________________
૪૮૦
જેનરત્નચિંતામણિ
ભાવ જન્મે છે, અથવા કઈક વખત એનું અહિત થાઓ કોઈકને વ્રતધારી શ્રાવક બનવામાં વધારે સુખ લાગે છે. એવો ભાવ પણ પેદા થાય છે. આ પ્રકારનું નિયાણુ તે આમ મુખ્ય નવ પ્રકારનાં નિયાણુ ગણાવવામાં આવે છે. પણ અશુભ અથવા અપ્રશસ્ત નિયાણુ કહેવાય છે. હરિભદ્ર- તે ઉપરાંત બીજા અનેક પ્રકારનાં નિયાણુ હોઈ શકે. દુનિયામાં સૂરિએ રચેલી સમરાદિત્ય કેવલીની કથામાં પુરોહિતપુત્ર સૌથી વધુ સુખી કેણ? – એ પ્રશ્નના જવાબમાં ચક્રવતી અગ્નિશમાં અને રાજકુમાર ગુણસેન વચ્ચે આ પ્રકારની રાજાથી માંડીને ભિખારી સુધીની તમામ અવસ્થાઓ ભિન્નભિન્ન ઘટના બને છે. પોતાના બેડોળપણાની અવહેલના રાજકુમાર અપેક્ષાએ વધુ કે ઓછી સુખી લાગવાનો સંભવ છે. કાશીએ કરે છે તે અગ્નિશર્મા સહન કરી લે છે. પરંતુ દીક્ષા લીધા કરવત મુકાવવા ગયેલા કેઈક દુઃખી મેચીને “ભવાનરમાં પછી માસખમણનું પારણુ કરાવવા નિમંત્રણ આપ્યા પછી તારે શું થવું છે?” એમ પૂછવામાં આવતાં જે જે સુખી ગુણુસેન દ્વારા અજાણતાં સાધુ અનિશર્માની જે અવહેલના વ્યક્તિઓના જીવનને એણે વિચાર કર્યો તે દરેકના જીવનમાં થાય છે તેને પરિણામે ગુસેનને ભવોભવ મારી નાખવાનું દુઃખ પણ એટલું જ એણે જોયું, અને છેવટે એને લાગ્યું નિયાણુ અગ્નિશર્મા બાંધે છે. આવું નિયાણ બાંધવાને કે મચી જેવું કોઈ સુખી જીવન નથી. માટે એણે કહ્યું : પરિણામે અગ્નિશર્માની પછીના ભવોમાં ઉત્તરોત્તર દુર્ગતિ “મેલ કરવત ! મેચીના મેચી.” થાય છે, જ્યારે ગુણસેનનો જીવ ઉત્તરોત્તર ચડિયાતી ગતિ
જેઓ ભગત નિયાણ બાંધે છે તેઓની આરાધના પામી નવમા ભાવમાં સમરાદિત્ય બની કેવળજ્ઞાન પામે છે.
નિષ્ફળ જાય છે. એવાં મનુષ્યો સર્વ દુઃખરૂપી રેગને નાશ દ્વિપાયન નામના તાપસનો પણુ અપ્રશસ્ત નિયાનો કરનાર સંયમને ભેગકૃત નિયાણુ દ્વારા નાશ કરે છે. પ્રસંગ છે. એમની ઉગ્ર તપશ્ચર્યામાં વિક્ષેપ પડે છે. તેને કઈ વખત પિતાના તપના ફળરૂપે અત્મિવિકાસમાં પરિણામે આખી નગરી બાળી નાખવાનું નિયાણુ તે બાંધે સહાયરૂપ એવાં પુષવ, શરીરબળ, વક્તવૃષભનારાચાર છે અને તે નગરીને બાળી નાખે છે.
સંઘયણ વગેરે ઉત્તમ વસ્તુઓની યાચના માણસ કરે છે. ભગવાન મહાવીર સ્વામીના સાળમાં ભવમાં પણ નિયાણની
આ પ્રકારનું નિયાણુ તે પ્રશસ્ત નિયાણુ કહેવાય છે. મને ઘટના બને છે. તેઓ વિશ્વભૂતિ નામના મુનિ છે. ઉગ્ર
મોક્ષગતિ પ્રાપ્ત થાઓ, મને હંમેશાં તીર્થંકર પરમાત્માનું તપશ્ચર્યાને કારણે શરીર અશક્ત બન્યું છે. રસ્તામાં ચાલતાં
શરણ મળી રહો, મારાં કર્મોનો ક્ષય થાઓ, મારાં દુઃાનો ગાયની અડફેટમાં આવતાં પડી જાય છે. તે વખતે એમની
ક્ષય થાઓ, મને સમ્યફધિ પ્રાપ્ત થાઓ, મને સમાધિમશ્કરી થાય છે. ત્યારે આવેશમાં આવી જઈને ગાયને મરણ સાડ
S: મરણ સાંપડો - ઈત્યાદિ પ્રકારનાં નિયાણુ તે પ્રશસ્ત નિયા શિંગડાથી પકડી જોરથી આકાશમાં તેઓ ઉછાળે છે અને ગણાય છે. અલ
એક ગણાય છે. અલબત્ત આ નિયાણુ પણ અંતે તે ઇચ્છારૂપ છે. નિયાણુ બાંધે છે કે ભવાન્તરમાં એથી પણ વધુ શક્તિ પોતાને ગૌતમસ્વામીનો ભગવાન મહાવીરસ્વામી પ્રત્યેનો રાગ મળે. તેને પરિણામે અઢારમા ભવમાં તેઓ ત્રિપૃષ્ઠ વાસુદેવ જેમ પ્રશસ્ત હતો, પરંતુ તે કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિમાં અંતબને છે.
રાયરૂપ હતો, તેવી રીતે પ્રશસ્ત નિયાણુ પણ કેવળજ્ઞાનની - શ્રેણિક રાજા અને ચલ્લણ રાણીને પુત્ર અજાતશત્રુ
પ્રાપ્તિમાં અંતરાયરૂપ બને છે. વળી આવું શુભ નિયાણુ અથવા કેણિક પણ અપ્રશસ્ત નિયાણ બાંધે છે, અને
પણ અભિમાનને વશ થઈ, માનકષાયથી પ્રેરાઈને, દ્રષ કે
ઈર્ષાથી અન્ય જીવોને પરાજિત કરવાના કે પાછળ પાડી નિયાણુના પરિણામે પોતાના પિતા શ્રેણિકને મારી નાખે છે.
દેવાના આશયથી બંધાયું હોય અથવા બંધાયા પછી એવો વ્યવહારમાં ભેગકત નિયાણુ મુખ્યત્વે નવ પ્રકારનાં કોઈ અશુભ આશય ચિત્તમાં થવા લાગે છે તે નિયા! બતાવવામાં આવ્યાં છે. માણસને ભૌતિક સુખની વાંછના પ્રશસ્ત મટીને અપ્રશસ્ત બની જાય છે. તીર્થકર, ગણધર, અતિશય હોય છે. તે પિતાના સુખને બીજાના સુખની સાથે આચાર્ય વગેરે બનવાની અભિલાષામાં માનકષાય હમેશાં વારંવાર સરખાવે છે અને બીજાના જેવું સુખ પોતાને રહેલો છે એટલે તે માટેનું નિયાણુ પણ અપ્રશસ્ત ગણાય છે. પ્રાપ્ત થાય તે સંક૯૫ કરવા લાગે છે. આવા સંક૯૫ તપની. સાથે સંલગ્ન થતાં નિયાણું બની જાય છે. રાજા, શ્રી, પુરુષ,
માણેણ જાઈકુલરુવમાદિ આઈરિયગણધજણત્તા સ્ત્રી, પરપ્રવિચાર, સ્વપ્રવિચાર, અ૯૫વિકાર, દરિદ્રી અને
ભગાણાદય પવૅતો અપસવૅ તુ છે વ્રતધારી શ્રાવક એવાં મુખ્ય નવ પ્રકારનાં નિયાણુ શાસ્ત્રોમાં પ્રશસ્ત નિયાણ સમ્યફભાવથી અને સાચી દષ્ટિથી જો ગણાવવામાં આવ્યાં છે. કેઈકને રાજા કે શ્રછીનું સુખ ભોગવવાની બંધાયું હોય તો મોક્ષમાર્ગ પર દઢ રહેવામાં સહાયભૂત બને ઈચ્છા થાય છે, કોઈકને પુરુષપણું, તો કાઈકન સ્ત્રી પણું સુખ માટે છે. અજ્ઞાની જીવને ખબર નથી હોતી કે ભવાન્તરમાં પિતાને વધુ અનુકૂળ અને યોગ્ય લાગે છે, કેઈકને દેવદવીઆના ભેગ ક્યાં ક્યાં કેવી રીતે ખડવાનું આવશે. કેઈક ભવમાં ભેગવવાની ઈચ્છા થાય છે, કેઈકને દરિદ્ર અર્થાત્ અકિંચન મનુષ્ય જન્મ પ્રાપ્ત થયો હોવા છતાં આખો અવતાર મિથ્યારહેવામાં ભૌતિક સુખની શક્યતા વિશેષ જણાય છે, તો વના અંધકારમાં પૂરો થઈ જાય છે. એટલા માટે ભવોભવ
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
