________________
સર્વસંગ્રહગ્રંથ
સવમાની મા વિના અવધિ અને ક્રિયા અને પાંચ
શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતના મહાકલ્યાણુકર શાસનમાં નિર્મળતા, ૩ હેય-ય-ઉપાદેયનું સ્વરૂપ, ૪ અનેક પદાર્થોની જ્ઞાનના પાંચ પ્રકાર કહેલ છે. ૧ મતિજ્ઞાન, ૨ શ્રુતજ્ઞાન, ૩ વિવિધ માહિતી, ૫ ગણધર શ્રી ગૌતમસ્વામીએ પૂછેલાં અવધિજ્ઞાન, ૪ મન:પર્યાવજ્ઞાન અને ૫ કેવલજ્ઞાન. તે પાંચ પ્રશ્નો અને શ્રી મહાવીર પ્રભુએ આપેલા ઉત્તરો, ૬ અનેક જ્ઞાન પછી મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન ઇન્દ્રિયો અને મનની ચરિત્ર અને દૃષ્ટાંતો, ૭ દશ મહાશ્રાવકોના વિસ્તૃત જીવનમદદથી થાય છે જ્યારે અવધિ, મન:પર્યવ અને કેવલજ્ઞાન ચરિત્ર, ૮ કેવલજ્ઞાન પામી તરત જ મોક્ષે જનાર મહાઈદ્રિયેની મદદ વિના આમાથી પ્રત્યક્ષ થાય છે. શ્રી નંદિ મુનિઓનાં ચરિત્ર, ૯ સંયમની આરાધના કરી પાંચ સૂત્ર આદિ જૈનશાસ્ત્રોમાં આ પાંચ જ્ઞાનેનું સવિસ્તર અનુત્તરમાં જનાર મહામુનિ એનાં જીવનચરિત્રો, ૧૦ હિંસા વર્ણન આપવામાં આવેલ છે. વર્તમાનકાળે આ ભરત વગેર પાપના વિપાકૅ અને ૧૧ કર્મોના શુભાશુભ વિપાકે ક્ષેત્રમાં મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન મુખ્ય પણ છે. તેમાં શ્રુતજ્ઞાન આદિનાં સ.વારતર વર્ણન છે. મુખ્યપણે બે ભાગમાં વહેંચાયેલું છે. ૧ અંગપ્રવિણ અને ૨ બાર ઉપાંગસૂત્ર - દ્વાદશાંગીમાં વર્ણવેલ અનેક ૨ અંગબાહ્ય.
વિષામાંથી અમુક અમુક વિષય ઉપર વિશેષ વિવેચન ૧ અંગપ્રવિષ્ટશ્રતઃ- શ્રી તીર્થંકર પરમાત્મા પરમતારક
કરનાર શાસ્ત્રો તે ઉપાંગ ૨ છે. તે આ પ્રમાણેઃ- આપતીર્થની સ્થાપના કરે છે. તે વખતે વિશિષ્ટ પ્રકારની બીજ- પાતક ૨ રોજ પ્રશ્નીય, ૩ જીવાજીવાભિગમ, ૪ પ્રજ્ઞાપના, ૫ બુદ્ધિના ધણી ગણધર ભગવંતો હિં તરં? (શું ?) સૂર્ય પ્રજ્ઞપ્તિ, ૬ જંબૂઠીપપ્રજ્ઞાપ્ત, ૭ ચંદ્રપ્રજ્ઞપ્તિ, ૮ નિરએ પ્રમાણે પ્રભુને પૂછે છે. તેના ઉત્તરમાં તીર્થંકર પરમાત્મા સાવલિકા, ૯ ક૯પાવતસિકા, ૧૦ પુપિકા, ૧૧ પુષ્પચૂલિકા ૩નેરૂ થા, વિમrg વા, ધુવેરૂ વા ( =દરેક પદાર્થ ઉત્પન્ન થાય અને ૧૨ વૃષ્ણિદશા. છે, વિનાશ પામે છે અને સ્થિર રહે છે,) એ ત્રિપદી આપે છે. આ બાર ઉપાંગોમાં અનુક્રમે ૧ દેવોની જુદી જુદી એ ત્રિપદીના આધારે બીજબુદ્ધિના ધણી ગણધર ભગવંતે યોનિઓમાં કયા કયા જી ઉપજે? તેની માહિતી, તે જ સમયે દ્વાદશાંગીની રચના કરે છે, તે અંગપ્રવિષ્ટ ૨ પ્રદેશ રાજા અને કેશી ગધરને સંવાદ તથા સૂર્યાભદેવે શ્રત કહેવાય છે.
ભગવાનની આગળ કરેલ બત્રીશ નાટકની માહિતી, ૩ જીવ૨ અંગબાહ્યશ્રતઃ- તીર્થ પ્રવર્તન બાd યથાસમયે અજીવનું સ્વરૂપ, ૪ જીવ અને પુદંગલ સંબંધી ૩૬ પાનું ગણધર ભગવત કે અન્ય સ્થવિર મુનિએ જ સત્રરચના વર્ણન, ૫ સૂર્યાસ'બધી વર્ણન, ૬ જબુદ્ધીષ સંબધી નાનીકરે છે તે સર્વ અંગબાહ્યશ્રત કહેવાય છે.
મોટી અનેક હકીકત, ૭ ચંદ્ર સંબંધી વર્ણન, ૮ ચેડા મહારાજા
અને કેણિક મહારાજાના યુદ્ધમાં શ્રેણિક મહારાજાના કાલઅંગસૂત્રોમાં આત્મસ્વરૂપની સન્મુખ થવા માટેની
મહાકાલ વગેરે દશ ભાઈ ના પદ્મ-મહાપા વગેરે દશ ગ્ય પ્રવૃત્તિઓના પ્રકારની વિધિ હોય છે. ઉપાંગ સૂત્રોમાં
પુત્રો સંયમની આરાધના કરી દેશમાં દેવલોકે ગયા તેનું અંગસૂત્રોમાં કહેલ આચારની ભૂમિકાને જીવનમાં પરિપક્વ
વન, ૧૦ વર્તમાનકાલે વિદ્યમાન સૂર્ય-ચન્દ્ર-શુક્ર વગેરેના બનાવી વિકાસ કરનાર મહાપુરુષોની ચર્યાનું વર્ણન હોય છે...
પૂર્વભવો તથા બહુપુત્રિકા દેવીની કથા વગેરે, ૧૧ જુદી જુદી અને અન્ય સૂત્રોમાં બાકીની બીજી વાતોનું વર્ણન હોય
દશ દેવીઓના પૂર્વભવોનું વર્ણન અને ૧૨ કુવાસુદેવના છે. આ રીતે શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માની વાણી જે શાસ્ત્રોમાં
મોટાભાઈ બળદેવના નિષધ વગેરે બાર પુત્રોના સંયમની વ્યવસ્થિત રીતે ગુંથી લેવામાં આવી છે તે આગમ કહેવાય
આરાધનાને સમજાવનાર જીવનચરિત્રો આ િવર્ણન આપછે. પૂર્વ અનેક અગમે હતા, પરંતુ વર્તમાનકાળે ૪૫ વામાં આવેલ છે. આગમે છે.
૩ છ છેદસૂત્રો :-સંયમમાર્ગે પ્રયાણ કરતાં મુનિજીવનમાં ૧ અગ્યાર અંગસૂત્રઃ- શ્રી તીર્થંકર પ્રભુ પાસેથી થઈ જનાર દાની વિદ્ધિ માટે પ્રાયશ્ચિત આદિની ત્રિપદી પ્રાપ્ત કરી શ્રી ગણુધર ભગવંતે વિશિષ્ટ કૃતજ્ઞાનના વ્યવસ્થા દર્શાવનાર સૂત્રો તે છેદસૂત્ર કહેવાય. તે હાલ છે બળથી દ્વાદશાંગીની રચના કરે છે. તેમાંનું ૧૨ મું છે. ૧ નિશીથ, ૨ બહ૬૫, ૩ વ્યવહાર, ૪ દશાશ્રુતસ્કંધ દષ્ટિવાદ અંગ હાલ વિરછેદ પામેલ હોવાથી વર્તમાન- ( હાલ જે પર્યુષણા મહાપર્વમાં ક૯પસૂત્ર-બારસાસૂત્ર નિયકાળે અગિયાર અંગે વિદ્યમાન છે. તે આ પ્રમાણેક -૧ મિત વંચાય છે તે આ સત્રનું આઠમું અધ્યયન છે ), ૫ આચારાંગ, ૨ સૂત્રકૃતાંગ, ૩ સ્થાનાંગ, ૪ સમવાયાંગ, ૫ જીતક૯૫ અને ૬ મહાનિશીથ. આ સૂત્રમાં મુખ્યત્વે સાધુવ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ (ભગવતીસૂત્ર), ૬ જ્ઞાતાધર્મકથાંગ, ૭ જીવનના આચારો, તેમાં લાગતા દો, તે દોષની શુદ્ધિ ઉપાસકદશાંગ, ૮ અંતકૃદશાંગ, ૯ અનુત્તરી પપાતિકદશાંગ, માટે પ્રાયશ્ચિત આદિના વિધાન બતાવી સંયમજીવનની ૧૦ પ્રશ્નવ્યાકરણ, અને ૧૧ વિપાકમૃતાંગ.
આરાધનાની નિર્મળતા, પરિણામશુદ્ધિ, આચારશુદ્ધિ અને તીર્થંકર પરમાત્માની એકાંત હિતકર વાણીને સંગ્રહ પ્રાયશ્ચિતશુદ્ધિ આદિનું વર્ણન છે. કરનાર આ અગ્યાર અંગેમાં અનુક્રમે ૧ આચાર, ૨ સંયમની ૪. ચાર મૂલસૂત્ર :- શાસનની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
