Jain Ratna Chintamani Part 1 and 2

SR No.: 005132
Original Sutra Author: N/A
Author: Nandlal B Devluk
Publisher: Arihant Prakashan
Publication Year: 1985
Total Pages: 1330
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 105 MB

Page 853

સર્વસંગ્રગ્રંથ
૩૯૯
બિરિની
વારસા (ઈ.
આ કામને ટેકરા
પર પ્રતિમ
પ્રતિમા (ઈ કદર
ઈ. ૧૧ મી સઢીમાં બંધાયેલે ને ઈ. ૧૪ મી સદીમાં સમરા- મહાવીર પ્રભુની પદ્માસનસ્થ પ્રતિમા છે. મંદિરના તારણની વારાયેલો છે. તેની ચારે દીવાલો પર આદિનાથની એક સપ્રમાણતા આકર્ષક છે. એક દિંગબર મૂર્તિ આવેલી છે. અગાઉ તેની ટોચ પર
- બદામીનું મહાવીર-મંદિર :- કર્ણાટમાં બદામી ( પ્રાચીન છત્રી રહી હશે, જેમાં એંમુખ પ્રતિમા સ્થાપિત હશે.
વાતાપી”) ખાતે એક જ ખડકમાં કોતરેલા ચાર ગુફા - ઓરિસાની ગુફાઓ :- ડન સ્થાપત્યકળાનું એક મંદિરોમાં એક જૈન છે. આ મંદિર (ઈ. ૬૫૦) નામાં આગવું પાસું નક્કર ખડકમાં કરવામાં આવેલી ગુફાઓ તેની બાજુમાં આવેલા ત્રણ પૂર્વકાલીન મંદિરોને અનુસરતું અને ગુફામંદિરો છે. ઈ. સ. પૂ. બીજી અને પહેલી સદીમાં હોઈ આમાં પણ સ્તંભોવાળા એક વરંડા, તેની પાછળ ઓરિસ્સા (=કલિંગ) જૈનધર્મનો એક અગત્યને પ્રદેશ સ્તંભોવાળા ખંડ અને ગર્ભગૃહ આવેલાં છે. વરંડામાં હતો. કલિંગના તત્કાલીન રાજા ખારવેલને વિખ્યાત ડાબી તરફ પાર્શ્વનાથ અને જમણી તરફ ગૌત્તમ હવામીની
હાથીગુફા શિલાલેખ” જિનોની પ્રાર્થનાથી આરંભાય છે. પ્રતિમાઓ છે. જ્યારે ગર્ભગૃહમાં શ્રી મહાવીરની પવાસન એરિરસામાં ઉદયગિરિ, અંડગિરિ અને નીલગિરિના વેળુ- પ્રતિમા છે. પાષાણુના ખડકોમાં જન સાધુઓના વિહાર તરીકે વપરાતા વિરાટ પ્રતિર-પ્રતિમાઓ - મુળાક્ષેત્રે નવર્સ તરફથી કેટલીક ઉત્કીર્ણ ગુફાઓ છે. આમાંની ખારેલ દ્વારા
મળેલ અને વારસો તે દક્ષિણ ભારતની વિરાટ તરતૈયાર કરાવેલી ઉદયગિરિની ગુફા સૌથી મોટી છે અને
પ્રતિમાઓ છે. કર્ણાટકમાં આવેલું શ્રવણુગોળ એ જેન સ્થાપત્યનો આપણા પ્રાચીનતમ વારસો (ઈ. પૂ. બીજી
દક્ષિણ ભારતમાં જૈનધર્મનું કેન્દ્ર છે. ત્યાં વિંયગિરિ સદી) છે. વચ્ચેના પ્રાંગણની ત્રણ બાજુએ આવેલી આ
નામના ટેકરા પર જૈન સંત ગમ્મદેશ્વર અર્થાત્ બાહુબલિની ગુફાની ત્રણ હારમાંની વચલી હાર બે માળની છે.
પ૭ ફૂટ ઊંચી દિગંબર પ્રતિમા ઊભી છે. વિશ્વની આ જૂનાગઢની ગુફાઓ - જૂનાગઢમાં બાવાપ્યારાના મઠ
સૌથી ઊંચી મુકત રીતે ઊભેલી પ્રસ્તર–પ્રતિમાં (ઈ. ૯૮૩) પાસે આશરે વીસેક જેટલી ગુફાઓને સમૂહ ત્રણ હારમાં છે.* *
છે. ૧ શ્રવણળગળ ઉપરાંત કર્ણાટકમાં જ પોમગિરિ ગોઠવાયેલ છે. અહીંથી મળેલા ઈસવીસનના આરંભના પર બાહુબલિની (૧૮ ફૂટ ઊંચી), હળબિડમાં પાર્શ્વનાથની એક ખંડિત શિલાલેખમાં વૃદ્ધત્વ અને મૃત્યુ પર વિજય (૨૪ ફૂટ), કા૨કલમાં બાહુબલિની ( ૪૨ ફૂટ), વારમાં મેળવનાર ને કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનાર પુરુષનો ઉલ્લેખ છે, બાહુબલિની (3૭ ફૂટ) અને મૂડબિદ્રીમાં પાનાથની તે હકીકત અને મથુરાના આયાગપટ પર જોવા મળતાં ( ૧૯ ફૂટ) વિરાટ પ્રસ્તર–પ્રતિમાઓ આવેલી છે. શ્રીવત્સ, ભદ્રાસન, મીનયુગલ, મંગળકળશ આદિ પ્રતિકોની
જન ચિત્રકળા:- જેન ચિત્રકળાનાં બે વરૂપે જોવા મ અહીં કોતરણી આ ગુફાઓ મૂળ જનવિહાર હોવાનું
* હાવાનું છે; મંદિરો અને ગુફાઓમાંના ભીત્તિચિત્ર અને હરતપ્રતોસૂચવી જાય છે.
માંનાં લઘુ ચિત્રાલેખને. ગુપ્તોત્તરકાલીન ચિત્રકળાનાં યુદત ઈરનાં ગુફામંદિર - બલુર (=ઈલોરા) ના વિશ્વ- જૈન ચિત્રકળા પૂરાં પાડે છે. આ સમયે પશ્ચિમ ભારતમાં પ્રસિદ્ધ ગુફા રથાપત્યમાં પાંચ જેન ગુફા-મંદિરો (ઈ.૮૦૦ ગુજરાત, રાજસ્થાન અને માળવામાં એક આગવી શૈલી ૯૦૦) છે. તેમાં સૌથી જાણીતું “ઈનસભા” ના નામે પ્રગટેલી, જે “અપભ્રંશ” અથવા “પશ્ચિમ ભારતીય શૈલી, ઓળખાય છે. તે ખડકની ઉપલી સપાટીથી આશરે બસ તરીકે ઓળખાય છે. સાતમી સદીમાં થયેલા તિબેટી, ફટ જેટલું ઊંડું ખોદેલ બે માળનું દેવાલય છે. ખડકમાં ઇતિહાસકાર તારાના જેને ' પ્રાચીન પાશ્ચમની ચિરોલી જ કતરેલા પ્રવેશદ્વાર દ્વારા ચેરસ પ્રાંગણમાં પ્રવેશાય છે. કહી છે તે જૈન હસ્તપ્રત પરના લઘુચિત્રોમાં જોવા મળતી જેના ડાબા છેડે સોળમા તીર્થકર શાન્તિનાથની બે વિશાળ શૈલી હોવાનો સંભવ છે, અને એમ હોય તો આ ચિત્રશૈલી મૂર્તિઓ છે અને બીજા છેડે ઉપરના માળે આવેલા ખંડમાં
૧ ઈજીપ્તમાં અબુ સીએલના મંદિરવાળી રાજા રામસીસ કોતરકામથી ભરપૂર બાર સ્તંભ પર ચોવીસ તીર્થકરોની
બીજાની વિશ્વવિખ્યાત ઉત્કીર્ણ પ્રતિમાઓ (ઈ. પૂ. ૧૨ મી મૂર્તિઓ કોતરેલી છે. ઉપલા ખંડના બંને છેડે મહાવીરની
સદી) ૬૫ ફૂટ ઊંચી છે પણ ગોમ્યુટેશ્વરની પ્રસ્તુત પ્રતિમાની એક એક પ્રતિમાં આવેલી છે. અહીં જ ઈન્દ્રની એક સુંદર જેમ ચારે બાજુએ મૂળ ખડકથી મુક્ત નથી, પરંતુ તેનો પ્રતિમા છે. એક કળાવિવેચકે ઇન્દ્રસભાના ઉપલા ખંડને પાછલો ભાગ પગથી માથા સુધી ખડક સાથે જોડાયેલી છે. ઈશ્વરના તમામ રથાપત્યમાં શ્રેષ્ઠ ગણાવ્યા છે.
૨. આ શિલી કેાઈ સંપ્રદાય વિશેષ સાથે સંકળાયેલી ઈશ્વરનું બીજુ જૈન ગુફામંદિર “જગનાથસભા” છે, ન હતી. કારણ કે જૈનેતર હરતપ્રત (દા. ત. વસંતજેનો નકશે ઇંદ્રસભાને મળતું જણાય છે, પણ કદમાં વિલાસ”)ના લઘુચિત્રો પણ આ જ રેલીમાં છે. જૈન જ્ઞાનતે નાનું છે. આમાં જૈન શિલીને અનુરૂપ કોતરણીથી સમૃદ્ધ ભંડારો જેવી કોઈ સંસ્થાના અભાવમાં જૈનેતર હરતપ્રતે રતંભે અને દીવાલમાં જિનમૂર્તિઓ છે. મૂલનાયક શ્રી અત્યંત અલ્પ સંખ્યામાં આજ સુધી જળવાઈ શકી છે.
નાનું છે. આમાંથી જણાય છે, પણ કદ્ધમાં હતી કારણ કે નેતા
Jain Education Intemational
ation Intermational