________________
ભગવાન મહાવીરની ઐતિહાસિકતા અને પુનઃ જાગરણ
-શ્રી મૂળશંકર પ્રા. ભટ્ટ
કલિકાલ સર્વજ્ઞ આચાર્ય હેમચ એમના “ ત્રિષષ્ટિશ. ભગવાન મહાવીરને પોતાને શીધ્ર મરી જવાનું કહ્યું લાકા પુરુષ ચરિત્ર”માં નીચેનો પ્રસંગ નેવ્યો છે. કેમકે જીવનની મુક્ત અવસ્થા જ આધ્યાત્મિક વિકાસનું
ભગવાન મહાવીર અઢાર વર્ષાવાસ પૂર્ણ કર્યા પછી સવાટ સ્વરૂપ છે. જીવન તા બંધને છે. માટે બંધનમુક્ત રાજગૃહમાં બિરાજતા હતા ત્યારે સમવસરણુમાં તેઓ જ્યારે થવાનું-મરવાનું કહ્યું. ઉપદેશરૂપી પીયૂષનું પાન કરાવતા હતા ત્યારે જર્જ૨ શરીર, મંત્રી અભયને “તું મર કે જીવ.” એમ કહ્યું તેને કુષ્ઠરોગપીડિત તથા જીર્ણ વસ્ત્રધારી એક વૃદ્ધ ત્યાં આવી ચઢઢ્યો. અર્થ એ કે તે નિષ્કામભાવથી કર્તવ્ય બજાવે છે. તેમને બને સમવસરણમાં સમ્રાટ શ્રેણિક ઉપસ્થિત હતા. તેમની તરફ લેકમાં સુખ છે. કસાઈને “મર નહિ કે જીવ નહિ” કહ્યું સખ રાખી તથા ભગવાન મહાવીર તરફ પીઠ રાખી શ્રેણિકને એનો અર્થ એ કે કસાઈ પિતાના ઘાતકી કૃત્યથી અહીં અભિવાદન કરતાં વૃદ્ધે કહ્યું, “સમ્રાટ! ચિરંજીવ થાઓ.” પણ પાપ કરે છે અને પરિણામે મૃત્યુ પછી નરકમાં જશે.
ભગવાન તરફ પીઠ બતાવનાર આ છ વૃદ્ધ તરફ સો માટે તેને જીવન-મરણ સમાન છે. ક્રોધમિશ્રિત આશ્ચર્યથી જોતા હતા ત્યાં તે તે ભગવાન જેમની ધર્મસભામાં ઈન્દ્ર અને અન્ય દેવો મનુષ્યદેહ તરફ ફર્યો અને તેમને કહ્યું, “તું શીધ્ર કેમ મરી જતે ધારણ કરી હાજર રહેવામાં ગૌરવ માનતા એ ભગવાન નથી ?'
વર્ધમાન મહાવીર પિતાના સાધનાકાળના બાર વર્ષથી પણ સમગ્ર સભામાં સન્નાટ ફેલાઈ ગયો. આવડી ધર્મસભામાં લાંબા સમ
લાંબા સમય દરમિયાન માત્ર થોડી ક્ષણો માટે જ ઊંધ્યા હતા. મહાવીરનું આટલું ખુલ્લું અપમાન કરનાર આ કોણ છે?
દે સામાન્ય મનુષ્યને ગળે નિદ્રા નહિ કરવાની આ વાત ન ઊતરે, તેની અસભ્યતાનું શું પારણામ આવશે ?
પણ જેમણે પોતાની ચેતના જાગૃત કરી હોય તેમને શારીરિક
આરામ કે નિદ્રાની જરૂર રહેતી નથી. તે અવિવેકી વૃદ્ધ પછી શ્રેણિકના મહામંત્રી અભયકુમાર
જન ધર્મના ચોવીસમાં તીર્થકર એવા શ્રમણ ભગવાન તરફ ફર્યો અને કહ્યું, “તું ચાહે જીવ યા ચાહે મર!” અને
મહાવીરનો જન્મ વિદેહમાં આવેલ ક્ષામેય કુંડ ગામે ઈ. છેવટે ત્યાં બેઠેલ કાલશૌકરિક નામના કસાઈને કહ્યું, “તું
સ. પૂર્વે ૫૯૯માં ચિત્ર સુદ તેરસને દિવસે માતા ત્રિસલાના મર નહીં કે જીવ નહીં. ”
ઉદર દ્વારા થયો. મહાવીરના જન્મસમયે ઉત્તરાફાગુની આખી સભા સ્તબ્ધ બની ગઈ. કેણ છે આ મૂખ જે નક્ષત્ર હતું. દેવી જન્મધારીઓની માફક ભગવાન જરાયુ. બકવાસ કરી સૌનું અપમાન કરી રહ્યો છે? સૌ અંદરોઅંદર રુધિર અને મળથી રહિત હતા. “કલ્પસૂત્ર”માં વર્ણવ્યા ગણગણાટ કરવા લાગ્યા ત્યાં તો તે વૃદ્ધ એકાએક અદશ્ય મુજબ મહાવીરના જન્મસમયે “ ઉત્તરાફાગુની નક્ષત્રની બની ગયો.
સાથે ચન્દ્રમાને યોગ હતો. આખું જગત પ્રકાશથી ઝહહળી સી વતી રાજા શ્રેણિકે ભગવાનને આ પ્રસંગનો ખુલાસો
ઊઠયું હતું. શીતલ, મંદ અને સુગંધી દક્ષિણાય પવન પૂછવો. સસ્મિત વદને અને ભાવગંભીર વાણીમાં ભગવાને
વાઈ રહ્યો હતો. દિશાઓ શાંત હતી, વાતાવરણ વિશુદ્ધ
છે ' જવાબ આપ્યો, “રાજન ! એ કેાઈ મનુષ્ય ન હતા. એ થઇ અને
" હતું અને શકુન જય-વિજયનાં સૂચક હતા.” તો સાક્ષાત્ દેવ હતા. તેમની વાણીમાં અમર સત્ય છુપા- ભગવાન મહાવીરના પિતાનું નામ સિદ્ધાર્થ હતું. તે ચેલું છે.”
શ્રેયાંસ” અને “યશસ્વી” નામથી પણ ઓળખાતા. - ત્યારબાદ ભગવાને સૌને સમજાવ્યું કે સમ્રાટને જીવતા
“કલ્પસૂત્ર”માં સિદ્ધાર્થ માટે રાજા અને નરેન્દ્ર શબ્દને રહેવાનું કહ્યું કેમકે તેમને આ લાકમાં ભેગવૈભવ અને
પ્રયોગ થયો હોવાથી સિદ્ધાર્થ રાજા હતા એમ સ્પષ્ટપણે સમૃદ્ધિ ઈત્યાદિ છે. તેથી તે અહીં સુખી છે. પણ પછી
સમજાય છે. નકવાસ થશે જ્યાં કેવળ દુઃખ હશે. માટે તેમને જીવવાનું મહાવીરની માતાનું નામ “ત્રિશલા” હતું. તેનાં
બીજાં નામ “વિદેહદિણ્યા અને “પ્રિયકારિણી” આપ્યાં છે.
સાથે શ...
5
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
