Jain Ratna Chintamani Part 1 and 2

Book Title: Jain Ratna Chintamani Part 1 and 2
Author(s): Nandlal B Devluk
Publisher: Arihant Prakashan

View full book textPrevious | Next

Page 853
________________

સર્વસંગ્રગ્રંથ
૩૯૯
બિરિની
વારસા (ઈ.
આ કામને ટેકરા
પર પ્રતિમ
પ્રતિમા (ઈ કદર
ઈ. ૧૧ મી સઢીમાં બંધાયેલે ને ઈ. ૧૪ મી સદીમાં સમરા- મહાવીર પ્રભુની પદ્માસનસ્થ પ્રતિમા છે. મંદિરના તારણની વારાયેલો છે. તેની ચારે દીવાલો પર આદિનાથની એક સપ્રમાણતા આકર્ષક છે. એક દિંગબર મૂર્તિ આવેલી છે. અગાઉ તેની ટોચ પર
- બદામીનું મહાવીર-મંદિર :- કર્ણાટમાં બદામી ( પ્રાચીન છત્રી રહી હશે, જેમાં એંમુખ પ્રતિમા સ્થાપિત હશે.
વાતાપી”) ખાતે એક જ ખડકમાં કોતરેલા ચાર ગુફા - ઓરિસાની ગુફાઓ :- ડન સ્થાપત્યકળાનું એક મંદિરોમાં એક જૈન છે. આ મંદિર (ઈ. ૬૫૦) નામાં આગવું પાસું નક્કર ખડકમાં કરવામાં આવેલી ગુફાઓ તેની બાજુમાં આવેલા ત્રણ પૂર્વકાલીન મંદિરોને અનુસરતું અને ગુફામંદિરો છે. ઈ. સ. પૂ. બીજી અને પહેલી સદીમાં હોઈ આમાં પણ સ્તંભોવાળા એક વરંડા, તેની પાછળ ઓરિસ્સા (=કલિંગ) જૈનધર્મનો એક અગત્યને પ્રદેશ સ્તંભોવાળા ખંડ અને ગર્ભગૃહ આવેલાં છે. વરંડામાં હતો. કલિંગના તત્કાલીન રાજા ખારવેલને વિખ્યાત ડાબી તરફ પાર્શ્વનાથ અને જમણી તરફ ગૌત્તમ હવામીની
હાથીગુફા શિલાલેખ” જિનોની પ્રાર્થનાથી આરંભાય છે. પ્રતિમાઓ છે. જ્યારે ગર્ભગૃહમાં શ્રી મહાવીરની પવાસન એરિરસામાં ઉદયગિરિ, અંડગિરિ અને નીલગિરિના વેળુ- પ્રતિમા છે. પાષાણુના ખડકોમાં જન સાધુઓના વિહાર તરીકે વપરાતા વિરાટ પ્રતિર-પ્રતિમાઓ - મુળાક્ષેત્રે નવર્સ તરફથી કેટલીક ઉત્કીર્ણ ગુફાઓ છે. આમાંની ખારેલ દ્વારા
મળેલ અને વારસો તે દક્ષિણ ભારતની વિરાટ તરતૈયાર કરાવેલી ઉદયગિરિની ગુફા સૌથી મોટી છે અને
પ્રતિમાઓ છે. કર્ણાટકમાં આવેલું શ્રવણુગોળ એ જેન સ્થાપત્યનો આપણા પ્રાચીનતમ વારસો (ઈ. પૂ. બીજી
દક્ષિણ ભારતમાં જૈનધર્મનું કેન્દ્ર છે. ત્યાં વિંયગિરિ સદી) છે. વચ્ચેના પ્રાંગણની ત્રણ બાજુએ આવેલી આ
નામના ટેકરા પર જૈન સંત ગમ્મદેશ્વર અર્થાત્ બાહુબલિની ગુફાની ત્રણ હારમાંની વચલી હાર બે માળની છે.
પ૭ ફૂટ ઊંચી દિગંબર પ્રતિમા ઊભી છે. વિશ્વની આ જૂનાગઢની ગુફાઓ - જૂનાગઢમાં બાવાપ્યારાના મઠ
સૌથી ઊંચી મુકત રીતે ઊભેલી પ્રસ્તર–પ્રતિમાં (ઈ. ૯૮૩) પાસે આશરે વીસેક જેટલી ગુફાઓને સમૂહ ત્રણ હારમાં છે.* *
છે. ૧ શ્રવણળગળ ઉપરાંત કર્ણાટકમાં જ પોમગિરિ ગોઠવાયેલ છે. અહીંથી મળેલા ઈસવીસનના આરંભના પર બાહુબલિની (૧૮ ફૂટ ઊંચી), હળબિડમાં પાર્શ્વનાથની એક ખંડિત શિલાલેખમાં વૃદ્ધત્વ અને મૃત્યુ પર વિજય (૨૪ ફૂટ), કા૨કલમાં બાહુબલિની ( ૪૨ ફૂટ), વારમાં મેળવનાર ને કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનાર પુરુષનો ઉલ્લેખ છે, બાહુબલિની (3૭ ફૂટ) અને મૂડબિદ્રીમાં પાનાથની તે હકીકત અને મથુરાના આયાગપટ પર જોવા મળતાં ( ૧૯ ફૂટ) વિરાટ પ્રસ્તર–પ્રતિમાઓ આવેલી છે. શ્રીવત્સ, ભદ્રાસન, મીનયુગલ, મંગળકળશ આદિ પ્રતિકોની
જન ચિત્રકળા:- જેન ચિત્રકળાનાં બે વરૂપે જોવા મ અહીં કોતરણી આ ગુફાઓ મૂળ જનવિહાર હોવાનું
* હાવાનું છે; મંદિરો અને ગુફાઓમાંના ભીત્તિચિત્ર અને હરતપ્રતોસૂચવી જાય છે.
માંનાં લઘુ ચિત્રાલેખને. ગુપ્તોત્તરકાલીન ચિત્રકળાનાં યુદત ઈરનાં ગુફામંદિર - બલુર (=ઈલોરા) ના વિશ્વ- જૈન ચિત્રકળા પૂરાં પાડે છે. આ સમયે પશ્ચિમ ભારતમાં પ્રસિદ્ધ ગુફા રથાપત્યમાં પાંચ જેન ગુફા-મંદિરો (ઈ.૮૦૦ ગુજરાત, રાજસ્થાન અને માળવામાં એક આગવી શૈલી ૯૦૦) છે. તેમાં સૌથી જાણીતું “ઈનસભા” ના નામે પ્રગટેલી, જે “અપભ્રંશ” અથવા “પશ્ચિમ ભારતીય શૈલી, ઓળખાય છે. તે ખડકની ઉપલી સપાટીથી આશરે બસ તરીકે ઓળખાય છે. સાતમી સદીમાં થયેલા તિબેટી, ફટ જેટલું ઊંડું ખોદેલ બે માળનું દેવાલય છે. ખડકમાં ઇતિહાસકાર તારાના જેને ' પ્રાચીન પાશ્ચમની ચિરોલી જ કતરેલા પ્રવેશદ્વાર દ્વારા ચેરસ પ્રાંગણમાં પ્રવેશાય છે. કહી છે તે જૈન હસ્તપ્રત પરના લઘુચિત્રોમાં જોવા મળતી જેના ડાબા છેડે સોળમા તીર્થકર શાન્તિનાથની બે વિશાળ શૈલી હોવાનો સંભવ છે, અને એમ હોય તો આ ચિત્રશૈલી મૂર્તિઓ છે અને બીજા છેડે ઉપરના માળે આવેલા ખંડમાં
૧ ઈજીપ્તમાં અબુ સીએલના મંદિરવાળી રાજા રામસીસ કોતરકામથી ભરપૂર બાર સ્તંભ પર ચોવીસ તીર્થકરોની
બીજાની વિશ્વવિખ્યાત ઉત્કીર્ણ પ્રતિમાઓ (ઈ. પૂ. ૧૨ મી મૂર્તિઓ કોતરેલી છે. ઉપલા ખંડના બંને છેડે મહાવીરની
સદી) ૬૫ ફૂટ ઊંચી છે પણ ગોમ્યુટેશ્વરની પ્રસ્તુત પ્રતિમાની એક એક પ્રતિમાં આવેલી છે. અહીં જ ઈન્દ્રની એક સુંદર જેમ ચારે બાજુએ મૂળ ખડકથી મુક્ત નથી, પરંતુ તેનો પ્રતિમા છે. એક કળાવિવેચકે ઇન્દ્રસભાના ઉપલા ખંડને પાછલો ભાગ પગથી માથા સુધી ખડક સાથે જોડાયેલી છે. ઈશ્વરના તમામ રથાપત્યમાં શ્રેષ્ઠ ગણાવ્યા છે.
૨. આ શિલી કેાઈ સંપ્રદાય વિશેષ સાથે સંકળાયેલી ઈશ્વરનું બીજુ જૈન ગુફામંદિર “જગનાથસભા” છે, ન હતી. કારણ કે જૈનેતર હરતપ્રત (દા. ત. વસંતજેનો નકશે ઇંદ્રસભાને મળતું જણાય છે, પણ કદમાં વિલાસ”)ના લઘુચિત્રો પણ આ જ રેલીમાં છે. જૈન જ્ઞાનતે નાનું છે. આમાં જૈન શિલીને અનુરૂપ કોતરણીથી સમૃદ્ધ ભંડારો જેવી કોઈ સંસ્થાના અભાવમાં જૈનેતર હરતપ્રતે રતંભે અને દીવાલમાં જિનમૂર્તિઓ છે. મૂલનાયક શ્રી અત્યંત અલ્પ સંખ્યામાં આજ સુધી જળવાઈ શકી છે.
નાનું છે. આમાંથી જણાય છે, પણ કદ્ધમાં હતી કારણ કે નેતા
Jain Education Intemational
ation Intermational
For Private & Personal Use Only
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org


Page Navigation
1 ... 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1085 1086 1087 1088 1089 1090 1091 1092 1093 1094 1095 1096 1097 1098 1099 1100 1101 1102 1103 1104 1105 1106 1107 1108 1109 1110 1111 1112 1113 1114 1115 1116 1117 1118 1119 1120 1121 1122 1123 1124 1125 1126 1127 1128 1129 1130 1131 1132 1133 1134 1135 1136 1137 1138 1139 1140 1141 1142 1143 1144 1145 1146 1147 1148 1149 1150 1151 1152 1153 1154 1155 1156 1157 1158 1159 1160 1161 1162 1163 1164 1165 1166 1167 1168 1169 1170 1171 1172 1173 1174 1175 1176 1177 1178 1179 1180 1181 1182 1183 1184 1185 1186 1187 1188 1189 1190 1191 1192 1193 1194 1195 1196 1197 1198 1199 1200 1201 1202 1203 1204 1205 1206 1207 1208 1209 1210 1211 1212 1213 1214 1215 1216 1217 1218 1219 1220 1221 1222 1223 1224 1225 1226 1227 1228 1229 1230 1231 1232 1233 1234 1235 1236 1237 1238 1239 1240 1241 1242 1243 1244 1245 1246 1247 1248 1249 1250 1251 1252 1253 1254 1255 1256 1257 1258 1259 1260 1261 1262 1263 1264 1265 1266 1267 1268 1269 1270 1271 1272 1273 1274 1275 1276 1277 1278 1279 1280 1281 1282 1283 1284 1285 1286 1287 1288 1289 1290 1291 1292 1293 1294 1295 1296 1297 1298 1299 1300 1301 1302 1303 1304 1305 1306 1307 1308 1309 1310 1311 1312 1313 1314 1315 1316 1317 1318 1319 1320 1321 1322 1323 1324 1325 1326 1327 1328 1329 1330