________________
સર્વસંગ્રહગ્રંથ-ર
એ વિશ્વ હિતચિતન પર
ત્યા જ કરુણામૂતિ
ભગવાન મહાવીર અને બપોરે
આ નિર્વાણ સુધી
લખવું છે તે શી રીતે લખવું એ જ હજી સમજાતું નથી. યૌવનવય. પર્યુષણને આજે છઠ્ઠો દિવસ છે.
(૫) યૌવનવયમાં આવેલા એ વિશ્વ હિતચિંતનપરાયણ, ભગવાન મહાવીરનું જન્મવાચન ગઈ કાલે થયું અને પરદુઃખભંજન, કરુણામૂર્તિ વર્ધમાનકુમારની સંસારનાં સુખ એની ઊજવણી પણ થઈ ગઈ. હવે આજે સવારે અને બપોરે પ્રત્યેની અનાસકિત છતાં માતાના આગ્રહથી રાજકુમારી બંને સમયનાં વ્યાખ્યાનોમાં ભગવાન મહાવીરનું જન્મથી યશોદા સાથે થયેલા લગ્ન વિશે તથા લગ્ન થયા પછી પણ માંડીને નિર્વાણ સુધીનું સમગ્ર જીવન વંચાશે. તને પણ તેઓ જે જલકમલવત્ જીવન જીવ્યા તે વિશે તે કેટલું આજે એ પરમ શ્રદ્ધય, વિશ્વવંદ્ય, પ્રભુ મહાવીરના જીવન બધું લખી શકાય એવું છે! અને લખવા બેઠા એટલે પછી વિષે કંઈક લખવાનો વિચાર હતો, પરંતુ સાચું કહું તો કુમાર વર્ધમાનના મોટાભાઈ નંદવર્ધન, મેટાબહેન સુદભગવાન મહાવીર વિશે જ્યારે પણ કંઈક લખવાને કે શના, પુત્રી પ્રિયદર્શન અને કાકા સુપાર્થ વિશે પણ બોલવાનો પ્રસંગ આવે ત્યારે મારું હૃદય એક જાતની મીઠી લખવું જોઈએ. મૂંઝવણ અનુભવે છે. નાનપણથી જ મારા પરમ આરાધ્ય રહેલા એ વિશ્વ વત્સલ પ્રભુ મહાવીરને યાદ કરતાં જ એમના બાહ્ય અને આંતરિક જીવનની એટલી બધી પ્રેરણાસ્પદ
(૬) વાત્સલ્યભર્યા વડીલો, પ્રેમાળ સ્વજનો, આજ્ઞાંકિત ઘટનાઓ મારી નજર સમક્ષ તરવરે છે કે એમાંથી શું
પ્રજાજનો અને અપાર વૈભવ તથા અદ્દભુત રૂપ-સૌદર્ય એ લખવું અને શું છોડવું એને જ હું નિર્ણય કરી શકતો નથી.
બધુંયે હોવા છતાં ત્રીશ વર્ષની ઉંમરે ભરયુવાનીમાં એ જિજ્ઞાસુ આત્મન્ !
બધાંને સ્વેચ્છાએ સહર્ષ ત્યાગ કરીને આત્મશોધન અને
વિશ્વકલ્યાણ કાજે સાધનાનો પંથ પકડનાર એ વર્ધમાનતું જ કહે હું તને શું લખું? શેના વિશે લખું?
કુમારના મહાભિનિષ્ક્રમણ વિશે જે વિગતવાર લખવા બેસું બાલ્યકાળ –
તે કેટકેટલી વાતોનું વિવેચન કરવું પડે!
ત્યાગના માગે
(૧) આજથી લગભગ પચીસ વર્ષ પૂર્વે બિહાર સ પ્રદેશના ક્ષત્રિયકુંડ નગરમાં રાજા સિદ્ધાર્થ અને રાણી (૭) દીક્ષા લીધા પછી શ્રમણ બનેલા એ ભગવાન મહાત્રિશલાને ત્યાં ચત્ર સુદિ ૧૩ ની રાત્રિએ બાલ પ્રભુને જન્મ વીરના આત્માએ સાડાબાર વર્ષ સુધી અપ્રમત્તભાવે એકાંત થયે તે વખતની ભારત દેશની રાજકીય, સામાજિક અને મૌન-ધ્યાન અને તપની અખંડ સાધનાના જે ભવ્ય પુરુષાર્થ ધાર્મિક પરિસ્થિતિ શું હતી એ વિષે લખું? કે તે વખતે કર્યો છે અને સિદ્ધિ મેળવી છે તેનો જ્યારે વિચાર કરીએ લોકોમાં પ્રચલિત વિવિધ સંપ્રદાય અને તત્ત્વવાદો વિશે છીએ ત્યારે તો એ મહાયેગીના પરામાં મસ્ત છે
છીએ ત્યારે તો એ મહાગીના ચરણોમાં મસ્તક ભક્તિભાવથી લખું ?
ઝુકી જાય છે. સાડા બાર વર્ષની એ સાધનામાં વિદનો પણ (૨) વૈશાલીના વિશાળ ગણતંત્ર-રાજ્યના અધિનાયક કેવાં કેવાં આવ્યાં ? જેનું વર્ણન સાંભળતાં પણ હયું છે મહારાજા ચેટકના બનેવી અને ભગવાન મહાવીરના પિતા ઊર્ટ એવા મરણોત કષ્ટોને પણ શ્રમણે ભગવાન મહાવીરદેવે એવા ક્ષત્રિયકુંડ નરેશ મહારાજા સિદ્ધાર્થને પરિચય આપું જે અદ્દભુત સમતા, અપૂર્વ આત્મબળ અને અપાર શાંતિકે એ તીર્થકર બનનારા દિવ્યાત્માની જન્મદાત્રી માતા
સમાધિ સાથે સહન કર્યા છે તેનું શબ્દોમાં તો વર્ણન પણ બનવાનું સદ્દભાગ્ય પ્રાપ્ત કરનાર ત્રિશલાદેવીનું વર્ણન કરું ? શી રીતે કરવું?
(૩) એ સિદ્ધાર્થ રાજા અને ત્રિશલા રાણીએ પોતાના કેવલ્ય પ્રાપ્તિ લાડકવાયા પુત્રનું નામ વર્ધમાનકુમાર કેમ રાખ્યું અને તેનો
(૮) એ દીદ્ય સાધનાના પરિણામે સાડાબાર વર્ષના જન્મોત્સવ કેવી રીતે ઉજવાય એ લખું કે એ વર્ધમાન
અંતે ઋજુવાલુકા નદીના કિનારે વિશાખ સુદ દશમના રોજ કુમારના મનહર રૂપ-લાવણ્ય તથા બાલ્યવયમાં પણ ખીલી
ભગવાનને કેવલ્યજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. ભગવાન મહાવીર સર્વજ્ઞ ઊઠેલા વિનય, વિવેક, વીરતા અને વિચક્ષણતા આદિ ગુણોનાં
બન્યા. દેવ દેવેન્દ્રોથી પૂજ્ય તીર્થંકર પદને પ્રાપ્ત કર્યું અને વખાણું કરું?
ત્યાર પછી સ્વયં કૃતકૃત્ય બનેલા એ કરુણસિંધુ પ્રભુએ વિશ્વ(૪) વર્ધમાનકુમારની વીરતાની-નિર્ભયતાની પરીક્ષાર્થે કલ્યાણ કાજે ધર્મતીર્થની રથાપના કરીને જૈનશાસનની અને આવેલા દેવોએ એમનું નામ મહાવીર કેમ પાડયું એને ચતુવિધ સંઘની રચના કરીને વિશ્વ દ્વારનું જે મહાન કાય ઈતિહાસ આલેખું કે એમના પાઠશાળાગમન વિશે અને આરંવ્યું એની વિગતો પણ બરાબર સમજાવવા માટે તો બાલ્યવયથી પ્રગટ થયેલા વિશિષ્ટ જ્ઞાનવૈભવ વિશે વાત કરું? કેટકેટલું વિવેચન કરવું પડે?
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
