAmAnya dekhai tAkA vizepa na dekhai tAtai tathA doya vipayake smaraNate ho hai bahuri avadhikI utpattivi. iMdriyamanakA vyApAra hai nAhI, tAtai so saMzayasvarUpa nAhI hai / vahari dRDha upayogakI avasthAvirSe kahiye hai / so mithyAtvazraddhAnakA sahabhAvapanAte hai / tathA zIghra upayoga saMkocanata kadAkAla anadhyavasAyasvarUpa bhI ho hai / aiseM yAkai doyahI hoya hai saMzaya nAhI / ihAM koI prazna karai hai, jo kaTuka tUMvAvi tau AdhArake dopateM dUdha kaTuka ho hai jJAnavi tau vipayakA grahaNa samyamithyAvi samAna ho hai / jaise mithyAdRSTi netrAdi matijJAnakari rUpAdikakU dekhai hai taiseMhI samyagdRSTi bhI dekhai hai bahuri jaise samyagdRSTi irutajJAnakari rUpAdikakU jAnai hai pailenakU kahai hai taisaihI mithyAdRSTi bhI kuzrutajJAnakari jAnai hai / tathA anyakU kahai hai / bahuri avadhijJAnakari samyagdRSTi jaise rUpIpadArthanikU jAne hai taisehI mithyAdRSTi vibhaMgajJAnakari bhI jAne hai / yAkA uttarake arthi sUtra kahai haiM // sadasatoravizeSAdyadRcchopalabdherunmattavat // 32 // yAkA artha- mithyASTikai viparyaya hoya hai so satkA tathA asatkA vizepa na jAnaneteM apanI icchAteM jaise
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca TIkA / taiseM grahaNa karanete hoya hai / jaiseM madirAdikate unmatta bhayA puruSa apanI icchAteM jaise taise vastukoM grahaNa karai taiseM / mithyAdRSTi bhI chatI aNachatI bhalI burIkA vizeSa jAnyAM vinA apanI icchAtai grahaNa karai hai // ihAM sat aisA tau vidyAmAnavastukU kahiye asat avidyAmAnakU kahiye / ini doUnikA avizeSeNa kahiye vizepa na karai, kadA vidyamAnaLU avidyAmAna kahai, kadA vidyamAnakU vidyamAna bhI kahai, kadA avidyamAnakU vidyamAna kahai, kadA - avidyamAnakU avidyamAna bhI sarvArthasiddhi Paa kahai, aise apanI icchA" jaise taiseM grahaNakari kahai / tahAM viparyaya kahiye jaise rUpAdika vastu chatI hoya to bhI kahai nikA nAhI hai kadA aNachatIkU bhI kahai hai, chatI hai / kadA chatIkU chatI bhI kahai / kadA aNachatIkU aNachatI bhI kahai / aise pAna a.. | mithyAdarzanake udayateM anyathA nizcaya karai hai / jaise pittajvarakari Akulita cittabhramavAlA kadAkAla tau mAtAkU bhAryA kahai, kadA bhAryAkU mAtA kahai, kadA mAtAkU mAtA bhI kahai, kadA bhAryA bhAryA bhI kahai aiseM apanI icchAteM mAnai / tAteM jaisAkU taisA bhI kahai hai, to tAke samyagjJAna nAhI hai // aise matyAdijJAnaviya jo ghaTapaTAdikakA jaisAkA taisA jJAna hai to bhI viparyayahI jAnanA sohI kahiye haiM, koI AtmAkaivi mithyAdarzanakA udayatai pariNAma hoya hai / so rUpAdikakA jJAna netrAdikakari jaisAkA taisA bhI hoya tau bhI tisaviSe kAraNaviparyAsa bhedAbhedaviparyAsa svarUpaviparyAsa e tIna viparyAsa upajAvai hai| tahAM prathamahI kAraNaviparyAsa... kahai hai / tahAM rUpAdika netrAdikakari dIkhai to jaiseke taise dIkhai, paraMtu mithyAdRSTi tAkA kAraNa anyathA kalpai hai| jaisai brahmAdvaitavAdI kahai hai, rUpAdikanikA kAraNa eka amUrtika nitya brahmahI hai brahmahItai bhaye hai / sAMkhyamatI kahai hai rUpAdikanikA kAraNa amUrtika nitya hai, prakRtitai e upajai hai|| bahAra naiyAyika vaizeSikamatI kahai hai, pRthvI Adi jAtibhedarUpa paramANu haiM, tinimaiM pRthvIvirSe to sparzAdi cyAri guNa hai| bahuri apviSa gaMdhavarjita tIna guNa hai| bahuri agniviSai sparza varNa e doya guNa haiM / bahuri vAyuviSai eka sparzaguNahI hai / aisai cyArihI apanI apanI jAtike skaMdharUpa kArya nipajAvai hai // bahuri bauddhamatI kahai hai, pRthvI Adi cyAri bhUta hai| inikai sparza rasa gaMdha varNa e cyAri bhautikadharma hai / ini AThanikA samudAyarUpa paramANu hoya hai| tArka aSTaka nAma kahiye hai // bahuri cArvAkamatI kahai haiM, pRthvI ap teja vAyu e cyAri kAThiNyAdi guNa, tathA dravyatvAdi uSNatvAdi, IraNatvAdi, guNarUpa jAtibhedana liyA paramANu hai, te pRthvI Adi skaMdha nipajAve hai / aisai tau kAraNavipai viparyaya hoya hai // bahuri bhedAbhedaviparyAsa aise haijo, kAraNatai kArya sarvathA bhinnahI hai / jaisaiM pRthvI Adi paramANa nitya hai tiniteM skaMdhakArya nipaje te sarvathA bhinnahI hai aisai kahai haiM / tathA guNate guNI bhinnahI hai aise kahai // bahari kAraNa kArya sarvathA abhinnahI hai / jaisai ghaTapaTAdi
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA 15 grAmaparvatAdi brahmateM nipajai haiM te bramhahI haiM jude nAhI / ityAdi bhedAbhedaviparyAsa hai / jahAM bheda hoya tahAM abhedahI || kalpanA, jahAM abheda hoya tahAM bhedahI kalpanA, aisaiM viparyaya hai // bahuri svarUpaviparyAsa jaise rUpAdika hai te nirvikalpa niraMza haiM, inimeM aMzabheda nAMhI / tathA rUpAdika bAhyavastu | haihI nAhI, tadAkAra pariNayA jJAnahI hai / tAke AlaMbanarUpa vAhyavastu nAMhI hai ityAdi anya bhI bahuta haiM / te pratyakSa sArtha va casiddhi anumAna pramANate viruddha mithyAdarzanake udayateM kalpanA hoya hai // bahuri tahAM zraddhAna pratIti ruci upajAvai haiM / tAteM te TI kA 15 matyajJAna itAjJAna vibhaMgajJAna hoya haiN| bahuri samyagdarzana hai so yathArtha vastuvirSe zraddhAna ruci pratIti upajAvai hai| / tAteM tehI matijJAna irutajJAna avadhijJAna ho hai / ihAM vizepa kahai haiM- viparyaya doya prakAra hai / eka AhAryaviparyaya dUsarA sahajaviparyaya / tahAM matiajJAna tathA zrotra iMdriya vinAM anya iMdriyapUrvakai irutaajJAna ara vibhaMgajJAna e to sahajaviparyaya haiM / jAte e parake upadezavinAM svayameva pravate hai / bahuri zrotra matipUrvaka irutajJAna hai so AhAryaviparyaya hai / jAte yahu parake upadezateM prvte hai| tahAM satke vipeM asatkA jJAna paropadezateM pravata hai / sohI kahiye- svarUpate sarvavastu satsvarUpa hai / to bhI zUnyavAdI asatsvarUpahI kahai hai / bahuri grahaNa karaNeyogya vastu tathA grahaNa karaNevAlA jJAna doU svarUpate sadpa hai / to bhI saMvedanAdvaitavAdI eka saMvedanahIkU sat kahai hai / dUsarALU asat hI kahai hai| tathA citrAdvaita kahai hai / tathA purupAdvaita kahai hai / tathA zabdAdvaita kahai hai / tathA vAhyapadArtha bhinna hai tinikU eka vijJAnAMDakI kalpanA karai hai / bahuri vAhyataraMga padArtha sAdRzya bhI hai tiniLU sarvathAvisadRzahI kahai hai / vahuri visadRzakU sarvathA sadRzahI kahai hai / bahuri dravya hoteM bhI paryAyamAtra kahai hai / paryAya hote dravyamAnahI kahai hai / bahuri dravyaparyAya abheda hote bhI bhedarUpahI kahai hai / tathA avaktavyahI kahai hai / bahuri dhauvyarUpa hotehI utpAdavyayarUpahI kahai hai / taiseMhI vizepakAra jIva hoteM bhI jIvakA nAsti kahanAM bahuri ajIva hoteM bhI tisakA asattva kahanAM / bahuri karmakA Asrava hote bhI tAkA abhAva kahanAM taiseMhI saMvara, nirjarA, mokSa hoteM bhI tinikA abhAva kahanA / aiseMhI jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla, dravyanike hoteM bhI tinikA abhAva kahanAM / ityAdi aneka prakAra chatI vastUkU aNachatI kahanA anekaprakAra jAnanAM / bahuri aNachatI chatI kahanAM / jaise pararUpAdikakari vastu asatvarUpa hai to bhI tisako sarvathA satsvarUpa kahanAM / ityAdika pahalai kahe tisakA ulaTA jAnanAM // bahuri dezakAlasvabhAvakari adRSTa je padArtha tinivi bauddhamatInikai saMzaya hai / keI zUnya vAdInikai pRthvI Adika | tattvanivirSe saMzaya hai / bahuri keIkanikai sarvajJake astitvavi saMzaya hai / bahuri keIkanikai pralApamAtrakai AzrayateM kA
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhi vi anadhyavasAya hai| te kahai hai kAhete nirNaya kIjiye ? hetavAdarUpa tarkazAstra hai te to kahI Thaharai / / / nAMhI / bahuri Agama hai te jude jude hai| koI kachu kahai koI kachu kahai tinikA ThikAnAM nAMhI / bahuri sarvakA jJAtA koI muni pratyakSa nAhI tAke vacana pramANa kIjiye / bahuri dharmakA svarUpa yathArtha sUkSma hai so kaise nirNaya hoya ? tAteM jo baDA jisa mArga cale Aye taiseM calanAM pravartanAM, nirNaya hotA nAhI, aise anadhyavasAya hai / / sarvArtha vacaaisehI matijJAnarUpa vinA upadeza sahajaviparyaya hoya hai / tAke bheda avagrahAdi tathA smRti pratyabhijJAna tarka / 1 nikA TI kA / svArthAnumAnakari padArthakU anyathA grahaNa karanete viparyaya hoya hai| tahAM svArthAnumAna viparyayarUpa hetvAbhAsa cyAri prakAra pAna hai asiddha viruddha anekAMtika akiMcitkara / so inikA svarUpa parIkSAmukha nyAyadIpikAdi zAstraniteM jAnanAM / bahuri zAstrake vAkyake artha karanevirSe viparyaya hAye hai / jaisai keI niyogakU vAkyArtha kahai hai / keI bhAvanAkU vAkyArtha kahai hai / keI dhAtvarthakU vAkyArtha kahai hai / keI vidhiLU vAkyArtha kahai hai / keI yaMtrArUDhaLU vAkyArtha kahai hai / keI anyApoha kahiye niSedhakaM vAkyArtha kahai haiM / ityAdi vAkyArthavirSe viparyaya hai / tinikI caracA zlokavArtika tathA devAgamastotrakI TIkA aSTasahastrIvirSe hai tahAMtai samajhaNI // bahuri avadhijJAnavirSe viparyaya dezAvadhihI hoya hai / paramAvadhi sarvAvadhi manaHparyaya hai te kevalajJAnakI jyauM viparyayarUpa nAhI hoya hai / jAteM samyagdarzana vinA hote nAhI / aisai pramANa apramANakA bheda dikhAvanekai arthi viparyayajJAnakA svarUpa kahyA // AgeM, pramANa to parokSa pratyakSarUpa doya prakAra jJAnahIkU kahyA / bahuri pramANake ekadeza je naya te " pramANanayairadhigamaH / " aisA sUtravirSe pramANakai anaMtara naya nAmamAtra kahai tinikA nirdeza karanAM / aisA prazna hote sUtra kahai hai // naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdasamabhirUdvaivambhUtA nayAH // 33 // yAkA artha-- naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha, evaMbhUta aisai ye sAta naya haiM // inikA sAmAnyalakSaNa bahuri vizeSalakSaNa kahaneyogya hai / tahAM anekadharmasvarUpa jo vastu tAvirSe avirodhakari heturUpa arpaNa karanete sAdhyake vizepakA yathArtha svarUpa prApta karanekU vyApArarUpa jo prayoga karanA so nayakA sAmAnyalakSaNa hai| ihAM koI kahai nayakA sAmAnyalakSaNa kiyA so heturUpahI bhayA, jAte sAdhyakU prApta karai sohI hetu / tAkU kahiye, hetu tau jisa K sAdhya... sAdhai tahAMhI rahai / bahuri lakSaNa hai so sarvanayanimeM vyApai, tAtai sAmAnyalakSaNa hetu nAMhI hai / bahuri koI kahai, ekadharmakai dUsarA dharmate virodha hai / so dharmake grAhaka nayanikai bhI virobha hai / tahAM avirodha kaise hoya ? tAkU kahiye,
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ +00000 jo pratyakSa anumAna kari bAdhita aisA sarvathA ekAMtarUpakari grahaNa karanAM so tau viruddharUpa hai- nayAbhAsa hai / bahuri / | jo vastukA dharma kathaMcitprakAra anekAMtasvarUpa grahaNa karai, so sarvanaya samAnadharmarUpa bhaye / tinimaiM virodha kAhekA ? jaise sAdhyavastukA samAnadharmarUpa dRSTAMta kahiye, tAmai virodha nAhI taiseM ihAM bhI avirodha hai / yAkA udAharaNa, jaise sarvArthasarvavastu sadpa hai / jAteM apane dravya kSetra kAla bhAvakU liye hai // vacasiddhi so yaha naya saMkSepate doya prakAra hai, dravyArthika paryAyArthika eseN / tahAM dravya tathA sAmAnya tathA utsarga tathA nikA TI kA l | anuvRtti e sarva ekArtha hai / aisA dravya jAkA viSaya so dravyArthika hai| bahuri paryAya tathA vizepa tathA apavAda aza tathA vyAvRtti e sarva ekArtha hai / aisA paryAya jAkA viSaya so paryAyArthika hai / ini doUnike bheda naigamAdi hai / 94 tahAM naigama, saMgraha, vyavahAra e tIna tau dravyArthika hai / bahuri RjusUtra, zabda, samabhirUDha, evambhUta e cyAri paryAyArthika hai / tAmai bhI naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra e cyAri tau arthakU pradhAnakari pravate hai tAteM arthanaya khiye| bahuri zabda, samabhirUDha, evaMbhUta e tIna zabdakU pradhAnakari pravarte hai tAteM zabdanaya kahiye / ihAM koI pUcha, paryAyArthika tau naya kahyA aru guNArthika na kahyA so kAraNa kahAM ? tAkA uttara siddhAMtameM paryAya sahabhAvI kramabhAvI aiseM doya prakAra kahai hai / tahAM sahabhAvIparyAyakU guNa saMjJA kahI hai / kramabhAvIkU paryAyasaMjJA kahI hai| tAtai paryAya kahaneteM yAmai guNa bhI jAni lenA aiseM jAnanAM / vistArakari e sAta naya kahe / bahuri ativistArakari naya saMkhyAta hai| jAte jete zabdake bheda hai tetehI naya kahe haiN| anyamatI bauddha to vijJAna, vedanA, saMjJA, saMskAra, rUpa e pAca skaMdha kahai haiN| bahuri naiyAyika pramANa, prameya, saMzaya, prayojana, dRSTAta, siddhAMta, avayava, tarka, nirNaya, vAda, jalpa, vitaMDA, hetvAbhAsa, chala, jAti, nigrahasthAna aisai solaha b padArtha kahe haiM / bahuri vaizepika dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizepa, samavAya, abhAva aisai sAta padArtha kahai haiM / vahuri / sAMkhya eka to prakRti, bahuri prakRtike vikAra pradhAna 1 / ahaMkAra 2 / karmeMdriya 5 / jJAneMdriya 5 / mana 1 / sparza rasa gaMdha varNa zabda e 5 / tanmAtrA; bahuri pRthvI ap teja vAyu AkAza e paMcabhUta aise teIsa prakRtike vikAra bahuri eka purupa nirvikAra aise pacIsa tattva kahai hai / te sarvahI dravyaparyAyasAmAnyavi4 aMtarbhUta hai / kathaMcit vastudharma haiN| tAte sunayake vipaya haiM / vahari anyavAdI iniGa sarvathAekAMta abhiprAyakari kalpe haiM / so tinikA abhiprAya | mithyA hai aise jAnanAM // a AgeM nayanikA vizepalakSaNa kahai haiM / tahAM prathamahI naigamakA kahai haiM / apane sanmukha vartamAnakAlavirSe pUrNa racyA al
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhi aza lal huvA vastu nAhI, tAkA apane jJAnavirSe saMkalpa karanAM jo, ' yahu vastu isa vartamAnakAlamaiM hai- aisai saMkalpakA grahaNa || karanevAlA abhiprAya so naigamanaya hai / ihAM udAharaNa, jaise kAhU puruSakU koI puruSa kUhADI liye cAlatALU pUchI "tUM kauNa artha jAya hai ? " taba vaha kahai, maiM prastha lenekU jAUM huuN| tahAM vAkai prastha avasthA nikaTa baNyA vidyamAna nAMhI / jAyakari lakaDI kATi prastha baNAvegA, taba hogA / paraMtu vAke manavi jJAnamaiM prasthakA saMkalpa vidyamAna hai, vacasarvArthaFile] sohI isa naigamanayakA viSaya hai / ihAM prastha aisA parimANavizeSakA nAma hai / lakaDIke pAI, mANI ityAdi dhAnya ni kA tolaNekai baNai haiM, tAkA nAma hai / tathA koI yAkA artha lakaDIkA bhArA bhI kahai haiM / tathA koI puruSa Idhana jala pAna TIkA Adi sAmagrI bhelI karai thA, tAkU koI pUchI, tUM kahA karai hai ? taba vaha kahai, mai bhAta pacAUM hUM, taba tahAM bhAta avasthA tisakai nikaTa vartamAna nAhI, bhAta pacegA taba hoyagA / tathApi tisa bhAtakai arthi vyApAra karate AgAmI bhAta pacaigA tAkA saMkalpa yAke jJAnamaiM vidyamAna anubhavagocara hai / so yahu saMkalpa naigamanayakA viSaya hai / aisIhI vinA racI dUra kSetra kAlameM vartatI jo vastu tAkA saMkalpa yahu naigamanaya apanA viSaya karai hai // ihAM koI puuch| AgAmI hoNI virSe vartamAna saMjJA karI / tAteM yahu to upacAramAtra bhayA // tADUM kahiye- bAhya vastukI yAkai mukhyatA nAhI, apane jJAnakA saMvedanarUpa saMkalpa vidyamAna hai / so yAkA viSaya hai / tAteM upacAramAtra nAMhi / bahuri yAkA viSaya ekahI dharma nAhI, aneka dharmanikA saMkalpa hai, tAteM bhI yAkU naigama kayA hai| doya dharma tathA doya dharmI, tathA eka dharmI eka dharma aise yAke anekaprakAra saMkalpate anekabheda haiN| koI kahai, aiseM tau doUnikA grahaNa karaneteM yaha pramANahI bhayA / tAkU kahiye, pramANa to doUnikU pradhAnakari jAnai hai / yahu naigama doUmaiM ekaLU pradhAna karai hai,| ekakU gauNa karai hai, aisA vizeSa jAnanAM // yA naigamake bheda tIna haiM / dravyanaigama, paryAyanaigama, dravyaparyAyanaigama / tahAM dravyanaigamake doya bheda hai; zuddhadravyanaigama azuddhadravyanaigama / bahuri paryAyanaigamake tIna bheda, arthaparyAyanaigama vyaMjanaparyAyanaigama, arthavyaMjanaparyAyanaigama / bahuri dravyaparyAyanaigamake cyAri bheda zuddhadravyArthaparyAyanaigama, azuddhadravyArthaparyAyanaigama, zuddhadravyavyaMjanaparyAyanaigama azuddhadravyavyaMjanaparyAyanaigama / aisai naigamanayake nava bheda bhaye / tahAM udAharaNa- jo, saMgrahanayakA viSaya sanmAtra zuddhadravya hai tAkA yahu naigamanaya saMkalpa karai hai jo sanmAtra dravya samastavastu hai, aise kahai tahAM sat tau vizeSaNa bhayA tAteM gauNa hai| bahuri dravya vizeSya bhayA tAteM mukhya hai / yahu zuddhadravyanaigama hai / bahuri jo paryAyavAn hai so dravya hai, tathA guNavAn hai so ii dravya hai aisA vyavahAranaya bhedakari kahai hai / tAkA yaha naigamanaya saMkalpa kahai hai / tahAM paryAyavAn tathA guNavAn yahu
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ . vaca siddhi tau vizeSaNa bhayA, tAtai gauNa hai / bahuri dravya vizeSya bhayA tAteM mukhya hai / aiseM azuddhadravyanaigamanaya bhayA / bahuri prANIke sukhasaMvedana hai so kSaNadhvaMsI hai aise kSaNadhvaMsI aisA to sattAkA arthaparyAya hai so vizepaNa hai / bahuri sukha / hai so saMvedanakA arthaparyAya hai so vizepya bhayA tAteM mukhya hai / tAteM yahu arthaparyAyanaigama bhayA // bahuri purupavi caitanya hai so sat hai ihAM sat nAmA vyaMjanaparyAya hai so vizeSaNa hai / bahuri caitanyanAmA vyaMjanaparyAya hai so vizeSya sarvArtha hai tAteM mukhya hai / yaha vyaMjanaparyAyanaigama hai / bahuri dharmAtmAvi sukhajIvIpaNAM hai / ihAM sukha tau arthaparyAya hai so TI kA vizeSaNa hai / bahuri jIvita vyaMjanaparyAya hai so vizepya hai, tAteM mukhya hai / yahu arthavyaMjanaparyAyanaigama hai| bahuri pAna aza saMsAravirSe sat vidyamAna sukha hai so kSaNamAtra hai / ihAM sat zuddhadravya hai so vizeSaNa hai / sukha hai so arthaparyAya hai, tAteM mukhya hai / yaha zuddhadravya arthaparyAyanaigama bhayA // bahuri viSayI jIva hai so eka kSaNa sukhI hai ihAM jIva hai so azuddhadravya hai so vizeSya hai / sukha hai so arthaparyAya hai so vizeSaNa hai tAte gauNa hai| yahu azuddhadravya artha bahuri citsAmAnya hai so sat hai ihAM sat aisA zuddhadravya hai so tau vizepaNa hai tAte gauNa hai| cit hai so vyaMjanaparyAya hai so vizepya hai tAteM mukhya hai / tAkA yahu zuddhadravyavyaMjanaparyAyanaigama bhayA // bahuri jIva | hai so guNI hai ihAM jIva hai so azuddhadravya hai, so vizeSya hai so mukhya hai / bahuri guNa hai so vyaMjanaparyAya hai, | so vizeSaNa hai tAte gauNa hai / yaha azuddhadravyavyaMjanaparyAyanaigama bhayA / aiseM naigamanayake nava bheda hai te saMgrahAdi chaha mile paMdharA hoya hai // Age saMgrahanayakA lakSaNa kahai haiM / apanI eka jAtike vastuniSU avirodha kariye ekaprakArapaNAkU prAptikari jinameM | bheda pAIye aisai vizepaniLU avizepakAra samastakU grahaNa karai tAkU saMgrahanaya kahiye / ihAM udAharaNa / jaiseM sat aisA vacanakari tathA jJAnakari anvayarUpa jo cinha tAkari anumAnarUpa kiyA jo sattA tAke AdhArabhUta je sarva vastu tinikA avizeSakari saMgraha karai jo sarvahI sattArUpa hai aisai saMgrahanaya hoya hai / tathA dravya aisA kahate jo guNaparyAyanikari sahita jIva ajIvAdika bheda tathA tinike bheda tinikA sarvanikA saMgraha hoya hai / tathA ghaTa aisA kahate ghaTakA nAma tathA jJAnake anvayarUpa cinhakari anumAnarUpa kiye je samarata ghaTa tinikA saMgraha hoya hai| aise anya bhI ekajAtike vastuniLU bhelA ekakari kahai tahAM saMgraha jAnanA / tahAM sat kahaneta sarvavastUkA saMgraha bhayA / so yahu tau zuddhadravya kahiye / tAkA sarvathA ekAMta so saMgrahAbhAsa kunaya hai / so sAMkhya tau pradhAnakU aisA kahai haiM / bahuri vyAkaraNavAle zabdAdvaitakaM kahai haiM / vedAMtI purupAdvaita kaha hai| bauddhamatI saMvedanAdvaita kahai hai / so ye saba naya ekAMta
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanikA siddhi pAna 11 hai / bahuri yA nayata parasaMgraha kahiye / bahuri dravyamaiM sarvadravyanikA saMgraha karai / paryAyameM sarvaparyAyanikA saMgraha kara sA aparasaMgraha hai| aisaihI jIvameM sarvajIvanikA saMgraha karai / pudgalameM sarvapudgalanikA saMgraha karai / ghaTamaiM sarva ghaTanikA saMgraha 2 karai / ityAdi jAnanAM // Agai vyavahAranayakA lakSaNa kahai haiN| saMgraha nayakAra grahaNa kiye je vastu tinikA vidhipUrvaka vyavaharaNa kahiye bhedarUpasarvArtha karaNAM so vyavahAranaya hai / koI pUchai vidhi kahA~ ? tArUM kahiye jo saMgrahakari grahyA padArtha hai tAhIkU pahalIle aru TIkA bheda karai so vidhi kahiye, jaise saMgrahakari sat grahaNa kiyA so jo vizeSakI apekSA rahita hoya tau tAsU vyavahAra 19 pravarte nAhI / tAtai vyavahAra nayakA Azraya kariye taba aiseM kahiye, jo sat kahyA so dravyarUpa hai, tathA guNarUpa hai aise savirSe bhedakarai taba vyavahAra pravatai / tathA dravya aisA saMgraha grahaNa kiyA so bhI vizeSanikI apekSA rahita hoya to vyavahAra pravarte nAMhI / tAtai vyavahArakA Azraya lIjiye taba dravya hai so jIvadravya hai tathA ajIvadravya hai; aise bhedakari vyavahAra pravarte / aisaihI jIvadravyakA saMgraha hoya tAmaiM deva nArakAdi bheda hoya ajIvakA saMgraha karai taba ghaTAdikakA bheda hoya / aiseM yahu naya tahAMtAI calyA jAya jahAM pheri bheda na hoya / so jahAM RjusUtrakA viSaya hai tAkai pahalaitAI saMgraha vyavahAra doU naya cale jAya hai| AgeM RjusUtra nayakA lakSaNa kahai hai / Rju kahiye sarala sUdhA sUtrayati kahiye karai hai tAkU RjusUtra kahiye / 1 tahAM pUrva kahiye pahalai, atIta gaye, tathA apara kahiye pIche hoyagA aisai tIna kAlake gocara je bhAva tinikU ullaMdhi kari vartamAnakAla paryAyamAtrakA grahaNa karanevAlA yahU RjusUtranaya hai / jAte atIta tau vinazi gaye / bahuri anAgata upajehI nAhI / tinikari tau vyavahArakA abhAvahI hai / tAtai vartamAnahI vyavahAra prava hai / ihAM koI kahai hai atIta anAgatakA bhI lokavirSe vyavahAra hai so kaisai calai ? tAkU kahiye yA nayakA to yahuhI viSaya hai so dikhAyA / bahuri 1 lokavyavahAra to sarvanayake samUhakari sAdhane yogya hai| jahAM jaisA nayakA kArya hoya tahAM taisA naya grahaNa karanA / yA nayakA sarvathA ekAMta abhiprAya bauddhamatI karai hai / dravyakA tau lopa karai hai| kSaNasthAyI vastu kahai hai / tinikai sarvavyavahArakA lopa Avai hai| AgeM zabdanayakA lakSaNa kahai haiM / liMga, saMkhyA, sAdhana ityAdikake vyabhicArakU dUri karanevi tatpara so zabdanaya hai| tahAM prathamahI liMgavyabhicAra strIliMgavirSe puruSaliMga kahanA, jaise, tArakA yaha strIliMga hai tALU svAti aisA puruSaliMga kahanA / bahuri puruSaliMgavirSe strIliMga kahanA, jaise avagamaH aisA puruSaliMga hai tAkU vidyA aisA strIliMga kahanAM /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha: | bahuri strIliMgavirSe napuMsakaliMga kahanAM, jaise, vINA aisA strIliMga hai tAkU Atodya aisA napuMsakaliMga kahanAM / bahuri napuMsakaliMgavirSe strIliMga kahanAM, jaise, Ayudha aisA napuMsakaliMga hai, tAkU zakti aisA strIliMga kahanAM / bahuri puruSaliMgavi napuMsakaliMga kahanA, jaise paTa aisA purupaliMga hai, tALU vastra aisA napuMsakaliMga kahanAM / bahuri napuMsakaliMgavipai puruSaliMga kahanAM, jaise, dravya aisA napuMsakaliMga hai, tAkU parazu aisA puruSaliMga kahanAM / bahuri ekahI vastUkai tInUM liMga kahanAM, jaise, vacasidi tArakA yahu strIliMga hai, tAhILaM puNyaH aisA purupaliMga tathA nakSatra aisA napuMsakaliMga kahanAM / ityAdi liMgavyabhicAra hai| nikA TI kA | bahuri saMkhyAvyabhicAra ekavacanavi dvivacana, jaise nakSatra aisA ekavacana hai, tahAM punarvasU aisA dvivacana kahanA / bahuri | ekavacanavirSe bahuvacana, jaise nakSatra aisA ekavacana hai, tahA zatabhipajA aisA bahuvacana kahanAM / bahuri dvivacanavipaiM ekavacana, | jaise 'gaudau' aisA dvivacana hai, tahAM grAmaH aisA ekavacana kahanAM bahuri dvivacanavi bahuvacana, 'jaisaiM, punarvasU aisA dvivacana hai, tahA paMcatArakA aisA bahuvacana kahanAM / bahuri bahuvacanavipeM ekavacana, jaise, AmrA aisA bahuvacana hai, tahAM vana aisA ekavacana kahanAM / bahuri bahuvacanavi dvivacana, jaisaiM, devamanuSyAH aisA bahuvacana hai, tahA ubhau rAgI aisA dvivacana kahanAM / aise saMkhyAvyabhicAra hai // kA bahuri sAdhanavyabhicAra, tAkU purupavyabhicAra bhI kahiye " ehi manye rathena yAsyasi / nahi yAsyasi / na yAtaste | pitA " yAkA artha- ehi aisA madhyamapurupakA ekavacana hai, tathApi yAkA ' emi / aisA artha karanA, jo, maiM jAUM hUM so| ' manye / aisA uttamapurupakA ekavacana hai, tahAM madhyamapurupakA : manyase / aisA kahanA, jo, tUM aisai mAnai hai| jAmeM / rathena / kahiye ratha caDhi / yAsyasi yAkA ' yAsyAmi / aisA kahanA, jo, jAUMgA so / ' nahi yAsyasi / kahiye nAhI jAyagA, terA pitA bhI aise gayA nAhI / bhAvArtha-hAsyakA prasaMgavi aisA kahanA hoya hai / jo tUM mAnai hai mai ratha caDhikari jAUM, so aiseM terA pitA bhI na gayA, tUM kaisA jAyagA? tahAM tUM kahanekI jagaha tau hUM kahanekA zabda kahyA / bahuri hUM kahanekI jAyagA tUM kahanekA zabda kahyA / taba purupa vyabhicAra bhayA // vahuri kAlavyabhicAra, jaise " vizvadRzvA'sya putro janitA " yAkA artha- jihi vizva kahiye lokakU dekhyA so putra yAkai hosI / vizvakU dekhyA yahu to atIta kAlavAcaka zabda hai| vahari janitA yahu AgAmI kAlavAcaka zabda hai / so ihAM kAlavyabhicAra bhayA / bahuri ' bhAvikRtyamAsIt / aiseM kahai, te bhAvi kahiye hoNahAra kArya * AsIt / kahiye huvA, so ihA bhI atIta anAgatakAlakA vyabhicAra bhayA // vahari upagrahavyabhicAra, jo / tiSThati / aisA parasmaipada dhAtu hai tAkA ' saMtiSThate / / pratiSThate / aisA bhayA / DD
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca E siddhi TIkA " bahuri ' ramate / aisA AtmanepadI dhAtu hai tAkA viramati uparamati / aisA bhayA / aiseM upasargake balateM AtmanepadI || dhAtUkA parasmaipadavacana bhayA / bahuri parasmaipadIkA AtmanepadI bhayA / aiseM upagrahavyabhicAra hai // bahuri kArakavyabhicAra * senA parvatamadhivasati / ihAM senA parvatake samIpa vasai hai aisA AdhAra hai, so saptamI 1 vibhakti cAhiye, tahAM dvitIyA kahI / tAtai kArakavyabhicAra bhayA / yA prakAra vyavahAra naya hai tAhi anyAya mAna hai| sarvArtha2 jAte anya arthakA anya arthakari saMbaMdha hoya nAhI / jo anya arthakA anyatai saMbaMdha hoya, to ghaTakA paTa hoya jAya, paTakA mahala ho jAya / tAteM jaisA liMga Adi hoya taisAhI nyAya hai / ihAM koI kahai, lokavi tathA zAstravi virodha AvegA / tAkU kahiye, virodha Avai tau Avo, ihAM tau yathArthasvarUpa vicAriye hai / auSadhI rogIkI icchAkai anusAra to hai nAMhI // AgeM, samabhirUDhanayakA lakSaNa kahai haiM / nAnA arthanivirSe samabhirohaNAt kahiye prApta honeteM samabhirUDha hai / jAte ekazabdake aneka artha haiM, tinimaisUM koI eka arthakU grahaNakari tisahIkU kahyA karai, jaise, gau aisA zabda vacanAdi aneka arthavipaiM varte hai / to bhI gaU nAma pazukA grahaNakari tisahIkU gaU kahai / athavA zabdakA kahanA hai, so arthagatikai arthi hai / tahAM eka arthakA ekahI zabdakAra gatArthapaNA hai, tAtai vAkA dusarA paryAyazabda kahiye nAma kahanAM so niSprayojana hai / ihAM koI kahai, zabdakA tau bheda hai| tAkU kahiye arthabheda bhI avazya cAhiye / aise yahu samabhirUDhanaya nAnA arthavi prApta hoya hai, tAteM samabhirUDha hai / jaise iMdanAt kahiye paramaizvaryarUpa kriyA karai taba iMdra hai / zakanAt kahiye samartharUpa varte taba zakra kahiye / pUrdAraNAt kahiye purake vidAraNakriyArUpa varte taba puraMdara hai / aiseM yahu samabhirUDhanaya ekahI arthakU grahaNakari pravarte hai / athavA jo jahAM prApta hai tahAMhI prApta hoya kari varte hai, tAteM samabhirUDha hai / jaisai kAhUkU koI pUchai tUM kahAM tiSThai hai ? vaha kahai, meM mere AtmAvi tiSTraM hUM aise bhI samabhirUDha hai / jAteM anyakA anyavirSe pravartanA na ho hai / jo anyakA anyavirSe pravRtti hoya, to jJAnAdikakI tathA rUpa AdikakI AkAzavi bhI vRtti hoya / so hai nAMhI // AgeM evaMbhUtanayakA lakSaNa kahai haiM / jisa svarUpakari jo vastu hoya tisahI svarUpakari tAkU kahai, nizcaya karAvai so evaMbhUta hai / jo vastu jisa nAmakari kahiye tisahI arthakI kriyArUpa pariNamatA hoya tisahI kAla vA vastUkU tisa nAmakari kahai anyakAla anyapariNatirUpa pariNamatAkU tisa nAmakari na kahai / jaise iMdra aisA nAma hai, so paramaizvaryarUpa kiyA karatA hoya tabahI iMdra kahai, abhiSeka karateM tathA pUjA karateM tAkU iMdra na kahai / tathA jisa kAla
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ . .. . 6 sarvArtha nikA aza 100 gamana karai tisa kAlahI gaU kahai baiThIkU gaU na kahai sUtIkU gaU na kahai / athavA jisa svarUpakAra jisakA jJAna tadAkAra bhayA hoya tisahI svarUpakAra nizcaya karAvai / jaiseM iMdrakA AkArarUpa jJAna pariNayA hoya tathA agnikA AkArarUpa jJAna bhayA hoya tisa jJAnasahita AtmAkU iMdra tathA agni kahai / ihAM koI kahai nAmakriyArUpa pariNayAkUhI kahai tau nAmake kAraNa to jAti, guNa, dravya bhI hai tinakU kaisaiM kahai ? tAkU kahiye, jete jAti Adikatai bhaye nAma haiM vacasiddhi te sarvahI kriyAvi4 aMtarbhUta hai vinAkriyA niSpatti nAhI / jaiseM jAtivAcI azvazabda hai, so bhI zIghragamana kriyA karai | tALU azva kahiye, aise kriyAvAcI hoya hai / tathA zukla aisA guNavAcI zabda hai, so zucikriyArUpa paraNavai, tAkU zukla || pAna kahiye, aise kriyAvAcI hoya hai / tathA daMDI aisA saMyogI dravyavAcI hai, so bhI daMDa jAkai hoya tAkU daMDI kahiye, aisai kriyAvAcI hAya hai / tathA vipANI aisA samavAyadravyavAcI zabda hai, so bhI vipANa kahiye, sIMga jAkai hoya, tAkU hai| vipANI kahiye / aisahI vaktAkI icchAtai bhayA nAma, jaisai devadatta aisA kAhUkA nAma vaktA kahyA tAkA bhI jaba svArtha kariye, taba jo deva diyA hoya, tathA devanimitta de, tAqa devadatta kahiye, aise kriyAvAcI hoya hai, aiseM jAnanAM // aisai e naigamAdika naya kahe te Agai alpavipaya hai / tisa kAraNatai inikA pAThakA anukrama hai| pahalai naigama kahyA tAkA tau vastu sadpa tathA asadpa ityAdi anekadharmarUpa hai / tAkA saMkalpa vipaya hai / so yaha naya tau sarvate mahAvipaya hai / yAkai pIche saMgraha kahyA so yAkA vipaya sat dravyatva AdihI hai / inikai paraspara nipedharUpa jo asat Adi so vipaya nAMhI hai / tAteM tisatai alpaviSaya hai / bahuri yAke pIche vyavahAra kahyA so yAkA viSaya saMgrahake vipayakA bheda hai| tahAM abheda vipaya rahi gayA / tAte tisate alpavipaya hai| bahuri yAkai pIche RjusUtra kahyA so yAkA vipaya vartamAnamAtra vastukA paryAya hai so atIta anAgata rahi gayA / tAtai tisate alpaviSaya hai / yAke pIche zabdanaya kahyA so yAkA viSaya vastukI saMjJA hai / eka vastUke aneka nAma haiN| tahAM kAla kAraka liMga saMkhyA sAdhana upagrahAdika bhedateM arthakU bhedarUpa kahai / so inikA bheda hote bhI vartamAnaparyAyarUpa vastUkU abhinna mAnatA jo RjusUtra tAteM alpavipaya bhayA / jAte eka bheda karateM anya bheda rahi gaye / bahuri yAkai pIchai samabhirUDha kahyA, so eka vastuke aneka nAma haiM tinikU paryAyazabda kahiye tini paryAyazabdanikA ekahI artha mAnatA jo zabdanaya tAtai samabhirUDha alpaviSaya hai / tAtai tini paryAyazabdanike jude jude bhI artha hai / so yahU jisa zabdakU pakaDai tisahI artharUpakU kahai / taba anya zabda yAta rahi gaye tAteM alpaviSaya bhayA / bahuri evaMbhUta yAke pIche 2. kahyA / so yAkA viSaya jisa zabdakU pakaDyA tisa kriyArUpa pariNamatA padArtha hai / so anekakriyA karanA /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca 101. ekaho kahatA jo samabhirUDha tAteM alpaviSaya bhayA / aise uttarottara alpaviSaya hai| ihAM dRSTAMta, jaise eka nagaravi eka vRkSa upari pakSI bole thA, tAkU kAhUMneM kahI, yA nagaravirSe pakSI bolai hai| hA kAhUneM kahI, yA nagaramaiM eka vRkSa hai tAmaiM bolai hai / kAhUneM kahI, yA vRkSakA eka baDA DAlA hai tAmaiM bole hai, kAhUMneM / kahI, isa DAlemaiM eka zAkhA choTI DAlI hai tAmaiM bole hai / kAhU. kahI, isa DAhalIke eka dezavirSe baiThA bolai hai / sarvArthasiddhi kAhUneM kahI, pakSI apane zarIravirSe bolai hai / kAhUneM kahI vAke zarIramaiM kaMTha hai tAmaiM bole hai / aisai uttarottara viSaya nikA TIkA / chUTatA gayA / so yaha anukramate ini nayanike vacana jAnane / naigamanayane tau vastukA sat asat doU liye / saMgraha / pAna . 10 nayanai satahI liyA / vyavahAranai satkA eka bheda liyA / RjusUtranai vartamAnakUhI liyA / zabdanai vartamAna satmaiM bhI / bhedakari eka kArya pakaDyA / samabhirUDhane yA kAryake aneka nAma the tisamai eka nAmakU pakar3a jisa nAmakU pakaDyA tisahI kriyArUpa pariNamatAkU pakaDyA / aisaihI jisa padArthakU sAdhiye tApari sarvahIpari aisai naya lagAya lene / bahuri pahalA pahalA naya tau kAraNarUpa hai| agilA agilA kAryarUpa hai / tA kAryakI apekSA sthUla bhI kahiye / aisai ye naya pUrvapUrva tau virudvarUpa mahAviSaya hai| uttara uttara anukUlarUpa alpaviSaya hai / jAteM pahalA kA nayakA viSaya agile nayamaiM nAhI tAte viruddha hai / agilekA viSaya pahalemeM garmita hai tAte tAke anukUlapaNAM hai // aise ye nayabheda kAhete hoya hai ? jAte dravya anaMta zaktiLU liye hai tAteM eka eka zakti prati bhedarUpa bhaye bahuta bheda hoya haiM / aiseM e naya mukhyagauNapaNAM kari parasparasApekSarUpa bhaye saMte samyagdarzanake kAraNa hoya haiM / jaise sUtake tAra Adi hai te puruSake arthakriyAke sAdhanakI sAmarthyate yathopAyaM kahiye jaise vastrAdika baNi jAya taisA upAyakari thApe huye vastrAdika nAma pAvai hai / bahuri vaha tAra jo paraspara apekSArahita nyAre nyAre hoya tau vastrAdika nAma na pAvai taiseMhI ye naya jAnane // ihAM koI kahai yaha tAranikA udAharaNa to viSama upanyAsa hai milyA nAhI / jAte tAra Adika to apekSArahita nyArenyAre bhI arthamAtrA kahiye prayojanakaM siddha karai hai| tathA arthakriyA karai hai| jaise koI tAra to nyArA zIkanike bAMdhanekU zastrake ghAva sInanekuM samartha hoya hai| koI tAra velikhIya AdikA aisA hoya jo bhArA Adi bAMdhanekU samartha hai / bahuri ye naya jaba nirapekSa hoya taba kachu bhI samyagdarzanakI mAtrAkU nAhI upajAvai hai / tahAM AcArya BI kahai haiM, yaha doSa ihAM nAMhI hai // jAteM hamaneM kahyA tAkA jJAna tumArai huvA nAMhI / kahe arthakU vinA samajhyA yaha / urAhanA diyA / hamaneM to aiseM kahyA hai nirapekSa tAra Adi kahai te vastrAdikArya nAhI hai / bahuri tumaneM kahyA so tau
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha si chi TIkA a. paTAdikArya nAMhI hai kevala tAra AdihIkA nyArAhI kArya hai / so bhI kArya jo tAra Adi apane avayavasahita na hoya tau tiniteM na hoya / tAteM hamArI pakSasiddhi hai / sApekSahI kArya upajAvai hai / bahuri kahai tAra Adivi vastrAdikArya zaktirUpa hai / tau nayanivirSe bhI nirapekSanivi jJAnarUpa tathA zabdarUpanivi kAraNake vasateM samyagdarzanake kAraNapaNAkA vizeSarUpa pariNavanake sadbhAvateM zaktirUpa samyagdarzanake kAraNakA astitva hai / tAteM hamArA dRSTAMta vipama nAhI vacahai, samahI hai, milatA hai / nikA na Agai ini niyamakai paraspara mukhyagauNapaNAMkI sApekSAkari vidhiniSedhate saptabhaMga upajai haiM so kahiye haiM / tahAM pAna nagamakai tau sagrahAdi chaha nayanikari nyAre nyAre chaha saptabhaMga hoya hai / bahuri saMgrahakai vyavahArAdikakari pAMca hoya || 102 haiM / vahari vyavahArakai RjusUtrAdikakari cyAri hoya haiM / bahuri RjusUtrake zabdAdikakari tIna hoya haiM / bahuri zabdake | samabhirUDhAdikakari doya hoya haiM // bahuri samabhirUDhakai evaMbhUta nayakari ekahI hoya hai / aise mUlanayanikai tau vidhiniSedhakari ikaDasa saptabhaMgI bhaI / bahuri naigamanayake nava bheda haiM ara saMgrahake para apara kari doya bheda haiM tAteM tinike vidhiniSedhateM aThAraha saptabhaMgI hoya hai| aisahI para apara vyavahArakai aThAraha hoya hai / bahuri RjusUtrakari nava saptabhaMgI ho hai / bahuri zabdake kAla Adi chaha bhedanikari cauvana saptabhaMgI hoya hai| bahuri samabhirUDhakari nava evaMbhUtanayakari nava / aisai ye ekasau satarA saptabhaMgI bhaI / aisai saMgrahake doya bhedanita vyavahArAdike bhedanikari vAIsa, bahuri vyavahArakai doya bhedaniteM RjusUtrAdikake aThAraha, bahuri RjusUtrake zabdabhedakari chaha, bahuri zabdake bhedanike samabhirUDha evaMbhUtakari vAraha, aisai aThThAvana hoya saba mili ekasau pacahattari bhedanikI apekSA bhaye, doU mili ekasau chinavai bhaye / vahuri ulaTe kariye tava tehI bhaMga hoya hai / aisahI uttarottara bhedanikari zabda thakI saMkhyAtasaptabhaMgI hoya hai / tahAM pUrva pramANasaptabhaMgIvi bhaMganikA vicAra kahyA / tesai ihAM bhI jAnanAM // vizepa itanA- jo, tahAM jisa padArthakU sAdhanA tAkA kAla Adi ATha bhedanikari sakalAdeza karanAM / ihAM tinikA vikalAdeza karanA / jisa dharmake nAmakari padArthakaM kayA tisahI dharmavipeM sarvadharmanikA kAla AdikAra abhedavRtti karanAM so tau sakalAdeza hai| vahari jisa dharmahIkA kAla Adi kahanA dusare dharmaH bhedavRttI kahanAM tahAM vikalAdeza ho hai| so pUrva udAharaNakari kahyAhI hai / jaise naigamanayaneM prasthakA saMkalpa kiyA tahAM saMgrahanaya kahai yahu prastha saMkalpamAtra nAMhI sadpa hai| tahAM vidhiniSedha bhayA / taba kathaMcit prastha, kathaMcit aprastha, kathaMcit prasthAprastha, / kayaMcit avaktavya kathaMcit prastha avaktavya, kathaMcit aprastha avaktavya, kathaMcit prasthAprastha avaktavya aise sAta bhaye / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ svArtha 10vaca | taiseMhI sarvanayake vipayavi vidhiniSedha lagAya sAdhane / ihAM koI pUchai; jo, dravyArthika paryAyAthika nayake bhedarUpa naigamAdika sAta bheda kahe te to jaanne| paraMtu zAstranimeM nizcaya vyavahAra nayakI kathanI bahuta hai / so yahu na jANI, jo ye nizcayavyavahAranaya kahAM kahai hai ? inikA vipaya kahA hai ? / tAkA uttara- jo, nayacakra graMtha gAthAbaMdha hai| tahAM aise kayA hai- jo nizcayanaya vyavahAranaya haiM te sarva nayanikA mUlabheda haiM / ini doya bhedanitai sarvanayabheda pravata saddhi hai| tahAM nizcayake sAdhane kAraNa dravyArthika paryAyArthika doU naya haiM / vastukA svarUpa dravyaparyAyasvarUpahI hai| tAte kA ini doU nayaniteM sAviye hai / tAte ye doUhI tattvasvarUpa haiN| satyArtha haiM // | pAna bahuri vyavahAra hai mo upanaya hai / tAke tIna bheda hai sadbhUta vyavahAra, asadbhUtavyavahAra, upacaritavyavahAra / tinike uttara bheda ATha hai / tahAM sadbhUtake doya bheda / tahAM guNaguNI tathA paryAyaparyAyI dravyanivirSe kartAkarma Adi kArakakI 2 pravRttike sadbhAvateM saMjJA saMkhyA lakSaNa prayojanAdikake bhedate zuddhadravyavi bheda kahai / so tau zuddhasadbhUtavyavahAra hai| taisehI ekadravyakai ekahI pradeza hai, bhinnakSetra nAhI, tau saMkhyAta asaMkhyAta anaMtapradezAdika kahai / soU zuddhasadbhutavyavahAra hai / bahuri ekahI dravya parake nimittate vikAra usahI satmaiM bhayA thA tAkI apekSA lekara saMjJAdikakari bheda kahai hai / tahAM azuddhasadbhUtavyavahAra hai / aiseM doya bheda sadbhUtavyavahArake bhaye // bahuri anyavastUkA guNa anyake kahai so asadbhUtavyavahAra hai / tAke tIna bheda / tahAM jaisai bahuta pudgalake prmaannu| dravya mili eka skaMdha nAma paryAya baNyA tAkU kahe ' e pudgaladravya hai, tahAM samAnajAtIya asadbhUtavyavahAra bhayA / bahuri jahAM ekeMdriyAdika deha te pudgalaskaMdha haiM tinikU jIva kahai / tahAM asamAnajAtIya asadbhUtavyavahAra bhayA / bahari jahAM matijJAnakU mUrtika kahanAM jAteM mUrtikarte upajai hai tathA rukai hai / tahAM matijJAna to amUrtika jIvakA dharma hai| bahuri mUrtikapaNAM pudgalakA dharma hai / tahAM mizra asadbhUtavyavahAra bhayA / tathA jJeyavirSe jJAna hai aise kahanAM tahAM jJeya jIva ajIva doU hai / tAteM bhI mizra bhayA / aiseM tIna bheda asadbhUtavyavahArake bhaye // bahuri upacAravyavahArake bhI tIna bheda haiM / tahAM dravya guNa paryAyake paraspara upacAra kariye taba bheda hoya hai|| tahAM ekapradezI paramANUkU bahupradezI pudgaladravya kahanAM tahAM dravyavirSe paryAyakA upacAra bhayA / bahuri mahalakU zveta kahanAM tahAM dravyavi4 guNakA upacAra bhayA / bahuri matijJAna jJAnakU kahanAM tahAM guNake virSe paryAyakA upacAra bhayA / bahuri skaMdhaparyAyakaM pudgaladravya kahanAM tahAM paryAyake virSe dravyakA upacAra bhayA / bahuri dehakU suMdara dekhi tAkU uttama rUpa kahanAM tahAM paryAyavirSe guNakA upacAra bhayA / ityAdika upacAra jAnane / bahuri upacArakA upacArakari tIna
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca siddhi pAna lagAvaNe / tahAM putrAdika mere hai, mai inikA hUM aise kahanAM so samAnajAtIya upacArakA upacAra haiN| bahuri vastra AbharaNAdika mere hai aise kahanAM so vijAtIya upacArakA upacAra hai / bahuri deza gaDha rAjya pura mere haiM aise kahanAM mizraupacArakA upacAra hai / aiseM vyavahAranaya anekarUpa pravarte hai / bahuri zlokavArtikamaiM aise kayA hai- jo evaMbhUtanaya to nizcaya hai / jAte jisakI jo saMjJA hoya tisahI kriyArUpa sarvArtha pariNamatA padArtha hoya so yAkA viSaya hai / jaise caitanya apanAM caitanyabhAvarUpa pariNamai tAkU caitanyahI kahai / krodhIkU nikA TI kA nA krodhIhI kahai ityAdi / bahuri vyavahAra azuddhadravyArthikakU kahyA hai / jAte doya bhAva tathA dravya milevinA vyavahAra calai nAhI / doya milai taba azuddhatA bhaI / so yaha nirdezAdika adhikAramaiM likhIhI hai / ihAM prazna, jo, adhyAtmagranthanimeM kahyA hai, jo, nizcayanaya tau satyArtha hai vyavahAra asatyArtha hai- tyajaneyogya hai, so yahu upadeza kaisai hai ? tAkA uttarajo, upadeza doya prakAra pravate hai| tahAM eka tau Agama / tAmeM tau nizcaya dravyArthika paryAyArthika doUhI naya paramArtharUpa / satyArtha kahe haiN| ara prayojana ara nimittake vazateM anyadravyaguNaparyAyanikA anyadravyaguNaparyAyanivirSe AropaNa karanAM, so upacAra hai / yA vyavahAra kahiye / asatyArtha bhI kahiye gauNa bhI khiye| bahuri dUsarA adhyAtma upadeza / tAmaiM adhyAtmagraMthakA Azaya yaha hai, jo, AtmA apanA eka abheda nitya zuddha asAdhAraNa caitanyamAtra zuddhadravyArthikanayakA viSayabhUta hai / so to upAdeya hai // bahuri avazepa bheda paryAya anitya azuddha tathA sAdhAraNa guNa tathA anyadravya e sarva paryAyanayake viSaya te sarva : / hoya haiM / kAherauM ? jAte yaha AtmA anAditai karmabaMdhaparyAyamaiM magna hai / kramarUpa jJAnateM paryAyanikahI jANai hai| anAdi anaMta apanA dravyatvabhAvakA yAkai anubhava nAhI / tAtai paryAyamAtramaiM ApA jAne hai / tAteM tAkU dravyadRSTi karAvaneke arthi paryAyadRSTIkU gauNakari asatyArtha kahikari ekAMtapakSa chuDAvaneke Arthi jhUThA kahyA hai / aisA to nAhI, jo, e paryAya sarvathAhI jhUThe haiM kachu vastu nAhI AkAzake phUlavat haiN| jo adhyAtmazAstrake vacanakU sarvathA ekAMta pakaDi paryAyanikU sarvathA jhUThA mAnai tau vedAMtI tathA sAMkhyamatIkI jyoM mithyAdRSTi Thaharai hai| pahale to paryAyavuddhikA ekAMta mithyAtva thA / aba tAkU sarvathA choDi dravyanayakA ekAMta mithyAdRSTi hogA, taba gRhItamithyAtvakA sadbhAva AvaigA / bahuri upanayake bhedanivi sadbhuta asadbhuta upacAra kahai haiM / te kathaMcit asatya bhI mAnane / jAte aisA kahyA hai, jo, prayojana tathA nimittake vazateM pravata anyakU anya kahanAM tahAM upacAra hai so paraspara dravyanikai nimittanaimittika bhAva hai| so to satyArtha haihii| tAteM saMsAra mokSa Adi tattvanikI pravRtti hai| jo nimitta naimittikabhAva jhuThA hoya tau H
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vaca nikA 3) saMsAra mokSa AkAzake phUla jyauM Thaharai / bahuri taiseMhI jahAM puruSakA prayojana hai tAkai Arthi jo pravRtti hai so bhI || kathaMcit satyArtha hai / jo prayojana tathA prayojanakA viSaya padArtha sarvathA asatyArtha hoya to AkAzake phUlakI jyauM jhUThA | Thaharai / tathA ekeMdriyAdika jIvakU vyavahArakari jIva kahyA hai / so vyavahAra sarvathA jhUThAhI hoya tau jIvahiMsAdikakA kahanA jhUThA Thaharai / paramArthanai jIva tau nitya hai amara hai / ekeMdriyAdika jIva kahanAM jhUTha hai jhUThAke ghAtavirSe kAhekI siddhi hiMsA ? tathA yAkA vistAra kahAMtAI kahie ? je vyavahArakU sarvathA asatyArtha kahai haiM te tau sarva vyavahArake TI kA lopa karanevAle tIvramithyAtvake udayateM gADhe mithyAdRSTi haiM-jinamatateM pratikUla haiM, tinikI saMgatihI svaparakI ghAtaka hai aisA jAnanAM // 105 bahuri nayacakramaiM nayanike bheda aise kahe haiN| dravyArthikake bheda 10 / tahAM karmopAdhinirapekSa, jaise saMsArI jIva siddhasamAna haiM / utpAda vyaya gauNakari kevala dhrauvyarUpa sattAkU grahai, jaiseM sadpa nityadravya hai / bhedanirapekSa jaise, guNaparyAyateM dravya abhinna haiM / karmopAdhi sApekSa jaisai, jIva rAgAdisvarUpa hai / utpAdavyayamukhyakari jaise, sat hai so utpAdavyayadhrauvyarUpa dravya hai / bhedasApekSa jaise dravya hai so guNaparyAyavAn hai / anvayadravyArthika jaise, dravyaguNasvarUpa hai| svadravyAdigrAhaka jaise, apane dravya kSetra kAla bhAvakari dravya sadrUpa hai / paradravyAdigrAhaka jaisaiM paradravya kSetra kAla bhAvakari dravya asadpa hai / paramabhAvagrAhaka jaise, jIvadravyaLU zuddha azuddha upacArAdikari rahita caitanyAmAtra kahai / aiseM daza bheda bhaye // bahuri paryAyArthikake chaha bheda haiN| anAdinityaparyAyagrAhI jaise, caMdramA sUryAdikake vimAna meruparvatAdika nitya haiN| sAdinityaparyAyArthika jaiseM, karma nAzikari siddha bhaye te sAdinityaparyAya haiM / sattAgauNakAra utpAdavyayarUpa paryAyArthika / jaise, paryAya samayasthAyI haiM / utpAdavyayadhruvarUpa sattAgrAhI paryAyArthika jaise, samaya samaya paryAya haiM / karmopAdhinirapekSa svabhAva nitya zuddha paryAyArthika jaiseM, saMsArI jIvake paryAya siddhake paryAyasamAna zuddha haiM / karmopAdhisApekSa azuddha anitya paryAyAthika jaise, saMsArI jIva upajai vinasai haiM / aiseM paryAyArthikake chaha bheda kahai / aiseM pratyakSaparokSapramANa dravyArthikaparyAyArthikanayanikari tathA nirdezAdika vA sat Adika anuyoganikari tattvArthanikA adhigama hoya hai / so tattvArtha, nAma sthApanA dravya bhAva ini cyAri nikSepanikari sthApi tinikA adhigama karanAM / yahU adhigamaja samyagdarzanakI utpattikU kAraNa hai / nisargaja samyagdarzana tau mati avadhi jJAnakari hoya hai / bahuri adhi12| gamaja hai / so gurUpadezake AdhIna hai / tAtai zrutajJAnarUpa jo pramANanayAdikakA jJAna so gurUkemukha zravaNa kiyete /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ savArtha vacani kA pAna 106 hoya hai so zAstrakA zravaNa paThana pAThana niraMtara karanAM yogya hai / yahahI bhavyajIvanikU svargamokSakA sAdhana hai|| aba pramANanayanikari tattvArthanikA adhigama kahiye jJAna ho hai tAkA svarUpa kahiye haiM / tahAM tattvArthAdhigama doya | prakAra hai, svArtha parArtha aiseM / tahAM svArtha tau jJAnasvarUpa hai / bahuri parArtha vacanAtmaka hai / so bhI doya prakAra hai| eka tau vItarAgIkai hoya hai| tAkU vItarAgakathA kahiye / dUsarA vAdI prativAdI jinikai hAra jItakI icchA hoya tinikai siddhi | hoya hai / tAkU vijigIpukathA kahiye / tahAM vItarAgakai tau guruziSya hoya tathA vizepajJAnI donahI hoya tinikai hoya / TIkA tahA vItarAgInikI caracAkI hada to tattvanirNaya ho cukai tabatAI hai / bahuri vAdIprativAdInikai hArajitI hoya cukai 2 tabatAI kahai / tahA isake cyAri aMga haiN| vAdI prativAdI sabhAkeloka sabhApati aiseM / vAdI prativAdIvinA tau vAda pravatahI nAhI / sabhAkelokavinA sAkha kauna bharai / sabhApativinA hAre jIte nigraha anugraha kauna karai / tAte cAohI caahiye| ihA naiyAyika kahai haiM- jo, vAda hai so tattvanirNayakA kAraNa hai / yAta tattvanirNaya dRDha hoya hai / jagamaiM satyArthatattvakI prabhAvanA hoya tava lokamai pratiSThA hoya tAteM yahahI vItarAgakathA hai / tAkU kahiye, jo, vItarAgakathAvipeM to sabhAkA tathA sabhApatikA niyama nAhI / bahuri vijigIpukathAvi niyamahI hai / bahuri kahI jo vAdavirSe sarvalokakai tattvakI dRDhatA hoya hai prabhAvanA hoya hai, so yaha to satya hai / paraMtu jahAM ApakI hAra hoya tahAM svamatakA vidhvaMsa bhI hoya hai / so vAda tau hArIjItihIkA kAraNa haiM, tAtai vItarAgInikai yaha saMbhavai nAhI / bahuri jahA apanI aisI sAmarthya hoya, jo, mai vAdamai hArUMgA nAhI jItUMgAhI, tau yA sAmagrI bahuta cAhiye / prathama tau yathArthahetuvAda ahetuvAdakari Apakai tattvakA nirNaya cAhiye / dUsarA tapazcaraNAdikAra apanI pratiSThA jagatamaiM bhaI hoya aisA caahiye| | bahuri kachu devatA iSTakA atizaya camatkArakI Apakai siddhi bhaI cAhiye / bahuri rAjA AdikI pakSa apanI cAhiye / pakSavinA Apa sAMcA bhI hoya tau nippakSIkau pailA pakSa prabalavAlA jhUThA kari DArai ityAdi sAmagrI hoya, avazya jItanekA ApakA nizcaya hoya tava vAda jIti matakI prabhAvanA karai tau ucitahI hai / vinAsAmagrI vAda karai aru hArai tau svamatakA vidhvaMsahI hoya hai| tAteM yaha nizcaya jAnUM, jo, vAda ekAMtateM to tatvanirNayakU kAraNa nAhI, hArajItihI mukhyatA hA hai / bahuri vItarAgakathA hai sohI tattvanirNayakU kAraNa hai // aiseM isa prathama adhyAyavi jJAnakA bahuri darzanakA tau svarUpa varNana kiyA / bahuri nayanikA lakSaNa kahyA / bahAra 12 jJAnakA pramANapaNAM kahyA // GI
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ dohA- darzanabodha yathArthatA / nayalakSaNa baNavAya // jJAna paMcakai maantaa| kahI Adi adhyAya // 1 // sarvArthasiddhi savaIyA teIsA- je paDhi haiM adhikAra yahai nara te caDhi haiM nijarUpa ramaMtA / je kaDhi haiM mukha yAmaya vAkya su caDhi haiM saba Upari saMtA // je kAra haiM niti pUjana bhavya supuNya lahai paraloka gamatA / je pari haiM thuti gAya supAya nibodha phurai tinikU ju anaMtA // 1 // TIkA aiseM tatvArathakA hai adhigama jAte aisA jo mokSazAstra tAvirSe prathama adhyAya saMpUrNa bhayA / iti zrI paramapUjya dharmasAmrAjyanAyaka yogIdracUDAmaNi, siddhAtapAraMgata, cAritracakravarti zrI 108 AcArya zrIzAMtisAgarajI mahArAjake Adezase jJAnadAnake lie zrI. pa. pU. cA. ca. A. zrI 108 zAMtisAgara digaMbara jaina jIrNoddhAraka saMsthAkI orase chapI huI zrI tatvArthasRtrakI zrImatpUjyapAdAcArya virAcita sarvArthasiddhIkI paMDita jayacaMdajIkRtA TIkA vacanikAviSai prathama adhyAya saMpUrNa bhayA // 1 // graMtha prakAzana samiti phalaTaNa; vIra saM. 2481 - *
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ | paramapUjya cAritracakravartI AcAryavarya zrI 108 zAMtisAgara mahArAjake Adezase zrI digabara jaina jinavANI jIrNoddhAraka sasthAkI taraphase jJAnadAnake liye chapI huii| sarvArtha -..- zrIvItarAgAya namaH .. siddhiA // OM namaH siddhebhyaH // / vIra savat 2481 ] TIkA [ graMtha prakAzana samiti, phalaTaNa : ma 2 atha tattvArthasUtrakI sarvArthasidhdiTIkA vacanikA paMDita jayacaMdajI kRtA va cani kA pAna 108 dohA-- udayaja upazama mizra taji, kSAyika bhAva ughAri // jIvabhAva ujjala kiyo, namU tAhi mada chAri // 1 // 0000000000000 aise maMgalakari sarvArthasiddhiTIkAkArakA vacana likhiye haiM / tahAM ziSya pUcha hai, he bhagavan ! samyagdarzanakA viSaya bhAvakAri kahai je jIvAditattvanimeM Adivi kahyA jo jIva, tAkA svatattva kahiye nija yathArtha asAdhAraNasvarUpa kahA hai ? so kahiye / aiseM pUchateM AcArya sUtra kahai hai // aupazamikakSAyikau bhAvau mizrazca jIvasya svatattvamaudayikapAriNAmikau ca // 1 // yAkA artha- aupazamika kSAyika mizra audayika pAriNAmika e pAca bhAva haiM te jIvake nijatattva hai // tahAM AtmAvi karmakI nijazaktikA kAraNake vazate anubhRti kahiye udaya na honA so upazama hai / jaise katakAdi kahiye nirmalI Adi vastuke saMbaMdhate jalavi kardamakA upazama hoya jalakai pIdai baiThI jAya Uparitai jala ujjala hoya jAya, taise upazama jAnanAM / vahuri karmakI atyaMtanivRtti hoya tattvamaisU uThi jAya so kSaya hai / jaise usahI jalakoM nirmala pAtramaiM lIjiye taba kardamakA atyaMta abhAva hai / taiseM kSaya jAnanAM / bahuri upazama bhI kSaya bhI doU svarUpa hoya | tahAM mizra hai / jaiseM tisahI jalavirSe katakAdi dravya DArai kardamakA kSINAkSINabRtti kahiye kachu to pIdai vaiTyA kachU
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vaca pAna a.2 / galadAI rahI kachu bAhAra nikasyA, taiseM kSayopazama jAnanAM / vahuri dravya kSetra kAla bhAvake nimittateM karmake phalakI 2 prApti kahiye udaya AvanAM prakaTa honAM so udaya hai / bahuri dravyakA AtmalAbha kahiye nijasvarUpakA pAvanAM jAte hoya so pariNAma hai / jaise suvarNake pItatAdi guNa, kaMkaNa kuMDala Adi paryAya, taisai pariNAma jAnanAM / ihAM karma AdikakA nimitta nAhI lenA / tahAM upazama hai prayojana jAkA tArUM aupagamika kahiye / yahAM prayojanArthameM ika pratyayateM siddhi kiyA hai / aiseMhI kSAyika jhAyopazamika audayika pAriNAmika jAnanAM / te pAMca bhAva asAdhAraNa jIvake svatattva khiye| siddhi nikA TIkA ___aba inikA anukramakA prayojana kahai haiM / ihAM samyagdarzanakA prakaraNa hai / tahAM tIna prakAra samyagdarzanavirSe aupa zamika pahalai hoya hai / anAdimithyAdRSTIkai prathamahI aupazamika samyaktva prApti hoya hai / tAteM sUtravirSe yAkU Adivi 109 kahyA hai / tAkai pIche kSAyika grahaNa kiyA hai / jAte yahU nirmalatAI meM yAkI spardhA barobarI karai hai, pratiyogI hai| tathA saMsArI jIvanikI apekSA dravyanikI gaNatI kIjiye taba aupazamikavAle jIvaniteM asaMkhyAtaguNe kSAyikavAle jIva hai / kAhete ? jAte aupazamikakAla aMtarmuhUrta mAtra hai / tAmeM bhele hoya taba alpahI hoya / yAteM kSAyikakA kAla saMsArIkI apekSA tetIsa sAgara kacha adhika hai / so tAteM tahAM jIvanikI saMkhyA bhI asaMkhyAtaguNI bhaI / tAkai pIche mizra kahiye kSAyopazamikakA grahaNa hai / jAteM ihAM doU svarUpa hai / tathA jIva bhI ihAM asaMkhyAtaguNe hoya haiN| yAkA kAla chyAsaTI sAgarakA hai / bahuri tAkai pIche audayika pAriNAmikakA grahaNa aMtameM kiyA / jAte ihAM bhI jIvanikI saMkhyA tiniteM anaMtaguNI hai / ihAM koI kahai hai, jo, yA sUtramaiM bhAvanikai judI judI vibhaktikari vAkya kiyA so kauna kAraNa ? dvaMdvasamAsateM nirdeza karanA thaa| kaisaiM ? " aupazamikakSAyikamizraudayikapAriNAmikAH " aiseM / isa bhAMti kiye doya cakAra na Avate taba sUtramaiM akSara thore hote / tAkU kahiye, aisI AzaMkA na karaNI / jAte ihAM mizra | aisA kahyA haiM so doya anya guNakI apekSA hai / tAte vAkyavirSe cakAra zabdateM pahale kahe je aupazamika kSAyika e doya tehI mizramaiM grahaNa karane anya na leNe / bahuri kahai, jo, kSAyopazamika aisA zabda kyoM na kahyA mizra kAhevU kahyA ? tahAM kahiye, kSAyopazamika kahanemeM gaurava hoya hai- akSara sUtramaiM vadhi jAya / tAte vAkyakari mizra grahaNa kiyA hai / bahuri mizrakA grahaNa bIci kiyA, tAkA yaha prayojana hai, jo, pahale pichale dokI apekSA leNI hai / aupazamika kSAyika tau bhavyahIkai hoya hai / bahuri mizra haiM. so bhavyakai bhI hoya abhavyakai bhI hoya / bahuri audayika pAriNAmika e doU bhI bhavya tathA abhavya doUhIkai hoya / tAtai mizrakA bIci grahaNa hai // bahuri koI pUcha hai, bhAvazabdakI apekSA svatattva zabdakai tAke liMga tathA saMkhyAkA prasaMga Avai hai / jAte bhAvazabda
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA 15 puruSaliMgI hai / tAteM svatattvakai bhI puruSaliMga cAhiye / tathA bhAvanikI saMkhyA bahuta hai, tAteM svatattvakai bahuvacana cAhiye / tAkU kahiye svatattvazabda hai so upAttaliMga saMkhyArUpa hai yAkA liMga palaTa nAhI / tathA tattvazabda bhAvavAcI ekahI vacana hoya hai / jAte tasya bhAvastattvaM aisA hai, tAta saMkhyA bhI palaTe nAhI tAta doSa / nAhI / bahuri ihAM aisA vizepa jAnanA, jo, jIvake pAMca bhAva kahe tAte caitanyamAtrahI nAhI hai / sAMkhyamatI puru vaca| SakA svacaitanyamAtra mAne hai / bahuri budhyAdika vizeSaguNakA bhI vaizeSika matavAlA purupakai abhAva mAne hai / bahuri TI kA vedAMtamatI AnaMdamAtra brahmasvarUpa mAna hai / bauddhamatI citkU prabhAkara mAtra mAnai hai / so sarvathA ekAMtateM yahu baNai / / 1 nAMhI / paMcabhAvarUpahI jIvakA svarUpa pramANasiddha hai aisA jAnanAM // 110 Arge ziSya pUcha hai, tisa AtmAke pAMca aupazamikAdika bhAva kahe te kahA uttarabhedasahita hai ki abhedarUpa hai ? aise pUcha uttara kayA, jo, bhedasahita hai / pheri pUchai, jo, aise hai tau tinike bheda kaho / aiseM pUche | AcArya sUtra kahai haiM pAna // dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA yathAkramam // 2 // yAkA artha- pahale sUtra meM pAMca bhAva kahai haiM / tinake anukramate doya nava aThAraha ikaIsa tIna e bheda haiM // tahA doya Adika sakhyAzabdanikA dvaMdvasamAsakari aru bhedazabdakai svapadArthavRtti tathA anyapadArthavRtti jAnanI / kaisai / sohI kahiye hai / doya bahuri nava bahuri aThAraha bahuri ikaIsa bahuri tIna aisai tau dvaMdvavRtti bhaI / bahuri tehI bheda aise svapadArthavRtti bhaI / e kahe tehI bheda haiM / aise bhedazabda saMkhyAhIkA saMbaMdhI bhayA / taba aisa saMbaMdha hoya pAMcauM bhAvanikA bahuvacana paSThIvibhakti kari kahanAM, jo, ye bheda pAMca bhAvanike hai / bahuri te haiM bheda jinake ihAM anyapadArthavRtti bhaI / jAte e bheda pUrvokta bhAvanike haiM / tahA vibhakti bhAvanike sUtrameM kahI sohI rahI / bahuri / yahAM yathAkrama aisA vacana hai so yathAsaMkhyake jAnane arthi hai| bahuri bhedakA nyArA nyArA saMbaMdha krnnaa| tAte aupazamika doya bhedarUpa hai| kSAyika nava bhedarUpa hai| mizra aThAraha bhedarUpa hai| audayika ikaIsa bhedarUpa hai| pAriNAmika tIna bhedarUpa hai / aiseM jAniye hai // ___ Age ziSya pUcha hai, jo, aise hai to aupazamikake doya bheda kaunase haiM ? aise pUcha sUtra kahai hai
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanikA siddhi pAna // samyaktvacAritre // 3 // yAkA artha-- aupazamikabhAvake bheda aupazamikasamyaktva aupagamikacAritra e doya haiM // samyaktvacAritra to pUrve jinakA lakSaNa kahyA tehI jAnane / bahuri pUche hai, tinike aupazamikapaNA kaisai hai ? tahAM kahiye hai, cAritramoha doya prakAra hai / eka kaSAyavedanIya eka nokapAyavedanIya / tahAM kaSAyavedanIyakA bhedanimaisUM anaMtAnubaMdhI krodha mAna mAyA lobha e cyAri lene / bahuri darzanamohake tIna bheda haiM mithyAtva samyaktvaprakRti samyamithyAtva aise / ini sAta prakRtinike upazamate aupazamikasamyatva hoya hai / ihAM koI pUche hai, anAdimithyAdRSTi bhavyakai karmakA udayakAra kaluSapaNAM hai, tAkai upazama kAheteM hoya ? tAkA samAdhAna- kAlalabdhi Adike nimitta hoya hai| tahAM prathama tau karmasahita AtmA | bhavyajIvakai saMsAra arddhapudgalaparivartana nAmA kAlamAtra avazeSa rahai, taba prathamopazamasamyaktvake grahaNa karaneyogya hoya hai / jo saMsAra adhika bAkI hoya tau samyaktvagrahaNa na hoya / aiseM eka tau kAlalabdhi yahU hai / bahuri dUsarI kAlalabdhi yaha hai, jo, karmakI sthiti utkRSTa jAkai baMdhatI na hoya tathA sattAkA karmakI hoya tathA jaghanyasthitibaMdhakI tathA sattAkI hoya tau tisa avasaramaiM samyaktvakA lAbha na hoya / tau kahAM hoya ? jaba aMtaHkoTAkoTI kahiye eka koDAkoDI sAgaramaiM nIce sthiti liye karmabaMdha bhAvakU prApta hoya, tathAvizuddhapariNAmake vazateM sattAkA karmabaMdhakI sthititeM saMkhyAta hajAra sAgara ghATi raha jAya, taba prathamasamyaktvagrahaNayogya hoya hai // bahuri tIsarI kAlalabdhi bhavakI apekSA hai / jo bhavyajIva paMceMdriya hoya saMjJI hoya paryApta avasthAsahita hoya sarvate vizuddhapariNAma hoya so prathamopazamasamya| ktvakU upajAvai hai / bahuri Adizabdakari jAtismaraNa Adika, leNe / bahuri samasta mohanIyakarmake upazamate upazamacAritra hoya hai / tahAM sUtramaiM samyaktvakA Adi vacana hai so cAritra samyaktvapUrvakahI hoya hai / AtmA pahalI samyaktva avasthArUpa hoya hai| aba AtmAkai cAritra avasthA prakaTa ho hai // ___ihAM samyaktvakI utpattikA vizepa likhiye haiN| tahAM prathamopazamasamyaktva upaje pIche aMtarmuhUrtakAla rahai hai / tahAM mithyAtvakarmaLU tIna prakAra vibhAga karai mithyAtva samyagmithyAtva samyakprakRtimithyAtva aisai / bahAre yaha kahAM upajai hai ? tahAM nArakI tau tahAM upaje pIche aMtarmuhUrta pIche upajAvai hai| pahalI dUsarI tIsarI pRthvIvAlA tau keI jAtismaraNateM | keI dharmazravaNate keI vedanAkari pIDyA havA upajAvai hai| bahuri nIcalI cyAra pRthvIvAlA dharmazravaNavinA doyahI kAraNateM upajAvai hai / bahuri tiryaca upajai pIche cyAriteM le ATha dinake upari upajAvai hai| tahAM jAtismaraNa dharmazravaNa jinabiMba
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhi 112 151 darzana e tIna kAraNa haiM / bahuri manuSya navamAM varSate upajAvai hai / AThavarSatAI nAMhI upajai hai / tahAM bhI jAti smaraNa dharmazravaNa jinabiMbadarzana e tIna kAraNa hai / bahuri devagativirSe upaje pIche aMtarmuhUrta pIche upajAvai hai| tahAM / bhavanavAsIni" le sahasrArasvargatAIkA tau jAtismaraNa dharmazravaNa jinamahimAkA darzana devanikI RddhikA dekhanA ini cyAri kAraNate upajAvai hai / bahuri AnatAdi cyAri svarganike devanikai RddhidarzanavinA tIna kAraNate upajAvai hai / bahuri sarvArtha va ca2 nava graiveyakakA jAtismaraNa dharmazravaNa e doyahI kAraNate upajAvai hai aiseM jAnanAM // nikA TIkA AgaiM, jo kSAyikabhAva navaprakAra kahyA tAke bhedasvarUpake pratipAdanake Arthi sUtra kahai haiM pAna a2 // jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi ca // 4 // ___ yAkA artha- kevalajJAna kevaladarzana thAyikadAna lAbha bhoga upabhoga vIrya bahuri cakArate kSAyikasamyaktva kSAyikacAritra aiseM nava prakAra kSAyikabhAva hai / ihAM cazabda hai so samyaktvacAritra pUrvasUtrameM kahe tinikA grahaNakai Arthi hai| bahuri jJAnAvaraNa nAmA karmake atyaMtakSayateM to kevalajJAna kSAyika ho hai / bahuri tesaiMhI darzanAvaraNa nAmA karmake atyaMtakSayateM kevaladarzana kSAyika ho hai / bahuri dAnAMtarAya nAmA karmake atyaMta kSayate anaMtaprANInike upakAra karanevAlA kSAyika abhayadAna hoya hai| bahuri lAbhAMtarAya nAmA karmake atyaMta abhAvate nAhI hai kavalAhArakI kriyA jinikai aise je kevalI bhagavAn 'jinike zarIrake balAdhAnake kAraNa anyamanuSyanike aiseM nAhI ' paramasundara sUkSma samaya samaya prati anaMte pudgalake paramANU saMbaMdhaLU prApta hoya hai, nokrarmakA samayapravRddha aisA Avai hai mo AyikalAbha hai / bahuri bhogAMtarAya nAmA karmake samastake abhAvateM atizayavAn puSpavRSTi Adika anekavizepa liye anaMte kSAyika bhoga haiN| bahuri upabhogAMtarAyanAmA karmake niravazepa pralaya honete siMhAsana cAmara chatratrayAdika vibhUti pragaTa bhaye, te bhAyika anaMta upabhoga haiM / bahuri vIryAtarAya karmake atyaMta kSayateM kSAyika anaMtavIrya pragaTa bhayA hai / bahuri pUrva kahi je mohakI sAta prakRti tinikA atyaMta nAza honeH kSAyikasamyaktva ho hai| bahuri cAritramohake atyaMta abhAvateM kSAyikacAritra prakaTa ho haiM / aise kSAyikake nava bhAva hai / ihAM prazna, jo, kSAyikakA dAnAdika bhAvakari kiyA abhayadAnAdika hai, to siddhanikai bhI abhayadAnAdikakA prasaMga Avai hai / tAkA uttara AcArya kahai hai, yaha dopa ihAM nAhI Avai hai / arahatanikai zarIra nAmA nAmakarma tathA tIrthakaranAmA nAmakarmakA udaya pAiye hai tAkI apekSAteM kahai hai / bahuri tini karmanikA abhAvateM He siddhanikai inikA prasaMga nAhI hai / pherI pUchai, jo, aiseM hai to siddhanikai ini bhAvanikI kaise pravRtti hai ? tAkA uttara-2
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ *99999900 sAtha vaca pAna 113 hA parama utkRSTa anaMtavIrya avyAbAdhasvarUpakarihI tinikI tahAM pravRtti hai / jaiseM kevalajJAnarUpakari anaMtavIryakI pravRtti ho / hA hai, taiseM yaha bhI jAnanAM // AgeM, jo zAyopazamika bhAva aTharA bhedarUpa kahyA tAkA bhedanikA nirUpaNakai arthi sUtra kahai haiM // ||jnyaanaajnyaandrshnlbdhyshctustritripnycbhedaaH samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamAzca // 5 // siddhi nikA TIkA yAkA artha-- jJAna cArI bheda, ajJAna tIna bheda, darzana tIna bheda, aMtarAyakA kSayopazamarUpa labdhi pAMca bheda, 181 a 20 aise paMdharA to ye, bahuri kSAyopazamikasamyaktva AyopazamikacAritra saMyamAsaMyama aiseM tIna ye saba mili aThAraha kSAyopazamikabhAva haiM // cyAri bahuri tIna bahuri tIna bahuri paMca aisai dvaMdvavRttikari bahuri e haiM bheda jinike aise bhedazabdateM vRtti karanI / yathAkramakI pUrvasUtrateM anuvRtti leNI / cyAri Adi saMkhyA jJAnAdikakai lagAvaNI / aisai cyAri jJAna mati zruta avadhi manaHparyaya / tIna ajJAna kumati kuzruta vibhaMga / tIna darzana cakSu acakSu avadhi / pAMca labdhi dAna lAbha bhoga upabhoga vIrya / aise paMdharai bhaye / tahAM sarvaghAtisparddhakanikA to udayakSayateM bahuri tinihIkA sattArUpa upazamateM bahuri dezaghAtisparddhaka udaya hoteM kSAyopazamika bhAva hoya hai| tahAM jJAnAdikakI pravRtti apane AvaraNa tathA aMtarAyake kSayopazamateM hoya hai / bahuri samyaktva ihAM vedakasamyaktva leNA / yahu anaMtAnubaMdhI kaSAya catuSkakA tathA mithyAtva sasyagmithyAtva ini doUnike udayakSayateM tathA sattArUpa upazamateM bahuri samyakvaprakRtike dezaghAtisparddhakakA udaya hote jo tattvArthazraddhAna ho hai so kSAyopazamikasamyaktva hai / bahuri anaMtAnubaMdhI apratyAkhyAna pratyAkhyAna ini bAraha kaSAyanike udayakSayateM bahuri sattArUpa upazamateM bahuri saMjvalanakaSAyake catuSkamaiM kisI eka kaSAyake dezaghAtisparddhakanikA udaya hote bahuri hAsyAdi nokaSAyakA yathAsaMbhava udaya hote jo tyAgarUpa AtmAkA pariNAma hoya sA kSAyopazamikacAritra hai / bahuri anaMtAnubaMdhI apratyAkhyAna kaSAya aSTakakA udayakSayateM bahuri sattArUpa upazamateM bahuri pratyAkhyAnakaSAyakA udaya hoteM bahuri saMjvalana kapAyake dezaghAtisparddhakanikA udaya hote bahuri nokaSAke navakakA yathAsaMbhava udaya hoteM AtmAkai viratAvirata pariNAma ho hai so kSAyopazamika saMyamAsaMyama hai| yA dezavirati bhI kahiye // ihAM koI pUche, spardhaka kahAM ? tAkA samAdhAna- jo, karmake paramANUnivirSe phala denekI zaktirUpa rasa hai tinike avibhAgapraticchedake samUhakI paMkti kramarUpa vRddhi tathA hAni te sparddhaka kahiye haiM / tahAM udayamaiM AyA jo karmaparamAnikA ekasamayavirSe ekasamayapravRddha, tAmaiM siddha rAzike anaMtavai bhAga abhavyarAzitai anaMtaguNe paramANU hoya haiM, tinivipaiM sarva ||
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasiddhi TI kA a 2 114 00000. jadhanyaguNa jAmeM hoya aisA eka paramANU leNA / tAkA anubhAgakU buddhikari chedanateM jahAM aisA cheda hoya tAkA pheri / / dusarA cheda na hoya aise avibhAga pariccheda sarvajIvaniteM anaMtaguNAM hai, tAkI eka rAzi kIjiye tAkA nAma varga hai / bahuri samAna avibhAgaparicchedake samUharUpa paramANUnike samUhakA nAma vargaNA hai| tahAM thorelU~ thore avibhAgaparicchedake paramANUnikA nAma jaghanya varga hai / tisake samAna paramANUrUpa vargake samUhakA nAma jaghanyavargaNA hai / bahuri jaghanyavargata vacaeka avibhAga pariccheda vadhatA tAmai pAIye aisI paramANUnike samUhakA nAma dvitIya vargaNA hai / aiseM jahAMtAMI eka eka nikA avibhAgapraticchedanikA krama liye jetI vargaNA hoya titanI vargaNAnike samUhakA nAma jaghanyaspaddhaka hai / bahuri yAteM pAna upari jaghanyavargaNAke varganivi je avibhAgapraticchada the tiniteM dUNe jisa vargaNAke vargavirSe avibhAgapraticcheda hoya tahAtai dvitIyasparddhakakA prAraMbha hoya tahAM bhI eka eka avibhAgapraticcheda vadhanekA kramarUpa varganikA samUharUpa jetI vargaNA hoya tinike samUhakA nAma dvitIya sparddhaka hai / bahuri aisehI prathamasparddhakakI prathamavargaNAke varganivi jete avibhAgapraticcheda the tisate tiguNe jisa vargaNAke varganivi avibhAgapraticcheda pAIye tahAMteM tIsare sparddhakakA prAraMbha hoya, aiseMhI vargaNAke samUhakA nAma sparddhaka hai / so aise sparddhaka abhavyarAziteM anaMtaguNA aru siddharAzikai anaMtavai bhAga eka udayasthAnavipaiM ho hai aise jAnanAM // Agai jo ikaIsa bhedarUpa audayika bhAva kahyA tAke bhedanike nAma kahaneke arthi sUtra kahai haiM-- // gatikaSAyaliMgamithyAdarzanAjJAnAsaMyatAsidhdalezyAzcatuzcatustyekaikaikaikaSaDbhedAH // 6 // yAkA artha-- gati cyAri bheda, kapAya cyAri bheda, liMga kahiye veda tIna bheda, mithyAdarzana eka, ajJAna eka, | asaMyama eka, asiddha eka, lezyA chaha, aisai ikaIsa bhedarUpa audayika bhAva hai // tahAM yathAkrama aisI tau pUrvasUtrateM anuvRtti leNI / tisake saMbaMdhateM gati tau cyAri bheda, narakagati, tiryaggati, manuSyagati, devagati / tahAM apane apane | nAmakarmakI prakRtike udayateM hoya hai tAteM audAyaka hai / bahuri kaSAya cyAri bheda krodha, mAna, mAyA, lobha / te bhI apanI apanI mohanIyaprakRtike udayateM hoya haiM tAteM audayika haiM / liMga tIna bheda strIveda, puMveda, napuMsakaveda / te bhI apanI apanI prakRtikai udayateM hoya haiM tAte audayika haiN| mithyAdarzana mithyAtvanAma mohanIyakI prakRtike udayateM hoya || hai / yAkari pariNAma tattvArthakA azraddhAnarUpa hai / bahuri jJAnAvaraNa nAmA karmake udayateM padArthanikA jJAna na hoya so ajJAna / vahuri cAritramohake sarvaghAtisparddhakanike udayateM asaMyama hoya so audayika asaMyata hai / bahuri sAmAnyakarma
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA pAna nike udayakI apekSArUpa asiddhapaNAM audayika hai / bahuri lezyA dravyabhAvarUpa doya hai / so ihAM jIvake bhAvakA adhi-11 kAra hai tAteM dravyalezyA na leNI / bhAvalezyA leNI / kapAyanike udayakari raMjita jo yoganikI pravRtti so lezyA hai| so chaha prakAra hai| kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma, zukla aisaiM / ihAM prazna- jo, upazAMtakapAya kSINakaSAya sayogakevalI inivi zuklalezyA AgamameM kahI hai| tahAM kapAyake udayakA tau abhAva hai| audayikapaNA nAhI bnegaa| tAkA vacauttara AcArya kahai haiM- jo, yahu dopa ihAM nAhI hai / ihAM pUrvabhAga janAvanekI nayakI apekSA hai / jo yoganikI pravRtti / kaSAyanikari anuraMjita pahale thI, sohI upacArateM ihAM jAnanI / tAte audayikahI kahiye / bahuri yogake abhAvateM ayogakevalI lezyArahita hai aisA nizcaya kIjiye hai ihAM koI pUcha anyaprakRtinike udayateM bhaye bhAva audAyakabhAvanimeM kyoM na kahe ? tAkA samAdhAna- jo, inihI bhAvanimeM garbhita jAnane / zarIrAdika pudgalavipAkInikA tau ihAM jIvabhAva kahanete adhikArahI nAhI / bahuri jAti Adi jIvavipAkIgatimeM garbhita jAnane / bahuri darzanAvaraNIyakA udaya mithyAdarzana kahanete garbhita kiyA hai / jAte atattvArthazraddhAnakA bhI nAma mithyAdarzana hai / bahuri anyathA dekhanekA bhI nAma mithyAdarzana hai| bahuri hAsyAdika vedanike sahacArI haiN| tAte vedanimeM garbhita bhaye / bahuri vedanIya Ayu gotrakA udaya bhI aghAtiyA hai so gatimaiM garbhita jAnane // AgeM, pAriNAmika bhAva tIna bhedarUpa kahyA tAke bhedanike pratipAdanake Arthi sUtra kahai haiM // jIvabhavyAbhavyatvAni ca // 7 // yAkA artha- jIvatva, bhavyatva, abhavyatva e tIna pAriNAmika bhAvake bheda haiM // e tIna bhAva pAriNAmika anyadravya ke jAnane / jAteM karmakA udaya, upazama, kSaya, kSayopazamakI apekSA inimeM nAMhI hai / dravyake | pariNAmakIhI apekSArUpa hai| tahAM jIvatva tau caitanyakU kahiye / bahuri samyagdarzanAdi bhAvakari pariNamaigA tAkU bhavya kahiye / bahuri samyagdarzanAdika jAkai na hoyage so abhavya kahiye / e tIna bhAva jIvakai pAriNAmika haiM / ihAM praznajo astitva, nityatva, pradezavattva ityAdikabhAva haiM te bhI pAriNAmika haiM, tinikA bhI isa sUtramaiM grahaNa karanA caahiye| tAkA uttara- jo, inikA grahaNa nahi karanA cAhiye / athavA cazabdakari kiyA bhI hai| pheri pUche hai, jo, grahaNa kiyA hai to tInakI saMkhyA virodhI jAya hai| tahAM kahiye, jo, e asAdhAraNa jIvake bhAva pAriNAmika tInahI haiM / bahuri astitva Adi haiM te jIvakai bhI haiM ajIvakai bhI haiM tAteM sAdhAraNa haiM / yAteM cazabdakAra nyAre grahaNa kIjiye /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ hIkA vaca 3 . nikA pAna // ihA tarka- aupazamikAdibhAva jIvakai nAhI baNai haiN| jAte AtmA amUrtika hai| tAte te bhAva karmabaMdhakI apekSArUpa haiM / amUrtikakai karmavaMdha yukta nAhI / tahA uttara- jo, AtmA amUrtikahI hai aisA ekAMta nAhI hai / ihAM anekAMta 2ii hai / AtmA karmabaMdhaparyAyakI apekSA tisa karmake baMdhanateM kathaMcit mUrtika hai / zuddhasvarUpakI apekSA kathaMcit amUrtika 1 hai / tahAM pheri tarka karai hai; jo, aise hai to karmabaMdhakA baMdhanateM AtmAkA ekatvapaNAM ThahayA, taba abheda ThahanyA, taba sarvArthaR bheda kaisai baNaigA ? tAkU kahiye; yahu dopa nAhI Avai hai| jAteM baMdhaparyAyakI apekSA ekatvapaNAMkU hote bhI lakSaNa bhedata yA AtmAkai ara karmakai nAnApaNA anekapaNAM hai aisA nizcaya kIjiye / sohI ihAM siddhAtakI gAthA hai tAkA / artha- baMdhaprati to jIvakai ara karmakai ekatvapaNA hai bahuri lakSaNabhedateM nAnApaNA hai / tAteM jIvakai amUrtikabhAva hai, so anekAMta" sadhai hai| aise jIvake pAcabhAva kahaneteM sAMkhyamatI Adika AtmAkU zuddhahI ekAMtakari mAne haiM, RtinikA nirAkaraNa bhayA / jAte sarvathA zuddhahI hoya, tau saMsAra baMdha mokSa tathA mokSakA upAya AdikI kathanI sarva mithyA Thaharai / bahuri paMcabhAvarUpa AtmA kahanete syAdvAdanayakari baMdhamokSAdi sarvahI kathaMcitprakAra siddha hoya hai| aise sAta sUtranikari jIvake pAcabhAvanikA varNana kiyA / __ Agai, jo baMdhaprati ekatva hai so lakSaNabhedateM baMdha aru AtmA jude jAne jAya haiM / so jIvakA kahA lakSaNa hai ? / jAte judA jAniye so kahI aise pUcha sUtra kahai haiM-- // upayogo lakSaNam // 8 // yAkA artha- upayoga hai so jIvakA lakSaNa hai // ubhayanimitta kahiye vAhya abhyaMtara kAraNanike vazate upajyA jo II caitanyakai anuvidhAyI kahiye juDyA huvA caitanyahIkA pariNAma so upayoga hai| tisakari AtmAkai baMdhaprati ekapaNAkU hote bhI AtmA judA lakhiye hai / jaise sonA rUpAkA ekapiMDa hoteM bhI pIta zvetavarNa Adikari bheda jAnyA jAya hai taise bheda jAniye hai| I ihAM tattvArthavArtika TIkAke anusAra kachu likhiye hai / tahAM vAhya abhyaMtara doya kAraNa kahe tahAM vAhyake bhI doya bheda kahai hai eka AtmabhUta eka anAtmabhUta / tahAM AtmabhUta to zarIrake saMbaMdharUpa iMdriyanakU kahe / bahuri dIpaka prakAzAIXI dika anAtmabhUta kahe / bahuri abhyaMtara kAraNa ke bhI AtmabhUta anAtmabhUtakari doya bheda kahe / tahA dravyamana vacana 1] kAyake yoga pudgalarUpa hai tinikU anAtmabhUta kayA / bahuri AtmAke caitanyabhAvateM tanmaya je pradeza tinimeM vIryAtarAya . 9 9 9 .
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha nikA siddhi TIkA a 2 117 jJAnadarzana AvaraNake kSayopazama tathA kSayake anusAra ujvalatA hoya aisA bhAvayoga tAkU AtmabhUta kahyA / tahAM inikA yathAsaMbhava sannidhAna hote AtmAkA caitanya svabhAva hai / so anuvidhAna kahiye anvaya pariNAmarUpa pravatai vA pariNAma... upayoga kahiye / ihAM koI kahai- caitanyake pariNAma sukha duHkha moharUpa bhI haiM te pariNAma bhI grahaNa karanA caahiye| agale sUtrameM upayogake bheda jJAnadarzanahI kahe, so pUrvAparavirodha Avai hai / tAkA samAdhAna- ihAM caitanyasAmAnyake grahaNate vacasarvahIkA grahaNa hoya hai| paraMtu agile sUtramaiM bheda kiye je darzanajJAna tehI ihAM grahaNa karane / jAteM sAmAnyakA jo vizeSa sarvahI avasthAmaiM vyApaka hoya sohI lakSaNaprakaraNamai leNA, tAtai virodha naahii| aba ihAM pUche hai, jo lakSaNa || pAna kahA ? tahAM kahiye haiM, jahAM bahuta vastu milI hoya, tinimeM jisa cinhakari vastukI judAyagI jANI jAya tisa cinhakU lakSaNa kahiye / so yahU AtmabhUta anAtmabhUta bhedakari doya prakAra hai / jaiseM agnikai uSNapaNAM so to AtmabhUta hai| daMDI purupakai daMDa so anAtmabhUta hai / so ihAM AtmAkA upayoga lakSaNa AtmabhUta jAnanAM // ihAM koI kahai, jo, upayoga to asAdhAraNadharma hai, tAte lakSaNa nAhI, guNakai aru guNIkai anyapaNAM hai / jAte lakSyalakSaNakai bheda hai / tAkU kahiye, sarvathA bheda hote anavasthA ho hai| tAteM kathaMcidbhedAbhedAtmaka hote lakSyalakSaNabhAvakI siddhi ho hai| jAke matamaiM AtmA ekAMtakari nitya abheda jJAnasvarUpa hai, tAke matamai jJAnake pariNAma je aneka jJeyAkAra honA aisA upayoga nAhI siddha ho hai tahAM sarvavyavahArakA lopa ho hai| tAteM caitanyake pariNAma... upayoga mAnai sarvasiddhi hai / sohI upayoga lakSaNa hai AtmA lakSya hai / ihAM koI kahai, AtmA lakSyahI nAhI taba lakSaNa kAhekA ? vinA lakSya lakSaNa kahanA sasAke sIMgavata mIDakake coTIvat vAMjhake putravat AkAzake phUlavat abhAvarUpa hai| bahuri jo AtmA bhI mAniye, to jJAnadarzana tau anavasthita hai / so lakSaNa baNe nAhI / anavasthitarphe bhI lakSaNa mAniye to jaba lakSaNakA abhAva hoya taba lakSyakA bhI abhAvahI Avai hai / tAkU kahiye, AtmAkA abhAva kahanAM yukta nAhI / jAte jo AtmAkA abhAva kAraNapaNAMke abhAvateM mAniye to AtmAke nArakAdi paryAya tau mithyAdarzanAdika kAraNa" hoyahI hai / bahuri nArakAdiparyAya haiM te dravyavinA nirAzraya hoya nAMhI / tAtai inikA Azraya AtmA dravya haihii| taba kAraNapaNAkA abhAva kaise ? bahuri sat hai so vinAkAraNa bhI kahiye / sathI bhayA taba kAraNa kAhekU cAhiye ? bahuri mIDakakai coTike abhAvakA dRSTAMta hai so mIDaka Adi tathA coTI AdikA sattva mAnikari mIDaka Adikai saMbaMdhakA abhAva mAniye hai / tahAM sattva asattva doU pakSakA grahaNa hai / tAteM yahu dRSTAMta bhI milai nAMhI / jAteM yahu jIva karmake vazateM aneka jAtIke saMbaMdhaLU pAvai hai / jaba mIDaka bhayA taba tau coTIkA saMbaMdha na
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhi 118 bhayA / bahuri jaba strIparyAya pAI taba coTI pAI / taba mIDaka bhI vahI jIva thA strIparyAyamaiM AyA taba pUrvaparyAyakI kA apekSA strI maMDraka kahai yAkai coTI kahiye to doSa nAhI / taiseMhI AkAzake phUlake dRSTAMtake bhI baNai hai / jAte karmake udayateM jIva vRkSa bhayA / taba jIvapudgalake samudAyakU phUla aisA nAma kahiye / aiseM pudgaladravyateM phUla vyApta hai taiseMhI AkAzateM bhI vyApta kahiye // vacakI ihAM kahai, jo, vRkSarUpa pudgalakRta upakArakari vRkSakA phUla kahiye hai tahAM kahiye AkAzakA kiyA avagAhana nikA pAna upakArakI apekSA AkAzakA phUla kahiye to kahAM dopa ? vRkSateM to chUTa bhI hai / AkAzamaiM tau sadA rahai tAteM nityasaMbaMdha hai / bahuri kahai, phUla AkAzate judI vastu hai, tAteM AkAzakA na kahiye / aiseM tau vRkSateM bhI judA padArtha hai, tAteM vRkSakA bhI na kahiye ityAdi yuktite dRSTAta bhI vaNatA nAhI / tAte kAraNake abhAvateM AtmAkA abhAva mAniye taba yaha to baNe nAhI / bahuri anavasthita upayogakai lakSaNapaNAkA abhAva kahai, so caitanyakA pariNAma jJeyAkAra pariNamaihI hai / sAmAnya upayoga tau nityahI rahai hai / yAhIteM bhedAbhedAtmaka vastukA svarUpa nirvAdha siddha hai / bahuri kahai, jo, AtmA pratyakSa nAhI, tAtai abhAva mAniye / tahAM kahiye, zuddha AtmA tau sakalapratyakSa kevalajJAnagocara hai| bahuri karmanokarmabaMdhasahita AtmA avadhi manaHparyaya jJAnakai bhI gamya hai / bahuri kahai, iMdriyapratyakSa nAhI, tAtai apratyakSa hai / iMdriyajJAna tau parokSa hai / bahuri mAnasapratyakSagamya kahiye hai, so yaha bhI vyavahAranayatai siddha ho hai / paramArthateM mAnasapratyakSa parokSahI hai / aiseMhI anyavAdInikari kalpita AtmAkA abhAva sAdhaneke hetu te bAdhAsahita jAnane jAte AtmA pratItisiddha hai / vahuri yAkA lakSaNa upayoga hai so pratItisiddha hai| yAkI vizeSa caracA zlokavArtika tathA tattvArthavArtikateM jAnanI // ihAM koI pUche, pUrva jIvakA svatattva bhAva kahyA vahari lakSaNa kayA, so svatattva aru lakSaNamaiM kahA vizeSa hai? tAkA samAdhAna, jo, svatattva to lakSya AtmAhI hai| vahari lakSaNa hai so lakSaNahI hai / jo lakSaNa hai so lakSya nAhI hai / jAte lakSyalakSaNavi kathaMcit bhedAbhedakI siddhi pUrvai kahI hai / tahA kSAyika tathA kSAyopazamika bhAvavi jJAnadarzana bhedarUpa kahai haiM / tini doUnimeM sAmAnyavyApI upayogakU ihAM lakSaNa kayA hai / caitanyazaktikI labdhi hai so tau | nitya hai / tAkI vyakti paMcabhAvarUpa aneka hai / tinimeM upayoga bhI hai so chamasthakai anitya hai / tAkI sthiti ek| jJeyakeci rahanA utkRSTa aMtarmuhUrtamAtra kayA hai / bahuri anubhavagocara hai, tAtai prasiddha hai / lakSaNa prasiddhahIkU kahiye hai|
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TI kA a 2 AtmA lakSya hai so zaktivyaktimaya hai aru lakSaNa vyaktihI hai / tAtaiM AtmAkI siddhi vAdiprativAdiprasiddha upayogahItaiM hoya hai / tAtaiM upayoga lakSaNa kahyA hai // AgaiM, kA jo upayoga, tAke bheda dikhAvanake artha sUtra kahe haiM // sa dvividho'STacaturbhedaH // 9 // yAkA artha - pUrvasUtramaiM upayoga kahyA, so jJAnadarzana bhedakara doya prakAra hai / tahAM ATha bhedarUpa jJAna hai / cyAri bhedarUpa darzana hai // upayoga doya prakAra hai jJAnopayoga darzanopayoga aiseM / tahAM jJAnopayoga ATha bhedarUpa hai matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryayajJAna, kevalajJAna, matyajJAna, irutAjJAna, vibhaMgajJAna aisaiM ATha bheda / bahuri darzanopayoga cyAri prakAra hai cakSurdarzana, acakSurdarzana, avadhidarzana, kevaladarzana aiseM cyAri bheda // ihAM pUche, jo, darzanajJAnaviSai bheda kahA ? tahAM kahe haiM, sAkAra anAkArake bhedataiM bheda hai / sAkAra tau jJAna hai, jAteM jJeyake AkAra ho / anAkAra darzana hai, jAtaiM sattAmAtra AkArakari rahita grahaNa kareM hai / so e doU chadmastha jIvakai tau anukramateM varte hai / pahale darzana ho hai, pIche jJAna ho hai / bahuri nirAvaraNa je kevalI tinike doU yugapat ekakAla pravarte hai / ihAM sUtraviSai darzanataiM pahale jJAna kahyA hai so jJAna pUjya pradhAna hai / tathA ihAM samyagjJAnakA prakaraNa hai tArteM kayA hai / bahuri pUrvai jJAna pAMca prakAra kA hai / ihAM upayoga kahanetaiM viparyayajJAnakA bhI grahaNa kiyA hai / tAtaiM ATha prakAra kA hai / aiseM doya sUtrakari kayA jo upayoga lakSaNa so jIvakai zarIrateM bhedakUM sAdhai hai / jaiseM uSNajalakI avasthAmaiM dravapaNA aru uSNapaNA jala anike bhedakaM sAdhai hai / jaisaiM jahAM doya vastukA eka piMDa hoya tahAM lakSaNa bhedateMhI bhinnatA dIkhai hai aisA jAnanAM // 1 Argai, aise upayogakari sahita je jIva upayogI te doya prakArake haiM, tAkA sUtra kahai haiM // saMsAriNo muktAzca // 10 // " yAkA artha- upayogavAle jIva saMsArI bahuri mukta kahiye siddha aise doya prakAra haiM // ' saMsaraNaM kahiye paribhramaNa parivartana so saMsAra hai / tahAM lakSaNa aisA, jo, apane bhAvakari bAMdhe je karma tinike vazarteM bhavataiM bhavAMtarakI prApti tAkUM saMsAra kahiye / aisA saMsAra jinike hoya te saMsArI jIva kahiye / so yahu parivartana paMcaprakAra hai dravya vaca nikA pAna 119
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vaca TIkA hI parivartana, kSetrapAravartana, kAlaparivartana, bhavaparivartana, bhAvaparivartana aise pAca prakAra / tahAM dravyaparivartana doya prakAra, eka hA nokarmaparivartana dUsarA karmaparivartana / tahAM nokarmaparivartana kahiye hai / tIna zarIra chaha paryAptikai yogya je pudgalaparamANUke skaMdha eka jIvane ekasamayavi grahaNa kiye te snigdha rUkSa varNa gaMdha Adi tIvra maMda madhyamabhAvakAra jaisai tiSThate dvitIyAdika samayavi khirai bahuri dvitIyAdika samayavirSe vinA grahe paramANU anaMtavAra grahaNa karai tinikU ullaMdhikari bahuri pahalai grahe the tinimaike gRhIta bhI bahuri nave grahaNa karai te bhI doU mile grahaNa kara tinikaM mizra kahiye / te bhI nikA anaMtavAra anaMtavAra grahaNa kare tinikU ullaMdhikari bahuri bIcimaiM gRhIta grahe the te gRhItagrahaNa hote jAya te anaMtavAra pAna grahaNamaiM Avai tinikU ullaMdhikari jAmeM je pahale samaya paramANU grahe the tehI taisaihI sparzAdike avibhAgaparicchedanikI 120 saMkhyA liye tathA titanehI paramANUkU liye samayapravRddha grahaNa karai aise hoteM jo kAla bhayA taba eka nokarma-10 dravyaparivartana ho hai // bahuri karmadravyaparivartana kahiye hai| tahAM ekasamayavi eka jIva aSTavidha karmabhAvakari je pudgala grahaNa kiye te samaya adhika AvalImAtra kAla pIche dvitIyAdika samayavi nirjarArUpa bhaye pheri pahalai kahyA tisahI vidhAnakari agRhIta gRhIta mizra anaMtabAra grahaNa karate jaba koI samaya aisA hoya tAmaiM pahale samaya tisahI jIva jaise sparzAdikake avibhAgaparicchedakI saMkhyAkU liye titanehI samayapravRddhameM Aya jAya taba titanAhI kAla ekakarmadravyaparivartanakA hoya hai / aiseM dravyaparivartana kahiye / ihA gAthA uktaMca hai tAkA artha- isa pudgalaparivartanarUpa saMsAravirSe isa jIvaneM sarvahI pudgala nizcayakari. anaMtabAra anukramate grahaNa kari kari choDai hai // AgeM kSetraparivartana kahiye hai / koI jIva sUkSma nigodiyA aparyAptaka sarva jaghanya avagAhanArUpa pradeza zarIrakU pAi isa lokavi madhyake ATha pradezanikU apane zarIrakai madhyadezakari upajyA / pIche kSudrabhavakI Ayu svAsakai aThArahavai bhAga mayA / vahuri sohI jIva tisahI avagAhanAkari pheri upajikAra mUvA / aiseMhI tIsarI bAra cauthI bAra ityAdi apane zarIrake ghana aMgulakai asaMkhyAtavai bhAga asaMkhyAta pradeza hai tetIhI bAra upajavo kiyA / bIcimeM anya avagAhanA tathA anya kSetramai anaMtavAra upajavo kiyA te giNiye nAhI / bahuri aise eka eka pradeza vadhatA sarvalokake kSetrakU parasikari anukramateM upajai anukramavinA upajai so na ginniye| aiseM sarva loka apanA janmakSetra karai tAkU jetA kachu anaMtakAla vItai tAkU eka kSetraparivartana kahiye / ihA uktaMca gAthA hai / tAkA artha- isa kSetrasaMsAravi bhramatA yahu jIva so anaMta avagAhanArUpa zarIrakU pAya isa sarvalokake kSetravi anukramate upajyA tahAM aisA kSetra na rahyA jahAM na upajyA / /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ va ca AgeM kAlaparivartana kahiye haiN| koI jIva utsarpiNI kAlakai pahale samaya upajyA apanI Ayu pUrI bhaye mUvA / bahuri sohI jIva dUsare utsarpiNI kAlakai dUsare samaya upajyA pheri Ayu pUrNakAra mUvA / bahuri sohI jIva tIsare utsapiNI kAlakai tIsare samaya upajyA / aisahI sohI jIva cauthe utsarpiNI kAlakai cauthe samaya janmyAM / aiseMhI anu kramateM dazakoDAkoDIsAgarake utsarpiNIkAlake samayanivipaiM niraMtara janma levo kiyA vIcibIcimaiM vinA anukramateM sarvArtha- aura aura samayanimeM janma liyA so na giNiye / bahuri aisehI avasarpiNI kAlakai samayanivirSe janma liyA / tAke bhI ni kA TIkA aisaihI dazakoDAkoDisAgarake samaya bItai / bahuri jaise janma liyA taisaihI maraNa tini samayanivirSe anukramateM karai tahAM pAna ma 2 jetA kacha anaMtAnaMtakAla bIte tAkU eka kAlaparivartana kahiye / ihAM uktaMca gAthA hai tAkA artha- yaha jIva kAlapari- 121 vartananAmA saMmAraviryai bharamatA utsarpiNI avasarpiNIke samayanikI paMktivirSe anekavAra janma liyA tathA maraNa kiyA tAmaiM koI samaya avazepa na rahyA aiseM ramyA // AgeM bhavaparivartana kahiye hai| narakagativi sarva jaghanya Ayu dazahajAra varSakI hai / tisa AyukaM pAya tahAM prathama narakakai pahalai pAthaDai upajyA / pIchai anyagatyAdivi4 bharamaNa karate pheri koI kAlavirSe tisahI AyukaM pAya tisahI pAthaDai upajyA / aiseMhI dazahajAra varpake samaya hoya tetI bAra to tisahI Ayusahita tahAhI upajavo kiyA / bIcimai anya jAyagA upajyA so na giNiye / pIche ekasamayAdhika dazahajAra varSakI Ayu pAya upajyA / pIche dazahajAra varSa doya samayAdhikakI Ayu pAya upajyA / isahI anukramakari tetIsa sAgarakai samaya janmate tathA maraNatai pUrNa karai / anukramarahita bIcibIci anyagati tathA Ayukari upajai to te na giNiye aise ramateM bahuri taiseMhI tiryacake gativi3 jaghanya Ayu aMtarmuhUrtakI pAya upajyA / pahale anukramakI jyoM ihAM bhI tIna palya pramANa Ayuke samayanivirSe anukramate upajai marai / bahuri taiseMhI manuSyagatikI tIna palyakI Ayuke samayanivirSe anukramateM upajai marai / taiseMhI devagatikI Ayu veyakanikI ikatIsa sAgaratAIkI Ayuke samaya tinivi tahAM upajai marai jetA anaMtAnaMtakAla bIteM tALU eka bhavaparivartana kahiye / ihAM uktaMca gAthA hai tAkA artha- yahu jIva bhavaparivartana nAma saMsAravi mithyAtvakari sahita huvA saMtA narakakI jaghanya Ayuta lagAya graiveyakanikI utkRSTa AyuparyaMta anekavAra bhavanikI sthiti Ayu pAya pAya bharamyA hai // AgeM bhAvaparivartana kahiye haiM / tahAM jIvake pariNAma bhAva khiye| so koI jIva saMjJI paMceMdriya paryAptaka mithyAhA dRSTi jJAnAvaraNakarmakI prakRtikI apane yogya jaghanyasthiti aMtaHkoTAkoTI kahiye koDAkoDIsAgarakai nIce koDIkai 11 91
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca nikA UparikIkU prApta hoya / tAkU kAraNa kapAyAdhyavasAyasthAna asaMkhyAta lokaparimANa hai| tini eka eka sthAnavi anaMtAnaMta avibhAgapariccheda haiN| jinimeM anaMtabhAgavRddhi asaMkhyAtabhAgavRddhi saMkhyAtabhAgavRddhi saMkhyAtaguNavRddhi asaMkhyAtaguNavRddhi anaMtaguNavRddhi tathA taiseMhI hAni bhI / aiseM padasthAnaprati hAnivRddhi saMbhavai aisai hai / te isa aMtaHkoTAkoTIsAgarakI sthiti baMdhane... kAraNa jIvake kapAyabhAvake sthAna asaMkhyAta lokakai jete pradeza hoya tete haiM / tahAM ini kapAyasthAnanivirSe ekaekavi anubhAgabaMdhAdhyavasAyasthAna je anubhAgabaMdhakU kAraNa je pariNAma te asaMkhyAta lokaparimANa haiM / tahAM koI jIva jaghanyasthitikU bAMdhai tahA vAkU kAraNa je kapAyasthAna tinimaisUM jaghanyasthAna lIjiye / bahuri tisi kapAyasthAnavi anubhAgakU kAraNa je sthAna tinimaisUM bhI sarvajaghanya liijiye| tahAM jo tisa prakRtibaMdhakaM kAraNa je yogasthAna te zreNIke asakhyAtavai bhAgaparimANa asaMkhyAta haiM / te avibhAgapraticchedanakari anaMtabhAgavRddhi rahita anaMtaguNavRddhirahita catu:sthAnarUpahI hai / tinimaisaM eka tisa prakRtike yogya yogasthAna lIjiye / tahAM yogasthAna palaTai taba dvitIya tRtIya aise jagat zreNIkai asaMkhyAtabhAgamAtra je yogasthAna te anukramate hoya / bIcivAci anyakapAyasthAna anya anubhAgasthAna anya yogasthAna hoya te na giNiye / aisai jaba zreNIkai asaMkhyAtavai bhAga yogasthAna hoya cukai tava eka anubhAgasthAna palaTai / aise asaMkhyAta lokapramANa anubhAgasthAnavipa ekaekavi yogasthAnazreNIkai asaMkhyAtavai bhAgaparimANa hote jAya tava anubhAgasthAna asaMkhyAta lokaparimANa anukramateM hoya cukai tava eka kapAyasthAna palaTai / taba dUsarA kapAyarathAna palaTai / taba dUsarA kapAyasthAnavi bhI taiseMhI anubhAgasthAna tathA yogasthAna hoya / bahuri tIsare kapAyasthAna-- vi anubhAgasthAna yogasthAna hoya / aisahI asaMkhyAtalokaparimANa kapAyasthAna hoya cukai taba eka sthitisthAna plttai| dUsaga sthitisthAna palaTe / dUsarA sthitisthAna samayAdhika ataHkoTAkoTI pramANa lIjiye / vahari taiseMhI asaMkhyAtalokapramANa kapAyamthAna tini ekaekavi asaMkhyAtalokapramANa anubhAgamthAna hoya / bahuri tini ekaeka anubhAgasthAnavirSe asaMkhyAta yogagthAna hoya taba tIsaga sthitimthAna samayAdhika lIjiye / aiseMhI jJAnavaraNIyakarmakI utkRSTasthiti tIsa koDAkoDI mAgarakI hai / tinike samayAvikakamakAra pUrva kahe taise kapAyasthAna hoya bIcivIcime aura aura bhAva jIvake hoya te na giNiye / aise sarvakarmakI sthiti mUlaprakRti tinikI tathA uttaraprakRtiniGa kAraNa kapAyasthAna anubhAgasthAna yogasthAnakI palaTanI anukramampa hoya cukai / tAkU jo anaMtAnaMtakAla vItai tava eka bhAvaparivartana kahiye / inikA kAla uttarottara anaMtAnaMtaguNAM jAnanAM / dravyaparivartanakA anaMtakAla, tAteM anaMtaguNAM kSetraparivartanakA kAla, tAte anaMtaguNA kAlaparivartanakA kAla, tAteM anaMtaguNA bhavaparivartanakA kAla, tAtai anaMtaguNAM bhAvaparivartanakA kAla aise
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnanAM / ihAM UktaM ca gAthA hai tAkA artha- mithyAtvakari jIva yA bhAvasaMsAravirSe bhramatA sarva prakRti sthiti anu-16 bhAga pradezabaMdhake jete sthAna haiM te sarvahI pAye / aiseM paMcaprakAra saMsArateM je jIva rahita bhaye siddha bhaye te muktajIva | kahiye / ihAM saMsArInikA pahalai grahaNa kiyA hai / jAte muktakA nAma saMsArapUrvaka hai / tathA saMsArInike bheda bahuta haiM / 1 tathA saMsArI jIva anubhavagocara haiM / mukta atyaMtaparokSa hai / aisA bhI hetu" saMsArInikA pahalai grahaNa kiyA hai| Age kahai haiM, jo, e saMsArI jIva haiM te doya prakAra haiM tAkA sUtra sArtha siddhi vacani kA 123 ||smnskaamnskaaH // 11 // yAkA artha- saMsArI jIva haiM te samanaska kahiye manasahita amanaska kahiye manarahita aise doya prakAra haiM // tahAM mana doya prakAra hai; dravyamana, bhAvamana / tahAM pudgalavipAkI karmaprakRtike udayakI hai apekSA jAkU aisA hRdayasthAnavi phUle kamalake AkAra sUkSma pugalakA pracayarUpa tiSThai hai so tau dravyamana hai / bahuri vIryAtarAya tathA noiMdriyAvaraNanAmA || jJAnAvaraNIya karmake kSayopazamakI hai apekSA jAkai aisai AtmAkai vizuddhi so bhAvamana hai / tisa manakari sahita hoya te tau samanaska haiM / bahuri jinikai mana vidyamAna nAMhI hai te amanaska haiM / aise manake sadbhAva abhAvakari saMsArInike | doya bheda ho haiM / ihAM samAsavirSe samanaskakA pUrvanipAta hai, so pUjya pradhAnapaNAMta hai / jAte samanaskakai guNadopakA vicArasahitapaNAM hai, tAtai pradhAna hai // ___pheri saMsArI jIvanike bhedakI prAptike arthi sUtra kahai haiM // saMsAriNatrasasthAvarAH // 12 // yAkA artha- saMsArI jIva haiM te trasa haiM tathA sthAvara haiM aisaiM doya prakAra haiM // ihAM koI kahai sUtravirSe saMsArikA grahaNa nirarthaka hai / jAte pahalai sUtramaiM saMsArikA nAma kahyA hai, tAtai prakaraNatehI jAniye hai| tAkA samAdhAna, jo, nirarthaka nAhI / jAteM pahalai yAkai anaMtara sUtra hai, tAmeM samanaska amanaska kahe, te saMsArI aise jAnaneke Arthi haiN| jo pUrvasUtrakA vizeSaNa na kariye tau tAkai pUrve sUtra " saMsAriNo muktAzca , aisA hai, so isa sUtrakA yathAsaMkhya saMbaMdha hoya taba samanaska tau saMsArI amanaska mukta aisA aniSTa artha hoya / tAteM isa sUtramaiM saMsArIkA AdivirSe grahaNa yukta hai // bahuri yahu pUrvakI apekSA bhI hai, taiseMhI agalIkI bhI apekSA hai| jAte saMsArI doya prakArake trasa aura sthAvara hai
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha-za vaca nikA TIkA a 2 pAna 124 tahAM basa nAmA nAmakarmakI prakRtike udayake vazateM bhaye te trasa hai| bahuri sthAvaranAmA nAmakarmakI prakRtike udayake vagate bhaye te sthAvara hai / ihAM koI kahaiM; ini zabdanikA artha to aisA hai, pIDita hoya bhayasahita hoya bhAgai cAlai te trasa, bahuri tiSThanehIkA svabhAva jinikA hoya te sthAvara so aisA arthahI kyoM na kahau ? tAkA samAdhAna aisA kahai Agamate virodha Ava hai / AgamavipeM aisA kahyA haiM, kAyAnuvAdavi jo basa nAma dvIMdriyateM lagAya sayogakevalIparyaMta hai / tAteM calane na calanekI apekSAteM trasa sthAvarapaNAM nAhIM hai / karmodayakI apekSAhIteM hai / bahuri isa sUtramai trasakA grahaNa Adivi kiyA hai so yAkai akSara alpa hai tathA pUjya pradhAna hai tAteM pUjyapaNA sarva upayoga yAkai saMbhavai hai tAkI apekSA hai // ihAM vizepa, jo, calanehIkI apekSA trasa kahiye to pavanAdika trasa Thaharai, garbhAdikavipai sthAvarahI tthhrai| bahari tiSThanehIkI apekSA sthAvara kahiye to pavanAdika sthAvara na Thaharai, tAteM karmodayakI apekSAhI yukta hai| bahuri sarvajIvanikU sthAvarahI kahiye isa na kahiye / jAte jIva kriyAte rahita sarvagati hai to jIvanatattvake nAnA bheda na Thaharai / tAteM | kriyAsahita kathaMcit asarvagatihi mAnanAM / bahuri sarvajIvanikU trasahi mAniye sthAvara na mAniye tau vanaspatikAyikAdika jIva na Thaharai / jAte calatevUhI jIva kahe taba sUtA mUchita aMDe tiSThatA bhI jIva na Thaharai / jo kahai tinikA AkAravizepa hai tAtai jIva hai to aise vanaspatike bhI jalAdi AhAra pAvane na pAvaneteM harita honA sUkI jAnA aise lakSaNateM jAniye e jIva haiM / tAteM sthAvara trasa doUhI bheda mAnanAM yukta hai // AgaiM, usakA bheda pahalI kahanA anukrama hai, tALU ullaMdhikari ekeMdriyasthAvarake bheda pratipattike Arthi sUtra kahai hai| 2 jAta ekeMdriyake bheda bahuta nAhI kahane hai / tAtai tinikaM pahalI kahi jAya hai // pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sthAvarAH // 13 // yAkA artha- pRthivI ap teja vAyu vanaspati e pAMca sthAvara jIva haiM // sthAvara nAmA nAmakarmakI prakRtike bheda pRthivIkAyikAdi kahe hai| tAke udayake nimittate jIvanikai pRthivIkAyikAdika saMjJA jAnanI / inike zabda pRthanAdika dhAtuniteM nipajai haiM / to bhI rUDhike vazate pRthanAdika kahiye vistArAdika arthakI ihA apekSA na karaNI / ini pRthivI Adike Apa kahiye Rpinike Agamavi cyAri cyAri bheda kahe haiM / sohI kahiye pRthivI, pRthivIkAya, pRthivIkAyika, A pRthivIjIva / ap, apkAya, apkAyika, apjIva / teja, tejakAya, tejakAyika, tejajIva / vAyu, vA
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha 1. zarA- A pAna 125 vAyujIva / vanaspati, vanaspatikAya, vanaspatikAyika, vanaspatijIva aiseM / tahAM acetanapudgala apane svabhAvahIteM kaThiNatA R| Adi guNasahita hai tAkU tau pRthivI kahiye / jAte acetanapaNAMta pRthivIkAya nAmakarma prakRtike udayavinA bhI pRthanakriyA jo phailAnA Adi kriyA tAkari sahita pRthivI haihI / athavA dUsarA artha yahu, jo, jAmaiM agile tInUM bheda pAiye aisA sAmAnyakU bhI pRthivI kahiye / bahuri pRthivIkAyika jIva jAmaiM thA so mUvA tAkA zarIra rahyA tAkU pRthivIkAya; vacakahiye / jaise mUvA manuSyakA kAya hoya taiseM / bahuri pRthivIkAya jAkai hoya aisA jIva tAkU pRthivIkAyika kahiye / nikA TI kA / so yahu, pRthivI zarIrake saMbaMdhasahita hai / bahuri pRthivIkAyanAmA nAmakarmakI prakRtikA jAkai udaya AyA anyakAyake zarI / rataiM chuTyA jAteM pRthivIkAya zarIra nAMhI grahaNa kiyA jAte aMtarAlamaiM kArmaNayogamaiM tiSTai tAteM tAkU pRthivIjIva kahiye / aiseMhI apkAyAdikavi artha lagA leNAM // e pAMca sthAvarajIva haiM / tinikai prANa cyAri / sparzaneMdriyaprANa, kAyabalaprANa, ucchvAsanizvAsaprANa, AyuprANa aiseM // ihAM vizepa jo, kevalajJAnateM lagAya anAdikarmasaMyogate ghaTateM ghaTate jJAnakA apakarSa kariye taba sUkSmajJAna ekeMdriyanikai rahai hai / ihAM prazna, jo, ghaTateM ghaTate jaDahI kyoM na rahyA ? tAkU kahiye ghaTanA to ApahIvi kahiye / jaDa tau anya dravya hai / jAte pradhvaMsAbhAva sattvahIkai kahiye / bahuri sattvakA atyaMta abhAva bhI yukta naaNhii| koI kahai, karmakA atyaMta abhAva kaise hai ? tAkaM kahiye karmarUpa pudgala bhaye the tinikA karmabhAvakA nAza, hoya pudgalaparamANUnikA tau abhAva na bhayA / aiseM ekeMdriyanivi jJAnakA parama apakarSa nizcaya kIjiye / tAteM sthAvarajIvanikA sadbhAva yukta hai // AgeM, kahai haiM, jo, trasajIva kona haiM ? aise pUcha sUtra kahai haiM // dvIndriyAdayastrasAH // 14 // yAkA artha- dvIMdriyajIvane Adi dekari teiMdriya cauiMdriya paMceMdriya aise trasajIva hai // doya haiM iMdriya jAkai tAkrU vIMdriya kahiye / bahuri dvIMdriya haiM Adi jinikai te dvIMdriyAdika kahiye / ihAM Adizabda hai so AgamavirSe inikI vyavasthA hai, tAkA vAcaka kahiye haiM / hIdriya zrIMdriya caturiMdriya paMceMdriya aisaiM / ihAM tadguNasaMvijJAna samAsakA grahaNa hai / tAteM dvIMdriyakA bhI grahaNa karanAM / jAte yA samAsameM AdikA bhI padArtha grahaNa ho hai / bahuri pUche haiM, inike prANa kete kete haiM ? tahAM kahiye hai / dvIMdriyake chaha prANa haiM / cyAri tau ekeMdriyakai pahalai kahe tehI leNe / bahuri rasanA iMdriya bahuri vacanabala ye doya adhika kiye chaha bhaye / bahuri trIMdriyakai ghrANa iMdriyakara adhika sAta prANa hai / bahuri
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ / caturiMdriyake cakSuiMdriyakari adhika ATha prANa haiM / bahuri paMceMdriyake tiryaMcanivi asaMjJIkai tau karNa iMdriyakari adhika 4 nava haiM / bahuri saMjJIke manabalakari adhika daza prANa haiN| aise pAMca sUtranikari sarva saMsArI jIva kahai / ihAM koI pUche, vigrahagati aMtarAlamaiM iMdriya nAhI tinikA grahaNa kaisai bhayA ? tahAM kahiye, jo, basasthAvara nAmakarmakA udaya vigraha18| gatimaiM bhI hai / tisa vinA hoya to muktajIva Thaharai, tAta te bhI Aya gaye // siddhi AgeM, dvIdriya Adi aisA kahyA tahAM AdizadvameM kahAMtAI giNanAM ? tAkI saMkhyAkI maryAdA janAvane niyamakA TIkA kA sUtra kahai haiM sarvAya-za vacanikA pAna 126 a2 // paMceMdriyANi // 15 // yAkA artha- iMdriya pAMca hai // iMdriyagandakA artha to pahalai kahyAhI thA, jo iMdra kahiye AtmA saMsArI jIva tAkA liMga kahiye janAvanekA cinha / tathA iMdra jo nAmakarma tAkari race je AkAra te iMdriya haiM / bahari paMca | niyama kiyA, jo iMdriya pAMcahI hai, hInAdhika naahii| ihAM anyamatI kahai, jo, karmaiMdriya kahiye vacana, hAtha, pAda, pAyu, upastha | inikA bhI grahaNa karanA cAhiye / tAkU kahiye, ihAM na cAhiye / jAteM ihAM AtmAke upayogakA prakaraNa hai / tAteM upayogake / kAraNahI grahaNa karanA cAhiye / kriyAke sAdhana nAhI kahe / jo kriyAsAdhana bhI kahiye to anavasthA Avai / aMgopAMga nAmA nAmakarmate race je kriyAke sAdhana te sarvahI grahaNa karane cAhiye / vacanAdika pAMcahI grahaNa kaise hoya ? // AgeM, tini iMdriyanike bheda dikhAvane sUtra kahai haiM-- ||dvividhaani // 16 // yAkA artha- je iMdriya kahe te dravyedriya bhAveMdriyakAra doya prakAra haiM // ihAM vidhazabda hai so prakAravAcI hai / tAkA samAsa aisA hoya hai, doya prakAra jAke tAkU dvividha kahiye doya prakAra haiN| aisA artha bhayA / te kauna ? dravyedriya bhAveMdriya aiseM // tahAM dravyedriyake svarUpakA nirNayake arthi sUtra kahai hai
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca pAna // nirvRtyupakaraNe dravyendriyam // 17 // ___ yAkA artha-- nirvRti upakaraNa aisai doya prakAra dravyeMdriya hai // tahAM jo karmakari racI hoya tAkU nirvRti khiye|| so doya prakAra hai / bAhya nivRti abhyaMtara nivRti / tahAM jo utsedha aMgulakai asaMkhyAtavai bhAga parimANa zuddha je sarvArtha THI atmAke pradeza, te nyAre nyAre netra Adi iMdriyanike AkArakari avasthita hoya tinikI vRtti so tau abhyaMtaranivRti siddhi nikA | hai / bahuri tini AtmAke pradezanivirSe iMdriya hai nAma jinike aisai je nyAre nyAre AkAra nAmakarmake udayakari nipajAye hai avasthAvizeSa jinikai aise te pudgalake saMcaya samUha so bAhya nirvRti hai / bahuri jo nirvRtIkA upakAra karai so upa- 127 karaNa bhI doya prakAra hai / abhyaMtara upakaraNa bAhya upakaraNa / tahAM kAlA dhaulA jo netranivirSe maMDala golAkAra Adi / hai so to abhyaMtara hai / bahari vAMphaNI tathA netra jAkai Dhakai aise DolA ityAdi bAhya upakaraNa hai / taisehI anya iMdriyake jAnane // __ AgeM bhAveMdriyakU kahiye haiN| tAkA sUtra - LOG // labdhyupayogau bhAvendriyam // 18 // ___ yAkA artha-- labdhi upayoga e doU bhAva iMdriya haiM // tahAM jJAnAvaraNake kSayopazamake vizeSakI prApti so lbdhi| haiM / bahuri jAke nikaTa hoteM AtmA dravya iMdriyarUpa nirvRtivyApAra karai pravatai aisA jo, labdhi jAkU nimitta hoya aisA jo AtmAkA pariNAma so upayoga hai / bhAvArtha jo jJeyake AkAra pariNamanarUpa jJAna hoya so upayoga kahiye aisai e doU bhAveMdriya haiM / ihAM koI pUcha hai, jo, upayoga tau iMdriyakA phala hai tAkU iMdriya kaisai kahiye ? tAkA samAdhAna, jo kAraNakA dharma hoya tAkU kAryavi bhI dekhiye hai / aisai ghaTakai AkAra pariNamyA jJAnakU ghaTa aisA kahiye aisai hai / bahuri iMdriyazabdakA svArtha hai so bhI upayogavirSe mukhya hai tAteM bhI iMdriya kahiye / jaisaiM iMdra kahiye AtmA tAkA liMga hoya tAqa iMdriya kahiye, so yaha bhI artha upayogavirSe mukhyapaNe haiM / jAteM aisA kahyA hai, jo, upayogalakSaNa jIva hai| so yAteM upayoga* iMdriya kahanA nyAyya hai // AgeM kahe je iMdriya tinikI saMjJA tathA anukrama pratipAdaneke arthi sUtra kahai haiM
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha nikA 28 // sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANi // 19 // yAkA artha- sparzana rasana ghrANa cakSu zrotra e pAMca iMdriyanike nAma haiM // inike nAmanikA nirukti artha kahiye / | hai / lokavipeM iMdriyanikai parAdhIna vivakSA dekhiye hai / jaise loka kahai hai mai ini netranikari nIkai dekhU huuN| tathA mai ini vicayA kAnanikari bhalai suY hUM / tAte parataMtrapaNAta sparzanAdikakai karaNa arthapaNAM hai sohI kahiye hai| vIryAtarAya matijJAnAvaraNa siddhi karmakA kSayopazama bahuri aMgopAMganAmA nAmakarmake udayake lAbhake AlaMbanate AtmA jAkari vipayakU sparze tAkU sparzana || pAna kahiye / aiseMhI jAkara apane vipayakU AsvAdai tALU rasana kahiye / aisaiMhI jAkari sUMghe tAkU ghrANa kahiye / aiseMhI jAkari dekhai tAkU cakSu kahiye / aiseMhI jAkari suNe tAkU zrotra kahiye / bahuri lokavi svataMtra kahiye svAdhIna vivakSA bhI hai / jaisai loka kahai hai e mere netra nIkai dekhai haiM / e mere kAna nIkai suNai haiM ityAdi / tAteM svataMtra artha kIjiye tava kartA artha bhI hoya hai / jaise jo vipayakU sparze so sparzana kahiye / aiseMhI jo AsvAdai tAkU rasana kahiye / sUMdhai tAkU ghrANa kahiye / dekhai tAkU cakSu kahiye / suNai tALU zrotra kahiye / inikA sUtramaiM saMjJAkA anukrama hai / so ekeMdri yAdi jIvanikai eka eka vadhai tAkA anukrama janAvaneke arthi hai so Agai kahasI // ihAM vizepa, jo, sparzanakA 2 Adivi grahaNa kiyA hai| jAteM yaha zarIravyApI hai| rasana ghrANa cakSu alpavyApI hai| bahari jAte yahu bahu upakArI hai / dharmazravaNAdi upakAra yAte pradhAnatAkari hai / bahuri ini iMdriyanikevi paraspara bheda bhI hai / jAte apane apane vipayakU grahaNa karai haiM / bahuri abheda bhI hai / jAtai bhAva iMdriya tau eka AtmAhIkA pariNAma hai / dravyaiMdriya eka pudgalakA pariNAma hai| __ AgeM ini iMdriyanike vipaya dikhAvanekai Arthi sUtra kahai haiM // sparzarasagandhavarNazabdAstadarthAH // 20 // yAkA artha- sparza rasa gaMdha varNa zabda ye paMceMdriyanike pAMca vipaya haiM // ihAM sparzAdizabdanikai dravyaparyAyakI pradhAnavivakSAvi karmasAdhana tathA bhAvasAdhana jAnanA / tahAM dravyapradhAna vivakSAvi tau karmasAdhana hai / jo sparziye tAkU sparza kahiye / AsvAdiye tAkU rasa kahiye / sUMdhiye tAkU gaMdha kahiye / varNiye tAkU varNa kahiye / jo zabdarUpa hoya tAkU zabda kahiye / bahuri paryAyakI pradhAnavivakSAvi bhAvasAdhana hai / sparzanA so sparza hai / rasanA so rasa hai|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUMghanA so gaMdha hai / varNanA so varNa hai| zabda honA so zabda hai| bahuri inikA anukrama iMdriyanikai anukramateM kahyA hai| 2. AgeM kahai haiM, jo mana anavasthita hai tAteM yahU iMdriya nAhI / aiseM yAkai iMdriyapaNAM niSedhyA hai / so kahA yaha mana upayogakA upakArI hai kI nAhI hai ? tahAM kahyA jo upakArI hai manavinAM iMdriyanikai viSayanivi viziSTa apane prayojanarUpa pravRtti nAhI hoya hai / taba pUcha hai, manakai ara iMdriyanikai sahakArI mAtrahI prayojana hai ki kachU aura bhii| sarvArtha va ca1 prayojana hai ? aise pUchai manakA prayojana dikhAvanekU sUtra kahai haiMsiddhi nikA TIkA pAna ma.2 ||shrutmnindriysy // 21 // yAkA artha-- anidriya kahiye mana tAkA zruta kahiye irutajJAnagocara padArtha hai so viSaya hai prayojana hai // zrutajJAnakA viSaya jo artha tA* zruta kahiye / so anidriya kahiye mana tAkA vipaya hai / jAteM pAyA hai irutajJAnAvaraNa karmakA kSayopazama jAnai aisA jo AtmA tAkai suNai padArthavirSe manakA avalaMbana svarUpa jJAnakI pravRtti hai / athavA zrutajJAnakaM bhI iruta kahiye hai / so yaha jJAna anidriyakA artha kahiye prayojana hai / yahu prayojana manakai svAdhInahI sAdhyarUpa hai / iMdriyanikA AdhInapaNAM yAmaiM nAhI hai / ihAM koI kahai sunanAM tau zrotra iMdriyakA viSaya hai / tAkA / / samAdhAna, jo sunanAM tau zrotra iMdriyakA viSaya hai so to matijJAna hai tisa pichai jIvAdi padArtha vicAriye so zrutajJAna hai| so manahIkA viSaya hai| // AgeM, nyAre nyAre viSaya jinake aise kahe je iMdriya, tinike svAmIpaNAMkA nirdeza kiyA cAhiye / tahAM pahalI kahyA jo sparzana iMdriya tAkA svAmIpaNAMke niyamakai arthi sUtra kahai haiM // vanaspatyantAnAmekam // 22 // ___ yAkA artha- vanaspati hai aMta jinikai aise je pUrvokta pRthivI ap teja vAyu vanaspati tinikai eka kahiye eka sparzana iMdriya / hai // eka kahiye pahalA sparzana iMdriya so pRthivIteM lagAya vanaspatiparyaMta jIvanikai jAnanAM / tisa sparzana iMdriyakA utpattikAraNa : kahiye hai / vIryAtarAya sparzana iMdriyAvaraNanAmA jJAnAvaraNa karmake kSayopazama hote bahuri avazeSa iMdriyajJAnAvaraNakarmakA sarvaghAtisparddhakanikA udaya hoteM bahuri zarIranAmA nAmakarmake udayake lAbhakA avalaMbana hote ekeMdriyajAti nAmakarmake udayake vazavartipaNAM hote jIvakai eka sparzana iMdriya prakaTa hoya hai / tAteM sparzana iMdriyake svAmI pAMca sthAvarakAyake jIva hai / aiseM jAnanAM //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi rAvacanikA TIkA pAna Arge, anya iMdriyanike svAmI dikhAvanekai Arthi sUtra kahai haiM // kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekaikavRddhAni // 23 // yAkA artha- kRmi kahiye laTa Adika, pipIlikA kahiye kIDI Adika, bhramara kahiye bhauMrA Adika, manuSya Adika inikai sparzana, pIche eka eka iMdriya badhatI hai // eka eka aisA vIpsA kahiye bArabAra kahaneke arthamaiM doya bAra ekazabda kahyA hai / tahAM kRmiLU Adikari aru iMdriyavi sparzanakU Adikari eka eka badhatA joDanAM / bahuri Adizabda sarvakai judA judA kahanAM / ihAM kRmi kahiye laTakU Adikari jIvanikai rasanakari adhika sparzana hai / sparzana rasana e doya iMdriya haiM / bahuri pipIlikA kahiye kIDI Adika jIvanikai sparzana rasana ghrANa aise tIna iMdriya haiN| bahuri bhramara Adika jIvanikai sparzana rasana ghrANa cakSu aise cyAra iMdriya hai / bahuri manuSya Adi jIvanikai sparzana rasana ghrANa cakSu zrotra aise pAMca iMdriya haiM / aise ekaeka vadhatA yathAsaMkhya jAnanAM / inakI utpatti sparzanakI utpattikI jyoM karmanike nimittateM ho hai| tahA Agai Agai je iMdriya jinikai nAhI, tinikai tini iMdriyAvaraNa karmakA sarvaghAtisparddhakanikA udaya jAni lenA // Arge e kahe je doya bhedarUpa tathA iMdriyabhedakAra paMcaprakAra saMsArI jIva tinivirSe paMceMdriyake bheda na kahe, tinikI pratipattikai arthi sUtra kahai haiM 90 // sacinaH samanaskAH // 24 // yAkA artha- paMceMdriya jIvanivi je manasahita hai te saMjJI haiM // mana tau pUrva kahyA, so jAnanAM / tisa manakAra sahita hoya je samanaska te saMjJI haiM / saMjJIke kahanekI sAmarthyahIte avazepa saMsArI jIva rahe te asaMjJI haiM aisA siddha bhayA / tAte yAkA nyArA sUtra na kahyA / ihA koI tarka karai hai, jo, saMjJI aisA kahanetehI artha to Aya gayA / tAkA samanaska aisA vizepaNa to anarthaka hai / jAteM manakA vyApAra hitakI prApti ahitakA parihArakI parIkSA karanA hai, so saMjJA bhI sohI hai / tAkA samAdhAna, jo, aisA kahanAM yukta nAhI / jAte saMjJA aisA zabdake aneka artha haiM tahAM vyabhicAra Avai hai / tahA prathama tau saMjJA nAma kahiye hai so nAmarUpa saMjJA jAkai hoya so saMjJI aisA kahaneteM sarvahI prANI nAmasahita haiM tahAM atiprasaMga bhayA / bahuri kahai saMjJA saMjJAnaM kahiye bhale jJAna kahiye hai| tau tahAM bhI
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ BI atiprasaMga hai / jAte saMjJAna sarvahI prANinikai hai bahuri AhAra Adike abhilASakU bhI saMjJA kahiye hai tahAM bhI atiprasaMgahI hoya hai / jAte yaha bhI sarvahI prANInikai pAIye hai / tAteM samanaska vizepaNa saphala hai / bahuri aise kahe garbhake vi. tiSThatA jIva tathA aMDevi tiSThanA tathA mUrchita bhayA tathA sUtA ityAdi avasthArUpa prANInikai hita ahitakI parIkSAkA abhAva hote bhI manake sadbhAvate saMjJIpaNA baNai hai // ihAM vizeSa, jo, zikSA kriyA AlApakA grahaNarUpa saMjJA sarvArtha vaca11 jAkai hoya sohI saMjJI hai / bahuri keI kahe haiM, jAkai smaraNa hoya so saMjJI hai, tahAM aisA jAnanAM, jo, smaraNasAmAnya siddhi nikA tau sarvahI prANInikai hai / tatkAlakA hUvA baccA mAtAke stanakU lagi jAya hai, so pUrva AhAra karahI AyA hai / tAteM pAna a 2 AhArakI abhilApArUpa saMskArakA smaraNa vAkai hai / ityAdi udAharaNa sarvajIvakai aneka janmamaiM anubhavatA AyA hai| 131 so abhilApArUpa saMjJA tau sarvahIkai smaraNasAmAnya hai| bahuri smaraNavizepa so zikSA kriyA AlApavi hai, so tau| haihii| aisai jIvakA svarUpa tattva svalakSaNa bheda iMdriya mana ara iMdriya manake viSaya svAmI kahe, te sAmAnya tau saMgrahanayakAra vizepa vyavahAranayakari doU pramANakari jAnane // Agai pUcha hai, hitAhitakA vicAra prANInikai manake vicArapUrvaka hai, tau navA zarIraprati grahaNakU udyamI bhayA agilA zarIra chuTi gayA taba mana to hai nAhI, tau yAke karmakA Asrava hoya hai| so kAhate ho hai ? aise pU. uttara kahai haiM vigrahagatau karmayogaH // 25 // yAkA artha- vigrahagati kahiye aMtarAlavi anAhAraka avasthAmaiM kArmaNayoga hai // vigrahanAma dehakA hai / tAkai , Arthi jo gati kahiye gamana kare, tAkU vigrahagati kahiye / athavA vigraha kahiye vyAghAta karmakA Asrava hoteM bhI nokarmapudgalakA nirodha kahiye rukanA / aiseM vigrahakari gamana karai so vigrahagati hai / bahuri sarva zarIranikA bIjabhUta | utpatti karaNahArA zarIra so kArmaNa zarIra hai / tAkU karma kahiye / bahuri yoga vacana manakAyakI pudgalavargaNA hai nimitta jALU aisA AtmAke pradezanikA calAcalapaNAM hai / tisa kArmaNazarIrakari kiyA jo yoga, so vigrahagativirSe hai / aisA vigrahagativi. karmakA grahaNa bhI hoya hai / bahuri dezAMtarakA saMkramaNa bhI hoya hai // ihAM vizeSa, jo koI / kahai hai, AtmA tau sarvagati hai tAkai gamanakriyA nAhI / bahuri pUrvazarIra chaTyA taba uttarazarIra dhAr2yA taba aMtarAla bhI nAhI / tAkA samAdhAna, jo, AtmA gamanakriyAsahita pratyakSa dIkhai hai / jAte AtmA zarIrapramANa hai so tau anuTo bhavagocara hai / bahuri zarIrake sAthi yAkA gamana hai / bahuri anyazarIragrahaNa karai taba aMtarAlameM kArmaNazarIra na hoya tau /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 tau tahAM muktajIvavat karmakA grahaNa bhI na hoya, taba navIna zarIra kAhe* dhArai / tAteM gamana bhI karai hai aru aMtarAlamaiM | | kArmaNayoga bhI hai / yaha nizcaya hai| ___Arge, dezAMtaramaiM gamana karatA je jIvapudgala tinikai gamana zreNIbaMdha sIdhA hoya hai ki jaise taiseM aise kA pUche sUtra kahai haiM sidi FEE TIkA // anuzreNi gtiH|| 26 // pAna __ yAkA artha- jIvanikA tathA pudgalanikA gamana AkAzake zreNIbaMdha pradezanivihI hoya hai, vidizArUpa na hoya hai| lokake madhyateM lagAya Urdhva adhaH tiryak AkAzake pradezanikA anukrama" paMktirUpa avasthAna tAvU zreNI kahiye / ihAMlA anuzabda zreNIke anukramakU kahai haiM / jIvakI tathA pudgalanikI gati sIdhI hoya hai aisA artha hai / ihAM koI pUche hai, jIvakA to adhikAra hai, ihAM pudgalakA grahaNa kaise kiyA ? tAkA uttara, jo, ihAM gamanakA grahaNa hai so gamana jIvakai bhI hai pudgalakai bhI hai / tAteM doUkA grahaNa karanA / jo jIvanihIkai gati mAniye to gatigrahaNa anarthaka hoya jAteM gatikA adhikAra haihI / bahuri uttarasUtravi jIvakA grahaNa hai tAte ihA pudgalakI bhI pratIti hoya hai / bahuri koI pUche hai, caMdramA Adi jyotipI devanikai merUkI pradakSiNAke kAlavirSe tathA vidyAdharAdikakai vinAzreNI bhI gamana hai / aiseM kaise kahyA ? jo, zreNIbaMdhahI gamana hai| tAkA uttara- ihAM kAlakA tathA kSetrakA niyamakari kahyA hai / tahA jIvanikai maraNakA kAlamai anyabhavakU gamana ho hai / tathA muktajIvanikai Urdhva gamana ho hai tisa kAlameM zreNIrUpahI gamana ho hai / tahAM hai to kAlaniyama hai / bahuri Urdhvalokate adholoka adholokateM Urdhvaloka tiryak lokateM nIcai upari gamana karai so zreNI-|| rUpahI karai / tathA pudgalakA paramANU eka samayamaiM caudA rAjU gamana karai so sIdhAhI gamana karai hai / aise dezakA niyama hai| bahuri auraprakAra gamana hai so niyama nAhIM sIdhA bhI hoya vakra bhI hoya // Arge tisahIkA vizeSa jAnanekai arthi sUtra kahai hai // // avigrahA jIvasya // 27 // yAkA artha- muktajIvakI gati avigrahA kahiye vakratAkari rahita hai| zreNIbaMdha gati kAra eka samayavi siddhakSetravi jAya tiSThai hai // vigrahanAma vyAghAtakA hai / tAkU kauTilya kahiye vakratA bhI khiye| aisA vigraha jahAM nAhIM so /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ BIH avigraha kahiye / aisI avigraha gati hai, so muktajIvakai hai / ihAM muktajIvakA nAma kaise jAniye ? jo agale sUtramaiM saMsArIkA nAma hai, tAteM jAniye yahAM muktajIva hai / bahuri ihAM koI tarka karai hai, anuzreNi gati hai, isa sUtrakarihI | anya gatikA nipedha bhayA, pheri isa sUtrakari kahA prayojana rahyA ? tAkA samAdhAna, pUrvasUtravirSe anuzreNi gati to khii| tahAM isa sUtrakari aisA jAniye, jo, kahUM zreNIvinA bhI gamana hai, tAkai arthi yaha sUtra hai / ihAM pheri kahai, dezasarvArtha 3 kAlakA niyama tahAMhI kahyA hai / tAkU kahiye, sUtravirSe dezakAlakA niyama kahyA nAhI, tAteM isa sUtraH jAnyA jAya hai| 8. AgaiM, jo karmake saMgatai rahita asaMga jo AtmA tAkai tau pratibaMdharahita lokake aMtatAI gamanakAlake niyamarUpa bha. 2 jAniye hai / bahuri dehasahita jo saMsArI jIva hai tAkI gati pratibaMdhasahita hai ki mukta AtmAkI jyoM sIdhI hai ? aise pUche sUtra kahai haiM siddhi TIkA vacanikA pAna 133 // vigrahavatI ca saMsAriNaH prAk caturvyaH // 28 // yAkA artha- saMsArI jIvakI gati vigrahasahita haiM moDA khAya hai| tahAM cyAri samayakai pahalI pahalI tIna moDArUpa hai // ihAM prAk caturvyaH aisA zabda tau kAla jo samaya tAkA niyamakai Arthi hai / prAk zabdakA maryAdA artha hai / tahAM cauthA samaya pahalI vigrahavAn gati ho hai / cauthAvi vigraha kahiye moDA nAhI hai / ihAM pUche hai, jo, cauthe samaya vigrahagati kAherauM nAhI ? tAkA uttara, jo, prANI, sarvotkRSTa vigraha hai nimitta jAdU aisA kSetrakU niSkuTa aisI saMjJA hai, tahAM upajanAM hoya tahAM anuzreNikA abhAvate ipugatikA abhAva hoteM niSkuTakSetra pahuMcanekU tIna jAmeM moDA aisA trivigrahagati AraMbhai hai / tisa sivAya aisA kSetra nAhI jAmaiM moDA khAya phuuNce| tAteM tInahI samaya vigraha hai / cauthe samayamaiM nAhI / ihAM sUtramaiM cazabda hai / so saMsArIkI gati vigrahasahita bhI hai vigraharahita bhI hai aisA samuccayakai arthi hai / ihAM vizeSa, jo, gati kahI tinakI saMjJA AgamavirSe aisI hai iSugati, pANimuktA, lAMgalikA, gomutrikA / tahAM ipugati to vigraharahita hai / tAkA dRSTAMta jaise iSu kahiye tIra cAlai so sIdhA ThikANe pahucai taise iSugati hai / yAkA kAla ekasamayahI hai / so saMsArInikai bhI ho hai / bahuri muktajIvakai bhI ho hai / bahuri pANimuktA virSe eka moDA ho hai / yAkA kAla doya samaya hai| tahAM jaisaiM pANi kahiye hAtha tAvirSe jalAdika dravya hoya tAkU kSepiye taba eka moDA le, so yahu saMsArIkaihI hoya hai / bahuri lAMgalikA gati hai tAvipeM doya moDA le haiN| yAkA kAla tIna samaya hai / jaisai lAMgala nAma halakA hai tAkai doya moDA hoya hai yahu bhI saMsArIkaihI hai / bahuri gomRtrikA gatikA
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA nika kAla cyAri samaya haiM tAvipeM tIna moDA le hai| cauthe samaya niSkuTakSetravirSe pahuMce hai / jaise gaU mUtatA calyA jAya / taba mUtavirSe keI moDA hoya haiM so ihAM upamAmAtra hai / tinakU bahuhI kahiye tAteM tInahI moDA haiM / yaha bhI 2 saMsArIkaihI hoya hai| / Agai pUcha hai, vigrahavatI gatikA tau kAlakA niyama kahyA bahuri avigrahavatIkA kAlaniyama ketA hai ? aise 11. siddhi || pUcha sUtra kahai haiN|| ekasamayA'vigrahA // 29 // 134 yAkA artha-- avigrahagati hai so eka hai samaya kAla jAkA aisI hai // eka hai samaya jAkai tAkU ekasamayA / kahiye / nAhI vidyamAna hai vigraha jAkai tAkU avigrahA kahiye / aise gatisahita je jIvapudgala tinikI gati avyAghAta kahiye rukanAM moDA lenA tinivinA ekasamayakAlamAtra hai| yAhI Rjugati kahiye hai so kSetrakI apekSA lokake aMtatAI hai| adholokateM lagAya UrdhvalokaparyaMta lokakA aMta caudaha rAjU hai / so jIva pudgala sIdhA gamana karai tau eka samayamaiM caudaha rAjU pahuMce aisA bhAvArtha jAnanA // AgeM, anAdikarmabaMdhakA saMtAnavi mithyAdarzana Adi kAraNake vazateM karmanikU grahaNa karatA jo yaha jIva so vigrahagativi bhI AhArakahIkA prasaMga Avai hai / tAteM tisakA niyamakai Arthi sUtra kahai haiM // ekaM dvau trIn vA'nAhArakaH // 30 // yAkA artha- vigrahagativipeM yahu jIva ekasamaya athavA doya samaya tathA tIna samaya anAhAraka hai, nokarmavarga-1 ANAkA AhAra nAhI hai // ihAM samayakA to adhikAra" saMbaMdha kara lenA / bahuri sUtramai vA zabda vikalpakai Arthi hai| 18 jaisI icchA hoya tahAMhI raha jAnAM so vikalpa hai| jaise pANimuktAgati karai so ekasamayahI anAhAraka rahai / lAMgalikAgati karai so doya samayahI anAhAraka rahai / gomUtrikAgati karai so tIna samaya anAhAraka rahai Agai cauthA samaya AhArakahIkA hai / jAte aisA kSetra nAMhI jo pheri moDA khAya / tahAM audArika vaikriyika AhAraka e tIna zarIra tathA AhAra Adi chaha paryAptikai yogya pudgalavargaNAkA grahaNa so AhAra kahiye / jAteM yahu AhAra nAhI so anA0 hAraka hai / bahuri karmavargaNAkA grahaNa jeteM kArmaNa zarIra hai teteM niraMtara hai / tahAM upajaneke kSetraprati jo RjugatihI eka samaya / adholokatai lagAyA ekasamayakAlamAtra hai| yaha sa gatisahita je jIvaesa Aja, anAdiha rAja pahuMce aisA bhokAparyaMta lokakA aMta yAhIvaM Rjugati kA jIvapurala tinikI nAtaM ekasamayA ra daha rAja hai / so so kSetrakI apekSAavyAghAta /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ karai to AhArakahI hai / bahari vigrahagativirSe tIna samaya anAhAraka rahai hai| aise gamanavizepakA nirUpaNa chaha sUtranikAra kiyA / / AgeM, aise bhavAMtarane gamana karatA jo jIva tAkai navIna zarIrakI utpattikA prakAra pratipAdanakai arthi sUtra kahai haiM vaca sarvArthasindi ni 000000 TIkA 135 // sammUrchanagarbhopapAdA janma // 31 // yAkA artha-- jIva navIna zarIra dharai hai tAke janma tIna prakAra haiN| saMmUrchana garbha upapAda aiseM // tahAM Urdhva | adho tiryak aisai tIna je loka tinivi jahAM tahAM avayavasahita deha bani jAya tALU saMmUrchana kahiye / saMmUrchana / zabdakA artha avayavakA kalpana hai // bahuri strIke udaravi vIryalohIkA garaNa kahiye mizrita honAM milanAM so garbha hai| athavA mAtAkari upayukta kiyA jo AhAra tAkA jAvi garaNA kahiye nigalanA hoya so garbha kahiye // bahuri jAvi prApta hoyakarihI upajai uTai calai aisA devanArakInikA upajanekA sthAna tAkU upapAda kahiye // e tIna saMsArI jIvanikai janmake prakAra haiM / so zubha azubha pariNAmakai nimittateM baMdhyA jo karma tAke bhedanike udayakari kiye hoya haiM / ihAM vizepa, jo, ekajanmake bheda sAmAnyapaNe kiye haiM inihIkai vizeSakari bheda kIjiye to aneka haiM / bahuri garbhajanma tathA upapAdajanmake kAraNa tau pragaTa haiN| bahuri saMmUrchana janmake vAhya kAraNa pratyakSagocara nAhI bhI haiM / jahAM tahAM utpatti hoya jAya hai aise jAnanAM // AgeM, adhikArarUpa kiyA jo saMsArake bhoganekI prAptikA AzrayabhUta janma, tAkI yonike bheda kahyA cAhiye / aise pU. sUtra kahai haiM-- // sacittazItasa~vRtAH setarA mizrAzcaikazastadyonayaH // 32 // / yAkA artha- sacitta zIta saMvRta initeM itara acitta uSNa vivRta bahuri tInUMhIkai mizrateM aise nava bheda yonike | haiM / AtmAkA caitanyakA vizeSarUpa pariNAma so to citta hai / tisa cittakAra sahita hoya so sacitta kahiye / bahuri zIta hai so sparzakA vizeSa hai / jaise varNakA bheda zukla / tahAM zIta aisA dravyavacana bhI hai / guNavacana bhI hai / tAteM zIta kahanete zItala dravya bhI lenA / bahari saMvRta nAma AcchAdita DhakekA hai / jAkA pradeza lakhanemeM na 3 itarakari sahita hoya tAkU setara kahiye / pratipakSI sahita hoya te acitta uSNa vivRta vahari doU milai tahAM mizra kahiye / sacittAcitta zItoSNa saMvRtavivRta aise nava bhaye / ihAM sUtramaiM cazabda hai so mizrakaM bhI yonihI kahai hai|
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ *99 sarvArtha nikA pAna ma. 20 jo cazabda na hoya tau sacittAdika kahe tinikAhI vizeSaNa mizra zabda Thaharai tAteM mizra bhI yoni hai aisA samuccaya / cazabda karai hai / bahuri ekaza aisA gabda hai so vIpsA kahiye pheri pheri grahaNake arthamaiM hai / so mizrakA grahaNa tInUM jAyagA anukramarUpa lenAM janAvai hai / tAteM aisA jAnyA jAya hai jo sacitta, acitta, mizra, gIta, uSNa, mizra, saMvRta, vivRta, mizra // bahuri aise mati jAnu, jo, sacitta zIta yAkA mizra ityAdi / bahuri sUtramaiM tat zabda hai so ye yoni vacasiddhi / janmake prakAra hai aisA janAvane hai / e nava yoni tIna prakAra janma kahai tinihIke prakAra hai aiseM jAnanAM / TIkA 1 ihAM koI kahai hai, yoni ajha janmavipeM bheda nAhI- avizepa hai / tAkA samAdhAna- AdhAra Adheyake bhedateM bheda 1 / hai / ihAM yoni tau AdhAra hai janmake prakAra haiM te Adheya haiM / jAteM sacitta Adi yonikai AdhAra AtmA saMmUrchanAdi 136 janmakari garIra AhAra iMdriyAdikakai yogya pudgalanikaM grahaNa karai hai| tahA devanArakonikI tau acittayoni hai| jaate| inike upajaneke ThikANe haiM te pudgalake skaMdha acitta haiM / bahuri garbhaja prANI hai tinikI mizra yoni hai / jAte inikai upajaneke ThikANe mAtAke udaravi vIryalohI tau pudgala hai, so acitta kahiye / bahuri mAtAkA AtmA cittavAn hai / tAte tisakari mizra kahiye / vahuri saMmUrchana prANI haiM te tInahI prakArake yonimai upaje haiN| keI tau sacittayonivirSe upajai 3 haiN| jaisai asAdhAraNa zarIravAle jIvanikai ekahI zarIramaiM bahuta jIva haiN| tAteM paraspara AzrayateM sacitta haiM / keI acitta yonivi upajai haiM / tinike upajaneke ThikANe pudgalaskaMdhahI haiM / keI mizrayoni hai // / bahuri devanArakInikai tau zItoSNayoni hai / tinike upajaneke ThikANe keI to zIta haiM keI uSNa haiM / bahuri taija| sakAyake jIvanikI yoni uSNahI hai / anyaprANI keI zItayonimeM upajai haiM keI uSNamaiM upajai haiM keI mizramai upajai haiM / bahuri deva nArakI ekeMdriya jIva inikI yoni tau saMvRta hai / devanArakI tau saMpuTamaiM upajai haiM / ekeMdriya jIva bhI DhakI yonimeMhI upajai haiM / bahuri vikalatraya vivRtayonivi upajai haiM // bahuri garbhaja mizrayonivi upajai haiM / keI pradeza gUDha 1 hai keI pradeza ughaDatA haiM / inike bheda cavarAzI lAkha haiM so Agamavi4 kahyA hai / tAkI eka gAthA hai tAkA arthanitya nigoda itara nigoda bahuri dhAtu kahiye pRthivI Apa teja vAyu aise chaha to sAta sAta lAkha haiM / tAke biyAlIsa lAkha bhaye / bahuri taru kahiye vanaspati so dasa lAkha haiM / aiseM ekeMdriyakai to vAvana lAkha bhye| bahuri vikalatraya veMdriya doya lAkha, teMdriya doya lAkha, cauiMdriya doya lAkha aise chaha lAkha / bahuri deva cyAri lAkha, nArakI cyAri lAkha, paMceMdriyatiryaMca cyAri lAkha, manuSya caudaha lAkha aise paMceMdriyake chavIsa lAkha / saba milI cavarAzI lAkha bhye| inikA vizepasvarUpa pratyakSajJAnInikai gamya hai //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca sarvArtha- siddhi TIkA a. Agai, isa nava yonisaMkaTavirSe tIna prakAra janma lete je sarva saMsArI prANI, tinike janmakA niyamakai arthi sUtra kahe haiM- 11 // jarAyujANDajapotAnAM garbhaH // 33 // yAkA artha- jarAyuja aMDaja pota e tIna prakArake prANInikai janma garbhahI hai // tahAM jo jAlavat parivaraNa kahiye jArita veSTayA hoya bahuri jAvirSe mAMsa lohI phiri rahyA hoya so to 'jarAyu kahiye / tisivirSe jo upajai so jarAyuja / nikA kahiye / bahuri nakha UparikI tvacA sArikhA hoya Upari kaThiNa karaDA hoya tvacAmAMhI lohIkari veSTita hoya golA pAna kArasA hoya so aMDa hai / tAvirSe upajai tAkU aMDaja kahiye / bahuri jo Upari veDhyAvinAhI hoya so yoniH nisara-1/137 tAI saMpUrNa avayava zarIrasahita calanAdikakI sAmarthyasahita hoya so pota kahiye / e tInUMhI garbhayoni kahiye // Agai pUcha hai, jo jarAyuja aMDaja pota jIvanikai tau garbhate upajanekA niyama kahyA / aba upapAda janma kaunake hoya hai ? aise pUcha sUtra kahai haiM // devanArakANAmupapAdaH // 34 // yAkA artha- devanArakI jIvanikai upapAda janma hai // devanikai bahuri nArakInikai upapAdajanma jAnanAM / aurajanma nAMhI hai aisA niyama jAnanAM // Agai pUcha hai, ini sivAya anya jIvanikai kaunasA janma hai ? aise pUcha sUtra kahai haiM 000 // zeSANAM sammUrcchanam // 35 // __yAkA artha-- garbhajanma aru deva nArakIsivAya anya jIva rahe tinikai sammUrcchana janma hai // garbhaja bahuri aupapAdika jIvanivinAM avazepa anya jIva rahe tinikai sammUrcchana janma hai / aiseM e tInahI sUtra niyamakai Arthi haiM / donU taraphA niyama inikai jAnanAM / kaise ? jarAyuja aMDaja potanikaihI garbhajanma hai / athavA inike garbhahI janma hai / / anya nAhI / bahuri deva nArakInikaihI upapAda janma hai| athavA inikai upapAda janmahI hai| anya nAMhI / bahuri avazeSa jIvanikaihI sammUrchana janma hai / athavA inikai saMmUrcchana janmahI hai anya nAhI / aiseM doU taraha niyama jAnanAM // aiseM pAMca sUtranikari janma aru tini janmasahita jIvanikA nirUpaNa kiyA // 1*
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgeM pUche hai, tini saMsArI jIvanikai tIna janma kahe tathA aneka bhedanisahita navayoni kahe / tinikai zubha | 11 azubha karmakA udayakari nipajAye bahAra baMdhake phalake bhoganeke AdhAra zarIra kauna kauna hai ? aise pUche sUtra kahai *9999999999 sarvArtha nikA pAna // audArikavaikriyikAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi // 36 // vacayAkA artha- audArika vaikriyika AhAraka taijasa kArmaNa e pAMca zarIra karmaphala bhoganekai AdhAra haiM // viziSTanAmakarma kahiye zarIranAmA nAmakarma tAkai udayateM bhaye aise, zIryate kahiye galai ziDai jhaDai te zarIra haiM / zarIra Re nAmA nAmakarmakI prakRti audArikAdika haiM tinike udayateM audArikAdikakI pravRtti pAIye hai / tAte te pAMca nAma haiN| tahAM udAra nAma sthUlakA hai / baDA dIkhai tAkU udAra kahiye so udAraviryai bhayA hoya so athavA udAra hai prayojana | jAkA tAkU audArika kahiye / vahuri aNimAdika ATha guNa tinikA IzvarapaNAkA yogate eka aneka choTA baDA zarIra | anekaprakAra karaNAM so vikriyA kahiye / sohI hai prayojana jAkA tAkU vaikriyika kahiye / bahuri sUkSma padArthakA nirNayake arthi tathA asaMyamake dUra karanekI icchA kari pramatta guNasthAnavartI munikari raciye so AhAraka hai / vahuri tejakA kAraNa anya dehaLU dIptirUpa karaneko nimitta tathA tejake vipeM bhayA so taijasa hai / bahuri karmanikA kArya so kArmaNa hai / karmake kArya sarvahI zarIra hai paraMtu rUDhIke vazateM vizepapaNAMkari kArmaNahIkU karmakA kAryarUpa nirukti karI hai / ihAM kA koI pUcha, anya garIrakU kArmaNa nimitta hai bahuri kArmaNakU kahA nimitta hai ? tAkA samAdhAna, jo, kArmaNakU kArma nimitta hai / athavA jIvake pariNAma mithyAdarzanAdika nimitta haiM // 1 Agai jaise audArikakI iMdriyanikari upalabdhi hai yaha iMdriyanikari grahaNa hoya hai taiseM anyazarIrakA grahaNa kAheteM 12 na hoya hai ? aise pUcha sUtra kahe haiM // paraM paraM sUkSmam // 37 // yAkA artha- audArikateM agile agile zarIra sUkSma haiM // ihAM parazabdakA aneka artha hai / to bhI vivakSAteM vyavasthArthake vi gati hai / bahuri vIpsA kahiye doyavAra parazabda kahyA so audArika tau sthUla hai, yAteM sUkSma vaikriyika hai, yAne sUkSma AhAraka hai, yAta sUkSma kArmaNa hai, aiseM jAnaneke Arthi hai| 000 ka
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agai kahai haiM, kI, koI jAnaigA, jo, ye zarIra parai parai sUkSma hai, to pradeza kahiye paramANU bhI inivirSe thore / / 2 thore hoiMge / aisI AzaMkAkU dUri karanekai Arthi sUtra kahai haiM vaca sarvArthasi ddhi TIkA a 2 pAna // pradezato'saGkhyeyaguNaM prAk taijasAt // 38 // yAkA artha- taijasatai pahale pahale zarIra audArikateM lagAya AhArakatAIvi paramANu asaMkhyAta asaMkhyAta guNe kA haiM / pradeza nAma paramANUkA hai / bahuri saMkhyAsU atIta hoya te asaMkhyAta haiN| so jahAM asaMkhyAtakA guNAkAra hoya, tAkU asaMkhyeyaguNAM kahiye / so ihAM paramANUniteM asaMkhyAtaguNAM kahanA, avagAhanA na lenI / bahuri paraM paraM isa 139 zabdakI pahale sUtrateM anuvRtti leNI / bahuri kArmaNatAIke niSedhaka arthi prAk taijasAt aisA kahyA / tAtai aisA artha bhayA, jo, audArikake paramANUniteM tau asaMkhyAtaguNe paramANU vaikriyikavi bahuri vaikriyikateM asaMkhyAtaguNe AhArakavi hai / ihAM koI pUche, asaMkhyAtake bheda asaMkhyAta haiM tahAM guNAkAra kaisA asaMkhyAtakA lenAM ? tAkA samAdhAna, ihAM palyopamakA asaMkhyAtavA bhAgakA guNAkAra lenA // pheri koI pUche hai, jo, parai parai sUkSma kahe ara paramANU bahuta bahuta kahe so aiseM tau parai parai baDe cAhiye / tAkA uttara, jo baMdhanikA vizeSa aisAhI hai, jo khaici gADhA bAMdhai tau choTA / hoya jAya, DhIlA bAMdhai to baDA dIkhai jaise rUIkA piMDa to baDA dIkhai bojha thoDA / bahuri lohakA piMDa choTA dIkhai 1 | bojha bahuta aise jAnanAM // Agai, agile doya zarIra taijasa kArmaNa tinimeM paramANu inisamAna haiM, ki kacha vizeSa hai ? aise pUchai uttara kahai haiM // anantaguNe pare // 39 // yAkA artha-- agile doU taijasa kArmaNa zarIravirSe paramANu pahalete anaMtAnaMtaguNe haiM // ihAM pradezataH aisI tau / pahale sUtrateM anuvRtti leNI / tAteM AhArakateM taijasavirSe paramANu anaMtaguNe haiM / bahuri taijasate anaMtaguNe kArmaNavirSe haiN| ihAM guNAkAra abhavyarAziH anaMtaguNAM siddharAzike anaMtavai bhAga aisA anaMtakA hai // Agai, AzaMkA karai hai, jo, mUrtikadravyakA saMcaya hoteM jaisai bhAli bhItimaiM praveza karatA ruki jAya hai, taiseM zarIrasahita saMsArI jIva gamana karai taba mUrtika pudgalake skaMdhaniteM ruki jAtA hoyagA / tA kahiye, jo, nAMhI rukai hai / / / e doU zarIra aise haiM / tAkA sUtra kahai haiM
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ va.ca| nikA O 140 // apratighAte // 40 // yAkA artha--- taijasa kArmaNa e doU zarIra apratighAte kahiye rukanete rahita haiM // mUrtika kari rukanA tALU pratighAta kahiye / so jahAM nAMhI so apratighAta hai / so taijasa kArmaNa e doU apratighAta haiM / jAte e sUkSma pariNamanarUpa haiM / jaise lohakA piMDamaiM agni praveza karai taisaiM e vajrapaTalavi bhI praveza kara jAya rukai nAMhI / ihAM koI kahai, vaikriyika AhAraka bhI kAhUkari rukai nAMhI te bhI aise kyoM na kahai 1 tAkA samAdhAna, jo, ihAM sarvakSetravi nAhI rukanekI vivakSA hai| jaise taijasa kArmaNakA sarvalokavi apratighAta hai, taise vaikriyika AhArakakA nAhI hai| inikA gamana prasanADImAMhI hai| sivAya pratighAtahI hai // __ AgeM pUche hai, ki, ini doU zarIranikA etAhI vizepa hai ki kachu aura bhI hai ? aise pUche vizeSa hai, tAkA sUtra kahai haiM // anAdisambandhe ca // 41 // yAkA artha- e doU zarIra anAdita saMbaMdharUpa haiN| aura zarIra chuTi navIna baNai hai taiseM ye nAMhI haiM // ihAM ca zabda hai so vikalpa arthavipa hai jAte aisA artha bhayA, anAdisaMbaMdha bhI hai sAdi saMbaMdha bhI hai| tahA kAryakAraNakA anAdisaMtAnakI apekSA to anAdisaMbaMdharUpa hai / bahuri vizepakI apekSA sAdisaMbaMdha hai / so bIjavRkSakI jyoM jAnane / jaise audArika vaikriyika AhAraka jIvakai kadAcit hoya hai, taiseM taijasakArmaNa nAhI hai / ye nityasaMbaMdha| rUpa hai / saMsArake kSayaparyaMta saMbaMdha rahai hai / jinike matameM zarIra anAdisaMbaMdhahI hai tathA sAdisaMbaMdhahI hai aisA pakSa pAta hai tinikai anAdisaMbaMdha hai| tahAM aMta nAhI / taba mukta AtmAkA abhAvakA prasaMga bhayA / bahuri sAdisaMbaMdha hote | zarIra navIna bhaye / pahalI AtmA zuddha ThahayA; tava navIna zarIrakA dhAraNa kAhete bhayA ? aisai doSa Avai hai|| AgeM pUche hai, e taijasa kArmaNa zarIra koIka prANIkai hoya hai ki avizepa hai ? aise pUcha sUtra kahai haiM 999999900 / // sarvasya // 42 // yAkA artha- e doU zarIra sarva saMsArI jIvanikai ho haiM // ihAM sarva zabda niravazeSavAcI hai| samasta saMsArI - garIra haiN||
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasiddhi TIkA nikA AgeM, te audArikAdi 5 zarIra sarvasaMsArI jIvanikai avizeSakara hoya hai, tahAM sarva ekahI kAla hoya hai aisA prasaMga hote je garIra ekajIvakai ekakAla saMbhavai tinike dikhAvaneke arthi sUtra kahai haiM // tadAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturvyaH // 43 // yAkA artha- tini taijasa kArmaNa doUnikU Adikari eka jIvakai ekakAlavirSe doya bhI hoya, tIna bhI hoya, 12 cyAritAI hoya aiseM bhAjyarUpa karanAM / pAMca na hoya / yaha tat zabda hai so prakaraNa jinakA hai aise taijasa kArmaNake grahaNake arthi hai / te hai Adi jinike te tadAdi kahiye / bahuri bhAjya kahiye vikalparUpa vibhAgarUpa karane / te kahAM tAI ? cyArItAI karane / tAteM aisA artha bhayA, jo ekakAla ekajIvakai koIkai tau taijasa kArmaNa doyahI hoya, te to aMtarAlamai vigrahagatimeM jAnane / bahuri koI jIvakai audArika taijasa kArmaNa e tIna hoya, te. manuSyatiryaMcakai jAnane / bahuri koI jIvakai vaikriyika taijasa kArmaNa e tIna hoya, te devanArakInikai jAnane / bahuri koI jIvakai audArika AhAraka taijasa kArmaNa e cyAri hoya, te pramatta guNasthAnavartI munike jAnane / aisai bhAjyarUpa jAnane // __ AgeM, pheri tinahIvi vizeSakI pratipattikai Artha sUtra kahai haiM 141 ||nirupbhogmntym // 44 // yAkA artha--aMtakA kArmaNa zarIra upabhogarahita hai // aMtavirSe hoya tA* aMtya kahiye / so ihAM sUtrapAThamaiM aMtavirSe kArmaNa kahyA hai so aMtya hai / bahuri iMdriya dvArikari zabdAdikakA grahaNa so upabhoga hai / tisakA jAkai abhAva so nirupabhoga hai / so aisA kArmaNazarIra hai / jAteM vigrahagati aMtarAlavi iMdriyanikI kSayopazamarUpa labdhi hote bhI dravyeMdriyakI nivRttikA abhAva hai / tAte zabdAdikA upabhogakA tahAM abhAva hai / ihAM koI tarka karai hai, jo, taijasa bhI nirupabhoga hai, kArmaNahI nirupabhoga kaise kahyA ? tAkA samAdhAna, taijasazarIrakA ihAM upabhogake vicAravi adhikAra nAhI / jAte yAkU yoganimitta bhI nAMhI kahyA hai, aiseM jAnanAM // AgeM pUche hai, jo, tIna prakAra janma kahai tinivirSe e zarIra upajai hai, so tInahI janmavirSe avizeSakara upaje hai, ki kachu vizeSa hai ? tahAM kahe haiM, vizeSa hai, tAkA sUtra kahai haiM
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma TIkA kA 2 // garbhasammUrchanajamAdyam // 45 // yAkA artha- AdikA zarIra audArika so garbhata tathA saMmUrchana" upajai hai // sUtrapAThakI apekSA AdivirSe hoya so Adya kahiye, so audArika lenA / jo garbhateM upajai bahuri saMmuLunateM upajai so sarva audArika jaannaaN|| vacaAgeM, isakai lagatA kahyA jo vaikriyika, so kaisai janmavi upajai hai ? aise pUchai sUtra kahai haiM-- nikA pAna // aupapAdikaM vaikriyikam // 46 // 142 yAkA artha- baiMkriyika zarIra hai so upapAdajanmavi upajai hai / upapAdavirSe hoya so aupapAdika kahiye / so sarva vaikriyika jAnanAM // AgeM pUche hai, jo, vaikriyika aupapAdika hai tau upapAdavi na upajai tAkai kriyikapaNAkA abhAva AyA / aise kahateM uttarakA sUtra kahai haiM-- // labdhipratyayaM ca // 47 // yAkA artha- labdhite bhayA bhI vaikriyika kahiye hai // ihAM ca zabdakari vaikriyikasaMbaMdha karanAM / tapake vizepate RddhikI prApti hoya, tAkU landhi kahiye / aisI labdhi jAkU kAraNa hoya so labdhipratyaya kahiye / so vaikriyika labdhipratyaya bhI hoya hai aisA jAnanAM // Agai pUcha hai, ki labdhipratyaya vaikriyikahI hai ki aura bhI hai ? aisA pUcha sUtra kahai haiM // taijasamapi // 48 // yAkA artha- taijasazarIra bhI labdhipratyaya hoya hai // ihAM api zabdakari labdhipratyayakA saMbaMdha karanA so taijasa || bhI labdhipratyaya hoya hai aisA jAnanAM / ihAM vizepa jo, taijasake doya bheda kahe eka niHsaraNasvarUpa dUsarA aniHsaraNasvarUpa / tahAM niHsaraNasvarUpa doya prakAra, zubhataijasa azubhataijasa / so yahu to labdhipratyaya kahiye / vahari aniHsaraNasvarUpa hai so sarvasaMsArI jIvanikai pAIye / so labdhipratyayateM bhinna jAnanAM //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca sivi TIkA Age, vaikriyika pIche kahyA jo AhAraka zarIra, tAkA svarUpakA nirdhAra karanekai Arthi tathA svAmI kahanekai arthi sUtra kahai hai ||shubhN vizuddhamavyAghAti cAhArakaM pramattasa~yatasyaiva // 49 // yAkA artha- zubha hai vizuddha hai vyAghAtarahita hai aisA AhAraka zarIra pramattasaMyamI munikaihI hoya hai // ihAM zubha : parvArthaaisA nAma to AhArakakAyayoga zubhakarmahIkA kAraNa hai tAteM hai, | yAkai hote zubha prakRtihI baMdha hoya hai / ihAM kAraNa nikA BI vi kAryakA upacAra hai| jaise annakU prANa kahiye hai / bahuri vizuddha aisA nAma hai so puNyakarma udayahIte yaha pAna bha. hoya hai, tAtai vizuddha kahiye nirmala bahuri pApakarmakAra milyA nAhI aisA nirdoSakarma tAkA artha hai, tAteM vizuddha aisA ||143 kahiye hai / ihAM kAraNavirSe kAryakA upacAra hai / jaiseM kapAsake tAranikU kapAsahI kahiye / bahuri doU rItikAra isake vyAghAta kahiye jhakanAM so nAhI tAtai avyAdhAti kahiye / isa AhArakazarIrakari anya rukai nAMhI tathA anyakari yaha bhI rukai nAMhI / bahuri ca zabda hai so samuccayakai arthi hai / kadAkAla to labdhivizepakA sadbhAva janAvanekai arthi hai| kadAkAla sUkSma padArthakA nirNaya karAvane hoya hai| tahAM saMyamake rakSAkai arthi hai aisA prayojana pahale kahyA / tAkA samuccaya ca zabda karai hai| bahuri jisa kAla AhArakazarIra pravartanakA munike avasara hai tisa kAla muni pramAdasahita / hoya hai / tAtai pramattasaMyatahIkai yaha hoya hai aisA kahyA hai / ihAM kriyArUpa pravarte tAkU pramAda kahai hai / aisA mti|| kI jAnUM , jo, aviratakI jyoM pramAda hoya hai| evakArateM yaha niyama kiyA hai, jo, pramattasaMyamI sunikai hoya hai, anyakai 8 nAMhI hoya hai| aise mati jAnUM, jo pramattasaMyamI munikai AhArakahI hoya hai audArika nAhI hoya hai / audArika taura | hehI // aiseM caudaha sUtranikari pAMca zarIranikA nirUpaNa kiyA / | ihAM vizeSa- keI anyavAdI tau kArmaNa zarIra nAhI mAne haiM / kahai haiM, karma AtmAhIkA adRSTa nAmA guNa hai, tAkA zubhAzubha phala hai / so yaha mAnanAM ayukta hai / dravyAdRSTa tau paudgalika kArmaNa hai| tAkai nimittateM bhAvAdRSTa jIvakA guNa hai / bahuri keI anyamatI kahai haiM bhAvakarmahI krodhAdika AtmAkA bhAva hai, dravyakarma nAhI, so bhI ayukta hai| jIvakU baMdIkhAne jyoM parAdhIna karanevAlA pudgalaparyAyarUpa dravyakarma bhI hai / vahuri keI anyamatI svapnamAtra zarIrakaM kahe haiN| so bhI ayukta hai / jo svapnamAtrahI hoya to jaise svapnavi keI vastu dekhai, jAgai taba kachu dIkhai nAhI, taise yaha zarIra bhI na dIkhyA cAhiye / so aise hai nAMhI / bahuri koI anyamatI AtmAkai jJAnamAtra zarIra mAna hai, so bhI ayukta hai / pudgalamaya zarIra vinA zarIrakai ara AtmAkai bheda kaise jAnyA jAya ? / jJAna tau AtmAkA dharma hai,
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA / tisa svarUpate to judA hai nAMhI / aiseMhI koI zarIrakU aura prakAra bhI kahai hai / te ini pAMca zarIranimeM sarva aMta- / bhUta hoya haiM / anya kachu hai naahii| / AgeM pUche hai, jo aisai zarIranikauM dhArate saMsArI jIva, tinikai gatiprati tInUM vedahI hoya haiM, ki kachu vedanikA | niyama hai ? aise pUcha sUtra kahai haiM vacasiddhi TIkA // nArakasammUchino napuMsakAni // 50 // yAkA artha- nArakI jIva tathA saMmUrchana jIva ye napuMsakaliMgIhI hoya haiM // nArakI to Agai kahasI / je narakanivi upajai te nAraka haiM / bahuri saMmUrchana kahiye avayavanisahita zarIra jahA tahAM upajanAM so jinake hoya te saMmUrchana kahiye / bahuri cAritramohanAmA karmakI prakRti nokaSAya tAkA bheda je napuMsakaveda tAkA udaya bahuri azubhanAmA karmake udayateM strI bhI nAMhI purupa bhI nAMhI aisai napuMsaka hoya haiM te nAraka / bahuri saMmUrchana napuMsakahI hoya haiM / aisA niyama jAnanAM / tahAM strIpurupasaMbaMdhI manojJa zabda gaMdha rUpa rasa sparzake saMbaMdhake nimittate hoya / aisai tinike kyoM bhI sukhakI mAtrA nAMhI hai| AgeM pUche hai, jo aisA niyama hai to arthateM aisA AyA jo, kahe je nAraka saMmUrchana tiniteM avazeSa rahai, te tInUM vedasahita haiM, yAteM jahAM napuMsakaliMgakA atyaMtanipedha hai tAke pratipattikai arthi sUtra kahai haiM // // na devAH // 51 // yAkA artha- deva he te napuMsakaliMgI nAMhI hai // strIsaMbaMdhI tathA purupasaMbaMdhI jo utkRSTa sukha hai, zubhagati nAmA karmake udayateM bhayA aisA, so deva anubhava haiM bhogavai haiN| yAteM tinivi napuMsaka nAhI haiM / AgeM pUche hai, anya jIva rahe tinike kete veda haiM ? aise pUchai sUtra kahai haiM // zeSAstrivedAH // 52 // yAkA artha- nAraka saMmUrchana deva ini sivAya avazepa rahe je garbhaja tiryaMca tathA manuSya, te tInUM vedasahita haiM // tIna haiM veda jinikai te triveda kahiye / te veda kaisai ? strI purupa napuMsaka / ihAM pUcha hai, tini vedanikA artha kahA ? | tahA kahai haiM, jo vediye tAkU veda kahiye / tAkA liMga aisA artha hai / so doya prakAra hai dravyaliMga bhAvaliMga / tahAM *
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAna 11 dravyaliMga tau nAmakarmake udayateM bhaye aise yoni tathA mehana Adi AkArasahita hoya hai / vahuri bhAvaveda nokaSAya nAmA / / jo vedakarma tAke udayateM AtmAkA pariNAma hai| tahAM jAvi garbhadhAraNa hoya so to strI hai / bahuri jo apatya kahiye putrAdikaLU upajAvai so purupa hai / bahuri ini doU zaktiniteM rahita hoya so napuMsaka hai / bahuri inikI saMjJA hai so rUDhizabdarUpa hai / rUDhizabdakI vyutpatti kIjiye hai so tisa vyutpattimAtra prayojanakai arthihI hai / jaiseM gaU zabdakI sarvArtha vacasiddhi nikti kariye, jo cAlai tAkU gaU kahiye / so ihAM nirukti rUDhihIteM jAnanI / jAteM baiThA sovatA gaULU bhI gaUhI nikA TIkA kahiye / aisai maDhi jAnanI / jo aise na mAniye to garbhadhAraNakriyAhI* pradhAna mAniye to bAlastrI tathA vRddhastrI tIryacaNI manuSyaNI tathA devAMganA tathA kArmaNakAyayogavi aMtarAlamaiM tiSThatI strInikai garbhadhAraNa nAhI, taba strIpaNAkA nAma na tthhrai| 145 | tathA putrAdika upajAye vinAM inikA puruSapaNAkA nAma na Thaharai / tAtai ihAM nAmavirSe rUDhIhI pradhAna hai / aisai ye tIna veda zepa je garbhaja tinikai hoya haiM / inikI bhAva anubhavakI apekSA aisai kahai hai| strIkA to aMgArekI agni cimakyAhI karai taisai hai / bahuri puruSakA tRNakI agni jaise cimakai tau bahuta paraMtu alpakAlamaiM bujhi jAya taiseM hai / bahuri napuMsakakai ITanikA kajAvAkI agni jaise prajalyAhI karai, bujhe nAhI, taiseM hai // AgeM, jo e janma yoni zarIra liMgake saMbaMdhakAra sahita je devAdika prANI te vicitra puNyapApake vazIbhUta cyArI gativi zarIranikU dhArate saMte yathAkAla AyUkU pUrNakari anyazarIrakU dhArai haiM ki vinA Ayu pUrNa kiyA bhI anyazarIrakU dhAre haiM ? aise pUcha uttara kahai haiM // aupapAdikacaramottamadehAsaMkhyeyavarSAyuSo'napavAyuSaH // 53 // __yAkA artha- aupapAdika kahiye deva nArakI bahuri caramottamadeha kahiye carama zarIra jinakai uttama deha bahuri asaMkhyAtavarSakA jinikA Ayu aisai bhogabhUmiyAM e sarva anapavAyu kahiye pUrNa Ayukari marai haiM / inikA Ayu chidai nAhI // aupapAdika tau devanAraka pUrva kahe tehI / bahuri carama zabda hai so aMtakA vAcI hai| yAkA vizeSaNa uttama | kahiye utkRSTa hai / aisA carama uttama deha jinikai hoya te caramottamadeha kahiye / aiseM kahate jinakai tisahI janmate nirvANa honA hai aise caramazarIrI saMsArakA jinikai aMta bhayA aise tadbhavamokSagAmI haiM aisA artha bhayA // bahuri asaMkhyeya kahiye saMkhyA rahita upamApramANa je palyAdika tinikari jAnyA jAya aisai asaMkhyAta varSakA jinikA Ayu aisai uttarakuru Adi bhogabhUmivirSe upajai manuSyatithaMca aise e sarva anapavAyuSka haiN| viSa zastra Adika bAhyakAraNa tinike
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAyaza vazate ghaTijAya tAkauM apavartya kahiye / inikA Ayu bAthakAraNate ghaTai nAMhI aisA niyama hai / anyakA niyama naahii| ihAM caramadehakA uttama vizeSaNa hai so utkRSTapaNAke artha hai, anya artha nAhI hai| keI caramadehA aisAhI pATha paDhe haiN| ihAM vizeSa jo, caramazabdakA uttamavizeSaNa hai so utkRSTavAcI hai / tahAM tattvArthavArtikamaiM aiseM kahyA hai, jo cakra| vAdikA grahaNa hai / ihAM koI kahai, aMtakA cakravartI bramhadatta tathA aMtakA vAsudeva zrIkRSNa ityAdikakA Ayu apa-161... vartana huvA so ihAM avyApti bhaI / tAkA samAdhAna, jo, caramazabdakA uttama vizeSaNa hai / tAteM caramazarIrI tadbhavamokSa- nikA | gAmI hoya tinikA zarIrakA uttama vizeSaNa hai / tAtai doSa nAhI / i tarka, jo, kAla Aye vinAM tau maraNa hoya pAna nAMhI / tAkA samAdhAna, jaise AmakA phala pAlamaiM dIye zIghra pakai hai, taiseM kAraNake vazate Ayu bAMdhyA thA tAkI udIraNA 146 hoya pahalaihI maraNa hoya jAya hai, aise, jAnanAM / bahuri jaiseM catura vaidya vAyu Adi rogakA kAla Aye vinAhIvamana virecanAdike prayogakari zleSmAdikakA nirAkaraNa karai hai, taiseM ihAM bhI jAnanAM / aiseM na hoya tau vaidyakazAstra mithyA Thaharai // ihAM pheri kahai, jo, rogate duHkha hoya tAkA dUri karaneke arthi vaidyakakA prayoga hai / tAkU kahiye duHkha hoya tAkA bhI ilAja karai hai bahuri duHkha nAhI hoya tahAM akAlamaraNa na hone nimitta bhI prayoga karai hai // ___ihAM koI kahai, jo AyukA udIraNA rUpa kSaya hai nimitta jAkU aisA akAlamaraNakA ilAja kaise hoya ! tAkU kahiye asAtAvedaniyakA udayakAra AyA duHkhakA ilAja kaise hoya ? jaise asAtAvedanIyakA udaya tau aMtaraMga kAraNa vahuri vAdya vAtAdi vikAra hote tAkA pratipakSI aupadhAdikakA prayoga kIjiye taba duHkha miTi jAya hai / taiseMhI AyukarmakA udaya aMtaraMga kAraNa hote vAhya jIvitavyake kAraNa pathya AhArAdikakA viccheda hote AyukI udIraNA hoya / | maraNa hoya jAya aru pathya AhArAdikakI prApti hote udIraNA na hoya jIvitavya rahai hai taba akAlamaraNa na hoya hai aiseM jAnanAM / bahuri koI kahai Ayu hote bhI maraNa hoya to tahAM karmakA phala diyA vinAM nAza Thaharai hai| tAkU kahiye, asAtAvedaniyakA udaya hote bhI ilAjate miTai taba karma phalarahita kaisai na bhayA ? / pheri kahai, kaDI aupadhike grahaNakI | pIDAmAtra duHkha asAtAvedanIya phala de hai tAte vinAM phala nAhI / tAkU kahiye, aiseMhI Ayukarma bhI jIvanamAtra to phala diyAhI aphala kaisai Thahaya ? viziSTa phalakA denAM doUhI karmanikai samAna bhayA tAteM yaha siddhi bhaI, jo, koIkai apamRtyu bhI hoya hai, jetI pUrvabhavavi AyukarmakI sthiti vAMdhI thI tAkI bAhya vipa zastrAdikakai nimittateM sthiti ghaTijAya udIraNA hoya taba maraNa hoya jAya / ihAM aisA bhI dRSTAMta hai, jaise jala Adikate olA vastra cauDAkAra tApameM sukAvai taba zIghra sUkai taiseM bhI jAnanAM // aiseM dUsarA adhyAya samApta kiyA //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvAryasinchi .TI kA dohA- isa dUje adhyAyamaiM / jIvatattvakA rUpa // ___ varNana hai bahubhedateM / jAnUM bhavya anUpa // 1 // savaiyA- jIvake svatattva bhAva lakSaNa dRgbodha dhAva bhavI siddha Adi bheda kahe vistAra / iMdriyanikA doya rUpa viSayakA apAra rUpa gatibheda bhinna bhinna gaho itavArasUM // janmayoni nAnAbhAMti bhavameM anekajAti dehake vidhAna jIva lahai ju vikAratUM / vedakA niyama Ayu ghaTai badhai tAkI rIti duje adhikAra bhASI munIzA vicArasUM // 2 // aise tattvArthakA hai adhigama jAmeM aisA jo dazAdhyAyarUpa mokSazAstra tAkai virSe dvitIya adhyAya saMpUrNa bhayA / vacanikA pAna 147 iti zrI paramapUjya dharmasAmrAjyanAyaka yogIMdracUDAmaNi, siddhAtapAraMgata, cAritracakravati zrI 108 AcArya zrIzAMtisAgarajI mahArAjake Adezase jJAnadAnake lie zrI. pa. pU. cA. ca. A. zrI 108 zAMtisAgara digaMbara jaina jIrNoddhAraka saMsthAkI orase chapI huI zrI tatvArthasUtrakI zrImatpUjyapAdAcArya viracita sarvArthasiddhIkI paMDita jayacaMdajIkRtA TIkA vacanikAvirSe dvitIya adhyAya saMpUrNa bhayA // 2 // graMtha prakAzana samiti; phalaTaNa vIra saM. 2481
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca paramapUjya cAritracakravartI AcAryavarya zrI 108 zAMtisAgara mahArAjake Adezase zrI digaMbara jaina jinavANI jIrNoddhAraka sasthAkI taraphase jJAnadAnake liye chapI huI || - zrIvItarAgAya namaH sAryasidi|| vIra saMvat 2481 ] // OM namaH siddhebhyaH // [ pratha prakAzana samiti, phalaTaNa || nikA atha tattvArthasUtrakI sarvArthasidhdiTIkA vacanikA paMDita jayacaMdajI kRtA dohA- adho madhya UradhaM sakala / jIvanivAsa nivAri // __kahe bhavya upakArakU / namU tAhi tana TAri // 1 // TIkA pAna 148 aiseM maMgala athi namaskAra kari tIsare adhyAyakI vacanikA likhiye haiN| tahA sarvArthasiddhi nAmA ttiikaavipaiN| prAraMbha hai jo ' bhavapratyayo'vadhidevanArakANAM' ityAdi sUtravi nArakajIva khe| tahAM ziSya pUcha hai, te nArakI kauna haiM ? / / tinike pratipAdanake arthi prathama to tinikA AdhArakA nirdeza karai haiM / te kahAM vasaiM haiM, tini pRthvInikA nAma kahai haiM, tAkA suutr||rtnshrkraavaalukaapkdhuumtmomhaatmHprbhaabhuumyo ghanAmbuvAtAkAzapratiSThAH saptAdho'dhaH // 1 // yAkA artha- ratnaprabhA zarkarAprabhA vAlukAprabhA paMkaprabhA dhUmaprabhA tamaHprabhA mahAtamaHprabhA e sAta adholokvi| nIcainIcai tIna vAtavalaya aura AkAzakai AdhAra pRthvI hai // ihAM ratnAdizabdanikA dvaMdvasamAsakari vRtti hai tinikai prabhAzabda nyArA joDanAM / bahuri sAhacaryate taisAhI nAma hai / tAtai ratnaprabhA zarkarAprabhA vAlukAprabhA paMkaprabhA dhUmaprabhA tamaHprabhA mahAtamaHprabhA esai nAma siddha bhaye haiM / tahAM bhUmikA grahaNa tau AdhArake janAvaneke arthi hai| svargake paTalanike jude jude vimAna haiM tahAM bhUmikA Azraya nAhI, taiseM ihAM nAMhI hai| nArakInikai AvAsa bhUmike Azraya haiN|
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ H sAthasidi TIkA bahari tini bhUminike AlaMbanake nirNayakai Artha ghanAMvuvAtAdi zabdakA grahaNa hai / ghana aMbu vAta AkAza e haiN| pratiSThA kahiye AdhAra jinikA te aise hai| e bhUmi tau ghanodadhi vAtavalayakai AdhAra hai| bahuri ghanodadhi vAtavalaya dhanavAtalayakai AdhAra hai / bari ghanavAtavalaya tanuvAtavalayakai AdhAra hai / tanuvAtavalayakai AkazakA AdhAra hai bahuri / AkAza ApahIkai AdhAra hai / AkAza sarvate bar3A hai, so anya AdhArakI kalpanA nAhI / e tInahI vAtavalaya vIsa vacavIsa hajAra yojana nyAre nyAre moTe hai| sapta zabdakA grahaNa anyasaMkhyAke nirAkaraNakai arthi hai, sAtahI hai, ATha MnikA nAhI nava nAhI / bahuri adho'dho zabda hai so tiryak phailI bAta tathA Urdhvakai nipedhakai Arthi hai // ihAM vizeSa jo, ratnaprabhAbhUmi hai so citra vajra vaiDUrya lohita hota hemasAra galva gomedha pravAla jyoti rasAMjana mUla kAkasphaTika caMdanavarvaka bakula zilAmaya e solaha prakArake ratnanikI prabhA sahacarita hai / tAte yAkA ratnaprabhA nAma kahai hai| so eka lAkha assI hajAra yojanakI moTI hai / tAmaiM tIna bhAga hai / upari tau kharabhAga hai, so tau solA hajAra yojanakA hai / so tau citra Adi ratna kahe tinikari racita hai / tAkai nIce paMkabhAga hai so caurAsI hajAra yojanakA moTA hai tAkai nacai abbahula bhAga hai so asssI hajAra yojanakA moTA hai / tahAM pahale kharabhAgavi hajAra yojana uparike tathA hajAra yojana nIcaike choDi bIcake caudaha hajAra yojanavirSe kinnara kiMpurupa mahArega gaMdharva | yakSa bhUta pizAca e sAta jAtike tau vyaMtara bahuri nAga vidyuta suparNa agni vAta stanita udadhi dvapi dikkumAra e nava jAtike bhavanavAsInike AvAsa haiM / paMkabhAgavirSe rAkSasa vyaMtara aru asurakumAra bhavanavAsInike nivAsa hai| bahAra abbahula bhAgavi naraka haiM / bahuri dUsarI zarkarAprabhA bhUmikI moTAI battIsa hajAra yojanakI hai| tIsarI vAlukAprabhA / mikI moTAI aTThAIsa hajAra yojanakI hai / bahuri cauthI paMkaprabhA bhUmikI moTAI coIsa hajAra yojanakI hai| bahuri / pAMcavIM dhUmaprabhA bhUmikI moTAI vIsa hajAra yojanakI hai| bahuri chaThI tamaHprabhA bhUmikI moTAI solA hajAra yojanakI hai | bahuri sAtaI mahAtamaHprabhA bhUmikI moTAI ATha hajAra yojanakI hai / bahuri tini bhUminikA aMtara asaMkhyAta koDi yojanakA judA judA hai / tathA tiyaka bhI etAhI hai // bhAvArtha- eka eka rAjUkA atarAla hai / aru saptamI pRthvIkai nIcai tau sAta rAjU tiryaka hai| pahalI pRthivI madhyaloka Upari eka rAjU tiryak hai // ihAM anyamatI kahai haiM, pRthvI kAchivAkai AdhAra hai, tathA barAhakai daMtanipari hai, so yaha kahanAM pramANasiddha nAhI / jAte kAchivA varAhakA bhI anya AdhAra kalpanekA prasaMga hai / tathA keI kahai haiM, pRthvIkA gola to bhramatA rahai hai / aru jyotizcakra sthira hai / so yaha bhI kahanA savAdha hai / bahuri keI kahai
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthivI nIce calIhI jAya hai, avasthita nAhI / so bhI kahanA bana nAhI / ityAdi aneka kalpanA karai haiM, so asatya hai / ihA koI pUchai, tumane kahyA tAkI pramANatA kAhete karai ? tAkU kahiye, hamArA kahanAM sarvajJake AgamakI paraMparAte nirvAdha hai, tahAM syAdvAdanyAyakari yuktite bhI siddha hai| yAkI caracA zlokavArtikameM vizepa karI hai| tahAMteM jAnanI // sarvArtha-12 o Agai pUche hai, ki e bhUmi haiM tinimeM nArakInike sarvatra AvAsa haiM, ki kahUM kahUM hai ? aise pUcha tAke nirdhArakai sidi arthi sUtra kahai haiM va ca bIkA a 00000 3 150 // tAsu triMzatpaJcaviMzatipaJcadazadazatripaJconaikanarakazatasahasrANi paJca caiva yathAkramam // 2 // yAkA artha- tini bhUminivipai anukramate tIsa lAkha pacIsa lAkha paMdarA lAkha daza lAkha tIna lAkha pAMca ghATi eka lAkha aru pAca ete naraka kahiye vilA haiM / te ratnaprabhAdika bhUmi tinivirSe isa saMkhyAkari naraka kahiye bilA giNiye / tahAM ratnaprabhAvi tIsa lAkha hai / garkagaprabhAvi4 pacIsa lAkha haiM / vAlukAprabhAvi paMdaga lAkha hai / paMkaprabhAvipeM dasa lAkha haiN| dhUmaprabhAvipa tIna lAkha hai / tamaHprabhAvi pAMca ghATi eka lAkha haiM / mahAtamaHprabhAvi pAMcahI haiM // bari ratnaprabhAvi teraha pragtAra haiM tinikaM pAyaDA kahiye haiN| vahari Agai doya doya ghATi hai / tahA dUsara gyArA, tIsarai nava, cauthai sAta, pAMcave pAMca, chaiTa tIna, sAtavai eka aimai prastAra jAnane / bahuri ini bhUminikA anya vizepa lokaniyogazAstrata jAnanA // ihA kacha vizeSa likhiye haiM / tahAM ratnaprabhAvi anbaddalabhAgavi Upari nIce hajAra hajAra yojana choDi vIcimeM vilA hai / te iMdraka, zreNIvaMdha, prakIrNaka aise tIna prakAra haiM / tahAM teraha prastAra hai| tahA terahahI vIci vIci iMdraka haiN| tinike nAma sImaMtaka, sIra, pagamka, bhrAta, ur3AMta, saMbhrAMta, asaMbhrAMta, vibhrAta, tapta, vanta, vyutkrAMta, avakrAMta, vikrAMta aise nAma haiM / bahuri zarkagaprabhAvi gyAraha prastAra haiM / tinimeM gyArahahI bIcivIci iMdraka hai / tinike nAma stanaka, saMstanaka, vanaka, ghATa, saMghATa, jivha, unnivhika, Alola, loluka, stana, Aloluka aiseM / bahuri vAlukAprabhAvi nava prastAra haiM / tinimeM nava iMdraka tinikai nAma tapta, vasta; tapana, AtApana, AdidAya, prajvalita, saMjvalita, ujvalita, saMprajvalita aisa / bahuri paMkaprabhAvi4 sAta prastAra haiN| tinimeM sAta iMdraka tinike nAma Ara, mAra, tAra, varcasa, vaimanaska, khATa, AkhATa aise / bahuri dhUmaprabhAvi pAMca prastAra haiM tahAM pAca iMdraka haiM / tinike nAma tama, abhra, jhapa, aMta,tamisra aisai / bahuri tamaHprabhAvi tIna prastAra haiM / tAvipa tIna iMdraka hai / tinike nAma hima, vardala, lallaka aisai / bahuri mahAtamaHprabhA-2
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ +Dow sarvArtha nikA TIkA vipaiM eka prastAra hai / tAmaiM apratiSThAna nAmA eka iMdraka hai / tahAM iMdrakanikai cAyoM dizAmeM cyAri zreNI haiN| cAryoM dizAsaMbaMdhI zreNIbaMdha bilA tau guNacAsa guNacAsa haiM / bahuri vidizAsaMbaMdhI aThatAlIsa aThatAlIsa haiN| pIche sAtaI pRthivIkA prastAratAI eka eka ghaTatA gayA so zreNIbaMdha tau eka eka raha gayA / vidizAmeM rahAhI nAhI / aiseM inikI saMkhyA pUrva kahI so nyArI nyArI pRthvIsaMbaMdhI jAni lenI / tahAM saptama pRthivIke zreNIbaMdha cyAri rahe / tinikA vacanAma pUrvadizAviSa kAla, dakSiNadizAvirSe mahAkAla, pazcimadizAvirSe raurava, uttaradizAvirSe mahAraurava aise haiN| bahuri sarva siddhi bilA caurAsI lAkha haiM / tahAM iMdraka tau guNacAsa haiN| zreNIbaMdha nava hajAra chahasai cyAri haiM / bahuri prakIrNaka tiyAsI / bha.3 lAkha nivai hajAra tInasau saiMtAlIsa haiM / tinimeM sarvahI bhUmImaiM pAMcavai bhAga bilA to saMkhyAta hajAra saMkhyAta hajAra yojananikai vistAra haiN| bahuri avazeSa cyAri bhAga bilA asaMkhyAta lAkha asaMkhyAta lAkha yojanakai vistAra haiN...| ina sarvahI bilAnike nAma azubhahI azubha jAnaneM // ____ AgeM, tini bhUminivirSe nAraka jIvanikai anyavizeSa kahA hai ? aise pUcha sUtra kahai haiM // nArakA nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyAH // 3 // yAkA artha- ini bhUminivi4 nArakajIva haiM te sadA azubhatara haiM lezyA pariNAma deha vedanA vikriyA jinikai aise haiM // lezyAdikakA artha to pahalai kahyA, sohI jAnanAM / azubhatara aisA vizeSaNa tinikA adhikapaNAMkai arthi hai / so tiryacanikai jaisai azubhalezyAdika haiM tiniteM adhike nArakInikai jAnane / athavA uparike nArakInikai jaisai haiM, tinite / adhike adhike nIce nIce jAnane / bahuri nitya zabda hai so duHkhamaiM duHkha calyAhI jAya aisai arthameM hai / tahAM pahalI 1 dUsarI pRthivIke jIvanikai tau kApotalezyA hai / bahuri tIsarI pRthivIvAlenikai uparikai tau kApota hai nIcalekai nIla lezyA hai| caturthIvAlekai nIlahI hai| paMcamIvAlekai uparikai tau nIla hai / nIcalekai kRSNa hai| chaThIvAlekai kRSNa hai|| sAtamIvAlekai paramakRSNa hai aise dravyalezyA tau AyuparyaMta ekasI hai / bahuri bhAvalezyA aMtarmuhUrtameM palaTavo karai hai| bahuri pariNAma sparza rasa gaMdha varNa zabda haiM / te kSetrakA vizepake nimittake vazate atiduHkhake kAraNa azubhatara hai| bahuri jinikA deha azubhanAmakarmake udayateM atyaMta azubhatara hai, bahuri AkRti huMDakasaMsthAnarUpa hai tinikI uMcAI prathamapRthivIvipaiM to sAta dhanuSa tIna hAta chaha aMgulapramANa hai / bahuri nIce nIcai dUNA dUNA jAnanAM / bahuri nArakIjIvanikai abhyaMtara to asAtAvedanIyakA udaya hoteM bahuri bAhya anAdikA zItoSNarUpa pRthivIkA svabhAvakari upajI tIvravedanA hai|
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ uvayaM se di DI kA 5.3 tahAM pahalI dUsarI tIsarI cauthI pRthivIviSai tau bilA uSNahI hai / bahuri paMcamIviSai Upari to uSNavedanArUpa doya lAkhe bilA hai / nIce eka lAkha bilA zItavedanArUpa haiM / bahuri chaThI sAtamIvirvai zItavedanA hI hai / bahuri te nArakI vikriyA karai, te Apa tau jANeM maiM zubhahI karUMgA paraMtu azubhavikriyArUpahI pariNamai / bahuri Apa to jANai mai sukhakA kAraNa upajAUM hUM / paraMtu tahAM duHkhake kAraNahI upajai / aiseM e bhAva nIce nIce azubharte azubha adhike adhike jAnane // Arge pUche hai, ini nArakI jIvanikai duHkha hai, so zItauSNajanitahI hai, ki anya anya prakAra bhI hai ! aiseM pUchai sUtra kaheM haiM // parasparodIritaduHkhAH // 4 // yAkA artha -- nArakajIva paraspara ApasamaiM upajAyA hai duHkha jyoM aise haiM // ihAM pUche hai, ki paraspara upajAyA duHkha kaise hai ? tahAM kahiye hai, nArakInikai bhavapratyayanAmA avadhi ho haiM tAkUM mizrayA va ke udayarte vibhaMga bhI kahiye / isa duHkhake kAraNanikUM dUrihIteM jANeM | bahuri nikaTarte paraspara dekhane kopa prajvalai hai / bahuri pUrvabhavakA jAtismaraNa hoya, tAtaiM tIvravaira yAdi Avai hai / jaiseM zvAnake aru syAlakai paraspara vairakA saMbaMdha hai, taiseM apane parake paraspara bAtavirSe pravarte haiM / bahuri ApahI vikriyAkari taravAri kuhADI karasI bhiMDa mAla zakti tomara sela lohake ghana ityAdika zastrAnekari bahuri apane hAtha paga dAMtanikari chedanAM bhedanAM cholanAM kATanAM ityAdika kriyAkari paraspara atitIvra duHkha upajAve haiM // AgeM, kahA etAvat hI duHkhakI utpattIke kAraNa tathA prakAra haiM ki aura bhI kachu hai ! aiseM pUchai sUtra kahai haiM- // sakliSTAsurodIritaduHkhAzca prAkcaturthyAH // 5 // yAkA artha- klezapariNAmasahita je asurakumArake deva te upajAvai hai duHkha jinikUM aise nArakI jIva tIsare narakaparyaMta haiM // devagati nAmakarmakA bheda jo asuratvasaMvartana tAkai udayateM parakUM duHkha devai te asura kahiye / pUrvajanmaviSai ini devaninaiM aisAhI atitIvra saMkleza pariNAmakari pApakarma upAya hai / tAke udayateM niraMtara saMklezasahita asura ho haiM / tinime~ keI aMba aMbarIpa Adi jAtike asura hai, te nArakInikUM duHkha upajAvai haiM / sarvahI asura duHkha nAMhI upajAvai haiM / bahuri ini asuranikA gamanakI maryAdA dikhAvanekUM " prAk caturthyAH " aisA vacana haiN| UparakI va ca nikA pAna 152
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca 00000000 16 tIna pRthivIvi asura bAdhA karai haiM / Agai cauthI pAMcaI chaThI sAtaIvirSe inikA gamana nAhI / ihAM koI pUche, e || / deva ini nArakIniLU duHkha de haiM, so inikA kahA prayojana hai ? / tahAM kahiye, jo, e deva aisaihI pApakarmameM lIna haiM / 21 jaise ihAM koI mIDe ase kUkaDe tItara malla iniLU laDAya kalaha dekhi harSa mAnai haiM; taiseM nArakInikI kalaha duHkha dekhi 2 ati harpa mAna haiM / e yadyapi deva bhaye haiM tathApi nidAnAdikAra ajJAnatapake phalate iniLU parakA duHkha Adi azuSED bhahI harpakA kAraNa ho hai / bahari ca zabda hai so pahale sUtra meM kahyA jo duHkha, tAkai samuccayakai arthi hai| tIna tapAyA sarvArtha ki gAlyA jo loha tAmra tAkau pAyavAkAra, bahuri tapAyA lohakA staMbhate cepanAM, bahuri kUTazAlmalI kahiye sUlI tApari caDhAya utAraNA, bahuri lohake ghanakA ghAta karanA, kuhADI churAva solAte kATaNAM cholaNAM, bahuri kSArA pANI tathA tape 153 telate sIMcanAM, bahuri lohake kaDAhamaiM pacAvanAM, bhAMDameM bhUdanAM, bahuri bhobhalImeM bhulasanAM, bahuri vaitaraNI nadImeM DubovanAM, 1 ghANImeM pIlanA ityAdikanikari nArakInikU duHkha upajAvai haiM / aiseM chedanabhedanAdikari zarIra khaMDa khaMDa hoya jAya hai| to bhI Ayu pUrNa hUvA vinA maraNa nAMhI hoya hai / jAteM nArakInikA Ayu anapavartya kahyA hai, so chidai nAMho // AgeM pUche hai, "jo ini nArakInikI Ayu chidai nAMhI so AyukA parimANa ketA hai so kahI" aise pUcha sUtra kahai haiM // teSvekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamA sattvAnAM parA sthitiH // 6 // yAkA artha- narakake jIvanikI AyU utkRSTa pahalI pRthivImeM tau eka sAgarakI, dUsarImeM tIna sAgara, tIsarImeM sAta sAgara, cauthImeM daza sAgara, pAMcamImai satarA sAgara' chaThImaiM vAIsa sAgara, sAtamImeM tetIsa sAgara aise haiM // ihAM yathAkrama zabdakI tau UparItaiM anuvRtti hai / tini bhUminivi anukramakAra yathAsaMkhya sthiti lagAvaNI / tahAM ratnaprabhAvipaiM to utkRSTa sthiti eka sAgarakI hai / zarkarAprabhAvirSe tIna sAgarakI hai / vAlukAprabhAvi sAta sAgarakI hai| paMkaprabhAvi daza sAgarakI hai / dhUmaprabhAvi. satarA sAgarakI hai / tamaHprabhAvi4 bAIsa sAgarakI hai / mahAtamaHprabhAvi tetIsa sAgarakI hai| aisI utkRSTa sthiti hai| tini bhUminivi nArakI jIvanikI Ayu hai, bhUmIkI sthiti yahu nAMhI hai // AgeM kahai haiM, sAtabhUmirUpa vistArakU dharai adholoka tau kahyA / aba tiryak loka kahyA cAhiye / so tiryak | loka aisA nAma kaisai haiM ? jAte svayaMbhUramaNa samudraparyata asaMkhyAta tiryakpracayarUpa avasthita dvIpa samudra haiM / tAteM tiryak loka nAma hai / ihAM pUche hai, te dvIpa samudra tiryak avasthita kauna kauna haiM ? aise pUcha sUtra kahai haiM
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha- dika tausI // jambUdvIpalavaNodAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH // 7 // yAkA artha- jambUdvIpa lavaNasamudra inikU Adi dekari bhale bhale jinake nAma aise dvIpa samudra haiM // jambUdvIpA- 10 dika tau dIpa bahuri lavaNodAdika samudra aise je lokamaiM bhale bhale nAma haiM te ini dvIpasamudranike haiN| tahAM jaMbUdvIpa tau siri dvIpa bahuri lavaNodadhisamudra, dhAtakIkhaMDadvIpa kAlodadhisamudra, puSkaravaradvIpa puSkaravarasamudra, vAruNIvaradvIpa vAruNIvara nikA TIkA , samudra, kSIravaradvIpa kSIravarasamudra, ghRtavaradvIpa ghRtavarasamudra, ikSuvaradvIpa ikSuvarasamudra, naMdIzvaravaradvIpa naMdIzvaravarasamudra, | aruNavaradvIpa aruNavarasamudra, aisai asaMkhyAta dvIpa samudra svayaMbhUramaNaparyaMta jAnane // 154 pAna . ihAM vizeSa jo, jaMbUdvIpakA nAma jaMbUvRkSa yAmaiM hai tAte yAkI anAditeM yaha saMjJA hai / so yaha jaMbUvRkSa kahA hai / so kahiye haiN| uttarakuru bhogabhUmivipeM pAMcasai yojanakI cauDI eka jagatI kahiye pRthivI hai / tAkU sthAnI bhI khiye| tAkI kyUM adhika tiguNI paridhi hai / so bAhyatai kete eka pradeza kramahAnirUpa choDi vIcimeM vArA yojana UMcI hai / pheri kyoM pradeza kramahAnirUpa choDi aMtameM doya kosa UMcI hai / tAkai caugirida suvarNamayI padmavara vedikA kahiye bhIti hai / tAkai bIcihI bIci nAnAratnamaya pITha hai / ATha yojanakA laMbA hai / cyArI yojanakA cauDA hai / cyArIhI yojanakA UMcA hai / tAkai caugiridA bAraha vedinikara vaiDyA hai / tini vedinike cAyauM tarapha cyArI toraNa haiM / te zveta haiM / suvarNake tUyanikari sahita haiM / tA pIThake Upari pheri upapITha hai so eka yojanakA laMbA cauDA hai, doya kosa UMcA hai / tAkai vIci jaMbUvRkSa hai / sudarzana hai nAma jAkA skaMdha doya yojana UMcA hai / chaha chaha yojana UMcA DAhalA hai / bIci chaha yojana cauDA maMDala hai| ATha yojana laMvA hai / tAkai | caugirida isa vRkSate Adhe pramANa liye ekaso ATha choTe jaMvUvRkSa haiM / tinikAra vaiDyA hai / devadevAMganAkari sevanIka hai| yaha varNana tattvArthavArtikateM likhyA haiM / ara trilokasAravi yAkA varNana vizepakAra hai / tathA kachu vivakSAkA bhI vizepa hai| so tahAMteM jAnanA / aiseM vRkSake yogate jaMbUdvIpa nAma hai| yaha vRkSa pRthivIkAya hai, vanaspatikAya nAMhIM hai| bahuri lavaNarasasArikhA jalake yogate lavaNoda jAnanAM // ___ AgeM ini dvIpa samudranikA viSkaMbha kahiye cauDAI tathA sanniveza kahiye avasthAnavizepa saMsthAna kahiye AkAra | inike vizepanikI pratipattikai arthi sUtra kahai hai
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha hIkA ma. 155 // dviiirvaSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH // 8 // yAkA artha- jaMbUdvIpate lagAya sarvadvIpa samudra dUNe dUNe vistAra haiN| bahuri yaha pahale pahale Upari parikSepI kahiye veDhe haiM / valaya kahiye gola kaDAkI AkRti haiM / dviddhi aisA vIpsA kahiye vAraMvAra vRttike kahanevi vacana hai / vacasiddhi / so cauDAIke duNApaNAM kahaneke artha hai / Adi jo jaMbUdvIpakA vistAra hai tAteM dUNA lavaNasamudrakA hai / tAteM dUNA pani kA / dUsarA dhAtakIkhaMDadvIpa hai / tAteM dUNA dUsarA kAlodadhisamudra hai / aiseM jAnanAM / bahuri pahale pahale Upari parikSepi / pAna / kahiye vaiDyA hai, grAma nagarAdikI jyoM avasthAna mati jANuM / bahuri valayAkRti kahiye gola kaDAkI jyoM AkAra haiM, caukuMNAM Adi AkAra nAMhI hai // HI AgeM pUche hai, jaMbUdvIpakA ThikANA AkAra cauDAIkA pramANa kahyA cAhiye / jAte agile dvIpa samudranikA vistArAdikakA jJAna jAkari hoya / aise pUcha sUtra kahai haiM tanmadhye merunAbhitto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH // 9 // yAkA artha- tini dvIpa samudranikai bIci jaMbUdvIpa hai so gola hai / tAkai bIci meruparvata nAbhikI jyoM hai / bahuri lAkha yojanakA cauDA hai // tinipUrvaka dvIpa samudranikai madhya jaMbUvRkSakari lakSita jaMbUnAmA dvIpa hai / so kaisA hai / meru tau jAkai nAbhikI jyoM hai / bahuri sUryake vimAnakI jyauM golAkAra hai / bahuri zatasahasra kahiye eka lAkha yojanakA viSkaMbha kahiye cauDA hai| bahuri uttarakuru bhogabhUmivi anAdinidhana pRthvIkAyarUpa akRtrima parivAravRkSanisahita jaMvU nAmA vRkSa hai / tAke nAmate yA dvIpakA bhI nAma jaMbUdvIpa hai // ____ Agai, tahAM jaMbUdvIpavi chaha kulAcalanikari bhedarUpa kiyA aimai sAta kSetra haiM, te kauna hai ? aise pUchai sUtra kahai haiM // bharatahaimavataharivideharamyakahairaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi // 10 // yAkA artha- tisa jaMbUdvIpavirSe bharata haimavata hari videha ramyaka hairaNyavata airAvata e sAtai kSetra haiM // ihAM bharatAdika saMjJA anAdikAlateM pravata hai / inikU kAhUkA nimitta nAhI / tahAM jaMbudvIpakI dakSiNadizAkA vibhAgavi himavAn kulAcala ama tIna tarapha lavaNasamudrakai bIci to bharatakSetra hai, so caDhAyA dhanuSyakai AkAra hai / bahuri yAke vijayAI
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha sidiza ri pAna parvatate tathA gaMgA siMdhU nadIta bheda hoya chaha khaMDa bhaye haiN| bahuri choTA himavAn kulAcalakI uttaradizAte aru mahAhimavAn kulAcalakI dakSiNadizAtai pUrvapazcimake lavaNa samudrakai bIci haimavatakSetra hai| bahuri niSadha kulAcalakI dakSiNadizAne ara mahAhimavAn kulAcalakI uttaradizA. bahuri pUrvapazcimake lavaNa samudrakai aMtarAlamaiM harikSetra hai / vahuri nipadhakulAcalakI uttaradizAne aru nIlakulAcalakI dakSiNadizAneM pUrvapazcimake lavaNasamudrakai bIci videhakSetra hai / bahuri nIlakulAcalake uttaradizArne aru rukmikulAcalake dakSiNadizAneM pUrvapazcimake samudrake vIci ramyaka kSetra hai| bahuri rukmikulAcalate uttaradizA. aru zikhariTI kA 11 kulAcalate dakSiNadizAne aru pUrvapazcimake lavaNasamudrake aMtarAlamaiM hairaNyavatakSetra hai / bahuri zikharikulAcalate uttaradizA. aru * 31 tInahI taraphA lavaNasamudrakai vIci airAvatakSetra hai / so yAke vijayArdhaparvata tathA raktA raktodA nadIkari bhede chaha khaMDa bhaye haiM / ___ AgeM pUche haiM, ki chaha kulAcala haiM aise kahyA, te kauna haiM tathA kaise vyavasthita hai ? aise pUcha sUtra kahai haiM // tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIlarukmizikhariNo vrssdhrprvtaaH||11|| ___yAkA artha- tinikSetranike vibhAga karanevAle pUrvapazcima laMbe aise himavAna mahAhimavAna niSadha nIla rukmI zikharI / e chaha kulAcala haiM / ini kSetranikA vibhAga karai tiniGa tadvibhAjana kahiye / bahuri pUrvapazcima doU dizAkI tarapha laMve pUrvapazcima dizAkI koTIte lavaNasamudrakU sparzanevAle himavat Adi anAdikAlateM pravartI hai saMjJA jinikI kSetranike vibhAgake kAraNa haiM, tAta varpadhara kahiye / aise kulAcala parvata chaha haiM / tahAM himavAn tau bharatakSetrakI aru haimavatakSetrakI sImAvi tiSThai hai / tAkU kSudrahimavAn bhI kahiye / so, sau yojanakA UMcA hai / bahuri haimavatakSetra aru harikSetrakA / vibhAga karanevAlA mahAhimavAn doyasau yojanakA UMcA hai / bahuri mahAvidehakSetrakI tau dakSiNadizA. aru harikSetrateM uttaradizA. nipadhanAmA kulAcala hai / so cyArisai yojana UMcA hai / bahuri uttaradizAvi bhI parvata apane apane kSetrake vibhAga karanevAle nIla rukmI zikharI e tIna haiM so pUrvokta cyArIsai doyasai ekaso yojana UMcA hai so jAnanAM // bahuri inikA mUla avagAha pRthivIvipeM UMcAIte cauthai bhAga jAnanAM // Agai tini kulAcalanikA varNakA vizeSakI pratipattIke Arthi sUtra kahai haiM-- // hemArjunatapanIyavaiDUryarajatahemamayAH // 12 // yAkA artha- ye kulAcala hema kahiye pItavarNa, arjuna kahiye zvetavarNa, tapanIya kahiye tApAsonA sArikhA raktavarNa hA
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0000 vaca nikA pAna / vaiDUrya kahiye nIlavarNa, rajata kahiye zveta, hema kahiye pIta aise varNamaya haiM // je e kahe himavat Adi kulAcala te / anukramate hemAdikamayI jAnane / tahAM hemamaya tau himavAn hai, so pIlA pATasArikhA varNa hai / bahuri arjunamaya mahAhimavAn hai, so zukla hai / bahuri tapanIyamaya niSadha hai so dupaharIke sUryake varNasArikhA hai / bahuri vaiDUryamaya nIla hai, || so morake kaMThasArikhA hai // bahuri rajatamaya rukmI hai, so zukla hai / bahuri hemamaya zikharI hai, so pIle pATasArikhA varNa hai| sarvArthasiddhi Agai inikA pheri bhI vizeSake arthi sUtra kahai haiM-- TI kA // maNivicitrapAzrvA upari mUle ca tulyavistArAH // 13 // 157 yAkA artha- ini kulAcalanike pasavADai tau maNinikari citrita haiM / bahuri mUlateM le UparitAMI samAna cauDe haiN| anekavarNa aru prabhAva kahiye mahimA ityAdi guNanikAra sahita je maNi tinikari vicitrita haiM pArzva kahiye pasavADe jinike aise haiM / bahuri AkAra jinikA mUlana lagAya madhya tathA UparitAI samAna hai, caurasa bhItikI jyoM barAbara hai| Agai tini kulAcalanike Upari hada haiM te kahiye haiM // padmamahApadmatigiMchakesarimahApuNDarIkapuNDarIkA hRdAsteSAmupari // 14 // yAkA artha-- tini himavat Adi kulAcalani Upari anukramateM padma mahApadma tigiMcha kesarI mahApuNDarIka puNDarIka | e hrada jAnane // Arge AdikA jo padmada tAkA AkAravizeSakI pratipattIkai arthi sUtra kahai haiM ||prthmo yojanasahasrAyAmastadarddhaviSkambho hRdaH // 15 // yAkA artha- padmada hai so pUrvapazcima dizAteM tau hajAra yojana laMbA hai| bahuri uttara dakSiNa dizAne pAMcasai yojanakA vistAra hai / bahuri vajramaya yAkA tala hai / bahuri aneka prakArake maNi tathA suvarNa tathA rajata tinikara vicitrita jAkA taTa hai // " AgeM yAkA avagAha kahiye UMDAI jAnanekai arthi. sUtra kahai haiM
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ * sarvArtha si1i01 vacanikA pAna A 158 // dshyojnaavgaahH|| 16 // yAkA artha-- padmahUdakI uMDAI daza yojana hai // Agai, tisa hRdavi kamala hai, tAkA sUtra kahai haiM // tanmadhye yojanaM puSkaram // 17 // yAkA artha- yA hradamaiM eka yojana pramANa kamala hai| tAmeM koza kozake laMbe to patra haiM / vahuri doya kozake cauDI vIcikI karNikA hai / bahuri jalake talate doya koza uMcA nAla hai / bahuri etAhI patranikI moTAI hai // ___ Arge anya idanikI laMbAI cauDAI tathA kamalakI laMbAI cauDAI janAvaneke arthi sUtra kahai haiM // tadviguNadviguNA hradAH puSkarANi ca // 18 // ___yAkA artha- pahale hudateM tathA kamalate dUNe dUNe laMbAI cauDAI rUpa agile agile hrada tathA kamala jAnanAM // tahAM padmahUdateM dUNA doyahajAra yojana laMvA hajAra yojana cauDA vIsa yojana UMDA mahApadmahuda jAnanAM / bahuri yAteM dUNA cyArihajAra yojana laMvA doyahajAra yojana cauDA cAlisa yojana UMDA tigiMchahUda jAnanA / yAhI bhAMti kamala cyAri yojana laMvA doya yojanakA cauDA Adi jAnanAM // ___ Age tini kamalanivi nivAsa karanevAlI devInike nAma Ayu parivAra pratipAdanekai artha sUtra kahai hai-- // tannivAsinyo devyaH zrIhIdhRtikIrtibuddhilakSmyaH palyopamasthitayaH sasAmAnikapariSatkAH // 19 // yAkA artha- tini kamalanikI karNikAke madhyadezake vi zaradake nirmala pUrNa caMdramAkI dyutike jItanahAre koza laMve ardha koza cauDe kachu ghATi kozake UMce mahala haiN| tinivi nivAsa karanevAlI devI haiM zrI hI dhRti kIrti buddhi lakSmI e haiM nAma jinike te vasai haiM / tinikI eka eka palyakI Ayu hai / bahuri sAmAnika jAtike deva bahuri pAripada
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAtike deva tinikari sahita vte haiM / tisa kamalake parivArakamala haiN| tinikai Upari mahala haiM / tinivi sAmAnika deva vasai haiM / tathA pAriSada deva vasai haiM // Arge jini nadInikari te kSetra bhede te nadI kahiye haiM sarvArtha siddhi TIkA A.3 nikA pAna 159 // gaGgAsindhUrohidrohitAsyAharidhdarikAntAsItAsItodAnArInarakAntAsuvarNarUpya ___ kUlAraktAraktodAH saritastanmadhyagAH // 20 // yAkA artha- tini kSetranike madhya gamana karai aisI caudaha nadI haiM / tinike nAma gaMgA siMdhU rohita rohitAsyA | harit harikAMtA sItA sItodA nArI narakAMtA suvarNakUlA rUpyakUlA raktA raktodA aisaiN| sarit kahaneteM tau vApI nAhI | hai / bahuri tanmadhya kahaneteM ita uta nAMhI gaI haiM // Arge, sarvanadInikA eka jAyagA prasaMgake niSedhakU dizAkA vizeSakI pratipattikai Arthi sUtra kahai haiM-- // dvayordvayoH pUrvAH pUrvagAH // 21 // yAkA artha- doya doya nadI eka eka kSetravirSe haiM / aiseM vAkyavizeSa joDanete sarvakA eka jAyagA prasaMgakA niSedha hai| bahuri pUrvAH pUrvagAH aise vacana" dizAkA vizeSakI prApti hai| tahAM je pAThamaiM doya doyamaiM pahalI kahI jo nadI, te pUrvadizAke samudra* gaI haiM / ihAM pahalI kahI sAta nadIta pUrvadizAkU gaI hoyagI aisA nAhI hai / jAteM doya doyamaisUM pahalI pahalI leNI aiseM jAnanAM // ____ AgeM, pahalI pahalI tau pUrvadizAkU gaI bahuri anya kisa dizAkU gaI ? tinikI dizAkA vibhAgakI pratipattikai arthi sUtra kahai haiM ||shessaastvprgaaH // 22 // yAkA artha- doya doyamaiM jo avazeSa rahI te nadI pazcimake samudrakU gamana karai haiM, aisI pratIti karanI // tahAM Mal pamahadake pUrvadvArateM nikasI jo gaMgAnadI so tau bharatakSetramaiM hoya pUrvasamudrakuM gaI / bahuri pazcimadvArateM nikasI siMdhU so
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca 1. bharatakSetramaiM hoya pazcimadizAke samudrakU gaI / bahuri uttaradvArateM nikasI rohitAsyA so haimavatakSetrameM hoya pazcimakai samu- 2 dramai gaI / bahuri mahApadmahadake dakSiNadvArateM nikasI rohit nAma nadI so haimavatakSetramaiM hoya pUrvadizAke samudramai gaI / bahuri mahApadmahadake uttaradvArateM nikasI harikAMtA nAma nadI so harikSetramaiM hoya pazcimake samudrakU gaI / bahuri tigiMcha sarvArtha hradake dakSiNadvArateM nikasI haritnadI so harikSetramaiM hoya pUrvadizAke samudrakaM gaI / bahuri tigiMcha hRdake uttaradvArateM nikasI sidi sItodA nadI so videhakSetrameM hoya pazcimasamudrakU gaI / bahuri kesarI hudake dakSiNadvArateM nikasI sItA nadI so videha- nikA TIkA kSetramaiM hoya pUrvake samudrakU gaI / bahuri kesarIhUdake uttara dvArateM nikasI narakAMtA nadI so ramyakakSetrameM hoya pazcimakai pAna 160 samudramai gaI / bahuri mahApuMDarIkahUdake dakSiNake dvArateM nikasI nArI nAmA nadI so ramyakakSetramaiM hoya pUrvake samudramai gaI / / vahuri mahApuMDarIkahUdake uttara dvArateM nikasI rUpyakUlA nAmA nadI so hairaNyavatakSetramaiM hoya pazcimake samudrakU gaI / bahuri puMDarIkadake dakSiNadvArateM nikasI jo suvarNakUlA nAmA nadI so hairaNyavata kSetramaiM hoya pUrvake samudra* gaI / vahuri puMDarIkaDUdake pUrvatoraNadvArateM nikasI jo raktA nAmA nadI so airAvatakSetramaiM hoya pUrvasamudramai gaI / bahuri mahApuMDarIkahUdake pazcima toraNadvArateM nikasI raktodA nAmA nadI so airAvata kSetrameM hoya pazcima samudra meM gaI // AgeM, ini nadInikI parivAranadInike pratipAdanakai Arthi sUtra kahai haiM-- // caturdazanadIsahasraparivRtA gaGgAsindhvAdayo nadyaH // 23 // yAkA artha-- ihAM gaMgA siMdhU AdikA grahaNa kona prayojana hai ? tahAM kahai haiM, pUrvokta nadInike grahaNakai arthi hai| ihAM aisI AzaMkA na karanI; jo, anaMtara sUtrameM nadInikA nAma haihI ihAM pheri na cAhiye / jAte vyAkaraNamaiM aisI / paribhApA hai, jo anaMtarakA vidhi hoya ke pratipedha hoya / tahAM kahiye anaMtara sUtrate pazcimakU gaI nadInikAhI grahaNa hoya hai / tAteM gaMgAsiMdhvAdikA grahaNa yukta hai / ihAM pUche hai ki, gaMgAdikAMhI grahaNa hoU / tALU kahiye, aise kahai pUrvakU gaI tinihIkA grahaNa Avai hai / tAtai sarvahI grahaNakai Artha gaMgAsiMdhvAdikA grahaNa kiyA hai / bahuri nadIkA grahaNa ra hai so dUNA dUNAkA saMbaMdhake artha hai / gaMgA caudAhajAra nadInikari parivArita hai| tesaihI siMdhU bhI caudAhajAra nadInikari parivArita hai| aise agalI agalI nadI kSetra kSetra prati videhatAI daNI dUNI jAnanI / tAteM parai Adhi Adhi ghaTatI jAnanI // AgeM, je kSetra kahyA tinikI cauDAI jAnanekai arthi sUtra kahai hai
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha-01 vaca bha.3 supamasupamA / supamA / suSamaduHpamA / duHSamasupamA / duHSamA / atiduHSamA aiseM / bahuri utsarpiNI bhI chaha prakAra hai| so pUrvoktaH ulaTA giNanAM / tahAM atiduHpamA / duHSamA / duHSamasupamA / suSamaduHpamA / supamA / supamasuSamA aise / / inikA kAlakA pramANa daza daza koDAkoDi sAgara jAnanAM / ini doUnikoM bhele kiye kalpakAla kahiye / tahAM supamasupamA cyAri koDAkoDi sAgarakA / tisa kAlakI Adivi manuSya uttarakuru bhogabhUmike manuSyanitulya hoya hai| tahAMteM anukramateM sidi ghaTateM ghaTate supamAkAla tIna koDAkoDi sAgarakA hoya hai / tisakI AdivirSe manuSya harikSetrake manuSyanisArikhe hoya nikA TIkA hai / tahAMta anukramate ghaThateM ghaTate supamaduHpamAkAla doya koDAkoDi sAgarakA hoya hai| tisakI Adivi manuSya haimavata- pAna kSetrake manuSyanikai samAna hoya hai| tahAMteM anukramateM ghaTateM ghaTate duHSamasupamAkAla biyAlIsa hajAra barasa ghATi eka I 162 koDAkoDi sAgarakA hoya hai / tisakI Adivi manuSya videhakSetrake manuSyanikai tulya hoya haiN| tahAMte anukramateM ghaTateMghaTate duHpamAkAla ikaIsa hajAra varSakA hoya hai / tahAMteM anukramateM ghaTate ghaTate atiduHpamAkAla ikaIsa hajAra varpakA hoya hai / aiseMhI utsarpiNI bhI ulaTA anukramarUpa jAnanAM // ___ AgeM pUche hai ki, anyabhUminikI kahA avasthA hai ? aise pUche sUtra kahai hai // tAbhyAmaparA bhUmayo'vasthitAH // 28 // yAkA artha-tini bharata airAvata kSetra sivAya rahe je kSetra te / avasthitAH / kahiye jaise haiM taisehI rahai hai // tahAM utsarpiNI avasarpiNI kAla nAMhI palaTai hai // ___ AgeM pUche hai, tahAMke manuSyanikI Ayu samAnahI hai ki kachu vizepa hai ? aise pUcha sUtra kahaiM haiM // ekadvitripalyopamasthitayo haimavatakahArivarSakadaivakuravakAH // 29 // yAkA artha- haimavataka kahiye haimavatakSetrake manuNya tinikI Ayu eka palyakI hai| isakU jaghanyabhogabhUmikA kSetra kahiye / bahuri harivarpake manuSyanikI Ayu doya palyakI hai| isakaM madhyamabhogabhUmikA kSetra kahiye / bahuri deva15 kurubhogabhUmikA manuSyanikI Ayu tIna palyakI hai| isakaM uttamabhogabhUmi khiye| tahAM pAMca merusaMbaMdhI pAMca haimvt|| kSetranivi4 supamaduHpamA sadA avasthita hai| tahAMke manuSyanikA Ayu eka palyakA aru kAya doya hajAra dhanuSyanikA hai / bahuri ekadinake aMtarateM AhAra karai haiM / bahuri nIlakamalasArikhA zarIrakA varNa hai / bahuri pAMca harikSetranivirSe
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca siddhi ma 3 163 3) supamA sadA avasthita hai / tahAke manuSyanikI Ayu doya palyakI hai / cyAri hajAra dhanuSyakA kAya hai / doya dinakai || aMtarate AhAra karai hai / bahuri zaMkhavarNadhavala zarIra hai / vahari pAMca devakurukSetranivi supamAsupamA sadA avasthita hai / tahAMke manuSyanikI Ayu tInapalyakI hai / chaha hajAra dhanupakI kAya hai / tIna dinake aMtararauM AhAra karai hai / | sarvArtha1 suvarNavarNa zarIra hai // __ AgeM uttaradizAnikevirSe kahA avasthA hai ? aiseM pU7 sUtra kahai hai / nikA TIkA pAna // tthottraaH|| 30 // yAkA artha- jaise dakSiNadizAkenivi kahe taisehI uttaradizAke jAnane / hairaNyavatakA tau haimavatakakenikai tulya hai|| ramyakake harivarpakenikai tulya hai / uttarakuravakakA devakuravakanikai samAna hai / aiseM jAnanA // AgeM videhakSetranikevi kahA sthiti hai ? aise pUche sUtra kahai haiM videheSu saGkhyeyakAlAH // 31 // yAkA artha- paMcamemasaMbaMdhI paMcavidehakSetranivi manupyakI Ayu saMkhyAtavarSakI hai / tahAM kAla supamaduHpamAkA aMtisArikhA sadA avasthita hai / kAya pAMcasai dhanupakA hai| nitya AhAra karai hai / utkRSTa Ayu ekakoDi pUrvakA hai| jaghanya Ayu aMtarmuhUrtakA hai| tahAM pUrvake parimANakI gAthAkA artha- satari lAkha koDI varpa vahari chapanahajAra koDi varSa eka pUrva hoya hai| ___Arge, kahyA jo bharatakSetrakA vistAra tALU anyaprakArakari kahai haiM - // bharatasya viSkambho jambUdvIpasya navatizatabhAgaH // 32 // yAkA artha- jaMbUdvIpakA vistAra lAkha yojanakA hai / tAkai ekaso nivai bhAga kariye tinimeM eka bhAga mAtra vistAra bharatakSetrakA hai / so pUrva kA pAMcasai chavIsa yojana chaha kalA parimANa ho hai // AgeM, kahyA thA, jo, jaMbUdvIpakU veDhikari vedI tiSTai hai, tAtai parai lavaNasamudra doya lAkha yojana vistArarUpa valayAkAra tiSThai hai, tAteM parai dhAtakIkhaMDa dvIpa cyAri lAkha yojana valayavistArarUpa hai / tahAM kSetra AdikakI saMkhyAkI vidhikA jJAnake arthi sUtra kahyA hai--
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ jambUdvIpavi jambUvRkSa hai tahAM puSkara dvIpavi puSkaravRkSa parivArasahita jAnanAM / tisahIkai nAmateM dvIpakA nAma prasiddha hai / ihAM puSkarArddha kahyA so mAnupottara nAma parvata yA dvIpakai madhya hai, tisakari vibhAga bhayA / tAtai tA parvatakai urai AdhA dvIpa hai / tAtai puSkarAr3a aisA nAma jAnanAM // sarvArtha AgeM, pUcha hai ki, jaMbUdvIpakai himavat AdikI saMkhyA doya bAra AvRttikari puSkarArddhamaiM kahI tAkA kahAM prayojana / MRI hai 1 samastahI puSkaradvIpavi kyoM na kahI ? aiseM pUche sUtra kahai haiM // prAGmAnuSottarAnmanuSyAH // 35 // yAkA artha- puSkaradvIpake vIcihI bIci valayavRttirUpa mAnuSottara nAma parvata hai / tAteM pahalai pahalaiMhI manuSya haiN| RI tAte vAhya nAhIM / tAteM bAharike puSkaradvIpameM kSetranikA vibhAga nAhI hai| tisa parvatate parai RddhidhArI tathA vidyAdhara bhI manuSya nAhI gamana karai haiM / bahuri jalacara jIva tathA vikalatraya trasa bhI nahI jAya haiN| tahAM upajai bhI nAhI hai / upapAda ara samuddhAtatai tau pradeza bAhari jAya hai / vinA upapAdasamuddhAta nAhI jAya hai| tAteM yAkI sArthaka saMjJA hai / aiseM jaMbUdvIpa Adi aDhAI dvIpa tathA lavaNoda kAloda e doya samudranivihI manuSya jAnanAM // AgeM kahai haiM, te manuSya doya prakAra haiM, tAkA sUtra-- // AryA mleMcchAzca // 36 // yAkA artha- guNanikari athavA guNavAn puruSanikari seIye te Arya kahiye / te doyaprakAra haiM / RddhiprApta anRddhiprApta / tahAM anRddhiprApta Arya pAMcaprakArake haiN| kSetra Arya, jAti Arya, karma Arya, cAritra Arya, darzana Arya aise| bahuri RddhiprApta Arya sAta prakArake haiM / buddhiRddhi, vikriyARddhi, tapaRddhi, balaRddhi, auSadhaRddhi, rasaRddhi, akSINaRddhi aise / tahAM anRddhiprAptameM kAzI kozalAdi AryadezanivirSe upajai te kSetra Arya haiM / bahuri ikSvAku jAti bhojakulAdivirSe upaje te jAtiArya haiM // bahuri karmaArya tIna prakAra haiM / tahAM sAvadyakarma Arya, alpasAvadyakarma Arya, asAvadyakarma Arya / tahAM sAvadyakarma Arya chaha prakArake haiM // tahAM asi dhanuSya Adi zastrake prayogakevirSe pravINa hoya, te asikarma Arya haiM / bahuri dravya AdikA Aya vyaya likhanevi pravINa hoya te maSikarma Arya haiN| bahuri hala kuli dAMtalA Adi zetIke upakaraNake vidhAna jAnai te kRSikarma Arya haiM / bahuri citrAma gaNita Adi bahattari kalA jAnai te
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ k- rAHARAM mmsmaranaameen Br , yAca dara kumAra munA A palaM mAtra haiM / baDAde gaMva, mAheru, padanAma banna, adabaha aMnA unya saMgraha karanevAle aMga kAra ko annapAdAsa mAya binTa ava hai| bahara amAyana bhAyaM nakalavirata pani hai 15 pAyara, dahA cAMntramA agama, nayA apane bAla ugAnA bharanA munAne vAtra maga abhiganAntra Aya haiN| bahAra cantrimA ayopazama hone gadyale upagane cAretrapAranAma freratinabhigamayAntrimA ___ gAya dAprakAraka hai / na nayagrahaNaka prANI apanAne jAnane / tahAM ne tajJa ahannanona Aga-266 5. AtApAtra mA zraddhAvAna hAya, na AmAlayapancAna RhiyaM / vari niyamAjhamAgake igana apamAtra adyApAya, pAna amAvAna 1 bAra nAyaMkara Adike pugaga Adika upagaMka nimittane andAvAn hoya. te upadena 4. Aya / yaha ninika bhAcAra damnaka zravaNamAtra adyAvAna hAya, na mutrasamyaktvavAn haiM / vahari bIjapainpa ma anasanamanane adAvAna dAya, na bAjarmacamAna hai / bahuri jIvAdipaTAyaMkA maMjhepa upadegate zraddhAvAn pana pakSapAta bAra aMgayubameM meM kahai. nau vimnAgmaya pramANanayATikana nimpaNa kiye je tattvArtha, tinike zramaH zrApAchAya, navinAmaci / bari bacana vimtAgavinAM munyA athake grahaNate zraddhAvAn hoya, te arthabanA rAmAMgaka jAnananaM zraddhAvAna hoya, te avagADhamaci haiM / bahuri paramAvadhi kevalajJAnadarzanate gImA pani mAnI AnmA umbala aDAnampa bhayA " tahAM paramAvagADhamaci kahiye aise ye daza trif A prA. Arya mAla prahAra kara nahAM ATa prakAra bhI kahe haiM / tahAM buddhimADIke aThAraha bheda haiN| tahAM T-1, vimAna, manapayaMgatAna nAna nA pahale kahai tehI jAnane / bahuri saMvAre kSetravi jaisai kAlAdike sahAyateM tIna lApA nIbiya anajAnAvaraNa vIyAtagayake kSayopazamake prakarpa hote ekavIjake grahaNate aneka Hari - finition vara jama koTArIke dhare nyAre nyAre pracura dhAnya vIjate vinAza na bhaye modi ApatI jANe artha nIja pracura nyAre nyAre buddhimai vaNe rahe jisa kAla cAhai tisa kAla kADhe ali are for the / padAnamArI nIna prakAra anuzrota, pratizrota doUrUpa / tahAM ekapadakA arthate suni Adiaat yA aMta yA madhyAvara sarvagraMthakA avadhAraNa karanAM, so padAnusArI hai| bahuri cakravatIkA kaTaka bAraha /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ sini nikA pAna 167 ma.3 yojana laMbA nava yojana vistAramaiM paDai hai / tAvipaiM gaja vAjI UMTa manuSyAdikakA akSara anakSararUpa zabda te ekakAla prApta bhaye tinikaM tapake balateM pAyA jo zrotra iMdriyakA bala, tAteM samastakA ekakAla zravaNa hoya tAkU saMbhinnazrotra kahiye / bahuri tapake vizepakari pragaTa bhayA jo asAdhAraNa rasanA iMdriya zrutajJAnAvaraNa vIryAtarAyakA kSayopazama aMgo pAMganAmA nAmakarmakA udaya jAkai aisA munikai rasanAkA viSaya jo nava yojana tAteM bAhyateM AyA jo bahuyojanateM rasakA marvArtha svAda tAkai jAnanekI sAmarthya so rasaneMdriya jJAnalabdhi hai| aiseMhI sparzana iMdriya tathA ghrANaiMdriya zrotraMdriya inike vipayakSetrateM bAhyateM AyA jo gaMdha sparza varNa zabda tAke jAnanekI sAmarthya ho hai / te pAMca e bhaye // bahuri mahArohiNI Adi vidyA tInavAra Aya kahai jo mAneM aMgikAra karau / kaisI hai te ? apane apane rUpakI sAmarthya pragaTa karanekA kathanavipai pravINa hai| bhAvArtha- aiseM kahai, jo, te kaho sohI karoM aisI vidyAdevatAnikari jinikA cAritra calai nAMhI aisai dazapUrvake dhArakanikai dazapUrvitva Rddhi ho hai| bahuri saMpUrNazrutakevalIkai hoya so caturdazapUrvitva hai| bahuri aMtarikSa bhauma aMga svara vyajana lakSaNa chinna svapna e ATha nimittajJAna haiN| te jinikai hoya tinikU aSTAMgamahAnimitta kahiye / tahAM caMdramA sUrya graha nakSatra jyotiSInikA udaya asta Adikari atIta anAgata phalakA kahanAM so aMtarikSa hai / bahuri pRthivIkI kaThiNatA chidramayatA sacikkaNatA rUkSatA Adi dezaniteM dizAvirSe sUta AdikA sthApanakari hAnivRddhi jaya parAjaya AdikA jAnanAM, tathA bhUmimaiM sthApe je suvarNarajatAdi tinikA batAvanA so bhaumAnimitta jJAna haiN| bahuri purupake aMgopAMgake dekhanete tathA sparzana Adikatai trikAlake sukha duHkha AdikA jAnanAM so aMganimittajJAna hai / bahuri akSararUpa tathA anakSararUpa zubha azubha zabda sunanete iSTa aniSTa phala jAnanAM so svaranimittajJAna hai / bahuri mastakavi mukhavirSe galAvi tila lal muza Adi cinha dekhanete tIna kAlakA hita ahita jAnanAM so vyaMjananimittajJAna hai / bahuri zrIvRkSa svastika bhaMgAra kalaza Adi zarIravirSe cinha dekhanete tIna kAlakai vi puruSake sthAna mAna aizvaryAdikA vizeSa jAnanAM so lakSaNanimitta jJAna hai / bahuri vastra zastra chatra upAnat kahiye pagAkI joDI ara Asana zayana Adivi deva manuSya rAkSasa Adike vibhAgakari zastrate kaTai kAMTAteM kaTai mUsA Adi kATai tinikA dekhanete tIna kAlake lAbha alAbha sukhaduHkhakA jAnanAM so chinnanimittajJAna hai / bahuri vAta pitta zleSmake doSakari rahita jo puruSa tAkaM svapna Avai so pIchilI rAtIke bhAgavi caMdramA sUryakA tathA pRthvI samudrakA mukhavirSe praveza dekhai tathA samasta pRthvImaMDalakA AcchAdana dekhai e tau zubhasvapna athavA ghRtatailakari apanA deha Ardrita dekhai tathA gardabha UMTapari ApakU caDhA dekhai tathA dizAkA gamana dekhai ye azubha svapna ityAdi svamake dekhaneteM AgAmI jIvanA maranAM sukha duHkha Adi jAnai so svapnanimittajJAna hai|
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhi nikA vidyAkarma Arya haiM / bahuri dhobI nAI lUhAra kumAra sunAra Adi zilpakarma Arya haiM / bahuri caMdanAdi sugaMdha, ghRtAdirasa, zAlyAdi dhAnya, kArpAsAdi vastra, motI Adi javAhara anekaprakAra dravyakA saMgraha karanevAle aneka prakAra vANijyakarma Arya haiM / bahuri alpasAvadyakarma Arya dezavirata zrAvaka hai / bahuri asAvadyakarma Arya sakalavirata muni hai // bahuri cAritra Arya doya prakAra haiM / tahAM cAritramohake upazamateM tathA kSayatai bAhyake upadezavinAhI apanI zuddhatAteM cAritrasarvAya 1 pariNAma prApta bhaye te abhigatacAritra Arya haiM / bahuri cAritramohake kSayopazama hote bAhyake upadezanai cAritrapariNAma || TIkA jinikai hoya te anabhigatacAritra Arya haiM / pAna bAre darzanaAyeM daza prakArake haiM / te samyaggrahaNake kAraNakI apekSAteM jAnane / tahAM je sarvajJa arhatapraNIta AgamakI AjJAmAtra kAraNate zraddhAvAn hoya, te AjJAsamyaktvavAn kahiye / bahuri nirgrathamokSamArgake darzana zravaNamAtrauM zraddhAvAn hoya, te mArga zraddhAvAn haiM / bahuri tIrthaMkara Adike purANa Adike upadezake nimittate zraddhAvAn hoya, te upadeza rucimAn Arya haiM / bahuri muninike AcAra zrutake zravaNamAtrate zraddhAvAn hoya, te sUtrasamyaktvavAn haiM / bahuri bIjapadarUpa je sUkSma artha tAke nimittate zraddhAvAn hoya, te vIjarucimAn haiM / bahuri jIvAdipadArthakA saMkSepa upadezate zraddhAvAn hoya, te saMkSeparuci hai / bahuri aMgapUrva meM jaise kahai taiseM vistArarUpa pramANanayAdikateM nirUpaNa kiye je tattvArtha, tinike zravaNate zraddhAvAn hoya, te vistAraruci haiM / bahuri vacanake vistAravinAM sunyA arthake grahaNateM zraddhAvAn hoya, te arthadarzanavAn hai / bahuri dvAdazAMgake jAnanete zraddhAvAn hoya, te avagADharuci haiM / bahuri paramAvadhi kevalajJAnadarzanateM jIvAdi padArthanikaM jAne jo " AtmA ujvala zraddhAnarUpa bhayA " tahAM paramAvagADharuci kahiye aise ye daza darzana Arya hai // bahuri RddhiprApta Arya sAta prakAra kahe te ihA ATha prakAra bhI kahe haiM / tahAM buddhivAdIke aThAraha bheda haiN| tahAM kevalajJAna, avadhijJAna, manaHparyayajJAna tIna to pahalai kahai tehI jAnane / bahuri saMvAre kSetravi jaisai kAlAdike sahAyateM bIja boyA aneka phala de taiseM noiMdriya zrutajJAnAvaraNa vIryAtarAyake kSayopazamake prakarpa hote ekavIjake grahaNate aneka padArthakA jJAna hoya so vIjavRddhi hai / bahuri jaisai koThArIke dhare nyAre nyAre pracura dhAnya bIjatai vinAza na bhaye koThehimaiM ghare hai; taiseM ApahI jANe je arthake vIja pracura nyAre nyAre buddhimaiM baNe rahe jisa kAla cAhai tisa kAla kADhe tAkU koSThayuddhi kahiye / bahuri padAnusArI tIna prakAra anuzrota, pratizrota doUrUpa / tahAM ekapadakA arthateM suni Adi12 vi tathA aMtavi tathA madhyavi4 sarvagraMthakA avadhAraNa karanA, so padAnusArI hai / bahuri cakravartIkA kaTaka bAraha 2999999
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca RI nikA pAna 167 yojana laMbA nava yojana vistAramaiM paDai hai / tAvipaiM gaja vAjI UMTa manuSyAdikakA akSara anakSararUpa zabda te ekakAla 1 prApta bhaye tinikaM tapake balate pAyA jo zrotra iMdriyakA bala, tAteM samastakA ekakAla zravaNa hoya tA* saMbhinnazrotra kahiye / bahuri tapake vizeSakari pragaTa bhayA jo asAdhAraNa rasanA iMdriya zrutajJAnAvaraNa vIryAtarAyakA kSayopazama aMgopAMganAmA nAmakarmakA udaya jAkai aisA munikai rasanAkA vipaya jo nava yojana tAteM bAhyateM AyA jo bahuyojanateM rasakA ravAda tAka jAnanekI sAmarthya so rasaneMdriya jJAnalabdhi hai / aiseMhI sparzana iMdriya tathA ghrANaiMdriya zrotraMdriya inike vipayakSetrate bAhyatai AyA jo gaMdha sparza varNa zabda tAke jAnanekI sAmarthya ho hai / te pAMca e bhaye // bahuri mahA-181 rohiNI Adi vidyA tInavAra Aya kahai jo mAneM aMgikAra karau / kaisI hai te ? apane apane rUpakI sAmarthya pragaTa || karanekA kathanavipai pravINa hai| bhAvArtha- aiseM kahai, jo, te kaho sohI karoM aisI vidyAdevatAnikari jinikA cAritra calai nAMhI aisai dazapUrvake dhArakanikai dazapUrvitva Rddhi ho hai| bahuri saMpUrNazrutakevalIkai hoya so caturdazapUrvitva hai| bahuri aMtarikSa bhauma aMga svara vyajana lakSaNa chinna svapna e ATha nimittajJAna haiN| te jinikai hoya tinikU aSTAMgamahAnimitta kahiye / tahAM caMdramA sUrya graha nakSatra jyotipInikA udaya asta Adikari atIta anAgata phalakA kahanAM so aMtarikSa hai / bahuri pRthivIkI kaThiNatA chidramayatA sacikkaNatA rUkSatA Adi dezaniteM dizAvirSe sUta AdikA sthApanakari hAnivRddhi jaya parAjaya AdikA jAnanAM, tathA bhUmimeM sthApe je suvarNarajatAdi tinikA batAvanA so bhaumAnimitta jJAna haiN| bahuri purupake aMgopAMgake dekhaneteM tathA sparzana Adikatai trikAlake sukha duHkha AdikA jAnanAM so aMganimittajJAna hai / bahuri akSararUpa tathA anakSararUpa zubha azubha zabda sunanete iSTa aniSTa phala jAnanAM so svaranimittajJAna hai / bahuri mastakavi mukhavipeM galAvi tila muza Adi cinha dekhanete tIna kAlakA hita ahita jAnanAM so vyaMjananimittajJAna hai / bahari zrIvRkSa svastika zrRMgAra kalaza Adi zarIravi cinha dekhanete tIna kAlakai vi4 puruSake sthAna mAna aizvaryAdikA vizepa jAnanAM so lakSaNanimitta jJAna hai / bahuri vastra zastra chatra upAnat kahiye pagAkI joDI ara Asana zayana Adivi deva manuSya rAkSasa Adike vibhAgakari zastrateM kaTai kAMTA kaTai mUsA Adi kATai tinikA dekhanete tIna kAlake lAbha alAbha sukhaduHkhakA jAnanAM so chinnanimittajJAna hai / bahuri vAta pitta zleSmake dopakari rahita jo puruSa tAkU svapna Avai so pIchilI rAtIke bhAgavipaiM caMdramA sUryakA tathA pRthvI samudrakA mukhavirSe praveza dekhai tathA samasta pRthvImaMDalakA AcchAdana dekhai e to zubhasvapna athavA ghRtatailakara apanA deha Ardrita dekhai tathA gardabha UMTapari ApakU caDhA dekhe tathA dizAkA gamana dekhai ye azubha svapna ityAdi svapnake dekhanete AgAmI jIvanA maranAM sukha duHkha Adi jAnai so svapnanimittajJAna hai|
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca pAna 15 e ATha nimittajJAna jAkai hoya so aSTAMganimittajJAna Rddhi hai| bahuri dvAdazAMga caudaha pUrva tau na paDhyA hoya aru || prakRSTa zrutajJAnAvaraNake kSayopazamateM aisI asAdhAraNa prajJA pragaTa bhaI hoya jo caudahapUrvake paDhanevAlene sUkSma tattvakA vicAra da kahyA tisatai niHsaMdeha nirUpaNa karai tAkai prajJA zravaNatvaRddhi ho hai / bahuri parake upadezavinAhI / apanI zaktike vizepateM jJAnasaMyamake vidhAnavirSe pravRtti honA so pratyekabuddhiRddhi hai / bahuri iMdra bhI Aya vAda sarvArtha 12 karai tau tAkaM niruttara karai tathA vAdIke dopa jAkU pratibhAsai tAkai vAditvaRddhi ho hai / bahuri dUjI kriyARddhi hai tAke |RI nikA siddhi TIkA doya bheda cAraNaRddhi, aakaashgaaminii| tahAM cAraNaRddhi aneka prakAra hai / tahAM jalake nivAsavirSe jalakAyake jIvani... ma.3 12 na virAdhate bhUmikI jyoM paga dharate gamana karai te jalacAraNa haiM / bahari bhUmi cyAri aMgula UMcai AkAzavirSe jaMghA 160 uThAya zIghra saikaDo koza gamana karai te jaMghAcAraNa haiM / aisahI taMtupari gamana karai puSpapari gamana karai sIdhe gamana karai aNikI zikhApari gamana karai ityAdi gamana karai tinike jIvaniko bAdhA na hoya te cAraNaRddhike bheda haiN| bahuri padmAsanakari tathA kAyotsarga Asanakari pagake nikSepavinA AkAzavi nirAdhAra gamana kara jAya tahAM AkAzagAminIRddhi hai // bahuri tIsarI vikriyARddhi so aneka prakAra hai / tahAM aNumAtra zarIrakari le so aNimA hai / tahAM kamalake taMtUmAtra chidravi pravezakari tahAM vaiThi cakravartIkI vibhUti racai aisI sAmarthya hai / vahuri meruparvatateM bhI baDA | zarIra racai so mahimA hai| bahuri bhUmimaiM baiThe aMgulIkari merUkA zikhara sUrya AdikU spazaiM so prApti hai| bahuri bhUmivipaiM to jalakI jyauM aru jalavi. bhUmikI jyauM unmajana nimajjana karai so prAkAmya hai / bahuri tIna lokakA prabhutvapaNA racai so Izitva hai| sarvajIvaniko vazI karaNekI sAmarthya so vazitva hai / bahuri parvatakai bIca AkAzakI jyo gamanAgamana karai so apratighAta hai / adRSTa hoya jAya kAhUMko dIkhai nAMhI so aMtardhAna hai / vahuri ekakAlameM anekarUpa karanekI zakti so kAmarUpitva hai / iniLU Adi dekari aneka vikriyARddhi hai / bahuri cauthI tapotizayaRddhi hai / so sAta prakAra hai / tahAM upavAsa velA telA caulA pacaulA tathA pakSa mAsa Adi anazana tapakA prAraMbha kari maraNaparyaMta kare aisI sAmarthya hoya so ugratapa hai| bahuri mahopavAsa karateM bhI kAya vacana manakA bala vadhatAhI rahai zarIramai durgadha Adi na Avai svAsocchvAsa sugaMdhahI Avai zarIrakI dIpti ghaTai nAMhI so dIptatapa | hai / bahuri AhAra karai so tAtai kaDAhamaiM paDA jala jaise zIghra sUki jAya taisai sUkai tAtai malarudhirAdirUpa pariNamai nAMhI so taptatapa hai // bahuri siMhaniSkrIDita Adi mahopavAsakA AcaraNavi tatpara so mahAtapa hai / bahuri vAta pitta zleSma 5 sannipAtarte upajyA jo jvara kAsa zvAsa akSisUla koTa prameha Adi aneka prakAra roga tinikari saMtAparUpa bhayA hai
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArya vaca siddhi pAna deha jinikA to bhI anazana kAyaklezAdi tapate chUTa nAMhI bhayAnaka masANa parvatake zikhara guphA darI kaMdarA zUnyagrAma / / AdivirSe duSTa yakSa rAkSasa pizAca vetAlarUpa vikAra hoteM bhI tathA kaThora je syAlanike rudana niraMtara siMha vyAghra Adi tathA duSTa hAthInike bhayAnaka zabda sunanete bhI tathA corAdikA jahAM vicaraNA aise bhayAnaka pradezanivirSe tiSThai so ghoratapa hai| bahuri tehI muni tapakA yogake badhAvanekaivi tatpara te ghora parAkrama haiM / bahuri bahutakAlateM brahmacaryake | dhAraka atizayarUpa cAritramohanIya karmakA kSayayopazamateM naSTa bhaye haiM khoTe vikArarUpa svapna jinikai te ghora brahmacaryavAn nikA haiM / aiseM sAta taponddhi hai // bahuri pAMcavA balaRddhi tIna prakAra hai| tahAM manAzrutajJAnAvaraNa vIryAtarAya karmakA kSayopazamakA prakarSa hote aMtarmuhUrtameM samastazrutakA artha citavanekI sAmarthya jinikai hoya te manobalI haiM / bahuri manojivhA zrutajJAnAvaraNa vIryAtarAyakA kSayopazama atizayarUpa hote aMtarmuhUrtameM sakalazrutake uccAraNavirSe samartha hoya niraMtara uccasvarateM uccAraNa karateM bhI khedarahita kaMThasvara bhaMga na hoya te vacanabalI haiM / bahuri vIryAtarAyakA kSayopazamateM asAdhAraNa kAyakA bala pragaTa hoteM mAsika cAturmAsika vArSika pratimA yoga dhArateM bhI khedarahita hoya te kAyabalI haiM / bahuri chaThI auSadhaRddhi so ATha prakAra hai| tahAM asAdhya bhI roga hoya tau tinike sparzana Adikari naSTa hoya jAya tahAM jinake pAdakA sparzanAMhI auSadha tathA thUkahI auSadha tathA paseva sahita raja so jalla kahiye sohI auSadhI tathA kAna dAMta nAsikA netrakA malahI auSadhI tathA vimala tathA mUtrahI auSadhI tathA aMga upAMga nakha daMta keza Adika | sparzI pavana Adi sarvahI auSadhI, tathA tIvra jaharakA milyA bhI AhAra jinikai mukhamaiM gaye viSarahita hoya te AsyAviSa haiM, tathA jinike dekhanemAtrakArahI tIvra jahara dUri ho jAya so dRSTayaviSa haiM aise ATha auSadhIRddhi haiN| bahuri sAtamI rasaRddhi hai / so chaha prakAra hai / tahAM mahAtapasvI muni jo kadAcit krodha upajai kAhUkU kahai tUM marijA tau tinike vacanateM tatkSaNa marai te AsyaviSa haiM / bahuri kadAcit krodhakAra krUradRSTIkari dekhai tau pailA mari jAya so dRSTiviSa hai / bahuri virasa bhI bhojana jinakai hastavirSe paDyA kSIrarasarUpa ho jAya tathA jinikA vacana durbalakU kSIrakI jyoM tRpti karai so kSIrasrAvI hai / bahuri jinike hastavirSe paDyA AhAra nIrasa bhI hoya so miSTarasavIryapariNAmarUpa hoya jAya tathA jinikA vacana sunanevAlenike miSTarasake guNa jyoM puSTa karai so madhusrAvI hai| bahuri jinike hastavirSe paDyA anna rUkSa bhI hAya so ghRtarasakA vIryake pAkakU prApta hoya tathA jinikA vacana vRtakI jyoM prANInika tRpti karai so sarpiHzrAvI hai / vahuri jinike hastavirSe paDyA bhojana amRta ho jAya tathA jinikA vacana
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca TIkA pAna kA prANInika amatakI jyoM upakAra kara so amatazrAvI hai| aise rasaTi chaha prakAra hai| bahAra AThamI kSetramAdi doya prakAra kI hai| tahAM lAbhAMtarAyake kSayopazamakA atizayavAn muni tiniLU jisa bhojanamaisU bhojana de tisa bhojanameM cakravartikA kaTaka bhojana karai tau vai dini bItai nahI so akSINamahAnasa hai / bahuri muni jahAM vasai tahAM deva manuSya tiryaca sarvArtha sarvahI jo Aya vasai tau paraspara bAdhA hoya nAhI sakaDAI na hoya so akSINamahAlaya hai / aiseM e Rddhi jinikai prApta hoya te RddhiprApta Arya haiM / nikA ___bahuri mleMcha doya prakAra haiM aMtIpaja karmabhUmija / tahAM aMtIpaja tau lavaNasamudrakI ATha dizA vidizAvirSe tathA / / 270 8 AThahI tinike aMtarAlanivi tathA himavAn zikharI kulAcala tathA doU vijayA ke pUrvapazcima doU dizAnike aMtavi ATha haiM / aiseM cauIsa aMtarvIpa haiM tahAM vasai haiM / tahAM dizAnike dvIpa to jaMbUdvIpakI vedIte pAMcaveM yojana parai samudramaiM / haiM tinakA sau sau yojanakA vistAra hai| bahuri vidizAnika dvIpa vedInita pAMcaveM yojana parai haiM / tinikA vistAra pacAvana pacAvana yojanakA hai / bahuri dizA vidizAnike aMtarAlake dvIpa vedIte pAMcase pacAsa yojana parai haiM / tinikA vistAra pacAsa pacAsa yojanakA hai / bahuri parvatanike aMtake dvIpa vedIte chahasai yojana para hai / tinikA vistAra pacIsa pacIsa yojanakA hai / tahAM manuSya kaise haiM ? pUrvadizAke dvIpake vAsI tau ekajAMghavAle haiM / pazcimake pUMchavAle haiM / uttaradizAke gUMge haiM / dakSiNadizAke sIMgavAle haiN| bahuri cyAri vidizAnike kramateM sussAkese kAna, sAMkalIkese | kAna, kAnaniko oDhi le aise bar3e kAna, laMbekAna aise haiM / vahuri aMtarAlanike kramate ghoDAmukhA, siMhamukhA, bhaiMsAmukhA, sUkaramukhA, vagherAmukhA, ulUkamukhA, kAkamukhA, baMTaramukhA aise hai / bahuri zikharI kulAcalake doU aMtanike meghamukha bijalImukha haiM / bahuri himavAn kulAcalake doUM aMtake dvIpanika macchamukha kAlamukha haiM / bahuri uttara vijayAIke doU aMtanike hastimukha Adarzamukha haiM / vahuri dakSiNavijayA ke doU aMtanike gomukha mepamukha haiM / bahuri ekajAMghavAle to mATIkA AhAra kareM haiM / guphAnivi vase haiN| bahuri avazeSa sArehI tau puSpaphalanikA AhAra karai haiM / aru vRkSanivi vasa haiM / ini sarvahIkI ekapalyakI Ayu hai / vahari e coIsahI dvIpa jalake talate eka eka yojana UMce haiM / aisehI kAlodasamudravi jAnane aise e aMtaradvIpake mleMcha kahe / bahuri karmabhUminike mleMcha zaka yavana zabara puliMda inirva Adi de anekajAti hai // AgeM pUrI hai, karmabhUmi kahA hai ! aiseM pUche sUtra kahai haiM
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca pAna // bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH // 37 // yAkA artha-bharatakSetra pAMca airAvatakSetra pAMca videha pAMcamerusaMbaMdhI pAMca aiseM paMdare karmabhUmi haiM / tahAM videhake kahanete devakuru uttarakuru bhI tisa kSetramaiM haiM / tAkA prasaMgake niSedhakai arthi tini vinAM aise kayA hai / jAte ve doU sarvArtha uttama bhogabhUmi haiM / haimavata jaghanyabhogabhUmi hai| harikSetra madhyama bhogabhUmi hai| ramyaka madhyama bhogabhUmi hai / hairaNyavata siddhi nikA TIkA jaghanyabhogabhUmi hai / bahuri aMta:pakU bhI bhogabhUmihI kahiye hai / ihAM pUcha hai, karmabhUmipaNA kAherauM kahyA hai ? tAkA bha3 samAdhAna, karmabhUmi hai so zubha azubha karmake AdhAra kSetra hai / tahAM pheri pUche hai karmakA Azraya tau tInahI lokakA 171 kSetra hai| tAkA samAdhAna, jo, yAhIteM tahAM atizayakari karmakA Azraya jAniye hai| tahAM sAtavai naraka jAya, tAkA kAraNa azubha karma ini bharatAdikSetranivihI upajAIye hai / tathA sarvArthasiddhi AdikA gamanakA kAraNa zubhakarma bhI inihI kSetranivi4 upajAIye hai / bahuri khetI Adi chaha prakArake karma bhI inihI kSetranivi AraMbha hai / tAteM ini| karmabhUmi kahiye hai / anya je bhogabhUmi tinivirSe dazaprakArake kalpavRkSanikari kalpita bhogakA anubhavana hai / tAteM tinikU bhogabhUmi kahiye hai // ____ AgeM, kahI jo bhUmi, tinivirSe manuSyanikI sthitike artha sUtra kahai haiM // nRsthitI parAvare tripalyopamAntarmuharte // 38 // a yAkA artha- manuSyanikI utkRSTa sthiti tau tIna palyakI hai / bahuri jaghanya sthiti aMtarmuhUrtakI hai / madhyake | aneka bheda hai / muhUrta nAma doya ghaDIkA hai / tAke madhya hoya so aMtarmuhUrta hai| ihAM koI pUche, jo, palya kahA ? tahAM palyakA jAnanekai arthi prasaMga pAya pramANakA vidhAnarUpa gaNatI likhiye hai / tahAM pramANa doya prakAra hai / eka laukika, dUsarA alaukika / tahAM laukika chaha prakAra hai / mAna, unmAna, avamAna, gaNamAna, pratimA pAyI mANI ityAdika mAna jAnanAM / tAkhaDIkA tola unmAna jAnanAM / calU ityAdikakA parimANa avamAna jAnanA / eka doya Adi gaNamAna jAnanAM / cirama tolA mAsA Adi pratimAna jAnanAM / ghoDAkA mola ityAdika tatpratimAna jAnanAM / bahuri alaukika mAnake cyAri bheda hai dravya kSetra kAla bhAva / tahAM dravyamAnavirSe jaghanya eka paramANu utkRSTa sarvapadArthanikA parimANa / kSetramAnavirSe jaghanya eka pradeza, utkRSTa sarva AkAza / kAlamAnavirSe jaghanya ekasamaya
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ siri pAna 172 utkRSTa tIna kAlakA samayasamUha / bhAvamAnavirSe jaghanya sUkSmanigodiyA labdhiaparyAptakA labdhyakSarajJAnakA avibhAgapraticcheda, utkRSTa kevalajJAna / bahuri dravyamAnakA doya bheda eka saMkhyAmAna eka upamAmAna / tahAM saMkhyAmAnake tIna bheda saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta / tahAM saMkhyAta, jaghanya madhyama utkRSTakari tIna prakAra hai / bahuri asaMkhyAta hai so sarvArtha parItAsaMkhyAta, yuktAsaMkhyAta asaMkhyAtAsaMkhyAta ini tInUhIke jaghanya madhyama utkRSTakari nava bheda haiM / bahuri anaMta hai so parItAnaMta yuktAnaMta anaMtAnaMta ini tInUMke jaghanya madhyama utkRSTakari nava bheda haiM / aiseM saMkhyAmAnake ikaIsa bheda TIkA bhaye / tinivi jaghanyasaMkhyAta doya saMkhyAmAtra hai / bahuri tInakU Adi dekara eka ghATi utkRSTa saMkhyAtaparyaMta ma.3 madhyama saMkhyA hai| bahuri eka ghATi jaghanya parItAsaMkhyAta pramANa utkRSTasaMkhyAta jAnanAM / so jaghanya parItAsaMkhyAtake jAnanekai Artha upAya kahai haiM / anavasthA zalAkA pratizalAkA mahAzalAkA nAmadhAraka cyAri kuMDa karane / tinikA judA 8 judA pramANa jaMbUdvIpa pramANa cauDA eka hajAra yojanakA UMDA jAnanAM / tinimaiM anavasthAkuMDakU golasarasUMkari tighAU bharaNA / tAmai chiyAlIsa aMka parimANa saratUM mAvai, taba anya eka sarasUM zalAkAkuMDamaiM nAkhi koI manuSya buddhikari tathA deva hastAdikari jaMbUdvIpAdikamaiM eka sarasUM dvIpamaiM eka samudramai geratA jAya taba ve sarasUM jahAM pUrNa hoya tisa dvIpa 3 tathA samudrakI sUcIpramANa cauDA ara UMDA hajAra yojanahIkA anavasthAkuMDa karI sarasUMsau bharai / aru eka sarasUM anya lyAya zalAkAkuMDamai gerai / anavasthAkI sarasUM tahAtai agilai dvIpa tathA samudramai eka eka geratA jAya taba teU sarasUM | jisa dvIpa tathA samudra meM vIteM tahAM tIsarA anavasthAkuMDa tisa dvIpa tathA samudrakI sUcIpramANakari sarasUMsauM bharai / ara eka sarasUM anya zalAkAkuMDamaiM gerai / aisaihI anavasthAkI sarasUM ekaeka dvIpa tathA samudramai geratA jAya, aisai anavasthA | tau vadhatA jAya ara ekaeka sarasUM zalAkAkuMDamaiM geratA jAya tava eka zalAkAkuMDa bhari jAya / aiseM karateM chiyAlIsa aMkapramANa anavasthAkuMDa vaNe tava eka zalAkAkuMDa bhanyA / taba eka sarasUM pratizalAkAkuMDameM gerai bahuri usa zalAkAkuMDakaM rItA kariye ara AgeM Agai anavasthAkU pUrvoktarItikari badhai ekaeka sarasUM zalAkA kuMDameM gerate gaye taba dUsarA zalAkAkuMDa bhanyA / tava pheri eka sarasUM pratizalAkAkuMDamai gerai / bahuri tisa zalAkAkuMDakU rItA kari tisahI vidhAnakAri tisarA zalAkAkuMDa bhanyA / aiseM karate karateM chiyAlIsa aMkanipramANa zalAkAkuMDa bhari cukai / taba eka pratizalAkAkuMDa bharai / taba eka sarasUM mahAzalAkAkuMDavi gerai / bahuri aisai dvIpasamudranimeM sarasUM geratA jAya anavasthAkuMDa badhate jAya zalAkAkuMDa bhari bhari rIte karate jAya, pratizalAkAkuMDameM eka eka sarasaM geratA jAya taba pratizalAkAkuMDa bharate jAya / tava isahI vidhAnakari eka eka sarasUM mahAzalAkAkuMDameM gerateM gerateM chiyAlIsa aMkapramANa pratizalAkAkuMDa bharai / taba eka
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vaca nikA pAna | 173 eka mahAzalAkAkuMDa bhari jAya / tahAM anavasthAkuMDa kete bhaye? chiyAlIsa aMkanikA ghanakari ete te anavasthAkuDa bhaye / tinimeM jo aMtakA anavasthAkuMDa jisa dvIpa tathA samudrakI sUcIpramANa bhayA tAmaiM jete saratUM mAye tetA parimANa jaghanyaparItAsaMkhyAtakA jaannaaN| bahuri jaghanyaparItAsaMkhyAtakai Upari ekaeka badhatA madhyaparItAsaMkhyAtake bheda jAnanAM / bahuri eka ghATi jaghanya yuktAsaMkhyAta pramANa utkRSTa parItAsaMkhyAta jAnanAM / aba jaghanyayuktAsaMkhyAtakA parimANa kahiye hai / jaghanya parItAsaMkhyAtakA viralana kariye / bahuri ekaeka Upari ekaeka parItAsaMkhyAta mAMDi paraspara guNiye / siddhi TI kA pahalAMsUM dUsarAkari guNiye jo parimANa Avai tAkU tIsarAsUM guNiye jo parimANa Avai tAkU cauthAsUM guNiye aiseM guNateM aMtavi rAzI hoya so jaghanyayuktAsaMkhyAta hai / ete AvalIke samaya haiM / bahuri yAke Upari eka eka badhatA eka ghATi utkRSTayuktAsaMkhyAtaparyaMta madhyayuktAsaMkhyAtake bheda haiM / bahuri eka ghATi jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAtaparimANa utkRSTa yuktAsaMkhyAta hai| aba jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta kahiye hai / jaghanya yuktAsaMkhyAtakU jaghanyayuktAsaMkhyAtakari ekabAra guNiye jo parimANa Avai so jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta hai / yAkai Upari eka eka badhatA eka ghATi utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAtaparyaMta madhya asaMkhyAtAsaMkhyAtake bheda haiM / eka ghATi parItAnaMtapramANa utkRSTa asaMkhyAtAsaMkhyAta hai| aba jaghanyaparItAnaMta kahiye hai| jaghanya asaMkhyAtAsaMkhyAta parimANa tIna rAzi karanai ekazalAkA eka viralana eka deya / tahAM viralanarAzikU ekaeka judA judA vakheranAM / eka ekakai Upari eka eka deyarAzi dharanAM / bahuri tiniLU paraspara guNiye / aiseM kari zalAkA rAzimaisUM eka ghaTAvanA / bahuri jo parimANa AyA tAkai parimANa 1 doya rAzi karanAM / tahAM ekarAzikA viralanakari eka ekakai pari deyarAzIkI sthApanA kAra paraspara guNiye / aiseM kari usa zalAkArAzisUM eka aura ghaTAya denA / bahuri jo parimANa AyA titanai parimANa doya rAzI karanAM / ekakA viralanakari deyarAzIkU ekaeka pari deya paraspara guNate jo parimANa AyA tisa parimANanai deyarAzIkari paraspara guNanAM / aru zalAkArAzImaisUM ekaeka ghaTAtA jAnA jaba vaha zalAkArAzI sarva pUrNa hoya jAya / taba tahAM jo kachu parimANa huvA so yaha asaMkhyAtAsaMkhyAtakA madhyabheda hai / so titane parimANa tIna rAzI pheri karanAM / zalAkA viralana deya / tahAM viralanarAzIko eka eka vakherI eka eka pari deyarAzi denauM / paraspara guNiye taba zalAkArAzibhaiMsyoM eka kADhi lenAM / bahuri jo parimANa AyA tAkA viralana kari eka eka pari eka eka rAzI deya paraspara guNiye taba zalAkArAzImaisoM eka aura kADhi lenAM / aiseM karate karateM dUsarI bAra kiyA zalAkArAzI pUrNa hoya / taba jo parimANa AyA so bhI madhya asaMkhyAtAsaMkhyAtakA bheda hai / bahuri isa parimANa zalAkA Adi tIna rAzi sthApane tahAM vira 04
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ rIkA vacanikA pAna 174 lana rAzIkU vakhera eka ekakai sthAna deya rAzi deya paraspara guNiye / taba tIsarA zalAkA rAzImaisyoM eka kADhi lenAM / bahuri jo parimANa AyA tisa parimANa doya rAzIkari viralanakaM vakheri deyakU deya paraspara guNiye / taba zalAkAmaisUM eka aura kADhi lenAM / aiseM karate karateM tIsarI zalAkA bhI pUrNa hoya / taba zalAkAtraya niSThApana hUvA kahiye / Agai bhI jahAM zalAkAtraya niSThApana kahe tahAM aiseMhI karanAM / aba aise karateM jo madhya asaMkhyAtAsaMkhyAtakA sarvArtha bhedarUpa rAzi bhayA tAvipeM chaha rAzi milAvanA / dharmadravya adharma lokAkAza ekajIva ini cyAroMke pratyeka lokapramANa siddhi pradeza bahuri lokake pradezanite asaMkhyAta lokaguNAM apratiSThita pratyeka vanaspati jIvanikA parimANa bahuri tAteM bhI asaMkhyAtama3 lokaguNAM sapratiSThita pratyeka vanaspati jIvanikA parimANa e chaha rAzi pUrvokta parimANavi milAya zalAkA viralanadeya rAzi krnii| tinikA pUrvokta prakAra zalAkAtraya niSThApana karanAM aise karateM jo mahArAzi madhya asaMkhyAtAsaMkhyAtakA bhedarUpa bhayA tAvirSe cyAri rAzi milAvaNe / vIsa koDAkoDi sAgarapramANa kalpakAlake samaya bahuri asaMkhyAtalokapramANa sthitibaMdhakU kAraNabhUta kapAyanike sthAna vahari tini asaMkhyAtalokaguNeM anubhAgavaMdhakU kAraNa kapAyanike sthAna bahuri initeM bhI asaMkhyAtalokaguNai manavacanakAyayoganikai avibhAgapraticcheda aisai cyAri rAzipUrvaka parimANavipaiM milAvane, jo parimANa hoya tila parimANa zalAkA viralana deya / e tIna rAzi karanI / tinikA pUrvokta prakAra zalAkAtraya niSThApana karanAM / aisaiM karateM jo parimANa hoya so jaghanyaparItAnaMta hai| bahuri yAkai Upari eka eka badhatA eka ghATi utkRSTa parItAnaMtaparyaMta madhyaparItAnaMtake bheda jAnane / bahuri eka ghATi jaghanya yuktAnaMta parimANa utkRSTaparItAnaMta jAnanAM / aba jaghanyayuktAnaMta kahiye haiN| jaghanyaparItAnaMtakA viralanakari eka eka sthAnavipeM eka eka jaghanyaparItAnaMta thApi paraspara guNe jo parimANa hoya so jaghanyayuktAnaMta jAnanAM / so yahu abhavyarAzIsamAna hai / bahuri yAkai Upari eka eka badhatA eka ghATi utkRSTayuktAMnatapayata madhyayuktAnaMtake bheda jAnane / bahuri eka ghATi jaghanya anaMtAnaMta parimANa utkRSTa yuktAnaMta jAnanAM / aba jaghanya anaMtAnaMta kahiye haiM / jaghanya yuktAnaMtakU jaghanya yuktAnaMtakari ekavAra guNe jo parimANa hoya so jaghanya anaMtAnaMta hai| bahuri yAkai Upari eka eka badhatA eka eka ghATi kevalajJAnake avibhAgapraticchedana parimANa utkRSTa anaMtAnaMtapayaMta madhya anaMtAnaMta jAnanAM / vahuri utkRSTa anaMtAnaMta kahiye haiM / jaghanya anaMtAnaMta parimANa zalAkA viralana deya e tIna rAzikari anukramateM pUrvoktaprakAra zalakAtraya niSThApana karai / yoM karate madhyama anaMtAnaMtarUpa parimANa hoya / tAvipa chaha rAzi milAvai jIvarAzIkai anaMtavai bhAga to siddharAzi / bahuri tAteM anaMtaguNAM pRthivI apa teja vAyu pratyeka vanaspati sarAzirahita saMsArI jIvarAzi mAtra nigodarAzi / bahuri pratyeka vanaspatisahita nigodarAzipramANa
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha sidi TIkA ma.3 vanaspatirAzi / bahuri jIvarAzite anaMtaguNAM pudgalarAzi / bahuri yAteM anaMtAnaMtaguNAM vyavahArakAlakA samayanikA rAzi / bahuri yAte anaMtAnaMtaguNAM alokAkAzake pradezanikA rAzi / aiseM chaha rAzi milAye jo parimANa hoya tiha pramANa zalAkA viralana deya tIna rAzikAra anukramateM pUrvoktaprakAra zalAkAtraya niSThApana kiye jo madhya anaMtAnaMtakA bhedarUpa parimANa Avai tAkevi dharmadravya adharmadravyake aguruladhuke avibhAgapraticchedanakA parimANa anaMtAnaMta hai so joDiye / yo karite jo mahAparimANa hoya tisa parimANa zalAkA viralana deya tIna rAzikari anukramateM pUrvoktaprakAra zalAkAtraya niSThApana karanAM jo koI madhya anaMtAnaMtakA bhedarUpa mahAparimANa hoya tisa parimANakU kevalajJAnake avibhAgapraticchedanikA samUharUpa parimANavirSe ghaTAiye / pIche jyoMkA tyoM milAiye taba kevalajJAnakA avibhAgapraticchedanikA pramANasvarUpa 175 utkRSTa anaMtAnaMta hoi / ihAM kevalajJAnake parimANamaiMsoM kADhi pIche milAvanekA prayojana yahu hai jo kevalajJAnakA parimANa pUrvokta gaNanAdikari jAnyAM na jAya tAtaiM aiseM janAyA hai / aiseM saMkhyAmAnake ikaIsa bheda kahe / bahuri yAke vizeSa kahanekU sarva samavipama Adike caudaha dhArA haiM tinikA varNana trilokasAra graMthateM jAnanAM // bahuri upamApramANa ATha prakAra hai / palya sAgara sUcyaMgula pratarAMgula dhanAMgula jagacchreNI jagatpratara jagaddhana / tahAM / prathama tau yojanake pramANakI utpatti kahiye hai / tahAM Adi madhya aMtakari rahita aisA dUsarA jAkA vibhAga na hoyaaisA avibhAgI pudgalakA paramANU hai so iMdriyakari grayA na jAya / jAmaiM eka rasa, eka varNa, eka gaMdha, doya sparza e pAMca guNa haiM / aiseM anaMtAnaMta paramANUkA samUhaLU utsaMjJAsaMjJa kahiye / aiseM utsaMjJAsaMjJa ATha mile taba eka saMjJAsaMjJa kahiye / aise ATha saMjJAsaMjJa mile taba eka tuTireNu kahiye / ATha tuTireNukA eka trasareNu kahiye / ATha trasareNukA eka rathareNu kahiye / ATha rathareNukA eka uttamabhogabhUmike manuSyakA bAlakA agrabhAga hai / ATha uttamabhogabhUmike manupyakA bAlake agrabhAga mile taba eka madhyama bhogabhUmike manuSyake bAlakA agrabhAga kahiye / ATha te mile taba eka jaghanyabhogabhUmIkA manuSyakA bAlakA agrabhAga hai / te ATha mile taba karmabhUmike manuSyakA bAlakA agrabhAga hoya / te ATha miliye taba eka lISa kahiye / ATha lISa mile taba eka yUkA kahiye / ATha yUkA mile taba eka yavamadhya hoya / ATha yavamadhyakA eka utsedhAMgula kahiye / isa aMgulakari nArakI tiryaMca manuSya devanikA deha tathA akRtrima jinapratimAkA deha mApiye hai| bahuri pAMcasai utsedhAMgulakA eka pramANa-aMgula ho hai / lo yaha pramANa aMgula avasarpiNI kAlakA pahalA cakravartikA ho hai| tisa samaya tisa aMgulakari gAMva nagarAdikakA pramANa ho hai / anyakAlamai / manuSyanikA apanA apanAM aMgulakA pramANa hoya tisate grAmanagarAdikakA pramANa jAnanAM / bahuri jo pramANAMgula hai
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ bacanikA pAla 176 11 tAhIkari dvIpa samudra tathA tinikI vedI parvata vimAna narakake prastAra Adi akRtrima vastukA vistAra AyAma Adi mApiye hai| tahAM chaha aMgulakA eka pAda kahiye / bAraha aMgulakA eka vitasti kahiye / doya vitastikA eka hAtha khiye| doya hAthakA eka kiku kahiye / doya kikukA eka dhanuSya kahiye / doya hajAra dhanuNyakA eka koza kahiye / cyAri kozakA eka yojana kahiye / aiseM jAnanA / Agai palyakA pramANa kahiye hai| tahA palya tInaprakAra hai / sarvArthasiddhi 2 vyavahAra, uddhAra, addhA / tahAM palya nAma khADekA haiN| tahAM AdikA vyavahArapalya to uttara doya palyakI utpatti jAnaTIkA neke arthi hai / isate kachu anya vastukA pramANa na kariye / bahuri dUsarA udArapalyatai dvIpa samudra giNiye hai / bahuri tIsarA addhApalyate AyukarmAdikI sthiti giNiye hai| tahAM pramANAMgulapramANakari eka yojanakA coDA lAMbA UMDA tIna khADA kIjiye / jAmai ekatai le sAta dinatAIkA bhayA mIDA uttamabhogabhUmikA tAkA bAlake agrabhAga kataraNIteM chediye / aise khaMDa kariye tAkA pheri kataraNIteM dUsarA khaMDa na hoya / aise romakhaMDanita vyavahArapalyanAmA khADA khUdi khUdi gADhA paripUrNa bhariye / tAmai paitAlIsa aMkaparimANa roma mAye / tini romanikaM sau varSamaiM eka eka roma kADhie / taba jetA kAlameM khADA rItA hoya tetA kAla vyavahArapalyakA hai| vahari tini romanikeM eka ekake asaMkhyAtakoDivapake jete samaya hoya tete khaMDa kriye| ekaeka samayamaiM eka eka roma kADhiye / jete kAlameM nikasi cukai tetA kAla eka udArapalyakA hai / aise dasa koDAkoDi uddhArapalya hoya tava eka udvArasAgaropama kahiye / aise aDhAI sAgarake jete samaya tete dvIpa samudra hai / vahuri uddhArapalyake romacheda hai tinike eka eka romachedake sau varpake jete samaya hoya tete khaMDa kariye / tinikU eka eka samayamai kADhiye / yAmaiM jetA kAla lAgai tetA kAla eka addhApalyakA hai| trilokasAramaiM aisA kahyA hai, uddArapalyake romake eka ekake asaMkhyAta varSake samayamAtra khaMDa karane / aise dasa koDAkoDI addhApalyanikA eka addhAsAgara kahiye / bahuri dazakoDAkoDI adyAsAgarakA eka avasarpiNI kAla kahiye / tetAhI utsarpiNIkAla kahiye isa addhApalyanikari nAraka tiryaca deva manuSyanikI karmakI sthiti tathA bhavakI sthiti tathA kAyakI sthiti jAniye / bahuri addhApalyakA jete aIcheda hoya tiniLU eka eka vakheri eka ekapari addhApalya sthApi, paraspara guNiye / tahA jo rAzi nipajai tALU AkAzake pradezanikI paMktirUpa kariye so sUcyaMgula hai / bahuri sUcyaMgulakU sUcyaMgulakari guNiye taba pratarAMgula kahiye / bahuri pratarAMgulakU sUcyaMgulasUM guNiye tava dhanAMgula hoya / bahuri asaMkhyAta varSakA jetA samaya hoya tetA khaMDa andApalyakA kariye / tinimaisUM eka khaMDa leya tAkU vakheri eka eka sthApi tini Upari eka eka ghanAMgula mADiye / tinikU paraspara guNiye tava jo rAzi nipajai tALU . 7
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TIkA bha3 jagacchreNI kahiye / bhAvArtha-sAta rAjUkA ekapradeza paMktirUpa DorAkU jagatzreNI kahiye hai / bahuri jagat zreNIkU jagatzreNikari guNe jagatpratara hoya hai / bahuri jagatpratarakU jagatzreNikAra guNe jagavana ho hai yAkU loka kahiye, sAta rAjU lAMbA sAta rAjU cauDA sAta rAjU UMcA kSetrakA pradezakA nAma loka hai / bahuri kSetramAna doya prakAra hai avagAhakSetra vibhAgakSetra / tahAM avagAhakSetra to eka doya tIna cyAri saMkhyAta asaMkhyAta pudgalake paramANuke skaMdhanikari . avagAhane yogya jo ekatai le asaMkhyAta AkAzake pradeza haiM so anekaprakAra haiM / bahuri vibhAgakSetra anekaprakAra hai nikA asaMkhyAtazreNIrUpa tathA dhanAMgulakSetrarUpa / tAke asaMkhyAtavAM bhAga eka tathA tAke bahubhAga ityAdi tathA vitasti hAtha pAna dhanuSa ityAdi / bahuri kAlamAna sarvajaghanyakAla tau ekasamayakU kahiye / so eka pudgalakA paramANu eka AkAzake pradezamaiM 177 tiSThatA maMdagati dUsare AkAzake pradezamaiM Avai tetA kAlakU samaya kahiye, so kAlakA nirvibhAga eka aMza hai / bahuri asaMkhyAtasamayanikI eka AvalI kahiye / bahuri saMkhyAta AvalIkA eka uchvAsa hai, tetAhI niHzvAsa kahiye / te doU nirupadrava nirogI puruSakA eka prANa kahiye, aise sAta prANakA eka stoka kahiye / aise sAta stokakA eka lava kahiye, satahattara lavakA eka muhUrta kahiye / tIsa muhUrtakA eka rAtidina kahiye / paMdarA dinakA eka pakSa hai| doya pakSakA eka mAsa hai / doya mAsakA eka Rtu hai / tIni RtukA eka ayana hai| dona ayanakA eka saMvatsara hai| caurAzI lAkha varSakA eka pUrvAMga hai / caurAzI lAkha pUrvAMgakA eka pUrva hai / aisIhI taraha badhatA pUrvAga, pUrva, nayutAMga, nayuta, kumudAMga, kumuda, padmAMga, padma, nalinAMga, nalina, kamalAMga, kamala, truTyaMga, truTya, aTaTAMga, aTaTa, amamAMga, amama, hUhUMga, hUhU, latAMga, latA, mahAlatA ityAdi saMjJA jAnanI / kAla hai so varSanikI gaNanAkAra tau saMkhyAtau jAniye / saMkhyAtatai parai asaMkhyAta hai palyopama sAgaropama ityAdi / yAta parai anaMtakAla hai / atIta anAgata hai so sarvajJake pratyakSa hai / bahuri bhAvamAna pAMcaprakAra jJAna so pahale kahe so jAnane / ihAM palyake kathanakI uktaM ca gAthA hai tAkA artha-vyavahAra uddhAra addhA aiseM tIni palya haiM so jAnane / tahAM vyavahAra tau saMkhyAkI utpattimAtra jAnanekU hai / bahuri uddhArateM dvIpa samudra gaNiye / bahuri addhAteM karmanikI sthiti varNana karI hai // AgeM kahai haiM, jo, e utkRSTa jaghanya sthiti manuSyanikI kahI, taiseMhI tiryacanikI hai tAkA sUtra // tiryagyonijAnAM ca // 39 // yAkA artha- tiryacanikI yoni tiryacagatinAmA nAmakarmake udayakari janma hoya so hai, tisa yonivirSe upaje hoya
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvAryasidi pAna TIkA ma.3 te tiryacajIva haiM / tinakI AyukI sthiti utkRSTa tau tIni palyakI hai / jaghanya aMtarmuhUrtakI hai / madhya nAnAbheda hai // H ihAM vizeSa jo, tiryaMca tIni prakAra hai| ekeMdriya vikalatraya paMcendriya / tahAM ekendriyanivipeM zuddhapRthivIkAyika jIvanikI utkRSTa Ayu tau bArAhajAra varSakI hai / bahuri kagera pRthivIkAyikakI bAIsa hajAra varSakI hai / vanaspatikAyikakI dazahajAra varSakI hai / apkAyikakI sAtahajAra varSakI hai| vAyukAyikakI tIni hajAra varSakI hai| tejakAyikakI zivacatIni dinarAtikI hai / bahuri vikalatrayameM doya indriyanikI vArA barasakI hai / tIni indriyanikI guNacAsa dinakI hai| cauiMdriya-nikA | nikI cha mahInAkI hai| paMca indriyanivi matsyAdi jalacaranikI tau koDipUrvakI hai| vahuri parisarpa je goha navalyA Adi tinakI navapUrvAMgakI hai / bahuri uraganikI biyAlIsa hajAra varSakI hai / bahuri pakSInikI vahattari hajAra varSakI hai / bahuri caupadakI tIni 178 palyakI hai / aiseM to utkRSTa hai / bahuri jaghanya ina sarvahIkI aMtarmuhUrtakI hai / ihAM koI pUcha, bhavasthiti kAyasthiti kahI, tinakA artha kahA ? tAkA samAdhAna- ekabhavakI sthiti to bhavasthiti kahiye / bahuri ekakAyameM aneka bhava dhArai tAkU kAyasthiti kahiye / jaise pRthivI ap teja vAyukAyika jIvanike kAyasthiti asaMkhyAtalokapramANa hai, tinahImeM upajavau karai tau etA kAlatAI upajavau karai / vahuri vanaspatikAyakA aMtakAla hai so asaMkhyAtapudgalaparivartanamAtra / hai / bahuri vikalatrayakA asaMkhyAtahajAra varSa hai| paMcendriyanikI tiyaMcamanuSyanikI pRthaktvakoTipUrva adhika tIni palya hai / bahuri jaghanya kAyasthiti ina sarvanikI aMtarmuhUrtamAtra hai / vahuri devanArakInikI bhavasthiti hai sohI kAyasthiti hai / devasUM deva hoya nAhI, nArakIsUM nArakI hoya nAhI // | ihAM koI pUche, jo, jIvatattvakA nirUpaNakA prakaraNavirSe dvIpasamudranikA nirUpaNakA kahA prayojana ? tAkA samAdhAnajo, ina dvIpasamudranikai AdhAra manuSyaloka hai / tahAM kSetravipAkakI karmaprakRtike vizepake udayateM aDhAI dvIpahIke virSe manuSya upajai haiM / tinake nirUpaNake athi dvIpasamudranikA nirUpaNa bhI prayojanavAn hai / jo inakA nirUpaNa na kariye to manuSya tiryaMca jIva inake AdhAra haiM so jIvatattvakA vizeSa nirUpaNa kaise baneM ? vahari vizepanirUpaNAvinA jIvatattvakA zraddhAna kaise hoya ? bahuri zraddhAnavinA samyakcAritra kaise hoya ? aise hote trayAtmaka mokSamArgakI kathanI kaise baneM ? tAte syAdvAdInikai sarvanirUpaNa yukta hai // bahuri ihAM IzvaravAdI kahai hai, jo, aisA adholoka madhyalokakA nirUpaNa kiyA so aisI racanA to koI buddhimAnakI | karI ho hai| tAte isa racanAkA kartA Izvara hai / tahAM prathama tI zarIrasahita Izvara mAnai hai tAkU kahiye, jo jagat
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TI kA ma. 3 tau zarIravAle Izvarane kiyA / bahuri Izvarakai zarIra kauna kiyA ? jo anyazarIrake saMbaMdha zarIra bhayA kahai, tau anavasthAdUSaNa hai / bahuri jo adRSTaguNa kahiye pUrvakarmake saMbaMdharte bhayA kahe, to Izvarakai karmakA kiyA parAdhInapaNA Thaharai / bahuri kahai jo pRthivI AdirUpa IzvarakI mUrti hai, tinakI utpattiviSai IzvarahI kAraNa hai / tAkUM kahiye, jo, | aiseM tau sarvahI AtmA apanI apanI mUrtirte apane apane zarIrakI utpattike kAraNa Thaharai tau kahA doSa ? tahAM Izvara pRthivI AdirUpa mUrti banAI tahAM anyamUrtike saMbaMdhateM banAI kahiye, tahAM bhI anavasthAdUSaNa Avai hai / bahuri anAdi mUrtikA saMbaMdha kahai tau lokakI racanAhI anAdi kyoM na kahiye ? buddhivAnakA kartavya kahanekI kalpanA kyoM kariye ? 1 bahuri keI nirdeha IzvaravAdI haiM, te kahai hai / jo Izvara jagatkI racanAkUM nimitta kAraNa hai so bhI kalpanAhI hai / jAteM je mukta AtmAkaM deharahita mAne haiM, so jagatkA nimitta kAraNa nAhIM / taisaiM Izvara bhI deharahita nimittakAraNa / aru Izvarakai nityajJAna hai, tAtaiM kartApaNA baNai hai / tAkUM kahiye, jo nityanAhIM / bahuri ka muktAtmA tau jJAnarahita jJAnake kartApaNA baNai nAhI / aneka nityAnitya vyavasthArUpa jagatakUM karegA tAkA jJAna bhI nityAnitya rUpahI ThaharaigA / bahuri koI kSetrameM koI kAlameM kArya upajai hai koImeM nAhIM upajai hai / arU Izvara sarvakSetrakAlameM vyApakahI hai, so kArya nAhIM upajai, tahAM rokanevAlA kauna hai ? bahuri kahai IzvarakI icchA hoya jaiseM hoya hai / tahAM pUchiye Izvarake icchA kAhe bhaI 1 tahAM kahai prANInike anusArI icchA hoya hai / tau aiseM hoteM sarva prANInikai karmanike nimittateM kArya honA kyauM na mAniye ? IzvarakI kalpanA kauna arthi kariye 1 ityAdiyuktirte jagatkA IzvarakartA siddha nAhIM hoya hai / yAkI carcA zlokavArtikarte vizeSakari jAnanI / tAtaiM syAdvAdakari anAdinidhana nityAnityAtmaka svayaMsiddha akRtrima jagat SaDdravyAtmaka loka hai / so sarvajJake Agamakari pramANasiddha jAnanAM / anyavAdI aneka kalpanA karai hai, so pramANabhUta nAhIM aiseM nizcaya hai // aiseM tRtIyAdhyAyakA kathana hai // // chappaya // sAtanarakakI bhUmi bhUmimeM bila bahutere / pApajIva pariNAma duSTalezyA dUra kere // AyukA duHkha bhUri bhajai duHkRtaphala pUre / kahe sakala bhagavAn pApaharanekUM dUre // va ca nikA pAna 179
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ puni dvIpa udadhi giri kheta sara nadI mAna narabheda thiti / tiriyaMca Ayu ye vidhi kathana bhApai tIje saMdhi iti // 1 // aise tattvArthakA hai adhigama jAteM aisA mokSazAstra tAvi tIsarA adhyAya pUrNa bhayA / savadhi nikA pAna 180 iti zrI paramapUjya dharmasAmrAjyanAyaka yogIMdracUDAmaNi, siddhAMtapAraMgata, cAritracakravarti zrI 108 AcArya zrIzAMtisAgarajI mahArAjake Adezase jJAnadAnake lie zrI. pa. pU. cA. ca. A. zrI 108 zAMtisAgara digaMbara jaina jIrNoddhAraka saMsthAkI orase chapI huI zrI tatvArthasUtrakI zrImatpUjyapAdAcArya viracita sarvArthasiddhIkI paDita jayacadajIkRtA TIkA vacanikAvirSe tRtIya adhyAya sapUrNa bhayA // 3 // graMtha prakAzana samiti; phalaTaNa vIra sa. 2481 . . - . - *
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramapUjya cAritracakravartI AcAryavarya zrI 108 zAMtisAgara mahArAjake Adezase zrI digaMbara jaina jinavANI jIrNoddhAraka saMsthAkI taraphase jJAnadAnake liye chapI huI | zrIvItarAgAya namaH sarvArtha-5 rAvaca nikA sidi, vIra saMvat 2481 ] . // OM namaH siddhebhyaH // [ graMtha prakAzana samiti, phalaTaNa atha tattvArthasUtrakI sarvArthasiddhiTIkA vacanikA paMDita jayacaMdajI kRtA TIkA kA pAna M281 dohA-vaMdana kari ji narAjakU, AgamazravaNa su pAya // suravarNana gharanUM sunUM, jyau~ saradA diDha thAya // 1 // AgeM TIkAkAra sUcanA karai haiM, jo, " bhavapratyayo'vadhidevanArakANAM " ityAdi sUtranivirSe bAra bAra deva zabda kahyA tahAM aisA na jAniye jo deva kauna hai, keI prakArake haiM, tinike nirNayake Arthi AcArya sUtra kahai haiM // devAzcaturNikAyAH // 1 // yAkA artha-deva haiM te cyAri haiM nikAya kahiye samUha jinake aise haiM / devagati nAmakarmakA udaya aMtaraMgakAraNa hote bAhyanimittake vizeSanikari dvIpasamudra AdivirSe jaise icchA hoya taiseMhI krIDA karai te deva kahiye / ihAM koI kahai hai ki, sUtravirSe vibhaktikA bahuvacana hai so ekavacanahI cAhiye, samAnajAtike kahanete bahukI pratipatti hoya hai| tAkA samAdhAna- jo, ina cyArihI nikAyamaiM aMtarbheda iMdra sAmAnika Adi tathA Ayu AdikA bhedateM bahuta haiM, tinake jAnaneke artha bahuvacana hai| tahAM devagatinAmakarmake udayakI sAmarthyate bhedarUpa samUha hoI, tArka nikAya kahiye haiM / aiseM cyAri nikAya ina devanike haiM / te kauna ? bhavanavAsI vyaMtara jyotiSka vaimAnika aiseM // Agai tinake lezyAkA niyamake arthi sUtra kahai haiM . ..
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiM vaca- - nikA pAna 182 * // AditasriSu pItAntalezyAH // 2 // yAkA artha- Aditai le tIni nikAya je bhavanavAsI vyantara jyotiSka tinake pItAnta kahiye kRSNa nIla kApota | 8 pIta aisaiM cAri lezyA haiM / yahAM Adita aisA kahate to antamadhyake mati jAnUM / bahuri doya tathA ekake nipedhake sarvArthasidi artha trizabda hai / bahuri lezyA chaha haiM tinamaisU cyArikA grahaNa hai / yAte pItAnta aisA vacana hai / pIta hai anta jinake aisA kahate cAri lezyAkA grahaNa bhayA / taba aisA artha bhayA, jo, bhavanavAsI vyaMtara jyotiSka ini tIni 1 nikAyanike je asuradeva tinake kRSNa nIla kApota pIta e cyAri lezyA haiM // Agai tina nikAyanike antarabhedake pratipAdanake artha sUtra kahai haiM // dazASTapaJcadvAdazavikalpAH kalpopapannaparyantAH // 3 // yAkA artha- devanike nikAyanike daza Adi saMkhyAzabdanikari yathAsaMkhya saMbaMdha karanA / aiseM karate bhavanavAsInike daza bheda haiM / vyaMtaranike ATha bheda haiM / jyotiSInike pAMca bheda haiN| vaimAnikanikeM bAraha bheda haiM / tahAM bAraha bheda kalpavAsInikehI haiN| agale graiveyakAdike bheda nAMhI haiM / ihAM pUche haiM, jo, inakU kalpa aisI saMjJA kaise hai ? tAkA samAdhAna jo, inameM indra Adi dazaprakAra kalpiye haiM, tAteM kalpasaMjJA hai / pheri pUche hai, jo, yaha kalpanA tau bhavanavAsIAdivirSe bhI hai / tAkA uttara jo, rUDhike vazate vaimAnikanivihI kalpazabda vte hai / tAta je kalpanivi upajai te kalpopapanna kahiye / AgeM inakA vizepa jAnaneke athi sUtra kahaiM haiN|| indrasAmAnikatrAyastriMzapAriSadAtmarakSalokapAlAnIkaprakIrNakAbhiyogya kilviSikAzcaikazaH // 4 // yAkA artha- anyadevaniteM asAdhAraNa je aNimAdikaRddhisahita guNa tinakAra indanti kahiye parama aizvaryakari vata te indra hai / bahuri AjJA aizvaryakari rahita sthAna Ayu vIrya parivAra bhoga upabhoga Adikari indrasamAna hoya te sAmAnika hai / te indrake pitA guru upAdhyAyakI jyoM baDe hoya taiseM hoya hai / bahuri maMtrI purohitakI jagaha hoya te
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha pAna . . . trAyaviMza kahiye, tetIsa deva hai, te trAyastriMza kahiye / bahuri indrake vayasya kahiye mitra, pIThamarda kahiye samAvirSe pachADI dAbi baiThe te pAriSada kahiye / bahuri indrake subhaTa zastradhArI rakSaka jyoM hoya te AtmarakSaka hai / bahuri je koTapAla hAkima phaujadAratulya hoya te lokapAla hai| payAdA Adi sAtaprakArakI senAke deva te anIka khiye| bahuri jaise nagarameM vyopArI Adi vasaiM, taise vasanevAle prakIrNaka kahiye / bahuri dAsasamAna vAhanAdikAryavirSe pravarte te Abhi vacasiddhi yogya hai / bahuri nagarake aMtameM vasaiM cANDAlasamAna te kilviSika haiM / kilviSa nAma malinatA pApakA hai / so inake nikA TIkA aisAhI karmakA udaya hai, jo, devagatimeM nIca hoya haiM / ihAM ekaza aisaiM kahanese eka eka nikAyake e bheda haiM / jaza Age e daza bheda cAyauMhI nikAyake sAmAnyapaNe prasaMga Avai tAke apavAdake arthi sUtra kahai haiM 183 ||traaystriNshlokpaalvaa vyantarajyotiSkAH // 5 // yAkA artha-vyaMtara tathA jyotiSI devanivirSe trAyastriMza bahuri lokapAla e doya bheda nAhI hai| dazabhedanike AThahI bheda haiM // AgeM, tina nikAyanivirSe indra kaise haiM tinikA niyamake Arthi sUtra kahai hai // pUrvayo:ndrAH // 6 // yAkA artha-- pahale doya nikAya bhavanavAsI vyaMtara inivirSe doya doya indra haiN| pUrvayoH kahiye pahale doya nikAya bhavanavAsI vyaMtara tinavirSe doya doya indra haiM / ihAM prazna, jo, dUsarekai pUrvapaNA kaise ? tAkA uttara-jo, samIpate pUrvapaNAM / hai / bahari dvIndrAH aise zabdameM doya doya aisA artha kaisA bhayA ? tAkA uttara- jo, ihAM aMtanIta viipsaa| artha hai / tAtai doya doya indra hoya tAkU dvandrA aisA kahiye / jaise sAta sAta pAna hoya tALU saptaparNa kahiye tathA AThaATha pada hoya tAkU aSTApada kahiye taisaiM ihAM bhI jAnanAM / sohI kahiye haiM // bhavanavAsinivirSe asurakumAranike camara vairocana e dAya iMdra hai / nAgakumAranike dharaNa bhUtAnaMda e doya indra hai / vidyutkumAranike harisiMha harikAnta ye doya iMdra hai / suparNa kumAranike veNudeva veNutAlI e doya indra hai| agnikumAranike agnizikha agnimANava e doya indra hai / vAtakumAranike vailaMba prabhaMjana e doya indra hai / stanitakumAranike sughoSa mahAghoSa e doya indra hai / udadhikumAranike jalakAnta jalaprabha e doya indra hai / dvIpakumAranike pUrNa vaziSTa e doya / indra hai / dikkumAranike amitagati amitavAhana e doya indra hai / aiseM inake vIsa indra hai / bahuri vyaMtaradevanivirSe / / .
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ stw'chchchzch-44 nikA pAna 15 kiMnaranikai kinnara kiMpuruSa e doya indra hai| kiMpuruSanike satpurupa mahApuruSa e doya indra hai| mahoraganike ati kAya mahAkAya e doya indra hai| gaMdharvanike gItarati gItayaza e doya indra hai| yakSanikai pUrNabhadra mANibhadra e doya | indra hai / rAkSasanike bhIma mahAbhIma e doya indra hai| pizAcanike kAla mahAkAla e doya indra hai / bhUtanike | pratirUpa apratirUpa e doya iMdra hai // sarvAyasini ____ AgeM ina devanike sukha kaisA hai aise pUcha tinake sukha jAnaneke arthi sUtra kahai haiM-- TIkA // kAyapravIcArA A aizAnAt // 7 // yAkA artha pravIcAra kahiye kAmasevana so bhavanavAsIniteM lei aizAnasvargaparyatake devanike kAyakari kAmasevana hai / inake saMklezakarmakA udaya hai / tAte manuSyakI jyoM strIkA viSayasukha bhogavai haiM / ihAM " A aizAnAt " isa zabdavirSe AG upasarga abhiniji arthameM haiM, tAteM aisA artha bhayA, jo, bhavanavAsIniteM lagAya aizAnaparyaMtake kAyakari maithuna hai / bahuri ihAM saMdhi na kari so saMdeha nivAraNake arthi na karI hai / saMdhi kariye taba aizAna aisAhI siddha hoya, taba saMdeha rahai, jo, ihAM upasarga hai ki nAhI ? tAteM saMdeha meTaneke Arthi upasarga judA rAkhA hai // AgeM aizAnatAMI maryAdA kahI tAte agile svarganivirSe sukhakA vibhAga jAnyAM nAhI, tAke pratipAdanake ArthiM sUtra kaheM haiM 184 // zeSAH sparzarUpazabdamanaH pravIcArAH // 8 // yAkA artha- zepa kahiye kahe tinate avazepa rahe deva tinakai sparza rUpa mana inavi maithuna hai / tahAM kahe tinateM avazeSa je kalpavAsI tinakai Agamate avirodharUpa saMbaMdha karanA / pahale sUtrameM pravIcArakA grahaNa to thAhI, yahAM pheri pravIcArakA grahaNa yAhIke Arthi hai / so AgamasUM avirodha sparzAdimaithuna lenA / tahAM sanatkumAra mAhendrasvargake deva devAMganAke sparzamAtrahIkari paramaprIti pAvai haiM / taiseMhI devAMganA bhI paramasukha pAvai haiM / bahuri brahma brahmottara lAMtava / kApiSTa svargake deva devAMganAke zRMgAra AkAra vilAsa catura manojJa vepa rUpake dekhanehIkari paramasukhakaM pAvai hai| zukra mahAzukra zatAra sahasrAravi deva devAMganAke madhura saMgIta gAvanA komala ha~sanA lalita bolanA AbhUpaNanike zabdakA
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ nika TIkA ma.4 / sunanAmAtrahIte paramaprItikU pAvai hai / bahuri Anata prANata AraNa acyuta svargake deva apanI devAMganAkA manakevi / / / saMkalpamAtrahIteM paramasukhavaM pAvai haiM // AgeM pUche haiM, Agile ahamindra devanikai sukha kaunaprakAra hai ? aise pUchai tAke nizcayake Arthi sUtra kaheM haiNsrvaarth|| pare'pravIcArAH // 9 // vaca. siddhi yAkA artha- yahAM parazabdakA grahaNa avazeSa rahe je ahamindra tinake grahaNake Arthi hai / apravIcArazabda paramasukha pAna janAvaneke arthi hai| pravIcAra tau maithunakI vedanAkA ilAja hai| tisake abhAvate tina ahamindranikai sahajahI paramasura Arge, AdinikAyake deva dazaprakArake bhedarUpa kahe tinakI sAmAnyavizeSa saMjJAke niyamake artha sUtra kahaiM haiM // bhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAgnivAtastanitodadhidvIpadikkumArAH // 10 // yAkA artha- bhavananivirSe vase te bhavanavAsI kahiye, yaha tau tinakI sAmAnyasaMjJA hai / bahuri asurakumAra nAgakumAra vidyutkumAra suparNakumAra agnikumAra vAtakumAra stanitakumAra udadhikumAra dvIpakumAra dikkumAra e dazajAtinikI daza vizeSasaMjJA haiM / so nAmakarmake udayake vizeSakari inake nAmakI pravRtti hai / bahuri avasthita ekarUpa avasthA tathA svabhAva sarvahI devanikai samAna hai / tathApi ye bhavanavAsI deva veSa AbhUSaNa Ayudha yAna vAhana krIDana Adikari kumArakI jyauM sohe haiM pravate haiM, tAteM inakU kumAra kahiye haiM / tAteM dazahI jAtikai kumAra zabda joddnaa| yahAM pUche haiM, tinake bhavana kahAM haiM ? so kahiye haiM / ratnaprabhApRthivIke paMkabhAgavi tau asurakumAranike bhavana haiN| bahuri pahalA kharabhAgavirSe Upara nIce hajAra hajAra yojana choDakari navajAtike bhavanavAsInike AvAsa haiM / ihAM koI anyavAdI kahai, jo, ye deva uttamadevaniteM zastrAdikari yuddha karai haiM, tAteM inakA nAma asura hai / tAkU kahiye, jo, aisA kahanA tau tinakA avarNavAda karanA hai| te uttamadeva je saudharmAdikake kalpavAsI haiM, te mahAprabhAvasahita haiM, tinaupari hIna devanikA bala cale nAhIM / manakari bhI tiniteM pratikUla na hoya, tathA kalpavAsI uttama pariNAmaniteM upajai so tinakaiM vairakA kAraNa bhI nAhIM / bhagavAnakI pUjA tathA svanike bhoganihIvirSe tinakU AnaMda vte hai| tinake asuranasahita yuddha kahanA mithyAtvake nimitta avarNavAda hai // AgeM dvitIya nikAyakI sAmAnyavizeSasaMjJAkA niyamake arthi sUtra kaheM haiM
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA TA // vyaMtarAH kinnarakimpuruSamahoragagandharvayakSarAkSasabhUtapizAcAH // 11 // __ yAkA artha- vividha dezAntaranivi jinike vAsa te vyaMtara haiM, aisI inakI sArthika sAmanyasaMjJA hai / bahuri kA tinake bhedanikI vizepasaMjJA kiMnara kiMpurupa mahoraga gaMdharva yakSa rAkSasa bhUta pizAca aisI hai / yahu vizepasajJA nAma vacasiddhi karmake vizepake udayateM bhaI hai / bahuri inikA AvAsa kahAM hai so kahiye hai| isa ratnaprabhApRthivIke pahale kharabhAga- nikA vi ara jaMbUdvIpate asaMkhyAta dvIpasamudra pareM jAya sAtaprakArake vyaMtaranike AvAsa haiM / vahuri rAkSasajAtike nikAyake pAna dUsare paMkabahula bhAgavi haiN| yahAM anyavAdI keI kahai haiM / kiMnara kiMpurupa manuSyanakaM khAya haiN| tathA pizAca mAMsakA AhAra kareM haiM / rAkSasa mAMsa AhArI haiM / so yaha kahanA ayukta hai / mithyAjJAnateM tinakA avarNavAda kareM haiM / jAteM e deva pavitra vaikriyakadehake dhAraka haiM / so apavitra manuSyanike zarIraLU kaise icchai ? tathA mAMsa kaiseM bhartI ihAM kahaiM, jo, lokavi vyaMtara Avai taba kaheM haiM mAMsa dArU lyAvo, so yaha kahanA aisA hai, prathama to lokameM ajJAnI jIva vAta Adi rogavi vyaMtarakI kalpanA kareM haiM, vAtavikArateM yathA tathA vacana kahaiM avaSTA karai tAkU vyaMtara ThaharAya leM / bahuri kadAcit koI vyaMtara bhI ceSTA Aya karai dArU Adi azucikA nAma bhI leya tau tinakI krIDAmAtra ceSTA hai / te mAnasIka AhArI haiN| tAtai tinake kucha bhakSaNa nAhIM / tinakai mAMsa dArU Adi apavitrakA bhakSaNa kahanA tinakA avarNavAda hai / yAteM mithyAtvakA AzravakA anubhAga tItra Avai hai / vahuri tinake AvAsa to kharabhAgavirSe kahai haiM / bahuri pRthivIUpari bhI tinake dvIpa samudra parvata deza grAma nagara gRhanike AMgaNa galI jalake nivAsa udyAna devamaMdira AdivirSe asaMkhyAta haiM // AgeM tIsarA nikAyakI sAmAnya vizepa saMjJAke nema kahaneke arthi sUtra kaheM haiM / // jyotipkAH sUryAcandramasau grahanakSatraprakIrNakatArakAzca // 12 // yAkA artha- ina pAMcUhIkI jyotipka aisI sAmAnyasaMjJA jyotiHsvabhAvateM hai, so sArthika hai / vahuri sUrya caMdramA / graha nakSatra prakIrNaka tArakA aisI pAMca vizepasaMjJA hai / so yahu nAmakarmake udayake vizepate bhaI hai / bahuri sUryAcaMdramasau | aisI ina doyakai nyArI vibhakti karI so inakA pradhAnapaNAM janAvaneke arthi hai / inake pradhAnapaNAM inake prabhAva Adikari kiyA hai / bahuri inake AvAsa kahAM haiM, so kahiye hai| isa madhyalokakI samAnabhUmike bhAgate sAtase navai 949
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vaca. siddhi TIkA 14 187 yojana Upari jAya tArAnike vimAna vicarai haiM / te sarva jyotiSinike nIce jAnanAM / inateM daza yojana Upari jAya sUryanike vimAna vicare haiM / tAteM azI yojana Upari jAya caMdramAnike vimAna haiM / tAteM tIni yojana Upara jAya nakSatranike vimAna haiN| tAta tIni yojana Upara jAya budhanike vimAna haiM / tAteM tIni yojana Upara jAya zukranike vimAna haiM / tAteM tIni yojana Upara jAya bRhaspatIke vimAna haiM / tAteM cAri yojana Upara jAya maMgalake vimAna haiN| tAte cAri yojana Upara jAya zanaizcarake vimAna haiN| yaha jyotiSkamaMDalakA AkAzameM tale Upari ekasau daza yojanamAhI jAnanAM, bahuri tiryavistAra asaMkhyAta dvIpasamudranipramANa ghanodadhivAtavalayaparyaMta jAnanAM / ihAM uktaMca gAthA hai tAkA artha- sAtasaiM navai, daza, azI, cyAri, trika, doya, catuSka aise ete yojana anukramateM / tArA / 790 / sUrya / 10 caMdramA / 80 / nakSatra / 3 / budha / 3 / zukra / 3 / bRhaspati / 3 / maMgala / 4 / zanaizcara / 4 / inakA vicaranA jAnanA // AgeM jyotiSInikA gamanakA vizeSa jAnaneke artha sUtra kahaiM haiM // merupradakSiNA nityagatayo nRloke // 13 // yAkA artha- merupradakSiNA aisA vacana hai, so gamanakA vizeSa jAnane hai / anyaprakAra gati mati jAnUM / bahuri nityagatayaH aisA vacana hai, so niraMtara gamana janAvaneke Arthi hai / bahuri nRlokakA grahaNa hai, so aDhAI dvIpa doya samudra meM nityagamana haiM / anya dvIpasamudranimeM gamana nAhIM / ihAM koI tarka karai hai, jyotiSI devanikA vimAnanike gamanakA kAraNa nAhIM / tAteM gamana nAhIM / tAkU kahiye, yaha kahanA ayukta hai| jAte tinake gamanavirSe lIna aisaiM AbhiyogyajAtike deva tinakA kiyA gatipariNAma hai / ina devanike aisAhI karmakA vicitra udaya hai, jo gatipradhAnarUpa karmakA udaya de hai / bahuri merUte gyArahaveM ikaIsa yojana choDa Uparai gamana karai haiM / so pradakSiNArUpa gamana kareM haiM / ina jyotiSInikA anyamati kahai hai, jo, bhUgola alpasA kSetra hai / tAke Upari nIceM hoya gamana hai| tathA koI aise kahai hai, jo e jyotiSI tau sthira haiM / aru bhUgola bhrame hai / tAte lokakU udaya asta dIkhai hai / bahuri kahaiM haiM, jo, hamAre kahanete grahaNa Adi mile hai / so yaha sarva kahanA pramANabAdhita hai| jainazAstrameM inakA gamanAdikakA prarUpaNa nirbAdha hai| udayaastakA vidhAna sarvate mile hai / yAkI vidhiniSedhakI carcA zlokavArtikamaiM hai| tathA gamanAdikakA nirNaya trailokyasAra Adi graMthanimeM hai, tahAMteM jAnanA //
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA AgeM ina jyotiSInike saMbaMdhakari vyavahArakAlakA jAnanA hai tisake arthi sUtra kahe hai // tatkRtaH kAlavibhAgaH // 14 // yAkA artha-- ina jyotipI devanikari kiyA kAlakA vibhAga hai / ihAM tatkA grahaNa gatisahita jyotiSka devanike kahaneke Arthi hai / so yaha vyavahArakAla kevala gatihIkari tathA kevala jyotipInikari nAhIM jAnA jAya hai / gatisidimA sahita jyotipInikari jAnA jAya hai / tAteM gamana to inakA kAhUkU dIkhai nAhIM / bahuri gamana na hoya to ye thirahI raheM / tAteM doU saMbaMdha lenA / tahAM kAla hai so doyaprakAra hai / vyavahArakAla nizcayakAla / tinameM vyavahArakAlakA BI vibhAga ina jyotipInikari kiyA huvA jAniye hai / so samaya AvalI Adi kriyAvizepakari jAnA huvA vyavahArakAla hai / so nAhI jAnanemeM Avai aisA jo nizcayakAla tAke jAnane kAraNa hai so nizcayakAlakA lakSaNa Age kahasI, so jAnanA // AgeM manuSyalokatai bAhira jyotiSka avasthita haiM / aisA kahane sUtra kahaiM haiM pAna | 28 // bahiravasthitAH // 15 // yAkA artha- vahiH kahiye manuSyalokatai bAhira te jyotiSka avasthita kahiye gamanarahita haiM / ihAM koI kahai hai, pahale sUtramaiM kahyA hai jo, manuSyalokatai jyotiSkadevanike nitya gamana hai / so aisA kahanehIte yaha jAnA jAya hai, jo, yAta bAhirakeke gamana nAhI / pheri yaha sUtra kahanA niSprayojana hai / tAkA samAdhAna, jo, isa sUtrateM manuSyalokatai bAhira astitva bhI jAnA jAya hai| avasthAna bhI jAnyA jAya hai, yAta doU prayojanakI siddhike Arthi yaha sUtra hai athavA anyaprakArakari gamanakA abhAva haike arthi tathA kadAkAla gamanakA abhAvake arthi bhI yaha sUtra jAnanA // | Arge cauthe nikAyakI sAmAnyasaMjJA kahanekU sUtra kahai haiM // vaimAnikAH // 16 // yAkA artha- vaimAnika aisA to adhikArakai arthi grahaNa hai / yAke Age kahasI tina vaimAnika jAniye aisA adhikAra hai| bahuri puNyavAnanikaM vizepakAra mAne te vimAna haiN| tinameM je upajai te vaimAnika haiN| bahuri te vimAna .
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha sidi tIni prakAra haiM / indraka, zreNIbaddha, puSpaprakIrNaka / tahAM iMdrakavimAna tau indrakI jyoM bIca tiSTeM haiN| tinakI cyAyauM dizAmeM AkAzapradezakI zreNIkI jyauM tiSThaM haiM te zreNIbaddha haiM / bahuri vidizAnivi vikhare phUlanikI jyoM tiSThe haiM, tAtai / te puSpaprakarNika haiN| Agai tina vaimAnika devanike bhedake jJAnake Arthi sUtra kahaiM haiM - nikA / // kalpopapannAH kalpAtItAzca // 17 // yAkA artha- te vaimAnika doya prakAra haiM / tahAM kalpa je svarga tinakevirSe upajeM te tau kalpApapanna haiM / bahari 18 graiveyaka Adivi upaje te kalpAtIta kahiye // AgeM tinake avasthAnavizeSa jAnaneke Arthi sUtra kahaiM haiM pAna TIkA 0 ma.4 uparyupari // 18 // yAkA artha- yaha sUtra tina vaimAnikadevanikA tiryagavasthAnake niSedhake artha hai / te jyotiSInikI jyoM tiryaka avasthita nAhIM haiM / bahuri vyaMtaranikI jyauM viSama jahAMtahAM avasthita nAhIM haiM / te kalpa upari upari haiM / AgeM pUche haiM, jo, aise haiM e upari haiM, to kete kalpavimAnavirSe deva haiM ? aise pUche sUtra kahai haiM // saudharmezAnasAnatkumAramAhendrabrahmabrahmottaralAntavakApiSTazukramahAzukrazatArasahasrAreSvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu aveyakeSu vijayavaijayantajayantAparAjiteSu sarvArthasiddhau ca // 19 / / yAkA artha- ina saudharmAdika zabdanikA kalpa nAma kaise bhayA so kahaiM haiM / vyAkaraNa virSe aN aisA pratyaya / hai, so cyAri arthameM hoya hai| tAkari kalpa nAma hoya / tathA svabhAvahIteM aisA nAma hai / bahuri indrakA bhI nAma yahahI, so bhI svabhAvate tathA kalpake sAhacaryate hoya haiM / so kaise ? pahale svargavirSe sudharmA nAma sabhA hai so yahu sabhA jAmaiM hoya tAkA nAma saudharmakalpa kahiye / ihAM asti arthameM aN pratyaya jAnanA / bahuri isa kalpake sAhacaryate
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasiddhi TIkA vacanikA pAna 190 ma.4 indrakA bhI nAma saudharma jAnanA / bahuri IzAna aisA nAma indrakA svabhAvahIte hai / so IzAna indranikA nivAsa so | aizAnakalpa hai / ihAM nivAsa arthavirSe aN pratyaya jAnanA / tAke sAhacaryate indrakA bhI nAma aizAna hai / bahuri sanatkumAra indrakA nAma svabhAvahIteM hai / tAkA nivAsa jo kalpa tAkA nAma sAnatkumAra hai| ihAM bhI nivAsa arthavirSe aN pratyaya hai / tAke sAhacaryate sAnatkumAra nAma indrakA hoya hai / bahuri mahendra aisA nAma indrakA svabhAvahIteM hai| tAkA nivAsa jo kalpa tAkA nAma mAhendra hai| yahAM bhI nivAsa arthavi aN pratyaya hai / tAke sAhacaryateM bhI indrakA nAma mAhendra hai / aisahI brahma brahmottara Adi kalpakA tathA indrakA nAma jAnanA / bahuri upari upari doya doyakA saMbaMdha AgamakI apekSAteM jAnanA / tahAM pailA to saudharma aizAna e doya kalpa haiM / inake upAra sAnatkumAra mAhendra e doya haiM / inake upari brahmaloka brahmottara e doya haiN| inake upari lAMtava kApiSTa e doya haiN| inake upari zukra mahAzukra e doya haiM / inake upari zatAra sahasrAra e doya haiN| inake upari Anata prANata e doya haiM / inake upari AraNa acyuta e doya haiM / ihAM kalpakA yugalakA upari upari doya doya kahanA aMtake doya yugalanike judI vibhaktI karI, samAsa na kiyA, tAteM jAnA jAya hai| vahari nIcale cyAri kalpavi vahari uparike cyAri kalpavi tau cyAri cyAri indra jAnane / bahuri bIcake ATha kalpanivi cyArihI indra jAnane / so aise haiM- saudharma aizAna sAnatkumAra mAhendra ina cyArivi cyAri indra / brahmaloka brahmottara ina doyameM eka brahma nAma indra hai / lAtava kApiSTa ina doyameM eka lAMtava nAma indra / zukra mahAzukra ina doyameM eka zukra nAma indra / zatAra sahasrAra ina doyameM eka zatAra nAma indra / Anata prANata AraNa acyuta ina cyArimeM cyAri indra haiM / aiseM kalpavAsInike bAraha indra haiM // bahuri lokaniyogake upadezate tattvArthavArtikavi indra caudaha bhI likhe haiM / tahAM bAraha svargameM tau bAraha ara Uparake cyAri svarganimeM doya aiseM / aba ihA upAra upAra kahyA, so kahAMte giniye so kahai hai / jambUdvIpavirSe merUparvata hajAra yojana to pRthvImeM aru ninyAnavai hajAra yojana UMco tAke nIcai tau adholoka kahiye / bahuri merubarAbara moTAI bahuri tiryak phailavA tiryagloka hai / bahuri merukai Upari Urdhva loka hai / merukI cUlikA cAlIsa yojanakI UMcI hai / tAke upari bAlakA antaramAtra tiSThayA saudharmasvargakA Rju nAmA indrakavimAna hai / anya sarva yAkA varNana lokaniyoga graMthateM jAnanAM / bahuri navasu graiveyakepu aisA vacana hai, tahAM navazabdakai judI vibhakti karanekA yahu prayojana hai| jo graiveyakateM judA nava vimAna anudiza nAmadhAraka haiM aisA janAyA hai / tAteM anudizakA grahaNa karanA / inake saudharma3 kalpateM lagAya anuttaraparyaMta upari upari tiresaThi paTala haiM / tahAM prathamayugalameM to ikatIsa paTala haiM / dvitIya yugalameM
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca nikA siddhi TIkA pAna a.4 sAta paTala haiM / tIsare yugalameM cyAri paTala haiM / cauthe yugalameM doya paTala haiM / pAMcavAM yugalakA ekahI paTala hai / chaThA yugalakA eka paTala hai / sAtamA AThamA yugalake chaha paTala haiM aiseM bAvana paTala tau svanike haiN| bahuri navagraiveyakake nava paTala haiM / bahuri eka anudizakA, eka paMcaanuttarakA aiseM tiresaThi paTala jAnane // AgeM ina vaimAnika devanike paraspara vizeSa hai, tAke janAvaneke Arthi sUtra kahai haiM // sthitiprabhAvasukhadyutilezyAvizuddhIndriyAvadhiviSayato'dhikAH // 20 // yAkA artha- vaimAnika deva haiM te sthiti prabhAva sukha yuti lezyAkI vizuddhi indriyanikA viSaya avadhikA viSaya inakari upariupari svargasvargaprati tathA paTalapaTalaprati adhikaadhika haiN| tahAM apanI Ayuke udayateM tisa bhavavi. zarIrasahita tiSThanA, so sthiti kahiye, bahuri parake upakAra tathA apakAra karanekI zaktikU prabhAva khiye| bahuri indriyaviSayakA bhogavanA, so sukha kahiye; bahuri zarIra tathA vastraAbharaNAdIkI dIpti, so dyuti kahiya; bahuri kapAyakAra yoganikI pravRttirUpa lezyA tAkI vizuddhi kahiye ujvalatA, bahuri indriyanikAra viSayanikA jAnanA; bahuri avadhikari | dravya kSetra kAla bhAvarUpa viSayakA jAnanAM inakAra adhika adhika hai // AgeM sthiti AdikAra jaise adhika haiM, taiseM gati Adikari hIna haiM aiseM kahai haiM // gatizarIraparigrahAbhimAnato hInAH // 21 // yAkA artha- e vaimAnika deva haiM te gati zarIra parigraha abhimAna inakArI upariupari hIna kahiye ghaTateghaTate haiM / tahAM kSetrase anyakSetra jAnA so gati kahiye / zarIra tinake vaikriyaka kahyA sohii| bahuri lobhakaSAyake udayanai viSayanivirSe saMgati karanA so parigraha kahiye / bahuri mAnakaSAyake udayate upajA jo ahaMkAra garva so abhimAna kahiye / inakari upari upari hIna haiM / jAteM anyadezavirSe krIDA ratikA abhilASa tIvra nAhIM / apane yogya kSetravihI tRpti hai / tAteM to gamana thoDA karai hai / bahuri zarIra saudharma aizAnake devanikA to sAta hastakA hai / bahuri sanatkumAra | mAhendrakA chaha hAthakA hai / brahmaloka brahmottara lAMtava kApiSTavirSe pAMca hAthakA hai / zukra mahAzukra zatAra sahasrAravirSe cyAri hAthakA hai / Anata prANatavirSe sADhA tIni hAthakA hai / bahuri AraNa acyutavirSe tIni hAthakA hai / adho- / | aveyakavirSe aDhAI hAthakA hai / madhyapraiveyakavirSe doya hAthakA hai / uparigaveyakavirSe bahuri anudizavirSe DeDha hAtha hai /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha-za thAre thore vaca TIkA pAna a4 192 / bahuri anuttaravirSe eka hAtha hai / bahuri parigraha vimAna devAMganA Adi parivAra ityAdikA upari upAra ghaTatA ghaTatA hai / bahuri upari kapAya thore haiM / tAte abhimAna ghaTatA ghaTatA hai / ihAM svarganimeM upajeM haiM, tinake kaSAyanikI maMdatA baDhatI baDhatI hoya, te upari upari upaje haiM / tAteM sohI saMskAra vahAM hai| tAteM upari upari kaSAya thore thore haiM // siddhi ___AgeM, tIni nikAyanike to lezyA pahalI kahI thI / aba vaimAnikanike lezyAkI vidhipratipattike arthi sUtra kahai haiM-18/ nikA // pItapadmazuklalezyA dvitrizeSeSu // 22 // yAkA artha- doya yugalanimeM pItalezyA, tIni yugalanimeM padmalezyA, bahuri bAkI tIni yugala tathA ahamindranikai zuklalezyA hai| yahAM pahale pIta padma zuklakA dvaMdvasamAsa kari pIche e lezyA jinake hoya te pIta padma zuklalezyAvAle deva haiM, aise bahuvrIhisamAsa hai / ihAM prazna, jo, ihA samAsavi pIta padma zukla inake -hasva akAra kaise bhayA ? zabda tau pItA padmA zuklA aisA cAhiye / tahAM kahiye hai, jo vyAkaraNavi uttarapadateM -hasva honA bhI kayA hai / jaimeM dutI aisA zabdakA taparakaraNavi hai / tahAM madhyAvilaMbitAkA upasaMkhyAna hai, aise ihAM bhI jAnanA / athavA pIta padma zukla aise zabda varNasahita vastuke vAcaka bhI haiM, te purupaliMgI haiM / tinikI upamA bhI ina lezyAnikU hai / tAteM upamitisamAsavi -hasva haihI // aiseM konakeM kaisI lezyA hai, so kahiye hai- saudharma aizAnake devanikai tau pItalezyA hai, tAke madhyama aMza hai / sAnatkumAra mAhendrake devanikai pItalezyA hai, tathA tahAM padma bhI / brahmaloka brahmottara lAtava kApiSTa zukra mahAzukra ina tIni yugalanivi padmalezyA madhyama aMza hai / zatAra sahasrAravi padmalezyA tathA zuklezyA hai / AnataAdi anuttaraparyaMta teraha sthAnanivirSe zuklalezyA hai| tahAM bhI anudiza anuttaravi paramazuklalezyA jAnanI / ihA prazna, jo, sAnatkumAra mAhendravi pIta padma doU kahI / tathA zatAra sahasrAravi padma zukla doU kahI / so sUtravi to eka ekahI kahI hai, doUM kaiseM kahA~ ho ? tAkA samAdhAna- jo, ihAM sAhacaryate mukhya hai, tArka sUtrameM kahI hai / tAkI sAthI gauNakA bhI grahaNa karanA / jaise laukikameM rAjAdika chatradhArI gamana kare, tinakI sAthi anya bhI jAya hai / tahAM koI pUche kauna jAya hai ? tahA kahai chatradhArI jAya hai / tahAM je vinA chatravAle sAthI haiM, te bhI jAni lene / taiseM ihAM mukhyake kahehI gauNakA grahaNa kiyA hai / tahA yaha artha sUtrateM aiseM jAnanA, jo, doya yugalama pItalezyA kahI tahAM dUsare yugalameM
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha sidi TIkA bha.4 pAna jude haiM, inakA vimAna brahmalokasvargake antameM hai / tathA e sarvahI eka manuSyake bhava leya nirvANakU prApta hoya haiM / AgeM sAmAnyakari kahe je laukAntika deva tinake bheda dikhAvaneke Arthi sUtra kahai haiN||saarsvtaadityvnhyrunngrdtoytussitaavyaabaadhaarissttaashc // 25 // vacayAkA artha- e ATha prakArake laukAMtika deva haiN| cazabdateM inake vimAna antarAlavirSe doya doya prakArake aura / / nikA haiM / te deva kahA haiM so kahai haiM / aruNa nAmA samudrateM upajA mUlavirSe saMkhyAtayojanakA vistAra jAkA aisA aMdhakArakA | skaMdha samudrakA valayakI jyauM valayAkAra tIvra hai| aMdhakArarUpa pariNamana jAkA aisA so urdhva anukramateM badhatA calatA 194 saMkhyAtayojanakA moTA hotA paMcamasvargakA pahalA paTalakA ariSTa nAmA vimAnake nIceM prApta hoya kUkaDAkI kuTIkI jyoM mila gayA hai| aise aMdhakArateM upari ATha aMdhakArakI paMkti uThI haiN| so ariSTavimAnake samAna nikaTa cAro dizAmeM doya doya aise ATha tiryag cAlI so lokake aMtatAI gii| tina aMdhakArakI paMktinike aMtarAlanivirSe sArasvata Adi laukAntikanike vimAna haiM, tahAM base haiM, so kahiye haiN| pUrvauttarake kauNavirSe sArasvatanikA vimAna hai / devanikI saMkhyA sAtasai hai / bahuri pUrvadizAvi AdityanikA vimAna hai / devanikI saMkhyA sAtasai hai| bahuri pUrvadakSiNake kauNameM vahnidevanikA vimAna hai / devanikI saMkhyA sAtahajAra sAta hai / bahuri dakSiNadizAvi aruNakA vimAna hai / devanikI saMkhyA sAtahajAra sAta hai / bahuri dakSiNapazcimakA kauNameM gaItoyanikA vimAna hai / deva navahajAra nava haiM / bahuri pazcimadizAvi tuSitanikA vimAna hai / deva navahajAra nava haiM / bahuri uttarapazcimake kauNameM avyAbAdhanikA vimAna hai / deva gyArahahajAra gyAraha haiM / bahuri uttaradizAvirSe ariSTanikA vimAna hai / deva gyArahahajAra gyAraha haiN| bahuri cazabdakari samuccaya kiye inake aMtarAlameM doya doya devanike samUha aura haiM so kahiye haiM / sArasvataAdityake aMtarAlameM agnyAbha sUryAbha ye haiM / tinake deva agnyAbhake sAtahajAra sAta haiM, sUryAbhake navahajAra nava haiN| bahuri Adityavahnike aMtarAlameM caMdrAbha satyAbha haiM / tAmaiM candrAbhake deva gyArahahajAra gyAraha haiM, satyAbhake terahahajAra teraha haiM / bahuri vahniaruNake aMtarAlameM zreyaskara kSemaMkara haiN| tahAM zreyaskarake deva paMdrahahajAra paMdraha haiM, kSemaMkarake satrahahajAra satraha haiM / bahuri aruNagardatoyake aMtarAlameM vRSabheSTa kAmacara haiN| tahAM vRSabheSTake ugaNIsahajAra ugaNIsa haiM, bahari kAmacara ikaIsahajAra ikaIsa haiN| va toyatuSitake aMtarAlameM nirmANaraja digaMtarakSita haiN| tahAM nirmANarajake deva teIsahajAra teIsa haiM, digaMtarakSita paccIsa
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha 840A PEE hajAra paccIsa haiN| bahuri tuSitaavyAbAdhake aMtarAlameM AtmarakSita sarvarakSita haiN| tahAM AtmarakSita sattAIsahajAra sattAIsa haiM, sarvarakSita unatIsahajAra unatIsa haiN| bahuri avyAvAghaariSTake aMtarAlameM maruta vasu haiN| tahAM marutake deva ikatIsahajAra ikatIsa haiM, vasuke deva tetIsahajAra tetIsa haiN| vahuri ariSTasArasvatake aMtarAlameM azva vizva haiM / | tahAM azvadeva paiMtIsahajAra paiMtIsa haiM, vizva saiMtIsahajAra saiMtIsa haiN| e sarva cAlIsa laukAMtika deva bhele kiye cAri / siddhi lAkha sAtahajAra AThasai chaha haiN| sarvahI svAdhIna haiN| inameM hInAdhika koU nahIM / bahuri vipayanike rAganiteM rahita TIkA haiM / tAteM inakU devarSi bhI kahiye / yAhIte anyadevanike ye pUjya hai| caudahapUrvake dhArI haiM / tIrthakaranike tapakalyANa virSe prativodhanevi tatpara haiM / niraMtara jJAnabhAvanAvi jinakA mana rahai hai, saMsArateM sadAhI virakta haiM, bAraha anuprekSA| virSe jinakA citta prvte hai aisA nAmakarmakI prakRtivizepake udayateM upaje haiM // AgeM pUche haiM, jo, laukAntika deva kahe te ekabhava le nirvANa pAvai haiM, to aisA aura bhI devanikai nirvANa pAvanekA kAlavibhAga hai ? aise pU- sUtra kahai haiM // vijayAdiSu dvicaramAH / / 26 / / yAkA artha-- vijayAdika cyAri vimAnavAle tathA anudizavAle deva doya bhava manuSyakA leya mokSa jAya haiM / yahAM Adizabda prakArArthamaM hai / tAtai vijaya vaijayaMta jayaMta aparAjita anudiza vimAna tiSThai haiM tinakA grahaNa hai, jAte inavi samyagdRSTIvinA upajai nAhIM aisA prakArArtha jAnanA / ihAM koI kahai hai, aise to sarvArthasiddhikA bhI grahaNa hoya hai / tAkU kahiye nAhI hoya hai / jAte sarvArthasiddhike deva parama utkRSTa hai / tAte inakI saMjJAhI sArthika haiM / eka bhava 1 le mokSa pAvai haiM / bahuri isa sUtrameM caramapaNAM manuSyabhavakI apekSA hai, je doya bhava manuSyake le te vicarama khiye| tAteM aisA artha hai, jo, vijayAdikateM cayakari manuSya hoya bahuri saMyama ArAdhi pheri vijayAdikavi upajai, / tahAMteM cayakari manuSya hoya mokSa jAya haiM aise dvicaramadehapaNA hai / aiseM gyAraha sUtranikari vaimAnika devanikA || nirUpaNa kiyA // AgeM pUche hai, jIvake audayika bhAvanivi tiryagyoni audayikI kahI vahari sthitike nirUpaNate tiryaMcanikI sthiti o kahI, tahAtai aisA na jAnA gayA, jo, tiryaMca kauna haiM ? aisA pU. sUtra kahai haiM ka
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ * HA pAna ma. // saudharmazAnayoH sAgaropame'dhike // 29 // yAkA artha-- saudharma aizAna svargavirSe doya sAgara kyoM ( kucha ) adhika sthiti hai / ihAM sUtra meM sAgaropame aisA dvivacana hai, tAteM doya sAgara lene / bahuri adhika aisA zabda adhikArasvarUpa hai so sahasrArasvargatAI lIjiyegA / tAteM AgeM sUtrameM tu zabda hai / tAteM aisA jAnA jAya hai / tAteM ihAM aisA artha bhayA, so, saudharma aizAna ina doya nikA svargake devanikI Ayu doya sAgara kucha adhika hai / Agai, agile svarganivirSe sthitIke jAnane* sUtra kahai haiM-- 297 // sAnatkumAramAhendrayoH sapta // 30 // yAkA atha-sAnatkumAra mAhendra ina doya svanivirSe sAta sAgara adhika sahita hai // AgeM brahmalokAdikate hai lagAya acyuta svargaparyaMta sthitIke jAnanekU sUtra kahai haiM // trisaptanavaikAdazatrayodazapaMcadazabhiradhikAni tu // 31 // ___yAkA artha- yahAM pahala sUtrameM sAtasAgara kahe haiM / tinameM isa sUtrameM kahe je tIni Adi te adhika karane : joDane / bahuri pUrvasUtrake adhika zabdakI anuvRtti hai / so isa sUtrameM tu zabdakari ihAM cyAri yugalanitAI tau adhika lenA, aura aMtake doya yugalameM na lenA, aisA artha tu zabdakari bhayA / tAte ihAM aisA artha hai, brahmaloka brahmottara virSe tau sAtameM tIni mile taba dazasAgarakI sthiti adhika sahita bhii| lAMtava kApiSThavirSe sAtameM sAta mile taba caudahasAgara adhika sahita haiN| zukra mahAzukravirSe sAtameM nava mile taba solahasAgara sAdhika haiN| zatAra sahasrAravirSe sAtameM gyAraha mile taba aThArahasAgara sAdhika hai| Anata prANatavirSe sAtameM teraha mile taba bIsa sAgara adhikarahita hai / AraNa acyutavirSe sAtameM paMdraha mile taba bAIsa sAgara adhikarahita hai / AgeM inake upari sthiti jAnane* sUtra kaheM haiM // AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu aveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasidhdau ca // 32 // yAkA artha- ihAM adhikakA grahaNakI anuvRtti kAra ekaeka baDhAvanA / aveyakakai navazabdakA grahaNa eka eka kari /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca 1 baDhatA judA janAvai hai / navazabda na hoya tau graiveyakavirSe ekahI badhAvanA Thaharai / bahuri vijayAdike Adizabda hai so I prakArArtha hai / so vijayAdikI jyoMhI anudiza hai, tAkA grahaNa karanA / bahuri sarvArthasiddhikA judA grahaNa jaghanyasthitikA abhAva janAvaneke arthi hai / tAteM aisA artha bhayA, nIcile graiveyakatrikameM pahale graiveyakama tau teIsa sAgarakI sthiti hai / dUsaremeM cauvIsa sAgarakI hai| tIsaremeM pacIsa sAgarakI hai / bahuri madhyapraiveyakatrikameM pahalemeM chanvIsa sAgara hai / sarvArthasiddhi dUsaremeM satAIsa sAgara hai / tIsaremeM aTThAIsa sAgara hai / Uparale graiveyakatrikameM pahalemeM unatIsa sAgara hai / dUsaremeM tIsa || nikA sAgara hai| tIsaremeM ikatIsa sAgara hai / anudizavimAnavipeM battIsa sAgara hai| vijayAdika vimAnanivi tetIsasAgara utkRSTa hai / sarvArthasiddhivirSe tetIsa sAgara utkRSTahI hai| ihAM jaghanya nAhIM // AgeM jina devanikI utkRSTa sthiti kahI tinake jaghanya sthiti kahanekauM sUtra kaheM haiM mA // aparA palyopamamadhikam // 33 // yAkA artha- aparA kahiye jaghanya sthiti saudharma aizAnake devanikI kucha adhika eka palyakI hai| yaha sUtrateM kaise jAniye ? agile sUtrameM parataH parataH / aisA kahA hai tAteM ihAM saudharma aizAna jAnA jAya hai / Arge yAke upari jaghanyasthiti kahaneka sUtra kahai haiM // parataH parataH pUrvApUrvAnantarAH // 34 // __ yAkA artha- ihAM parataH parataH aisA to saptamI vibhaktikA artha hai / bahuri vAra vAra kahane tAte doya bAra kahyA hai| vahuri pUrvazabdake adhika grahaNakI anuvRtti hai tAte aisA artha bhayA, jo, saudharma aizAnavipai utkRSTa sthiti sAdhika doya sAgarakI kahI / so yAtai pare sAnatkumAra mAhendravi4 jaghanyasthiti sAdhika doya sAgarakI hai| bahuri sAnatkumAra mAhendravi utkRSTa sthiti sAdhika sAta sAgarakI hai / sohI brahma brahmottaravi jaghanyasthiti hai / aiseMhI vijayAdikaparyaMta jAnanI / anantarazabda hai so pahalI pahalI lagatIkU janAvai hai / AgeM nArakInikI utkRSTasthiti to yaha pahalI kahI thI, bahuri jaghanya pahalI na kahI, bahuri ihAM tAkA prakaraNa bhI nAhI, to bhI pahale sUtrate kramameM thore akSaranimeM kahI jAya hai, tAteM ihAM tAkU kahane sUtra kahe haiM
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ . sarvArtha vaca siddhi TIkA // nArakANAM ca dvitIyAdiSu // 35 // yAkA artha- ihAM cazabda hai so isateM pahale sUtra kahyA tAkA samuccayake arthi hai| tAteM artha hoya hai, jo, ratnaprabhAvi nArakInikI utkRSTa sthiti ekasAgarakI kahI hai, so zarkarAprabhAvi jaghanya sthiti hai / bahuri zarkarAprabhAvipaiM utkRSTa sthiti tIni sAgarakI kahI hai, so vAlukAprabhAvirSe jaghanyasthiti hai / aiseMhI mahAtama prabhA sAtavI pRthvItAI jAnanA // AgeM dUsarI Adi pRthivIvirSe jaghanya sthiti kahI, to pahalI pRthivIvi jaghanyasthiti kahA hai ? aise pUcha tAke dikhAvaneSaM sUtra kahai haiM // dazavarSasahasrANi prathamAyAm // 36 // yAkA artha- ihAM aparA zabdakI anuvRtti hai / tAteM jaghanya jAnanI / so pahalI pRthivI ratnaprabhAvi nArakInikI jaghanyasthiti dazahajAravarSakI hai // Arge bhavanavAsI devanikI jaghanyasthiti kahI so sUtra kahai hai // nikA pAna 199 ma 49 tAke dikha // bhavaneSuca // 37 // yAkA artha- ihAM ca zabda pahale sUtrameM kahI sthitikA samuccaya karai hai / tAteM aisA artha hai jo bhavanavAsI devanikI bhI jaghanyasthiti dazahajAra varSakIhI hai aiseM jAnanI // AgeM vyaMtaradevanikI jaghanyasthiti kahA hai ? aise pUche sUtra kahai haiM-- // vyantarANAM ca // 38 // yAkA artha- yahAM bhI ca zabdakAra pUrvasUtrameM kahI sthitikA samuccaya kara hai / tAteM vyaMtaradevanikI bhI jaghanyasthiti dazahajAra varSakI jAnanI // ___Agai vyaMtaradevanikI utkRSTasthiti kahA hai ? aise pUche sUtra kahai haiM-- 333333302390000.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha pAna // aparA palyopamamadhikam // 39 // yAkA artha- vyaMtaradevanikI utkRSTasthiti eka palya kachu adhika hai| AgeM jyotiSI devanikI utkRSTasthiti kahaneyogya hai aise pUche sUtra kahai haiM vacasidi nikA TIkA ||jyotisskaannaaN ca // 40 // yAkA artha- ihAM ca zabda hai so pahale sUtrameM sthiti kahI tAkA samuccaya karai hai| tAteM jyotiSI devanikI ||200 o Ayu sAdhika eka palyakI hai| ___ AgeM jyotipInikI jaghanyasthiti kahA hai ! aise pUcha sUtra kahai hai // tadaSTabhAgo'parA // 41 // yAkA artha- tisa palyake AThave bhAga jyotipI devanikI jaghanya sthiti hai / ihAM adhika kahI vizepa likhiye haiM / utkRSTasthitikAmeM adhika kahI so utkRSTasthitimeM ketI adhika hai so kahiye haiN| tahAM candramAkI to ekalAkhavarpa adhika hai| sUryakI ekahajAravarpa adhika hai| zukrakI ekasauvarSa adhika hai| bRhaspatikI eka palyakI hai, adhika nAhI / anya grahanikI Adha palyakI utkRSTa Ayu hai / nakSatranikI Adha palyakI utkRSTa Ayu hai / tArAnikI palyakA cauthA bhAga Ayu hai / bahuri jaghanya candramA sUrya AdikI to palyakA cauthA bhAga hai / bahuri tArAnikI / ara nakSatranikI palyakA AThavA bhAga hai // bahuri koI pUche hai, laukAntika kahe tinakI sthiti na kahI so tau ketI haiM ? tahAM kahiye hai // laukAntikAnAmaSTau sAgaropamANi sarveSAm // 42 // yAkA artha- jo laukAntika devanikI sarvahIkI ATha sAgarakI sthiti hai| te sarvahI barAbara hai, sarvake zuklalezyA hai, pAMca hAthakA sarvakA zarIra hai / ihAM koI tarka karai hai, jo, prANikI sthiti karmakI vicitratAsUM hInAdhika kahiye hai, to jaise ghaTa Adi vastunikI sthiti karmakI apekSA vinA hai, taiseMhI kyoM na kaho ? tAkA samAdhAna- jo, ghaTa
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA Adi vastu tau pudgaladravya haiM, inake karmakA baMdha udaya nAhI, tinakI bhI sthiti prANInike karmake udayake anusArI hai| | jo aise na mAniye to samAnakAraNate upajyA samAnakAlameM upajyA samAnakSetrameM upajyA samAna jinakA AkAra aiseM / 3 ghaTanikI samAna sthiti cAhiye, so hai nAhIM, tAte je ghaTAdikake bhoganevAle prANI tinake karmake udayake anusAra tinakI | bhI sthiti hai| nimittanaimittikabhAvarUpa vastusvabhAva hai // sarvArtha vaca aise jIvapadArthakA svarUpavirSe saMsArI jIvanikA svarUpa kahyA // so prathama adhyAyameM pramANa naya nikSepa anuyoganikA svarUpa kahikari dvitIya adhyAyameM paMcabhAvarUpa Adi jIvapadArthasvarUpa kahyA / tIsare cauthe adhyAyameM ina jiiv-| nikA AdhAra Adi vizeSakA nirUpaNa kiyA / jAteM jIvapadArtha hai so ekahI anekasvarUpa hai, tAteM drvypryaaynikri| yAvirSe sarva avasthA nirbAdha saMbhava hai / koI anyavAdI jIvakU ekarUpahI kahai hai, tathA koI anekarUpahI kahai, to| aisA jIvapadArthakA svarUpa pramANabAdhita hai| aba ekahI jIva nAnAsvarUpa kaise hai so kahai haiM / jo bhAvarUpa padArtha hai, so aneka rUpa hai / jAteM bhAva hai so abhAvateM vilakSaNa hai / abhAva tau sadA ekarUpa hai / yAta bhAva anekarUpahI hoya, aisA na mAniye to bhAvaabhAvameM vizepa na Thaharai / so aisA bhAva chaha prakArakA hai| janma / astitva / nivRtti / vRddhi / apakSaya / vinAza / tahAM bAhyAbhyaMtara kAraNake vazate vastu upajai so janma hai / jaiseM suvarNa kaDApanAkari upajyA / tathA manuSyagatinAmakarmakA udayakari jIva manuSya bhayA bahuri apane nimittake vazateM vastukA avasthAna rahai so astitva hai / so aisA astitva hai so zabdake tathA jJAnake gocara hai / aiseM manuSyaAdi Ayukarmake udayakari jIva manuSyaAdi paryAyavirSe astitvasvarUpa rahai / bahuri satkai avasthAntarakI prAptikU nivRtti kahiye yAkU pariNAma bhI kahiye / bahuri pahale svabhAvateM anukramateM badhai tAkU vRddhi kahiye / bahuri pahale svabhAvate anukramateM ghaTai tAkU apakSaya kahiye / bahuri paryAyasAmAnyakA abhAva hoya tAkU vinAza kahiye / aiseM bhAva hai sohI anekarUpa kSaNakSaNameM hoya hai| so sarvathA abhAvako aise mAniye tau siddhi hoya nAhIM / bahuri sarvathA satkU nityahI mAniye tau / / pratyakSa janmaAdi hoya haiM, tinakA virodha Avai / ityAdi yuktimeM sarvathA ekAntapakSa sarvahI bAdhita hai| __ aiseMhI anekavacana tathA aneka jJAnakA viSayapaNAMteM bhI bhAvarUpa jIva nAmA padArtha ekahI anekarUpa hai, vacanakari anekarUpa kahiye hai jJAnakari anekarUpa jAniye hai, bahuri anekazakti kari sahita hai / jAte dravya kSetra kAla bhAvake RI nimittate aneka avasthArUpa hoya hai, so bahu zaktirUpa hai to hoya haiN| aiseM bhI eka anekarUpa hai / bahuri anyavastuke
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha TIkA ...50 11 saMbaMdha bhI anekarUpa hai / jaiseM karmake saMbaMdhate jIvasthAna guNasthAna mArgaNAsthAnarUpa hoya hai, taiseM anyakI apekSAkari / vyakta bhaye bhAva tinakA ghaTanAbadhanAkari anekarUpa hai| tathA atIta anAgata vartamAna kAlake saMbaMdhate anekaprakAra haiN| tathA utpAdavyapaNAkari anekarUpa haiM // ___ bahuri anvayavyatirekapaNAkari anekaprakAra hai / tahAM anvaya tau guNake Azraya kahiye, vyatireka paryAyake Azraya || va casiddhi | kahiye / aiseM eka anekasvarUpa jIva nAmA padArtha hai so zabdakari jAkU kahiye tahAM sakalAdeza vikalAdezakari doya / | nikA prakArakari kahyA jAya hai / tahAM sakalAdeza tau pramANa kahiye, vikalAdeza naya khiye| tahAM kAla Adi ATha bhAva pUrvai / || 202 prathama adhyAyameM kahe haiM, tinikari abhedavRtti abhedaupacAra tathA bhedavRtti bhedopacArakari dravyArthikake paryAyAthikake pradhAnagauNapaNAkari kahiye hai| tAke sAta bhaMga astinAsti Adi kahe te pahale adhyAyameM udAharaNa sahita kahe hai, tahAMteM jAnane // ihA koI vAdI tarka karai hai, jo, vastu eka bhI kahiye aneka bhI kahiye / aiseM tau virodha nAmA dUpaNa Avai hai| tAkA samAdhAna, jo, virodha tIniprakAra hai / vadhyaghAtakasvabhAvarUpa sahAnavasthAnarUpa pratibaMdhyapratibaMdhakasvarUpa / tahAM nyaulAke | sarpakai, jalake agnikai tau vadhyaghAtakasvabhAvarUpa virodha hai / so to ekakAla vidyamAna hoya aru tinakA saMyoga hoya | taba hoya / so jo balavAn hoya so dUsare nirbalakU bAMdhe / so ihAM astinAsti eka vastuvi samAnavala hai / so vadhyaghAtakavirodha samAnavalake nAhI saMbhavai / bahuri sahAnavasthAnalakSaNa virodha Amrake phalakai haritabhAva pItabhAvake hai / doU varNa sAthi hoya nAhI / so yahU virodha bhI astitvanAstitva ekavastumeM ekahI kAla hai / tAteM saMbhavai nAhI / jo bhinnakAla hoya to jisakAla jIvavastuvi4 astitva hoya tisakAla nAstitva na hoya to sarvavastu jIvasvarUpa eka Thaharai / bahuri nAstika kAla astitva na mAniye to baMdha mokSa AdikA vyavahAra na tthhrai| tAtai sahAnavasthAnalakSaNa virodha bhI nAhI saMbhavai / bahuri pratibaMdhyapratibaMdhakarUpa virodha phalake aru vITake hai| jeteM saMyoga hai jeteM phala bhAjyA hoya so bhI pa. nAhI / jAte vITa phalakA pratibaMdhaka hai, phalaphU paDane de nAhI / so aisA virodha bhI astitva nAstitvakai nAhI hai / astitva tau nAstitvake prayojanakU rokai nAhI / nAstitva astitvake prayojanakU roke nAhIM / ina doUnikA prayojana judA judA hai / tAte inake vacanamAtra virodha hai so virodhakuM nAhIM sAdhai hai, aiseM jAnanA // aise cauthe adhyAyavi cyAri nikAyarUpa devanike sthAnake bheda, sukhAdika, jaghanya utkRSTa sthiti, lezyAdika nirUpaNa kiye //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ chappaya / deva cyAri parakAra bhedayuta bhApe svAmI / tinake vIsa nivAsa adho madhya Uradha nAmI // tina duti sukha para apara Ayu parabhAva avadhi phuni / lezyA bhAva vicyAri Adi nIkai Agama suni / / adhyAya turiya ima uccanyau jAni jinezvara sevakU / saradho bhalai taji mithyAtvakuTevakU // 1 // aise tattvArthakA hai adhigama jAte aisA jo mokSazAstra tAvi caturtha adhyAya pUrNa bhayA / 1 vacanikA pAna 203 iti zrI paramapUjya dharmasAmrAjyanAyaka yogIMdracUDAmaNi, siddhAMtapAraMgata, cAritracakravarti zrI 108 AcArya zrIzAMtisAgarajI mahArAjake Adezase jJAnadAnake lie zrI. pa. pU. cA. ca. A. zrI 108 zAMtisAgara digaMbara jaina jIrNoddhAraka saMsthAkI orase chapI huI zrI tattvArthasUtrakI zrImatpUjyapAdAcArya viracita sarvArthasiddhIkI paMDita jayacaMdajIkRtA TIkA vacanikAvipai caturtha adhyAya saMpUrNa bhayA // 4 // graMtha prakAzana samiti, phalaTaNa vIra sa. 2481 . . . . . - . - . -
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA se di kA pAna saMbaMdhateM bhI anekarUpa hai| jaise karmake saMbaMdhate jIvasthAna guNasthAna mArgaNAsthAnarUpa hoya hai, taiseM anyakI apekSAkari hA vyakta bhaye bhAva tinakA ghaTanAvadhanAkAra anekarUpa hai / tathA atIta anAgata vartamAna kAlake saMbaMdhate anekaprakAra haiN| tathA utpAdavyapaNAkari anekarUpa haiM // bahuri anvayavyatirekapaNAkari anekaprakAra hai| tahAM anvaya tau guNake Azraya kahiye, vyatireka paryAyake Azraya vc| kahiye / aiseM eka anekasvarUpa jIva nAmA padArtha hai so zabdakari jAkU kahiye tahAM sakalAdeza vikalAdezakari doya ni kA prakArakari kahyA jAya hai / tahAM sakalAdeza tau pramANa kahiye, vikalAdeza naya khiye| tahA kAla Adi ATha bhAva pUrvai / 3202 prathama adhyAyameM kahe haiM, tinikari abhedavRtti abhedaupacAra tathA bhedavRtti bhedopacArakari dravyArthikake paryAyAthikake pradhAnagauNapaNAkAra kahiye hai| tAke sAta bhaMga astinAsti Adi kahe te pahale adhyAyameM udAharaNa sahita kahe haiM, tahAMteM jAnane // ___ ihA koI vAdI tarka karai hai, jo, vastu eka bhI kahiye aneka bhI kahiye / aiseM to virodha nAmA dUpaNa Avai hai| tAkA samAdhAna, jo, virodha tIniprakAra hai / vadhyaghAtakasvabhAvarUpa sahAnavasthAnarUpa prativaMdhyapratibaMdhakasvarUpa / tahAM nyaulAke sarpakai, jalake agnikai tau vadhyaghAtakasvabhAvarUpa virodha hai / so tau ekakAla vidyamAna hoya aru tinakA saMyoga hoya tava hoya / so jo balavAn hoya so dUsare nirvalakU bAMdhe / so ihAM astinAsti eka vastuvi samAnavala hai / so vadhyaghAtakavirodha samAnavalake nAhI saMbhavai / bahuri sahAnavasthAnalakSaNa virodha Amrake phalaka haritabhAva pItabhAvake hai / doU varNa sAthi hoya nAhI / so yaha virodha bhI astitvanAstitva ekavastumeM ekahI kAla hai / tAteM saMbhavai nAhI / jo bhinnakAla hoya to jisakAla jIvavastuvi astitva hoya tisakAla nAstitva na hoya to sarvavastu jIvasvarUpa eka RThaharai / bahuri nAstika kAla astitva na mAniye to baMdha mokSa AdikA vyavahAra na tthhrai| tAtai sahAnavasthAnalakSaNa virodha bhI nAhI saMbhavai / bahuri prativaMdhyapratibaMdhakarUpa virodha phalake aru vITake hai| jete saMyoga hai jeteM phala bhAr2yA hoya so bhI pa. nAhI / jAte vITa phalakA pratibaMdhaka hai, phalahU paDane de nAhI / so aisA virodha bhI astitva nAstitvakai nAhI hai / astitva tau nAstitvake prayojanakU rokai naahii| nAstitva astitvake prayojanakU roke nAhIM / ina doUnikA prayojana judA judA hai / tAte inake vacanamAtra virodha hai so virodhakU nAhI sAdhai hai, aiseM jAnanA // aise cauthe adhyAyavi cyAri nikAyarUpa devanike sthAnake bheda, sukhAdika, jaghanya utkRSTa sthiti, lezyAdika nirUpaNa kiye // SO999
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ chppy|| deva cyAri parakAra bhedayuta bhASe svAmI / tinake vIsa nivAsa adho madhya Uradha nAmI // tina duti sukha para apara Ayu parabhAva avadhi phuni / lezyA bhAva vicyAri Adi nIkai Agama suni // adhyAya turiya ima uccanyau jAni jinezvara sevakU / saradho bhalaiM taji mithyAtvakuTevakU // 1 // sarvArtha siddhi vacanikA pAna 203 aiseM tattvArthakA hai adhigama jAte aisA jo mokSazAstra tAvirSe caturtha adhyAya pUrNa bhayA / iti zrI paramapUjya dharmasAmrAjyanAyaka yogIMdracUDAmaNi, siddhAMtapAraMgata, cAritracakravarti zrI 108 AcArya zrIzAMtisAgarajI mahArAjake Adezase jJAnadAnake lie zrI. pa. pU. cA. ca. A. zrI 108 zAMtisAgara digaMbara jaina jIrNoddhAraka saMsthAkI orase chapI huI zrI tattvArthasUtrakI zrImatpUjyapAdAcArya viracita sarvArthasiddhIkI paMDita jayacadajIkRtA TIkA vacanikAvipai caturtha adhyAya saMpUrNa bhayA // 4 // graMtha prakAzana samiti, phalaTaNa vIra saM. 2481 * * - -
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramapUjya cAritracakravartI AcAryavarya zrI 108 zAMtisAgara mahArAjake Adezase zrI digaMbara jaina jinavANI jIrNoddhAraka saMsthAkI taraphase jJAnadAnake liya chapI huI sarvArtha --- zrIvItarAgAya namaH .. raep vIra saMvat 2481 ] // OM namaH siddhebhyaH // [ pratha prakAzana samiti, phalaTaNa atha tattvArthasUtrakI sarvArthasiddhiTIkA vacanikA paMDita jayacaMdajI kRtA TIkA nikA . pAna .204 bha 5 // dohA // sakala dravya paryAyakU jAni taje ruparAga / / adbhuta atisaiM jina dhareM namUM tAhi baDabhAga // 1 // aise maMgala kAra paMcama adhyAyakI vacanikA likhiye hai| tahAM sarvArthasiddhi nAma saMskRtaTIkAkA kartA kahai hai| jo, samyagdarzanake vipayabhAvakari kahe je jIvaAdi padArtha, tinavi jIva padArthakA to vyAkhyAna kiyA / aba AgaiM | ajIva nAmA padArtha vicAravi prApta huvA, tAkA nAma tathA bheda kahanekU sUtra kahai haiM - // ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH // 1 // yAkA artha- dharma adharma AkAza pudgala e ajIvakAya haiM / ihAM kAyazabda hai so zarIrake arthamaiM hai / tau || upacArateM ihAM adhyAropaNa kiyA hai| jaise zarIra pudgaladravyake pracaya kahiye samUharUpa hai, taiseM dharma Adi dravya bhI pradezanike pracayarUpa haiM / tAtai inakU bhI kAyakI jyauM kAya aisA nAma kahyA hai / bahuri e ajIva jIvarahita haiM, tAteM ajIvakAya kahiye / ihAM vizepaNavizeSyakA saMbaMdha hai / tAteM karmadhAraya samAsa hai / ihAM koI pUche hai, jo, nIlA kamala ityAdivi vizeSaNavizeSyakA yoga hoteM vyabhicAra hai / nIlavastu aura bhI ho hai, tAtai vyabhicArake prasaMgate karmadhAraya samAsa ho hai / ihAM ajIvakAyavirSe kahA vyabhicAra hai ? tAkU kahiye hai, ajIvazabda hai so kAyarahita jo kAladravya tAvipaiM bhI vte hai / bahuri kAyasahita jIva bhI hai, tAtai ihAM yahu samAsa vaNe hai / vahuri pUche hai, kAyazabda kauna arthi hai ? tAkU kahiye, pradezavahutva janAvaneke arthi hai / dharmAdika dravyake pradeza bahuta haiM /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ | pAna 205 bahuri koI pUche hai, Age sUtra kaheMge tAmeM kahyA hai, jo, dharma adharma ekajIva inake asaMkhyAtapradeza hai, tisa sUtrateM pradezabahutva janAye haiM, isa sUtrameM kAheko kahaiM ? tAkU kahiye, yaha to satya hai / paraMtu tahAM to pradezanikI saMkhyAkA niyama janAyA hai, jo, inake pradeza asaMkhyAtahI haiM, saMkhyAta tathA anaMta nAhIM haiM / ara ihAM bahutva sAmAnya janAva nekU kAyazabda hai / pahale bahutva kahe, tAkI saMkhyA tahAM janAI hai / athavA kAladravyake pradezapracayakA abhAva janAvanekU 10 ihAM kAyazabda hai| kAladravya AgeM kahasI so bahupradezI nAhIM hai / jaiseM pudgalaparamANu ekadezamAtra hai, dUsarA Adi pradeza 18 jAke nAhIM hai, tAte tALU apradezI kahiye hai, taise kAlakA paramANu bhI ekapradezamAtra hai, tAteM tA* apradezI kahiye hai // ___bahuri tina dharma Adi dravyanikI ajIva aisI sAmAnyasaMjJA hai, so yaha saMjJA jIvalakSaNakari rahitapaNAMteM pravarte hai / bahuri dharma adharma AkAza pudgala aisI vizeSa saMjJA hai so inameM jaisA vizeSaNaguNa hai tAkA saMketa anAdite sarvajJapuruSakRta hai tisa saMketaH pravartI hai, vaha saMjJA sArthika hai / samasta jAteM gamana karate je jIvapudgala tinakU kAla gamanasahakArI hai / aiseM lakSaNakU dhAraNete dharma aisI saMjJA hai / bahAra isate viparIta jo jIvapudgalakU sthAnasahakArI ekakAla hai, tAteM dharmake lakSaNa nAhI dhAraNete adharma hai / bahuri samastadravya jAmeM ekakAlavirSe avakAza pAvai tathA Apa avakAzarUpa hai, tAteM AkAza aisI saMjJA hai / bahuri tIni kAlavirSe pUrai tathA galai te pudgala haiM / aiseM sArthika bhI nAma baNai hai / bahuri anyavAdI sAMkhya kahai haiM, ajIva eka pradhAnahI hai / tAkU prakRtihU kahai hai / so yahU pramANabAdhita hai / tAteM ajIva bhinnalakSaNasvarUpa jude jude bahuta baNeM haiM / ekahIkI siddhi nAhI / bahuri je puruSa advaita mAna hai, 18 te ajIva tattvahI na kahai hai / tinakA mata to pratyakSa viruddhahI haiM / ajIva padArtha pudgalAdi nAnA pratyakSasiddha hai / bahuri tinakU anitya dekhi avastu batAvai tau jIva bhI anityahI dIkheM / so bhI avastu ThahayA taba sarvakA lopa bhayA / ____ ihAM adRSTakI kalpanAkAra eka brahma batAvai tau jIvapadArthayinA tALU dekhegA kauMna ? dekhanevAlA jo avastu hai, to avastukA dekhyA satya kaise ? bahuri tAkU Agamake kahemAtrahI mAneM, to Agama bhI avastu, AgamakA mAnanevAlA bhI | avastu / taba adRSTakalpanAhI bhaI / ityAdi yuktiteM puruSake dvaitakI siddhi nAhI hai / bahuri pRthvI apa teja vAyu mana dizA kAla AkAza aise ajIva padArthake bheda naiyAyika vaizeSika mAneM haiM / te bhI pramANabAdhita haiM / jAte pRthvI apa teja vAyu mana e tau pudgaladravyahI haiM / judI jAti nAhI / bhedasaMghAtakari skaMdharUpa milai khule hai / bahuri dizA hai so AkAzahIkA bheda hai judA dravya nAhI / AkAzake pradezanikI paMktivirSe sUryake udayAdike vazateM pUrvaAdi dizA 9999999
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAna ye hai| bahuri bauddhamatI ekarUpa skaMdhamAtra ajIva mAna hai / so skaMdha tau pudgaladravyamayIhI hai / bahuri ihAM dharmA18| dika jude dravya kahe, tinakA samarthana Age hoyagA // ____ Agai pUcha hai ki, sarvadravyaparyAyeSu kevalasya ityAdi sUtravi dravya kahe, te kauna haiM ? aise pUchai sUtra kahai haiMsarvArtha-RI vc|| dravyANi // 2 // ni kA yAkA artha-dharma adharma AkAza pudgala e ajIva kAya kahe, tinakauM dravya bhI kahiye / yAte dravya haiN| tahAM / je apanA jaisA svarUpa hai, tAkAra paryAyanikU dravaMti kahiye prApta hoya tathA te paryAya jinakU prApta hoya te dravya haiN| 206 ihAM anyavAdI kahai hai, jo, dravyapaNAMkA yoga kahiye saMbaMdha tAkari dravya hai, so yaha vanai nAhIM / aiseM kahe dravyatvakI tathA dravyakI doUhIkI siddhi na hoya hai / jaise daNDa aru purupa doU nyAre siddha haiM, jaba tinakA saMyoga hoya taba daNDIpurupa kahAvai; taiseM dravyatva aru dravya nyAre nyAre dIkhate nAhI tAteM dravyatvake yogate dravya siddha hoya / jo, nyAre nyAre siddha bhaye vinA bhI saMbaMdha kahiye to AkAzaphUla asiddha hai tAkai ara AkAza bhI saMbaMdha Thaharai / tathA svabhAvakAra tau purupa mastakasahita haihI, tAkU dUje mastakakA saMbaMdha Thaharai / aiseMhI dravya tau dravyatvarUpa haihI kai dUjA dravyatvakA saMbaMdha Thahare athavA AkAzake phUlaka aru kalpitapurupake mastakakai bhI yoga hoya, so hoya nAhI. // athavA dravya aru dravyatva nyAre nyArehI mAniye to dravya to nyArA ThaharAhI / tAke dravyatvakA yoga hai, tAteM dravya hai, aisI kalpanA niSprayojana hai / vahuri koI kahai, guNanikA sadbhAva kahiye samudAya hai so dravya hai so aise bhI hai jo guNanike aru samudAyake kathaMcit bheda mAniye to dravyakA judA nAma na Thaharai / guNanikA samudAyahI kahiye to KI dravya kahAM? bahAra bheda mAniye to pUrvokta dopa Avai samudAya to judA ThaharayAhI / guNanikA samudAya kAhe kahiye? bahuri vAdI kahai, jo tuma bhI kaho hau, jo guNaniLU prApta hoya tathA jo guNa jALU prApta hoya, so dravya hai / so | aise kahe bhI tuma guNanike samudAyameM dopa batAyA sohI tumArai AvegA / tAkU kahiye hamAre dopa nAhI AvegA / jAte hama kathaMcit bheda kathaMcit abheda mAne haiN| tAteM dravyakA vyapadeza kahiye nAmakI siddhi hoya hai / tahAM guNa aru dravya jude nAhIM dIkhe hai, tAteM abheda hai // bahuri saMjJA saMkhyA lakSaNa prayojana Adike bhedakAra bheda hai / bahuri dravyazabdakeM bahuvacana hai so dharmaAdi dravya bahuta haiM, tAteM samAna AdhArakA yoga hai / ihAM koI kahai, tuma saMkhyAkI anuvRtti le bahuvacana kahyA hai, to liMgakI
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0000. vaca sarvArtha bha.5 anuvRtti cAhiye, dharmAdikakai pahalai sUtrameM purupaliMgakA bahuvacana hai, ihAM napuMsakaliMga kaise 1 tAkU kahiye, ihAM dravyazabda hai so napuMsakaliMgahI hai / so apane liMgaLU na choDai hai, tAtai napuMsakaliMgahI yukta hai / aiseM dharmAdika dravya haiM / ihAM koI kahai hai, dravya guNa paryAya e tIni kahe te jude jude haiM / so aiseM nAhIM / inakai pradezabheda tau nAhIM haiM / ara' saMjJA saMkhyA lakSaNa prayojanAdikakari bheda bhI kahiye haiM / AgeM kahe hai ki, dharmAdikakai lagatAhI dravyANi aisA sUtra kahyA tAtai e cyArihI dravya haiM, aisA prasaMga hote anya nikA TIkA | bhI dravya haiM, aisA sUtra kahe haiN| pAna 207 // jIvAzca // 3 // yAkA artha- jIva haiM te dravya haiN| tahAM jIvazabdakA artha to pahale kaha Aye so jAnanA / bahuri bahuvacana | hai so kahe je jIvake bheda tAkU jAnanekU hai / bahuri cazabda hai so dravyasaMjJAkU grahaNa karAve hai / tAteM aisA artha / hoya hai, jo, jIva haiM te bhI dravya haiM, aise e Age kaheMge jo kAladravya tAkari sahita chaha dravya haiN| bahuri dravyakA lakSaNa bhI * guNaparyAyavat dravyaM / aisA kaheMge tisa lakSaNake saMbaMdhate dharma adharma AkAza jIva pudgala kAla ina chahunikU dravya nAma kahiye haiM / bahuri inakI gaNatIte kachU artha nAhI bahuri gaNatI hai / so bhI niyamake arthi hai,1 / dravya chahahI haiM / anyavAdInikari kalpe je pRthvI Adika nava dravya tinakA nipedha hai / jAte pRthvI apa teja vAyu mana te tI rUpa rasa gaMdha sparzavAn haiM tAtai pudgaladravyavi4 garbhita haiM // ihAM kahai, vAyumana rUpAdikA yoga nAhI dIkhai hai / tAkU kahiye, vAyu to sparzavAn hai so rUpAdikatai avinAbhAvI hai / jahAM sparza hai tahAM rUpAdika hoyahI hoya, yaha niyama hai / jaise ghaTa Adi hai taiseM hai / ihAM kahai, netranikari tau vAyurUpa dIkhai nAhI / tAkU kahiye, aiseM tau paramANu bhI netranikari nAhI dIkhai, tAkai bhI sparzAdikakA abhAva Thaharai hai / aiseMhI jala bhI sparzavAn hai, tAteM pRthivIkI jyauM gaMdhavAn avazya haiM / tathA agni bhI sparzavAn hai, tAteM rasagaMdhavAn hai / bahuri mana hai so doyaprakAra hai dravyamana bhAvamana / tahAM bhAvamana to jJAna hai / so jIvakA guNa hai, so AtmadravyavirSe garbhita bhayA / bahuri dravyamana hai so rUpAdikake yogate pudgaladravyakA vikAra hai, tAteM yaha jJAnopayogakU nimitta hai, tAteM netra indriyakI jyauM rUpaAdisahitahI kahiye // ___ ihA~ tarka, jo, zabda mUrtika hai, so jJAna* kAraNa hai, taiseM mana bhI rUpAdirahita amUrtikajJAnakU kAraNa hai, tAtai / 0.0000000000...
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ * nikA TIkA I martikasAdhanavirSe hetukai vyabhicAra bhayA / tAkA samAdhAna, jo, aiseM nAhIM hai| zabda bhI pudgala jaghanyahI hai, tAte mUrtikahI hai / bahuri anyavAdI tarka karai hai, jo, ekaparamANunikA rUpAdisahita kArya dekhiye hai, tAteM rUpAdimAn kahiye hai, taiseM vAyumanakA rUpAdisahita kArya dIkheM nAhI / tAkA samAdhAna, jo, vAyumanakai bhI rUpAdikAryakI prApti vaNe hai / | jAteM paramANumAtra sarvahIkai rUpAdikAryasahitapaNA hai / aisA to nAhI / jo koI pRthivIteM upaje jAtivizepa liye paramANu 1. For hai te nyArehI haiM / sarvahI paramANunikI palaTanI dIkhai hai / pRthivIte jala hoya hai, jalateM pRthivI hoya hai, agniteM pRthivI hai| hoya hai, pRthivIkASThAdikate agni hoya hai, aise paraspara jAtikA saMkara dekhiye hai / tAteM vAyumanake nyArehI paramANu pAna a. 51 nAhI, sarva pudagaladravyake vikAra haiM / 208 bahuri dizAkA AkAzavi antarbhAva hai| sUryake udayAdikakI apekSAteM AkAzapradezanivirSe pUrvAdikakA vyavahAra hai| 6 ihAM bauddhamatI kahai hai, jo, caitanya kSaNika hai, tAkA saMtAna kalpita hai, tAkU jIva kahiye hai / bahuri cArvAkamatI kahai hai, pRthivI Adike samudAyate caitanya upajai hai, tAkU jIva kahiye hai, ityAdi kalpanA karai haiM / tinakA nirAkaraNa jIvadravya kahanete bhayA / jAte dravya hai so guNaparyAyasahita hai| tahAM satteM anvayarUpa guNa hai, vyatirekarUpa paryAya hai, doU- 3 sahita dravya hai, aiseM jAnanA // __AgeM dravya kahe tinakA vizeSa jAnanekU sUtra kaheM haiM // nityAvasthitAnyarUpANi // 4 // yAkA artha- kahe je dravya te nitya haiM, avasthita hai, arUpI haiM / ihAM nitya tau dhruvakU kahiye / jAteM ni aisA dhAtukA dhruva arthavi nityazabda nipajAyA hai / e dharmAdika dravya haiM te gatihetutva Adi vizepalakSaNateM tathA astitva Adi sAmAnyalakSaNate dravyArthikanayake AdezakAra koIhI kAlavirSe vyaya kahiye nAzasvarUpa na hoya haiM, tAte nitya haiM / nityakA lakSaNa Arge sUtrameM tadbhAvAvyayaM nityaM aise khsii| bahuri ye dravya ete haiM aisI saMkhyA nAhIM choDe haiM, tAteM avasthita kahe dharmAdika chaha dravya haiM aisI saMkhyAkU nAhIM ulaMdhai haiM / ihAM bhI sAmAnyavizepalakSaNarUpa dravyArthikanaya lagAvaNI / bahuri jinake rUpa vidyamAna nAhI, te arUpI kahiye / ihAM rUpakA niSedhate tAke sahacArI je rasa gaMdha sparza tinakA nipedha jAnanA tAtai e dravya arUpI kahiye amUrtika haiM / ihAM prazna- jo, nitya aru avasthita ina zabdanikA arthakA vizepa na jAnyA / tahAM kahiye haiM- jo, dravyavirSe
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha aneka dharma haiM so dravyapaNAkari sadA vidyamAna haiM, tAteM yaha tau nityazabdakA artha hai / bahuri dravyavi vizeSa lakSaNa hai, tAqe kabahU choDai nAhI / cetanateM acetana hoya nAhI, amUrtikateM mUrtika hoya nAhI, tAteM dravyanikA saMkhyAkI vyavasthA hai, yaha vyavasthitakA artha hai / isa sUtra" je anyamatI vastukU ekAntakari kSaNikahI mAne hai tathA sattAmAtra ekahI vasta mAne haiM, tinakA nirAkaraNa bhayA / bahuri koI anyamatI kahai haiM, jo, dravya sarvagata hoya so amUrtika vacakahiye, tAkA nirAkaraNa haiM / jAteM mUrtikakA lakSaNa rUpAdika jAmeM pAIye so hai / so aisA mUrtikapaNA jAmaiM na hoya so amUrtika hai, aisA jAnanA // AgeM nityAvasthitAnyarUpANi yaha sUtra sAmAnyakAra kahyA, tAmaiM pudgalakai bhI arUpIpaNAkI prApti Avai hai, tAkA || niSedhake arthi vizeSasUtra kahai haiM nikA sidi pAna 209 a.5 // rUpiNaH pudgalAH // 5 // yAkA artha - pudgala haiM te rUpI haiN| rUpazabdake aneka artha haiM / tathApi ihAM rUpAdikA AkArarUpa mUrtikA artha hai / so rUpa jAkai hoya so rUpI kahiye, aiseM arthateM mUrtimAna rUpI bhayA / athavA rUpa guNakaM kahiye, so jAmaiM RI rUpaguNa hoya so rUpI kahiye, aisaiM rUpate avinAbhAvI rasa gaMdha sparza bhI garbhita bhaye / bahuri pudgala aisA bahuvacana hai, so, pudgalake bheda bahuta haiM, skaMdha paramANu ityAdi Age kaheMge; tAke janAvanekU hai / jo sAMkhyamatI prakRti arUpI eka mAne hai taisaiM mAniye to samastalokameM mUrtika kArya dekhiye hai, tinakA virodha Avai // ___ AgeM pUche hai ki, dharmAdika dravya haiM, te pudgalakI jyoM bhinna aneka haiM ki nAhI ? aise pUche sUtra kahaiM haiM / // A AkAzAdekadravyANi // 6 // yAkA artha- dharma adharma AkAza e eka eka dravya haiM / ihAM AG upasarga hai so Abhividhi arthameM hai / tAteM sUtrameM dharma adharma AkAza kahe haiM, so AkAzatAI tInUM dravya grahaNa karane / bahuri ekazabda hai so dravyakA vizeSaNa hai, tAte ekadravya hai aisA kahiye / ihAM tarka, jo, aisA hai to dravyazabdakai bahuvacana ayukta hai / tAkA samAdhAna, jo, dharma adharma AkAza e tIni haiM tAkI apekSA bahuvacana hai / ekazabdakai aneka arthakI pratIti upajAbanekI sAmarthya hai| ihAM pheri tarka karai haiM, jo, eka eka aisA zabda kyoM na kahyA ? tAteM sUtrameM akSara thore Avate ara dravyakA grahaNa
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ anarthaka hotA / tAkA samAdhAna, ihAM dravyakI apekSA ekatva kahanA haiM, tAteM dravyakA grahaNa hai| kSetrabhAvakI apekSA asaMkhyAta anaMta bheda haiM, tAteM jIvapudgalakI jyoM ina tInUM dravyanikai bahupaNA nAhI hai| aisA artha sUtrakari prasiddha hoya hai| AgeM adhikArarUpa kiye je dharma adharma AkAza e tInUM dravya, tinakA vizepa jAnane *000000000 sArya- sUtra kahaiM haiM vaca nikA // niSkriyANi ca // 7 // pAna yAkA- artha e tInUM dravya kriyAsU rahita hai / vAhyAbhyaMtara ina doU nimittake vaza dravyake kSetrateM anya- II 220 kSetrameM gamana karanekA kAraNa upajyA jo avasthAvizeSarUpa paryAya, so kriyA hai| ihAM doU nimitta kahe / tahAM abhyaMtara to kriyApariNAma zaktikari yukta hoya hai, bAhya paradravyakI preraNA tathA bhiDanA Adi hoya te doU mitta haiM / so nimitta kahanete dravyakA svabhAvakA niSedha hai| jo kriyAsvabhAvahI hoya to niraMtara kriyAhI Thaharai / / tAte svabhAva na kahanA / bahuri kriyAkU dravyahIkI avasthA kahI / tAteM aisA jAnanA, jo, kriyA guNate judI nAhI / bahuri dezAntarakI prAptikU kAraNa kahI so yAteM guNarUpa na jAnanI, tisa parispaMdarUpa kriyAte rahita hoya te niSkriya kahiye / ihAM tarka, jo dharmAdika dravya kriyArahita haiM, inakai utpAda na cAhiye, jAtai parispaMdarUpa kriyApUrvakahI ghaTAdikakai utpAda dekhiye hai, bahuri utpAda na hoya, tava nAza bhI na hoya, tava sarva dravyanikeM utpAda vyaya dhrauvya ina tineM rUpanikI kalpanA na Thaharai / tAkA samAdhAna, jo, aiseM nAhIM haiN| utpAdAdika kriyAnimitta bhaye tina sivAya anyaprakAra bhI hoya hai / tahAM utpAda doyaprakAra hai svanimitta paranimitta / tahAM agurulaghuguNake pariNamanatai utpAda hoya, so tau svabhAvAnta kahiye / kaise haiM agurulaghuguNa ? pariNAmakAra anaMta haiM / bahuri padasthAnapatita hAnivRddhikAra rahita hai / bahuri AgamapramANakari mAneM haiM / bahuri aisehI vyaya ho hai / bahuri paranimitta utpAdavyaya hai / so gaU ghoDA pratidinakU gatisthitiavagAhaLU e dravyanimitta haiM / ara zikSaNavi tina gati AdikA bheda haiM / tAtai tinake hetuke bhii| bhinnapaNA mAniye / aisA paranimitta utpAda vyaya mAniye haiM // vA bahari ihAM tarka, jo, dharma Adi dravya kriyArahita hai, to jIvapudgalakaM gati Adike kAraNa nAhI vaNeMge / jala Adi kriyAvAn haiN| tehI matsya AdivaM gati Adike nimitta dekhiye haiN| tAkA samAdhAna, jo, yaha dopa ihAM
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArtha vaca TIkA kA nAhIM hai / e dharma Adi dravya jIvapudgalakU gati Adike nimitta hai, te valAdhAna nimitta haiM / jaiseM netra purupake rUpa 2 dekhanevi nimitta haiM / jo purupakA citta anyapadArthomeM lagi rahyA hoya, tau rUpakU na dekheM / jaba purupakA citta tisa 1 mapa dekhanekI tarapha Avai tava netra bhI nimitta hoya haiM / taiseM ihAM bhI hai / jaba jIvapudgala gamana karai taba dharmadravya nimitta hai / jaba baiThe taba adharma dravya nimitta hai / jaba avagAhai taba AkAza nimitta hai / prerakanimitta nAhIM hai / / / vahuri sUtrameM canda hai, so pahale sUtrameM kahe tina tInihI dravyake saMbaMdhake arthi hai / jIvapudgala kriyAvAna haiN| nika ihAM koI anyamatI kahai hai, jo, AtmA sarvagata hai, yAte kriyArahita hai| kriyAke kAraNa je saMyoga prayatna guNa | pAna a52 tinakA samavAyateM paravi kriyAkA kAraNa hai| tAkU kahiye, jo, dravya parake kriyAkA kAraNa hoya, so Apa bhI 211 kriyAvAnahI hoya hai / jaise pavana Apa cale hai, sohI parakU calAvai hai / taiseM AtmA bhI kriyAkI zaktiyukta hai| jaba vIyItarAyajJAnAvaraNakarmakA kSaya kSayopazama aMgopAMga vihAyogati nAmakarmakA udayayukta hoya, tava zakti pragaTa hoya gamanakriyArUpa pravarte hai / aiseMhI AtmAke hastAdi calAvanekI kriyA nimitta saMyoga prayatnayukta hoya hai| nikriya AtmAke saMyoga prayatna e doya guNake saMbaMdhahIta hastAdikari calAvatAM baNe nAhI / ihAM dRSTAnta, jaiseM doU aMdhe mile tava dekhanA baNai nAhI, taisaiM AtmAkI niHkriyatAke guNa bhI niHkriya doU niHkriya mile paravirSe kriyA kaise karAvai ? ihAM pUchai, jo, dharmAdika dravya kriyArahita haiM, je jIvapudgalako kriyAke kAraNa kaise kahI hau ? tAkA samAdhAna, jo, dharmAdika prerakanimitta nAhI kahaiM hai balAdhAnanimitta mAnai hai / bahuri AtmAkU sarvagata kahyA, so sarvathA sarvagata bhI nAhI hai / saMkocavistArazaktikari asarvagata bhI hai| aise ityAdi yuktikari AtmA kathaMcit kriyAvAn hai / bahuri pudgala kriyAvAn prasiddhahI hai| dharma adharma AkAza e kriyArahita haiN| bahuri AgeM kahiyegA kAladravya so bhI kriyArahita hai|| AgeM, ajIvakAyA aise sUtravi pahale kahyA tahAM kAyazabdakari pradezanikA astitvamAtra to jAnyA / paraMtu pradeza ete haiM aisA na jAnyA / so pradezanikI saMkhyAke nizcaya karanekU sUtra kahai haiM // asaMkhyeyAH pradezA dharmAdharmaikajIvAnAm // 8 // 6 yAkA artha- dharmadravya adharmadravya ekajIvadravya inake pratyeka asaMkhyAta pradeza haiM / asaMkhyAta gaNanA mAnake tIni / / bheda haiM, jaghanya madhyama utkRSTa / tinameM ihAM madhyakA asaMkhyAta lenA / bahuri jitane AkAzakSetrakU avibhAgI pudgalaTo paramANu roke, titane AkAzakU eka pradeza kahiye / tahAM dharmadravya adharmadravya ekajIvadravya e tIni dravya varAvarI l
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidi. vacani kA pAna 212 a.5 VtA asaMkhyAtapradezI haiM / tahAM dharmadravya adharmadravya e doU tau kriyArahita sarvalokAkAzameM vyApi tiSThai haiM / vahuri jIva hai | so tinakI barAbarI hai / so tau saMkocavistArasvabhAva hai| so karmakari racyA zarIra choTA tathA baDA pAvai, tisapramANa hoya tiSThai hai / bahuri jaba kevalasamuddhAtakAra lokapUraNa hoya hai taba merukai nIceM citrApRthivIkA vajramayI paTalakai madhya sarvArtha jIvakA madhyakA ATha pradeza nizcala tiSThai hai / bahuri anya pradeza Urdhva adhaH tiryak samastalokameM vyApai hai| ___ AgeM pUcha hai, AkAzake kete pradeza haiM ? aise pUche sUtra kahai haiM-- TIkA ||aakaashsyaanntaaH||9|| yAkA artha- AkAzadravyake anaMta pradeza haiM / jAkA aMta na hoya tAqa anaMta kahiye / aise gaNanAmAnakAra AkAzake anaMtapradeza haiN| ihAM prazna, jo, anaMtake pramANakU sarvajJa jAnai hai, ki nAhI ? jo jAnyA hai, to anaMta kaise kahiye ? bahuri na jAnyA hai, tau sarvajJa kaiseM kahiye ? tAkA samAdhAna, jo, sarvajJakA jJAna kSAyika hai sAtizaya hai, tAteM tAkU jAnakari anaMta kahyA hai / jAke jJAnameM tau sAntahI hai, paraMtu gaNanA kari anaMta hai / athavA anaMta aisA gaNanAkU sarvamatake mAne haiM / koI kahai loka dhAtu anaMta hai / koI kahai haiM, dizA kAla AtmA AkAza anaMta haiM / keI kahai hai, prakRti purupakai anaMtapaNA hai / tAteM aisA na kahiye, jo, anaMtapaNA jAkU na jAniye so hai / aru jAkU jAniye tAkU aMtasahita kahiye // ihAM anyamatI kahai, jo, AkAza sarvagata hai, tAteM niraMza hai / tArUM kahiye, yaha ayukta hai / tAteM aisA niyama nAhIM, jo sarvagata hoya sohI niraMza hoya, paramANu asarvagata hai so bhI niraMza hohai / bahuri jaise vastra baDA hoya tAkU gaja Adikari mApiye taba ekahI vastra bahuta gajakA kahiye, taba aMzasahita bhI bhayA aru niraMza bhI bhayA / bahuri tisahI vastravi aneka judI judI jAyagA judI judI vastu dekhiye taba judA judA aMza pragaTa dekhiye hai; taiseM AkAza bhI sarvagata hai, to paramANudravyakari mApiye taba anaMta aMza hoya tinakU anaMtapradeza kahiye / taba aneka ghaTa maMdira grAma nagarAdi jAmeM varse haiM tahA ghaTakA AkAza grAmakA AkAza nagarakA AkAza aisA dekhiye hai / tAteM ekahI AkAza dravyanayakari eka hai niraMza hai, paryAyanayakAra aMzasahita hai // ihAM kahai, jo, e to kalpanA hai, kalpita aMza hai| tAkU kahiye, jo, sarvathA kalpitahI kahiye to anaMta vastukA saMbaMdhI judA judA na hoya, jahAM ghaTakA AkAza kahiye tahAM sarva vastukA AkAza tetAhI Thaharai / so yaha baDA dopa Avai / .
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha 213 bahuri eka kSetrameM gaU Adi tiSThai pIche anyakSetrameM jAya taba aisA kahiye hai, jo, gaU ihIteM anyakSetrameM gayA, so yaha / na baNai / jo AkAza sarvathA eka niraMzahI hoya tau, anyakSetra kaisai kahiye ? kalpanAmAtrameM aisI arthakriyA hoya nAhI kalpita agniteM pAka Adi hoya nAhIM aisA jAnanA // AgeM kahai haiM, amUrtika dravyanikA pradezanikA parimANa kahyA, aba mUrtikadravyakA pradezanikA parimANa jAnyA cAhiye, vacasiddhi tAke janAvanekU sUtra kahai haiM nikA // saMkhyeyAsaMkhyeyAzca pudgalAnAm // 10 // yAkA artha- pudgala dravya haiM tinake pradeza saMkhyAta bhI haiM, asaMkhyAta bhI haiM, cakArateM anaMta bhI haiN| ihAM cazabdateM pahale sUtrameM anataMzabda hai so leNAM / tahAM keI pudgaladravya tau doya Adi aNuke skaMdha haiM, te tau saMkhyAtapradezI haiN| keI pudgala asaMkhyAtapradezI skaMdha haiN| keI skaMdha anaMtapradezI haiN| anaMtAnaMtake skaMdha anaMta sAmAnya kahanemeM garbhita hai / jAte anaMtake tIni bhedakari kahe haiM / parItAnaMta, yuktAnaMta, anaMtAnaMta aiseM / ihAM prazna, jo, loka tau asaMkhyAtapradezI hai, so anaMta pradezakA skaMdha tAmaiM kaise rahai ? tAkA samAdhAna, jo, yaha doSa ihAM nAhIM / sUkSmapariNamana paramANunikA tathA avagAhana zaktike yogate eka eka AkAzapradezavirSe anaMtAnaMta paramANu tiSThe haiN| AkAzake pradezanivirSe aisI avagAhanazakti hai / tathA paramANunimeM aisIhI sUkSmaparimANa zakti hai / tAte yAmai virodha naahiiN| alpa AdhAravirSe bahutakA avasthAna dekhiye hai / jaise eka caMpAkI kalIvirSe tiSThate sugaMdhaparamANu sUkSmapariNAmateM saMkuce tiSThai haiM / bahuri te sugaMdhaparamANu phaileM taba sarva dizAmeM vyApaka hoya, taiseM ihAM bhI jAnanA / sUkSmapariNAmateM eka pradezameM tiSThaM paramANu MbAdara pariNameM taba bahutapradezameM tiSThaM // AgeM, pahale sUtra meM aisA kahyA, jo, pudgalanike bahupradeza haiM / tahAM sAmAnyapudgala kahanemeM paramANuko bhI bahupradezakA prasaMga Avai hai / tAke niSedhake arthi sUtra kaheM haiM // nANoH // 11 // yAkA artha- paramANuke bahu pradeza nAhI haiM / ihAM aNuke pradeza nAhIM haiM / aiseM vAkyazeSa lenA / ihAM pUche, jo, parAmANu pradezaTo mAtra kAheta nAhIM / tAkA uttara, jo, paramANu ekapradezamAtra haiM / jaise AkAzake ekapradezake bhedakA abhAva hai, tAteM apradezapaNAM / /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha pani kA TIkA pAna kahiye, taiseM paramANuke pradezamAtrapaNAtai pradezake bhedakA abhAva jAnanA / jAteM paramANuteM anya choTA paramANu nAhIM / yAteM choTA aura hoya to vaha pradezakA bheda karai / ihAM koI kahai, paramANu apradeza kahiye hai, tAteM yAkai ekapradeza bhI nAhIM / tAkU kahiye, ekapradeza bhI na hoya tau dravya bhI na Thaharai / tAteM dravya mAniye to ekapradeza bhI mAnanA yogya hai / vinApradeza avastu hoya hai / ihAMtAI ajIva tathA jIva ye pAMca astikAya kahe tinake pradhAnapaNAMkAra vacasidi dravyatva nityatva avasthitatva arUpatva ekadravyatva niHkriyatva svabhAva kahe / gauNabhAvakari paryAyatva anityatva anavasthitatva sarUpatva anekadravyatva svabhAva bhI hai| te vinA kahe bhI gamyamAna jAnane / aiseM dravyAthika pArthika nayakAra siddha hoya hai // 214 AgeM kahe je dharmAdikadravya, tinakI pradezanikA parimANa to kahyA / aba tinakA AdhAra jAnanekuM sUtra kahai haiM // lokAkAze'vagAhaH // 12 // yAkA artha- e kahe je dharma Adi dravya tinakA lokAkAzavipeM avagAha hai bAhira nAhIM hai / ihAM koI pUcha hai, jo, dharma Adi dravyanikA lokAkAza AdhAra hai, to AkazakA kahA AdhAra hai ? tAkA uttara, jo, AkAza ApahIke yAkA anya AdhAra naahiiN| pheri pUche hai, jo, AkAza ApahIkai AdhAra hai tau dharmAdika bhI ApahIkai AdhAra kyoM na kahA~ ? / jo dharmAdikakai anya AdhAra hai to AkAzakai bhI anya AdhAra kalpA cAhiye / taba anavasthAdopa AvegA / tAkU kahiye hai, 0 | yaha dopa nAhIM / jAte AkAza sarvate baDA hai, yAta adhika parimANa aura nAhI, jAkai AdhAra AkAza khiye| sarvatarapha AkAza anaMta hai / tAtai dharmAdikakA AdhAra AkAza kahiye hai / so yaha vyavahAranayakari jAnanA / bahuri evaMbhUtanayakI apekSA sarvahI dravya apane apane AdhAra kahiye / jaise koI kAhUkU pUche, tU kahAM baiThA hai ? taba vaha kahai, maiM merA AtmAvi baiThA hUM, aisA evaMbhUtanayakA vacana hai| tAteM dharma Adi dravya lokAkAza vAhira nAhIM haiN| etAvanmAtra ihAM AdhAraAdheyabhAva kahanekA phala hai / ihAM koI tarka karai hai, jo, pahalI pIThe hoya tinakai AdhAra Adheya bhAva dekhiye hai / jaise kuMDAvi Thaura hai / so aise AkAza pahalI hoya pIchai tAmeM dharma Adika dravya dhare hoya tava AdhArAdheyabhAva kahiye / so aise hai nAhIM / tAte vyavahAranayakAra bhI AdhAraAdheyabhAva kahanA yukta nAhIM / tAkA samAdhAna, yaha dopa nAhIM / ekakAla hoya tinake bhI AdhArAdheyabhAva dekhiye hai / jaise ghaTavi rUpa Adika haiM, zarIravi hasta Adi haiM, aise lokavi kahiye hai / bahuri / pUche hai, loka kahA ? jAmai dharma AdikA avagAha kahiye / tahAM kahiye, dharma Adi dravya jAmeM dekhie so loka hai /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha nikA pAna 215 aiseM lokazabdakai adhikaraNasAdhana san pratyaya hai / aiseM AkAzake doya bheda bhaye haiM, lokAkAza alokaakaash| so loka jAmaiM hai so tau lokAkAza hai yAtai bAhira alokAkAza / so sarvatarapha anaMta hai / aiseM lokAlokakA vibhAga dharmAstikAya tathA adharmAstikAyake sadbhAva abhAvateM jAnanA / jo dharmAstikAya na hoya tau pudgalajIvanike gamanake niyamake kAraNake abhAvate lokAlokakA vibhAga na hoya / tathA adharmAstikAya na hoya to sthitike Azrayake nimittake abhA vateM sthitikA abhAva hoya taba bhI lokAlokavibhAgakA abhAva hoya / tAtai tina doUke sadbhAvateMhI loka alokakI TI kA vibhAgasiddhi hoya hai // AgeM, lokAkAzavi jinakA avagAha hai, tinake avasthAnavi vizeSa hai, tAke jAnanekU sUtra kahaiM haiM // dharmAdharmayoH kRtsne // 13 // yAkA artha-- dharmadravya adharmadravya ina doUnikA avagAha samastalokAkAzameM hai / ihAM kRtsna aisA vacana hai so sarvalokavirSe vyAptike dikhAvanakU hai / jaise gharakevirSe ghaTa tiSTha, taiseM e dharma adharma dravya lokameM nAhIM tiSTe haiN| jaise tilanivirSe tela tiSThai taiseM vyApaka haiM / bahuri inakai avagAhanakI sAmarthyake yogate paraspara pradezake pravezateM vyAghAta nAhIM hai / jAteM ye amUrtika haiM / mUrtika bhI ekapAtravi jala bhasma dhUli ghAliye tinakai paraspara vyAghAta nAhIM ho hai, to amUrtikakai kaise hoya ? bahuri anAdita saMbaMdha hai, tAteM avirodha hai // B AgeM, mUrtika je pudgaladravya tinakai ekapradezateM lagAya saMkhyAta asaMkhyAta anaMta pradezatAIke skaMdha haiM, tinake avaR-gAhake vizeSa jAnana... sUtra kahai haiM // ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm // 14 // yAkA artha-- pudgaladravyakA avagAha AkAzake lokake eka pradezateM lagAya asaMkhyAta pradezatAMI eka doya Adi bhAjyarUpa pradezanivirSe hai // ihAM ekapradezAdiSu isakA samAsa avayavakari kiyA hai, tAteM samudAya jAnanA / tahAM ekapradeza bhI leNA / sohI kahiye hai / eka AkAzake pradezavi eka paramANukA bhI avagAha hai / bahuri doya Adi saMkhyAta asaMkhyAta anaMtake skaMdha sUkSma paraNAye tinakA bhI hai / bahuri doya paramANu khulI tathA baMdhIkA doya pradezameM avagAha hai| bahuri tIni Adi saMkhyAta asaMkhyAta anaMtake skaMdhanikA bhI hai / bahuri tIni pradezanivirSe tIni paramANu
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca pAna 3 khulI tathA baMdhIkA avagAha hai / bahuri cyAri Adi saMkhyAta asaMkhyAta anaMtake skaMdhanikA bhI hai / aiseM cyAri / Adi saMkhyAta lokAkAzake pradeza haiM, tahAMtAI bhAjyarUpa pudgalanikA avagAha jAnanA // | ihAM prazna, jo amUrtika dravyanikA tau ekakSetravirSe avagAha avirodharUpa hoya bahuri mUrtikadravyakai kaiseM avirodharUpa hoya? tAkA samAdhAna, ina mUrtikadravyanike bhI avagAhanazakti hai / tathA sUkSma pariNamana aisA hoya hai, tAtai virodha / saddhi nAhI 12 nAhIM / jaise eka gharameM aneka dIpakanikA prakAza samAvai taiseM jAnanAM tathA AgamapramANakAra jAnanA / ihAM uktaM ca gAthA nikA kA aa hai, tAkA artha- yaha lokAkAza hai, so sUkSma bAdara je anaMtAnaMta aneka prakArake pudgaladravya, tinakari sarvapradezama 5 nivirSe jaise gA. khUdi khUdi bharai taiseM saMcayarUpa bharai hai / aisAhI dravyasvabhAva hai so svabhAvavirSe tarka nAhIM // bahuri 216 | ihAM kapAsapiMDakA dRSTAMta hai // AgeM jIvanikA kaise avagAha hai ? aise pUchai sUtra kahai haiM-- // asaMkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm // 15 // yAkA artha- lokakA asaMkhyAtavAM bhAga Adivi jIvanikA avagAha hai / ihAM loka zabdakI to anuvRtti hai| | tisa lokakA asaMkhyAta bhAga kIje, tAmeM ekabhAga... asaMkhyAtavAM bhAga kahiye / tisakU Adi lekara lokaparyaMta 2 jAnanA / sohI kahiye haiM, eka asaMkhyAtavAM bhAgavi ekajIva tiSThai aise doya bhAga, tIni bhAga cAri bhAga ityAdi | asaMkhyAta bhAgavipaiM sarvalokaparyaMta ekajIvakA avagAha jAnanAM / saMkhyAtake saMkhyAta bheda haiM / tAteM asaMkhyAtavAM bhAgake bhI pradeza asaMkhyAtahI jAnane / bahuri nAnAjIvanikA sarvalokahI hai / ihAM prazna, jo, eka asaMkhyAtavAM bhAgameM eka jIva tiSThai tau dravya pramANakari jIvarAzi anaMtAnaMta haiM, te zarIrasahita kaise lokavi tiSThai ? tAkA samAdhAna, jo, sUkSma vAdarake bhedateM jIvanikA avasthAna jAnanAM // tahAM bAdara to paraspara sapratIghAtazarIra haiM, jinakA zarIra paraspara rukai haiM / bahuri sUkSma hai te zarIrasahita haiM to bhI sUkSmabhAvateM ekanigodajIvakAra avagAhane yogya jo kSetra tAvi- sAdhAraNa | zarIrasahita anaMtAnaMtajIva vasaiM haiM, te paraspara bhI aru bAdarajIvaniteM bhI vyAghAtarUpa na hoya haiM, tAteM avagAhavirSe virodha naahiiN| AgeM prazna, jo, ekajIva lokAkAzake pradezanikai tulya asaMkhyAtapradezI hai / so sarvalokameM vyApti cAhiye, lokAkAzake asaMkhyAtavAM bhAga Adivi avagAha kaise kahyA ? aise pUcha sUtra kaheM haiM *00
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 vaca nikA // pradezasaMhAravisarpAbhyAM pradIpavat // 16 // yAkA artha-- jIvake pradeza lokabarAbari haiN| tathApi saMkocavistArakari dIpakI jyauM jaisA AdhAra hoya tete / kSetrameM tiSThai / AtmA amUrtika hai, to bhI karmake anAdibaMdha ekatArUpa hai / tAteM kathaMcit mUrtika bhI kahiye hai|| SRI bahuri kArmaNazarIrakari sahita haiM / tAke vazateM bar3e choTe zarIrameM vasaiM hai / tAke vazatai pradezanikA saMkocavistArasvabhAva TIkA hai, so tisa zarIrapramANa hote saMtai lokake asaMkhyAtavAM bhAga Adivi vRtti baNe hai / jaise dIpaka cau dharai taba taupAna a 5 prakAza amaryAda phailai / bahAra karavA patolI ghara Adivi dharai taba AvaraNake vazate tetehI parimANa prakAza hoya / ihAM saMkocanekA sUke carmakA bhI dRSTAnta hai / phailanekA jalavirSe telakA dRSTAMta hai / ihAM prazna, jau, aise saMkucai vistArai hai to anitya Thaharai ? tAkA uttara, jo, paryAyanayakari astitva mAniyehI hai // bahuri jo, prazna, saMkucete pradeza ghaTa jAte hoyeMge / vistaritai pradeza baDhi jAte hoyeMge / tAkA samAdhAna, jo, AtmA amUrtikasvabhAva hai, tAkU choDai nAhIM hai, pradeza saMkhyAtalokapramANa haiM, sohI rahai haiM, syAdvAdanayakAra sarva aviruddha sadhai hai / ihAM koI AzaMkA karai, jo, saMkucai vistarai haiM, to paramANubarAbara bhI koI kAlameM hotA hoyagA / so aisA nAhI haiM / zarIrapramANahI hoya hai / sUkSmanigodajIvakI avagAhanA jaghanya aMgulake asaMkhyAtavai bhAga hai| tAke asaMkhyAtapradeza haiM / tisa pramANate ghATi hoya nAhIM hai| jAteM saMkucanA vistaranA karmahIke nimittateM hai / AgeM koI kahai, jo, dharmAdika dravya paraspara pradezanikari mila rahe haiM, tAtai tinake ApasameM palaTakari ekatA hotI hoyagI / tAkU kahiye, jo, ekatA na hoya hai / paraspara mili rahe haiN| to apane apane svabhAvakU nAhIM choDai haiM / ihAM uktaM ca gAthA hai, tAkA artha- e chaha dravya paraspara praveza karatA ApasameM avakAza dete haiM, paraspara milate saMte bhI apane apane svabhAvakU nAhIM choDai haiM / ___ ihAM pUcha hai, jo, aiseM hai; inake svabhAvabheda hai to inakA judA judA svabhAvabheda kaho / aiseM pUche sUtra kahai haiM // gatisthityupagrahau dhrmaadhrmyorupkaarH|| 17 // yAkA artha- gati kahiye gamana sthiti kahiye tiSThanA ye do upakAra jIva pudgala ina doU dravyaniLU dharmadravya tathA adharmadravyakA hai| tahAM dravyake eka kSetrase anyakSetrameM gamana karanA so tau gati hai / bahuri gamanakArI thaMbhi jAnA
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vaca si chi TI kA ma 5 so sthiti hai / e doU upakAra dharma adharma dravyake haiM / dharmadravyakA tau gati upagraha hai / adharmadravyakA sthiti upagraha / / / hai / ihAM koI pUche hai, jo, aise hai to upakArazabdakai dvivacana cAhiye hai| tAkU kAhaye yaha doSa nAhIM hai / sAmAnyakari 1 kahyA hai, tAteM pAI saMkhyAkU zabda choDe nAhI, tAteM ekavacanahI hai / jaiseM sAdhupuruSakA tapa karanA zAstra paDhanA kArya hai, ihAM doU kAryakU sAmAnyakari eka kahiye taiseM ihAM bhI jAnanA / ihAM aisA artha bhayA, gamana karate je jIva pudgala / dravya tinakU gamanakA upakAravirSe sAdhAraNa Azraya dharmadravya hai, jaise matsyakU gamanavirSe jala hai taiseM / bahuri taiseMhI nikA / tiSThatA jo jIva pudgala dravya tinakU sthiti upakAravi adharmadravya sAdhAraNa Azraya hai, jaise ghoDA AdikU tiSThateM pRthivI hai taiseM // ihAM koI tarka karai- jo, upakAra zabda tau kahyAhI, sUtrameM upagrahavacana niSprayojana hai| tAkA samAdhAna, jo, ihAM dharmadravyakA upakAra gatisahakArI adharmadravyakA sthitisahakArI aisA yathAsaMkhya hai, so upagrahavacana na kahiye to jIvanikU dharmadravya gatisahakArI pudgalanikU adharmadravya sthitisahakArI hai / aiseM ihAM bhI yathAsaMkhyakI prApti Avai / tAtai tAke niSedhake arthi upagrahavacana hai| tahAM upakAra to sAmAnyavacana bhayA / tAkA vizepa upagrahazabda bhayA / taba aise bhI jAniye, jo, dharma adharmake gati sthiti karAvanekA upakAra tau nAhI hai, ara upagrahamAtra hai / ihAM upagraha aru upakAra e doU zabda karmasAdhana haiM / tahAM upakAra to sAmAnyavacana hai ara upagraha vizeSavacana hai / tahAM pheri tarka, jo, gati sthiti upakAra dharma adharma dravyakA kahyA, so AkAza sarvagata hai, so yAhIkA kyoM na kahyA ? tAkU kahiye, yaha ayukta hai / AkAzakA sarvadravyanikU avagAha denA upakAra hai / jo eka AkAzahIke doya upakAra kalpiye to lokaalokake vibhAgakA abhAva hoya // bahuri kahai, jo, bhUmi, jala Adi padArthahI gatisthiti Adi upakAravirSe samartha haiN| dharma adharma dravyaniteM kahA / prayojana hai ? tahAM kahiye haiM, bhUmi jala Adika to koI koI dravyakU eka eka prayojanavi anukramateM samartha haiM / bahuri / dharma adharma dravya hai te sarva jIvapudgalakU ekakAla gati sthiti sAdhAraNa Azraya haiM / bahuri eka kAryakU aneka kAraNa sAdhai hai, tahA dopa nAhIM / bahuri tarka, jo, dharma adharma dravya doU samAnabala haiM so dharmadravya tau gati karAvai tisahI kAla adharmadravya gatisthiti karAvai, taba virodha bhayA, doU ekakAla hoya nAhIM / tAkA samAdhAna, jo, e prerakanimitta nAhI, balAdhAnanimitta haiM / jIvapudgala gamana sthiti kare to nimitta hoya, na karai tau nAhIM hoya // bahuri tarka, jo, dharma adharma dravyakI upalabdhi nAhIM, koUke dekhaneme Aye nAhIM, tAte e nAhI ho haiM / tAkA
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhAna, jo, aiseM nAhIM / e parokSa haiM, so sarvahI matameM pratyakSa tathA parokSa padArtha mAniye hai / pratyakSa na dekhaneteM / inakA abhAva mAniye, to anyamatameM je parokSa vastu mAniye haiM, tinakA bhI abhAva ThaharaigA / bahuri hamAre syAdvAdInike matameM sarvajJa inakU pratyakSa bhI dekhe haiM, aise kayA hai, tAteM e pratyakSa bhI haiM, tinake upadezanai parokSa jJAna bhI | mAne haiN| tAteM ye hetu hama prati asiddha haiM / sArtha / Agai pUche haiM, jo, dharma adharma dravya atIndriya haiM, tinakA upakArake saMbaMdhakari astitva nizcaya kIjiye taisehI tAkai kA TIkA lagatAhI kahyA jo AkAzadravya sohI atIndriya hai / tAke jAnanevirSe kahA upakAra hai ? aise pUchai uttarasUtra kaheM hai vaca vivi nika 219 // aakaashsyaavgaahH||18|| yAkA artha- AkAzadravyakA sarvadravyaniSaM avagAha denA upakAra hai / ihAM upakArazabdakI anuvRtti leNI / jIvapudgala Adi je dravya avagAha karanevAle haiM, tinakU avakAza denA AkAzakA upakAra hai / ihAM tarka, jo, jIvapudgala kriyAvAna haiM, te avagAha karanevAle haiM, tinakU avakAza denA yukta hai / bahuri dharmAstikAya Adika tau niSkriya haiM, bahuri nityasaMbaMdharUpa haiM, tinakoM kaise avagAha de hai ? tAkA samAdhAna, jo, ihAM upacArateM avakAza denA prasiddha hai, taiseM AkAzakU sarvagata kahiye hai, AkAza tau nitya niSkriya hai, kahUM jAya nAhIM to sarvagata upacArateM kahiye hai taisaiM ihAM bhI jAnanA / ihAM tarka, jo, AkAzakA avakAza denA svabhAva hai / tau vajra Adikari pASANa AdikA tathA bhIta Adikari gaU AdikA vyAghAta kahiye / rukanA nAhIM cAhiye bahuri vyAghAta dekhiyehI hai / tAtai AkAzakai avakAza denA nAhIM ThahayA / tAkA samAdhAna, jo, yahu doSa ihAM nAhIM hai| vajraloSTAdika sthUla haiM tinakai paraspara vyAghAta hai / yAteM AkAzakA avakAza denA nAhIM bAdhyA jAya hai / tahAM avagAha karanevAlehIkai vyAghAta hai, tehI paraspara avagAhana karai hai, tAteM yaha AkAzakA doSa nAhIM / bahuri je sUkSmapudgala haiM te bhI paraspara avakAzadAna karai haiM // bahAra ihAM prazna, jo, aiseM hai sUkSmapudgala bhI paraspara avakAza de haiM, to avakAza denA AkAzakA asAdhAraNa lakSaNa na Thahaya / tAkA samAdhAna, jo, aiseM nAhIM hai| sarvapadArthanikaM sAdhAraNa yugapat avakAza denA AkAzakA asAdhAraNa lakSaNa hai, yAta doSa nAhIM / bahari kahai hai, jo, lokAkAzavirSe avagAha karanevAle nAhI, tArtaM tahAM avakAzadAna bhI nAhIM / tAkA samAdhAna, jo, dravyakA svabhAva hai, tAkA tyAga dravya karai nAhIM / ihAM kriyAvAna jIvapudgala
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ parvArtha 3 tI AkAzakU avagAhai haiM, tinakI apekSA tau avakAzadAna mukhya hai / bahuri dharma Adika nityasaMbadharUpa niSkriya dravya haiM, tinakI apekSA gauNa haiN| bahuri koIvAdI to AkAzakU anAvaraNamAtra avastu kahai hai, bhIti Adi AvaraNa dUri bhaye avakAza anAvaraNa bhayA so zUnya hai, kachu vastu nAhIM / so yaha kahanA ayukta hai / AvaraNa dUri bhaye avazepa bhI parokSa vastu hoya vacasidi|| hai / bahuri koI AkAzakA zabda guNa kahai hai / so yaha bhI ayukta hai| zabda iMdriyagocara hai, so mUrtika pudgala nikA TIkA dravyakA paryAya hai, AkAza amUrtika hai, so amUrtikakA guNa mUrtika hoya nAhIM / bahuri koI avagAhakU pradhAnakA pari- pAna NAma kahai hai| so yahU ayukta hai / jAteM pradhAnakA vikAra ghaTa Adike anityapaNA asarvagatapaNA amUrtikapaNA hai, taiseM / 220 AkAzakai nAhIM, tAteM pradhAnakA dharma nAhIM / ityAdi yuktitai pUrvokta avagAhadharmasvarUpa AkAza kahyA, sohI pramANasiddha hai| Agai AkAzakA tau upakAra kahyA; aba tAke lagatehI kahe je pudgaladravya tinakA kahA upakAra hai ? aise pU. sUtra kaheM haiM // zarIravAGmanaHprANApAnAH pudgalAnAm // 19 // yAkA artha-- zarIra vacana mana prANa kahiye ucchAsa apAna kahiye niHzvAsa ye pudgaladravyake jIvakU upakAra / haiM / ihAM tarka, jo, pudgalakA upakArakA prazna kiyA thA, tuma pudgalakA lakSaNa kahyA, zarIra Adi to pudgalamayI haiM so yaha sUtra kahanA ayukta hai| tAkA samAdhAna, jo, yaha ayukta nAhI haiM / pudgalakA lakSaNa to Age kheNge| yaha tau jIvanikai pudgalanikA upakArahI kahanekai arthi sUtra hai / ihAM upakArahIkA prakaraNa hai / tahAM zarIra tau audArika Adi / karmakI prakRtirUpa kahe te to sUkSma haiM, tAtai indriyagocara pratyakSa nAhIM haiM / bahuri tinake udayakari bhaye aise nokarmasaMcayarUpa te keI indriyagocara pratyakSa hai / keI indriyagocara pratyakSa nAhIM / tinake kAraNa karmaprakRtirUpa zarIra hai / so bhI ihAM giNa lene| so garIra pudgalamayI hehI / aiseM jIvanikai e hoya haiN| tAtai pudgalake upakAra kahiye / RI ihAM upakAra zabdakA artha bhalA karaNAhI na lenaa| vividha kAryakaM nimitta hoya tAkaM upakAra kahiye hai // ihAM koI pUche, kArmaNazarIra to AkArarahita hai, so pudgalamayI nAhIM / AkAravAn hoya tAkU pudalamayI kahanA yukta hai / tAkU kahiye, yaha yukta nAhIM hai / kArmaNa bhI pudagalamayIhI hai / tAteM tAkA udaya hai so mUrtivAnake nimittate pacikAra udaya pravata hai / jaise taMdula haiM, te jala Adike saMbaMdhakari pacai haiM, te doU pudgalamayI haiM / taiseMhI
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha-18 siddhi nikA TIkA pAna 221 2' kArmaNa bhI guDa kaMTaka mUrtikadravyakari pakai hai / guDa bora jhaDI AdikA dArU baNai, tAkU pIvai taba citta vibhramarUpa hoya / / tahAM jJAnAvaraNa darzanAvaraNa mohanIya aMtarAya karmakA udaya AyA jAniye / tathA guDa khAye sukha bhayA, tahAM sAtA10 vedanIyakA udaya AyA kahiye / kAMTA lAgai taba duHkha hoya, taba asAtAkA udaya AyA kahiye / ityAdi bAhya mUrtikadravyake saMbaMdhatai pacikari udaya Avai hai, tAteM kArmaNa pudgalamayI hai // vacabahuri vacana doyaprakAra hai| dravyavacana bhAvavacana / tahAM vIryAntarAya matizrutijJAnAvaraNakarmake kSayopazama hote aMgopAMga nAmA nAmakarmake udayateM AtmAkai bolanekI sAmarthya hoya, so tau bhAvavacana ha / so pudgalakarmake nimittateM bhayA tAteM pudgalakA kahiye / bahuri tisa bolanekI sAmarthyasahita AtmAkari kaMTha tAluvA jIbha Adi sthAnanikari prere je pudgala, te dacanarUpa pariNaye te pudgalahI haiM / te zrotra indriyake viSaya haiM, aura indriyake grahaNayogya nAhIM haiM / jaise ghrANa iMdriyakA viSaya gaMdhadravya hai / tisa ghrANakai rasAdika grahaNayogya nAhIM haiM taiseM / bahuri koI anyamatI kahai hai, vacana mUrtika haiM / so ayukta haiM / iha vacana mUrtika je indriya tAke tau grahaNameM Avai hai / bahuri mUrtikakAra ruki jAya hai / bahuri mUrtikakAra bigaDi jAya hai| bahuri mUrtikake dhakkeH tiraskAra hoya hai / anyadizAteM anyadizAkU calyA jAya hai / tAteM amUrtika nAhI-mUrtikahI hai / bahuri mana doyaprakAra hai / dravyamana bhAvamana / tahAM jJAnAvaraNa vIryAtarAya kSayopazamateM pAyA jo guNadoSavicArasmaraNakI zaktirUpa labdhi tathA upayoga so tau bhAvamana hai, so tau pudgalakarmake kSayopazamateM bhayA, tAteM pudgalakA kahiye / bahuri tisa bhAvamanakari sahita AtmAkai aMgopAMganAmakarmake udayateM tini 1 guNadoSavicArasmaraNake upakArI je manapaNAkari pariNaye pudgala te pudgalamayI haihI // ihAM koI anyamatI kahai hai, jo, mana tau nyArA dravya hai, rUpAdipariNAmarahita hai, aNumAtra hai, tAkU pudgalamayI kahanA ayukta hai / tAkU kahiye 9 kahanA yukta hai / tAkU pUchiye, tene mana nyArA dravya kahyA so indriyakari tathA AtmAkAra saMbaMdharUpa hai, ki asaMbaMdharUpa hai? jo asaMbaMdharUpa hai, tau AtmAkA upakArI kaise hoya ? tathA indriyanikA maMtrIpaNAM kaisaiM karai ? bahuri saMbaMdha hai to yaha aNumAtra batAyA lo AtmAke tathA indriyake ekapradezameM rahatA, anyapradeza-|| nivirSe upakAra nAhIM karai / bahuri kahai, jo, AtmAke adRSTaguNake vazate yAkA AlAtacakrakI jyoM sarvapradezanimeM paribhramaNa hai / tAkU kahiye, jo, AtmAkA adRSTaguNa to AtmAkI jyoM amUrtikakI hai, kriyArahita hai / so aisA hote anyavastuvirSe kriyA karAvanekI sAmarthyarahita hai| jo Apa kriyAvAn sparzavAn pavana hai so anya vanaspati Adiko calAvanekA kAraNa dekhiye hai / adRSTaguNa hai so pavanakI jyauM nAhIM / tAteM anyavirSe kriyAkA kAraNa nAhIM //
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvAya-hA bhI pudgalamA so niHzvAsa hai, tA ucchvAsa, tALU to prANa udayakI hai apekSA jAkara LY karanevAlA / bahuri vIryAntarAya jJAnAvaraNakarmakA kSayopazama aMgopAMga nAmA nAmakarmake udayakI hai apekSA jAkai aisA jo / AtmA tAkAra UMcA liyA jo koTheteM pavana so ucchvAsa, tAqa to prANa kahiye / bahuri tisahI AtmAkari bAhirakA pavana aMtara kiyA so niHzvAsa hai, tAkU apAna kahiye / te doUhI AtmAke upakArI haiM, jIvitavyake kAraNa haiM, te bhI pudgalamayI haiM / aiseM mana prANa apAna e mUrtika haiM / jAteM inakA mUrtikadravyakari pratighAta Adi dekhiye hai| tahAM bhayake kAraNa je azanipAta Adi zabda tinakAra manakA pratighAta dekhiye hai bahari madirApAna AdikAra cittabhrama ni kA honete abhibhava kahiye tiraskAra kahUMkA kahUM calA jAnA dekhiye hai / bahuri hastate mukha dAbanete prANa apAna kahiye 18 pAna ucchvAsa niHzvAsakA pratighAta kahiye rukanA dekhiye hai / bahuri zleSmakaphakari abhibhava tiraskAra dekhiye hai| jo e amUrtika 222 12 hoya to mUrtikakAra nAhI rukai / bahuri prANa apAna Adi kriyA haiM, tinateM AtmAkA astitva jAnyA jAya hai| jaise kalakI pUtalIkI kalaha lAvanAvAlA puruSa parokSa chipyA kala pherai, taba pUtalI ceSTA karai / taba jAniye yAkI kala pheranevAlA koI puruSa parokSa hai / aiseM zarIrakI zvAsocchrAsa Adi ceSTA AtmAkA astitva janAvai hai // To Arge jaise e zarIra vacana prANApAna gamana bolanA vicAranA ucchvAsa lenA ina upakAranivirSe haiM; taiseM anya bhI / / BI koI upakAra hai ? aise pUcha sUtra kahai haiM // sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca // 20 // yAkA artha- sukha duHkha jIvanA maranA e bhI upakAra pudgalake jIvanikU haiN| sAtA asAtA vedanIyakarmakA udaya aMtaraMgakAraNa hote ara vAhya dravya kSetra kAla bhAvake paripAkake nimittateM upajyA jo AtmAkai prItirUpa tathA klezarUpa pariNAma so sukhaduHkha hai / bahuri bhavadhAraNakU kAraNa jo AyunAmA karma tAke udayateM bhavavirSe sthitirUpa rahatA jo jIva tAke pUrva kahe je ucchvAsaniHzvAsarUpa kriyAvizeSa tAkA viccheda na honA so jIvita kahiye / bahuri tisa jIvitavyakA viccheda honA so maraNa kahiye / e cyAra jIvanike pudgalake kiye upakAra haiM / jAteM e mUrtikadravyake nikaTa hoteM hoya haiM / tAtai pudgalahIke kahiye // ihAM koI kahai, upakArakA tI adhikAra calyA Avai hai| isa sUtrameM upagrahavacana niSprayojana hai / tAkU kahiye, | niSprayojana nAhIM hai / ihAM pulakU pudgalakA upakAra bhI dikhAvanA hai, tAke arthi upagrahavacana hai / jaiseM kAsI 12 bhasmate mAMjai taba ujjvala hoya haiM, tathA jalameM kataka kAhaye nirmalI nAkhai taba nirmala hoya, tAteM lohapari jala kSepai / kalaha lA / bahuri dekhiye hai| dekhiye hai khiye hai bAra pratighAta astavyake kArabhArakA // nAvAlA puruSANa apAna AleNmakaphakAra hAra hastatai madirApAna Alaye hai| taha 3 kiyA hai, abhibhava tira mukha dAvanete AdikAra citta nita AtmAkAkAra dekhiye hai| apAna kahiya nikA
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha / taba zItala hoya ityAdi pudgalakU pudgala upakAra jAnanA / athavA isa dravyakarmakU dravya karmakA upakAra hai, ara sukha | Adi jIvake bhI pariNAma haiM aisA bhI sUcai hai / bahuri ihAM sUtrameM ca zabda hai so jaise zarIrAdika pudgalake jIvA upakAra hai / taise netra Adi iMdriya bhI upakAra hai, tinakA samuccayake artha hai / jo AtmAkU ekAMtakari nityahI kahai haiM tathA anityahI kahai haiM tinake matameM sukhAdi AtmAkai nAhIM baNai haiM, syAdvAdIkari siddha hoya hai|| vacasiddhi AgeM, pudgalakA upakAra jIvanikU dikhAyA, ajIvanike jIva bhI paraspara upakAra karai haiM tAke dikhAvanekU sUtra kahai haiM- nika TIkA pAna // parasparopagraho jIvAnAm // 21 // 223 yAkA artha- jIvanikai bhI paraspara upakAra hai / ihAM paraspara aisA zabda hai, so karmavyatihAra tathA kriyAvyatihArameM vte hai / vyatihAra kahiye vAkA vaha karai vA vaha karai, so ApalameM jIvanikai upagraha kahiye upakAra varte hai| so kahA sohI kahiye hai / svAmIkai ara cAkarakai paraspara upakAra hai / svAmI tau cAkarakU dhana Adi denekAra upakAra karai hai / cAkara svAmIkai hitakI vArtA kahikari ahitakA niSedhakAra upakAra karai hai / bahuri AcAryakai aru ziSyakai paraspara upakAra hai / AcArya tau ziSyA doU lokake phalakA upadezako dikhAvanekAra tathA tisa upadezakathita kriyAkA AcaraNa karAvanekari upakAra karai haiM / bahuri ziSya AcAryako anukUlapravRtti upakAra karai hai // ihAM koI kahai hai, upakArakA tau adhikAra calyAhI Avai hai / sUtrameM upagrahavacana kauna Arthi hai ? tAkA samAdhAna, pahale kahe je sukha Adika cyAri tinake dikhAvanekU upagrahavacana pheri kahyA hai / sukha Adi bhI paraspara jIvanikai upakAra haiM / ihAM paraspara jIvanikai upakAra dekhane" aisA bhI anumAnapramANakAra siddha hoya hai, jo, jIva nAnAhI hai ekahI AtmA nAhI // AgeM, jo sattArUpa vastu hai so upakArasahita hai, tahAM kAladravya bhI sattAsvarUpa hai, tAtai tAkA kahA upakAra hai ? | aise pUcha sUtra kahai haiM // vartanApariNAmakriyAparatvAparatve ca kAlasya // 22 // M yAkA artha- vartanA pariNAma kriyA paratvAparatva e kAlake upakAra haiM / ihAM vRtti dhAtukai Nic pratyaya prayojanake Ma hetu kartAvirSe Avai hai / tAke karmavirSe tathA bhAvavirSe yuT pratyayateM strIliMgavi vartanA aisA zabda ho hai / tahAM dharma ||
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ savothe vaca pAna / Adika dravya haiM, te apane paryAyanikI utpattirUpa varte haiM, so ApahIkari varte haiN| so tisa vartanAkaM bAhyanimitta cAhiye / / jAte bAhya upakAra nimitta vinA vartanA hoya nAhIM / tahAM tisa vartanAkA samaya hai so kAlakA cihna hai| tAteM tisa dravyanikai pravarttAvanehArA kAladravya hai / tAteM tisa samayasvarUpa vartanA* kAlakA vartanA kahiye / yAkari kAlakA nizcaya kIjiye hai / ihAM Nic pratyayakA yaha artha jo vartAvai so kAla hai / ihAM vatai tau sarvadravyanike paryAya haiM tAkA hetu kartA kAla hai // siddhi __ihAM koI kahai hai, jo, aisA hai tau kAlakai kriyAvAnpaNA AyA / jaise ziSya paDhe hai upAdhyAya paDhAvai hai taba doU : nikA TIkA || kriyA ho hai / tAkU kahiye, ihAM doSa nAhIM hai / nimittamAtrake vi bhI hetu kartAkA vyapadeza hai / jaise zItakAlameM agniteM tapate ziSya paDhe hai| tahAM aiseM bhI kahiye hai, jo, kArI bAkI agni paDhAva hai / taiseM ihAM kAlakai hetu kartA- 224 paNA hai / bahuri pUche hai aise kAlake samayakA nizcaya kaise kIjiye 1 tahAM kahiye hai, samaya Adi kriyAvizeSa tathA samaya Adikari kIjiye je pAka Adi kArya tinakU samaya tathA pAka ityAdika nAma prasiddha haiM / tinakU samayakAla | tathA bhAtakA pAkakAla aisA AropaNa kIjiye haiM / bhAta anukramate pacyA hai tAkA pacanekA krama kAlakA sUkSma aMzakA anumAnate nizcaya bhayA hai / tAkU kAla aisA nAma kahiye hai / so yaha vyavahArakAla hai / tAkA nAmakU nimitta jo nizcayakAla tAkA astitva janAvai hai / jAte gauNa hoya so mukhyavinA hoya nAhIM // ihAM bhAvArtha aisA, jo, dharma Adi dravyanike paryAya samaya samaya palaTeM haiM / so ipta palaTanikU samaya hai sohI / PI nimittamAtra hai / tisa samayahIkU kAlakI vartanA kahiye hai / yaha vartanAhI kAlANudravyakA astitva janAvai hai / bahuri | isa vartanAkU jetI vAra lAgI tAkA nAma kAla kahiye / so yaha vyavahArakAlasaMjJA hai, so tisa nizcayakAlakI apekSAhIte kahiye hai / aiseM yaha vartanA dravyanikU kAlakA upakAra hai / bahuri dravyakA paryAyakU pariNAma kahiye / kaisA hai paryAya ? pahalI avasthAkU choDi dUsarI avasthArUpa bhayA haiN| bahuri kSetrasU kSetrAtaravirSe calanarUpa nAhIM hai / tahAM jIvakai tau krodhaAdi pariNAma haiM / bahuri pudgalake varNaAdi pariNAma haiN| dharma adharma AkAzake agurulaghuguNakI hAnivRddhirUpa honA pariNAma hai / bahuri kriyA kSetrateM anya kSetraviryai calanerUpa hai / so doyaprakAra hai, prAyogikI vaisrasikI tahAM prAyogikI tau anya ke prayogate hoya hai| jaise baladha Adika prayogate gADhA Adi cAlai / bahuri vaisrasikI vinAnimitta hoya hai / jaiseM megha Adike vAdala svayameva cAle / bahuri paratva aparatva doyaprakAra hai, kSetrakRta kAlakRta / so ihA kAlake upakArakA prakaraNa hai / tAteM kAlakRta leNeM / bahutakAla lagai tAkU to paratva kahiye / alpakAlakA hoya tAkU aparatva kahiye / aiseM e vartanA Adi kAlake upakAra haiM, so kAlake astitva bhI janAvai haiM / 3.9999
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca siddhi nikA pAna 225 ihAM tarka jo, vartanAhIke bheda pariNAma Adi haiM / tAteM eka vartanAhI kahanA thA / tinakA judA grahaNa anarthaka hai| tAkA samAdhAna, jo anarthaka nAhIM hai / ihAM kAla doyaprakArake sUcaneke Arthi vistAra kahyA hai| kAla doya prakAra hai, / nizcayakAla, vyavahArakAla / tahAM nizcayakAla tau varttanAlakSaNa hai / vyavahArakAla pariNAmAdilakSaNa hai| yaha vyavahArakAla anyapadArthakarihI tau jAnyA jAya haiM / sUryAdikake udayaastauM dina Adika jAniye hai / bahuri anyake sarvArtha janAvane kAraNa hai| yAta nizcayakAla jAnyA jAya hai / aisA kriyAvizeSakU kAla aisA nAma vyavahArakAla kahiye hai| so tIna prakArakA hai, bhUta vartamAna anAgata aiseM / tahAM paramArthakAla jo nizcayakAla eka eka AkAzake pradezavirSe tiSThate kAlANu tinakU kAla kahanA, so to mukhya hai / ara bhUta Adi nAma kahiye so gauNa hai / vyavahArakAlavirSe bhUta Adi nAma hai so mukhya hai / ara kAla kahanA gauNa hai / jAte yaha kriyAvAna jo anyadravya tAkI apekSAteM kAla nAma pAyA hai tathA nizcayakAlakari kiyA hai / tAta kAla nAma hai, aiseM jAnanA // ___ihAM pariNAmakI carcA vArtikameM vizeSa hai, tahAMteM jAnanI / tahAM kahI hai, jo dravyake nijasvabhAvakU na choDIkari paryAya palaTanA so pariNAma hai / so doyaprakAra hai, eka naimittika eka svAbhAvika / tahAM jIvakai tau aupazamika Adi pAMca bhAvarUpa haiM / pudgalake ghaTAdi anekarUpa haiM / dharmadravyAdikakai agurulaghuguNake hAnivRddhiparyAyarUpa hai / ihAM / anyamatI kahai haiM, jo pariNAma to nirbAdha saMbhava nAhIM / jAteM satrUpa kahiye to vidyamAnake palaTanA nAhIM / asat | kahiye to abhAvahI AyA / tAkU kahiye, syAdvAdapakSasUM pariNAmakI siddhi hai| dravyakI apekSA sat hai / paryAyakI apekSA 1) asat hai| jaisaiM mRttikA dravya haiM, piMDa ghaTa Adi paryAya haiN| tahAM piMDakA ghaTa bhayA tAmaiM dravyakI apekSA mATI hai, paryAyApekSayA piMDahI kahiye / bahuri piMDate ghaTa bhayA taba dravyApekSayA ghaTameM mATIkA piMDa kahiye, paryAyApekSayA ghaTahI hai, piMDa nAhIM haiM ityAdi dRSTAMta prasiddha haiM / bahuri pUche, jo dravyatai pariNAma anya haiM ki ananya haiM ? jo anya haiM, tau dravyameM nAhIM / ananya hai tau dravyahI haiM, pariNAma nAhIM / ihAM bhI pUrvoktahI uttara hai / bahuri kahai, dravyavirSe pariNAma tiSThai hai, ki nAhI ? jo tiSThai hai, to eka pariNAma ekakAlameM hai sohI hai, tAmaiM dUjA pariNAma nAhIM / bahuri nAhI tiSThai hai, to abhAva AyA / tahAM bhI so hI uttara, jo, dravya hai so trikAlasvarUpa hai, so kramateM hote je pariNAma tinamaiM ekakAla ekahI pariNAma hai, so Mal paryAya kahiye / jaba dravyadRSTikari dekhiye taba sarvapariNAmanikI zakti liye dravya kahiye, tinakI zakti kramatehI
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ a.5 nikA hoya hai / so zaktikI apekSA sarvapariNAma dravyameM tiSThai haiM, vyaktikI apekSA ekakAla eka hai, tAmai dUjI nAhIM hai / 1 / / aise dravyamai tiSThai bhI hai, nAhIM bhI tiSThai haiM / aiseM syAdvAda jAnanA / ityAdi aneka vidhiniSedhakari caracA hai| tahAM I | syAdvAdahI nirbAdhasiddha hoya, sarvathA ekAntapakSa nirbAdha nAhIM // AgeM pUche hai, dharma adharma AkAza pudgala jIva kAla inakA upakAra kahe / bahuri lakSaNa bhI kahyA / bahuri pudgalanikA sarvAya vacaGSTRI sAmAnyalakSaNa to kahyA / ara vizeSalakSaNa na kahyA / so kahA hai ? aise pUche sUtra kahai haiTIkA // sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH // 23 // / yAkA artha- pudgala haiM te sparza rasa gaMdha varNa ina cyAri guNanikari sahita hai / tahAM jAkU sparziye athavA 81 . TRI jo sparzanA so sparza hai, so ATha prakAra hai / komala kaThiNa bhArI halakA zIta uSNa cIkaNA rUkhA aiseM / bahuri jAvU svAda lIjiye athavA jo svAdamAtra so rasa hai / so paMcaprakAra hai / tIkhA khATA kaThA mIThA kasAyalA aiseM / 12 bahuri jAkU sUMghiye athavA sUMghanA so gaMdha hai / so doyaprakAra hai / sugaMdha durgadha aiseM / bahuri jAkU varNarUpa dekhiye / athavA varNarUpa honA so varNa hai / so pAMcaprakAra hai / kAlA, nIlA, pIlA, dhaulA, lAla aiseM / ete e mUlabheda haiM inake uttarabheda nyArenyAreke kIjiye / taba sthAnakanikI apekSA tau saMkhyAta asaMkhyAta haiN| bahuri avibhAgapraticchedazanikI apekSA anaMta bhI haiM / e jinake hoya te pudagala haiM / ihAM nityayogavirSe vatpratyaya hai / jaiseM baDa haiM te dUdha| sahita haiM, tAkU 'kSIriNo nyagrodhA' aisA kahiye / aise pratyakSakA artha hai // ___ ihAMtaka, jo, pUrva sUtrameM 'rUpiNaH pudagalAH' aisA kahyA hai / tAteM rUpate avinAbhAvI jo rasAdika tinakA grahaNa tisahI sUtrateM hoya hai, yaha sUtra anarthaka hai / tAkA samAdhAna, jo, yaha doSa nAhIM hai / tahAM tau 'nityAvasthitAnyarUpANi' isa sUtrameM dharmAdika arUpI kahe tahAM pudagalanikai bhI arUpIpaNAkA prasaMga Avai thA, tAkai dUra karanekU niSedhasUtra kahyA thA / bahuri ihAM yaha sUtra tina pudagalanikA vizeSasvarUpa jAnanekU hai / ihAM anyamatI kahai hai| pRthvI Adike paramANu jAtibhedarUpa haiM / tahAM jalavirSe to gaMdhaguNa nAhIM hai / agnikevirSe gaMdha rasa doU nAhI haiM / pavanake virSe rasa gaMdha rUpa e tIni guNa nAhIM haiM aisA kahai haiM, tinakA nipedha isa sUtrameM bhayA / jAteM pRthvI jala agni pavana e cAryoMhI pudgaladravyake vikAra haiM, pudgala haiM te sparza Adi cAyoMhI guNanisahita haiM / pRthvIAdivirSe cAoM guNa kA anumAna AgamapramANakAri siddha hoya haiM / bahuri pRthvIte jala honA, jalateM pRthvI honA, pASANa kASThateM agni honA, 11 pAna Lal kayA thA / bahAra meM dharmAdika arUpAcaka hai / tAkA samAdhAyA hai / tAta rUpate ani paramANu jAtibhadare yahAM yaha sUtra tina puDhe tahAM pudagalanika bhAna jo, yaha dopa nAhavinAbhAvI jo rasAdika gaMdha rUpa ra tIna gu haiM / tahAM jalaviya tAlanikA vizeSasvarUpa arUpIpaNAkA prasaMgI hai / tahAM to niyatinakA grahaNa
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ | vaca saMsthAnabhedatamAyA Atapa urasahita akSarahArarahita dvIndriya, puruSake / hA agniteM pRthvI honA ityAdi jAtisaMkara dekhiye hai / tAteM anyamatIkA kahanA pramANasiddha nAhIM haiM // ___ AgeM tisa pudagalahIke vikArake vizeSake jAnane* sUtra kahai haiM // zabdabaMdhasAkSamyasthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyA''tapodyotavantazca // 24 // yAkA artha- zabda baMdha saukSmya sthaulya saMsthAna bheda tama chAyA Atapa udyota inasahita haiM te bhI pudgala haiN| tahAM nikA kA zabda doyaprakAra haiM, bhASAsvarUpa abhASAsvarUpa / tahAM bhASAsvarUpa doyaprakAra hai, akSarasahita akSararahita / tahAM akSarasahita / pAna tau saMskRta dezabhASArUpa Arya mleMcchake vyavahArakU kAraNa, zAsrakA pragaTa karaNahArA hai / bahuri akSararahita dvIndriya Adi 227 jIvanikai pAIye hai| so sUkSmajJAnake svarUpa kahanekU kAraNa hai / so yaha bhApAsvarUpa tau sarvahI prAyogika hai, puruSake I prayatnateM hoya hai / bahuri abhASAsvarUpa zabda hai so doyaprakAra hai, prAyogika vaisrAsika / tahAM vaisrAsika tau balAhaka kahiye meghakA garjanA Adika hai / bahuri prAyogika cyAri prakAra hai| tata vitata ghana supira aiseM / tahAM carmake tavaneteM Dhola nagAre Dapha AdikAra upajai so to tata kahiye / bahuri tAMti tArakari vINa sughoSa sahatAra tamUre Adikari upajai so vitata hai / bahuri tAla ghaMTAkA halAvanA AdikAra hoya so ghana hai / bahuri baMzurI zaMkha Aditai upajai so suSira hai|| bahuri badha doya prakAra hai, vainasika prAyogika / tahAM puruSake prayatnakI apekSAte rahita hoya, so vainasika hai| so rUkSa sacikkaNa guNake nimittateM bijilI ulkA Adi aru iMdradhanuSa Adi hoya hai / bahuri puruSake prayatnateM hoya so kA | prAyogika hai / so ajIvasaMbaMdhI tau lAkhakai ara kASThakai baMdhana hoya, so hai / bahuri karmanokarmakA baMdhana hoya hai, so jIva ajIva doyasaMbaMdhI hai // bahuri sUkSma doya prakAra hai, antya ApekSika / tahAM paramANu tau antyasUkSma hai / bahuri bIlaphalate sUkSma AMvalA yA tinateM sUkSma bora ityAdi ApekSika sUkSma hai // ____ bahuri sthaulya bhI doyaprakAra hai, antya ApekSika / tahAM jagadvyApI mahAskaMdha to aMtya sthaulya hai / bahuri borateM / / / baDA AMvalA, AMvalAte baDA bIlaphala, bIlateM baDA tAlaphala ityAdi ApekSika sthaulya hai // saMsthAna kahiye AkAra, so doyaprakAra hai itthaMlakSaNa anitthaMlakSaNa / tahAM gola tikUNA caukUNA laMbA ityAdi tau / itthaMlakSaNa hai, aisA hai aiseM kahyA jAya hai / bahuri anitthaMlakSaNa hai, so anekaprakAra hai / so bAdalanike AkAra Adi / hai / so kaise haiM, aise kahe jAte naahii|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA . bahuri bheda chahaprakAra hai, utkara cUrNa khaMDa cUrNikA pratara aNucaTana aiseM / tahAM kASTha AdikaM karota Adikari vidAraye | 8 so utkara hai / bahuri jo gehUM AdikA cUna hoya so cUrNa hai / bahuri ghaTa AdikA kapAla Adi hoya so khaMDa hai / bahuri uDada mUga AdikI dAla Adi hoya so cUrNikA hai / bahuri moDala Adike patra utAriye so pratara hai| bahuri | lohakA piMDa agnitai tapAya ghaNakI coTa de taba phuliMga uchala tArka aNucaTana kahiye / aiseM chaha bhaye // sarvArthasiddhi | bahuri tama hai so prakAzakA virodhI dRSTike pratibaMdhakA kAraNa hai, tAkU aMdherA kahiye hai // TIkA bahuri chAyA prakAzake AvaraNakA kAraNa hai / so doyaprakAra hai / tahAM kAMcavirSe mukhakA varNAdirUpa pariNavanA bha 55 ityAdika so tadvarNapariNata kahiye / bahuri dUjI pratibiMbasvarUpahI hai // bahuri Atapa sUryake nimittate uSNaprakAza hoya so kahiye // bahuri udyota caMdrakAMtamaNikA ujAlA tathA AkSAkA camakaNA ityAdika hai| ete zabda Adi pudgalake vikAra haiN| | e jinakai hoya te sarva pudgala haiM / bahuri sUtrameM ca zabda hai tAte preraNA abhighAta Adi bhI jAke hoya te bhI leNA / te AgamameM prasiddha haiM, tinakA samuccaya karai haiM / ihAM keI anyamatI zabdakU AkAzakA guNa kahai haiM / keI amUrtika dravya kahai haiM / keI sphoTasvarUpa kahai haiM / so yaha kahanA pramANasiddha nAhIM / zabda hai so zrotra indriyakA viSaya hai / AkAza amUrtika hai tAteM tAkA guNa nAhIM / tathA amUrtika dravya bhI nAhIM / bahuri sphoTarUpa kahai so arthakA pragaTa karanevAlA sphoTa tau vaktAkA jJAna haiM ara zabda zravaNameM Avai hai, so hai, anya kachu nyArA sphoTa pramANasiddha nAhIM / tAteM pudgaladravyakA paryAya kahanAhI pramANasiddha hai / yAkI caracA vArtikameM vizepakAra hai, tahAtai jAnanI // Age kahe je pudgaladravya tinake bheda dikhAvanekU sUtra kahai haiM // aNavaH skandhAzca // 25 // yAkA artha-pudgaladravyake aNu skaMdha aise doya bheda haiM / tahAM ekapradezamAtra hai ara sparza Adi paryAyanikI upajAvanekI sAmarthyayukta hai, aiseM aNyante kahiye kahane meM Avai te aNu hai / sUkSmapaNAMteM ApahI tau jinakai Adi hai ApahI aMta hai ApahI madhya hai / ihAM uktaMca gAthA hai, tAkA artha jAke ApahI Adi hai ApahI madhya hai ApahI aMtya hai indriyagocara nAhIM hai, jAkA dUsarA vibhAga nAhIM hAya hai aisA paramANu dravya jAnUM // bahuri sthUlapaNAMkari jAke
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca vArtha hA grahaNanikSepaNarUpa vyApArakA skaMdha na hoya tAkI skaMdha aisI saMjJA upajai hai, ihAM doya aNu Adike skaMdhake grahaNanikSe paNAMke vyApArakI yogyatA nAhIM hai to bhI rUDhike vazateM skaMdhasaMjJA jAnanI / rUDhivirSe kriyA kahUM eka huI satI upalakSaNapaNAMkari Azraya kIjiye hai / bahuri pudgalanike anaMta bheda haiM / tau aNu skaMdha ina doUmeM jAti apekSA / garbhita hai, tisahI Arthi sUtra meM doUkai bahuvacana hai / bahuri doya bhedakA kahanA pUrvaM doya sUtra kahe tinakA bhI saMbaMdha janAvai hai / aNu haiM te to sparza rasa gaMdha varNavAn haiM / bahuri skaMdha haiM te sparza rasa gaMdha varNavAn bhI haiM ara zabda nikA kA baMdha saumya sthUla saMsthAna bheda tama chAyA Atapa udyotavAn bhI haiM bahuri paramANu atIndriya haiM / tinakA astitva pAna / zarIra indriya pRthvI Adi skaMdhanAmA kAryaniteM jAniye hai / jAte kAryatai kAraNakA anumAna hoya hai / e skaMdha haiM / 229 te paramANunike kArya haiN| bahuri anaMtaparamANu baMdhanarUpa hoya so skaMdha hai tAkA AdhA skaMdhadeza kahiye / tAkA bhI AdhA skaMdhapradeza | kahiye / tinakehI bheda pRthivI apa teja vAyu Adika haiM // AgeM pUche hai, ina pudgalanikai aNuskaMdhalakSaNa pariNAma hai, so anAdikA hai, ki AdimAn hai ? tAkA uttara, jo, utpattikI apekSA Adi mAna hai / pheri pUche hai, so jo Adi mAne hai, to kauna nimittateM upajai hai ? so kaho / tahAM prathamahI skaMdhanikI utpattikA kAraNa kahanekU sUtra kahai haiM // bhedasaGghAtebhya utpadyante // 26 // yAkA artha- pudgalanika skaMdha haiM te bhedateM tathA saMghAtate upajai haiM / tahAM bAhya abhyaMtara nimittake vazateM skaMdha / vidAre jAya so bheda hai / bahuri nyAre nyAre hoya tinakA ekapaNAM honA so saMghAta hai / ihAM doUkai bahuvacana hai so tIsareke grahaNake Arthi hai / bhedateM saMghAtatai bhedasaMghAtateM aise tIni hetu" skaMdha upajai haiM / sohI kahiye hai| doya paramANuke saMghAtarte doya pradezakA skaMdha upajai hai / doya pradezakA skaMdha ara eka paramANu milai tIni pradezakA skaMdha upajai / tathA tIni paramANu milai bhI tIni pradezakA skaMdha upajai hai / bahuri doya skaMdha doya doya paramANuke mile / / tathA eka tIni paramANukA skaMdha ara eka paramANu milai / tathA cyAri paramANu khulI milai taba cyAri paramANukA | skaMdha nipajai / aisehI saMkhyAta asaMkhyAta anaMta anaMtAnaMtake saMghAtatai tina paramANunike skaMdhanikI utpatti hai / bahuri / / taiseM skaMghanike bheda hote doya pradezake skaMdhatAI skaMdha upajai hai / bahuri aisehI koI skaMdhakA tau bheda huvA aru anya /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / skaMdhate tisahI kAla saMghAta huvA, aiseM bhedasaMghAtatai skaMdha upajeM haiM / aiseM skaMdhanikI utpatti kahI / ___ AgeM paramANunikI utpattikA kAraNa dikhAvane sUtra kaheM haiM sarvArtha vaca |nikA siddhi TIkA | pAna 230 // bhedAdaNuH // 27 // yAkA artha- paramANu hai so bhedahIH upajai hai, saMghAtate nAhIM upajai hai / ihAM aNu bhedahIteM upajai hai, aisI siddhI to pahale sUtrakI sAmarthyahIta hoya hai / pheri yaha sUtra hai so aNubhedahIte hoya hai, saMghAtate nAhIM hoya hai, aisA niyamake arthi hai / jAte vyAkaraNavirSe paribhASAsUtra aiseM hai, so siddha bhaye pIche pheri jAkI vidhi kariye so niyamake arthi hai, aiseM jAnanA // ___Agai pUche haiM, jo saMghAMtatehI skaMdhanikI utpatti siddha bhaI bahuri bhedasaMghAtagrahaNakA kahA prayojana hai ! aisaiM pUche tAkA prayojana dikhAvane sUtra kahaiM haiM // bhedasaMvAtAbhyAM cAkSuSaH // 28 // yAkA artha- netragocara jo skaMdha hoya hai so bhedasaMghAta doUteM hoya hai / skaMdha hai so anaMtAnaMtaparamANunikAra upajai hai / tau koI indriyagocara hoya hai / koI indriyagocara nAhIM hoya hai / tahAM jo indriyagocara nAhIM hai, sohI BI kaise indriyagocara hoya hai 1 tahAM kahiye, jo, bheda saMghAta ina doUniteM cAkSuSa hoya hai bhedateM na hoya hai / ihAM cAkSuSa kahanete indriyanikari grahaNamaiM Avaneyogya hoya so leNA / so utpatti kaise hai ? so kahiye hai / jo sUkSmapariNAma skaMdha hai, tAkA bheda hote to sUkSmapaNAkU choDai nAhIM / tAteM sUkSma indriyaniteM agocarahI rahai / bahuri koI sUkSma | pariNayA skaMdha hoya tAkA bheda hote anya jo skaMdha hoya tAte saMghAtarUpa hoya mile| tava sUkSmapariNAma choDi sthUla|paNAkI utpattiteM cAkSupa hoya hai // ___ AgeM pUche hai, dharma Adika dravyanike vizeSalakSaNa to kahe / tathApi sAmAnyadravyakA lakSaNa na kahyA, so kahyA cAhiye / aiseM pUche sUtra kahaiM haiM
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ // sad dravyalakSaNam // 29 // yAkA artha dravyakA lakSaNa sat hai / jo sat hai sohI dravya hai aisA jAnanA / yaha sAmAnya apekSAkari dravyakA I lakSaNa hai / jAte sarva dravya satmayI haiM // AgeM pUche hai, jo aise hai sat dravyakA lakSaNa hai tau sat kahA hai ! sohI kaho / aiseM pUche sUtra kahai hai sidi vacani kA TIkA pAna ma.5 4 . // utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat // 30 // 231 yAkA artha- utpAda vyaya dhrauvya tIkari yukta hai so sat hai / tahAM cetana tathA acetana dravyakai apanI jaatikuu| nAhIM choDanekai nimittake vazateM ekabhAvateM anyabhAvakI prApti honA so utpAda hai / jaisaiM mAMTIke piMDakai ghaTaparyAya honA / taiseMhI pahale bhAvakA abhAva honA so vyaya hai / jaisaiM ghaTakI utpatti hote piMDake AkArakA nAza honA / bahuri dhruvakA bhAva tathA karma hoya tArka dhrauvya kahiye / jaise mAMTIkA piMDa tathA ghaTa Adi avasthAvi mAMTI hai so anvaya kahiye / | so piMDamaiM thA sohI ghaTameM hai taiseM / aiseM utpAda vyaya dhrauvya ina tInahIkari yukta hoya so sat hai // / ihAM tarka, jo, yuktazaddha tau jahAM bheda hai tahAM dekhiye hai / jaise daMDakari yukta devadatta kahiye koI puruSa hoya tAkU daMDayukta kahiye hai / jo aise tIni bhAva jude judenikari yukta hai tau dravyakA abhAva Avai hai| tAkA samAdhAna, jo, yaha doSa nAhIM hai / jAte abhedavirSe bhI kathaMcit bhedanayakI apekSAkari yuktazara dekhiye hai / jaisaiM sArayukta staMbha hai / ihAM staMbhate sAra judA nAhI, tau yuktazadva dekhiye hai / taiseM utpAda vyaya dhrauvya ina tInUMkA avinAbhAvateM satkA lakSaNa baNai hai / athavA yuktazabdakA samAhita bhI artha hoya hai / yukta kahiye samAhita tadAtmaka tatsvarUpa aisA bhI artha hai| tAtai / / utpAda vyaya dhrauvyasvarUpa sat hai, aisA artha nirdoSa hai / tAteM ihAM aisA siddha hoya hai, jo, utpAda Adi tIni tau dravyake lakSaNa haiM / aru dravya lakSya hai| tahAM paryAyArthika nayakI apekSAkAra to tInahI dravyate tathA paraspara anya anya padArtha haiM / bahuri dravyArthikanayakI apekSAkari jude nAhIM dIkhai haiM / tAteM dravyateM tathA paraspara ekahI padArtha hai| aise 6 bhedAbhedanayakI apekSAkAra lakSyalakSaNabhAvakI siddhi ho hai // pa ihAM koI kahai haiM, jo, dhrauvya tau dravyakA lakSaNa ara utpAda vyaya paryAyakA lakSaNa aise kahanA thA, yAmeM virodha na AvatA, zreyAtmaka dravyahIkA lakSaNa kahane meM virAdhe hai / tAkA samAdhAna jo, aise kahanA ayukta hai / jAte sattA tau
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ . eka hai sohI dravya hai / tAke anaMtaparyAya haiM / dravyaparyAyakI nyArI nyArI doya sattA nAhIM haiN| bahuri ekAntakAra Baa dhrauvyahI sat kahiye to utpAdavyayarUpa pratyakSa vyavahArakai asatpaNAM Avai / taba sarva vyavahArakA lopa hoya / / utpAdanyayarUpa rUpahI ekAntakari sat kahiye to pUrvAparakA joDarUpa nitya bhAva vinA bhI sarvavyavahArakA lopa hoya / tAteM trayAtmaka sathI pramANasiddha hai, aisAhI vastusvabhAva hai, so kahanemeM Avai hai // sArthasidi RI AgeM pUrcha hai ki 'nityAvasthitAnyarUpANi' isa sUtra meM nitya kathA, so nityakA svarUpa na jAnyA, so khiiN| TIkA kA aisaiM pUche sUtra kahai haiM nikA pAna // tadbhAvAvyayaM nityam // 31 // yAkA artha-- tadbhAva kahiye jo pahale samaya hoya sohI dUsare kAla hoya so tadbhAva hai, sohI nitya kahiye / jora 1 pUrvaM thA sohI yahU aba vartamAnameM hai aisA joDarUpa jJAna so pratyabhijJAna kahiye / tisakA kAraNa jo vastumeM bhAva so / tadbhAva kahiye / yaha pratyabhijJAna hai / so vinA hetu akasmAt na hoya hai| vastumaiM tadbhAva hai tAkU jAne hai, tAte yaha siddha hoya hai, jo, jisa svarUpakari pahale vastu dekhyA tisahI svarUpakAra vartamAnavirSe bhI dekhiye hai| jo pahale thA, tAkA | abhAvahI bhayA mAniye / bahure navA hI upajyA mAniye to smaraNakA abhAva hoya, taba jo smaraNake AdhIna lokavyavahAra so virodhyA jAya hai / tAteM aisA nizcaya hai, jo, tadbhAvakari avyayarUpa hai so nitya hai / so yahU kathaMcit jAnanA / sarvathA nitya kahateM kUTasthake paryAya palaTanekA abhAva Thaharai hai / so taba saMsAra tathA tisakI nivRttike kAraNake vidhAnakA virodha Avai / ihAM tarka, jo, sohI vastu nitya sohI anitya aiseM kahanemeM tau virodha hai / tAkA samAdhAna karai hai, jo, yaha virodha nAhIM hai / jAteM aisA kahiye hai, tAkA sUtra kahai haiM // arpitAnarpitasiddheH // 32 // yAkA artha- arpita kahiye jo mukhya kariye so, tathA anarpita kahiye jo gauNa kAraye so ina doU nayakAra: anekadharmasvarUpa vastukA kahanA siddha hoya hai / tahAM aneka dharmasvarUpa jo vastu tArke prayojanake vazateM jisa koI ekadharmakI vivakSAkari pAyA hai pradhAnapaNA jAne so arpita kahiye tAkU upanIta abhyupagata aisA bhI kahiye / bhAvArthajisa dharmakU vaktA prayojanake vazateM pradhAnakAra kahai so arpita hai, yAteM viparIta jAkI vivakSA na kAra so anarpita hai| 00kakakakakakakakaka...
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacani kA 233 jAte jAkA prayojana nAhIM / bahuri aisA nAhIM, jo, vastumeM dharma nAhIM / tALU gauNakAra vivakSAteM karai hai| jAte | vivakSA tathA avivakSA doUhI satkI hoya hai / tAteM satrUpa hoya tAkU prayojanake vazateM avivakSA kariye so gauNa hai / tAteM doUmeM vastukI siddhi hai / yAmeM virodha nAhIM hai / ihAM udAharaNa, jaise puruSake pitA putra bhrAtA bhANijo ityAdi saMbaMdha haiM te janakapaNAM AdikI apekSAtai virodharUpa nAhIM / jAte arpaNake bhedata putrakI apekSA to pitA kahiye / pArthamidi bahuri tisahI purupakU pitAkI apekSA putra kahiye bhAIkI apekSA bhAI kahiye mAmAkI apekSA bhANijo kahiye ityAdi / TIkA taiseMhI vastukI sAmAnya arpaNAteM nitya kahiye / vizepa arpaNAteM anitya kahiye / yAmeM virodha naahiiN| bahuri te sAmAnyaa 50 vizeSa haiN| te kathaMcit bheda abhedakari vyavahArake kAraNa hoya haiM / ihAM sat asat ekAneka nityAnitya bhedAbheda ityAdi aneka dharmAtmaka vastuke kahane meM anyamatI virodha Adi dUpaNa batAvai haiM / tahAM sat asat doU ekavastuvi kahiye to doU pratipakSI haiM, tinakai virodha AvaihI / tathA doUnikA eka AdhAra kaise hoya ? tAteM vaiyadhikaraNya dUpaNa Avai hai / doUkai eka AdhArakA abhAva hai| bahuri parasparAzraya kahiye sata asatkai Azraya kahiye, to pahale asat hoya tau Azraya baNai / so asatkuM satkai Azraya kahateM pahalI sat nAhIM hai / aiseM doUkA abhAvarUpa parasparaAzraya nAmA dUSaNa hai| bahuri sat kAhekAre hai ? tahAM kahiye asatkAra hai / tahAM pUchiye hai, asat kAhekAra hai tahAM kahaiM ? anya satkari / pheri pUchiye hai, anya sat kAhekAra hai ? tahAM kahai, anya asatkAra / aisaiM kahUM ThaharanA nAhIM / tAteM anavasthAdUpaNa hai / bahuAre satmeM asat mile asatmeM sat milai, taba vyatikaradUpaNa hai / bahuri satteM asat hoya jAya, asatteM sat hoya jAya, tahAM saMkaradUpaNa hai / bahuri satkI pratipatti hoya tahAM asatkI pratipatti nAhIM / asatkI pratipatti hai, tahAM satkI pratipatti naahiiN| aisaiM apratipattidUpaNa hai| bahari sat hote asatkA abhAva, asat hote satkA abhAva, aise abhAva nAmA dUSaNa hai / aiseMhI e ATha dUpaNa sarva viruddhapakSameM Ave haiM / tAtai virodharUpa anekadharmasvarUpakI siddhi nAhIM // | aisaiM dUpaNa batAvai / tAkU kahiye, jo, ye dUSaNa je sarvathA ekAntapakSakari aise anekadharma vastu kahaiM, tinakai Avai haiM / bahuri anekadharmavirudvarUpa ekavastumeM saMbhava haiM, tinakU dravyArthika paryAyArthika nayakI arpaNakA vidhAnakari prayojanake vazate mukhya gauNakari kahiye / tAmeM dUpaNa nAhIM / syAdvAda baDA balavAna hai, jo, aiseM bhI virodharUpakU avirodharUpakAra kahai hai| sarvathA ekAMtakI yaha sAmarthya nahIM, jo, vastukU sAdhe / jaisA kahegA, taiseMhI dUpaNa AvegA / tAtai syAdvAdakA 'saraNA le vastukA yathArthajJAnakari zraddhAnakari heyopAdeya jAni heyateM chaTi upAdeyarUpa hoya vItarAga honA yogya hai, yaha zrIgurunikA upadeza hai|
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Age pUcha hai ki, satkai anekanayake vyavahArakA AdhInapaNA hai / tAteM skaMdhanikai bhedasaMghAtatai utpatti baNai hai paraMtu yaha saMdeha rahyA, jo, doya paramANuke AdikA saMghAta hauya hai / so saMyogamAtratehI hoya hai, ki koI aura vizepa hai ? aise pUchai kahai hai, jo, saMyoga hote ekatvapaNArUpa baMdhaniteM saMghAtakI niSpatti hoya hai| pheri pUche hai, jo, aise hai tau pudgala jAtikU choDai nAhIM, aru saMyoga hoyahI, taba koI paramANunikai tau baMdha hoya, bahuri anya keIkai na siddhi / hoya, so yAkA kAraNa kahA ? tAkA samAdhAna jo, tina paramANunikai pudgalasvarUpakari avizeSa hai, to anaMtaparyAyanikai TI kA parasparavilakSaNapariNAmakAra sAmarthya hoya hai, tAteM baMdha hoya hai aise, pratItimeM Avai hai| yAkA sUtra kahai haiM sarvArtha vaca nikA pAna ma.5 234 // snigdharUkSatvAdvandhaH // 33 // yAkA artha- snigdha kahiye sacikkaNa rUkSa kahiye lUkhA ina doUpaNAteM pudgalaparamANunikai paraspara baMdha hoya hai / tahAM bAhya abhyaMtara kAraNake vazate sacikkaNaparyAyakA pragaTa honA so snigdha hai / taiseMhI rUkSa hai / aise snigdharUkSapaNA hai / jo sacikkaNaguNaparyAya hoya so tau snigdhapaNA hai / tisatai viparItapariNAma hoya so rUkSapaNAM hai| doUnikU hetukari kahyA hai / aiseM baMdha hoya hai / so jahAM doya paramANu sakSa tathA sacikkaNa paraspara mileM taba baMdha hote doya aNukA skaMdha hoya hai / aiseMhI saMkhyAta asaMkhyAta anaMta paramANunikA skaMdha upajai hai| tahAM paramANunimeM rUkSa sacikkaNa guNa kaise haiM ? so kahiye hai- ekaguNa snigdha doya guNa snigdha tIni guNa snigdha cyAra guNa snigdha saMkhyAtaguNa snigdha asaMkhyAtaguNa snigdha anaMtaguNa snigdha aise anaMtabhedarUpa haiM / aiseMhI rUkSaguNa bhI jAnanA / aiseM rUkSa sacikkaNaguNa paramANu haiN| jaise jala chelIkA dUdha gaUkA bhaiMsIkA dUdha UMTanikA dUdha tathA ghRtavirSe sacikkaNaguNa ghATi badhikAra pravarte hai; tathA pAMzu kahiye dhUlI kaNikA kahiye vAlu reta zarkarA kahiye kAkarAkI jimI ityAdivi rUkSaguNa ghATi bAdhi hai; taiseMhI paramANunivirSe snigdharUkSaguNakI ghATi bAdhi pravRtti hai, aisA anumAna hai / ihAM eka doya guNa 1 kahaneteM guNanike avibhAgapariccheda jAnane // kaka AgeM snigdharUkSaguNa hai nimitta jALU aisA baMdha hai, so avizeSakAra hotA hoyagA, aisA prasaMga hoteM jinakai baMdha nAhIM hoya hai, tinake nipedhA sUtra kahai haiM
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca siddhi TIkA // na jaghanyaguNAnAm // 34 // yAkA artha- je jaghanyaguNa paramANu haiM, tinakai baMdha nAhIM ho hai / jaghanya kahiye ghATisUM ghATi jAmeM guNa kahiye guNake avibhAgapariccheda hoya so jaghanyaguNa kahiye / so jaghanyaguNakai baMdha nAhI hai| lohI kahiye hai, jo, ekaguNa hoya tisa paramANukai ekaguNa snigdhaparamANukari tathA doyaguNa snigdhakAra tathA saMkhyAta asaMkhyAta anaMtaguNa snigdhakAra baMdha nAhI hoya hai / taiseMhI ekaguNa snigdha ekaguNa rUkSaparamANukari tathA doya Adi saMkhyAta asaMkhyAta anaMtaguNa rUkSaparamANunikAra baMdha nAhI ho hai / aiseMhI ekaguNa rUkSakai bhI baMdhakA abhAva jAnanA / ihAM koI pUche, jo, jaghanyaguNa paramANu keI lokameM hoya haiM, aisA nizcaya kAhete hoya ? tAkA samAdhAna, jo, keI skaMdhanimeM sacikkaNapaNAM ghaTatA hai, korDa meM badhatA hai, tathA keImeM rUkSaguNa ghaTatA hai, keImeM badhatA hai, / aiseM ghaTateM ghaTateM koI paramANu jaghanyaguNa bhI haiM, aisA anumAnapramANate nizcaya hoya hai // AgeM e doU jaghanyaguNa snigdharUkSaparamANuniLU varjikAra anya snigdharUkSaparamANunikai paraspara baMdha hoya hai / aisA avizeSa prasaMga hote, tahAM bhI jinake baMdha nAhIM hoya hai, tinakA niSedhakA sUtra kahai haiM nikA pAna 235 // guNasAmye sadRzAnAm // 35 // yAkA artha--- guNasAmya kahiye jinakai avibhAgaparicchedarUpa guNa barAbari hoya aisaiM paramANunikai ara sadRza kahiye snigdhahI snigdha tathA rUkSahI rUkSa hoya tinakai bhI baMdha nAhIM hoya haiM / ihAM sadRzazaddhakA artha to samAnajAtike paramANu hai / bahuri sAmyakA artha barAbari avibhAgapariccheda hai| tahAM aisA artha hoya hai, doyaguNa snigdhaparamANunikai doyaguNa snigdhaparamANunikari baMdha nAhI hai / tIni guNasnigdhakai tIni guNa snigdhakAra baMdha nAhI hai // bahuri doya guNa snigdhaparamANunikai doya guNa rUkSaparamANunikari baMdha nAhIM hai / doya guNa rUkSaparamANunikai doya guNa rUkSaparamANunikari baMdha nAhIM hai / bahuri tIni guNa rUkSaparamANunikeM tIni guNa rUkSaparamANunikari baMdha nAhIM hai / ityAdi samAnaguNa hoya tathA sadRza bhI hoya tinake baMdha nAhI hoya hai / ihAM sadRzakA grahaNa hai, so guNakI viSamatA hoya hai aisaiM janAvaneke artha hai // ___AgeM aisaiM kahanete vipamaguNa paramANunikai tulyajAtIyakai tathA atulyajAtIyakai niyamarahita baMdhakA prasaMga hote jinakai niyama hai tinake janAvane sUtra kahai haiM--
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ savArya- so TIkA // vyadhikAdiguNAnAM tu // 36 // yAkA artha- doya adhika guNake paramANunikahI baMdha hoya hai / doya guNa jAmeM adhika hoya so byadhikaguNa kahiye / so kauna doya guNa ? paramANuteM doyaguNa adhika paramANu jAmeM cyAri guNa hai so hai / bahuri ihAM AdizaddhakAra tIniguNa sidi paramANuteM jAmeM pAMcaguNa hoya so doya adhika guNa hai / ityAdika doyaguNa Adhika samAnajAtIya tathA asamAnajAtIya RI nikA paramANunike baMdha hoya hai, anyakai nAhI hoya hai / sohI kahiye hai, doyaguNa sacikkaNakA jAmeM hoya aisai paramANukA pAna / ekaguNa snigdhakari tathA doyaguNa snigdhakAra tathA tIniguNa snigdhakari baMdha nAhIM ho hai / jAmeM cyAra guNa snigdhakA 236 hoya tAkAra baMdha hoya hai / bahuri tisahI doyaguNa snigdhake pAMcaguNa snigdhakAra tathA chahaguNa snigdhakAra tathA sAta ATha Adi saMkhyAta asaMkhyAta anaMtaguNa snigdhakAra bhI baMdha nAhI hoya hai / aiseM tIniguNa snigdhake pAMcaguNa snigdhakari baMdha hoya hai / tisasivAya eka doya tIni cyAri tathA chaha sAta Adi anaMtaparyaMta guNasahita paramANunikAra baMdha nAhIM hai / bahuri cyAriguNa snigdhaparamANukai chahaguNa snigdhaparamANukAra baMdha hoya hai| vAkI pahale tathA agile guNasahita paramANunikari baMdha nAhIM hai / aiseMhI doyaguNa adhika sarvake virSe joDanA / bahuri taiseMhI eka doya tIniguNa rUkSaparamANunikari doyaguNa rUkSaparamANukai baMdha nAhIM hai / cyAriguNa rUkSaparamANukai baMdha hoya hai / tisakai pAMca guNarUkSAdikari baMdha nAhIM hai / aiseMhI tIniguNa rUkSAdikai bhI doyaguNa avikakari baMdha jAnanA / aisehI bhinnajAti je rUkSake sacikkaNa tAkAra doyaguNa 999000 kara tInaguNa sAva nAhIM hai / cyAdhika sarvake vive jArI Ka/ adhikakari baMdhA bhI doyaguNa aviNa rUkSaparamANukai baMdhA bahuri taiseMhI eka pahale tathA agile guNakari baMdha nAhIM hai| hI bhinnajAta pAMca guNarUkSAdikAra paramANunikari doyaguNa / / ka ihAM uktaM ca gAthA hai, tAkA artha-snigdhake snigdhakAra doyaguNa adhikakAra baMdha hoya hai| tathA rUkSake rUkSa kari doyaguNa adhikakAra baMdha hoya hai / jaghanyaguNa varjikari samaguNa hoU tathA vipamaguNa hoU doyaguNa adhikahIkAra | baMdha hai anyakAra nAhIM hai / bahuri sUtrameM tu zabda hai so pahale doya sUtrakai niSedhake artha hai / tisa niSedhake vyAvarta nake artha hai / tathA baMdhakI vidhiLU janAvai hai / bahuri ihAM koI anyamatI tarka karai, jo, paramANu tau sadA baMdharUpahI / / 1 / / hai / paramANu bundhikAra kalpanA kIjiye hai / taise ekaparamANuke vipeM avibhAgapariccheda kalpiye hai / taiseM baMdhanarUpa skaMdha || hai tAke vi paramANu kalpiye hai / tumane kAhU paramANuke baMdha batAyA kAhUkai niSedha batAyA so yahU yukta nAhIM / tAkA | samAdhAna, jAte AgamameM pudgalake chaha bheda kahe haiM / pRthvI jala chAyA cyAra indriyanike vipaya rasAdika kArmaNaskaMdhaAI paramANu aiseM / inameM paramANu kahyA hai, so satyArtha pratyakSajJAnI dekhikari kahyA hai| tAteM kalpita nAhIM hai / tAte keI | paramANu aiseM / imameM pudgalake chaha bheda kamANake baMdha batAyA kAhUka miraccheda kalpiye hai / taiseM baMdhavadharUpahI hai|
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramANake baMdha na hoya hai tinake niSedha bhI hai / aisA na kahanA jo skaMdhahI baMdhanarUpa sadA hai, paramANu nAhIM // AgeM adhikaguNakari baMdha hoya hai, tulyaguNanikari na hoya hai, aisA kauna arthi kahyA ? aise pUche sUtra kahai haiN|| bandhe'dhiko pAriNAmikau ca // 37 // vacayAkA artha- baMdha hoteM adhika guNa doya haiM / te hInaguNavU apane pariNAmasvarUpa karai haiM / ihAM adhika zabdake nikA guNazabdakI pUrvasUtrateM anuvRtti karaNI / aiseM adhika guNa aisaiM kahanA / yA bhAMti doyaguNa Adi snigdha rUkSa paramANuke pAna caturguNa Adi snigdha rUkSa paramANunisvarUpa pAriNAmikapaNAM hoya hai / jaise AlA guDameM madhura rasa bahuta hoya taba tAmeM | 237 reta Aya paDai tinakU apane madhurarasarUpa karai tisakU pAriNAmika kahiye, taiseM anya bhI adhikaguNa hoya so alpaguNavU apane pariNAmasvarUpa karai hai / tAteM pahalI avasthAke abhAvapUrvaka tIsarI avasthA pragaTa hoya hai / adhika guNa na rahyA hInaguNa bhI na bhayA / aiseM tIsarI avasthA bhaI / aiseM adhikaguNakai ara hInaguNakai ekasvarUpapaNAM hoya hai| jo aise na mAniye to zukla kRSNa taMtUnikA eka rassA karai tinake tAranikai saMyoga hote bhI ekarUpa pariNAma nAhI bhayA, dhaulA kAlA tAra jude jade dIkhavI karai, taiseM Thaharai / so aise hai nAhIM / adhikaguNa hInaguNakA aisA eka pariNAma hoya, jo, judAjudA na dakhai aisA jAnanA / aiseM kahyA jo pAriNAmikapaNAkari baMdha tisake hote jJAnAvaraNAdika karmakI tasi koDAkoDIsAgara AdikI sthiti saMbhava hai // Age " utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat " aisA dravyakA lakSaNa kahyA / aba anyaprakArakari dravyakA lakSaNa kahaiM haiM // guNaparyayavadravyam // 38 // yAkA artha--guNa ara paryAya inakAra sahita dravya hai / ihAM guNaparyAya jAke hoya so dravya hai, aisA pratyayakA | artha hai / ihAM matuppratyayakI utpattike virSe praznakA samAdhAna pUrva kiyA, sohI hai / kathaMcit bhedAbheda hote matuppratyaya hAM pUche hai, guNa kahA tathA paryAya kahA ? tAkA uttara, anvayI tau guNa hai vyatirekI paryAya hai|| tahAM kramavartI paryAyanimeM joDarUpa eka calyA jAya so tau guNa hai / bahuri nyArenyAre svabhAvarUpa paryAya hai / ina guNaparyAyanikari yukta hoya so dravya hai / ihAM uktaM ca gAthA hai tAkA artha-guNa aisA to dravyakA vidhAna hai bahuri guNakA eka samudAya so dravya hai bahuri vyake vikAra kahiye kramapariNAma te paryAya haiM aisA kayA hai / vahari tinakari
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ sara / sarvArtha- guNahIkari yI ma // nyAre dakSi haiM Adi guNanikAra nyAga na hoya to vyanikA rUpa hoya judA dIkhai tisara vaca hA anyUna kahiye sahita dravya hai so kaisA hai ! ayutaprasiddha hai saMyogarUpa nAhIM, tAdAtmaka svarUpa hai bahuri nitya hai| apane vizeSalakSaNakU kabahUM nAhIM choDai hai // ___ ihAM aisA kahyA, jo, dravya hai so anyadravyateM jAkari vizeSarUpa hoya judA dIkhai tisa bhAvakU guNa kahiye / tisa / guNahIkari dravyakI vidhi hai, jo aisA guNa na hoya to dravyanikA saMkara kahiye palaTanA Thaharai / jaise jIva haiM so pudgalAdika dravyaniteM jJAnaAdi guNanikAra nyArA dIkhai hai / bahuri pudgala Adi dravya haiM, te jiivdrvyte rUpa Adi guNanikari nikA TIkA nyAre dIkhai haiM / jo aisA vizeSaguNa na hoya to ApasameM palaTanA tathA ekatA Thaharai / tAteM sAmAnya apekSAkari / pAna anvayI tau jJAna Adi jIvake guNa haiM / bahuri pudgala Adike rUpa Adi guNa haiM / bahuri tinake vikArateM vizeSarUpa- 238 kari bhedarUpa bhaye te paryAya haiN| jaise ghaTakA jJAna paTakA jJAna krodha mAna ityAdi jIvake paryAya / bahuri varNa gaMdha 18 tIvra maMda ityAdi pudgalake paryAya / bahuri tinateM kayaMcit anyapaNAkU prApta hotA samudAya hai, so dravyanAma pAvai hai / / jo samudAya tina guNaparyAyaniteM sarvathA anAMtarabhUta hoya judA padArtha na giniye, to sarvahIkA abhAva hoya, sohI kahiye hai // / jo paraspara bhinna bhinna lakSaNasvarUpa guNaparyAya tinakA samudAya hote eka anayAMtarabhAvateM samudAya judA padArtha na mAniye to sarvakA abhAva hoya / jAte te guNaparyAya paraspara nyAre nyAre padArtha haiM / so jo pratyakSarUpa guNa haiM, tAte / / jude padArtha rasa Adika haiM, so jo samudAya tisa rUpasUM judA na Thaharai, rUpamAtra samudAya Thaharai, taba rasa Adika rUpate nyAre haiM / tinateM samudAya bhI nyArA bhayA / taba ekarUpamAtra rahanete samudAya na Thaharai / samudAya to bahutanikA hoya, rUpa to ekahI hai / samudAya kAhedUM kahanA ? aise samudAyakA abhAva AyA / yAhIte samudAyI sarvahI samudAyateM jude nAhI, tinakA bhI abhAva AyA / aiseM samudAya samudAyI doUkA abhAva hote sarvakA abhAva AyA / aiseM rasa 1) Adikavi bhI joDanA | tAteM samudAyakU jo cAhai hai so guNaparyAyanike samudAyarUpa jo dravya tAIM kathaMcit saMjJA / / | saMkhyA lakSaNa prayojanAdikI apekSA nyArA padArtha mAnanA yogya hai // I ihAM prazna, jo, dravyakA lakSaNa sat aisA pahale to kahyAhI thA, yaha dUsarA lakSaNa kahanekA kahA prayojana hai ? tAkA I uttara, pahalai sat lakSaNa kahyA, so tau zuddhadravyakA lakSaNa hai, so eka hai, so sAmAnya hai, abheda hai, yA mahAn dravya bhI kahiye, jAte sarva vastu hai so sattAkU ullaMdhi nAhIM varte haiM / sarvadravya sarvaparyAya sattAke vizeSaNa haiM / jAkU jJAna-1 2 gocara tathA vacanagocara kahiye so sarva sattAmayI hai / bahuri dravya aneka hai, tinakA bhinnavyavahAra karanekU yaha guNa) haiM, so jo samudAya poya paraspara nyAre kA eka anAMtarabhAvate rUpa tau ekatinata samudAya bhI nyArA bhavAya tisa rUpasU judA nAre nyAre padArtha haiM / sojI samudAya judA padArtha na / el nAhI, tinakA bhI / samudAya kAherdU kahanA ! taba ekarUpamAtra rahanete samarUpamAtra samudAya Thaharai, tavarUpa guNa haiM, tAteM / saMkhyA lakSaNa prayojanA / tAteM samudAya samudAya samudAyA kA abhAva AyA / yAhAra / samudAya tokha Adika rUpate /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca nikA | pAna paryAyasahitapaNA dUjA lakSaNa kayA hai / so yaha lakSaNa na kahiye to dravyanike guNaparyAya nyAre nyAre haiM, te dravya na Thaharai, taba sarvathA sathI dravya Thaharai / cetana acetana Adi dravyanikA lopa hoya, tava saMsAra mokSa Adi vyavahArakA bhI lopa hoya, tAtai dUjA lakSaNa yukta hai / tisahI lakSaNate azuddhadravyakI siddhi hai / jAte sat dravya dUsara vizeSaNasahita bhayA, taba dUsareke milApate azuddhatA bhaI / jaise sat thA so cetanatAsahita tathA acetanatAsahita kahyA, taba satke mAya miti azuddhatA AI aisA azuddhadravya bhI kahiye, ityAdi syAdvAdakari siddha hoya hai, so vArtikateM jAnanA // yo kA bahuri anyamatI dravyalakSaNa anyathA kalpai haiM / keI to kriyAdAnapaNA dravyakA lakSaNa kahai haiM / so AkAzavirSe ma.5 / kriyA nAhI, tinakai dravyapaNA na Thaharai / bahuri keI samavAyikAraNapaNA lakSaNa kahai haiM so bhI guNakarmakevipeM pAIye hai / taba te guNakarma bhI dravya na Thaharai / bahuri koI guNavAnapaNA hote kriyAvAnapaNA samavAyikAraNapaNA lakSaNa kahai hai| so yaha tau guNavAnapaNA kahanetehI Aya gayA / kriyAvAnpaNA kahanA Adi niyojana hai / bahuri anekAntakA Azraya le vivakSAteM kachu kahai to nirdoSahI hai / syAdvAdakA Azraya liye vivAda nAhIM hai / bahuri dravyavirSe kramavartI aneka dharma haiM, tathA tina sarva kramavartI dharmanikIsAthi vartate aneka dharma haiM, tathA kAlabheda na kariye taba sarvakAlameM ekahI dravya sahavatI kramavatI dharmanisvarUpa ekakAla hai / aiseM isa lakSaNa karanete sadAnekAnta kramAnekAMta kramAkramAnekAMta bhalI bhAMti siddha hoya hai // Age kahe je pAMca dravya tinake lakSaNanirdeza karaneteM pAMcahI dravyakA nizcayakA prasaMga Avai hai, tAteM chaThA dravya na kayA, tAke sUcaneke arthi sUtra kahe haiM // kAlazca // 39 // yAkA artha- kAla haiM so bhI dravya hai / ihAM dravya hai aisA vAkyazepa hai / isa kAlavirSe bhI dravyakA lakSaNa hai| yAte dravya hai / dravyakA lakSaNa doyaprakAra kahyA hai / sadravyalakSaNaM utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat aisA tathA guNaparyayavadravyaM aisA doUhI lakSaNa kAlake vidyamAna hai / tahAM prathama tau dhrauvyapaNA kAlake hai / jAte svabhAvahIte vyavasthiti hai / so dhrauvyapaNA svakAraNakRta hai, kAhU anyakA kiyA nAMhI / bahuri vyaya utpAda ye doU agurulaghuguNakI hAnivRddhikI apekSAne svabhAvakRtahI hai / bahuri paradravyake pariNAmanikI apekSA parakRta bhI haiM / bahuri guNa sAdhAraNa tathA asAdhAraNa doUhI kAlake haiN| tahAM asAdhAraNatA sarvavyanipari vartanAhetupaNA haiN.| ara sAdhAraNa acetanapaNA amUrtikapaNA sUkSmapaNA
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha S vacanikA | pAna 240 " agurulaghupaNA ityAdika hai / bahuri paryAya utpAda vyayarUpa hoya haiM, te haiMhI / tAtai doyaprakArake lakSaNasahitapaNAta AkAza AdikI jyoM kAlakai dravyapaNAM prasiddha hai| tAkA astitvakA cihna dharmaAdi dravyakI jyoM pUrva kAhI thA, jo, vartanAlakSaNa kAla hai // ihAM prazna, jo, ihAM kAladravya kahyA ara dharmaAdi dravya kahe the, tahAMhI na kahyA, so yAkA kahAM prayojana ? | ajIvakAyAdharmAdharmAkAzakAlapudgalA aisaiM kyoM na kahyA ? tAkA samAdhAna, jo, tahAM kahate to kAlakai kAyapaNA ThaharatA, TI kA ] so yAkai kAyapaNA nAhIM hai / jAte kAlake mukhyapaNe tathA upacArakari bhI pradezanikA pracayakI kalpanA nAhIM hai| 2 dharmAdikakai tau pUrva mukhyapradezanikA pracaya kahyAhI hai asaMkhyeyAH pradezA ityAdi sUtrameM / bahuri pudgalaparamANu ekapradezamAtra haiM to pUrvauttarabhAvaprajJApananayakI apekSAkAra upacArakalpanAkAra pradezapracaya kahyA // bhAvArtha- paramANu saMghAtatai skaMdharUpa hoya hai, tAtai pradezapracaya hoya hai| bahuri kAlakai doUhI rIti pradezapracayakI kalpanA nAhIM / tAte yAkai akAyapaNAhI hai / bahuri jo kAlakU dharmAdikake pAThameM kahate tau tahAM niSkriyANi isa sUtravi dharmaAdi AkAzaparyaMta kriyArahita kahe the, tAteM anya je jIvapudgala tinakai kriyAsahitapaNAMkI prApti AI thI, so kAlakai bhI sakriyapaNAM ThaharatA / bahuri jo AkAzateM pahalai kAla kahate to 'A AkAzAdekadravyANi' isa sUtrateM AkAzakai ekadravyapaNA ThaharatA / tAte nyArAhI ihAM kAlakA upadeza kiyA hai / ihAM pUche hai, jo, kAlakU anekadravya kahiye hai, tahAM kahA pramANa hai ? tAkA uttara, jo, AgamapramANakari kahiye hai / lokAkAzake jete pradeza haiM tete kAlake aNu kriyArahita eka eka AkAzake pradezavirSe eka eka nyAre nyAre lokameM vyApikari tiSThai haiM / ihAM uktaM ca gAthA hai, tAkA artha- lokAkAzake pradeza ekaekake vi je eka eka ratnanikI jyauM pragaTapaNe tiSThai haiM te kAlANu jAnane / rUpaAdiguNanikari rahita amUrtika vartanAlakSaNa jo mukhyakAla hai, tAkA yaha AgamapramANa kahyA // ___ AgeM, pariNAmAdikari jAnyA jAya aisA vyavahArakAlake jAnaneSaM pramANa kahA hai ? aise pUche sUtra kahai haiM // so'nantasamayaH // 40 // yAkA artha- kAla hai so anaMta haiM samaya jAke aisA hai / ihAM vartamAnakAla eka samayamAtra hai| to atIta anAgata kAlake samaya aMtarahita haiM / tAteM anaMta kahiye hai / athavA mukhyakAlakAhI pramANa jAnanekU yaha sUtra hai| diye hai, tahA~ kA eka AkAzaka Dow va je eka
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgeM zipya kahai hai, jo, tIniprakAra yAga kahe te hama jAne, paraMtu prakaraNa AsravakA hai, so aba kahI, AsravakA lakSaNa kahA hai ? aise pUche kahai haiM, jo, yaha yogazabdakari kahiye so saMsArI jIvakai Asrava hai aisA sUtra kahai haiM sarvArtha vacanikA pAna 245 ||s AsravaH // 2 // yAkA artha- kahyA jo yoga so Asrava hai / jaise sarovarake jala AvanekA dvAra hoya so jalake AvanekU kAraNa siddhi TIkA haiM, tAIM Asrava aisA kahiye, taiseM ihAM bhI yogadvArakari AtmAkai karma Avai hai, tAteM yogahI Asrava hai / aisA nAmake / yogya hai / ihAM aisA bhI dRSTAMta jAnanA- jaise olA vastra caugiradatai AI rajakU grahaNa karai hai tathA lohakA piMDa agnikari tapAye jalata DhaMcai hai, taiseM kapAyanikAra sahita jIva yogadvArakAra Aye karmaLU sarva apane pradezanikAra grahaNa | karai hai|| AtmAke pradezanikA calanA so yoga hai / so nimittake bhedateM tIniprakAra bheda kIjiye hai, kAyayoga, vacanayoga, manoyoga / tahAM AtmAke vIryAtarAyakarmakA kSayopazama hoteM audArika Adi sAta kAya tinakI vargaNAmeM eka kAyavargaNAkA avalaMbanakI apekSAteM bhayA jo AtmapradezanikA calanA, so kAyayoga hai / bahuri zarIra nAmA nAmakarmake hRdayakari kiyA jo vacanavargaNA tAkA avalaMbanake hote, bahuri vIryAtarAyakarma tathA zruta akSara Adi jJAnAvaraNakarmakA kSayopazamakari kiyA jo abhyaMtara vacanakI landhi kahiye bolanekI zakti tAkI saMnidhi hote, vacanapariNAmake sanmukha bhayA jo AtmA tAke pradezanikA calanA, so vacanayoga hai| bahuri abhyaMtara to noindriyAvaraNa nAmA jJAnAvaraNakarma ara aMtarAyakarmake kSayopazamarUpa labdhi tAkA nikaTa hote, ara bAhya manovargaNAkA avalaMbana hote manaHpariNAmake sanmukha jo AtmA tAkeM pradezanikA calanA, so manoyoga hai // | Agai pa haiM, jo, karma puNyapApabhedakAra doyaprakAra hai, tisakA AsravakA kAraNa yoga hai so avizeSakarihI hai, ki kucha vizepa hai ? aise pUcha sUtra kahai haiM-- // zubhaH puNyasyAzubhaH pApasya // 3 // yAkA artha-- zubhayoga tau puNyakA Azrava karai hai| azubhayoga pApakA Azrava karai hai / tahAM zubhayoga kahA ? azubhayoga kahA ? so kahiye haiN| prANanikA ghAta adattakA grahaNa maithunasevana ityAdika tau azubhakA yoga hai / jhaTa bolanA kaThoravacana kahanA aiseM asatyavacana Adi azubha vacanayoga hai / parakA ghAtakA citavana karanA, IrSA rAkhanI,
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ adekhasAbhAva karanA ityAdi azubhamanoyoga hai / yAteM ulaTA zubhayoga hai| tahAM ahiMsA asteya brahmacaryAdika zubhakAyayoga hai| satyavacana hitamita bhASaNa Adi zubhavacanayoga hai| arahaMtaAdivi bhakti stavavirSe ruci zAstraAdivirSe vinaya Adi pravRtti e zubhamanoyoga haiM // __ihAM prazna, jo, yogake zubha azubha pariNAma kaiseM 1. tAkA uttara, jo, zubhapariNAmakAra nipajyA yoga so tau zubha hai / bahuri jo azubhapariNAmakari nipajyA so azubhayoga hai / bahuri zubhaazubhakarmake kAraNapaNAteM zubhaazubhayoga nAhIM | nikA haiM / so aisA hoya tau zubhayogahI na Thaharai / jAte zubhayoga" jJAnAvaraNAdi ghAtiyAkarma pAparUpa haiM, tinakA bhI Azrava A hoya hai / tAteM pApakA kAraNa zubhayoga nAhIM Thaharai / tahAM jo karma AtmAkU pavitra karai, athavA yAkAra AtmA pavitra 246 hoya aisaiM puNya kahiye / so sAtAvedanIya Adika haiM / bahAra AtmAneM zubhate pAti kahiye rAkhai zubharUpa na hone de| so pApa hai / so asAtAvedanIya Adika haiN|| ____ AgeM pUche hai, jo, yaha Azrava sarva saMsArI jIvanikai samAnaphalakA kAraNa hai, ki kachu vizeSa hai ? aise pU. sUtra kahai haiM // sakaSAyAkaSApayoH sAmparAyikaryApathayoH // 4 // yAkA artha-- kapAyasahita jIvakai tau sAMparayika Azrava hoya hai / bahAra kaSAyarahita jIvakai, IryApatha Azrava ya hai / ihAM svAmIke bhedate Azravadi bheda hai| tahAM svAmI doya haiM, sakapAyI jIva apAyI jIva / tahAM kapAya je krodhAdika te kapAyasArikhe haiM / jaise phiTakaDI lodha Adi kapAyale dravya hoya haiM, te vastrake raMga laganekU kAraNa haiM, taisaiM | e krodhAdika bhI AtmAke karma lepake kAraNa haiM / tAte inakU bhI kapAya kahiye haiM / aiseM kapAyanikAra sahita hoya tAkU sakapAyI kahiye / bahuri kapAyarahita hoya so akapAyI hai / bahuri saMparAya nAma saMsArakA hai, so jAkA saMsAra prayojana hai aisA jo karma tAkU sAMparAyika karma kahiye / bahuri IryAbhAva yoganikI gatikA hai tisahIkAra karma Avai, tALU IryApathakarma kahiye / inakA yathAsaMkhya saMbaMdha krnaa| tahAM sakapAyI mithyAdRSTIkU Adi dekari jIva haiM, tinakai tau sAMparAyakarmakA Azrava hoya hai / bahAra kapAyarahita jIva haiM, jo, upazAMtakapAyakU Adi dekari tinake IryApathakarmakA ma Azrava hoya hai // ihAM bhAvArtha aisA, jo, sakapAyI jIvake tau karmakI sthiti anubhAga paDai hai / bahuri akapAyI jIvakai sthiti anubhAga nAhIM / ekasamaya mAtra Azrava hoya, tisahI samaya jhaDi jAya hai // AgeM AdimeM kahyA jo sAMparAyika Azrava tAke bheda kahana sUtra kahai haiM
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ savArtha-/ vaca A nikA pAna / 247 // indriyakaSAyAvatakriyAH paMcacatuHpaMcapaMcaviMzatisaMkhyAH pUrvasya bhedaaH||5|| yAkA artha- pahale kahyA jo sAMparAyika Azrava tAke bheda- iMdriya pAMca, kapAya cyAri, avrata pAMca, kriyA pacIsa e guNatAlIsa bheda hai / ihAM iMdriya Adinike paMca AdikI saMkhyAkari yathAsaMkhya jAnanA / iMdriya pAMca, kapAya sidi cyAri, avrata pAMca kriyA pacIsa aiseM / tahAM paMca indriya tau pahale kahI thI sohI / bahuri kapAya TIkA krodha Adika / bahuri pAMca avrata hiMsA Adika Age kahasI / bahuri kriyA pacIsa kahiye haiN| tahAM jo caitya guru a6 1 pravacananikI pUjA karanA ityAdika jo samyaktvakI badhAvanehArI kriyA hoya so samyaktvakriyA hai // 1 // anya devatAkA stavanaAdirUpa mithyAtvako kAraNa pravRtti so mithyAtvakriyA hai // 2 // kAyaAdikari gamanAgamana AdikA pravartana, so prayogakriyA hai // 3 // saMyamI purupakai asaMyamakai sanmukhapaNA, so samAdAnakriyA hai // 4 // IryApathagamana karanA, so IryApathakriyA hai // 5 // aiseM pAMca e kriyA bhaI // bahari krodhake vazate para doSa lagAvanekI pravRtti duSTasvabhAvatA, so prAdopikI kriyA hai // 1 // duSTapanAke kArya corI AdikA udyama karanA, so kAyikI kriyA // 2 // hiMsAke upakaraNa zastrAdikakA grahaNa, so adhikaraNikI kriyA hai // 3 // jAte ApakaM parakU duHkha upajai aisA pravartana, so pAritApikI kriyA hai // 4 // Ayu indriya bala uchvAsa niHzvAsa je prANa tinakA viyoga karanA, so prANAtipAtinI kriyA hai // 5 // aiseM e pAMca kriyA // bahuri pramAdi purupakai rAgabhAvakA AditapaNAtai ramaNIkarUpa dekhanekA abhiprAya so darzanakriyA hai // 1 // pramAdake vazate sparzanayogya vastukevi rAgapariNAmateM pravRtti, so sparzanakriyA hai // 2 // viSayake apUrva nave nave kAraNa AdhAra upajAvanA, so prAtyayikI kriyA hai // 3 // jahAM strI puruSa pazu baiThate pravartate hoya tisa kSetrameM malamUtra kSepaNA, so samaMtAnapAtakriyA hai||4|| vinAjhADyA vinAmardalI pRthivIupari kAya AdikA nikSepaNa karanA, so anAbhogakriyA hai // 5 // aiseM e pAMca kriyA // bahari parake karane yogya kriyA Apa karai so svahastakriyA // 1 // pApakA jAkAra AdAnagrahaNa hoya ityAdika pravRttikA vizeSakA bhalA jAnanA, so nisargakriyA hai // 2 // parakA AcayA jo sAvadha kahiye pApasahitakArya AdikakA pragaTa karanA, so vidAraNa kriyA // 3 // jaise arahaMtakI AjJA hai, taiseM Avazyaka AdikI pravRtti cAritramohake udayateM ApasU kAra na jAya tAkA anyathA prarUpaNa karai so AjJAvyApAdikI kriyA hai // 4 // sAgra kahiye kapaTa tathA
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivi / gaDhA karai upAya, so mAyAka artha pravartanA, so tathA anyapuruSa AraMbha" aise e pAMca kiya a / atyAgarUpa pravartana bhale kara hai ityAda hai // 3 // anya migrAhikI kiyA haiM // 12 tahAM Apake harSa hAya bhaI . pAna AlasyakAra zAstroktavidhAna karanekevirSe anAdara karanA sA anAkAMkSAkriyA hai // 5 // aiseM e pAMca kriyA bhaI // bahuri chedana bhedana bigADanA Adi kriyAvi tatparapaNA tathA anyapuruSa AraMbha karai tahAM Apake harSa hoya, so prAraMbha | kriyA hai // 1 // parigrahakI rakSAke arthi pravartanA, so * pArigrAhikI kriyA haiM // 2 // jJAnadarzana AdivirSe kapaTarUpa ..aa pravartanA Thaganeke upAya, so mAyAkriyA hai // 3 // anya mithyAdRSTipurupa mithyAtvake kAryavi prvte hai, tALU prazaMsAkari siddhi gaDhA karai jaise tU bhalai karai hai ityAdika kahanA, so mithyAdarzanakriyA hai // 4 // saMyamake ghAtakakarmake udayake vaza" nikA TIkA atyAgarUpa pravartanA, so apratyAkhyAnakriyA hai // 5 // aiseM e pAMcakriyA bhaI e sarva mili pacIsa kriyA bhaI // eka | indriyakU Adi dekari haiM, te kAryakAraNake bhedate bhedarUpa bhaye saMte sAMparAyikakarma ke Azravake dvAra ho haiM / ___ihAM indriya kaSAya avrata tI kAraNa haiM / bahuri kriyA haiM te tinake nimitta hoya haiM, tAteM kArya haiM / aiseM bhedarUpa jAnanai / ihAM koI kahai, indriya kaSAya avrata e kriyAsvarUpahI haiM, tAtai kriyAke grahaNate grahaNa bhayehI, jude kaahe| 12 kahe ! tAkU kahiye, jo, aiseM nAhIM / jAte ekAnta nAhIM hai / jo indriyAdika kriyAsvabhAvahI haiM / prathama tau nAma sthApanA dravyarUpa indriyAdika haiM, te kriyAsvabhAva nAhIM haiM, ara AzravakU kAraNa haiMhI, so nyAre kahe cAhiye / bahuri aisA bhI nahI, jo, e indriyAdika dravyAzravahI haiN| bhAvAzravakarmakA grahaNa hai, so pacIsakriyAteM hoya hai / jAte yogate bhayA jo karmakA grahaNa tAkU dravyAzrava mAniye hai| tAteM aisA hai, jo indriyakapAyAvrata haiM te kAraNarUpa bhAvAzrava haiM | ara kAryarUpa pacIsa kriyA haiM / so kAraNa kArya doUhI kahe cAhiye / ina kAraNanivinA kriyA hoya nAhI / ara | kAraNa vidyamAna rahe tete kriyA pravatehI / e pacIsa kriyA kahI te saMkSeparUpa kahI haiM / inakA vistAra kriyAkai sthAnaka asaMkhyAtalokamAtra haiM tinakA vizeSa agile sUtrameM jJAna ajJAna tIvra maMda bhAva Adikari kahasI // bahuri koI kahai, indriyateMhI sarva Azrava hai / inahIte loka kapAyAdikavi prvte hai, tAteM kaSAyAdikakA grahaNa na cAhiye / tAkU kahiye, aisA nAhI haiN| jAte indriyanikI rAgasahitapravRttike kAraNa pramattaguNasthAnatAIhI hai, kapAyateM / Azrava apramattAdikavirSe bhI haiM / jo indriyahI kahiye kapAya nahI kahiye to apramattAdikavi Azrava na Thaharai / bahAra / ekendriyAdi asaMjJIpaMcendriya jIvaniparyaMta yathAsaMbhava indriyamanakA abhAva hoteM bhI kodhAdinimittateM Azrava hoya hai so| na Thaharai / bahuri koI kahai kapAyahIteM Azrava hai, tAte indriyAdika kAhe kahanA ? tAkU kahiye, sattArUpa kaSAyakarmakA M sadbhAva upazAMtakapAyavi bhI hai / tAke sAMparAya AzravakA prasaMga Avai tathA yoganimittaka Azrava tahAM bhI hai, tAkA || 1 aprasaMga Avai hai / tAteM kapAyamAtrahI kahanA yukta nAhIM / bahuri koI kahai abatahI kahanA, yAmeM indriyAdi sarva aagye|| 248 Ma/ aisA bhI nahI, indriyAdika haiM, te jAte ekAnta nAhAvarUpahI haiM, tAteM kiyA hoya haiM, tAteM kArya / Mer bhayA jo jo, e indriyAdika yAsvabhAva nAhIM haiM, jo indriyAdika kriyAgata grahaNa bhayehI, jana mA / / al ara kAryarUpa pacAsahaNa tA dravyAzrava bhAvahI haiM / bhAvAzravakarma AzravakU kAraNa hehI, svabhAvahI haiM / prathama kAhe / / bAlakamAtra haiM tinakA bhavatahI / e pacIsa hI kahe cAhiye zandrayakapAyAnata haiM hAya hai| jAteM yogA ekendriyAdidhamattAdikavi bhI haiM |tii haiM / jAteM indriyAnako loka kapAyAdikavirSe pravate kahi, kahasI // Azraya asalAI kahiye, aisA nIhAsarva Azrava hai / imahAjJAna tIna maMda bhAva | na Thahare / vArasaMkSIpaMcendriya jIvaniparyaMta bayahI kahiye kapAya nahI kAhayakti ke kAraNa pramattaguNasthAnAdikakA grahaNa na /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramapuzya cAritracakravartI AcAryavarya zrI 108 zAMtisAgara mahArAjake Adezase zrI digaMbara jaina jinavANI jIrNoddhAraka saMsthAkI taraphase jJAnadAnake liye chapI huI - zrIvItarAgAya namaH .. sAtha mini TIkA vIra saMvat 2481 ] // OM namaH siddhebhyH|| [graMtha prakAzana samiti, phalaTaNa atha tattvArthasUtrakI sarvArthasiddhiTIkA vacanikA paMDita jayacaMdajI kRtA nikA pAna 244 dohA- moha rAga ruSa bhAva ye, nizcaya Azraya tIni / hati dhyAnI jJAnI bhaye, namUM tinahi guNalIna // 1 // aise maMgalAcaraNake arthi namaskAra kAra sarvArthasiddhi nAma TIkAke anusAra kahiye hai| tahAM paMcama adhyAyameM ajIvapadArthakA vyAkhyAna kiyA / aba tAke anaMtara AsravapadArthakA vyAkhyAna kiyA cAhiye / tAteM tisa AsravapadArthakI prasiddhike arthi sUtra kahaiM haiM // kAyavAGmanaH karma yogaH // 1 // yAkA artha- kAya vacana mana inakA karma so yoga hai| tahAM kAya Adi zabdanikA artha to pahale kahyA thA,, sohI jAnanA / bahuri karmazabdakA artha ihAM kriyA hai| jAteM karma aru kriyAmeM ihAM bheda nAhIM hai| aise kAya vacana manakI kriyA hai so yoga hai| tahAM aisA jAnanAM, jo, ihAM bhAvArtha aisA, jo, manavacanakAyake nimittateM AtmAke pradezanikA calanA, so yoga hai| bahuri ihAM vIyAMtarAya jJAnAvaraNakA kSayopazamajanita labdhirUpa zakti kahI, so inakA kSaya hoteM bhI kAyavacanamanakI vargaNAke nimittate sayogakevalI AtmAke pradezanikA calanA hai, tAteM tahAM bhI yoga jAnanA //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca siti hA jo, kAlANu eka hai to anaMtaparyAyanikU vartanAkA kAraNa hai / tAtai tAkevi anaMtapaNAkA upacAra kIjiye hai / bahuri / samaya hai so utkRSTapaNe kAlakA aMza hai / tisake samUhavizepakU AvalI ityAdi jAnanI // / AgeM, guNaparyayavad dravya hai aisA kahyA, tahAM guNa kahAM ? aise pUche sUtra kahai haiMsArtha nikA TIkA // dravyAzrayA nirguNA guNAH // 41 // pAna yAkA artha- jinakA dravya Azraya hai bahAra je Apa anyaguNanikAra rahita haiM, te guNa haiM, ihAM nirguNa aisA guNanikA vizepaNa hai, so kauna arthi hai so kahiye hai / doya Adi paramANunikA skaMdha bhI dravyakai Azraya hai| jAtai / / paramANuniteM bhayA hai so dravyAzrayA guNA etAhI kahiye to tina skaMdhAnakai guNapaNAM ThaharatA / tAteM nirguNa kahaneteM tinake guNakA niSedha bhayA te skaMdha bhI guNasahita haiM, tAteM dravyahI haiM, guNa nAhIM haiM / bahuri dravyAzrayA isavizeSaNate paryAyanika guNapaNAkA niSedha hoya hai / jAte guNa he te to dravyatai nitya saMbaMdharUpa haiM / paryAya haiM te kramateM hoya / so kadAcit hoya vinazi nAya haiM / tAte je nityahI dravyakU Azrayakari pravate te guNa haiM / aiseM paryAya haiM te guNa nAhIM haiM / tahAM jIvake guNa astitva Adika tau sAdhAraNa / bahuri jJAnAdika asAdhAraNa / pudgalake acetanatva Adi sAdhAraNa / rUpa Adika asAdhAraNa / bahuri paryAya jIvake ghaTakA jJAna Adika haiM / pudgalake ghaTa kapAla Adika haiM // AgeM pUche hai bArabAra pariNAmazabda kayA tAkA kahA artha hai ? aiseM pUche uttarakA sUtra kahai haiM // tadbhAvaH prinnaamH|| 42 // yAkA artha-dravya jisa svarUpa pariName, tAkU jinakA bhAva kahiye, aisA tadbhAva hai, so pariNAma hai / ihAM isa sUtrako kahanekA anyaprayojana kahai haiM / guNa haiM te dravyateM jude padArtha haiM, aisA anya koIkA mata hai / so syAdvAdInikU anyamatI kahai haiM / tumArai yaha mAnya hai ki nAhI ? tAkU AcArya kaheM haiM, jo, tuma mAnUM jaisaiM tau judA padArtha nAhIM mAneM haiM, kathaMcit saMjJAsaMkhyAdi bhedakI apekSAkari dravyatai guNa bhedarUpa bhI mAneM haiM, tathApi tisatai pradezanikI apekSAma kAra abheda hai / jAte tisa dravyahAke pariNAma haiM / tAteM jude nAhIM / aiseM kahate pUche haiM, jo, tuma pariNAma kahyA so
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA pAna 249 lal tAkU kahiye, avrata tau bhAvamAtra, hai, tAkI pravRtti indriyAdikarUpa hai, so kahe vinA kaise jAniye 1 tAte indriya kaSAya / avrata kriyA cyAyauMhI kahanA yukta hai // ___AgeM ihA koI kahai hai, jo, mana vacana kAya yoga haiM te sarva AtmAke kArya haiM tAteM sarva saMsArIjIvanikai samAna sarvArtha- haiM / tAteM baMdhakA phala bhoganemeM vizeSa nAhIM hai / aisA kahateM kahai haiM jo, yaha aiseM nAhIM haiM / jAte yoga sarvahI | vacasichi |jIvanikai pAIye haiM // tau tina jIvanike pariNAma anaMtabheda liye haiM, so aisA hai so kahiye haiM / tAkA sUtra nikA a6 // tIvramaMdajJAtAjJAta bhAvAdhikaraNavIryavizeSebhyastadvizeSaH // 6 // yAkA artha-tIvrabhAva maMdabhAva jJAtabhAva ajJAtabhAva adhikaraNa vIrya inake vizeSaH tisa AzravakA vizeSa hai| tahAM / bAhya abhyaMtarake kAraNake vaza" udayarUpa bhayA jo utkaTa pariNAma so tIvra hai / yAta viparIti jo utkaTa nAhI, so maMda haiN| yaha prANI maiM mArUM aiseM jAni mAranekI pravRtti karai, so jJAta aisA kahiye / madateM tathA pramAdate vinA jANikari pravRtti hoya, so ajJAta hai / jAvirSe kArya, adhikakari kIjiye, so adhikaraNa hai, yAkU AdhAra bhI kahiye tathA dravya / kahiye / dravyakI tina zaktikA vizeSa, so vIrya hai / bhAvazabda pratyeka diijiye| taba tIvrabhAva maMdabhAva ityAdi jaannaa| inake vizepa" tisa AzravakA vizeSa hai / jAte kAraNake bhedate kAryavi bhI bheda hoya hai aiseM jAnanA // ihAM bhAvArtha aisA, jo, krodha' Adike atibaMdhanete tIvrabhAva hoya hai, tina kaSAyanike maMda udayateM maMdabhAva ho hai / / bahuri yA prANIkU maiM mArUM aisA pariNAma bhI na hoya ara prANI mAyA jAya tAhi jANe jo yaha mAyA gayA tathA Apa jANikari mArai so jJAtabhAva hai / bahuri madirAdikake nimittateM. indriyanikA asAvadhAna honA, so mada tathA | asAvadhAnIta pravartanA pramAda hai / inake vazate vinA jANe pravRtti karanA, so ajJAtabhAva hai| puruSakA prayojana jAkai AdhAra hoya so vastu dravya adhikaraNa hai / dravyakI zakti so vIrya hai / bahuri kaSAyanike sthAnaka asaMkhyAtalokapramANa hai / tAteM jIvanike, bhAva, bahuta haiM / tAtai tinakA abhAvameM vizeSa jAnanA / bahuri anubhAgake bhedateM AzravanivirSe bhI bhedasiddhi hoya hai / isahIta jIvanikai zarIrAdikakA ,anaMtapaNA siddha hai / aisA bhAvArtha jAnanA // AgeM pUche hai, jo, adhikaraNa kahyA tAkA svarUpa jAnyA nAhIM; so ' kahau / aise pUche tisa adhikaraNake bhedake hai| hA pratipAdanake dvArakAra tAkA svarUpakA nirNayake arthi sUtra kahe haiM
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha sidi // adhikaraNaM jIvAjIvA : // 7 // yAkA artha- AzravakA adhikaraNa jIvadravya ajIvadravya aise doyabheda liye hai / tahAM jIva ajIvakA lakSaNa pahale kahyA tehI haiM / ihAM adhikaraNavizeSa janAvanekU pheri nAma kahe haiN| so adhikaraNa hiMsAAdikA upakaraNapaNAM hai / / / ihAM koI kahai, jIva ajIva mUlapadArtha doyahI haiM / tAteM sUtrameM dvivacana cAhiye / tA* kahiye, aiseM nAhIM hai / ihAM nikA TIkA hai| adhikaraNasAmAnya nAhIM hai / jIva ajIvake paryAya adhikaraNa haiM / tAtai jisatisa paryAyasahita dravya bahutaprakAra haiN| pAna bha.61 tAteM bahuvacana hai / so yaha adhikaraNa AzravakA hai aisA saMbaMdha arthake vazate sUtrameM kAraNa // 250 ___ Age jIvAdhikaraNake bheda jAnaneke arthi sUtra kahai haiM // AdyaM saMrambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnumatakaSAyavizeSaitristristrizcatuzcaikazaH // 8 // yAkA artha-- AdikA jIvAdhikaraNa hai, so saMraMbha samAraMbha AraMbha e tIni bahuri mana vacana kAya yoga tIni, kRtA kArita anumodanA e tIni, krodha mAna mAyA lobha kaSAya cyAri e eka ekaprati denA aisA paraspara guNe ekasau ATha bhedarUpa hai / tahAM pramAdI jIvakai hiMsAAdikevirSe prayatna kahiye udyamarUpapariNAma so saMraMbha hai / bahuri hiMsAke kAraNakA abhyAsa karanA sAmagrI milAvaNI so samAraMbha hai| prakrama kahiye AraMbha karaNA so AraMbha hai / aiseM e tIni bhaye / 8] bahuri yogapUrvai kahehI / mana vacana kAya bheda liye tIni / bahuri kRta kahiye Apa svAdhIna hoya karai so, kArita kahiye parakane karAvai so, anumata kahiye pailA karai, tAta Apa mana vacana kAyakAra bhalA jAne aise tIni / bahuri krodha mAna mAyA lobha e cyAri kapAya inakA lakSaNa pUrva kahyA sohI aiseM / vizeSazabda ina sanika saMbaMdha karaNA / saMraMbhavizeSa samAraMbhavizeSa ityAdi / jAkari arthakU anya artha lekari judA kIjiye so vizeSazabdakA artha hai| aise AdikA jIvAdhikaraNa hai, so ete vizepanikari bhedarUpa kIjiye hai / bahuri triAdi cyAri zabda haiM, te sucapratyayAnta haiM, te yathAnukrama saMbaMdhakAra lene / saMraMbhAdi tIni, yoga tIni, kRta Adi tIni, kapAya cyAri ina gaNatIkI rIti sucpratyayakAra jANiye hai / bahuri ekazaH zabdakari vIpsyA kahI hai| eka ekapratI tIni Adi bheda prApta karane, sohI kahiye haiN| krodhakRtakAyasaMraMbha, mAnakRtakAyasaMraMbha mAyAkRtakAyasaMraMbha, lobhakRtakAyasaMraMbhA, krodhakAritakAyasaMraMbha, mAnakAritakAyasaMraMbha, mAyAkAritakAyasaMraMbha, lobhakAritakAyasaMraMbha, krodhAnumatakAyasaMraMbha, mAnAnumatakAyasaraMbha, mAyAnumatakAyasaMraMbha lobhAnumata
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca nikA pAna 251 kAyasaMraMbha / aiseM bAraha kAyasaMraMbha bhaye / aise bacanayoga manoyogavirSe bArahabAraha prakAra saMraMbha hoya / te bhele kiye chattIsa | hoya / taiseMhI chattIsa samAraMbha hoya / tathA taiseMhI AraMbha hoya / sarva joDi jIvAdhikaraNa ekasoATha hoya haiM / bahuri / 2 sUtrameM cazabda hai so anaMtAnubaMdhI apratyAkhyAnAvaraNa pratyAkhyAnAvaraNa saMjvalana je kapAyake bheda cyAra tinakAra cyArise battIsa bheda hoya haiM / aiseM asaMkhyAtabhedake samuccayake arthi haiM // sarvArthasiva AgeM dUsarA ajIvAdhikaraNake bheda jAnaneke artha sUtra kahai haiMTIkA // nirvartanAnikSepasaMyoganisargA dvicaturdvitribhedAH param // 9 // yAkA artha- nirvartanA nikSepa saMyoga nisarga ye cyAri / tahAM nirvartanAke bheda doya, nikSepake cyAri bheda, saMyo-8 | gake doya bheda, nisargake tIni bheda / e ajIvAdhikaraNa haiM, te saMraMbhAdikate paraM kahiye anya haiM / tahAM jo nipajAIye | so nirvartanA hai / bahuri jo nikSepaNA kariye dhariye so nikSepa hai| bahuri jo saMyojana kariye milAiye so saMyoga hai / bahuri jo nisarjana kariye pravAIe so nisarga hai| inakA doya Adi saMkhyAte anukramateM saMbaMdha kariye / nirvartanAke doya bheda, nikSepake cyAri bheda, saMyogake doya bheda, nisargake tIni bheda e ajIvAdhikaraNake bheda haiM / ihAM sUtrameM paravacana hai, tAkA anya aisA artha leNA / e saMraMbhAdika jIvAdhikaraNa kahe tinateM anya haiM / jo aisA na lIjiye to nirvartanA Adi jIvahIke pariNAma haiM / tAtai jIvAdhikaraNahI Thaharai / tahAM nirvartanA adhikaraNa doya prakAra | hai / mUlaguNanirvartanA uttaraguNa nirvartanA / tahAM mUla pAMcaprakAra, zarIra vacana mana ucchvAsa niHzvAsa aise inakA nipajAvanA / bahuri uttara kASTha pusta citrakarma ityAdi inakA nipajAvanA // bahuri nikSepa cyAriprakAra / tahAM apratyavekSitanikSepAdhikaraNa kahiye binA dekhyA vastu nikSepaNA sthApanA / duHpramRSTanikSepAdhikaraNa kahiye pRthvIAdika butiraha buhAre mardana kiye vastu dharanA / sahasAnikSepAdhikaraNa kAhaye zIghra vastu dharanA paTaki deNAM / anAbhoganikSepAdhikaraNa kahiye vastu, jahAM dharI cAhiye. tahAM. na. dharaNAM jaise taise, hareka jAyagA dharaNAM / bahuri saMyoga doyaprakAra / tahAM bhuktapAnasaMyogAdhikaraNa kahiye bhojanapAnakA milAvaNAM / upakaraNasaMyogAdhikaraNa kahiye jina vastuniteM kArya kiyA cAhiye tina upakaraNanikA saMyoga karaNAM milAvanAM / bahuri nisarga tIniprakAra tahAM kAyanisargAdhikaraNa kahiye kAyakA pravartana karanA / vAgnisargAdhikaraNa kahiye vacanakA pravartana karanA / manonisargAdhikaraNa kahiye manakA pravartana karanA / ihAM bhAvArtha aisA jAnanA, jo, jIva ajIva dravya haiM tinakai Azraya AdhArakari
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavaca sidi TIkA 250 .. // adhikaraNaM jIvAjIvA : // 7 // yAkA artha- AzravakA adhikaraNa jIvadravya ajIvadravya aiseM doyabheda liye hai / tahAM jIva ajIvakA lakSaNa pahale / kahyA tehI haiM / ihAM adhikaraNavizeSa janAvaneta pheri nAma kahe haiN| so adhikaraNa hiMsAAdikA upakaraNapaNA hai / / srvaarth| ihAM koI kahai, jIva ajIva mUlapadArtha doyahI haiM / tAteM sUtrameM dvivacana cAhiye / tA* kahiye, aiseM nAhIM hai / ihAM nikA adhikaraNasAmAnya nAhIM hai / jIva ajIvake paryAya adhikaraNa haiM / tAteM jisatisa paryAyasahita dravya bahutaprakAra haiM / pAna 1. tAteM bahuvacana hai / so yaha adhikaraNa AzravakA hai aisA saMbaMdha arthake vazate sUtra meM kAraNa // AgeM jIvAdhikaraNake bheda jAnaneke arthi sUtra kahai haiN|| AyaM saMrambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnumatakaSAyavizeSaitristristrizcatuzcaikazaH // 8 // yAkA artha-- AdikA jIvAdhikaraNa hai, so saMraMbha samArabha AraMbha e tIni bahuri mana vacana kAya yoga tIni, kRta kArita anumodanA e tIni, krodha mAna mAyA lobha kapAya cyAri e eka ekaprati denA aisA paraspara guNe ekasau ATha bhedarUpa hai / tahAM pramAdI jIvakai hiMsAAdikevirSe prayatna kahiye udyamarUpapariNAma so saMraMbha hai / bahuri hiMsAke kAraNakA abhyAsa karanA sAmagrI milAvaNI so samAraMbha hai / prakrama kahiye AraMbha karaNA so AraMbha hai / aiseM e tIni bhaye / bahuri yogapUrvaM kahehI / mana vacana kAya bheda liye tIni / bahuri kRta kahiye Apa svAdhIna hoya karai so, kArita kahiye parakane karAvai so, anumata kahiye pailA karai, tAqa Apa mana vacana kAyakAra bhalA jAne aiseM tIni / bahuri krodha mAna mAyA lobha e cyAri kapAya inakA lakSaNa pUrva kahyA sohI aiseM / vizeSazabda ina sarvanika saMbaMdha karaNA / saMraMbhavizeSa samAraMbhavizepa ityAdi / jAkari arthakU anya artha lekari judA kIjiye so vizeSazabdakA artha hai| aise AdikA jIvAdhikaraNa hai, so ete vizeSanikari bhedarUpa kIjiye hai| bahuri triAdi cyAri zabda haiM, te sucapratyayAnta haiM, te yathAnukrama saMbaMdhakAra lene / saMraMbhAdi tIni, yoga tIni, kRta Adi tIni, kapAya cyAri ina gaNatIkI rIti sucpratyayakAra jANiye hai / bahuri ekazaH zabdakari vIpsyA kahI hai / eka ekapratI tIni Adi bheda prApta karane, sohI kahiye haiN| krodhakRtakAyasaMraMbha, mAnakRtakAyasaMraMbha mAyAkRtakAyasaMraMbha, lobhakRtakAyasaMraMbhA, krodhakAritakAyasaMraMbha, mAnakAritakAyasaMraMbha, mAyAkAritakAyasaMraMbha, lobhakAritakAyasaMraMbha, krodhAnumatakAyasaMraMbhA, mAnAnumatakAyasaMraMbha, mAyAnumatakAyasaMraMbha lobhAnumata
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ battIsa sAya- sidi nikA pAna 251 kAyasaraMbha / aiseM bAraha kAyasaMraMbha bhaye / aise bacanayoga manoyogavirSe bArahabAraha prakAra saMraMbha hoya / te bhele kiye chattIsa | hoya / taiseMhI chattIsa samAraMbha hoya / tathA taiseMhI AraMbha hoya / sarva joDi jIvAdhikaraNa ekasoATha hoya haiM / bahAra sUtrameM cazabda hai so anaMtAnubaMdhI apratyAkhyAnAvaraNa pratyAkhyAnAvaraNa saMjvalana je kaSAyake bheda cyAri tinakAra cyArisaiM KI battIsa bheda hoya haiM / aiseM asaMkhyAtabhedake samuccayake arthi haiM // AgeM dUsarA ajIvAdhikaraNake bheda jAnaneke Arthi sUtra kahai haiM ||nirvrtnaanikssepsNyognisrgaa dvicaturdvitribhedAH param // 9 // yAkA artha- nirvartanA nikSepa saMyoga nisarga ye cyAri / tahAM nirvartanAke bheda doya, nikSepake cyAri bheda, saMyogake doya bheda, nisargake tIni bheda / e ajIvAdhikaraNa haiM, te saMraMbhAdikate paraM kahiye anya haiN| tahAM jo nipajAIye so nirvartanA hai / bahuri jo nikSepaNA kariye dhariye so nikSepa hai| bahAra jo saMyojana kariye milAIye so saMyoga | hai / bahuri jo nisarjana kariye pravartAIe so nisarga hai / inakA doya Adi saMkhyAte anukramate saMbaMdha kariye / nirvartanAke doya bheda, nikSepake cyAri bheda, saMyogake doya bheda, nisargake tIni bheda e ajIvAdhikaraNake bheda haiM / ihAM sUtrameM paravacana hai, tAkA anya aisA artha leNA / e saMraMbhAdika jIvAdhikaraNa kahe tina" anya haiM / jo aisA na lIjaye to nirvartanA Adi jIvahIke pariNAma haiM / tAteM jIvAdhikaraNahI Thaharai / tahAM nirvartanA adhikaraNa doya prakAra hai / mUlaguNanirvartanA uttaraguNa nivartanA / tahAM mUla pAMcaprakAra, zarIra vacana mana ucchvAsa niHzvAsa aise inakA nipajAvanA / bahAra uttara kASTha pusta citrakarma ityAdi inakA nipajAvanA // bahuri nikSepa cyAriprakAra / tahAM apratyavekSitanikSepAdhikaraNa kahiye vinA dekhyA vastu nikSepaNA sthApanA / duHpramRSTanikSepAdhikaraNa kahiye pRthvIAdika burItaraha buhAre mardana kiye vastu dharanA / sahasAnikSepAdhikaraNa kAhiye zIghra vastu dharanA paTaki deNAM / anAbhoganikSepAdhikaraNa kahiye vastu, jahAM dharI cAhiye. tahAM. na. dharaNAM jaise taise, hareka jAyagA dharaNAM / bahAra saMyoga doyaprakAra / tahAM bhuktapAnasaMyogAdhikaraNa kahiye bhojanapAnakA milAvaNAM karaNa kahiye jina vastuniteM kArya kiyA cAhiye tina upakaraNanikA saMyoga karaNAM milAvanAM / bahuri nisarga tIniprakAra | tahAM kAyanisargAdhikaraNa kahiye kAyakA pravartana karanA / vAgnisargAdhikaraNa kahiye vacanakA pravartana karanA / manonisargAdhikaraNa kahiye manakA pravartana karanA / ihAM bhAvArtha aisA jAnanA, jo, jIva ajIva dravya haiM tinakai Azraya AdhArakari
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanikA pAna 252 karmakA Azrava hoya hai, tinake bhAvanike e vizeSa haiM / aiseM sAmAnyakari tau Azravake bheda kahe // / aba karmanike vizeSakAra Azravake bheda kahane vaktavya hote Adike jJAnAvaraNa darzanAvaraNa karma tinake Azravake / bheda jAnanekU sUtra kahaiM haiMsarvArtha / // tatpradoSaninhavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNayoH // 10 // siddhi yAkA artha-- tisa jJAnadarzanake virSe pradoSa nihnava mAtsarya aMtarAya AsAdana upaghAta inakA karanA, so ina bha.6 | doUnikai AvaraNakarmanikA Azrava karai hai| tahAM mokSakA kAraNa jo tatvajJAna tAkA koI puruSa kathana prazaMsA karatA hoya tAkU koI sarAhai nAhIM tathA tAkU suNikari Apa mauna rAkhai aMtaraMgavirSe vAsUM adekhasAbhAvakari tathA jJAnakU doSa lagAvaneke abhiprAyakari vAkA sAdhaka na rahai, tAke aise pariNAmakU pradoSa kahiye / bahAra ApakU jisakA jJAna hoya ara koI kAraNakari kahai jo nAhIM hai, tathA maiM jAna nAhIM / jaiseM kAhUMne pUchyA jo hiMsAteM kahA hoya 1 tahAM Apa jAneM hai jo hiMsAteM pApa hai, tahAM koI hiMsaka purupa baiTyA hoya tAke bhayateM tathA ApakU hiMsA karanI hoya tathA * Apake anya kachu kAryakA AraMbha hoya ityAdika kAraNaniteM kahai, jo, maiM to jAnUM nAhI, tathA kahai haiM, hiMsAmeM pApa / pApa nAhI ityAdikAra apane jJAnakU chipAvai, tAkU nihnava kahiye bahuri Apa zAstrAdikA jJAna bhaleprakAra paDhyA hoya / pailekU zikhAvaneyogya hoya tau koI kAraNate zikhAvai nAhIM / aise vicArai, jo pailekU hoya jAyagA to merI barobarI karaigA ityAdi pariNAmakU mAtsarya kahiye // bahuri jJAnakA biccheda karai vighna pADai tAkU aMtarAya kahiye // bahuri parake tathA ApakA pragaTa karane yogya jJAna hoya tAIM vacanakari tathA. kAyakari bajai . gragaTa karai, nAhIM tathA parakU kahai jJAnakU prakAzai / mati, ityAdi kahai so AsAdanA kahiye / bahuri sarAhane yogya sAcA jJAna hoya tALU dUpaNa lagAvai so upadhAta kahiye / ihAM koI kahai, dUpaNa lagAvaNA upadhAta kahyA so to AsAdanAhI bhaI tAkU kahiye, jo chate jJAnakU sadvijJAnakA vinaya karanA tathA pradAna kahiye zikhAvane Adi tathA jJAnake guNAnuvAda karanA ityAdi na karai so to AsAdanA hai / bahuri sAce jJAnakU kahai yaha jJAna jhUThA hai tathA jJAnahI nAhIM aise kahanA tathA jJAnake nAzakA AbhiprAya so upadhAta hai / aisA bheda | jAnanA / bahuri sUtrameM tatzabda hai tAkAra jJAnadarzana lenA // ihAM pUche, jo, ihAM jJAnadarzanakA prakaraNa nAhI, vinA kahe kaise lene ? tA kahiye, ihAM praznakI apekSA hai
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha TIkA 253 ziSyakA prazna jo jJAnadarzanAvaraNakarmakA Azrava kahA ? aise praznateM jJAnadarzana lene / aiseM kahanete jJAnadarzanAMvarSe tathA / / tinake kAraNa je guru pustaka Adi tinavirSe pradoSAdika karai te lagAya lene / jAteM guru Adi jJAnake kAraNa haiM, te bhI jAnane / aiseM e pradoSAdika jJAnadarzanAvaraNakarmake Azravavake kAraNa haiN| yahAM aisA jAnanAM, jo, ekakAraNakari aneka kArya hoya haiM, so pradoSAdika jJAnakevirSe hoya / taiseMhI darzanavipaiM hoya aise samAna haiN| to doU karmakA Azrava vacarUpa kArya nyArA nyArA karai haiM / athavA viSayake bhedatai AzravakA bhI bheda hai / tAtai jJAnasaMbaMdhI pradopAdika jJAnA-: nikA varaNakarmakA Azrava karai hai / darzanasaMbaMdhI darzanAvaraNakA Azrava karai hai // pAna ihAM etA aura jAnanAM, jo, AcAryopAdhyAyateM tau pratikUla rahanA, akAla adhyayana karanA, zraddhAna na karanA, abhyAsavirSe Alasya karanA, anAdarase zAstrake arthakU sunanA, tIrtha kahiye mokSamArga tAkA uparodha kahiye rokanAcalanaiM na denA, bahuzruta hoya garva karanA, jhUThA upadeza karanA, bahuzrutakI avajJA karanI, paramatakI pakSa karanevirSe paMDitapaNA karanA, apane matakI pakSa choDaNI, asaMbaddhapralApa kahiye vRthA bakavAda karanA, utsUtrabhApaNa, jJAnAbhyAsa karai so 4 / kucha laukikaprayojana ladhai taiseM karai, zAstrako bece, prANInikA ghAta karai ityAdika jJAnAvaraNakarmake AzravakU kAraNa haiN| / bahuri taiseMhI darzanavirSe mAtsarya kahiye pailai dekheM tAkU dikhAvai nahIM, tathA dekhatAke dekhanevi aMtarAya karai, bahuri pailAke netra upADai, tathA parake indriyanivirSe pratikUlatA kahiye bigADyA cAhaiM, apanI dRSTi suMdara hoya bahuri dIkhatA hoya tAkA garva, tathA netranikU Ayata laMbe karane phADikAra dekhanA, tathA dinavirSe sovanA, tathA AlasyarUpa rahanA, tathA nAstikapakSakA grahaNa karanA, samyagdRSTIpheM dUSaNa lagAvanA, kutIrthakI prazaMsA karanI, prANInikA ghAta karanA, yatIzvaranikaM dekhi glAni karanI ityAdi darzanAvaraNakarmake AzravakaM kAraNa haiN| AgaiM, jaise jJAnadarzanAvaraNakarmakA AzravakA vizeSa kahyA, taiseMhI vedanIyakarmakA kahai haiM, tAkA sUtra // duHkhazokatApAkrandanavadhaparidevanAnyAtmaparobhayasthAnAnyasadvedyasya // 11 // yAkA artha- duHkha zoka tApa AkraMdana vadha paridevana ete Apakai tathA parakai tathA doUkai karai karAvai te asAtAvedanIyakarmake AzravakU kAraNa haiN| tahAM pIDArUpa pariNAma so tau duHkha hai / apanA upakArI iSTavastuke saMbaMdhakA viccheda hote khedasahita nirAzapariNAma hoya, so zoka hai / koI niMdyakArya karaneteM apanA apavAda hoya taba mana mailA hoya tisakA pazcAttApa bahuta karanA, so tApa hai / koI nimittateM paritApa bhayA tAteM vilApakari azrupAtasahita pragaTa
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca kara TIkA 15 pukArakari rovanA, so AkraMdana hai / Ayu indriya bala prANanikA viyoga karanA, so vadha hai / saMklezapariNAmakari / aisA rovanA, jAmeM apane tathA parake upakAra karAvanekI tathA karanekI vAMchA hoya jAke suNe pailAkai anukaMpA karuNA upajai, so paridevana hai / ___ ihAM koI kahai, jo, zoka Adi tau duHkhakehI vizeSa haiM, tAtai eka duHkhahI grahaNa karanA / tAkU kahiye, yaha tau sarvArtha-RI / satya hai, duHkhameM sArehI Aya jAya haiM tathApi keI vizeSa kahanekari duHkhakI jAtikA janAvanA hoya hai / jaiseM gaU aisA siddhi nikA | kahateM tAke vizepa na jAniye tAke janAvanekU khADI mUDI kAlI dhaulI ityAdika kahiye hai, taiseM duHkhasaMbaMdhI Azravake pAna 254 asaMkhyAtalokapramANa bheda haiM, tAtai duHkhahI kahate vizeSa na jAniye taba keIka vizeSa kahanekari tinakA bhedakA jJAna hoya / hai / tAteM vizeSa kahai haiM / te ete duHkhaAdika krodhAdika pariNAmaniteM Apavi bhI hoya haiN| tathA parakai bhI kIjiye hai tathA Apakai kAra pailAkai bhI karai aiseM doUvi bhI hoya haiM te sarvahI asAtAvedanIyakarmake Azravake kAraNa haiM // ihAM tarka, jo, duHkhaAdika Apakai tathA parakai tathA doUkai kiye yAke asAtAvedanIyake Azravake kAraNa haiM, to kezanikA loMca karanA, anazana tapa karanA, AtApanAdi yoga karanA e duHkhake kAraNa haiM te Apa karai parake karAvai so kauna arthi hai ? tAkA samAdhAna, jo, yaha doSa nAhIM hai / jo aMtaraMga krodhaAdikapariNAmake AvezapUrvaka duHkhaAdika haiM, te asAtAvedanIyake AzravakU nimitta hai aisA vizepakAra kahyA hai| jaise koI vaidya paramakaruNAcittakari niHzalya huvA / yatnateM saMyamIpurupake gUmaDAkai cIrA de hai, so vAkai duHkhakA kAraNa hai, to tisa vaidyake bAhya duHkhake nimittamAtrateM pApabaMdha na hoya hai; taisehI saMsArasaMbaMdhI mahAduHkhate virakta jo muni tisa duHkhako abhAva karaneke upAyavi mana lagAyA hai, zAstroktavidhAnakari anazanAdikavi pravate hai tathA anyakU pravarttAvai hai, tAke saMklezapariNAmake abhAvateM bAhya duHkhanimittaparatA hoteM bhI pApabaMdha nAhIM hoya hai // ihA uktaM ca doya zloka haiM, tinakA artha kahai haiM- jaise rogIkA ilAja karateM vAkai sukha hoU tathA duHkha hoU te sukhaduHkha tisa ilAjake kAraNa nAhIM dekhiye hai, roga gamAvanekA to ilAja sAmAnya hai; taise saMsArateM chUTanekU mokSakA sAdhanakevirSe sukha hoU tathA duHkha hoU te doUhI mokSasAdhana virSe kAraNa nAhIM haiM // bhAvArtha- jaise vaidyakA abhiprAya rogIkU nIroga karanekA hai, taiseM saMsAraduHkha meTi mokSa prApta honekA abhiprAyavAlekai sukhaduHkha honA pradhAna nAhIM / tAtai tinake duHkhake kAraNa hote bhI asAtAkA kAraNa nAhIM hai / ihAM duHkhake samAnajAtIya bhAva anya bhI upalakSaNateM jAnane / te kauna so kahiye haiM / azubhaprayogakAra para* pApavirSe preraNA,
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanikA TI kA 255 upAya paraparivAda kahiye parakA apavAda karanA, paizunya kahiye parateM adekhasAbhAvakari khoTI kahanA, cugalI khANI, parakI karuNA na karanI, parakai paritApa kahiye tIvra pIDA upajAvanI, aMga upAMgakA bhedana karanA, marmakI jyAyagAM bhedana vidAraNa karanA, parakU tADana karanA, parakai trAsa upajAvanA, parakA tiraskAra karanA, parakU bhulasanA daDAvanA, parakA aMga cholanA, kATanA, zvAsanirodha karanA, bAMdhanA, rokanA, masalanA, parakU basamai rAkhanA, svacchaMda rahane na denA, parakaM vAhanA, sarvArthasiddhi vojha Adi de calAvanA, parakU zarIrakU ghasanA, ragaDanA, parakI niMdA karaNI, apanI prazaMsA karanI, sakleza upajAvanA, bahu AraMbha karanA, bahuparigraha cAhanA, parakA prANa haraNA, krUrasvabhAva rAkhaNA, pApakarmakI AjIvikA karanI, anarthadaMDa vinAprayojana pApa karanA, AhArAdimeM viSa milAvanA, pAMsI vAgurA jAla pIjarA maMtra Adi jIvanike ghAtakA upAya 2 karanA, zastranikA abhyAsa karanA, pApamizrabhAva rAkhanA, pApI jIvanitUM mitratA rAvanI, tathA tinakI cAkarI karanI, / tinateM saMbhApaNa dene lenekA vyavahAra karanA, e sarvahI asAtAvedanIyake AzravaLU kAraNa haiM // AgeM, asAtAvedanIyake Azravake kAraNa to kahe, bahuri sAtAvedanIyake AzravakA kAraNa kahA hai aisaiM pUche / sUtra kahai haiM -- // bhUtavratyanukampAdAnasarAgasaMyamAdiyogaH kSAntiH zaucamiti sadvedyasya // 12 // yAkA artha- bhUta kahiye prANI ara vratavAn inavi tau anukaMpA, bahAra dAna denA, sarAgasaMyama Adika inakA yoga kahiye samAdhi bhaleprakAra cittakA samAdhAnakAra inameM lagAvaNA ciMtavanA, bahuri kSamA zauca bahuri itizabdateM arahaMtapUjAdika e sarva sAtAvedanIyake Azravake kAraNa haiM / tahAM karmake udayake vazarte gatigativirSe vartatA jo bhUta kahiye prANimAtra leNe / bahuri ahiMsAdikavata jinake hoya te vratI kahiye, te gharake tyAgI tau muni bahAra gharahImeM aNuvrata pAle te zrAvaka / bahuri jo parake upakAravirSe Anticitta pailAkI pIDAkU apanevirSe bhaI aise mAnanevAle puruSake karuNAbhAva hoya, so anukaMpA kahiye / jo prANimAtravi tathA vratInivi anukaMpA hoya so bhUtabratyanukaMpA kahiye / bahAra parake upakArakI buddhikari apanA dhanAdika denA so dAna hai / bahuri saMsArake kAraNa je dravyabhAvakarma tinake abhAva 1 karanevirSe udyamI ara jinake cittameM saMsArake kAraNakI nivRtti karanekA rAga te sarAga kahiye, bahuri prANI tathA 3 indriyanivirSe azubhapravRttIkA tyAga so saMyama kahiye, so pUrvoktasarAginikA sayama so sarAgasaMyama kahiye | rAgasahita saMyama so sarAgasaMyama hai //
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi ihAM Adizabdakari saMyamAsaMyama akAmanirjarA bAlatapa leNe / bahuri yoga kahiye samAdhI samyak citta lagAvaNA / bhAvArtha- prANImAtra tathA vratIniviSai tau karuNAbhAva bahuri dAna bahuri sarAgasaMyamAdika inakeviSai tau citta rAkhaNA / bahuri krodhAdipariNAmakA abhAva so kSAnti kahiye kSamA hai / bahuri lobhake prakAra jIvanekA lobha, nIroga rahanekA lobha, indriya baNI rahanekA lobha, upakaraNavastukA lobha e haiM, tathA apanA dravya na denA, parakA dravya leNA, cori bhI leNA, pailAkI gharI vastUkUM chipAvanA ityAdi aneka prakAra haiM, tinakA na karanA so zauca hai // TIkA bahuri itizabda ihAM prakAra arthameM hai, tAkari arahaMtakI pUjA karavAviSai tatparapaNA tathA bAla vRddha tapasvI muninikA vaiyAvRtya karanA ityAdika leNA / ihAM prazna, jo, bhUtake kahanete prANimAtra tau AyahI gaye, pheri vratIkA grahaNa kAhekuM kiyA ? tAkA samAdhAna jo, vratIkevipaiM anukaMpAkA pradhAnapaNAM janAvaneke artha pheri vratIkA grahaNa hai / prANInikeviSai tau sAmAnyapaNeM hoyahI paraMtu vratInikeviSai vizeSakari hoya / jaiseM baDe AdamIkai harekasUM prIti hoya hai, paraMtu apanA jinateM prayojana sadhatA hoya aiseM kuTuMba Adika tinataiM vizeSakara hoya; taisaiM ihAM bhI jAnanA / aiseM ete sAtAvedanIyake Azravake kAraNa jAnane / aiseM e pariNAma sarvathA ekAntavAdI AtmAkUM nityahI mAne tathA anityahI mAne haiN| tinake mata meM siddha nAhIM hoya haiM / jAtaiM sarvathA nityakai tau pariNAma palaTehI nAhIM / bahuri sarvathA anitya pUrvAparakA joDa nAhIM / tAteM kaise bane ? a. 6 Age tisa vedanIyake~ anaMtara kayA jo mohanIyakarma tAke Azravake bheda kahaneyogya hai / tAtaiM tAkA bheda jo darzanamoha, tAke Azravake bheda kahanekUM sUtra kaheM haiM // kevalizrutasaMghadharmadevAvarNavAdI darzanamohasya // 13 // yAkA artha -- kevalI zruta saMdha dharma deva inakA avarNavAda kahiye aNachate dopa kahane, tAkari, darzanamohakarmakA Azrava hoya hai / tahAM iMdriyaniteM jAnanAM bahuri anukramateM jAnanA bahuri kachu ADo Avai taba na jAnai so vyavadhAna tAkUM aMtara bhI kahiye / inateM ullaMghi jAke vinA indriya ekakAla sarva jAnanevAlA jJAna hoya so kevalI, aiseM arahaMtabhagavAna tinakUM kahai kavalAhAra kara hai vinA AhAra karai jIve kaiseM ! tayA kevala Adi tathA tUvI Adi rAkhe hai, tathA kAlabhedakArI jJAna varte hai ityAdika vacana kahai so kevalInikA avarNavAda hai / bahuri tina kevalInikA bhASyA buddhikA atizaya Rddhikara yukta je gaNadhara tinakari graMtharacanArUpa kiyA so zruta zAstra tAvipaiM kahai mAMsabhakSaNa madirApAna karanA vaca nikA pAna 256
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ vica pAna |257 kAmAtura hoya to maithuna bhI sevanA rAtribhojana bhI karai inameM pApa nAhIM aise zAstrameM kahyA hai aise kahanA zAstra zrutakA avarNavAda hai / bahuri saMghavirSe kahe muni te zUdra haiM snAna karaihI nAhI malalipta jinakA aMga hai e digambara apavitra haiM nirlajja haiM, ihAMhI duHkha bhogave haiM, paralokavi kaise sukhI hoyeMge ityAdika vacana kahanA, saMghakA avarNavAda hai // sarvArthasiddhi ihAM saMgha kahatAM ratnatrayakAra sahita cyAriprakArake munikU saMgha kayA hai / tahAM muni kahiye avadhimanaHparyayajJAnI nikA TIkA Rpi kahiye Rddhi jinakU phurI hoya, yati kahiye indriyake jItanahAre, anagAra kahiye sAmAnya sAdhu aise cyAri bheda a61 haiM / ihAM koI pUche, ekahI munikU saMgha kaiseM kahiye ? aneka vrataAdi guNanikA samUha jAmeM hai tAteM ekakai bhI saMgha paNA baNai hai / bahuri ahiMsAkA lakSaNa bahuri kevalI zrutakevalIke Agamakari kahyA hai aisA dharma hai, tAkU kahai jinakA dharma hai so guNarahita hai yAke sevanahAre asura hoyeMge ityAdika kahanA, so dharmavi avarNavAda hai| bahuri deva cyAriprakArake pahale kahe tehI, tinakU kahai devatA mAMsAhArI haiM, madirA pIveM haiM, aise kahikari tinakI sthApanA kari jIva mAri tinakU caDhAvai madirA caDhAvai ityAdika kaheM karai so devanikA avarNavAda hai / aiseM guNavAn mahaMtapuruSanivirSe tathA tinakA pravRttivi vinA hote doSa AropaNA karai, so avarNavAda hai| so yAtai mithyAzraddhAnalakSaNa jo darzanamohakarma tAkA Azrava hoya hai // ___ AgeM, mohanIyakarmakA dUsarA bheda jo cAritramoha, tAke Azravake bhedakU sUtra kahai haiM // kaSAyodayAttIvrapariNAmazcAritramohasya // 14 // yAkA artha- kaSAyanike tIvraudayateM tIvrapariNAma hoya tAteM cAritramohanIyakarmakA Azrava hoya hai| tahAM Apakai ara parakai kaSAya upajAvanA bahuri tapasvIjanakU tathA tAke vratakU dUSaNa lagAvanA bahuri jAmeM saMklezapariNAma bahuta hoya aisA bhepa tathA vrata dhAraNA ityAdi tIvrakaSAyanike aneka kArya haiM, so karane, tAkAra kaSAyavedanIyakA Azrava hoya hai|| / bahuri nokaSAyavedanIyake kahe haiM / tahAM satyadharmakI hAsya karanA, dInajananike mukhapari hAsya karanA, bahutapralApa, nirarthaka hasanA, hAsyahIkA svabhAva rAkhanA tAkAra hAsyavedanIyakA Azrava hoya hai / bahuri anekaprakAra krIDA karanevirSe tatparapaNAM, vratazIlanivirSe arucipariNAma rativedanIyakA Azrava hai / bahuri parake arati upajAvanA, parakI ratikA vinAza karanA, pApIpaNAkA svabhAva rAkhaNA, pApIjanakA saMsarga karanA ityAdikate arativedanIyake Azrava hoya haiM /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca bahuri Apake zoka upajAvanA parakai zoka hoya tAmeM harSa mAnanA ityAdikatai zokavedanIyakA Azrava hoya hai / bahuri apane pariNAma bhayarUpa rAkhane parakai bhaya upajAvanAM ityAdikatai bhayavedanIyakA Azrava hoya hai / bahuri bhale AcArakriyAvirSe | jugupsA rAkhaNI, tAkI niMdA karaNI, parakA apavAda karanehIkA svabhAva rAkhanA ityAdikate jugupsAvedanIyakA Azrava hoya hai / I bahuri jhUTha bolanehIkA svabhAva rAkhanA, parakU Thaganevi tatpara rahanA, parake chidra dUpaNa heranevirSe apekSA rAkhaNI, siddhi / ativadhate rAga, kAma kutuhalAdikake pariNAma rAkhane ityAdikateM strIvedavedanIyakA Azrava hoya hai| bahuri thore krodha nikA To kA Adi kapAyanikAra lipta honA, apanI strIhIvi saMtopa rAkhanA ityAdikateM puruSavedavedanAyakA Azrava hAya hai / bahuri pAna 1 pracurakaSAya pariNAma guDeMdriya liMga AdikakA kATanA, parastrIvirSe AsaktatAte vazIbhUtapaNA ityAdikatai napuMsakaveda 258 vedanIyakA Azrava hoya haiM / AgeM, mohanIyakarmakA Azravabheda kahe, ara tAke anaMtara kahyA jo Ayukarma, tAke Azravake kAraNa kahane haiN| tAmeM AdikA nArakIjIvanikA AyuAzravakA kAraNa kahanekU sUtra kahai haiM / kaisA hai yaha Ayu ? niyamarUpa hai udayakAla | jAkA, inakA Ayu chidai nAhIM hai // // bahvArambhaparigrahatvaM nArakasyAyuSaH // 15 // yAkA artha- bahutaAraMbhapaNA tathA bahutaparigrahapaNAM nArakIke Ayuke AzravakauM kAraNa hai / tahAM prANIniLU pIDAkA kAraNa vyApAra pravartana karanA, so tau AraMbha hai / bahuri merA yaha hai esA mamatvabhAva hai lakSaNa jAkA, so pAragraha hai| bahuri e jAke bahuta hoya so bahuAraMbhaparigraha kahiye / so kahA ? hiMsA Adi paMca pApanivi krUrakarma karanA niraMtara pravartanA, paradhana haraNAM, vipayanikI atilolupatA karaNI, kRSNalezyAkAra tajyA jo raudradhyAna tisasahita maraNA ityAdika haiM lakSaNa jAkA, so narakaAyukA Azrava hai / yAkA vizepa- mithyAtvasahita AcAra, utkRSTamAnakaSAya, zilAbhedasadRza krodha, tIvralobhavi anurAgapaNAM, anukaMpArahita pariNAma parakai paritApa upajAvanehIke bhAva, vadhabaMdhanakA abhiprAya, prANI bhUta jIva satva inakA niraMtara ghAtahIke pariNAma, aisAhI asatyavacana, kuzIla, corIkA abhiprAya, dRDha vaira, parake upakArateM vimukha pariNAma, bahuri devaguruzAstrakA bhedakari buddhikalpita mata calAvanA ityAdi jAnanA // Arge nArakaAyukA Azrava tau kahyA aba tiryaMcayonikA Azrava kahanA, aiseM pU? sUtra kaheM hai
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA siddhi TI kA pAna a.6 // mAyA tairyagyonasya // 16 // yAkA artha--- mAyA kahiye kuTilapariNAma so tiryaMcayonikA Azrava hai| tahAM cAritramohakarmakA vizeSakA udayateM pragaTa hUvA AtmAkA kuTilabhAva so mAyA hai yAkU nikRti bhI kahiye, so yahU tiryacayonikA Azrava jAnanA / yAkA vacavistAra- mithyAtvasahita dharmakA upadeza denA, zIlarahitapaNAM, para Thaganeke virSe prItirUpa pariNAma, nIlakApotalezyA, ArtadhyAnakari maranA ityAdika jAnanA // 259 ___ AgeM, tiryaMcayonikA AyukA Azrava kahyA aba manuSyaAyukA AnavakA kAraNa kahA hai ? aise pU. sUtra kahai haiM- 15 // alpArambhaparigrahatvaM mAnuSasya // 17 // yAkA artha-alpAraMbhapaNA alpaparigrahapaNA hai so manuSyake AyukA AzravakA kAraNa hai| tahAM jo nArakakA AyukA Azrava kahyA thA, tAtai viparIti kahiye ulaTA mAnuSaAyukA Azrava hai / aisA to saMkSepakari jAnanA / bahuri yAkA vistAra aisA- vinayayuktasvabhAva hoya, prakRtihIkari bhadrapariNAma hoya, manavacanakAyakI saralatAtUM vyavahAra kare, thore kaSAya hoya, maraNakAlavirSe saMklezapariNAma nAhIM hoya ityAdika jAnanA // bhAvArtha aisA, jo, pApapuNyarUpa mizramadhyake pariNAmaniteM manuSyaAyukA Azrava hoya hai // ____ AgeM prazna, jo, manuSyaAyukA Azrava etAvanmAtrahI hai, ki kachu aura bhI hai ? aise pUche uttarakA sUtra kahaiM haiM // svabhAvamArdavaM ca // 18 // yAkA artha- svabhAvahIkari komalabhAva hoya so bhI manuSyaAyukA Azrava hai / ihAM mRdukA bhAva so to mArdava hai, so anyakAraNakI apekSArahita svabhAvahIkAra mArdava hoya, so tau mArdava kahiye / yaha bhI manuSyaAyukA Azrava hai / ihAM pahale sUtrateM nyArA sUtra kiyA, tAkA yaha prayojana hai, jo, AgeM devaAyukA Azrava kaheMge, so svabhAvamArdava | devAyukA bhI Azrava hai aisA jaNAyA // ____ AgeM pUche hai ki e doyahI manuSyAyuke Azrava haiM ki aura bhI haiM ? aise pUcha sUtra kahaiM kahaiM---
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ // niHzIlavatatvaM ca sarveSAm // 19 // yAkA artha- zIla kahiye uttaraguNa, vrata kahiye mUlaguNa, tinakAra rahitapaNA hai; so sarva Ayu kahiye cyAyoMhI AyukA Azrava hoya hai / ihAM sUtrameM cazabda hai so pahalai alpAraMbhaparigrahapaNA kahyA tAkA manuSyake AyukA samuccayake / vaca1 artha hai / tAteM alpAraMbhaparigrahapaNA bhI aru niHzIlavratapaNA bhI manuSyaAyuke Azrava haiM, aiseM jAnanA / zIla ara vrata inakA vyAkhyAna AgeM hosI / inate rahita so niHzIlavratapaNAM bahuri sarveSAM kahatAM sarvahI AyukA yaha Azrava 260 jAnanA / ihAM pUchai, jo, devAyukA AzravahI bhI zIlavatarahitapaNAta hoya hai kahA ? tahAM AcArya kahai haiM, satya hai, hoya | | hai, paraMtu bhogabhUmikI apekSA jAnanA, tahAMkA jIva avratI hai ara devAyuhI bAMdhai hai // ___ AgeM, cauthA Ayu jo devaAyu tAkA Azrava kahA hai aise pUcha sUtra kaheM haiM // sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAkAmanirjarAbAlatapAMsi daivasya // 20 // yAkA artha-rAgasahita saMyamAsaMyama akAmanirjarA bAlatapa e devaAyuke Asravake kAraNa haiN| tahAM sarAgasaMyama saMyamAsaMyama inakA vyAkhyAna tau pahale kiyA thAhI / bahuri kAhUkU baMdIkhAne rokai tathA baMdhanase bAMdhai tahAM bhUka tRpAkA bhugatanA bahuri strIkA saMgama nAhIM tAteM brahmacarya bhI sahajahI tathA bhUmipara sovanA zarIrAvi malakA dhAraNa tathA parake kiye pIDA duHkha sahanA so akAmanirjarA hai / vinA liye duHkha Aye tinakaM sahahai, so pApakarmanikI nirjarA hoya hai / bahuri mithyAtvakari sahita vinA upAya kAyakleza jAmeM pAIye aise kapaTakI bahulatAkari vrata dhAranA jAmeM hoya, | so bAlatapa kahiye / te e deva Ayuke Azravake kAraNa jAnane // ihAM vistAra, jo, jinateM apanA bhalA jAne aise mitranikA to saMbaMdha karai, Ayatana kahiye kalyANa honeke ThikANe 16 deva zAstra guru tinakI sevA karai, bhale dharmakA Azraya karai, dharmakA gurupaNA mahAnpaNAM dikhAvai, nirdopa proSadhaupavAsa 3 karai, jIvaajIvapadArthanike vinA jANe bAlatapa karai, tathA ajJAnarUpa saMyama pAlai aiseM keI klezabhAvanike vizepate bhavanavAsI vyaMtara Adi sahasrArasvargaparyaMtavi upajai haiM / bahuri akAmanirjarAvAle sUtrameM kahe haiM tinake vinA liye duHkha Avai tAmeM saMklezapariNAma na karai aisA bahuri dharmabuddhi parvatateM paDai vRkSa caDhi paDai anazana karai agni jalameM praveza karai viSa khAya aise maraNa karai cittameM karuNA rAkhai jalakI rekhA samAna krodha tinake hoya aise vyaMtarAdivi upajai haiM //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgeM pUche, kahA deva AyukA Azrava etAvanmAtrahI hai ? AcArya kahai haiM, nAhIM, aura bhI hai aise sUtra kahai haiM sarvArtha nikA siddhi __TI kA pAna 261 // samyaktvaM ca // 21 // yAkA artha-- samyaktva bhI deva Ayuke AzravakU kAraNa hai / ihAM devakA vizeSa na kahyA, tau kalpavAsIhIkA grahaNa karanA / jAte nyArA sUtra aiseM janAvanekUhI kiyA hai / ihAM prazna, jo, pahale sUtrameM sarAgasaMyama saMyamAsaMyama kahe / tinakai bhavanatrikakI AyukA bhI AzravakI prApti Avai hai / jAteM ihAM samyaktvakA sUtra nyArA kahyAhI hai / tAkA samAdhAna, jo, yaha doSa nAhI hai / jAte samyaktvakA abhAva jAkai hoya tAke sarAgasaMyama saMyamAsaMyama e nAmahI na pAvai haiM, te doU bhI isa sUtrameM garbhita kara leNe / ihAM koI pUche, samyaktvate kalpavAsI devahIkA Ayu baMdhai aisA niyama kahyA tahAM tIvra samyagdRSTinikA tau samajhai / bahuri je avratI samyagdRSTi haiM tinake mithyAdRSTIkese bahuAraMbhAdika kArya dekhiye haiM, tAkai kaise niyama saMbhadai ? tathA rAjA zreNika kSAyikasamyaktvI apaghAtate maraNa kiyA, tAteM naraka gayA aiseM purANameM likhai hai so kaise samajheM? tAkA uttara, jo, ihAM manuSyatiryacakI apekSAkari niyama hai / deva nArakInike samyaktva hote bhI manuSya AyukA baMdha ho hai / samyagdRSTi deva nArakI manuSyahI upajai haiM / bahuri manuSya tiryacakai devAyu baMdhai hai / tinake mithyAtvake abhAvate jIvatatvavi ajIvatatvakI zraddhAkA abhAva bhayA hai / trasasthAvara jIvanikU sarvajJake Agama anusAra zraddhAna kiyA hai // bahuri anaMtAnubaMdhIkaSAya mithyAtvakI lAra lagI hai / so tisake vizeSa krodha mAna mAyA lobhakA abhAva bhayA hai / tAteM tisa anaMtAnubaMdhisaMbaMdhI hiMsAkA abhAva hai| sarva jIvaniteM aMtaraMgavi karuNAbhAva hai / sarvakU Apa samAna jAne hai / kadAcit apratyAkhyAnAvaraNake tIvra udayateM AraMbhAdikavi pravarte hai| tahAM apane tIvra aparAdha jAne hai / tIvra udayanai kAryakA abhAva na kiyA jAya hai / tahAM bhI nyAya anyAya laukikasaMbaMdhI AcAra vicAra bahuta karai hai| apanI jANimeM anyAyavi nAhI prvte hai| zuddhavRtti nyAyane liye AraMbhAdika karai hai / tAmeM hiMsA hoya hai tAkU aisA jAnai hai, jo, yAmeM doSa nAhIM; hamArI padavI hai aise svacchaMda niHzaMka pariNamana karai hai| aise hote ataraMgake kaSAya nipaTa halake haiM / tAteM kalpavAsI devahIkA Ayu baMdhai hai / / ___bahuri zreNika rAjA pUrvaM moTA aparAdhate saptama narakakA Ayu baMdhyA thA, so AyubaMdha bhaye pIchai palaTeM nAhIM, tAteM tAke mahAtmyateM bavhAyukA apakarSaNa kari sthiti ghaTAI prathamapRthvIke pahale pAthaDe caurAsI hajAra se
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca TIkA pAna 262 / varSakI Ayu tai upajyA so AyubaMdhake nimittateM aMtasamaya apratyAkhyAnAvaraNakA aisA tIvrasthAnakaudaya AyA, jo, apa| ghAtakari maraNa bhayA, tAteM tahAM upajyA / so pUrvai mithyAtvameM Ayu na baMdhai tAkai tau manuSyatiryacakai kalpavAsI devahIkI / AyukA Azrava hoya hai aisA artha jAnanA // mA AgaiM, Ayukarmakai anaMtara rahyA jo nAmakarma, tAkA AzravakI vidhi kahanI, tahAM azubhanAmakarmake Azrava jAnaneke / siddhi / arthi sUtra kahai haiM nikA // yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH // 22 // yAkA atha- manavacanakAyake yoganikI vakratA kahiye kuTilatA bahuri visaMvAda kahiye anyakU anyathA pravartAvanA e doU azubhanAmake Azravake kAraNa haiM / tahAM yoga tIniprakAra to pahale kahyA sohI haiM, tinakI vakratA kahiye kuTilatA manameM kachU aura vicAraNA, pIche parakU Thaganeke arthi vacana" kachU aura kahanA, bahuri kAyateM kachU aura kriyA karaNI, jAkari pailA ThigAya jAya aise bhulAvA deNAM so kuTilatA hai| bahuri visaMvAda kahiye anyakuM anyathA pravartAvanA / ihAM koI kahai, yoganikI vakratA sohI anyathA pravartana hai inameM arthabheda dIkhai nAhIM / tAkU kahiye, jo, yaha to satya hai, paraMtu arthabheda bhI hai / ApakI apekSA to yogavakratA hai| visaMvAda parakI apekSA hai / pailA koI apanA AtmakalyANa karanahArI jo bhalI svargamokSake upAyakI kriyA tAvi pravartatA hoya, tAkU bhulAya Apa tisakI kriyAkU mana vacana kAyateM anyathA kahai, tAkA visaMvAda karai niMdA kareM; aisaiM kahaiM, jo ' yaha kriyA mati kara burI hai hama kaheM / jaisI kAra / aise Thaganeke arthi karai so visaMvAdana hai| e doUM azubhanAmakarmake Azravake kAraNa jAnane // ihAM sUtrameM cazabda hai tAkAra mithyAdarzana, adekhasAbhAva, cugalI khANI, calAyamAnacittapaNAM, honAdhika mAna tAkhaDI taulA karanA, parakI niMdA karaNI, ApakI prazaMsA karanI ityAdika samuccaya karanA / ihAM vizeSa aura leNeM / khoTe suvarNa maNi Adi banAya tisasArikhe banAya ThagAnA, jhUThI sAkhi bharanA, parake aMga upAMga vigADane, varNa rasa gaMdha sparzakA anyathA pravartana karanA, yaMtra pIjare baNAvane, anyadravyakA anya dravyavi saMbaMdhakari kapaTakI pracuratA karaNI, jhUTha bolanA, corI karanA, ghaNA AraMbha karanA, parigrahakI cAha tItra rAkhanI, parake ThaganakU ujvala veza karanA, mada karanA, kaThora vacana bolane, burA pralApa bakanA parakU vaza karanekU apanA saubhAgya dikhAvanA, parakU kutUhala upajAvanA, Lal suMdara alaMkAra paharane, caityamaMdirake upakaraNa pUjAkI sAmagrI coranA, parakU vRthA vilamAya rAkhanA, parakA upahAsa karanA, ol BAS540104 000003 10
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA R 11 IMTanike pajAvA pakAvane, dauM lagAvanA Adi agnikA prayoga karanA, pratimA tathA tAkA Ayatana kahiye maMdira tathA / / vanakI vastikA bAga AdikA vinAza karanA, tIna krodha mAna mAyA lobhavi pravartanA, pApakarmakI AjIvikA karanI ityAdi jAnane // __ Age zubhanAmakarmakA kahA Azrava hai aise pUche sUtra kahai haiM vc|| tadviparItaM zubhasya // 23 // pAna yAkA artha-- azubhanAmakarmakA Azrava kahyA tAteM viparIta kahiye ulaTA zubhanAmakarmakA Azrava hai / tahAM kAya ||263 | vacana manakA , saralapaNA bahuri avisaMvAdana e tadviparIta haiN| bahuri pahale cazabdakari samuccaya kiye the tinake viparIta leNe / dharmAtmA puruSanikA darzana karanA, tinakA Adara satkArakAra apane hitU mAyane, saMsArateM bhaya karanA, pramAdakA varjana karanA ityAdika e zubhanAmakarmake Azravake kAraNa jAnane / ihAM bhI pUrva vizeSa kahe tinate / ulaTe jAna leNe // ____ AgeM, zubhanAmakarmakA Azrava kahA etAvanmAtrahI hai, ki koI aura bhI vizeSa hai ? aise pUchai ihAM kahai ki, jo, yaha tIrthakaranAmapaNAM nAmA nAmakarma hai, so anaMta anupama prabhAvakU liye hai, bahuri aciMtyavibhUtivizeSakA kAraNa hai / tIni lokavirSe vijaya karaNahArA hai; sarva trailokyake indrAdikari pUjya hai, tAkA AzravakI vidhi vizeSarUpa hai / tahAM M pheri pUcha hai, jo, aisA hai to kaho tAke Azravake kAraNa kete haiM ? aise pUcha sUtra kahai haiM // darzanavizuddhivinayasampannatA zIlavateSvanatIcAro'bhIkSNajJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI sAdhusamAdhiyAvRtyakaraNamahaMdAcAryabahuzrutapravacanabhakti rAvazyakAparihANimArgaprabhAvanApravacanavatsalatvamiti tIrthakaratvasya // 24 // yAkA artha-- e solaha bhAvanA haiM te tIrthaMkaranAmA nAmakarmake Azrava haiM / tahA jinabhagavAn arahaMtaparameSThIkA upadezyA kahyA jo nirgranthalakSaNa mokSamArga tAvirSe ruci pratIti zraddhA so darzana kahiye, tAkI vizuddhi kahiye pahale kahI niraticArapaNA so jAnanA / yAke ATha aMga haiM niHzaMkitatva, niHkAMkSitatva, nirvicikitsA, - amUDhadRSTitA, upabRMhaNa, 12 sthitIkaraNa, vAtsalya, prabhAvanA aiseM / tahAM ihaloka paraloka vyAdhivedanA maraNa arakSaNa agupti akasmAt e sAta bhaya
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA pAna 264 haiM, tinake nimittateM zraddhAteM chUTa nAhIM, tathA arahatakA upadezyA pravacana tAvirSe 'yaha satya hai ki asatya hai| aisA saMdehakA na karanA, so niHzaMkitatva hai // 1 // ihaloka paraloka saMbaMdhI viSayabhogakI vAMchA na karai, tathA anyamatameM kacha laukikacamatkAra dekhi tisa matakI vAMchA na karai, koU kAraNa nAhI baNai tau vAMchAkara zraddhAna na choDai, so niHkAMkSi tatva hai // 2 // zarIra AdikU azuci jAni yaha zuci hai aisA mithyAsaMkalpakA abhAva tathA arahaMtake pravacanavirSe sarvArthasiddhi phalANAM kaSTa ghora kahyA hai jo ' yaha na hoya tau aura to sarva yukta hai / aisI azubhabhAvanAkA abhAva so nirviTIkA 0 cikitsA hai // 3 // anekaprakArake kunayake pakSapAtarUpa mata te tatvasArikhe samAna dIsai ara yathArtha nAhI, tinavirSe a 61 parIkSArUpa netranikari parIkSA kari yuktakA abhAva dekhi mUDhatAte rahita honA, so amUDhadRSTitA hai // 4 // uttamakSamAAdi dharmanikI bhAvanA kari AtmAke dharmakI vRddhi karaNI, so upabRMhaNa hai tathA yAkA nAma upagRhana bhI hai / tahAM sAdharmI janakU karmake udayateM koI avaguNa lagyA hoya tALU upadezakari chuDAvanekU tathA jAmeM dharmamArgakI avajJA na hoya taiseM chipAvanA so upagRhana hai // 5 // kapAya Adi karmake udayakari dharmateM chUTaneke kAraNa baNai tahAM ApakU tathA sAdharmIjanakU dharmate dRDha kari thiratA karaNI so sthitIkaraNa hai // 6 // dharmavi tathA dharmAtmAvirSe prIti / dRDha hoya paramavatsalabhAva hoya so vAtsalya hai // 7 // darzana jJAna cAritra teI bhaye tIni ratna tinakAra AtmAkU alaM kArarUpa zobhAyamAna kari udyota karanA tathA mahAn dAna jinapUjA pratiSThA vidyA maMtra atizaya camatkAra kari mArgakA udyota karanA jAte loka aisA jAnai / yaha dharma satyArtha hai, aise karanA, so prabhAvanA hai // 8 // aiseM samyagdarzanake atIcAra sodhi aSTAMgabhUpita karanA, so darzanavizuddhi hai // 1 // samyagjJAnAdika je mokSake sAdhana tathA tinake sAdhana je guru zAstra Adi tinavirSe apane yogya pravRtti kAra Adara satkAra karanA athavA kaSAyakI nivRtti, so vinayasaMpannatA hai // 2 // ahiMsAdika vrata tathA tinake rakSaka krodhavarjanAdika zIla tinakU uttaraguNa bhI kahiye tinavipeM yathApadavI manavacanakAyakari dopa lagAvanA, so zIlavrateSvanaticAra hai // 3 // mati Adi jJAnake bheda pratyakSaparokSapramANarUpa ajJAnakA abhAva jinakA phala tathA heyakA tyAga upAdeyakA grahaNa tathA upekSA kahiye vItarAgatA jinakA phala aisai jJAnakI bhAvanAvipeM niraMtara upayoga rAkhaNA, so abhIkSNajJAno| payoga hai // 4 // saMsAravi zarIrasambandhI manasaMbaMdhI anekabheda liye atikaSTa liye duHkha hai, bahuri pyArekA viyoga aniSTasayoga cAhIvastukA alAbha ityAdisahita hai aise saMsArateM bhaya karanA, so saMvega hai // 5 // pailekU prItikA kAraNa vastukA denA, so tyAga hai| tahAM pAtrake nimitta AhAra denA, so tisa dinavi4 vAkai prItikA kAraNa hai|
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAna hA sAdharmivirSe akRtrima sneha hoya, so pravacanavatsalatva hai // 16 // aiseM e solaha bhAvanA bhaleprakAra bhAye hute samastahI | tathA vyasta kahiye jude jude bhI samyagdarzanakI zuddhatAsahita tIrthakaranAmake Azrava haiN| ___ Arge nAmakarmakA AzravakA kathanakai anaMtara gotrakarmake Azravake kAraNa kahane haiM, tahAM nIcagotrakA Azrava || marvArtha- kahane-- sUtra kahaiM haiM va casi dilA ni kA TokA // parAtmanindAprazaMse sadasadguNocchAdanodbhAvane ca nIcairgotrasya // 25 // bha. 266 yAkA artha- parakI niMdA karanI, apanI prazaMsA karanI, parake chate guNa niSedha karane, apane anachate guNa pragaTa karane ina bhAvaniteM nIcagotrakA Azrava hoya hai / tahAM sAMce tathA jhUThe doSanike kahanevi icchA karaNI so tau niMdA kahiye / taisaihI sAMce tathA jhUThe guNanike kahanevirSe icchA so prazaMsA kahiye / tinakA yathAsaMkhya saMbaMdha karanA parakI niMdA karanI, apanI prazaMsA karanI / bahuri vastu rokanevAlA kAraNake nikaTa hote pragaTa honA, so ucchAdana kahiye / bahuri rokanevAlA kAraNakA abhAva hoya, taba pragaTa honA udbhAvana hai / ihAM bhI yathAsaMkhya sambandha karanA parake sAMce bhI guNa hoya tau tinakU pragaTa na karanA, apane jhUThe guNanikA pragaTa karanA / e sarva nIcagotrake Azravake kAraNa haiM / ihAM vizepa jo, jAkara AtmA nIcasthAna pAvai, so nIcagotra hai tisake Azrava kahe / tinakA vistAra aisA, jAti Adi ATha madakA karanA, parakI niMdAteM harSa mAnanA, parakA apavAda karanehIkA svabhAva rAkhanA, dharmAtmAkI niMdA karanI, parakA yaza na suhAvanA, gurunikA apamAna karanA, tinake doSa kahane, tinateM vinayAdikarUpa na pravartanA ityAdi jAnanA // AgaiM, uccagotrakarmakA AzravakI vidhi kahA hai ? aise pUche sUtra kaheM haiM // tadviparyAyau nIcairvRtyanutseko cottarasya // 26 // yAkA artha- nIcagotrakA Azrava kahyA / tAtai viparyaya ulaTA tathA nIcA hoya pravartanA, uddhata hoya na pravartanA 5 e uccagotrake Azrava haiM / tahAM tatzabdakari tau nIcagotrakA Azrava leNA / jAte isa sUtrake pahale lagatA sohI hai / tisate anyaprakAra hai so viparyaya hai / so kahAM? apanI tau niMdA, ara parakI prazaMsA, apanA guNa pragaTa na kahanA, parakA guNa pragaTa kahanA bahuri guNanikari utkRSTa hoya mahAn hoya tinavi vinayakari nabhrIbhUta rahanA, so
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ -11 nIcairvRtti kahiye / bahuri ApameM vijJAnaAdi aneka guNa vidyamAna haiM, utklaSTapaNAM hai, to tina guNanikA mada na karai, . ahaMkArarahita hoya, so anutseka kahiye / te e uttara kahatA dUsarA gotrakarma uccagotra tAke Azrava haiN| ihAM vistArakA bhI viparyaya kahanA / tahAM jAtiAdi ATha mada na karane, parakI niMdA na karanI, uddhata na pravartanA, parakA upahAsa apavAda na karanA, mAnakapAya tIvra na rAkhaNA, pUjyapurupakI pUjA vinaya satkAra vaMdanA karanI, bahuri isa nikRSTakAlameM koImeM bhale guNa hoya * jaise harekameM na pAIye / tinateM bhI uddhata na rahanA, so bhI nIcaivRtti hai / bahuri nikA apanA mAhAtmyakA prakAzana Apa na cAhai, tathA dharmake kAraNanivi baDA Adara karai ityAdi jAnanA // 267 AgeM gotrakarmake anaMtara kahyA jo aMtarAyakarma, tAkA Azrava kahA hai ? aise pUche sUtra kahe haiN| sarvArtha-RI pAna // vighnakaraNamantarAyasya // 27 // yAkA artha-dAnaAdike vi vighna karanA, so aMtarAyakamakA Azrava hai| tahAM dAna Adi to pahale kahe tehI, dAna lAbha bhogopabhoga vIrya e / tinikA hananA ghAta karanA bigADanA so vighna hai / tAkA karanA so aMtarAyakarmake / AzravakI vidhi jAnanI // yAkA vistAra- jJAnakA niSedha karanA, satkArakA niSedha karanA, dAna lAbha bhogopabhoga vIrya snAna anulepana sugaMdha puSpamAlA vastra bhUSaNa zayana Asana bhojana AdikA parakai vighna karanA, parakI saMpadA dekhi Azcarya karanA, apanA dravyakA atilobhate dAnAdika na karane, sAmathrya hoya tisameM pradAna karanA, parakU jhuThA dUSaNa lagAvanA, nirmAlyadravya lenA, nirdopa upakaraNakA tyAga karanA, parakA vIrya lopanA, dharmakA viccheda karanA, bhalA AcAravirSe tapasvI janakA pUjAvi vighna karanA, munikA tathA dIna anAyakA vastu pAtra vastikAkA pratiSedha karanA, paraka kriyAkA rokanA, bAMdhanA, guhyaaMgakA chedanA, kAna nAka oSTha kATanA, prANinikA ghAta karanA ityAdika jAnanA // ihAM koI pUche, AzravakA vistAra sUtrameM vinA kahyA kaise kaho ho ? tAkA samAdhAna, jo, vedanAyake sUtrameM itizabda kahA hai so prakArArtha meM haiM tAkI anuvRtti le sarvakarmake AzravameM vistAra kahyA hai| aiseM kahyA jo AzravakA vidhAna tisakari upajAyA jo AThaprakAra jJAnAvaraNaAdi karma tinake nimittateM AtmAkai saMsArarUpa vikAra tAta AtmA niraMtara bhoga hai| jaise madirAkA pavinavAlA apanIhI rucita mohavibhramake karanahArI madirA pIyakAra tAke paripAkake vazikari
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAyaM mini TIkA bha // savaiyA // 23 // AzravabhAva munIndra kahe naya doya vicAra yathAvidhi nIkI / zuddhanayAtama Azrava eka cidAtama bhAvana rati jIkI // sou aneka vikAramayI lakhi bheda azuddhanayAzrita TIkI / indriya atrata aura kapAya kriyA bahu jAni tajI ju alIkI // 1 // aise tatvArtha hai adhigama jAkari aisA jo mokSazAstra, tAvipaiM chaThA adhyAya sampUrNa bhayA // 6 // iti zrI paramapUjya dharmasAmrAjyanAyaka yogIMdracUDAmaNi, siddhAMtapAraMgata, cAritracakravartI zrI 108 AcArya zrIzAMtisAgarajI mahArAjake Adezase jJAnadAna ke lie zrI. pa. pU. cA. ca. A. zrI 108 zAMtisAgara digaMbara jaina jIrNoddhAraka saMsthAkI orase chapI huI zrI tatvArthasUtrI zrImatpUjyapAdAcArya viracita sarvArthasiddhIkI paMDita jayacadajIkRtA TIkAvacanikAviSai SaSThama adhyAya saMpUrNa bhayA // 6 // graMtha prakAzana samiti, phalaTaNa vIra sa. 2481 **** vacanikA pAna 269
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramapUjya cAritracakravartI AcAryavarya zrI 108 zAtisAgara mahArAjake Adezase zrI digabara jaina jinavANI jIrNodvAraka saMsthAkI taraphase jJAnadAnake liye chapI huI .. zrIvItarAgAya namaH sarvArtha vaca sibi | vIra saMvat 2481 ] // OM namaH siddhebhyaH // [ pratha prakAzana samiti, phalaTaNa || nikA atha tattvArthasUtrakI sarvArthasiddhiTIkA vanikA paMDita jayacaMdajI kRtA TIkA pAna 270 dohA- ATha karma Apapavi, puNyapApako bheda // jAni jinezvara bhApiyo, namuMdA niraveda / / 1 / / aise maMgalAcaraNake athi bhagavAnakaM namamphAra kari mAtamA adhyAyakI vanikA likhiye hai| tahAM mArthasiddhi nAmA TIkAkArake vacana haiM, jo, AzravapadArthakA vyAgyAna kiyA, tAke prAraMbhameM aisA kayA thA, jo, zubhayoga puNyakarmakAra Azrava hai, so yaha to sAmAnyakari kanyA, tAphA vizeSa na jANyA, jo, zubha kahA hai ? so ava tAke jAnane sUtra kaha hai // hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viratitam // 1 // yAkA artha- hiMsA anRta steya atraya parigraha e pAMca pApa haiM / tinateM virati kahiye nivRtti honA so vrata hai| tahAM pramattayogAt prANavyapagepaNaM hiMsA ityAdi sUtranikari AgeM hiMsAdika kaheMge, tinate viramaNa karanA, so vrata ersa kahiye / tahAM yaU karanA yaU na karanA aisA abhiprAyakari kiyA jo niyama tALaM vrata kariye / ihA tarka, jo, hiMsAdika tI pariNAmake vizeSa haiM, te adhrava haiM, tinaka paMcamIvibhaktikari apAdAna kahai, so apAdAna tI dhruva hoya hai| | adhuvaka apAdAnapaNAM kaise baNe 1 tAkA samAdhAna, anendravyAkaraNameM bhapAdAnakA lakSaNa aisA hai / dhyapAye avamapAvAnama 11
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasiddhi va canikA TIkA pAna a. 271 yAkA artha kaheM haiM, jo buddhikA nAza hoteM dhruva rahai, so apAdAna hai / so aise dhruvapaNAMkI vivakSA baNeM hai, aisA kahyA hai / dharmAdviramati aise kahate jo yaU manuSya vicArasahita hai buddhi jAkI so vicAre hai, dharma hai so duSkara hai yAkA karanA kaThina hai, bahuri yAkA phala pratyakSa nAhI, zraddhAmAtra jAnyA hai aise buddhikAra grahaNakari tAkU choDeM hai, aiseM ihAM bhI jAnanAM / jo parIkSAvAn manuSya hai, so vicArai hai ye hiMsAdika pariNAma haiM te pApake kAraNa haiM, jo, 1 / isa pApanivirSe prvte hai tinakU isahI lokavi rAjA daMDa de hai, bahuri paralokavirSe duHkhakU prApta hoya hai aise buddhi kari grahaNakari tinate nivRtti hoya hai, tAtai buddhike apAyakI apekSAkari ruvapaNAMkI vivakSA barSe hai / e hiMsA| padArtha tau dhruvahI haiM / inakA jJAna buddhimeM rahai hI hai / tyAgagrahaNa buddhimeM hoya hai tAkI apekSA hai, yAteM apAdAnapaNAM yukta hai // ihAM viratizabda pratyekakai lagAvaNA, hiMsAteM virati, anRtateM virati ityAdi / tahAM ahiMsAvrata pradhAna hai, tAteM Adivi kahyA satya Adi vrata haiM te ahiMsAkI rakSAke arthi haiM / jaise dhAnyakA khetakI rakSAke arthi bADi kIjiye hai taiseM hai / sarvasAvadyayogakI nivRtti hai lakSaNa jAkA aisA sAmAyika ekahI vrata hai, sohI chedopasthApanakI apekSAkari pAMcaprakArakA hai, so ihAM kahiye hai / bahuri tarka, jo, vratakai AzravakA kAraNapaNAM kahanA ayukta hai / jAteM vratakA saMva| rake kAraNa viSe Age guptisamityAdika kahiyegA tahAM dazaprakAradharmavi tathA saMyamavi antarbhAva kiyA hai / tAkA samAdhAna | kahai haiM, jo, yaha doSa nAhIM hai / saMvara tau nivRttisvarUpa Age kahasI / ihAM AzravaadhikArameM pravRttisvarUpa kahI hai, / so hiMsA anRta adattAdAna AdikA tyAga hoteM ahiMsA satyavacana dattAdAna Adi kriyAkI pravRtti hai, so pratItisiddha hai / bahuri guptyAdikarUpa jo saMvara tAkA parivAra vrata hai / vratanivirSe pravRtti karanevAlA sAdhukai saMvara sukhateM hoya hai / tAte nyArA baNAkari upadeza kIjiye hai // bahuri tarka, jo, chaThA aNuvrata rAtribhojanakA tyAga karanA hai, so bhI ihAM gaNanAmeM lenA cAhiye / AcArya kahai haiM, ihAM na cAhiye / jAte yAkA ahiMsAvratakI bhAvanAvi. aMtarbhAva hai, AgeM ahiMsAvratakI bhAvanA kaheMge tahAM AlokitapAnabhojanabhAvanA kahI hai tAmeM garbhita jAnanA / ihAM vizeSa kahiye hai, jo, bhAvanAvirSe AlokitapAnabhojana karanA kahyA, so tahAM dIpakakA tathA candramAkA prakAzavirSe dekhikari bhojana kIjiye to kahA doSa ? aise koI kahai, so yaha yukta nAhIM / dIpakaAdike prakAzavirSe bhI rAtribhojana karanemeM aneka AraMbhake doSa Avai haiM / so pheri kahai, jo, pailA koI dIpakaAdikA prakAza kara de taba AraMbhakA doSa nAhI hoya / tAkU kahiye, jo, AcArasUtrakA aisA upadeza hai, jo,
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ sidi| AhAra hai / hai / tathA lyAyakAra le Avai tALU rAnimavadhi rAtribhojana karanAra jUr3A pramANa agikI a. 7 Avai hai, nivRttipariNAya khAnA barSe nAhana khAnA yaha saMyamakAya tau kahA doSa nAhIM // lA pichalI bhUmi || gaTa kAra khAne meM aneka dopavIta jAne haiM tina sAdhale lyAye parIkSAkAradoSa upaje haiM, tathAragraharahitamuni pANiyAdi / / annapAna DAyadinameMhI bhojana kAle haiN| tAkA yogavibhAga guNadoSAra bhojana saMbhavai nayA dIna AcaraNakA para dIkhaiH taiseM caMdamayukta hai / jaisalamAna karai tau tA jJAna hai, tin| tahAM kahiye raNakA prasaMga /kA prakAzateM nAhIM dAla pragaTa bhUmi deza dAtA tAta sUryake prakAza nekadopa upajera tatkAlahI bhojalA naahiiN| pInA 1apanA jJAnasUrya apanI indriyanikAra dekhe mAvi tathA pahale deza kAla vicAri jUDA pramANa agilI pichalI bhUmikA vihArabhramaNakari sAdhu zuddhabhikSA grahaNa karai hai, so aisI vidhi rAtribhojana karanemeM baNai nAhIM // Ma pheri kahaiM, jo, dinavirSe bhojana le Avai tALU rAtrimeM khAya to kahA doSa 1 tADUM kahiye, pUrvokta dIpakaAdi mA AraMbhakA doSa hai / tathA lyAyakari bhojana khAnA yaha saMyamakA sAdhana nAhIM / bahuri sarva parigraharahitamunika pANipAtra siddhi AhAra hai / so lyAya khAnA baNeM nAhIM / pAtrakA saMgraha karai tau anekadoSa upaje haiM, tathA dIna AcaraNakA prasaMga TI kA Avai hai, nivRttipariNAma na hoya hai| pheri kahai, pAtramai lyAye parIkSAkAra bhojana saMbhava hai| tahAM kahiye aisA nAhIM / | je muni jIvanike ThikAne zAstrokta jAneM haiM tinakU saMyogavibhAga guNadoSakA jJAna hai, tinakai tatkAlahI bhojana baNe haiM, lyAyakAra khAnemeM aneka dopa dIkhe haiN| tAkA visarjana karai tau tAmeM anekadoSa upaje haiM / tAta sUryake prakAzameM 1 pragaTa dekhi dinameMhI bhojana karanA yukta hai| jaise sUryake prakAzameM pragaTa bhUmi deza dAtAra jana gamana Adi tathA 12 annapAna DAya spaSTa dIkhai; taiseM caMdramA AdikA prakAzateM nAhIM dIkhai aisA jAnanA // AgeM tisa pAMca vratanike bheda jAnanekU sUtra kahai haiM - // dezasarvato'NumahatI // 2 // yAkA artha- e pAMcUhI vrata jaba ekadeza hoya tava tau aNuvrata kahiye / bahuri sakala hoya tava mahAtrata kahiye / ihA deza aisA to ekadezakU kahanA / sarva sakalakU kahanA / tina dezateM virati hoya so dezavata aNuvrata hai, sakalavrata mahAvata hai, aise doya bheda bhaye / viratizabdakI anuvRtti Uparale sUtrateM leNI / e doU prakAra vrata nyAre nyAre bhAvanAMRI rUpa kiye saMte zreSTha aupadhakI jyauM duHkha dUri karaneke kAraNa hoya haiN| / AgeM pUche, tina vratanikI bhAvanA kauna arthi hai ? tathA kaunaprakAra hai so kahI aise pUche sUtra kahai haiM // tatsthairyArtha bhAvanAH paMcapaMca // 3 // yAkA artha- ina vratanike sthira karanakai artha eka eka vratakI pAMca pAMca bhAvanA haiM / ihAM aisA jAnanA, jo, lal ini bhAvanA bhAyerauM vratInike uttaraguNakA saMbhavanA hoya hai // 272
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha TIkA vacanikA pAna 273 Arge, jo aise hai bhAvanAtai vrata dRDha hoya hai, to AdimeM kahyA jo ahiMsAvana tAkI bhAvanA kahA hai ? aise pUche sUtra kaheM haiM-- // vAGmanoguptIryAdAnanikSepaNasamityAlokitapAnabhojanAni paMca // 4 // yAkA artha-- vacanagupti, manogupti, IryAsamiti, AdAnanikSepaNasamiti, AlokitapAnabhojana e pAMca ahiMsAvratakI siddhi bhAvanA haiN| tahAM guptisamitikA svarUpa Age kahasI / bahuri AlokitapAnabhojana kahiye AhArapANI lenA so dinavirSe 2 nIkai dekhikari lenA / inakA bAra bAra citavana karanA, so bhAvanA hai // __ Arge, dUsare vratakI kahA bhAvanA hai, aise pU. sUtra kahai haiM-- // krodhalobhabhIrutvahAsyapratyAkhyAnAnyanuvIcibhASaNaM ca paMca // 5 // yAkA artha- krodhakA pratyAkhyAna, lobhakA pratyAkhyAna, bhayavAnapaNAMkA pratyAkhyAna, hAsyakA pratyAkhyAna, anuvIcibhASaNaMkahiye niSpApa sUtrake anusAra vacana bolanA aiseM e pAMca bhAvanA satyavratakI jAnanI / ihAM bhAvArtha aisA, jo, krodhAdikake nimittateM asatya boliye hai, tisakA bAra bAra citavana rAkhaNA, taba asatyakI pravRtti na hoya, satyavrata dRDha rahai // AgeM tIsare vratakI kahA bhAvanA hai, aise pUcha sUtra kahai haiM // zUnyAgAravimocitAvAsaparoparodhAkaraNabhaikSyazuddhisadharmAvisaMvAdAH paMca // 6 // yAkA artha- zUnyAgAra kahiye girikI guphA vRkSakA koTara ityAdivirSe vasanA, parakA choDyA ThikAnA hoya so vimocitAvAsa hai tahAM vasanA, bahuri parakA uparodha kahiye varjanA so na karanA bhAvArtha - jisa ThikANe Aya baiThe tahAM koI aura Avai tAkaM varjeM nAhIM tathA ApakU koI maneM karai tahAM baiThe nAhIM, bahuri AcArazAstrake mArgakari bhikSAkI zuddhatA kara AhAra le, bahuri yaU vastikA tathA zrAvakaAdi hamAre haiM yaha tumAre haiM aisA ApasameM sAdharmInijhU visaMpavAda na karai aise e pAMca bhAvanA tIsarA adattAdAnaviramaNavratakI haiM // ihAM bhAvArtha aisA, jo, vastikA bhojanaAdi / vastunike Artha koItUM paraspara jhagaDA upajai tahAM adattAdAnakA prasaMga Avai hai / tAteM ina bhAvanAtai vrata dRDha rahai hai // AgeM, brahmacaryakI bhAvanA kahaneyogya hai so kahI aise pUchai sUtra kahai haiM
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanikA pAna TIkA 274 // strIrAgakathAzravaNatanmanoharAGganirIkSaNapUrvaratAnusmaraNavRSyeSTarasasvazarIra saMskAratyAgAH paMca // 7 // sarvArtha- yAkA artha- ihAM tyAgazabda pratyekakai lagAya leNAM tahAM strInikI rAgasahita kathA sunanekA tyAga, strInikA sundara | sidi manohara aMgakA rAgasahita dekhanekA tyAga, vRSya kahiye puSTarasa kahiye rasIlA jharatA sarvata AdikA tyAga, pahale bhoga kiye the tinakA bAra bAra yAdi karanekA tyAga, apane zarIrakA saMskAra kahiye savAranA snAna sugaMdha lepana ityAdi karanekA tyAga aise e cauthe vratakI pAMca bhAvanA haiM / inakaM bAra bAra bhAye brahmacaryavrata thiratA pAvai hai // __ Age pAMcamA vratakI kahA bhAvanA hai, aise pUche sUtra kaheM haiM // manojJAmanojJendriyaviSayarAgadveSavarjanAni paMca // 8 // yAkA artha- sparzana rasana brANa cakSu zrotra e pAMca indriya tinake viSaya je sparza rasa gaMdha varNa zabda inakA 1 saMbaMdha hote rAgadveSakA na karanA e pAMca bhAvanA AkiMcanya nAmA pAMcavA vratakI jAnanI // bhAvArtha aisA, jo, parigraha haiM te indriyanike viSayake sevaneke tathA kaSAya poSaneke arthi haiM, tAtai viSayakapAyakA guNadoSa vicArikari bhAvanA rAkhai, parigrahatyAgavata dRDha rahai hai| Age kachu aura kahai haiM, ki, jaise ina vratanikI dRDhatAke arthi vratanikA svarUpa jAnanevAlA jJAnInikakari bhAvanAkA upadeza kiyA hai, taiseMhI tina vratanike virodhI je pAMca pApa tinavirSe bhI bhAvanA rAkhaNI / tinake dopanikA bAra bAra citavana rAkhaNAM / tAte dRDhavrata rahai hai / tAkA sUtra kahai haiM // hiMsAdiSvihAmutrApAyAvadyadarzanam // 9 // yAkA artha- hiMsAdika pAMcapApanivirSe isa lokavi tau apAya kahiye nAza tathA bhaya hoya hai / bahuri paralokavipaiM pApatai durgati hoya hai| aisA dekhanA bAra bAra vicAraNA / tahAM abhyudaya kahiye svargAdikakI saMpadA pAvanA niHzreyasa kahiye kalyANarUpa mokSa tinake Arthi jo kriyA tAkA nAza karanevAlA jo prayoga AraMbha, so tau apAya kahiye / athavA sAta bhayakU bhI apAya kahiye / avadya kahiye gardA niMdya pApa ina doUni dekhane vicAraneM / kahAM dekhane ?
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TIkA a. 7 isa lokaviSai tathA paralokaviSai / bahuri kaunaviSai dekhane 1 ina pAMca pApaniviSai / so kaisaiM so kahiye hai / prathama tau hiMsAvirSe dekhau, jo, hiMsaka jIva hoya so niraMtara sarvakA vairI zatru hai / tAkUM sarva pIDyA cAhe mAya cAhaiM / isa lokavirSe aneka vadha baMdhana klezAdika pAveM haiM / paralokavirSai azubhagati pAvai hai / bahuri sarvakAra niMdanIka hoya hai / tA hiMsAkA tyAga karanA kalyANakArI hai, aisI bhAvanA rAkhaNI // taisaiMhI asatyavacanakA bolanevAlA sarvakai azraddheya hoya jAkA vacana koI zraddhAna na karai sAMca na mAnai / bahuri isahI lokameM jIva kATanA Adi duHkhakUM pAvai hai / tAke jhUThavacanakari duHkhI hoya te vairakari aneka kaSTa de, so sahane ho / bahuri paralokaviSai durgati pAvai hai / bahuri niMdanIka hoya hai / tAteM anRtavacana viramaNa karanA / kalyANakArI hai, aisI bhAvanA rAkhaNI // tesaiMhI paradravyakA haraNahArA cora hai so sarvakai pIDA dene yogya hoya hai jAkA koI rakSaka na hoya / isahI lokameM ghAta honA, vadha, baMdhana hAtha paga kAna nAka uparalehoThakA chedana, bhedana sarva dhanAdikA lUTi lenA ityAdika duHkha pAvai hai / bahuri paralokavirSai azubhagati pAvai hai / vahuri niMdanIka hoya hai / yAteM corI karanekA tyAga karanA kalyANakArI hai, aisI bhAvanA rAkhaNI // taisehI abrahmacArI madavibhramakari udbhrAMta hai citta jAkA so kapaTakI hathaNIke artha bhramateM khADAmeM paDyA jo hastI tisakI jyoM paravaza huvA vadha baMdhana atikleza AdikUM bhogavai hai / mohakA pIDyA kArya akAryakUM na giNatA apanA kalyANarUpa kArya kachu bhI nAhIM AcaraNa karai hai / bahuri parakI strIke AliMgana sevanavirSai karI hai rati jAneM so isalokaviSai vairake nimittataiM liMgachedana vadha baMdhana dhanaharaNa Adi kaSTanikUM pAvai hai / bahuri paralokaviSai durgati hai / bahuri niMdanIka hoya hai, yAteM abrahmacaryapApateM chuTanA apanA hita hai, aisI bhAvanA rAkhaNI // taisaiMhI parigrahavAn puruSa hai so je parigrahake arthiM cora Adi haiM tinake pIDA deneyogya hoya hai / dhanavAnakUM cora mAri jAya hai / jaise koI paMchI mAMsakI DalIkUM cUMcameM le calai, taba mAMsake artha anyapakSI tAkUM cUMcanitai mArai, duHkha de; taiseM dhanake lobhI dhanavAnakUM duHkha de // bahuri dhanake parigrahake upArjana karanA rakSA karanAviSai baDA kaSTa hai, tathA naSTa hoya jAya, jAtA rahai taba baDA duHkha upajai ityAdi aneka doSanikUM prApta hoya hai / bahuri yAteM tRpti bhI nAhIM hoya hai / jaiseM tRSNAvAna dhanataiM tRpta hoya / bahuri lobhakA pIDyA kArya akAryakUM gineM nAhIM / bahuri yA gati pAvai | bahuri sarva loka kahaiM 'baDA lobhI hai' aiseM niMdanIka, hoya hai / tAtaiM agni iMdhana tRpta hoya, tau pApataiM paralokavirSe azubhaparigrahakA tyAga kalyANakArI va ca nikA pAna 275
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 hai aisI bhAvanA rAkhaNI // aiseM hiMsAdika paMcapApanivirSe aisI bhAvanA karaNI // AgaiM, ina hiMsAdikanivirSe anyabhAvanA rAkhaNI, tAke kahanekU sUtra kahai haiM-- // duHkhameva vA // 10 // mA yAkA artha hiMsA Adi pAMca pApa haiM, te duHkharUpahI haiM, aisI bhAvanA rAkhaNI / ihAM pUche haiM, hiMsAdika duHkha kaise AIRAT haiM ? tAkA samAdhAna, jAte e hiMsAdika haiM te duHkhake kAraNa haiN| jaise anna hai so prANanikI rakSA karai hai, tAte kAraNa haiM / tahAM kahiye, anna hai sohI prANa hai, aise kAraNakU kArya kahasI / taiseM hiMsAdika duHkhake kAraNa haiM, tinakU duHkhahI 16aa hai aise kahanA / ihAM kAraNavirSe kAryakA upacAra hai / bahuri kAraNakA kAraNa hoya tAkU bhI kAryahI kahiye hai / taiseM l 2 anna tau prANakA kAraNa aru dhana hai so annapAnakA kAraNa hai| tahAM dhana hai sohI prANa hai, aise kahate kAraNake / | kAraNavi kAryakA upacAra hoya hai| taiseM hiMsAdika kahai te asAtAvedanIya Adi azubhakarmake kAraNa haiM / bahuri asAtAvedanIyaAdi karma duHkhake kAraNa haiM / aiseM duHkhake kAraNavi tathA duHkhake kAraNake kAraNavirSe duHkhakA upacAra jAnanA / so e hiMsAdika pApa duHkhahI haiM, aisI bhAvanA rAkhaNI // ___ bahuri jaise Apake duHkhake kAraNa haiM, taiseMhI parakevirSe bhI jAnanA / bahuri ihAM tarka, jo, te sarvahI duHkha kahe so / nAhIM hai / jAte vipayanike sevanevi sukha dekhiye haiM / tAkA samAdhAna, jo, viSaya sevanevirSe sukha mAnai hai, so sukha | nAhIM hai / viSayanikI icchA nAmA vedanA pIDA upajai hai, tAkA ilAja prANI kara hai / jaise khAjikA duHkha hoya tAkU khujAvai, taba sukha mAne hai, paramArthateM khujAvanevi sukha nAhIM, sukhakA svarUpa tau AkulatArahita hai, so vipaya sevanemeM to AkulatAhI hai, nirAkulapaNA to hoya nAhI // ___ ihAM vizeSa jo, jaise Apake bhAvai taisaiM parakai bhI bhAvai, so kaise ? jaisaiM vadha baMdhana pIDana mokU bure lAge haiM, duHkha upajAvai, taiseM parake bhI duHkha upajAvai haiM / tathA jaise mAkU koI jhUTa kahai kaDI kahai kaThora kahai so burI lAgai hai, duHkha upajAvai hai, taise parakU maiM kahUM to tAkU burI lAgai hai, duHkha upajAvai hai / tathA jaise merA dhanAdika jAya taba mere / 1 baDA kaSTa duHkha upajai hai, taisehI anyajIvakai upajai hai / tathA merI strIkA apamAna karai taba merai jaise duHkha pIDA upajai; / taiseM anyajIvakai bhI duHkha upajai hai / tathA merai dhanakI prAptivi4 vAMchA tathA yAke nAzavirSe zoka hoya hai, t| parakai bhI kapTa hoya hai / aiseM hiMsAdika parakai bhI duHkhake kAraNa jAnanA // nAtA hai / viSayanikI hai, paramArthata khujA | taise anyajIvakai mAtahI anyajIvakai upajai hai| dukha upajAvai hai / tathA jaise mazAra kahai so burI lAge haiM,
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Age pheri bhI bhAvanAke artha Age sUtra kahai haiM // maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni ca satvaguNAdhikaklizyamAnAvinayeSu // 11 // yAkA artha -- prANIniviSai tau maitrI, ara guNAdhikavirSe pramoda, tathA duHkhI pIDitavirSe karuNA, tathA pratikUlaviSai madhyastha-pariNAma aiseM ye cyArinivirSe cyAri bhAvanA rAkhaNI / tathA parake duHkha na honekA abhilASa, so tau maitrI kahiye / bahuri vacanakara tathA prasannatAkari pragaTa hoya aisA aMtaraMgavirSe bhaktikA anurAga, sau pramoda kahiye / bahuri dInakeviSai a. 7 upakAra karanekA bhAva, so kAruNya kAheye / bahuri rAgadveSakari pakSapAta hoya hai tAkA abhAva, so mAdhyasthya kahiye / sarvArtha siddhi TIkA bahuri pApakarmake udayake vazarteM anekayonivirvai kaSTa bhogavai te satva kahiye, tinakUM jIva kahiye / bahuri samyagjJAna Adi guNanikara baDe hoya te guNAdhika kahiye / asAtAvedanIyake udayateM jinakai kleza upajai, te klizyamAna haiM / bahuri tatvArthake sunanekari grahaNa karanekAra abhyAsakari jinaneM guNa na pAye te avineya kahiye / ina satvAdika cyArinivipaiM yathAsaMkhya maitrI Adi cyAyauM bhAvanA bhAvaNI / sarvajIvaniteM merI kSamA hai / te sarva meraipari kSamA karau / merI sarvateM prIti hai-vaira kAhUrteM nAhIM hai / aiseM sarva prANI jIvaniviSai tau maitrIbhAvanA bhAvaNI / samyagjJAnacAritrAdikakeviSai vaMdanA stuti vaiyAvRtya Adikari guNAdhikaviSai pramodabhAvanA bhAvanI / mohakarmake mAre kujJAnasahita viSayaagnikari dagdha, hitAhitamaiM samajhai nAhI, aneka duHkhanikAra pIDe, dIna, kRpaNa, anAtha, bAlaka, vRddha, klizyamAnavi karuNA bhAvanI / mithyAtva kAra khoTe haThagrAhI avineyaniviSai madhyasthabhAvanA karaNI / aiseM bhAvanA bhAvanevAleke ahiMsAdikatrata haiM te pUrNa hoya haiM // Age pheri bhI bhAvanA kahaneke arthi sUtra kahai haiM- // jagatkAyasvabhAvau vA saMvegavairAgyArtham // 12 // yAkA artha -- jagat kahiye saMsAra ara deha inakA svabhAvakI bhAvanA karanI, saMvegavairAgyake artha / tahAM prathamahI jagatkA svabhAva, jo, yaha loka hai so anAdinidhana vetrAsana jhallarI mRdaMgasArikhA AkArarUpa hai / tAviSai jIva anAdisaMsAraviSai anaMtakAla nAnAyoniviSai niraMtara duHkha bhogavatA saMtA bhramaNa kare hai| tahAM nizcita kachu bhI nAhI hai / jIvita hai so jalake budebudesArikhA hai, turata vilAya jAya hai / bhogasaMpadA hai te bIjalI bAdalake vikArasArikhe caMcala / ityAdi aiseM jagatkA svabhAva citavana karane saMsArateM saMvega hoya hai, bhaya lAge hai / bahuri kAyakA svabhAva 1 vaca nikA pAna 277 Ixi
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca nikA pAna 278 || anitya hai, duHkhakA kAraNa hai, sArarahita hai, apavitra hai, ityAdi aiseM citavanete viSayanivirSe rAga na honete vairAgya 15| upajai hai / yAte jagat ara kAyakA svabhAvakI bhAvanA karanI // AgeM pUchai, jo, hiMsAdikatai virati so vrata hai| tahAM hama na jAnI, te hiMsAdika kriyA kahAM haiM ? tahAM AcArya kahai haiM, te yugapat to kahe jAya nAhIM / tAteM tinakA svarUpa kahanA anukramateM hai / tahAM jo AdivirSe kahI || sarvArtha hiMsA, tAkA lakSaNasUtra kahai haiM-- siddhi // pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA // 13 // yAkA artha-pramattayogate prANanikA viyoga karanA, so hiMsA hai / tahAM kaSAyasahitapaNA so tau pramAda hai / tisa kA pariNAma so pramatta hai / pramattakA yoga so pramattayoga kahiye / bahAra indriyanikaM Adi dekAra daza prANa haiM, tinakA yathAsaMbhava viyoga karanA, so vyaparopaNa hai / aiseM pramattayogate prANavyaparopaNa hai, sohI hiMsA | hai / so yaU hiMsA prANInike duHkhakA kAraNa hai, tAte yAkU adharmakA kAraNa kahiye / ihAM pramattayoga aisA vizepaNateM : | aisA jAnanA, jo, kevala prANanike viyoga kAraNamAtrapaNAhI adharmake arthi nAhIM hai // ihAM uktaM ca arddha loka hai, tAkA artha- prANaniteM prANInikU nyArA karai hai ara hiMsAkari yukta na hoya hai / tathA dUsarA uktaM ca gAthA hai, tAkA b artha- koI muni IryAsamitikari gamana karateM paga uThAvai thA, tAke pagatale karmakA preya jIva Aya par2yA mari gayA, | tau tisa kAraNakAra tisa munikai sUkSma bhI kiMcinmAtra bhI baMdha nAhIM hai, aise siddhAMtameM kahA hai / bahuri adhyAtmapramANate aisA kahyA hai, jo, mUrchA hai sohI parigraha hai, anya nAhI // ihAM koI tarka karai hai, jo, prANanikA viyoga kiye vinA bhI pramattayogamAtrahIteM hiMsA mAniye hai / jaise siddhAntakI uktaM ca gAthA hai, tAkA artha- jo ayatnAcAra pravarte hai, tAkI pravRttimeM jIva marau athavA na marau tAkai hiMsA nizcayateM hoya hai| ara jo yatnasahita prvte hai-samitisahita hai, tAkA hiMsAmAtrahIkAra baMdha nAhI hai| tahAM AcArya kahai haiM, yaha dopa nAhIM hai / jAteM jo ayatnAcAra prvte hai, tAkai kevala pramattayogahI nAhIM hai, tahAM bhAvaprANanikA vyaparopaNa bhI hai / taiseMhI kahyA hai uktaM ca zloka, tAkA artha- pramAdavAn AtmA hai, so pahale to apane AtmAkU Apakari Apa haNe hai, pIche anya prANInikA ghAta hoU tathA mati hoU / tAtai pramAdavAnake prANavyaparopaNa .bhI avazya jAnanA // ___ihAM vizepa jo, vArtikameM aisA artha hai, indriyanikA pracArakA vizeSa apanI sAvadhAnI vinA hoya so pramatta
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha kahiye athavA pramattakI jyauM hoya so pramatta hai / ihAM upamAkA bAcaka iva zabdakA pratyayArthameM lopa hai / so upamAkA artha aisA, jaise dArUkA pIvanevAlA matavAlA hoya taba kAryaakAryakA jAkai vicAra na hoya, tAkI upamA hai / tathA jIvanikai sthAna tathA tinake upajanake ThikAne tathA jIvanike AdhAra jAneM nAhIM, kaSAyanike udayakAra dekhakara hoya hiMsAke kAraNanivirSe sthiti karai, sAmAnyAhiMsAkA yatna na karai, so pramatta hai / athavA paMdaraha pramAdarUpa pariNayA hoya, vacasiddhi so pramatta hai / bahuri yogazabda hai so sambandhArthasvarUpa hai / athavA manavacanakAyakI kriyAkU bhI yoga kahiye / so nikA TIkA pramattakA yoga so pramattayoga kahiye / so heturUpa kahyA hai / isa hetu" prANanikA vyaparopaNa hoya so hiMsA hai| pAna a.7 bahuri prANake grahaNa karanete prANIkA grahaNa jAnanA / prANanike viyogate prANIkA viyoga hoya hai, anya nyArA 279 prANIke avayava nAhIM tAkA viyoga kaise saMbhavai ? tAkA samAdhAna, jo, aiseM nAhIM / prANanike ghAtatai prANIkai duHkha upajai hai tAteM adharma hoya hai| tahAM phera kahai, jo, prANAnike ghAta" prANIkai duHkha nAhIM hoya hai / tAkU kahiye, jo, putra kalatra AdikA viyoga hotehI prANIkai duHkha hoya hai / to zarIra to atyaMta nikaTavartI hai, yAkA viyogameM duHkha RI kaise na hoya ? bahari zarIra jIva tau karmabaMdha apekSA ekahI hoya rahai haiM, yAke viyogameM avazya duHkha hoya hai| yAhIte pramattayoga aru prANavyaparopaNa doUniteM hiMsA hoya hai // koI aisaiM kahai hai, jo, sarvaloka prANIniteM bhaya hai / tAteM muni ahiMsaka kaise hoya ? yaha kahanA niSphala hai| jAte munikai pramattayoga nAhIM hai, tAtai tinakai hiMsA nAhI hai / bahuri sUkSmajIva haiM te tau pIDehI na jAya haiM / bahuri te bAdara rakSAyogya haiM, tinakA yatna karai hI hai / tAtai tinakai hiMsA kaise hoya ? bahuri je sarvathA ekAntavAdI haiM, / tinakai prANI prANa, hiMsya hiMsaka, hiMsA hiMsAphalakA astitvahI saMbhavai nAMhIM / tinakA mata pramANasiddha nAhIM hai| KI Age pachai hai, hiMsA to jaisA lakSaNa kahyA taisA jANI / aba yAke anaMtara kahyA jo anRta, tAkA lakSaNa kahA ? / so kaho, aise pU. sUtra kahaiM haiM // asadabhidhAnamanRtam // 14 // yAkA artha- jo prANInikaM pIDA karai aisA aprazasta burA vacana, tAkA kahanA, so anRta hai / ihAM satzabda prazaMsAvAcI hai, tAkA niSedha so asat aprazasta aisA kahiye / so aise asat arthakA kahanA so anRta hai| Rta kahiye satya, Rta nAhIM so anRta hai| tahAM jo prANInikU pIDAkArI vacana hoya, so aprazasta hai| jisa vcnkaa||
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ / anRta hai, aisA mata haiM tai ahiMsAvatakI THIS jahAM hiMsA hoya, so sarva sarvArtha-/ bahuri sarvathA viparIta karanA / so sarvathA ni hai / tAteM ihAM jo vastu viSaya vidyamAna hoU athavA vidyamAna mati hoU, jahAM hiMsA hoya, so sarva anRta kahiye hai / so pahale aisA 2 kahyA thA, jo, anya vrata haiM tai ahiMsAvratakI rakSAke artha hai / tAtai ihAM jo hiMsAkA kahanevAlA hoya so vacana I anRta hai, aisA nizcaya karanA / so sarvathA niSedhakAhI artha lIjiye to zUnyakA prasaMga Avai, tAte yukta nAhIM / bahuri sarvathA viparIta artha lIjiye to vastukA svarUpa anyathA kahai haiM, tAhIkA prasaMga hoI / koI satyavacana aisA hai, sidiRI jAkarI prANInikU pIDA hoya hai, so nAhI Avai hai / tAteM aprazasta arthameM doU Aya gaye / jhUTha kahanA bhI anRta vaca nikA TIkA hai / bahuri sAMca kahai ara jAteM prANInikU pIDA hoya hiMsA hoya so bhI anRta hai / aisA bhAvArtha jAnanA // kahiye hai / so pahale aisA / ma. pAna AgeM pUche anRtake anaMtara kahyA jo steya tAkA kahA lakSaNa hai ? aise pUche sUtra kahai haiM // adattAdAnaM steyam // 15 // yAkA artha- adatta kahiye vinA diyA vastu dhanAdika, tAkA AdAna kahiye lenA, so steya hai| ihAM AdAna | nAma grahaNakA hai, jo adatta kahiye vinA diyekA grahaNa, so adattAdAna hai / ihAM tarka, jo, aise hai tau karmake vargaNA tathA nokarmake vargaNA haiM te kAUne diye nAhI, tinakA grahaNa adattAdAna ThahayA / tAkA samAdhAna, jo, yaha dopa ihAM / nAhIM / jAteM ihAM adatta zabda kahyA hai / tAkA aisA artha Avai hai, jo, jisavirSe denelenekA vyavahAra hoya aisai dhanAdi vastutehI adatta jAnanA, karmanokarmake grahaNavi denelenekA vyavahAra nAhI, te sUkSma haiM adRSTa haiM / bahuri kahai, jo, aise bhI yaha prasaMga Avai hai, jo muni AhAra lenekU jAya haiM, taba galI rastAke daravAje Adi hoya haiM, tinameM praveza karai | hai, so vinA dIye haiM, tisameM steyakA dopa AyA / tALU kahiye, jo, yaha dopa bhI nAhI, jAteM galI rastAke daravAje | Adi lokanine sAmAnyapaNe deya rAkhe haiM / koI Avau koI jAvau, tahAM varjana nAhIM / yAhIta muni hai so jahAM dvArake | kapATa Adi juDe hoya tahAM varjanA hoya tahAM praveza na kareM haiM / athavA pramattayogakI anuvRtti hai / tAteM galI AdimeM / / praveza karate munike pramattayoga nAhIM hai / tAteM yaha artha hai, jahAM saMklezapariNAmakari pravRtti hoya tahAM steya kahiye / / bAhyavastukA grahaNa hoU tathA mati hoU pramattayogake hote steya baNI rahyA hai // a AgeM cauthA abrahmakA lakSaNa kahA hai aise pUche sUtra kahai haiM
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha-01 nikA pAna bha7 281 // maithunamabrahma // 16 // yAkA artha- maithuna kahiye kAmasevana so abrahma hai / tahAM strIpuruSa cAritramohake udayakU hote rAgapariNAmakAra sahita hoya taba tinakai paraspara sparzanakI icchA hoya, so maithuna hai, tisakA bhAva tathA kAryakA nAma maithuna hai / jAte sidi lokavirSe tathA zAstravirSe taiseMhI prasiddha haiM / lokavi tau bAlagopAla strI sarva jAneM haiM, jo, strIpurupakai rAgapariNAmateM TI kA ceSTA hoya so maithuna hai / bahuri zAstravirSe bhI ghoDe baladhake maithunakI icchAvirSe ityAdika pATha haiM, tahAM maithunakA grahaNa kIjiye hai / bahuri ihAM pramattayogakI anuvRtti hai, tAkari bhI strIpuruSakA , yugalasaMbaMdhI ratisukhake arthi ceSTA hoi, sohI maithuna grahaNa kIjiye hai / sarvahI kAryameM maithuna nAhIM / bahuri jAke pAlate saMte ahiMsAdika guNa vRddhi prApta hoya so brahma hai, jo brahma nAhIM so abrahma haiM / so aisA abrahma maithuna hai| isa maithunateM hiMsAdika doSa haiM te puSTa hoya haiM / jAte b maithuna sevanevi jo puruSa tatpara hai so thAvara trasa prANInikU haNai hai, jhUTha vacana bolai hai, corI karai hai, cetana | acetana parigrahakA grahaNa kara hai, aiseM jAnanA / ihAM aise kahanete strIpuruSa rAgapariNAmavinA anya koI kArya karai, so b| maithuna nAhIM / tathA doya puruSa koI kAmasevanavinA anya kArya karai so maithuna nAhIM, aisA siddha hoya hai / tathA kAma sevanake pariNAmateM ekahI puruSa jo hastAdikate ceSTA karai so bhI maithuna hai / jAteM tahAM dUsarA rAgapariNAmake virSe saMkalpa hai / jaise kAhUMkoM bhUta lAgai taiseM ihAM dUsarA kAma hai, tAteM maithunazabdakI siddhi hai // AgeM, pAMcavAM jo parigraha tAkA kahA lakSaNa hai aise pUche sUtra kahai haiM // mUrchA parigrahaH // 17 // ___ yAkA artha- mUrchA kahiye paravirSe mamatvapariNAma so parigraha hai / tahAM bAhya je gaU bhaisi maNi motI Adi cetana acetana vastu ara abhyaMtara je rAga Adika aise je parigraha tinakI rakSA karanA upArjana karanA saMskAra karanA 2 aisA jo vyApAra, so mUrchA hai / ihAM prazna, jo, lokavirSe vAyu Adi rogake prakopate acetana hoya jAya tAkaM murchA kahai haiM, so prasiddha hai, so tisa arthakU grahaNa kAherauM na kIjiye 1 tAkA uttara, jo, yaha to satya hai, lokameM tisahAMka murchA kahai hai / paraMtu yaha mUrchi dhAtu hai so mohasAmAnya arthavirSe vte hai, so sAmAnyakI preraNA vizeSa athivirSe hai / aiseM hoteM vizeSakA artha ihAM grahaNa hai / jAte ihAM parigrahakA prakaraNa hai / ihAM pheri pUche hai, jo aiseM kahai bhI bAhya
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ sidi doSa nAhIM hai / tathA bAhya parigraha na na hote bhI kiyA hai / tAkA hai, so bhI para yaU hai aisA sI hai kAraNa jAhI bhI kahiye / yaU hai aiseM samAdhAna, jo, 121 hAtAta nAhIM / jAteM ihAM pramattayogakA ThahayA / rAgAdipAragAso bhI parigrahavAcI hai, to May svabhAvAkai mUrkha nAhIM hai, aisAgakI anukRti hai, tAta zAma abhyaMtaraparigrahakI jyA tau samyagjJAnAdikavi bhI yaha / vastukai parigrahapaNA nAhIM ThaharaigA / jA tumane abhyaMtara jo mUrchA hai tAhIkA grahaNa kiyA hai / tAkA samAdhAna, jo, hA satya hai / pradhAnapaNAteM hamane abhyaMtarakAhI grahaNa kiyA hai| bAhyapAragraha na hote bhI merA yaU hai aiseM paravi saMkalpa karanevAlA purupa hai, so parigrahasahitahI hai / athavA bAhya parigraha nAhIM bhI kahiye hai bahuri parigraha hai bhI aisA bhii| nA kahiye, jAte mUrchAkA AlaMbana kAraNa hai / tathA mUrchA hai kAraNa jAkU aisA hai // / bahuri ihAM tarka, jo, merA yaU hai aisA saMkalpa hai so bhI parigrahavAcI hai, to samyagjJAnAdikavi bhI yaha merA nikA TIkA hai aisA saMkalpa hai, so bhI parigraha Thahaya / rAgAdipariNAma abhyaMtaraparigrahakI jyoM yaha bhI hai / tAkA samAdhAna, jo, yaha pAna / | doSa nAhIM / jAteM ihAM pramattayogakI anuvRti hai, tAtai jJAnadarzanacAritravAn puruSa hai so mohake abhAvateM apramatta hai, / / 282 mUrchA nAhIM hai, aisA yAkai niSparigrahapaNA siddha hai // ihAM aisA bhI vizeSa jAnanA, jo, jJAnAdi AtmAke / svabhAva hai, tyAganeyogya nAhIM / tAtai tinateM parigrahasahitapaNA na hoya hai ara rAgAdika haiM te AtmAke svabhAva nAhIM / karmake udayake AdhIna hoya hai, tAtai tyAganeyogya haiN| tAtai tinavi merA yaU hai aisA saMkalpa hai so parigraha haihI, yaha kahanA yukta hai / ina rAgAdikanihIte sarva dopa upajai haiM / e sarva dopanike mUla haiM / merA yaU hai aise saMkalpatehI 2 parigrahakI rakSA karanI upArjana karanA ityAdika upajai haiM / tinavi avazya hiMsA hoya hai / inake nimitta jhUTha bole | hai, corI karai hai, maithunakarmavipaiM yatna kareM haiM / tina pApanike AbhAvate narakaAdike duHkha anekaprakAra prvte haiM // Age, aise ukta anukramakAra hiMsAdivi dopa dekhanevAlA purupakai ahiMsAdikavirSe guNakA nizcaya bhayA, taba ahiMsAdikavi baDA yatna karane lagA, tAkai ahiMsAdi vrata hoya haiM, so purupa kaisA hai aise sUtra kahai haiM ||niHshlyo vratI // 18 // yAkA artha- mithyA mAyA nidAna e tIni zalya jAkai na hoya so vratI hai / jo zRNAti kahiye ghAtai cubhai / so zalya kahiye / sau arthate zarIrakevipeM praveza karai ghasI jAya aisA zastravizepaLU zalya kahiye / tisasArikhA cubhai manavi bAdhA karai so bhI zalyahI kahiye ! jAteM karmake udayateM bhayA jo mAnasika vikAra so prANInikaM zarIrasaMbaMdhI manasaMbaMdhI bAdhA karai so bhI zalya hai, aisA upacArakari nAma jAnanA / so zalya tIniprakAra hai, mAyAzalya nidAnazalya mithyAdarzanazalya / tahA mAyA to nikRtikU kahiye, yAkU Thiganeke pariNAma bhI kahiye / bahuri vipayabhoganikI vAMchAkU nidAna kahiye / bahuri atattvazraddhAnakU mithyAdarzana kahiye / ina tIniteM rahita hoya niHzalya hai so vratI hai aisA kahiye hai|
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacani kA ihAM tarka karai hai, zalyakA abhAvateM to niHzalya khiye| bahAra vratake dhAraNate vratI kahiye / ihAM vratIkA vizeSaNa niHzalya kiyA so vratakai ara niHzalyapaNAkai virodha hai, tAne vizeSaNa baNeM nAhIM / niHzalyakU vratI kahanA baNeM naahiiN| jaise daMDake saMbaMdhate to daMDI kahiye / chatrake saMbaMdhate chatrI kahiye / daMDIke saMbaMdhate chatrI kahanA tau vaNeM nAhIM / tAkA samAdhAna, ihAM doU vizepaNateM vratI kahanA iSTa kiyA hai| kevala hiMsAdikake choDanehI mAtra vratake saMbaMdhate zalyasahitakaM sarvArtha vratI kahyA nAhIM, jAkai zalyakA abhAva hoya taba vratake saMbaMdhateM gRhAdikameM vasane na vasanekI apekSA agAra anagArake siddhi bhedakAra vratI kahanekI vivakSA hai| jaiseM jAkai bahuta dUdha ghRta hoya tAkU gaUvAlA kahiye bahuri jAke dUdha ghRta nAhIM hoya aru gaU vidyamAna hoya to gaUvAlA kahanA niSphala hai / taiseM jo zalyasahita hoya tAkai vrata hote bhI vratI 2 kahanA satyArtha nAhIM / jo niHzalya hai sohI vratI hai / tathA ihAM aisA bhI udAharaNa haiM, jo, pradhAna hoya tAkA vizepaNa apradhAna bhI hoya hai / jaise koI kATanevAlA puruSa tau kATanekI kriyAvi4 pradhAna haihI, paraMtu tAke vizeSaNa kIjiye jo tIkSNa pharasIkari kATe hai tahAM tIkSNaguNa vizeSaNasahita pharasI apradhAna hai / so kATanevAlA puruSakA vizeSaNa hoya hai; taiseM niHzalyapaNAguNakari vizeSaNasvarUpa jo vrata te tisa vratasAhita purupa pradhAna hai, tAkA vizepaNa hoya hai aiseM jAnanA // TIkA pAna 283 AgeM aise vratIke bheda jAnane* sUtra kaheM haiM // agAryanagArazca // 19 // yAkA artha- agArI kahiye gRhastha dUjA anagAra kahiye muni aise vratIke doya bheda haiM / tahAM vasaneke arthi puruSa jAkauM aMgIkAra karai so agAra kahiye tALU vezma maMdira ghara bhI kahiye, so jAkai hoya so agArI kahiye / bahuri jAkai agAra na hoya so anagAra kahiye / aiseM doya prakArake vratI haiM / eka agArI dUsarA anagAra / ihAM tarka, jo, aise to viparyayakI bhI prApti Avai hai / zUnyAgAra devamaMdira Adikavi AvAsa karate je muni tinakai agArIpaNA AyA / bahuri jo viSayatRSNAteM nivRtta nAhI bhayA hai, aisA gRhastha so koI kAraNate vanameM jyAya vasyA tAkai anagArapaNA AyA / tahAM AcArya kahai haiM, yaha doSa ihAM nAhIM Avai hai| ihAM bhAva agArakI vivakSA hai / cAritramohake udayateM agAra jo ghara tAke saMbaMdhaprati jo anivRtti pariNAma hai so bhAvaagAra hai / so aisA jAkai bhAvaagAra hoya
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha TIkA / so vanameM vasatA hoya tau agArIhI kahiye / ara gharameM vasai te agArIhI haiM / bahuri bhAvaagArakA jAkai abhAva hai l | so anagAra kahiye hai // bahuri tarka, jo, agArI jo gRhastha tAkai vratIpaNAkI prApti nAhIM baNai hai / jAteM yAke paripUrNa vrata naahiiN| vratI aisA nAma to pUrNa vrata hoya taba baneM / tAkA samAdhAna, jo, yaha dopa nAhIM hai / naigama Adi nayakI apekSAkari sindvi | agArI gRhasthakai bhI vratIpaNAM baNe hai / jaise koU eka sAla UbarAmeM vasatA hoya tAkU nagarameM vasanevAlA bhI khiye| | taiseM tAkai sakalavrata nAhI hai, ekadezavrata hai tau tAkU vratI kahiye naigama saMgraha vyavahAra e tInUM naya haiM, tinakI | pAna apekSA jAnanI / tahAM naigama to AgAmI sakalavratI hoyagA / tAkI apekSA saMkalpamAtravipaya karai hai / bahuri sNgrh| 284 sAmAnyattIkA grahaNa karai hai / tahAM ekadeza bhI Aya gayA / bahuri vyavahAra vratIkA bheda karai hai / tAtai ekadezavratIkA bheda haihI, ekadezavirSe sarvadezakA upacArateM bhI varSe hai, aisA jAnanA // AgeM pUche hai ki, hiMsAdika pAMca pApa haiM, tinameM koI purupa ekapApate nivRtta hUvA hoya so gRhastha vratI hai ki nAhI ? AcArya kahai haiM nAhIM hai / pheri pUche hai, jo, kaisai haiM ? tahAM kaheM haiM, pAMcUhI pApakI virati vaikalyena kahiye ekadezapaNe karai, so ihAM vivakSita hai / tAkA sUtra // aNuvrato'gArI // 20 // yAkA artha- pAMca pApakA tyAga aNuvrata kahiye ekadeza tyAga jAkai hoya so agArI kahiye gRhasthavratI hai| 2 tahAM aNuvratazabda hai so alpavacana hai, jAkai aNuvrata hoya so aisA agArI kahiye hai / ihAM pUche hai, yA agArI gRhasthakai vratanikA aNupaNA kaise hai ? tAkU kahai hai, yAkai sarvasAvadha kahiye sarvahI pApa tinakI nivRtti kahiye abhAva : tAkA asaMbhava hai-hoya sakai nAhIM / pheri pUchai, jo, yaU konase pApata nivRtta hai ? tahAM kahiye hai, saprANInikA vyaparopaNa kahiye mAraNA tAte nivRtta hai / tAteM tau yAkai AdyakA ahiMsA nAmA aNuvrata hai / bahuri jisa asatya vacanateM gharakA vinAza hoya, tathA grAmakA vinAza hoya, aisA Apa jANe tisa asatyavacanate nivRtta hoya snehamohake vazateM aisA vacana na bolai aise gRhasthakai dUsarA aNuvrata hoya hai / bahuri anyakU pIDAkA kAraNa aise adattAdAnAdikakA na lenA, tAkA rAjAdikake bhayateM avazya tyAga hoyahI, tisavi lenekI icchA bhI na hoya, aise pariNAma na hoya, jo, bhaya na hoya tau levo vicArai, aisA hoya to tAvi AdarahI na hoya, so tIsare aNuvratadhArI zrAvaka hai|
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vacani kA pAna 285 vahAra upAtta kahiye parakI vyAhI ara anupAta kahiye parakI vyAhI nAhIM aisI jo parastrI tisake saMgamateM nAhIM hai rati kahiye rAga jAkai aisA gRhastha, so tau cauthA aNuvratadhArI hai / bahuri dhana dhAnya kSetra Adi parigrahakA apanI icchAke vazate parimANa karai, jetI icchA hoya tetA rAkhai aisA jo gRhastha so pAMcamAM aNuvratadhArI hai| ihAM koI pUchai, jo, gRhasthavratIkU usake ghAtakA tyAgI kahyA so yAkai vyApAraAdi gRhasthake AraMbha aneka haiM, tinameM usakI hiMsA avazya hoya hai / tAmeM tyAga kaise palai ? bahuri yAkai zAstrameM gyAraha pratimArUpa bheda kahe haiM, tinameM samajhai nAhIM, so kaisai hai ? tAkA samAdhAna, jo zrAvakake gyAraha pratimArUpa bheda kahe haiM, tinameM prathamapratimAvihI sthUlatyAgarUpa pAMca aNuvratakA grahaNa hai / yAkA lakSaNa aisA kahyA hai, jo, ATha tau mUlaguNa pAlai, sAta vyasana choDai, samyagdarzanake atIcAra mala dopa TAlai aiseM kahai te pAMca aNuvrata sthUlapaNe Avai hai / jAteM koI zAstrameM tau ATha mUlaguNa kahe haiN| tAmeM pAMca aNuvrata kahe madya mAMsa zahatakA tyAga kahyA aise ATha kahe / koI zAstra meM pAMca udaMbara phalakA tyAga, tIni makArakA tyAga aise ATha kahe / koI zAstrameM anyaprakAra bhI kayA hai, yaha to vivakSAkA bheda hai| tahAM aisA samajhanA, jo, sthUlapaNe pAMca pApahIkA tyAga hai / paMca uduMbara phalamaiM tau trasabhakSaNakA tyAga bhayA, zikArake tyAgameM trasa mAranekA tyAga bhayA, corI tathA parastrI vyasanatyAgameM doU vrata bhaye, dyUtakarmaAdi atitRSNAke tyAgate asatyakA tyAga tathA parigrahakI aticAha miTI, mAMsa madya zahatake tyAgate trasakaM mArikari bhakSaNa karanekA tyAga bhayA / aiseM pahalI pratimAmeM paMca aNuvratakI pravRtti saMbhava hai / ara inake atIcAra dUri kAra sakai nAhIM / tAteM vratapratimA nAma na pAvai / samyagdarzanake mala doSa atIcAra dUra hoya sake haiM, darzanapratimA nAma kahAvai hai / manavacanakAya kRtakAritaanumodanAkari atIcArarahita pratijJA palai, taba pratimA nAma pAvai hai, pratimA nAma mUrtikA bhI hai, so vratakI sAMgopAMga mUrti baNe taba pratimA kahiye, so isa darzanapratimAkA dhAraka paMcaparameSThIkA bhakta hai, anyakI upAsanA nAhIM, saMsAradehabhogate virakta hai / jo pratijJA yAkai hai, so aisI hai, jo, saMsArake kArya bigaDai tau bigaDau, deha bigaDai tau bigaDau, bhoga bigaDai tau bigaDau, pratijJA to bhaMga na karanI / aiseM dRDhapariNAmahIteM pratijJA nAma pAvai hai| bahuri trasake ghAtakI bhI aisI tau pratijJA hoya hai, jo, trasaprANIkU manavacanakAyakari mArUM nAhI, parakU upadezakAra maravAUM nAhIM, anya mArai tau tAkU bhalA jANUM nAhI, devatAke Arthi guruke Arthi maMtrasAdhanake Arthi rogake ilAjake arthi saprANIkU ghAtUM nAhIM ara vyApAra AdikAryanivirSe yatna to karai, paraMtu tahAM gRhasthake AraMbhake aneka kArya haiM, kahAMtAI vacAvai ? to yAke abhiprAyamaiM mAranehIke pariNAma nAhIM, tAtai pApa alpa hai| bahuri vratapratimAmeM vratanike
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ ga sAya./01 897 paMca atIcArakI sodhanA hai, AraMbhaparigraha alpa hoya hai / paMcapApate bahu bhayavAn hai / paraMtu pratyAkhyAnAvaraNake tIvrasthAnake udaya hoteM sakalavrata na baNai haiM, ityAdi bhAvArtha jAnanA // __ AgeM pUcha hai ki, gRhastha aNuvratIkA etAvanmAtrahI vizeSa hai, ki kachU aura bhI hai ? so tAke vizepakA sUtra kahai haiM digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikaproSadhopavAsopabhogaparibhogasidi nikA parimANAtithisaMvibhAgavratasampannazca // 21 // yAkA artha- gRhastha aNuvratI hai, so digvirati dezavirati anarthadaMDavirati e tIni tau guNavrata haiM, bahuri sAmAyika ICE proSadhopavAsa upabhogaparibhogaparimANa atithisaMvibhAga e cyAri zikSAvrata ina sAtavratanikari sahita hoya hai / inakU sAta Baa zIla bhI kahiye / ihAM viratizabda to pratyeka leneta tIni vrata bhaye hai / cyAri sAmAyika Adi vratahI haiM, sohI kahiye hai / dik kahiye pUrvaAdi dizA, tinavi prasiddhacihna parvata nadI grAma nagarAdika, tina paryaMta maryAdA kAra niyama | karai so tau digvirativrata hai / yAteM vAhira prasathAvara sarvahI prANInikA ghAtake abhAvate yAkai mahAvratapaNAkA upacAra hai| tisa vAhara lAbha hoteM bhI pariNAma calai nAhIM / tAte lobhakapAyakA nirAsa hoya hai / bahuri dizAke parimANavipaiM bhI l kAlakI maryAdA kI sApekSAta maryAdA karai, jo, isa mahInAmeM tathA pakSameM tathA isa dinameM apane gharameMhI rahanA hai, tathA ! isa nagarameMhI rahUMgA, tathA phalANA vADA tathA bAjAra hATatAIkI maryAdA hai ityAdi pratijJA karai so dezavirativrata hai| 18 ihAM bhI jetA dezakI maryAdA karI tAtai bAhira hiMsAdike abhAvate mahAvratapaNAkA upacAra hai / / / __bahuri jisate kachu apanA parakA upakAra nAhI ara apane parake nAza bhaya pApakA kAraNa aisA jo kArya so anarthadaMDa hai, tisate rahita honA, so anarthadaMDavirativrata hai / so yahU paMcaprakAra hai, apadhyAna pApopadeza pramAdAcarita hiMsApradAna azubhazruti aisaiM / tahAM parake jaya, parAjaya, vadha, baMdhana, aMgachedana, sarvadhanakA haraNa ityAdi kaise hoya aisaiM manakari citavanA; so to apathyAna hai / bahuri klezarUpa tiryagvaNija prANivadhakA tathA hiMsAkA AraMbha Adika pApasaMyukta vacana kahanA, so pApopadeza hai / vahuri prayojana vinA bhUmikA kUTanA, jalakA sIMcanA, vRkSakA chedanA Adi avadha kahiye pApa, tAkA kArya so pramAdAcarita hai / bahuri viSa, lohake kAMTA, zastra, agni, jevaDA, koraDA, cAvakA, daMDa Adi ' hiMsAke upakaraNakA denA, so hiMsApradAna hai / bahuri hiMsA tathA rAgAdikakI badhAvanahArI khoTI kathA tinakA sunanA sIkhanA pravartana karanA, so azubhazruta hai // pAna vahAraNatA dezakI maryAdAkANA vADA tathA vAlA mahInAmeM tathA pAnirAsa hoya hai / vaDAkai mahAvatapaNAkAra kari niyama / manakari citavanAmazcati aiseM / tahAM parake navadaMDavirativrata hai / so yaha kakakakakakaka "sIkhanA avataraNakA denA, so hiMsApradAna hai / bahuri vipa, lohake kAMTA, zaka, sIMcanA, vRkSakA chedanA pApasaMyukta /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuri sAmAyika kahai haiM / tahAM sAmAyika zabdakA artha kahai haiM / sam aisA upasarga hai, so ekatAke arthameM hai / / jaise saMgataM ghRtaM kahiye kAhU vastumeM ghRta mile eka hoya tAkU saMgataM ghRtaM kahiye / tathA tela milyA hAya eka hoya gayA hoya tahAM saMgataM tailaM aisA kahiye / taiseM ekahI bhUta jAniye / bahuri aisaiM ekatvapaNAkAra ayanaM kahiye gamana hoya so samaya kahiye / bahuri samayahI hoya, so sAmAyika kahiye / tathA samaya jAkA prayojana hoya so sAmAyika vacasarvArtha nikA siddhi 3 kahiye / bhAvArtha aisA, jo svarUpavipaiM tathA zubhakriyAvipeM ekatA kari lIna honA, so sAmAyika hai / tahAM ete kSetravi TIkA ete kAlavi meM isa apane svarUpavi tathA zubhakriyAhIvi lIna hUM aise maryAdA kAra sAmAyikavipaiM tiSThai hai, tAke tete pAna ma 00 dezakAlasaMbaMdhI mahAvratakA upacAra hai / tAtai sUkSmasthUlaprakArakari yAkai hiMsAdikakA abhAva hai / 287 ihAM koI kahai, aiseM tau sakalasaMyamakA prasaMga Avai hai| tA, kahiye, yAkai sakalasaMyamakA ghAtaka pratyAkhyAnAvaraNa kapAyakA udayakA sadbhAva hai, tAteM sakalasaMyama nAhIM / bahuri kahai, jo, aiseM kahai mahAvratakA abhAva Avai hai, tuma mahAvrata kaise kahI hau ? tAkrU kahiye, jo, upacArakari kahai haiN| jaise koI puruSakA rAjameM praveza hoya, so koI rAjakA pracchanna ThikANA hoya tahAM tAkA gamana nAhI bhI hai, tau tAkU kahiye isa puruSakA rAjameM sarva jAyagA praveza hai sarvagata hai; taiseM ihAM bhI vratakA aMgIkAra hai, sakalavrata nAhI to ekadezavirSe sarvadezakA upacArakari vratI kahiye hai / vahari propadhazabda hai so parvakA vAcaka bhI hai, propadha aSTamI caturdazI Adi parvakU kahiye / bahuAra pAMcUhI indriya apane viSayateM chaTi jAmeM Aya vasai so upavAsa kahiye / jahAM cyAriprakAra AhArakA tyAga hoya so upavAsa hai, aisA artha jAnanA / jo proSadhavirSe upavAsa hoya so proSadhopavAsa kahiye / tahAM apane zarIrakA saMskArake kAraNa snAna sugaMdha puSpamAlA gahaNA AbharaNa Adikari rahita hoya pavitra kSetra avakAzavirSe tathA sAdhu muni jahAM vase taise kSetravirSe tathA caityAlayavi tathA apane rahanekI jAyagAmeM nyArA proSadhopavAsa karanekA sthAnaka hoya tahAM dharmakathAkA sunanA citavanA tisavirSe mana lagAya baiThA rahai AraMbhAdika kachU karai nAhIM, so proSadhopavAsa hai // bahuri upabhoga kahiye bhojana pANI sugaMdha mAlA Adika ekavAra bhoganemeM AveM bahuri paribhoga kahiye vastra AbhUpaNa seja Asana gRha yAna vAhana Adika bAra bAra bhoganemeM Ave ina doUnikA parimANa, so upabhogaparibhogaparimANa kahiye / ihAM bhogasaMkhyA pAMcaprakAra hai / saghAta pramAda bahuvadha aniSTa anupasevya aiseM / tahAM trasaghAta" nivRtta hai citta jAkA tisa purupakAra mAMsa aru zahata tau sadAhI tyAga karane / bahuri madya hai so mana mohai hai tAte pramAda choDaneke arthi pada choDanA / bahuri kevaDA ketakI sahIjaNA agathyAke phUla Adi tathA jamIkaMda Adau mUlA Adi bahujIvanikA upajanekA ||
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvAya vaca nikA pAna . ThikANa jinakU anaMtakAya kahiye te sarvahI tyAga karane / jAte 'inameM ghAta to bahutajIvanikA hai ara phala alpa haikiMcit svAdamAtra phala hai / bahAra yAna vAhana AbharaNa Adikavi merai etA iSTa hai, isasivAya aniSTa hai tAkA tyAga hai, aiseM iha aniSTatyAga kahiye / bahuri kAlake niyamakari yAvajjIva yathAzakti iSTavastuvirSe bhI sevaneyogya nAhI tinakA tyAga karanA, so anupasevyatyAga kahiye // siddhi bahuri jo saMyamakU pAlatA saMtA atati kahiye vihAra karai so atithi kahiye athavA jAkai tithi nAhIM hoya TIkA / so atithi kahiye, jo paDivA doyaja Adi tithirUpa kAlake niyama vinA AhArakU Avai so atithi hai, aisA artha 1|hai / aiseM atithike arthi saMvibhAga kahiye apane bhojanavastuvi vibhAga denA, so cyAriprakAra hai / bhikSA upakaraNa auSadha vasatikA / tahAM mokSake arthi udyamI saMyamIvi tatpara pravINa zuddhaAcArI jo atithi tAkai arthi zuddhamanakAra nirdoSa bhikSA bhojana AhAra denA / bahuri dharmake upakaraNa samyagdarzanajJAnacAritrake badhAvanevAle dene / bahuri auSadha bhI yogya denI / bahuri paramadharmakI zraddhAkari vasatikA bhI banAvaNI / bahuri sUtrameM cazabda hai so Arge kahasI jo gRhasthadharma tAke samuccayake arthi hai // A ihAM aisA bhI vizeSa jAnanA, jo, gyAraha pratimAke anukramameM dUjI vratapratimA hai tAmaiM paMcaaNuvratake atIcAra tau sodhaihI haiM / bahuri e saptazIla kahe tinakA AcaraNa yathAzakti hai tinameM atIcAra bhI lAgai haiM / bahuri tIjI pratimA sAmAyika nAma hai, tahAM sAmAyika atIcArarahita palai hai / bahuri cauthI pratimA propadhopavAsa nAmA hai, tahAM proSadhopavAsa atIcArarahita palai hai / bahuri pAMcamI pratimA sacittatyAga nAma hai, tahAM upabhogaparimANa nAmA zIla hai tAke atIcAra sodhai hai / tahAM sacittakA bhakSaNakA to tyAgahI karai hai, bahuri anyakArya bhI sacittasUM yatnarpUvaka karai hai| ihAM sataraha niyamakI pravRtti avazya hoya hai / bahuri chaThI pratimA rAtribhojanakA tyAga divA strIsevanakA tyAga hai, so yaha bhI upabhogaparibhogake parimANake atIcAra sodhanehIkA vizeSa hai / tahAMtAI jaghanyazrAvaka kahiye // bahuri sAtamI pratimA brahmacarya hai / so ihAM strastrIkA bhI tyAga navavADasahita zuddha atIcArarahita hoya hai / bahuri AThamI pratimA AraMbhatyAga hai / tahAM vaNija Adi AraMbhakA kachU kuTuMba sAmila rahanemeM dopa atIcAra upajai tathA | tAkA bhI atIcArarahita zuddha tyAga hoya hai / bahuri navamI pratimA parigrahatyAga hai / tahAM pahalai kachu alpaparigraha rupayA paIsAsaMbaMdhI mamatva thA tisakA bhI ihAM tyAga hai atIcAra na lagAvai hai / ihAMtAI madhyamazrAvaka hai / bahuri | dazamI pratimA anumatityAga hai, so navamImeM kuTuMba sAmila bhojanAdika karai thA, tAmaiM bhalA mAnanekA doSa upajai thA,
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasiddhi TIkA kSa. 7 isa dazamI pratimAmeM tAkA bhI tyAga hai, gharakA tathA anya koI bulAvai tAkai bhojana kareM, ghara udAsInavRtti rahai, kadAcit ghara baiThe kadAcit maTha maMDapa caityAlaya AdiviSai baiThi nirmamatva rahai / bahuri gyAramI pratimAmeM gharakA tyAga kara munikI jyoM maMDapameM rahai hai, yAkA nAma uddiSTatyAgapratimA hai / tahAM apane nimitta kiyA bhojanAdikUM bhI nAhIM aMgIkAra kare hai, yaha uttamazrAvaka hai, jAnanA / bahuri sArIhI pratimAnikA svarUpakA bhAvArtha ihAM saMkSepa likhyA hai / so vizeSakathana zrAvakAcAragraMthaniteM eka kopIna mAtra vastra rAkhai hai / bahuri yAkA dUsarA bheda kSullaka hai, tAkA svarUpa zrAvakAcArateM jAnanA || Argai cazabdakAra samuccaya kiyAkUM kahai haiM // mAraNAntikIM sallekhanAM joSitA // 22 // yAkA artha- maraNake aMtasaMbaMdhI jo sallekhanA tAhi sevanevAlA bhI yaha zrAvaka hoya hai / tahAM apane paripAkaka prApta bhayA jo Ayukarma tAkA bahuri indriyaprANa tathA balaprANa inakA kAraNa ke vazarteM kSaya honA, so maraNa kahiye / tAkA jo tisa bhavasaMbaMdhI aMta tAkUM maraNAMta kahiye, so maraNAMta hai prayojana jAkA so mAraNAMtikI kahiye / bahuri bhale prakAra bAhya tau kAyakA tathA abhyaMtara kaSAyakA lekhanA kahiye anukramateM tinake kAraNanike ghaTAvanekArI kuza karanA so sallekhanA kahiye / aisI maraNake aMtasaMbaMdhI sallekhanA tAhi joSitA kahiye sevanevAlA gRhastha zrAvaka hoya hai / ihAM koI kahai hai, jo, joSitAzabda kahyA so sevitA aisA spaSTa pragaTa artharUpa zabda kyoM na kahyA 1 tAkUM kahiye, jo ihAM sevitA na kahanA, jAtaiM joSitA kahane meM arthakA vizeSa ba hai / kevala sevanAhI na grahaNa kiyA hai / ihAM prItikA bhI artha hai / prIti vinA jorIne sallekhanA na karanI / sallekhanA prIti hoteM ApahI karai hai / tAteM joSitAzabdameM prIti aru sevanA doU artha haiM / bahuri koI tarka karai hai, jo yaha hama mAnyA, paraMtu yAmeM AtmaghAtakI prApti Avai hai / taiM apane apane abhiprAyapUrvaka AyuAdi prANanikI nivRtti kare hai / AcArya kahai haiM, yaha ihAM doSa nAhIM / jAteM ihAM pramattayoga nAhIM hai pramattayoga prANavyaparopaNA karai so hiMsA kahI hai so yAkai hiMsA nAhIM / jAtaiM rAgAdidoSakA yA abhAva hai / jo rAga doSa mohake vaza hoya, so viSazastrAdi upakaraNanikari ApakUM ghAtai, tAkai AtmaghAta hoya 1 hai / taisaiM sallekhanAmeM nAhIM hai / jAteM ihAM AtmaghAtakA dopa nAhIM hai / ihAM kanikI utpatti na honA, so ahiMsakapaNAM siddhAMtameM kayA hai / bahuri tina nibhagavAnane kA hai // uktaM ca gAthA hai, tAkA artha- rAgAdirAgAdikanikI utpatti, so hiMsA hai, aiseM vaca nikA pAna 289
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TIkA a. 7 bahuri vizeSa, jo, prANIkai maraNa aniSTa hai, tahAM jaiseM koI vyApArI anekaprakAra vyApArakI vastu saMcaya karI hoya gharameM dharI hoya tAkai gharakA vinAza honA iSTa nAhIM tAkuM yathAzakti dUri karai, bahuri kAraNa dUri na hoya sakai tau jaiseM apanI vyApArakI vastu gharameM dharI thI tinakA vinAza na hoya taisaiM yatna karai, aisaiMhI gRhastha zrAvaka bhI vratazIlarUpa vyApArakI vastukA saMcayaviSai pravarte hai, tisakA tahAM koI kAraNa tAke vinAzakA kAraNa Aya prApta bhayA hoya Azraya yaha jIvita hai tAkA nAza tau na cAhe hai, bahuri tisake nAzakA kAraNa Aya prApta hoya taba tA kAraNakUM jaise apanA guNa virodhyA na jAya taiseM dUri karai, bahuri jo nAzakA kAraNa dUri na hoya sakai nAilAja hoya tava jaisaiM apanA guNakA vinAza na hoya taiseM yatna karai, yAmeM kaise AtmaghAta bhayA kahiye 1 tahAM pUchai hai, ki, sallekhanA maraNake aMtavirSe kahI, so maraNakA jJAna kaise hoya ! tathA vinA jANe kaiseM kariye tahAM kahIye hai, jarA roga indriyanikI hAni dIkhai jo avazya jANai aba yaha zarIra rahegA nAhIM, taba prAka AhArapANIkari tathA upavAsAdi tapakari anukramateM zarIrakA bala kSINa hotA jAya tahAM maraNaparyaMta dvAdazabhAvanAkA citavana kAla gamAvai, zAstrokta vidhAnakari samAdhi maraNa karai // AgeM jo " niHzalyo vratI " aisA pUrvai kahyA thA, tahAM tIsarA zalya mithyAdarzana kayA thA, tAtaiM yaha jAnyA, jo vratI hoya hai so samyagdRSTi hoya hai, mithyAdRSTi vratanikI kriyArUpa pravarte tau vratI nAhIM / tahAM pUchai, so samyagdarzana atIcArasahita sApavAda hoya hai ki atIcArarahita nirapavAda hoya hai ! aiseM pUcheM sUtra kaheM haiM, jo, kadAcit mohanIyakarmakA vizeSa jo samyaktvaprakRti tAtai e apavAda kahiye atIcAra hoya haiM, yAkA sUtra - // zaGkAkAGkSAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTaretIcArAH // 23 // yAkA artha - zaMkA kAMkSA vicikitsA anyadRSTiprazaMsA anyadRSTisaMstava e pAMca atIcAra samyagdRSTIke haiM / tahAM niHzaMkitapaNAkUM Adi dekara ATha samyaktvake aMga pUrve darzanavizuddhike kathanavipaiM kahe the, tinake pratipakSI dopa jAnane / ihAM pUche hai, prazaMsA ara saMstava meM kahA vizeSa hai ! tAkA uttara, jo, manakari mithyAdRSTIke jJAnacAritraguNakA pragaTa karanekA vicAra tAka bhalA jAnanA, so tau prazaMsA hai / bahuri mithyAdRSTIvirSe chate tathA aNachate guNakA pragaTa karanekA vacana kahanA so saMstava hai / iha ini doUnimeM bheda hai / bahuri pUche hai, samyagdarzanake ATha aMga kahe the nAke tetehI pratipakSI atIcAra cAhiye, pAMcahI kaise kahe ? tahAM kahai haiM, jo yaha doSa nAhIM / Age vratazIlanivipaiM pAMcapAMcahI saMkhyAkAra atIcAra kaheMge, tAtaiM prazaMsAsaMstavavirSe anya atIcAranikUM garbhitakari pAcahI kahe va ca nikA pAna 290
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiN| hahAM aisA bhI vizeSa jAnanA, jo, samyagdRSTi muni * tathA zrAvaka doUhI hoya haiM, so e atIcAra || doUnikai saMbhavai haiM // vacanikA pAna 291 10 AgeM, samyagdRSTIke atIcAra to kahe, bahuri pUche hai ki aise atIcAra vratazIlanivirSe bhI hoya haiM kahA ? aise pUche HY AcArya kahai haiM, hAM, hoya haiM / aiseM kahikari tina atIcAranikI saMkhyA kahanekU sUtra kahai haiMTIkA // vratazIleSu paMcapaMca yathAkramam // 24 // yAkA artha- pAMca vrata ara sAta zIla eka sallekhanA inavirSe pAMca pAMca atIcAra anukramateM jAnane / ihAM vratazIlakA dvaMdvasamAsa karanA / ihAM tarka kahai haiM, zIlakA grahaNa anarthaka hai / vratagrahaNahIte zIlakA grahaNa hoya hai / jAteM zIla bhI vratahI hai / AcArya kahaiM haiM, anarthaka nAhI hai,| ihAM vizeSa janAvaneke arthi zIlakA grahaNa hai / e zIla haiM te vratanikI rakSAke arthi haiM aisA jAnyA jAya hai / yAte digviratyAdika ihAM zIlake grahaNakari jAnane / bahuri agArIke adhikArateM aisA jAnanA, jo, e pAMca pAMca atIcAra kahiyegA te agArI gRhastha zrAvakake vratazIlanivi haiM sohI kahai haiM / tahAM prathamahI AdikA ahiMsA nAmA aNuvratakA sUtra kahai haiM // bandhavadhacchedAtibhArAropaNAnnapAnanirodhAH // 25 // yAkA artha- baMdha vadha cheda atibhAra lAdaNA annapAnakA rokanA e pAMca atIcAra ahiMsAaNuvratake haiN| tahAM prANInikA manovAMchita gamana karanaphU rokanA bAMdhanA so tau baMdha kahiye / bahuri lAThI cAbuka vetakAra ghAta karanA coTa denA so vadha kahiye yAmeM prANavyaparopaNa na lenA / jAteM yaha pahalI hiMsAhImeM kahyA hai / bahuri kAna nAka Adika aMgaupAMgakA chedanA, so cheda kahiye / bahuri nyAya bojhate adhika lAdi calAvanA, so atibhArAropaNa kahiye / bahuri / / gaU AdikU kSudhA tRSA Adi bAdhArUpa kriyAkA karanA, khAnA pInA na denA, so annapAnanirodha hai / e pAMca ahiMsA aNuvratake atIcAra haiM / AgeM dUje aNuvratake atIcAra kahane* sUtra kahai haiM
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ hA apanI purakA prayogake jo kriyAvizISa, tinaviya apahAra sAkAramaMtrI vazarte para Thagana tAkA pragaTa karana* anyathA pro pAca atIcAra satya 18/ vAlALU yAdi nAnA so kUTalekhakriyA Artha jhUThA likhanA jA rahobhyAkhyAna hai mithyopadeza haiN| hAmArI lyo aisA tAkata hoya gayA pInAra kAUneM rUpA sonA sA kayA hai tathA samanyapuruSaneM kahyA vica nakAra prakaraNakAra aMgAlakhyAkA vacana kahanAta alpa saMkhyA kahi mAgharA hoya so tAkI saMsthA hai aisa // pAna 18 AgeM avatAkA pragaTa karanA, sobarA bhrakuTikA vizeSa lApI tetI na batAnA rAkhanevAlene kahI ailIvAnA // mithyopadezarahobhyAkhyAnakUTalekhakriyAnyAsApahArasAkAramantrabhedAH // 26 // yAkA artha-- mithyA upadeza rahobhyAkhyAna kUTalekhakriyA nyAsApahAra sAkAramaMtrabheda e pAMca atIcAra satyaaNu| vratake haiN| tahAM svargamokSake kAraNa je kriyAvizeSa, tinavirSe anyaprANInikaM anyathA pravartAvanA so mithyopadeza haiM / bahuri strIpuruSaneM ekAMtavipeM kiyA jo kriyAvizeSa tAkA pragaTa karanA, so rahobhyAkhyAna hai / bahuri anyapuruSaneM kahyA nikA nAhIM ara parakA prayogake vazate paraLU Thaganeke arthi , jhUThA likhanA jo isane aisA kahyA hai tathA aisA kiyA hai aise apanI icchAteM baNAvanA, so kUTalekhakriyA hai / bahuri kAUneM rUpA sonA Adi dravya dharA hoya so tAkI saMkhyA dharane- 292 vAlAkU yAdi na rahI vismRta hoya gayA pIche mAMgI taba alpa saMkhyA kahi mAMgI taba rAkhanevAlene kahI aitIhI hai| tumArI lyo aisA tAke alpasaMkhyAkA vacana kahanA jetI paileM soMpI tetI na batAvanA, so nyAsApahAra hai / bahuri prayojanakAra prakaraNakAra aMgakI ceSTAkAra bhavarA bhrakuTikA vikSepakAra ityAdi ceSTAkAra parakA AbhaprAya jANikari cugalI karanekU Ipodikatai tAkA pragaTa karanA, so sAkAramaMtrabheda hai| aise e pAMca satya aNuvratake atIcAra haiM / Age acauryavratake atIcAra kahai haiN|| stenaprayogatadAhRtAdAnaviruddharAjyAtikramahInAdhikamAnonmAnapratirUpakavyavahArAH // 27 // yAkA artha-- stenaprayoga tadAhRtAdAna viruddharAjyAtikrama hInAdhikamAnonmAna pratirUpakavyavahAra e pAMca acauryaaNuvratake atIcAra haiN| tahAM koI corI karatA hoya tALU Apa prerai tathA parakU kahikari preraNA karAvai athavA pailA prerai tAkI sarAhanA karai tAkU bhalA mAnai so stenaprayoga hai| ihAM stena nAma corakA hai, tALU prerai bahuri corakU Apu prenyA bhI nAhIM 2 saya bhI nAhI paraMtu corakA lyAyA dravyakA grahaNa karai, so tadAhRtAdAna hai / bahuri yogyanyAyakU ullaMghi anyaprakAra lenA denA so to atikrama kahiye, so yaU rAjyasUM viruddha hoya so viruddharAjyAtikrama hai / tahAM baDA molakI vastu alpa 1) molameM leNekA yatana vicAravau karai, so viruddharAjyAtikrama jAnanA / bahuri pAI mANi ityAdika tau mAna kahiye, inakU prastha Adi kahiye / bahuri tAkhaDIke taulA Adi unmAna kahiye / so inakAra ghaTanekAra to parakU denA ara vadhatakAra parakA lenA ityAdi kUDA prayoga karanA, so hInAdhikamAnonmAna hai / bahuri khoTe sonA rUpA baNAya Thiganeke a artha vyavahAra karai parakU khoTI vastukU kriyAkari AcchI dikhAya de aiseM kUDa karai, so pratirUpakavyavahAra hai / aiseM /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArtha-01 e pAMca adattAdAnavirati aNuvratake atIcAra haiM / AgeM brahmacarya aNuvratake atIcAra kahai haiM // paravivAhakaraNetvarikAparigRhItAparigRhItAgamananAGgakrIDAkAmatIbAbhinivezAH // 28 // siha yAkA artha- paravivAhakaraNa parigRhItaitvarikAgamana aparigRhItaitvarikAgamana anaMgakrIDA kAmatIvrAbhiniveza e pAMca vaca nikA | brahmacarya aNuvratake atIcAra haiM / tahAM kanyAkA danA pariNAvanA so vivAha hai, so parakA vivAha karaNA, so paravivAhakaraNa kahiye / bahAra jo parapuruSAnaprati gamana karai so itvarI kahiye isa zabdakai niMdA arthavirSe kapratyayate itvarikA aisA nAma bhayA / so ekapuruSahI jAkA bharatAra hoya so parigRhItA kahiye, tisaprati gamana kariye so parigRhIta itvarikAgamana khiye| bahAra jo vezyApaNAkari puMzcalI hoya anaka jAke bharatAra hoya so aparigRhItA itvArakA kahiye, tisaprati gamana karai so aparigRhItAitvarikAgamana khiye| bahuri aMga kahiye prajananaliMga tathA yoni ina vinA anyarIti krIDA, so anaMgakrIDA kahiye / bahuri kAmakA badhatA pariNAma so kAmatIvAbhiniveza kahiye jAmeM kAmasevanekA niraMtara abhiprAya pravate te e pAMca svadArasaMtoSa nAmA vratake atIcAra kahe haiM / AgeM pAMcavA aNuvratake atIcAra kahai haiM / // kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsakupyapramANAtikamAH // 29 // yAkA artha-- kSetra vAstu, hiraNya suvarNa, dhana dhAnya, dAsI dAsa, kupya inakA pramANate ullaMghanA, so paMcama aNu-151 vratake atIcAra haiM / tahAM kSetra tau nAMja upajanekA AdhAra tAkU kheta kahiye, vAstu agAra gharakU kahiye, hiraNya rUpA AdikA vyavahAra, suvarNa sonA, dhana gaU Adi, dhAnya taNDula, dAsI dAsa cAkara strI puruSa, kupya kapAsa resama caMdana | Adi / tahAM kSetra vAstu, hiraNya suvarNa, dhana dhAnya, dAsI dAsa, aise cyAri tau doyadoyakA yugala lenA / bahuri eka 6 kupya aise e pAMca bhaye / tinakA parimANa kiyA hoya jo merai etAhI parigraha hai anyakA tyAga hai pheri tisakU ati| lobhake vazateM ullaMdhai badhAya le, so e pAMca atIcAra parigrahaparimANavratake haiM // __ aise pAMca aNuvratake atIcAra to kahe, AgeM zIlanike atIcAra kahai haiM / tahAM prathamahI digvirati nAmA / / / Hd zIlake kahe haiM, tAkA sUtra-- 293
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasiddhi TI kA kSa. 7 // UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantarAdhAnAni // 30 // yAkA artha - Urdhva aghaH tiryak ina tIninikI maryAdAkA vyatikrama karaNA ara kSetrakaM badhAya lenA maryAdAkari hoya tAkUM bhUli anya dhAraNa karaNI e pAMca atIcAra digviratike haiM / tahAM jo dizAkI maryAda karI thI tArteM ullaMghi jAnA so atikrama kahiye / so saMkSepataiM tIniprakAra hai Urdhva atikrama adhaH atikrama tiryak atikrama aiseM / tahAM parvatAdi caDhane meM maryAdasivAya caDhe so UrdhvAtikrama hai / bahuri kUpaAdiviSai maryAdasivAya utaraNA so adhaH atikrama hai / bahuri bila guphA AdikA pravezaviSai tiryak atikrama hai / bahuri dizAkI maryAda karI thI tAmaiM lobhakA vaza adhikakA abhiprAyakari badhAvanA, so kSetravRddhi hai / so yaha atikrama pramAdateM tathA moharte tathA parigrahake nimittateM hoya hai / bahuri maryAda karI hoya tAkUM bhUli jANA yAdi na rAkhaNAM so smRtyaMtarAdhAna hai / aise e digviratike atIcAra pAMca haiM // Age dezavirati vratake atIcAra kaheM haiM, tAkA sUtra kahai haiM- // AnayanapreSyaprayogazabdarUpAnupAtapudgalakSepAH // 31 // yAkA artha -- Anayana preSyaprayoga zabdAnupAta rUpAnupAta pudgalakSepa aisaiM e pAMca atIcAra dezaviratake hai / tahAM jisa dezakI maryAdA kara baiThyA hoya tahAMteM prayojanake vazarteM anyakUM kahikari kachU vastu anyakSetra maMgAvaNA, so Anayana hai / bahuri anyakUM kahanA, jo, tuma aiseM karau, so prepyaprayoga hai / bahuri Apa maryAdA kAra jisa kSetraviSai baiTheM, tahAM baiThAhI bAhirake phiranevAle puruSanikUM khAsI khaMdhAra Adi zabdakI samasyAkari prayojana samajhAya denA, so zabdAnupAta hai / bahuri taisaiMhI apanA zarIrarUpa dikhAya samajhAya denA, so rUpAnupAta hai / bahuri taisaiMhI kachu kaMkara Adi vagAya samajhAya denA, so pudgalakSepa hai / aiseM e dezaviramaNake atIcAra haiM // AgeM anarthadaMDaviratike atIcAra kahe haiM // kandarpakautkucyamaukharyAsamIkSyAdhikaraNopabhogaparibhogAnarthakyAni // 32 // yAkA artha - kaMdarpa kautkucya maukharya asamIkSAdhikaraNa upabhogaparibhogaanarthakya e pAMca atIcAra anarthadaNDa vasa nikA pAna 294
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vacani kA pAna TIkA a.7 15 | viratike haiN| tahAM rAgake tIvaudayateM jAmeM hAsya milI hoya aisA nIca hIna manuSyake kahanekA gAlI Adi bhaMDavacana pailekaM kahanA, so kaMdarpa hai / bahuri hAsyake gAlIsahita vacana bhI kahai ara kAyake ceSTAteM niMdAyogya kriyA bhI karai jALU laukikameM khavAkhasI Adi kahai haiM, so kautkucya hai / bahuri dhIThapaNA liye bahuta pralAparUpa bakavAda karanA, so maukharya hai / bahuri vinAvicAre vinAprayojana adhikI kriyA karanA, phiranA, DolanA, kUdanA ityAdi so asamIkSyAdhikaraNa hai| ihAM mana vacana kAya tInIkI kriyA vinAprayojana na karai so jAnanI / bahuri khAnepInekI sAmagrI tathA vastra AbhUSaNa Adi niHprayojana bahuta bhele karane, so upabhogaparibhogAnarthakya hai / aiseM e pAMca atIcAra anarthadaMDaviratike haiN| AgeM sAmAyikake atIcAra kahai haiM // yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthAnAni // 33 // yAkA artha-- yoga je mana vacana kAyake karma, tinakA burA citavana pravartana karanA, tIni tau e ara sAmAyikake virSe anAdara, kriyApATha AdikA bhUlanA e pAMca atIcAra sAmAyikake haiM / tahAM yogakA svarUpa to pahale kahA sohI / tAkA duSpraNidhAna kahiye khoTI pravRtti karanA, so e tIniprakAra, vacanakA duSpraNidhAna kAyakA duSpraNidhAna manakA duSpraNidhAna / ihAM bhAvArtha aisA, jo, sAmAyika karai taba sAmAyikamaiM tau manavacanakAyakI pravRtti na rahai ara anyakAryameM pravRtti karai, so aticAra hai / bahuri anAdara kahiye sAmAyikavirSe utsAha nAhIM, jaiseMtaiseM kAla pUrA karai, so hai / bahuri smRtyanupasthAna kahiye pAThakriyA yAdi na rahai bhUli jAya, so hai / aiseM sAmAyikake atIcAra haiM // AgeM proSadhopavAsake atIcAra kahai haiM - // apratyavekSitApramArjitotsargAdAnasaMstaropakramaNAnAdarasmRtyanupasthAnAni // 34 // yAkA artha-- apratyavekSita apramArjita kahiye vinA nIkA dekhyA tathA vinA nIkA jhADyA pRthvIpAra kSepanA uThAvanA sAMtharA karanA tIni tau e aru proSadhavirSe utsAha nAhIM nirAdarasUM karanA tathA kriyAmeM bhUlI jANA e pAMca proSadhopavAsake aticAra haiM jahAM proSadhaupavAsakI pratijJA lekarI jahAM baiThanA tisa bhUmivi jIva hai ki nAhIM haiM aise netranikari dekhanA, so pratyavekSaNA, kahiye |.bhuri komala pIchI Adi upakaraNakAra jhADanA so pramArjana hai| tina / doUnikA abhAva utsarga kahiye, bhUmivirSe malamUtra kSepaNA / AdAna kahiye arahaMta AcAryakI pUjAkA upakaraNa tathA
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TIkA a. 7 gaMdhamAla dhUpAdi sAmagrI tathA apane dhAraNake vastra AdikakA uThAvanA lenA, so / saMstaropakramaNa kahiye bhUmipari bichAvaNA Adikari sAMtharA karaNA aiseM tIni tau e bhae / bahuri kSudhAkari pIDita honeteM jo upavAsameM Avazyaka Adi kriyA karanI tinavirSai utsAha nAhIM nirAdarateM kAlapUraNa karanA, so AnAdara hai / bahuri kriyA yAdi na rAkhaNI bhUli jAnA, so smRtyanupasthAna hai / aiseM e pAMca atIcAra proSadhopavAsake haiM | Argai upabhogaparibhogaparImANake atIcAra kahe haiM // sacittasambandhasammizrAbhiSavaduSpakvAhArAH // 35 // yAkA artha- sacittavastu, sacittakAra milyA vastu, sacittake saMbaMdharUpa vastu, dravyarUpavastu, vinA nIkA pakI vastu inakA AhAra karanA e pAMca upabhogaparibhogaparimANake atIcAra haiM / tahAM jIvakari sahita hoya so sacitta hai / tisa sacittakAra bhiDyA hoya so sacitta saMbaMdha hai / sacittasUM milyA hoya so sammizra hai / inaviSai pravRtti pramAdateM tathA atibhUkhataiM tathA tIvrarAgataiM hoya / bahuri dravyarUpa rasa tathA vRpya kahiye puSTikAra vastu so abhiSava hai / bahuri bhaleprakAra pakyA nAhIM aisI vastu / ina pAMca vastUnikA AhAra karanA e pAMca atIcAra upabhogaparibhogaparimANake haiM | Argai atithi saMvibhAga ke atIcAra kahai haiM- // sacittanikSepApidhAnaparavyapadezamAtsaryakAlAtikramAH // 36 // yAkA artha- sacittavirSe dharaNA, sacittataiM DhAkanA, parakA nAma karanA, mAtsarya karanA, kAla ullaMghanA e pAMca atIcAra atithisaMvibhAgake haiN| tahAM sacitta kahiye jIvasahita kamalakA patra pAtali Adika tinavirSai nikSepa kahiye muninikUM denekA AhAra AdikA dharanA / bahuri apidhAna kahiye tisa sacittahIrteM DhAkanA / bahuri anyadAtArakA deya kahiye AhAra Adi deneyogya vastu so lekArI apanA nAma karanA tathA parakUM Apa sopi parakA nAma karanA Apa nAma na karanA, so paravyapadeza hai / bahuri dAna denA tAmeM Adara nAhIM nirAdarateM denA tathA anya denevAlA yathAvidhi deya tAkUM guNakUM sarAhanA nAhIM adekhasA bhAva karanA, so mAtsarya hai / bahuri akAlaviSai bhojana danA kAlakUM ullaMghanA, so kAlAtikrama hai / aiseM e pAMca atIcAra atithisaMvibhAgazIlake haiM / aiseM sAta zIlake atIcAra kahe || Age sallekhanAke atIcAra kahai haiM vaca nikA pAna 296
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubaMdhanidAnAni // 37 // yAkA artha- jIvanekI vAMchA, maranekI vAMchA, mitranateM anurAga, sukhakA anubaMdha, nidAna karanA e pAMca atIcAra sallekhanAke haiN| tahAM AzaMsA nAma vAMchAkA hai, so jIvanA maraNA inakI vAMchA karanI, bahuri pahale mitranisahita dhUlIsidi Aditai krIDA karI thI tAkA yAdi karanA bArabAra smaraNa karanA, so mitrAnurAga hai / bahuri pUrva sukha bhoge the tinasUM TIkA prItivizepake nimittateM bArabAra yAdi karanA tathA vartamAnameM sukhahI cAhanA, so sukhAnubaMdha hai / bahuri bhogakI vAMchA kAra niyama bAMdhanA, jo 'aisA bhoga milai' so nidAna hai| aisaiM e pAMca sallekhanAke atIcAra haiM / ihAM aisA bhAvArtha, Tel jo, e pAMca kahe so koI jAnegA pAMca pAMcahI haiM, so aiseM na samajhanA / jahAM pAMca kahai tahAM bahuvacana hai| so inameM inake samAna aneka garbhita haiM / tahAM yathAsaMbhava jAnane / inake jAnanekU tathA vratanikU zrIgurunikA saraNA nirdoSa kara hai / ihAM vratazIlanike atIcAra kahane meM aisA bhI Azaya sUcai hai, jo, tIrthakaranAmakarmakI prakRtike Azravake kAraNa kahe, tinameM zIlavrateSvanatIcAra aisI bhAvanA kahI hai / tAtai tinake atIcAra janAye haiN| a.. jo, pAlAdhanA, jo aisA bAda karanA tathA smaraNa karanA, sokA vAMchA karanI, dAna karanA e pani bAMdhanA, jo aisA bhoga mile, samA vartamAna meM sukhahI cAhanA, sA hai / bahuri pUrva sukha bhogeza palI- patra nikA pAna 297 AgeM pUche hai, jo, tumane tIrthakaranAmaprakRtIke kAraNa Azravake nirdezavirSe kahyA jo " zaktitastyAgatapasI" | aise tathA zIlavidhAnavirSe atithisaMvibhAga kahyA hai, tAmeM tyAga dAnakA lakSaNa hai, manameM na jANyA, so aba kahau, hai| aisaiM pU. sUtra kaheM haiM // anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam // 38 // yAkA artha- apanA parakA upakArake Artha apanA vittakA tyAga karanA so dAna hai / tahAM apanA parakA jo | upakAra so anugraha khiye| tahAM apanA upakAra tau puNyakA saMcaya honA hai bahuri parakA upakAra samyagdarzanajJAnacAritrakI vRddhi honA hai / bahuri sva aisA dhanakA nAma hai / so aiseM anugrahake Arthi svakA atisarga kahiye tyAga karanA, so dAna hai // ___ AgeM pUche hai, jo, e dAna hai tAkA phala . ekahI .aviziSTa kahiye, vizeparahita hai ki kachU vizeSaphalasvarUpa || hai / aiseM pU. sUtra kahai haiM
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacani kA pAna TIkA | // vidhidravyadAtRpAtravizeSAcadvizeSaH // 39 // yAkA artha-vidhikA vizepa, dranyakA vizeSa, dAtArakA vizepa, pAtrakA vizepa inakA vizepate phalakA vizeSa hai| tahAM dAna denekI vidhi tAkA tau AdarateM denA anAdarateM na denA aisA vizeSa hai / tahAM munikU denameM to navaprakAra bhakti siddhi || kahI hai| tahAM pratigraha kahiye paDaghAvanA, UMcA Asana denA, pAdaprakSAlana karanA, pUjana karanA, praNAma karanA, mana vacana kAya zuddha karake, bhojana denekI zuddhatA karanI aise vidhikA vizepa hai / tapasvAdhyAyakI vRddhikA karanevAlA AhAra denA yaha dravyakA vizepa hai / bahuri dAtArakA sAta guNa kahe haiM / tahAM parakA tau dAnakA nAma na karanA yAmeM nirAdara Avai hai, bahuri krodhakari na denA kSamAteM denA, bahuri kapaTate na denA, bahuri anya denevAlete IpI kAra tAke avaguNa na kADhane yA anasUyA kahiye, bahuri denekA tathA dIyekA pIche vipAda pichatAva na karanA, bahuri dIyekA baDA harpa mAnanA, bahuri dIyekA garva na karanA aiseM dAtArake guNakA vizepa hai // bahAra mokSake kAraNa je samyagdarzanAdika guNa jAmeM pAIye aisA pAtrakA vizepa hai / aiseM vizepate tisa dAnake phalavi bhI vizeSa hai / jaise, jaisI dharatI hoya tAmeM jaisA baji tathA vovanevAlekI kriyAkA vizeSa hoya taisAhI dhAnya Adi phala nipajeM, taiseM jAnanA // 298 ihAM aisA bhI bhAvArtha jAnanA, jo, anyamatI koI apanA parakA mAMsAdika denA bhI dAna kahai haiM, so mAMsa Adi / apanA parakA upakArakA kAraNa nAhIM, tathA lenevAlA yogya pAtra nAhIM, tAtai tAke denekA phala khoTAhI hai| vahari pAtra kupAtra apAtrake jaghanya madhyama utkRSTake bhedateM tathA taiseMhI vidhi dravya dAtArake bhedate phalakA bhI anekaprakArapaNA hai, so anyagraMthaniteM jAnanA / so yaha syAdvAdInikA matameM siddhI hai, sarvathAekAntavAdInike nitya nikriyAdi pakSa haiM, tathA kSaNikapakSa hai, tinakai pariNAmapariNAmIke abhAvateM kachu nirvAdhasiddhi hotI nAhIM / bahuri bhAvanikI vizuddhatA saMkle3 zatA phalameM pradhAna hai kevala bAhyake nimittakI pradhAnatA nAhIM / jAte aise kayA hai, jo, koI vastu tau vizuddhatAteM apAtranikU dIyA huvA bhale phalaphU karai hai| bahuri koI vastu pAtranikU bhI dIyA huvA saMklezapariNAmake vazateM bhalA phala nAhIM karai hai / bahuri koI vastu pAtra tathA apAtranikU dIyA huvA bhI tathA na dIyA huvA bhI vizuddha pariNAmake yogate zubhahI phala karai hai / aise syAdvAdamata bar3A gahana hai / so zrIguruhI yAkA nirvAha kareM haiM / haraika janakA yAmeM kahanekA vala nAhIM cale hai / jaise kUpakA mIMDaka samudrakA pAra na pAvai, taiseM jAnanA //
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ va aise sAtavA adhyAyameM AzravapadArthakA bheda jo puNyakA baMdha karanevAlI aNuvrata hai, mahAvrata samitikriyArUpa tathA hA tinakI bhAvanA, atIcAra TAranA, dAnakA svarUpa ityAdika kahyA, tAkU sunikari bhavyajIva mokSamArgakA kathaMcit sahakArI jAni sevau / tAteM anukramateM zuddhAtmasvarUpakA anubhava kAra mokSa pAvau / aisA zrIgurunikA upadeza hai // sarvArtha sidi // savaiyA // AzravapadArthakA bheda zubhavRttirUpa paMca pApaparihAra samiti suhAvanI / zIlake aneka bheda yatI gharavAsI veda atIcAra TAre vidhi dhAre mahApAvanI // dAna deya bhAva chAni pAtra mAni dukhI jAni pAveM phala tisyauM syAdavAda yoM kahAvanI / sAtamI susaMdhi kathA sunUM muni kahI yathA puNya lesa hoya baMdha kATi mokSa bhAvanI // 1 // vaca nikA aise tatvArthakA hai adhigama jAteM aisA jo yaha mokSazAstra tAvirSe sAtavA adhyAya pUrNa bhayA // iti zrI paramapUjya dharmasAmrAjyanAyaka yogIMdracUDAmaNi, siddhAMtapAraMgata, cAritracakravartI zrI 108 AcArya zrIzAMtisAgarajI mahArAjake Adezase jJAnadAnake lie zrI. pa. pU. cA. ca. A. zrI 108 zAMtisAgara digaMbara jaina jIrNoddhAraka saMsthAkI orase chapI huI zrI tattvArthasUtrakI zrImatpUjyapAdAcArya viracita sarvArthasiddhIkI paMDita jayacaMdajIkRtA TIkA . vacanikAvirSe sAtavA adhyAya saMpUrNa bhayA // 7 // ' ' graMtha prakAzana samiti, phalaTaNa vIra saM. 2481
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ va paramapUjya cAritracakravartI AcAryavarya zrI 108 zAMtisAgara mahArAjake Adezase zrI digaMbara jaina jinavANI jIrNoddhAraka saMsthAkI taraphase jJAnadAnake liye chapI huI sarvArtha vaca tivIra saMvat 2481 ] TIkA zrIvItarAgAya namaH // OM namaH siddhebhyaH // [ pratha prakAzana samiti, phalaTaNa || nikA atha tattvArthasUtrakI sarvArthasiddhiTIkA vacanikA paMDita jayacaMdajI kRtA a.8 pAna 300 dohA-- ATha karamake bNdhkuu| kAdi bhaye nikalaMka // namUM siddha paramAtamA / mana vaca kAya nizaMka // 1 // aiseM maMgalake arthi siddhinikU namaskAra kari AThamAM adhyAyakI vacanikA likhiye hai| tahAM sarvArthasiddhiTIkAkArake vacana haiM jo AzravapadArthakA to vyAkhyAna kiyA, tAkai anaMtara hai nAma jAkA aisA baMdha padArtha hai, so aba vyAkhyAna karaneyogya hai, tA, vyAkhyAna yogya hote pahale to baMdhakA kAraNakA sthApana kariye hai / jAteM baMdha hai so kAraNapUrvaka hai, yAta tAkA sUtra kahai haiM // mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH // 1 // ___yAkA artha- mithyAdarzana avirati pramAda kapAya yoga e pAMca baMdhake kAraNa haiM / tahAM mithyAdarzanAdika to phle| kahe tehI haiM / tattvArthazraddhAnakA pratipakSI atatvArthazraddhAna tathA Azravake vidhAnavipeM mithyAdarzanakriyA kahI, so tau mithyAdarzana jAnanA / bahuri virati pahale kahI, tisake pratipakSabhUta avirati jAnanI / bahuri AzravavidhAnameM AjJAvyApAdikI tathA anAkAMkSA kriyA kahI, tinavi pramAdakA aMtarbhAva jAnanA / so pramAda kalyANarUpakAryavirSe anAdara
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca nikA pAna svarUpa hai / bahuri indriyakapAya ityAdi sUtra Azravake kathanavirSe kahA hai / tahAM anaMtAnubaMdhI apratyAkhyAna pratyAkhyAna 151 | saMjvalana bhedarUpa kapAya kahe haiM / bahuri tisahI Azravake kathanavirSe prathamahI sUtramai kAya vacana manake yoga kahe || / haiM, tehI yahAM jAnane // | tahAM mithyAdarzana tau doyaprakAra hai, naisargika paropadezapUrvaka / tahAM paropadezavinA mithyAtvakarmake udayake vazateM si tattvArthazraddhAnakA abhAvarUpa pariNAma AtmAkai pragaTa hoya so tau naisargika hai| bahuri parakA upadezake nimittateM hoya so cyAriprakAra hai, kriyAvAdI akriyAvAdI AjJAnika vainayika aiseM / athavA pAMcaprakAra hai, ekAMta viparIta saMzaya vainayika AjJAnika / tahAM padArthavirSe anekadharma haiM tinameM aisA AbhiprAya karai, jo, vastu dhImAtra hai, tathA dharmamAtrahI hai, tathA koI eka dharmakU grahaNakari kahaiM / isa ekadharmamAtrahI hai, astitvamAtrahI hai, nAstitvamAtrahI hai, ekavastumAtrahI hai, eka purupamAtrahI yahU sarva racanA hai, tathA anekahI hai, tathA nityahI hai, tathA anityahI hai ityAdika nayakA pakSapAta karai / so tau ekAMta hai / bahuri nigraMtha mokSamArga hai tAkU sagraMtha kahai, kevalIko kavalAhAra karatA batAvai, strIkU mokSa batAvai hai| ityAdika viparyayarUpa viparItamithyAtva hai / bahuri samyagdarzanajJAnacyAritrAtmaka mokSamArga kahyA hai, so yaha hai ki nAhI aisA pakSa karai so saMzayamithyAtva hai / bahuri sarvadevaniLU tathA sarvazAstranikU tathA sarvamatanikU samAna mAneM, sarvakA vinaya | karai, mithyAtva samyatvakA bheda na jANe, so vainayikamithyAtva hai| bahuri hitaahitakI parIkSAte rahita aMdhekI jyauM pariNAma so AjJAnikamithyAtva hai| ihAM uktaMca gAthA hai, tAkA artha kriyAvAdInike ekasau asI bheda haiM, akriyAvAdInike caurAsI bheda haiM, ajJAnavAdInike satasaThi bheda haiM, venayikavAdInike battIsa bheda haiM / aiseM tInistai tiresaThi bheda sarvathAekAntavAdInike haiM / ihAM vizeSa aisA hai, jo, avirata bArahaprakAra haiM / tahAM pAMca iMdriya ara eka mana inake viSayanivi rAgAdisahita pravRtti chaha to e bahuri chahakAyake jIvanikI rakSA na karai chaha e, bahuri anaMtAnubaMdhI Adi solaha kapAya aru nava | nokapAya aise pacIsa kapAya haiM / no kahiye Ipat kiMcit aisA no zabdakA artha leNA abhAva artha na lenA / bahuri cyAri manoyoga, cyAri vacanayoga, pAMca kAyayoga aise teraha yogake bheda haiM / ara AhAraka AhArakamizra kAyayoga e pramattasaMyamIkai hoya haiM tAteM yoga paMdaraha bhI haiM / bahuri pramAda hai so anekavidha hai| tahAM bhAvakAyavinaya 1 IryApatha bhikSA pratiSThApana zayanAsana vAkya e ATha tau zuddhi bahuri dazalakSaNadharma inavipeM utsAharahita pariNAma hoya tahAM pramAda kahiye / aiseM e pAMca baMdhake kAraNa samasta kahiye sAre ekaThe tathA vyasta kahiye te nyAre nyAre hoya haiM / sohI | kahiye hai, mithyAdRSTi guNasthAnavAlekai tau pAMcUhI kAraNa baMdhake haiM / bahuri sAsAdana mizra asaMyatasamyagdRSTi ina tIni / 4 bhAkSamAga haiM tALU sagraMtha kahai, kevalIko kavalAhAra -- - *
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100vaca 10302 TIkA hA avirata Adi cyAri baMdhake kAraNa haiM / bahuri saMyatAsaMyatakai avirati hai so viratikari mizrita hai ara pramAda kapAya || / yoga aise cyAri haiM / bahuri pramattasaMyamIke pramAda kapAya yoga e tIni haiM / apramatta Adi cyAri guNasthAnavAlenikai yoga ara kaSAya e doyahI haiM / bahuri upazAMtakaSAya kSINakaSAya sayogakevalI ina tInike eka yogahI hai| bahAra sarvArtha | ayogakevalI baMdharahita hai aiseM jAnanA // __ihAM vizeSa likhiye haiN| prathama to baMdhaka pahale tAke kAraNa kahe, tAmeM to yaha janAyA hai, jo, vinAkAraNa baMdha nAhIM hoya hai| tathA kUTastha sarvathAnityakabhI baMdha nAhIM hoya hai / saMtAnakI apekSA tau anAdibaMdha hai / ara purAtana I | jaDa hai navIna baMdha hai tAkI apekSA Adisahita baMdha hai / bahuri mithyAtva naisargika paropadezapUrvaka doyaprakAra kahyA, so b tau naisargika tau ekendriyaAdi sarvahI saMsArI jIvanikai anAdita prvte hai, yAkU agRhIta bhI kahiye / ara jo parakelA 18 upadezate pravarte so paropadezapUrvaka hai, tADUM gRhIta bhI kahiye / tAkai kriyAvAdAdika cyAri bheda tIniseM taresaThi bheda khe| te kaiseM haiM so kahiye hai| tahA prathamahI kriyAvAdake ekasau asI bheda haiM / tahAM mUlabheda pAMca kAla Izvara AtmA niyati svabhAva aiseM / bahuri Apate parateM nityapaNAkari anityapaNAkAra aise cyAri eka ekapari lagAya ara jIva ajIva Azrava saMvara nirjarA baMdha mokSa puNya pApa aiseM navapadArtha tinapari nyAre nyAre lagAIye so aise inakU paraspara guNate pAMcakU cyArikari guNe vIsa bhaye, bahuri navakari guNe ekasau asI bhaye, yAkA udAharaNa jIvapadArtha ApahIteM kAlakAra astitva kIjiye hai, jIvapadArtha parahIta kAlakAra astitva kIjiye hai, jIvapadArtha kAlakAra nityatvakAra astitva kIjiye hai, jIvapadArtha kAlakAra anityatvakAra astitva kIjiye / aiseMhI ajIvAdipadArthanipari lagAvanA, taba 2 kAlakari navapadArthanipari chatIsa bhaMga bhaye / aisahI Izvara AtmA niyati svabhAva ina cyArinikari chatIsa chatIsa hoya, 1 taba sAre ekasau asI bhaMga kriyAvAdake hoya haiM // aba inakA Azaya likhiye haiN| kAlavAdI to kahai hai, jo, yaha kAla hai sohI sarvakU upajAvai hai, kAlahI sarvakA | nAza kara hai, kAlahI sarvakU suvANe hai, nidrA de hai, tathA jagAvai hai, yaha kAla kAhUkari jItyA na jAya, sarvake Upari khaDA hai, aiseM tau kAlavAdI kahai haiM, / bahuri IzvaravAdI kahai hai, jo, yaha jIva ajJAnI hai, bahuri anIzvara hai, asamartha hai, yAke sukha duHkha svarga narakakA gamana Adi sarva kArya Izvara karai hai, aisA IzvaravAdIkA Azaya hai // bahuri KI AtmavAdI kahe hai, jo, purupa ekahI hai, mahAtmA hai, deva hai, sarvavyApI hai, sarva aMga jAke gUDha haiM, cetanAsahita hai, ALL 1 niguNa hai, parama utkRSTa hai / bhAvArtha, yaha sarva sRSTikI racanA hai, so puruSamayI hai, dUsarA koI nAhIM aisA AtmavAdakA |
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ si di 303 artha hai // bahAra niyatavAdI kahai hai, jo, jisakAla jAkAra jaiseM jAkai niyamakAra hoya hai, so tisakAla tisakArI / tisaprakAra tAkaihI hoya hai, aisA niyama hai aisA niyatavAdakA artha hai // bahuri svabhAvavAdI kahai hai, dekhau, kaMTakake tIkhApaNA kauna karai hai ? aru pazu paMkhI Adi jIvanikai anekaprakArapaNA kauMna karai hai ? tAteM jAniye hai ki svabhAvahI sarvArtha- aise karai hai, aise svabhAvavAdakA artha hai // aiseM kriyAvAdake bheda kahe // vaca nikA se ava akriyAvAdake mUlabheda doya nAstika svataH parataH aiseM / doUvaM puNyapApavinA sAta padArthanipari lagAIye, taba Ti kA pAna ma 8 caudaha bhaye / bahuri kAla Izvara niyati AtmA svabhAva ina pAMcanipari lagAIye taba sattAra bhaMga hoya haiM / bahuri kAla aru niyatikari sAta padArtha pheri nAstitvapari lagAvaNA aiseM caudaha hoya haiM / saba milI caurAsI akriyAvAdake bhaMga hoya haiM / yAkA udAharaNa, jIvapadArtha kAlakari ApahIta nAstikasvarUpa kIjiye hai / jIva nAma padArtha kAlakara parateM nAstikasvarUpa kIjiye hai / aiseMhI ajIva Adipari lagAvaNA taba caudaha hoya / bahuri IzvaraAdi cyAripari lagAyeM caudaha caudaha hoya / saba mili sattari haiM / bahuri aisehI caudahakA udAharaNa kAla aru niyati ina doyahIpari nAstitvapaNA lagAyA jo jIvakAlateM nAstitva kIjiye hai / jIva niyatita hai nAstitva kIjiye hai, aiseM sAtapadArthake caudaha / hoya / ihAM vizeSa yaha bhayA, jo, svataH parataH na kahyA nAstitvahI kahyA / aise akriyAvAdake caurAsI bhaMga jAnane // / . aba ajJAnavAdake satasaThi bhaMga kahe haiM / tahAM navapadArthanipari astinAsti Adi vacanake sAta bhaMga haiM te lagAvaNe, taba taresaThi hoya / yAkA udAharaNa, jIvapadArtha astisvarUpa hai, yaha kauna jAne haiM ? koUhI na jAne / jIva nAstisvarUpa hai, yaha kauna jAne hai ? koUhI jAneM nAhIM / aiseM sAtauhI bhaMga navapadArthapari lagAya leNe / bahuri navapadArthakA bheda nAhIM karai, ara eka zuddhapadArtha thApi ara asti nAsti astinAsti avaktavya e cyAri bhaMga lagAvaNe, taba cyAri hoya / yAmeM aisA kahanA, jo, padArtha hai ki nAhIM hai, ki doUrUpa hai, ki avaktavya hai / aiseM kona jAne hai? koUhI jAneM nAhIM / ihAM bhAvArtha aisA, jo, sarvajJa koU nAhI sarvajJavinA kona jAne ? aise ajJAnakI pakSa bhaI, tAta saba mili ajJAnavAdake satasaThi bhaMga bhaye // aba vainayika vAdake battIsa bhaMga kahai haiM / vinaya mana vacana kAya jJAna ina cyArinikari hoya hai, so deva rAjA jJAti yati vRddha bAla mAtA pitA ina AThanikA hoya / taba ekaekaprati cyAri diye / taba battIsa bhaMga bhaye / inakA artha devamAtrakA vinaya kiye sarvasiddhi hai ityAdi sugama hai, so jAnanA / aiseM e tInisa taresaThi vAda svacchaMda pravartanevAle nikale haiN| pAkhaMDI mithyAdRSTInike vyAkula karanahAre haiN| ajJAnI lokanike citta* harai haiM, raMjAyamAna karai haiM / jJAnI
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ sidiza vacanikA yathArtha jAne hai, aiseM anya bhI vAda haiM / tahAM pauruSavAdI kahai hai, jo, AlasyavAn utsAharahita hoya so kichu bhI phala na pAvai / jaiseM bAlaka mAtAstana khaicikAra dUdha pIvai tau milai nAtara na mile, tAteM pauruSahIta kAryasiddhi hai, vinApauruSa kichu bhI nAhIM / bahuri daivavAdI kahai haiM, hama tau kevala devakUhI uttama mAne haiM, pauruSa anarthaka hai, tAkU dhikkAra hai / pratyakSa dekho, karNarAjA etA baDA puruSa thA, so bhI yuddhameM haNyA gayA, aise daivavAda hai // sarvArtha 2 bahuri saMyogavAdI kahai hai, jo, vastunikA saMyoga milehI kAryasiddhi hai / dekhau, eka pahyAtUM ratha calatA nAhI, tahAM aMdhA TI kA paMgulA judejude tau vanameM bhaTakai ara doUkA saMyoga bhayA taba nagarameM Aya gaye, aise saMyogavAda hai / bahuri lokarUDhivAdI kahai haiM, jo, lokavi rUDhihI ekavAra cali gaI pIche tAkU deva bhI milikari nivAraNa kIyA cAheM tau nivArI na jAya / dekho, draupadIne arjunake galemeM varamAlA DArI thI, taba loka paraspara kahane lage, jo, mAlA pAMDavanike galemeM DArI, so kahanAvati abatAI calI jAya hai| koU maiMri sakai nAhIM / aiseM sarvathAekAMtapakSake saMkSepa kahe / bahuta kahAtAI kahiye ? jete vacanake mArga haiM tetehI nayanike vAda haiM bahuri jete nayanike vAda haiM, tete anyamata haiM, te sarva mithyA haiM / jAte sarvathAekAntapakSakAra kahe hue haiM, tAteM sarva paramata haiM / bahuri tehI nayake vacana sarvahI samyak haiM, satya haiM, jainamatake haiM, jAteM kathaMcitprakArakAra kahe hue hoya hai // bahuri svAmisamaMtabhadrAcArya AptakI parIkSAke arthi devAgamastotra racyA hai, tAmeM satyArtha AptakA tau sthApana asatyArthakA nirAkaraNake nimitta dasa pakSa sthApI haiM / tahAM 1 asti nAsti, 2 eka aneka, 3 nitya anitya, 4 bheda abheda, 5 apekSa anapekSa, 6 daiva pauruSa, 7 aMtaraMga bahiraMga, 8 hetu ahetu, 9 ajJAnateM baMdha stokajJAnateM mokSa, 10 parake duHkha karai ara Apake sukha karai tau pApa ara parake sukha karai Apake duHkha kara puNya / aiseM dasa pakSavirSe saptabhaMga lagAye sattari bhaMga bhaye / tinakA sarvathAekAMtavipeM dUSaNa dikhAye haiN| jAne e kahe so to AptAbhAsa hai ara anekAMta sAdhai haiM te dUpaNarahita haiM, te sarvajJavItarAgake bhASe haiM / tAteM anekAntakA kahanevAlA satyArtha Apta hai, aise samyak ara mithyAkA nirNaya kiyA hai / so devAgamastotrakI TIkA aSTasahasrIteM jAnanA // bahuri tInisai taresaThi kuvAdake AcArya isa kAlameM bhaye haiM, tinake ketekanike nAma rAjavArtika tathA gomaTasArateM jAnane / tinameM keI ajJAnavAdI caracA karai haiM, jo, vedameM kriyA AcaraNa yajJAdi kahyA hai, tisa vidhAnasUM kriyA karanevAle ajJAnI kaise ? tAkU kahiye jo, prANInike vadha karanemeM dharmasAdhanakA tinakA abhiprAya hai, tAteM te ajJAnI haiN| ihAM vaha kahai, jo, apauruSeya veda hai tAmeM kartAkA dopa nAhI Avai, tAteM pramANa hai, tAta tisa AgamapramANateM prANInikA vadha karanA dharma hai / tAkU kahiye, jo, jAmeM prANInikA vadha karanA dharma kahyA, so AgamahI nAhI, sarvaprANInikA
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 99. vaca pAna hita kahai so Agama hai / vedameM kahUM tauM hiMsAkA niSedha kiyA hai, kahUM hiMsA karanA dharma kahyA hai, tAte viruddhavacana / pramANabhUta nAhIM / bahuri arahaMtabhApita AgamameM hiMsAkA niSedhahI hai, tAteM prANInikA vadha dharmakA kAraNa nAhIM / pheri vaha kahai, jo, arahaMtakA Agama kaise pramANa karau hau ? tAkU kahiye, jo, arahaMta sarvajJa vItarAga hai, tAke vacana satyArtha haiM, atizayarUpa jJAnakI khAni hai, yAmeM aneka camatkArarUpa. svarUpa likhe haiM, tAtai pramANa haiM // si dizA nikA pheri kahai haiM, jo, anyake AgamameM bhI camatkArarUpa hai likhe haiM / tAkU kahiye, jo, camatkArasvarUpa likhyA hogA, so arahaMtake AgamameMsUhI lekari likhyA hogA / pheri kahaiM, jo yaha to tumArI zraddhAmAtrateM kahau hau / tALU kahiye, jo, yaha nyAya hai, jahAM bahutavastunikA bahutaprakArakAra varNana hoya aisA pUrNa varNana anya jAyagA nAhIM hoya taba jANiye, jo, jahAM pUrNarUpa likhyA hoya so to Adi hai mUla hai ara jahAM thorA likhyA hoya tahAM jAniye pUrNamesuM lekAra apanA nAma calAyA hai / pheri kahai, jo, anyake AgamameM arahaMtake AgamateM lekAra likhI hai tau te bhI pramANabhUta kyoM na mAniye? tAUM kahiye, jo, likhe haiM te sArarahita haiM / jAteM AgamameM sarvahI vastunikA svarUpa likhyA thA tinameMsUM pAMca vastu sArarahita lekara likhyA to te nirarthaka haiM // bahuri prANivadhakU dharma likhyA tAkU dharma mAniye to je jIvahiMsaka haiM tinakai sarvakai dharmasAdhana Thaharai hai / pheri kahai, jo, yajJasivAya anya jAyagA prANivadha karai to ApahIke Arthi hai / tAkU kahiye, prANinikA vadha to doyajAyagA barobari hai, doUhI jAyagA prANinikU duHkha hoya hai, yAmeM vizeSa kahA ? pheri kahai, maMtravidhAnateM pazuhoma kIye pApa nAhIM hoya hai / tAkU kahiye, jo, maMtrakI sAmarthya tau taba jAniye jo kevala maMtrahIte pazUkU bulAyakAra ho / homameM to jevaDA bAMdhikAra paTakiye hai aise mAraNemeM maMtrakI sAmarthya kahA rahI ? tAte yaha to pratyakSateM viruddha hai, jo, maMtrasAmarthyate homeM pApa na hoya / bahuri jaise zastrAdikari pazUnikU mArai pApa hoya hai, taiseM maMtrate bhI mArai pApahI hoyagA hiMsAkA doSa tau na miTaigA / jAte pazukU bAMdhi homameM paTakate azubhapariNAmahI hoya hai| azubhapariNAmahIte pApa hai // bahuri vAkU pUchiye, jo, matrapUrvaka homa karai hai, so isa kriyAkA karanevAlA kartA kauna hai ? jo, puruSakoM batAvai tau puruSa nitya kahegA tau tAke karaneke pariNAma kAhete hote ? pariNAma tau anityakai hoya haiM / bahuri anitya kahegA to smaraNaAdikA abhAva kriyA tathA kriyAkA karanevAlA phala lenevAlA na ThaharegA / bahuri puruSakU ekahI mAnegA to kartA / karma AdikA bheda kichu bhI na saMbhavaigA / pratyakSa virodha AvaigA / ityAdi vicAra kIye jinaneM hiMsAkaridharma ThaharAyA hai tinake 11 vacanasauM rAgI dveSI viSayI prANini ke kahe bhAsai haiM, tAte pramANabhUta nAhIM / aiseM mithyAdarzanake aneka bheda haiM / tinakU /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasiddhi 6 hetukAra grahaNa kara vica pAna 1 nIkai samajhi mithyAtvakI nivRtti hoya aisA upAya karanA / yathArtha jinAgamakU jAni anyamatakA prasaMga choDanA aru / anAdita paryAyabuddhi jo naisargikamithyAtva tA, choDi apanA svarUpakU yathArtha jAni baMdhasUM nivRtti honA, tisahIkA abhyAsa jaise baNe taiseM karaNA yaha zrIgurunikA pradhAna upadeza hai // ___ AgeM, vadhake kAraNa to kahe aba vadha kahaneyogya hai so kahai haiN|| sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatte sa bandhaH // 2 // nikA ___ yAkA artha- yaha jIva hai so kapAyasahitapaNAteM karmake yogya je. pudgala tinakU grahaNa karai hai, so vadha hai| tahAM || 16 kaSAyakAra sahita vte tAkU sakaSAya kahiye, tAkA bhAva so sakapAyatva kahiye / aisA kaSAyapaNAkU paMcamIvibhaktIkAra hetukAraNa kahyA so yaha hetu kahanekA kahA prayojana so kahai haiM / jaise udaravirSe agnikA Azaya hai tAke anusAra 10 AhArakU grahaNa karai hai taiseM tIvra maMda madhyama jaisA kaSAyakA Azaya hoya tAke anusAra sthiti anubhAgarUpa hoya karma grahaNa hoya baMdhai hai, aiseM jaNAvane kahyA hai / ihAM prazna, jo, AtmA to amUrtika hai, yAkai hasta nAhI, so karmakA grahaNa kaise karai hai ? aise pUche sUtrameM jIva aisA zabda kahyA hai, jo prANanike dhAraNate jIvai, so jIva kAhaye / so Ayu / | nAma prANakA saMbaMdha hai tetai jIva hai / jo AyukarmakA saMbaMdha na hoya tau jIve nAhIM, aisA isa jIvanekUhI hastasahitakI upamA hai / aisA jIva karma* grahaNa karai hai / bahuri karmayogyAn aisA kahanemeM laghunirdeza hotA akSara ghATi AvatA, so yahAM karmaNo yogyAn aisA kyoM kahyA ? tAkA prayojana kahai haiM, jo, ihAM nyArA vibhaktikA uccAra kIyA hai, so anyavAkya janAvaneke arthi hai / so nyArA vAkya kahA ? so kahe haiM, karmate jIva kapAyasahita hoya hai, aise eka vAkya to yaha bhayA / ihAM karmazabdake paMcamIvibhaktikari hetuartha kIyA, jAte karmarahita jIvakai kapAyakA leza bhI nAhIM hai / aisA kahanete yaha prayojana AyA, jo, jIvakarmakA anAdisaMbaMdha hai / tisakari aisA tarkakA nirAkaraNa bhayA, jo, | amUrtika jIva mUrtika karmata kaiseM baMdhai ? jo aise na hoya baMdha navInahI mAniye, to pahale jIva sarvathA zuddha Thaharai tau RI RI siddhanikIjyoM baMdhakA abhAva Thaharai hai // bahuri dUsarA vAkya aisA, jo, jIva karmake yogya pudgalanikU grahaNa karai hai| tahAM arthake vazateM vibhakti palaTi lIjiye, isa nyAyateM karmazabdake paSThIvibhaktIkari saMrvadhakA artha kIyA hai / bahuri pudgala kahane yaha jAniye, jo, karma || hA hai so pudgalaparamANukA skaMdha hai / so pudgalasvarUpahI hai| yAmeM pudgalakai aru karmakai tAdAtmya janAyA hai / jAte keI vaize jaNAvane kahA aisA zabda dha na hoya tAinameM laghunirdeza kA uccAra kAyAne eka vAkya / jAve, so jIva sA isa jIvana , so karmakA | / so Ayu / Kala janAvaneke AlA kyoM kahyA / bahuri karmayogyAna hAya tau jIva na sA kahane meM lA JI kahaneta yaha mazabdake paMcamI vAkya kahA ? kaha haiM, jo, i.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAyA vacanikA pAna 307 pikamatI Adi kahai haiM, jo, karma AtmAhIkA adRSTa nAmA eka guNa hai, tAkA nirAkaraNa bhayA / jAteM jo kevala | AtmAhIkA guNa hoya tau saMsArakA kAraNa hoya nAhIM / bahuri AditeM aisI kriyA kahI so hetukai ara hetumAnake bhAvake pragaTa karaneva~ kahI hai| hetu to mithyAdarzana Adi pahale kahe te ara hetumAn pudgalakarmakA baMdha hai / tAkA kartA jIva hai| yAteM aisA artha siddha hoya hai, jo, mithyAdarzana AdikA AvezateM AlA sacikkaNa bhayA jo AtmA tAkai sarvataraMaa phakari yoganike vizepate sUkSma ara ekakSetra avagAhakari tiSThate je anaMtAnaMta pudgalake paramANu tinakA vibhAgarahita TokA mili jAnA so baMdha hai, aisA kahiye hai // aba jaise bhAjanake vizepa je hAMDI Adika tinavirSe kSepe je aneka rasa bIja phUla phala tinakA madirArUpa pariNAma hoya hai, taiseM AtmAvi sAmila tiSThate je pudgala te yoganikAra ba~ci hUye yoga kaSAyake vazateM karmabhAvarUpa pariNAma... prApta hoya hai, aisA jAnanA / bahuri sUtrameM sa aisA vacana anyakI nivRttike Arthi hai, yahahI eka baMdha hai, anya nAhI hai / aiseM kahanekAra guNakai aru guNIke bhI baMdha hai so baMdha ihAM na jAnanA / bahuri baMdhazabda hai so karmasAdhana hai, tathA karaNasAdhana kartRsAdhana bhAvasAdhana bhI jAnanA / tahAM pahale baMdhakI apekSAteM AtmA baMdhakAra navA baMdha karai hai| tAteM baMdhakU kAraNa bhI kahiye, bahuri jo AtmA bAMdhyA so baMdha aisA karma bhI kahiye, bahuri AtmA baMdharUpa ApahI pariNameM hai tAteM kartA bhI baMdhaLaM kahiye, bahuri baMdhanarUpa kriyA sohI bhAva aise kriyArUpa bhI baMdhakaM kahiye / aiseM pratyayakA | arthavivakSAta siddhi hoya hai / bahuri aisA jAnanA, jo, AtmAkai kArmaNazarIrarUpa koThA hai / tAmeM karmarUpa nAja bhaya rahai hai| so purAnA tau bhogameM AtA jAya hai ara navA dharatA jAya hai / yAkA saMtAna TUTe, taba mokSa hoya hai // AgeM pUcha hai, jo, yaha baMdha kahA ekarUpahI hai ki yAkai koI prakAra hai ? aiseM pUche sUtra kahai haiM .69..aasaas ||prkRtisthitynubhaagprdeshaastdvidhyH // 3 // ___yAkA artha- prakRti sthiti anubhava pradeza e cyAri tisa baMdhakI vidhi hai / tahAM prakRti tau svabhAvaqe kahiye / / jaise nImavRkSakI prakRti kaDupaNA hai, guDakI prakRti mIThApaNA haiM, taiseM jJAnAvaraNakarmakI prakRti padArthakU na jAnanA hai / darzanAvaraNakI prakRti padArthakA na dekhanA hai / vedanIyakI prakRti sukhaduHkhakA saMvedana hai / darzanamohakI prakRti tatvArthakA azraddhAna hai / cAritramohakI prakRti asaMyamabhAva hai / AyukI prakRti bhavakA dhAraNA hai / nAmakI prakRti nArakaAdi nAmakA kAraNa hai| gotrakI prakRti UMcA nIcA sthAnakA nAma pAvanA hai / aMtarAyakI prakRti dAna AdikA vighna .9
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ karaNA hai / so aisA hai lakSaNa jAkA aisA kAryakU prakarSakAra karai / jAte aisA kArya pragaTa hoya so prakRti hai // bahuri tisa prakRtisvabhAvateM chUTe nAhIM teteM sthiti khiye| jaise chelI gaU bhaisi Adike dUdhakA mIThApaNA svabhAvateM PM nete na chUTanA so sthiti hai / taiseMhI jJAnAvaraNa AdikA jo arthakA na jAnanA Adi svabhAvateM na chUTanA so sthiti sarvArtha / hai / bahuri tina karmanikA rasakA tIvra maMda vizeSa so anubhava hai / jaise chelI gaU bhaisi AdikA dUdhakA tIvra maMda / vacasidi nikA PI Adi bhAvakari rasasvAdakA vizeSa hai taiseMhI karmapudgalanikA apanevirSe prApta bhayA jo sAmarthyakA vizeSa, pAna | so anubhava hai // 308 bahuri paramANunikA gaNatirUpa avadhAraNA jo ete hai so pradeza hai, jo pudgalaparamANuke skaMdha karmabhAvakU pariNaye tinakA gaNanArUpa parimANa yAmeM kariye hai / bahAra vidhizabda hai so prakAravAcI hai / te e prakRti Adi tisa baMdhake prakAra haiM / tahAM yaugate to prakRti pradeza baMdha hoya haiM / kaSAyanimittateM sthiti anubhava baMdha hoya haiM / tina yogakapAyanike hInAdhika hone" tisa baMdhakA bhI vicitrapaNA hoya hai / ihAM uktaMca gAthA hai, tAkA artha- AtmA jogate prakRti pradeza baMdha karai hai, aru sthiti anubhAga kaSAyateM karai hai / bahuri yoga kapAyarUpa na pariName tathA teU chinna / hoya jAya naSTa hoya jAya taba baMdha sthitike kAraNa AtmAke nAhIM haiM // ___" Age AdikA jo prakRtibaMdha tAkA bheda dikhAvaneke arthi sUtra kahai haiM // Ayo jJAnadarzanAvaraNavedanIyAyurnAmagotrAntarAyAH // 4 // yAkA artha- jJAnAvaraNa darzanAvaraNa vedanIya mohanIya Ayu nAma gotra aMtarAya e ATha karmakI mUlaprakRti haiM / / tahAM Adya kahiye prakRtibaMdha so jJAnAvaraNa Adi ATha bhedarUpa jAnanA / tahAM jo AvaraNa karai tathA jAkara AvaraNa hoya so AvaraNa kahiye / so nyArAnyArA joDiye jJAnAvaraNa darzanAvaraNa aiseM / bahuri jo vedanA karAvai athavA jAkari / vedanA hoya, so vedanIya hai / bahuri jo mUDha karai bhulAvai athavA jAkAra mUDha hUje bhUlije so mohanIya hai| bahuri || jAkari nArakaAdi bhava prApta kariye athavA jo bhavanaiM prApta karai, so Ayu hai / bahuri jo AtmAkA nAma karai tathA jAkAra nAma kIjiye, so nAma hai / bahuri jAkAra UMcA nIcA kahiye, so gotra hai / bahuri dAtAra tathA deneyogya vastu Adikake madhya aMtara karai, so aMtarAya hai / ekahI AtmAkA pariNAmakAra grahaNa bhaye jo pudgala te jJAnAvaraNa Adi aneka bhedakU prApta hoya haiN| jaise ekavAra khAyA jo anna tAkA rasa rudhira Adi aneka pariNAmarUpa
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA 3) hoya taiseM jAnanA // / tahAM koI kahai, jJAnAvaraNa hai sohI moha hai / jAteM hitAhitakI parIkSA na hoya so jJAnAvaraNa, sohI moha, yAmeM hai / bheda kahA ? tAkA samAdhAna, jo, arthakU yathArtha na jAne so tau jJAnAvaraNa hai / bahuri yathArtha jAnikAra bhI yaU aisa~hI / pAya- hai aisI nacirUpa satyArthavi zraddhAnakA abhAva so moha hai aisA bheda jAkA jAnanA / athavA kAryake bhedateM bhI sidi nikA 10 kAraNakA bheda jAniye / ajJAna adarzana tau jJAnAvaraNa darzanAvaraNake kArya haiN| ara atatvazraddhAna rAgadveparUpa iSTa aniSTa | pAna a.kA cuddhi mohakA kArya hai / aiseMhI kAryake bhedateM kAraNakA bheda mUla uttara prakRtinivi sarvatra jAnanA / bahAra karmake bheda hai, 1 te zabdakI apekSA to ekatai le saMkhyAta bhedaM jAnane / tahAM sAmAnyakAra to baMdharUpa karma eka hai / sohI puNyapApake bhedate doya prakAra hai bahuri sohI anAdi sAMta, anAdianaMta, sAdisAMta, aise tIniprakAra hai / tathA bhujAkAra alpatara avasthita bhedateM bhI tIniprakAra kahiye / bahuri prakRti sthiti anubhava pradezabhedate cyAri prakAra hai / bahuri dravya kSetra kAla bhava bhAva inake nimittake bhedateM pAMcaprakAra hai / bahuri chai jIvanikAyake bhedateM chahaprakAra haiM / bahuri rAga dvepa krodha mAna mAyA lobha e sAta kAraNa haiM / tinikI apekSA tau sAta prakAra haiM / bahuri jJAnAvaraNAdike bhedateM aSTaprakAra haiM / aisaiM zabda tau saMkhyAtabheda haiM / bahuri adhyavasAyasthAnake bhedate asaMkhyAtabheda haiM / bahuri pudgalapariNAmarUpa skaMdhabhedate anaMtabheda haiM / athavA jJAnAvaraNa Adike anubhavake avibhAgaparicchedanikI apekSA anaMtabheda haiM / bahuri inakA anukrama kahanekA prayojana kahai haiN| tahAM jJAna hai so AtmAke adhigamakaM nimitta hai, tAtai pradhAna hai, tAte AdimeM jJAnAvaraNa kahyA tAke pIche darzanAvaraNa kahyA / so darzanahU anAkAra upayogasvarUpa hai, tAte yukta hai / bahuri tAke pIche vedanIya kahyA, so jJAna darzana sukha duHkha jAnanekA virodhI hai / jAte mohI hoyakari sukha duHkha hitAhitakA vicAra nAhIM karai hai, bahuri yAke pIche Ayu kahyA so sukha duHkha Adi bhavake Azraya hai bhavakU Ayu nimitta hai / / tAte yukta hai / bahuri tAke pIchai nAma kahyA / jAte Ayuke udayake Azraya nAma hai / gati AdikA udaya kAryakArI hoya hai| tAke pIche bhI aMtarAya kahyA / so prayojana kahe pIche avazeSa rahai so aMtamahI Avai / aiseM kramaprayojana 2 jAnanA // AgeM pUche hai, ki, karmabaMdha prakRtikA bheda to aSTaprakAra kahyA, ava uttaraprakRtibaMdha, kahanA / aiseM pUche | sUtra kaheM haiM
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ *. . sarvArtha siddhi dIkA a. 8 // paJcanavadvayaSTAviMzaticatudvicatvAriMzadvipaJcabhedA yathAkramam // 5 // yAkA artha- mUlaprakRti ATha kahIM, tinake bheda pAMca nava doya aThAIsa cyAri bayAlIsa doya pAMca e yathAkramateM jAnane / ihAM tarka, jo, sUtrameM dvitIyakA grahaNa karanA thA, jAte uttara prakRtibaMdha dUsarA hai / AcArya kahai haiM jo, vacapArizeSyanyAyateM dUsarAkA grahaNa siddha hoya hai / doyabhedameM ekakA nAma kahai, taba dUsarA vinA nAma kahehI jAniye aisaiM ni kA pAna | tAta sUtrameM dvitIyakA grahaNa na karanA / AdikA mUlaprakRtibaMdha AThabhedarUpa kahyA, tAteM avazepa bAkI uttaraprakRtibaMdhakIhI 310 vidhi hai aise jAni lenA / bahuri sUtrameM bhedazabda hai so pAMca AdikI saMkhyAteM joDanA / tahAM pAMca bheda jJAnAvaraNake navabheda darzanAvaraNake, doya bheda vedanIyake aThAIsa bheda mohanIyake, cyAri bheda Ayuke bayAlIsa bheda nAmake, doya bheda | gotrake, pAMca bheda aMtarAyake aise jAnanA // AgeM pUcha hai, jo, jJAnAvaraNake pAca bheda kahe, te kauna haiM so kahau, aiseM pUche sUtra kahai haiM // matizrutAvadhimanaHparyayakevalAnAm // 6 // ___ yAkA artha- mati zruti avadhi manaHparyaya kevala e pAMca jJAna haiM, tinakA AvaraNa kara so pAMca bheda jJAnAvaraNake haiN| tahAM matyAdijJAna tau pUrvaM kahe te leNe, tinakA AvaraNate AvaraNakA bheda hoya hai, aiseM jJAnAvaraNakamakA pAca | uttaraprakRti jAnanI / ihAM tarka karai haiM, jo, abhavyajIvake manaHparyayajJAna kevalajJAnakI zakti hai ki nAhIM hai ? jo zakti hai tau tAkai abhavyapaNAkA abhAva hai| bahuri jo zakti nAhIM hai to tisakai doU jJAnakA AvaraNarUpa prakRti kahanA vyartha hai / tAkA samAdhAna, jo, ihAM Adezake vacana kahanete yaha dopa nAhIM hai / tahAM dravyArthikanayake AdezateM to abhavyakai manaHparyaya kevalajJAnakI zaktikA saMbhava hai / bahuri paryAyArthikanayake Adezakari tisa zaktikA abhAva kahiye / bahAra pUche hai, jo aise kahe to bhavyakA abhavyakA bheda kahanA na baNaigA jAte doUkai tinakI zaktikA sadbhAva kahyA / tahAM kAhiye, jo zaktike sadbhAvakI apekSA tau bhavya abhavyakA bheda nAhIM hai vyakti honeke sadbhAva asadbhAvakI apekSA bheda hai / jAkai samyagdarzana AdikI vyakti hoyagI so bhavya kahiye ara jAkai tinakI vyakti na hoyagI so abhavya | kahiye / jaise suvarNapApANameM aMdhapApANa kahiye hai, jAmaiM suvarNa nIsaraMgA so to burI suvarNapASANa kahiye / jAmeM nAhI nasiraigA so aMdhapApANa kahiye aiseM jAnanA //
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAna ____ ihAM koI kahai hai, jo, matyAdijJAnakai AvaraNa kahyA so e jJAna sadrUpa hai ki asadrUpa hai ? jo sadrUpa hai to no hA vidyamAna hai tAkai AvaraNa kAhekA ? ara jo asadrUpa hai nau vidyamAnahI nAhI, tAkai AvaraNa kai.nake kahiye ? aisa: doUhI pakSameM AvaraNa baneM nAhIM / tAkA samAdhAna, jo, ihAM bhI Adezavacana jAnanA / dravyAthikanayake AdezateM to satakai AvaraNa kahiye / jaise sadapa AkAzakai meghapaTalakA AvaraNa dekhiye hai, taiseM jAnanA / bahuri paryAyArthikanayake vaca nikA AdezakAra asatakai AvaraNa kahiye / jAte utpattikA rokanevAlA hoya tAkU bhI AvaraNazabdakAra kahiye hai| jo ekAntakAra satkai tathA asatkai AvaraNa kahiye to jJAnakai kSAyopazamikapaNAM baNe nAhIM / bahuri jJAna kachu nyAre / 311 padArtha hai nAhIM / AtmAke guNaparyAyasvarUpa hai / so jaba AvaraNa hoya taba tisa paryAyako vyakti na hoya sakai hai / bahAra jaba AvaraNakA abhAva hoya taba jJAnakI vyakti pragaTa hoya hai / jaise pratyAkhyAnasaMyamabhAva nyArA padArtha nAhIM | AtmAvihI zaktirUpa hai / jete pratyAkhyAnAvaraNakarmakA sadbhAva hoya teteM tau pratyAkhyAna pragaTa na hoya ara jaba yAkA AvaraNakA abhAva hoya taba AtmAkai pratyAkhyAnaparyAyakI vyAkti hoya hai; taise ihAM bhI jAnanA / aiseM yaha jJAnAvaraNakarma hai / yAke udayateM AtmAke jAnanekI sAmarthya hIna hoya taba smaraNa nAhI hoya, dharmazravaNa nAhI hoya, ajJAnake 2 vazarte aneka duHkhanikU bhogavai hai // ____AgeM pUche hai ki, jJAnAvaraNakI uttaraprakRtikA bheda to kahyA, aba darzanAvaraNa karmakI prakRtikA uttarabheda kahaneyogya hai aise pUche sUtra kaheM haiM-- cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalApracalApracAlAstyAnagRddhayazca // 7 // yAkA artha- cakSu, acakSu, avadhi kevala e cyAri tau darzana, tinakA AvaraNarUpa cyAri, prakRti bahuri nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA, styAnagRddhi e pAMca nidrA aiseM darzanAvaraNakarmakI nava uttaraprakRti haiN| tahAM caca acakSe / avadhi kevala inakA AvaraNakI apekSAkari bheda kahanA, cakSurdarzanAvaraNa acakSurdarzanAvaraNa avadhidarzanAvaraNa kevaladarzanAvaraNa aise bahuri mada kheda glAni inake dUri karanekai arthi sovanA nidrA hai / bahuri tisa nidrAkA upari upari pheripheri / / AvanA so nidrAnidrA hai / bahuri jo AtmAkU sUtehI kriyArUpa calAyamAna karai zoka kheda AdikAra upajai baiThekeM bhI netra zarIra vikriyA hoya, so pracalA hai / bahAra sohI pheripheri pravata so pracalApracalA hai / bahuri jAkAra sovataiM bhI | parAkrama sAmarthya bahuta pragaTa hoya sUtAhI uThi kachU kArya karai pheri sovai yaha na jAneM * meM kachu kiyA thA ' so /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TIkA a. 8 styAnagRddhi hai / ihAM styAyati dhAtukA aneka artha haiM, tinamaiMsUM sovanekA artha grahaNa kiyA hai / bahuri gRddhidhAtukA bhI dIpti artha grahaNa hai, tAtaiM sovate bhI jo AtmA parAkramarUpa dipai aisA artha bhayA / jAke udayateM AtmA bahuta raudrakarma karai so styAnagRddhi hai / ina nidrAdikari darzanAvaraNakarma samAnAdhikaraNakAra saMbaMdha karanA, inakA AdhAra darzanAvaraNahI hai / tAteM nidrAdarzanAvaraNa, nidrAnidrAdarzanAvaraNa ityAdi kahanA || ihAM koI pUcheM, jo, nidrA tau pApaprakRti hai ara sovaneteM prANInikeM sukha dIkhe hai, so kaiseM hai ? tAkA samAdhAna, jo, nidrA Avai hai so tau pApahIkA udaya hai / jAteM darzana jJAna vIrya AtmAkA svabhAva hai tAkA ghAta hoya hai / bahuri sovane kheda glAni miTai bhI hai, so yAke lagatA sAtAvedanIyakA udaya hai / tathA asAtAkA udaya maMda paDai hai tAkUM yaha nidrA sahakArI mAtra hoya hai / tArteM yaha prANI sukha bhI mAna hai / paramArthateM kachu sukha hai nAhIM / vahurI darzanAvaraNake udayameM cakSu acakSuke udaya tau cakSu Adi indriyanikari avalokana nAhIM hoya hai / ekendriya vikalatraya hoya taba to iMdriyahI ghATi hoya / bahuri jAkai netra hoya tau bigaDI jAya bahuri avadhikevaladarzanAvaraNake udayateM te doU darzana pragaTa na hoya / bahuri nidrAke udaya aMdhakAra avasthA hai / nidrAnidrAke udaya mahA aMdhArA hai / pracalAke udayateM baiThAhI ghUme netra calai, gAtra caleM, dekhatAhI na dekhe / pracalApracalAke udaya atyaMta ghUmai, U~bai, koI zarIra meM zalAkA Adi cubhAvai tau ceta na hoya / styAnagRddhikA svarUpa pahalA kahyAhI thA // AgeM, tIsarI prakRti jo vedanIya tAkI uttaraprakRtike bheda kahanekUM sUtra kahai haiM- // sadasadvedye // 8 // yAkA artha - vedanIyakI sAtA asAtA e doya prakRti haiM / tahAM jAke udayateM devAdigatinivirSe zarIrasaMbaMdhI tathA manasaMbaMdhI sukhakI prApti hoya so sAtAvedanIya hai / sat kahiye prazasta sarAhane yogya jahAM vedane yogya hoya so sadveya kahiye / bahuri jAkA phala naraka Adi gativipaiM anekaprakAra duHkha hoya, so asAtAvedanIya hai / asat kahiye aprazasta vedane yogya hoya so asadveya hai // AgeM cauthA mohanIyakarmakI uttaraprakRtike bhedake kahanekUM sUtra kaheM haiM vatha nikA pAna 312
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca midi .41 darzanacAritramohanIyAkaSAyakaSAyavedanIyAkhyAstridvinavaSoDazabhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAnyakaSAyakaSAyau hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpuMnapuMsakavedA anantAnubandhyapratyAkhyAna pratyAkhyAnasaMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlobhAH // 9 // mArthayAkA artha- darzanamohanIya cAritramohanIya akapAyavedanIya kapAyavedanIya e cyAri tinakI saMkhyA tIni doya nava || nikA TIkA | solaha inakA yathAsaMkhya saMbaMdha kari leNA / tahAM darzanamohanIyake tIni bheda, samyaktva mithyAtva mizra aiseM / so pAna baMdhaapekSA to eka mithyAtvahI hai / ara sattAkI apekSA tIniprakAra hoya tiSThai hai| tahAM jAke udayateM sarvajJakA bhANyA 313 jo svargamokSakA mArga, tAtai parAGmukha hoya tattvArthakA zraddhAnavipeM utsAharahita hoya hitaahitakA bheda jAnanakU asamartha hoya aisA mithyAdRSTi hoya tAkA aisA bhAva so mithyAtva kahiye / bahuri tisahI mithyAtvakA bhedakU samyaktva saMjJA hai / jAte jo zubhapariNAmakari vizuddhatAke balateM jAkA vipAkarasa hIna hoya gayA hoya udAsInakI jyauM avasthita huvA saMtA AtmAke zraddhAnakU roki sakai. nAhIM, tisake udayakU vedatA saMtA purupa samyagdRSTihI kahiye, so samyaktva nAma hai| / / bahuri sohI mithyAtva apanA rasa AdhAka zuddha bhayA AdhAka mithyAtva rahyA aisA hoya aiseM amalake koU hoya hai tinakaM jalate pakhAlateM pakhAlatai tinakI madazakti kyoM miTI kyoM rahI hoya hai taiseM hoya, so mizra kahiye, yAkaM samyamithyAtva bhI khiye| yAke udayateM AtmAkA zraddhAna nAmA pariNAma mithyAtva samyaktva doU milyA huvA mizrarUpa A hoya hai| jaise madake koMTra dhoyenai Adhe zuddha bhaye tinakU koI bhAta pacAya khAya tAke nimittate kaLU amala kachu cetana aisA mizrapariNAma hoya hai taiseM jAnanA // bahAra cAritramohanIyake doya bheda akaSAyavedanIya kaSAyavedanIya / tahAM ISat kiMcit kapAyakU akapAya kahiye, ihAM akAra niSedhavAcaka na leNA Ipat artha leNA / so yAke nava bheda haiM, hAsyAdike bhedate / tahAM jAke udayateM hAsya pragaTa hoya, so hAsya / 18| kahiye / bahuri jAke udayateM kachu vastusUM Asakta honA so rati hai| bahuri ratite viparIta kachu na suhAvai so arati hai / bahAra jAke udayateM iSTakA viyogakari pariNAmakhedarUpa hoya soca karai rudanAdika karai, so zoka hai / bahAra jAke udayateM duHkhakArI padArtha dekhi udvega karanA DarapanA bhAganA so bhaya hai / bahuri jAke udayateM apanA doSa tau saMkocanA parakA dopa dekhi pariNAma malina karanA so jugupsA hai / bahuri jAke udayateM strIsaMbaMdhI bhAva pAvai so strIveda hai| jAke udayateM puruSasaMbaMdhI bhAvanikU pAvai, so purupaveda hai / jAke udayateM napuMsakasaMbaMdhI bhAvanikU pAvai, so napuMsakaveda hai| bahAra kapAyavedanIya solahaprakAra hai| tahAM anaMtAnubaMdhI krodha mAna
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TikA bha. 8 mAyA lobha e cyAri, apratyAkhyAnAvaraNa krodha mAna mAyA lobha e cyAri, pratyAkhyAnAvaraNa krodha mAna mAyA lobha e cyAri, sajvalana krodha mAna mAyA lobha e cyAri aiseM solaha bhaI // tahAM anaMta nAma mithyAtvakA hai, jAtaiM yaha mithyAtva anaMtasaMsArakA kAraNa hai, tisa mithyAtvakI anusAraNI yA kai lAra lagI yA anurAga karAvanahArI hoya, so anaMtAnubaMdhI hai / yAke udayateM sarvathA ekAMtarUpa jhUThA tatvaviSai tau rAga prIti hoya hai / anekAntarUpa sAMca tattvArtharte dvepa hoya hai / jhUThAkUM sAcA thApi tAkI pakSa kare hai, tAke vi satyArthakA abhimAna kareM hai, jo hamArA mAnanA satyArtha hai ityAdi ceSTA hoya hai / bahuri jAke udayateM ekadezatyAgarUpa zrAvaka vrata kiMcinmAtra bhI kAra sakai hai so deza IpatpratyAkhyAnakUM AvaraNa kareM, so apratyAkhyAnAvaraNa hai / bahuri jAke udaya sakalasaMyamakUM na pAya sakai, so sakalapratyAkhyAnakUM na Acarai, tAta pratyAkhyAnAvaraNa hai / bahuri saMyamakI lAra eka hoya tiSThai daidIpyamAna rahe tathA tisake horte saMyama bhI daidIpyamAna rahyA karai so saMjvalana hai | ihAM vedanIyake bhAvanikA vizeSa aisA, jo, strIsUM ramane Adi vikArabhAva hoya so tau puruSavedake bhAva haiM / bahuri napuMsakavedavi strIpuruSa doUsUM ramanerUpa Adi vikArabhAva hoya haiM / bahuri strIvedake bhAvakA vizeSa so lajjAkari namrIbhUtapaNA hoya, ara jAke manakI glAni pragaTa na dIkhe, kAmakA abhiprAya rahai, netranikA vibhrama hoya, AliMganani sukha mAne, puruSasUM ramanekI vAMchA rahai ityAdika jAnanA / so bhAvanikA vizeSa aisA kadAcit puruSakai bhI hoya taba strIvedakA udaya kahiye / tathA napuMsakakai bhI kadAcit aise bhAva hoya tava strIvedahIkA udaya kahiye / bahuri strIke bhI kadAcit puruSanapuMsakake bhAvarUpa vedakA udaya hoya hai ara zarIrake AkArarUpa dravya strI puruSa napuMsaka hoya haiM / te AkAra nAmakarmake udaya hoya haiM // bahuri krodhAdipariNAmakA vizeSa, tahAM apanA parakA jAtai ghAta hoya bahuri upakAra jAneM nAhIM ahitahI karanevAlA kapariNAma hoya tAkUM amarpa kahiye, sohI krodha hai / ihAM bhAvArtha aisA bhI, jo, paradravya paraNameM tAmeM aise bhAva hoya, jo ' yaha aiseM kyoM pariNAmeM aiseM khunasi hoya so krodha hai / tAkA tIvra maMda apekSA cyAri avasthA haiM / tA cyAri dRSTAMta -- tIvratara to pApANakI rekhAsArikhA hoya ghaNe kAlameM miTai / tIvra pRthvIkI rekhAsArikhI hoya so thorehI kAlameM miTa jAya / maMda dhUlirekhAsArakhI hoya, so alpakAlahImeM miTi jAya / maMdatara jalakI rekhAsArakhI hoya, so tatkAlahI miTa jAya / aiseM vAsanAteM krodhakA vizeSa hai // bahuri jAti Adi ATha madake kAraNa haiM, tinake avalaMbanate paratai namanerUpa pariNAma na hoya so mAna hai / yAke bhI va nikA pAna 314
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 315 tIna maMda apekSA cyAri dRSTAMta haiN| tIvratara to pApANake staMbhasArikhA hoya, jo khaMDa to hoya paraMtu namanA kaThina / / | bajhAra tIvra asthisArikhA hoya, so koI kAraNavizeSata ketaka kAla pIche nami jAya / vahAra maMda kASThasArikhA hoya, jo namanekA kAraNa milai thorehI kAlameM nami jAya / bahari maMdatara velike taMtusArikhe hoya, tatkAla nami jAya / sArya aise mAnakA vizepa hai // vacasiddhi nikA kA vahari mAyAkA vizepa, jo para Thaganeke Arthi parateM chipAya mana vacana kAyakA kuTilapaNAkA vicAra, so mAyA TI kA pAna a.8 Baa hai / yAke bhI tIvamaMdake cyAri dRSTAMta haiM / tahAM tIvratara bAMsake viDAke jaDasArikhI jAkA parakU jJAna hoya sakai nAhIM ara pailA ThigAya jAya so bahuta kAlatAIM pravate kahi na miTeM / bahuri tIvra mITheke sIMgasArikhI, jAkI vakratA thoDI, | thoDe kAlameM miTi jAya / bahuri maMda gomUtrakasArikhI, jAke doya cyAri moDerUpa vakratA, so alpakAlameM miTi jAya / bahAra maMdatara khuravA tathA likhanekI kalamasArikhI, jAkI ekamoDArUpa vakratA, turata miTi jAya / aiseM mAyAkA vizeSa hai // bahuri lobhakA vizepa, tahAM apane upakArakA kAraNa jo dravya Adika vastu tAkI vAMchA abhiprAyameM rahai so lobha hai, yAke bhI tIvra maMdake cyAri dRSTAMta haiM / tahAM tIvratara kirimijI raMga sArikhA bahutakAlameM bhI jAkA miTanA kaThina / bahuri tIvra kAjalake raMgasArikhA, jo thoDehI kAlameM miTi jAya / bahuri maMda kardama lagyA hUvA sArikhA, so alpakAlameM | jAkA raMga utari jAya / bahuri maMdatara haladake raMgasArikhA, turata uDi jAya / aisA lobhakA vizeSa hai / aiseM darzanamohakI tIni prakRti, cyAri mohanIyakI, pacIsa kapAyarUpaprakRti e aThAIsa kahIM // ___Arge Ayukarmake uttaraprakRtike nirNayake arthi sUtra kahai haiM // nArakatairyagyonamAnuSadaivAni // 10 // yAkA artha-- nAraka tairyagyona mAnuSa daiva e cyAri prakRti AyukarmakI haiM / tahAM narakaAdiviryai bhavake saMbaMdhakari AyukA nAma kiyA hai| jo narakavi upajanekU kAraNa karma, so - nArakaAyu hai / jo tiryaMcayonivi upajanekU kAraNa karma, so tairyagyona hai / jo manuSyaviSa upajanekU kAraNa karma, so mAnuSa hai / jo devavi upajane... kAraNa karma, so daiva hai| ihAM bhAvArtha aisA, jo, jisa paryAyameM yaha jIva upajai, tisavirSe jIvanA maranA isa Ayuke AdhIna hai| tisa paryAyasaMbaMdhI duHkha tathA sukha AyuparyaMta bhogavai hai|| Arge yAke anaMtara kahyA jo nAmakarma tAkI uttaraprakRtike nirNayake arthi sUtra kahai haiM--
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TI kA 8 // gatijAtizarIrAGgopAGganirmANabandhanasaMghAtasaMsthAnasaMhananasparzarasagandhavarNAnupUrvyAgurulaghUpaghAtaparaghAtAtapodyotocchvAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasa subhaga susvarazubhasUkSmaparyAptisthirAdeyayazaHkIrtisetarANi tIrthakaratva ca // 11 // yAkA artha - e gatiAdi viyAlIsa bheda nAmaprakRtike haiN| jahAM jAke udayateM AtmA anyaparyAyakUM gamana karai, so gati hai / so cyAriprakAra hai| narakagati, tiryaggati, manuSyagati, devagati aiseM / bahuri jinaviSai avyabhicArI samAnabhAvakari ekatArUpa bhayA jo arthakA svarUpa so jAti hai / so pAMcaprakAra hai ekendriyajAtinAma, dvIndriyajAtinAma, trIndriyajAtinAma, caturindriyajAtinAma, paMcendriyajAtinAma / bahuri jAke udayateM AtmAke zarIra nipajai, so zarIranAma hai / so pAMcaprakAra hai audArika, vaikriyaka, AhAraka, taijasa, kArmaNa / bahuri jAke udayateM aMga upAMga nipajai, so aMgopAMganAma hai / so tInaprakAra hai audArika vaikiyaka AhAraka aiseM / bahuri jAke udayateM netrAdikakI yathAsthAna tathA yathApramANa niSpatti hoya, so nirmANanAma hai / tAke doya bheda haiM sthAnanirmANa pramANanirmANa / bahuri zarIra nAmakarmake udaya ke vazarteM pAye je pudgalake skaMdha tinakA paraspara pradezanikA anupraveza hoya baMdhAya hoya, so baMdhananAma hai / jo zarIrake nAmateMhI jinake nAma aise pAMcaprakAra hai // vasa nikA pAna 316 bahuri jAke udaya audArika Adi zarIranike paramANunike skaMdha paraspara anupravezarteM ekarUpa hoya chidrarahita hoya milai, so saMghAtanAma hai / so bhI zarIranAmadhAraka pAMcaprakAra hai / bahuri jAke udayateM audArika Adi zarIranike AkAra nipajai, te saMsthAnanAma haiM / so chahaprakAra hai samacaturasrasaMsthAna, nyagrodhaparimaMDalasaMsthAna, svAtisaMsthAna, kubjaka saMsthAna, vAmanasaMsthAna, huMDukasaMsthAna / tahAM jo Upara nIce samAna barAvari vibhAgarUpa zarIrake avayavanikA sthApana hoya ' jaise pravINa kArIgarakA banAyA sarva avayava yathAsthAna suMdara hoya taiseM samacaturasrasaMsthAna hai / bahuri jo zarIrake avayava upAralai tau baDe hoya nIce choTe hoya vaDavRkSakI jyoM so nyagrodhaparimaMDala hai / bahuri yAke ulaTA upariteM choTe hoya nIce cauDe hoya so svAti hai, jaiseM vaMbI hoya taisA AkAra hoya / bahuri jAmeM pIThi vaDA hoya so kubjaka hai / bahuri jAmeM sarvahI aMga choTe hoya so vAmana hai / bahuri jAmeM sarvahI aMga upAMga ruMDa muMDa bure hoya so huMDaka hai // bahuri jAke udayataiM asthi kahiye hADa tinakI baMdhanakA vizeSa hoya so saMhanananAma hai / so chaha prakArakA hai| tahAM jAmeM hADa aru saMdhike baDe kIlA vajramayI hoya ara vajramayI nasanike valayabaMdhanakAra baMdhe hoya, so vajravRSabhanArAca
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha sitri TIkA a. 8 saMhanana hai / bahuri jAneM vajramayI hADa saMdhike tathA baDe kIlA hoya so vajramayI valayabaMdhanakari rahita hoya so vajranArAca saMhanana hai / bahuri jAmeM hADa tathA saMdhinake kIlA tau hoya paraMtu vajramayI na hoya ara vajramayI valayabaMdhana bhI na hoya, so nArAcasaMhanana hai / bahuri jAmeM hADanakI saMdhike kIlA ekatarapha tau hoya dUsarI tarapha na hoya, so ardhanArAcasaMhanana hai / vahuri hADanikI saMdhi choTI kIlanikari sahita hoya, so kIlakasaMhanana hai / bahuri jAmeM hADanikI saMdhimeM aMtara hoya caugirada vaDI nasa choTI nasa lipaTI hoya mAMsakari bhanyA hoya, so asaMprAptAsRpATikAsaMhanana hai / aiseM chaha bhaye // bahuri jA udaya sparza nipajai, so sparzanAma hai / so AThaprakAra hai, karkaza mRdu guru laghu snigdhaM rUkSa zIta uSNa aiseM / bahuri jAke udayateM rasa nipajai, so rasanAma hai / so pAMca prakAra hai, tikta kaTuka kaSAya Amla madhura aiseM / bahAre jAke udaya gaMdha upajai, so gaMdhanAma hai| so doyaprakAra hai, surabhi asurabhi / bahuri jAke udayateM varNa nipajai, so varNanAma hai / tAke pAMca bheda haiM, kRSNa nIla rakta pIta zukla aisaiM / bahuri jAke udayateM pahalA zarIrakA AkAra aNyA rahai navA zarIrakI vargaNA grahaNa na kareM, je AnupUrvyanAma hai / yAkA udaya utkRSTa tIni samaya vigrahagatimeM rahai hai / so cyAri prakAra hai, narakagatiprAyogyAnupUrvya, tiryaggatiprAyogyAnupUrvya, manuSyagatiprAyogyAnupUrvya, devagati prAyogyAnupUrvyaM // 1 bahuri jAke udayateM lohake piMDakI jyoM bhAyA hoyakAra talai giri paDai tathA Akake phUphadAkejyoM halakA hoyakArI Upara uDi jAya nAhIM, so agurulaghunAma hai / yaha karmakI prakRti hai so zarIrasaMbaMdhI jAnanI / jo agurulaghunAmA svAbhAvika dravyakA guNa hai, so yAkUM na jAnanA / bahuri jAke udayataiM apanA ghAta Apakari hoya, so upaghAtanAma bahuri jAke udayateM apanA ghAta parakAra hoya, so paraghAtanAma hai bahuri jAke udayateM Atapamaya zarIra pAvai, so Atapa nAma hai / yahU sUryake vimAnaviSai pRthvIkAyika jIvanikai varte hai bahuri jAke udayateM zarIra udyotarUpa pA~vai so udyotanAma hai / so yahU caMdramA ke vimAnake pRthvIkAyikajIvanikai tathA AgyA Adi jIvanikai udaya hoya hai / bahuri jAke udayateM ucchvAsa Avai, so ucchvAsanAma hai // / / bahuri jAke udaya AkAzaviSai gamanakA vizepa hoya, so vihAyogatinAma hai / ihAM vihAya aisA nAma AkAzakA haiM, yahU doyaprakAra hai, prazasta aprazasta, yAkUM zubhacAli azubhacAli kahiye / so jIvakai karmake udayateM eka AtmAkA bhogiye aisI burI bhalI cAla jAnanI / jo kriyAvAn dravyake svabhAvahIkari gamana hoya so nAhIM lenA / bahuri jAke udaya eka AtmAkArahI bhogiye aisA zarIra pAvai, so pratyekanAma hai / bahuri jAke udayateM bahutajIvanikA bhoganekA T vaca nikA pAna 317
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoya, so sAdhAraNa nAma hai / bahAra jAke udayateM anya* pyArI lA jAke udayateM svara manojJa hoya ... pAna kA ekahI zarIra hoya, so sAdhAraNa nAma hai / bahuri jAke udayateM dvIMdriyAdivirSe janma hoya, so trasanAma hai / bahuri jAke al udayateM ekendriyavirSe upajeM, so sthAvaranAma hai / bahuri jAke udayateM anyakU pyArI lAgai, so subhaganAma hai / bahuri jAke udayateM rUpa Adi suMdaraguNa hoya, tau anyakuM prIti na upajai. so durbhaganAma hai / bahuri jAke udayateM svara manojJa hoya, / so susvaranAma hai / yAte viparIti burA svara hoya so duHsvaranAma hai| ____ bahuri jAke udayateM zarIra ramaNIka sundara hoya, so zubhanAma hai / yAte viparIti asuMdara hoya, so azubhanAma hai| nikA TokA I 12 bahuri jAke udayateM sUkSmazarIra nipajai, so sUkSmanAma hai / bahuri jAke udayateM anyakU bAdhA karai rokai aisA zarIra upajaina a.8 1 / 318 / so bAdaranAma hai / buhAra jAke udayateM AhAra Adi paryApti pUrNa karai, so paryAptinAma hai / so paryApti chaha prakAra hai| R AhAra, zarIra, iMdriya, zvAsocchrAsa, bhASA, mana aisaiM / bahuri jAke udayateM chaha paryApti pUrNa na karai aisA aparyAptinAma 1] hai / bahuri jAke udayate zarIrake aMgopAMga dRDha hoya, so sthiranAma hai / yAta viparIti asthiranAma hai / bahuri jAke udayateM prabhAsahita zarIra hoya pailA sahArI na sakai, so AdeyanAma hai / prabhArahita zarIra hoya, so anAdeyanAma hai| bahuri jAke udayateM pavitraguNa lokameM pragaTa hoya, so yaza-kIrtinAma hai / bahuri jAke udayate chate guNa bhI pragaTa na hoya | sakai avaguNa pragaTa hoya so ayaza-kIrtinAma hai / bahari jAke udayateM aciMtyavibhUtivizeSasahita arahaMtapaNA pAvai, so tIrthakaranAma hai // ___ihAM koI kahai, gaNadhara cakravartI Adi bhI vaDI vibhUti pAvai haiM, tinakI prakRti kyoM na kahau ? tAkU kahiye, jo, UccagotrAdikake udayateM hoya hai / tAte nyAre na kahe ara tIrthakara hoya haiM te mokSamArga pravartAva hai, yaha phala cakravAdikakai nAhIM hai / tahAM caudaha to piMDarUpa prakRti haiM tinake paisaThi bheda haiM / gati 4 / jAti 5 / zarIra 5 / aMgopAMga 3|| nirmANa 2 / baMdhana 5 / saMghAta 5 / saMsthAna 6 / saMhanana 6 / sparza 8 / rasa 5 / gaMdha 2 / varNa 5 / AnupUrvya 4 / / vihAyogati 2 / aise 65 / bahuri pratyeka zarIra Adi 10 pratipakSIsahita kahI te vIsa ara ATha agurulaghu Adika aiseM / aThAIsa apiMDarUpa haiM / aiseM saba milI teraNavai prakRti jAnanI / sUtrameM ikatIsakeM tau nyArI vibhakti karI te pratipakSI jAnanI / dazake setara pada de nyArI vibhakti karI, te sapratipakSI jAnanI / tIrthaMkarakai nyArI vibhAkta karI so 2 yA pradhAnapaNA janAvaneke arthi hai // 16 AgeM, nAmakarmakI prakRtinike bheda tau kahe aba yAke anaMtara kahyA jo gotrakarma tAkI prakRtikA bheda kahiye haiM
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 319 // uccairnIcaizca // 12 // yAkA artha- uccagotra nIcagotra ye doya gotrakarmakI prakRti haiN| tahAM gotra doya prakAra haiM uccagotra nIcagotra / ... tahAM jAke udayateM lokapUjitakulavirSe janma hoya, so uccagotra hai / bahari tisatai viparIti niMdyakulameM janmakA kAraNa sini hoya, so nIcagotra hai // nikA Age AThamAM aMtarAyakarmakI uttaraprakRti kahanakU sUtra kahai hai pAna // dAnalAbhabhogopabhogavIryANAm // 13 // yAkA artha-dAna lAbha bhoga upabhoga vIrya ina pAMcanikA vighna karanevAlI aMtarAyakI pAMca prakRti haiN| tahAM aMtarAya karanekI apekSA bheda kahe haiM / dAnakA aMtarAya lAbhakA aMtarAya ityAdi / jAke udayateM denekI icchA karai tau dIyA na jAya, so dAnAntarAya hai / lenekI icchA hoya so pAvai nAhIM so lAbhAMtarAya hai / bhoganekI icchA hoya bhogane pAvai nAhIM, so bhogAMtarAya hai / upabhoga karanekI icchA hoya upabhoga pAva nAhIM, so upabhogAntarAya hai| koI kAryakA utsAha karai utsAhakI sAmarthya na hoya so vIryAtarAya hai| aise ye antarAya karmakI pAMca prakRti jAnanA / aiseM prakRtibaMdhake bheda to kahe / aba sthitibaMdhake bheda kahane haiM, so sthiti doyaprakAra hai, utkRSTa jaghanya / tahAM jina prakRtinikI utkRSTasthiti samAna hai, tAkA nirdezake arthi sUtra kahai haiM AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH // 14 // ___ yAkA artha- Aditai kahe je jJAnAvaraNa darzanAvaraNa vedanIya e tIni bahuri aMtarAya ina cyAri karmanikI utkRSTa sthiti tisa koDAkoDI sAgarakI baMdhai hai / ihAM AditaH aisA zabda tau madhyake tathA aMtake na lene isavAste kayA hai| ara aMtarAyakA grahaNa nyArA hai hii| bahuri sAgaropamakA pahale svarUpa kahyA hI thA / bahuri koDikoDikrU koTIkoTI khiye|| bahuri parA kahaneteM utkRSTa jAnanA / ihAM aisA artha bhayA, jo, jJAnAvaraNa darzanAvaraNa vedanIya aMtarAya ina cyArinikI | utkRSTasthiti tIsa koDAkoDI sAgarakI hai / so yaha mithyAdRSTi saMjJI paMcendriya paryApta jIvakai baMdha hoya hai, anya jIvanike AgamateM jAnanA / tahAM ekendriya paryAptake ekasAgarake sAta bhAga kIjai tAmeM tIni bhAga, dvIndriyaparyAptake pacAsa
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vacanikA pAna | 320 sAgarake sAta bhAga kIjai tAmeM tIni bhAga, trIndriyaparyAptake pacAsa sAgarake sAta bhAga kIje tAmeM tIni bhAga, caturindriyake sau sAgarake sAta bhAga kIjai tAmeM tIni bhAga, asaMjJI paMcendriya paryAptake eka hajAra sAgarake sAta bhAga kIjai tAmeM tIni bhAga, bahuri aparyAptakai saMjJI paMcendriyakai tau aMtaHkoDAkoDI sAgarakI jAnanA ara ekendriyAdikakai pUrvokta bhAga palyake asaMkhyAtavAM bhAga kAra hIna jAnane / baMdhake prathama samayateM lagAya jete kAla avasthAna rahai so sthitibaMdha jAnanA // Age, mohanIyakarmakI utkRSTasthitike jAnanekU sUtra kahai haiM ||spttirmohniiysy // 15 // yAkA artha- mohanIya karmakI sthiti utkRSTa sattAra koDAkoDI sAgarakI hai| ihAM koDAkoDI sAgara utkRSTakI pahale sUtrateM anuvRtti leNI / yaha bhI sthiti mithyAdRSTi saMjJI paryAptakai baMdhai hai / anyakai AgamateM jAnanA // AgeM nAma gotrakI utkRSTasthiti jAnane* sUtra kahai haiM // viMzatirnAmagotrayoH // 16 // yAkA artha- nAmakarma ara gotrakarmakI utkrapTa sthiti vIsa koDAkoDI sAgarakI hai| ihAM bhI utkRSTa koDAkoDI sAgaropamakI anuvRtti hai| yaha bhI utkRSTa sthiti saMjJIpaMcendriya paryApta baMdhai hai, anya AgamateM jAnanI // ___ AgeM AyukarmakI utkRSTasthiti kahane* sUtra kahai haiM-- . ||trystriNshtsaagropmaannyaayussH // 17 // yAkA artha- AyukarmakI sthiti utkRSTa tetIsa sAgarakI hai / ihAM utkRSTakIhI anuvRtti hai / ihAM bhI saMjJI paMcendriya paryAptakahI baMdhai hai, anyakai AgamateM jAnanI // AgeM, utkRSTasthiti to kahI, aba jaghanya sthiti kahanI hai, tahAM pAMcakarmakI to jaghanyasthiti samAna hai, so nyArI kahasI, ara tIni karmakI sthitimeM vizeSa hai, so pahalI kahaiM haiM / tahAM doya sUtra haiM-- *
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca nikA pAna 321 a 8 // aparA dvAdazamuhUrtA vedanIyasya // 18 // yAkA artha-- vedanIyakarmakI jaghanyasthiti vAraha muhUrtakI hai / ihAM aparA aisA jaghanyakA nAma leNA // mAthamidirA // nAmagotrayoraSTau // 19 // TikAmA yAkA artha- nAmakarma gotrakarma ina doUnikI jaghanyasthiti ATha muhUrta kI hai| ihAM aparAsthiti antarmaharta ina | zabdanikI anuvRtti hai| Age, pAMca karma nyAre rAkhe the, tinakI jaghanyasthiti kahane* sUtra kahai haiM // zeSANAmantarmuhartA // 20 // yAkA artha- zepa kahiye bAkIke pAMca karma jJAnAvaraNa darzanAvaraNa aMtarAya mohanIya Ayu inakI jaghanyasthiti 12 aMtarmuhartakI hai| tahAM jJAnAvaraNa darzanAvaraNa aMtarAya ina tInikI to jaghanyasthiti sUkSmasAMparAyaguNasthAnavAle hai / bahuri mohanIyakarmakI jaghanyasthiti anuvRtti bAdarasAMparAya kahiye navamAM guNasthAnavAlekai baMdhai hai / bahuri AyukarmakI jaghanya saMkhyAtavarpakA jinakA Ayu aise karmabhUmi manuSya tiryacanikeM baMdhai hai // AgeM pUcha hai, jo, doU prakArakI sthiti jJAnAvaraNa Adi karmanikI kahI aba inakA anubhavakA kahA lakSaNa hai so kahI / aiseM pUche sUtra kahai haiM / kakakakakakakakakara // vipAko'nubhavaH // 21 // ___yAkA artha--- karmaprakRti pacakara udaya Avai tAkA rasa anubhavameM Avai so anubhava kahiye / ihAM vipAkake doya artha haiM, eka to viziSTa pAka hoya so vipAka kahiye, dUjA nAnA pAka hoya so vipAka kahiye / tahAM pUrva kahe je tItra 2 maMda kapAyarUpa bhAvAzravake vizeSa tinateM karmanike pAka rasameM vizepa hoya, so to viziSTa pAka hai| vahari dravyakSetra 2 kAla bhava bhAvake nimittake bhedatai bhayA jo nAnAprakArapaNA jAmeM aisA jo karmakA pacanA, so vipAka hai / / tahAM inameM zubhapariNAmanike prakarpate to zubhaprakRtikA utkRSTa anubhava baMdhai hai / ara azubhaprakRtinikA hIna anubhava baMdhai hai| bahuri azubhapariNAmanike prakarSa honete azubhaprakRtinikA utkaSTa anubhava baMdhai hai| ara zubhaprakRtikA
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ HEA 11 hIna anubhava baMdhai hai / so aise kAraNake vazate prApta bhayA jo anubhava so doyaprakAra pravate hai, svamukha kAra kA bahuri paramukhakAra / tahAM mUlaprakRtike je ATha karma tinakA to anubhava svamukhahIkari pravata hai / apanA apanA baMdhake / anusAra udaya Avai hai| anyakarmakA anyakarmarUpa hoya udaya Avai nAhIM / bahuri uttaraprakRtinikA je tulyajAtikarma hoya sanArtha tinakA paramukhakAra bhI anubhava hoya hai| tinameM Ayukarmake bhedanikeM tau paramukhakAra udaya nAhI, jo Ayu baMdhai tAhIkA sidi | udaya hoya / bahuri darzanamoha ara cAritramohake paraspara ulaTanA nAhIM hai / jo bAMdhai sohI udaya Avai / sohI kahiye TIkA hai / narakaAyu tau tiryaMcaAyu hoya udaya Avai nAhIM / manuSyaAyu narakatiryacarUpa hoya udaya Avai nAhIM aisaiM / bahuri darzanamoha tau cAritramoharUpa hoya udaya Avai nAhIM ara cAritramoha darzanamoharUpa hoya udaya Avai nAhIM / Age ziSya kahai hai, jo, pUrva saMcaya kiyA jo nAnAprakAra karma, tAkA vipAka so anubhava hai, so yaha to hamaneM aMgIkAra kiyA mAnyA, paraMtu yaha na jAneM hai- yaha anubhava prasaMkhyAta kahiye jo prakRtigaNanAmeM AI tisasvarUpahI hai ki aprasaMkhyAta kahiye kichu aura bhAMti hai ? aise pU te AcArya kahai haiM, prasaMkhyAtahI haiM, jo, prakRtigaNanAmeM AI tisarUpahI udaya Aye bhogiye hai| jAteM aisA hai aise sUtra kahai haiM // sa yathAnAma // 22 // yAkA artha-- jo prakRtimAna hai taisAhI tAkA anubhava hai| tahA jJAnAvaraNakA phala jJAnakA abhAva hai, zaktikI vyakti na honA hai / darzanAvaraNakA phala darzanazaktikI vyakti na honA hai / aiseMhI jaisA jAkA nAma hai taisAhI artharUpa anubhava sarvakarmaprakRtinikA bhedanisahita pratIti, lyAvanA // AgeM ziSya kahai hai, jo karmakA vipAka so anubhava kahyA, tahAM karma bhoge pIche AbhUpaNakI jyoM lagyA rahai hai, ki bhogai pIche sArarahita hoya giri paDai hai jhaDi jAya hai ? aise pUcha sUtra kahai hai / tatazca nirjarA // 23 // yAkA artha-- tisa anubhavapIche nirjarA hI hai| bhogepIche jhaDi jAya hai / AtmAkU duHkha sukha dekari ara pUrvasthitike kSayateM pheri avasthAna rahai nAhIM / tAteM karmakI nivRtti hI hoya hai / jaiseM AhAra khAya so pacikara jhaDihI | jAya, taiseM jhaDi jAya, yAhIkU nirjarA kahiye / so yaha doyaprakAra hai, savipAkateM upajI AvepAkateM upjii| tahAM cyAri haiM gati
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ sA . siddhi nikA pAna jAmeM bahuri aneka jAtike vizeSanikari bhanyA bhramaNarUpa aisA jo saMsArarUpa samudra tAvi4 ghaNe kAlateM bhramatA jo yaha prANI patAkai zubhaazubhakarma anukramakari paripAkakU prApta hoya sthiti pUrI kAra anubhava kahiye bhoganekA jo udayAvalIrUpa / nAlA tAkevi prApta hoya apanA phalakU deya jhaDai hai, so tau savipAkanirjarA hai / bahuri jo karma sthiti pUrI kari | apanA udayakAlakU na prApta bhayA ara tapazcaraNa Adi upacAri kriyAke vizeSanikI sAmarthyate vinA udaya AyAhIta jorIteM udIraNA kari udayAvalImeM lekari vedanA bhoganA " jaise Amra tathA phanasakA phala pAlameM dekara zIghra pacAvai vacaTIkA taiseM pacAya lenA " so avipAkanirjarA hai / bahuri sUtrameM cazabda hai so nirjarAkA anya bhI nimitta hai aisA janAvaneke / artha hai / Age kaheMge jo tapasA nirjarA aisA sUtra so anubhavateM nirjarA hoya hai bahuri tapate bhI hoya hai aisA janAyA hai| 323 ihAM pUche hai, ki, isa adhyAyameM nirjarAkA kathanakA kahA prayojana ? saMvarake pIche nirjarA kahyA cAhiye / jAteM saMvarake pIche yAkA nAma hai taiseMhI kahanA / tAkA samAdhAna, yaha laghukaraNakA prayojana hai, jo, saMvarake pIche yA kahate tau tahAM bhI * vipAko'nubhavaH / aisA pheri kahanA hotA, tAteM ihAM kahanemeM pheri nAhI kahanA hoya so ihAM vizeSa 1 kahiye hai / te karmaprakRti doyaprakAra haiM, ghAtaprakRti aghAtaprakRti / tahAM jJAnAvaraNa darzanAvaraNa mohanIya aMtarAya e to ghAtikarma haiM / ara vedanIya nAma Ayu gotra e aghAtikarma haiM / bahuri ghAtikarmakI prakRti doyaprakAra hai, sarvaghAti dezadhAti / ihAM kevalajJAnAvaraNa nidrA nidrAnidrA pracalA pracalApracalA styAnagRddhi kevaladarzanAvaraNa darzanamoha cAritramohakI saMjvalananokapAya vinA bArahakaSAya aiseM baMdhakIapekSA vIsaprakRti sarvaghAti haiM / bahuri jJAnAvaraNa cyAri darzanAvaraNakI tIni aMtarAya pAMca saMjvalananokaSAya terA aiseM pacIsa dezaghAti haiM / yaha bhI baMdhakIapekSA jAnanI / bahuri anyavizeSa hai so kahiye hai, zarIra 5 baMdhana 5 saMghAta 5 saMsthAna 6 saMhanana 6 aMgopAMga 3 sparza 8 rasa 5 gaMdha 2 varNa 5 pratyeka sAdhAraNa 2 sthira asthira 2 zubhaazubha 2 agurulaghu 1 upaghAta 1 paraghAta 1 udyota 1 nirmANa 1 e bAsaThi prakRti | tau pudgalavipAkakI kahiye pudgalahIkU rasa de haiM, zarIrasaMbaMdhI jAnanI / bahuri AnupUrvya 4 kSetravipAkakI kahiye jIvake pradezanike AkArarUpa vipAka inakai haiM / bahuri Ayu 4 bhavavipAkakI kahiye inakA bhavasAdhAraNamAtra phala hai / aba zepaprakRti jIvavipAkakI kahiye / te jIvake upayoga Adi zaktikSaM vipAka de haiM / jJAnAvaraNa 5 darzanAvaraNa 9 aMtarAya 5 mohanIya 28 aise ghAtikarmakI tau 47 / bahuri vedanIya 2 gotrakarmakI 2 nAmakI 27 tinake nAma gati 4, jAti 5, bihAyogati 2, basasthAvara 2, sUkSmabAdara 2, paryAptaaparyApta 2, susvaraduHsvara 2, subhagadurbhaga 2, Adeya anAdeya 2, yaza-kIrti ayaza-kIrti 2, svAsotsvAsa 1, tIrthakara 1, aiseM saba mili 78 jIvavipAkakI prakRti haiM / e sattarakI apekSA ekaso aThatAlIsa prakRti jAnanI //
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TI kA ma. 8 ____ Arge so anubhavabaMdha tau kahyA, ava pradezabaMdha kahaneyogya hai, tAkU vaktavya hoteM ete prayojana kahane / pradezabaMdhakA hai| kAraNa to kahAM hai ? kaunase kAlavirSe hoya hai ? kAhete hoya hai ? kahA svabhAva hai ? kisavi hoya hai ? kete paramANa paramANu hai ? aise anukramakAra praznake bhedakI apekSA lekAra tisake uttarake Arthi sUtra kahai haiN|| nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAtsUkSmaikakSetrAvagAhasthitAH nikA pAna ___ sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH // 24 // yAkA artha- jJAnAvaraNa Adi prakRtiniLU kAraNa tIni kAlasaMbaMdhI jIvake bhAvanivi yogake vizeSa sarvahI AtmAke || pradezanivirSe sUkSma ekakSetrAvagAhakari tiSTheM aise anantAnaMta pudgalake skaMdha baMdharUpa hoya tisarva pradezabaMdha kahiye / tahAM nAmake kAraNa hoya tAkU nAmapratyaya kahiye ihAM nAmazabdakAra sarva karmaprakRtikA grahaNa hai / jAte sa yathAnAma aisA anubhavabaMdhakA sUtra hai / tAteM nAma kahanete prakRti jAnanI / aise kahanekAra to pradezabaMdhakai kAraNapaNA kahyA / bahuri sarvataH kahiye sarvabhavanivi ihAM taspratyaya saptamIvibhaktikA arthameM hai / jAteM vyAkaraNakA aisA sUtra hai, dRzyate'nyato'pi / isa vacanateM saptamIvibhaktimeM bhI taspratyaya hohai, isa vacanateM kAlakA grahaNa kiyA hai / jAteM ekajIvakai atItakAlameM anaMte bhava bIte AgAmI kAlameM saMkhyAta tathA asaMkhyAta tathA anaMtabhava hoyeMge / bahuri yogavizeSAt kahiye manavacanakAyake yogake vizeSate pudgala haiM te karmabhAvakari jIva grahaNa kareM haiM / aiseM kahanekari nimittavizepakA svarUpa kahyA // vaca nAmake kAraNa hoya kakSetrAvagAhakari tiSThaM esa kAraNa tIni kAlasaMbaMdhI jIvana hiye sarvabhavaniviya ihAmi kahateM prakRti jAnanI / sarva karmaprakRtikA grahaNa hai| pradezabaMdha kahiye / hA 324 ___bahuri sUkSmAdizabdake grahaNate karmake grahaNayogya je pudgala tinakA svarUpakA varNana hai / grahaNake yogya pudgala sUkSma || / / haiM sthUla nAhIM / bahuri ekakSetrAvagAhavacana hai so anyakSetrakA abhAva janAvanake arthi hai / AtmAke pradezanihImeM tiSThe hai anya jAyagA nAhIM / bahAra sthitA aisA kahanete tiSThaMhI haiM, calate nAhIM haiM aisA janAyA hai| bahuri sarvAtmapradezeSu aisA vacana hai, so, tina karmapradezanikA AdhAra kahyA hai, ekahI pradezAdivi karma nAhI tiSThaM haiM Upara nIce tiryag sarvahI AtmAke pradezanivirSe vyApikari tiSThe haiM / bahuri anaMtAnaMtapradezavacana hai, so, anyaparimANakA abhAva janAvanekU hai, saMkhyAta nAhIM haiM / asaMkhyAta nAhIM haiM, anaMta nAhI haiM / je pudgalaskaMdha karmarUpa hoya haiM eka samayavi samayaprabaddha NA hoya haiM te abhavyarAzita anaMtaguNe siddharAzikai anaMta bhAga parimANa haiM / bahuri ghanAMgulake asaMkhyAtave bhAga kSetravi
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca mini nikA pAna avagAha kara aise haiM / bahAra te eka doya tIni cyAri saMkhyAta asaMkhyAta samayakI sthitikU lekari tiSThe haiN| paMca BI varNa, paMca rasa, doya gaMdha cyAri sparza guNarUpa bhAvakU liye Avai haiM / AThaprakAra karmakI prakRtikai yogya haiM, te yogake vazateM AtmA Apa grahaNa karai hai / aiseM pradezavaMdhakA svarUpa saMkSepateM jAnanA // mAthaH AgeM baMdha padArthake anaMtara puNya pApa bhI giNane aisI preraNA hai, so puNyapApa baMdhapadArthavi4 aMtarbhUta haiM, se jAnanA / tahAM aisA kahyA cAhiye, jo, puNyavaMdha to kahA hai ? ara pApabaMdha kahA hai ? tahAM aisA pahale to puNyamaka prakRtikI saMkhyA kahanekU sUtra kahai haiM // savedyazubhAyurnAmagotrANi puNyam // 25 // yAkA artha-- sAtAvedanIya zubhaAyu zubhanAma zubhagotra haiM e puNyaprakRti haiM / tahAM zubha tau prazastakU~ kahiye, sarAhane yogya hoya, so zubha hai / so zubhazabda AyuAdi tIni karmake nyArA nyArA kahanA / tAtai zubhaAyu zubhanAma zubhagotra aisA jAnanA / tahAM zubhaAyu to tIni haiM / tiryacaAyu manuSyaAyu devaAyu aiseM / tahAM zubhanAmaprakRti taiMtIsa haiM / manuSyagati, devagati, paMcendriyajAti, pAMca zarIra, tIni aMgopAMga, samacaturasrasaMsthAna, vajravRSabhanArAcasaMhanana, prazastavarNa rasa gaMdha sparza e cyAri, manuSyadevagatyAnupUrya doya, agurulaghu, paraghAta, uchvAsa Atapa, udyota, prazastavihAyogati, trasa, vAdara, paryApta, pratyekazarIra, sthira, subhaga, zubha, susvara, Adeya, yaza kIrti, nirmANa, tIrthakara aise bahuri uccagotra sAtAvedanIya aiseM vyAlIsa prakRti puNyakarmakI haiM / Age pApaprakRtinike jAnana* sUtra kahai haiM-- // ato'nyat pApam // 26 // yAkA artha--- ekahI je puNyaprakRti tinateM avazepa rahI te pApaprakRti haiN| isa puNyanAmA karmaprakRtike samUhate anyakarma hai so pApa aisA kahiye / te kauna kauna ? jJAnAvaraNa pAMca, darzanAvaraNa naba, mohanIyakI chavvIsa, aMtarAyakI pAMca, narakagati, tIryacagati, jAti cyAri, saMsthAna pAMca, saMhanana pAMca aprazasta varNa gaMdha rasa sparza e cyAri, narakagatyAnupUrvya, tiryacagatyAnupUrvya, upaghAta, aprazastavihAyogati, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNazarIra, asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya, ayazaHkIrti aise cautIsa nAmakarmakI prakRti bahuri asAtAvedanIya narakaAyu
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasidi pAna mANa nIcagotra aise byAlIsa prakRti pApakarmakI haiM / aiseM puNyapApaprakRti sarva mili ekasau cautIsa bhaI, so yaha kathana / | baMdhakIapekSA jAnanA / baMdhaprakRti ekasau vIsa kahI haiM / tahAM darzanamohakI tIni prakRtimeM baMdha eka mithyAtvahIkA hai / / pIche tIni hoya haiM, tAteM doya tau eka ghttii| bahuri baMdhana saMghAta zarIrateM avinAbhAvI hai, tAteM zarIrahImeM aMtarbhUta kiye, tAte daza e ghaTI / bahuri varNAdika vIsa haiM / tinakU saMkSepakari cyArihI kahe, tAteM solaha e ghaTI / aiseM aThAIsa ghaTanete ekaso vIsa rahI / so ihAM varNaAdi cyAri puNyarUpa bhI haiM pAparUpa bhI haiN| tAteM doyabAra giNate nikA TIkA cyAri badhI haiM / bahuri inahIko sattAkI apekSA giNiye taba varNAdika vIsa dubAra giNate ekasau aThasaThi prakRti hoya / tAmeM puNyaprakRti tau aThasaThi hoya haiM / so kaise haiM? vedanIya 1, Ayu 3, gotra 1, nAmakI tiresaThi tahAM gati 2, | 326 jAti 1, zarIra 5, baMdhana 5, saMghAta 5, saMsthAna 1, saMhanana 1, aMgopAMga 3, varNAdika 20, AnupUrvya 2, vihAyogati, 2, trasa Adi 10, agurulaghu 1, paraghAta 1, uchvAsa 1, Atapa 1, udyota 1, nirmANa 1, tIrthakara 1, aiseM / bahuri pApaprakRti sau / tahAM ghAtikarmakI tau 47, vedanIya 1, Ayu 1, gotra 1, nAmakarmakI 50, tahAM gati 2, jAti 4, saMsthAna 5, saMhanana 5, varNAdika 20, AnupUrva 2, trasasthAvaraAdi 10, upaghAta 1, prazastavihAyogati 1, aiseM jAnanA / aiseM baMdhapadArtha kahyA, so yaha avadhimanaHparyayakevalajJAnInikai tau pratyakSapramANake gamya hai, te pratyakSa jAna haiN| bahuri anyake tinake upadeza AgamapramANake gamya hai / tAteM bhavyajIvani tinakA upadezyA AgamateM jAni isa karmabaMdhake vidhvaMsakA upAya karanA yogya hai // // chappaya // baMdha cyAri parakAra bAMdhi saMsAra bhameM jiya, mithyA avirata aru pramAdahU kaSAya yoga liya / duHkha aneka parakAra janamamaraNAdika bhugatahi, ginata nAhI savikAra jJAna parabhAvasu jugatahi / jinaAgamake saradhAnavina cArita satyAratha nahIM, ima zuddhAtama anubhavavigari mukati nAhi muni yoM kahI // 1 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TIkA a. 8 // caupAI // puNyapApamaya hai saMsAra / doU karamabaMdha parakAra // aiseM puNya gahau jiya sAra / jo zivamAragameM sahakAra // 2 // aise tatvArthakA hai adhigama jAteM aisA jo mokSazAstra tAviSai AThamA adhyAya pUrNa bhayA // iti zrI paramapUjya dharmasAmrAjyanAyaka yogIMdracUDAmaNi, siddhAMtapAraMgata, cAritrackravartI zrI 108 AcArya zrIzAMtisAgarajI mahArAjake Adezase jJAnadAnake lie zrI. pa. pU. cA. ca. A. zrI 108 zAMtisAgara digaMbara jaina jIrNoddhAraka saMsthAkI orase chapI huI zrI tattvArthasUtrakI zrImatpUjyapAdAcArya viracita sarvArthasiddhIkI paMDita jayacaMdajIkRtA TIkA vacanikAviSai AThamA adhyAya saMpUrNa bhayA // 8 // graMthaprakAzana samiti, phalaTaNa caura saM. 2481 Yi Chong *SS va ca nikA pAna 327
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramapUjya cAritracakravartI AcAryavarya zrI 108 zAMtisAgara mahArAjake Adezase zrI digaMbara jaina jinavANI jIrNoddhAraka saMsthAkI taraphase jJAnadAnake liye chapI huii| ...zrIvItarAgAya namaH TIkA vIra saMvat 2481 // OM namaH siddhebhyaH // [ prathaprakAzana samiti, phalaTaNa atha tattvArthasUtrakI sarvArthasiddhiTIkA vacanikA paMDita jayacaMdajI kRtA vacanikA pAna 328 dohA- Asrava roki vidhAnate, gahi saMvara sukharUpa / pUrvabaMdhakI nirjarA, karI namU jinabhUpa // 1 // aiseM maMgalake arthi jinarAjakU namaskAra kara navamAM adhyAyakI Adivi sarvArthasiddhi nAma TIkAkAra kahai haiM, jo, baMdhapadArtha to kahyA aba yAke anaMtara hai nAma jAkA aisA jo saMvaranAma padArtha, tAkA nirdeza karanekA avasara hai, yAte tisakI AdimeM yaha sUtra hai // AsravanirodhaH saMvaraH // 1 // yAkA artha-- AsravakA nirodha so saMvara hai / tahAM navIna karmakA grahaNa karanA, so Asrava hai / so to pahale vyAkhyAna kiyA / tAkA nirAdha, so saMvara hai / so doyaprakAra hai, bhAvasaMvara dravyasaMvara aiseM / tahAM saMsArakA kAraNa jo kriyA, tAkI nivRtti kahiye na honA, so bhAvasaMvara hai,| bahuri tisa kriyAke rokanete tisake nimittateM karmapudgalakA grahaNa hoya tisakA viccheda bhayA grahaNa hotA raha gayA so dravyasaMvara hai| so vicAriye haiN| kauna guNasthAnavirSe kisa AzravakA saMvara bhayA? so kahiye haiM / mithyAdarzanake udayake vazIbhUta jo AtmA tAkU mithyAdRSTi kahiye / isa guNasthAnavirSe mithyAdarzanakaM pradhAnakari jo karma Azrava hoya thA, so tisa mithyAdarzanake nirodha kahiye abhAvakArI sAsAdana Adi
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArtha nikA pAna 332 | kahiye / yAkA bhI aMtarmuhUrtakA kAla hai / tahAM tA5 bhogikai tau mithyAdRSTi hoyakai pheri samyaktvakU || prApta hoya hai // ____ bahuri aviratasaMyata cauthA guNasthAna hai / tahAM aupazamika tathA kSAyopazamika tathA kSAyikasamyaktva to pAIe ara cAritramoha kI pratyAkhyAnAvaraNakaSAyake udayateM ekadeza saMyamarUpa bhI pariNAma na hoya sakai, tArte aviratasamyagdRSTi re apratyAkhyAnAvaraNakaSAyake abhAvateM ekadezavirati pariNAma hoya, pratyAkhyAnAvaraNake udayateM sakalaTIkA | virati na hoya, tAtai viratAviratanAma pAvai aisA pAMcavAM guNasthAna hoya, yAke dhArakakU zrAvaka kahiye // vahuri pratyA udayakA bhI abhAva hoya aru saMjvalananokapAyake tIvraudayate kiMcit pramAdasahita sakalasaMyama hAya hai, tAta pramattasayata aisA nAmadhAraka chaTA guNasthAna hoya hai / bahuri saMjvalananokaSAyakA hIna udaya hota pramAdakA abhAva hoya taba apramattasaMyata sAtamA guNasthAna nAma pAvai hai // bahuri saMjvalananokaSAyakA bhI jahAM avyakta udaya hoya jAya taba upazamazreNI tathA kSapakazreNI nAma pAvai hai / so zreNIke prAraMbhaviSa bhI karaNapariNAma hoya, jahAM sAtamA guNasyAnavI jaba dhyAna karane lage tava zuddhopayogameM lIna | hoya, jaba jisa jIvake zreNIkA prAraMbha hoya so sAtizaya apramatta hoya, adhaHkaraNapariNAmameM tiSThe, samayasamaya anaMtaguNI vizuddhatAkari varddhamAna hoya, bahuri vizuddhatA vadhateM badhatai apUrvakaraNapariNAma hoya, tava AThamA guNasthAna nAma pAvai / bahuri anivRttikaraNapariNAma hoya taba navamAM anivRttivAdarasAMparAya guNasthAna' nAma pAvai / vahuri kapAya ghaTate ghaTate sUkSmarUpa hoya jAya, taba sUkSmasAMparAya dazamAM guNasthAna nAma pAvai / bahuri samastakapAyanikA upazama hoya jAya, tava upazAMtamoha gyArahamAM guNasthAna nAma pAvai / ihAM yathAkhyAtasaMyama hoya hai / bahuri samasta mohakarmakA sattAmaisaM. nAza hoya jAya taba kSINamoha nAma pAvai / aiseM ye zreNIke guNasthAna haiM / inameM zukladhyAnakI pravRtti hai // , bAramAMkI AditAMI to pahalA pAyA pravarte hai / bahuri vAramA guNasthAnakai aMta ekatvavitarkavIcAra dhyAna hoya hai / / / anaMtarahI ghAtikarmakA nAza kAra kevalajJAna upajAvai hai / ina zreNIkA guNasthAnanikA kAla aMtarmuhUrtakA hai / kSapaka zreNI caDhanevAlA aMtarmuhUrtameM kevalajJAna upajAvai hai / upazamazreNI caDhanevAlA ulaTA nIcA utAra jAya hai / vahari kevalajJAna upaje tava jerte yoganikI pravRtti rahai tete to sayogakevalI nAma teraha guNasthAna hai / yAkA kAla utkRSTi ATha varSa ghATi koTipUrvakA hai / bahuri java yoganikI pravRtti miTai taba ayogakevalI caudahamA guNasthAna nAma pAveM haiN| yAkI sthiti paMca laghu akSarakA uccAraNamAtra kAla hai / ete kAlameM aghAtikamakI sattAmeM prakRti rahI thI, tinakA kSayakari tAva
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi Ti kA bha 9 yathArthamArga bAhya pravarte aise doyaprakAra pariNAma jAke hoya so mithyAdRSTi jIva hai / so isake doya bheda haiM / jo anAdihIteM jAneM samyaktva pAyA nAhIM so to anAdimithyAdRSTi hai // bahuri samyaktva pAye phira mithyAtvake udayateM mithyAdRSTi hoya so sAdimithyAdRSTi hai / so samyaktva pAvanekA vidhAna aiseM hai, jo, jaba kAlalabdhi Avai tava mithyAtvakarmakA tau anubhAga maMda udayarUpa hoya ara bAhya sarvajJa vItarAga jinezvarakA yathArthamArgake upadezakA nimitta mile vItarAgakI mudrA nirgrathagurukA darzana tathA jineMdra ke kalyANaka AdikI mahimAkA darzana zravaNa prabhAvanAaMga atizayacamatkArakA dekhanA pUrvabhavakA smaraNa honA ityAdika nimitta mile taba yathArthatatvArthaviSai rucirUpa utsAha aisA vadhai, jo, Age kahe hUvA nAhIM / aiseM utsAha meM tIni karaNakA AraMbha hoya hai / tinake nAma adhaHkaraNa apUrvakaraNa anivRttikaraNa aiseM / so inakA AraMbha kaise jIvakai hoya hai so kahiye hai / zubhapariNAmanike sanmukha hoya saMjJIpaMceMdriya paryAptaka hoya sAkAra upayogasahita hoya aMtarmuhUrtaparyaMta samayasamaya anaMtaguNI vizuddhatAkari varddhamAna hoya ekayogakA AlaMbanasahita hoya atimaMdakaSAyarUpa pariNayA hoya tIni vedameMsUM ekavedake pariNAma saMklezarahita hoya vizuddhatA ke balateM karmakI sthitikUM ghaTAvatA saMtA azubhaprakRtinike anubhAgabaMdhakUM hIna karatA saMtA zubhaprakRtinike anubhAgabaMdhakUM vadhAvatA saMtA hoya tAke karaNanikA prAraMbha hoya hai / ina tInUMhI karaNanikA kAla aMtarmuhUrta kA judAjudA jAnUM / inakA vizeSavarNana gomaTasArateM jAnanA // tahAM anivRttikaraNake aMtake samaya kai lagatAhI anAdimithyAdRSTi tau mithyAtva aru anaMtAnubaMdhicatuSka ina pAMca prakRtinikA upazamakari prathamopazamasamyaktvakaM grahaNa kare hai / tahAM sattA meM tiSThatA jo mithyAtvakA udaya tAkA anubhAga ghaTAya tIni bhAga kara hai / ketA eka dravya tau mithyAtvarUpahI rahai, ara ketAekakUM samyadmithyAtvarUpa karai, ketA ekakUM samyaktvaprakRtirUpa karai, pIche tahAM aMtarmuhUrtakAla bhogikarikai tau samvatvaprakRtikA udaya Ava kSAyopazamikasamyaktvI hoyakai samyagmithyAtvake udaya AvaneteM samyaGamithyAdRSTi hoyakai pahale anaMtAnubaMdhIkA udaya AvanetaiM sAsAdanasamyagdRSTi hoyakai mithyAtvakA udaya AvaneteM midhyAdRSTi hoya, aiseM anAdimidhyAdRSTikI vyavasthA hai // bahArI sAdimithyAdRSTi hoya so bhI aisaiMhI tInUM karaNanikA prAraMbha kAra samyaktvakUM parasai hai / vizeSa itanA, jo, yAkai darzanamohakI tIni prakRtikA satva hoya hai / so sAta prakRtikA upazama kari samyaktva pAvai hai / aiseM anaMtAnubaMdhIkA udaya mithyAtvake pahale Avai so samyaktvakI virAdhanAsahita bhayA / e jaghanya ekasamaya kRSTa chaha AvalIparyaMta bIcameM rahe, tetaiM sAsAdanaguNasthAna nAma pAvai hai / yAke anaMtara mithyAtvakA avazya udaya Avai hai, taba mithyAdRSTi hoya hai ! bahuri samyagmithyAtvaprakRtike udayateM samyagmithyAdRSTi guNasthAna hoya hai / yAkA nAma mizra bhI va gha ni kA pAna 331
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAvaca nikA pAna apUrvakaraNa anivRttikaraNa sUkSmasAMparAya ina tIni guNasthAnanimeM tiSThai haiM tahAM apUrvakaraNake AdivirSe saMkhyAtabhAgavi 16) doya prakRti nidrAnidrA pracalA e baMdha hai / tAke Age saMkhyAtabhAgavirSe tIsa pakRti baMdhe haiM, tinake nAma devagati, . paMcendriyajAti, vaikriyaka AhAraka taijasa kArmaNa e cyAri zarIra, samacaturasrasaMsthAna, vaikriyaka Aha parvArtha gaMdha, rasa, sparza, devagatiprAyogyAnupUrvya, agurulaghu, upaghAta, paraghAta, uchvAsa prazastavihAyogati, sa, bAdara, paryApta, se ddhi pratyekazarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, nimoNa, tIrthakara e tIsa / bahuri tisahI apUrvakaraNake aMtake samayavi 1.9, hAsya rati bhaya jugupsA e cyAri prakRtibaMdha haiM / so e tahAM saMbaMdhI tIvrakaSAyake nimittateM baMdhai haiM / tAteM tisa |330 1 tisa bhAvasaMbaMdhI kapAyake abhAva hote tinakA tisa bhAvateM upAra baMdhakA abhAva hoya hai / tahAM saMvara bhayA / bahuri anivRttibAdarasAMparAyake AdisamayateM lagAya saMkhyAtabhAgavirSe puruSaveda, krodha saMjvalana e doya baMdha hoya haiN| 1 tAke upari bAkI rahe je saMkhyAtabhAga tinavirSe mAna mAyA e doya baMdha hai / bahuri tisahIke aMtake samayavirSe lobha saMjvalana baMdhai hai aise e pAMca prakRti madhyamakaSAyake nimittateM baMdha hoya hai / so tisa kaSAyake abhAva hote kahe tisa bhAgake upari tinakA saMvara hoya hai / bahuri sUkSmasAparAyavirSe sUkSmalobhakaSAya pAIye hai, yAkU maMda bhI kahiye, yAke nimittateM pAMca jJAnAvaraNa, cyAri darzanAvaraNa, yazaHkIrti, uccagotra, paMca aMtarAya ina solaha prakRtikA Azrava hoya hai / so tisa kapAyakA abhAva hote / upazAMtakaSAyAdikavi tinakA baMdha nAhIM hoya haiM / bahuArI kevala yogahIke nimittateM sAtAvedanIyakA Azrava upazAntakapAya || kSINakaSAya sayogakevalIkai hoya hai so AgeM yogake abhAvateM ayogakevalIkai tisakA bhI baMdha nAhIM haiM // ihAM koI pUche hai, guNasthAnanike kramakAra saMvara kahyA, so guNasthAna kahA hai ? tahAM kahiye, jo, inakA svarUpa vizeSatAkari gomaTasAragraMthameM likhyA hai, tahAMteM jAnUM / kachu saMkSepa prayojana inakA likhiye hai / e guNasthAna jIvake 10 sAmAnyapariNAma haiM, jAteM inakA nAma artha jo guNa kahiye jIvake guNa tinake sthAna kahiye ThikANe so guNasthAna haiM, | yaha to sAmAnyasaMjJA / bahuri vizeSasaMjJA mohakarmake udayaAdike vizeSata tathA yogarte bhaI hai| tahAM mithyAdRSTi aisA to | anAdimithyAtva nAmA karma isa jIvakeM pAIye hai tAke udayateM tatvArthanikA azraddhAnarUpa pariNAma hoya hai / so doyaprakAra 1 hai, eka tau naisargika hai, tAteM to anAdihIta apanA parakA tathA hitaahitakA yathArtha svarUpa bhUli rahyA hai / jo paryAya Avai hai, tAhIkU apanA svarUpa mAni hitAhitakU nAhIM jAni pravarte hai / bahuri dUjA paropadezateM pravata hai, tAtai jaisA upadeza dAtA- milai hitaahitakA tathA AtmAkA svarUpa jaisA batAvai tAhIkU satyArtha jAni mithyAtvake udayateM tathA 1 anaMtAnubaMdhI kapAyake udyte tisakA pakSa dRDha kAra pravateM, jinezvarakI AjJA jAnanevAleke upadezakA zraddhAnavinA :
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha-2 tAsAdanAdikavi nAhIM hai // agile guNasthAnanivirSe tinakA savara hoya hai / te prakRti kauna so kahiye haiM / mithyAtva, napuMsakaveda, narakaAyu, BI narakagati, ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya e cyAri jAti, huMDakasaMsthAna, asaMprAptAmRpATikA saMhanana, 2 narakagatyAnupUrvya, Atapa, sthAvara, sUkSma, sAdhAraNazarIra, aparyApta ina solaha prakRtIkA saMvara bhayA / inakA Azrava || sidi IRI bahuriM' asaMyama tIni prakAra hai anaMtAnubaMdhIkA udayakRta, apratyAkhyAnAvaraNakA udayakRta, pratyAkhyAnAvaraNakA udayakRta / / nikA TI kA 8/ so isa asamayake nimittateM jina prakRtinikA Azrava hoya thA, so tisa asaMyamake abhAvate tinakA saMvara hoya hai / / pAna 18 so kahiye haiM / nidrAnidrA, pracalApracalA, styAnagRddhi anaMtAnubaMdhI krodha mAna mAyA lobha e cyAri, lIveda, tiryaMcaAyu,81 329 tiryacagati, cyAri madhyake saMsthAna, cyAri madhyake saMhanana, tiryacagatiprAyogyAnupUrvya, udyota, aprazastavihAyogati, durbhaga, RI duHsvara, anAdeya, nIvagotra ina pacIsa prakRtinikA tau anaMtAnuvaMdhIkaSAyake udayakRta asaMyamakU pradhAnakari Azraya hoya thA, ekendriyakU Adi de sAsAdanasamyagdRSTIparyaMta sarvahI jIva inakA baMdha karai the, so tisa anaMtAnubaMdhI asaMyamakA abhAva hA ekendriyA Adi nIcagotra ina pacIsa prakRtinikAyake saMhanana, tiryacagatiprAyAnyAmAyA lobha ra cyAri, sAvadAra hoya hai| pAna ha, bahuri apratyAkhyAnA vagaNasthAnanivirSe tinakA saMvarana inakA baMdha karai the, sItAmasaMyama pradhAnakari Azraya durbhaga, ni . manuSyagati, audArikazarIra, asA jo asaMyama tAke nimittate / hA abhAvate ni ekandriyateM lagAya asaM gopAMga, vajrapabhanArA apratyAkhyAnAvaraNa krodha Ma AyukA baMdha nAhIta Adi guNasthAnAvara jIva vaMdha kara the, ma manuSyagatiprAyogyAnuSa mAyA lobha, | ATRA P bahAra apratyAkhyAnAvaraNake udayakAra bhayA jo asaMyama tAke nimittatai apratyAkhyAnAvaraNa krodha mAna mAyA lobha, manuSyaAyu, manuSyagati, audArikazarIra, audArikaaMgopAMga, vajravRSabhanArAcasaMhanana, manuSyagatiprAyogyAnupUrvya ina dazaprakRtinikA Azrava ekendriyateM lagAya asaMyatasamyagdRSTItAI jIva baMdha karai the, so tisa apratyAkhyAnAvaraNakRta saMyamake abhAvate, tisate uparike dezasaMyata Adi guNasthAnavi tinakA saMvara hoya hai / bahuri samyagmithyAtva tIsarA guNasthAnavirSe AyukA baMdha nAhIM hoya hai / bahuri pratyAkhyAnAvaraNakaSAyake udayakAra bhayA jo asaMyama tAke hote pratyAkhyAnAvaraNa guNasthAnavAle jIvanitAI baMdha karanevAle the so tisa asaMyamakA abhAva bhaye tinakA saMvara hoya / agile pramattasayataAdi guNasthAnAMnAMve tinakA baMdha nAhIM haiM / bahuAre pramAdakAra sahita jIvakai asAtAvedanIya arati zoka asthira azubha, ayazaHkIrti e chaha pramAdake nimittateM baMdha hoya the, so pramAdakA abhAva bhaye tinakA saMvara hoya hai / apramattaAdi guNasthAnanimeM tinakA baMdha nAhIM hoya hai // bahuri, devAyukA bhI baMdha pramattavAlA karai hai / ara apramatta bhI tAke nikaTavartI hai, tAteM tAkai bhI baMdha ho hai| AgeM || apUrvakaraNaAdiviSa tAkA bhI baMdha nAhIM ho hai / bahuri jisa karmakA Azrava kapAya hortehI hoya hai, tinakA pramAdAdikake / kA abhAvahIta abhAva nAhI, hoya hai / jAte. je...kapAya . pramAdAdibhAvakari rahita tIvra madhya jaghanya bhAvakari ||
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TI kA bha. 9 zarIrarUpa gADI tAhi samAdhirUpa nagara pahuMcAvanA hai / tAtai ghRtAdikA vAMgakI jyoM AhAra de hai / bahuri udara agnirUpa dAhakA roga tAke bujhAvanekUM auSadhIkI jyauM burI bhalIkA svAda na lete dezakAlasAmarthyakUM jANi pavitra AhAra le haiM / tAmeM udgama utpAdana eSaNA pramANa aMgAra dhUma Adi bhedasahita chiyAlIsa doSa TaleM navakoTi zuddha AhAra kareM / chiyAlIsa doSa vatIsa aMtarAya caudaha mala AdikA varNana AcAra vRttigraMtha ke piMDazuddhi adhikArameM hai, tahAMteM jAnanA / aisA epaNAsamitikA vizeSa hai / bahuri AdAnanikSepaNa utsarga samiti pUrve kahIhI hai // ihAM koI kahai, yaha samiti tau vacanakAyakI gupti hai / tAkUM kahiye, aisA nAhIM / guptiviSai tau kAlakI maryAdA kari sarvakriyAkI nivRtti karai hai / bahuri samitiviSai kalyANarUpa kAryanivirSe pravRtti hoya hai / bahuri ihAM koI kahe, muni pAtravinA hastaviSai le AhAra kareM haiM tahAM AhAra girai paDai tAmeM jIvahiMsA dIkhe hai, tahAM epaNAsamitikA abhAva saMvarakA bhI abhAva Ave hai / tAkA samAdhAna, jo, pAtra rAkheM tau parigrahakA doSa Avai hai / tilakI rakSA karanI paDai hai / ara kapAla Adi liye phirai tau yAmeM dInatA Ave hai / bhAjana gRhasthateM mAMge to milai na milai / bahuri tAke prakSAlanake Adike vidhAnameM baDA AraMbha hai / bahuri Apake pAtra meM bhojana leya anya jAyagA jAya khAnemeM AzA lAra lagI rahai hai / bahuri gRhastha avasthAmeM sundara pAtrameM bhojana kareM the, aba jaiseMtaiseMmeM khAya taba baDI dInatA Avai tArte apaneM hastarUpa pAtravirSaihI AhAra karanA, yAmeM kachU bhI doSa nAhIM upajai hai, svAdhIna hai, vAdhArahita hai / nirAbAdha dezaviSai khaDA rahakAra bhojanakUM parakhikari nizcala hoya bhojana karate kiMcinmAtrahI dopa lAge nAhIM hai, aiseM jAnanA // Arge tIsarA saMvarakA kAraNa jo dharma, tAke bheda jAnanekUM sUtra kahai haiM // uttamakSamAmArdavArjavasatyazauca sa~yamatapastyAgAkiJcanyabrahmacaryANi dharmaH // 6 // yAkA artha -- uttamakSamA, uttamamArdava, uttama Arjava, uttamasatya, uttamazauca, uttamasaMyama, uttamatapa uttamatyAga, uttamaAkiMcanya, uttamabrahmacarya e daza dharmake bheda haiM, tinataiM saMvara hoya hai, ihAM ziSya pUche hai, jo e dharma kauna arthi kahe haiM ? aiseM pUcheM tAkA prayojana kahai haiM-- pahaleM tau gupti kahI so to sarvapravRttike rokanekUM kahI / pIcheM tisa guptivi asamartha hoya taba pravRtti karI cAhiye / tAteM bhaleprakAra yatnateM pravartaneke artha samiti kahI / bahuri yaha dazaprakArakA dharmakA kathana hai, so, je muni samitivirSai pravartai tinakUM pramAdake parihArake arthi kahA hai, aiseM jAnanA / tahAM zarIrakI sthitikA kAraNa jo AhAra tAke artha paraghara jAtA jo suni tinakUM duSTajana dekhikari duSTa vacana kaheM, upahAsa kare, badha nikA pAna 336
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ mattata karma // 235 // IryAbhASeSaNAdAnanikSepotsargAH samitayaH // 5 // yAkA artha- IryA bhASA epaNA AdAnanikSepa utsarga e pAMca samiti haiM, te saMvarake kAraNa haiM / ihAM samyaksarvArtha-18| padakI anuvRtti leNI, yAta samyakaIyoM ityAdi pAMcanika lagAya leNI / tahAM jAnyA hai jIvanike sthAna yoni Adika |BIvaca bhedakI vidhi jAneM aisA jo muni tAke yatnateM calanA, yatnateM bolanA, yatnateM zuddha nirdopa AhAra leNA, yatnateM upakara- nakA bha9 NAdi uThAvanA dharanA, yatnateM malamUtraAdi kSepaNA aise pravRttirUpa pAMca samiti haiM, te prANinikI pIDAkA parihArake Arthi / A hoya haiM / aiseM pravarte anyaprANInikU bAdhA nAhIM hoya hai / tathA samyak pravartamAnake asaMyamapariNAmake nimittateM karma / KI AzravarUpa hoya the tisakA abhAva hoya hai taba saMvara hoya hai // | ihAM vizeSavidhi likhiye hai / tahAM muni jIvasthAnanike jAnanahAre haiM / te jIvasthAna saMkSepakAra caudaha haiM / eke-10 ndriya sUkSmavAdarakAra doyaprakAra bendriya, trIMdriya, cauindriya e vikalatraya kahiye / bahuri paMcaiMdriya saMjJI asaMjJI doya bheda daza aiseM sAta bhaye / te paryApta aparyApta bhedakari caudaha hoya haiM / bahuri aThyANavai kahe haiM / bahuri cyArise chaha kahe haiN| bahuri inake upajaneke ThikANekU yoni kahiye / tathA kulAnike bheda aneka haiM / tinakU nAni muni tinakI rakSAnimitta / / samitirUpa pravate haiN| tahAM gamana karaiM taba sUryake udayakA prakAzavirSe netraniteM jUdA pramANa bhUmikU nIka nihAri jisa mArga manuSyAdi pahale gaye hoya, bhUmi mardalI gayI hoya, tisa mArgavice maMdamaMda paganikU dharate gamanasivAya anyavi / / / mana na calAvateM zarIrake aMganikU saMkocarUpa rAkhate gamana kareM haiM, tinakeM IryAsamiti hoya hai // bahuri vacana kahai so hita mita asaMdigdha kahai / tahAM jAmeM mokSapada pAvanekA pradhAnaphala hoya, so tau hita | kahiye / bahuri anarthaka bahutapralApa jAmeM nAhI hoya, so mita khiye| bahuri jAke akSara spaSTa hoya tathA vyakta hoya | so asaMdigdha kahiye / yAkA vistAra mithyAvacana, ISAsahitavacana, parakU Apriya vacana, parakA marma bhedanekA vacana, 18 jAmeM sAra thoDA hoya aisA vacana, saMdeharUpa vacana, jAta parake bhrama upajai aisA vacana, kaSAyasahita vacana, parakA pari hAsa sahita vacana, ayukta vacana, asabhya vacana, gAlI Adika tathA kaThora vacana, adharmakA vacana, dezakAlayogya nAhIM / kA aisA vacana, atistutivacana ityAdi vacanake doSa haiM; tinate rahita muni vacana bole haiM, tAkai bhASAsamiti hoya hai // va bahuri AhArake udgama Adi doSa tinakA varjanA so eSaNAsamiti hai / so guNarUpa ratnanikA le calanavAlI jo / aisA vacana ana, ayukta vacana, asabhya vacana, jAta parake bhrama upAya vacana, parakA mama vyakta hoya /
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ . yAte abhyudayakA aMga hai, so nirjarAkA aMga kaise hoya ? tAkA samAdhAna, jo, yahU doSa ihAM nAhIM hai / eka kAraNakari aneka kArya hote dekhiye haiM / jaisaiM agni eka hai tau yAte vastUkA pacanA nAmA kArya bhI hoya hai bahuri vastUkU bhasma kari denA nAmA kArya bhI hoya hai| taiseM tapata abhyudaya bhI hoya hai ara karmakA bhI nAza hoya hai / yAmeM kahA savA virodha hai ? ihAM anya bhI dRSTAnta hai, jaise kisAnakai khetI bohanekI kriyAkA phala dhAnya upajAnA so pradhAna hai| arAvacaTokA parAla ghAsa cArA upajanA gauNa phala hai / taiseM muninike tapakriyAkA phala karmakA nAza honA to pradhAna hai, ara devendrAdikapada upajAvanA gauNa phala hai| aisA jAnanA // AgeM saMvarake kAraNanivirSe AdimeM kahyA jo gupti tAkA svarUpake 334 jAnaneke arthi sUtra kahai haiM / siddhi ni kA pAna ma. 1 // samyagyoganigraho guptiH||4|| yAkA artha- kAya vacana manakI kriyArUpa jo yoga tinakA samyak prakAra rokanA basi karanA, so gupti hai| tahAM yogakA svarUpa to pahale kahyA sohI jAnanA / kAyavAjhanaHkarma yogaH isa sUtravi kahyA so tisa yogakI svecchApravRttikA meTanA, so nigraha kahiye / vahuri samyakpada hai so viSayasukhakI abhilASAke ArthiM yoganikI pravRttikA nigraha karai tau gupti nAhIM, aiseM janAvaneke arthi hai| yAteM aisA artha bhayA, jo, samyak vizeSaNakari viziSTa ara jAmeM adhika saMkleza na upajai aisA jo kAyaAdiyogakA nirodha tAke hote jo yoganikI svecchA pravRttiteM karmakA Azrava / hoya thA tAkA saMvara hoya hai aisA pragaTa nizcaya karanA / so yahu gupti tIniprakAra hai, kAyagupti, vacanagupti, manogupti / aiseM / ihAM vizeSa, ihAM samyak vizeSaNakA to yaha vizeSa, jo, guptikA satkAra na cAhai, bahuri lokateM pUjA na cAhai, mahAmuni baDe dhyAnI haiM aisI lokavirSe prasiddhatA na cAhai, tathA isa loka paraloka saMbaMdhI viSayaabhilApa na karai / bahuri kAyavacanamanakI svecchApravRttikA vizeSa aisA, jo, kAyakari bhUmivirSe calanA hoya tava vinA dekhyA vinApratiTo lekhyA calai taba karmakA Azrava hoya / bahuri vastukA uThAvaNA dharaNA hoya so bahuri baiThanA hoya sovanA hoya tisake nimittateM karmakA Azrava hoya / bahuri vacana jaise taiseM bole, tathA manavirSe rAgadveSa pravata, vipayanikI vAMchA pravata, tAke nimittateM karma Azravai so mahAmuni guptirUpa rahai tinake aise karmakA Azrava rukai hai, tAteM saMvara hoya hai // Age jo muni guptirUpa rahanevirSe asamartha hoya AhAravihAra upadezAdikriyAvi pravata, tinake nidopapravRtti jaise hoya / / 12 tAke pragaTa karane* sUtra kaheM haiM
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca pAna a.9 hA siddhagatikuM prApta hoya, lokake zikhiravirSe jAya tiSThai haiM, te siddha kahAvai haiM / anaMtakAla Atmika AnaMdameM lIna hai| rahai haiM / pheri saMsArameM jinakA Agamana nAhIM / aise guNasthAnanikI pravRtti jAnanI / vizepa jAnyA cAhai so gomaTasAragraMthateM jAnUM // sarvArtha- Age, yaha saMvara kahyA, tAkA kAraNake kahanekU sUtra kahai haisidi TIkA nikA // sa guptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritraiH // 2 // yAkA artha- kahyA jo saMvara, so gupti samiti dharma anuprekSA parIpahajaya cAritra ina chaha bhAvanikAra hoya hai / 333 / / tahAM saMsArake kAraNa je pravRttibhAva tinata AtmAkU gopai rAkhai tinakI pravRttirUpa na hone de, so gupti hai / bahuri prANI1 nikI pIDAke parihArake Arthi bhale prakAra pravRtti karanA, so samiti hai / bahuri apanA iSTasthAna jo sukhakA sthAna / tAmeM dharai so dharma hai / bahuri zarIraAdikA svabhAvakA vAra bAra citavana karanA, so anuprekSA hai / vahuri kSudhAAdikI, 1 vedanA upajai tAkU karmakI nirjarAkearthi sahai so paripaha hai, tinakA jItanA so paripahajaya hai / bahuri cAritrazabdakA artha AdisUtrameM kahA hai / aiseM e guptiAdika haiM tinake saMvaraNakriyAkA sAdhakatamapaNAta karaNarUpa saMvara hai, aisA adhikAra kiyA hai / bahuri sa aisA zabda hai so guptyAdika sAkSAt saMbaMdha karaneke arthi hai / tahAM aisA niyama janAyA hai, so yaha saMvara guptiAdikArahI hoya hai, anya upAyakAra nAhI hoya hai / aiseM kahanekari tIrthanivirSe snAna karanA, atithikA bheSamAtra dIkSA lenA, devatAkU ArAdhanA, tAke arthi apanA mastaka kATi caDhAvanA ityAdi pravRtti karai yahU saMvara nAhIM hoya hai, aisA janAyA hai / jAte rAga dveSa mohakari bAMdhe je karma, tinakA anyaprakAra nivRtti honekA abhAvahI hai // hai AgeM saMvarakA tathA nirjarAkA kAraNa vizepake jAnanekU sUtra kahai haiM // tapasA nirjarA ca // 3 // yAkA artha- tapakari nirjarA, hoya hai, vahuri cakArateM saMvara bhI hoya hai, aisA jAnanA / tahAM tapa hai so dharmake bhedanimeM garbhita hai, so bhI nyArA kahyA hai, so saMvara ara nirjarA doUkA kAraNa janAvaneke arthi kahyA hai| athavA savaraprati pradhAnapaNAM janAvaneke arthi hai / ihAM tarka, jo, tapa tau, devendrAdipadavIkI prAptikA kAraNa mAniye hai,
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasiddhi TIkA a. 9 avajJA karai, tADana karai, zarIra ke ghAtaAdi kare aiseM krodha upajaneke kAraNa nikaTa horte bhI citta meM krodharUpa kalupatA na upajai, so kSamA hai / bahuri uttamajAti kula rUpa vijJAna aizvarya zAstrAdikakA jJAna lAbha vIrya ete guNa ApameM pAIye haiM, tinakA mada na honA, pailaiM koI apamAna kiyA hoya tahAM abhimAna na karanA, so mArdava hai / bahuri kAya vacana manake yoganikI saralatA mAyAcArasUM rahita so Arjava haiM / bahuri lobhateM AtmAkA pariNAma malina rahai hai tAkA abhAva, utkRSTapaNeM hoya, so pavitratA hai, sohI zauca hai // ihAM koI kahai, lobhakI utkRSTa nivRtti tau guptiviSai bhI hai, tAmeM zauca Aya gayA, judA kyoM kahyA ! tAkA samAdhAna, jo, guptiviSai tau manakA calanekA niSedha hai / bahuri tisa guptiviSai asamartha hoya tAkai parake vastu lenekA abhiprAyakA niSedha dharmaviSai jAnanA / bahuri kahai, jo AkiMcanyadharmaviSai Aya jAyagA zauca mati kahau / tAkUM kahiye, AkiMcanyavirSe mamatvakA abhAva pradhAnakari kayA hai / apane zarIraviSai bhI saMskAra AdikA niSedha haiM / vahuri zaucavi cyAriprakArake lobhakI nivRtti kahI haiM / tahAM lobha cyAriprakAra kahA ? so kahiye hai, jIvanekA lobha nIroga rahanekA lobha, indriya vaNI rahanekA lAbha, upabhogavastukA lobha aiseM / so yaha bhI apanA ara parakA aiseM cyArinipAra doya doya prakAra jAni lenA aiseM lobhakA abhAva zaucameM jAnanA / bahuri digaMbara yati ara tinake bhakta zrAvaka Adi tinavi samIcIna vacana bolanA so satya hai // ihAM koI kahai, yaha tau bhASAsamitihI hai / tAkUM kahiye, samitiviSai tau sarvahI lokateM bolanekA kArya hoya / taba hita mita vacana kahai / jo auraprakAra vacana bolai tau rAga anarthadaMDa Adi dopa upajai / vahuri satyadharmaviSai munizrAvakanihIrteM zAstrajJAna: sIkhane AdikA kAryanimitta bahuta bhI paraspara AlApa hoya hai / tAmeM dazaprakAra satya kahA hai tAkI pravRtti hoya hai aisA bheda hai / tinake nAma janapada, sammita, sthApanA, nAma, rUpa, pratItya, vyavahAra, saMbhAvanA, dravya, bhAva aiseM haiM / inakA svarUpa udAharaNasahita gomaTasArateM yogamArgaNAmeM jAnanA hai / vahuri samitiviSai pravartate je muni tinakai samitikI rakSAke arthi prANInikI rakSA ara indriyanikI rAgasahita vipayanikA parihAra, so saMyama haiM / tAkA doya bheda, apahRtasaMyama upekSAsayama / tahAM apahRtasaMyama utkRSTa madhyama jaghanya bhedakAra tInaprakAra / tahAM prAsuka vasatikA AhAra AdimAtra hai bAhyasAdhana jinakai bahuri svAdhIna hai jJAnacAritrakI pravRtti jinake tinakai gamana Asana zayanAdi kriyAviSai jIva Aya prApta hoya tau tAteM Apa anyakSetrameM Tala jAya tina jIvani pIDA na de, tAke~ utkRSTa apahRta saMyama hai / bahuri komala mayUrapicchikA Adi upakaraNa tisa jIvakUM TAle sarakAya de, tAke madhyama apahRtasaMyama hai | va gha nikA pAna 337
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TIkA e Apake upadeza baNai nAhIM AraMbharahita tahAM sovai baiThe, so zayanAsanazuddhi hai | bahuri pRthvI AraMbha AdikI jAmeM preraNA nAhIM aura kaThora nirlajja Adi parakUM jAteM pIDA hoya aisA nAhIM ara vrata zIla AdikA upadeza AdikI jAmeM pradhAnatA hoya ara hitarUpa maryAdasahita mIThA mAna Adarakari sahita saMyamInike yogya aisA vacana pravarte, so vAkyazuddhi hai / yAke Azraya sarvasaMpadA hai // aiseM saMyamadharma kahyA // bahAra karmake kSayake artha jo tapa le so tapa haiM / so bAraha prakAra hai so AgeM kaheMge / bahuri saMyamInike yogya jJAna Adika denA so tyAga hai / bahuri zarIraAdi parigraha vidyamAna raheM haiM tinavipaiM bhI merA yaU hai aisA mamatvabhAvakA abhiprAya nahIM hoya, so AkiMcanya hai / nAhIM hai kiMcana kahiye kachU bhI jAmeM tAkUM akiMcana kahiye, tisakA bhAva athavA karma hoya so AkiMcanya aisA yAkA artha hai / bahAre pUrve strInike bhoga kiye the tinakaM yAdi na karanA, strInikI kathAkA zravaNa na karanA, strInikI saMgati jahAM hoya tahAM zayana Asana na karanA, aiseM brahmacarya paripUrNa Thahare haiM / athavA apanI icchAteM svacchandapravRtti nivAraNeM guruke nikaTa rahanA, so brahmacarya hai / kahiye guru tiniviSe caraNa kahiye tinake anusAra pravartanA aisA bhI brahmacaryakA dazaprakAra dharma haiM // artha hoya hai // aiseM ina bhedanimeM koI guptisamitiviSai garbhita haiM to pheri kahaneteM punaruktapaNA nAhIM hohai / jAteM inakai saMvara dhArane kI sAmarthya hai / tAtaiM dharma aisI saMjJA sArthika hai / athavA guptyAdikI rakSAke artha airyApathika, rAtrika, daivasika, pAkSika, cAturmAsika, sAMvatsarika, uttamasthAna, akAla aiseM sAta prakAra atikramaNakA upadeza hai / taisaiMhI uttamakSamAdika dazaprakAra dharma bhI nyArA upadeza haiM / tAtaiM punarukta nAhIM hai / bahuri inakai uttamavizeSaNa hai so yA lokasaMbaMdhI dRSTaprayojanake niSedhakai artha hai / bahuri ina dharmanike guNakI bahuri inake pratipakSI je krodhaAdi doSa tinakI bhAvanA e dharma saMvarake kAraNa hoya haiM / sohI kahiye hai / tahAM vratakI ara zIlakI rakSA yA loka paralokameM duHkhakA na honA sarva jIvaviSai sanmAna satkAra AdarakA honA ityAdika kSamAteM guNa hoya haiM / bahuri dharma artha kAma mokSa inakA nAza honA bahuri prANanikA nAza honA e krodharte doSa hoya haiM // tahAM koI anyapuruSa Apake krodha upajanekA kAraNa milAyA tahAM aisA citavana karanA, jo ApaviSai doSa hoya tinakA pailA niSedha karai / taba Apa aisA vicAra, jo, movirSe e dopa haiM, yaha, kahA jhUTha kahaiM hai ? aisA vicAri kSamA karanI / bahAra ApaviSai doSa na hoya tau aisA vicArai, jo, e kahe haiM te doSa movirSe nAhIM, pailA vinA samajhA ajJAna bacanikA pAna 340 1
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArtha ka vaca pAna 341 0. 00 kahai hai, ajJAnIteM kahAM krodha ? eseN vicAri kSamA karanI / bahuri ajJAnIkA bAlakakAsA svabhAva vicAranAM / koI 18 ajJAnI parokSa ApakU durvacana kahai taba vicAraNA, jo, yaha parokSa kahai hai, ajJAnI to pratyakSa bhI kahai hai, so mokU pratyakSa na kahyA ehI bhalA bhaI / bahuri pratyakSa bhI kahai to aisI vicAraNI, jo, ajJAnI to merA tADana bhI karai yaha durvacanahI kahai hai, so hI bhalA hai / bahuri tADai tau aisA vicAraNA, jo, ajJAnI to prANaghAta bhI karai hai, yaha tADai hI siddhi hai, prANaghAta na kiyA, so bhalA bhaI / bahuri prANaghAta bhI karai tau aisA vicArai, jo, ajJAnI tau dharmavidhvaMsa bhI karai, TIkA / yaha prANaghAta karai hai, dharmavidhvaMsa na kiyA, yaha bhalA hI bhaI / bahuri vicArai, jo, yaha merAhI aparAdha hai, jo, pUrva krm| // 9 bAMdhe the tinakA yaha durvacanAdika sunanA phala hai, pailA to nimittamAtra hai, aisA citavana karanA // bahAra jo mArdavadharmakari yukta hoya tApari guru anugraha karai, sAdhu bhalA mAneM, taba samyagjJAna AdikA pAtra hoya tAteM svargamokSaphalakI prApti hoya yaha mArdavake guNa haiM / ara mAnakari mailA mana hoya tAmeM vrata zIla Adi guNa na tiSThai / sAdhupurupa tAkU choDi de / yaha mAna sarva ApadAkA mUla hai / yaha mAnakaSAyake doSa hai / bahuri mAyAcArarahita 1 sarala hRdaya jAkA hoya tAvi tiSTai mAyAcAravAlekA guNa Azraya na karai niMdyagati pAvai / aise Arjavake guNa haiM, mAyAke doSa hai // bahuri, zaucadharmayukta puruSakA sarvahI sanmAna karai / sarva vizvAsa karai / sarvaguNa jAmeM tiSThai / lobhIke hRdayavi guNa avakAza na pAvai / paralokameM tathA isalokameM baDI ApadA pAvai / aiseM zaucake guNa lobhake doSa haiN| bahuri satyavacana kahanevAlevirSe sarva guNa tiSThai sarva saMpadA tiSThai jhUTha bole tAkI baMdhujana bhI avajJA karai / mitra bhI tAkaM choDi deM / jIbhachedana sarvasvaharaNa Adi ApadA pAvai / e satyake guNa asatyake doSa haiM / ____bahuri saMyama AtmAkA hita hai / jAka saMyama hoya, so lokakAra pUjya hoya paralokakI kahA kahaNI? asaMyamI prANInike ghAta viSayanike rAgakAra azubhakarma bAMdhai / aiseM saMyamake guNa asaMyamake doSa haiM // bahuri tapa hai so sarvaprayojanakI siddhi karanahArA hai| tapahIta Rddhi upajai hai / tapasvInike rahanake kSetra bhI tIrtha hoya haiN| jAkai tapa nAhIM so tRNateM bhI | choTA hai / jAkU sarvaguNa choDi de hai / tapavinA saMsArateM bhI nAhIM chUTai hai / aiseM tapake guNa taparahitavirSe doSa haiM // parigrahakA tyAga dAna hai / so puruSakA hita hai / parigrahakA tyAgavAlA sadA nirveda rahai hai / mana jAkA ujvala rahai hai| puNyakA nidhAna hai / parigrahakI AzA hai so balavAna hai, sarvadoSa upajanekI khAni hai, jAteM tRpti nAhIM hoya hai| jaise samudra jalateM tRpta nAhIM hoya, taiseM tRpta nAhIM / isa AzArUpI khADAkU kauna bhAra sakai ? jAmeM sarva vastu kSepiye to rItIhI rahai / aiseM tyAgake guNa tRSNAke doSa haiM // bahuri jAke zarIra Adike virSe bhamatva nAhIM hoya so paramasukhakU pAvai hai / /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArya-10 TIkA 11 jAkai mamatva hoya so sadA zarIrasaMbaMdhI duHkha* bhogavai hai / aiseM AkiMcanyake guNa mamatvakai doSa haiM // bahuri brahmacarya |al pAlai tAkai hiMsAdidoSa na lAgai haiM / sarva guNasaMpadA jAmeM vasai hai / bahuri jo strI abhilApI hai tAhi sarva ApadA Aya lAgeM haiM / aiseM brahmacaryake guNa haiM abrahmake doSa haiM // BI aise uttama kSamAdikake guNa ara tinake pratipakSI krodhAdikake doSakA citavana kiye krodha AdikA abhAva hote tinake nimittateM karmakA Azrava hoya thA, tAkI nivRtti hote baDA saMvara hoya hai / yaha dharma aviratasamyagdRSTi AdikeM jaise nikA krodhAdikakI nivRtti hoya, taiseM yathAsaMbhava hoya hai / ara muninike pradhAnapaNai haiM // Arge ziSya kahai hai, jo krodhaAdikA pAna na upajanA kSamAdikakA AlaMbanateM hoya hai aisA kahyA, so yaha AtmA kSamAdikakU kaise avalaMbana karai ? jAte krodhAdika AP na upajai / aiseM pUche, kahai hai, jo, jaise lohakA piMDa : tapAyA hUvA agniteM tanmaya hoya hai, taiseM kSamAdikatai tanmaya hoya jAya, taba krodha Adi na upajai / yAmeM jo AtmahitakA vAMchaka hai so bAraha anuprekSAkA bAra bAra citavana karai // // anityAzaraNasaMsAraikatvAzucyAnavasaMvaranirjarAlokabodhidurlabhadharma svAkhyAtatvAnucintanamanuprekSAH // 7 // ___yAkA artha- anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azuci, Asrava, saMvara, nirjarA, loka, bodhidurlabha, dharmasvAkhyAtatva ina bArahanikA vAraMvAra citavana karanA, so anuprekSA hai| tahAM udyAtta kahiye lage hue ara anupAtta kahiye bAhya je dravya tinake saMyogate viyoga honA, so anityapaNA hai| tahAM AtmA rAgAdirUpa pariNAmakAra karmanokarmabhAvakAra 2 grahe je pudgaladravya, te to upAtta kahiye / ara je paramANuAdi bAhyadravya haiM, te anupAtta haiM / tina sarvanike dravyasvarUpa | to nityapaNAM hai / bahuri paryAyasvarUpakari saMyogaviyogarUpa hai| tAtai anityapaNA hai / tAteM yaha zarIra iMdriyanikai viSayarUpa upabhoga paribhoga dravya haiM te samudAyarUpa bhaye jalake vudabudekI jyauM anavasthisvabhAva haiM / garbhakU Adi lekAra je avasthAke vizeSa tinavirSe sadA saMyoga viyoga jinameM pAIye haiM / inavirSe ajJAnI jIva mohake udayake vazate nityapaNA mAne hai / saMsAravi kachu bhI dhruva nAhIM hai / AtmAkA jJAnadarzanarUpa upayoga svabhAva hai, sohI dhruva hai / aise citavana anityAnuprekSA haiM / yAprakAra yAke citavana karanevAle bhavyajIvakai zarIrAdikavi prItikA abhAvateM jaise bhogakari choDe bhojana gaMdhamAlA Adika tinakI jyauM viyogakAlavirSe bhI zoka Adi na upajai hai // yA saMsAravi janma jarA maraNa vyAdhi mRtyu Adi kaSTa ApadAsahita bharamatA jo yaha jIva tAke koI bhI zaraNa
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ . nAhIM hai / jaiseM mRgakA baccAkU ekAMta udyAnavipeM bhUkhA mAMsakA icchaka balavAn vagherAne pakaDyA tAkU kachU bhI zaraNa | nAhI; taiseM / bahAra yaha zarIra hai tAkU nikai popiye hai to bhojana karatetAMI sahAI hai, kapTa Aye kachU bhI sahAI nAhI hai| vahari bahuta yatnakAra saMcaya kiye je dhana te bhI bhavAMtarameM lAra na jAya haiM / bahuri jinate sukha duHkha vAMTikAra bhogiye aise mitra haiM te bhI maraNakAlavi4 rakSA nAhIM karai haiM / vahuri rogakari vyApta hoya tava kaTuMvake bhale hoya te bhI mAthaTHER pratipAla nAhIM kari sakai haiM / jo bhaleprakAra dharmakA AcaraNa kiyA hoya to yaha dharma avinAzI hai so saMsArake kapTa- mpI samudravi taraNekA upAya hai / yaha prANI kAlakAra grahaNa kiyA hoya taba iMdra Adika bhI zaraNa na hoya haiM / tAteM pAna kaSTavi dharma hI zaraNa hai, yaha hI dhana hai / kaisA hai ? avinAzI hai / aura kachu bhI zaraNa nAhIM hai / aiseM citavana 343 karanA so azaraNAnuprekSA hai / yAkU aise citavanemeM sadA azaraNa hUM aise saMsArateM virakta honete saMsArasaMbaMdhI vastunivi mamatvakA abhAva hoya hai / bhagavAna arahaMta sarvajJapraNIta mArgavihI yatna hoya hai // karmake udayake vazateM AtmAkai bhavAMtarakI prApti so saMsAra hai / so pahale pAMca parivartanarUpa vyAkhyAna kiyA hI thA / tisavi aneka yoni kulakoTi lAkhanike bahuta saMkaTa pAIye haiM / aiseM saMsAravipeM bharamaNa karatA to yahU jIva karmarUpa yaMtrakA preya pitA hoyakAra bhAI hoya hai, tathA putra hoya hai, tathA pitA hoya hai, mAtA hoyakAra vahina hoya hai, tathA strI hoya hai, tathA putrI hoya jAya hai, tathA svAmI hoyakari cAkara hoya jAya hai, dAsa hoyakari svAmI hoya jAya hai / jaiseM naTa aneka svAMga dhAra nAcai hai, taiseM aneka paryAya dhari bharamai hai / bahuri bahuta kahA kahai ? ApahI Apake putra hoya jAya hai / ityAdika saMsArakA svabhAva citavana karanA, so saMsArAnuprekSA hai / aiseM yAkU ciMtavana karate | purupake saMsArake duHkhake bhayatai udvega hoyakari vairAgyabhAva hoya hai / taba saMsArake nAza karanekU yatna karai hai / aiseM / saMsArAnuprekSA hai / isa saMsArabhAvanAmeM aisA vizeSa jAnanAM, AtmAkI cyAri avasthA haiM, saMsAra, asaMsAra, nosaMsAra, tatritayavyapeta aiseM / tahAM cyArigativirSe anekayonimeM bhramaNa karanA, so tau saMsAra kahiye / bahuri cyAri gatite rahita hAya phora na AvanA mukta honA, so asaMsAra hai| tahAM zivapadavi paramaAnaMda amRtarUpavi lIna hai / bahuri sayogakevalI nosaMsAra kahiye, jAte caturgatibhramaNakA tau abhAva bhayA ara mukta bhaye nAhI, pradezanikA calanA pAIye hai, tAteM IpatsaMsAra hai, tAkU nosaMsAra kahiye / bahuri ayogakevalI caUdamAM guNasthAnavAlekai tatritayavyapeta hai / jAte caturgatikA bharamaNa nAhIM ara mukta bhaye nAhIM, tAte asaMsAra bhI nAhIM ara pradezanikA calanA nAhIM, tAteM nosaMsAra bhI nAhI, tAte tInahU avasthA judIhI avasthA hai, tAkU tatritayavyapeta aisA nAma kahyA / so yaha saMsAra abhavyakI apekSA tathA
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TIkA a. 9 jAkai mamatva hoya so sadA zarIrasaMbaMdhI duHkhekUM bhogavai hai / aiseM AkiMcanyake guNa mamatvakai doSa haiM | bahuri brahmacarya pAlai tAkai hiMsAdidoSa na lAge haiM / sarva guNasaMpadA jAmeM vasai hai / bahuri jo strI abhilASI hai tAhi sarva ApadA Aya lAgeM haiM / aiseM brahmacaryake guNa haiM abrahmake doSa haiM // uttama kSamAdika guNa ara tinake pratipakSI krodhAdikake doSakA citavana kiye krodha AdikA abhAva hotaiM tinake nimitta karmakA Azrava hoya thA, tAkI nivRtti hoteM baDA saMvara hoya hai / yaha dharma aviratasamyagdRSTi AdikeM jaiseM krodhAdikakI nivRtti hoya, taiseM yathAsaMbhava hoya hai / ara muninike pradhAnapaNe haiM | Age ziSya kaheM hai, jo krodhaAdikA na upajanA kSamAdikakA AlaMbana hoya hai aisA kahyA, so yaha AtmA kSamAdikakUM kaiseM avalaMbana karai / jAtaiM krodhAdika na upajai / aiseM pUcheM, kahai hai, jo, jaiseM lohakA piMDa tapAyA hUvA ani tanmaya hoya hai, taiseM kSamAdikarte tanmaya hoya jAya, taba krodha Adi na upajai / yAmeM jo AtmahitakA vAMchaka hai so bAraha anuprekSAkA bAra bAra citavana karai // // anityAzaraNasaMsAraikatvAzucyAstravasaMvaranirjarAlokabodhidurlabhadharmasvAkhyAtatvAnucintanamanuprekSAH // 7 // yAkA artha - anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azuci, Asrava, saMvara, nirjarA, loka, bodhidurlabha, dharmavAkhyAtva ina bArahanikA vAraMvAra citavana karanA, so anuprekSA hai / tahAM udyAtta kahiye lage hue ara anupAtta kahiye bAhya je dravya tinake saMyoga viyoga honA, so anityapaNA hai / tahAM AtmA rAgAdirUpa pariNAmakArI karmano karmabhAvakAra grahe je pudgaladravya, te to upAtta kahiye / ara je paramANuAdi vAhyadravya haiM, te anupAta haiM / tina sarvAnike dravyasvarUpa tau nityapaNAM hai / bahuri paryAyasvarUpakari saMyogaviyogarUpa hai / tArteM anityapaNA hai / tAtaiM yaha zarIra iMdriyani ke vipayarUpa upabhoga paribhoga dravya haiM te samudAyarUpa bhaye jalake budabudekI jyauM anavasthisvabhAva haiM / garbhakUM Adi lekara je avasthAke vizeSa tinavirSe sadA saMyoga viyoga jinameM pAIye haiM / inavirSe ajJAnI jIva mohake udayake vazarteM nityapaNA' mAne hai / saMsAravi kachu bhI dhruva nAhIM hai / AtmAkA jJAnadarzanarUpa upayoga svabhAva hai, sohI dhruva hai / aiseM citavana karanA, so anityAnuprekSA haiM / yAprakAra yAke citavana karanevAle bhavyajIvakai zarIrAdikavirSe prItikA abhAva jaiseM bhogakari choDe bhojana gaMdhamAlA Adika tinakI jyoM viyogakAlaviSai bhI zoka Adi na upajai hai // yA saMsAraviSai janma jarA maraNa vyAdhi mRtyu Adi kaSTa ApadAsahita bhramatA jo yaha jIva tAke koI bhI zaraNa ya - nikA pAna 342
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArya sidi| nikA nAhIM hai / jaise mRgakA baccAkU ekAMta udyAnavi bhuMkhA mAMsakA icchaka balavAn vagherAne pakaDyA tAkU kachU bhI zaraNa nAhI; taiseM / bahuri yaha zarIra hai tAkU nikeM poSiye hai to bhojana karatetAMI sahAI hai, kaSTa Aye kachU bhI sahAI nAhIM hai / bahuri bahuta yatnakAra saMcaya kiye je dhana te bhI bhavAMtarameM lAra na jAya haiM / bahuri jinate sukha duHkha vAMTikAra bhogiye aise mitra haiM te bhI maraNakAlavi. rakSA nAhIM karai haiM / bahuri rogakari vyApta hoya taba kaTuMbake bhale hoya te bhii| pratipAla nAhIM kara sake haiM / jo bhaleprakAra dharmakA AcaraNa kiyA hoya to yaha dharma avinAzI hai so saMsArake kaSTarUpI samudravi taraNekA upAya hai / yaha prANI kAlakari grahaNa kiyA hoya taba iMdra Adika bhI zaraNa na hoya haiM / tAteM pAna kaSTavi dharma hI zaraNa hai, yaha hI dhana hai / kaisA hai ? avinAzI hai| aura kachu bhI zaraNa nAhIM hai / aiseM citavana 343 karanA so azaraNAnuprekSA hai / yAkU aise citavanemeM sadA azaraNa hUM aise saMsArateM virakta honete saMsArasaMbaMdhI vastunivi mamatvakA abhAva hoya hai / bhagavAna arahaMta sarvajJapraNIta mArgavihI yatna hoya hai // karmake udayake vazateM AtmAkai bhavAMtarakI prApti so saMsAra hai / so pahale pAMca parivartanarUpa vyAkhyAna kiyA hI thA / tisavirSe aneka yoni kulakoTi lAkhanike bahuta saMkaTa pAIye haiM / aiseM saMsAravirSe bhramaNa karatA to yahU jIva karmarUpa yaMtrakA prenyA pitA hoyakAra bhAI hoya hai, tathA putra hoya hai, tathA pitA hoya hai, mAtA hoyakAri bahina hoya | hai, tathA strI hoya hai, tathA putrI hoya jAya hai, tathA svAmI hoyakari cAkara hoya jAya hai, dAsa hoyakari svAmI hoya jAya hai / jaise naTa aneka svAMga dhAra nAcai hai, taiseM aneka paryAya dhari bharamai hai / bahuri bahuta kahA kahai ? ApahI Apake putra hoya jAya hai / ityAdika saMsArakA svabhAva citavana karanA, so saMsArAnuprekSA hai / aiseM yAkU citavana karate purupake saMsArake duHkhake bhayatai udvega hoyakAri vairAgyabhAva hoya hai / taba saMsArake nAza karanekU yatna karai hai / aiseM saMsArAnuprekSA hai / isa saMsArabhAvanAmeM aisA vizeSa jAnanAM, AtmAkI cyAri avasthA haiM, saMsAra, asaMsAra, nosaMsAra, tatritayavyapeta aiseM / tahAM cyArigativi4 anekayonimeM bharamaNa karanA, so tau saMsAra kahiye / bahuri cyAri gatite rahita hAya phora na AvanA mukta honA, so asaMsAra hai| tahAM zivapadavirSe paramaAnaMda amRtarUpavi lIna hai / bahuri sayogakevalI nosaMsAra kahiye, jAteM caturgatibhramaNakA tau abhAva bhayA ara mukta bhaye nAhI, pradezanikA calanA pAIye hai, tAteM IpatsaMsAra hai, tAkU nosaMsAra kahiye / bahuri ayogakevalI caUdamAM guNasthAnavAlekai tatritayavyapeta hai / jAte caturgatikA bharamaNa nAhIM ara mukta bhaye nAhIM, tAteM asaMsAra bhI nAhIM ara pradezanikA calanA nAhIM, tAteM nosaMsAra bhI nAhIM, tAteM 12 | tInahU avasthAtai judIhI avasthA hai, tALU tatritayavyapeta aisA nAma kahyA / so yaha saMsAra abhavyakI apekSA tathA /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA pAna 344 bhavyasAmAnyakI apekSA tau anAdinidhana hai / bahuri bhavyavizeSakI apekSAkAra sAdi sanidhana hai / bahuri no saMsAra so sAdi nidhana hai / bahuri asaMsAra sAdi anidhana hai / bahuri tatritayavyapeta ayogakevalI aMtarmuhUrtakAla hai| bahuri paMcaparAvartanarUpa saMsArakA vyAkhyAna to pahale kiyAhI hai, tAkA saMkSepa aisA hai, jo, dravyanimitta saMsAra tau 1 cyAriprakAra hai, karma nokarma vastu viSaya, inake AzrayateM cyAri bheda hoya haiM / bahuri kSetranimittake doya prakAra haiM, sidi ||| svakSetra parakSetra / tahAM AtmA lokAkAzatulya asaMkhyAtapradezI hai, so karmake vazate saMkocavistArarUpa hInAdhika ava gAhanArUpa pariNamaiM, so svakSetrasaMsAra hai / vahuri janmayonike bhedakAra loka upajai lokakU sparze so parakSetrasaMsAra hai| bahuri kAla nizcayavyavahArakAra doyaprakAra hai| tahAM nizcayakAlakAra vAyA jo kriyArUpa tathA utpAdavyayadhrauvyarUpa pari2NAma so to nizcayakAla nimittasaMsAra hai / bahuri atIta anAgata vartamAnarUpa bharamaNa, so vyavahArakAla nimittasaMsAra hai| bahuri bhavanimittake battIsa bheda haiM / tahAM pRthvI ap teja vAyu kayikake bhava sUkSma vAdara paryApta aparyAptakakAra solaha haiM / pratyekavanaspati paryApta aparyAptakakari doya haiN| sAdhAraNavanaspati sUkSma vAdara paryApta aparyAptakAra cyAri / haiM / bahuri beindriya teindriya caturindriya paryApta aparyAptakAra chaha / bahAra paMcendriya saMjJI asaMjJI paryApta aparyAptakakAra 2 cyAra aise battIsa bhaye / bahuri bhAvanimittaka saMsAra doyaprakAra hai, svabhAva parabhAva tahAM mithyAdarzanAdika apane bhAva hai so svabhAva hai / bahuri jhAnAvaraNaAdi karmakA rasa, so parabhAva hai aisA saMkSepa jAnanA // janma jarA maraNakI AvRttike mahAduHkhake bhoganekU meM ekahI hUM, merai koI merA nAhI, tathA merai koI para nAhI, maiM ekahI janmUM hUM, ekahI marUM hUM, mere koI svajana nAhIM, tathA mere koI parijana nAhIM, jo merA vyAdhI jarA maraNa AdikU meTai / baMdhu mitra haiM te mere maraNa pIche masANatAI jAya haiN| Age jAya nAhIM / merai dharmahI sahAya hai, so sadA avinAzI hai / aiseM citavana karanA so ekatvAnuprekSA hai // eseM yAkU bhAvanevAlA puruSakai svajanake vi tau rAga naahii| upajai hai / parajanake vi dvepa nAhIM upajai hai / taba niHsaMgatAkU prApta bhayA mokSahIke arthi yatna karai hai // __zarIraAdikA anyapaNAkA citavana, so anyatvAnuprekSA hai / sohI kahiye haiN| baMdhaka apekSA zarIra AtmAkai eka paNAM hai|| tau upalakSaNake bhedate bheda hai / tAteM meM zarIra" anya huuN| zarIra anya hai / bahuri zarIra tau indriya gocara 2 hai, mUrtika kahai / meM atIndriya hUM, amUrtika huuN| bahuri zarIra tau ajJAnI jaDa hai| meM jJAnarUpa cetana huuN| vahari zarIra tau anitya hai / maiM nitya hUM / bahAra zarIra tau Adi aMtasahita hai / maiM anAdi anaMta huuN| mere zarIra 1] tau yA saMsArameM bharamateM lAkha nivIte atIta bhaye / maiM anAdita thA sohI huuN| zarIraniteM nyArAhI hUM / aisai zarIratehI
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAna || merai anyapaNA hai, to bAhyaparigrahanikI kahA kathA / aiseM ciMtavana karate yA AtmAke manavirSe samAdhAna hoya hai / zarIra AdivirSe vAMchA nAhI upajai hai tAte yathArthajJAnabhAvanApUrvaka vairAgya badharte saMta aMtarahita jo mokSakA sukha, tAkI prApti / hoya hai / aiseM anyatvAnuprekSA hai // sarvArtha- bahuri yaha zarIra hai so atyaMta azuci durgaMdha zukrazoNitakI yoni hai,| azucihIkari vadhyA hai, viSThAkA sthAnakI jyoM si di apavitra hai, uparita cAmamAtrakAra anAdita hai-DhakyA hai, ati durgadha rasakari jhurate je nIjhara tinakA bila hai, yAke ni kA bha 9 bhAzraya anyavastu hoya tAkU bhI aMgArekI jyauM zIghrahI tatkAla ApasArikhA apavitra karai hai, snAnasugaMdhakA lepana dhUpakA 345 vAsa sugaMdhamAlA AdikAra bhI yAkA azucipaNAM dUri na hoya hai / bahuri thAkU samyagdarzanaAdikAra bhAIyai tau jIvakai bhatyaMta zuddhatA pragaTa karai hai / aiseM yAkA yathArthasvarUpakA vicAranA so azucitvAnuprekSA hai / yAkU aise vicAratA purupakai zarIrateM vairAgya upajai hai / taba vairAgI hUvA saMtA saMsArasamudra tirivekU citta samAdhAnarUpa karai hai / yAkA vistAra aisA, jo, azucipaNA doya prakAra hai, laukika alaukika / tahAM AtmA karmamalakalaMkaLU dhoyakari apane zuddhasvarUpavi tiSThai so / to alaukikazucipaNA hai / yAke sAdhana samyagdarzanaAdika haiM / athavA e jinameM pAIye aise mahAmuni haiM / ara tina muninikAra Azrita je nirvANakSetra Adika tIrtha haiM te e zuddhi AtmAkI prAptike upAya haiM / tAtai tinakI bhI nAmazuddhi kahiye / bahuri laukika zucipaNA loka AThaprakAra mAneM haiM / kAla agni pavana bhasma mRttikA gomaya jala jJAna / jAte inake nimittate glAni miTai hai / so e AThahi prakAra yA zarIrakU pavitra zuci karanekU samartha nAhIM / jAteM yaha zarIra atyaMta 1/ azuci hai, yAkI utpatti jahAM hoya so bhI azuci, yaha upajA so bhI azuci / dekho! kavalAhAra mukhameM letehI zleSmakA ThikANA pAyakari to tatkAla zleSmate milI drava hai| tA pIche pittake ThikANe jAya pacai tava azucihI hoya hai / pIche pacikAra vAtake ThikANe jAya vAtakAra bhedarUpa kiyA huvA khalarasa bhAva pariNavai hai / ina sarvenikA bhAjana bhipThAkA ThikANAkI jyauM hai / khalabhAva to malamUtraAdi vikArarUpa hoya hai / ara rasabhAva rudhira mAMsa meda majjA zukrarUpa hoya hai / yAkA pavitra karanekA upAya kachU bhI nAhIM hai // Azrava saMvara nirjarA pahale kahe hI the / te ihAM bhI kahai haiM / so ina" upajai guNa tinake dopa citavanake arthi kahai haiM / sohI kahiye hai / e Azrava haiM te isa loka ara paralokavi nAza ara durgatike kAraNa haiM / mahAnadIke pravAhake vegakI jyoM mahAtIkhaNa hai / te iMdriya kapAya avrata Adika haiM / tahAM prathama tI indriya sparzana Adika hai / / te jIvanikU kapTarUpa samudrameM paTakai haiM / dekho ! sparzana indriyake vazIbhUta bhayA vanakA hastI bahuta balavAna haiM, to a.00.00
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ vApa TIkA pAna jinendrakA upadezyA Adi AhiMsAlakSaNa hai, satyakU adhikArakAra pravarte haiM, vinaya jAkA mUla hai, kSamAkA jAmeM bala hai, brahmacarya jAkAra rakSA hai, upazama kahiye kaSAyakA abhAva jAmeM pradhAna hai, niyati kahiye niyama tyAga nivRtti jAkA || 5 svarUpa hai, nigraMthapaNAkA jAmeM AlaMbana hai aisA jinabhagavAnakari dharmasvAkhyAtatva bhaleprakAra vyAkhyAna kiyA hai / yAke sarvArtha alAbhate yaha jIva anAdita saMsAravi bharamaNa karai hai / pApakarmake udayateM upajyA jo duHkha tAhi bhogatA saMtA bharamai siri nikA hai / bahAra yA dharmake pAye anekaprakAra indrAdikapadakI prAptipUrvaka mokSakI prApti niyamakAra hoya hai / aisA citavana ma. 10 karanA so dharmasvAkhyAtatvAnuprekSA hai / aiseM yAkU ciMtavate puruSake dharmavirSe anurAgarte sadA udyama hoya hai yAkA vyAkhyAna 348 aisA bhI hai / jo jIvake dharma guNasthAna jIvasthAna mArgaNAsthAna caudaha caudaha kahai haiM, so dharmasvAkhyAtatva kAhiye bhaleprakAra AkhyAtapaNA hai / tinakA citavana karai / so guNasthAnake nAma to pahale kahe hI the / bahuri jIvasabhA caudaha bhI pUrva kahe the| bahuri mArgaNAsthAna gati, iMdriya, kAya, yoga, veda, kapAya, jJAna, saMyama darzana, lezyA, bhavya, samyaktva, saMjhI, AhAraka e caudaha hai, te bhI pUrva kahe tha / tinipAra guNasthAna jIvasthAna AgamameM kahe haiM, taise lagAvaNe / tinakA svarUpa ciMtavana karate jIvake dharmanikI pravRtti nIkai jANI jAya hai / tAteM yathArthajJAna hoya hai / nizcayavyavahArarUpa dharmakA svarUpa jAniye hai aise jAnanA / aiseM anityatva Adi anuprekSAke nikaTa uttamakSamAdidharmake | dhAraNate mahAn saMvara hoya hai / bahuri dharmake aru paripahanikai madhya anuprekSA karaneteM aisA janAyA hai, jo, yaha anuprekSA citavana karanevAlA puruSa dhamanikU tau pAle hai rakSA karai hai ara parIpahaniLU jItanekA utsAha karai hai // Age pUcha hai, te parISaha kaoNna haiM bahuri tinakU kaoNnaArtha sahie hai airse pUrcha sUtra kahe haiM // mArgAcyavananirjarAthaM pariSoDhavyAH pariSahAH // 8 // yAkA artha- mArga kahiye saMvara tAteM na chUTaneke arthi tathA karmakI nirjarAke Arthi pariSaha sahane / ihAM saMvarakA / prakaraNa hai, tAteM tisakA vizeSaNa mArga kiyA hai / mArga saMvara hai, tAte cyuta na honeke Arthi bahuri karmanijarAke Arthi parISaha sahane kahai haiM / kaSTa Aye mArgata cigai nAhIM, tAkI parISaha sahanA sAdhana hai / kSudhA tRSNA Adi baDe baDe kaSTa sahe taba bhagavAnakA bhASyA mArga na chUTate saMte taiseM te tisa mArgarte pravartate karmakA AvanekA dvAra jo Azrava tAkA / saMvara karate saMte Apa udyamakAra pacAyA jo karmakA phala tAkU bhogavate saMte anukramate nirai hai karma jinake te mahAmuni : 1 mokSa* prApta hoya haiM // AgeM paripahanimitta saMjJAsUtra kahai haiM
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TikA a 9 // kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryyAniSadyAzayyAkrozavadha yAcanAlAbharogatRNasparzama lasatkArapuraskAraprajJAjJAnAdarzanAni // 9 // I yAkA artha -- kSudhA, tRSA, zIta, uSNa, daMzamazaka, nAgnya. arati, strI, caryA, niSadyA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha, roga, tRNasparza, mala, satkArapuraskAra, prajJA, ajJAna, adarzana e bAIsa parISaha haiM / e kSudhA Adika haiM te vedanA pIDAkA vizeSa haiM te bAIsa haiM inakA sahanA mokSake arthina karanA / so kaise sohI kahe haiM / aiseM mahAmunike kSudhAkA jItanA kahiye / kaise haiM ? prathama tau bhikSAvRttikAra parake ghara AhAra le haiM, tAteM tau bhikSu aisA nAma hai jinakA / bahuri nirdoSa AhAra hereM haiM, dopasahita jaiseMtaiseM nAhIM le hai / bahuri nirdoSa AhArakA alAbha hoya tathA aMtarAyAdikake kAraNataiM thorA milai tau nAhIM miTai hai kSudhAkI vedanA jinakI / bahuri akAla ara ayogyakSetraviSai AhAra lenekI vAMchA jinakai nAhIM hai / aisA nAhI, jo, kSudhA upajai tisahI kAla AhArakUM daur3e tathA ayogyakSetra meM bhI le le aiseM nAhIM kare hai / bahuri AvazyakakriyAkUM kiMcinmAtra bhI ghaTAvai nAhIM / kSudhA nimitta citta na lAgai taba sAmAyika Adi kriyA jaiseMtaise kare aiseM nAhI hai / bahuri svAdhyAya ara dhyAnakI bhAvanAviSai tatpara rahe haiM / bahuri bahutavAra Apa karai / tathA prAyazcittaAdike nimittateM kareM aiseM anazana avamodarya nIrasAhAra tapa tinikari yukta haiM / bahuri ina tapanike nimitta kSudhA tRSAkI aisI dAha upajai hai, jaiseM tAte bhAMDemeM paDyA jo jalakA biMdU so tatkAla sUki jAya taisaiM AhAra pANI le so tatkAla sUki jAya hai / bahuri uThI hai kSudhAvedanA jinakai tau bhikSAkA alAbha hoya tau tAkUM lAbhateM bhI adhika mAneM hai, jo, hamAre yaha bhI anazanatapa bhayA so baDA AnaMda bhayA aiseM mAne hai / kSudhAkA ciMtavana nAhIM hai / dhanya hai ve muni, jinake aise ujvala pariNAma haiN| aise munikai kSudhA jItanA satyArtha hai // 1 // calAya bahuri aise munirAjakai tRSAkA parISaha jItanA hoya hai, jo jalaviSai snAna avagAhanA chiDakaneke tyAgI haiM / bahuri pakSIkI jyauM aniyata hai baiThanA vasanA jinake / bahuri pavanakArI vanake basanekari rukSa sacikkaNa prakRtiviruddha AhArake nimittakari grISmake AtApakari pittajvara anazana Adi tapakari ina kAraNanikari upajI jo zarIra indriyaniviSai dAha pIDA tau jala pIvenakI icchAprati nAhIM Adaya hai, tAkA pratIkAra ilAja jyAM / tRSArUpI agnikI jvAlAkUM dhairyarUpI navA ghaDAvirSai bhaya jo zItala sugaMdha samAdhirUpI jala tAkari zamana kare hai bujhAve hai / aisaiM munirAjanikai tRSAkA sahanA sarAhiye hai // 2 // va va nikA pAna 349
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha nikA kaSTameM giranevAle nizcayakAra apane svarUpake dhyAna karate aise paripahateM na cigai te dhanya hai // 8 // gamana karanevirSe doSa na lagAvai so caryAparIpaha hai / kaise hai muni ? ghaNe kAlateM dhanya hai abhyAsarUpa kiyA hai gurunike kulavirSe brahmacarya jini, bahuri jAnyA hai baMdha mokSa padArthanikA yathArthasvarUpa jini, bahuri saMyamake Ayatana je tIthakara bar3e muni tathA tinakAra pavitra bhaye aise nirvANakSetra Adi deza tinakI bhaktike arthi kiyA hai dezAMtaragamana vacasiddhi TIkA jini, bahuri gurunike AjJAkArI haiM, bahuri pavana jyoM kAhUMsoM saMga na karai haiM-nipa haiM, bahuri bahutavAra kiyA jo pAna ma. 9 anazana avamodarya vRttiparisaMkhyAna rasaparityAga Adi tapa tAkI vAdhA tAkari kSINa bhayA hai kAya jinakA, bhaar| 352 dezakAlake pramANa mArgavirSe gamana aise kareM haiM, jAteM saMyama virAdhyA na jAya, bahuri tyAge haiM paganike joDI aadi| AvaraNa jinake, kaThora kAMkarekI bhUmi tathA kaMTaka Adikari vIdhe gaye je pAda tinakA bhayA hai kheda jinake, tau pUrva gRhasthapaNemeM pAlakI ghoDe ratha Adi caDate the tinakU yAdi nAhIM karai haiM, bahuri kAlakI kAla AvazyakakriyAkI. / hAnikU na kareM haiM aise munike caryApariSahakA sahana kahiye // ihAM vizeSa jo , anekadezanivipaiM gamana karai haiM tina dezanikI bhASA tathA kriyA vyavahArakU jAnate saMte choTe gAmameM to ekarAtri baseM haiM, baDe nagarameM paMcarAtri vase haiM, 1 iha utkRSTa basanA jAnUM // 9 // Apa saMkalpameM kiyA jo Asana tisatai calai nAhIM, so niSadyApariSahakA jItanA hai / tahAM smazAna sUnAM ThikANA parvatakI guphA vRkSanike taleM velinakA maMDapa ityAdika jinameM pUrva abhyAsa na kiyA kade baiThe nAhIM aise sthAnaka tiSThe haiN| bahAra sUryakA prakAza tathA apanI indriyakA jJAna tAkari parIkSArUpa kiyA pradeza kSetra tAvirSe karI hai niyamakI kriyA jyAM, kAlakA niyamakAra Asana mAMDi baiThe haiM / tahAM siMha vadherA AdikA bhayAnaka zabda sunanekari nAhIM kiyA ra haiM bhaya jyAM, deva manuSya pazu acetanapadArthanikari kiyA jo cAriprakAra upasarga tinakAra nAhIM / sAdhana jyAM, vIrAsana utkuTikAsana ityAdi je kaThina Asana tinakAra avicalita hai kAya jinakA, aise AsanakI bAdhAkA sahanA, so niSadyAparipaha hai // yAkA vizeSa jo, AsanakA niyama kAra baiThe taba upasarga Avai tau tisakA 18 meTanekA upAya vidyA maMtra jApa jAne haiM-meTanekU samartha hai, to tAkA upAya na kareM haiM / vahuri pUrva komala gaddI Adi bichAya baiThe the tAkU yAdi na karai haiM / prANInikI rakSAkA AbhaprAya hai tathA apane svarUpake dhyAnameM lagi rahe haiM / / tAteM parIpahakI vedanA nAhIM hai // 10 //
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA // jJAnAvaraNe prajJAjJAne // 13 // ___yAkA artha- jJAnAvaraNakarmakA udaya hoteM prajJA ajJAna e doya parISaha hoya hai / ihAM tarka, jo, yaha ayukta hai / vArtha- jAteM jJAnAvaraNake udaya hote ajJAnaparISaha to hoya ara prajJAparIpaha tau jJAnAvaraNake abhAva hote hoya hai / so doU 3 vacasiddhi TIkA K parISaha jJAnAvaraNake udayateM kahanA ayukta hai / tAkA samAdhAna, jo, yaha prajJA hai so jJAnAvaraNake kSayopazamateM hoya hai / RIM bha. 9 so parakai jJAnAvaraNakA udaya hoteM vijJAnakalA nAhIM hoya tahAM jAkai prajJA hoya tAkai mada upajAvai hai / ara sakala AvaraNakA kSaya bhaye mada nAhIM hoya hai / tAta jJAnAvaraNake udayateM kahanA bane hai / ihAM koI kahai hai, mada tau ahaMkAra hai so mohake udayahIta hoya hai / tAkA samAdhAna, jo, yaha parIpaha cAritravAnakai jJAnAvaraNake udayakI zaktikI apekSA kahI hai / tAteM mohake udayameM aMtarbhAva yAkA nAhI, jJAnAvaraNahIkI mukhyatA liye hai // AgeM anya dAya karmake nimittateM bhaye parIpahakU kahai haiM // darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau // 14 // yAkA artha-- darzanamohake hote to adarzanaparIpaha hoya hai / ara aMtarAyakarmake hote alAbhaparISaha hoya hai / ihAM yathAsaMkhya saMbaMdha karanA / darzanamohake hote adarzana parISaha, lAbhAntarAyake hote alAbhaparISaha aiseM // Agai pUche hai ki, AdikA mohanIyakA bhedateM eka parIpaha kayA, bahuri dUjA mohanIyake bheda kete parISaha hoya hai ? 8 aise pUche sUtra kahai haiM // cAritramohe nAgnyAratistrIniSadyAkrozayAcanAsatkArapuraskArAH // 15 // __yAkA artha- cAritramohake hote nAgnya,, arati, strI, niSadyA, Akroza, yAcanA, satkArapuraskAra e sAta parIpaha ho hai, ihAM pUche hai ki, puruSavedake udayaAdike nimittate nAgnyAdiparISaha hoya haiM / ihAM so inakai tau mohakA nimittapaNA hamane jANyAM, paraMtu niSadyAparISaha to AsanakA parISaha hoya hai, yAkai mohake udayakA nimitta kaise ? tAkA | samAdhAna, jo, AsanavirSe prANInikA parihAra prayojana hai / so prANinikI pIDAke parINAma * mohake udayateM hoya hai|
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasiddhi TikA a 9 dhyAnakA upacAra kIjiye hai, taiseM parIpahakA bhI upacAra jAnanA / athavA isa sUtrakA artha aisA bhI kiyA hai, " ekAdazajine na santi " aisA vAkyazeSa kahiye sUtrameM cAhiye te akSara lagAvane / jAtaiM sUtra haiM te sopaskAra kahiye anya upakAra karanevAle akSaranikI apekSA kareM haiN| tAteM sUtrameM vAkyazeSa kalpanA yogya hai / bahuri vAkya hai so vaktA ke AdhIna hai, aisA mAniye hai / tAteM ihAM nipedhakUM na saMti aisA vAkyazeSa lenA / jAtaiM ihAM mohake udayakA sahAyake abhAva kSudhAAdikI vedanAkA abhAva hai, tAtaiM e parISaha bhI nAhIM haiM aisA bhI artha jAnanA // e gyAraha parIpahake nAma haiM / kSudhA, tRSNA, zIta, uSNa, daMzamazaka, caryA, zayyA, vadha, roga, tRNasparza, mala aisaiM gyAraha haiM / ihAM dRSTAMta aisA bhI jAnanA, jaise viSadravya hai so maMtra auSadhike bala tAkI zakti mAranekI kSINa hoya jAya taba tAkUM koI khAya tau mare nAhIM, taisaiM dhyAnarUpI agnikAra ghAtikarmarUpa IMdhanakUM jyA bAlyA, tinake anaMta nirvAdha jJAnAdicatuSTaya pragaTa bhayA so aMtarAyake prabhAva niraMtara saMcayarUpa zubhapudgala hoya haiM, so vedanIyakarma hai / so sahAya vinA kSINavala hUvA saMtA apanA prayojana upajAvanekUM samartha nAhIM haiM, taiseM kSudhAAdi vedanArUpa pariSahanikA abhAvahI jAnanA // Age pUche hai, jo, sUkSmasAMparAya AdivirSai bhedarUpa keI parIpaha kahai tau e samastaparIpaha kauna vipaiM haiM aiseM pUche sUtra kahai haiM-- // bAdarasAmparAye sarve // 12 // I yAkA artha - bAdarasAMparAya kahiye pramattatai lagAya anivRttibAdarasAMparAya jo navamAM guNasthAna tahAMtAI sarva parIpaha haiM / tahAM sAMparAya tau kapAyakUM kahiye / bahuri bAdarakapAya jahAM hoya so bAdarasAMparAya hai / ihAM guNasthAnavizeSakA grahaNa tau na karanA, prayojanamAtrakA grahaNa karanA tArte pramattaAdi saMyamIkA grahaNa karanA, tinavirSe kaSAyanikA Azaya kSINa na bhayA / tArte sarva parISaha saMbhava haiM / ihAM koI pUcheM, jo, kaiseM cAritrameM sarva parISaha saMbhave haiM ? tahAM kahiye hai, sAmAyika chedopasthApana parihAravizuddhi saMyamaviSai koI eka saMyamaviSai sarvaparISahanikA saMbhava hai | Age ziSya kahe haiM, jo, parIpahanikA sthAnavizeSakA tau niyama kahyA, so jAnyA / paraMtu kaise karmakI prakRtikA kaise parISaha kArya haiM ? yaha na jAnyA / aiseM pUchai sUtra kahe haiM va ca nikA pAna 358
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ si di 353 ___ Agamakathita zayanateM na cigau so zayanapariSahakA sahana hai / tahAM ve muni dhyAnakA gamanakA khedakArI muhUrtamAtra / nidrA le haiM / so kaThora nIcI uMcI bahuta kAMkarI ThIkarInikAra bharI bhUmivirSe tathA sakaDI jahAM zarIra svacchaMda pasarai nAhIM aisI bhUmivirSe tathA jahAM atizItatA atiuSNatA hoya aisI bhUmipradezavirSe sohai haiM / ekapArzva kiye tathA sUdhe sovai so prANIkuM bAdhA honekI zaMkAkAra jaiseMke taiseM sUte rahai / aMgakU calAcala na karai kaloTa na le / jaisai kATha va ca nikA paDyA hoya taiseM par3e rahai / tathA jaisaiM mRtaka paDyA hoya taisaiM nizcala rahai / jJAnabhAvanAvirSe lagAyA hai citta jyAM vyaMtara pAna Adike upasarga hote bhI nahIM calAyA hai zarIra jyAM, jete kAla niyama kiyA tetai kAla jetI bAdhA Avai tetI sahai haiM, so zayyApariSahakA sahana hai / yAkA vizeSa jo, bhayAnaka pradezavirSe zayana kare, tahAM aisA vicAra na upajai, jo, yaha pradeza nAhara vagherA cItA Adi duSTaprANInikA nivAsa hai, ihati zIghra nikalanA bhalA hai, rAtri bahuta baDI hai, kadi pUrI hoyagI aise viSAda na karai haiN| sukhakI prApti mAhIM vAMchai hai| pahale komalazayyApari sovate the tAkU yAdi na karai haiM // 11 // aniSTa durvacana sahanA, so AkrozaparISaha hai| mithyAdRSTInike krodhake bhare kaThora bAdhAke karanahAre niMdA apamAnake jhUThe vacana suneM haiM, "jo aise durvacana haiM tinakU sunatehI krodharUpa agnikI jvAlA badhi jAya hai aise haiM " tau tin| vacananikU jhUThe mAna haiN| tatkAla tAkA ilAja karanekuM samartha haiM. jo Apa krUradRSTIkAra bhI tADUM dekheM tau pailA bhasma hoya jAya to apanA pApakarmake udayahIkU vicArai tinakU sunikari tapazcaraNakI bhAvanAhIkevirSe tatpara haiM, kaSAyakA aMzamAtrakU bhI apane hradayavirSe avakAza na de haiN| aiseM AkrozaparIpahakA jItanA hoya hai / / 12 // mArane vAlAte krodha na karanA, so vadhapariSahakA sahana hai| tahAM tIkhaNa churI mUzala mudgara Adi zastranike ghAtakAra tADanA pIDanA Adite vadhyA hai zarIra jinakA, bahuri ghAta karanevAlevirSe kiMcinmAtra bhI vikArapariNAma nAhIM karai hai. vicAra haiM "jo yaha mere pUrvakarmakA phala hai e denevAlA garIba raMka kahA karai ? yaha zarIra jalake budabudekI jyauM vinAzika svabhAva hai, kaSTakA kAraNa hai, tAkU e bAdhA karai hai, mere samyagjJAnadarzanacAratrakU tau koI ghAta sakai nAhI" aisA vicAra 12 karate rahai haiM / kuhADI basolAkI ghAta ara caMdanakA lepana doUnikU samAna dIkhai haiN| tinake vadhaparISahakA sahanA mAniye haiM / ve mahAmuni grAma udyAna vanI nagaranivirSe rAtridina ekAkI nagna rahe haiN| tahAM cora rAkSasa mleMcha bhIla vadhika pUrvajanmake vairI paramatI bheSI ityAdi krodhake vazi bhaye Adi karai haiN| to tinake kSamAhI karai hai| tinake vadhaparIpahasahanA satyArtha hai // 13 // 9 99999999900..... 9 *09 *
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ I) mithyAdRSTIhI bhale hai, bar3e bhaktivAn haiM, jo apanA guru kachu bhI nahI jAnatA hoya ajJAnI hoya tAkUM bhI sarvazatulya mAni tinakA sanmAnakari apane matakI prabhAvanA kareM haiM / bahuri suniye haiM, jo, pUrvakAlameM vyaMtaraAdika baDe tapasvInikA pUjA kare the so yaha kachu mithyAhI dIkhai hai, so yaha sAcI hoya tau hamasArikhenikA avAra pUjAAdi kyoM na kareM ? aisA khoTA citavana nAhIM karai hai / aiseM munikai satkArapuraskAra parIpahakA jItanA jANiye // 19 // sarvArtha siddhi TI kA ma. 9 prajJA kahiye vijJAna tAkA mada na karanA so prajJAparIpahakA jItanA hai / tahAM aMgapUrvaprakIrNakake jAnanevirSe tau pravINa haiM, bahuri zabda nyAya adhyAtmazAstranivirvai nipuNa hai, aisA hoya tau muni Apa aisA na vicAra, jo, mere Age anya aisA bhAse hai " jaisaiM sUryake prakAzakArI tiraskAra kiye je AgyAkITa prakAzarahita dIkhai " aisA vijJAnakA mada na kareM, so prajJAparISahakA jItanA kahiye // 20 // ajJAnapaNekari avajJArte jJAnake abhilASarUpa parISahakA jItanA so ajJAnaparISahakA sahana hai / tahAM munikUM duSTa jana kahaiM, yaha muni ajJAnI hai, pazusamAna haiM, kachu jAne nAhIM ityAdika nindAke vacana kahai, tAkUM saha~ haiM / jo paramatapakA AcaraNa karai hai niraMtarapramAdarahita varte hai to aisA na vicAra hai, jo merai abatAI bhI jJAnakA atIzaya nAhIM aisA abhiprAya nAhIM rAkhai hai, tAke ajJAnapapihakA sahanA jAnanA // 21 // 66 upajyA, " dIkSA lenA anarthaka hai aisI bhAvanA na upajai so darzanaparIpahakA sahana hai / tahAM kaisA hai muni ! paramavairAgyabhAvanAkAra zuddha hai mana jAkA, bahuri jAnA hai sakalapadArthakA yathArthasvarUpa jAne, bahuri arahaMta ara arahaMtake pratimA Adi tathA sAdhu tathA dharma inakA pUjaka hai, bahuri bahutakAlateM muni bhayA hai aisA hai to aisA na vicAre hai, jo mere avAratAI jJAnakA atizaya upajyA nAhIM, pUrvai suniye haiM, jo mahAna upavAsAdikake karanevAlenikai prAtihArya ke vizeSa upaje haiM, so yaha kathanI tau pralApamAtra jhUThI hai, yahU dIkSA anarthaka hai, vratakA dhAraNa viphala hai ityAdika nAhIM vicArai hai / jAtai munikai darzanakI vizuddhatA yoga hai / aiseM adarzanaparISahakA sahana jAnanA // 22 // 66 33 aiseM bAIsa parIvaha haiM / parISaha Aye klezapariNAma na kreN| tAtaiM rAgAdi pariNAmateM hoya thA jo Azrava, tAke nirodhameM mahAn saMvara hoya hai // Age pUcheM haiM, jo, e parIvaha je muni saMsArake taranekUM udyamI bhaye haiM tinakUM sarvahI avizeSakara Avai hai, ki kachu vizeSa hai ! tahAM kahai hai jo, e kSudhAAdi parISaha kahai, te anyacAritravirSe tau bhedarUpa Avai haiM ara sUkSmasAMparAya ara umastha vItarAgake sau niyamakArI jete hoya haiM so kaheM haiM va nikA pAna 356
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca ni kA pAna 24 . 51 anaMtadharmAtmaka eka jIvAdi vastukA yahu syAt zabda hai so dyotaka hai|| ihAM prazna - jo zAstranimeM tau syAt zabda vAkyavAkyaprati suNyA naaNhii| tuma kaiseM kahA~ ho ? jo sarvavastuko syAt zabdate saadhiye| tAkA uttara-jo zAstramaiM yAkA prayoga jahAM nAMhI hai tahAM syAdvAdI arthakari sarvazabdanipari lagAya le hai| jAte vastusvarUpa anekAMtAtmaka hI hai tAtai vastuke jAnanevAle syAt zabdakoM jAnile haiN| aise zlokavAsarvArtha || siddhirtikamaiM kayA hai / bahuri ihAM anya udAharaNa kahiye hai / jaise koI eka manuSyanAmA vastu hai so guNaparyAyanike samuTI kA dAyarUpa tau dravya hai / bahAra yAkA dehapramANa saMkoca vistAra lIye kSetra hai / bahuri garbhate le maraNaparyaMta yAkA kAla hai / bahuri jetI guNaparyAyanikI avasthA yAkai haiM te bhAva haiM / aise dravyAdi catuSTaya yAmaiM pAIye hai| tahAM kAlAdikakari abhedavRttikari kahiye taba jeteM kAla Ayurbalaparyata manuSyapaNA nAmA guNa hai, tete hI kAla anya yAke sarvadharma haiM, ais| kAlakari abhedavRtti hai / tathA jo hI manuSyapaNAMkai manuSyarUpa karaNAM AtmarUpa hai, so hI anya aneka guNanikai hai| aise AtmarUpakari abhedavRtti hai / tathA jo hI AdhAra dravyanAmA artha manuSyapaNAkA hai so hI anya yAke paryAyanikA / / hai aiseM arthakAra abhedavRtti hai| tathA jo hI abhinnabhAvarUpa tAdAtmyalakSaNa saMbaMdha manuSyapaNAMka hai, guNanikai hai, aise saMbaMdhakari abhedavRtti hai / tathA jo hI upakAra manuSyapaNAMkAra apane svarUpa karaNAM hai, so hI anya avazeSaguNanikari kIjiye hai, aise upakArakari abhedavRtti hai / tathA jo hI guNIkA deza manuSyapaNAMkA hai so hI anya guNanikA hai aise guNidezakAra abhedavRtti hai / tathA jo hI eka vastusvarUpakAra manuSyapaNAMkA saMsarga hai, so hI anya avazeSa dharmanikA hai, aise saMsargakAra abhedavRtti hai / tathA jo hI manuSya aisA zabda manuSyasvarUpa vastUkA vAcaka hai, so hI anya avazepa aneka dharmoMkA hai, aise zabdakAra abhedavRtti hai // aiseM paryAyArthikanayake gauNa hote dravyArthikanayakI pradhAnatAteM abhedavRtti baNai hai // bahuri dravyArthika naya gauNa hote paryAyArthika pradhAna karatai kAlAdikakI abhedavRtti aSTaprakAra na saMbhavai hai, so bhI | kahiye hai / kSaNakSaNaprati manuSyapaNAM aura aura guNaparyAyarUpa hai / tAtai sarvaguNaparyAyanikA bhinna kAla hai / ekakAla ekamanuSyapaNAMvirSe anekaguNa saMbhavai nAhI / jo saMbhavai tau guNanikA AzrayarUpa jo manuSyanAmA vastu so jete guNaparyAya hai tete Thaharai / tAteM kAlakAra bhedavRtti hai / tathA aneka guNaparyAyanikAra kIyA upakAra bhI judA hai / jo eka hI mAniye to eka manuSyapaNAMhI upakAra Thaharai / aise upakArakari bhedavRtti hai| tathA guNikA deza hai so guNaguNaprati bheda ka hI kahiye to manuSyapaNAMhIkA deza Thaharai anyakA na Thaharai tAteM guNidezakara bhI bhedavRtti hai|
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 sarvArtha siddhi TI kA a 1 jude grahaNa kareM tahAM paryAyArthikanaya hai / ihAM abhedarUpa gauNa hai, bhedapakSa mukhya hai / tahAM bhI kisI eka aMzakUM mukhya kareM taba dUsarA aMza gauNa ho hai / aise sarva hI jIvAdika padArtha pramANanayakArI satyArtha pratibhAsa haiM / jo sarvathA ekAMtakI pakSa hai so kalpanA mithyA hai / jAtaiM kalpanAmAtra hI hai / mithyAtvakarmake udaya yaha nipajai hai / vastusvarUpa kalpita hai nAMhI / bahuri naya haiM te zrutajJAnake aMza haiM / mati avadhi manaHparyaya jJAnake aMza nAMhI / tAteM vacana ke nimittataiM upajyA jo parokSa zrutajJAna tAhIke vizeSa saMbhavai, pratyakSake vizeSa saMbhavai nAMhI / bahuri pramANanayakari bhayA jo apanAM svarUpakA AkAra tathA anyapadArthakA AkArasahita nizcaya tAkUM adhigama kahiye / so yahU pramANakA kathaMcit abhedarUpa phala hai // keI vedAMtavAdI tathA vijJAnAdvaitavAdI apanAM svarUpakA nizcayakoM hI adhigama kahe haiM / keI parakA nizvayakoM hI kahai haiM / tinikA kahanA bAdhAsahita haiM / keI jJAnakoM arthake AkArasamAna honekoM pramANa kahai haiM / tAkA abhedarUpa adhijJAna tau jJAna hI hai / gamakUM phala ka haiM / so bhI sarvathA ekAMtavAdinikai varNe nAMhI / jJAna arthasamAna hoya nAMhI / apanI svacchatA anya arthakoM jAne hai, tahAM tadAkAra bhI kahiye / bahuri koI netra Adi iMdriyani pramANa kahe haiM / te bhI vinA samajhA kahai haiM / acetana iMdriya pramANa kaise hoya ? vahuri bhAvaiMdriya jJAnarUpa haiM te pramANake bhedanimaiM haiM hI // bahuri pramANanayakara adhigama kahyA so bhI jJAnAtmakake tathA zabdAtmakake bhedakArI doya prakAra hai / tahAM jJAnAtmaka tau paMcaprakAra jJAna hai, so Age kahasI / bahuri zabdAtmaka hai so vidhinipedhasvarUpa hai / tahAM koI zabda tau praznake vazarteM vidhivi hI pravarte hai / jaiseM samastavastu apane dravya kSetra kAla bhAvakArI astitvasvarUpa hI hai / tathA koI zabda nipedhavirSe pravarte hai / jaise samasta vastu parake dravya kSetra kAla bhAvakari nAstitvasvarUpa hI hai / tathA koI zabda vidhiniSedha doUvipaiM pravarte hai / jaiseM samasta vastu apane tathA parake dravya kSetra kAla bhAvakari anukrama astinAsti svarUpa hai / tathA koI zabda vidhiniSedha doUkUM avaktavya kahai hai / jaiseM samasta vastu apane vA parake dravya kSetra kAla bhAvakari eka kAla astitvanAstitvasvarUpa hai / paraMtu ekakAla doU kahai jAte nAMhI, tAteM avaktavyasvarUpa hai / tathA koI zabda vidhiniSedhakUM kramakari kahai hai / ekakAla na kayA jAya hai tAteM vidhiavaktavya niSedhaavaktavya tathA vidhinipedhaavaktavyavipravarte hai / jaise samastavastu apane catuSTayakari astitvarUpa hai, vaktavya hai, ekakAla svaparacatuSTayakAra avaktavyasvarUpa hai / tAteM astiavaktavya aisA kahiye / tathA aise hI parake catuSTayakari nAstisvarUpa vaktavya hai / ekakAla svaparacatu - va ca nika pAna 21
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TI kA a. 9 ||saamaayikcchedopsthaapnaaprihaarvishuddhisuukssmsaampraayythaakhyaatmiti cAritram // 18 // yAkA artha -- sAmAyika chedopasthApanA parihAravizuddhi sUkSmasAMparAya yathAkhyAta aise pAMca bhedarUpa cAritra hai / ihAM prazna, jo dazaprakAra dharmaviSai saMyama kahyA hI hai, sohI cAritra hai, yaha pheri kahanA anarthaka nAhIM hai / dharmake viSai aMtarbhUta 2 hai, to aMtavirSe cAritrakA grahaNa kiyA hai / jAtaiM yaha mokSakI prAptikA sAkSAt kAraNa hai / caudahavAM guNasthAnake aMta cAritrakI pUrNatA bhaye lagatAhI mokSa hoya hai / tArte sAkSAtkAraNa hai aisA janAvanekUM nyArA kayA hai / so sAmAyikakA svarUpa tau pahale zrAvakake saptazIla kahe tahAM kahyA hI thA / so doyaprakAra hai, eka tau niyatakAla dUjA aniyatakAla / tAM kAlI maryAdA kari tAmeM svAdhyAya Adi kIjiye so tau niyatakAla hai / bahuri IryApathaAdiviSai aniyatakAla hai / bahuri pramAdake vazarteM upajyA jo doSa tAkAra saMyamakA prabaMdhakA lopa bhayA hoya tAkA prAyazcitta Adi pratikriyAkari sthApana karanA so chedopasthApanA hai / athavA sAmAyikavirSe ahiMsAdika tathA saMmityAdikakA bheda karanA' so chedopasthApanA kahiye / bahuri prANipIDAkA jahAM parihAra tAkari vizeSarUpa jo vizuddhatA jAmeM hoya so parihAravizuddhi kahiye // athAkhyAta bahuri jahAM atisUkSma kaSAya hoya so sUkSmasAMparAyacAritra hai / yaha dazamA guNasthAna sUkSmalobhasahita hoya hai bahuri jahAM mohanIyakarmakA sampUrNa upazama hoya, tathA kSaya hoya jAya sattAmeMsUM dravyakA karma uThi jAya, tahAM AtmAkA svabhAvakI vItarAga avasthA hoya, so yathAkhyAtacAritra hai / athavA pahale sAmAyika Adi cAritrake AcaraNa karanehAreneM yAkA vyAkhyAna tau kiyA ara mohake kSayateM tathA upazamateM pAyA nAhIM, tAteM aba kahyA, tAteM yAkA nAma bhI kahiye / jAtaiM athazabdakA artha anaMtara padArtha hoya so hai, yahU samasta mohake kSaya tathA upazamake anaMtara hoya haiM, tAtaiM athAkhyAta nAma sArthaka hai / bahuri AtmAkA svabhAva jaisA avasthita hai taisAhI yAmeM kayA hai, tAteM yAkA nAma yathAkhyAta' bhI kahiye / bahuri sUtrameM itizabda hai so parisamApti arthaviSai hai / tAtaiM aisA jAniye, jo, yathAkhyAta cAritrataiM sakalakarmake kSayakI parisamApti hoya hai / bahuri sAmAyikAdikakA anukramakA kahanA hai / tAkAra agale agile cAritraviSai guNakI vizuddhatAkI vRddhi hai aiseM janAyA hai // ihAM vizeSa kahiye haiM, sarvasAvadyayogakA abhedakAra tyAga karai so sAmAyika hai / yAkA zabdArtha aisA bhI kiyA hai, jo, prANInike ghAtake kAraNa je anartha tinakUM Aya aisA nAma kahiye' sama aisA upasarga denete ekIbhUta artha bhayA / taiM anartha ekaThThe bhaye hoya tinakU samAya aisA kahiye / te samAya jAkA prayojana hoya so sAmAyika kahiye / tAtai ca ca nikA pAna 361
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvAya aisA arthasiddhi hoya hai| so sarvapApakA sAmAnya ekaTAhI tyAga jahAM hoya so sAmAyikacAritra haiN| ihAM koI aisA to gupti bhI hai / tAkA samAdhAna, jo, yAmeM manasaMbaMdhI pravRtti hai, guptivirSe pravRttikA niSedha hai / bahuri yAkU samiti bhI na kahiye / jAte sAmAyikavAlaGke pravRttikA upadeza hai / tAvirSe pravRtti hoya tAkU samiti kahiye / aisA sAmAyikakA kAraNa hai so samiti kArya hai / aisA kAryakAraNakA bheda hai| bahuri parihAravizuddhivirSe aisA vizepa siri 2) hai, jo, isakU~ dhArai jo puruSa tIsavarSakA hoya, tIrthakarake nikaTa pRthaktvavarSatAMI sevana kiyA hoya, pratyAkhyAnapUrva TI kA tahAM par3hayA hoya, jIvanikI utpatti maraNake ThikANe kAlakI maryAdA janma yonike bheda dezakA dravyakA svabhAvakA ma.9 vidhAnakA jAnanahArA hoya, pramAdarahita hoya, mahAvIryavAna hoya, jAkai vizuddhatAke calateM karmakI pracuranirjarA hotI hoya, atikaThina AcaraNakA dhAraNevAlA hoya tInUM saMdhyAvinA doyakoza nitya vihAra karanevAlA hoya, tAkai parihAravizuddhisaMyama hoya hai / anyakai nAhIM hoya hai / ni kA pAna 362 bahuri sUkSmasAparAyasaMyama aisaiM munike hoya hai, jo sUkSmasthUla prANinikI pIDAke parihAravirSe pramAdarahita hoya, bahuri svarUpake anubhavavi4 badhatA utsAha jAkai hoya, jAkai akhaMDakriyAvizepa hoya, bahuri samyagdarzanajJAnarUpa pracaMDa pavanatAkAra prajvalita bhaI, jo zuddhaAzayarUpa agnikI zikhA tAkari dagdha bhaye haiM kamarUpa iMdhana jAke, bahuri dhyAnake vizepakari kSINa kiye hai kaSAyarUpa viSake aMkure jAneM, bahuri nAzake sanmukha bhayA hai mohakarma jAke, yAhIta pAyA hai sUkSmasAMparAya saMyama jAneM aisA munikai hoya hai| yAkA guptisamitivi aMtarbhAva jAnanA / jAteM guptisamiti hote yA sUkSmalobhakaSAyakA honA yaha vizeSa guNa hai / tAkI apekSA nyArAhI jAnanA / bahuri sUtrake anukramavacanakAra uttarottara anaMtaguNI vizuddhatA jAnanI / bahuri cAritrake bheda zabdakI apekSA tau saMkhyAta haiM / vuddhike vicArateM asaMkhyAta hai| arthateM anaMtabheda haiM / aiseM yahU cAritra Azravake nirodhata paramasaMvarakA kAraNa jAnanA / ara samitivi pravate haiN| tAmeM dharma anuprekSA parIpahanikA jItanA cAritra yathAsaMbhava jAnaneM // AgeM pUche hai ki, cAritra to kahyA, tAke anaMtara tapasA nirjarA ca / aisA kayA thA so ava tapakA vidhAna kahanA / aise pUche kahai haiM / tapa doyaprakAra hai, vAhya abhyaMtara / so bhI pratyeka chahaprakAra hai / tahAM vAhya tapake 12 bheda jAnana... sUtra kahai haiM nisaMpa mA pratyeka kAra thaa|
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha sidi // anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAga viviktazayyAsanakAyaklezA bAhyaM tapaH // 19 // yAkA artha-- anazana, avamodarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana, kAyakleza e chaha bAhyatapa haiN| TIkA tahA iSTaphala kahiye dhanakI prApti, jagatameM prazaMsA stuti honA, rogAdika miTanA, bhaya miTanA, maMtrasAdhana karanA ityA- / pAna a. 9dika isalokasaMbaMdhI phalakI apekSA jAmeM nAhIM, tathA aiseMhI paralokasaMbaMdhI viSayanikA sukhakI abhilASapaNA svargaAdike 5 phalakI nidAnarUpa vAMchA jAmeM nAhIM, ara saMyamakI prasiddhi, rAgAdikakA vinAza, karmakI nirjarA, dhyAnakI prApti Aga make abhyAsakI prAptiH inake arthi jo AhAra kapAyakA viSayakA tyAga karanA, so anazana hai // 1 // bahuri saMyamakI vRddhi, nidrA AlasyakA nAza, vAta pitta kaphaAdi doSakA prazamana, saMtopa, svAdhyAyaAdi sukhateM honA ityAdikakI siddhike arthi AhAra thorA lenA, so, avamodarya hai // 2 // bahuri muni AhArakU jAya taba pratijJA karai, jo, ekahI ghara jAge, tathA ekahI rastAmeM praveza kareMge, tathA strIkA diyA AhAra leMge, tathA ekahI dravyakA bhojana leMge ityAdika / anekarIti haiM; tisakI pratijJA kari nagarameM jAya tisa pratijJAkI rIti mile to le, nA tari phiri Avai, so vRttipArasaMkhyAna tapa hai / yaha AzAkI nivRttike Arthi hai // 3 // bahuri indriyakA uddhatapaNAkA nigraha nidrAkA jItanA svAdhyAya sukhateM honA ityAdike arthi ghRta Adi puSTa svAdarUpa rasakA tyAga, so cauthA rasaparityAga tapa hai // 4 // bahuri zUnyasthAnaka Adi je ekAMta jagaha jahA prANIni pIDA na hoya tahAM saMmamI sovanA baiThanA Asana kare, yAteM Apake svAdhyAyadhyAnameM bAdhA na hoya, brahmacarya pAlai, svAdhyAyadhyAnakI siddhi hoya, aise pAMcavA viviktazayyAsana tapa hai // 5 // bahuri AtApake sthAna vRkSakA mUla inavi vasanA, cauDai nirAvaraNa zayana karanA, bahutaprakAra Asanakari pratimAyoga karanA, ityAdika kAyakleza tapa hai // 6 // so yaha dehakU kaSTa deneke Arthi hai, parIpahake sahaneko arthi hai, sukhakI abhilASA meTaneke arthi hai, mArgakI prabhAvanAke arthi hai ityAdi prayojanake artha jAnanA // / ihAM koI pUche, jo parISahameM ara yA kahAM vizeSa hai ? tAkA samAdhAna, jo svayameva Avai so tau parISaha hai / / 5 ara Apa calAya karai so kAyakleza hai / pheri koI pUche, ina chaha tapanike bAhyapaNAM kaise haiM ? tAkA samAdhAna, jo, ye
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasidi aisA arthasiddhi hoya hai / so sarvapApakA sAmAnya ekaThThAhI tyAga jahAM hoya so sAmAyikacAritra haiM / ihAM koI kahai, aisA to gupti bhI hai / tAkA samAdhAna, jo, yAmeM manasaMbaMdhI pravRtti hai, guptivi pravRttikA niSedha hai / bahuri yAkU samiti bhI na kAhaye / jAte sAmAyikavAlakU pravRttikA upadeza hai / tAvirSe pravRtti hoya tAkU samiti kahiye / aisA sAmAyikakA kAraNa hai so samiti kArya hai / aisA kAryakAraNakA bheda hai / bahuri parihAravizuddhivi aisA vizeSa hai, jo, isakU~ dhArai jo puruSa tIsavarSakA hoya, tIrthakarake nikaTa pRthaktvavarSatAI sevana kiyA hoya, pratyAkhyAnapUrva tahAM paDhyA hoya, jIvanikI utpatti maraNake ThikANe kAlakI maryAdA janma yonike bheda dezakA dravyakA svabhAvakA vidhAnakA jAnanahArA hoya, pramAdarahita hoya, mahAvIryavAna hoya, jAkai vizuddhatAke balateM karmakI pracuranirjarA hotI hoya, atikaThina AcaraNakA dhAraNevAlA hoya tI saMdhyAvinA doyakoza nitya vihAra karanevAlA hoya, tAkai parihAravizuddhisaMyama hoya hai / anyakai nAhIM hoya hai // vacanikA TIkA sa.9 pAna 362 bahuri sUkSmasAMparAyasaMyama aisaiM munike hoya hai, jo sUkSmasthUla prANinikI pIDAke parihAravi pramAdarahita hoya, bahuri svarUpake anubhavavi badhatA utsAha jAkai hoya, jAkai akhaMDakriyAvizeSa hoya, bahuri samyagdarzanajJAnarUpa pracaMDa pavanatAkAra prajvalita bhaI, jo zuddhaAzayarUpa agnikI zikhA tAkari dagdha bhaye haiM karmarUpa iMdhana jAke, bahuri dhyAnake vizepakari kSINa kiye haiM kaSAyarUpa viSake aMkure jAneM, bahuri nAzake sanmukha bhayA hai mohakarma jAke, yAhIteM pAyA hai sUkSmasAMparAya saMyama jAneM aisA munikai hoya hai / yAkA guptisamitivi aMtarbhAva jAnanA / jAteM guptisamiti hote yAmeM sUkSmalobhakaSAyakA honA yaha vizeSa guNa hai / tAkI apekSA nyArAhI jAnanA / bahuri sUtrake anukramavacanakAra uttarottara anaMtaguNI vizuddhatA jAnanI / bahuri cAritrake bheda zabdakI apekSA tau saMkhyAta haiM / vuddhike vicArateM asaMkhyAta hai / arthateM anaMtabheda haiM / aiseM yahU cAritra Azravake nirodha" paramasaMvarakA kAraNa jAnanA / ara samitivipeM pravarte haiM / tAmeM dharma anuprekSA parIpahanikA jItanA cAritra yathAsaMbhava jAnaneM // __AgeM pUche hai ki, cAritra tau kahyA, tAke anaMtara tapasA nirjarA ca ' aisA kahyA thA so aba tapakA | vidhAna kahanA / aiseM pUche kahai haiM / tapa doyaprakAra hai, vAhya abhyaMtara / so bhI pratyeka chahaprakAra hai / tahAM bAhya tapake I | bheda jAnanakU sUtra kahai haiM -
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ sidi // anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAga viviktazayyAsanakAyaklezA bAhyaM tapaH // 19 // sarvArthayAkA artha-- anazana, avamodarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana, kAyakleza e chaha bAhyatapa haiN| nikA TIkA tahA iSTaphala kahiye dhanakI prApti, jagatameM prazaMsA stuti honA, rAgAdika miTanA, bhaya miTanA, maMtrasAdhana karanA ityA pAna dika isalokasaMbaMdhI phalakI apekSA jAmeM nAhIM, tathA aiseMhI paralokasaMbaMdhI viSayanikA sukhakI abhilASapaNA svargaAdike 363 phalakI nidAnarUpa vAMchA jAmeM nAhIM, ara saMyamakI prasiddhi, rAgAdikakA vinAza, karmakI nirjarA, dhyAnakI prApti Agamake abhyAsakI prAptiH inake arthi jo AhAra kaSAyakA viSayakA tyAga karanA, so anazana hai // 1 // bahuri saMyamakI vRddhi, nidrA AlasyakA nAza, vAta pitta kaphaAdi doSakA prazamana, saMtopa, svAdhyAyaAdi sukhateM honA ityAdikakI | siddhike arthi AhAra thorA lenA, so, avamodarya hai // 2 // bahuri muni AhArakU jAya taba pratijJA karai, jo, ekahI ghara jAveMge, tathA ekahI rastAmeM praveza kareMge, tathA strIkA diyA AhAra leMge, tathA ekahI dravyakA bhojana leMge ityAdika anekarIti haiM; tisakI pratijJA kari nagarameM jAya tisa pratijJAkI rIti mile to le, nA tari phiri Avai, so vRttipArasaMkhyAna tapa hai / yaha AzAkI nivRttike artha hai // 3 // bahuri indriyakA uddhatapaNAkA nigraha nidrAkA jItanA svAdhyAya sukhateM honA ityAdike arthi ghRta Adi puSTa svAdarUpa rasakA tyAga, so cauthA rasaparityAga tapa hai // 4 // bahuri zUnyasthAnaka Adi je ekAMta jagaha jahA prANIni pIDA na hoya tahAM saMmamI sovanA baiThanA Asana karai, yAteM Apake svAdhyAyadhyAnameM bAdhA na hoya, brahmacarya pAlai, svAdhyAyadhyAnakI siddhi hoya, aise pAMcavA viviktazayyAsana tapa hai // 5 // bahuri AtApake sthAna vRkSakA mUla inavirSe vasanA, cauDai nirAvaraNa zayana karanA, bahutaprakAra Asanakari pratimAyoga karanA, ityAdika kAyakleza tapa hai // 6 // so yahU dehakU kaSTa deneke Arthi hai, parISahake sahanako Arthi hai, sukhakI abhilASA meTaneke arthi hai, mArgakI prabhAvanAke arthi hai ityAdi prayojanake artha jAnanA // / ihAM koI pUche, jo parISahameM ara yAmeM kahAM vizeSa hai ? tAkA samAdhAna, jo svayameva Avai so tau parIpaha hai | ara Apa calAya kara so kAyakleza hai / pheri koI pUche, ina chaha tapanike bAhyapaNAM kaiseM haiM ? tAkA samAdhAna, jo, ye
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanikA pAna 364 tapa bAhyadravyakI apekSA liye haiM / tAtai AhArAdikakA tyAga karanA Adi inameM pradhAna haiM / tAtai inakU bAhyatapa kahai haiM, tathA parake e tapa pratyakSa haiM, sarvaloka ina tapanikU jAne haiM, tAte bhI bAhyatapa kahiye / tathA bAhya kahiye mokSa mArgate bAhya je mithyAdRSTi te bhI inakaM karai haiM / tAteM bhI inakU bAhyatapa kahiye haiM // AgeM abhyaMtara tapake bheda 4 dikhAvanekU sUtra kahai haiMsi di TikA) // prAyazcittavinayavaiyAvRtyasvAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram // 20 // yAkA artha-- prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga, dhyAna e chaha uttara kahiye dUsarA jo abhyaMtaratapa tAke bheda haiM / inakai abhyaMtarapaNA kaise haiM ? so kahai haiN| e tapa anyamatinikari nAhIM kIjiye haiM / tathA manakUhI avalaMbyakari inakA pravartana hai / tathA bAhyadravyakI apekSA inameM pradhAna nAhIM haiM, tAteM inakai abhyaMtarapaNA hai / tahAM pramAdake vazateM vratameM doSa upajai tAke meTanenUM kariye so tau prAyazcitta hai // 1 // pUjya purupanikA Adara karanA, so vinaya hai // 2 // kAyakI ceSTAkari tathA anyadravyakari jo upAsanA Tahala karanA, so vaiyAvRtya hai // 3 // jJAnabhAvanA2 vi AlasyakA tyAga, so svAdhyAya hai // 4 // paradravyakevirSe yaha maiM hUM yaha merA hai aisA saMkalpakA tyAga, so vyutsarga hai // 5 // cittakA vikSepa calAcalapanekA tyAga, so dhyAna haiM // 6 // aiseM chaha abhyaMtaratapa haiM // AgeM ina tapanike bheda kahanekU sUtra kahai haiM // navacaturdazapaMcadvibhedA yathAkramaM prAgdhyAnAt // 21 // yAkA artha- navabheda prAyazcittake, cyAribheda vinayake, dazabheda vaiyAvRtyake, pAMcabheda svAdhyAyake, doyabheda vyutsargake aise anukramateM jAnane / e dhyAnateM pahale pAMca tapake bheda haiM / ihAM - yathAkramavacanateM prAyazcitta navabheda hai ityAdi jAnanA / bahuri prAgdhyAnAt isa vacanateM dhyAnake bheda bahuta haiM / tAteM Age kahasI aisA jAnanA // AgeM AdikA prAyazcittatapake navabheda kahe, tinakA svarUpabhedake nirNayake arthi sUtra kahai haiM // AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsargatapazchedaparihAropasthApanAH // 22 // yAkA artha-- Alocana, pratikramaNa, te doU, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, parihAra, upasthApanA e navabheda prAyazcittatapake : 1
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA pAna / hai / tahAM gurunikU apanA pramAdakari lAgai ' doSakA kahanA tAkai daza doSa TAlane, so Alocana hai / bahuri mokaM / doSa lAge haiM, te mithyA hoU niSphala hoU aise pragaTa vacanakAra kahanA, so pratikramaNa hai / bahuri AlocanApratikramaNa doU karanA, so tadubhaya hai / bahuri doSakAra sahita je AhAra pANI upakaraNa tinakA saMsarga bhayA hoya tau tinakA tyAga karanA, so viveka hai / kAyotsargaAdi karanA so vyutsarga hai / anazana Adi tapa karanA, so tapa hai| divasa pakSa mAsa AdikI dIkSAkA ghaTAvanA, so cheda hai| pakSa, mAsa AdikA vibhAgakari dUripara varjana karanA, saMghavAre rAkhaNA, so parihAra hai / agilI dIkSA chedi navA saradhe dIkSA denA, so upasthApana hai // yAkA vizeSa likhiye hai| tahAM pramAdajanita doSakA tau sodhana, ara bhAvakI ujvalatA, ara zalyakA miTanA, ara 365 anavasthAkA abhAva, aru maryAdameM rahanA, 'saMyamakI dRDhatA ityAdikI siddhike arthi prAyazcittakA upadeza hai| tahAM prAya-: zcittakA zabdArtha aisA, prAyaH kahiye sAdhulokakA samUha tinakA citta jisa kAryameM pravate, so prAyazcitta kahiye / athavA prAya nAma aparAdhakA hai, tAkA citta kahiye zuddha karanA, so bhI prAyazcitta kahiye / tahAM dazadopavarjita gurukA apanA lagyA doSa kahanA, so Alocana kahyA / so guru ekAntavipaiM tau baiThe hoya, prasannacitta hoya, bahuri deza kAla jAnanevAlA ziSya hoya so vinayakari apanA pramAdadoSakU kahai / tAke dazadoSa TAlai te kauna so kahiye hai / ziSya aisA vicAra, jo, gurunikaM kachu upakaraNa dIjiye to prAyazcita thorA de, aise vicAra kachU najAra karanA, so prathama doSa hai | durbala hauM, azakta hoM, rogI hoM, upavAsAdi karaneko samartha nAhIM, jo thorAsA prAyazcitta de to dopakA nivedana karUM aiseM thorA prAyazcitta leneke abhiprAyateM kahanA, so dUsarA dopa hai // anya jo na dekhe tinakU chipAya ara anyake dekhai | pragaTa bhaye te doSa kahane aisA mAyAcAra karanA so tIsarA dopa hai // AlasyateM, pramAdata, alpaaparAdhakU tau giNe nAhI, tAke jAnanekA utsAha nAhIM ara sthUladopahIkU kahanA, so cauthA doSa hai // moTe prAyazcitta deneke bhayakari baDA doSa tau chipAvanA ara tisake anukUlahI alpadoSa kahanA, so pAMcamA dopa hai // aiseM vratake atIcAra hoteM kahyA | prAyazcitta hoya hai, aise abhiprAyateM prAyazcitta jAnanekU gurunikI upAsanA Tahala karanA dopa na kahanA, so chaTA doSa / hai / pAkSika cAturmAsika sAMvatsarika jo pratikramaNa tAkU ghaNai muni bhele hoya karai, tahAM AlocanAke zabda bahuta hoya tinameM Apa bhI apanA doSa kahai abhiprAya aisA hoya jo kachU suNeMge kachU na suNeMge aisA vicArikari nacIta honA so sAtamAM, / dopa hai // gurunikari diye prAyazcittavi saMdeha upajAvai, jo, yaha prAyazcitta dIyA so AgamameM hai ki nAhI ! aisI zaMkA / kAra anyamuniniSaM pUcha so AThamAM doSa hai // kachu prayojana vicArI ara ApasamAna hoya tAhIkU apanA pramAdadoSa /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000000 vaca tapa bAhyadravyakI apekSA liye haiM / tAta AhArAdikakA tyAga karanA Adi inameM pradhAna haiM / tAteM inakU bAhyatapa kahai haiM, tathA parake e tapa pratyakSa haiM, sarvaloka ina tapanikU jAne haiM, tAteM bhI bAhyatapa kahiye / tathA bAhya kahiye mokSa mArgate bAhya je mithyAdRSTi te bhI inakU karai haiM / tAteM bhI inakU bAhyatapa kahiye haiM // AgeM abhyaMtara tapake bheda sarvArtha- dikhAvaneta sUtra kahai haiMsi di nikA Ti kA // prAyazcittavinayavaiyAvRtyasvAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram // 20 // ma.9 364 yAkA artha-- prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga, dhyAna e chaha uttara kahiye dUsarA jo abhyaMtaratapa tAke bheda haiM / inakai abhyaMtarapaNA kaise haiM ? so kahai haiM / e tapa anyamatinikari nAhIM kIjiye haiN| tathA manakUhI avalaMbyakari inakA pravartana hai / tathA bAhyadravyakI apekSA inameM pradhAna nAhIM haiM, tAteM inakai abhyaMtarapaNA hai / tahAM 2 pramAdake vazate vratameM dopa upajai tAke meTanejhaM kariye so tau prAyazcitta hai // 1 // pUjya purupanikA Adara karanA, so vinaya hai // 2 // kAyakI ceSTAkari tathA anyadravyakari jo upAsanA Tahala karanA, so vaiyAvRtya hai // 3 vi AlasyakA tyAga, so svAdhyAya hai // 4 // paradravyakevi yaha maiM hUM yaha merA hai aisA saMkalpakA tyAga, so 1 vyutsarga hai // 5 // cittakA vikSepa calAcalapanekA tyAga, so dhyAna haiM // 6 // aiseM chaha abhyaMtaratapa haiM // AgeM ina tapanike bheda kahane sUtra kahai haiM // navacaturdazapaMcadvibhedA yathAkramaM prAgdhyAnAt // 21 // yAkA artha- navabheda prAyazcittake, cyAribheda vinayake, dazabheda vaiyAvRtyake, pAMcabheda svAdhyAyake, doyabheda vyutsargake aise anukramateM jAnane / e dhyAnateM pahale pAMca tapake bheda haiM / ihAM yathAkramavacanateM prAyazcitta navabheda hai ityAdi jAnanA / vahari prAgdhyAnAt isa vacanateM dhyAnake bheda bahuta haiN| tAteM Age kahasI aisA jAnanA // Age AdikA prAyazcittatapake navabheda kahe, tinakA svarUpabhedake nirNayake arthi sUtra kahai haiM // AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsargatapazchedaparihAropasthApanAH // 22 // l yAkA artha--- Alocana, pratikramaNa, te doU, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, parihAra, upasthApanA e navabheda prAyazcittatapake :
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasindira nikA pAna haiM / tahAM guruni apanA pramAdakara lAgeM' doSakA kahanA tAkai daza doSa TAlane, so Alocana hai| bahari mokaM 81 doSa lAge haiM, te mithyA hoU niSphala hoU aise pragaTa vacanakAra kahanA, so pratikramaNa hai / bahuri AlocanApratikramaNa doU karanA, so tadubhaya hai / bahuri doSakAra sahita je AhAra pANI upakaraNa tinakA saMsarga bhayA hoya tau tinakA tyAga karanA, so viveka hai / kAyotsargaAdi karanA so vyutsarga hai / anazana Adi tapa karanA, so tapa hai| divasa pakSa mAsa AdikI dIkSAkA ghaTAvanAM, so cheda hai| pakSa mAsa AdikA vibhAgakAra dUripara varjana karanA, saMghavAre rAkhaNA, so parihAra hai / agilI dIkSA chedi navA saradhe dIkSA denA, so upasthApana hai / yAkA vizeSa likhiye hai| tahAM pramAdajanita doSakA tau sodhana, ara bhAvakI ujvalatA, ara zalyakA miTanA, ara) 365 anavasthAkA abhAva, aru maryAdameM rahanA, saMyamakI dRDhatA ityAdikI siddhike arthi prAyazcittakA upadeza hai| tahAM prAyazcittakA zabdArtha aisA, prAyaH kahiye sAdhulokakA samUha tinakA citta jisa kAryameM pravatai, so prAyazcitta kahiye / athavA prAya nAma aparAdhakA hai, tAkA citta kahiye zuddha karanA, so bhI prAyazcitta kahiye / tahAM dazadopavarjita gurukA apanA lagyA doSa kahanA, so Alocana kahyA / so guru ekAntavirSe to baiThe hoya, prasannacitta hoya, bahuri deza kAla jAnanevAlA ziSya hoya so vinayakAra apanA pramAdadoSakU kahai / tAke dazadoSa TAlai te kauna so kahiye hai / ziSya aisA vicAra, jo, gurunikU kachu upakaraNa dIjiye to prAyazcita thorA de, aise vicAri kachU najAra karanA, so prathama doSa hai // maiM durbala hauM, azakta hauM, rogI hoM, upavAsAdi karaneko samartha nAhIM, jo thorAsA prAyazcitta de to dopakA nivedana karUM aise thorA prAyazcitta leneke abhiprAyateM kahanA, so dUsarA doSa hai // anya jo na dekhe tinakU chipAya ara anyake dekheM pragaTa bhaye te doSa kahane aisA mAyAcAra karanA so tIsarA doSa hai // AlasyateM, pramAdateM, alpaaparAdhakaM tau giNa nAhIM, tAke jAnanekA utsAha nAhIM ara sthUladopahI kahanA, so cauthA doSa hai // moTe prAyazcitta deneke bhayakara baDA doSa tau chipAvanA ara tisake anukUlahI alpadoSa kahanA, so. pAMcamA doSa hai // aiseM vratake atIcAra hauteM kahyA prAyazcitta hoya hai, aise abhiprAyateM prAyazcitta jAnanekU gurunikI upAsanA Tahala karanA dopa na kahanA, so chaTA doSa hai // pAkSika cAturmAsika sAMvatsarika jo pratikramaNa tAkU ghaNai muni bhele hoya karai, tahAM AlocanAke zabda bahuta hoya tinameM Apa bhI apanA doSa kahai abhiprAya aisA hoya jo kachu suNeMge kacha na suNeMge aisA vicArikari nacIta honA so sAtamAM B dopa hai // gurunikari diye prAyazcittavirSe saMdeha upajAvai, jo, yaha prAyazcitta dIyA so AgamameM hai ki nAhI ? aisI zaMkA | kAra anyamuninikU pUcha so AThamAM dopa hai // kachu prayojana vicArI ara ApasamAna hoya tAhI* apanA pramAdadoSa
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhi TokA pAna kahakAra prAyazcitta ApahI le le, so navamAM doSa hai, yAmeM baDA prAyazcitta le to phalakArI nAMhIM // anyamunini atIcAra lAgyA hoya tAneM kachu prAyazcitta lIyA hoya tAkU dekhi tahAM vicArai, jo, yAkesamAna mokU bhI atIcAra lAgyA so yA prAyazcitta diyA sohI mokU yukta hai aise vicAri apanA doSa pragaTa na karanA prAyazcitta le lenA, so sarvArtha dazamAM doSa hai // apane aparAdhakU ghaNe kAla na rAkhaNA tatkAla gurunipai jAya kapaTabhAvate rahita hoya bAlakakI jyauM / vaca nikA sahalapaNAMteM dopaniSU kahai tAkai e dopa nAhI lAgai haiM / ma. 9 tahAM muni tau Alocana karai, so eka guru eka Apa aise doyahI hote ekAntameM karai / ara arjikA kareM, taba 366 eka guru hoya doya arjikA hoya aise tIni hoteM kareM, so prakAza hoya jahAM karai aMdhakArameM na karai / bahuri lajjAkari tathA apamAnake bhayakari doSa pragaTakAra atIcAra na sodhai tau nAhIM hai dhanavirSe lenA jAke aisA jo lobhI so / dhana vinazai khedakhinna rahai hai taise cAritrake doSate khedakhinna rahai hai / bahuri jo AlocanA na karai tau mahAna tapa bhI vAMchita phalakU nAhIM de hai| jaise kaDI aupadhi kAyavirSe gaye vinA phaladAtA nAhI, taiseM jAnanA / bahuri Alocana bhI karai ara gurukA dIyA prAyazcitta na le to bhI mahAna phala na hoya hai / jaise koI annAdika vInane lagai, tAmeM eka eka dekhateM kaMkara Adi dekhatA to jAya, ara kaMkarakU kADhe nAhI, tau anna uttamasvAdarUpa phalako nAhIM de, taiseM jAnanA / ra bahuri AlocanakAra prAyazcitta le to jaise mAMjA ArasAmeM rUpa ujvala dIkhai taiseM vrata ujvala hoya hai // pratikramaNakA lakSaNa pUrva kahyAhI hai / bahuri tadubhayakA prayojana yaha hai / koU doSa tau AlocanahIteM miTai hai / koU pratikramaNahIte miTai hai| koU dopa doU kareM miTeM hai| ihAM koI tarka karai hai, jo yaha to ayukta hai| kahA, jo. vinA Alocana tau prAyazcitta nAhIM kahyA, pheri kahyA, jo, pratikramaNahIte zuddha hoya hai, so yahU ayukta hai / bahuri kahA~ge, , jo, AlocanapUrvaka pratikramaNa hai, tau tadubhayakA kahanA vyartha hai / tAkA samAdhAna, jo, yaha dopa ihAM nAhIM hai / jAteM | sarvahI pratikramaNa AlocanapUrvakahI hai / paraMtu yAmeM vizeSa hai, so kahA ? jo pahalI gurunikI AjJAte ziSya jAni rahe haiM, jo pratikramaNamAtrateM phalANA doSa nirvartana hoya hai / so aisA dopakA pratikramaNa to ziSyahI kAra le hai / so tau | AlocanapUrvaka bhayAhI / bahuri jo pahalI jA doSakA pratikramaNakI gurunikI AjJA nAhIM, so AlocanapUrvakahI ziSya kara hI hai / ara guru karai so ApahI kAra le hai / bahAra tinakai AlocanA nAhIM hai // vivekakA vizeSa jo, jA vastuvi sadoSakA saMdeha paDyA hoya, tahAM sadopake vi nirdopakA jJAna bhayA hoya, tathA Lal jAkA tyAga kiyA hoya, jAkA grahaNa ho jAya, tisakA phiri tyAga karanA, so viveka hai| kAyotsarga karai hai so
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikA 367 kAlakA niyamakAra karai / ara tapa Adika pahale kahe tehI jAnane / ina prAyazcittaniLU kahAM kahAM lene tAkA saMkSepa kahiye hai| vidyA paDhanA, AtApanAdiyoga karanA, anyakA upakaraNa grahaNa karaNA ityAdika vinayasahita pUcha vinA karai, tau yAkA AlocanamAtra prAyazcitta hai / bahuri parokSa pramAdasevanA, AcAryakA vacana na karanA, AcAryake prayojananimitta sarvArtha-RI vinA pUchayA jAnA, parasaMghamasUM vinA pUchayA AvanA ityAdivi bhI AlocanAhI hai| AvazyakaAdikI kriyAkA deza- vacasidi kAlakA niyama kiyA thA, tAkU dharmakathA karane Adike nimittakAra vismaraNa hoya jAya, tAkA pheri karanevirSe pratikramaNa TikA pAna karanA, prAyazcitta hai / bahuri iMdriyavacanakA duHpariNAma hoya jAya, AcArya Adike paga lAgi jAya, vratasamitiguptivirSe svalpa atIcAra lAgai, parakA bigADa honekA vacana nikale, kalaha hoya jAya, vaiyAvRtya svAdhyAyAdiviNe pramAda karai ityAdivirSe bhI pratikramaNa hai / bahuri akAla bhojanake Arthi gamana karai, locana svacchaMda karai, svapnavi rAtribhojanAdikA aticAra lAgai, udaramaisU kRmi nIsarai, mAMchara pavanAdikake nimitta romAMca hoya, haritatRNAdikI bhUmi tathA paMka pari gamana karai, goDAtAI jalameM praveza karai, nAvateM nadI tirai, anyakA upakaraNa Adi apaNAvai, pustaka pratimAdikakA 2 avinaya hoya jAya, paMcasthAvarakA ghAta hoya jAya, adRSTadezavirSe malamUtra kSepai, pratikramaNa kriyA vyAkhyAnake aMta ityAdivi Alocana pratikramaNa doU haiM // bahuri bhayakAra tathA bhUlikari tathA vinA jANe tathA koI kAryakI azaktatAkAra zIghratAkAra mahAvratameM aticAra lAgeM, tau tahAM tapaparyaMta chahUprakAra prAyazcitta hai / bahuri tyAgane yogya* chipAya- 1 kAra choDai, bahuri koI kAraNakari aprAsukakA grahaNa hoya jAya, tathA prAlukakA bhI tyAga kiyA thA tathA bhUlikAra grahaNa kiyA so yAdi AI tAkA pheri tyAga karaNA, prAyazcitta hai // yA bahuri khoTA supanA Avai, khoTA citavana karai, malamUtrakA atIcAravirSe baDI nadI baDI banIke praveza taraNevi kAyo-" RI tsarga prAyazcitta hai / bahAra bahutavAra pramAdateM bahuta pratyakSa aparAdha karai pratikUla pravarte, viruddha zraddhA karai, tinavaM anu kramateM cheda mUlabhUmi anupasthApana pAraMcika e prAyazcitta haiM / tahAM apane saMghake AcAryake nikaTahI sarvateM nIcA pADi | prAyazcitta de so tau anupasthApana hai / bahuri anya AcAryake nikATa tInivAra pherai so pAraMcika hai / aiseM navaprakAra RI prAyazcitta dezakAla zaktisaMyamAdike avirodhakAra jaisA aparAdha hoya taisA prAyazcittakAra doSa miTAvai / jaise yathA roga dezakAlAdi dekhi vaidya roga miTAvai taise karai / yA "jIvake pariNAmake sthAnaka asaMkhyAtalokaparimANa hai| 12 tetehI aparAdha lAgeM haiN| so prAyazcittake bheda tete naoNhIM haiM / vyavahAranayakAra sAmAnyakari prAyazcinake bheda yathAsaMbhava hoya haiN|
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ |nikA TIkA a.9 368 AgeM vinayake bheda kahanekU sUtra kahai haiM // jJAnadarzanacAritropacArAH // 23 // yAkA artha-- jJAnakA vinaya, darzanakA vinaya, cAritrakA vinaya, upacArakA vinaya aise vinayatapake cyAri bheda haiN| 81. sarvArthasidi 10 ihAM vinayakA adhikAra hai / tAteM vinayazabdakA saMbaMdha karanA / yAta jJAnavinaya darzanavinaya cAritravinaya upacAravinaya / aise saMbaMdha bhayA / tahAM bahumAnasahita mokSake arthi jJAnakA grahaNa abhyAsa smaraNa ityAdi karaNA, so jJAnavinaya hai / / pAna 1 / bahuri zaMkAdidoSarahita tatvArthanikA zraddhAna karanA, so darzanavinaya hai| bahuri jJAnadarzanasahita hoyakAra cAritravi samAdhAnarUpa cittaIM kAraNa, so cAritravinaya hai| bahuri AcAryaAdi pratyakSa vidyamAna hoya tinakauM dekhikari uThanA tinake sanmukha jAnA aMjalI joDanA ityAdi upacAravinaya tathA te parokSa hoya to mana bacana kAyakAra hAtha joDa namaskAra karanA, guNakA stavana karanA, smaraNa karanA ityAdi bhI upacAravinaya haiM / yAkA prayojana, jo, vinayateM jJAnakA lAbha hoya hai, AcArakI zuddhatA hoya hai, bhalI ArAdhanA hoya ityAdikake Arthi vinayakI bhAvanA hai| ____ Agai vayAvRttyatapake bhedake jAnane sUtra kahai haiM // AcAryopAdhyAyatapasvizaikSaglAnagaNakulasaGghasAdhumanojJAnAm // 24 // ___ yAkA artha- AcArya, upAdhyAya, tapasvI, zaikSa, glAna, gaNa, kula, saMgha, sAdhu, manojJa ina dazanikA vaiyAbRtya / karaNA, aiseM yAke daza bheda haiM / ihAM vizepake bhedateM bheda jAnane / tAteM AcAryavaiyAvRtya ityAdi kahanA / tahAM jinate hai vrataAcaraNa kIjiye, te AcArya haiM / bahuri jinateM mokSake Arthi prApta hoya zAstra paDhiye te upAdhyAya haiM / bahuri mahAn upavAsa Adi tapa karate hoya, te tapasvI hai / bahuri je zAstra paDhaneAdi zikSAke adhikArI hoya, te zaikSa haiN| bahuri | rogaAdikari kSINa hoya, te glAna haiM / bahuri je sthavira kahiye bar3e muninikI paripATike hoya, te gaNa kahiye / bahuri dakSiA denevAle AcAryake ziSya hoya; tinakU kula kahiye / bahuri cyAriprakAra muninikA samUhakU saMgha kahiye / bahuri ghaNA kAlakA dIkSaka hoya, so sAdhu kahiye / bahuri jo lokamAnya hoya so manojJa kahiye / inake roga pariSaha mithyA| tvAdikA saMbaMdha Avai tava apanI kAyaceSTAkAra tathA anya dravya kAra tinakA pratikAra ilAja karai, so vaiyAvRtya hai / / yAkA phala, jo, vaiyAvRtyateM samAdhikA to dhAraNa hoya hai, nirvicikitsAbhAva hoya hai, pravacanakA vAtsalya hoya hai
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha vacani kA pAna 369 ityAdi jAnanA / ihAM cyAriprakArake munikU saMgha kayA, tahAM RSi yati anagAra muni e cyAri jAnane / tahAM RddhidhArIpheM to Rpi kahiye, indriya vaza karai so yati kahiye, avadhimanaHparyayajJAnIkU muni kahiye, sAmAnya gharake tyAgI sAdhu so anagAra kahiye / athavA yati AryikA zrAvaka zrAvikA aisaiM bhI cyAriprakAra saMgha hai / bahuri manojJa kahyA, so jAmeM paMDitapaNAkAra kalA vaktApaNA Adi guNa. hoya, so lokavirSe mAnya hoya so manojJa hai| tathA aisA siddhi aviratasamyagdRSTi hoya, jAmeM mArga* UMco dikhAbaneke guNa hoya, tALU bhI manojJa kahiye hai|| AgeM svAdhyAyake bheda a. 9 jAnanekU sUtra kahai haiM // vAcanApRcchanAnuprekSAmnAyadharmopadezAH // 25 // yAkA artha- vAcanA, pRcchanA, anuprekSA, AmnAya, dharmopadeza e pAMca svAdhyAyatapake bheda haiM / tahAM nirdoSa graMtha artha ubhaya unakA jo bhavyajIvanikU denA zikhAvanA so to vAcanA hai / bahuri saMzayake dUra karanekU nirbAdha nizcayake 1 samarthanikU dRDha karanekU parakU graMthakA artha doUkA prazna karanA, so pRcchanA hai| jo ApakI uccatAkAra prArthi parake Thaganeke Artha nIcA pADaneke arthi parakI hAsya karanekU ityAdi khoTe AzayasUM pUcha so pRcchanA tapa nAhI haiM / bahuri jisa padArthakA svarUpa jAnyA, tAkA manakevirSe bArabAra citavana karanA, so anuprekSA hai / bahuri pAThakU zuddha ghokhanA, so Amnaya hai / bahuri dharmakathA AdikA aMgIkAra, so dharmopadeza hai / aiseM pAMca prakArakA svAdhyAya hai / yAkA phala prajJAkA tau atizaya hoya, prazasta Azaya hoya, paramasaMvega hoya, tapakI vRddhi hoya, atIcArakA zodhana hoya ityAdika yAke prayojana haiM / tathA saMzayakA nAza hoya, mArgakI dRDhatA hoya, paravAdIkI AzaMkAkA abhAva hoya, e phala haiM // AgeM vyutsargatapake bhedake nirNayake arthi sUtra kahai haiM // bAhyAbhyantaropadhyoH // 26 // * yAkA artha- bAhya abhyaMtara aiseM doyaprakArakA parigrahakA tyAga e vyutsargake doya bheda haiN| tahAM vyutsarga nAma tyAgakA hai, so doyaprakAra hai, bAhya upAdhikA tyAga, abhyaMtara upAdhikA tyAga / tahAM anupAttavastu jo Apate nyArA dhanadhAnyAdika, so tau bAhyapAragraha hai / bahuri karmake nimittateM bhaye AtmAke bhAva je krodhaAdika, te abhyaMtara parigraha // haiM / bahuri kAyakA bhI tyAga yA abhyaMtarameM giNanA / so kAlakA niyamakAra bhI hoya hai, ara yAvajjIva bhI hoya hai|
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha nikA Age vinayake 'bheda kahanekuM sUtra kahai haiM // jJAnadarzanacAritropacArAH // 23 // yAkA artha-jJAnakA vinaya, darzanakA vinaya, cAritrakA vinaya, upacArakA vinaya aise vinayatapake cyAri bheda haiN| sidiihAM vinayakA adhikAra hai / tAtai vinayazabdakA saMbaMdha karanA / yArte jJAnavinaya darzanavinaya cAritravinaya upacAravinaya TIkA aise saMbaMdha bhayA / tahAM bahumAnasahita mokSake arthi jJAnakA grahaNa abhyAsa smaraNa ityAdi karaNA, so jJAnavinaya hai / / a.9 bahuri zaMkAdidoparahita tatvArthanikA zraddhAna karanA, so darzanavinaya hai| vahari jJAnadarzanasahita hoyakAra cAritravi samAdhAnarUpa cittakU kAraNa, so cAritravinaya hai / bahuri AcAryaAdi pratyakSa vidyamAna hoya tinakauM dekhikari uThanA tinake sanmukha jAnA aMjalI joDanA ityAdi upacAravinaya tathA te parokSa hoya to mana vacana kAyakAra hAtha joDa namaskAra karanA, guNakA stavana karanA, smaraNa karanA ityAdi bhI upacAravinaya haiN| yAkA prayojana, jo, vinayateM jJAnakA lAbha hoya hai, AcArakI zuddhatA hoya hai, bhalI ArAdhanA hoya ityAdikake artha vinayakI bhAvanA hai // ___ Agai vayAvRttyatapake bhedake jAnanekU sUtra kahai haiM // AcAryopAdhyAyatapasvizaikSaglAnagaNakulasaGghasAdhumanojJAnAm // 24 // yAkA artha- AcArya, upAdhyAya, tapasvI, zaikSa, glAna, gaNa, kula, saMgha, sAdhu, manojJa ina dazanikA vaiyAvRtya karaNA, aise yAke daza bheda haiM / ihAM vizepake bhedateM bheda jAnane / tAteM AcAryavaiyAvRtya ityAdi kahanA / tahAM jinase vrataAcaraNa kIjiye, te AcArya haiM / bahuri jinateM mokSake artha prApta hoya zAstra paDhiye te upAdhyAya haiM / bahuri mahAn upavAsa Adi tapa karate hoya, te tapasvI hai / bahuri je zAstra paDhaneAdi zikSAke adhikArI hoya, te zaikSa haiN| bahuri rogaAdikari kSINa hoya, te glAna haiM / bahuri je sthavira kahiye bar3e muninikI paripATike hoya, te gaNa kahiye / bahuri dakSiA denevAle AcArya ke ziSya hoya; tinakaM kula kahiye / bahuri cyAriprakAra muninikA samUhakU saMgha kahiye / bahAra ghaNA kAlakA dIkSaka hoya, so sAdhu kahiye / bahAra jo lokamAnya hoya so manojJa kahiye / inake roga pariSaha mithyAtvAdikA saMbaMdha Avai tava apanI kAyaceSTAkAra tathA anya dravya kAra tinakA pratikAra ilAja karai, so vaiyAvRtya hai| yAkA phala, jo, vaiyAvRtyatai samAdhikA to dhAraNa hoya hai, nirvicikitsAbhAva hoya hai, pravacanakA vAtsalya hoya hai
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ ityAdi jAnanA / ihAM cyAriprakArake munikUM saMgha kathA, tahAM RSi yati anagAra muni e cyAri jAnane / tahAM RddhidhArIkUM to RSi kahiye, indriyaGkaM vaza karai so yati kahiye, avadhimanaH paryayajJAnIkUM muni kahiye, sAmAnya gharake tyAgI sAdhu so anagAra kahiye / athavA yati AryikA zrAvaka zrAvikA aiseM bhI cyAriprakAra saMgha hai / bahuri manojJa kathA, so jAmeM paMDitapaNAkAra kalA vaktApaNA Adi guNa hoya, so lokaviSai mAnya hoya so manojJa hai / tathA aisA aviratasamyagdRSTi hoya, jAmaiM mArgakUM UMco dikhAvaneke guNa hoya, tAkUM bhI manojJa kahiye hai // AgeM svAdhyAyake bheda a. 9 jAnanekUM sUtra kahai haiM TikA sarvArthasiddhi // vAcanApRcchanAnuprekSAmnAyadharmopadezAH // 25 // yAkA artha -- vAcanA, pRcchanA, anuprekSA, AmnAya dharmopadeza e pAMca svAdhyAyatapake bheda haiM / tahAM nirdoSa graMtha artha ubhaya unakA jo bhavyajIvanikUM denA zikhAvanA so tau vAcanA hai / bahuri saMzayake dUra karane kUM nirvAdha nizcayake samarthanikUM dRDha karanekUM parakUM graMthakA artha doUkA prazna karanA, so pRcchanA hai / jo ApakI uccatAkAra prArthi parake Thaganeke AyeM nIcA pADaneke arthi parakI hAsya karanekUM ityAdi khoTe AzayasUM pUchai so pRcchanA tapa nAhIM haiM / bahuri jisa padArthakA svarUpa jAnyA, tAkA manakeviSai bArabAra citavana karanA, so anuprekSA hai / bahuri pAThakUM zuddha ghokhanA, so Amnaya hai / bahuri dharmakathA AdikA aMgIkAra, so dharmopadeza hai / aiseM pAMca prakArakA svAdhyAya hai / yAkA phala prajJAkA to atizaya hoya, prazasta Azaya hoya, paramasaMvega hoya, tapakI vRddhi hoya, atIcArakA zodhana hoya ityAdika yA prayojana haiM / tathA saMzayakA nAza hoya, mArgakI dRDhatA hoya, paravAdIkI AzaMkAkA abhAva hoya, e phala haiM // Age vyutsargatapake bhedake nirNayake arthi sUtra kahai haiM-- // bAhyAbhyantaropadhyoH // 26 // yAkA artha - bAhya abhyaMtara aiseM doyaprakArakA parigrahakA tyAga e vyutsargake doya bheda haiM / tahAM vyutsarga nAma tyAgakA hai, so doyaprakAra hai, bAhya upAdhikA tyAga, abhyaMtara upAdhikA tyAga / tahAM anupAttavastu jo Apa nyArA dhanadhAnyAdika, so tau bAhyaparigraha hai / bahuri karmake nimittataiM bhaye AtmAke bhava je krodhaAdika, te abhyaMtara parigraha haiM / bahuri kAyakA bhI tyAga yA abhyaMtara meM giNanA / so kAlakA niyamakArI bhI hoya hai, ara yAvajjIva bhI hoya hai / ca ca nikA pAna 369
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAna 370 sidi TokA aiseM bAhya abhyaMtara je parigraha, tinakA tyAga, so vyutsarga hai| yAke prayojana niHsaMgapaNA nirbhayapaNA jIvitakI AzAkA ! / abhAva e vyutsargake phala haiM / ihAM aisA jAnanA, jo, vyutsarga mahAvratameM bhI kahyA, dazadharmameM bhI kahyA, prAyazcittameM bhI kahyA, ihAM tapakA bheda bhI kahyA / so yAmeM virodha nAhIM hai| jAteM koI puruSateM koIvi tyAgakI zakti hoya aise zaktikI apekSA anekaprakArakAra kahyA hai / uttarottara utsAha baDhanekA bhI prayojana hai / ihAM etA vizeSa aura jAnanA, jo, / / mahAvratameM parigrahakA tyAga kahyA hai, tahAM tau dhanadhAnya Adi vAhyaparigrahakA tyAga pradhAna hai / ara dazadharmameM kahA hai, nikA | tahAM AhArAdika yogyaparigrahakA tyAga kahyA hai / ara prAyazcittameM doSakA pratipakSI kahyA hai / ara ihAM tapameM kahyA, / / so sAmAnya hai // Age dhyAnake bahutabheda kahaneSaM nyArA rAkhyA thA tAke aba bhada kahanekA avasara hai, so tAke 1 pahalI dhyAnakA karanevAlekA tathA dhyAnakA svarUpa tathA dhyAnakA kAlakI nirdhArake arthi sUtra kahai haiM // uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnamAntarmuhUrtAt // 27 // ___ yAkA artha- uttamasaMhananakA dhArI puruSake ekAgraciMtAkA nirodha so dhyAna hai / so utkRSTapaNe aMtarmuhUrtatAI hai| rhai| tahAM Adyake tIni saMhananakU uttama kahiye bajraRpabhanArAcasaMhanana vajranArAcasaMhanana nArAcasaMhanana aiseM / e tIhI | / dhyAnake sAdhana haiN| bahuri inameM mokSakA sAdhana eka AdikAhI hai, anyateM mokSa hoya nAhIM / aiseM e tIni saMhanana jAkai hoya so puruSa dhyAnI hai / bahuri agra kahiye mukha, aisA ekamukha kahiye ekAgra jAkai hoya, so ekAgra kahiye manakI ciMtA hai, so aneka padArthakai avalaMbanateM calAyamAna hai, yAkU anyasamastakA avalaMbanateM chuDAya ekaagravi niyamarUpa karai, so ekAgraciMtAnirodha hai / yaha dhyAnakA svarUpa kahyA / vahuri aMtarmuhUrta aisA kAlakA parimANa hai, so 18 aMtargata kahiye muhUrtake mAhI hoya, so aMtarmuhUrta kahiye / AG aisA upasarga joDai maryAda bhaI, jo, aMtarmuhUrtatAI leNA Age nAhIM, aise kAlakI maryAdA kahI / jAte ete kAlAsavAya ciMtAkA ekAgranirodha hoya sakai nAhI durddhara hai / ihAM prazna, jo, ciMtAkA nirodha so dhyAna hai, to niroga tau abhAvakU kahiye hai, tAteM dhyAna nirvipaya abhAvarUpa ThahayA, | so gadheke sIMgakI jyauM bhayA / tAkA samAdhAna, jo, yaha doSa nAhIM / anyaciMtAkI nivRttikI apekSA to abhAvarUpahI hai| bahAra ciMtA jisaviSayakaM avalaMbyA tisakai AkAra pravRttiteM sadbhAvarUpa hai / jAte abhAva hai so bhAvAntarake 2. svabhAvarUpa hai, tAteM bastukA dharma hai, hetukA aMga hai / abhAvateM bhI vastuhI sadhai hai| athavA nirodhazabdakU bhAvasAghana RI na kariye ara pharmasAdhana kariye, tava jo nirogharUpa bhaI sohI ciMtA aiseM jJAnahI calAcalapaNAtUM rahita hoya ekAgra bhayA / parimANa hai, so // NaI jAkai hatA hai, so aneka parAdha hai / yaha dhyAya / AGa aisA upalakAgranirodha hoya sAviSaya abhAvarUpa pa II joDai maryAda bhaI, jo gha so dhyAna hai, to mata kAlasivAya ciMtAkA so gadheke sIMgako
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ pidi 15 / sohI dhyAna hai| jaise agnikI zikhA nirAvAvapradezameM calAcalapaNAte rahita hoyakAra sthira hai dIpyamAna hoya, taiseM jAnanA // ihAM vizeSa zlokavArtikate likhiye hai / isa sUtravirSe dhyAtA dhyAna dhyeya dhyAnakA kAla e cyAri kahyA hai| ara sAmarthyate yAkI pravRttikI sAmagrI jAniye hai / ihAM koI anyamatI kahai hai, jo, hamAre matameM cittakI vRttike nirodhaka yoga kahA hai| tAkaM pUchiye, jo, sAhIhI cittakI vRttikA nirodha jAkA kacha viSaya nAhIM aisA kayA hai, ki, jJAnakA mArtha zavacasthira honA kahyA hai ? jo, AdyakI pakSa kaheMgA, to nirviSaya tuccha abhAvarUpa hai, jo pramANabhUta nAhIM ara sthira jJAnaTI svarUpa kahegA, to hamArI milI / tahAM vaha kahai hai, jo, hama tucchAbhAvarUpa tau nAhIM kahai / puruSakA svarUpakevirSe 9. avasthAnakaM cittakI vRttikA nirodha kahai haiM / yAhIkU samAdhi kahiye hai| asaMprajJAtayoga dhyAna aisA kahiye hai tahAM / / 371 samAdhivi zAnakA bhI uccheda hoya jAya hai / tAteM hamArai aisA kahyA hai, jo, samAdhikAlavirSe draSTA kahiye puruSa tAkA svarUpakavi avasyAna hoya hai| AtmA to draSTA hai ara jJAtA pradhAna hai| puruSakA svarUpakevi avasthAna hai, so parama udAsInapaNA hai / tAkU kahiye, jo, puruSakU draSTA kahai haiM, jo jJAtA bhI puruSahI hai| dekhanA jAnanA tau doU avinAbhAvI hai / jo pradhAnakU jJAtA kahegA to draSTA bhI pradhAnahI ThaharaigA, taba puruSa jaDa ThaharaigA // ihAM kahai, jo, zAtA puruSakU kahe jJAna anitya hai / tAtai puruSakai anityatA aavaigii| tau aiseM tau pradhAna bhI anitya ThaharaigA / taba vaha kahai, pradhAnakA pariNAma tau anitya hama mAneMhI haiN| tau tAIM kahiye aisehI puruSake paryAyake zAnake vizeSaH anitya mAnanemeM kahA doSa hai ? taba kahai jo paryAya purupate abhedarUpa hai, tAtai puruSakai anityapaNA Avai hai / tahAM kahiye, jo, pradhAnate tisakA pariNAma kahA atyaMtabhinna hai ? jAte pradhAnakai anityatA na Avai / tahAM vaha / kahai, jo, pariNAmahI anitya hai pariNAmI tau nityahI hai / tAkU kahiye, jo, aise hai to jJAna aru AtmAphai abheda hote bhI jJAnahI anitya hai, puruSa nitya hai, yA ThaharI / pheri vaha kahai, puruSa to apariNAmIhI hai| tau tAkaM kahiye. 1 pradhAna bhI apariNAmI kyoM na kahe ? taba vaha kahai, vyaktile pradhAna pariNAmI kahiye, zaktileM nAhIM / tahAM tAkaM kahiye, purupa bhI aiseMhI haiM, yAmeM vizeSa kahA ? jAte jo svatvarUpa hai so sarvahI pariNAmI hai / apariNAmIkai tau kramapaNA aru yugapatpaNA hoya nAhIM / inavinA arthakriyA hoya nAhIM / tAteM draSTA hai taiseMhI AtmA jJAtA hai / yAmeM bAdhA nAhIM / tAte asaMprajJAtayogarUpa dhyAna kahai, so baNeM nAhIM / ajJAnarUpa puruSakA svarUpa avasthAna saMbhavai nAhIM / yAte jaDapaNA Avai hai / bahuri saMprajJAtayoga hai so jJAnakI vRtti jJeyakA honA tisamAtra hai, so jJAnakA svarUpahI hai| yAmaiM to kachU vivAda nAhIM hai / jAteM dhyAna hai so jJAnahIkA ekAgra honA hai //
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA hai| bahara koI kahai, jo, jJAna jJeyasvarUpahI hoya jAya hai, so yaha baNai nAhIM / jAte viSayarUpa jJeya tau jaDa bhI hai / / so jaDarUpa to jJAna hoya nAhIM / jJAnakI svacchatA aiseMhI hai, jo jJeyavastu to jaisA hai taisA jahAMkA tahAM tiSThai hai| Apa tisakU jAne hai, tAteM tisa AkAra bhayA upacAra kahiye hai / jJAna AtmAkA guNa hai so AtmA amRrtika hai / sarvArtha tAte jJAnahI amUrtika ara tAkI vRttirUpa aMza haiM te bhI amUrtika haiM / tAtai amUrtikameM kAhU mUrtikakA pratibiMba kaise vacasiddhi nikA 1 Aya paDai ? jo jJAnakI vRttiko mUrtika mAniye tau iMdriyanikari grahaNa karane yogya Thaharai / bahuri manakI jyoM ati pAna / sUkSmapaNAMteM apratyakSa kahiye so svasaMvedanagocara bhI na Thaharai / ara svasaMvedanasvarUpa bhI na kahiye, tau anya arthakU bhii| nAhIM jAnegA / bahuri dipakI jyoM paraprakAzakahI batAvai tau dIpaka tau jaDa hai, anyake netraniko jJAnakA kAraNa sahakArImAtra upacAra kAra kahiye hai, paramAryate jJAnakA kAraNa AtmAhI hai| bahuri mUrtikakai tau svasaMvedana kahUM dekhA nAhIM / tathA kAhUneM mAnyA bhI nAhIM / tAteM jJAnakI vRtti je paryAyake amUrtikahI haiM / bahuri kahai jo jJAnakI vRttike vipayake jAnanekA niyama haiM, tAteM jAniye hai, jo jJeyanike pratibiMbanikU e dhArai haiM / tAkU kahiye, jo, nirAkArakai bhI viSayakA niyamakI siddhI hai / jaise purupake jAkU dekhai tAkA bhogakA niyama hai, taiseM / pheri vaha kahai, jo, buddhike viSaya arthakA pratibiMba hai, tAhi puruSa bhogavai hai, tAteM viSayaprati niyama hai / tALU kahiye, jo, buddhi keIka arthakA pratibiMbakU na dhArai, ara samasta arthakA pratibiMbakU na dhArai, so ihAM kAraNa kahA haiM 1 tahAM vaha kahai, jo, ahaMkAra jisavirSe bhayA tisahIkA pratibiMbaLU buddhi dhArai hai / tAkU kahiye, jo, aise tau ahaMkArake niyama ThahayA / buddhi tau pratibiMba vinAhI arthakU sthApai hai yaha ThaharI / ara manakA saMkalpa ahaMkAra jAnyA, ara iMdriyanikA AlocyA mana jAnyA, aise apanI apanI sAmagrIta hI viSayaprati niyama Thahaya / tAteM pratibiMbakI kalpanA kAra kahyA / aise hote cittakI vRttikA sArUpya kahiye padArthake pratibiMba dhAranerUpa samAnarUpatA nAhIM hai, tAteM / tisamAtra saMprajJAtayoga Thaharai / tAta anyamatinikai dhyAnakA saMbhava nAhIM hai| bahuri tinakai dhyeyavastu bhI nAhIM Thaharai hai / tinake dhyAnake sUtrameM dhyeyakA grahaNa hI nahIM hai / bahuri dhyAnakI 1 siddhi nAhIM, taba dhyeyakI siddhi kAheteM hoya ? bahuri syAdvAdInikai dhyAna hai so viziSTadhyeyavi kahyA hI hai / jAteM ciMtAkA nirodhake ekadeza" tathA sarvadezateM dhyAnake ekAgraviSayapaNAMkAra vizeSaNa kiyA hai, sohI dhyeya hai| anekavi apradhAnavi tathA kalpitavipeM ciMtAnirodha nAhIM / tAtai ekAgravi ciMtAnirodhakU dhyAna kahyA hai / ihAM ekazabda hai so MA tau saMkhyAvAcaka hai / bahuri aMgyate tat athavA aMgati tasmin aisA vigrahate agrazabda nipajyA hai / tAte yAkA artha
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthasiddhi TIkA a. 9 mukha hai, bhadra iMdra agra vipra e zabda nipAtasiddha haiM / aMga aisI dhAtu hai, so gatiartha meM haiM / tAkA karmaviSai tathA adhikaraNaviSai ra aisA pratyayakA vidhAna hai / bahuri ciMtA manakI vRttikUM kahiye hai / bahuri aniyama jAkai kriyA hoya tAkA niyamateM kriyAkA kartApaNAviSai avasthAna hoya so nirodha kahiye / ihAM samAsa kare haiM, eka agra kahiye mukha jAkai hoya so to ekAgra kahiye / bahuri ciMtAkA nirodha so ciMtAnirodha kahiye / bahuri ekAgra so hI ciMtAnirodha so ekAgracitAnirodha kahiye / aisA ekAgracitAnirodha hai so e kAhe hoya hai ? AtmAkI sAmarthya ke vizeSata hoya hai / jaiseM dIpagakI zikhA nirvAtadezaviSai aMtaraMga bahiraMga hetuke vazarteM nizcala tiSThai hai taiseM ciMtAhU vIryAtarAyakarmake kSayopazamake vizeSataiM tathA nirAkulapradezaviSai nizcala tiSThai hai / yAteM anyaciMtAnirodharte nAnAmukhapaNAkI nivRtti kahI / athavA agrazabda hai so arthaparyAyavAcI hai / jAtaiM yAUM karNasAdhana kariye, taba arthaparyAyavAcI hoya hai / ekapaNA sohI agra so ekAgra kahiye / aiseM ekatvakI saMkhyAviziSTa artha bhayA / tathA ekazabdakUM pradhAnavAcI lIjiye / taba ekAgraviSai ciMtAnirodha kahiye / aiseM aneka artha je gauNabhUta tinavirSe ciMtAnirodhakA nipedha bhayA / tAtaiM kalpanAropita dhyAnakA niSedha bhayA // ihAM tarka, jo, anekavAdInike sarvapadArtha ekAnekarUpa mAniye hai tArte anekarUpakA niSedha kaise hoya 1 eka arthavipaiM dhyAna kaise hoya ? tAkA samAdhAna, yaha vinAvicAr2yA tarka hai / eka arthI ekaparyAyake pradhAnapaNAkAra dhyAnakA viSayapaNA kahiye hai / tahAM dravyakai anyaparyAya hoteM bhI gauNapaNAteM dhyAnake viSaya nAhIM haiM, yAhIteM ekazabda saMkhyAvAcIkA yahAM grahaNa hai / pheri tarka, jo, aiseM tau kalpanAropitaviSayaviSai dhyAna bhayA / jAtai paryAyamAtra tau vastu nAhIM, dravyamAtra bhI nAhIM haiM / dravyaparyAyasvarUpa jAtyaMtara vastu mAnA hai / nayakA viSaya vastukA ekadeza hai / jo nayakA viSaya sarvadeza vastu mAniye tau yAkai vikalAdezapaNAkA virodha Avai / tAkA samAdhAna, jo, aiseM kahanevAlA bhI nyAyakA vettA nAhIM / jo, sarvathA dravyaparyAyasvarUpakA niSedharUpa paryAyamAtra mAniya tau avastu hoya / ara jahAM dravyaparyAyakI paraspara sApekSA hoya tahAM tau avastupaNA hai nAhIM / tAteM nayakA ekadezavipaya hai tau tAkUM avastu na kahiye || bahuri koI kahai, svarUpakA AlaMbana sohI dhyAna hai| so yaha bhI yukta nAhIM / tAtaiM sarvathA aMzarahita vastukaM to dhyAnadhyeyapaNA Avai nAhIM / kathaMcit anekarUpa vastukaihI tisateM avirodha dhyAna hoya hai / arthAtarabhUta jo dhyeyavastu tisaviSai dhyAna pravata hai / aiseM ApateM judAhI jo dravyaparamANu tathA bhAvaparamANuko AlaMbe hai / bahuri aisA nAhIM, jo, dravyaparamANu bhAvaparamANu va ca nikA pAna 373
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0. vaca pAna 376 aiseM sadA rahI utpatti, sadAhI vinAza nAhIM Thaharai hai / jAte kSaNikakI siddhi na hoya / so aiseM mAnegA to aMtarmuhUrtasthitirUpa bhI ThaharaigA / so aMtarmuhUrta Thaharikari nAza bhayA pIThe anya aMtarmuhUrta ThaharanekU utpatti bhaI / aiseM / / samAna hai / bahuri vaha kahai, jo, aise hai tau saMvara AdiparyaMta dhyAnakA kAla kyoM na kahai / tAkA uttara, jo, jaisA __ sarvArtha jahAM saMbhavai taisA tahAM kahiye / manakI vRttisvarUpa jo ciMtAkA nirodha ekadhyeyavi aMtarmuhUrtazivAya ThaharanA saMbhavai sidi nikA TikA nAhIM / yaha anubhavagocara hai / manakI vRttike ekavipayatai anyavipayavirSe ulaTanA dekhiye hai / aise hInasaMhananavAlAke a 9/ ciMtAkA nirodha alpakAla dekhi ara uttamasaMhananavAleke aMtarmuhurtakI saMbhAvanA kariye hai| AgamapramANakAra bhI yaha siddha hai / bahuri aMtamuhartakA svarUpa AgamateM jAnanA // / bahuri ihAM koI kahai, jo, jJAna hai sohI dhyAna hai / tAkU kahiye, jo, aiseM nAhIM hai / jJAna hai so to calAcala| rUpa hai / dhyAna hai so jJAnakA nizcalapaNA hai / yAtai jJAnateM yAkA lakSaNa judA hai / yAhIteM dhyAnakU adhikArarUpakAra tAkA svarUpa kahana* aMtarmuhUrta kahanete bahutakAlarUpa divasAdikakA nipedha hai / jAteM aisI zaktikA abhAva hai / bahuri sUtravi ekazabda hai tAkA artha pradhAnapaNA bhI hoya hai / tisa arthakI apekSA ihAM eka kahiye pradhAna jo dhyAna 3 karanevAlA puruSa tAhI vi ciMtAkA nirodha karai / bahuri agrazabdakA bhI artha puruSa hoya hai| tAkI apekSA bhI puruSavi ciMtAkA nirodha kahiye anyadhyeyakU choDi ApavihI dhyAnakI pravRtti hoya hai / aiseM anekaarthakA vAcI jo ekAgrazabda | so sUtrameM yukta sthApyA hai / ihAM ekArtha vacanahI nAhIM grahaNa karanA / jo ekArtha aisA vacana grahaNa kariye to " vicAro'rthavyaMjanayogasaMkrAntiH " isa sUtrameM dravyaparyAyavi palaTanekA artha hai / tAkA nipedha Avai / tAteM ekAgrazabdateM palaTanekA artha virodhyA na jAya hai / aiseM jAnanA // / bahuri jo ciMtAkA nirodha divasamAsAdi paryaMta ThaharanA kahiye to vaNe nAhIM / jAte bahutakAla rahe iMdriyanikai pIDA upajai hai / bahuri jo zvAsocvAsake rokanekU dhyAna kahiye to sAMzarUpake to zarIrakA nAza hoya mRtyu hoya jAya hai / bahuri jo anyavAdI kahai, maMda maMda zvAsozvAsakA pracAra kari rokai tau zarIrakA pAta na hoya hai, yAmeM pIDA bhI nAhI hoya hai // tAkU kahiye, jo, aisA nAhIM hai / maMda zvAsozvAsa rokanekA sAdhana karanA to dhyAnakA sAdhana karanA hai / 21 jaiseM AsanaAdi sAdhiye hai, taise yaha bhI hai / dhyAna to ekAgraciMtAnirodha hoya sohI hai / , bahuri jaya AdivirSe cittakI pravRtti rahaiM hai so bhI dhyAna nAhIM hai / bahuri dhyAnake sAdhanake upAya guptyAdika pahalai kahehI, te saMvarake kAraNa bhI haiM / ara dhyAnake bhI upAya hai //
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgeM dhyAnake bheda dikhAvanekU sUtra kahai haiM // ArtaraudradharmyazuklAni // 28 // sarvArtha-RI ___ yAkA artha- Arta raudra dharmya zukla e cyAri dhyAnake bheda haiM / tahAM RtunAma duHkhakA hai, athavA ardana kahiye / vacasiddhi nikA TI kA pIDA bAdhA tisavi upajai so Arta kahiye / rudra nAma rUra AzayakA hai, tAkA karma tathA tAvirSe upajai so ! raudra kahiye / dharma pahalA kahyA, so tAta sahita hoya so dharmya kahiye / zuciguNayogate zukla kahiye / AtmAkA pariNAma kaSAyamalarahita ujvala hoya so zukla hai / so yaha cyAriprakAra dhyAna hai / prazasta aprazasta bhedateM doyaprakAra hai| tahAM aprazasta Ata raudra haiM / so tau pApake AzravakU kAraNa haiM / bahuri prazasta dharmya zukla hai / so karmake nAzakU kAraNa haiM // pAna 377 Age kahai hai, prazastadhyAna kaise haiM tAkA sUtra // pare mokSahetU // 29 // yAkA artha- para kahatA aMtake doya dhyAna haiM te mokSake kAraNa haiM / tahAM parazabdata aMtakA eka hai tAke samIpate dharmyakU upacArakAra para kahiye / jAte sUtrameM dvivacana hai, tAkI sAmarthyate gauNakA bhI grahaNa bhayA / aiseM para kahatA dharmya zukla e doya mokSake kAraNa haiM / prazasta haiM isa vacanakI sAmarthyatehI pahale Arta raudra doU aprazasta saMsArake / kAraNa jAniye // Age ArtadhyAna cyAriprakAra hai, tahAM Adike bhedakA lakSaNa kahane sUtra kahai haiM // ArtamamanojJasya samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH // 30 // yAkA artha- amanojJavastukA saMyoga hote tisake viyoga karanekU bAra bAra citavana hoya, ciMtAkA prabaMdha hoya, so / pahalA ArtadhyAnakA bheda hai| tahAM amanojJa nAma apriyakA hai| jo ApakU bAdhAkA kAraNa esaiM vipa kaMTaka zatru zastra hoya, so amanojJa hai / tisake saMyoga hote merai, yaha kaise viyoga hoya ? aisA saMkalpa hoya, sohI ciMtAkA prabaMdha tAkU smRtisamanvAhAra kahiye / yaha pahalA ArtadhyAna kahiye // AgeM dUsare bhedakA lakSaNasUtra kahai hai--
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 00000 sarvArtha vaca NA nikA a.9 yaha raudradhyAna tIvra hoya hai, taba atikRSNa nIla kApotake valateM hoya hai / pramAda yAkA Azraya hai| narakagatikA kAraNa / / hai / ina doU aprazasta dhyAnaniteM AtmA tAtA lohakA piMDa jaise jala DhaMcai taiseM karmanikU baiMcai hai // AgeM pUcha hai, jo, uttara doya dhyAna mokSake kAraNa kahai, tAmeM AdyakA dhyAnake bheda svarUpa svAmIkA nirdeza karanA / aiseM pUche sUtra kahai haiMTi kA // AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmyam // 36 // yAkA artha- AjJA apAya vipAka saMsthAna inikA vicaya kahiye vicAra tAkai arthi citavana hoya so e dharmyadhyAnake cyAri bheda hai / tahA vicaya viveka vicAraNA ekArtha hai| AjJA apAya vipAka saMsthAna ina cyArinikA vicaya / bahuri smRtisamanvAhArakI ihAM anuvRtti karaNI so judA judA lagAya leNA / aiseM AjJAvicaya smRtisamanvAhAra ityAdi saMbaMdha jAnanA / sohI kahiye haiN| tahAM upadezadAtAke abhAvateM apanI maMdabuddhIteM karmake udayake vazate je sUkSma padArtha haiM tinakA hetu dRSTAMta jAnevinA sarvajJakA kahyA AgamahIkU pramANakAra ara " yaha padArthakA svarUpa sarvajJa bhApA hai, taiseMhI hai, jAte jinadeva sarvajJa vItarAga hai, anyathA kahai nAhI, " aise gahana padArthake zraddhAnate || arthakA avadhAraNA so AjJAvicaya hai / athavA Apa jAnyA hai padArthakA svarUpa jAneM, taisAhI parakU kahanekI hai icchA jAkai aise puruSake apane siddhAMtake avirodhakAra tattvArthakU dRDha karanekA hai prayojana jAmeM, bahuri tarka naya pramANakI yojanAke virSe pravINa aisA jo smatisamanvAhAra kahiye bAra bAra citavana, so bhI AjJAvicaya hai| jAte yAmeM sarvajJakI AjJA prakAzanehIkA prayojana bhayA, tAteM AjJAvicaya aisA kahanA // bahuri ye prANI sarvajJake AjhAteM vimukha haiM te sarva aMdhakI jyoM mithyAdRSTi hai, ara mokSake Arthi hai paraMtu samyaG-- mArgate dUrihI pravate haiN| aise samIcInamArgake apAyakA citavanA so apAyavicaya hai / athavA mithyAdarzana jJAna cAritrate e prANI kaise rahita hoya, aisI ciMtA bAra bAra karaNI so bhI apAyavicaya hai / apAya nAma abhAvakA hai / so mithyAdRSTinike sAMce mArgakA abhAva citavanA tathA tinake mithyAmArgake abhAvakA upAya citavanA tAteM apAyavicaya kahiye / bahuri jJAnAvaraNAdi karmanikA dravya kSetra kAla bhava bhAvake nimittateM bhayA jo phala tAke anubhavakA jo ciMtavanA, so vipAkavicaya hai / bahuri lokake saMsthAnake vi citavana rahai, so, saMsthAnavicaya hai / aiseM uttamakSamAdirUpa dharma kahyA thA tathA samyagdarzana jJAna cAritrarUpa dharma tathA vastukA svarUpa so dharma tisate lagyA hUvA dharmadhyAna
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Lal cyAriprakArahI jAnanA / yaha aviratasamyagdRSTi dezavirata pramattasaMyata ara apramattasaMyata inakai hoya hai // ihAM aisA jAnanA, jo, AjJA tau sarvajJakI vANI hai / apAya mithyAtvatai apazaraNa karanA hai / karmakA phala so vipAka / lokakA AkAra so saMsthAna / tahAM AjJAsAmAnya ciMtavai taba ekarUpa ciMtAnirodha hoya aru nyArA nyArA padArthakU AjJA pramANakAra ciMtavai taba nyArA jAnanA // aiseMhI saMsthAnavi bhI sAmAnya vizepa citavana jAnanA / ara apAyavipAkameM nyArAnyArAhI citavanavirSe ciMtAnirodha hoya hai // bahuri aviratasamyagdRSTi Adi tinakai tau gauNavRttikAra dhyAna hai / aru apramattakai yaha dhyAna mukhya hai / bahuri anuprekSA to citavanarUpahI hai / aru jaba ekAgraciMtAnirodha hoya taba dhyAna kahiye hai| aise anuprekSAteM dhyAna judA jAnanA / bahuri ihAM koI pUche hai, jo, mithyAdRSTi anyamatI tathA bhadrapariNAmI vratazIlasaMyamAdi tathA jIvanikI dayAkA abhiprAyakari tathA bhagavAnakI sAmAnyabhaktikari dharmabuddhite cittakU ekAgrakAra citavana karai hai, tinakai zubha dharmadhyAna kahiye ki nAhI ? tAkA samAdhAna, jo, ihAM mokSamArgakA prakaraNa hai / tAtai jisa dhyAnateM karmakI nirjarA hoya sohI ihAM gaNiye hai / so samyagdRSTivinA karmakI nirjarA hoya nAhIM / mithyAdRSTikai zubhadhyAna zubhabaMdhahIkA kAraNa hai / anAdita keIvAra aisA dhyAnakAra zubha bAMdhai hai, paraMtu nirjarA vinA mokSamArga nAhIM / tAteM mithyASTikA dhyAna mokSamArgameM sarAhyA nAhIM, aisA jAnanA // vaca niva | pAna 282 diko AgeM tIni dhyAnakA tau nirUpaNa kiyA aba zukladhyAnakA nirUpaNa karanA so yaha cAriprakAra kahasI tinameM Adyake 6) doyake svAmIke nirdezake arthi sUtra kahai haiM - . // zukle cAye pUrvavidaH // 37 // ____ yAkA artha- Adyake doya zukladhyAna pUrvake jAnanevAlekai hoya haiM / tahAM kaheMge je cyAri zukladhyAnake bheda tinameM Adike doya dhyAna pUrvakA jAkU jJAna hoya tAkai hoya hai| ihAM pUrvavidazabdakari zrutakevalI jAnanA / bahuri sUtrameM cazabda hai, tAkAra esA jAnanA, jo, zrutakevalIkai dharmadhyAna bhI hoya hai| jAte sUtrake vyAkhyAnateM vizeSakI pratipatti hoya aisA vacana hai / tAteM pramatta apramatta guNasthAnavati muni bhI pUrvake vettA hoya haiN| tinakai dharmyadhyAna bhii| hoya hai / jAta zreNIke caDhane pahalI tau dharmyadhyAna hai| aru zreNI caDhai taba zukladhyAna hoya hai aisA vyAkhyAna hai / / tAte ca zabdakAra" zrutakavalIkai pramattaapramattavirSe dharmyadhyAna hoya hai, paisA samuccaya kIjiye //
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca pAna 384 yoga kAyavacanamanakI kriyAkU kahiye hai / bahuri saMkrAMti kahiye parivartana palaTanA / tahAM dravyakU choDi paryAyameM Avai, paryAyakU choDi dravyameM Avai yaha tau arthasaMkrAMti hai| bahuri eka zrutake vacanakU grahaNakAra pheri tAkU choDi dUsarA zrutakA vacanakU AlaMbana karai pheri tAkU bhI choDi anyavacanakaM AlaMdai - yaha : vyaMjanasaMkrAMti hai / vahuri kAyayogake sarvArtha AlaMbanakU choDi vacanayoga tathA manoyogakU AlaMbana kara, anyayogakU choDi pheri pheri kAyayogakU AlaMvai yaha yogasaMkrAMti nikA / / hai / aisA parivartana karai so vIcAra hai // . ma. 9/01 ihAM prazna, jo, aisaiM ulaTe tava dhyAna kaise kahiye 1 dhyAna to ekAgra kahyA hai / tAkA samAdhAna, jo, ekakaM AlaMbi kari kyoM eka Thahari pIche dUjekU AlaMbana karai tahAM Thaharai / aiseM dhyAna tau ThaharanehIkU kahiye / paraMtu ihAM pahale Thahar2yA pheri ThaharanA aiseM dhyAnakA saMtAna hai, so dhyAnahI hai, yAta doSa nAhIM / so yaha sAmAnyavizepakari kahyA jo cyAriprakAra dharmadhyAna ara cyAriprakAra zukladhyAna so pahale kahe je gupti Adi tinasvarUpa jo anekaprakAra dhyAnake upAya tinakAra kiyA hai udyama jAneM aisA jo muni so saMsArake nAzake arthi dhyAna karanekU yogya ho hai / tahAM dravyaparamANu athavA bhAvaparamANukU dhyAvatA liyA hai zrutajJAnakA vacanasvarUpa vitarkakI sAmarthya jAneM aiseM artha aru vyaMjana tathA kAya ara vacanakU pRthaktva kahiye bhinnapaNAkAra palaTatA jo mana so kaisA hai mana ? jaise koI purupa kArya karanekU utsAha karai so jetA apanA bala hoya teteM kiyAhI karai baiThi na rahai, taiseM manakA bala hoya taiseM dhyAnakI palaTanI hovI karai, baiThi na rahai / aiseM manakari dhyAvatA saMtA mohakI prakRtiniLU upazama karatA saMtA tathA kSaya karatA saMtA pRthaktvavitarkavicAra dhyAnakA dhArI hoya hai // ihAM dRSTAMta aisA, jaiseM, koI vRkSakU kATane lagA tAkai zastra kuhADI tikhI na hoya taba thoDA thoDA anukramate kATe, / taise isa dhyAnakevirSe manakI palaTani hai sohU zaktikA vizeSa hai / tAteM anukramate mohakI prakRtikA kSaya tathA upazama || kara hai / bahuri sohI dhyAnI jaba samastamohanIyakarmaLU dagdha karane* utsAharUpa hoya taba anaMtaguNI vizuddhatAkA vizepakU AzravakAra bahuta je jJAnAvaraNakarmakI sahAya karanevAlI karmaprakRti tinakI baMdhakI sthitikU ghaTAvatA tathA kSaya karatA saMtA apanA irutajJAnakA upayogarUpa hUvA saMtA nAhIM racA hai arthavyaMjanayogakA palaTanA jAneM aise nizcala manasvarUpa hotA saMtA kSINa bhaye haiM kapAya jAke aisA vaiDUryamaNikI jyauM mohakA lepate rahita bhayA dhyAnakari pheri tisatai nivartana na hoya palaTai nAhIM, aise ekatvavitarkaavIcAra dUsarA hoya hai / aiseMhI so dhyAnI ekatvavitarka zukladhyAnarUpa agnikAra dagdha kiye hai ghAtikarmarUpa IMdhana jAneM ara dedIpyamAna bhayA hai kevalarUpa kiraNanikA maMDala jAkai aisA bAdaleke piMjarameM
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvAM siddhi To kA a. 9 chipyA thA jo sUrya jaisaiM tAkUM dUri bhaye nikalai taba bahuta dedipyamAna sohai, taiseM sohatA saMtA bhagavAn tIrthakara tathA anya kevalI iMdranikai Avaneyogya stuti karaneyogya pUjaneyogya utkRSTakArI kachU ghATi koTipUrva AyukI sthititAMI vihAra kare hai / jaba aMtarmuhUrta Ayu avazeSa rahai taba jo AyukarmakI sthitikai samAnahI vedanIya nAma gotrakarmakI sthiti raha jAya taba tau sarva vacanamanayoga bhara bAdarakAyayogakUM nirodharUpa kari sUkSmakAyayogakUM avalaMbai taba sUkSmakriyApratipAti dhyAnake dhyAvaneyogya hoya hai / bahuri jo jaba aMtarmuhUrta AyukarmakI sthiti rahai taba dedanIya nAma gotrakarmakI sthiti adhika rahI hoya tau yaha sayogI bhagavAn apanA upayogakA atizayakAra zIghra karmakA pacAvanekI avazeSa karmarajakA jhADanekI zakti ke svabhAvateM daMDa kapATa pratara lokapUraNa e cyAri kriyArUpa AtmAkA pradezanikA phelanA, so cyAri samayameM kari aru bahuri cyArihI samayameM saMkocyA hai pradezanikA phailanA jAneM ara samAnasthiti kiye hai cyAri aghAtikarma jAneM aise pahale zarIrapramANa yA tisahI pramANa hoyakArI sUkSmakAyayogakArI sUkSmakriyApratipAti dhyAnakUM dhyAvai hai / yaha kevala samudghAtakArI bhayA ho hai / ihAM upayogake atizayake vizeSaNa aiseM haiM / sAmAyika hai / sahAya jAkai, viziSTa hai kAraNa kahiye pariNAmanakA vizeSa jAkai, mahAsaMvarasvarUpa hai aiseM tIni vizeSaNarUpa upayogakA atizaya hai // bahuri tApIche lagatAhI samucchinnakriyAnivarti dhyAnakA AraMbha kareM hai| tahAM ucchinna kahiye dUri bhayA hai zvAsozvAsakA pravartana jahAM, bahAra sarva kAya vacana manayoga sarvapradezanikA calanA jahAM dUri bhayA hai, yAteM yAkUM samucchinnakriyAnivarti aisA nAma kahiye hai / tisa dhyAnaviSai sarva baMdha ara sarva Azravakari nirodharUpa avazeSa karmakA jhADanerUpa sAmarthya kI prApti hai / so isa ayogakevalI bhagavAnake sampUrNa yathAkhyAtacAritra jJAna darzana bhaye haiM, te sarva saMsAra ke duHkha ke jAla kA jo saMbaMdha tAkA nAza karanevAle haiM, sAkSAta lagatAhI mokSake kAraNa haiM, aise pragaTa bhaye haiM / so yaha bhagavAna tisa kAlaviSai tisa dhyAnake atizayarUpa agnikAra dagdha bhayo jo sarvakarmarUpa malakA kalaMka tAteM jaiseM agnike prayoga dhAtupASANarUpa samasta kITa jAkA vali jAya dUri hoya, taba zuddha suvarNa nIsarai, taiseM pAyA hai AtmasvarUpa jAneM aisA hoya nirvANa prApta hoya hai / aiseM yaha doya prakAra bAhya AbhyaMtarakA tapa hai, so navInakarmake AzravakA nirodhakA kAraNapaNAteM tau saMvarakA kAraNa hai / bahuri pUrvakarmarUpa rajake uDAvanekUM kAraNa hai / tAteM nirjarAkA kAraNa bhI hai // ihAM vizeSa likhiye haiM / kevalIkai ciMtAnirodhakA abhAva hai / jAtai kSayopazamajJAnakI mAnake dvArA pravRtti hoya so ciMtA hai / kSAyikajJAnameM upayoga nizcala hai ara dhyAnakA lakSaNa ekAgracitAnirodha kahyA, so kevalIkai yaha nAhIM / yAteM ca ca nikA pAna 385
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanikA pAna vi 288 karaNake pariNAma teI bhaI paiDI tAkAra UMcA caDhatA aisA jIva tAkai jo atizayakAra bahuta nirjarA hoya hai, so isa | sthAnakateM AgeM dazasthAnanivirSe asaMkhyAtakA guNAkAra hai, so aisA jIva jaba prathamopazamasamyaktvakI prApti sohI bhayA nimitta tAke nikaTa hote samyagdRSTi hotA saMtA asaMkhyaguNanirjarAvAn hoya hai| bahuri sohI jIva cAritramohakA sarvArtha- bheda jo apratyAkhyAnAvaraNakapAya tAke kSayopazamapariNAmakI prAptikA kAlavi zrAvaka hotA saMtA asakhyAtaguNanirja rAvAna hoya hai / bahuri sohI jIva cAritramohakA bheda jo pratyAkhyAnAvaraNakapAya tAkA kSayopazamakI prAptikA kAlavi vizuddhapariNAmake yogate virata nAma pAvai, taba tisa zrAvakarte asaMkhyAtaguNanirjarAvAna muni hoya hai / bahuri sohI jIva anaMtAnubaMdhIkaSAyakI caukaDIkU pariNAmakI vizuddhatAke calate apratyAkhyAnAvaraNa Adi kapAyarUpa sakramaNa pradhAna| kAra pariNamatA saMtA anaMtAnubaMdhIkA viyojaka nAma kahAvatA saMtA tisa viratasaMyamI muniteM asaMkhyAtaguNanirjarAvAna muni hoya hai / bahuri sohI jIva darzanamohakI tIni prakRti sohI bhayA tRNakA samUha tAkU dagdha karatA saMtA pariNAmakI zuddhikA atizayake yogarauM darzanamohakSapaka nAma pAvai tava tisa viratateM 8 bhI asaMkhyAtaguNanirjarAvAn hoya hai| vahari aiseM so kSAyikasamyagdRSTi hoyakAra zreNIkU caDhanekU sanmukha hoya taba cAritramohake upazamAvaneprati vyApArarUpa hotA saMtA pariNAmakI vizuddhatAke yogate upazamaka aisA nAma pAvatA saMtA tisa kSapakate asaMkhyAtaguNanirjarAvAna hoya hai / bahuri sohI jIva samastacAritramohakA upazama karanekA nimitta nikaTa hote pAyA hai upazAtakapAya nAma jAneM aisA hoyakAra tisa upazamakate asaMkhyAtaguNanirjarAvAn hoya hai / bahuri sohI jIva samastacAritramohakI upazama karanekA nimitta* nikaTa hote pAyA hai upazAMtakapAya nAma jAneM aisA hoyakAra tisa upazamakate asaMkhyAtaguNanirjarAvAna hoya hai / bahuri sohI jIva samastacAritramohakI kSapaNAprati sanmukha hUvA saMtA pariNAmakI vizuddhatAkari vadhatA saMtA kSapakanAmakU pAvatA saMtA tisa upazAMtakapAyateM asaMkhyAtaguNanirjarAvAna hoya hai / bahuri sohI jIva caritramohake sampUrNa kSapaNAke kAraNapariNAmake sanmukha hUvA saMtA kSINakapAya nAma pAvatA saMtA tisa kSapakate asaMkhyAtaguNanirjarAvAna hoya hai / bahAra sohI jIva dvitIyazukladhyAnarUpa agnikAra dagdha kiye haiM ghAtikarmake samUha jAnai aisA hUvA saMtA jina nAma pAvai, taba tisa kSINamohata asaMkhyAtaguNanirjarAvAna hoya hai // ___ihAM vizeSa jo, ekAdazasthAna ekajIvakI apekSA kahe taiseMhI nAnAjIvakI apekSA jAnano / yAkA vizeSa kathana gomaTasAra labdhisAra kSapaNAsArateM jAnanA // AgeM pUche haiM, jo, samyagdarzana hoteM bhI sthAnakasthAnakaprati asaMkhyAtaguNI nirjarA kahI, yAte paraspara samAnapaNA tau nAhIM bhayA / so ihAM virataAdike guNakA bheda hai| yAteM jaise zrAvaka nigraMtha nAhIM
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ nika pAna a.9 389 nAhIM taise te muni saMyamI bhI nigraMtha nAhIM tthhreNge| jAte bAhya AbhyaMtara graMtha jinake nAhIM aise nigraMtha to gyAramAM vAramA guNasthAnavartI haiM, nIcile to sagraMthahI ThahareMge / AcArya kahai haiM, jo, yaha aisA nAhI hai| tAtai guNake bhedatai 2 paraspara guNakA vizepa hai to naigamaAdi nayake vyApArateM sarvahI saMyamI muni nigraMtha haiM aisA sUtra kahai haiMsarvArtha // pulAkabakuzakuzIlanirganthasnAtakA nirgrnthaaH|| 46 // sidi TIkA yAkA artha- pulAka bakuza kuzIla nigraMtha snAtaka e pAMcaprakAra muni haiM, te sarvahI nigraMtha hai| tahAM uttaraguNakI bhAvanAkari rahita hai mana jinakA bahuri vratanivi bhI koI kSetravi koI kAlavi paripUrNatAkU nAhI pAvate saMte pulAka aisA nAma pAvai haiM / pulAka aisA nAma parAlasahita zAlIkA hai, tAkI upamA inakU dekari saMjJA kahI hai / so mUlaguNanivi koI kSetra kAlake vazate virAdhanA hoya hai / tAteM mUlaguNameM anya milAya bhayA, kevala na bhaye, tAteM yaha upamA de saMjJA kahI hai / vahuri nigraMthapaNA jo sarvathA bAhya AbhyaMtara parigraha kA abhAva tisakA to jinakai udyama hai, bahuri 2 vrata jinake akhaMDita hai, mUlaguNa khaMDita nAhIM karai haiM, bahuri zarIra upakaraNa inakI jo vibhUpA kahiye sundaratA tAkA anuvartI hai kachU sundaratAkA anurAga hai, jAte saMghake nAmaka AcArya hoya haiM tinakeM prabhAvanAAdikA anurAga hoya hai, tinake nimittateM zarIra tathA kamaMDalU picchikA pustaka tathA tAke baMdhana tinakI suMdaratAkI abhilApa upajai hai, caityAlayake upakaraNa AdikI suMdaratAkA anurAga hoya tathA zarIrakI suMdaratAkA anurAga saMghanAyakakai kadAcit upajai aise zarIra upakaraNAnuvatI kahiye // vahari nAhIM miTyA jo parivArakA anumoda kahiye harSa sohI bhayA cheda yAta zavala kahiye citravarNa tAkAra yukta hai| isa vizepaNate aisA jAnanA, jo, pahalai gRhastha the taba parivArasUM anurAga thA, sohI anurAga aba saMghate bhayA / inake ekahI parivAra hai, so paramanigraMthaapekSA yAkU citravarNa AcaraNa kahiye / vItarAgatA sarAgatAke milanete citralAcaraNa kahyA yAhIte bakuza aisA nAma hai / bakuzazabda zavalakA paryAyazabda hai, dUsarA nAma hai / inakA vArtikameM aisAhI vizepaNa kiyA haiM / RddhikA ara yaza ara zarIrakA saMskAra ara vibhUtikevirSe tatparatA hai / tahAM bhI yahahI Azaya | jAnanA, jo, e digambara nigraMthamuni haiM tinakai kachu azubha laukikasaMbaMdhI tau vyavahAra hai nAhI dharmAnurAga hai / so manakI prabhAvanA saMghasUM anurAga hai, tAke Arthi RddhikA anurAga hai, hamAre Rddhi purai to mArgakA baDhI prabhAvanA hoya ||
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAI hai / pAMca samiti tIni guptikA vyAkhyAnarUpa adhikAra AcArAMgameM haiM, tahAMtAI hoya hai / bahuri snAtaka haiM te | kevalI hai, tinakai zruta nAhIM hai / bahuri pratisevanApulAkake tau paMcamahAvrata eka rAtribhojanakI tyAga chaha vratanimeM parake vazateM javarIte eka vrata koIkI virAdhanA hoya hai // sarvArtha nikA pAna 392 ihAM koI pUcha hai, kahA virAdhana hoya hai ? tahAM kahiya, jo, mahAvratakI pratijJA mana vacana kAya kRta kArita anumodanAkAra tyAgarUpa hai, tAteM dopa lAganeke aneka bhaMga hai / tAteM koI bhaMgameM parake vazateM virAdhanA hoya jAya hai / / yaha sAmarthyahInapaNAkari dUpaNa lAgai hai / vahuri bakuza doyaprakAra hai, upakaraNavakuza, zarIravakuza / tahAM upakaraNavakuzakai to bahutavizepanikari sahita kamaMDalU pIchI pustaka baMdhana Adi dharmopakaraNakI abhilApa hAya tau yaha pratisevanA hai / bahuri zarIravakuzakai zarIrakA saMskAra kadAcit karai taba pratisevanA hai / bahuri pratisevanAkuzIla mUlaguNa to virAdhai nAhIM ara uttaraguNanimeM koIka virAdhanA lagAvai, sau pratisevanA hai| bahuri kapAyakuzIla nigraMtha snAtakanikai pratisevanA nAhIM hai / jAkA tyAga hoya tAkU koI kAraNakAra grahaNa kari le tatkAla sAvadhAna hoya pheri na karai so pratisevanA kahiye, yAkU virAdhanA bhI kahiye / bahuri tIrtha kahatA sarva tIrthakaranike samayavi sarvahI hoya haiM // / bahuri liMga doyaprakAra hai, dravyaliMga bhAvaliMga / tahAM bhAvaliMgakari tau pAcUhI bhAvaliMgI haiM, samyaktvasahita haiM, munipaNAkhU nirAdarabhAva kAhUkai nAhIM hai / bahuri dravyaliMgakari tinameM bheda hai / koI AhAra karai hai, koI anazana Adi tapa karai hai, koU upadeza karai hai, koU adhyayana karai hai, koU tIrthavihAra karai hai, koU dhyAna karai hai, tAke aneka Asana karai haiM, koUko doSa lAgai hai, prAyazcitta le hai, koU dopa nAhIM lagAva hai, koU upAdhyAya hai, koU pravartaka hai, koU niryApaka hai, koU vaiyAvRtya karai hai, koU dhyAnavi zreNIkA prAraMbha karai hai, koUkauM kevalajJAna upajai hai, tAkI bAhya baDI 2 vibhUtisahita mahimA hoya hai ityAdi mukhya gauNa vAhyapravRttikI apekSA liMgabheda hai / aisA na jAnanA, jo, nagna digaMvara yathAjAtarUpa sAmAnya sarvakai hai, tAtai bheda hai / yaha to sarvakai samAna hai aiso na / koI zveta pIta rakta zAma Adi vastra dhArai, koI jaTA dhArai, koI kaupIna dhArai, koI daMDa dhArai, koI zastra dhArai, koI pAlakI cadai, koI ratha caDhe ityAdika svarUpa liMgabheda nAhIM, e sarva anyamatInike bheda haiM / tathA isa paMcamakAlameM jinamatameM bhI jainAbhAsa bhaye haiN| tinameM : bheda paDyA hai / yaha kAladoSa hai // bahuri lezyA pulAkakai tau tIni zubhahI hoya haiM / jAte yAkai bAhyapravRttikA AlaMbana vizeSa nAhIM hai| apane muni
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha TIkA pAna 393 paNAhIsU kArya hai / bahuri bahuta tIvra maMda pariNAma nAhI hoya haiM / bahuri bakuza pratisevanAkuzIlake chaha bhI hoya haiN| ihAM / / / apizabdakari aisA janAyA hai, jo, anya AcArya tIni zubhahI kahe haiM / bahuri kaSAyakuzIlakai kapotateM lagAya zuklaparyaMta cyAri hoya haiM / ihAM bhI anya AcAryanikI apekSA tIni jAnanI / bahuri nigraMtha snAtakakai eka zuklahI hai / lezyAke sthAnaka kaSAyanike maMda tIvra sthAnakanikI apekSA asaMkhyAta lokaparimANa kahe haiN| so inakA palaTanA siddhAMtaniteM va casiddhi nikA jAnanA // bahuri upapAdapulAka to utkRSTapaNe utkRSTasthitIvAle sahasrArasvargake deva tinameM upajai tahAM aThAraha sAgarakI Ayu pAveM / bahuri bakuza pratisevanAkuzIla utkRSTapaNe AraNa acyutasvargake deva bAIsasAgarakI sthitIvAle tinameM upajai ma. 9 haiM / bahuri kaSAyakuzIla nimrartha tetIsa sAgarakI sthitivAle sarvArthasiddhike devanivirSe utkRSTapaNe upajai haiM / vahuri jaghanyakAra e sarva saudharmakalpavi doyasAgarakI sthiti pAvai haiM / madhyake nAnAbheda yathAsaMbhava jAnane / bahuri snAtaka nirvANaprAptahI hoya hai // ___ bahuri sthAna kahiye saMyamakI labdhike sthAnateM kaSAyakA tIvramaMdapaNA hai so hai nimitta jinakU aise asaMkhyAta haiM / / tahAM sarvajaghanya saMyamasthAna pulAka kaSAyakuzIla. ina doUnikai samAna hoya te asaMkhyAtasthAnatAI sAthI rahaiM, pIche pulA| kakA vyuccheda hai / yAke agile sthAna nAhIM ara agile sthAna * asaMkhyAta eka kaSAyakuzIlakahI hoya anyakai te / sthAna nAhIM / bahuri AgeM kaSAyakuzIla pratisevanAkuzIla doU asaMkhyAtasthAnatAI lAra rahai haiM / doUnike samAnasthAna hoya hai / pIchai pratisevanAkuzIlakA vyuccheda hai / agile sthAna yAkai hoya nAhIM / AgeM asaMkhyAtasthAna kapAya kuzIlakahI hoya / aiseMhI. pIche kaSAyakuzIlakA vyuccheda hai / yAteM upari kaSAyarahita sthAna haiM te nigraMthakahI haiM / te 8 bhI sthAna asaMkhyAta haiM / pIche nigraMthakA bhI vyuccheda hai / AgeM eka sthAna hai, so tAkU pAyakari snAtaka kevalI nirvANakaM prApta hoya hai| aise e saMyamasthAna haiM / so avibhAgapraticchedanikI apekSA sthAnasthAnaprati anaMtakA guNAkAra hai // aiseM navamAM adhyAyameM saMvara nirjarAkA svarUpa ara.tinake kAraNake bheda svarUpa, anekaprakAra gupti samiti dharma anuprekSA pariSahakA jItanA, cAritra tapa aise vyAkhyAna bhayA / tAkU bhale - prakAra jAni zraddhAna kAra 3 bhavyajIva haiM te inakA dhAraNa karau / mokSakI prAptikA yaha upAya hai / yAmeM tatpara honAyogya hai| zrIgurunikA aisA upadeza hai // . ... .. . . 000
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 kevalajJAnakI utpatti hoya hai / yAhIta hetu hai lakSaNa jAkA aisI paMcamIvibhaktikA nirdeza kiyA hai| tahAM pUche hai, mohakA / | kSaya pahalI kauna rIti-karai hai ? sohI kahiye haiM / tahA prathama tau bhavya hoya, bahuri samyagdRSTi hoya, bahuri pariNAmakI vizuddhatAkAra varddhamAna hoya, so jIva asaMyatasamyagdRSTi saMyatAsaMyata pramatta apramatta ina cyAri guNanivi koI guNasthAnameM sarvArtha mohakI sAtaprakRti mithyAtva samyamithyAtva samyaktvaprakRti anantAnuvandhI krodha mAna mAyA lobha inakA kSayakAra siddhi TIkA kSAyikasamyagdRSTi hoyakAra jaba kSapakazreNI caDhavAne sanmukha hoya adhaHpravRttikaraNakU apramattaguNasthAnavirSe pAyakAra apUrva- nikA ma.10 karaNapariNAmakA prayogakAra apUrvakaraNa nAmA kSapakazreNIkA guNasthAnakU bhogikAra tahAM navIna zubhapariNAma tinameM kSINa pAna kiye haiM pApaprakRtinike sthiti anubhAga jAneM, bahuri vadhAyA hai zubhakarmakA. anubhAga jAneM, aisA hoya anivRttikaraNapariNAmakI 396 prAptikAra anivRttivAdarasAMparAyanAma navamAM guNasthAnakU caDhikari tahAM kapAyanikA aSTaka jo apratyAkhyAnAvaraNa pratyAkhyAnAvaraNa tAkA sattAmeMsUM nAzakari pheri napuMsakavedakA nAzakAra pheri strIvedakA kSayakari bahuri nokapAyakA padaka hAsya rati arati zoka bhaya jugupsA inakU purupavedavi kSepaNakari kSaya karai / bahuri purupavedakU krodhasaMjvalanameM kSepai / bahuri krodhasaMjvalana mAnasaMjvalanavi kSepai / bahuri mAnasaMjvalanakU mAyAsaMjvalanavi kSepai / bahuri mAyAsaMjvalanakU lobhasaMjvalanavi kssepai| aise saMkramaNavidhAnakArI anukramaNate kSayakAra bAdarakRSTikA vibhAgakari, lobhasaMjvalanakU sUkSma kAra, ara sUkSmasAMparAyanAma kSapaka guNasthAna dazamAMkU bhogikari, tahAM samastamohanIyakarmakU mUlateM nAzakAra, kSINakapAyapaNAkU pAyakari, utAr2yA hai mohanIyakarmakA bojha jAmeM tisa bAramA guNasthAnakA upAMtya kahiye aMtyasamaya tAke pahalai samaye nidrA pracalAnAma doya prakRtikA kSaya kAra, bahuri pAMca jJAnAvaraNa cyAri darzanAvaraNa pAMca aMtarAya ina caudahaprakRtinikA bAramA guNasthAnake aMtasamaye kSayakari, tAke anantarahI jJAnadarzana hai svabhAva jAkA aisA kevalanAmA AtmAkA paryAya aciMtya hai vibhUtikA vizeSa jAmeM aisI avasthAkU pAvai hai| aise ihAM taresaThi prakRtinikA ' sattAmaisUM nAza 'kAra kevalajJAna upajAvai hai| ghAtikarmakI / 47 / AyukarmakI / 3 / nAmakarmakI / 13 // Age ziSya kahai hai, jo, mokSa kaisai hetuteM hoya hai ara tAkA lakSaNa kahA hai| aiseM pUche sUtra kahai haiM- . : , // bandhahetvabhAvanirjarAbhyAM kRtsnakarmavipramokSo mokSaH // 2 // . yAkA artha-- baMdhakA kAraNa je mithyAtva Adi tinakA abhAva ara nirjarA ina doUniteM samasta karmakA atyaMta abhAva hoya, so mokSa hai / tahAM mithyAdarzanaAdi je baMdhake kAraNa tinake abhAvateM tau navIna karmakA baMdha nAhI hoya hai|
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAya.JAI sidi pAna 397 161 bahuri pUrva kahe je nirjarAke kAraNa tinakU nikaTa hote pUrvabaMdha je karma tinakA abhAva hoya / aise e doU kAraNa hoya || taba bhava kahiye paryAyakI sthitikA kAraNa jo Ayukarma tisakI sthitike samAna sthiti kiye hai avazeSa karmakI avasthA jAneM aisA kevalI bhagavAna tAkai ekakAla samasta avazeSa karmakA vipramokSa kahiye atyaMta abhAva so mokSa hai| aisI pratItirUpa karanA / ihAM kahai hai, jo, karmakA abhAva doya prakAra hai, yatnasAdhya ayatnasAdhya / tahAM caramazarIrI AtmAkai va canaraka tiryaca deva ina tIni AyukA to baMdha hoya nAhIM, tAtai pahalehI abhAva hai, so tau ayatnasAdhya hai| ara yatnasAdhya nikA TIkA | kahiye haiM, asaMyatasamyagdRSTi Adi cyAri guNasthAnanivirSe koI eka guNasthAnavirSe mohanIyakarmakI sAta prakRtikA kSaya karai hai / bahuri nidrAnidrA pracalApracalA, styAnagRddhiH narakatiryacagati; ekeMdriya, dvIMdriya, trIMdriya, || caturiMdriya e cyAri jAti; narakatiryacagatiprAyogyAnupUrvya AtApaH udyotaH sthAvara, sUkSmaH sAdhAraNa ina solahaprakRtinikA anivRttibAdarasAMparAyaguNasthAnavirSe yugapat kSaya karai haiM / bahuri tAtai pare tisahI guNasthAnameM apratyAkhyAnAvaraNa pratyAkhyAnAvaraNa ATha kaSAya kSaya kare hai / bahuri tisahI guNasthAnameM anukramate napuMsakaveda ara strIvedakU kSaya karai hai| bahuri tahAMhI nokaSAya SaTahAsya rati arati zoka bhaya jugupsA inakU ekakAla kSaya karai hai| tApIche tisahI guNasthAnameM anukramakari puruSaveda saMjvalana krodha mAna mAyA inakA atyaMta nAza karai hai| aise chattIsa prakRtIkI navameM guNasthAnavirSe vyucchitti hai / bahuri lobhasaMjvalana sUkSmasAMparAya dazamaguNasthAnavirSe nAzakU prApta hoya hai / bahAra kSINakaSAya bAramA guNasthAna jo chadmastha vItarAga tAke upAMtyasamaya jo aMtasamayateM pahalA samaya tAvirSe nidrA pracalA e doya kSaya hoya haiM / bahuri tAke aMtake samaya pAMca jJAnAvaraNa cyAri darzanAvaraNa pAMca aMtarAya ina caudahaprakRtinikA kSaya hoya hai / aiseM ihAMtAI to taresaThi prakRtikA kSaya bhayA / tApIche ayogakevalI caudahavAM guNasthAnameM picAsI prakRti kSaya hoya haiM, tAmeM aMtyakA pahalA jo upAMtyasamaya tAvirSe bahattarI prakRtikA kSaya hoya hai| tinake nAma doya vedanIyameMsUM eka tau vedanIya, devagati, audArika, vaikriyaka, AhAraka, taijasa, kArmaNa e pAMcazarIra inake baMdhana 5, inake saMghAta 5, saMsthAna 6, audArika vaikriyaka AhAraka zarIrake aMgopAMga tIni 3, saMhanana chaha 6, varNa prazasta aprazasta pAMca 5, gaMdha doya 2, rasa prazasta aprazasta 5, ATha sparza 8, devagatiprAyopUrvya 1, agurulaghu 1, upaghAta 1, paraghAta, 1, uchvAsa 1, vihAyogati prazasta aprazasta 2, paryAptaka 1, pratyekazarIra 1, sthira asthira 2, zubha azubha doya 2, durbhaga 1, susvara duHsvara doya 2, anAdeya 1, ayaza kIrti 1, nirmANa 1, nIcagotra 1, aise bahattarI bahari tAke aMtyasamayameM terA prakRtikA kSaya hai, tinake nAma doya vedanIyamasUM eka vedanIya 1,
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TIkA a. 10 // tadanantaramUrdhvaM gacchatyAlokAntAt // 5 // yAkA artha -- sarvakarmakA abhAva bhaye pIche jIva Urdhvagamana kare haiM, so lokake aMtatAI jAya hai / bahuri ihAM tadanaMtara kahiye tAke anaMtara, so kauna ? sarvakarmakA abhAva honA tAke anaMtara / bahuri ihAM AlokAntAt meM AG upasarga hai so abhividhiarthameM hai / tAteM aisA artha bhayA, jo, lokake aMtatAI gamana hai, Age aloka meM nAhIM hai / yAteM aisA bhI jAniye, jo, mukta hoya tathA tiSThai bhI nAhIM hai bahuri anyadizAkUM bhI na jAya hai / Age pUche hai, jo, yaha Urdhvagamanahetuke kahe vinA kaiseM nizcaya kariye / aiseM pUcheM tAke nizcaya karanekUM hetu kahai haiM // pUrvaprayogAdasaGgatvAdvandhacchedAttathAgatipariNAmAcca // 6 // yAkA artha - pUrvake prayogata asaMgapaNerte baMdhake chedataiM taisAhI gatipariNAmateM ina cyAri hetuna Urdhvagamana nizcaya karanA / AgeM kahaiM haiM, hetukA artha puSTa bhI hai to dRSTAMta aru samarthavinA sAdhya ke sAdhanakUM samartha nAhIM hoya hai / tA vAMchita sAdhanekUM dRSTAMta kahiye haiM | AvidhdakulAlacakravavyapagata lepAlA buderaNDabIjavadagnizikhAvacca // 7 // yAkA artha - pUrvai hetu kahyA tinake e cyAri dRSTAMta hai / phirAye kumhArake cAkakI jyauM lepataiM rahita bhaye tUMbIka - jyauM eraMDake vIjake jyauM agnikI zikhAkI jyoM aiseM cyAri dRSTAMtanikAra Urdhvagamana jAnanA / pahale sUtrameM kahe je cyAri hetu ara isa sUtrameM kahe je cyAri dRSTAMta tinakA yathAsaMkhya saMbaMdha karanA / sohI kahiye hai / jaise kumhArake prayoga bhayA jo hastakA aru daMDakA ara cAkakA saMyoga, tisakari bhayA jo cAkakA phiranA, so kumhAra phirAvatA raha gayA to pahale prayoga jahAtAMI vAke phiranekA saMskAra na miTai, tahAMtAMI phiravAhI kareM / aisAhI saMsAraviSai tiSThatA jo jIva tAneM muktikI prAptike artha bahutavAra pariNAma citavana abhyAsakari rahyA thA so mukti bhaye pIche tisa abhyAsakA abhAva bhayA, tau pahale abhyAsapUrvaka muktajIvakai gamana nizcaya kIjiye hai // bahAra jaise mRttikAkA lepateM tUMbA bhanyA hoya utari jalaviSai paDyA pIcheM jalake saMbaMdha mATI jAya taba halakA hoya jalake Upara Aya jAya, taiseM karmake bhArakari davyA paravaza bhayA AtmA tisa karmake saMbaMdha saMsAraviSai niyamakari vaca nikA pAna 400
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ va ca paDyA hai / jaba karmakA milApa dUri hoya taba UrdhvahI gamana hoya / bahuri jaise eraMDakA bIja eraMDakA DoDAmeM || baMdhANarUpa thA jaba DoDA sUkikAra tiDakai, taba baMdhANameMsUM uchari Urdhva calaiH taiseM manuSyaAdi bhavakI prApti karaNahArI je gati jAti nAma Adi sakalakarmakI prakRti tAkA baMdhANama AtmA hai, jaba isa baMdhakA cheda hoya, taba muktajIvakai | gamanahIkA nizcaya hoya hai / bahuri jaise sarvatarapha gamana karanahArA jo pavana tAkA saMbaMdhakAra rahita jo dIpagakI zikhA ni kA Haal loya so apane svabhAvateM UMcIhI caDhe, taiseM muktajIva bhI sarvatarapha gamanarUpa vikArakA kAraNa jo karma tAke dUri hote TIkA 16| apanA svabhAva UrdhvagamanarUpa hai tAte UMcAhI gamana karai hai // a. 0 AgeM pUche haiM, jo, mukta bhaye AtmA UrdhvagamanasvabhAvI hai, to lokake aMtateM Urdhva kyoM jAya nAhI? | aise pU* sUtra kahai haiM sarvArtha-21 pAna 401 // dharmAstikAyAbhAvAt // 8 // yAkA artha-- muktAtmA lokake aMtatAI jAya hai / parai alokameM na jAya hai / jAteM tahAM dharmAstikAyakA abhaav| hai / gati upagrahakA kAraNa jo dharmAstikAya so lokata parai upari nAhIM hai / tAteM muktAtmAkA alokameM gamanakA abhAva 1 hai / bahAra dharmAstikAyakA abhAva sarvatra mAniye to lokaalokake vibhAgakA prasaMga hoya / aiseM jAnanA // Aga pUche hai, ki, e nirvANakU pta bhaye jIva tinake gati jAti Adika tau kAraNa nAhIM / tAtai inavirSe bhedakA vyavahAra nAhIM hai ki kachU bhedakA vyavahAra kIjiye ? tAkA uttara, jo, kathaMcit bheda bhI kariye hai, so kAhete kariye? tAkA sUtra kahai haiM // kSetrakAlagatiliGgatIrthacAritrapratyekabudhdabodhita jJAnAvagAhanAntarasaMkhyAlpabahutvataH sAdhyAH // 9 // yAkA artha-kSetra, kAla, gati, liMga, tIrtha, cAritra, pratyekabuddhabodhita, jJAna, avagAhanA, aMtara, saMkhyA, alpabahutva ina bAraha anuyoganikari siddhajIva bhedarUpa sAdhane / kSetrAdi bAraha anuyoganikAra siddhAnakU bhedarUpa karane / tahAM doya naya lagAvaNI, pratyutpannagrAhakanaya bhUtaprajJApananaya / ina do nayanikI vivakSAkAra bheda sAdhanA / sohI kahiye haiN| tahAM
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi do kA a. 10 apekSA cAritravinAhI siddha bhaye kahiye / tahAM alpabahutve nAhIM / bahuri bhUtanayApekSayA / anatara cAritra yathAkhyAtahI teM :siddha hoya haiN| tahAM bhI alpabahutva nAhIM / bahuri aMtarasahita cAritra kI apekSA paMcacAritrata bhaye alpa haiM / tinataiM saMkhyAtaguNA cyArita bhaye haiM / bahuri pratyekabuddhaniteM bhaya alpa hai / tinateM saMkhyAtaguNA vodhitabuddha bhaye siddha haiM / bahuri prajJAnakari pratyutpannanayakI apekSA tau kevalajJAnataiM siddha bhaye tinameM alpabahutva nAhIM / bahuri bhUtanayakIapekSA doya jJAna siddha bhaye alpa haiM, tinata saMkhyAtaguNA cyAri jJAnateM aye siddha | bahuri tinateM saMkhyAtaguNA tIna jJAnateM bhaye siddha haiM / bahuri avagAhanAkAra jaghanya avagAhanAta siddha bhaye sarvateM thore haiM / tinateM saMkhyAtaguNA utkRSTaavagAhanA bhaye siddha haiM / tinateM saMkhyAtaguNA madhya avagAhanA bhaye siddha haiM / bahuri saMkhyAviSai ekasamaya meM utkRSTapaNe ekaso ATha siddha hoya haiM / te to sarva thore haiM / tinateM anaMtaguNA pacAsatAIMkI saMkhyAtai bhaye siddha haiM / tinateM asaMkhyAtaguNA guNacAsateM lagAya pacIsakI saMkhyAtAI bhaye siddha haiM / bahuri tinateM saMkhyAtaguNe coIsateM lagAya ekatAIkI saMkhyA bhaye siddha haiM / aiseM jAnanA / ihAMtAI TIkAkA vyAkhyAna // aiseM tatvArthakA adhigama jAteM aisA jo mokSazAstra tAviSai dazamAM adhyAya sampUrNa bhayA // svargApavargasukhamAptumanobhirAyeM - | jainendrazAsanavarAmRtasArabhUtA // sarvArthasidhdiriti sadbhirupAttanAmA / tatvArthavRciranizaM manasA pradhAryA // 1 // yAkA artha -- svargamokSake pAvanekUM hai mana jinakA aise Arya kahiye mahaMta puruSa, tinakArI yaha tatvArthakI vRtti niraMtara manakari dhAraneyogya hai / kaisA yaha ! jineMdrakA zAsana kahiye mata AjJA mArga, sohI bhayA uttama amRta tAkA sArabhUta hai / bahuri kaisI hai ? sarvArthasiddhi aisA satpuruSanikari pAyA hai nAma jAneM // 1 // tatvArthavRttimuditAM viditArthatatvAH / zruNvanti ye paripaThanti sudharmabhaktyA // haste kRtaM paramasiddhisukhAmRtaM tai / rmatyamarezvarasukheSu kimasti vAcyam // 2 // 1 yAkA artha -- ye puruSa yaha kahI jo tatvArthavRtti tAhi bhale prakAra dharmakI bhaktiteM suNa haiM / bahuri nIke~ par3heM haiM, vaca nikA pAna 404
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ te jAnyA hai tatvArthakA yathArthasvarUpa jinaneM aise bhaye saMte tinane paramasiddhi jo mokSa tAkA svarUpa amRta so hasta- 11 1 vi kiyA / anya je cakravartipada indrapadake sukhanivi kachu kahaneyogya hai kahA ! kacha bhI nAhIM hai // 2 // nikA TIkA pAna a.10 yenedamapratihataM sklaarthtttv-| mudyotitaM vimalakevalalocanena // rAvArthasidi bhaktyA tamadbhutaguNaM praNamAmi vIra- / mArAnnatAmaragaNArcitapAdapITham // 3 // ___ yAkA artha- meM ju hUM TIkAkAra so taM kahiso vIra kahiye zrIvardhamAna aMtimatIrthakara paramadeva tAhi bhaktikAra praNAma ||405 1 karo haute kauna ? jinaneM yaU nirbAdha sakalapadArthakA svarUpa yathArtha kahyA pragaTa kiyaa| se kevalajJAna haiM netra jinake / bhAvArtha sAkSAt dekhikari kahe haiN| bahuri kaise haiM ? adbhuta AzcaryakArI haiM guNa jinameM / bhAvArtha- atizayakAra sahita haiM / bahuri kaise hai ? nikaTa AyakAra name je amara kahiye deva tinake gaNa kahiye samUha tinakAra pUjita hai siMhAsana jinakA / bhAvArtha- sarva devanike deva haiM / Age tatvArthavRtti sarvArthasidhdi hai nAma jAkA tisavirSe tatvArthakA dazamAM . adhyAya samApta bhayA // yAkA tAtparya tatvArthavArtikavi kahyA hai so likhiye haiMaise nisarga adhigamavi ekatai upajyA jo tatvArthazraddhAnasvarUpa samyagdarzana zaMkAdiatIcAranikAra rahita saMvega anukaMpA Astikyakari jAkA pragaTa honA aisA vizuddha tAhi aMgIkArakAra, bahuri tisahIkI prAptikAra vizuddha bhayA jo samyagjJAna tAhi aMgIkArakari, bahuri nAmaAdi nikSepa pratyakSapramANa nirdeza Adi sat saMkhyA Adi anuyoga naigamAdinaya ityAdika je tatvArthake jAnaneke upAya tinakAra jIvanike pAriNAmika audayika aupazamika kSAyika kSAyopazamika je bhAva te svatatva haiM, tinakU jANikari, bahuri jIvake bhogake sAdhana je acetanapadArtha tinake utpattivinAzasvabhAvake jAnanete tinateM virakta tRpNArahita hUvA saMtA tIni gupti pAMca samiti dazalakSaNa dharmake AcaraNateM bahAra tinakA phala dekhanete mokSakI prAptike yatanake arthi baDhAyA hai zraddhAna ara saMvega jAneM, bahuri bhAvanAkAra pragaTa bhayA hai apanA kA svarUpa jAkai, bahuri anuprekSAke citavanakAra dRDha kiyA hai paradravyakA tyAga jAneM, bahAra saMvararUpa bhayA hai AtmA jAkA, /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha sidi AgeM tatvArthasUtrakA daza adhyAyakA joDarUpa saMkSepa artha likhiye haiM // tahAM prathama adhyAyameM prathamasUtrameM tau samyagdarzana jJAna cAritra tInakI ekatA hai| so mokSamArga hai aisA kahyo / Age dUsare sUtrameM samyagdarzanakA lakSaNa khyaa| tIsare sUtrameM samyagdarzanakI utpatti doyaprakAra khii| cauthe sUtrameM sammagdarzanake TokA viSayabhUta sAta tatva kahe / bahuri inake sthApanakU vyavahArakA vyabhicAra meMTanekU nAma Adi cyAri nikSepa kahe / Age ma. 101 pramANanayanikAra samyagdarzanAdika tathA tinakA viSaya jIvAdika tatvanikA adhigama hoya hai| bahuri nirdezAdi chaha ara sat Adi ATha aise caudaha anuyoganikAra adhigama hoya hai, aise kyaa| bahuri mati Adi pAMca jJAnake bheda kahi ara tinake doya prakAra pramANa khe| parokSa doya pratyakSa tIni / bahuri matijJAnake utpattike kAraNa kahi / tAke avagrahAdika bheda cyAri sUtrameM khe| te tInasai chattIsa hoya haiN| bahari zrutajJAnakA svarUpa bheda khe| bahuri avadhijJAnakA svarUpa doya sUtra meM kahyA bahuri manaHparyayakA svarUpa kahyA / tAke doya bhedanikA vizepa kahi avadhimanaHparyayameM vizepa kahyA / AgeM pAMcU jJAnakA viSaya tIni sUtrameM kahi / ara ekajIvake ekakAla cyAritAI jJAna hoya hai aisaiM kahyA / bahuri mati zruta avadhi viparyayasvarUpa bhI hoya hai, tAkA kAraNa khyaa| bahuri naigama Adi sAta nayakI saMjJA kahi / prathama adhyAya pUrNa kiyaa||1|| / AgeM dUsare adhyAyameM jIvatatvakA nirUpaNa hai| tahAM prathamahI jIvake aupazamika Adi pAMca bhAva haiM / tinake | tarepana bheda sAta sUtrameM kahe / Age jIvakA prasiddha dharma dekhi upayoga* lakSaNa brahyA / tAke ATha bheda khe| Age jIvake bheda khe| tahAM saMsArI ara mukta -ara saMsArInimeM saMjJI asaMjJI trasa sthAvara trasake bhada dvIndriyAdika paMcaindriyatAI kahe / bahAra pAMca indriyake dravyaindriya bhAvaindriyakari bheda tinake nAma viSaya kahe / bahuri ekahandriya Adi jIvanike indriya pAIye tinakA nirUpaNa ara saMjJI jIva kauna aiseM kahyA / vahuri parabhavakU jIva gamana karai tAke gamanakA svarUpa kahyA / AgeM janmake bheda yonike bheda ara garbhaja kaise upajai deva nArakI sanmUrchana kaise upajai tAkA nirNaya hai / AgeM pAMca zarIrAnike nAma kahi / ara tinake sUkSmasthUlakA svarUpa kahi / aru ye jinakai jaise upajai tinakA nirUpaNa kiyaa| AgeM veda jinakai jaisA hoya tAkU kahikAra jinake udaya udIraNAkAra maraNa hoya tinakA niyama kahi adhyAya pUrNa kiyA // 2 // AgeM tIsare adhyAyameM jIvakA rahanekA loka hai tAmeM adholoka madhyalokakA nirUpaNa hai| tAmeM adholokameM sAta pRthvInike nAma kahe tinavirSe nArakI jIva upajai hai / tinake vilanikA parimANa kahyA / bahuri jIvanikA azubha
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 pariNAma Adi kahikari tinakeM paraspara ara asuranikari kiyA duHkha hai tAkU kahi tinakI AyukA parimANa kahyA / / / Age sadhyalokavirSe jaMbUdvIpa Adi dvIpa lavaNasamudra Adi samudra haiM tinakA vyAsa AkAra kahyA / bahuri jaMbUdvIpakA svarUpa kahi tAke madhya kSetra haiM kulAcalaparvata haiM tinakA nAma varNa AkAra kahyA / bahuri kulAcalaniupari hada haiM tinake nAma BI sarvArtha- 1 vyAsAdika bahuri tinameM kamala haiM tinakA vyAsAdika bahuri tinameM devI vase haiM tinake nAma parivAra Ayu kahI / AgeM / hadanimeMsUM nadI gaMgAdi nikalI haiM tinake nAma parivAra gamana kahyA / bahuri bharatakSetrakA vistAra kahi anyakA vistAra vaca nikA janAyA / bahuri bharata airAvatakSetrameM kAla ghaTai vadhai anyameM avasthita hai aiseM kahikari bhogabhUmike jIvanikI sthitI khii| pAna bahuri bharataAdi kSetra dhAtakIkhaMDa puSkaradvIpameM haiM so kahe / manuSyakSetrakI maryAdA kahI / karmabhUmike kSetra kahe / bahuri |409 manuSyatiryacanikI AyukA pramANa kahi adhyAya pUrNa kiyA // 3 // ____ AgeM cauthe adhyAyameM UrdhvalokakA varNana hai / tAmeM cyAriprakArake deva kahe / tinake lezyA kahi / ara indra Adi daza bheda kahi / ara indranikI saMkhyA ara tinakI kAmasevanakI rIti kahi / bahuri bhavanavAsInike bheda vyaMtaranike bheda jyotiSInike bheda kahe / bahuri jyotipInikA gamanakA prakAra ara manuSyakSetravirSe inakAra kAlakA vibhAga hai| manuSyakSetranai parai avasthita hai aiseM kahyA / Age vimAnavAsI deva tinavi kalpa kalpAtItakA bheda bahuri svarganikA nAma ara tinake Ayu Adi vadhate vadhate ara gamana Adi ghaTate ghaTate upari upari hai so kahi tinakI lezyA kahi / greveyaka pahalI kalpa kahe / bahuri pAMcamAM svargameM lokAMtika deva haiM tinake jAtibhedake nAma kahe / bahuri aupapAdika manuSyasivAya rahe te jIva sarva tiryaca haiM aiseM kahyA / AgeM tina devanikI Ayuke nirUpaNameM bhavanavAsInikI utkRSTi kahi / ara svargavAsInikI utkRSTi jaghanya kahI / ara nArakInikI jaghanya khii| bhavanavAsI vyaMtaranikI jaghanya kahI / ara utkRSTa vyaMtara jyotiSInikI kahI / aiseM cauthA adhyAya pUrNa kiyA // 4 // AgeM pAMcamAM adhyAyameM ajIvatatvakU pradhAnakari nirUpaNa hai / tahAM dharmaAdi cyAri ajIvAstikAya kahi / ara jIvAstikAya kahyA / tina pAMcaniLU dravya kahe / tinameM cyAri arUpI pudgala rUpI ara AkAzatAI tIni ekaeka dravya kriyArahita kahe / dharma adharma ekajIvake asaMkhyAtapradeza kahe / AkAzake anaMta kahe / pudgalake skaMdhakI apekSA tI prakAra hai kahe / aNUke pradeza nAhI, ara AkAzakA upakAra, avagAha, gati, sthiti, dharma, adharmakA upakAra, zarIrAdika jIvakU pudgalake upakAra, jIvanikeM paraspara kAladravyakA vartanA upakAra kahyA / bahuri pudgalake sparzaAdi guNa zabdaAdi paryAya / kahe / aNuskaMdhabheda kahe / bahuri dravyakA sat sAmAnyalakSaNa kahyA / nityatAkA svarUpa kahyA / bahuri mukhyagauNakArI /
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaca-. za sarvArthasiddhi TIkA ma. bhayau bodha tava kachu ciMtayo / karana vacanikA mana umagayau // sava sAdharamI preraNa krii| aise meM yaha vidhi uccarI RTI kAla anAdi bharamata saMsAra / pAyau narabhava meM zubhakAra // janma phAgaI layau sathAni / motIrAma pitAkai Ani // 11 // pAyau nAma tahAM jayacaMda / yaha parajAya taNUM makaraMda // dravyadRSTi meM dekhU javai / merA nAma AtamAkavai // 12 // gota chAvaDA zrAdakadharma / jAmeM bhalI kriyA zubhakarma // gyAraha varSa avasthA bhaI / taba jinamAragakI zudhi lahI // 13 // nikA Ana iSTiko dhyAna ayogi / apane iSTa calana zubha bhogi // tahAM dUjau maMdira jinarAya / terApaMtha paMtha tahAM sAja // 14 // pAna devadharma guru saradhA kathA / hoya jahAM jana bhA yathA // tava bho mana umagyo tahAM clo| jo apanUM karano hai bhalo // 15 // 412 jAya tahAM zraddhA dRDha karI / mithyA buddhi sabai pariharI // nimita pAya jayapurameM Aya / baDI ju zailI dekhI bhAya // 16 // guNI loka sAdharmI bhale / jJAnI paMDita bahute mile // pahale the vaMzIdhara nAma / dharai prabhAva bhAva zubha ThAma // 17 // ToDaramala paMDita mati kharI / gomaTasAra vacanikA karI // tAkI mahimA savajana kreN| vAce paTai buddhi vistarai // 18 // daulatirAma guNI adhikAya / paMDitarAya rAjamaiM jAya // tAkI vuddhi lasai sava khrii| tIna purANa bacAnakA karI // 19 // rAyamalla tyAgI gRhavAsa / mahArAma vratazIlanivAsa // maiM hUM inakI saMgati ThAni / budhi sArU jinavANI jAni // 20 // lakhe purANa Adi uttarA / aura purANa caritra ju kharA // gomaTasAra labdhi paNa sAra / kSapaNasAra tiloka susAra // 21 // ToDaramalakRta bhASA taNAM / pAya sahAya saMskRti bhaNA // mUlAcAra zrAvakAcAra / lakhe vicAre buddhi anusAra // 22 // samayasAra adhyAtamasAra / pravacanasAra rahasi manadhAri // paMcAsatikAyA e tIni / nATaka trayo kahAvai vIna // 23 // tatvArathasUtrakI TIkA / sarvArtha siddhi nAma suThIkA // dUjI tatvArathavArtikA / zlokarUpa vArtika tArtikA // 24 // tinako kachU kiyo abhyAsa / vuddhi jisI jima pAyo khyAsa // paddati nyAyataNI inamAhi / so bhI kachU vicArI jAhi // 25 // graMtha parIkSAmukha saMbhalo / hai pramANako varNana bhalau // devAgamastuti TIkAsAra / aSTasahastrI nAma sudhAra // 26 // AptaparIkSAdekhI sAra / ara pramANanirNaya niradhAra // nyAyadIpikA sugamapracAra / so pahale paDhanemeM sAra // 27 // devasenakRta gAthAvaMdha / hai nayacakra baDhau ara baMdha // aura graMtha jinamatameM ghaNe / pAye jezubhavidhivaza vaNeM // 28 // te bhI kachu vicAre jabai / syAdvAdameM samajhe tabai // nayapramANakI kathanI mahAM / guruvina pAra na pAvai jahAM // 29 // pai abhyAsa jora bahu kiyau / bIjarUpa sAmAnya ju lIyau // aura graMtha budhisArU lkhe| apane mata parake mata akhe // 30 // naMdalAla merA suta gunI / bAlapanete vidyA sunI // paMDita bhayau baDhI paravIna / tAhUne preraNa yaha kIna // 31 // koI graMtha vacanikA karo / jAmeM saba samajheM ima dhro| maiM hUM tabai vicArI ema / racI vacanikA yaha dhari prema // 32 //
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArtha siddhi TIkA ma. 10 ********** hInAdhika yA kachU hoya / paMDita loga sudhAro soya || khyAtilAbhapUjAke hetu / racI nAhi ima zubhaphala hetu // 33 // bAMcau paDhau paDhAva sunUM / tatvArathakUM jAnU gunU // karau prasiddhi sabai dhari cAva / satapuruSaniko yaha svabhAva // 34 // hInAdhika lakhihA~siyo nAhiM / alpabuddhi meM kSamA karAhiM | yaha merI prArthanA saMbhAri / apanI uttamatAko dhAri // 35 // 2 // savaiyA // zabdako uccAra sohai pudgalavikAra aura akSaraprakAra icchA jIvakI milai ja / zyAhI patra lekhanI hU pudgala daravi jAnUM kriyA jIvake pradeza icchA halai tabai // graMtha racanekau rAga mohako vikAra zubha e tau savai pudgala haiM jIvako kahA pha / tAteM karane ko abhimAna tajo paMDita ho cetanAsvarUpa Apa lakhau yo bhalai arkai // 36 // dohA - saMvatsara vikrama taNUM / zikhi rasa gaja zazi aMka // caitazukla tithi paMcamI | pUraNa pATha nizaMka // 37 // // chappaya // maMgalamaya arahaMta siddha maMgala vinikAI / AcAraja uvajhAya sAdhu maMgala sukhadAI // vANI maMgalarUpa syAtapada mudrita sAMcI / dharmazuddha nijarUpa kSamAdika haiM guNavAcI // CESSF vaca nikA pAna 413
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . L MAY DirekS sarvArthasiddhi-vacanikA samAptA kalama IMASELINER sakN
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
_