Book Title: Chandraraj Charitram
Author(s): Bhupendrasuri, Jayanandvijay
Publisher: Guru Ramchandra Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022562/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1000 Tannnnnnnnn) www nnnn 0000000 huil zAMta- mUrti - saralasvabhAvI AcArya deva zrImadvijaya- bhUpendrasUrIzvara - mahArAja-racitam zrI candrarAjacaritram saMpAdaka : muni zrI jayAnandavijayAdi muni maNDalaH Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI-goDI-pArzvanAthAya nmH| / prabhu-zrImadvijaya-zrIrAjendrasUrIzvarAya namaH / / zAMta-mUrti-saralasvabhAvI-AcArya-deva zrImadvijaya-bhUpendrasUrIzvara-mahArAja-racitam zrI candrarAjacaritram .. divyAziSa .. zrIvidyAcandrasUrIzvarAH * zrIrAmacandravijayAH . .. saMpAdaka .. munirAjazrI-jayAnanda-vijayAdimuni-maNDalaH ... prakAzikA .. guruzrI-rAmacaMdra-prakAzana-samiti, bhInamAla, (rAja.) .. mukhya saMrakSaka .. (1) zrI saMbhavanAtha rAjendra sUri jaina zve. mU. TrasTa, vijayavADA A.P. kuMDulavarI sTrITa (2) munirAja zrI jayAnaMda vijayajI Adi ThANA kI nizrA meM vi. 2065 meM zatrujaya tIrthe cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte lehara kuMdana grupa muMbaI, dillI, cennaI, hariyANA zrImatI gerodevI jeThamalajI bAlagotA parivAra, meMgalavA (3) eka sadgRhastha, bhInamAla Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * saMrakSaka (1) sumeramala kevalajI nAhara, bhInamAla, rAja. ke. esa. nAhara, 201 sumera TaoNvara, lava lena, majhagAMva, muMbaI-10. (2) mIliyana grupa, sUrANA, muMbaI, dillI, vijayavADA. (3) ema. Ara. impeksa, 16-e, hanumAna Teresa, dUsarA mAlA, tArATempala lena, lemIgTana roDa, muMbaI-7. phona : 23801086. (4) zrI zAMtidevI bAbulAlajI bAphanA cerITebala TrasTa, muMbaI. mahAvideha bhInamAladhAma, pAlItAnA-364270. (5) saMghavI jugarAja, kAMtilAla, mahendra, surendra, dilIpa, dhIraja, saMdIpa, rAja, jainama, akSata beTA potA kuMdanamalajI bhutAjI zrIzrImALa, vardhamAna gautrIya Ahora (rAja.) kalpatarU jvelarsa, 305, sTezana roDa saMghavI bhavana, thAnA (pa.) mahArASTra. (6) ati AdaraNIya vaDIla zrI nAthAlAla tathA pU. pitAjI cImanalAla, gagaladAsa, zAMtilAla tathA moMghIbena amRtalAla ke AtmazreyArthe ci. nilAMga ke varasItapa, prapautrI bhavyA ke aTThAI varasItapa anumodanArtha dozI vIjubena cImanalAla DAyAlAla parivAra, amRtalAla cImanalAla dozI pAMcazo vorA parivAra, tharAda-muMbaI. (7) zatrujaya tIrthe navvANuM yAtrA ke Ayojana nimitte zA. jeThamala, lakSmaNarAja, pRthvIrAja, premacaMda, gautamacaMda, gaNapatarAja, lalItakumAra, vikramakumAra, puSpaka, vimala, pradIpa, cirAga, niteSa beTA-potA kInAjI saMkalecA parivAra meMgalavA, pharma - arihanta novelhaTI, GF3 AratI zopIMga senTara, kAlupuraTaMkazAlA roDa, ahamadAbAda. pRthvIcaMda anDa kaM.,tirucirApalI. (8) tharAda nivAsI bhaNazALI madhubena kAMtilAla amulakhabhAI parivAra. (9) zA kAMtIlAla kevalacaMdajI gAMdhI siyAnA nivAsI dvArA 2063 meM pAlItAnA meM upadhAna karavAyA usa nimitte. (10) 'lahera kuMdana grupa' zA jeThamalajI kuMdanamalajI meMgalavA (jAlora) (11) 2063 meM guDA meM cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa samaya padmAvatI sunAne ke upalakSa meM zA caMpAlAla, jayaMtilAla, surezakumAra, bharatakumAra, prinkeza, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kenita, darzita cunnIlAlajI makAjI kAzama gautra tvara parivAra guDAbAlotAn jayaciMtAmaNi 10-543 saMtApeTa nellUra - 524001 (A.pra.) (12) pU. pitAzrI pUnamacaMdajI mAtuzrI bhurIbAI ke smaraNArthe putra pukharAja, putravadhu lIlAbAI pautra phuTaramala, mahendrakumAra, rAjendrakumAra, azokakumAra mithuna, saMkeza, somIla, beTA potA parapotA zA. pUnamacaMdajI bhImAjI rAmANI guDAbAlotAn 'nAkoDA golDa' 70, kaMsArA cAla, bIjAmAle, rUma naM. 67, kAlabAdevI, muMbaI - 2 (13) zA sumeramala, mukezakumAra, nitIna, amIta, manISA, khuzabu beTA potA perAjama lajI pratApajI ratanapurA boharA parivAra, modarA (rAja.) rAjaratana golDa proDa. ke. vI. esa. komplekSa, 3 / 1 aruMDalapeTa, gunTUra A. P. (14) eka sadgRhastha, dhANasA. (15) gulAbacaMda DaoN. rAjakumAra, nikhIlakumAra, beTA potA parapotA zA chaganarAjajI mAjI koThArI, Ahora, amerikA: 4341, skaileNDa DrIva aTalAnTA jorjiyA U.S.A.-30342. phona : 404-432-3086 / 678-521-1150 (16) zAMtirUpacaMda ravindracaMda, mukeza, saMjeza, RSabha, lakSita, yaza, dhruva, akSaya beTA potA milApacaMdajI mahetA jAlora, beMgalora. (17) vi.saM.2063 meM Ahora meM upadhAna tapa ArAdhanA karavAyI evaM padmAvatI zravaNa ke upalakSa meM pitAzrI thAnamalajI mAtuzrI sukhIdevI, bhaMvaralAla, ghevaracaMda, zAMtilAla, pravINakumAra, manISa, nikhila, mittala, AzISa, harSa, vinaya, viveka beTA potA kanAjI hakamAjImuthA, zA. zAMtilAla pravINakumAra enDa ko. rAma gopAla sTrITa, vijayavADA. bhIvaMDI, icalakaraMjI (18) bAphanA vADI meM jina mandira nirmANa ke upalakSa meM mAtuzrI prakAzadevI caMpAlAlajI kI bhAvanAnusAra pRthvIrAja, jitendrakumAra, rAjezakumAra, ramezakumAra, vaMza, jainama, rAjavIra, beTA potA caMpAlAla sAMvalacandajI bAphanA, bhInamAla. navakAra TAima, 51, nAkoDA sTeTa nyu boharA bilDIMga, muMbaI - 3. (19) zA zAMtilAla, dIlIpakumAra, saMjayakumAra, amanakumAra, akhIlakumAra, beTA potA mUlacaMdajI umAjI talAvata Ahora (rAja.) rAjendra mArkeTIMga, po.bo.naM. 108, vijayavADA. (20) zrImatI sakudevI sAMkalacaMdajI nethIjI hukamANI parivAra, pAMtheDI, rAja. rAjendra jvelarsa, 4 - rahemAna bhAI bi. esa. jI. mArga, tADadeva, muMbaI - 34. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) pUjya pitAjI zrI sumeramalajI kI smRti meM mAtuzrI jeThIbAI kI preraNA se jayantilAla, mahAvIracaMda, darzana, beTA potA sumeramalajI varadIcaMdajI Ahora, je. jI. impeksa prA. li.-55 nArAyaNa mudalI sTrITa, cennaI - 79. (22) sva. hastImalajI bhalAjI nAgotrA solaMkI kI smRti meM haste parivAra bAkarA (rAja.) (23) munizrI jayAnaMda vijayajI kI nizrA meM lehara kuMdana grupa dvArA zatruMjaya tIrthe 2065 meM cAturmAsa upadhAna karavAyA usa samaya ke Aradhaka evaM atithi ke sarva sAdhAraNa kI Aya meM se savaMta 2065. (24) mAtuzrI mohanIdevI, pitAzrI sAMvalacaMdajI kI puNyasmRti meM zA pArasamala surezakumAra, dinezakumAra, kailAzakumAra, jayaMtakumAra, bileza, zrIkeSa, dIkSila, prISa kabIra, beTA potA sovalacaMdajI kuMdanamalajI meMgalavA, pharma : Fybros Kundan Group, 35 perumala mudalI sTrITa, sAhukAra peTa, cennaI - 1. cazapasarazrura, Chennai, Delhi, Mumbai. (25) zA sumeramalajI narasAjI - maMgalavA, cennaI. (26) zA dUdhamalajI, narendrakumAra, ramezakumAra beTA potA lAlacaMdajI mAMDota parivAra bAkarA (rAja.) maMgala ArTa, dozI bilDIMga, 3- bhoIvADA, bhUlezvara, muMbaI - 2 (27) kaTArIyA saMghavI lAlacaMda, ramezakumAra, gautamacaMda, dinezakumAra, mahendrakumAra, ravindrakumAra beTA potA sonAjI bherAjI dhANasA (rAja.) zrI supara spearsa, 11-31-3A pArka roDa, vijayavADA, sikandrAbAda. (28) zA narapatarAja, lalItakumAra, mahendra, zaileSa, nileSa, kalpeza, rAjeza, mahIpAla, dikSIta, AzISa, ketana, azvIna, rIMkeza, yaza, mIta, beTA potA khImarAjajI thAnAjI kaTArIyA saMghavI Ahora (rAja.) kalAMjalI jvelarsa, 4/2 brADI peTha, gunTUra - 2. (29) zA lakSmIcaMda, zeSamala, rAjakumAra, mahAvIrakumAra, praviNakumAra, dilIpakumAra, ramezakumAra beTA potA pratApacaMdajI kAlujI kAMkarIyA modarA (rAja.) gunTUra. (30) eka sadgRhastha ( khAcarauda ) (31) zrImatI suAdevI ghevaracaMdajI ke upadhAna nimitte caMpAlAla, dinezakumAra, dharmendrakumAra, hitezakumAra, dilIpa, rozana, nIkhIla, harSa, jainama, diveza beTA potA ghevaracaMdajI saremalajI durgANI bAkarA. hitendra mArkeTIMga, 11-X-2Kashi, ceTI lena, sattara zAlA kompleksa, pahalA mAlA, cennaI - 79. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) maMjulAbena pravINakumAra paTIyAta ke mAsakSamaNa evaM sva. zrI bhaMvaralAlajI kI smRti meM pravINakumAra, jItezakumAra, cetana, cirAga, kuNAla, beTA potA tilokacaMdajI dharmAjI paTiyAta dhANasA. pI.TI.jaina, royala samrATa, 406-sI vIMga, goregAMva (vesTa) muMbaI-62. (33) golDa meDala inDasTrIsa prA. lI., revataDA, muMbaI, vijayavADA, dillI. (34) rAja rAjendra TeksaTAIlsa, eksaporTasa limITeDa, 101, rAjabhavana, daulatanagara, borIvalI (IsTa), muMbaI, modharA nivAsI. (35) pra. zA. dI. vi. sA. zrI muktizrIjI kI suziSyA mukti darzitAzrIjI kI preraNA se sva. pitAjI dAnamalajI, mAtuzrI tIjobAI kI puNya smRti meM caMpAlAla, mohanalAla, mahendrakumAra, manojakumAra, jitendrakumAra, vikAsakumAra, ravikumAra, riSabha, milana, hitika, Ahora. koThArI mArkeTIMga, 10/11 citurI kaoNmpalekSa, vijayavADA. (36) pitAjI zrI sonarAjajI, mAtuzrI madanabAI parivAra dvArA sametazikhara yAtrA pravAsa evaM jIvita mahotsava nimitte dIpacaMda uttamacaMda, azokakumAra, prakAzakumAra, rAjezakumAra, saMjayakumAra, vijayakumAra, beTApotA sonarAjajI meghAjI kaTArIyA saMghavI dhANasA. alakA sTIla 857 bhavAnI peTha, pUnA-2. (37) muni zrI jayAnaMda vijayajI AdI ThANA kI nizrA meM savaMta 2066 meM tIrthendra nagare-bAkarA roDa madhye cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte haste zrImatI maitIdevI perAjamalajI ratanapurA voharA parivAra-modharA (rAjasthAna) (38) muni zrI jayAnaMda vijayajI AdI ThANA kI nizrA meM savaMta 2062 meM pAlItAnA meM cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte zAMtIlAla, bAbulAla, mohanalAla, azokakumAra vijayakumAra, zrI haMjAdevI sumeramalajI nAgorI parIvAra-Ahora. (39) saMghavI kAMtilAla, jayaMtilAla gaNapatarAja rAjakumAra, rAhulakumAra samasta zrIzrIzrImAla gaDAla gotra phuAnI parivAra AlAsaNa. saMghavI ilekTrIka kaMpanI, 85, nArAyaNa mudalI sTrITa, cennaI-600 079. (40) saMghavI bhaMvaralAla mAMgIlAla, mahAvIra, nIleza, banTI, beTA potA harakacaMdajI zrI zrImAla parivAra AlAsana. rAjeza ilekTrIkalsa 48, rAjA bilDIMga, tirunelavelI-627 001. . . --- (41) zA. kAntIlAlajI, maMgalacandajI haraNa, dA~sapA, muMbaI. (42) zA bhaMvaralAla, surezakumAra, zaileSakumAra, rAhula beTA potA tejarAjajI saMghavI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ komatAvAlA bhInamAla, esa. ke. mArkeTIMga, rAjaratana ilekTrIkalsa - 20, sambIyAra sTrITa, cenaI-600079. (43) zA samarathamala, sukarAja, mohanalAla, mahAvIrakumAra, vikAsakumAra, kamaleza, anila, vimala, zrIpAla, bharata pholA muthA parivAra sAyalA (rAja.) aruNa enTaraprAijesa, 4 lena brADI peTha, gunTUra-2. (44) zA gajarAja, bAbulAla, mIThAlAla, bharata, mahendra, mukeza, zailesa, gautama, nIkhIla, manISa, hanI beTA-potA ratanacaMdajI nAgotrA solaMkI sA~thU (rAja.) - phUlacaMda bhaMvaralAla, 180 govIMdAppA nAyaka sTrITa, cennaI-1 (45) bhaMsAlI bhaMvaralAla, azokakumAra, kAMtilAla, gautamacaMda, rAjezakumAra, rAhula, AzISa, namana, AkAza, yogeza, beTA potA lIlAjI kasanAjI mu. surata. pharma : maMgala motI senDIkeTa, 14/15 esa. esa. jaina mArkeTa, ema. pI. lena, cIkapeTa krosa, beMgalora-53. (46) ballu gaganadAsa viracaMdabhAI parivAra, tharAda. (47) zrImatI maMjulAdevI bhogIlAla velacanda saMghavI dhAnerA nivAsI. phensI DAyama ___NDa, 11 zrIjI ArkeDa, prasAda cembarsa ke pIche, TATA roDa naM.1-2, oNperA hAUsa, muMbaI-4. (48) zA zAMtilAla ujamacaMda desAI parivAra, tharAda, muMbaI. vinodabhAI, dhIrajabhAI, sevaMtIbhAI. (49) zA bhaMvaralAla jayaMtilAla, surezakumAra, prakAzakumAra, mahAvIrakumAra, zreNikakumAra, pritama, pratIka, sAhIla, pakSAla beTA potA-parapotA zA samarathamalajI sogAjI duragANI bAkarA (rAja.) jaina sTorsa, sTezana roDa, aMkApalI-531 001. (50) baMdA muthA zAMtilAla, lalitakumAra, dharmeza, miteza, beTA potA megharAjajI phusAjI 43, AidAppA nAyakana sTrITa, sAhukAra peTa, dhANasA hAla cennaI-79. (51) zrImatI badAmIdevI dIpacaMdajI genAjI mAMDavalA cennaI nivAsI ke prathama upadhAna tapa nimitte. haste parivAra. (52) zrI Ahora se AbU-delavADA tIrtha kA chari pAlita saMgha nimitte evaM suputra mahendrakumAra kI smRti meM saMghavI muthA megharAja, kailAzakumAra, rAjezakumAra, prakAzakumAra, dinezakumAra, kumArapAla, karaNa, zubhama, milana, mehula, mAnava, beTA potA sugAlacaMdajI lAlacaMdajI lUMkaDa parivAra Ahora. maisura pepara saplAyarsa, 5, zrInAtha bilDIMga, sultAna peTa sarkala, beglora-53. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (53) eka sadgRhastha bAkarA (rAja.) (54) mAinoksa meTala prA. li., (sAyalA), naM. 7, pI. sI. lena, esa. pI. roDa kraoNsa, beglora-2, muMbaI, cennaI, ahamadAbAda. (55) zrImatI pyArIbAI bheramalajI jeThAjI zrIzrIzrImAla agni gautra, gAMva-sarata. OM saha saMrakSaka (1) zA tIlokacaMda mayAcanda enDa kaM. 116, gulAlavADI, muMbaI-4 (2) sva. mAtRzrI mohanadevI pitAjI zrI gumAnamalajI kI smRti meM putra kAMtilAla jayantilAla, sureza, rAjeza solaMkI jAlora. praviNa eNDa kaM. __ 15-8-110/2, begama bAjAra, haidarAbAda-12. (3) zrImatI phensIbena sukharAjajI camanAjI kabadI dhANasA, golDana kalekzana, naM-5 cAMdI galI, 3rA bhoIvADA, bhUlezvara, muMbaI-2. (4) 1992 meM basa yAtrA pravAsa, 1995 meM aTThAI mahotsava evaM saMghavI sonamalajI ke AtmazreyArthe nANezA parivAra ke prathama sammelana ke lAbha ke upalakSya meM saMghavI bhabutamala jayaMtilAla, prakAzakumAra, praviNakumAra, navIna, rAhala, aMkUza, riteza nANezA, prakAza novelTIj, sundara pharnIcara, 794 sadAzIva peTha, bAjIrAva roDa, pUnA-411030 (siyANA) (5) subodhabhAI uttamalAla mahetA dhAnerA nivAsI, kalakattA. (6) pU. pitAjI oTamalajI mAtuzrI atIyAbAI pa. pavanIdevI ke AtmazreyArtha kizoramala, pravINakumAra (rAju) anila, vikAsa, rAhula, saMyama, RSabha, dozI caupar3A parivAra Ahora, rAjendra sTIla hAusa, brADI peTha, gunTura (A.P.) (7) pU. pitAjI zA premacaMdajI chogAjI kI puNyasmRti meM mAtuzrI puSpAdevI. suputra dilIpa, sureza, azoka, saMjaya vedamuthA revataDA, (rAja.) cennaI. zrI rAjendra TaoNvara naM.13, samudra muddAlI sTrITa, cennaI. (8) pU. pitAjI manoharamalajI ke AtmazreyArtha mAtuzrI pAnIdevI ke upadhAna Adi tapazcaryA nimitte surezakumAra, dilIpakumAra, mukezakumAra, lalitakumAra, zrIzrIzrImAla, guDAla gotra nethIjI parivAra AlAsaNa. pharma : M. K. Lights, 897 avinAzI roDa, koimbaTUra-641 018. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TOTTIREXAMINATITATIRTANTRIYARTY U LATEST VE dravya sahAyaka zrI bhUpendrasUrIzvarajI jaina sAhitya saMcAlaka samiti Ahora MATA hai saMcAlaka hai zrI gauDI pArzvanAtha jaina per3hI Ahora (jAlora) (rAja.) - 307029. cArApAyAcArApAra Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 GKOCIO AGO "zrI candrarAjacaritram Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram prastAvanA prastAvanA priya sajjanavRnda ! svargIya pUjyapAda sAhityavizAradavidyAbhUSaNa - AcAryadeva zrImadvijayabhUpendrasUrIzvarajI mahArAja viracita saMskRta gadyamaya zrIcandrarAjacaritra 8 vA~ puSpa prakAzita kiyA jA rahA hai / yoM to zrIcaMdrarAjacaritra ke saMskRta padyamaya, gadyamaya, tathA hindI, gujarAtI bhASAtmaka kavitArUpa rAsa meM saMskaraNa nikale hue haiM, tathApi AcAryadeva ne paNDita - kAzInAtha jaina - saMkalita hindI caritra ke AdhAra se isa graMtha ko sarala evaM madhura saMskRta gadyamaya meM racakara sarvajanalAbhArtha parizrama uThAyA hai / jagaha-jagaha para prAsaMgika zlokoM ko rakhakara grantha kI mahattA aura bhI bar3hA dI hai| prastuta caritra 28 paricchedoM meM vibhAjita kiyA hai jo ki sampUrNa 20 phArma meM 22X30 sAija ke 12 pejI patrAkAra meM nikala rahA hai / svargastha AcAryadeva ke racita graMtha prakAzanArtha Ahora (mAravAr3a) meM saM. 1665 meM caitra vadi 2 ko vartamAnAcArya pU. pA. vyA. vA. AcAryadeva zrImadvijaya-yatIndrasUrIzvarajI mahArAja Adi munimaNDala ne ekatrita ho 'zrI bhUpendrasUri jaina sAhitya prakAzaka samiti' nAmaka saMsthA sthApita kI, aura AcArya mahArAja racita graMthoM kA saMzodhana evaM prakAzanakArya pU. pA. upAdhyAyajI zrImAn 119 11 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA candrarAjacaritram gulAbavijayajI mahArAja, munirAja tapasvI zrI harSavijayajI, munirAja zrI haMsavijayajI aura munizrI kalyANavijayajI ina cAra munivaroM ko sauMpA gayA / ukta samiti kI ora se yaha samiti kA 8 vAM puSpa Apa mahAnubhAvoM ke sAmane upasthita ho rahA hai, isI taraha anya grantha bhI kramazaH prakAzita hokara pAThakavarga ke hAthoM meM yathAsamaya pahu~cate raheMge / pAThakavarga bhI unheM apanAkara sadgata AcAryadeva ke mahAn parizrama kA tathA samiti ke munivaroM kA prayatna saphala kareMge / yadi presadoSa yA dRSTi pramAda doSa ke kAraNa truTiyA~ raha gayI ho to sajjana pAThakavarga sudhArakara par3he | vijJeSu kimadhikam ? | yataH-gacchataH skhalanaM kyApi, bhavatyeva pramAdataH / hasanti durjanAstatra, samAdadhati sajjanAH // 1 // nivedikA zrIbhUpendrasUri jaina sAhitya saMcAlaka samiti zrI goDI pArzvanAtha jaina per3hI zrI saudharma bRhattapAgacchiya tristutika saMgha mu.po. Ahora (rAja.) || 2 || Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritrama prastAvanA prastAvanA priya sajjanavRnda! svargIya pUjyapAda sAhityavizAradavidyAbhUSaNa-AcAryadeva zrImadvijayabhUpendrasUrIzvarajI mahArAja viracita saMskRta gadyamaya zrIcandrarAjacaritra 8 vA~ puSpa prakAzita kiyA jA rahA hai | yoM to zrIcaMdrarAjacaritra ke saMskRta padyamaya, gadyamaya, tathA hindI, gujarAtI bhASAtmaka kavitArUpa rAsa meM saMskaraNa nikale hue haiM, tathApi AcAryadeva ne paNDita-kAzInAtha jaina-saMkalita hindI caritra ke AdhAra se isa graMtha ko sarala evaM madhura saMskRta gadyamaya meM racakara sarvajanalAbhArtha parizrama uThAyA hai / jagaha-jagaha para prAsaMgika zlokoM ko rakhakara grantha kI mahattA aura bhI bar3hA dI hai / prastuta caritra 28 paricchedoM meM vibhAjita kiyA hai jo ki sampUrNa 20 phArma meM 22430 sAija ke 12 pejI patrAkAra meM nikala rahA hai / svargastha AcAryadeva ke racita graMtha prakAzanArtha Ahora (mAravAr3a) meM saM. 1665 meM caitra vadi 2 ko vartamAnAcArya pU.pA. vyA.vA. AcAryadeva zrImadvijaya-yatIndrasUrIzvarajI mahArAja Adi munimaNDala ne ekatrita ho 'zrIbhUpendrasUri-jaina sAhitya prakAzaka samiti' nAmaka saMsthA sthApita kI, aura AcArya mahArAja racita graMthoM kA saMzodhana evaM prakAzanakArya pU.pA. upAdhyAyajI zrImAn || 1 || Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram prathamaH paricchedaH hiMsAM vIkSya mRgAdijantunivahasyAnantaduHkhapradAM, taM zrInemijinedharaM pratidinaM bhaktyA'tivandAmahe - zrIcandrakumArasya janma zobhAM yo'dadhaduttamAGganihitavyAlAdhirAjasphaTA, - ratnAnAM miSatastrilokamahitAM namairnilimpavrajaiH / yatpAdAbjamaraJji maulimukuTapradyotisanmauktikai, --staM zrIpArthajinezvaraM pratidinaM bhaktyA'tiyandAmahe pIyUSAtizayAM zravaH sukhakArIM yadbhAratIM bhAratI, zrotuM kAmayate harizca suSamAM dRSTyA yadIyAM gataH / netrANAM ca sahasratAM mRgapatiH satyaM vanaM gAhate, taM zrIvIrajinedharaM janahitaM bhaktyA'tiyandAmahe zrIsaudharma bRhattapogaNagirau mArtaNDavadbhAsvaro, vidheSAmupakArakaH samamatI rAjendrasUrIzvaraH / tatpaTTe dhanacandrasUrivibudhazcAsInmudA''namya tau, sadgadye viracAmi candracaritaM bhUpendrasUrirvaram / / 2 / / so // 4 // // 5 // En Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - prathamaH paricchedaH zrIcandrakumArasya janma atha zrIcandrArAjasaMskRtacaritrasya prathame paricchede zrIcandrakumArasya janma asti kilAsmiMstriloke caturdazarAjalokAnAM madhye tiryaglokaH, yasya vistAra ekasya rAjalokasyA'sti / asyordhvAdhovistAro'STAdazazatayojanapramANo'sti / asya madhye jambUnAmadvIpo vartate, ayaM sthAlIva vartulAkAro lakSayojanapramANazcakAsti / asya caturdikSu agaNitadvIpasamudrAH santi te ca valayAkRtayaH / jambUdvIpasyottare bhAge jambUvRkSaiH suzobhitaM kurukSetramasti, ato'sya jambUdvIpamiti nAma prasiddham / jambUdvIpe saptakSetrANi madhye meruranye ca SaDvarSadharaparvatAH santi / asya dakSiNabhAge'STamyAzcandrAkRti bharatakSetramasti, tacca siddhAcalAdimahAtIrthAnAmAzrayatvAtsarvakSetreSu zreSThatamaM gaNyate / vaitADhyaparvatena gaGgAsindhunadIbhyAM ca SaDbhAgeSu vibhaktamasti, uktayornadyozcaturdazasahasramitA nadyaH patanti / bharatakSetre dvAtriMzatsahasra pramitA dezA virAjante yeSu sArdhapaJcaviMzatidezA AryAzcAnye sarve'nAryAH santi / bharatakSetrasya SaTkhaNDeSu dAkSiNAtyamadhyakhaNDasya prAcyapradezo ramaNIyataro'sti, sUryAcandramasau tatraivodayete / candrasya taddezasaMcaraNAdeva SoDazakalAprAptirbhavati / jagatpAvanI gaGgApi tatraiva bharate pravahati, asya mahAmahimadezasya madhyabhAge ramaNIyatarA''bhApurInAmanagarI babhUva / yasyAH saundaryaM vilokya laGkA'lakAdinagaryo'pi lajjAM prAptavatyaH / asyAM caturazItisaGkhyAkaM catuSpathaM caturbhAgeSu mahonnataH prAkAro madhye mahebhyAnAM nivAsazcAsIt / tatratyAH sarve dAnavIrAH kRpaNAstu I I || 3 || Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram prathamaH paricchedaH zrIcandrakumArasya janma tatrAnviSyamANA api nAmilan / vyApAriNo dhanavantaH striyazcAtirUpavatya aasn| sahaiva jinamandiraiH sA nagarI suzobhitA''sIt / asyAM nItijJo yatnena prajApAlako vIraseno nAma rAjA rAjyaM cakAra / yataH duSTasya daNDaH sujanasya pUjA, nyAyena kozasya ca saMpravRddhiH / apakSapAto ripurASTrarakSA, paJcaiva yajJAH kathitA nRpANAm // 1 // - tasya vIramatI nAmnI paTTarAjJI babhUva / ekasmin divase tasyAM nagaryAM ghoTakavyApAriNaH samAyAtAH, teSAM pArthe'nekajAtIyA uttamottamaghoTakA Asan / rAjJA samucitamUlyadAnena sarve ghoTakAH krItAH / teSveko'tIva sundaraH zikSitavakragatiH parametadvRttaM rAjJo'viditamAsIt / ekadA rAjA sainyaiH saha mRgayArthaM tamazvamAruhya vanaM jagAma / tatrAnekavidhAnAM vanyapazUnAmAkheTaM kRtvA dRSTipathamAgatamekaM mRgamanvadhAvat / jighAMsuM taM jJAtvA mRgo'pyucchlnndudruvt| kRtAnekopAyo'pi rAjA tamAtmasAt kartuM na zazAka / prAnte prAptazramo rAjA dhAvantamacaM roddhuM manazcakre tathA kRte'pi mukharajjusaMyamane'vo dviguNajavena dhAvituM lagno vastuto'syaitAdRzI zikSaiva viparItA''sIt / ato roddhuM ceSTamAne'pi rAjani so'dhikataraM dhAvitumalagat / rAjJaH sainikAH sahacarAzca pazcAdeva sthitAstadAzvastu dhAvanneva gatavAn sa kutra kadA vA sthAsyatIti nizcayo'pi nAsIt / itthaM cintAviSTasya rAjJo nAtidUre suzobhitastaDAgastasya samIpastha eko vaTavRkSo netragocaro'bhUt / asya vRkSasyAdhobhAge gate sati vRkSazAkhAmavalambya ghoTakaM tyakSyAmIti rAjA manasi nizcikAya / daivayogAdayo'pi tadvRkSAdhasta eva niHsRtavAn / / / 4 / / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - prathamaH paricchedaH zrIcandrakumArasya janma rAjA vRkSAdho gacchanneva zAkhAM gRhItavAna, ito'dRDhamukharazmiro'pi svayameva tatraiva tasthau / etena sAzcaryo rAjA tasya vakragatizikSAmavedIt / __ mArgaparizrameNa klinnadeho nRpatistamacaM tasminneva vRkSe baddhavA taDAgamamiyayau / nirmalazItalajalenA''pUrNaH paritaH sphaTikabaddhaghaTTastaDAga AsIt / punarasau yathA grISmArtAn pathikAnAhUya zItalacchAyApradAnena svAgataM prakurvannivAsIditi / rAjA hastau pAdau mukhaM ca prakSAlya kiJcitkAlaM vizrAmaM kRtvA jalaM ca pItvA ame'panIte sati taDAgamabhito bhrAmaM bhrAmaM tasya manohAriNI zobhAM draSTuM lagaH / evaM paribhramato rAjJo dRssttilohjaalikopri patitA | tasyA adhastale katicinnizreNayo'pi dRssttipthmaagtaaH| rAjJA kautukAjjAlamapanIya nirbhIkatayA khaDgaM haste kRtvA niHzreNimArgeNa tasmin guptasthAne praviveza | niHzreNiracanA ca nAtidUraM yAvadAsIditi kiJcideva dUraM gate rAjani pAtAlAbhyantare vizAlamekaM vanaM rAjJo netragocaramabhUt / dhairyadharmapuNyapuruSArthAzcaite catvAra eva tasya sahacarAH sadrakSakA Asan / yato nItizAstrepyuktam - udyamaM sAhasaM dhairya, balaM buddhiH parAkramaH / SaDete yasya vidyante, tasmAddeyo'pi zakate // 2 // ___ato nirantaramane gamanAnna virarAma | vane kiyaddUre gate rudatyAH kasyAzcitkanyAyAH svarastasya karNe nipatitaH / anena sAzcaryo rAjA cakitaH san manasi vicArayAmAsa, asminpAtAle vanametata, vane caitatkanyAyA rodanaM katham ? astyasmin kiJcidra ||5|| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - prathamaH paricchedaH zrIcandrakumArasya janma hasyamiti nizcayana kanyAyAH karuNasvaro marmasparzI varttate / sA''padi patitA syAnnakim ? ko'pi tasyAmatyAcarenna vA kim? samayAtikramasyAvasaro nAsIditi, yadizAtaH sa svara Agata-stasyAmeva dizi sa zIghratayA cacAla | khaDgahastazca sa kSaNamAtreNaiva taM dezaM prApa / tatropaviSTa: kazcidyogI rAjJA dRSTo yasya netre pihite stH| haste puSpasrak cAgre puSpadhUpAdipUjAsAmagrI nihitAsti / samIpe'gnikuNDamasti yasmAdagRijvAlA niHsarati / pArthe khaDgo'parasmin bhAge kAcitkanyopaviSTAsti, tasyA hastau pAdau ca dRDhabandhanena baddhau staH / sA ca tasyAmevAvasthAyAmupaviSTA satI karuNAkrandanaM kurvatyasti / evaMvidhAM sajjitasAmagrI pazyata eva rAjJaH sarvaM vRttaM svata eva viditamabhUt / sa ca kanyAmabhicacAla tamAgacchantameva sA kanyA''hUyA'vAdIt- he AbhAnareza ! zIghraM me prANAn rakSa, ayaM narAdhamo yogI mAM balidAnaM kartumicchati | ekasyA aparicitAyAH kanyAyA mukhAtsvanAma zrutvA rAjJa Azcarya samajAyata / sa ca zAntatayA sthAtavyamiti kanyAyai saMketaM kRtvA, yoginaH samIpe nihitaM khaDgaM tUSNIMbhAvanotthApitavAn / pazcAttArasvareNa taM yoginaM pratyuvAca-are nirdaya ! nirlajja ! pApiSTha ! durAtman ! adhunA bakadhyAnena kAryaM na caliSyati / uttiSTha muJcainAM bAlikAM, mayA saha yuddhaM kuru, mama samakSe'syA balidAnaM tu bhavitumeva kathamarhati ? paraM cAhaM tvAM jIvantaM na tyakSyAmi / yataH - || 6 || Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - prathamaH paricchedaH zrIcandrakumArasya janma adaNDyAn daNDayana rAjA, daNDyAMzcaiyApyadaNDayan / ayazo mahadAproti, narakaM cAdhigacchati // 3 // __rAjJazcaitAdRzaM vacanaM zrutvA yogI saMkSubhyottasthau / tena parito dadRze paraM tasya svAtmarakSArthaM ko'pyupAyo dRSTigocaro nAbhUt / sa kathamapi prANAn gRhItvA palAyanamevocitaM mene / yataH - yAyunA yatra nIyante, kuJjarAH SaSTihAyanAH / gAvastatra na gaNyante, mazakasya tu kA kathA ? // 4 // rAjA ca yoginaM jJAtvA tasyAnudhAvanaM samucitaM na mene, tatra tasya ko'pi sahacaro'pi nAsIt / rAjA ca tatkSaNameva tAM bandhanAnmocayitvA sAdaraM tAmapRcchat - ayi bAle ! tvaM kasya putryasi ? asya yoginazca jAle kathaM patitA ? kathaM vA mAM jAnAsi ? mayi tavAyaM premabhAvaH katham ? sA tu vIrasenanRpaM pUrvata eva jJAtavatyAsIt, ato manasi kiJcillajjAvatI babhUva | yataHasantuSTo dvijo naSTaH, saMtuSTazca mahIpatiH / salajjA gaNikA naSTA, nirlajjA ca kulAnA // 5 // tataH sA bhUmiM pazyantyuvAca - he svAmin ! AbhApurItaH paJcaviMzatiyojanadUre padmApurI nagarI, tasyA nRpaH padmazekharo mama pitA, paTTarAjJI ratirUpA ca mama mAtA, tatputryAzcandrAvatI ca me nAmAsti / jainadharme me prItistasyaivArAdhanAmahaM karomi / pUrvasmin kiyatkAle yadA bAlyamatikramya yauvane padArpaNaM kRtavatI tadA me | // 7 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram pitA mama vivAhasya cintAM kartuM lagnaH / yataH kanyeti jAtA mahatI hi cintA, kasmai pradeyeti mahAn vitarkaH / dattA sukhaM yAsyati vA na veti, kanyApitRtvaM khalu kaSTadAyi // 6 // - prathamaH paricchedaH zrIcandrakumArasya janma tAvadevaikasmin dine kazcinmauhUrtikastatrAjagAma, tAtazca madvivAhaviSayaM taM paryapRcchat sa ca tava putryA AbhAnarezena saha pariNayo bhaviSyatIti me pitaraM jagAda / zrutvaitad vRttaM sa me janako padmazekharanRpo bhRzaM tutoSa, ahamapi svapriyasya nAma guNazarIrasaundaryasallakSaNAdikaM jJAtvA''nandamagaccham / tadanantaraM gaNakAya vastrabhUSaNadravyAdikaM pAritoSikaM dattvA vyasarjayat / athAhamekadA svavayasyAbhiH sAkaM jalakrIDArthaM gatavatI, tatraiva prathamamahamenaM yoginamapazyam / ayamindrajAlaM kRtvA sakhInetraM babandha, mAM ca saMmohayitvotthApyAnayat / asya pUjAvidhiM dRSTvA'hamasyoddezamavAgaccham / svasya ca nAzaM nikaTaM jJAtvA rodituM lagnA, saubhAgyavazAducitakAle bhavAnatrAgato'taH paraM yatkiJcidabhUttad bhavAn jAnAtyeva paraM he guNasAgara ! bhavadbhiranyA nahi kintu svakIyaiva strI rakSitA / " yaduktaM pitA rakSati kaumAre, bhartA rakSati yauvane / putrazca sthAvire bhAve, na strI svAtantryamarhati // 7 // iti bhavata idaM kAryamupakArarUpeNa nAhaM manye, punarnAhaM yAcikAsmi, yato yAcikA cetsyAM dhanyavAdamapi dadyAM bhavato // 8 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - prathamaH paricchedaH zrIcandrakumArasya janma yazogAnaM ca kuryAm / mAM kathamabhijAnAsIti yadbhavAnaprAkSIttattu matkRte bhavataH sadAcaraNasulakSaNAdikameva bhavato'bhijJAnAya paryAptamAsIt / yataHAcAraH kulamAkhyAti, dezamAkhyAti bhASaNam / saMbhramaH snehamAkhyAti, yapurAkhyAti bhojanam // 8 // etAdRzi vipadi prANanAthamantarA ko'nyaH sahAyo bhavitumarhetsvapriyAyAzca prANAn rakSet / candrAvatyA etadvacanaM zrutvA rAjA vIrasenaH paraM mumoda | sa tAM gRhItvA tenaiva mArgeNa bahini:sasAra yenAntaragamattasminneva kSaNe tasya senA sahacarAzca tatpAdacihna pazyantastatrAjagmuH, sarve ca rAjAnaM praNemuH / rAjJaH priyArhAH kuzalavRttaM pRcchanto rAjAnaM procuH-rAjan ! ekAkino bhavata itthamAkheTAnudhAvanamucitaM nAsIt / jagati ratnAni ratnadhiyaiva rakSaNIyAni / bhavantazcAsmAdRzAmamUlyaratnAnyeva santi / punaH saMsAre sajjanApekSayA durjanA eva bahulA bhavanti / bhavantazcAtIva bhAgyazAlino'to bhavatAM kaSTamanAyAsena dUrIbhUya saMpattiprAptimeva vidadhAti / paramasmAbhiH svasthaiH kathaM bhAvyaM ? kuzalinaM bhavantaM dRSTvA'smAkaM nUtanaM jIvanamivAvAptamasti / paraM he rAjan! bhavAMstvekAkyevAgatavAnAsIdidAnIM bhavatA saha ramaNIvareyaM kAsti? rAjA sarvamAtmavRttaM kathayati sma / tannizamya sarve sAnandA bbhuuvuH| rAjA vIrasenaH svasainyai rAjakanyayA ca saha nijanagarImAjagAma | Agacchanneva svadUtaM preSayitvA rAjJe padmazekharAya vijJApitavAn tava putrI candrAvatI sAtrAgatA zrImatA saha ||6 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram prathamaH paricchedaH zrIcandrakumArasya janma militumutkaNThitAsti / bhavAn yadyatrAgamanakaSTamudavakSyat tarhi mahatI kRpA'bhaviSyat / etad vRttaM zRNvanneva rAjA padmazekhara AbhApurImAjagAma, tatra pitAputryormilanamabhUt / sA sarvAM vArtAM pitre niveditavatI, tAM zrutvA padmazekharasya hRdi harSaM na mamau / sa ca vIrasenAya dhanyavAdaM dadaduvAca bhavatA yadasmAkamupakRtaM tasya pratyupakAraM tu kathamapi karttuM nArhAmi / etadarthaM bhavatazcirAya RNIbhUto'smi / kintvahamevamicchAmi yad bhavAnasmatkanyAyAH pANigrahaNaM kRtvA, mahyaM svakRtajJatAM vyaktIkartumavasarapradAnaM kuryaat| yAthArthyaM tu he rAjan ! gaNakasya kathanAnantarameva mayeyaM yogyavarAya bhavate samarpiteti jAnIhi / yataH kulaM ca zIlaM ca sanAthatA ca, vidyA ca vittaM ca vapurvayazca / vare guNAH sapta vilokanIyA - stataH paraM bhAgyayazA hi kanyA // 9 // - itthaM rAjA vIrasenaH padmazekharanRpasyAtyAgrahaM jJAtvA tasyemAM prArthanAM svIcakAra / mauhUrtikamAkArayitvA zubhamuhUrtaM nizcityobhayovivAho mahotsavena sampanno'bhUt / asminnavasare samastairapi nagaravAsijanairvivAhamahotsavaH kAritaH / sarve nAgarikA anena vivAhena paramAnandaM prApuH / paraM khalaprakRtirekA vIramatyevaitAdRzena mAGgalikena zubhakarmaNApi manasi duHkhinI babhUva / I yataH - ujjvalaguNamabhyuditaM kSudro draSTuM na kathamapi kSamate / hitvA tanumapi zalabhaH, zubhraM dIpArcirapaharati / / 10 / / // 10 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram prathamaH paricchedaH zrIcandrakumArasya janma samApte sarvavivAhazubhakArye padmazekharaH svanagaraM pratyAyayau / iti dampatyoH kAlaH sukhena vyatyetuM lagnaJcobhayoH prema pratidinaM vardhamAnamevAsIt / etena vIramatyA manasi sapatnIM prati dveSAnalo jajvAla / candrAvatI tu saralasvabhAvA'taH sA vIramatIM svabhaginImiva manyate sma / svAminaH sukhasambandhe ca sadaiva tatparA''sIdato rAjApi sadguNavatyA tayaivAtmAnaM dhanyaM manyate sma / - yataH krodhe dAsI ratau vezyA, bhojane jananIsamA / Apattau mantradAtrI ca sA bhAryA bhuvi durlabhA // 11 // itthaM tasyA jIvanaM sukhena gantuM lagnaM paraM vIramatyAH sarvaM ceSTitaM viparItamevAsIt / sA cobhAbhyAM manasA krudhyati sma / tasminneva samaye candrAvatyA garbhe puNyavataH kasyacijjIvasyAgamanaM babhUva / tadrAtrAveva sA svapne candraM dadarza svaprazcAyaM sarvathA zubhasUcako'bhUt, tato'vagate rAjani sa paraM mumude / pUrNe ca garbhasamaye yogyakAle sA putraratnaM suSuve / tena cAkhile'pi nagare mahAnandakallola ucchrayate sma / nagare pratigRhe maGgalAcaraNaM jAtam, rAjA ca dInajanebhyaH prabhUtaM dAnaM pazubhyo ghAsAdikamAzritebhyo mitrebhyavopAyanaM sajjanebhyaH satkArapradAnamevaM sarvAnapi nAgarikAna yathAyogyaM santoSayAmAsa / dvAdaze dine sarveSAM sabhyAnAM samakSe rAjJyAH svapne candradarzanAdasya bAlasya 'candrakumAra' iti nAma cakAra / pitroH prayatnena zuklapakSasya candramiva taM kuladIpakaM candrakumAraM sukhenaidhamAnaM sarve dRSTvA mumudire / / / 11 / / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * candrarAjacaritram yataH - prathamaH paricchedaH zrIcandrakumArasya janma zarvarIdIpakazcandraH, prabhAte ravidIpakaH / trailokye dIpako dharmaH, suputraH kuladIpakaH // 12 // paraM puNyazAlI sakalajanamanoraJjako'pi sa candrakumAro vIramatyA dveSAgnAvAjyAhutipAta ivA'jani / / / 12 / / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvitIyaH paricchedaH vIramatyAH putrakAmanA atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya dvitIyaparicchede vIramatyAH putrakAmanA dine dine zuklapakSIyacandramiva vardhamAnaM ramaNIyataraM taM subAlaM dRSTvA rAjA vIraseno manasyeva mudamAvahansvajIvanaM sArthakamamasta / candrakumAraH pratidinaM navAM navAM krIDAmakrIDaditi pitarau tasya rakSaNArtha sayatnAvAstAm / vIramatI manasyeva krudhyantI tathAvasare prApte sA kumArasya jIvanopari vipagirimapi pAtayitumicchatIti pitrona viditamAsItkim ? tayA candrAvatyAH pariNaya evAsahyamAna AsIt kiM punastasyA garbhataH putrajanmeti, tattu nitarAmasahyaM bhUtvA''patitam / zuddharAjavIryaprabhavatvAdatIvamanoharacandrakumAro bAlyAvasthAyA asphuTavacanenAsamagrAM vArtA kathayitvA sarveSAM manAMsyAnandayati sma / kintvekA vIramatyeva tatrApavAdarUpA'bhUt / jainadharme nitarAmanuraktA sA candrAvatI vividhaiH prakAra rAjAnaM pratibodhyA''kheTakAdisaptavyasanebhyo nyavArayat / tasyA vacanaprabhAveNa rAjJo'pi hRdaye jainadharme ratiH prAdurbabhUva / ato'sau sadAcaraNaM kurvan mAnuSyaM janma saphalaM karoti sma / yataH - pUjAmAcaratAM jagattrayapateH saGghArcanaM kurvatAM, tIrthAnAmabhivandanaM vidadhatAM jainaM vacaH zRNyatAm / saddAnaM dadatAM tapazca caratAM satvAnukampAkRtAM, || 13 || Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dvitIyaH paricchedaH vIramatyAH putrakAmanA yeSAM yAnti dinAni janma saphalaM teSAM supuNyAtmanAm // 13 // tataH so'pi bahUni jinacaityAnyacIkarat / svabandhUniva zrAvakAn bhRzaM santoSayati sma, munInAmapi bhaktiM cakAra / yataH satsaGgAt kiM na sidhyati / tathoktam - - jADyaM dhiyo harati siJcati vAci satyaM, mAnonnatiM dizati pApamapAkaroti / cetaH prasAdayati dikSu tanoti kIrti, satsaGgatiH kathaya kiM na karoti puMsAm / 45 iti lokoktirapi yathArthatAmApa / yadA zanaiH zanaizcandrakumAro'STavArSiko jAtastata eva suyogyasya kasyacid guroH samIpe vidyAbhyAsaM kartuM lagnaH / svalpakAlenaiva sa bRhaspatiriva subuddhibalena sakalavidyAkalAdInAM pAraM jagAma / yataH zriyaM prasUte vipadaM ruNaddhi, zreyAMsi sUte malinaM pramArSTi / saMskArayogAcca paraM punIte, zuddhA hi buddhiH kila kAmadhenuH // 15 // ataH prakarSamAdhAravazaM guNAnAmiti satyamasti, tatra guruH kevalaM sAkSimAtro bhavati / kiyaddinAnantaraM RturAjavasantasyAgamanaM babhUva / sarvANyupavanAni phalapuSpasamRddhivanti suzobhitAni cAsan / kAmoddIpakasAdhaneSu vRddhirbabhUva, AmramaJjarIrbhuktvA kokilA api madhuraM cukUjuH / vAtapreritAH sapuSpA latA vilAsino ratyarthaM prerayantIti manye, asminneva samaya AbhAnarezaH saha patnIbhyAM / / 14 / / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIramatyAH putrakAmanA candrarAjacaritram dvitIyaH paricchedaH parivArazcodyAne krIDanArthaM jagAma / tatra ca svecchayA krIDituM lagnaH / kecitkuGkumotkSepaNaM kecitkezarotpATanaM kecana vRkSeSu hindolakrIDayA''nandamApuH / candrakumAraH svavayasyai rAjaputraiH saha puSpakandukaM nirmAya krIDAyAM nimagno babhUva / caivaM sarve'pi vividhAsu krIDAsu tatparA abhUvan parametatsarvaM dRSTvA khalaprakRtitvAd vIramatyA manasi dveSAgniH prajajvAla / yaduktam upakAriNyapi sujane, snigdhe'pi khalAstyajanti na prakRtim / jvalati jalairapi sindho rahe nihito'pi vaDavAgniH // 16 // api ca tasyA manoduHkhaM netrAmburUpeNocchaladiva bahirniragaladiti vIramatIM vimanaskAM dRSTvA sakhyaH papracchuH - vayasye ! asminnAnandasamaye bhavatI kathaM vimanA lakSyate ? kandarpopamastava patiH krIDati, candrakumAro'pi tava samIpa eva ramate tatpazya, punaH kathaM bhavatI zokamagneva dRzyate ? kiM kenApi kimapi kathitamuta kenApyaparAddham ? etannizamyA'pi vIramatI kimapi pratyuttaraM nA'dAttasyA manaH sampratyanyaviSayAsaktamAsIt / candrakumAraH sahacaraiH sahA'raMsta, tasyA aGkaM zUnyamAsIt / yataH utpatannipatan riGkhan, hasaMllAlAvalIrvaman / kasyAzcideva dhanyAyAH, kroDamAyAti nandanaH // 17 // ataH sA zItalamucchvasantI durbhAgyamupagarhantI manasyevA'vak- he daiva ! ahaM pUrvajanmani kiM pApaM kRtavatI ? yena / / 15 / / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvitIyaH paricchedaH vIramatyAH putrakAmanA mamA zUnyamasti, yathA mano vinA prema niHsAraM bhavati, tathaiva putrarahitaM me jIvanamapi niHsAraM pratibhAti / yathA vA jIvitaM vinA zarIraM, dIpaM vinA gRhaM, gandhaM vinA puSpaM, jalaM vinA saraH, dayAM vinA jJAnaM dharma ca, priyavAkzUnyaM dAnaM, mUrti vinA mandiraM, vinA dantairbhojanaM, pAnIyaM vinA meghaH, candraM vinA rAtriH zobhA naivA''vahati, tathaiva putraM vinA kAminyapi zobhAM na prApnoti / ete dezanagarabhANDAgAraprAsAdopavanarddhisiddhiprabhRtayaH kadA kasmin vA kArye mamopabhogaM yAsyanti ? putrazUnyagRhe ke'pi padamapi na nidadhati, iha saMsAre yasya gRhe suputro'sti tasyaiva jIvanaM saphalamasti sugatizcApi jAyate / uktamapiaputrasya gati sti, svoM naiva ca naiva ca / tasmAtputramukhaM dRSTvA, svargaM gacchanti mAnavAH // 18 // tacchUnyasya tu sarvathA niSphalameva gArhasthyamitthaM manasi vicArayantI vIramatI vividhAn kutarkAn kRtavatyAsIttasminnevAvasare'kasmAtsamIpasthamAmavRkSamekaH zuka AgatyA'dhitaSThau, vimanaskAM rAjJIM dRSTvA tasya kIrasya hRdayaM siSvide | sa manuSyavAcovAca-ayi sundari ! kasmAttvametasminnAnandasamaya itthaM zokamAvahasi, kathaM vA rodiSi ? kiM te duHkhaM, kA vA cintAsti ? zukasyaitadvacanaM zrutvA UrdhvaM pazyantyA rADyA dRSTi: zukoparyapatatsacakitayA tayA proce - he zuka ! tvamasyekaH pakSI, vane nivAsa AkAze vicaraNaM ca te kAryamasti, vanavAsinastiryaJcaH prAyeNa || 16 / / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dvitIyaH paricchedaH vIramatyAH putrakAmanA vivekazUnyA bhavanti, tanmAM duHkhavArtAM pRSTvA kiM kariSyasi ? tvAM vijJApya ko vA lAbhaH ? yadi tvaM me duHkhaM nyavArayiSyattadAhamakathayiSyam, kintu nAhaM tathA yatsarveSAM samakSaM dInaM vaco bravImi / yataH re re cAtaka ! sAvadhAnamanasA mitra ? kSaNaM zrUyatAm, ambhodA bahavo vasanti gagane sarve'pi naitAdRzAH / kecid vRSTibhirArdrayanti dharaNIM garjanti kecid vRthA, yaM yaM pazyasi tasya tasya purato mA brUhi dInaM yacaH // 19 // | rAjJyAH sAbhimAnametadvaco nizamya zukaH kiJcitkrudhyannavadat - are ! tvamAtmAnaM kuzalaM manvAnA kathaM garvaM karoSi ? tvayA manasi vicAritamAsIdyadekaH pakSI kiM kartuM prabhaviSyati, paramahaM tubhyaM jJApayitumicchAmi yadyatkAryaM manuSyaH kartuM na zaknuyAttatpakSI kartuM zaknoti / nAhaM tavaitadvacanaM kadAcidapi maMsye, iti vIramatIkathanAntaraM zuko jagAda - tavaitanmauDhyamasti, tvaM pakSiNaM tucchaM jAnAsi / paraM pazya - zrIkRSNasyeva puruSottamasyApi vAhanaM garuDo'sti, sarasvatyAzca haMsaH / tvayA zrutamAsIt yadekasya pakSiNo'NDAni samudro'hArSIttadA sarvAn pakSiNaH saGghIkRtya samudrAtpazcAdAninye, ka eka pakSI eva ? ekA vaNigbhAryA kAmAturA satI kumArgaM gantuM pravRttA / yataH arthA''turANAM na suhRnna bandhuH, kSudhA''turANAM na vapurna tejaH / / / 17 / / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dvitIyaH paricchedaH kAmA''turANAM na bhayaM na lajjA, cintA''turANAM na sukhaM na nidrA -- vIramatyAH putrakAmanA // 20 // tadAnekAM vArtAM zrAvayitvA kupathAtko nyavArayat ? zuka eva / naladamayantyormilanamapi haMsasyaiva kRpayA'bhUt / asmyahaM pakSI tena kimabhUt ? yadyekamapyakSaraM paThAmi, tathApi tatkadApi naiva vismarAmi / manuSyAstu zAstrANyadhItyApi teSAM sAraM na gRhNanti / zAstrakAreNAsmabhyamapi tadeva padaM dattaM yacca mAnavebhyo, na vayaM kebhyo'pi nyUnA iti tttaatprym| kevalaM nyAyArthameva mayA svajAtiprazaMsA kRtA / vizvasanIyaM tvayA yannAhaM kiJcinmithyA bravImi / cAturyagarbhitaM zukasyaitadvacanaM zrutvA vIramatI paramAnandaM prApya jagAda - tvamatIva sAdhuzcaturazca saMlakSyase tava vacanaM ca paraM madhuramasti / tvaM ca saccaritraH pratibhAsi, avazyaM te'haM svaduHkhaM kathayiSyAmi / parametatpUrvaM kathaya tvayeyaM zikSA kutra kasmAcca prAptA ? ko'vadat-eko vidyAdharo mAM svarNapaJjare nigRhya svapArkhe yatnena rakSitavAnAsIt / ekadA sa mAM sapaaraM gRhItvA sAdhuvandanArthaM gatastatra munivandanayA sarvaM me pApaM nanAza / munerupadezo me priyataro'lagatso mAM paJjare ruddhaM dRSTvA tiryagbandhanajanyaM pApaM vyavarNayat / vidyAdharazca munerupadezaM zrutvA mAM bandhanamuktaM cakAra, munirAjenApyevaM me bahUpakRtam / tadArabhyaivAhaM svatantratayA vicarAmi tathAdyAhamasyAmeva dizi niHsRtaH, sundaraM cemaM vRkSaM dRSTvopAvizaM, tadanantaraM yadabhUttadavagacchasyeva / ataH paraM tvaM svaduHkhakAraNamAvedaya, tubhyaM mRSA sAntvanAM nAhaM dadAmi yAvatsAdhyamahaM te duHkhamavazyaM nivArayiSyAmi / / / 18 / / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dvitIyaH paricchedaH vIramatyAH putrakAmanA zukoktaM zrutvA prasannIbhUya nijamAntarikaM duHkhaM vIramatI nivedayiSyantyuvAca-aye bhrAtaH zuka ! yadi mantrayantrauSadhayastava jJAtAH syustarhi mAM kathaya, yenAhaM putramukhaM draSTuM zaknuyAm / yadi tava vidyAsmina saMkaTe nopayogaM yAsyati tarhi kadA''gamiSyati ? ato'dhikataraM nivedanamanucitamiti tvaM me duHkhaM dUrIkuryAzcedadyaprabhRti tvAM bhrAtRsamaM maMsye / navalakSamUlyakaM hAraM te paridhApayiSyAmi, punaruttamaM bhojanaM khAdayiSyAmi tavopakAraM ca svIkariSyAmi / zaraNAgatAhaM te niSkapaTabhAvena sarvaM vRttaM niveditavatI tato'dhunA tvaM kenApi prakAreNa putramekaM dattvA sanAthaM me jIvanaM kuru / zrutvaitatsarvaM vRttAntaM zuko'kathayat - devi ! duHkhinI mA bhUH / kA 1 zaktiryayAhaM kiJcitkartuM zaknuyAM paramIzvaraH sarvepsitaM pUrayiSyati / kevalamahaM tUpAyaM darzayiSyAmi, punaradyArabhya tvayi svasRvadAcariSyAmi / tvatkRte bandhutvena yathAzakti ceSTiSye'tastvaM duHkhacintAM vihAya zAnti dhehi / yaduktam sa bandhuryo vipannAnA- mApaduddharaNakSamaH / na tu bhItiparitrANa - vastUpAlambhapaNDitaH // 21 // zukoktavacanena vIramatyAzcetaH kiJcicchAntimApa, zukaH stokaM viramya punA rAjJImuvAca- devi ! sAmpratamahamekamupAyaM darzayAmi tacchRNu-asyAraNyasyottare bhAge ekasminnudyAne zrIRSabhadevasvAminazcaityamasti / tatra caitrapUrNimAdine nRtyasAmagrIM gRhItvA bahavyo'psaraso mahotsavaM kartumAgacchanti / tAsu yA pradhAnA sA / / 16 / / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvitIyaH paricchedaH vIramatyAH putrakAmanA nIlavastrabhUSaNAdikaM paridhatte, yadi tasyAstadvastraM kenApyupAyena karasthaM syAttadA tava kArya setsyati / kathamayaM jAnAtIti kadAcitte saMdeho bhavet ? tarhi gatavarSe'haM tena vidyAdhareNa saha tatrAgata Asamato'haM sarvaM jAnAmi tadviddhi / asmin varSe caitrapUrNimAyAM tvayaikAkinyaiva tatrAvazyaM gantavyaM, kathamapi svakAryaM sAdhanIyam / evamuktvA zukastata utpapAta | tadviyogAdvIramatyA nayane'zrupUrNe babhUvatuH / paJcAcchanaiH zanaiH sandhyA jAtA sa vIraseno rAjA saparivAro nagaramAyayau, vIramatI svahayaM jagAma | alpakAlenaiva sA caitrIpUrNimA samupasthitA / smRtazukavacanA vIramatI kathamapi divasaM vyatItya samAgatAyAM rAtrAvanyaveSaM kRtvA, hayaM dAsyai samayakAkinyeva tatazcacAla / yadyapi sA'balAsIttathApi svArtha-vazena puruSocitakAryakaraNAttasyAH sAhasasya vIratvasya cAvazyakatA''sIt / loke khalu svArtho'pUrvaH padArtho'sti, yasya siddhyarthaM manasA vAcA kAyena ca praanninshcessttnte| paraM siddhyasiddhI tu daivAdhIne bhavataH / yataH // 22 // udyama kurvatAM puMsAM, bhAgyaM sarvatra kAraNam / samudramathanAllebhe, harilakSmI haro viSam tathApi satpuruSAH svodyogAnna skhalanti | yaduktam - udyoginaM puruSasiMhamupaiti lakSmIdaivena deyamiti kApuruSA vadanti / || 20 / / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvitIyaH paricchedaH vIramatyAH putrakAmanA daivaM nihatya kuru pauruSamAtmazaktyA, yatne kRte yadi na siddhyati ko'tra doSaH // 23 // vIramatI tvekA rAjyAsIttayA kadAcidapyekAkinyA hAdahiH pAdau na nihitau, tathApi nirbhIkatayA nagarAdahiniHsRtya tasyodyAnasyAbhimukhaM sA cacAla, yacchuko'darzayat / AkAze nirmalazcandro hasannivA''sIt bhUmau latAvakAzeSu candrikA ramamANevAsIt, parito manoramaM sarvaM dRzyaM dRzyate sma, satsvapyeteSu manojJavastuSu rAjhyA mano nAsaktam / sA tvarayA svamArga niHzeSaM kurvatI, zIghrameva dUrAttaccaityaM dadarza | zikharasthasvarNakalazena vAyukampitavaijayantyA ca tadavagantuM kAlo nAlagat / tatra gacchantyeva vIramatI prathamaM zrIRSabhaprabhodarzanaM kRtvA, svAvinayakSamApaNArtha prArthitavatI, cAnantaraM guhyena tUSNIM sA tatraiva tasthau / kSaNAntareNaivApsarogaNastatrAgatyopasthito babhUva | AdAvAdIzvaraM prabhuM namaskRtya kezaracandanAdyuttamadravyairvAJchitapradaM tmaanrc| yataH - svargastasya gRhAGgaNaM sahacarI sAmrAjyalakSmIH zubhA, saubhAgyAdiguNAyalirvilasati svairaM vapurvezmani / saMsAraH sutaraH ziyaM karatalakroDe luThatyaJjasA, yaH zraddhAbharabhAjanaM jinapateH pUjAM vidhatte janaH tato bhAvapUjAmArebhe-nAnAjAtIyakaM vAdyaM sajjIkRtya teSAM svaraM parasparaM saMgamayya, susajjiteSu sarveSu gAnavAdyanRtyAdikaM sarvaM kramazaH svAM svAM kalAM prakaTIcakAra | tatraivaM bahukAlaparyantaM || 21 / / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvitIyaH paricchedaH vIramatyAH putrakAmanA nRtyAdikaM babhUva tathApsarasAM kokilAlApinInAM kalaraveNa mandiraM guJjitam / prAnte zrAntvA tAH sarvAstato bahirjagmuH / mandirAdArAdevaikA puSkariNI vartate sma, tatra snAnAya sarvAsAM vicaaro'bhuut| punaH sarvAH svakaM svakaM vastraM muktvA puSkariNI vivizuH / itazca vIramatI kAlamapekSamANA tatropaviSTA''sIdeva, ataH paraM samayaM sA kathaM labdhuM zaknuyAt ? kiJcid vyavahite'psarogaNe sA zukAdezAnusAreNa pradhAnApsaraso nIlaM vastramutthApya punarjinamandiraM guptenAdhyAsAMcakre, asminnavasare mandirasya dvAramapi sArgalaM pihitaM cakAra | sAmpratamanAyAsena svakAryasiddhiM vibhAvya sA parAM mudamApa | apsarasazca nizcintatayA puSkariNyAM ciraM snAnAdijalakrIDAM kRtvA tato nirIyuH sarvAH svaM svaM vastraM ca paridadhuH / kintu pradhAnApsarasaH vastramanavApya ruSTAH satyaH, sarvAH sakhIH prati nirbhartsayantyo jagadu: ? asamaye kayA hAsyaM kRtaM nedaM hAsyaM me rocate, zIghrameva dehi, no cedante'sya phalamaniSTaM bhavediti svAminyA vacanaM nizamya kampamAnAH sarvA itastato'nveSayantyo vastramanApya hatAzAH procuH- devi ! sazapathaM kathayAmo naitAsu kayApi bhavavastraM gRhItaM, bhavatI svAminI, svAminyA saha hAsyaM vayaM kathaM kuryAma ? punaritthaM hAsyaM tu sarvathAnucitamevetyasmAsu saMdehaM mA kRthAH / parantu pazya-asmAkaM snAnasamaye mandirasya dvAramudghATitamAsIttaccedAnI pihitamasti, tataH saMbhAvayAmo yadvastraM gRhItvA kazcin mandirAbhyantare channo bhavet / sakhInAM vacanamAkarNya svAminyAzcetastatrAkRSTamabhUta, zIghrameva tatra dhAvantI kAcinmandirakapATaM tADayantI yadA pratyuttaraM na lebhe tadA pradhAnA || 22 / / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dvitIyaH paricchedaH vIramatyAH putrakAmanA svayameva tatra gatvA'gAdIt - mandire ko'sti ? bahirnirgaccha, rAtrizeSo'bhUdaraM gantavyamasti, punazca devavastraM manuSyopayogaM nAyAti, adhunA mama vastraM miliSyati cettvayA dattaM dAnamahaM maMsye / asahyaM | me vilambaM mA kuru, yadi te kiJcitkAryaM bhavettadapyaraM kariSyAmi / madvacane vizvAsaM kuru, mandirAbhyantare yaH kazcit puruSaH strI vA bhaved bahirAgaccha, madvastraM gRhItaM ceddehi / pradhAnAyA vacanamAkarNya vIramatI jhaTiti mandiradvAramudghATya bahirAjagAma tAM dRSTvA - psarasa AzcaryamIyuH / vIramatyuvAca bhagavati ! bhavavastraM dAtuM tatparAhaM kintu pUrvaM mama kAryaM kuru / sA'vadatsAdhu sAdhu, kimicchasIti kathaya ? vIramatI jagAda mama sapatnyAzcandrakumAranAmA putro'sti kintu mamotsaGgaM zUnyamasti, zukavacanAdahamatrAgatA'smi, mayaiva bhavatyA vastraM nItaM mamAgaH kSamasva, putramekaM cAvazyaM me dehi, putraM vinA me jIvanaM bhArAyate / etanmAtrameva me'bhilASaH, vIramatyAzcaitAM yAcanAM zrutvA'psarA vicAramagnA babhUva / sA'vadhijJAnena vicAryovAca he vIramati ! tava bhAgye putrayogo na vartate / kathitamapi - mahatAM sthAnasaGge'pi, phalaM bhAgyAnumAnataH / ItharakaNThalagno'pi, vAsukirmArutAzanaH // 25 // tasmAtte putradAne'samarthAhaM parantvahamAkAzagAminIM zatrubalahAriNIM vividhakAryakAriNIM jalatAriNyAdividyAM dadAmi, siddhAyAmetasyAM rAjA prajAzcandrakumArazca tava vaze sthAsyanti / kintu tasmai duHkhaM na deyaM, sapatnIjo'yamiti vicArastvayA tyAjyastataste / / 23 / / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvitIyaH paricchedaH vIramatyAH putrakAmanA kalyANaM bhUyAt / zrutvaitad vIramatI paramaM tutoSa tato vidyAgrahaNAnantaraM vastraM dadau / apsarasAM kArya sampannamAsIdeva, atastA nRtyasAmagrImAdAya zIghraM tatazceluH / vIramatyapi RSabhaprabhuM natvA svahayaM pratyAyayau nRpAdayaH ke'pyetad vRttaM nA'jAnan / dvitIyadinAdeva vIramatI vidyAsAdhanaM prArebhe / katiciddinaiH siddhAyAM vidyAyAM sA sakalaM duHkhajAlaM vismRtyA''nandena dinAni vytiiyaay| || 24 / / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - tRtIyaH paricchedaH candrAvatIvIrasenayordIkSAgrahaNam atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya tRtIyaparicchede, candrAvatIvIrasenayordIkSAgrahaNam - vidyAprAptikAraNAdunmattA nirbhayA vIramatI labdhapakSaH sarpa iva, prAptAstraH siMha iva, svabhAvakrUrA sAtIva bhISaNA babhUva / yataH - jJAnaM madadarpaharaM, mAdyati yastena tasya ko vaidyaH ? / amRtaM yasya viSAyati, tasya cikitsA kathaM kriyte?||26|| mantrAdiprayogeNa svapatimanyAnapi vazIcakAra sarvatra tannAmakhyAtizca jajJe / itazcandrakumAro'pi zaizavamatikramya, yauvane padaM nyadhAt / vivAhayogyaM taM dRSTvA rAjJo guNezvarasya guNAvalInAmnyA putryA saha pitrA pariNinye | maNikAJcanayoH saMyoga iva svAnurUpAM patnI prApya candrakumAraH sukhena kAlamativAhayati sm| apsarasaH kathanAnusAreNa tasminpremaparAyaNA vIramatI kadAcitsvamAtRto'pyadhikaM prema prakaTIcakAra / anyadA candrAvatyA sahopaviSTasya vIrasenasya cikure sugandhitailAbhyaGgaM kurvatI candrAvatI palitamekaM bAlaM dRSTvA divA kumudinIva mlAnamukhI babhUva / viSAdakAlimnA vyAptamukhI sA patimuvAca svAmin ! parAjitAkhilazatrurbhavAn kasmA api svanikaTe sthAtumavakAzaM nA'dAt, paraM bhavatA'pyanirAkriyamANo'yaM dhUrto nirbhayaH sAhasika || 25 / / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - tRtIyaH paricchedaH candrAvatIvIrasenayordIkSAgrahaNam zvAstIti nizamya parito'valokayan rAjA kamapyadRSTvA ruSTaH sannabhASata-kazcaitAdRzo ya AjJAM vinAntaHpurapravezasAhasamakarot? asyAparAdhasya kRte taM pUrNaM daNDaM dAsyAmi / rADyuvAca nAtha ! krodhaM jahIhi, atrAGguSThamapi praveSTuM na ke'pi samarthAH santi kiM punaH pAdaprakSepaNe ? kintu zrImataH zirobAlaM palitamahamadrAkSaM tadeva jarAdUtastasyaiva saMketo mayA kRtaH / zrutvaivaM rAjJaH krodhaH zazAma, rAjJA manasi cintitamaho! jarayA'hamapi na tyaktaH, zivena kAmadevadAhaH kRtaH zrUyate, sa ca jarAmapi daheccettadA na ko'pi jarApIDito bhavet / rajako yathA vastraM sitIkaroti tatheyaM jarA'pi kezAn zuklIkaroti / re citta ! ataH sAvadhAnaM bhava, ayameva samayo'sti / uktaJca - yAvatsvasthamidaM kalevaragRhaM yAvacca dUre jarA ?, yAvaccendriyazaktirapratihatA yAvatkSayo nAyuSaH / Atmazreyasi tAvadeva viduSA kAryaH prayatno mahAn, proddIpte bhavane ca kUpakhananaM pratyudyamaH kIdRzaH ? // 27 // ___ bahiryadA jarAprakAzo bhavettadA tvayApyantaHprakAzane sodyamena bhavitavyam / rAjyAnte narakaM vrajediti kathaM tvamanena baddho'si ? he Atman ! sabuddhyekadhanena tvayA jarAyA upadeza upakArazca sadaiva hitakAritayA mantavyaH / yataH - prathame nArjitA vidyA, dvitIye nArjitaM dhanam, tRtIye nArjito dharmaH, caturthe kiM kariSyati ? // 28 // || 26 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - tRtIyaH paricchedaH candrAvatIvIrasenayordIkSAgrahaNam iyameva paramAtmano guNagAnaM kArayituM sahAyikAsti / asmiJjagati jarAyA eva sAmrAjyaM dustyAjyaM vartate / asyAH zAsanollaGghane na ke'pi samarthA bhaveyuH kAkavadatikRSNAnapi kezAn svaprabhAvAddhaMsavat zuklIkaroti / kimadhikaM ? vArddhakye tu puruSamativiDambayati sA / / yaduktam - gAtraM saMkucitaM gativigalitA dantAzca nAzaM gatA, dRSTirbhrAmyati vardhate badhiratA vaktraM ca lAlAyate / vAkyaM naiva karoti bAndhavajanaH patnI na zuzrUSate, hA kaSTaM puruSasya jIrNavayasaH putro'pyavajJAyate // 29 // dantA rasanA ca parasparamupakurutaH, jarA dantAnapi nipAtya rasanAmasahAyAM karoti / palitaM cAsyA vaayukmpitptaakaasti| AgatAyAmevAsyAM kAmasubhaTAH kAndizIkA bhavanti / mayApyasyAH sattA mantavyA, ataH striyaM bAndhavAMzca tyaktvobhayalokasvArthasAdhikAnantabhavabhramaNaikabAdhikA saptakulAvadhizaMprasAdhikA vItabhayA jinadIkSA svIkarttavyA | manasyevaM vicintya rAjA nyagAdIt - yataHna ca rAjabhayaM na ca caurabhayaM, iha lokahitaM prloksukhm| naradevanataM varakIrtikaraM, zramaNatvamidaM ramaNIyataram // 30 // tato'haM ayi priye ! sAmprataM rAjyabhAraM saMtyajya saMyamabhAramaGgIkartumicchAmi / etAvatkAlaM yAvad bhogAttRptirna jAtA / yataH || 27 || Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - tRtIyaH paricchedaH candrAvatIvIrasenayordIkSAgrahaNam na jAtu kAmaM kAmAnA-mupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarmeva, bhUya evAbhivardhate // 31 // parantvenaM jarAdUtaM vilokya me mano bhogAtparAvartate / etadaizvaryaM bhogAzcA'nityA nIrasAzca pratibhAnti / yaduktam - cetoharA yuvatayaH svajano'nukUlaH, sadvAndhavAH praNayagarbhagirazca bhRtyAH / valgAnti dantiniyahAstaralAsturaGgAH, saMmIlane nayanayornahi kiJcidasti // 32 // rAjJo vacanaM zrutvA candrAvatI audAsInyamApa | sA caitAdRzavirAgotpAdakavacanakathanena pazcAttApavatI jaataa| viSayotpAdakAnekavArtAlApena rAjJo vicArasya parAvartane bhRzaM ceSTamAnAyAmapi rAjA tato na nyavartata / nirupAyA svoktau khedamAvahantI candrAvatI sakalakAryasampAdanAtipaTIyasI vIramatImAninye, ubhAbhyAM nivArito rAjA yadA''tmanaH saMkalpitAdacala iva na cacAla | yataHadyApi nojjhati haraH kila kAlakUTaM, kUrmo bibharti dharaNI khalu pRSThabhAge / ambhonidhirvahati dussahavADayAgni, -maGgIkRtaM sukRtinaH paripAlayanti // 33 // tadA candrAvatI rAjAnamuvAca-prANanAtha ! bhavannizcitadIkSAgrahaNe nA'haM bAdhikA'smi, kintu mAmapi caaritrygrhnnaayaa''jnyaapy| || 28 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - tRtIyaH paricchedaH candrAvatIvIrasenayordIkSAgrahaNam ahamapi zrImatA sahaiva pravrajiSyAmi, svajIvanasyA'vazeSasamayaM dharmakArye niyojyAtmahitaM sAdhayiSyAmi / yaduktamzazinA saha yAti kaumudI, saha meghena taDitpalIyate / pramadAH pativama'gA iti, pratipannaM hi vicetanairapi // 34 // ___ rAjA'pi candrAvatyA imAM prArthanAM svIcakAra, dvAvapi manasi vairAgyamAdadhAnau cAritragrahaNe tatparau jAtau / yataHkazcinnUjanmaprAsAde, dharmasthapatinirmite / sadguNaM vizadaM dIkSA-dhvajaM dhanyo'dhiropayet // 35 // candrakumAraM vIramatyai samal, rAjasiMhAsane saMsthApya, vividhopadezaM dattvA, zubhamuhUrte rAjyA saha zubhakarIM dIkSA llau| yataHdatte mahattvamRddhayAdi, janasya nanu jIyataH / mahAnandapadaM nityaM, date dIkSA patra ca // 36 // pazcAdrAjarSirvIrasenaH sAdhyA candrAvatyA saha niraticAraM cAritraM prapAlya, kAlAntare zrImunisuvratasvAmino'nukampayA kevalajJAnaM prApya, siddhisukhAdhikArI babhUva / || 26 / / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH guNAvalIvIramatyorvArtA atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya caturthaparicchede guNAvalIvIramatyorvArtApatyuH sapatnyAzca dIkSAgrahaNAnantaraM svatantrA vIramatI rahasyekadA candrakumAramAhUyA'vocat- priyaputra ! tvamidAnIM bAlako'si, pitarau durvahaM rAjyabhAraM tvayi nyasya jagmatuH, paraM mayi jIvitAyAM tvayA cintA na kAryA, mayi caitAdRzI divyA'laukikI zaktirasti, yayA tvatkRte devendrAsanamapi samAnayituM zaknomi, sUryyasya rathyaM, revantAkhyamacaM tavAvazAlAyAM bandhayeyaM, nikhilaM kAJcanagirimapi samutthApyAnayeyaM, devakanyayA saha tvAM vivAhayeyaM, caiteSu vRtteSu kiJcinmAtramapi sandeho nAstIti tvamavehi | tvadarthamahaM sarvaM kartuM zaknomi, parantvetadapi jAnIhi, yatprasannA'haM tvadarthe pIyUSarasavallI cAprasannA viSavallI bhavitumarhAmi / yadi yauvanonmattaH san madAjJollaGghanaM kuryAH, madAjJAM vinA kiJcitkAryaM kuryAzvedathavA macchidrAnveSI bhaviSyasi tadA pariNAmaH zubho na bhvissyti| tasyAmavasthAyAM tvAM zatru jJAsyAmi, te niSThurAdapi niSThuraM daNDaM dAtuM saMkocarahitA bhaviSyAmi / _ namazcandrakumAro mAturvacanaM nizamya baddhAJjaliH sannuvAcamAtaH ! matto nirAtaGkA tiSTha | sarvadA'haM tavAjJAM zirasA pAlayiSyAmi, yato bhavatyeva mama mAtA, pitA'nnadAtA, rAjA sadaiva || 30 / / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH guNAvalIvIramatyorvArtA triyogena trikAlamAnyA cevarasvarUpA'sti, punarannavastramAtreNaiva me prayojanamasti / etatsarvaM rAjyaM sampattiH samastabhogA bhavatyA eva snti| madarthaM bhavatkRpaivApekSyate, tayaivAhaM prasanno bhaviSyAmi, nAnyatkiJcidicchAmi / itthaM candrakumArasya vinayAnvitaM vacanaM zrutvA vIramatI prasannA'bhavattarAm / yata:jitendriyatvaM vinayasya kAraNaM, guNaprakarSo vinayAdayApyate / guNAdhike puMsi jano'nurajyate, janAnurAgaprabhavA hi saMpadaH // 37 // vIramatyuvAca- priyaputra ! tvaM samastasukhabhogAn mukSva, mama jIvanamapi tvadarthamevA'sti, tava kalyANaM bhUyAdityeva mamAzIramaragaNaste kalyANaM kriyAttvaM ca dIrghA''yurbhavaivaM nigadya taM prasthApayAmAsa | candrakumArazca zanaiH zanaiH rAjyabhAramuvAha - sa ca pUrvasukRtayogAtsaundaryasadguNarAziM guNAvalI patnI prApya tayA saha haMso haMsyeva sAMsArikasukhAsvAdanaM kRtavAnAsIt / yataHurasi nipatitAnAM sastathammillakAnAM, mukulitanayanAnAM kiJcidunmIlitAnAm / suratajanitakhnedasvedagaNDasthalInAmadharamadhu vadhUnAM bhAgyavantaH pibanti reTA kAmakalAnipuNA guNAvalyapi tamanirvacanIyasukharasAsvAdanaM kAritavatyAsIt | nIrakSIrayoriva dampatI sAmyasvarUpo bhUtvA dehabhede'pi prANaikyamityuktisArthakyaM cakratuH / || 31 / / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH guNAvalIvIramatyorvArtA yataH saha jAgarANaM saha suaNANaM, saha harisasoayaMtANaM / nayaNANaM va dhannANaM, AjammaM nicvalaM pimma // 39 // etatsarvaM pUrvajanmakRtasukRtasyaiva zubhaphalamAsIt / sarve janAcandrakumAre snehAdhikyAttaM candrarAjeti nAmnA''hUtavanta aasn| sa yathaivaryasukhopabhogakuzala AsIttathaiva prajApAlane'pi sAvadhAnena tatparo'bhUt / yataHyastejasvI yazasvI zaraNagatajanavANakarmapravINaH, zAstA zacakhalAnAM kSataripuniyahaH pAlakaH svaprajAnAm / dAtA bhoktA vivekI nayapathapathikaH supratijJaH kRtajJaH, prAjyaM rAjyaM sa rAjA prathayati pRthiviimnnddle'khnndditaajnyH||40|| ___ atastasya yazo caturdikSu prasasAra | tasya sabhA darzanIyA''darzarUpA ca janairamanyateti kavistasyAH sAmyaM SaDbhirRtubhizcakAra tathAhi-anirvacanIyasaundaryazAlI kandarpopamastaruNo rAjA candraH siMhAsane tathA'zobhata, yathodayAcalaM prApya bhAnuH zobhate / tadane jaladAkArA, asitavarNA, madajalaM varSantaH, zubhadantaiH saudAminIzaGkAmutpAdayanto bRMhitairabhradhvanimanukurvantaH, krAmyantaH, karigaNA Asana, tena tatra varSaturvirAjata iva | tasya sabhAsamakSe'vapravarAH svasvagatidhArAH darzayantaH, svasvanAsikAbhyo jhArayagI rasaiH 1. saha jAgaratoH saha svapatoH saha harSazokavatoH / nayanayoriva dhanyAnAmAjanma nizcalaM prema (bhavati) ||36|| / / 32 / / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH guNAvalIvIramatyorvArtA kesarasandehaM janayanta, AsyAd nirgaladbhiH phenaiH zubhrapuSpaughavyAmohamAbhAsayanta ivA''san, tena vasanta prAdurbhAvo janairazati / rAjJazcandrasya mukhodgataM vacanAmRtaM karNazuktikaiH sujanAH pibanta Asana, tatphalaM teSAmabhinavavicAra eva muktAphalavadudapadyata, tena tasya sabhAyAM sAkSAccharadRturAsIdiva | samantAdrAjJe prahitAnAmupAyanAnAM rAzistathA'bhavad, yathA kRSakAH khale dhAnyAni rAzIkurvanti, amunA dRzyena rAjasabhAyAM pratyakSo hemantarturvirAjate smeva / tatrA'harnizaM rAjJazcandrasyAjJAmurIkartumAgacchantastuhinaiH saMkucitAni kamalAnIva bhayamlAnamukhAH zItapIDitA janA iva bhayAtkampamAnavigrahA rAjAno'bhavana, taiH shishirtoddeshy pariSadyajaniSTa / grISmAtaH prANibhiryathA kutracidapi zAntirna labhyate, tathA candrarAjasya zatravo gRhe nagare vane vA zAntiM naivA''puH, kintu yadA tasya cchatracchAyAmazizriyan tadaiva zarmA'labhanta / etaccamatkArikaM dRzyaM pazyadbhirjanaistatra grISmartorAvirbhAvo'manyata / itthaM tatsabhAyAM yugapat Sar3atUnAM jJAnenA'bhAsi / SaTzAstravettAraH suragururiva buddhimantaH svasvapANDityaprakaTanAya rAjJo manoraJjanAya ca parasparaM vivadamAnAH paJcazatavidvAMsastatra sarvadA''san / teSu SaDdarzanajJAH svasvadarzanavizeSatAM prakaTayituM saMlagrAH-pratyakSapramANavAdinacArvAkAH sarvaM pratyakSameva satyamityevAkathayan / kSaNikavAdinaH saugatAH sarvaM kSaNikaM pratipAdayanta Asan / vaizeSikAH zabdameva pramANamamanyanta, sAMkhyajJAH pratyakSaM zabdamanumAnaJca, naiyAyikAH pratyakSAnumAnopamAnazabdAH pramANAni, cA''rhatAH pratyakSAnumAnau sadA'manyanta | yaduktam || 33 / / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH cArvAko hi samakSamekamanumAyugbauddhavaizeSikau, sAMkhyaH zAbdayutaM dvayaM tadupamAyuk cAkSapAdastrayam / sArthApatticatuSTayaM vadati tad mAnaM prabhAkRtpunarbhaTTiH sarvamabhAvayug jinamate'dhyakSaM parokSadvayam guNAvalIvIramatyorvArtA // 41 // itthaM kazcitsamastasya jagataH kartezvaraH, kazcitsarvaM jJAnamayaM, kazcitsarvaM prAkRtikaM, kazcit zazazRGgavad vandhyAputravad vA sarvaM mithyA bhramo veti, evamandhagajanyAyena sarve svasvamatasiddhaye ceSTamAnA Asan / vaiyAkaraNA vividhaiH prakAraiH zabdavyutpattyA, vedapAThinaH sasvaravedoccAraNena, sAhityajJAH sAhityacarcayA, kavinaH rasAlaGkArasamasyApUrtyA, paurANikA rAmAyaNAdikathA zrAvaNena, vaidyA annajaladugdhavRkSaphalapuSpANAM guNAguNavarNanena tathA''dAnanidAnacikitsAdInAM carcayA sabhAmaraJjayan / yataH rogaM roganidAnaM, rogacikitsA ca rogamuktatyam / jAnAti samyageta - dvaidyo nAyuH prado bhavati 545 mauhUrtikAH grahAdeH phalAphalavarNanena gaNitena ca tathA praharasAdhyapraznAn ghaTikAmAtre saduttareNa, itthaM sarve svaiH svairviSayai rAjAnaM sabhAM ca raJjayanta Asan / yataH gururekaH kavirekaH, sadasi maghonaH kalAdharo'pyekaH / adbhutamatra sabhAyAM, guravaH kavayaH kalAdharAH sarve // 43 // rAjA candro'pi yathocitadAnasatkAraizca tAn saMtoSayitu / / 34 / / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH visarga guNAvalIvIramatyorvArtA matIvA''daravAnAsIt / rAjJazcandrasyemA sabhAM dRSTvA cakito ravirapi kiJcitkAlaM stambhita ivAbhUt / asyA mahattvaM sudharmAtaH kathamapi nyUnaM nAsIt, nakSatrANAM madhye candra iva sadasyeSu rAjA candro'pyazobhata / indrasya sabhAyAM mantriNaH sthAne bRhaspatiriva candrarAjasya pariSadi matimantaH svapadaM bhUSayanto mantrigaNA rAjatantrasaMcAlane prakRtimanuraJjayanto rAjocitamapi kArya sampAdayanta Asan / yataHnarapatihitakartA dveSyatAmeti loke, janapadahitakartA tyajyate pArthivena / iti mahati virothe vartamAne samAne, nUpatijanapadAnAM durlabhaH kAryakartA 144 itthaM candrarAjasya jIvanatariH saMsArasAgare saulabhyena tIrNavatyAsIt "paraM samarUpeNa no yAti dinaM sarvaM hi nizcitam" iti prazAntasAgare pracaNDavAyuriva vIramatyA''cariSyamANasyA'dhaHpAtasyA'lpamAtrAvazeSa eva kAla AsIt / varAkazcandrakumAro'pi pAmara iva bhavitavyatAM naivA'jAnAt / kadAcid bhojanAnnivRtto rAjyakArye nimagno rAjA candra AsIt / tadAnIM kRtAhArA sampannA'nyakAryA rAjJI guNAvalyapi sakhIbhiH satrA'ntaHpuraprAsAdagavAkSamupaviveza | zIghrameva kAciddAsI vyajanaM vIjayati sma, anyA tAmbUlaM dadAti sma, aparA svAdujalapUritaM jalapAtraM nItvA'tiSThat, parA vilepanasAmagrImAnayat, kAcitkuGkumaM siJcantyA'' || 35 / / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH visarga guNAvalIvIramatyorvArtA sIt, kAciddarpaNaM nItvA tiSThantI, kAcitpuSpamAlAM viracayantI, kAcitsvAminIM hAsayituM ceSTamAnA vinodapUrNavArtAM kthyntyaasiit| tasmin samaye svargAnmanovinodAya mRtyulokamAgatA etA devAGganAH kimiti dRzyamajAyata / yA vilokanAya sahastrAMzurapi stambhita iva tasthau / sUryasya prakAze kumudinyo mukulitA bhavanti, parantvenaM viSayamajAnatIva guNAvalI candrasya prakAzaM prApya kumudinIva sUryasyApi prakAze vikasantI babhUva / itthaM rAjJyA guNAvalyA mandire svAnandakallolA ucchalanta Asan / tasminneva samaye dUrAdeva samAgacchantIM vIramatIM vilokya satvaraM kAciddAsI guNAvalIM sUcayAmAsa / kAcitpriyatamovAca- priyabhagini ! uttiSThottthAya svavazrvAH svAgataM kuru yato vadhUbhAvo na sulabho bhavati / yathA me / zirodhAryA bhavatI tathaiva bhavatyA api sA kimadhikaM zrImatyAH patidevo'pi tasyA AjJAmanusarati / sakhyAH kathanaM nizamya guNAvalI samutthAya kiyaddUramagre gatvA sammAnapUrvakaM vIramatIM svamandira AnIya pazcAdAsanagrahaNAnantaraM tasyAzcaraNaM gRhItvA tayoce-pUjye mAtaH ! adya me saubhAgyaM yadatra bhavatyAH zubhAgamanamabhUt, bhavatyAgatya mAM bahumAnapAtraM cakAreti satyaM jhaTityevAdizatu kAM sevAM kuryAmiti / guNAvalyAH premavinayapUrNaM vacanaM zrutvA vIramatI bhRzaM modamAnA tasyAH zirasi hastaM dhRtvA''ziSaM dadatI jagAda - AkAzamaNDale dhUvanakSatrasthitiM yAvattava saubhAgyamacalaM tiSThatu, evaM kathayantI tAM svapArzve samupavezyovAca- priyaputravadhu ! kenacidvizeSakAryeNa nAhamatrA''gatA'smi, kintu cirAttvAM draSTumicchA'varvartIdata AyAtA / / / 36 / / ' Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH guNAvalIvIramatyorvArtA T he snuSe ! guNAnAmAvalItyanvarthanAmnA sahaiva kulInA vinayavatI ca tvamasIti tathyam / tava mukhAdevaM vacanasya niHsRtirna kiJcidAzcaryaM yathA sudhAMzoH sudhAniHsaraNaM, kamalebhyaH suvAsasya prasaraNaM, ikSubhyo madhurarasanirjharaNaM, candanAcchaityaprAptirbhaveccettadAzcaryameva kim ? priyaputravadhu ! koTivarSapramANaM tavA''yurbhavatu / tvaM me prANebhyo'pyadhikA priyA'si tato yatte mano'bhilaSitaM tanme niHzaMkaM yAcanIyam, tatra saMkocalezo'pi tvayA na kAryaH / yadi mama putraste kimapi kaSTaM dadyAttadA mahyaM nivedanIyaM mayA sa upAlambhanIyo bhavet, mama tUbhAvapi samau netrayoH sukhakAriNau staH / ahaM tuM tvAmapi putrImeva manye cAnye ke mama santi yuvAmeva dRSTvA jIvanaM dadhatyasmi / tavA''cAraM vyavahAraM ca pazyantyA me vizvAso'bhUd yattvaM mamAjJollaGghanaM kadAcidapi na kariSyasi / ahamapyadya tvAM kathayitumicchAmi yattvaM mamAnukUlamAcareH sadA kathanaM kuryAstadA mayyetadyadvidyAdisAdhanaM tatsarvaM tavaivAsti hyetatsarvaM svakIyamevA'vehi, atra lezamAtramapi nA'tathyam / evaM vArtA - lApena vIramatI guNAvalyAH pratAraNaceSTAM kartuM lagnA guNAvalI tu saralasvabhAvA'taH sA'kuTilasvabhAvatayA vIramatyA durabhisandhiM jJAtuM na zazAka, sA tasyAH sarvaM kathanaM satyameva bubudhe / aprakaTaM vadantyau zvazrUvadhvau dRSTvA sakhyo dAsyazcetastato gatA vIramatI vijanamiti jJAtvA guNAvalyAH karNe punarapi duSTaviSayaviSaprakSepamArebhe / tayA'vAdi- priyasnuSe ! tvaM rAjaputryasi mama putraste patirasti, atastvaM harSotphullamAnasA syAH, paramahaM tu tava jIvanaM / / 37 / / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH guNAvalIvIramatyorvArtA bhArarUpameva manye, tava jIvane tvadarthamAnandasAraM kimapi na dRshyte| tadA cakitA guNAvalI dIrghamucchvasantyuvAca- pUjyamAtaH ! kimidamucyate ? mama kasya vastunastruTirasti ? hastino'thA rathAH svarNAni ratnAni vastrabhUSaNAdIni sarvANi vastUni varIvRtati / jalamicchAmi dugdhamAyAti, dAsIdAsAdayazca baddhAJjalayastiSThanti, parivArA api sAnukUlA vartante, zrImatyAzchatracchAyayA pitrorgurujanasya cAbhAvaklezo'pi na jJAyate, mAdRzI sukhinI strI bhUmaNDale kApi bhavennavetyahaM manye / vIramatI guNAvalyA hastamavalambyA''haayi putrapriye ! vAstavikaM tvamatisaralaprakRtirasi, saMsAre etAdRzA api janAH santi, ye parauSThaprasphuraNamAtreNA'pyabhiprAyaM jaannti| yaduktamudIrito'rthaH pazunApi gRhyate, hayAzca nAgAzca vahanti noditAH / anuktamapyUhati paNDito janaH, parejitajJAnaphalA hi buddhyH||45|| parametAvatkathanenApi mama vacanAbhiprAyastvayA naa'jnyaayi| saMsAre cAturyameva pradhAnamasti, mUrkhA api dhanino rUpavantazca bhavanti, paraM na te kAryasAdhane samarthA bhavanti, guNinastu guNameva pazyanti / svayamapi te guNairyAnti khyAtitAM tAMzca guNajJAH sevnte| yataHguNAH kurvanti dUtatvaM, dUre'pi yasatAM satAm / ketakIgandhamAghAtuM, svayamAyAnti SaTpadAH // 46 // ata eva sundaraM suraktamapi kiMzukapuSpaM nirgandhatvAnnaiva ke'pi spRzanti / tvaM kevalaM vasrabhUSaNAderdhAraNaM madhurabhASaNaM caiva // 38 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH guNAvalIvIramatyorvArtA vetsi, tvayi cAturyasya lezamAtramapi nAsti / ekatra catvAro vedA aparatra cAturyamubhayoH sAmyaM bhavati, eSa eva mahatAmapi viduSAM siddhAnto na tu mamaiva / tvamAtmAnaM caturAM jJAtavatyAsIt, yadahaM nipuNA'smIti, paraM tava vacanAdeva naipuNyaM viditamabhUta, yattvaM pazubhyo'pi nikRSTAsi / vIramatIvacanaM nizamya vicArasAgare nimagA guNAvalI manasi cintayAmAsa-kiM mayA kimapyanucitaM kRtamathavA kimakAryaM kRtaM ? yena pUjyamAtaivaM kathayati / tato baddhAJjaliH sovAca- mAtaH ! mayA kRto yaH ko'pyaparAdhastvayA kSantavyaH / kintavetannA'hamajJAsiSaM, yadadya bhavatyA kathamevamucyate? gurUNAM samakSe bAlAH sadaivAnabhijJA eva bhavanti / anayA dRSTyA bhavatI mAM mugdhAmanabhijJAM vA jAnAtu nAma, anyathAhaM svajIvanaM ninditaM na manye / zrImatyAH prasAdAd yathA me patidevo'sti, tAdRzaH saMsAre nAnyaH kazcit puruSo dRSTigocaro bhavati / aizvaryasya sukhasampattezcApi mama gRhe hAso nAsti / asyAmavasthAyAmapi zrImatI mAM pazubhyo'pyUnAM kathamavaiti ? gAmbhIryaparipUrNA vIramatI kathayati sma-putravadhu ! tvaM svapatau kiM garvaM dadhAsi, sa varAkaH kasyAM gaNanAyAmasti ? yadi tvamanyaM puruSaM pazyestadA jAnIyAH kintu kUpamaNDUkairabdhervRttAntaM napuMsakena vA ratisvarUpaM kathaM jJAtuM zakyate ? yena drAkSA na bhakSitA tasya nimbaphalameva madhuraM bhvti| yena sajjJAnenAtmatattvaM naiva viditaM tena vinavaraM sAMsArikasukhamevotkRSTaM manyate / yataH - aviditaparamAnando vadati jano viSayameva ramaNIyam / || 36 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH guNAvalIvIramatyorvArtA tilatailameva miSTaM, yena na dRSTaM ghRtaM kyApi nAgarikANAM veSavilAsAdikaM vanyA janAH kathaM jJAtuM kartuM vA zaknuvanti / yasya kambalameva prAvaraNamasti, tena kauzeyanIsArasya sukhaM jJAtuM kathaM zakyate ? adRSTaprAsAdaH kuTImeva samIcInAM budhyate / tailakArasya vRSabho vizvasyodantaM jJAtuM samartho naiva bhavati / tvamapi tathAntaHpuraprAsAdasya tato'dhikaM nagarasya vA vRttamadhigantumarhasi tato bahiH kutra kimastItyetasya viSayasya kiM te jJAnamasti? parantvetasmiJjagati yAnavalokya manasijasyApi ziro namratAM vrajati, tathAbhUtAH puruSA itretrsprdhinstisstthnti| prAsAdakoNe upavizantyA tvayA tat kathaM jJAtavyaM bhavet ? guNAvalI stokaM prasannA bhUtvovAca- mAtaH ! kathamapyevaM na vaktavyaM tvayA yataH satsvapi tArakeSu candra eva yAminI bhUSayati, jambUkA bahavo bhavanti, siMhastveka eva bhavati vidyamAneSvapi bahumRgeSu kastUrikA viraleSvevopalabhyate / kva te priyaputrazcandraH, kva cAnye puruSAH ?, ahaM tvanyAn tasya nakhatulyAnapi na gaNayAmi, yasya dvAradeze gajA bhramanti, tena gardabho draSTavyaH kim ? kalpavRkSasyAge eraNDavRkSAn ke stuvanti ? zrImatyAH putraM patitvena labdhvA mama jIvanaM saphalamabhUtsa eva mama sarvasvaH, sa evezvaraH kAmadevazcAsti / yataHdadhi madhuraM madhu madhuraM, drAkSA madhurA sitApi madhuraiva / tasya tadeva hi madhuraM, yasya mano yatra saMlagnam // 48 // kimetatkathanaM zrImatyA na zrutaM ? pura upagatameva vastu || 40 / / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH guNAvalIvIramatyorvArtA miSTaM bhavati / anye puruSA bhavantu nAma sundarAstaiH saubhAgyavatI bhaviSyAmi kim ?" etadAkarNya vIramatI prAha- ayi snuSe ! mama putro lAvaNyAdiguNairanupamo'stIti tava kathanaM satyamasti, tadapyahaM svIkaromi, yaduttamo'dhamo vA svapatireva strINAM sarvasampattiH, kintu bahuratnA vasundhareti me tAtparyamarthAtsaMsAre ekasmAdadhiko'paro vartate / yadi ca tvaM dezAntare gatA bhavestadA tavedaM vRttamavagataM bhavet, paraM tvayA tvAmApurImAtramevAvalokitA, tato nagarAntaravRttaM kathaM jJAtavyaM bhavet ? te ramyAramyayorjJAnaM cAturya vinA kutaH ? pazya tasya mUlaM zAstrakAraiH paJcaivoktaM / tathAhidezATanaM paNDitamitratA ca, vArAGganArAjasabhApravezaH / anekazAstrANi vilokanAni, cAturyamUlAni bhavanti paJca // 49 // api cadIsai vivihacchariaM, jANijjar3a suaNadujjaNaviseso / appANaM ca kalijjar3a, hiMDijjai teNa puDhayIe // 50 // teSu dezATanameva prathama zreSThamuktam, atastadrahitAM tvAM pazubhyo'pyadhamAM manye / atrAnucitAvagamasya kA vArtA ? yadi mAdRzIM vividhavidyAparipUrNAM cabUM prApyApi dezabhramaNaM na kRtaM, tadA tava jananameva nirarthakam / punareSo'vasaraH kadApi prAptavyo bhavetkim? tvamidAnIM matto bibheSi, saMkocaM caiSi, ato mano'bhilaSitaM na nivedayasi, parantvahaM vedmi, yatte mano'trotkaNThate / na ca kazcitkautukaviSayaste nayanasamakSo bhavati / nUtananUtanadezAcArA || 41 / / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH valokanena vinA mAnavajaneH sAphalyanaiSphalyayorvivekaste kathaM bhavitumarhati ? yo nirantaraM jagati nUtanaM nUtanaM tIrthaM navaM navaM parvataM nagaraM kuNDaM nRpavadhUH vinodaM gAnaM vAdyaM dezAnAM caritraM ca dRSTavA~stasyaiva jIvanaM saphalamasti / asyAM bhUmAvazvamukho hayakarNokarNa ekapAd gUDhadantaH, zuddhadantazcAnekaprakArA mAnavA bhavanti / parantvavalokanamRte teSAM rahasyamavagantuM samarthA tvaM kathaM bhaveH ? tava ca bhojanaM pAnaM vastrAbharaNayordhAraNameva sarvasAramasti / striyaH khalu svabhAvacaturA bhavanti, kintu tvayi tasyAtyantAbhAvo vidyate, atastvAM strIjAterbahirahaM manye / tvattaH pataGga eva varo yo viyatyuDDIya nityamabhinavamabhinavaM kautukamavalokate / yathA kSudhitaH guDaM prApya sudhAprAptiriva modate, tathA tvamapi candraM patiM prApya susthiraMmanyA'bhUH / anyeSu viSayeSu tava dhyAnameva nAsti / rAjabhavanopaviSTAyAste bAhyavRttAntaH kathaM jJAto bhavet / pazya - yo dezATanaM karoti vetastato bhramati tasya zarIravyavasthA tvanyaiva bhavati, ato vizvasmin sa kenA'pi vaJcayituM na zakyate / gRhe tiSThan svaguNavarNanaM mahattaravRttAntakathanaM ca niSphalamevAsti / yataH guNAvalIvIramatyorvArtA nijaguNagarimA sukhAvahaH syAt, svayamupavarNayatAM satAM na tAdRk / nijakarakamalena kAminInAM, kucakalazAkalanena ko vinodaH ? // 51 // atastanna satsu zobhate - punaretAdRzajanasyAdaro bahirna bhvti| vastutaH sa evAdaraNIyo guNI zUro vIraH paNDitazca yo'nyadeze'pi pUjyate / yathA'rthAdi dAnenaiva sArthakyaM vrajati, tathA dezAntarabhramaNena tatratyanUtanakautUkAvalokanena ca jIvanaM sArthakya / / 42 / / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH guNAvalIvIramatyorvArtA meti, paraM tvayaitatkiJcidapi karaNIyaM nAsti / jAne tavApi jananaM vivikte vane vikAsipuSpANAmiva nirarthakameva bhaviSyati / vIramatyAH snigdhametaduktaM zrutvA guNAvalI bhramajAle patitA satI svacitte vicArayAmAsa-yathArthaM me'vasthA kuupmnndduukvdevaa'sti| saMsAre kutra kiM bhavati tasya me ko bodho'sti ? parantu rAjJo mahiSI bhUtvetaH prAsAdAnnirgamanaM kadApi saMbhavati kim ? evaM zocantI nijagAda-pUjyamAtaH ! zrImatyAH kathanaM sarvaM tathyamasti bhramaNAdadRSTadarzanaM jJAnavRddhizca bhavatItyahaM jAnAmi, paraM madartha hAdbahirgamanaM kadAcidapi kathamapi bhAvyamasti ? abhilaSite'pi kutrA'pi bahirgantuM nArhA'smi / svatantrA niraGkuzAzcaiva striyaH svecchAcAriNyo bhavitumarhanti / saMsAre'dRSTApUrvakautukasyA'zrutA'pUrvavRttAntasya darzanecchA zravaNecchA ca mahatI vartate, paraM mamAvasthA teSAM mayUrANAmivA'sti, ye nRtyantaH svapicchAni dRSTvA''nandabharaM svAtmani mAtuM na zaknuvanti, parantu teSAM dRSTiryadA svacaraNopari patati tadA kurUpaM taM vilokyodAsate / ekasya rAjJaH paTTarAjJI bhUtvA yatra meM sarvaM sukhamasti, tatra hAd bahiH kramaNaM neti duHkhamapi mahad bobhavIti / patidevamavijJApya gantuM pArayAmi, parantu tanna pariNAmaramaNIyam, yadi sa ruSyet tadA me kA gatirbhavet? tasya vaJcanaM nAhamanumode | nAnyaH ko'pyavagacchatu, paraM sUryacandrAdayastu sAkSiNo bhavantyeva / yataHAdityacandrAvanilo'nalaJca, dyaurbhUmirApo hRdayaM yamazca / ahazca rAtrizca ubhe ca sandhye, sarvaM hi jAnAti narasya vRtm||52|| / / 43 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturthaH paricchedaH guNAvalIvIramatyorvArtA ataH svAmyAjJAM vinA kutrA'pi bahirniHsaraNaM mahyaM na rocate, yataH pakSiNaH pavanaH puruSazceti traya eva svatantrA bhavanti / ete svecchAnurUpaM yatra tatra gantumarhanti na tu parAdhInA strI / etacchrutvA vIramatI guNAvalyA manasi kautukAvalokanecchA jAtetyabodhi, kintu svAmino bhayamaTanAdruNaddhi, ato vIramatI manasi nizcikAya, yacchanaiH zanairitthameva bodhayantyA mayA tadbhayamapi dUrameSyate / itthaM kRte sA'vazyaM mama vazyamAyAsyati punaryadA jJApayiSyAmi, tadA tatkartuM prasitA bhaviSyati / kAryasiddherarddhapUrNatAM jJAtvA'vaziSTakAryaM dinAntarasAdhyaM ca matvA vIramatI tataH parAvRtya nijaharmyamAgatA | / / 44 / / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritrama - paJcamaH paricchedaH abalAcAturyavarNanam atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya paJcamaparicchede'balAcAturyavarNanam atha gateSu katiciddineSvavasaraM jJAtvA vIramatI punarguNAvalyAH samIpamAgatA / asminnavasare bhUmikAyA vAkprapaJcasya prayojanameva nAsIdityanyonyaM mandaM mandaM vArtA kartuM pravRttA'bhUt / guNAvalIM svakapaTajAle pAtayantI vIramatI jagAda- ayi mugdhe! puMbhirduHsAdhyamapi kArya striyaH kartuM prabhavanti / atastAsAM mohapAze'jJAnino jJAnino vA sarve'pi badhyante / yataHsaMsAre hatavidhinA, mahilArUpeNa maNDitaH pAzaH / badhyante jAnAnA, ajAnAnA api badhyante // 53 // hariharAdayo'pi strINAM vazamIyuH / jitendriyANAmapi munInAM tapaH striya eva prabhaMzayAMcakruH, samaye ca duSkAryamapi kRtvA'dIdarzana, yad dRSTvA pumAMso'pi svaparAjayaM menire / kaiH striyAzcaritraM jJAtuM zakyate ? api tu kairapi naiva / yataHathaplutaM mAdhavagarjitaM ca, strINAM caritraM bhavitavyatAM ca / avarSaNaM cApi savarSaNaM ca, devA na jAnanti kuto mnussyaaH||54|| saMsAre tAdRzAH stokA eva puruSAH santi ye strIbhirjitA na bhaveyuH / yoSitaH khalu svecchAnukUlaM viSamamapi girimArohU~, / / 45 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcamaH paricchedaH abalAcAturyavarNanam sarpamapi vazIkattuM, mahAnadImapi tatuM, kezariNamapi hantuM, puMbhirduSkarAmapi krIDAM kartuM pArayanti / yataHsaMmohayanti madayanti viDambayanti, nirbhartsayanti ramayanti viSAdayanti / etAH pravizya sadayaM hRdayaM narANAM, / kiM nAma vAmanayanA na samAcaranti ? // 55 // prasannA vanitA kalpalatevA'nyathA viSavallarI samA bhavati, sA tu kozAvezyAsUrikAntAdivajjJeyA / yataHraktA haranti sarvasyaM, prANAnapi virAgataH / aho ! rAgavirAgAbhyAM, kaSTaM kaSTA hi yoSitaH // 56 // atredaM tAtparyam-yattrIjAtAvaparimitA zaktiH kSamA ca vidyate / asyAM sthitau tAsAM puruSAd bhayasya kAraNaM nAsti, yA strI svapaterbibheti, tasyAH kRtsnaM jIvanaM niSphalaM yAti / strIbhyaH kApi zikSA dAtavyA na bhavati / yataHuzanA veda yacchAstraM, yacca veda bRhaspatiH / / svabhAvenaiva tacchAstraM, strIbuddhau supratiSThitam // 57 // punastAsu tu sakalAH zaktayaH svayamevotpadyante / zikhinAmaNDeSu citrakArya kaH karoti? gajakumbhabhedanaM mRgendraM kaH zikSayati? kintu jAtiprabhavo guNaH svayameva jaanyate / tasmAdayi vadhu ! / / 46 / / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcamaH paricchedaH abalAcAturyavarNanam saMsArakautukasya darzanecchA yadi te varIvarti, tarhi tvayA candrakumArasya bhayaM sarvathA manasA tyAjyam / tvaM tvavagacchasyeva yanmayyanekA daivIvidyA vartante tAsAM prabhAvAttavA'khilAmicchAM pUrayituM smrthaa'smi| AkAzagAminyA vidyayA vayaM rAtrAvevAtidUraM gatvA tataH prAtaranutthita eva jane kautukaM dRSTvA''gantuM samarthAH smaH / Avayoreva vicAritAM candrastvetAM vArtA jJAsyatyeva nahi / yata: SaTkarNo bhidyate mantra,-zcatuSkarNastu dhAryate / dvikarNasya tu matrasya, brahmApyantaM na gacchati // 58 // yadi kadAcijjJAsyatyapi tadA bhayasya kAraNaM nAsti yato mazakAnAM bhayAtko'pi gRhaM tyajati ? tato nizcintaM tvayA sthAtavyam / vIramatyA jalpanamAkarNya guNAvalI prasasAda tasyAH sAhAyyena navaM navaM kautukaM dezAdikaM cAvalokituM zakSyAmIti tadAnIM guNAvalI vizvastA babhUva / etatkAryamanucitamiti jAnatyapi candrakumAro mAM bAdhituM nA'laM bhaviSyatItyapi sA manasi nirdiidhrt| yataH anRtaM sAhasaM mAyA, mUrkhatvamatilobhatA / niHsnehatvanirdayatve, strINAM doSAH svabhAvajAH // 9 // __ ataH kSaNaM vicArya sA vIramatI jagAda-pUjyamAtaH ! ahaM tu yathAsthAne yathocitakAryakartavyatatparAyAM zrImatyAmeva nirbharA'smi / bhavatI yAvanmama rakSaNAya jAgarukA'sti tAvatkebhyo'pi sAdhvasasya mayyavakAzo nAsti / yadi ca mAM kautukaM darzayitu || 47 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcamaH paricchedaH abalAcAturyavarNanam micchasi tarhi ahamudyatA'smi / dhazruguNopetA bhavatI matkRte devIsvarUpA'sti / yata:antaH snehAdazanavasanasnAnatAmbUlayeSaiH, saMpINantI duhitaramiva prekSate yA yadhUTIm / bhaktigrAhyA madhuravacanA putrizikSAsu dakSA, zvazrUreyaM guNagaNayutA prApyate punnyyogaat| zrImatyA AjJollaGghanaM svapne'pi nAhaM kariSyAmi / yadyacaiva mAM tatra netumicchasi, tarhi tatrA'pi na me kA'pyanupapattirasti / yadA nartanaM svIkRtameva tadA'vaguNThanaM kimartham ? paraM prathamaM kenacinmantreNa svaputrameva vazIkarotu, yathA sa kAJcid bAdhAM na kuryAnmayyapyaprasanno na ca bhavet / guNAvalyA etad vacanaM zrutvA vIramatI manasi nizcikye, yadiyamidAnIM sarvathA mama jAle baddhA'bhavaditi / sA'bhANIta- vadhu ! matsamIpe'vasvApinInAmnI vidyA vartate yayA nagarasthAna sarvAnapi prANino jaDAniva vidhAtuM zaknomi, kA vArtA candrasya vazIkaraNe ? tasya bhayaM tu tvayA sarvathA mAnasA-niHsAryameva / astu, yadahaM kathayAmi tacchRNu-adyaiva yadi te darzanecchA bhavettadA tadarthamapyahaM prasaktA'smi / ito'STAdazazatayojanadUre vimalApurInAmnI nagaryasti, tatra mahApratApI makaradhvajanAmA nRpatI rAjyaM zAsti / tasya premalAlacchInAmnI paramalAvaNyavatI tanayA'sti, tayA saha siMhalapurasya kanakadhvajanAmno rAjakumArasya pariNayo'dyaiva rAtrau bhaviSyati, yasya darzanIyataro mahotsavo bhaviSyati, ato yadi te darzanecchA vartate tarhi vayaM || 48 / / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram paJcamaH paricchedaH abalAcAturyavarNanam I 1 | sajjitA bhavema / etacchrutvA guNAvalI darzanArthaM lAlAyitA bhUtvA vIramatImavocat - mAtaH ! niHsandehaM bhavatyA guNAnAM pAro nA'sti, bhavAdRzI zvazrUH pUrvajanmasukarmaNaiva mayA labdhA / zrImatyoktamahotsavasya darzanecchA mAM nitarAM bAdhate, kintu daivIzaktiM vinA'tidUragamane kathaM vayaM samarthAH syAma ? hasantI vIramatyacakathatvadhu ! kimanenaiva kAThinyena tvaM cintitA bhavasi ? kathamapi tvaM mA cintIH, yato mama pArzve gaganagAminI vidyA'sti, tasyA eva prabhAvAd rAtrAveva lakSayojanamapi gantuM pArayAmi, mamaitanmArgaM tu padapramANamapi nAsti / gaganagAminyA vidyAyA vRttaM zrutvA guNAvalI mahAnandabhareNa vicakAsa / tayoce - sAdhu sAdhu sarvottameyaM vidyA varttate paramasti sAmprataM bAdhako yanmahArAjo'dhunA sabhAM gato'sti, sandhyAM yAvattatraiva sthAsyati / tadanantaraM sAndhyaM karma samApya prathamayAmavyatItAyAM nizi sa mama harmyamAyAsyati, pazcAtpraharastu vArtAlApena hAsyavinodena ca saMsariSyati, tato nizArddhe svapsyati punaH praharaM yAvacchayitvA tUrNamevotthAyA''siSyate / etena me'vakAza eva na miliSyati, ataH kadA'haM zrImatyA saha gmissyaamiityaajnyaapy| vIramatyoce - vadhu ! tvamasya viSayasya cintAM vRthA mA kRthAH / yadyadahaM kathayAmi tattatkuru madvidyAyAzcApUrvaM camatkAraM pazya / ahamidAnImeva tathA karomi, yathA sa nizcitasamayAtpUrvameva sabhAtaH samAgamiSyati / anantaraM kenacidupAyena taM svApayiSyAmi, tavAbhilaSitaM ca setsyati / yadA sa zayiSyate tadA tvayA matsamIpe samAgantavyam, punarahaM sarvaM sAdhu kariSyAmi / itthaM guNAvalIM pratibodhya vIramatI svamandiramAjagAma, tadanantaraM guNAvalI svAnte / / 46 / / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcamaH paricchedaH abalAcAturyavarNanam vicArayAmAsa-mAtari tathyamIdRzI vidyA bhaviSyati na veti ? sA tu mahatIM vArtA karoti, paraM tasyAM me vizvAso na bhavati / astu, patidevo yadadya rAjasabhAtaH zIghramevAgacchettadA tasyA vacanaM tathyameva bhavitumarhati / ito guNAvalItthaM tarkavitarka kurvatyevAsIttAvad gRhopaviSTA vIramatI kAJcidvidyAM sAdhayituM lagnA / drutameva tasyAH sAdhanena kazciddevaH prAdurbhUya tAmuvAca-kimarthaM mamArAdhanAM karoSi ? vIramatI provAca- he deva ! niSprayojanaM kaSTaM nA'dadAm / ahamicchAmi, yadadyaiva bhavAMstathopAyaM karotu, yathA me putro nirdhAritasamayAtpUrvameva divase rAjasabhAtaH samAgacchet / etannizamya devo'gAdIt-etadarthameva tvayA'hamAkAritaH ? madarthametatkAryaM duSkaraM nAsti / sampratyeva tathopAyaM karomi, yena tava sutaH sabhAM visRjyA'vilambitamevAgamiSyati / evaM kathayanneva sa devastatkSaNameva varSartumiva samayamakarottasmin samaye'ntarikSe zyAmIbhUtA'bhraghaTA vitene / kAnane barhiNA nRtyantaH kekAmakArSavRkSaM prApya lateva vyomni vidyutprasasAra sahaiva stanitena musaladhArA vRSTi: papAta | tena ca sarvadikSu dhvAnto vyAnaze / sarve svagRhagamanAyA'dhIrA abhUvana, rAjA candro'pi durdinaM nirIkSya zIghrameva samiti visasarja / anastamita eva bhAnau guNAvalImandiramAjagAma, tena kAraNena guNAvalI paramAzcaryamiyAya, sA ca vIramatyAH kathane'tIva zraddhAvatI babhUva / patidevaM nirIkSya baddhAJjalirguNAvalI cacakSe- prANanAtha ! adya zIghramevA''yAntaM zrImantaM vilokya me paramAnando bhavannasti / kintvaudAsInyaM kathaM lakSyate ? asti saumanasyaM kim ? rAjA candro'gadat || 50 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcamaH paricchedaH abalAcAturyavarNanam priye ! anayA vRSTyA vAtena cA'dya samayAtpUrvameva samAyA visarjana kartumabhavat, tasmAdeva kAraNAtsvAsthyamapi samIcInaM nAsti / rAjJo vacanaM zrutvA guNAvalI satvarameva sukomalAM zayyAM kRtavatI, zItanivRttyarthaM rAjA zravaNe baddhvA tasyAM vizrAmaM kartumalagat / guNAvalI ca tena kastUryAdimizritaM tAmbUlamakhAdayannAnAvidhAnAsavAnapAyayat, nArAyaNAdikaM tailaM cA'mardayattena zIghrameva rAjA zItarahito'bhUt / atha guNAvalIkRtapAdasaMvAhanAdimirlabdhasvAsthyo nRpo nidrAkalpamApa | guNAvalyAzcetastu dolAyamAnamivAsIdeva, tataH kSaNaM virAmaM virAmaM pazyantyapyAsIt, yadayaM zete jAgarti vA, itthaM zanaiH zanaiH sandhyA'pi samAgatA / guNAvalI sampratyapyasthiratayetastato'valokayantyasti, paraM rAjJaH sandhyAvelAyAM nidrA kutaH? guNAvalI tathA vilokya saMzayamagamattena sa jAgradapi netrayormIlanena nidrita ivA'lakSyata, sa ca manasi vicArayAmAsa-suzIlApIyaM duHzIlAyate kenacitkAraNenAtra bhavitavyam / kusaGgena bhraSTeyamiti pratibhAti, kusaGgAt ko bhraSTo na bhavati ? | uktamapi - kusaGgateH kubuddhiH syAt, kubuddheH kupravartanam / kupravRtterbhavejjantu-rbhAjanaM duHkhasantataH // 1 // ato'nyasyA'pi premaNi nibaddhA bhavediti saMbhavo'sti, yataH kusaGgAdyoSitAmIdRzyevAvasthA bhavati / guNAvalyAzcetasyapi kumatyudgamena sA vyabhicAriNI bhavedataH kiM citram ? asyAzcApa || 51 || Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcamaH paricchedaH abalAcAturyavarNanam lyena kutracidiyaM gantukAmeti pratIyate / evaM rAjA candro vividhaM vitarkaM kurvannAsId guNAvalyA lIlAM nirIkSituM nidritaM cAtmAnaM darzayituM netre nimIlya nidrAmudrAM jagrAha / tena ca rAjA gADhanidrayA zeta iti guNAvalI mene, tadAnIM tUSNImutthAya mandirAnniragacchadrAjA'pi yAntyAmeva tasyAM zIghramutthAyopavizya kareNa karavAlamAkRSya guNAvalyA anugamanakrameNa cacAla | tamasvinyAmapi guNAvalI nirbhIkA''sIttatastasyAH kimapi nRpodantamavagataM nAbhUt / tatra ca vIramatI cirAttasyAH pratIkSAM kurvatI tAmAyAntImavalokya prasannA babhUva, vRSTisRSTyarthaM ca svavidyAM prazazaMsa / guNAvalyapi tasyAzcamatkRtiM prazaMsantyuvAca- pUjyamAtaH ! zrImatyA AdezAnusAraM patidevaM prasvApyAgatA'smIdAnIM yatkartavyaM tatkarotu / tasya jAgaraNAtpUrvameva tataH parAvRtyAgaccheyamitIcchAmi, yathedaM rahasya tasya viditaM na bhavet / itazca rAjA candrastiSThan sarvaM ca vRttAntaM pazyannAsIttasminneva samaye vIramatyoce- priyavadhu ! tvamudyAnAtkaravIravRkSasyaikAM yaSTimAnaya tAmabhimantritAM kRtvA dadAmi / tayA zayAnaM patiM triH sprakSyasi, tadA sa prAtaryAvadapanidro na bhvissyti| dhazrUvacanaM zrutvA guNAvalI tadAnImevodyAnAdyaSTimAninAya, tatra tasyAH saMkoco bhayaM ca na babhUva, sA zIghraM yaSTimAnIya vIramatyAH kare nyadadhAt / rAjA sarvaM vAgajAlaM zRNvanneva jhaTiti svamandiramAgatya zayyAyAM manuSyAkRtimiva vastrairAcchAdya svayaM ca nibhRte viveza, yathA guNAvalI taM na pazyedyathAsthAnaM zayAnaM ca jaaniiyaat| vIramatI karavIrayaSTimabhimanya guNAvalyai dadAnovAca- priyasnuSe! || 52 || Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram paJcamaH paricchedaH abalAcAturyavarNanam patyustvayA manAgapi na bhetavyam, hRdaye sAhasaM dhehi, mama kathitaM zIghratarameva kRtvA''gaccha / vIramatyAdezAnurUpaM tAM yaSTiM gRhItvA guNAvalI svaharmyamiyAya / pAdadhvaniM nizamya yaSTisparzena vA patirna jAgaryAditi zaGkamAnA guNAvalI parito vilokayantI sAvadhAnatayA mandaM mandaM zayanagRhaM praviveza / zayyAmabhivilokanena mahArAjo yathApUrvaM zayAno'stIti pratIyAya, ataH sA yaSTyA vAratrayaM spRzantI tadAnImeva tataH pazcAdait / rAjA candro'pi tasyAzcaritraM pazyannasyAM vIramatyA hastasphAlanaM kRtaM tasyA AdezAnukUlaM guNAvalI sarvaM kAryaM karotIti cAmanyata / punarasau vIramatyAH sakAzamAvavrAja samavasRtAyAmeva tasyAM rAjA'pi tAmanusasAra / sA tu vIramatyAH sadma vrajantyAsIttataH sa dvAradeza eva tiSThan tayorvArtAM zrotumalagat / guNAvalI ca tAM yaSTiM vIramatyai samarpayantyakathayat-mAtaH ! etatkAryaM tu kRtvA'hamAgatA patidevAcca niHzaGkA'bhUvam, kintu samprati nAgarikANAM sAdhvasastu vartata eva / yadi tebhyaH kenacida vayamavalokyemahi, kathaJcid vA rAjJaH karNe'yamudantaH patettadA'vazyaM me'niSTaM bhaviSyati, atastadarthamapyupAyo bhavedavazyaM karotu / vIramatyuvAca - priyavadhu ! tvaM nitarAM bhrAntA'si tvamitthaM pade pade kathaM bibheSi ? mama jIvanamevaM kurvadeva vyatIyAya / adhunA tathA karomi, yathA mandirAd bahirye santi, te sarve prAtaryAvad gADhanidrAyAM nimagnA bhaveyuH / etadAkarNya rAjA candro bhayabhItataro'bhavat parantu kSaNAntara eva bhayanivRtto'pyabhUt, yasmAdetanmandirabahirbhUtA eva nidritA bhaviSyantIti vIramatI kathanamAsIt, sa tu mandirAbhyantara evA'tiSThattato rAjani / / 53 / / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcamaH paricchedaH abalAcAturyavarNanam ciraM bhayasyAvakAzo na babhUva / atha vIramatI gardabhIrUpaM dhRtvA ghoranAdaM cakAra, yasya zravaNena sarve nAgarikA ghoranidrAmApurye yatraivA''sana, te tatraiva nidrAdevyutsaGge patitA niHsaMjJakA babhUvuH / iyaM ca nidrA mUrchApratikRtirevA''sIditi te sarve vipattAvAgatAyAmapi sUryodayAtpUrvamutthitumasamarthA abhuuvn| itthaM nAgarikAnavasvApinyA nidrayA mUrchitAn kRtvA saha guNAvalyA vIramatI bahirnirasarat / rAjA candrastu sarvaM caritraM pazyannevA''sIdatastayorbahirnirgacchantyoreva sa vivikte samupaviSTastayorvArtA shrutvaanaasiit| dhazrUrvadhUmuvAca-matkRtanidrayA nagaravAsinastathA kRtA yathA tatra paTahAdighoSaNenA'pi te'panidrA na bhaviSyanti / idAnIM cala, vayamupavanamabhigacchAmaH / tatra praveze sati dvAradeze yo rasAlavRkSo'sti, tamAruhya vimalApurIM vrajiSyAmaH / || 54 / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaSThaH paricchedaH vIramatIguNAvalyorvimalApurI prasthAnam atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya SaSThamaparicchede vIramatIguNAvalyorvimalApurI prasthAnam nAgarikAnnidritAn vidhAya vazrUvadhvau gamanAya sajjite babhUvatuH / tatra gamanakAle vIramatI tAM punaruvAca- priyaguNAvali ! ito'STAdazazatayojanadUravartivimalApurIgamanamasaMbhavaM manyamAnayA tvayA dRzyatAM mama vidyAbalena tvAmavilambitameva tatra nayAmi / guNAvalyai vIramatyoktamudyAnasthA''mravRkSamAruhya vimalApurI - gamanamiti rAjJA candreNa pUrvata eva zrutamAsIt, iti rAjA candro'pi tatra gatvA'nayozcaritramavalokanIyamiti cintayaMstAbhyAM pUrvamevodyAnaM gatvA'tiSThat / vIramatyA kathitamAmravRkSaM dhyAnena pazyan tasmin sukhenopaveSTumarhamanyenAlakSyaM koTaramekamapazyat / kiJcid vicArasya tatrA'vasthAnasya ca samayAbhAvAd drutameva sa tatra gatvA praviveza cAcintayat-guNAvalI tu guNAvalyevA''sIt, mayAdyaparyantaM tasyAM durguNo na dRSTaH, paramRjusvabhAvatayA mAtuH kapaTajAle patitA'sti, tayaiva tasyA buddhiviparyayaH kRta iti jJAyate paraM sampratyanayoH kRtirdarzanIyA / anantarameva te tatrAgatyopasthite babhUvatuste ubhe vilokya rAjA vicAramagnaH saMjAtaH, yadi vRkSAntaramAruhya gacchetAM tadA tatra mama gamanaM na bhaviSyati, paraM tadaiva prasannamanasau te tameva vRkSamAruruhaturiti tasya zaGkA zIghratarameva nyavartata / rAjA'pi I tathA channa AsIdyathA tAbhyAM draSTuM na zakyeta, vIramatI karavIrayaSTyA / / / 55 / / -- Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaSTha: paricchedaH vIramatIguNAvalyorvimalApurIprasthAnam kasAghAtamiva tamAmavRkSaM saMtADya jagAda-AvAM vimalApurIM ny| tadAnImevAmravRkSo vAyuyAnamiva viyatyuDDIyamAno vimalApurImabhicacAla | yathA kevalajJAnavArakeNa karmaNA jIvAnAM kevalajJAnamAvRtaM bhavati, tathA koTarAvaraNena rAjA candro'pyAvRta AsIt / parantu matizrutAdijJAnavArakasya karmaNaH kSayopazamena jIvAnAM kiJcid bodha iva rAjA candro'pi koTarAbhyantarato bAhyapadArthadarzanakSama AsIdeva / mAnasAdapi drutagatirAmavRkSo'bhUta, tadAnImeva candrodayAd vividhAni nagaravanopavanAni tasya dRSTigocarANi bhavantyapi kSaNAntara evAdRzyAni babhUvuH / dyAvApRthivyomaNDalaM parito nirmalA candrikA prasarantyA''sIt, tatrAmavRkSasyoDDayanaM kSIrasAgare taririvAbhavatpathyAgataM sthAnavizeSa guNAvalI darzayantI vIramatI tasya varNanaM kurvatI jagAma / samAgatAyAM gaGgAyAM sA babhASe-priyavadhu! pazyeyaM paramapAvinI gaGgA'sti yasyAM snAnamAtreNa prANinAmenomalaM dhautaM bhavati / pazyeyaM kAlindI nadyasti, caitasyA api jalaM bADhaM nirmalaM nIlaM dRzyate / itthaM mArgasthaM sakalaM vastu darzayantI teSAM guNaM ca vivRNvatI jagAma / punaragre dRzyamAnamaSTApadagiriM guNAvalI darzayantI jagAda-putravadhu ! pazyAyamaSTApadAdrirvidyate'tra bharatena nirmApitaM svarNamaNimayaM jinacaityaM sushobhitmsti| ataH pUrvasyAM dizi bhagavataH zrIRSabhadevasya bhagavato'jitanAthasya ca, dakSiNasyAM saMbhavanAthAdInAM caturNA, pazcimAyAM supArzvanAthAdInAmaSTAnAmuttarasyAM ca dharmanAthAdInAM dazAnAM tIrthaGkarANAM mUrtayo vidynte| atra rAvaNaH samAgatya tIrthaGkaranAmakarmopArjayiSyate, imamadrimeva parito valayAkArA gaGgA pravahati / punaragre gate sammetazikhara // 56 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaSThaH paricchedaH vIramatIguNAvalyorvimalApurIprasthAnam mavalokya vIramatyoce- priyavadhu ! etattIthaM vandasva yato'tra prathamo dvAdazo dvAviMzazcaturviMza etAMstIrthakarAn vinA'vaziSTAstIrthaGkarA muktiM lapsyante, teSu saptadazatIrthakarA mokSaM gatA avaziSTAstrayo'pi yAsyanti / ayaM vaibhAragirirayamabuMdA-calo'yaM siddhAcalazcAsti, teSu siddhAcala eva pApaughaharaNe zreSThatamo vidyateyataHkRtvA pApasahasrANi, hatvA jantuzatAni ca / idaM tIrthaM samAsAdya, tiryaJco'pi diyaM gatAH // 62 // asya darzanamAtreNaiva jIvAnAM kRtsnaM pApaM nazyati, pUrvasmin kAle'tra bhagavAnRSabhadevo navanavatipUrvavAraM samavasRto'bhUt / kiM bahunA - vacmaH kimasya cocvaistvaM, yena pUrvajinezituH / adhiruhyAtra lokAgraM, pautrairapi kare kRtam // 3 // ihA'saMkhyAtairmunibhiH kevalajJAnaM ca siddhapadaM jagme / asya tIrthasya prathamoddhAro bharatacakriNA, dvitIyo rAjJA daNDavIryeNa, tRtIya IzAnendreNa, caturtho mAhendreNa, paJcamo brahmendreNa, SaSTho bhuvanapatIndreNa, saptamaH sagaracakriNA, aSTamo vyantarendreNa, navamazcandrayazonRpeNa, dazamazcakrAyudhenA'kAri / evaM dazakRtvo'sya tIrthasyoddhAro'bhUtpunarapi rAmacandreNa kariSyamANa uddhaaro'vshisstto'sti| priyavadhu ! trividhinainaM vandasva, yato'sya saMsArasAgarasyottaraNAyA'yaM sAkSAttarikalpo'sti / yataH 27 || 57 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaSThaH paricchedaH vIramatIguNAvalyorvimalApurIprasthAnam yo dRSTo duritaM hanti, praNato durgatidvayam / saGghazArhantyapadakRta, sa jIyAdvimalAcalaH // 64 // kiyaddUre gatvA giranAratIrthaM darzayantI vIramatI jagAda, pazya-giranAragirirAgato'tra rAjulapatinA zrIneminAthasvAminA muktivadhvAH pANigrahaNaM kariSyate / etattIrthamapi siddhAcalAnurUpaM phalapradaM viddhi / yaduktaMspRSTyA zatruJjayaM tIrthaM, natyA raivatakAcalam / snAtyA gajapade kuNDe, punarjanma na vidyate // 65 // ihaivaikasmin sthAne hastinaH pAdo nimagno'bhUdatastatra gajapadakuNDaM vyaracyata, anena krameNa nUtnaM nUtnaM tIrthamIkSamANe te ubhe prasannatayA vimalApurImabhiceratuH / agre niHsRtya vIramatI prAha-IkSasva, iha nadIsamudrayoH saMgamo bhavati lavaNodadhirayaM jambUdvIpasya caturdikSu valayAkAraH patito'sti vividharatnAnAmatra rAzirvartate / dvilakSayojanAyAmastaTe kiJcinnimno madhye'gAdho dazasahasrayojanamitataTamadhyadezo'yamudadhirasti, punarasya sahasrayojanaM nimnatvaM cAsti yasya vIcayaH SoDazasahasrayojanamUrdhvamucchalanti / atra gavyUtiM yAvad vallayo vardhante kiJcA'muM paritaH kalazAkArAzcatvAro bhuvanapatayo bhavanti yeSAmAsyAni dazayojanapramANAni sahasrayojanamitaM sthaulya, lakSayojanadairghya cA'sti / asmAd ghanavAtatanuvAtayornirgamanenA'sya kallolA bhRzamucchalanti yannivAraNAyA'nizaM suragaNA daNDahastAstiSThanti sarvametacchAcati / / 58 / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram vIramatIguNAvalyorvimalApurI prasthAnam I kamasti / evaMvidhAM vArtAM kurvANe dve vimalApurIM nikaSeyaturyasyAH suSamA dUrAdeva dRzyamAnA''sIt / vividhamanoharopavanAni ramaNIyatarataDAgA abhraGkaSAH prAsAdAzca darzakAnAM cetoharaNAya parasparaM kRtaglahA ivA''san / nagaraprAsAdA AlokojjvalajyotiSA jAjvalyamAnA vilasanti, sarvametadavalokya guNAvalI vIramatImapRcchat-mAtaH ! kimAkhyeyaM nagarI ? vIramatyode- iyameva vimalApuryasti, yAM draSTumatrA''gatA'si / asminneva samaye mAkandapAdapo'mbarAdavanItalamavatatAra, nagarAd bahirUpavane tasthau ca vIramatIguNAvalyau tasmAdUttIrya nagarAbhimukhaM ceratuH / pazcAdrAjA candro'pi tadanugamanakrameNa jagAma / mAturadbhutavidyAvalokanena tanmanasi kiJcidapi bhayasaMcAro nA'jani, yato vIrapuruSo mRgendra iva nirantaraM nirbhIko bhavati / yataH - SaSThaH paricchedaH - eko'hamasahAyo'haM, kRzo'hamaparicchadaH / svapne'pyevaMvidhA cintA, mRgendrasya na jAyate F zanaiH zanairubhe nagaraM vivizatuH, rAjA candro'pyetAvatkAlaM tAbhyAM sahaivA''sIt nagarapravezAnantaraM vIramatI guNAvalIM kRtsnaM nagaraM bhrAntvA bhrAntvA'darzayata / pazcAdubhAbhyAM vivAhamaNDapo jagme tatra nRtyagAnavAdyAdInAM dhvanirguJjamAna AsIt / tadAnIM varavadhvorAgamane vilamba AsIt, ataste tatraiva saMtiSThamAne parito dedIpyamAnAM zebhAM draSTumalagatAm / / / 56 / / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya saptamaparicchede'ghaTitavicitraghaTanA itthaM nirvighrabAdhaM vIramatIguNAvalyau vivAhamaNDapamIyatuH paraM rAjA candro nagaraM pravizanneva bAdhayA bAdhito'bhUta, yena tasya sarvo'pi kAryakramo vyatyAsatvamApa | nagarasya prathamadvAre pAde nihite satyeva kazcinnamrazirodvArapAlaH pUrvasaMstuta iva taM prnnnaam| taM tathA'valokamAnaH sAzcaryo rAjA mAmanyaM vA praNamatIti cintayati sma / koTTapAlaH punarapi taM vismApayannuvAca-jayatu jayatu candranarendra! satyaM bhavAn guNAgAro'trAdya samAgatyA'smAn sanAthAnakarot / adhunA zrImatAmAgamanenA'smAkaM mahatI cintA dUramagamata, vayaM dvitIyAcandravad bhavadAgamanaM pratIkSamANA Asma | samprati dayAM kRtvA siMhalapurarAjasya samIpaM calatu, tasyAvAsaM ca punAtu | pratIhArasyaitadvacanaM zrutvA rAjA candraH svAnte cintitavAn-aho! mahadAzcaryametadyadayaM mAmeva no kintu mamAkhyAmapi vetti, paraM bhrAnto'yamiti me pratibhAti / kaJcidanyaM candraM pratIkSettadbhameNa mayA sahetthaM vadedityapi saMbhavati, etadvicArya narendreNa candreNa jagadehe dvArapAla ! candrastvAkAze vasati, punastvaM kena vArtA kurvannasi? asyAM nagaryAM me mahatkAryamasti, ato mAM mA vAraya, itthaM kaJcidajJAtvA rodhanaM nocitam / baddhAJjalinA dvArapAlenoce- he AbhAnarendra! bhavAnAtmAnaM kathamapalapati ? kiM ratnaM jAtvapyalakSitaM bhavet ? kastUrIgandhaH kenacit kimAcchAdyate ? nA'haM bhrAntaH kintu samyaga || 60 || Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritrama - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA vAgaccham / yataHviSamasthito'pi guNavAn, sphuTataramAbhAti nijaguNaireya / jalanidhijalamadhye'pi hi, dIpyante kiM na ratnAni // 65 // ato bhavAneva candrarAjA'bhidha AbhAnarendro'sti, evamuktvA dvArapAlastasya karaM gRhItvA''tmanA saha gantuM savinayaM tamanurudhyate sma / tadA rAjA hastaM mocayannuvAca-bhrAtaH ! hastaM kathaM gRhNAsi? tvayA yad vaktavyaM tadUrAdeva kathyatAm / mayA tvaM vikSiptacetA iva lakSyase, yatastvaM mAM candrarAjaM matvA''tmanA saha calituM durAgraha karoSi me mithyAvalganasya prayojanaM nAsti / vyarthaM mAM tvamasmin saMkaTe pAtayasi tvaM dravyAbhilASI cettadapi dAtumutsuko'smi, paramitthaM vyarthaM mAM nirudhya me samayaM niSphalaM mAM kuru | adyAraNye me bahukAlo vyatIyAya, tatazcintitA me prasUrmA pratIkSamANA bhvet| dvArapAlo'vAdIt- rAjan ! ito'STAdazazatayojanadUravartinI bhavadrAjadhAnI vidyate, punaratra kathaM kutra vA bhavajjananI bhaviSyati? kRpayetthaM mAM no sandehe pAtaya, me ca mA krudhyatu / yadi bhavAdRzAH pratApino mithyAbhASiNo bhaveyustarhi kathamiyamacalA saMsArabhAraM bibhRyAt ? | yataHjeNa paro dUmijjai, pANivaho hoi jeNa bhaNieNa / appA paDai aNatthe, na hu taM japaMti gIatthA // 8 // rAjan ! mAdRzAnAM jIvanaM bhavAdRzAnAmuttamapuruSANAM sevAM || 61 / / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA kurvadevA'gamattasmAditthaM bhramapUrNavRtte kadAcidapi nAgantuM shknomi| mama prabhurAvazyakakAryavazAcchrImatA saha saMgantumicchati, ato me prArthanAmurIkRtya mayA sahaituM ceSTatAm / idAnIM rAjA candro'tIva saMkaTe'patad vIramatIguNAvalyau tasmin kAle'tidUravartinyau nA''stAmato rAjJo manaH sabhayamAsIdyadenaM vivAdaM te zRNuyAtAM cedanyasmAdanyaM bhavettataH sa maunenaiva dvArapAlena saha gamanameva svIcakAra, tena prahRSTamanA dvArapAlaH sahaiva tena siMhalapurAdhIzasya saudhaM vavrAja | mArgasthAH sarve karmacAriNo namrazirasastaM praNemustena rAjJazcandrasya manasi zaGkA varSamAnA''sIt / atratyAnAM janAnAM mayA satrA kathaM paricayaH ? mAmpratyete kathamAdaraM cA'darzayanniti tasya kathamapi viditaM nA'bhUt / zanaiH zanairnagarasya dvitIyaM dvAramagamadatrasthA api janA rAjAnaM praNamyocire- he rAjan ! svAgataM vaH, siMhalanRpo mama prabhubhavanmArgameva pratIkSate / yathA cakraprakaTanena cakravartino manorathAH saphalIbhavanti, tasya ca navanidhInAM prAptirbhavati, tathaiva mama mahArAjasya bhavataH samAgamena kAryasiddhirbhaviSyati / rAjJe candrAyedaM vRttaM nA'rocatA'tastasyautsukyamedhitamAsItsa ca ruSTa: san babhASe-yUyaM mAM candraM kathaM jAnItha ? yathA dhattUrabhakSakANAM sarvatra hiraNyameva dRSTigocaraM bhavati, tadgrahaNArthaM ca te dhAvanti, tathaiva yuSmAkamapi paritazcandra eva netrapathamArohati, bhavatAM rAjA'pi bhavAdRza evA'stIti jaane| tena me kaH paricayaH ? mAmRte tasya kimetAdRzaM kArya yanna sidhyati ? yasmAdyUyamitthaM vArtA kurutha, tena yUyaM yathArthaM dhUrtA iti pratIyate / evaM katicitpathikAzcandrabhramAd yuSmAbhirvaJcitA / / 62 / / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA bhaveyuriti na jAne ? tadA dvArapAlAH spaSTIkurvanta Akhyan-vayaM siMhalanarendrasya sevakAH smaH, tenaiva nirdiSTAGkA vayamatra sthApitAH smaH, tayaivA'bhijJayA bhavAneva candra ityasmAbhirajJAyata, idAnIM saMstuto bhavAnAtmAnamapalapituM na ceSTatAm / itthaM dvArapAlasya vacanamAkarNya kiJcid vRttAntajJAnaM rAjJo'bhUt, ataH zAntyA nRpo'prAkSIt - yuSmAn kiM cihnamavocat, yena mAM candraM kathayatha? etannizamya dvArapAlA UcuH- pUrvasthapuradvAreNa rAtreH prathamayAmavyatIte yaH pumAn strIbhyAmanvaG nagaraM pravizettaM rAjJazcandrasya nAmnA''hUya yUyaM praNameta, atyAdareNa matsamIpaM cA''nayeta / tena mamaikamAvazyakaM kAryamasti, tasyaiva siMhalapaterAdezAnusAreNa sthAne sthAne samupaviSTA vayaM zrImantaM pratIkSamANA Asma - rAjJoktasaGketAdhAreNa bhavantaM candrarAjaM jAnImaH tenaiva ca zrImantaM tatsamIpagamanArthaM prArthayAmahe / mahArAjasya bhavatA sAkaM kiM kAryamasti, tadasmAkaM praSTavyA'nadhikAratayA'jJAtamasti / tasmAdidAnIM zrImato'smAbhiH saha nUnaM gantavyaM bhavet kAryaM ca yuvayoH saMgamena svayameva sphuttiibhvissyti| rAjJazcandrasyaikAkitvAd dvArapAlAnAM cAsaGkhyeyatvAccetasi sa cintayati sma - etAvatkAlaM kevalaM mAtureva bhayamAsIt saMprati siMhalanarezasyApi bhayamAjagAma / tatra gate kiM bhAvIti na vedmi, parameteSAM hastAnmuktirapyasulabhA, yato'hamasahAyo nagaramapyanyadIyamete ca karmacAriNaH, eSAM pratibodhanenA'pi na kazcillAbho bhaviSyati, ataH samprati tannikaTe gamanameva zreyaskaraM bhaviSyati / iti vicArya sa dvArapAlAnavadat-calantu, yuSmAkaM svAminaH sannidhau gantuM sannaddho'smi mama yadvaktavyaM / / 63 / / " Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA bhavettattatraiva kathayiSyAmi / pathi yathA yathA'gre sa gatastathA tathA militA'bhinavadvArapAlAdayastaM praNamya sAdaraM samamaMsata | rAjabhavanaM yAvad gacchatA tena saha janatayA saMkulaM mArgamabhavatkaSTena sarve rAjabhavanamavizan / rAjJazcandrasyA''gamanavArtA sevakaiH siMhalAdhIzAya pUrvameva viditA'bhUdataH sa tasya svAgatakriyAracanAyAmAsakta AsIt / yadA ca siMhalapatistadAgamanArAvamaauSIttadA vijayavAdyaiH sahA'gre gatvA sasatkAraM taM svAvAsasthAnamAnIya svAsanamupavezyA'cakathat- he AbhAnareza ! bhavatpAdanyAsenA'dyeyaM nagarIdaM ca sthAnaM pUtamahamapi darzanena kRtArtho'bhUvam / cirakAlikI bhavadarzanAbhilASA'dya pUrNA'bhUdUrastho'pi bhavAnme hRdayastha evA''sIt | yathA'sannihito'pi bhAnuH kamalakulAni praphullayati, tathA bhavannAma suyazazca zrAvaM zrAvaM vayaM hRSTA Asma, adya bhavataH sadyo darzanenA'smAkaM harSAtireko babhUva, sakalAzcAzAH saphalatvamagaman / itthaM sabhUmikAbandhaM siMhalanarezazcandraM kuzalapraznaM pRSTvA'vAdIt- svAmin ! zrImAnantaryAmI mama zirobhUSaNamasti, yathA mayUrazcAtako vRSTiM, vatso mAtaraM, tathA vayamapi shriimntmicchaamH| zrImatAmAgamanenA'smAkaM jIvitaM sAphalyamApa, yataH prabhukRpAM vinA satpuruSANAM darzanaM durlabhaM bhvti| sAmprataM vayaM zrImatAM kAM satkRtiM kurvImahi ? yataH zrImanto vadAnyatamA bhavadagre vayamagaNyAH smaH / yadi madrAjye samAgaccheyustadA prAyo vayaM kiJcitsevAM vidadhyAma, paramiyaM vimalApurI madarthaM videza-vadasti / atra tu yathA mAtA putrasyAvalokanamAtreNaiva santuSTaMmanyA bhavati, tathaiva vayamapi bhavataH kevalaM praNamyaiva dhanyaMmanyA bhavituM zaknumaH / yadi || 64 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA | kadAcidavasara AyAsyati, tadA bhavanto drakSyanti, yadvayamapi prAghuNikAnAM satkRtau kebhyo'pi nyUnA na smaH / itthaM siMhalAdhipaH svakIyAM sarvAM vArtAM taM candranRpamakathayat, kintu tasya kathanasArAMzaH kimiti rAjA candro na bubudhe / sa caibhyaH sarvebhyo'pi dUrAvasthAnenaivAtmanaH zreyo'manyata / ataH sa jagAda - he rAjan ! bhavAMzcandrabhrameNetthaM mAmavarudhya kathaM sammAnayati ? ahameko vaidezikaH pathiko'smi / zrImanto mahAnto rAjAno'tIva nipuNA bhUtvA'pi kathamitthaM muhyatha ? AvayoH kazcitsaMstavo'pi nAsti / candrastu pUrvadizaH svAmI, ahaM ca sAdhAraNaH kSatriyakumAro'syAM sthitau jJAtvA'pyevaMkAraM vArtAM kathaM kurutha ? kadAcinmama candrasya ca rUpavayaHsAmyaM dRSTvA bhrAntau patitAH stheti jJAyate / iha jagati bahavaH sarUpAH samAnavayaskAzca dRzyante, paraM teSAM guNamavijJAya taiH sambandhasthApanaM na varam / karpUralavaNayoraujjvalyasAmye'pi tayorguNe gaganapAtAlavad bhedo bhavati / paramavasare prApte tayoH satyasvarUpamavagamyata eva / yataH na vinA madhumAsena, antaraM pikakAkayoH / vasante ca punaH prApte, kAkaH kAkaH pikaH pikaH // 69 // ato bhrame mA patatu, mama ca kRpayA gamanAyA'nujAnIhi / etadAvarNya siMhalAdhipa Aha- rAjan ! itthaM vArtayA'haM pratArituM na zakyate, mama samyag jJAto'bhUdyad bhvaanevaa''bhaanresho'stiiti| yataH satpuruSAH sallakSaNena kadAcidapi tirohitA na tiSThanti, / / 65 / / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA tadAcaraNAnyeva tAna prakaTayanti / yathA'lAbUrjale nimajjayantu janAH, paraM tA Urdhvabhavanena vinA na tiSThanti / kastUrI surabhiNA svayameva jJeyA bhavati, tathA bhavAnapyasti / vayaM cirAd bhavadAgamanamArga pratIkSamANA Asma, adyocitasamaye bhavadAgamanamabhUt / adhunA svApanutistyajyatAM, mama caikaM kAryaM kRtvA mAM zAvatikA''dhama yenA'nugRhANa | ubhayoritthaM vArtAlApe bhavatyeva siMhalarAjasya hiMsakanAmA mantrI tatrA''jagAma sa ca mahAna durbuddhiH kapaTI kuTilaH kadAgrahI cA''sIt / mithyAvalganaM tu tasya pradhAno dharma ivA''sIditi cA''gacchanneva candraM praNamya, svAsanaM gRhItvA svakauTilyaprakaTanamArebhe / prasannavadanaH sa prAha- he narezvaracandra ! adyA'smAkaM bhavadarzanena paramAnando babhUva, samprati bhavatA mama mahArAjasyA''jJA'GgIkartavyaiva bhaviSyati, yato vayaM na khalu bAlakA yad bhavadvAkprapaJce patema / ataH samprati samayAtikramaNaM na kriyatA, punarmama kAryasampAdanaM vinA bhavato gamanamasaMbhavamityapi jAnIhi / asmAkaM bhavato mahatI AzA varvarti, kasyAzcitkalpanAyA AdhAreNA'smAbhirbhavAna, balAnnigRhya nA''nAyi, kintu devyA vacanenaiva bhavantamabodhi / kAryamanalpaM samayazca stoko'to'dhunA'svIkAraM mA kRthAH, rAtreradhaM vyatIyAya bhavatA ca kArya kArayitavyamasti, punaH kAryamapi mahanna kathayAmi / bhavadAgrahAdhikyamapyanucitaM tasmAtpratAraNamapi bhavatA varjanIyaM, mAM cA''jJApaya yathA naijI prArthanAM bhavate nivedayeyam / hiMsakamantriNaH sphuTamidaM kathanaM nizamya rAjA candraH paramaM dvaividhyamavApa / tadAnIM sa kiJcitkAlaM svIkArA'svIkAravicAre nimagnaH san prAnte'cakathat || 66 / / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA astu, yatkarttavyaM tadA''jJApayatu / bhavadbhizcandrArthaM kathaM vyAkulIbhUyate ? kimiha jagati parairbhavatkAryaM sAdhyaM na bhavet ? sAdhu sAdhu samprati vaktavyamucyatAm / AbhAnagarIvAstavyo'hamapi candrasAdhyaM kAryaM kartuM zaknomi / tadAbhApatervacanaM zrutvA'yameva rAjA candro nA'nya iti siMhalA'dhipo vizvasiti sma tena nRpaH paraM mumude nijaM mantriNamabhidadarza ca / mantryuvAca - he rAjan ! AbhAnarezo bhavataH sakalAM cintAM dUrIkartumarho'sti / anena saha ko'pi viSayo gopanIyo nAsti, svA'bhiprAyamenaM spaSTaM kathayatu, yato lajjayA viSayamaprakAzya kAryaM naiva setsyati / yato dhanadhAnyaI vidyAsaMgrahAhAravyavahAradharmakAryAdiSu lajjAM vihAyaiva sukhI bhavejjanaH / mantriNo vacanaM zrutvA rAjA candrazcetasi cintayAmAsaeteSAmAntarikA'bhiprAyaH ka iti na jJAyate, na jAne kiM kAryaM kartavyaM bhavet ? mayA niSpatsyate na veti ? idAnIM tvahameteSAM paJjare nitAntaM patito'smi / ete sarve dhUrtA vaJcakA iva dRzyante, paramadhunA tveteSAM vacanazravaNaM tUSNIM tatkaraNaM cA'ntarA nA'nyopAyo dRzyate / itthaM vicArayantaM candramavalokya siMhalapatinoce - rAjan ! mA cintIH na vayaM dhUrtA yato bhavantaM vaJcayiSyAmaH, svAnte svalpamapi saMdehaM mA gAH / bhavAdRzAn paropakAripuruSAn jananI viralAn janayati / yataH vidvAMsaH kati yoginaH kati guNairvaidagdhyabhAjaH kati, prauDhA mattakarIndrakumbhadalane vIrAH prasiddhAH kati / / / 67 / / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram saptamaH paricchedaH svAcArAH kati sundarAH kati kati prAjyapratiSThAvarAH, kiMtyeko viralaH paropakaraNe yasyA'sti zaktiH sadA // 70 // - aghaTitavicitraghaTanA pazyatu-kRtsnaM jagajjagaccakSuH prakAzayati, pAdapAH puSpANi phalAni ca dadati, cintAmaNiratnaM manovAJchitaM phalaM prayacchati, gAvastRNamapi jagdhvA payo dadati, parameteSAM pratyupakArakaraNe ke'pi saktA bhavanti ? tathaiva mahopakAriSu bhavAnapi paramopakArI puruSo'sti, itthaM bhavAdRzAH paropakAriNaH sajjanAH parimitA bhavanti / bhavadanukampAmapekSamANA vayamAzayopaviSTAH smo'smadIyAzAM zrImAnavazyaM saphalayiSyatIti vizvasmaH / yataH zAstraM bodhAya dAnAya dhanaM dharmAya jIvitam / vapuH paropakArAya, dhArayanti manISiNaH // 71 // asmin kAle tatra siMhalapatistasya rAjJI, kanakadhvajanAmA tasya kuSTha putraH, hiMsakamantrI, kapilAdhAtrI, rAjA candrazcaitebhyo'nye ke'pi nA''san / tadA te sarve tathA zobhAmAvahanti sma, yathA paJcendriyaiH saha manaH zobhAM prApnoti, viviktaM jJAtvA rAjA candrastaM provAca- he siMhalanareza ! bhavatA yad gadanIyaM tatsphuTamucyatAM yato bhavataH spaSTavacanaM vinA na mayA budhyate, bahirvivAhotsavitA antazcintitA iva yUyaM lakSyadhve / bhavato yathAtathyaM bhedamajJAtvA vicAraM vinA kAryaM kartuM kathaM sakto bhaveyam ? itazca me gosargataH pUrvamevA''bhApurI gantavyA'sti / ataH kartavyaM kAryaM drutamAjJApaya, mama nAmadhAmakulAdIni ca kathamajJAyi ? tadapi / / 68 / / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA brUhi / rAjJazcandrasyaitatpraznaM zrutvA siMhalAdhipo mantriNamabhisaMketayati sma / tato mantrI prAha- he AbhAnareza ! bhavAn mama trAtA, AzAyAzcaikamAtraM sthAnamasti / tasmAtkamapi viSayaM bhavato gopayituM necchAmi / pAdayoghughurUn baddhvA nartitavyamastyeva punaravaguNThanasya prayojanameva kim ? bhavate yathArthakathane na me kApyApattirasti / kumArakanakadhvajAya rAjaputrIM premalAlacchI pariNayatu, etadarthameva bhavAnasmAbhirAkArito'sti / iyamevA''smAkInA prArthanA varivarti caitadarthaM vizvAso'sti, yanmAmakaM kAryaM bhavAnavazyaM kariSyati / etacchrutvA candra Aha- kimetad yUyaM kathayatha ? premalAlacchI siMhalakumAraH pariNeteti zrutvA tadutsavaM drssttumevaa'hmihaa''yaatH| mAdRzo'nye'pi samAgatA darzakAH premalAdevyAH siMhalakumAreNa satrodvAho bhaviSyatyevaM vadanti / paraM kanakadhvajastAM kathaM na pariNeSyati ? iti kRpayA mAM bodhayatu / tatra tasya kA vA''pattiH? yayA'muM bhAraM macchirasi prakSipati bhavAn / etannizamya mantriNocerAjan ! kumArakanakadhvajaH pUrvajanmakarmavipAkena kuSThyasti, etadvRttaM kasmA api vaktavyaM nA'sti / kathamapi tasya pANigrahastayA samaM nizcito'taHparaM tasya nirvAho bhavatkarakamale'sti / prabalavAtena madhye samudraM nIyamAnAyA nAvastaTAnayanamiva siMhalanarezasya lajjAyA rakSaNaM bhavata eva karAmbuje'sti / evaM bruvantaM mantriNaM candro'vocat kuSThIbhUtasya kumArasya pariNayo bhavatA kathaM sthiro'kAri ? rAjakumAryA samaM kA'pi zatrutA''sItkim ? yatastasyAH pariNayaH kuSThinA saha kaaryitumaagtaaH| itthaM tasyA jIvitaM kathaM vyarthIkurutha ? amuM pApabhAraM ca mayi ||66 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA kathaM nyasyatha ? tayA mama pariNayaH kiM kadAcidapi saMbhavati ? mayi tAdRzI yogyatA'pi nA'sti, tathApi kathaJcitkRte'pi pANigrahe'nantaraM punarbhavate samarpaNaM mayA kathaM saMbhaviSyate ? itthaM rAjJA candreNa pratibodhite'pi hiMsakamantriNi siMhalanareze ca tadvacanasya prabhAvo lezamAtramapi nA'patat / tau pUrvavattasya prArthanAM kRtvntaavevaa''staaN| prAnte candro hiMsakamantriNaM vijanamAnIyovAcabhavanto'mumanucitabhAraM mahimApahAraM mayi kathaM nidadhati ? | yataHakArya tathye yA bhavati vitathe yA kimaparaM, pratIto loke'smina harati mahimAnaM janarayaH / tulottIrNasyADapi prakaTanihatAzeSatamaso, ravestAdRk tejo na hi bhavati kanyAM gata iti // 72 // __ adya prAthamika evA''vayoH saMstavo'bhUttadA''dhAreNaiva mayaitadanucitaM kArya kArayitumicchanti, kintvanena ko'pi lAbho na bhaviSyati / sundarItamAyAH premalAyAH kuSThino rAjakumArasya kanakadhvajasya kaNThe bandhanaM mahatpApamasti / asya vivAhasya vicAraH sarvathA tyAjya eveti me matiH, yadyevaM kartuM na zakyate tarhi svadezA''vAsau [zreyasau], tava eSo'nucitavicArazca kathamabhUttatkathaya ? yadi sakalaM tathyavRttAntaM nizchalaM kathayiSyasi, tadA bhavatprArthanAyAH parAmarza kariSyAmi / yato'vicAryakArI duHkhabhAga bhavatIti siddhAntasAraH, yataH // 70 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA sahasA vidadhIta na kriyA-mavivekaH paramApadAM padam / vRNate hi vimRzyakAriNaM, guNalubdhAH svayameva saMpadaH // 73 // - AbhAnarezasyedamAzApUrNaM vaco nizamya hiMsakamantrI nijagAda - rAjan ! adhisindhutaTaM sindhanAmadeze mahatI ramaNIyA ca siMhalapurI virAjate, yatra janimanto janA bhAgyabhAjo bhnnynte| yasyA bhavatkRtapUrvasaMbhASaH patirasti, tasya rAjJI kanakavatI, cA'haM sacivo hiMsakanAmA'smi / rAjyasyA'khilaM kAryaM mamA'dhInamasti mamA''jJAM vinA tatratyaM tRNamapi vicalitaM kartuM ke'pi na prabhavanti, mama rAjJaH samIpe caturaGgiNI senA mahadaizvaryaM prajAzca dhanadhAnyaparipUrNAH santi / tatra daridratAyA nAmApi na zrUyate yatrA'gaNitavibudhAH striyazcA'marAGganApratimAH suzIlAH patibhaktiparAyaNAH zAntaprakRtayazca santi / kadAcidrAjJI kanakavatI prAsAdamadhiSThitA putrArthaM cintayantI bahuzokasaMjAtAzrudhArAbhirArdravasanA zItocchvAsaM niHsArayantI nirjale zapharIva vyAkulA'bhUt / svAminyAstAdRzImavasthAM vilokya kAcicceTI dhAvamAnA rAjAnamupasRtyA'khilaM vRttAntaM nivedayAmAsa / rAjA'pi drutamAgatya tAM samAzvAsya papraccha- ayi candrAnane ! kathamaudAsInyameSi ? kiM kenA'pi tavA''jJollaGghanaM kRtaM ? tarhi vada, avazyaM taM tvaritaM kaThoraM daNDayiSyAmi / audAsInyasya kAraNaM zIghraM brUhi, tadAkarNya kanakavatyuvAca- prANeza ! bhavatkRpAto mama kasyA'pi vastunastraTirnAsti / ke'pi mamA'jJollaGghanaM nA'kArSuH punarbhavantamiva patiM prApya pratyahaM nUtanasyaiva vastuna upabhogaM karomi / itthaM sarvaM sukhamevA'sti kintu putramantareNa sarvamapi saukhyaM duHkhIyate / | , / / 71 / / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA tena vinA vanyaM kusumamiva me jIvanaM niSphalaM zUnyaM ca prtibhaati| yataHaputrasya gRhaM zUnyaM, sanmitrarahitasya ca / mUrkhasya ca dizaH zUnyAH, sarvazUnyA daridratA // 74 // aputrasya dhanavato'pi prage mukhadarzanaM janairazubhaM manyate / yasya gRhe bhUloThako rodako'spaSTavaktA bhUridhUlidhUsaritavigraheNa kroDasthAyI laguDAcaM nirmAya rathyAyAmAkrIDako bAlo vidyate, tasyaiva jIvanaM sArthakaM bhavati / suputreNa kIrtiranvayaparamparA caidhate / yataH sa eva putraH putro yaH, kulameva na kevalam / pituH kIrtiM sudharmaM ca, guNAMzcApi vivardhayet // 5 // tatprabhAvAd gatA'pi sampattirAyAti, vArdhake sukhaM jAyate, marubhUmivacchuSkajIvane'pi sukhadhArA ca pravahati / tathAvidhamekaM sutanayaM vinA mamAI riktaM gRhaM ca zUnyamasti / he prANanAtha ! anayaiva cintayA cintitA'smi, nA'nyatkiJciduHkhasya kaarnnmsti| etannizamya rAjA prAvocat- priye ! tvayA hRdazcintA niSkAsanIyA, mantratantrAdyanuSThAnena putraprAptyarthaM yathAzakyaM ytissye| yataH kAryArthaM prayatnamAtraM lokasAdhyaM phalaprAptistu bhAgyAnusAriNI bhavati / yataHauSadhaM mantravAdaM ca, nakSatraM gRhadevatA / bhAgyakAle prasIdanti, cAbhAgye yAnti vikriyAm // 6 // / / 72 / / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA iti tvayA jJAyata eva, itthaM rAjJI sAntvayitvA, rAjJA'hamAhUtaH sarvA vArtA ca nyagadyata, gambhIratayA vicAryA'STamatapasA kuladevImArAdhya, tAM prasAdya, putraprAptyai mayA vicAro'dAyi / rAjJe'pyeSa vicAro vyarocata, ataH sa dvitIyadinAdeva kuladevyArAdhanaM prArebhe / tRtIyadine kuladevI prAdurAsIdyasyAzcaraNau bhUmitazcaturaGgulipramANamutthitAvAstAm / surabhipuSpasajA''kalitakaNThA sthirA'kSikanInikA prasannavadanA vastrAlaGkArabhUSitakAyA sA'bhANIt- rAjan ! tavA''rAdhanayA prasannA'smi sukhena varaM vRNISva, tava manaHkAmamavazyaM pUrayiSyAmi / devyAH karuNArasabharabhRtaM vacanaM zrutvA baddhAJjalI rAjA prAha- mAtaH ! tvaM kulavRddhikAriNI, samRddhidAyinI duHkhahantrI sarvAzApUrayitrI cA'si, ato mayA putrArtha tavA''rAdhanA kRtA / yato yasyA'GgaNe putrArthaM gRhe sAdhunimittaM, hRdaye jJAnArthaM cA'vakAzo na bhavati, tasyeha jananamajananaM ca samaM bhavati / mAtaH ! putrArthaM mama yAcanA'vazyamaGgIkAryA, yadi me putro na bhaviSyati, tadA bhavatyA ArAdhanaM kaH kariSyati ? kathaM vA bhavatI me kuladevI gaNayiSyate ? ratnAkarataTastho'pi jano yadi dAridryAnna mucyeta, tarhi ratnAkarasya lajjAspadameva, tathaiva mamA'pyaputratvaM bhavatyA eva trapAjanakaM bhaviSyati / yadyasya sevakasyopari prasannA'si tarhi vastvantaranirapekSasya rAjyAgraheNa kRtArAdhanasya me putraratnamavazyaM dehi / zrImatyA dayAlezato'pi mama manorathaH saphalIbhaviSyatIti pratyayo'sti / tadAkarNya santuSTA kuladevyuvAca - rAjan ! tvatpuNyayogena tava manoratho nizcayaM setsyati drutameva putraM lapsyase, paraM kuSThI putro bhaviSyati / || 73 / / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA tannizamya sAJjalI rAjA'vak- he pratipAlye mAtaH ! prasannatayA kRpAM vidadhatyapi dUSitaM jagannindApAtraM putraM kathaM prayacchati ? yadi dAtavyo'sti tarhi sulakSaNAnvitaM nirdoSaM putraM dadAtu / devyavocat - rAjan ! caturo bhUtvA'pi tvaM kathaM mUrkhAyase ? yo yatkarma karoti sa tadanurUpameva phalaM bhuGkte / yataH - kRtakarmakSayo nAsti, kalpakoTizatairapi / avazyameva bhoktavyaM, kRtaM karma zubhAzubham - // 77 // jinezvaracakravartibaladevavAsudevaprativAsudevasadRzAnAmapi kRtakarma bhoktavyameva bhavati, tadA sAmAnyapuruSANAM kA vArtA ? yataH brahmA yena kulAlavanniyamito brahmANDabhANDodare, viSNuryena dazAvatAragahane kSipto mahAsaMkaTe / rudro yena kapAlapANipuTake bhikSATanaM kAritaH, sUryo bhrAmyati nityameva gagane tasmai namaH karmaNe // 78 // yazca sarvaM sukRtameva karoti sa eva nirantaraM sukhabhAg bhavati paraM puNyakSaye tu sarvameva kSIyate / yataH tAyaccandrabalaM tato grahabalaM tArAbalaM bhUbalaM, tAvatsiddhyati vAJchitArthamakhilaM tAvajjanaH sajjanaH / mudrAmaNDalatantramantramahimA tAyatkRtaM pauruSaM, yAvatpuNyamidaM sadA vijayate puNyakSaye kSIyate / / 74 / / // 79 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA ato mayA tvatkarmAnusArataH samyageva varo dattastatra kathamapi vyatikramo na bhaviSyati / tadA tannizamya mlAnamanA rAjoceyathecchasi tathA kuru, paraM kuSThinaM putraM kathaM yacchasi ? tatkAraNaM kathaya / devI jagAda- rAjan ! asya kAraNakathane me kA'pyA''pattirnA'sti / zRNu-maharddhikanAmA mama patirasti, yasyAvAM dve bhArye svaH, dve api sukhena kAlaM gamayAvaH / kadAcinme patirmAmanuktvA sapanyai hAramekamadAttasmin kSaNe mama hRdaye'kSamAgnirjajvAla, kalahaM kurvatyorAvayoH patistadAnImAgataH, vallabhAyAH sapanyAH pakSaM jagrAha / tenAhaM vimanaskA jAtA, tadaiva tavA'rcanayA''karSitA'hamatrA''gatA | tasmin kAle vimanaskatayA varadAne mama mukhAtkuSThiputrasya vArtA niHsRtA / asmAkamAsyAniHsRtaM vaco jAtvapi viparItaM na bhavati, tacca mAnavAnAM bhAgyAnusArameva nirgacchati / yataHyadupAttamanyajanmani, zubhamazubhaM yA svakarmapariNatyA / tacchakyamanyathA nahi, kartuM devAsurairapi vai ato he rAjan ! tvayA cintA na kartavyA / rAjA'pyacintayat-aputrA'pekSayA kuSThino'pi putrasya bhavanaM kenacidaMzena yuktamevA'sti, tato devI tadAnImevAntardadhe | rAjA'pyArAdhanAsamAptyanantaraM mama samIpamiyAya, sa ca varaprApterakhilaM vRttaM nivedyaamaas| tadA rAjAnaM sAntvayannahamavAdiSama-prathamaM putrastu bhavatu, yadi tasya kuSTho bhaviSyati, tadA tasya nivAraNaceSTA'pi kariSyate / mamA'nayA sAntvanayA rAjyapi mumude'nantaraM tasminneva dine rAjyudare garbhasaMcAro babhUva / ato rAjJA yatnatayaikatra mandirasya guptatale || 75 / / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA rAiyai vAsavyavasthA kRtA, yathA kRpaNasya dhanamadhidharitri janairadRzyamAnaM tiSThati, tathaiva sApi tasthau / garbhA'vasthAyAM punastAM ke'pi draSTuM na prababhUvuH, pUrNe mAse rAjJI sukhena kuSThinaM sutaM sussuve| sukhadaM saMvAdaM zrutvA rAjA parAM mudamApa, katiciddinAni ca maho'kAri | samantAd vaijayantItoraNAdibhiH pratigRhaM maGgalA''cAraizca nagarI zuzubhetarAm / nAgarikA rAjasabhAmupasRtya rAjJe vardhApanaM dadire, rAjA'pi tebhyo yathocitaM satkArapuraskAraM vitIrya tAn samamaMsta / dvAdaze'hani kumArasya kanakadhvaja iti nAma cakAra, paraM svakarmayogena sa janidinAdeva kuSTharogeNa pIDito bhavituM lagaH / tadarthaM kRto'pi vividhopAyaH saphalatvaM nait / Akare ratnAnIva tatra talagRhe sadyatnena kumAro vavRdhe / tatsannidhau kapilAdhAtryA vinA'nyeSAM gamanA''jJA nA''sIt, saiva kumArasya lAlanapAlanaM kRtavatyasti / zarIradUSaNena kadApi bahiranirgacchantaM kumAraM jJAtvA janairAzcaryamamanyata / yathA yathA kAlo niragacchattathA tathA janAnAM rAjakumArasya darzanecchA praidhitA''sIt / anekazo janA vastrA''bhUSaNAdikaM gRhItvA rAjasabhAmAgatya kumArasya darzanecchAM prakaTIcakrire, paraM te sadaiva nirAzA eva parAvartanta / tadA kumAro'tisundaro'stIti sarvAnacakathaM, keSAJciddudRSTiH kumAropari mA patatviti jAtu na niSkAsayAmi / pravRddhaH san yadA sa nirgamiSyati, tadA taM sarve drakSyantyeva, mama vAkye vizvastAste sarve'pi rAjJo bhAgyavarNanaM kartuM lagnAH- yaM draSTuM sahasrAMzurapyasaktastamavalokituM vayaM ke ? iti matvA sarve santuSyanti sma / sa cirajIvI bhavatu kadAciddarzanaM bhaviSyatyeva, yataH zAstre'pyuktam / / 76 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritrama - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA gopanIyaM prayatnena, ratnaM hi vibudhaiH sadA / parakIyaM hi tad dRSTyA, dveSaM yAnti narAdhamAH // 81 // iti kumArasyetthaM rakSaNaM yuktamevA'sti, zanaiH zanairiyaM vArtA dezAntare'pi prasasAra | paramasya guptatattvasya rahasyamanye kathaM jAnantu ? kiyatkAlA'nantaramasyAM vimalApuryAM siMhalapurasthA vyApAriNo vyApArArthamAgatAH / atraikasminnahani te rAjJA makaradhvajena saha milituM tasya rAjapariSadi samupasthitA aasn| rAjA'pi teSAM yathocitaM sammAnaM cakAra tadaiva svapitura premalAlacchI samAgatyA'dhyAste sma / tasyA alaukikaM sadrUpalAvaNyacAturyAdikaM pazyantasta AzcaryamIyuH / rAjA makaradhvajasteSAM dezasya rAjJazca nAma papraccha, ta Ucire- sindhudezavAstavyA vayaM, tatrA'lakApurItulyA siMhalapuryyasti / tatra kanakarathanAmA rAjA rAjyaM zAsti / tasya kandarpopamaH kanakadhvajanAmA kumAro'sti / tasya guptamandire rakSaNaM kriyate, janAstasya darzanArthaM pratidinaM lAlAyitA bhavanti / paraM bahirAnayanena kadAcitkeSAJcitkudRkpAto bhavediti zaGkayA sabhayo nRpo bobhUyate / ato'dyAvadhi ke'pi na taM prekSanta, paraM sa saundaryeNa madanopamaH zrUyate / iti vaNijAM vaco nizamya rAjA makaradhvajo mudamagAttebhyo vastrAdikaM dattvA visarjanAnantaraM sacivamAkArya tasmai kanakadhvajasya rUpavarNanaM zrAvayati sma / etatkathanakAraNaM pRSTe mantriNi nRpo jagAdabahudinebhyaH premalAyA varo'nviSyate, tajjJAtaM nA'sti kim ? adyA''kasmikamamumudantaM zrutvA mama vicAro'bhUdhadi naigamoktamRtaM syAttarhi tenaiva kumAreNa saha tasyAH pariNayaM kathaM na kuryAm ? || 77 / / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aghaTitavicitraghaTanA | tAdRzavaraprAptistvasaMbhavaivA'sti bhavato'numatizcettadA'yaM sambandho nizcetavyaH / cAturyacaNo makaradhvajasya mantrI vadati sma - mahArAja! pAnthAnAM vacasi tathyAtathyayoH kaH pratyayaH ? sarve vaidezikAH svasvadezaM prazaMsanti / ko'pi svamAtaraM DAkinIti na vakti, kurUpaM kANaM vA'pi jAmAtaraM zrUH prazaMsatyeva / ete vyApAriNastatra vAstavyA atasteSAM kathane na vizvasanIyamiti mamA'numatirasti / yadyanyadezIyA vyApAriNaH pAntho vA vadettadaivedaM tathyaM mantavyam / mantriNoktaM satyaM matvA rAjorarIcakAra, tadanantaraM sabhAM visRjya rAjA mRgayArthamaraNye'tIva vicaran mRgAdipazUnAmAkheTaM kartumalagat / tadaiva sacivo'pi tatrA''jagAma, rAjAnaM zrAntaM jJAtvA dvAvapi taDAgataTe tasthivAMsau vizazramatuH / tasminneva kAle kaizcitsAdhukAraistenaiva pathA nirgacchadbhirjalapAnArthaM tatrAgatya tasthe / rAjA tAn sarvAn samAhUyA'pRcchat - bhavanto vaidezikA dezadezAntaraM bhramanto'trA''gatAH santi, dezAntarasthaM vicitramAzcaryamayamRtaM ca vRttaM zrotukAmo'smi / bhavadbhistAdRzaM vRttAntaM dRSTaM zrutaM vA bhavet, zrAvayituM kRpA vidheyA / bhUpateruktamAkarNya krAyikA upavizyA'nyadezIyaM vRttaM gaditumArabhanta - dharAdhIza ! kiyaddinasya samAcAro'sti yadvayaM sindhadezamagacchAma / tatra siMhalapuryAM kanakarathanAmA rAjA rAjyaM karoti, kanakadhvajanAmnastatputrasya rUpalAvaNyAdiprazaMsA paritastanyate, punastenaiva kAraNena tatredamAzcaryaM yatsa sadaiva guptagRha eva rakSyate, bahirnirgamane kasyacinnetrA''ghAtabhayAdraverAtapAttasya mRduzarIrasya mlAnazaGkayA ca bahirnAnayatIti zrUyate / itthaM vividhavRttaM kathayadbhyo candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH / / / 78 / / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA I vaNigbhyo modamAno rAjA puraskAraM dattvA tAn visarjayAmAsa / tadAnIM tasya saundaryaviSaye niHsandeho rAjA premalAyAH pariNayaM manasi tena kanakadhvajakumAreNa saha sthirIcakAra / tAvatkAlamapi sasandeho mantrI nRpamavak- avanIza ! dRgdRSTe zravaNazrute ca mahadantaraM bhavati / etaiH zrutaM kathyate, paraM yadi madIyA bhRtyAH pazyeyustadA tathyaM maMsye / tadaiva tasya carcA'pi kartavyA, nedaM kAryamalpaM, yato'traiva kRtsnajIvanasya sukhaHdukhe nirbhare staH, tato'tra sambandhe pUrNavicAraH kAryaH / yataH - saguNamapaguNaM vA kurvatA kAryamAdau, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAvipatterbhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH // 82 // - tasmin kAle te vyApAriNastatraivA''sannato mantriNo vicAraM matvA svanikaTa AhUtAste rAjJocire - bhavadbhirmamaikaM kAryaM kartavyaM bhaviSyati, tadetad bhavanto mantribhiH saha siMhalapurIM gatvA rAjakumAramavalokya kanyAyogyaM jJAtvA zrIphalaM samarpya vivAhaM nizcinuyustadA bhavatAM cirAya RNI bhaviSyAmi / tadA vyApAriNo jagaduH- rAjan ! alpasya hetorbhavatprArthanAM vinA'pi karaNe nA'smAkaM kA'pyApattirasti / yatheyaM bhavatkumArI sarvaguNasampannA tathA so'pi kanakadhvajakumArastena vidhAtrA dvandvamidaM samakAlamudapAdIti jAnImahe / mantriNo'smAbhiH sAkaM preSayantu kathaJcitkArye jAte'tiharSo bhaviSyati, tatra yathAsAdhyaM yatiSyAmahe / / / 76 / / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram aghaTitavicitraghaTanA saptamaH paricchedaH tatkAla eva rAjA caturazcaturamantriNo niyojya paredyavi vyApAribhiH satrA siMhalapurIM prAhiNot / tatra gate vyApAriNaH kanakarathanRpaH svamandire tannimittamAvAsaM dattvottamabhojanAdibhiratithisatkRtiM cakre / sandhyAyAM sadavasaraM prApya mantriNastairvyApAribhiH samaM rAjasamIpamAyan vivikte ca vyApAriNo rAjJe'khilaM vRttaM nivedayAmAsuH- rAjan ! anupamalAvaNyA rAjakanyA premalAlacchI vidyate yAM dRSTvA''gatAH smaH / rAjA makaradhvajastAM bhavatkumAreNa pariNAyayitumetAn mantriNo bhavatsamIpe praiSIt / rAjA'pi sAdaraM tAnupavezya kuzalAdipraznaM pRSTvA''gamanaprayojanamaprAkSIt / teSvagraNIH kuzalazcaiko mantrI pratyuttaraM dadatprAha- soraThadezAdAyAtA rAjJA makaradhvajena preSitAH smaH / atratyA vaNijo mama mahArAjanikaTe bhavadrAjakumArasya saundaryaprazaMsAmakArSustathaivA'nyairapi zrAvitA, atastatkathane vizvasto rAjA haMsakula eva haMsasya janurbhavatItyamanyata / asya kumArasyA'nurUpA tatputrI rUpavatI viduSI cA'sti tenA'nayorvivAhasambandhaM sthirIkartuM bhavatsevAyAmupasthitAH smaH / asmAkama'numatyA'yaM sambandhaH sarvathA yogyo jJAyate / rAjakumAryA rUpalAvaNyaguNA'vasthAdi sarvathaiva kumArasyopayuktamasti / asmAkaM mahArAjaH soraThadezasya bhavAMzca siMhala - dezasya rAjA'sti, tato yuvayorayaM sambandhaH kathamapyayogyo naa'sti| bhavantaM prati mamA'nurodho'sti yadetatsambandhArthaM svA'numatiM dattvA'smAkamatrA''gamanaparizramaM sArthakaM karotu | makaradhvajamantriNaH kathanamAkarNya mama kanakaratharAjenoktam- bhavataH sarvaM kathanaM jJAtamabhUtparamIdRkkAryeSu zIghratA nocitA, dhairyasya suphalaM // 80 // - * Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA I sadaiva madhuraM ca bhavati / ato'tra bhavantastiSThantu mamA''tithyaM ca gRhNantu, vayaM samyag vicArya bhavatprArthanAyA uttaraM dAsyAmaH / yataH karmAyataM phalaM puMsAM, buddhiH karmAnusAriNI / tathApi sudhiyA bhAvyaM, suvicAryaiva kurvatA 55 etannizamya mantriNoktam - pRthvIza ! mAmako mahArAjo'smin sambandhaviSaye'tyutsuko'sti, atastenaitAvaddUraM vayaM preSitAH, samprati mamainAM prArthanAmasvIkRtyA'smAkaM nairAzyakaraNaM nocitamiyaM me'bhyarthanA'sti / tadA rAjJA babhASe - bhavaduktiryathArthA paraM samprati kumAro'tilaghuvayasko'sti tenA'trA'vasthAyAmiyaM carcA nocitA, yadA vardhiSyate tadA drakSyate'dhunA tu tena prAsAdo'pi na dRSTo nirantaraM guptagRhamevA'dhitiSThati / mayA kroDe kRtvA kadApi lAlito'pi nAsti, punarbhavatAM rAjakumArImapi nA'drAkSamataH kanyAmanavalokya vivAhaH kathaM bhavet ? yadi bhavanmahArAjo'raM pariNAyayitumicchuko'sti tarhi varAntaramanveSTumarhati na me tatra kA'pi hAnirasti / tato mantriNoktaM nahi mahArAja ! asmAkamatra sthAtuM kA'pi kSatirnA'sti, sthiratayA vicArya pazcAchrImanto yaduttaraM dAsyanti, tadeva svarAjJe nivedayiSyAmi / parantu bhavataH pratIyaM me prArthanA yadayaM vivAhasambandhaH svarNasugandhayormaNikAJcanayoH saMyoga ivA'sti, ato'svIkRtiM mA kurvantu / mantrivacaH zrutvA rAjA tAn visRjya mAM cA''hUyA'pRcchat - kathayatu saciva ! sampratyasmAbhiH kiM kartavyaM ? vaidezikAnitthaM kiyatkAlaparyantaM chalayiSye? kasyacinmahArAjasya rUpavatyA kanyayA saha kuSThino rAja / / 81 / / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA kumArasya pariNayaH kathaM kArayiSyate ? kasyApItthaM vaJcanaM mahyaM na rocate / kapaTAdanyadiha mahat pApaM nA'sti / satkarmaNAmidaM I kuThAravad ghAtako'sti / | yataH , vidhAya mAyAM vividhairupAyaiH parasya ye vaJcanamAcaranti / te vaJcayanti tridivApavarga-sukhAnmahAmohasakhAH svameva // 84 // ato yathArthaM bodhayitvaite parAvartanIyA yato jJAtvA'pi devakanyA'nurUpayA rAjakanyayA kuSThinaH svaputrasya vivAhakaraNaM kadApyucitaM na manye / yadi cchalaM kariSyAmi tadA parabhave tasya kimaniSTaphalaM bhoktavyaM bhavettanna vedmi / yataH aniSTAdiSTalAbhe'pi na gatirjAyate zubhA / yatrA''ste viSasaMsargo-'mRtaM tadapi mRtyave // 85 // ato'smAdduSkarmato dUrAvasthAnameva varaM pratibhAti, tatra bhavataH kA sammatirasti ? mahArAjasyaitadvacanaM zrutvA mayoktampRthvIza ! kumArasya kuSThatA sAmprataM yAvatkenA'pi viditA nA'sti, yadyeSa vRttAnto'gopanIya evA''sIttadA guptagRhe tasya rakSA kathaM kRtA ? Arambhata eva mithyApracAraH kathaJcidapi kartavyo nA''sIt / etatkRtvA'pi yadi mithyApracAraH kRto'bhUtpunastatsAdhvasasya kA vArtAsti ? yAvatparyantaM sudinamasti, tAvadasmAkaM kRtaM sarvaM yuktameva bhaviSyati / yataH || 82 / / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram saptamaH paricchedaH sphurantyupAyAH zAntyartha- manukUle vidhAtari / pratikUle punaryAnti, te'pyupAyA apAyatAm mn ete sacivA dUrAdAgatAH santi, ata eteSAM nairAzyakaraNaM nocitam / ayaM sambandha uttamo'sti, eSo'vasaraH punaH prApto bhavenna vA ? kumArasya kuSThanivAraNArthaM punarekavAraM devyA''rAdhanaM kartavyaM, saMbhavataH sA taM nIrogaM vidhAsyati svoktizcA'pi nirvAhaNIyA sAhaso na tyAjyaH / etasminnavasare mithyAbhASaNe'pi dUSaNaM nA'sti, mithyAbhASaNataH sampanmilati, tata eva pratikUlamapyanukUlatvameti, ato mithyAto'lpamapi bhayaM na kAryaM yathA- caurANAmapi sahAyakA aneke bhavanti, tathA'smAkamapi sahAyako miliSyatyeva / ataH stokApi cintA na kAryA, vayaM sarvaM sAdhu kariSyAmaH / / mamemAmuktimAkarNya rAjA babhASe - tava vicAre'saMmatyA saha kAryeSu bAdhanamapyucitaM na manye / atra viSaye bhavate yadrocate tatkuru, yathA karma kariSyati tathA bhoktavyaM bhaviSyati / yataH yadatra kriyate karma, tatparatropabhujyate / mUlasikteSu vRkSeSu, phalaM zAkhAsu jAyate aghaTitavicitraghaTanA dA itthaM vicAreSu katiciddinAni vyatIyuH pazcAdekasmin dine makaradhvajasya sacivagaNo rAjasevAyAmupasthitaH sannuvAca- prabho ! vicAra evaitAni dinAni vyatItAni bhavantazca nizcitamuttaraM nA'duH / vivAhasambandhazcobhayoricchayA naikecchayA bhavati / adya catvAri dinAni pazcAd vA kanakadhvajasya pariNayaM kArayiSyatyeva / yadA // 83 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA kayA'pi kArayitavya eva tadA mama rAjakumAryA saha kathaM na bhavet ? AvayorayaM sambandhaH sarvathA'nukUlo'sti / yasya rAjakumArasya nAmoccAraNaM svarAjakanyayA saha kRtamasti, sa sadA tadIya eva bhUtvA tiSThet / yadi lakSmIH svayaM gRhamAyAti tarhi pazcAd vAraNaM na varam / yadi bhavanto nirAzaM mAM parAvartiSyante tadA nizcayameSa mahAn bhramo bhaviSyati / vayaM tu bhavantamevaM brUmo yadamuM svAvasaraM hastAnmA gamaya / sacivoktaM zrutvA mayoktamete'tyArAdAgatAH, katipayavAsarAdatra saMtiSThamAnAzca santi, tasmAdeSAmiyamabhyarthanA'vazyamurIkartavyA, nairAzyakaraNaM ca nocitaM mnye| kumArayorvivAhasambandho jAtvapyanucito na gaNayiSyate caitena siMhalapurIvimalApuryoH sambandho ghaniSThatAmeSyati, ataH zrImadbhi riyaM prArthanA dhruvamaGgIkAryA / evamuktvA mahArAjasyottaramapratIkSamANena mayA zrIphalaM gRhItvA vivAhaM nizcitya yathA''cAraM tAmbUlAdikaM janebhyo dApitaM, tena mantricitte mudvIcaya ucccchluH| mama mahArAjaM vinA'yaM sambandhaH sarvebhyo vyarocata / itthamakhile vRtte susthire sati mantribhirahamuktaH-zrImatA'sya yogyatamasambandhasya sthirIkaraNenA'smAkaM bahUpakRtiH kRtA / paraM sampratyekavAraM rAjakumAraM darzayatu, yathA svamahArAjAya samastametad vRttaM samyaga nivedyem| rAjakumArasya didRkSayA''gamanadinAdeva vyAkulA vayaM daurbhAgyenaitAvatkAlaM nA'drAkSma / tadAnIM mama mithyA''zrayaNaM kartavyamabhUttena te mayoktAH- kumArastu itaH sArdhazatayojanadUre mAtRkulamadhitiSThati, tatrA'pi kevalayaikadhAtryA saha guptagRhamadhyAste / zikSako'pi bahiHstha eva tamadhyApya gacchati, so'pi ... || 84 / / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA taM na pazyatIti tattvam / punaranye draSTuM kathaM zakSyante ? vizvastAH santo bhavantazcintAlezamapi na kurvantu, vivAhArthaM gate sarve prekSiSyante, samprati tadasAmpratamasti / itthaM mayA bahubodhitaM tadarthaM ceSTitaM ca paraM taiH kathamapi darzanAgraho na tyaktaH / prAnte kamapyupAyamalabhamAnastAna svagRhamAnayam / tatra bahuvidhaM miSTAnnAdi bhojayitvA bahumAnaM ca vidhAya vividhavastrabhUSaNAdidAnena teSAM tuSTaye'ceSTe, kintu sAphalyaM nA'gAm / taiH punarahamuktaH- tamadRSTvA vayamito gantuM na zaknumastasmAttamavazyaM darzayatu / tadvaco nizamya punastAna saMbodhayatA mayoktam- mahAzayAH ! alpavaconimittaM durAgrahaH kathaM kriyate ? vivasantu kumAro'tisuzIlaH sundarazcA'sti / yena bhavanmahArAjo bhavadbhyaH krotsyati tathA kartuM necchAmo, yadyasmAkaM vaJcayitavyaM bhavettarhi jagad vidyamAnamasti / bhavatAM vAgavAgurAyAM pAtasyA''vazyakaM nAsti, punA rAjakumArasya vRttaM kenApyaviditaM nAsti, kRtsnaM jagattasya saundaryaM suzIlatAM ca vetti / tasya saundaryAdiguNaprazaMsAM zrutvaiva bhavanto'pyetAvadUramAgatA asmAbhiH suvicAryaiva kAryaM kRtamasti / atra kathamapi bhavatAM hAsyaM na bhaviSyati, asmAkamayogye'pyatra sambandhe mama mahArAjasyA'numati vinA'pi mayaiva bhavadvacorakSaNArtha balAdrAjJA'GgIkAritaH / etatsarvaM bhavadbhidRSTamevAsti punarbhavanto'lpanimittaM mayi bhAraM nyasyanti yatkaraNaM mamA'sAdhyaM vartate / ahaM tvetadeva kathayiSyAmi yad bhavantaH sumuhUrte prasthitA yenedaM kArya saulabhyenA'bhUt / saubhAgyavatI bhavadrAjakumArI zubhAzayenedharArAdhanaM kRtavatI tenaivaitAdRzo bhartA tayA labdho'sti / samprati bhavantaH kadAgrahaM na || 85 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA kurvantu pUrvajanmasaMyogAdevA'yaM sambandhanibandho'bhUdanyathA kva yUyaM kva ca vayam ? / itthaM mayA bahuzo bodhitAste'pi kadA''grahAviSTA dRSTAstadA kAryahAnizaGkayA rUpyakANaM koTizaH koTizo dAnapralobhanaM dattam / etattu jJAyata eva yadiha jagati lobhagrasto virala eva na bhavediti koTirUpyakANAM nAma zrutvaiva teSAmAsyaM tAlikAbaddhamivA'bhUt / yataH dAnena bhUtAni vazIbhavanti, dAnena vairANyapi yAnti nAzam / paro'pi bandhutvamupaiti dAnAttataH pRthivyAM pravaraM hi dAnam // 88 // ye caitAvatkAlaM raktAH pItAzca bhavanta Asan, ta eva sadyaH zaityaM gatAH punastairuktam- mantrin ! sAdhu, vyatItavArtA tu yAtu paramidaM kathayatu, vivAhaH kadA kariSyate ? yadIdAnImeva tasyA'pi nizcayo bhavettadA samyak syAt / iti vArtAlApena sacivAn tAn saMtoSya rAjJaH samIpamAnayaM punastadaiva tatrA''kArito daivajJaH SaNmAsAntarikamekaM sumuhUrtaM nizcikAya / rAjJA'pi mantrisatkRtau truTirna kRtA'tastatsamakSe'pi teSAM kiJcid vaktuM sAhaso naa'bhuut| kRtakAryAste prasthAtuM sajjitAzcAsmAbhirbahumAnaM prasthApitAH / tuSTilaJcakarUpyakANi taiH pUrvameva svadeze preSitAni, tataste'pi yathAkAlaM vimalApurIM gatAH / tatra tairnijamahArAjAyA'khilaM vRttaM niveditaM kumArasaundaryavaNanaM ca yathApUrvazrutaM cakrire / rAjA makaradhvajastadvRttamAkarNya mudA'nvito'bhUttato rAjJA kAryasAphalyAya teSAM mantriNAM prazaMsAM cakre / sabhAyAM tebhyo rUpyakalakSaM puraskAraM || 86 / / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA dattvA te sammAnitA mantriNAM yuktyA'smin kArye kapaTazakA tasya lezato'pi na jAtA / ito mayopayamasamArohaH prArebhe, hastyazvarathAdayaH susajjIkRtAH, janyA AgatyaikatritA babhUvuH / nAgarikaiH karmacAriNo mahakAraNaM pRSTe viditakumArovAhAH pramadamadonmattAste kumAraM vilokyekSaNe tAma ityamaMsata / tataH samantAttadvArtA prasatuM lagA, kAryasaMbhArAnavalokyaikadA rahasyAhUya rAjJA'haM pRSTa:- mantrin ! kimanarthaH kriyate ? kiM yathArthaM suzIlAyAstasyAH kumArikAyA jIvanaM nAzayiSyasi ? kumAramitthaM kiyatkAlaM gopayiSyasi ? pANipIDanakAle tadrUpamavazyaM prakaTIbhaviSyati / tadA premalAlacchI yAdvAhamasvIkuryAttadhomukhA vayamihA''syaM darzayitumarhA na bhavema / etacchrutvA mayoce- rAjan ! cintAM na karotu, yathApUrvaM devImArAdhayatu sA'vazyaM kamapyupAyaM drshyissyti| mamoktiM zrutvA rAjJA matkRtaH parAmarzo'GgIcakre, tadarcanaM cApi prArebhe / tato devI pUrvavadAvirbhUyovAca- rAjan ! mAM kathaM vAramvAramAhvayasi ? baddhAJjalI rAjA brUte sma-mAtaH ! mayA virodhe kRte'pi mantriNA kumArasyopayamo nirdhArito'sti, tata idAnIM mama lajjArakSaNaM zrImatyA eva zaye (haste) kila vidyte| yathA bhavettathA kumAraM nirAmayaM vidhehi, tadarthameva zrImatyai kaSTaM dttmsti| kulamAtaraM bhavatI vinA mama kaSTaM ko dUrIkariSyati ? devyuvAca- rAjan ! prAgbhavasya vedanIyakarmaNA tava kumAro rugNo'sti, atastatkathamapi nivArya na bhavitumarhati, paramupAyAntareNa tavemA cintAM nivArayiSyAmi / zRNuvivAhaghane zarvaryAH prathamayAme vyatIte vimalApuryAM pUrvagopurata AbhAdhIzo rAjA candraH svavimAtuH || 87 / / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA patnyAzca pRSThato guptaveSeNa pravezaM kariSyati / tatkSaNe tamAhUya yUyaM prArthayeyustadA premalayopayantuM bhavatprArthanAmurI-kariSyatItthaM tava cintA dUrameSyati / evamAbhASya devyantardadhe, tena tuSTo mamAdhIzaH pariNayakAryabhAga bhavituM lagaH ; zanaiH zanaiH pariNayaprasthAnavelA samupasthitA, taddine'dhigajaM kauzeyaprAvRtazibikAyAM kumAramupavezyA'smAbhirvimalApurIprasthAnaM cakre / paramasmAkamidaM, kapaTajAlaM ke'pi na vividuH / itthamADambareNa vayaM vimalApurImAgatAH, atra rAjJA makaradhvajenA'smAkamAvAsAdicAruprabandhaH pUrvata eva kArito'to bahudinAttasyA''tithyaM sukhena gRhNantaH smaH / rAjan! evametAvatkAlaparyantamasmAkaM kAThinyasamakSaM kartavyaM nA'bhUtparamadyaiva vivAhadinamato'smAkaM lajjArakSaNamapi bhavatkarasthamasti, tasmAdutsukA vayaM bhavatpratIkSAM kurvanta aasm| bhavAnanyatra na gacchettadarthaM mayA sandhyAta eva pratigopuraM svasevakA niyuktA devyuktyanusAreNa pratibodhitAste bhavantaM vijJAyA''ninyuH / samprati mamA'nunayaM svIkRtya kanakadhvajakumArArtha premalAlacchI pariNayatu, bhavatA'svIkRte vayamanazanena prANAMstyakSyAmo'to'smAkaM jIvanamaraNe bhavatpaJcazAkhasthe staH / yadi bhavAnuktaM kAryaM na kariSyati tadA'pratiSThAglApitAnnaH zatravo hasiSyanti, tato'dhikakathanasyA'vasaro nA'sti / asminnavasare bhavAn yadi vivadiSyate tadA rAjabhavanasyAsannatvAnmantrabhedo bhaviSyati / bhavatA yatkArayitumicchAmi, tatkathamapyakartavyaM nA'sti / yato'nekazo'nyArthamanyaiH pariNayaH kRto'sti / etatkArya nRpakuladevyA''dezAnusAreNa bhavati, ato'tra kArye doSalezo'pi nAsti, kRpayA samayamanaMSTvA mamA' || 88 / / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptamaH paricchedaH aghaTitavicitraghaTanA bhyarthanAmaGgIkarotu, yenAgre karttavyaM zubhakAryaM kuryAm / hiMsakamantriNoktaM nizamya rAjJA candreNa siMhalezaH procerAjan ! idaM kAryaM nitarAmayuktaM kRtaM tadarthaM hiMsakamantriNo bahulA'pi nindaa'lpaayte| rAjakumAryAH pANigrahaNaM kRtvA bhavadbhyaH samarpaNamayuktaM manye, anena kSAtradharmo'pi nAzaM yAti / kRpayA tadarthaM mAM nA'bhyarthayeta mayedaM lokanItiviruddhaM sadAcAravarjitaM kugatipathapradIpakaM kAryamakAyarmasti / yataHduHkhaM varaM caiva varaM ca bhaikSyaM, varaM ca maukhyaM hi varaM rujo'pi| mRtyuH pravAso'pi varaM narANAM, paraM sadAcAravilavanaM no // 89 // rAjJA candreNaivaM svapRSThamokSaNArthamadabhramaceSTi, paraM siMhalapatehiMsakamantriNazcAbhyarthanAprAnte paropakAraparAyaNasya tasyorIkartavyA'bhUt / yataHna candramAH pratyupakAralipsayA, karoti bhAbhiH kumudaaybodhnm| svabhAva evonnatacetasAmayaM, paropakAravyasanaM hi jiivitm||10|| ___ akRte kArya ito muktirasaMbhaveti manyamAnena rAjJA candreNa kSaNamAlocya tatprArthanA svIkRtA / tena muditayo pasacivayorAdhiraM gataH / tadAnImeva janyAnAM sajjIkaraNAjJA rAjJA dattA / vividhavAdyaravai rodasI vyAnazAte hastyazcAdayaH sannaddhIkRtAH, tadAnIM teSAmAraveNAtitarAM dizo juguJjaH / || 86 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram aSTamaH paricchedaH candrasya vivAhaviyogau atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasyA'STamaparicchede candrasya vivAhaviyogau vivAhArthaM dattavAcaM taM candranRpaM snApayitvA'narghyAmbarabhUSaNAdi paridhApya vivAhayitumAgatAnAM janyAdInAM sajjIkaraNAnantaraM yathAsamayaM sarve nijAssvAsato nirgamya rAjamandiramabhipratasthire / prekSakANAM samUhairmArgaM saMbAdhamAsIdvaraM prekSya muktakaNThAH sarve prazazaMsuH / dizaH pradIpabhAsA didyutire, yato janyAgatA nirgatAstatra rAtrirapi vAsarAyate sma viyati kalAnidhinA'pi dviguNA zobhA dhRtA''sIt / varasthAnaM rAjJA candreNa gRhItaM paraM strInRtyagItau kumArakanakadhvajasyaiva nAmoccAryate sma janavargaiH / paraM candranRpa evottamA'zvArUDha iti prekSakANAM dRSTiH prathamaM tasminneva patitA'bhUt / kanakadhvajAdanyo'yaM puruSaH pratibhAtIti kecanoktavantasteSu kazcana caturastAnevaM vyAjahAra - asmAbhiH sa dRSTa eva kadA ? vastuto'yaM pUrvazrutA'nurUpa evAsti / dhanyAsti rAjakumArI premalA yayaiSa varo labdhastasya ca mAtA'pi dhanyA yayA kandarpopamastanayaH prasUto'sya puraH surANAmapi saundaryamazlAghyamasti / itthaM sarvatra vividhA carcA calati sma, bahutarajanAH saundaryameva varNayanta Asan / zanaiH zanairvarAgatA rAjasaudhasamIpamAgatAzca tatrA''gate'zvAdavatAritaM varadevaM zvazrUryathAvidhi prapUjya sAdaraM vivAhamaNDapaM pravezayAmAsa / yathAsamayaM tatraivA''nAyitA premalA'pi varA'bhimukhamupavezitA / tadA tadyugmaM vIkSya prekSakai ratimadanayoH zobhA samUhAJcakre / taddvandvaM / / 60 / / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTamaH paricchedaH candrasya vivAhaviyogI darza darza pramuditA janA yugmasyA'khaNDapremarakSaNArthaM prabhuprArthanAM kurvanta Asan / tatkAlameva vIramatIguNAvalyau vivAhamaNDapaM pravivizatuste api varavadhvau dRSTvA mudite babhUvatuH / drutameva vedIsamIpamAnIya tayoryathA''cAramupayamaH kAritaH / vaivAhikavidhau samApte guNAvalyA vIramatyUce- mAtaH ! kimenaM varamabhijAnAti ? zrImatyA evA'yaM putra ityahaM vedmi, tatkathanamasaMbhavaM manyamAnA sA taduttaraM naa'daat| paraM guNAvalyAzceto'hiveSTitamiva jAtaM, tayA punarbabhASe- mAtaH ! sAvadhAnena pazyatu, mamoktamRtaM viddhi, mamAyaM patidevastenaivodvAho'pi kRto'sti / premalAM ca mama sapatnIM vidhAya gRhaM neSyatIti sandeho jAyate, AvayorivA'yamapi kathaJcidatrA''gato bhavettatra viSaye me sandehazcintA cotpadyate / vIramatyoceayi mugdhe ! kathamevaM kSubhyasi? candrastvAmAnagaryAM shyaano'sti| asmin bhUtale candrAdapyadhiko rUpavAnastIti pUrvameva mayA tvamuktA, tasyedameva pramANamasti / yataHpade pade nidhAnAni, yojane rasakUpikA / bhAgyahInA na pazyanti, bahuratnA vasundharA // 91 // atastvaM vAraMvAraM candrazcandra iti kiM jalpasi ? sa tu mantreNa jaDIbhUto'hiriva nidrA''viSTo bhavet / yadA gamiSyAvo mantraM prayokSyAvastadA'panidro bhaviSyati, mamA'troktau vizvasihi, svasvAntAccintAM ca jahIhi, yato bhUtale sarUpA bahavo bhavanti / vIramatyA vaco nizamya guNAvalI maunamAlalambe yatastadA tUSNImavalokanaM vinopAya eva ka AsIt ? tasmAdeva tasyAzcetazcirakAlaM || 61 || Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTamaH paricchedaH candrasya vivAhaviyogau tadvaco na svIcakAra | sA yathA yathA varaM dRSTavatI tathA tathA sandeho'pyavardhata / itazca rAjA makaradhvajo varamavalokya svabhAgyaM prazaMsayannetAdRzo jAmAtuH prAptyA'tiprasasAda, acintayaccayadetAdRzaH puruSasya nirmANaM vidhAtrA kathaM kRtamAsIt ? mama duhitrA sadRzo varaH prApto'sti / IzvaraH sadaitad dvandvamaviyuktaM rakSatu, saMprati mameyamevA'bhilASA'sti / evaM praphullacetasA makaradhvajena sudAyadAnasamaye vividhA'nayaM vastujAtaM tasmai varAya samarpya svaudAryaparicayo dade | itthaM vaivAhike'khile vidhau samApte premalA patimukhAravindamavalokayantI paramaM sukhamApa, sahaiva ca paramAtmana upakRtimamaMsta / tadaiva premalAyA dakSiNAkSisphuraNena manasi cintA jAtA, paraM tadakSisphuraNaM tayA kebhyo'pi na niveditam / nirvighnaM vivAhakArya-virate siMhalAdhIzo yAcakA''zritebhyo dAnapuraskArAdikaM vitIrya tAna prINayAmAsa, evamautAhikakArye susampanne samantAdAnandotsavaH kAritaH / navodvAhitadampatI api vizAle vilAsasaudhe vinodArthaM jagmatustatra svarNAkSAna sajjIkRtya prakSipya prakSipya remAte / tadA raMramyamANena candreNa samasyArUpeNeyaM padapaGktiruktA - AbhApurI ke candra kA, saMyoga hI se sAtha hai / isa acAnaka prema kA, nirvAha kisake hAtha hai ? // candroktAmimAM samasyAM premalA samyaG nA'bodhi, atastayA candrAkAzayoH saMyogaM jJAtvoktam AkAza se isa candra kA, jisane milAyA sAtha hai / usa sAtha kA nirvAha bhI, karanA usI ke hAtha hai // / / 62 / / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram aSTamaH paricchedaH candrasya vivAhaviyogau rAjJA candreNa vicAritaM yadiyaM premalAlacchI caturA bhUtvA'pi RjusvabhAvatayA mama sAGketikoktiM na viveda / avasare prApte punarapi spaSTazabdena svanAmAdibodhanamucitaM bhaviSyatIti vicArya bahukAlaM ramamANena prAnte svA'bhiprAyaM prakaTayatA tenoktampUrva ora hai AbhAnagarI, candranRpati kA rAjya jahAM / krIr3A yogya bhavana haiM unake, pAse bhI hai ramya yahAM // vaisI yahAM sajAvaTa ho to, jI apanA bahalAyeM hama / nirasa khela meM kaho sundarI, kaise rAta bitAyeM hama ? // - rAjJo vacanaM zrutvA tadAnIM premalA vicAre nimagnA satI svamanasi vicAritavatI- patideva itthamanavasaravArtAM kathaM kurvannasti? ayaM tu siMhalapurIto mama vivAhAyA''gato'sti paraM tatratyaprazaMsAmakurvANa AbhAnagaryA bhavanasya tadupAntasya ca guNavarNanaM kathaM karoti ? kadAcitsiMhalakumArasthAne AbhAnareza eva mAmupayantumAgato bhavettarhi avazyamatra vacane gUDhaM rahasyamasti, anyathA'prAsaGgikIM vArtAM kathaM kathayati ? tadanantaramevA'kSadevanaM samAptaM jAtaM, rAjA candrazca bhojanArthamAsta / premalA tu tadrahasyajJAnAya yatamAnApi siMhalapurIrAjakumAreNA''bhApuryAdeH prazaMsA kathamakAri ? tad boddhuM na zazAka / astu, bhojanaM kurvatA candreNa jalaM yAcitam / abhyarNe zItalajalaparipUrNo bhRGgAraH sthApita AsIttato jalaM lAtvA premalayA candraH pAyitaH / tatpibanneva candro'bravItI priye ! kiM tvayA gaGgAjalaM pItamasti ? tadagre'do jalamasvAdutaraM jJAyate / etannizamya sA punarapi vicArA'kUpAre nimajjati sma, | / / 63 / / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTamaH paricchedaH candrasya vivAhaviyogau manasi caivaM vicAritavatI- asya siMhalapurI tu sindhunadI nikaSA vartate, gaGgA ca pUrvasyAM dizi, sA tvanena dRSTA'pi no bhavet / punarayaM tadudakavarNanaM kathaM karoti ? atra vacasyapi gUDharahasyasya saMbhavo'sti / tayA netramutthApya candrA'bhimukhaM dRSTaM, tadA tasya ceta uccaTitamivAtIva lakSitam / tadA punarapi cintAnvitA sA svamanazcintAjAlaM prasphuTIkartumalagattadaiva siMhalAdhIzena rahasyAhUtazcandro gaditaH- mahAzaya ! sampratyalpazeSA rajanI vartate, punarasya sthAnasya tyAgaH prAya eva bhavataH priyo bhavet, parantUpAyA'bhAvAtkiM karaNIyaM ? sampratyarameva bhavAnito gacchettadeva varam / siMhalezoktI rAjJazcandrasyA'tIvA'priyA jJAtA'bhUta, paraM tena satyasaMgareNatatkathanAnu'sArameva pariNayo'pi saharSa kRtastathaiva ca sa svavivAhitAmapi patnIM tyaktvA tato gamanAya matiM cakre, yato buddhimate nipuNAya svalpo'pi saMketaH kAryArthaM paryApto bhavati / tvaritamevaiko rathaH sajjIkRtastamAruhya sapatnIko rAjA candro nivAsasthAnaM parAvartata / tatrAgate dvAvapi viviktasthAna AsAtAM, tatra patidevasyodvignamanaH premalayA dRSTam / yacollAsaH pariNayasamaye so'kSadevanakAle nA''sIt, yastadAnImAsItsa sAmprataM svalpo'pi nA'sti kSaNe kSaNe viparIto lakSyate / yadetthaM premalA''locayantyAsIttadaiva hiMsakamantriNA''gatya saMketitabhASayA kSipraM tatsthAnatyAgAya candro niveditaH / jhaTiti jJAtasaMketazcandro mahatyasAmaJjasye papAta, yata ekatra premalAyAH premA'paratra kanakadhvajAya kRtodvAhazcA''karSayannAsItpunaH kadAcid vIramatI vRkSamAruhya vimalApurI gacchettadA me kA gatirbhavediti tasya cintA'pi saMjAtA / etatrividhakAraNena || 64 || Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa . . .. candrarAjacaritram - aSTamaH paricchedaH candrasya vivAhaviyogau muktakaJcuko'hiriva sa kathaJcitpremalAprema tyaktvottasthau / paraM tatkaraM gRhNatyA premalayoktam- prabho ! kva vrajannasi ? candreNA'bhANi- priye ! malaM tyaktvedAnImevAgacchAmi | sA'pi jalapAtraM nItvA tadanu jagAma | parAvartituM tanniSedhitA'pi sA zaGkayA taduktamekamapi na zuzrAva nirupAyAdrAjJo'pi tataH parAvartanaM zIghramevA'bhUt / tadanantarameva punahiMsakamantriNA''gatyAnyoktyA rAjJe candrAya saMketaH kRtaH- 'he rAtribhUpa ! candra ! pakSe- he nizATana ! gantuM zIghratAM kuru yadi tvAM dinakaro'drakSyattadA tava rUpaM prakaTamabhaviSyat / jJAtasaMketo rAjA candraH saMketaM jAnannapi kiM kuryAtpremalAyAzcAturyasya purastasyaiko'pyupAyaH sAphalyaM nA'gamat / sa gantumanekazo dvAradezaM gato'pi sugandhaH puSpamiva premalA tasyA'nugamanaM nA'muJcaditi, tAM pratAryA'pi gamanaM tasyA'sukaramevA'bhUt / itaH premalA'pi premonmattA satI tatkaraM gRhItvA paryaGkasamIpa AkRSya nIyamAnaM taM svapAH samupavezyA'gadat- prANeza ! bhUyo bhUyaH kimevaM kriyate ? kadAcid bahirgamyate, kadAciccAntarAgamyate tasya kiM kAraNamasti ? prathamasamAgama evedRzaH kapaTavyavahAraH katham ? evaMkRte satyAvayoH premalatA kathaM vikAsameSyati ? prathamagrAse makSikApAte bhojanaM vaikRtyameti / ataH svacittacApalyaM saMtyajya sukhenopavizatu, asminniSTamadhurasambandhe kaTutvaM notpAdayatu, bhavaduktyA bhavadrahasyaM kiJcitkiJcijjJAtavatyasmi, ataH sarvathA bhavadgamanapratirodhamahaM kariSyAmi / he prANanAtha ! mAM nirAzAM kRtvA bhavato'pi gamanaM nocitamahaM bhavato dAsI bhavadAjJAM sadaiva pAlayiSyAmi / he mama zirobhUSaNa ! he prANAdhAra! yadi || 65 / / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram aSTamaH paricchedaH candrasya vivAhaviyogau mayA kazcidaparAdhaH kRto bhavettarhi sa kSantavyaH / svavaimanasyakAraNaM ca kathaya ? ujjvalaM bhavanmukhacandramaudAsInyaM kathaM vyApnoti? priya ! kva vimalApurI kva cA''bhApurI ? satpuNyasaMyogAdeva vidhAtrAvayoH saMgamaH kRto'sti / jJAtabhavadvRttAhaM prArthaye - mayyevaM kathamapi mA vyavaharethAH, anena bhavato'pratiSThA bhaviSyati / mama pitrA karamocanadAne cA''tithyakaraNe'pi truTirna kRtA'sti / punarapi tatkRtA kA'pi nyUnatA bhavettarhi kathaya, bhavadabhilaSitaM pUrayitumavazyaM yatiSye / bhavato'kAraNaroSo me na rocate, IdRzI vArtA tu bAlebhyo munibhyo vA zobhAmAvahati, bhavAMzca gRhastho'to bhavatA hAsyavilAsAdiSu mano yojanIyam / priya ! ato'dhikaM kiM kathayAmi ? yadi bhavAnmamA'bhyarthanAmasvIkRtya kathaJcid gacchettadA''bhApurImanviSya tatrA'hamapyAgamiSyAmi, dAsI bhUtvA bhavadaGghrisevayA svajIvanaM vyatyAyayiSyAmIti nizcayaM jAnAtu | premalAvacaH zrutvA candro'vak- priye ! kadAgrahaM kathaM karoSi ? tava manobhAvaM jAnAmi, paraM kiM kuryAmasakto'smi vidhAturlekho na vilupyate / - yataH aghaTitaghaTitAni ghaTayati, sughaTitaghaTitAni jarjarIkurute / vidhireva tAni ghaTayati, yAni pumAnnaiva cintayati // 92 // mama mukhaM tAlikayA mudritamasti, hastau pAdau ca pratijJayA nau staH, ataH kimapi tubhyaM nivedituM nA'rho'smi / tvaM caturA'si tasmAdiyataivA'khilaM rahasyamavagamiSyasItyAzAse / mamA'pi tvAM | I / / 66 / / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTamaH paricchedaH candrasya vivAhaviyogI parityajya jigamiSA na bhavati paraM kiM kuryAm ? sarpagandhapuMdhvajayorgatiM gato'haM sthAtuM gantuM cA'samartho'smi / itthaM bahuzo rAjJA candreNa toSitA'pi premalA tasya gamanaM nA'nvamodata tena so'gAdhacintAyAM mano'bhUt / atha hiMsakamantrI durvacanaM prayuJjAnastatrA''jagAma / taM vilokya lajjitA premalaikatra bhAge tasthau, tadaiva rAjA candro'hnAya bahiniHsasAra | siMhalezena saha militvA gamanamucitaM jAnatA candreNa tamupasRtya babhASe- rAjan ! bhavadicchA'nurUpakRtakAryo'haM gacchAmi, rorudyamAnAM tAM premalAM parityajyA''gato'sti, tasyA lajjArakSaNaM bhavatkare'sti / evamuktvA rAjA candraH siMhalapateranumatyA tato niHsRtya yatra vIramatyA AmravRkSa AropitastatrodyAne samAyayau pUrvavacca koTare tasthivAn / tadanantarameva vIramatIguNAvalyau tatrA''gatya rAtreravazeSatvAd drutaM vRkSamAruruhatuH / vIramatyAH pUrvavallaguDatADanenAmadruma AbhApurIM prati cacAla / daivAdasminnapi samaye vIramatyA guNAvalyAzca dRSTizcandre na papAteti sa sAnandena tatrA'sthAt / ||67 / / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - navamaH paricchedaH svapo vA tadbhamaH atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya navamaparicchede svapno vA tabhramaH AbhApuryA''gamanasamaye pathi vIramatyA guNAvalI procepriyavadhu ! mayA sahA''gamanaM vinA vimalApurI kumArakanakadhvajaM ca tvaM kathaM pazyeH ? ahamevameva tvAM pratyahaM navaM navaM kautukaM darzayitvA tavA'bhilASAM pUrayiSyAmi, paraM tadarthaM tavA'pi mayA saha premarakSaNena mamA'nukUlaM vartitavyaM bhaviSyati / asmiMlloke mayA vinA kasminnetatsAmarthyamasti yo gaganamArgeNa vihRtyeyadUramalpakAlena pAraM kuryAt ? kevalaM siddhAnte cAraNamunedrtagatirvarNitA'sti / khagA apyadhikAdapyadhikatarANi divase dvAdazayojanAnyeva gacchanti / yatra vAyurgantumarhati tatrA'hamapi gantuM zaknomi, sahaiva janairasAdhyamapi kAryamalpAyAsena kartuM prabhavAmi / vIramatImukhAdAtmazlAghAmAkarNya guNAvalyoktam-pUjyamAtaH ! zrImatyAH kathanaM sarvaM satyaM, bhavatyAH zaktiviSaye mama zaGkAlezo'pi nA'sti, yatastasya pramANaM pratyakSameva mayA dRssttm| kintu mAtaH ! bhavatyaiko bhramaH kRtaH sa cA'yama-bhavatI yaM kumArakanakadhvajaM kathayati, sa bhavatyAH suta evA''sIttenaiva premalayA sahodvAhaH kRto'sti / mamA'tra viSaye sandehamAtramapi na bhavati, yadi mamoktamanRtaM syAttadA niSThurAdapi niSThuraiH zabdairbhavatI mAM tiraskuryAt / etadAkarNya vIramatyoce- priyavadhu ! kiM tvaM matto'pi caturatarA ? yanmayA'nabhijJAtaH sa tvayA'bhijJAto, vyarthamatra viSaye || 8|| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - navamaH paricchedaH svapo vA tadbhamaH sandehaM kurvANA'si / tvaM tu yaM kaJcidrUpavantaM sannaraM drakSyasi, tameva candraM jJAsyasi, paraM tvAdRganabhijJA nA'smi, yadIdRgavRtte vizvAsa kuryAm / itaH koTarAsIno rAjA candro'khilamudantaM zRNvaMzcintAcalitacetA bhavan vicAritavAn- kadAcid vIramatI mAM pazyettadA'nyasmAdanyo bhaviSyati, paraM daivAttathA na babhUva / anekAnnadIvanopavanaparvatAdIllaGghayana rasAlavRkSa AbhApurInikaTamAyayau / tadAnIM tAmracUDAH zabdAyamAnA Asana, pUrvadizi bhAnUdayasaMcAro'bhavat / yathAsamayaM sa rasAlapAdapo naijaM sthAnamAsasAda | tasmin sthirIbhUte vRkSe vIramatI guNAvalI ca tasmAdavAtarata, bhAgyavazAttadApi candrastayorakSigocaro nA'bhUt / avatIryobhe gAtrazuddhyarthamabhyAsavartipuSkariNImabhIyatuH / tena rAjJazcandrasyA'nukUlo'vasaraH saMprAptaH, iti so'asA bahiretya saudhamupetya pUrvavatparyaGke zizye / te api hasantyau cA''lapantyAvantaHpuramAsedatuH / atha laguDaM dattvA vIramatyA candrasya jAgaraNArthaM guNAvalI visRSTA svayaM, nAgarikAnvinidritAna kartuma'ceSTata / drutameva mantrabalena tyaktanidrAH sarve nityakriyAM samApya sve sve kArye prasitA jAtA rAtrivRttaM ca keSAmapi jJAtaM nA'bhUt / guNAvalyapi nijamandiramAyAtA | tayA pUrvavad gADhanidrAyAM patitazcandro dRSTaH paTAcchAditena tenA'pi sA dRSTA / tadAnIM guNAvalI svasvAnte pazcAttApaM kurvatyA''sIt, yadahaM vyarthamevainaM svapatiM nidritaM vidhAya chalamakArSa svArthaM pApaM cA'cinavam / taM yathAvatsuptaM vilokya, vimalApuryAM candrasamavaradarzanotthasaMzayanivRttyA tasyAH paramAnando'pi babhUva / tatastayA mandaM mandaM vAratrayaM tasya vigrahe laguDasparzaH kRtaH / candro'pi || 66 || Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svapo vA tadbhamaH candrarAjacaritram - navamaH paricchedaH nidrAmiSeNA'nekazaH pArthaparivartanaM kRtavAn / tadRSTvA guNAvalyoktam-prANapriya ! uttiSTha, prAtaH saMjAtamadya tu bhavAn tathA'zayiSTa yathA mAsajAgaraNaM kRtaM bhavet / rAtrau jAgaraNAya yatne kRte'pi saMlApotthAnAdeH kA vArtA ? bhavatA pArthaparivartanamapi na kRtaM tatra kiM kAraNaM ? svapne kasyacitsampallabhyamAnAsItkim ? uta kasyAzcid ramaNyAH premArNave buDannA''sIt ? priyeza ! jAgRhi, bhavadarzanArthaM bahusamayAt sthitAM mAM kRpayA'hnAya darzanadAnena kRtArthayatu / sampratyapagatA zayanaveledAnIM rAjaputrANAM mallayuddhaM kartavyama, rAjapariSado'pi samaya Agato'sti / prabho ! uttiSThottiSTha, yadi te mAtA jJAsyati, yadetAvatkAlaM na jAgRtaH, tadA vyarthaM virakSyati / tadA candraH kapaTanidrAM vihAyotthitaH sannavakaho ! adya bahu suptam, bhAnUdayo'pi na jJAtaH | rAtrau jhaMjhAvAtena ceto'pi nA'nukUlamAsIdato jAgaraNe'pi vilambo jAtaH, paraM priye ! tavA'pIkSaNekSaNenA'khilarAtrijAgarA lakSyate / sahaiva tavA''lApena kiJcid vaiparItyasyA'nubhUtirbhavati, adya rAtrau kutazcid vihRtyA''gateva jJAyate / prathamaM svIyaM sakalaM vRttAntaM kathaya, punarmayA saha madhurA''lApaM kartavyam / svAmivacaH zrutvA vyAjacakitA sovAca- priya ! adyaivaM viparItaM kathamudyate ? kiM bhavaccaraNaM tyaktvA mama kutra gantavyamasti ? kutrA'pyahaM gatA nA''sama, bhavAneva kutrA'pi gata AsIditi pratIyate / ahaM tu bhavantamanuktvA mandirAd bahirapi pAdanikSepaM na karomi / itthaM tadvaco nizamya sAzcaryazcandro manasyacintayat-nA'trA'syAH kazciddoSaH, vIramatyAH prasaGgenaiveyamasatyaM kaTuvacanaM vakti, sarvameta --- || 100 / / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram navamaH paricchedaH svapno vA tadbhramaH dAgo vimAturevA'sti / yathA zrIphalajalaM karpUrasaMgato viSaM niSpadyate tathA satsAdhavo'pi kusaMgatyA'nekavidhAM vikRtimApnuvanti / yataH durvRttasaGgatiranarthaparamparAyA, hetuH satAM bhavati kiM vacanIyametat ? / lakedharo harati dAzaratheH kalatraM, prApnoti bandhamatha dakSiNasindhunAthaH Kn I duSTasaMgatiragnisamA duHkhadA bhavati, tathA satAmapi sarvA'vasthAyAM hAnireva jAyate / yathArtheyaM kasyaciduktiH - strI, jalaM, akSi, azvaH, rAjA, caitAn yathA nAmayeyustathaivaite namanti / itthaM vicintayan punA rAjA tAM prAha- priye ! itastato vyarthaM vacaH parityajya yathAtathyaM brUhi yadadya rAtrau kutra krIDA kRtA'sti ? asAmaJjasye patitA tathyakathane sabhayA sA manaHkalpitaM vacaH zrAvayitumArabhata- priyaprANeza ! zrUyatAM vaitADhyagirau vizAlA''khyA nagaryasti / tatra maNiprabhanAmA vidyAdhararAjo rAjyaM karoti / candralekhA'bhidhA tasya bhAryA'sti sarve vidyAdharAstena vazIkRtAH / adya rAtrau tIrthA'TanaM kRtvA''bhAnagarImuparyupari svA''vAsaM gacchatastasya daivAtsavRSTivAtena vimAnaM sthagitaM jAtaM tadavalokya tatstriyoktam - svAmin ! adyA'trAsamayavRSTiH kathamabhUt ? asmAkaM vimAnaM ca kasmAtpratiruddhamasti / tannizamya vidyAdharaH prAhapriye! iyaM vArtA'kathanIyA'sti, vyarthaM parAdhikAracarcA na kartavyeti patyuttaraM nizamya tatkAraNaM jijJAsamAnA vidyAdharI muhurmuhuH patiM papraccha / prAnte vidyAdhareNoktam- priye ! AbhAnagarIM prati cokupya / / 101 / / , Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - navamaH paricchedaH svapno vA tadbhamaH mAnena kenaciddevena rAjJaH klezAya vRSTiH kRtA'sti / paraM rAjJaH puNyaprabhAveNa mamedaM vyomayAnaM sthiramabhUt / evamAkarNya vidyAdharyocepriya ! IdRgupAyo nA'sti, yena tadApannivarteta, yadyasmAbhirbhAvyaM tadeyAnupakAro'vazyaM kAryaH / vidyAdhareNoktam- oma, yadi tasya mAtecchettadA sA'syA Apado'nAyAsena svasUnuM rakSitumarhati / etacchrutvA vidyAdharI svaparivRDhena saha bhavanmAtuH sakAzamAgatA / anantaraM vidyAdharo mAtaraM prAha- tava putropari mahadApattirAgAminyasti, ataH kutrA'pi pUtasthAne zrIzAntinAthasya bimbasthApanaM kRtvA tadane dIpapaJcakaM prajvAlya savadhUbhavatI mameyaM strI ceti strItrayI rAtrijAgarAM kRtvA prabhorguNagAnaM kuryAt / uSasyanena laguDena svaputraM sparzayettadA so'nayA''padA mukto bhavet / vidyAdharoktaM zrutvA mAtrA'hamAhUtA pazcAdasmAbhistisRbhistathA'nuSThitam / prage jAte'sya laguDasya sparzaH kArito bhavAMzcotthApita, iyameva tathyavArtA'sti / dhIratayA sarvaM zrutvA rAjJA candreNoktam- priye ! tava satyavacanena paramAnando bhavatitarAma, patyurhitacintane lInatvameva satIdharmo'sti, tacchAstre'pi varNitam / yataHmitaM dadAti hi pitA, mitaM bhrAtA mitaM sutaH / amitasya hi dAtAraM, bhartAraM kA na pUjayet ? // 14 // patihitAya sukRtyaM kiM nAma kukRtyamapi kuryAttadapi zlAghyaM bhavati, mAtuH kRtyaM tUcitamevA'sti / yataH sutasya zubhacintanaM prasUna kuryAttadA kaH kariSyati ? tvayA madarthaM yad rAtrijAgara || 102 / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - navamaH paricchedaH svapno vA tabhramaH NakaSTaH soDhaH sa tu tava premaparicayo vartate, vipattAveva bhAryAprItiparIkSA bhavati / matkRte tvameva jAgaraNaM na kurvIthAstadA'nyaH kaH kuryAt ? ayi candrAnane ! ahaM tvadvacasyatividhAsaM karomi, etattvativaramabhUta, yadetanmiSeNA'khilA rAtriH prabhubhaktau gatA, kintvasmAkamIdRga bhAgyaM kutra ? yatprabhubhaktiM kurvImahi / arha dbhaktyA prANino jagadakUpAraM taranti / punarasyA vipado'pAkaraNasya kA vArtA ? priye ! yathA tvayA jAgaraNena rAtrirvyatItA, tathA mayA'pyA''zcaryajanakaH svapo'dya dRSTaH, so'timahAnasti / zRNu, saMkSepeNa tvAM kathayAmi-ito'STAdazazatayojanasthAM vimalApurI mAtrA saha tvaM gatA, tatra paryaTantyA tvayA kayAcitsurUpayA ramaNyA saha pariNayan sundaraH puruSo dRSTaH / tato yuvAmubhe atrAgAtAmitthaM mama svapne tava kathane ca mahadantare'pi tvayi satItvAttava vacanameva tathyaM manye / iti pativaco nizamya lajjitayA tayoktam-bhramamUlake svapre kadApi no vizvasanIyaM, yataH kazcicchivapUjakaH svapre miSTAnnaparipUrNa mandiraM dRSTvotthitaH san nAgarikAnimantrya mandire gate'dRSTamiSTAnnaH sa AgateSu janeSu zivena sarva bhakSitaM, punaranyadA svapre miSTAnnaM yadA drakSyAmi, tadA'vazyaM bhavadbhistadAdayiSyAmi, iti tebhyo nyavedayat / etannizamya tairuktaM are mUrkha ! kiM tvayA'smAkaM svapradRSTaM miSTAnnaM bhakSayitavyamAsIta? tena kiM kasyA'pyudarapUrtirbhavati ? etena vicAramUDhastvaM prtibhaasi| pazcAtte sarve yathA''gatAstathA gatAH zivapUjako'pi pazcAttApayuto babhUva / iti svapramasatyaM matveto'STAdazazatayojanasya gatA''gata || 103 / / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - navamaH paricchedaH svapo vA tadbhamaH mapyasatyamavehi / tadvaco nizamya candreNoktam- priye ! tvameva mama svapnaM tathyaM manyase / yato'satyavAdinI tvamiti mayokte tvayetthaM vaktavyamAsIt / svoktau vizvastAyAstava cintAkaraNaM nocitamasti, nItizAstre'pyuktamasti / yathAsujIrNamannaM suvicakSaNaH sutaH, susAdhitAstraM nRpatiH susevitH| sucintya coktaM suvicArya yatkRtaM, sudIrghakAle'pi na yAnti vikriyAm // 95 // || 104 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dazamaH paricchedaH mAnavajIvanataH kukkuTabhavanam atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya dazamaparicchede mAnavajIvanataH kukkuTabhavanam rAjJo'ntimavAkyena punarvaktumakSamayA tayoktam- priya ! svapravRttAntaM svAntAniHsArayatu / asmatkRtajAgaraNaM bhavAnna jAnAtu nAma, paramIzvaraH kiM vismartumarhati ? adya kutrA'pi vaNigavidyA zikSiteti lakSyate, ato'smatkathanaM hAsyena pariNamayyopariSTAduccAvacaM jalpati | sakalarAtrivRttAntaM kathitAyAM mayyevaM hAsyaM nocitaM yato'nena bahudhA'narthaH saMbhAvyate / svAmyAjJAM vinA bahirapi gantumazaktAyA mameyadUragamanaM kadAcidapi saMbhavati kim ? punaritthamuktvA me cetaH kathaM bhavAn dunoti ? mayIdRga vyavahAro bhavatA na kartavyaH / tatazcandreNoktam- ayi rAjJi ! krodhaM jahihi yatheSTaM kuru / svapravRttAntakathanena krodhakaraNasya kA vArtA ? cirAnmatsAhacarye'pi mama hAsyakaraNaM tvayA'jJAtamasti kim ? astu, mama tu svasvapaH satyameva pratIyate na tu bhramaH / vidhAtrA dhazrUvadhvoryugmaM sAdhu kRtaM, sAmprataM sukhena ramasva / tatra mama bhayaM na kArya, kRpayA kadAcinmamA'pi kautukAdikaM darzanIyaM, yathA tvayA saha mamA'pi kAryaM sidhyet / kintu rAjJimahodaye ! tava yathArthaM rUpaM mayA'dyaiva dRSTamadya yAvadahaM tvAM jJAtuM nA'zakam / etannizamya sA prAhapriya! marmabhidA tava vacasA premabhedo lakSyate, idaM te kapaTahAsyaM viSalipteSuvacceto dunoti / karNejapakathanena mayyasaMtuSTo bhavAn || 105 || Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dazamaH paricchedaH mAnavajIvanataH kukkuTabhavanam bhramAdapi matkRtamakAryakaraNaM no zaGkatAm / yatheha zayAnamapi patiM tyaktvA kulaTetastato gacchati, nA'haM tatheti dhruvaM jAnIhi / ataH pArasparikapremavighAtakaM vaco no bravItu iti muhuH prArthaye, punaryAdRzI bhavadicchA / pratyuttaramadadAnasya rAjJo vapuSi kimapi vivAhacihnaM dRSTvA'nenaiva premalA pariNIteti tasyA vizvAso babhUva / tathA'pi kudhiyA'kRtatathyasvIkRtiH sA guNAvalI tyaktazayye rAjani vIramatIsamIpamAgatA kiMkartavyamUDhopAlambhaluptadhairyA vIramatImavak- mAtaH ! AvayorvimalApurIgamanodantajJaH patidevo mayi ruSTo'sti, zlAghitasvavidyAyA bhavatyA api tasyaiva vidyA prabalA'stIti manye / tadAnIM kathite mama vacasi pratItirna kRtA''vAbhyAM militvA chalitena tenaikAkinaivA''vAmeva parAste / ataH pUrvameva mayoktaM yattasya vaJcanaM kaThinamasti, yazcaitAdRzaM rAjyabhAraM vahati saMgrAme vajrA''ghAtamiva zastraprahAraM sahate, sa dhIro vIraH strIbhiH kathaM vacanIyo bhavet ? etadapi vicAraNIyam / yataH kadarthitasyA'pi hi dhairyavRtte -rna zakyate dhairyaguNaH pramArTum / adhomukhasyA'pi kRtasya vahne-nadhiH zikhA yAti kdaacidev||96|| bhavatyA vAgjAle'haM patitA, tena tadagre lajjAzrayaNaM kartavyamabhUt / mAtaH ! svacAturyaM vidyAM ca svasamIpe nyasyatu / svazlAghAM kRtvA bhavatyA api mAdRzI mugdhA bAlA duHkhaughe pAtitavyA nA''sIt / kautukadarzanArthaM gatAyA me kAnta eva ruSTaH, etattu putrArthaM gatAyAH svAminAza iva me sthitirabhUt / yadyapyetAvatkAlaM mayA kimapi nA'GgIkRtaM tathApi yena svanetrAbhyAM dRSTaM / / 106 / / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dazamaH paricchedaH mAnavajIvanataH kukkuTabhavanam sa kiyatkAlaM vaJcayitavyo bhavet ? kathaya kiM kuryAM ? tadvacaH zrAvaM zrAvaM me ceto duHkhIyatetarAm / - yataHasatyamapratyayamUlakAraNaM, kuvAsanAsadma samRddhivAraNam / vipannidAnaM paravaJcanorjitaM, kRtAparAdhaM kRtibhirvivrjitm||97|| kadAciccaivamicchA jAyate, yadAgaH svIkRtya kSamArthaM prArthayeyaM, kadAcicca kUpe taDAge vA patitvA mriyeyam / guNAvalyA etadvaco nizamyaiva kopAruNanetrA ruSA dandahyamAnA'sipANirvIramatI candramupasRtya kRtasnAnaM dhyAnAyopaviSTaM taM pazyantyevA'kasmAtparyake nipAtya vakSasi tasthuSI proccairuvAca-are duSTa chidrAnveSin pApiSTha ! vada tvayA vadhU kimuktA ? adhunAta eva chidrA'nveSI tvaM vRddhatve mAM kathaM rakSiSyasi? matto devA api bibhyati punaste kA vArtA ? dInArasthaH kITa iva rAjyasthastvaM madena dhanyaMmanyo'si, paraM maddattamidaM rAjyamastIti tvayA na vismartavyam / svayamapi rAjyabhAraM voDhumarhA'smi tavA''vazyakatA nA'sti sveSTadevaM smara, adhunA tvAM jIvantaM na tyakSyAmi / vimAturvacaH zrutvA kiMkartavyamUDhe bhartari guNAvalI svA'JcalaM prasArya sAnunayaM vIramatI prAha- pUjyamAtaH ! krodhaM saMhara, asyA'niSTena janA bhavatImeva garhiSyanti / mama jIvanAvadhi saubhAgyamacalaM rakSa, pAdayoH patAmi, aJcalaM prasAryatajjIvanabhikSAM yAce / durbhAgyAdetasya chidrA'nveSaNaM pratyAsannavipadA mayA bhavatyA uktam / yataHpaulastyaH kathamanyadAraharaNe doSaM na vijJAtavA || 107 / / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dazamaH paricchedaH mAnavajIvanataH kukkuTabhavanam nakSaizvApi yudhiSThireNa ramatA jJAto na doSo nu kim ? / rAmeNApi yane na hemahariNasyAsaMbhavo lakSitaH, pratyAsannavipattimUDhamanasAM prAyo matiH kSIyate - mn I tena me pazcAttApo bobhUyate, mAtaH ! kuputraH kadAcid bhavatu, paraM kumAtA kvacidapi na bhavati / asya vaya eva kiyat ? sAMsArikaviSayasyA'nubhavazca kva ? iti vicAryainaM muJcatu / asya jIvanA'bhAve satIyatI sampata kvopayokSyate ? ato mayyeva dayAM kRtvA'smai jIvanadAnaM dehi / asyA'parAdhaM kSAntvA tasmai vaktavyaM mAmeva kathaya / etadAkarNya vIramatyuvAca- priyavadhu ! tvaM dUre tiSTha, asya putrasyA'pekSayA'putratvameva varam / rAjyaM prApya chidrA'nveSiNe'smA avazyaM daNDo deyaH / evamuktvA yadaiva sA tatkaNThe'siM prahartumudyuktA'bhavattadaiva madhye guNAvalyApapAta / netrAbhyAmazrudhArAM muJcantI sA'bravIt - mAtaH ! patibhikSAM me dehi, kuto'yaM saralacito'sti punarapItthamayaM kadApi na kariSyati / guNAvalyAH prArthanayA stokArdrahRdayA sA mantritasUtraM rAjJazcaraNe babandha yena sa manuSyAtkukkuTo jAtaH / tasyaitAM dazAM prekSyA'tiduHkhitA guNAvalI vIramatIM prAha- mAtaH ! asmai prANadAne datte'pi vyarthajIvano'yaM kRtaH, ato mayyeva dayAM kRtvA krodhaM saMhRtyenaM manuSyayonAvAnaya / yata Avayormadhye'yameka eva rakSako'sti, enamantarA rAjyazAsakaH ko bhaviSyati ? vinA manuSyatveneha jIvanamapi vyarthamasti / itthaM bhRzaM prArthitApi nirdayA vIramatI tAmAha - tvayA'pi kukkuTI bhavitavyA cetkimapi punarvaktavyamanyathA jalpanaM vyarthamasti / evaM duSTavAkyena bhApayitvA vIramatI svAntaHpuraM jagAma, aho ! vidhAtu || 108 || Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram zcaritraM vicitram | yataH dazamaH paricchedaH mAnavajIvanataH kukkuTabhavanam yenoditena kamalAni vikAsitAni, tejAMsi yena nikhilAni nirAkRtAni / yenAndhakAranikaraprasaro niruddhaH, so'pyastamApa hatadaivavazAddinezaH // 99 // yo'dya rAjyA'dhIza AsIt sa eva kSaNAntare kukkuTo jAtastato lalATalikhitaM projjhituM ko'pi samartho na bhavatIti satyam / yataH zazidivAkarayorgrahapIDanaM, gajabhujaGgamayorapi bandhanam / matimatAM ca vilokya daridratAM, vidhiraho ! balavAniti me matiH // 100 // tato gatAyAM rAjamAtari guNAvalI svapatisnehavazena kukkuTamaGke kRtvA'zrudhArayA snApayantI pRSThaM hastena sphAlayantI jagAdahe prANapriya ! yacchiro'narghyamukuTena bhUSitamAsIttatra raktazikhA dRzyate / yazca sUryodayakAle mAgadhairvibodhita eva jAgarita AsItsa svayaM tArasvareNa lokAJjAgarayiSyati / yazca ratnaracitahindoladolito'pi sukhaM nA'manyata, sa lohapaJjarA''ndolanena sntossmessyti| hA daiva ! tvayaitat kiM kRtam ? itthaM vilapantI mUrcchitA dAsIkRtopacAraiH saMjJAM nItA sA punarapi bhRzaM vilalApa | / / 106 / / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram yathA -- dazamaH paricchedaH mAnavajIvanataH kukkuTabhavanam upamAnamabhUdvilAsinAM karaNaM yattava kAntimattayA / tadidaM gatamIdRzIM dazAM, na vidIyeM kaThinAH khalu striyaH // 1 // tasyA IdRzImavasthAM vilokya sAntvayantyo dAsyastAM procuH- priyabhagini ! atra kasyApi doSo nAsti, daivAdhInaM sarvaM bhavati / yataH anyathA cintitaM kArya-manyathaiva hi jAyate / balavAn vidhirevAtra, kAryA naiva vicAraNA mn prAktanakarma bhUtairbhoktavyameva bhavati / yadA prAgjanmakarmaNA tIrthaGkarAzcakravartinazca muktA na babhUvustadA'smAkaM kA gaNanA ? yena yathA kRtaM tasya tathA bhoktavyaM bhavati, ato vilApenA'laM, duHkhaM jahIhi / enameva patiM matvA''stAM rodanena zokena ca ko lAbho bhaviSyati ? yenedaM duHkhaM dattaM sa eva sukhamapi dAsyati / sukhaduHkhe cakravat parivartete sarvatra sarveSAM prANinAmiti bhAvaH / yataH sukhamApatitaM sevyaM, duHkhamApatitaM tathA / cakravat parivartante, duHkhAnIha sukhAni ca mn rUpAntaramApanno'pyayameva tAmracUDaste patirasti, ato'yaM sarvathA yatnena rakSaNIyaH / kadAcitprasannAyAM mAtari punarmanuSyatvaM vidhAsyati zokena ca kimapi phalaM na bhaviSyati / itthaM sakhIbhirmuhurmuhuH prabodhitA guNAvalI tAmracUDasevAyAM samayaM yApayantI / / 110 / / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dazamaH paricchedaH mAnavajIvanataH kukkuTabhavanam vabhirbiDAlaizca tamaharnizaM rakSantI vividhasvAduphalAdIni bhakSayantI zAntimApa / kiyaddine gate sA kukkuTaM nItvA, kadAcicchAntimApannA mAtA manuSyamenaM vidhAsyatIti buddhayA vIramatIsamIpametya tasyAzcaraNau spRSTvA dIneva tatrA''sta, paraM krUrA sA kukkuTaM pazyantyevA'tikruddhA guNAvalIM pratyAha - eSa duSTo mama sannidhau kathamAnItaH ? enaM mamA'kSiparokSaM kuru / kimayaM candravadeva te priyo'sti ? evaM karaNena buddhihInAM tvAM manye, mamA'pakArodyukto'yaM svayaM zocanIyAM dazAM prAptaH / pazyA'sya lalATe rAjyayogaH kutrA'pyasti ? etaddarzanenaiva mama deho dahati, ataH zIghramenaM nItvA paJjare muJca, bhramAdapi madabhyarNe'yaM nA''netavyaH / tathoktAyAM vIramatyAmutthAya tadAnImeva guNAvalI kRkavAkuM nItvA svamandiramAgatA, tadanantaraM tadarthaM svarNapiJjaraM svarNakaMsI ca nirmApitA / anupamabhakSyapAnaistaM pAlayantI vividhavAkyaiH sAntvayantI ca premavAkyena vyAhRtavatyAsIt prANanAtha ! kSaNamAtramapi tvAM na tyakSyAmi, pakSIbhUto bhavAn bhAvicintayA cintito bhavet, paraM duHkhAntaraM sukhamavazyamevA''yAti / I - yataH khaNDaH punarapi pUrNaH, punarapi khaNDaH punaH zazI pUrNaH / saMpadvipadI prAyaH kasyApi nahi sthire syAtAm // 4 // atazcintA na kartavyA, bhAgyasya punarAvartanaM yAvadahamevameva kAlaM yApayiSyAmi, mahatyeva vipadapyAyAti, tArakAM varjayitvA sUryacandrAveva rAhurgrasati / evameva tucchaM dhAnyaM vihAyottameSu godhUmAdiSveva kITAH patanti / / / 111 / / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavajIvanataH kukkuTabhavanam candrarAjacaritram - dazamaH paricchedaH yathA prAyovRttyA vipadaH, parihRtyA'vastu vastuni bhavanti / nahi kodrayeSu kITAH patanti godhUmakAyeSu pUnAgha atazcintAM parityajya prabhoH smaraNaM kuru, maGgalamayena tena smaraNena sarva bhadraM bhaviSyati / itthaM caraNAyudhaM samAcAsayantI svayamapi svasthA sA kadAcit kvA'pi gatA satI tasya pakSazabdaM zrutvA'raM tatrA''gatA | itthaM kukkuTatvamApanne'pi tasminpatipremaparAyaNA sA tasya sukhAya paraM prabandhaM kRtavatI tayorevaM kAlo gacchati sma / athaikadA gocaryarthaM kasyacitsAdhostatrAgamanaM jAtaM taM vilokya pramuditayA tayA bahumAnaM toSitasya munedRSTiH kukkuToparyyapatattaM dRSTvA tenoce- ayi bhadre ! anena varAkena te kimAgaH kRtaM ? yenA'yaM tvayA gRhyakaH kRto'smai svarNapiJjaramapi duHkhapradameva bhavati / kiJcA'sya hiMsrasya mukhaM dRSTvotthAnamapi pApAyeti jJAtvA'pi kathaM tatsaMgrahaH kriyate ? muneAhRtaM nizamya tayoktamgurudeva ! nA'yaM sAmAnyakukkuTa: kintvayamAbhAnarezo'tidhArmikaH pRthvIzo me patirasti, kruddhvA rAjamAtrA'syeyamavasthA kRtA / gurutvAnniSphalatvAccaitad vRttaM vaktumasamarthA pUrvajanmakRtaghorapAtakasya phalaM bhuJjAnA'smi / gurudeva ! ata evainaM piJjare rakSAmi, sAmAnyakhago bhavettadA bhavadvacasA'vazyaM muceyam / etacchratvA munirAha- rAjJi ! etavRttAntamajAnatA mayA'yamupadezaH kRtaH, vIramatyaitadanucitameva karma kRtamasti / candrastu candra evAsIttasyedRzI dazA na kartavyAsIt / astu, yadabhUttadabhUta, ataHparaM tvayA duHkhaM na karaNIyaM tava satItvena sarva saMkaTaM nakSyati, sarve // 112 / / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dazamaH paricchedaH mAnavajIvanataH kukkuTabhavanam jIvAH karmA'nugA bhavanti, yataH karmaNAM gatirna kenA'pi tyaajyte| yataHpracalati yadi meruH zItatAM yAti yahnirudayati yadi bhAnuH pazcimAyAM dizAyAm / vikasati yadi padmaM parvatAye zilAyAM, tadapi na calatIyaM bhAvinI kamarekhA dA __saJcitakarmaNAM bhogAdeva kSayo bhavati na tu keSAJcidapi bhogaM vinetthameva dharmazAstre'pyuktamyataHyadvajramayadehAste, zalAkAH puruSA api / na mucyante vinA bhogaM, svanikAcitakarmaNaH // 7 // ataH zokaM parihRtya dharmA''rAdhane tvayA cittaM nivezanIyaM, yena te kalyANaM bhaviSyati / yataHsuciramapi uSitvA syAtviyairviprayogaH, sucimapi carityA nAsti bhogeSu tRptiH / suciramapi hi puSTaM yAti nAzaM zarIraM, suciramapi vicintyaM trANameko hi dharmaH rA ___ ayameva mamopadezo'sti, evaM tAmupadizya gate munau manovAkkAyena dharmamAcarantI svakukRtyena pazcAttApavatI sA guNAvalI dAnAdyatithisatkRtau tatparA babhUva / itthaM dharmA''caraNaM kukkuTarakSaNaM ca tasyA nityakarma jAtam / || 113 / / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekAdazaH paricchedaH vIramatyA nIcatA atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasyaikAdazaparicchede vIramatyA nIcatA atha prAkRtakukkuTavatprAtarutthAya rutavatastasya rAvaNa vibuddhA sAzrunetrA vidIrNahRdayA sA tamaGke kRtvA kathayati smapriya ! tAmracUDavadvalgane prAyo bhavataH kaSTaM na patitaM bhavet ? mayA tvayaM zabdo vajrAdapi kaThino jJAyate / pUrvaM prage kukkuTarute nidrAvyAghAtAttasmai bhavAna kupyate sma, idAnIM tu bhavAnapi durdaivena tathaiva kRto'sti / bhavata imaM zabdaM zrutvA bhavanmAtA prasannA bhaviSyati, paraM mAmayaM zabdo nitarAM dunoti, ataH prANeza ! bhRzamevaM no vaktavyam / guNAvalyA vacaH pUrvavajjJAte'pi tasmin khagatvAnmanuSyavAcAM zaktirnA''sIdatastaduttaraM dAtuM sa naa'shkt| __ athaikadA nAgarikacA zrotuM kukkuTopari janAnAM dRSTizca yathA patediti dhiyA sapiJjaraM taM nItvA sA gavAkSametyopaviSTA / itazca nagare candrasyA'nupasthityA mahAn hAhAkAro babhUva, tatropaviSTAbhyAM tAbhyAM mitho vadatAM keSAJcidiyamuktiH zrutAbhrAtaraH ! cirAdrAjA kathaM na dRzyate ? tena vineyaM nagarI nizcandrA zarvarIva htshriilkssyte| evaM zrutvA kaizcanoce- bata ! tvayA kiM na jJAtaM yanmAtrA sa kukkuTaH kRto'sti ? ataHparamasmAkaM tadbhAgyaM kutra ? yena tadarzanaM kurvImahi / teSAmimAmuktiM zrutvA mitho vilokyobhayorazrudhArA pravahati sma / tadaivA'bhigavAkSaM prekSamANAH kecana tatra svarNapiJjare kRkavAkuM dRSTvA'yameva candro'stIti || 114 / / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekAdazaH paricchedaH vIramatyA nIcatA samyag vividuH / pazyatAmeva teSAM tatra janatA''jagAma, sarve'tizraddhayA taM kukkuTa praNemuH / parito vividhA vArtA prasRtA, sarve candrasya prazaMsAM vIramatyAzca nindAM kRtavanta Asan / zIghrameva jJAtavArtA dhAvamAnA vIramatI guNAvalImupeyAya, AyAntyeva tAM sopAlambhaM jagAda- re dhRSTe ! adya kaM kautukaM kartumatropaviSTA'si? ayaM gavAkSe kathamupavezitaH ? yadyasya jIvanamicchasi, tIdAnImevainaM nItvA'ntaryAhi, kiM guptaM gRhavRttAntamevaM prakaTIkriyate ? | uktamapiAyurvitaM gRhacchidraM, matramaithunabhaiSajam / tapodAnApamAnazca, nava gopyAni yatnataH // 9 // ___ adya tavedamAgaH sahe punaH kariSyasi cenno sakSye / tvayA'vagatA bhaveda, yadenaM nItvA bahirupavezanena mAtunindA bhaviSyati, kintu nA'haM tayA nindayA bibhemi / yato dAvA'girgaNDUSajalena nirvANatvameti kim ? tavA'nena kAryeNA'yaM manuSyatvaM prAptuM naa'rhti| ayaM tavA'tipriyazcettadA'smai bhUSaNamuttamabhojanaM ca dAtumarhasi, tatra nA'haM bAdhiSye / kintvevaM punaH kariSyasi, tadA tavA'pIyameva dazA bhaviSyati, yA te patyurasti / zUlAyamAnena vIramatyA bhASitenA'tidUyamAnA'zrudhArAM muJcantI sA tadAnImeva tata utthAyA'ntargatvA bahurodanena zAntimApa / atha kadAcidapi punastatra gavAkSe naagtaa| niHsahAyA sA patyuH punarmanuSyatvaprAptyAzayaiva jIvitaM dadhatyAsIdyata Azayaiva putrakalatrabandhunimittamanucitamapi karma samArabhante sarve jIvAstata Azaiva sarvAJjIvayatIti tattvamyataH || 115 / / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekAdazaH paricchedaH vIramatyA nIcatAH dantairuccalitaM dhiyA taralitaM pANyaghriNA kampitaM, dRgbhyAM kuDmalitaM balena galitaM rUpazriyA proSitam / prAptAyAM yamabhUpateriha mahAdhATyAM dharAyAmiyamAzA kevalamekikaiya subhaTI hRtpattane nRtyati // 10 // evamAzAzritAyA api tasyAH patimantarA sarvaM jagat zUnya pratibhAti sma / tathA nItizAstre'pi kathitamastiyataHcandraM vinA bhAti yathA na rAtri-vedaivihInA kila viprjaatiH| sudatahIno na ca kuJjaro'pi, patyurvihInA kulajA'pi lok||11|| api cazastrairvinA syAddhi yatheha vIraH, sAmantazUnyaH pRthivIpatizca / vidyudvihInA'bhraghaTA tathaiva, patyurvinA zUnyatamA ca naarii||12|| atastasyai bhUSaNabhojanAdikamapi na vyarocata, punarapi kadAcidvIramatI guNAvalIM kutrA'pi gamanAya kathitavatI, tadA tasyAH prasAdAya tayA saha gatAsIt / samaye samaye vIramatI tAmAmravRkSa Arohya dUradezAntaraM gatvA'pUrvaM kautukaM darzitavatI / anicchayA'pi vIramatIbhayAttanmano'nuraJjayantI sAtipremavazena patyuH sakaTacchidaM dharmavratAdikamapi vidhAtuM lagnA / || 116 / / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya dvAdazaparicchede rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaHvimalApuryA AbhApurImAgate rAjJi candre kiM kimabhUttasya vimAtA kathaM vA taM manuSyAtkukkuTaM vyaracayattatsarvaM gataparicchede nirdiSTam / __tadanantaraM premalAlacchyAH kimabhUtsA ca kathaM lAJchitA'pamAnitA babhUva, tadapi pAThakaparicayAya likhyate- hiMsakamantriNi samAgate kaTuzabde prayukte ca rAjA candro yadA premalAM parityajya bahirAgatastadA tayA'pi bahirAgamanaceSTA kRtA, paraM hiMsakamantriNA tadaiva vAritA sA tasmin bhRzaM kruddhA'pi navavadhUtayA kimapi vaktuM na zazAka | bahukAlaM patyurAgamanaM pratIkSamANA sA bahutare kAle gate yadA sa nA''gatastadA mantriNA kapaTaH kRto'sti, yena mama prANanAtho mAM tyaktvA kvApi gato'stIti mantriNaH kapaTaM viveda / anayA viDambanayA cekhidyamAnA sA bhaviSyaM zocantyAsIttadAnImeva hiMsakamantriNA zikSitaH kumArakanakadhvajastatsannidhau preSitaH / dUrAdevA''yAntaM taM vIkSya pUrvamayaM me patideva evA''gacchatIti dhiyA tatsvAgatArthaM sammukhametya sthitA'pi sA samIpamAgate kanakadhvaje jJAtA'nyapuruSA satI dUraM gatA | pazcAttayoktam-ko bhavAn kimarthaM cA'trA''gacchannasti ? itaH zIghraM gacchatu, anyathA dvArapAlo bhavato'pamAnaM kariSyati / smayamAnena || 117 / / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH tenoktam- ayi priye ? etAvatyeva samaye tvayA'haM vismRtaH kim ? kiM svapatimapi kAcitkulAGganaivaM vismarati ? adyaprabhRtyevaivaM kariSyasi, tadA'gre kiM bhaviSyati ? surUpAyAM satyAmapi tvayi jJAnalezo na jJAyate, yataH sati jJAne svapatiM kA strI vismarati ? itthaM vadannantarAgataH sa macce samAsta / tathA dRSTvA premalA vyAghradarzanena gaurivaikatra koNe tasthau / yato yathottamAni puSpANi zirasyArohanti vane vA patanti, tathaiva pativratAnAmapi vapuSo dve gatI bhavataH- tasya sparza patiH karoti vAgniH / uktaM cagatiyugamatha cApnotyatra puSpaM variSThaM, trinayanatanupUjAM vAnyathA bhUmipAtam / vimalakulabhavAnAmaGganAnAM zarIraM, patikarakamalaM yA sevate saptajihyam // 13 // itthaM dUravartinI premalAM vIkSya kanakadhvajenoktam- priye ! iyaDUre kathamAsse ? atrA''gacchopaviza viSayabhogavilAsaM ca kuru, ayamavasaro vAramvAramAgamiSyati kim ? zIghragAmino'sya yauvanasya gamane kAlo na lagiSyati / adya prathamasamAgama evedRzo viyogaH kathaM kriyate ? tvaM saurASTrA'dhIzasyA''tmajA'haM ca siMhalA'dhIzasya kumAro'smi / IdRgyogastu dvayoH puNyodayAtprasanna eva vidhAtari saJjAtaH / evaM prajalpan sa premalAsannidhiM gatvA sthito yAvattasyAH pANigrahaNAyA'ceSTat, tAvadeva soccairuvAcaare pApin ! dUre tiSTha, samprati te sakalabhedo mayA jJAtaH, na ca || 118 / / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH tvaM me patirasi | svapatiM samyag jAnAmi tvaM tu kuto'pi mRSA me gale patanAyA''gato'si, paraM parakIyA strI svakIyA bhavituM nA'rhati, tavA'nayA'jJAnatayA tvayi me dayotpadyate / kuSThini satyapi tvaM guptA''vAse kathaM rakSitaH ? aho ! zlAghyatamaM te saundaryam, ato bahiniHsaraNenA'vazyaM tvayi kasyaciddudRSTipatanazaGkA''sIt / gacchA'dhunA tUSNIM gamanenaiva te kalyANamasti / kapInAM muktAhAraparidhAnasya vAJchA na kartavyA, cAsmin parya cArUpavezamAtreNaiva tvaM me patirna bhaviSyasi / devamandirasya kalazopavezanena kAkaH kiM khagezvaro bhavati ? | yataHguNairuttuGgatAM yAti, nocvairAsanasaMsthitaH / sumeruzikharastho'pi, kAkaH kiM garuDAyate ? // 14 // tvaM me karaM gRhItvA mAM svapatnI kartumicchasi, paraM pUrva mukure svAsyaprazaMsanIyaM lokagarhitaM ca svamukhaM tu pazya / yadetthaM vAdavivAdo bhavannAsIttadaiva tatrA''gatA kapilAnAmnI tasyopajananI provAca- priyavadhu ! dUre kathaM tiSThasi ? ayaM te patiranena sahA''ssva, dampatIpremapravardhakaM vArtAlApaM kuru, yatheSTaM sAnandaM sukhena ramasva, mayA saha kimapi gopanIyaM ca nA'sti / kiM tvaM kathayasi ? kimayaM te patirnA'sti ? saMjAte vivAhe mukhAdevaM vacaH pativratayA kiM kvA'pi niHsAryate ? | yataH patirdevo hi nArINAM, patirbandhuH patirgatiH / || 116 / / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dvAdazaH paricchedaH patyurgatisamAnAsti, daivataM vA yathA patiH I amumudantaM yadi kazcicchroSyati, tadobhayoH kulayornAsAchedo bhaviSyati / evaMvidhaM dhAtryAH kathanaM zrutvA premalA vyAjahAravRddhAyAste mukhAddantA api vigalitAH punarevamayogyaM kathaM jalpasi ? tavA'sya vacasaH prabhAvo mayi naiva patiSyati / etAdRze pralobhavacasyAgAminI kAcidanyaiva strI bhaviSyati, tvayA vyarthaM mama vaJcanAyA'yamudyogo na kAryaH / hiMsakamantriNA pUrvata eveyaM mantraNA kRtA tadanusAramevA'khilaM kAryamapi pravartitamiti samyagavagacchAmi / evaM premalAkRtamupAlambhaM zRNvatyeva kapilA bahirAgatA coccaiHpUtkRtyA'kathayat-dhAvantu dhAvantu kaJcinnipuNaM cikitsakaM drutamAhvayantu, vadhUzarIrasparzena kumArakanakadhvajo'hnAya kuSThI jAtaH / tasya kAJcanamayaH kAyo naSTabhraSTo jAtaH, aho ! adhunA kiM karavANi kva vA gacchAni ? tAvadeva raviruditaH / yataH -- 1 rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH // 15 // ete ketakadhUlidhUsararucaH zItadyuteraMzayaH, prAptAH samprati pazcimasya jaladhestIraM jarAjarjarAH / cApyete vikasatsaroruhavanIdRkpAtasaMbhAvitAH, prAcIrAgamudIrayanti taraNestAruNyabhAjaH karAH // 16 // ato janAH zayyAM tyaktvA nityakarmaNaH sAmagrIM cinvAnA Asan / tadAnImeva rorudyamAnAmAkrozantIM ca kapilAM prekSya hiMsakamantrI rAjA kanakarathastasya mahiSI cAnye prekSakA dhAvamAnAstatrA''gatAstatra ca mahAn hAhAkAraH pravRttaH / kumArasya / / 120 / / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH 1 I mAtApi pUtkRtyovAca- he putraka ! kimidaM jAtaM ? tava vadhUrviSakanyaiva jJAyate / rAjJA kanakarathenA'pi prajalpitam - hA daiva ! mama putrasya tadrUpaM yad draSTuM sudUrAjjanA AgatA Asan, tatkva gatam? iyaM kanyA tu mama putrasya vairiNI pratibhAti / yadi pUrvameveyaM vArtA jJAtA bhavettadA rAjakumAreNa sahA'syAH pariNayo na kAryeta ? sarvaM vRttAntamAkarNayantI pratyuttaramadadAnA premalA manasi vicArayAmAsa - asmin samaye mama kathanamaraNyarodanamivA'zravaNIyaM bhaviSyati / mama satyamapyuktamanRtaM maMsyate tasmAtsopayogaH kAlaH pratIkSaNIyaH / uktaM ca kAlaH samaviSamakaraH, paribhavasaMmAnakArakaH kAlaH / kAlaH karoti puruSaM, dAtAraM yAcitAraM ca - // 17 // / vidyudiveyaM vArtA makaradhvajanRpasya samIpaM prAptA / so'pi tatra dhAvamAna AgataH kanakadhvajakumArasya kuSThaM dRSTvA''zcaryamiyAya / saralasvabhAvatvAdaprapaJcajJena sarvAn sAntvayatA tena makaradhvajanRpeNa durghaTanAyA vRttAnte pRSTe hiMsakamantriNoktamrAjan ! bhavatputrI viSakanyeva pratIyate ?, yAM spRzata eva me kumArasyeyaM durdazA jAtA / hyastvasya saundaryaM bhavatA dRSTameva, yasyA'gre kandarpo'pi trapAmAvahannAsItsa eva kSaNe cemAM dazAM prAptaH / astu, samprati svakanyAM gRhaM sunayatu yathecchaM cAsyA yatkartavyaM tatkarotu, vayaM tvanena pariNayena mahAsaMkaTe patitAH / vRttAntamidaM zRNvata eva dandahyamAnakalevarasya rAjJo makaradhvajasya 1 / / 121 / / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH netrAbhyAmazrudhArA prapatati sma / tadAnImevA'simAkRSya tAM hantumAgataM makaradhvajaM putrIpitaraM jAmAtA kanakadhvajakumAraH savinayamuvAcapUjyazvazura ! itthaM krodhaM na kurutAmatra nA'syA doSo na ca me pitroH, sakalo'pi doSo mamaiva pUrvakarmaNo'sti / yataHsukhasya duHkhasya na ko'pi dAtA, paro dadAtIti kubuddhiressaa| purAkRtaM karma tadeva bhujyate, zarIrahetostvayA tvayA kRtm||18|| ato bhavAn strIhatyApAtakaM svazirasi na gRhNAtu | kumArakanakadhvajasyA'nena vacasA zAnto rAjA makaradhvajastaM provAcabhavatkathanenaiva sampratyenAM muJcAmi, anyathedAnImeva hanyAm / anayA viDambanayA rAjJo makaradhvajasya cetaH paraM cekhidyate sma / asminneva vicAre magnena rAjabhavanamAgatena tena tadaivA''hUtaH subuddhinAmA svamantrI kathitaH, zrutasakalavRttAntena tena bhaNitamrAjan ! IdRzIM snehalAM putrIM kathamabhikrudhyasi ? ahamapi varaM dRSTvA''gatastasyA'yaM rogo na sAmpratikaH kintu sahaja eveti dRzyate, yato'sya vapuSo durvAsanA tathA niHsarati, yathA na tAtkAlikIti, sarvaM prapaJcajAlamiva me pratibhAti / tenetthaM kathite'pi tatkrodhAnalo na zazAma, evaM pratibodhite'pyatuSTe rAjani punaH sacivenoktam- yadrocate zrImate tatkriyatAM paraM prAnte pazcAttApa eva bhavatA''lambanIyo bhaviSyati / ata uktamsahasA vidadhIta na kriyA-mavivekaH paramApadAM padam / / / 122 / / / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH vRNate hi vimRzya kAriNaM, guNalubdhAH svayameva saMpadaH // 19 // tadaiva premalA mAtuH sakAzamAgatA paraM pUrvavRttAntazravaNena viSakanyeyamiti vizvastayA mAtrA sA kimapi na pRSTA, kA kathA satkArAdipremakuzalapraznAnAM ? yato 'vAme vidhau bhavati vizvamidaM ca vAmaM tadaiva cANDAlAnAhvAya premalAM zmazAne nItvA'syAH zIrSacchedaM kuruta, iti rAjJA''diSTAste tvaritaM tAM nigRhya calitAH / etadvilokya kiJcidvaktumapyakSamAstatratyA janA AzcaryamIyuH / tadanantaraM punarbahudhA mantriNA bodhite'pi tatphalaM kimapi na jaatm| itazca te ghAtukAH premalAM saha nItvA yadA grAmacatuSpathe jagmivAMsastadA jJAtavArtAH pauramahebhyAstAn ghAtukAn zmazAnagamanAnnivArya premalayA satrA sarvAn rAjasamIpamAnIya rAjAnaM jagaduH- rAjan ! anucitAdasmAtkrodhAdvirama | - yataH na bhavati sa bhavati na ciraM, bhavati ciraM cetphale visaMvAdI / kopaH satpuruSANAM, tulyaH snehena nIcAnAm // 20 // jAmAturjAyamAne kuSThe'syAH ko'parAdhastadasmAkaM prArthanAmaGgIkRtya rAjaputrIM jIvadAnenA'nugRhaNISva / suzIlAM duHzIlAM vA putrIM pitA kSamata eva / vaidezikAnAM durjanAnAM vA vacaH pramANIkRtyetthamanartho na kAryaH / evaM bahukathite'pi tatkrodhA'hiviSastathA caTito yathA kiJcidapi nottatAra, nirAzAzca zreSThino nijaM nijaM niketanamAjagmuH / jhaTityenAM jahi, asyA mukhamapyavalokituM necchAmIti rAjJA''jJaptAste cANDAlAH sahaiva tayA zmazAnamabhiprata / / 123 / / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH sthire, tenA'khile nagare mahAn hAhAkAraH saMjAtaH / gate zmazAne baddhAJjalibhirghAtukaiH premalA proce- he rAjakumAri ! pitrA te vadhAyAdiSTairasmAbhistadAjJA'vazyaM pAlanIyA bhaviSyati, ato'smAkaM jIvanaM vyavasAyaM ca dhik ! yadi vayametatkAryaM na kuryAma tadA'dyaitatpApaM kiM kartavyaM bhavet ? pUrvajanmArjitapApenaivedAnImasmAkamIdRzaM garhitaM karma kartavyaM bhavati / ato'nena karmaNA janmAntare'pi narakAdau paktavyaM bhaviSyatyasmAkam / yataHjaTharAgniH pacatyannaM, phalaM kAlena pacyate / kumavaiH pacyate rAjA, pApI pApena pacyate // 21 // kiJcapuruSaH kurute pApaM, bandhunimittaM vapurnimittaM vA / vedayate tatsarvaM, narakAdau punarasAvekaH // 22 // udara eva pApakAraNaM, ayameva nikhilaM pApaM kArayati / he rAjakumAri ! etadarthaM kSantavyA vayaM, ataHparaM sveSTadevatAM smRtvA svakartavyapAlanAyA'smAnAjJApaya | vIraputrItvAd saunikAnAM vaco nizamya tadasiM ca vilokya sA manAgapi bhItA nA'bhUt / tadghaTanArthaM ca zvazurAdInAmeva doSo'manyata na patyuH, ataH svakarma nirbhartsayantI sA ghAtukoktaM zrutvaiva kilakilAzabdena hasantI tAn svakartavyapAlanAyA''dideza / etattasyA dhairyaM vilokya sAzcaryAste ghAtukA manasi cintayAmAsuH- aho ! kimidaM vRttam ? yanmaraNakAle'pIyaM hasati, / / 124 / / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH ato'tra kimapi rahasyamastIti tarkayadbhistaiH pRSTam- he rAjaputri! agre mRtyuM dRSTvA'pi kathamidaM te hAsyam ? zrutvaitattayoktamare bhrAtaraH ! atra mamAsya hAsasya kAraNe kathite'pi ko lAbhaH? huM yadi mahArAjena pRSTaM bhavettadA vaktavyamAsItparaM tena tu na pRSTaM na ca me bhASitaM zrutaM, apitu janAnAM mithyAbhASaNamAkayuva sa bhrame patitaH, etadarthameva me hAsyamAyAti / yadidAnImapi sa zrotumicchettadA'haM samastaM tathyaM kathayituM zaknomi, tacchrutvA'vazyaM tannetre unmIliSyataH / viditavArtAste ghAtakAH svAnte cintayAmAsuHrAjakumAryA etadakhilaM vRttaM rAjJe niveditavyam, anyathA ruSTo rAjA mahyamuktavRttaM kathaM na niveditamiti vadettadA'smAkamaniSTaM bhavediti vicintya tadrakSArthamekaM naraM niyujyA'pare subuddhimantriNamupetyA'zeSamudantaM tasmA avocan / prAnte tairuktam- rAjakumArI sarvathA niraparAdhaiva pratIyate, ata sakRt taduktiravazyaM rAjJe zrAvyA, rAjAnamantareNa kebhyo'pi sA nivedayituM necchati / tayaivamuktamasti madvacasi zrute sakalarahasyajJo rAjA bhaviSyati, tato bhavAnuparAjaM gatvA tavRttAntazravaNAya tamanuraJjayatu, punaryAdRzI tadicchA / tadAnImeva rAjasamIpamAgatena mantriNA rAjoktaHrAjan ! kumArI svAntimasamaye bhavate kimapi nivedyitumicchti| tatkathanaM satyamasatyaM vocitamanucitaM vaikavAramavazyameva zrotavyaM, nItirapyevameva vAvadIti-sAmAnyAparAdhine svanirdoSatAM pramANIkartumavasaro dIyate, punariyaM tu bhavataH priyaputrI yadyatra kimapyanucitaM kArya bhaviSyati, tadA jagati sahA'pratiSThayA bhavataH pazcAttApo'ti bhaviSyati / || 125 / / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dvAdazaH paricchedaH yataH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH saguNamapaguNaM vA kurvatA kAryamAdau, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAvipatterbhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH // 23 // Adita evA'haM bhavate nyavedayam - vaidezikAnAM vizvAsaH kadApi no karttavyaH / yataH ajJAtakulazIlAnAM, dhUrtavezyAvidezinAm / vidhAso naiva kartavyo, vidhAsAdvaJcayanti te // 24 // yadi bhavAn tAM viSakanyAM matvA tanmukhAvalokanaM pApaM manyate, tadA tAM yamanikAyAM samupavezya tatkathanaM zrotumarhasi / manuSyatAyA nyAyyatvAcca mamemAM prArthanAM samyak svIkRtya tatkathanamekavAramavazyaM zrotavyamityeva zrImantaM prati mamA'nurodho'sti / rAjJA mantriNo'nurodho'smin viSaye svIkArya evA'bhUt / tasya tanmukhAvalokanecchA nA''sIdato mantriNA pratisIrAvyavasthA kAritA / tadaiva vadhasthAnAdAnAyya sA tatropavezitA / tataH sacivena svavRttAntaM nivedayitumAjJaptA sA muditA satI namratayA samaM nikhilaM vRttAntaM nivedayituM lagnA- pUjyapitaH ! ahaM bhavadagre stokamapi zabdamasatyaM na vadiSyAmi / yataH sukhI na jAnAti parasya duHkhaM, na yauvanasthA gaNayanti zIlam / / / 126 / / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH ApadgatA niSkaruNA bhavanti, ArttA narA dharmaparA bhavanti // 25 // - . mama pariNayasambandhe yA ghaTanA ghaTitA tasyA nikhilaM vRttaM yadA zroSyasi tadA bhavato mama nirdoSatAyAmavazyaM vizvAsa utpatsyate / yadyapImAM vArtAM kathayantyA me mahatI trapA bhavati, tathA'pyazakyatvAdasyAstattvasphoTanaM yadi na kuryAM tadA tatphalaM mayaiva bhoktavyaM bhavet / pitaH ! zRNu sarvaprathamaM bhavantamidameva gaditumicchAmi tatra rAtrau yena saha mamodvAho'bhUt, yasmai ca bhavatA hastyaJcAdInAM pradAnaM kRtaM, so'yaM varo naiva sa tvAbhAdhIzo rAjA candra evAsIt, taddvArtayA me yad viditamabhUttayaivA'haM kathayituM zaknomi yaccandrAgre ete sarvathA'gaNyAH santi / atra maduktAvasatyalezo'pi nA'sti yadi tatra kiJcidapyasatyaM saMbhavettadA me tadeva mRtyudaNDaM dAtumarhasi yadekasmai caurAya dIyate / tannizamya madhye mantriNoktam- he rAjakumAri ! tava patirAbhAnarezo'stIti bhedastvayA kathamajJAyi ? tvatsannidhau tasya kiM pramANamasti ? etatsarvaM pituragre tvayA spaSTatayA prakAzanIyam / tannizamya kiJcillajjamAnA sovAca - pitaH ! yadA vayaM vivAhAnte'kSakrIDAM kurvANA Asma, tadA tenA'nekazastathoktaM yena me tadviSaye saMzaya utpannaH, pazcAttaddhyAyantyA mayA''bhAnarezo'yamiti nizcitam / punarakSadevanakAle tenA''bhAnagaryAH saundaryasya tatprAntasya ca bahuzaH prazaMsA kRtA, tadA tadvacaH zrutvA'haM cakitA'bhavam, paraM siMhalapuryA varNanamakRtvA''bhAnagaryA varNanaM kathaM kriyate ? tannA'hamabodhiSam / itthamevA'zanArthaM samupaviSTena tenA'nyAnyapi vacanAnyuktAni, yaistasyA''bhAnagaryA saha ghaniSThaH sambandho vidi / / 127 / / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAdazaH paricchedaH ___rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH to'bhUditi samprati tasyA''bhAdhIzatve me manAgapi sandeho naa'sti| tadvacasi pracura mAdhuryaM lAvaNyena ca sa kAmatulyaH, ayaM tu kuSThI kAkavadasti, kva sa devakumAraH kva cA'yaM pretabandhuH ? pitaH ! yadA vayaM tata utthAya tadAvAsamagacchAma, tadA sa bahuzo bahirgamanAya kRtaceSTo mayA vAritaH / kSaNAntare tatra samAgatasya hiMsakamantriNo jalpanaM nizamyaikatraikakoNe sthitAM mAM vilokyA''bhApatihiMsakamantrisaGketAttatastvaritameva niragacchat / tena sahaiva kRtabahirnirgamanaceSTApi hiMsakamantriNA ruddhA'haM yadi tadAnIM lajjAgarte na pateyaM tIMdAnImiyaM ghaTanA kadApi no ghaTeta / astu, tadagre'yaM kuSThI patibhavanakAmanayA mamA'ntikamAgato vividhAM vArtA viracayituM lagnaH / yadA tadvacastiraskRtaM mayA tadA dhAtryA''gatya kolAhalaH kRtaH, same caikIbhUya janA mAM viSakanyeyamiti jalpituM lagnAH / sa kanakadhvajastu pUrvata eva kuSThyAsIdityetaiH pUrvasmAdeva SaDyantro racita iti manye / pitaH ! etatsarvamakSarazo'haM satyaM vadAmi- ahaM tvenaM kuSThinaM vivAhakaramocanAvasare'pi naivA'drAkSaM mama patistvAbhApuryadhIzo'sti, siMhalanarezena bhavAnpracchalito'haM ca vyarthaM duHkhinI kRtA, ataHparamapi zrImato vizvAso na bhavettadA yadicchasi tatkartumarhasi yato duhiturbhAgyaM tu pituH kare tisstthti| bhavAn yadAjJApayiSyati tadeva mayA kAryaM bhaviSyati, parameteSAM dhUrtAnAM vacasi bhavatA vizvAso na kAryaH / mama tu kathanamAtramupAyo'sti, yadi bhavAn mayi kopaM kariSyati, maduktau ca na zraddhAsyati, tadA bhavati mama kiJcid balaM nA'sti / apitu yatkaraNIyaM tadvicAryaiveti bhavantaM prati mamA'nurodho'sti / || 128 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH yataHzalyavahniviSAdInAM, sukaraiva pratikriyA / sahasA kRtakAryotthA-anutApasya tu nauSadham // 26 // yena bhavataH suyazovRddhirbhaviSyecca pazcAttApo'pi na kartavyo bhavet, tadeva mamA'ntimaM nivedanamasti / tasyAstatkathanaM zrutvA sacivena bhaNitam- svAmina ! rAjaputryAH kathanamakSarazo me'tIva satyaM pratIyate yathArthato'yaM kuSThI nA'syAH patiH / tataH sampratyenAM nirdoSAM kumArI rAjamandiranivAsAyA''jJApaya, ekaM ca bhRtyamAbhAnagarI preSya rAjAnaM candraM zodhayitvA tasmina milite'khile vRttAnte pRSTe cA'nAyAsena tadrahasyajJAnaM bhaviSyati / tadjJAnaM vinA'syai daNDadAnaM mahadanucitaM sadAcAraviruddhaM ca bhaviSyati / ata uktam - duHkhaM varaM caiva varaM ca bhaikSyaM, varaM ca maukhyaM hi varaM rujo'pi| mRtyuH pravAso'pi varaM narANAM, paraM sadAcAravilaGghanaM no // 27 // tato rAjJoktaM-etatkathanazravaNenA'smAbhiH saha taiH siMhalezAdikaiH kapaTaH kRta iti jJAyate, tathA'pyenAM svagRhe rakSituM nAhamutsahe'to rahasyaprAptiparyantaM tvameva svagRhe rakSa / etadAkarNyamantrI tAM svA''vasathamAninAya, tato bhojanAdikaM kArayitvA zAntAyAM tasyAM mantriNoktam-pazya putri ! yasya rakSitevaro bhavati, tasya ko'pi kimapi kartuM nA'rhati / gatA te'zubhavelA'taHparaM tu maGgalamayaprabhordayayA sarva maGgalameva bhaviSyati / ahaM te patyuH zodhanaM kArayitvA mahArAjasyA'prasannatAM zIghramevA'pasArayi || 126 / / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH I SyAmIti kasyA'pi viSayasya tvayA cintA na kAryA / tasyA'nayA sAntvanayA zAntA sA kiyantaM kAlaM yAvatsvIyaM kRtsnamapi duHkhaM visasmAra / sadaiva sAyaMkAle rAjA makaradhvajaH svarAjasabhAyAmupavezanaM kRtavAnAsIt / atrAntare'vasaraM jJAtvA mantrI rAjAnaM pratyUce - mahArAja ! rAjakumAryAH pariNayavArtAM sthirIkartuM mantricatuSTayaM siMhalapurIM prati preSitamiti bhavato no viditamasti kim ? tataH parAvRtyA''gate tasmin tena kumAralAvaNyasya mahatI prazaMsA kRtA / atastAn mantriNa AkArya praSTavyam-tairdRSTvA'dRSTvA vA tatprazaMsA kRtA, yatastasyA'yaM rogaH purAtana iva jJAto bhavati, tasmAdasmAkamatra viSaye'vazyaM parIkSA kartavyA / etacchrutvA rAjA tamuvAca- karasthakaGkaNasyA''darzena kim ? asya parIkSA sampratyeva bhavitumarhati / tAnadhunaivA''kAryA'zeSaM samAcAraM pRcchatu / tadaiva subuddhinA''hUtAste rAjJA pRSTAH- vivAhanizcayArthaM tatra gatairbhavadbhiH kumAro dRSTo na vA ? sampratyahaM yathArthaM zrotumicchAmi, yadi bhavanto mithyA''bhASya macchalanAya ceSTiSyante, tadA tannimittaM kaThorAdapi kaThoraM daNDaM dAsyAmi / - yataH aho ! ahInAmapi khelanebhyo duHkhAni dUraM nRpasevanAni / eko'hinA mRtyumupaiti daSTaH saputrapautrastu nRpeNa daSTaH // 28 // rAjJo bhASitaM zrutvaiva vicchAyamukhAste parasparaM mukhA'valokanaM kartuM lagnAH / rAjA yaM yamapazyatsa eva prathamaM taM pRcchatviti netrasaMketaM kurvannAsIt / subuddhinA teSAM tadavasthAM vilokya rAjJaH karNe proktam - rAjan ! mama tu sarvaM kapaTamayaM pratibhAti, ete / / 130 / / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH sarve prathamaM vaktuM bibhyati, ata ete catvAro'pi rahasi pArthakyenA''hUtAH praSTavyAH, yena samastaM rahasyaM viditaM bhavet / subuddhivaco yuktaM jJAtvA teSvekatamaM mantriNamAhUyaikAnte satyakathanAya rAjA'vadat, baddhAJjalinA tenoktam- mahArAja ! mayA bhavallavaNo bhakSitastasmAd bhavatsamakSe kadApi mithyA na vadiSyAmi / mayA bhavatkArye'vazyaM truTiH kRtA, yadA siMhalapuryAM sarve vayaM kumAradarzanAya pariNayanizcayAya cA'gacchAma tadA''vAse vismRtA'GgulIyakA''nayanAya tatra gate mayyantara eva kumAraM vilokyaitaistribhirvivAhaH sthirIkRtaH / na tvahaM svanetrAbhyAM kumAramadrAkSaM, na ca vArtAyAM kaJcid bhAgamagrahISam, ato'haM naijamAgo'GgIkRtya bhavantaM kSamAprArthanAM yAce / tasya tadvacanaM zrutvA rAjA viveda - yadanyad vRttaM tathyamatathyaM vA syAtkintvetena varo na dRSTa iti tu nirvivAda evA'sti / ataH paramanyaH kiM kathayati ? tat zrotavyaM tadaivA'nyamapi tathaivA''hUya pRSTe sati tenoktam - rAjan ! sarpo bahistiryak calatu nAma, kintu bilapravezakAle tasya tatkauTilyaM tyAjyaM bhavati, tathAhaM tattyaktvA satyaM satyaM kathayAmi / mahArAja ! satyaM tvetadasti- vivAhavArtAlApadinAtpUrvadine kRtA'dhikabhojanasya me'jIrNatayA purISotsargacintotpannA tena tata utthAyA'haM bahirAgataH, pazcAdetaireva nizcito varo gauraH zyAmo vA tannA'haM jAnAmi yA ca me tadavalokanecchA''sItsA manasyevA'tiSThata / - tatastRtIye cA''hUte pRSThe tenoktam- mahArAja ! vivAhavArtAnirdhAraNakAle varaH kANaH kubjo'ndho veti mayA na dRSTastatra na me doSo yatastadAnIM siMhalapaterbhAgineyaH krodhena kutracitpalAyito / / 131 / / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDa: gacchannA''sIttamAnayituM lokairahaM preSita itazcaitaistribhireva vivAho nirdhAritaH / yadyahaM tatra syAM tadA'vazyameva pazyeyam, paraM kiM karomi ? mameyaM truTiyathArthamasti, nA'tra me'parAdho'sti / etadAkarNya rAjA svAnte cintayitumalagat- anenApi varo na dRSTaH, svA'parAdhaM ca gopayitumADambaraM tanoti, atasturyamAkArya praSTavyaM, yatsa kiM kathayati ? tadanantaramevA''hUtaM tamapRcchat- mahAzaya ! samprati bhavato velA''gatA yadyasatyaM vadiSyasi tadA tasya daNDo bhavata eva bhoktavyo bhaviSyati / yataHpuruSaH kurute pApaM, bandhunimittaM vapurnimittaM vA / vedayate tatsarvaM, narakAdau punarasAvekaH // 29 // tannizamya tenoktam- rAjan ! anRtaM bahukAlasthAyi na bhavati, ato'haM satyaM vadiSyAmi, mithyA''bhASyA'daNDA'pekSayA satyamuktvA daNDo'pi vara iti me sammataM, tathyaM tvetadasti, yatsiMhalezaH kathamapi kumAraM vivAhayituM svIkRto nA''sItparaM hiMsakamantriNA vivAho nirdhAritaH / tadanantaramasmAkaM varadidRkSAyAM satyAmapi vividhavArtayA sa kAlakSepaNaM kartumalagat, yathA- kumAro mAtAmahAvAse vidyate, sa tataH samprati nA''gantumarhati, punaryadA'smAbhiratyA''graheNoktam- kumAramadRSTvA vayamito na gamiSyAmastadA tenA'-smAkaM caturNAmapi koTidInArANAM pAritoSikamekaikasmai pradattam, yato dAnamAhAtmyeneha paratra ca kiJcidapi dussAdhyaM nAsti / .... yataH || 132 / / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAdazaH paricchedaH ___rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH dAnena bhUtAni vazIbhavanti, dAnena vairANyapi yAnti nAzam / paro'pi bandhutvamupaiti dAnAttataH pRthivyAM pravaraM hi dAnam // 30 // rAjan ! sarveSAmapi prANinAM lobho dustyAjya iti baddhamukhA vayaM tadAnImeva sarvaM nizcitya varadarzanaM vinaivA''gatAH / tasmAnnizcayaM bhavantaM prati vizvAsaghAtakAH smastadarthaM daNDyAnasmAn yathAruci daNDayitumarhati, atra mithyAlezo'pi nA'sti / tadvacasA vizvasto rAjA premalAyA nirdoSatAM nitarAmamanyata / he priya-pAThakAH ! puNyodaye jAte sarve'pi sAnukUlatAM vrajanti / atazcoktamna devatIrthairna parAkrameNa, na matratavairna suvarNadAnaiH / na dhenucintAmaNikalpavRkSa-vinA svapuNyairiha vAJchitArthAH // 31 // ____ tadA rAjJA subuddhirUce- mantrin ! atra vivAde tu bahuprapaJco'sti, ete catvAraH pralobhane patitA atastairvaradarzanaM vinaiva vivAho nirdhAritaH / trayastu lobhajAle patitA bAlakA iva kapolakalpitAM kathAM zrAvayanti / tatra pralobhanenA'nucitakAriNAmapyeteSAM tathA doSo na manye, yathA siMhalezena tanmantriNA cAtikRtAparAdhaM mnye| yatastAbhyAM jJAtvA'pi bhUtapUrvakuSThinaH kumArasya sakaladUSaNaM maduhituH zirasi sthApanAya ceSTitamasti / ata etAn svamantriNo moktumicchAmi, paraM siMhalezAdInAM viSaye te ko vicAra: ? subuddhinoktam- sarvataH prathamaM premalAyA yathArthapateranveSaNaM kArya, tacchuddhiM tadvArtAzravaNaM ca yAvadasya vivAdasya tattvanirgamanaM kathaM bhaviSyati ? atastAvatkAlaparyantaM saparivAraH siMhalapatiH kArAgAre // 133|| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAdazaH paricchedaH rAjakumArIpremalAyA mRtyudaNDaH rakSaNIyo yasmAdime hiMsakAmAtyAdayaH sAmAnyAparAdhino na snti| rAjJe makaradhvajAya sacivoktI ruruce, ato dvayornRpamantriNoH ko'pi guptavicAro'bhUta, pazcAnnimantritaH sa sacivaparivArayutaH siMhalAdhIzo bhojanArthamAgatastadA rAjA makaradhvajaH siMhalezaM, tadrAjJI, kanakadhvajakumAraM, hiMsakamantriNaM, kapilAdhAtrIM ca grAhayitvA zeSAJjanyAn siMhalapurI prasthApayAmAsa / sampratyete paJca janA vimalApuryAH kArA''vAse svakukarmaphalaM bhoktuM lagnAsteSAM svaduSkRtyai cAtIva pazcAttApo bhavati sma, paraM tenedAnI ko lAbho'sti ? | || 134 / / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayodazaH paricchedaH AbhAnarezasyA'nveSaNam atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya trayodazaparicchede AbhAnarezasyA'nveSaNam - premalAyA nirdoSapramANitAyAM rAjA makaradhvaja AbhAnarezasya zodhanaM kArayituM lagnaH, tatkRte tenaikA mahatI dAnazAlA nirmApitA / tatra premalAmadhikAriNIM kRtvoktam- priyaputri ! nizAmaya, atra yAvantaH pAnthA AgaccheyustebhyaH sarvebhyo'nnavastrAdikaM dattvA''bhAnagaryAH samAcAraH praSTavyaH, kenA'pyukte samAcAre zIghraM me nivedanIyaH / piturasmAdAdezAttatropavizyA'bhyAgatebhyo nirantaraM taddAnaM dadatyA tayA prAyaH sarve pAnthAH pRSTAH- dezadezAntare bhrAmyagirbhavadbhirAbhAnagarI kiM dRSTA'sti ? tathA tadrAjJazcandrasya nAma zrutamasti kim ? teSvadhikAMzAstu nirAzajanakamevottaraM dattavanto yathA pRthak pRthaga jagaduH- vayaM tasyAM dizi gatA eva nahi, kazcittannAmA'pi nA'zrauSamiti, kazcicca ko rAjA candraH kutra vAstavya iti jAnAmyapi neti / evaMvidhaM praznottaraM zrutvodAsInA sA rahasyupavizyA'zrudhArAM muktavatI cAnte zAntimavalambitavatI, etadatiriktaM sA kartumeva kiM zaknuyAt ? bhartuH zodhanAyA'nyaH kazcidupAyo'pi nA''sIt, ataH svayaM mano dRDhaM kRtvA sthitavatI sA svamanoduHkhavArtA kasmA api nA'cakathat / athaikadA vimalApu gdyAne jaghAcAraNamunerAgamanaM jAtaM, vanapAlena munyAgamanavardhApito rAjA makaradhvajaH premalayA parivAreNa ca satrA tadvandanArtha || 135 || Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * candrarAjacaritram - trayodazaH paricchedaH AbhAnarezasyA'nveSaNam tatrA'gacchat / cAneke nAgarikA api tena saha jagmurjaGghAcAraNamunirAjaM vanditvA sarve yathAsthAnamAsata / tenA'nantaraM dattAM dharmadezanAM zrutvA bahubhavyajIvAnAM pratibodhaprAptirbabhUva, taizca tadAnImeva gurusamakSe'nekavidhaM vrataniyamAdikaM jagRhe / yataH iha bhuvi kalayati laghurapi, mahatAM saGgena kamapi mahimAnam / laGghayati zazini lInaH, khamaNDalaM helayA hariNaH // 32 // premalA'pi zuddhasamyaktvadhAriNI zrAvikA'bhUt / anyatra kRtavihAre gurau sarve svasvasthAnamAgatAH premalA'pi tataH prabhRti jinavandane pUjanAdidharmakAryeSu ca vizeSeNA'nuraktA jAtA / sA'nukSaNaM navakAramantrasya japaM kurvANA puNyamayaM jIvanaM gamayantI dhanyamanyA jAtA / yataH apuvyo hi kappatarU, eso ciMtAmaNI apuvyo a / jo jhAyai sayakAlaM, so pAvai sivasuhaM viulaM // 33 // gateSu katipayadineSu tanmantraprajapanaprabhAvAt prakaTIbhUtaikA zAsanadevatA premalAM provAca - bhagini ! te patiravazyaM miliSyati, kintu samprati tatra vilambo'sti / vivAhadinAt SoDazavarSe gate tena saha te saMgamo'vazyaM bhaviSyati / tAvattvayetthameva paramAtmano bhaktau kAlo nirgamanIyaH, kApi cintA ca na karaNIyA / premalayaiSa samAcAraH pitRbhyAM niveditastena tAvapi nizcintau jAtau / tanmantrasya tatpratyakSaprabhAvaM vilokya tatrA'tizraddhAvatI / / 136 / / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayodazaH paricchedaH AbhAnarezasyA'nveSaNam sA pUrvApekSayA'pyatiprematastajjapaM kartuM lagnA | sA darzanapUjanAdinA jinacaityasya nirantarabhaktiM kurvANA yathAzakti tapazcaryAmapi kRtavatyAsIt / athaikadA kutazciddezAdvicarantyekA yoginI tatrA''gatA, karasthayA suvINayA svasvaraM saMgamayya sugAyantI tAM premalA vilokya svasannidhAvAhUyA'pRcchat- bhagavati ! kutra te vAsasthAnaM ? tayoktam- idAnIM tu yatraiva tiSThAmi, tatraiva vAsasthAnamapi viracayAmi, paraM kasmiMzcitkAle pUrvadizAyA ekadeze nivasitA''sam / manojJatamastadveSaH, gairikavastraM, vapurgauravaNaM, zarIre vairAgyaprabhA, madhuraH kaNThasvarazcaitairdarzakAH sadya AkRSTAH santaH zraddhAbhaktipUrvakaM tAM yoginI praNantumalagan / yataHsubhASitena gItena, yuvatInAM ca lIlayA / na bhidyate mano yasya, sa yogI hathavA pazuH // 34 // yoginI tadAnIM svavINAyAM kasyacidAdarzataranRpasya guNagAnaM kurvatyAsItpremalayA'pi tadatipremNA zrutaM, pUrNe gAne ca tayA pRSTaM yogini ? kasyedaM guNagAnaM kriyate ? tayoktam-pUrvadizi candranAmA eko rAjA rAjyaM zAsti sma, sa ca nRpeSvAdarzabhUto'vartata / rUpaguNAdipUrNasya tasyaivAnnaM bhakSitavatyahaM taM prANebhyo'pyadhikamAkAkSitavatI / adhunA tatsapatnImAtrA kenacitkAraNena sa kukkuTo vihitastena khinnA'haM taM dezaM parityajyA'trA''gatA, sarvatra cA'TitA, paraM tattulyaH saccaritraH supuruSo mamA'kSigocaro nA'bhUttato'harnizaM tadyazogAnameva mayA kriyate / iyaM yoginyuktiH premalAyai bahu vyarocata, tadA saivaMvidhAM vArtA zrutvA mama patidevasya || 137 / / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayodazaH paricchedaH AbhAnarezasyA'nveSaNam pUrNazuddhirmiliteti jAnatI drutaM yoginyA saha raajaantikmaagtaa| yoginyA ca rAjJazcandrasya sakalA vArtA vijJApitA, tena rAjA makaradhvajo mahAntamAnandaM prAptassan premalAmuvAca- priyaputri ! niHsandehaM te kathanaM satyaM vartate, tava patiratibhAgyazAlI jJAyate, taddezastvito, dUre'sti, sahaiva tanmAtrA sa caraNAyudho viracitastasmAttatsaMgamo'tiduSkaro'sti, atastvayA cintAM parityajya dhairya dhAraNIyam / yataHsadA sadAcAraparAyaNAtmanAM, vivekadhArAzatadhautacetasAm / jinoditaM paNDitamRtyumIyuSAM, na jAtu zocyaM mahatAM mhiitle||35|| anukUle daive sarva zobhanaM bhaviSyati, pituramumupadezaM dhyAnapuraHsaraM zrutvA'nantaraM sA tAM yoginI sahA''nIya premabhareNa bhojayAmAsa / tataH sA yathAsamayamanyatra gatA, premalA ca pUrvavatpati smarantI dharmA''caraNena sukhena kAlaM vyatIyAya / yataHdharmeNa hanyate vyAdhi-hanyante yai tathA grahAH / dharmeNa hanyate zatru-ryato dharmastato jayaH // 36 // dharmeNa hanyate bAdhitadhanne svai tathA grahAH / || 138 / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturdazaH paricchedaH vIramatyAH prapaJcaH atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya caturdazaparicchede vIramatyAH prapaJcaH kukkuTabhUtasya rAjJazcandrasya mAse gate taddarzanaM vinA prajAH kSobhamAgatAH / guNAvalI tu zrUbhayena kRkvaakumdRshymevaa'rksst| yataH punaraprasannatAyAH kAraNe prApte vastaM jIvantaM na tyakSyatIti tasyA vizvAsa AsIt / ekadA saMbhUya nAgarikA mantrisamIpametyocuH- he mantrin ! kRpayA'dyA'smAkaM rAjadarzanaM kAraya, yato mAso gato'smAbhiH sa na dRSTo'sti, ato'smAkaM mano vyAkulaM bhavati / darzanamakariSyamANA vayamito dezAntaraM gatvA nivasiSyAmaH / zAstrakRtAmapyuktirasti - yathA nirdayo dharmaH, sukularahitaM manuSyajanma, dantAbhyAM vinA gajaH, mUrtiM vinA mandiraM, putraM vinA''layaM, jalaM vinA nadI, candraM vinA rAtriH, netrAbhyAM vinA mukhaM ceti zobhAM nA''vahati tathA bhUpatiM vinA rAjyamapi jAnIhi / yataH prajAnAmakhilaM vRttaM rAjani nirbharaM tiSThati / | yataH rAjJi dharmiNi dharmiSThAH, pApe pApAH same samAH / rAjAnamanuvarttante, yathA rAjA tathA prajAH 1 rUNA yadi rAjA na bhavettadA nagaravAsena kim ? vana eva kathaM na vasema ? | yataH rAjAnaM prathamaM vindet, tato bhAryAM tato dhanam / / / 136 / / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturdazaH paricchedaH rAjanyasati loke'smin kuto bhAryA kuto dhanam vIramatyAH prapaJcaH meLA etannizamya sa subuddhimantrI nAgarikAn sAntvayannuvAcacintAM jahita, nagaraM tyaktvA'nyatra gamanenA'laM, mAsA'vadhito mayA'pi sa no dRSTaH, tathA yuSmAkamivA'hamapi taddidRkSayA lAlAyito bhavAmi / adya rAjamAturantikaM gatvA'vazyaM tadanveSaNaM kRtvA yathAsamAcAraM bhavadbhyo'pi nivedayiSyAmi, kRpayA tAvatkAlaM dhairyamAdhatta / itthaM bodhitAH prajA visRjya mantriNA rAjamAturantikametya prajAnAM vArtA niveditA - rAjamAtaH ! nagare vividhaM vAtAvaraNaM prasarati, rAjamAtrA rAjA guptIkRtya rakSito'sti, paramevaM kiyatkAlaM guptaM rakSitumarhatIti ? yadi me kathanamanyathA na manyeta, tadA kSamasva, samyak cAmuM vRttaM jAnIhi idaM rAjyakAryaM, na bAlakAnAM krIDanamasti, rAjJo'nupasthityA prajAsu mahAnasantoSa utpadyate / evaM jAte janopadravo'pi saMbhAvyate, mahArAjasya bahukAlikA'nupasthitAvitthameva kiMvadantI prasariSyati, api ca zatravo'pi protsAhitA bhUtvotthAsyanti / zrImatI rAjamAteti bhavatyA kimapi guptaM no vartate, kRpayA kathayatu - mahArAjazcandraH kutra vartate kadA ca taddarzanaM bhaviSyati ? vilambena prakaTite'pi mahArAje sarvatrA'zAntyA ghorakolAhalo bhaviSyati / bhavatI nA'nabhijJA, etatsakalaM vRttaM jJAyata eva tathA'pi pUrvameva bhavatIM sUcayannasmi, yena bhaviSye mamA'parAdhaM na jAnIyAt / yataH araiH saMdhAryate nAbhi-rnAbhau cArAH pratiSThitAH / svAmipradhAnayorevaM vRtticakraM pravartate / / 140 / / // 39 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturdazaH paricchedaH vIramatyAH prapaJcaH rAjJazcandrasyA'nveSaNAya mantriNA tayA sahaivaM vArtAyAM kRtAyAmapi tatprabhAvastasyAM kiJcidapi na papAta | rAjamAtrA mantriNaH samastaM kathanaM zrutvoktam- mantrina ! mahArAjasyA'nveSaNaM kartumAgatasya te samyaga viditameva, yattvayaiva sa nihato'sti, samprati tamaparAdhamapahrotumevaM vArtA viracayannasi, paraM mayi tavedaM cAturyaM saphalatAM naiSyati / bahudinAdetad vRttaM jJAtavatyA'pi mayA kutrA'pi na prakaTitam, yadA'dya pazyAmi tvamevaM viruddhaM mAM pAThayitumAgato'si, tadA mama spaSTaM vaktavyaM bhavati- mama priyaputrastvayaiva hato'sti, mamAgre ca satyavaktA bhavitumAgato'si / yadyahaM nindyA'smi, tadA tvaM kathamuttamo bhavitumarhasi ? yadi tvamme'pakIrtikarastadA'hamapi tvAM kathaM nirdoSaM tyakSyAmi ? mamA'pakAraM kRtvA tvamapi sukRtaM nodvakSyasi, punarante tavApi cintitaM naiva setsyati / yataHsarpANAM ca khalAnAM ca, caurANAM ca vizeSataH / abhiprAyA na siddhyanti, tenedaM vartate jagat // 40 // taduktiM zrutvaiva kSobhitena tenoktam- rAjamAtaH ! kimidamucyate ? vRddhayA tvayA vicArya kiJcid vaktavyam / tadghAtakaM mAM kena hetunA kathayasi ? kiM tena me virAddhaM yena mayA sa hataH ? itthamanRtavacanena te ko lAbho bhaviSyati ? | uktamapinAsatyavAdinaH sakhyaM, na puNyaM na yazo bhuvi / / / 141 / / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturdazaH paricchedaH vIramatyAH prapaJcaH dRzyate nA'pi kalyANaM, kAlakUTamiyAnataH // 41 // __ ata IzvarasyApi kiJcid bhayaM rakSitavyaM, rAjyahitArthaM tava pArthAgatasya me bhavatI gale patitA, paraM nedaM hAsyaM yanmAmitthaM mUrkhamApAdayasi / vada candraM kena hetunA kathaM ca hantuM zaknomi ? tattvameva darzaya / tatpramANaM ca tava pArthe kimasti ? taM pratArayantyA tayoktam- pazya, mantrin ! caturo bhUtvA'pi tvaM tucchamapi vRttaM nA'vagacchasi, saMprati candrasya vArtAkaraNamapi niSphalaM | yadi tvaM mamA'gre tadvArtA punaH kariSyasi, tarhi tasyAste duSTaH pariNAmo bhaviSyati / huM yadi saralatayA prakSyasi tadA'haM te satyaM vakSye, paramiyamapi smRtI rakSitavyA, yad gRhabhedaM tubhyameva gadAmi, ataH kasyApyagre tavRttaM na prakAzyam / satyamado'sti yadrAjA candro'dhunA vidyAdharasya kAJcid vidyAM sAdhayannasti, tena sa prakaTIbhavituM nA'rhati / ataHparaM tvayA tannAmA'pi na vAcyaM, tatsthAne mAmeva nRpaM matvA mamA''jJAM pratipAlaya / atra kA'pi bAdhA tvayA na dAsyate cettadA tvAmeva mantripade rakSiSyAmi, anyathA'nyameva tvatsthAne niyokSyAmi, yataH svAmyAdezaparipAlaka eva bhRtyaH sarvadA vizvasanIyaH premAspadaM ca bobhUyate / yataHproktaH pratyuttaraM nA''ha, viruddhaM prabhuNA ca yaH / na samIpe hasatyuccaiH, sa bhavedrAjavallabhaH // 42 // tvaM caturo'sItyAzAse yadetAvataiva sarvaM jJAsyasi / yadA'haM svayaM rAjyadhuraM voDhumarhA'smi, tadA kasyA'pi kiJcitkathanasya || 142 / / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturdazaH paricchedaH zravaNasya vA ko'pyadhikAro nA'sti / yataH rAjamAtari devyAM ca kumAre mukhyamantriNi / purohite pratIhAre, varttitavyaM rAjyat sadA 545 prajAsvapi tena santoSo bhaviSyati, arAjakaM rAjyaM ca na kathayiSyate yadi mamA''dezamavamatyA'tra kArye bAdhA kariSyate, tadA tavA'pi tasya duSTaM phalaM bhoktavyaM bhaviSyati, punarme doSo na deyaH / ato mamemAM sUcanAM hRdi nidhAya sadaiva surItyA vartitavyam / vIramatyAstucchaprakRtyA suparicitena mantriNA vicAritaM yadanayA saha militvA calanenaiva zamasti / kintu virodhakaraNe satIyamitthameva mithyAdoSAropaNaM kRtvA mama prANAntakAriNI bhaviSyatIti saMbhAvyate / evaM dhyAtvA tena tasyAH sarvamapi vacanamar3Icakre / tadA svapakSe samAgataM mantriNaM jJAtvA pramoditayA tayocemantrin ! sAmprataM nagare DiNDimaM vAdayatu, yadadyaprabhRti rAjJazcandrasya rAjapaTTo vIramatyA gRhIto'taH sarvaistasyA evA''jJA mantavyA, anyathAkArI nagarAnniHsAryo vA tasya vadho bhaviSyati / yataH AjJAbhaGgo narendrANAM gurUNAM mAnamardanam / pRthak zayyA ca nArINA - mazastro vadha ucyate vIramatyAH prapaJcaH // 44 // yasmAyAbhApurI na rocate, yamasadanaM ca rocate, sa eva tadA''jJollaGghanasAhasaM kuryAt ? mantriNA jhaTiti tathaiva kRtaM nAgarikAstu tAM ghoSaNAM zrutvaivA''Jzcarye patitA vaktuM lagnA: / / 143 / / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturdazaH paricchedaH vIramatyAH prapaJcaH jagatyAM strISu puruSasyA''jJA dRSTA zrutA ca, paraM tatpratikUlaM tu sarvathA'saMbhavi, AbhApurImantareNAnyatra kutrA'pyevaM na bhvissyti| idaM tu strIrAjyaM jAtaM kazcidetacchroSyati cettadaivaM kathayiSyatiyattatra kazcitpuruSo na bhaviSyati, tadaiva tu vIramatyA rAjyazAsanabhAro gRhIto'sti / caturdikSvetasyA eva carcA pravartitA'nayA vyavasthayA'tidUnA api prajA vIramatyAH sAdhvasena tadvirodhakaraNe'zaktA abhUvan, ataH sA nirvighnatayA rAjyazAsanaM kartuM lagA / tenAtigarvitAyAstasyAH zAsanaM mahAnto'pi svIkartuM lagnAH, kiyaddine gate tu prajAsu candrasya nAmoccAraNamapi yamAmantraNamiva jaatm| enAM rAjyuktiM svIkurvan sacivo'pi tattuSTyarthaM candrasya nAmoccAraNamatyAkSIt / athaikadA vIramatIM prati tenoktam- rAjJi ! tava zAsanapaddhatiratyuttamA, yataH zAsanakArye tviyatsAphalyaM rAjJA'pi na labdhaM, atra rAjye stenasya nAmA'pi na zrUyate, virodhino'pi sattvAH parasparaM sAnukUlA iva vartante / tava kRtAM carmamudrAmapi janA mudA'GgIkartumarhanti, traikAlikAnAmapi rAjJAmIdRzI vyavasthA na dRSTA na ca zrutA'sti / strIjAtau satyAmapi tvayi kA'pi nyUnatA na darIdRzyate yato vasudhA'pi strIjAtyantargataivA'sti / mahonnataziraso mahAnto'pi tvAM namanti, tasmAttvaM puNyazAliSu rAjavargeSu sarveSu dhanyatamA'si / kimadhikaM taduktaM ca - tvatkIrtiH kApi gaGgAkhilamalanicayaM nAzayantI gabhIraM, kSIrAbdhiM tvatpratApajvalanakaragaNaiH zoSitaM pUrayantI / bhUlokasyA'ntarAlasphuradatulamahAduHkhapApaughapaGka, bhUyaH prakSAlayantI trijagati mahitA saukhymaavisskroti||45|| || 144 / / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturdazaH paricchedaH vIramatyAH prapaJcaH mantriNo'nena toSakavacanena manasi suprasannayA svadUSaNenA'lajjitayA mantriNaH pRSThaM projchantyA tayoktam- mantrin ! tava stutisevayA prasannA'smi, yadi kadAcinmama yogyaM kArya nivedayiSyasi, tadA'haM tatsampAdayiSyAmi / taduktimAkarNayatA tena svAnte dhyAtam- aho ! bhAgyenaitatsaMbhavati yatsiMhI pratIhArItvaM vrajeta, tadAnImeva mantriNo dRSTiH kukkuTapiJjaropari patitA / tena vIramatI pRSTA- rAjJi ! tvayedaM kiM kRtaM ? ayaM kazciddevastu nA'sti, vazIkRto ya itthaM piare rakSito'sti ? tayoktam- nA'yaM kazciddevaH, ayaM tu vadhvA manoraJjanAya krIto'sti, atikaSTamanubhavantamenaM dRSTvA dayayA'yaM lAto'sti / yaduktamna sA dIkSA na sA bhikSA, na taddAnaM na tattapaH / na taddhyAnaM na tanmaunaM, dayA yatra na vidyate // 46 // api ca - paThitaM zrutaM ca zAstraM, guruparicaraNaM guru tapazcaraNam / ghanagarjitamiva vipulaM, viphalaM sakalaM dayAyikalam // 47 // yAvadatrA'syA'nnajalayogo bhaviSyati tAvadatsyati, asya bhuktaM niSphalaM na bhavati, yato'yaM mAmIdharArAdhanAya prAtaH svakalaraveNa satvaramutthApayati / mantriNoktam- bhavatyAH kathanaM satyaM paraM krItavanna lakSyate, yato'sya vyayo bahikAyAM likhito nA'sti / tavA''yavyayavArtA matto guptA no vidyate / tadA vIramatyA kiJcit karkazavacasA proktam- mantrin ! alpavArtArtha bhUyo bhUyaH praznaH || 145 / / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturdazaH paricchedaH vIramatyAH prapaJcaH kathaM kriyate ? mayA tvayamAbhUSaNaM manyamAnayA krItaH, ato'syAlpavyayo na likhitaH / iyaM te vArtA me na rocate'to vicArya vaktavyam, yadyatra viSaye punarapi prakSyate, tadA bhavato'pyavasthA tAmracUDavadeva bhaviSyati / tacchrutvA maunamAlambitasya mantriNo mukhAdekasyApi zabdasyoccAraNasAhasaM nA'tiSThattadA tena dRSTam - mandire samupaviSTA guNAvalI roditIti, tadA vaktumapyasamarthA sA karatalalikhitAkSaraM darzayitvA'yameva candra iti taM sUcitavatI, sadyo jJAtavRtto'pi mantrI vIramatImakathayitvaiva tato niHsRtya tUSNIM svagRhamAyayau / tataH zanaiH zanairiyaM vArtA paritaH prasRtA, yadrAjyalobhe patitayA vIramatyA candrastAmracUDo vihitaH paraM tadbhayena naSTasAhasaiH sarvaiH kimapi tAM vaktuM zrotuM na zeke / tasyA adbhutavidyAyAH prazaMsA - zravaNena bhUpAlairapi taddvazyatA'GgIcakre / tadAnIM tadbhItAH sarve tatkRpApAtratayaiva svakalyANaM vividuH paraM sadasadvArtAyA drutaM prasiddhirbhavatyeva / bahuzaH parAjitena himAlayasya hemaratharAjena saha candrasya purAtanaM zAtravamAsIt / ato'mumavasaramupayuktaM manvAno manasi vairamAvahan sa tatpratikriyAyAzcikIrAsIt / vIramatyA vidyAyAH prabhAvaM jAnannapi tadvRttaM kapolakalpitamiva jJAtvA sa evaikastAdRza AsIt, yastadbhayamagaNayan manasyeva tadrAjyagrahaNAya yuddhodyogaM kartuM lagnaH / " I B / / 146 / / , Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcadazaH paricchedaH AbhApuryA hemarathanRpasyA''kramaNam atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya paJcadazaparicchede AbhApuryAM hemarathanRpasyA''kramaNam rAjJA hemarathena tAM sAdhAraNastrIM jAnatA rAjyamAtmasAdvidhAtuM yuddhodyoge paripUrNe vIramatyAH pArce svadUtenaikaM patraM preSitam, yasmin dhRSTavacanena sAdhaM yuddhasUcanA dattA''sIt | yathAsamayaM vIramatyAH sadasyupasthitena dUtena tatpatraM tasyai dattaM, patraM paThantyA krodhAruNalocanayA kopAninA dandahyamAnayA tayA sakopATopamUce- he dUta! tava svAminA madrAjyagrahaNAya svasyA''gamanaM likhitamasti, paraM tatra gatvA tasmA idaM vaktavyam- tayA tvaM stvrmaakaarito'si| yadi tvaM naraMmanyo'si rADyudarAtte janma bhavet, satyamAtuH stanyaM pItaM, api ca svAtmAnaM kSAtraM manyase tadA sAmprataM kSaNamapi vilambamakRtvaiva drutamAgaccha / yataH satkSatriyA itthamevAmilaSantiyathAsatkSatriyAste kila sarvakAle, ye yoddhamAtmAnamaharnizaM vai / samutsRjantazca surAGganAyA AzleSasaukhyaM spRhayanti naanyt||48|| ____ ato'trA''gatya tvayA svazauryaM darzanIyam / yadetaH parAjitya nIcavad gantumabhavattadA tasya sthitiH kIdRzI jAtA ? anenA'numanyate, yattena pUrvaM dinaM vismRtamasti paraM na mayA vismRtm| tenA'haM na dRSTA'ta AbhApUrI-rAjyagrahaNaM sulabhaM jJAyate, paraM yadA'trA''gamiSyattadA tasya jJAto'bhaviSyat / AbhArAjyamiccha || 147 / / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram paJcadazaH paricchedaH I I / AbhApuryAM hemarathanRpasyA''kramaNam tastasya nUnameva himAlayarAjyaM grahISyAmi / pataGgasya maraNasamaya eva pakSodabhavo bhavati, tena taM kAla eva prerayannastIti manye / evaM kaTUktaM zrAvayantyA tayA preSitena dUtena nikhilaM tadvRttaM rAjJe kathitam, sahaiva ca svasammatirapi dattA - iyaM strI vaktuM yogyA nAsti, paramahaGkAriNA hemarathena tatkathanamagaNayitvA''kramaNAya sAmagrI sajjIcakre / srAgeva rathAzvakuJjareNa samaM mahatIM senAmAdAyA''bhAnagarIM nikaSA sthitena tena manasi vicAritam - asyA ekasyA yoSito hastAdAbhArAjyagrahaNaM kiM duSkaramasti ? idaM kAryaM tu pazyatsveva janeSu mamA'dhInaM bhaviSyati, tasyAM tAdRk sAmarthyameva kutaH syAdyena sA mama samakSamAgatya yuddhaM kuryAt / etadvicArya sa AbhApurIM yAvadatirayeNA''gataH paraM tatrA''gatasya tasya manovRttaM manasyeva sthitam, pratyutA'samaJjase patitaH / vIramatyai hemarathasya yuddhavidhAnavArtA yuddhayAtrAsamayAdeva militA''sIt, kintu tayA taccintA na kRtA / yadA sa nikaTataramAgatastadA tayA mantriNamAkAryoktam - mantrin ! bhavatedaM zrutaM bhavet, yaddhemaratha AbhAnagaryAsanna Agato'sti, sa ca sAmAnyazreNiko rAjeti tena saha yoddhumahaM svayaM yuddhakSetre gamanaM yuktaM na manye / tasmin me svA'pratiSThA lakSyate, tato bhavAneva sakalaM sainyaM lAtvA raNakSetre yAtu, taM ca parito'varudhya tadvASyaya karkazo daNDo dAtavyaH / mayA''zIrdIyate, yadvijayalakSmIrbhavantameva varISyatIti bhavata ekamapi roma vakraM na bhaviSyati bhavatA cintAlezo'pi na kartavyaH / / I I yataH vinA'pyarthairvIraH spRzati bahumAnonnatipadaM, / / 148 / / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcadazaH paricchedaH samAyukto'pyarthaiH paribhavapadaM yAti kRpaNaH / svabhAvAdudbhUtAM guNasamudayAvAptiviSayAM, dyutiM saiMhIM kiM dhA dhRtakanakamAlo'pi labhate ? AbhApuryAM hemarathanRpasyA''kramaNam // 49 // tasyAstadA balavadAdezaM nizamya rAjasado gatena tena samastaM sainikaM saMmIlya vIramatyAdezaH zrAvitaH sahaiva ca tenoktamrAjA hemaratha AbhAnagarInikaTamAgatyopasthito'sti, ato vayaM tena yadi na yotsyAmahe tadA sa AbhAnagarImAtmasAtkariSyati, vayaM ca saMkaTe patiSyAmaH / kiM vayamidAnIM svamAtRbhUmirakSAM na T kariSyAmahe ? kiM vayamitthameva haste hastaM rakSitvopaviSTAH syAma? kSatriyatvaM kalaGkitaM kuryAm, nahi nahi svapne'pyevaM na bhaviSyati / yadyasmAsu jIvatsu so'dhyakariSyattadA punarvayaM jagati mukhaM kathamadrakSyAma ? atra viSaye'smAkaM kSAtratejovatAM vIramatyAH kimapi nahi kintu svakulAbhimAno draSTavyaH / yataH bAlasyApi raveH pAdAH, patantyupari bhUbhRtAm / tejasA saha jAtAnAM, yayaH kutropayujyate ? // 50 // yadi rAjA candrastAmracUDo jAtastena kimabhUt ? tena svasevA channA sthAtuM na zaknoti / asmAbhistu sAmprataM nijamAtRbhuvamAbhAnagarImabhidraSTavyaM yatastadrakSAkaraNaM svakartavyamasti / ata uttiSThantu manasvino vIrAH ! kaTibaddhA bhUtvA zatrormAnamardanArthaM sannaddhA bhavantu / yataH / / 146 / / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcadazaH paricchedaH kAmaM priyAnapi prANA - nvimuJcanti manasvinaH / icchanti na tyamitrebhyo, mahatImapi satkriyAm AbhApuryAM hemarathanRpasyA''kramaNam // 51 // mantriNa utsAhavardhakamado vaco nizamya tadAnImeva bhaTAnAM bhujAH pusphuruH / te yuddhayAtrArthaM sapadyeva sajjA abhUvan, ekatrite sakale sainye mantriNA drAgeva raNabheryAdinA satrA saMgrAmArthaM prasthAnaM cakre / yathAsamayamubhayorbhaTayormelApakaM jAtaM, tumulaM yuddhaM prArebhe, yathA- pattibhiH pattayaH, azvavArairazvavArAH, hastyArohairhastyArohAH, rathimI rathino yuyudhire / tadAnIM capaleva capalA asayo vicakAsire, ghaTikAM yAvad ghoraM yuddhaM babhUva / kAtaraiH pRSThaM darzayitvA prANA rakSitA, vIraiH svAsiM zatrurudhiraM pAyayitvA'nte vIragatiH prapede, kRtsnA'pi raNabhUrbhRtasubhaTebhAzvazarIrairvyAnaze / rAjJo hemarathasya parakIyarAjyAdAnasya spRhA cAbhIyavIrANAM svamAtRbhU rakSitavyA AsIt / evamekatra pralobhasya paratra pratiSThArakSaNasya prazno'jani, paramidaM prAcInaM zAstravacanam - yato dharmastato jayaH yataH dharmo jagataH sAraH, sarvasukhAnAM pradhAnahetutvAt / tasyotpattirmanujA - tsAraM tenaiva mAnuSyam / / 150 / / // 52 // AbhIyavIrANAmuddezo vara AsIt, tatasteSUtsAhamAtrA'pi pracuratarA'vidyata, hemarathIyA senA bahukAlaM sthAtuM nA'zakattasyA aneke bhaTA mRtA aneke ca kAndizIkAH saJjAtAH / pUrvavadatrAvasare'pi hemarathasya ghoraH parAjayo jAtaH, prAnte pradhAnAjJayA sa jIvanneva nigRhya svavazIkRtaH / itthaM vijayavAdyaM vAdayatA hemarathaM Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcadazaH paricchedaH AbhApuryAM hemarathanRpasyA''kramaNam vijitya pradhAnena svazeSabhaTairnagarapravezazcakre / bandIbhUto hemarathanRpo jhaTityeva vIramatIsamIpe samAnItastaM pazyantyA tayA sabhartsanamUcehe raNavIra ! svabalasya mahAn garvaste kva gataH ? sadaiva nIcairdRSTena tvayA''bhAgrahaNAyedRzI dhRSTatA kathaM kRtA ? kimAbhAnagaryAH kSetraM na dRSTamAsIt, yadatrA''gamanaduHsAhasaM kRtam ? athavA prakRtiriyaM durjanAnAM yatsvabalAbalamavicArya drutameva tulAvadunnatyavanatI prApnuvanti / stokenonnatimAyAti, stokenAyAtyadhogatim / aho ! tu sadRzI vRtti-stulAkoTeH khalasya ca // 53 // tvaM mAmabalAM jJAtvA mayA yoddhumAgataH paraM mayA saha saMgrAmastu dUre'tiSThat mamA'mAtyena pattibhizcaiva tvaM parAjitaH / kathaya sAmprataM tvaM strI vartase vAhamasmi ? tvayA sarvadedaM smaraNIyamyadi tvamibho'si, tarhi kesariNaM mAM jAnIhi, yadi tvaM kapotastadAhaM zyeno'smi, yadA tvaM sarpastadA nakulo'smi, cettvamAkhustadAhamoturiti viditvA'taH paramajJAnato'pi madrAjyasImni padAropaNaM kariSyasi cettarhi kadApi tanno sahiSye / bhRzamapamAnitasyA'pi te'trAgamane manAgapi trapA kathaM na samAyAti ? tvaM kaTiprAnte karavAlaM badhnAsyuta kASThakrIDanam ? candreNa katikRtvaste jIvadAnaM dattamatastatpratyupakArAyaiva tvamatrA''gamaH kim ? kiM satkSatriyANAmidameva kartavyamasti ? itthaM vIramatyA sa bahu nibharsitaH / kArAgAre sarvadArthaM jigAlayiSantI sA'nucitamiti manvAnena mantriNoce - rAjJi ! zAcatikazatrutvApekSayA taM nijavairiNamapi / / 151 / / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcadazaH paricchedaH AbhApuryA hemarathanRpasyA''kramaNam mitraM vidhAya rakSaNaM varamasti / mantriNo'tyAgrahaM svIkurvatyAstasyA Adezena taM sadyo bandhanAnmuktvA bahumUlyavastrAdidAnena smtuutusst| tena vigataroSAdinA hemarathenA'pi tadadhInatAGgIcakre sadaiva ca tadAdezAnusAreNa calanArthaM pratijJA'kAri | tatastuSTayA tayA'pi tasyA'khilaM rAjyaM punastasmai dattaM sammAnena ca sa svanagare preSitaH / yata uktamupakAriSu yaH sAdhuH, sAdhutve tasya ko guNaH / apakAriSu yaH sAdhuH, sa sAdhuH sadbhirucyate // 54 // || 152 / / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SoDazaH paricchedaH zivamAlAyai candranRpAdidAnam atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya SoDazaparicchede zivamAlAyai candranRpAdidAnam athA'nyadA zivamAlAhvayA svaputryA'nyaizca paJcazatairnaTaiH satrA zivakumArAkhyaH prasiddho naTastatrA''bhApuryAmAgatavAn / naTakarmanipuNaistaiH sArddhaM zivakumAreNa rAjasabhAmetya, vIramatIM ca praNamya svakrIDAM darzayitumAjJA yayAce, tadA vIramatyoktam- he naTarAja ! kiM te nAma tvaM kutazca samAgato'si ? baddhAJjalinA zivakumAreNoktam - rAjamAtaH ! zivakumAranAmAhamuttarAzAto'nekeSAM rAjJAM manoraJjanaM kRtvA vipulaM puraskAraM labhamAno'trA''gato'smi, yathAzrutaiva bhavadIyeyamAbhApurI vidyate / idAnIM krIDAM darzayitumAjJApayantu bhavatyaH, yato'haM bhavatIM bhavatyAH sabhAsado janAMzca prasAdya svadainyAnmukto bhavituM zaknuyAm / rAjJyA vIramatyA zivakumArAya saharSaM krIDAM darzayitumAjJA dattA / tena harSitenA'munA tadAnImevAkhilebhyo naTebhyaH khelanAyA''diSTaM, tataH prAptAdezaistairvividhAH khelA darzayitumArabdhAstadA vAdyArAvaM zrutvA piJjaraM lAtvA guNAvalyapi gavAkSametyopaviSTA / sarveSAM naTAnAM khelAyA anantaraM zivamAlA'pi svanATyadarzanArthaM sannaddhA jAtA / tadA naTaiH prathamamekamatyucchritaM vaMzaM bhUmAvAropya sa caturdikSu tathA samyagrazmibhirbaddho yathetastatazcalituM na zaknuyAt / atha sAdau tadvaMzopari pUgIphalamekaM dhRtvA vIramatIM rAjJIM ca praNamya rAjJazcandrasya jayajayArAvaM kurvatI / / 153 / / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SoDazaH paricchedaH zivamAlAyai candranRpAdidAnam vaMzopari caTitA | UvaM gatA sA vaMzAgre dhRtapUgIphalasyopari svanAbhiM saMsthApya, svodarabalena parito vartulAkAraM bhramaNaM cakre | adhaHsthA vAdyaM vAdayanto'neke naTAzca tadabhimukhaM sAvadhAnadRSTyA sthitA Asan / zivamAlA svadehaM kulAlacakravad bhrAmaM bhrAmaM svakalAkauzalaM darzayantI sakRt tasya pUgIphalasyopari kRtordhvapAdA'sau svazirobalena sthitA, arthAttasyAH ziro'dhaH pAdau cordhvamAstAm / yathA kecid haThayogasAdhakAstapasvinaH ziro nIcaiH kRtvA dhyAnaM kurvanti tathA dRzyaM jAtam / atha punarutplutya vAmapAdatalena tatpUgIphale sthitvA tadaikena pAdatalAzrayeNa paribhramya paribhramya lAsyaM kurvatyAstasyA lAsyaM sarve janA muktakaNThaM prazazaMsuH / cAnte tayA paJcaraGgaraJjitAni paJca vastrANyAdAya tasmin vaMze sthitayaiva parasparaM gumphitvA teSAmekaM paJcaraGgapuSpaM nirmitam / tadAnImapi taccharIraM manAgapItastato na calitaM, na ca tayA puSpavira-cane bhramaH kRtaH / tadadbhutakalAmimAM vIkSya sarve darzakA mugdhA babhUvuH / yataH devAnAmidamAmananti munayaH kAntaM kratuM cAkSuSaM, rudreNedamumAkRtavyatikare svAGge vibhaktaM dvidhA / traiguNyodbhavamatra lokacaritaM nAnArasaM dRzyate, nATyaM bhinnarucerjanasya bahudhA'pyekaM samArAdhanam // 55 // __svIyAmadabhutakalAM darzayitvA'nantaraM sA vaMzabaddharajjvAzrayeNa nAginIvA'dho'vatatAra | nIcairavataritAyAmeva tasyAM, tajjanakenAnyaizca naTaiIvayA zivamAlAgrIvAM saMzliSya tatkalAnai || 154 / / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SoDazaH paricchedaH zivamAlAyai candranRpAdidAnam puNyArtha pRSThaM sphAlayadbhistasyai svAzIrvAdo dattaH / yataHguNena spRhaNIyaH syAnna rUpeNa yuto janaH / saugandhyavayaM nAdeyaM, puSpaM kAntamapi svayam // 56 // tadanantaraM rAjyAH sammukhamupasthitA vAdyaM vAdayantaH sarve naTA rAjJazcandrasya jayadhvaniM kRtvA tasyAH pArthAtpAritoSikaM yayAcire / teSAmAsyAd rAjJazcandrasyAkhyAM nizamya devyai vIramatyai pracuramarucikaramalagat, yatastasyAH samakSe tvanyaH ko'pi prazaMsanIyo nA''sIt / anyazlAghAmAkarNayantyA eva tasyAH pAdatalAdAzIrSa vapurvvalati sma / varAkANAM teSAM naTAnAM tasyA etanmanovRttasya jJAnaM kuto bhavet ? alabdhe pAritoSike tasyA apUrNa manoraJjanaM manvAnaistaiH punarapyanekavidhaM nATyaM darzayitumArabdham / athA'pi punazcandrasya jayaravaM kurvANAste tasyAH pArthe pAritoSikaM mArgayituM gatAH, paramasyAmapi velAyAM dRSTimutthApyA'pi tadabhimukhaM naivekssitm| anyA'nyadarzakAstatkalAkauzalyena raJjitA api tebhyaH pAritoSikaM dAtuM samutsukAH santo'pi vIramatyAH pUrvaM keSAmapi sAhasaM naa'bhuut| pUrvapradAnAdasantuSTA vIramatI dAtRNAmapi hAnikI bhaviSyatIti sarve viditavanta Asan / / rAjA candro yadyapi kukkuTarUpI tathApi tasmin sarvavRttAntasyA'vagamazaktirvidyamAnA''sIditi sa svamanasi dhyAtavAnaete nartakA mama jayazabdaM kIrtayantaH santIti madonmattA mayIrSyAlunikhilabalAbhimAnavatI vIramatI tebhyaH pAritoSikaM na datte / yataH || 155 / / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SoDazaH paricchedaH zivamAlAyai candranRpAdidAnam vilasati madapravAhe, yahanti mAlinyamAnane kariNaH / dAnapravRttisamaye, nirmalamukhavRttayo viralAH / // 5 // parametena samastadezeSu bahulamayazaH prasariSyati, etebhyaH kiJciddatte sarvatra zlAghiSyante, cAdatte pade pade nindiSyanti, tasmAdebhyo'vazyameva kiJcidvitaraNIyamiti vicArya tena caraNAyudhena piJjarasthA ratnajaTitA svarNakaMsI caJcvA'dhaH pAtitA / uktaJcayA tho'pi kilotsasarja mathito ratnAni ratnAkaro, manthAnena viloDitaM vitarati snehaM dadhi svAdapi / bhadro'pi dviradazca mauktikamaNIn kumbhasthalAdAhato, datte satpuruSAstu kepi kamalAM sthAne vyayanti svayam // 58 // tAM dRSTvaiva zivakumAreNa drAgevotthApya tatkRte ca rAjJazcandrasya jayaravaM kartumArebhe / mArdaGgikairapi tadanukRtiM kurvandI rAjJazcandrasya jayadhvanizcakre | kenedaM dAnaM dattamiti jijJAsamAnaidarzakaistadavagamArthaM bahu ceSTitam / datteSvanyeSu vayamapi dademahi, itIcchadbhistairmilitAyAM kaMsyAM satyAM hRdayollAsena muktahastairdAnaM dattaM yathA- kenacid rUpyakama, pareNa vastrANi, tathA'pareNa bhUSaNAni dattAni tena zivakumAro mumudetamAM vIramatI ca krodhAninAtIva jajvAla | zivakumArazcandrarAjasya yazo gAyana vIramatyA gamanAdezaM prApya saparicchadaH svanivezasthAnamAjagAma | gate naTe sA krodhajvAlAmukhigiririva vizIrNA-vidIrNA'bhUttayA ruSA'ruNaM locanaM visphAryoce-ka etAdRzo dhanavAnasti, yena matto'pi prathama pAritoSikadAnasya duHsAhasaM kRtam ? stokaM mayA'pi dRSTo || 156 / / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SoDazaH paricchedaH zivamAlAyai candranRpAdidAnam bhavettadA sAdhu syAt / paraM tasya mahad bhAgyaM vijJAyate, yena mayA no dRSTaH / evaM tatkathanasamaye rAjJazcandrasya paJjaraM vIramatIpArthe eva dhRtamAsItparametAvatkAlaM yAvadanena caraNAyudhenaiva prathama pAritoSikaM dattamiti tasyA viditaM nAbhUt / yadi kathaJcidapi viditaM bhavettadA'dya kukkuTacandraM jIvantaM na tyajet / evaM tAmatIva kruddhAM vilokya zAntimicchunA mantriNoktam- mAtaH ! bhavatyAH krodhakAraNaM kimapi nA'sti, yataH sarvataH prathamaM pAritoSikaM bhavadanugairdadadirbhavatyA eva yazo varddhitam / yo vIro bhavati, sa yuddhakSetre rAjJaH samakSa eva svazaurya darzayati tathaiva dAtAro'pi bhavanti te svAmiyazaHkIrtanaM zrutvA tadAnIM kiJcidadattvA naiva tiSThanti / yairnaTebhyo'dya dAnaM dattaM te bhavatputrA eva santi, na tu bhavatyAH paripanthinaH / mAtuH pArthe teSAmetatkAryaM sarvathA yogyameva gaNanIyam / yataHmAtA mitraM pitA ceti, svabhAvAt tritayaM hitam / kAryakAraNatazcA'nye, bhavanti hitabuddhayaH // 59 // itthaM tena sA bhRzaM pratibodhitA, paraM tatpratibodhasya kimapi phalaM na jAtamatastasyA roSo vardhamAna evA'tiSThat / yataHapUrvaH ko'pi kopAgniH, sajjanasya khalasya ca / ekasya zAmyati snehA-dvarddhate'nyasya vAritaH // 60 // tadanantaraM samAM visRjya rAjamandiraM gatAyAH sukhazayyAzritAyAstasyA ruSA nidrAlezo'pi nA''yAtaH / sA tu tadeva zocantyAsIt, yanmattaH pUrvaM dAnArpaNasya sAhasaM kena kRtam ? / / 157 / / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SoDazaH paricchedaH zivamAlAyai candranRpAdidAnam sA taM zodhayituM vividhAM yuktiM vicintayituM lagnA / itthaM prabhAte jAte sumatihInA sA rAjasabhAmAgatya srAgeva zivakumAraM naTamAkArya punarnATyaM darzayitumAjJAM dadau / tenAnandAbdhau nimagnaH so'pyanya naTAnAhUya susajjayitvA nAnAvidhaM sakrIDaM bharatAdinATakaM vidhAtumAdideza te'pi tathaiva cakruH / tadA guNAvalyapi kroDe kukkuTapiaraM dhRtvA gavAkSeNa samyag nATyaM pazyantyAsIt / samApte nATye pUrvavatsa naTo rAjJazcandrasya zlokaM gAyaM gAyaM vIramatyAH pArzve pAritoSikaM mArgayituM lagnaH paraM tayA tu tannAmazravaNenaiva dagdhIbhUtayA na tu naTasya zlAghA kRtA, na ca tasmai pAritoSikamapi dattam / adatte tayA pAritoSike'nye'pi darzakAH pradAnasamarthA na babhUvuH / sarve manasyevaM vicArayantastadA''san-yad vIramatyadyaivaM viparItaM kathaM karoti ? paraM ko'pi vRttAntasteSAM jJAnagocare nA''gataH / zivakumAreNa parita AzAbhRddRSTiH pAtitA, kintu candraM vinA tasya sakalA'pi pariSadvinA lavaNaM bhojanamiva karIndraM vinA sainyamiva, patraM vinA lateva niHzobhA pratItAbhUt / itaH piJjarAntaHstho rAjA candro naTasyemAmavasthAM vilokayannAsIt, naTazcA'sakRttasya nAma grAhaM grAhaM jayazabdoccAraNamakarot / ato'sthiramanasA candreNa hyastanavadadyApi ratnajaTitaikA kaMsI piJjarAbhyantarato bahirniHsArya pAtitA / lakSamUlyamitA sA kaccolikA zivakumAreNordhvAdUrdhvameva lAtvA rAjJazcandrasya bahutaraM yazo gItam / etadavalokamAnairanyairdarzakairapi maGkSu rUpyakavastrAbhUSaNAnAM vRSTirArabdhA, tadA zivakumAraH svaparizramasya samucitaM vizrANanaM prApya dhanyaMmanyo jAtaH / parametadasahamAnA vIramatI candrasya dhRSTatArthaM krodhamanavarudhya | || 158 / / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SoDazaH paricchedaH zivamAlAyai candranRpAdidAnam drAgeva khaDgaM kare kRtvopaguNAvali gatvA caraNAyudhaM sambodhyA'cakathat- re duSTa ! idAnImapi te trapA nA''yAti ? tvayA mattaH pUrvaM dAnaM kathaM dattam ? kukkuTo bhUtvA'pi tvaM nai dhASTyaM na jahAsi ? astu, lAhi samprati tatphalaM svAdayAmi / adhunA'haM tvAM kathamapi jIvitaM naiva tyakSyAmItyuktvA tayA kukkuTarUpaM candraM dvikhaNDaM kartumasirutthApitaH, paraM tAvanmadhye patitvA guNAvalyA jhaTityeva tasyAH karo gRhItaH, kRtAJjaliJcoce- mAtaH ! itthaM roSa mA kuruSva, asya dAnAdipradAnaprajJA kuto vidyeta ? khago'mUM vArtA kiM jAnIyAt ? jalaM pibati pibati kaMsyadhaH patitA, naTena cotthApitA, tasmAdatrA'sya ko'parAdho'sti ? pakSiSu tu vivekabuddherabhAva eva bhavati, ataH pakSiSu manyukaraNamasAmpratam / yataHnADakAraNaruSAM saMkhyA, saMkhyAtAH kAraNakrudhaH / kAraNe'pi na krudhyanti, ye te jagati paJcaSAH // 61 // ayaM tu kathaJcitsvodaraM pipatyaitadeva bahu mantavyam / itthaM guNAvalIvIramatyoH parasparaM vArtAlApaM nizamya tatra bahavo janAH samupasthitAH, tairmadhye patitvA ca kathaJcidrAjJazcandrasya jIvitaM rakSitam / vivAdakaraNena vIramatyAH stokakopopazamo'bhUta, sA ca rAjaparSadi sametya siMhAsanamadhitasthau / naTAnAmapi tadAgamena pramodo'jani, te ca tAM prasAdayituM punaH svakrIDanamArebhire / zivamAlA'pi vaMze caTitvA piJjaropari dRSTiM dadatI svakrIDAM pradarzayituM lagA | naTI zivamAlA khagabhASAM jAnAtIti vArtA candrasya viditA''sIt, atastena kukkuTAlApena tAM pratyuktam || 156 / / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SoDazaH paricchedaH zivamAlAyai candranRpAdidAnam zivamAle ! svakalAyAmatinipuNA tvaM sahaiva pakSibhASAmapyavagacchasi, ato'haM tvAM svaguptavRttAntaM kathayAmi - krIDanAnantaraM yadA tvaM vaMzAdadho'vatariSyasi tadA vIramatI prasannIbhUya tvAM puraskAramArgaNArthaM kathayiSyati, tadAnImanyatkiJcidayAcitvA tvaM mAmeva yAcethAH / dravyAderlobhe na pateriti sAJjalirahaM tvAM prArthayAmi, yadiyanme kathanamavazyaM tvayA mAnyaM, tavAnena kAryeNa mama prANarakSA bhaviSyatItyatra kathamapi vismRtirna vidhAtavyA / uktamapi - paropakArAya phalanti vRkSAH, paropakArAya vahanti nadyaH / paropakArAya duhanti gAyaH, paropakArArthamidaM zarIram // 62 // | etadarthamahaM te yAvajjIvamupakRtiM maMsye, dhanaM tvAvAM yAvadeSyAvastAvadarjiSyAvaH / tava pArzvagate'haM te naijamakhilaM vRttAntaM vakSyAmi / kRkavAkoretatsamastaM kathanamanAyAsena zivamAlA'bodhIti khelanAnte tayA svapitaraM prati rahasi nikhilaM kukkuToktamUce / sahaiva tayA'nurodhaH kRto yad vIramatyA ayaM tAmracUDo'vazyaM kenA'pi prakAreNa yAcanIyaH / zivakumAreNa svaduhituriyamabhyarthanA saharSaM svIkRtA, vIramatyAzca jayArAve kRte yadA tayA puraskAramArgaNAyoktaM, tadA sa tameva tAmracUDaM mArgayan vaktuM lagnaHrAjamAtaH ! yadi bhavatI prasannA'sti, tarhi me'sya kukkuTasya pradAnAya dayAlurbhava, anyena vastunA me kimapi prayojanaM nA'sti / yato me tanayA sAmpratamasyaiva gatiM zikSate, tata uttamaM kukkuTaM vinA tasyA manorathapUrtirna bhavatIti kRpayA'yaM caraNAyudho me'vazyaM dIyatAm / bhavatyA svakRte'nyaM krItvA pAlanIyaH, mAtaH ! tava / / 160 / / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SoDazaH paricchedaH zivamAlAyai candranRpAdidAnam kRpAto me dravyAderabhAvo nA'sti, tathApi yadi mama dhanasyAvazyakatA'bhaviSyattadA rAjAntarAdayAciSye, paraM bhavatyA tvayameva kRkavAkurdIyatAm / tadAkarNya vIramatyoktam-zivakumAra ! kimidaM tvaM yAcase, tvayA tu hastyazvadhanadhAnyavastrAbhUSaNAni yAcitavyAni, yeSu datteSu mamA'pi yazovRddhiH syAt / ekasya kukkuTasya pradAnena me kIrtirbhavituM nA'rhati, adya yAvanmayA kasyA'pi kukkuTasya pAritoSike pradAnaM na dRSTaM na ca zrutam / punarayaM tu vadhvA manoraJjanAya mayA pAlito'sti, tato datte'smin tasyA manaH khinnaM bhaviSyati, atastvamanyadvastu yAcasva, yatte saharSaM dAtavyaM bhavet yasmiMzca vitIrNe mamA'pakIrtirapi na bhavet / tataH zivakumAreNoktaM-mahyaM kukkuTArpaNena jAtvapi zrImatyA ayazo na bhavitumarhati, yato mayA mArgitameva bhavatyA dIyate / anenAyaM bhavatyAH premA''spadamiti jJAyate, tato'sya pradAnaM zrImatyai na rocate, ata evetthaM bhavatyA vAkprapaJcaH kriyate / paraM yadi zrImatyekaM kukkuTamapi dAtuM nA'rhati, tadA'nyad bahumUlyaM vastu mAryamANamapi kathaM dAtuM zaknuyAt ? zivakumAroditAmimAM vAcamAkarNya tayA bahubodhito'pi sa yadA svAgrahaM nA'mucattadA tatprArthanAmavadhArya kukkuTamAnetuM dhIsakho guNAvalIpArthe preSitaH / tena tatra gatvA guNAvalyai sarvodanto nigaditaH, sahaiva sA bodhitA'pi yadasya kukkuTasyA'tra rakSaNA'pekSAyA naTasAtkaraNameva varamasti, yato'tra vIramatI sadaiva tatprANApahArAya sajjitA tiSThati / tasmai datte'sya prANarakSA samyag bhaviSyati cA'muM sa svaprANebhyo'pyadhikaM rakSiSyati, atastadAnA'naGgIkaraNaM naiva varamiti me sammatiH / || 161 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram SoDazaH paricchedaH zivamAlAyai candranRpAdidAnam tadA tannizamya guNAvalyoktam - mantrin ! tava kathanamadaH satyaM, paramahamenaM kathaM dAtuM zaknomi ? vIramatI tvanena sAkaM paraM zAtravaM bhajate, ataH sA'sya nirantaramaniSTacintanameva karoti, paraM matkRte tvayameva sarvasvaM vidyate'haM tvamumeva rakSitvA jIvAmi / ayameva mama jIvanaM dhanaM prANAdhArazca varIvartItyenaM vinA sAnandaM nijasamayaM gamayituM kathamahaM zaktA bhavitumarhAmi ? | -- yataH paGgumandhaM ca kubjaM ca, kuSThAGgaM vyAdhipIDitam / Apatsu ca gataM nAthaM, na tyajetsA mahAsatI ddA | tasmAd bhavAnimamadattvA'nyad vastu yAcanArthaM naTaM bodhayatu / punarasmAkametadapi vicAraNIyaM yanmahArAjo'smAbhirekazaH, kRkavAkurvihitaH / sAmprataM vayaM bharatAya dattvA pratigRhaM tena kiM nartanaM kArayiSyAmaH ? ayaM yAvanme samakSe tiSThati tAvanme manaH sAnandaM kAlaM gamayati, ato'dhunainaM netradUravartinaM na kariSyAmi / asminnApadyapi samAgatAyAM vIramatyai kima ? sA tvadhikaM hasiSyati, paraM me hRdayaM vidIrNaM bhaviSyati / ato dayAM vidhAya mama jIvanA'valambanamimaM mA haratu / guNAvalyAH sagadgadamado vaco nizamya mantriNo'pi cakSurambupUrNamabhUt paraM vIramatyA AdezasamakSe so'pyazakta AsIt / tena punarapi pratibodhitAyA guNAvalyA api citte'do vacanaM priyamalagat, yadayaM tAmracUDo'tratyApekSayA naTyAH pArzve'dhikaH surakSitaH sthAsyati, ato'mAtyakathanaM svIkRtya mantriNe kukkuTaM dAtuM prAvartata / / / 162 / / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptadazaH paricchedaH vIramatyAH kukkuTamuktiH atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya saptadazaparicchede vIramatyAH kukkuTamuktiHguNAvalI mantriNe kukkuTaM dAtuM samutsukA tvabhUtparaM tatpradAnakAle taddhRdayaM zatadhA vidIrNamivAbhavattallocanato bASpadhArA nirgalitA''sIt / sA taM muhurmuhuH kaNThenA''zliSantI vaktuM lagnA- nAtha ! bhavAn mAM tyaktvA dUradezaM prati gacchannasti / atra bhavato'pi sammatirjJAyate, paramahaM tu satyapi nAthe nirnAthA bhavantyasmi / idAnIM mama ko'pyAdhAro nA'sthAtsAmpratamahaM svaduHkhaM kasyA'gre nivedayiSyAmi ? | yataHsuhRdi nirantaracitte, guNayati bhRtye priyAsu nArISu / svAmini sauhRdayukte, nivedya duHkhaM sukhIbhavati // 64 // svamanovRttAntaM kasmai kathayiSyAmi ? ahaM bhavantaM kadAcidapi naTAya na dadeyaM, svapre'pi bhavadyAnamanicchantyA me bhavajjIvanarakSArthametatkaraNamabhUt / he nAtha ! bhavAn yatra kutrA'pi tiSThatu, paraM mAM kadApi no vismareH, mayi dayA rakSaNIyA, mama hatabhAgyAyAzcintA rakSitavyA / yadi mayA ko'pyaparAdhaH kRto bhavettadA sa vismaraNIyaH, ahaM tu bhavantaM kSaNamAtramapi hRdayAnna dUrIkariSyAmi, sadaiva svamanomandire saMsthApya bhavantaM pUjayiSyAmi smariSyAmi ca / bhavatA'pIyaM dAsI na vismartavyA, anantAzAmRtaM me mana idAnIM daivena mRttikAyAM saMmelitamasti / madIyA'tra ziSTA'pyAzAdya bhavadviyogena nairAzya || 163 / / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptadazaH paricchedaH vIramatyAH kukkuTamuktiH rUpeNa pariNatA bhavati / nAtha ! punarAvayormilanaM kadA bhaviSyati taddinaM dhanyameva manye / yataHnityaM brahma yathA smaranti munayo haMsA yathA mAnasaM, yadvacca sphuTasallakIyanayutAM dhyAyanti reyAM gajAH / tadvadarzanalAlasAH pratidinaM yuSmAnsmarAmo vayaM, dhanyaH ko'pi sa vAsaro'tra bhavitA yatrA''vayoH saMgamaH // 65 // svAmin ! manAk svIyamimAmabhAginI patnImabhipazyatu, mamAntaHkaraNaM bhavadvirahAnalena bhasmIbhavati / musaladhArAsampAte'pyasya jvalanasya zAntikarI zaktirna vidyate / prANAdhAra ! daivenAtikrUreNA''vayorupari mahAn duHkhAdriH pAtitaH paraM tasyAmapyavasthAyAmahaM bhavadarzanaM kRtvA svAM dhanyAM jJAtavatyAsam / paraM daivenA'dhuneyadapi sukhaM draSTuM nA'sahyata / yadi hRdayaM vidArya darzayitavyaM bhavettadA'haM bhavantaM svaduHkhaM darzayeyam / arAvapyetaduHkhaM na patediti me sarvadecchA vidyate / nAtha ! bhavadIyA vArtA sadaiva me smRtipathamAgamiSyati bhavatA zIghrameva kRpayA parAvartitavyaM bhavAneva mama jIvanamasti / mameme sAzrunetre satataM bhAvatkaM mArga pazyantI sthAsyataH / bhavantaM naTaH pratigRhaM bhrAmayiSyatyasya vRttasya me mahatkaSTaM varIvRtyate / paramatra rakSaNe bhavatprANasambandhi mahada bhayamAsIt, ato he prANAdhAra ! vivazIbhUyA'dyA'haM bhavantaM svataH pRthak kurvatyasmi | tasyA etadvaco nizamya rAjJazcandrasya cakSuSI sA'zruNI saMjajJAte / tasmin mAnavavadvaktuM vacanazaktirnA''sIt, kukkuTavacazca guNAvalI samavagantumazakteti tena pAdanakhenA'vanau || 164 / / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram saptadazaH paricchedaH vIramatyAH kukkuTamuktiH likhitvA sA pratibodhitA - priye ! tvayA me cintA na kAryA / jIvati mayi AvayoH kadAcidapi saMgamo'vazyaM bhAvI, dUrasthe'pi mayi tavAhaM samIpastha eveti tvayA jJAtavyaH / yataH dUrastho'pi na dUrastho yo vai manasi varttate / hRdayAdatha niSkrAntaH, samIpastho'pi dUragaH - Fl yAvatte mAnase madarthaM sthAnaM vartsyati, tAvattvAM na vismariSyAmi, deze videze vA sthitena kenA'pi svakIyA priyatamA na vismaryate / yataH - kya sarasi vanakhaNDaM paGkajAnAM kya sUryaH, kya ca kumudavanAnAM kaumudIbandhureSaH ? / ciraparicayabaddhA prAyazaH sajjanAnAM, na hi vicalati maitrI dUrato'pi sthitAnAm // 67 // asti me vizvAso yadayaM naTo mAM kukkuTataH punarmanuSyaM kariSyati, ato'hamanena sAkaM vrajannasmi / yadi madIyeyamAzA saphalIbhUtA syAttadA satvarameva videzAdAgatya tvAM miliSyAmi / rAjJA candreNa bhUmau likhitAmimAM vArtAM paThitvA guNAvalyAzcittaM kiJcicchAntaM jAtam / tayA punaH kukkuTaM hRdayenA''zliSya mantriNo haste dattaH / tadanantaraM mantriNA''nItaH kukkuTo vIramatyA tadAnImeva zivakumArAyArpitaH / so'pi taM prApya hRSTaH san vIramatIM praNamya svavAsasthAne samAgataH / kukkuTamavApya zivamA / / 165 / / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptadazaH paricchedaH vIramatyAH kukkuTamuktiH lAyA hRdi pramodabharo'bhUttayA pUrvameva viditaM yadayaM kukkuTo'nyaH kazcinna, api tu rAjA candra eva vidyate, atastayA paramAdareNaikasyAM mahArghazayyAyAM sapaJjarastAmracUDaH sthApitaH / tatastayA tajjanakena ca karau saMyojyocAte- svAmin ! adyAvadhi nirnAthA vayaM bhavantaM prApya sanAthAH saMjAtAH, adyaprabhRti vayaM bhavantaM rAjAnaM matvA bhavatsevAM kariSyAmaH / prAktanazreyasA'smAkaM bhavatprAptirjAtA, ataHparaM vayaM bhavato'bhivAdanamRte kebhyo'pi nRtyakhelanAdikaM na darzayiSyAmaH | bhavAnatra sukhena tiSThatu, svasevArthaM cA'smAnAdizatu vayaM bhavata eva dInasevakAH smaH / evamuktvA taistadagre vividhAM sukhabhakSikAM vimucya tadakSaNAya tasyA'nurodhaH kRtaH / kukkuTarAjo'pi tatkathanena tAM sukhabhakSikAM bhakSayituM lagnaH, paraM tadaiva guNAvalyAH smaraNena samAgatena tasya galA'varodhena sA sukhabhakSikA kaNThAdadho nottatAra | tadavalokya zivamAlayoktam- he kukkuTarAja! bhavatA kApi cintA na kAryA, sAnandaM sukhabhakSikAM miSTAnnaJca bhuktAM , kAlAntareNa samastaM samyageva bhaviSyati / tannizamya sa kiJcicchAnto'bhUttataH sa tatpArce sthitaH san svakAlaM gmyaanyckaar| itaH samAvisarjanAnantaraM mantrI guNAvalIsannidhAvAgataH, saitAvatkAlamupaviSTA krandantyAsIttayA sacivaM pazyantyaivocesaciva ! vIramatIM rAjJI naTaM vA prabodhya kenacidupAyena me kukkuTaM pazcAllAtvA dehi, tadviyogo me'sahyo bobhUyate / yataHvaramasau divaso na punarnizA, nanu nizaiya varaM na punardinam / ubhayamapyathavA vrajatu kSayaM, priyatamena na yatra samAgamaH // 68 // || 166 / / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptadazaH paricchedaH vIramatyAH kukkuTamuktiH ime bharatA mama prANanAthaM na jAne kutra neSyanti, punarahaM taM kutra lapsye / teSAM naTaSaTpadAnAM tu sthAne sthAne nUnaM mitraM navInAzca striyo miliSyanti, paraM me tadviyogena kA gatirbhaviSyati? yadi sa manuSyo'bhUtvA'pi kukkuTarUpa eva madAsanne sthAsyati, tathA'pi mamAtmani mahAn santoSo bhaviSyati / yataHamRtaM zizire vahni-ramRtaM kSIrabhojanam / amRtaM rAjasanmAna-mamRtaM priyadarzanam // 69 // ahaM taM nirIkSya nirIkSya jIvitA tu sthAsyAmi, anayA vIramatyA tu dhruvaM me prAgabhavIyaM zAtravamasti yato manuSyAtpakSirUpe kRte'pi tatkopo nopazamitaH / jagati sarvAnmRtyuharati paraM na jAne sa enAM kathaM na haratIyaM kiyatkAlaM me duHkhadAnAya sthAsyatIti na vedmi ? | matprANezasya yazaHzravaNeneyaM kathaM duHkhIyate tannA'vagacchAmi ? mama dhazrUkRte sa me prANapriyaH kaNTakatulyo bhavatu, paraM matkRte tu sa eva jIvitasarvasvo vidyatetamAm / tena vinA me jIvanaM bhArarUpaM nirAdhAraM kathaM sthAsyatIti me tarkavicAraNA cintAbdhipAraM na gacchati / yataHnadItIreSu ye vRkSA yA ca nArI nirAzrayA / mavihInAzca rAjAno, na bhavanti cirAyuSaH // 70 // ato he dhIsakha ! yathA bhavettathA bhavAn taM kukkuTarAjaM parAvartyA''nIya me dadAtu, bhavadIyo'yamupakAro mayA kadApi na || 167 // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptadazaH paricchedaH vIramatyAH kukkuTamuktiH vismariSyate, AjIvanaM bhavato'dhamarNaH sthAsyAmi / tasyA evaM manovyAkulatAM vilokya mantrimanasi bahuduHkhamabhUttena bhaNitamrAjJi ! tavaivaMvidhaH khedo na kartavyastava vazravAH prakRtiratikuTilA vartate, atastAM kopayitumapi nocitam / yadyapi sA vRddhA jAtA tathApi tatkuTilAyAH ko'pi vidhAso nAsti / ataHparaM sA ciraM jIviSyatyeva nahi, ante tvasya rAjyasya svAmI tvatpatistvaM caiva bhaviSyathaH / tato'dhunA dhairyeNaiva svakAryasAdhanaM tvadartha lAbhadAyaka vidyate / sacivasyAnena paritoSavacanena guNAvalyAzcetaH stokaM zAntimApa / tayA kukkuTasya pazcAtparAvartanavicArastyaktaH, paramanyAmanyAM kAJcid vArtA kathayitvA tathA svapriyArthaM sukhabhakSikAM miSTAnnAdikaM ca pradAya tayA mantrI zivamAlApArce pressitH| sacivena tatraitya zivamAlAmAkAryoktam- idaM tu tvaM vetsyasyeva yadayaM kukkuTo yathArthatAmracUDo na vidyate, paramayaM sudharmanirato'khilarAjaziromaNirjagadupakArakaraNaikataraNI rAjA cndro'sti| asya vimAtrA mantrabalenA'yaM kRkavAkurvihitaH, tato yuSmAbhirayaM samyag rakSaNIyaH, asya zuzrUSaNe kathamapi truTirna vidhAtavyA / kadAcitparibhramantyA'trApyAgantavyam, tava pArthe surakSitaM rAjAnaM candraM nirvA'smAkaM pramodo bhaviSyati / cedasyAM dizi samAyAtuM na zaknuyAstadA patreNA'pyasya kuzalodantaH sUcayitavyaH, tavaitasyA upakRteH kiJcitpratyupakAro yathAvasaramasmAbhiravazyameva krissyte| yaduktampratyupakurvanbaddapi, na bhavati pUrvopakAriNAM tulyaH / eko'nukaroti kRtaM, niSkAraNameva kurute'nyaH // 1 // / / 168 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptadazaH paricchedaH vIramatyAH kukkuTamuktiH evaM bahuvidhopadezaM dattvA kukkuTarAjaM ca praNamya, sacivaH svasthAnamAyayau / ito naTairapi svopakaraNAni baddhvA tataH pratasthe| yadA te vAdyaM vAdayanto rAjamArgeNa niHsartuM lagnAstadA guNAvalyapi tAn svakuTTimato'valokayAmAsa / tayA dRSTaM yanmatprANanAthasya piJjaraM zivamAlA svamastakopari vahati / sa yAvad dRggocare'vartata, tAvad guNAvalI nirnimeSeNa tmvlokyaamaas| atikrAntanetrapathe tasmina viTapA'varodhena ca taddarzanA'bhAve guNAvalI tato'dhaH smaagtaa| tadAnIM tasyAH paramArthataH saiva dazA''sIdyA maNau hRte pannagasya vA payaso bahiSkRtasya mInasya bhavati / saitasya duHkhasyA''vegamasahamAnA'vanau mUrchitA'patat / tadIyAmimAmavasthAmavalokya vayasyA dhAvantyaH samAyayuH, zItopacAraizca kathaJcittAM sajjIcakruH / anayA ghaTanayA parito hAhAkAro jAtazcaitadvRttaM jJAtvA tatra sacivo'pyAyayau, tena bahudhA tasyai sAntvanA dattA / yataH vipadi reSAM santaH, samadhikatarameva dadhati saujanyam / grISme bhavanti tarayo, ghanakomalapallavacchannAH // 72 // ___atha vIramatyapi tatrA''yAtA, paraM tasyAstu sArdhataNDulasya kRzaraM pRthageva pacyate / guNAvalyAH zAntidAnaM tathA tadduHkhakAraNapRcchA tu dUra evA'tiSThatpratyuta viruddhameva tayoktam- vadhu ! candrasya gamanenA'dya me paramAnando'bhavatsampratyasmAkaM snehe kathamapi bAdhA na patiSyati, tato'pyuttarottaraM vardhiSyata iti me manodhAraNA'sti / vIramatyA ado vaco guNAvalyai paramApriyamalagatpunarapi svasamayaM vicArya tasyAstadvaco'numodanaM karttavyamevA'bhUt / || 166 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptadazaH paricchedaH vIramatyAH kukkuTamuktiH yataHyadapasarati meSaH kAraNaM tatpahartuM, mRgapatirapi kopAtsaGkucatyutpatiSNuH / hRdayaM nihitavairA gUDhamavapracArAH, kimapi vigaNayanto buddhimantaH sahante // 73 // tena muditA sA vIramatI prasannatayA svAvAsaM parAvRtyA''gatA | ito gateSu sarvajaneSu guNAvalyAzcetasi punartuHkhAbdhirunmaryAdo jAtaH / tannetrAbhyAM gaGgAkAlindyordhArA iva bASpAsArA nirgantuM lagrAH / yathA yathA tasyAH svapateH smaraNamAgataM tathA tathA tadduHkhamapi pravardhamAnamAsIt / sA dIrghavAsaM grAhaM grAhaM tasyAmeva dizAyAM dattadRSTirAsIt, yasyAM dizi tatpriyapiaraM gRhItvA naTasamUho gato'bhavat / taddizAto maruvegastathA''yAto yena sA dhyAtuM lagnA-yadayamavazyaM me patyuH sparza kRtvAtrA''gato bhavet, ataH sA tatsparzanAtIva mumude | sA svaprANapriyamAsmRtya vaktuM prArabdhA- aye ! prANAH ! yUyaM samprati prANezamantarA kathaM sthAsyatha ? gamanaM tu yuSmAkaM dharmameva vidyate / yadA prANAdhAro gatastadA yuSmAkamapyatra sthiti!citA | yataHprasthAnaM valayaiH kRtaM priyasakhairaurajanaM gataM, dhRtyA na kSaNabhAsitaM vyavasitaM cittena gantuM puraH / yAtuM nizcitacetasi priyatame sarvaiH samaM prasthitaM, gantavye sati jIvana ! priyasuhRtsArthaH kimutsRjyate ? // 74 // || 170 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptadazaH paricchedaH vIramatyAH kukkuTamuktiH kiJcitkAlA'nantaraM punaH sA taM dhyAyantI vaktumArabhatakutra gatavAn me svAmI, kutra yAtAste navanavarasAnandAH kva SoDazazRGgArAste ?, kutra ca tadapUrvasneho gataH ? aho ! yathaindrajAlikA vividhabAhyamAyAM vistArya tAM punaH saMharanti tathaivaitAH sarvA vArtA api svamadhurasmRtirUpaM parityajya na jAne kutra prayAtAH / he nAtha ! bhavadgamanAd me'titarAM vyathA jAyate, paraM paramezvaraM prati saMpratIyamevAbhyarthanA vidyate, yadyatra bhavantastiSTheyustatraiva sukhino dIrghAyuSo bhUyAsurbhavadyazovRddhizca bhUyAdiyameva mamA'bhilASA bobhUyate / he nAtha ! jIvanAdhAra ! sahaiveyaM dAsyapi smaraNIyA na tu vismaraNIyA kimadhikaM brUyAm ? | yataH induM kairaviNIva kokapaTalIyAmbhojinIbAndhavaM, meghaM cAtakamaNDalIya madhupazreNIya puSpAkaram / mAkandaM pikasundarIya taruNI prANedharaM proSitaM, cetovRttiriyaM mama priyasakhe ! tyAM draSTumutkaNThate // 75 // candrarAjacaritram itthaM virahA'nalenA'harnizaM daMdahyamAnAyAstasyAH kRtsnamapi rAjabhavanaM zmazAnamiva zUnyaM pratyaiyata / zRGgAracAGgAra ivopAlakSyata, tadvigraho mlAnaH kAntirahitazca samajAyata / tathApi svabhAvato dharmiSThA sA'zubhakarmaNAmudayaM matvA tatkarmakSayAya pratyahaM navaM navaM tapaH kurvatI satI paramAtmano dhyAne nimagnA'tiSThat / yataH janmakoTikRtamekahelayA, karma tIvratapasA vilIyate / kiM na dAhyamatibahvapi kSaNA - ducchikhena zikhinAtra dahyate // 76 // / / 171 / / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptadazaH paricchedaH vIramatyAH kukkuTamuktiH paramatra pAThakA etanna jAnIyuryad guNAvalI tAvanmAtrameva vilApaM kRtvA svasthA jAtA / sA svabhartR rakSAkRte vizeSatazcintitA satI tadaiva svAdhInasthAna sapta mANDalikAna rAjJo bodhayitvA zivamAlayA sAkaM vAsArthaM preSayAmAsa / te rAjAnaH svabhaTaiH satrA sadA zivamAlAyAH pArthe tiSThantaH sarvathA rAjJazcandrasya rakSAM kurvanta Asan / tai rAjJe candrAya spaSTaM niveditam-vayaM guNAvalyAdezena bhavadgopanAyA'trA''gatAH smaH, ataHparaM sarvadA bhavatA sahaiva sthAsyAmaH / bhavAn kukkuTo jAtastena kiM jAtam ? asmAkaM tu bhavAnidAnImapi sa eva svAmI vidyate, yaH pUrvamAsIt / rAjJAmado vaco nizamya zIrSakampanasaMketena kukkuTarAjena tebhyaH svasahavAsAyA''dezo dattaH / tato naTAnAmayaM saMghaH sAmpratamatimahAn sAtaH / zivakumArasya zivamAlAyAca kare kukkuTo'yaM kimAgAt, tayorbhAgyameva parAvRtyevAgaMtamityanumIyate / sapta rAjAnastadbhaTAzca tena satrA'dhunA calanti yato'yaM sayo nirgacchati sma, tatraiva prekSakANAM vRndairmArgasAkulyaM vartate sma / teSAM gamanaparipATyapyapUrvaivAsIttAmracUDAdhipaH sadA sukhena svarNapiJjaramadhyavasat, zivamAlA svarNapiJjaraM mastake nidhAya calati sma / pRSThata ekaH pumAn tacchirasi divyacchatreNa chAyAmakarot, ubhayapArvatazca dvau janau cAmare vIjyamAnAvAstAm / kukkuTarAjasyA'muM samArohaM nirvarNya nirIkSakAzcakitAH santastasya bhAgyazlAghAM kurvanti sma / yatraite krIDAM darzayanti sma tatra pUrvatazcaturguNo lAbho bhavituM lagaH / tenaiSA naTamaNDalI prItA satI sotsAhena caturdikSu bhrAmaM bhrAmaM janAnAM manoraJjanAya svakhelanaM darzayAmAsa / || 172 / / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyorvRttAntaH atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasyA 'STAdazaparicchede lIlAdharalIlAvatyorvRttAntaH - zivamAlA candrarAjasya piJjaraM labdhvA dezavidezeSu bhramaNaM vidadhatI vipuladhanopArjanaM kartuM lagnA | tasyAstAmracUDaprAptyaikaH panthA dve kArye, iti lokoktizcaritArthA jAtA | zivamAlA tena pratyahaM sukhabhakSikAM miSTAnnaM ca khAdayantI svaprANavattaM trAyamANA''sIt / anyadeyaM naTamaNDalI bhrAmyantI vaGgadezIye pRthvIbhUSaNAbhidhe nagare gatA | tatrA'rimardanAkhyo bhUpo rAjyaM karoti sma, tasya candrarAjapitrA sAkaM parA prItirvartate sma / naTaistatra nagare zobhanaM sthAnaM nirUpya tatra svAvAsaH sthApitaH / ekasmin vastragRhe siMhAsanaM sajjayitvA tadupari kukkuTarAjasya piJjaraM sthaapitm| naTAnAmetAdRzena samAroheNa sthApitamAvAsaM vilokya kasyacidrAjJo nikAyyo yathA bhavettathA darzakairajJAyi / rAjJo'rimardanasya naTA''gamanavRtte vidita eva tena khelAdarzanAya naTA AkAritAH / tadA sapiJjarAH zivakumArAdayo'pi rAjapariSadyupasthitAH, kukkuTaM praNamya tadAjJAmAdAya divyaM nATakaM darzayAmAsuH / nATakaM dRSTvA tuSTena rAjJA tebhyaH pracuraM dAnaM dattam / taiH sAkamamuM kukkuTaM nirvayaM tadadbhutasaundaryAvalokanato vismeramAnasena rAjJA pRSTena zivakumAreNa tasya tathyavRttAntaH saMkSepeNa kathitaH / tadAkarNya / / 173 / / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyorvRttAntaH rAjJo'rimardanasya yadA'yaM rAjA candra evA'stIti viditamabhUttadA sa taccaraNayoH patitvA maNikAJcanahastyazcAdyupAyanaM tadagre DhaukitvA vaktuM lagnaH . - yathA - - cirAdyatkautukAviSTaM, kalpavRkSamudIkSitum / tanme saphalamadyAsI - netraM tvayyavalokite // 77 // he vIraziromaNicandra ! ahaM bhavaddAso'smi bhavAn mamA'tithirasti / bhavadAgamanenA'haM maddezazca dhanyaMmanyo jAto bhavAnetanmayA''nItaM tucchamupAyanamurIkRtya mAM kRtArthayatu / itthaM rAjJA'tyanurodhakRte naTaisteSUpAyaneSu stokaM vastu svIkRtam, tadanantaraM teSu jigamiSuSu rAjA'rimardanaH sammAnapUrvakaM taiH saha rAjyasImAnaM yAvad gatvA punaH pazcAt parAvavRte / naTAstataH prasthAyetastato bhramantaH siMhaladvIpasya sannidhAvAjagmustatrodadhernikaTe siMhalASShaikA mahatI nagarI vartate sma / tato bahireva taiH svottArakaH sthApitastadvilokanena tUrNameva nAgarikANAM cittaM taM pratyAkarSitamabhUditi te sarve tatkrIDanAvalokanakRte spRhAvantaH saMjAtAH / yadeyaM vArtA siMhalezAya vijJApitA tadA tena naTA AkAritAstaizca kukkuTarAjasya piJjaraM nItvoparAjamAgatya nATakAdibhI rAjAdivargo raJjitaH / bhUpatinApi tatkAlamAgatena paJcasahasrapotAnAM zulkadAnena sammAnitAste'pi rAjJo yazaH samudIrayAmAsuH / yathA kalyANaM bhavatAM yazaH prasaratAM dharmaH sadA vardhatAM, saMpattiH prathatAM prajA praNamatAM zatrukSayo jAyatAm / / / 174 / / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyorvRttAntaH vAkyaM saMvadatAM vapuH prabhavatAM lakSmIpatiH prIyatAmAyuste zaradAM zataM vijayatAM dAnAya dIrghAyuSe // 78 // punaH svottArakamAgatAH potanapuraprasthAnasajjanaM kartuM lgnaaH| itaH siMhalapateH priyA siMhalA manojJatAmracUDadarzanena tasminnanuraktA saMjAtA / tayA rAjAnamAkAryoktam- priya ! kenApi prakAreNa sa kRkavAkurAnIya mahyaM dIyatAM tasminmahatI manomohanIyA zaktividyate / tena nijasaundaryeNa vizvamapi svavazIkRtya rakSito'stIveti sa caraNAyudho me'tIva rocate / taM vinA'haM tathaiva vyAkulIbhavAmi, yathA'po vinA mInA vyAkulIbhavanti / tena me mano'pahRtaM mama prANAstatraiva saMlagnAH santi, tasmAdyathAtathA''nIya dIyatAm / bhUpena bhaNitam- priye ! ekena khagena sahaitAvaddhArdakaraNaM na vrm| tena kukkuTena tu naTAnAM jIvikA calati, tatastanmArgaNenA'pi te kathaM dAtuM zakSyanti ? yadi ko'pi mama yAcanaM kuryAttadA tasmai kiM tvaM mAM dAsyasi ? tathaiva te'pi kadApi taM dAtuM na zakSyanti, atastadarthaM te haThakaraNaM nocitam / tannizamya tayA gadgadasvareNa proktam- priya ! tathyaM te vacanaM paraM tena vinA mama naijaM jIvanaM bhArabhUtamiva jJAyate / naTAnAM dhanapralobhane datte te'vazyaM dAsyantyeva yato dravyopArjanAya saMsAre saMsAriNo janAH kiM kiM na kurvanti? yataHyadurgAmaTavImaTanti vikaTaM kAmanti dezAntaraM, gAhante gahanaM samudramatulaklezAM kRSi kurvate / sevante kRpaNaM patiM gajaghaTAsaGghaTTaduHsaJcaraM, sarpanti pradhanaM dhanAndhitadhiyastallobhavisphUrjitam // 79 // || 175 / / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyorvRttAntaH ato yathA bhavettathA me sa kukkuTo'vazyamAnIya diiytaam| rAjhyAH prabhUtamAgrahaM viditvA tena tadAnayanAya naTapArthe svabhRtyaH preSitastena zivakumArA'ntikaM gatvA kukkuTo yAcitaH, zivakumAreNa tasyottaraM dadatA kathitam-ayaM tAmracUDo naiva kintu mama rAjA'sti, yadi sa kukkuTa icchettarhi yasmai kasmaicanApi mAM dAtuM zaknuyAt, paraM nAhaM taM dAtuM prabhaviSNurasmi | asmAbhirnRpAya nATakaM darzitaM, atastena kukkuTayAcanasya duHsAhasaM kRtam / paramahaM taM bodhayitumicchAmi, yattena mahyaM vipuladravyasya dAnaM na dattamasti / IzvarA'nukampayA me'nekasthAne tato'pi mahad mahad vastu militaM, atastvaM nijarAjAnaM gatvA kathaya, yattasyedamavAcyayAcanaM kathamapi pUrayituM na zakyate / tadA tena gaditam-kukkuTaprAptyai me svAmI samutko na vidyate, paraM me rAjamahiSI tadarthaM bahu lAlAyitA'sti, cettasyAH kRkavAkurayaM nA'miliSyattadA sA prANAnatyakSyat / tatastairakhilainaTairUce- rAjJI prANatyAgaM karotu paraM vayaM kenA'pi prakAreNa kukkuTArpaNAya zaktA na bhaviSyAmaH / yathA rAjJaH svapriyA priyA'sti, tathaivAsmAkamapyayaM kukkuTo'tIva priyo'sti / teSAM tadvacanaM nizamya rAjasevako mlAnA''syaM vidhAya tato valitvA''yAtaH | uktamapidakSiNAzApravRttasya, prasAritakarasya ca / tejastejasvino'rkasya, hiyate'nyasya kA kathA ? // 8 // rAjJA yadA tadAnanAnnaToktavRttamAkarNitaM, tadA kopA''kulena tena vaktuM prArebhe-ahamidAnImeva tAn viDambya taamrcuuddmaanyaami| yataH / / 176 / / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyovRttAntaH anusarati karikapolaM,bhramaraHzravaNena tADyamAno'pi / gaNayati na tiraskAraM, dAnAnthavilocano nIcaH // 81 // drutameva svasainyaM sajjIkRtya tadAkramaNAya nyagadyata / paraM naTasannidhAvapi rAjJazcandrasya rakSaNAyA'parimitaM sainyamAsIdityubhayoH sainyayormISaNaM yuddhaM pravartitaM, pattibhiH pattayo'vavArairakSavArA yoddhaM lagnAH / vidyudivA'sayo vidyotante sma, kiyatkAlamubhAbhyAM bhaTAbhyAM pradhanaM kRtaM, paramante siMhalezituH sainyaM pRSThaM darzayitvA kAndizIkaM jAtam / anena parAjayena vigopitaH siMhalapatiranutApaM lebhe | yathoktamnAbhyastA bhuvi yAdivRndadamanI vidyA vinItocitA, khaDgAgaH karikumbhapIThadalanairnAkaM na nItaM yazaH / kAntAkomalapallayAdhararasaH pIto na candrodaye, tAruNyaM gatameva niSphalamaho ! zUnyAlaye dIpayat // 82 // tadanantaraM zailUpaiH piJjaraM gRhItvA paTahanAdaM kurvadbhiH potanapuraprasthAnAya pratasthe, paritastAmracUDA'dhipasya ca jayazabdaH proce| kiyatkAlAnantaraM kRzAdhinAM maNDalI tatra samAgatA, ativizAlaM suparvapuranibhaM potanapuraM vilokya sAkSAdindirA''vAsa ivAmanyata / tatra jayasiMhAkhyo bhUjAnI rAjyaM karoti sma / tasya subuddhinAmA saciva AsIttasyAtirUpavatI maJjUSAkhyA priyA, rUpaguNasampannA lIlAvatyabhidhAnA kanyA cA''sIt / tasyAstannagaravAstavyena lIlAdharanAmavaNikaputreNa saha pANipIDanaM kAritam / tadvandvaM parasparamupayuktaM vilokya vidhAtrA maNikAJcanayoryogaH kRto'stIti lokA uktavanta Asan / etadyugmaM pariNayA || 177 / / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyorvRttAntaH nantaraM dogundukadevavadathavA mArarativad viSayasukhabhogaM kurvANaM svasamayaM gamayAmAsa / anyadA puNyahInaH kazcitparivrAD lIlAdharanikaTe yAcanArthamAyAtaH, paraM lIlAdhareNa taM tiraskRtya sa bahiniSkAsitaH / tataH krodhA''dhmAtena tena parivrAjA sakopATopaM lIlAdharaM pratyuktam- he zreSThin ! bhavataivamabhimAno mA kriyatAmahaM yathAtathA'smi, paraM bhavatastu kasmiMzcidaMze zreyAnevA'smi / yato'haM svazayopArjitaM bhuje, tvaM tu svajanakopArjitadhane jIvitaM gmysi| ahaM tvadvadanyopakRtyA''bhArito nAsmi, yo nijabhujAbhyAM dhanopArjanaM na kurute tajjIvanaM dhik / paradravyAvalambanenocchalanakurdanaM na varaM, yAvattava janayitA jIvana vidyate tAvannizcinto'si, tadabhAve na jAne kA te dazA bhaviSyati ? tadavasthAyAmayaM yauvanadhanamadaH kasminnapi kArye nopayogamAyAsyati / adya mamemAM dazAM vilokya smayamAno'si, paraM saMbhAvyate, yat yo bhavadIyA'pi dazetthameva syAt, janA bhavantaM darza darza haseyuH / ato jagati bhRzaM vicArya vartitavyaM, svapne'pi ca gtvraayuyovndhnaabhimaano na kAryaH / yataHsaMpado jalataraGgavilolA, yauvanaM tricaturANi dinAni / zAradAbhramiva caJcalamAyuH, kiM dhanaiH ? kuruta dhrmmnindym||83|| bhavadaGgulISu ratnakhacitAnyaGgulIyakAni santi, tAni vIkSya prAyo bhavAna prasanno bhavet, paraM neyaM kA'pi gauravavArtA / yataH saMsRtau pAmaro'pi jana etAdRzIM mudrikA paridadhAti / paraM mahAntamahaM tameva manye, yaH svopArjitena dhanena jIvati, urubhAvanAM bhAvayan paropakAraM ca karoti / || 178 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyorvRttAntaH yataHzAstraM bodhAya dAnAya, dhanaM dharmAya jIvitam / yapuH paropakArAya, dhArayanti manISiNaH // 84 // mikSorimAmuktiM zrutvA vIDitena lIlAdhareNa tadadhiM spRSTvoce- he bhikSurAD ! adyaprabhRti tvaM me gururjAtaH / ahaM tvadIyametadvacanaM nizamya pratikUlamamatvA suzikSAmeva nijAtmani grahISyAmi, svayaM ca vyavasAyAdikaM vidhAya dhanopArjanaprayatna vidhAsyAmi / bhikSustvitthamRtamapriyaM vacaH zrAvayitvA tadaiva celivAna, paraM tatkathanaM lIlAdharahRtpaTopari samyagaGkitamabhUttena sa manasyeva videzagamananizcayaM cakre | punaH svacetasyeva vaktuM prArebhe- paradezo duHkhajanaka iti lokoktirniHsAraiva, yato gRhe paradeze vA tiSThato'khilaprANinaH prAktanakarmajanyaM sukhaM duHkhaM vA'vazyaM bhoktavyameva bhavati / yataHakAraNaM sattvamakAraNaM tapo, jagattrayavyApi ysho'pykaarnnm| akAraNaM rUpamakAraNaM guNAH, purANamekaM nUSu karma kaarnnm||85|| ato gRhe tiSThato'pi duHkhAnmuktirasambhavA, itthaM dRDhasaGkalpA''kalito'sau truTitAyAmekasyAM khaTvAyAM prasuptavAn, tadaiva tatpitA dhanado'pi samAgataH / gRhAgatena tena tathA'vasthaH suptastanayo dRSTaH pRSTazca- priyaputra ! kena kadarthito yena tvaM ruSTassana patito'si? tenA'bhihitama- tAta! na me kenA'pi kiJciduHkhaM dattamasti, paraM draviNopArjanAthaM videzaM gantukAmo bhavadAdezaM kAmaye / || 176 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyovRttAntaH yaduktamyo na nirgatya niHzeSA-mAlokayati medinIm / anekAzcaryasampUrNAM, sa naraH kUpadarduraH 8dA __ata iyamevaikA mamA'bhilASA vartate / putroktamidamAkarNya zreSThI cakito jAtastadgehe dhanasya truTirnA''sIttathApi tasya priyaputrastadarthaM paradezagamanAbhilASuko'bhUt, tasmAttena tadbodhanapUrvakamuktam- suputra ! tava vayaH sAmprataM bahvalpamasti, tataste videzagamanaM sampratyasAmprataM, punarapi tava pariNayakAlo'pi alpa eva jAto'sti svasadane dhanadhAnyasyA'bhAvo'pi na vartate, asyAM dazAyAM te videzagamasyA''vazyakatA kApi nAsti / pituridaM vaco nizamya lIlAdhareNa tasya bhikSorvArtAmAkhyAya janakaM pratyucemanmAnase'syA vArtAyAH sudRDhaH prabhAvaH patito'sti, ato'haM sakRdapi paradezamavazyaM yAsyAmi / putrodvegasyAdo yathArthakAraNaM vijJAya zreSThinA bhRzaM prabodhitam, bhikSukavArtAprabhAvA'panodAya ca bahu ceSTitam, paramavakezivRkSavatsarvo'pi yatno viphalo jAtaH / itthaM lIlAdharasya mAtrA, tathA sacivAdipramukhairanyairapi lokaiH prabodhito'pi dhIro lIlAdharaH svasaGkalpAtkiJcidapi na vicelivaan| yataHarthaH sukhaM kIrtirapIha mAbhU-danartha evAstu tathApi dhIrAH / nijapratijJAmadhiruDhamAnA, mahodyamAH karma samArabhante // 7 // tasya videzagamanotkaNThA tathA pravardhitA yathA sa piturvidezagamananidezAvAptiM vinA'nnajalagrahaNamapi naicchata, paraM kathaJciccheSThi || 180 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritrama - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyorvattAntaH notthApya tena sutena saha khAditam / dvitIye dine gamanasya nizcayaM kRtvA taM zayanA''gAre saMvezAya preSayat / sa yAvacchayanAgArametya maunatvenaiva suptastAvallIlAvatI pUrvavallalitagatyA hAvabhAvavilAsaM darzayantyupalIlAdharamAgatA paramanyadinavattasya hAsAlApaviSayabhogAdikaM tu dUre tiSThatu, pratyutAdya tena netramutthApyApi tatsaMmukhaM nAvalokitaM sa tu svavicAra eva nimagna AsIt / tasyaitAmavasthAmavalokya tayA'gAdi- priya ! mayA''karNitaM yad bhavAnanyatra deze gantukAmo'sti, paramevaM sarvebhyo bandhubhyo ruSTvA gamanaM na varam / mamaitAdRzaH ko'parAdho jAto yena bhavate madabhimukhaM darzanamapi no rocate / anyajanaruSTena bhavatA gantuM zakyate, paramahaM bhavantamevaM jAtvapi gantuM na dAsyAmi / etAdRzi snehe'kasmAd viyoge jAte punarna jAne kadA saMyogo bhaviSyati ? ato yAvad bhavettatra gamanavicAra eva tyajyatAm / athavA sahAsyavinodaM sarvairmilitvA yathAsammati gamyatAm, tathA ke'pi bhavantaM prati durbhAvaM na rakSeyuH / itthaM lIlAvatyA svakAntaM nizAM yAvatprabodhya tadvicAraparAvartanasya mahatI ceSTA kRtA, paraM dRDhAgUvati tasmin lezamAtramapi sA saphalA na jAtA | yathAyathA cittaM tathA yAco, yathA vAcastathA kriyAH / dhanyAste tritaye yeSAM, visaMvAdo na vidyate 88nA punaH prAtastatpitrA'pi prabodhito lIlAdharaH svasaGkalpamayathAkartuM kathamapi sammato nA'bhUta, evaM sarvo'pi vRttAnto'mAtye || 181 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyovRttAntaH nA'pyAkarNitaH / tena dhyAtaM yadadhunA lIlAdharasya pratibodhanena ko'pi lAbho na bhaviSyatIti tenaiko nUtanopAyo vicAritaH / sa dhanadazreSThisannidhau sametya taM kathayati sma- yadyasya videza eva gantavyo'sti, ayaM ca kathamapi sthAtuM necchati, tadA'sya rodhanaM na varaM, paraM tatra pracuradhanaprAptiH syAttadarthaM zubhamuhUrte yAtrA kaaryitvyaa| bhavatsammatizcettadottamamauhUrtikAnAkArya kazciduttamo muhUrtaH pRcchyet| lIlAdharasya janakenA'pi mantriNa iyamuktiH samarthitA / lIlAdharo'pi tatra kamapi virodhaM nA'kArSIt, ato'mAtyenA'nekadaivajJAnAhvAya sasaketaM tebhyaH sumuhUrtA'valokanAyoktam / mantriNaH sAGketika-vacanena lIlAdharasya videzagamanavirodhajJairdaivajJairmuhurmuhuH paJcAGgaM vilokyoktam- SaNmAsAn yAvacchubhamuhUrto na dRzyate, paramayametAvatkAlaM cetsthAtuM necchettadA kasminnapi dine upasi kukkuTe ruta eva yAtrAM kartumarhati / itthamapi gamane kRte videze vipuladhanaprAptirbhaviSyatIti teSAmidaM kathanamAkarNya pradhAnena tebhyo yathocitaM dakSiNAM dattvA te visRSTAH / zAstre'pyuktamyathAsatyaikabhUSaNA yANI, vidyA viratibhUSaNA / dhamaikabhUSaNA mUrti-lakSmIH saddAnabhUSaNA // 89 // api capradattasya prabhuktasya, dRzyate mahadantaram / dattaM zreyAMsi saMsUte, viSThA bhavati bhakSitam 90 // tatastena yAtrAyAH kAryamiSeNa lIlAdharaM lIlAvatIM ca || 182 / / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyovRttAntaH svabhavanamAnAyayat / tadA tatsthiranivAsAyaikato yAtrAsamArohaH prArabdhaH, aparatra sacivena samastaM svasevakamaNDalamAhUya tebhyo rahasyarUpeNAdiSTam- nagare yAvantazcaraNAyudhA bhaveyustAn sarvAnekatra nagarAd bahiH preSaya, yathA nagare naiko'pi tAmracUDo'vaziSyeta, yatastadravaM zRNvanneva jAmAtA paradezaM prayAsyati / etadrahasyaM yathA jAmAtA nA'vagacchettathA suguptena bhavitavyamityapi veditvym| etadvRttAnte prApta eva sevakairnagarasthAH sarve'pi kukkuTA grAmAd bahiH preSitAH / ito lIlAdharaH svamArgasAmagrIpraguNIkaraNe tatpara AsIdeveti kathamapi rAtriM vyatyAyayat / prAtaryadA caraNAyudhasya pralapanavelopasthitA, tadA lIlAdharaH sAvadhAnakarNenopaviSTa: paraM nagare yadA kukkuTo bhavettadA vadediti zanaiH zanaiH prAtarabhUtparaM taddhvaniH kutrA'pi nA'zrUyata / tad dRSTvA'dhIro lIlAdharo vaktumArabhata- yAtrA'vasaro nirgacchati, ato'haM tvaritameva vrjaami| paraM dhIsakhena kukkuTazabdaM zrutvA gantavyamiti gaNakagadanamuktvA sa nivAritastato nirupAyasya tasya lIlAdharasya sthaatvymevaabhuut| punaranyasmin dine kukkuTe vadatyeva yAtrAM kariSyAmi, ekadinakRte na kimapi vyetIti vicArayan so'pi tasthau / tatastRtIye'pi ghasre saivA'vasthA jAtA yA pUrvadine'bhUt / asya mantriprapaJcasyA'nabhijJatayA lIlAdharasya hRdi videzagamanasya tIvrA'bhilASAyAM satyAmapi sa sumuhUrtA'pekSayA punarapi sthagito'bhUt / ito lIlAvatI taM svasnehA''nAye pAtayitumuruceSTAM kurvANA''sIdanyatra mantriNo dhanadebhyasya ca prabodhanaM pravartamAnamAsIt / prAnte'syodyogasyedaM phalaM jAtam, yadekaikena dinena SaNmAsyapi vyatItA paraM || 183 / / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyovRttAntaH lIlAdharo videzaM na jagmivAn / sacivAdayo jAnanta Asana, yadayamitthaM nivArya rakSaNena kadAcitsarvathA sa videzagamanavicAraM tyakSyati paraM tathA nA'bhUt / svasagare nizcalena lIlAdhareNa manasi vicArya rakSitaM, yadyadA kukkuTaravaH zroSyate, tadA'hamavazyaM paradezaM yAsyAmi / yadA potanapure mantriNo gRhe'yaM prapaJcaH pravartamAna AsIttadaiva tannagare zivakumArasya naTamaNDalI samAgatA / tadA candranRpasya yazogAnaM kurvantazca vAdyAni vAdayanto naTA uparAjaM gatAH, svanivAsAya sthAnamayAcanta rAjJApi sacivasadmasannidhAvevaikaM sthAnaM darzitaM tatraiva tairnijavasravezma sthApitam / paraM sainyArthaM tatra sthAnAbhAvAtpuro bahistaDAgataTe taduttArakaH kRtaH / paJcAtsAyaM kukkuTarAjenA'nujJAtaH parimitaparikaraH zivakumAro rAjapariSadi gataH sadasyAMzca nijagAyanaM zrAvayitvA prasAdayituM prAvartata / kuto'khilaprANinAM madhurarAgo'tIva priyakaro'sti / taduktaM capazumAnayadevAzcA-nurajyante surAgake / tathaivAmI vizeSeNa, mRgastrIsarpabhUbhujaH // 91 // rAjJoce- adya parizrAntA yUyaM vizrAmaM vidadhIdhvaM, vo bhavatAM nATyaM draSTAsmaH, etannizamya te nijottArakaM samAyAtAH / ___ tadaiva kenacittatpAH kukkuTaM vilokyoktam-yuSmAkaM saMsmartavyo'yaM vRttAnto yadatrA'yaM tAmracUDo vaktuM na pArayet, yadyayaM zabdAyiSyate, tadA zabde zruta eva mantriNo jAmAtA videzaM vrajiSyati, tasya ca sarvo doSo yuSmAsvaiva patiSyati, asmAdeva // 184 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyovRttAntaH kAraNAnagarasya sarve kukkuTA bahirnirgamitAH santi / zrutaitadvArtena kukkuTarAjenA'pi maunamavalambitaM kramazo rAtrirbabhUva / vibhAte sati vismRtalokavRttAntastAmracUDA'dhipaH pUrvavaduccaiH 'kukU kU 3 iti kalaravaM ravIti sma / yathApakSAvRtkSipya dhunvansakalatanuruhAnbhogavistAritAtmA, prAgevoDDInanidraH sphuradaruNakarodbhAsitaM khaM nirIkSya / prAtaH protthAya nIDe sthitacapalatanurghargharadhyAnamuccairugrIvaM pUrvakAyonnatavikaTasaTaH kukkuTo rAraTIti // 12 // tena prAtaHkAlapratItyA devAlayeSu kRtaghaNTAdhvanimAkarNya prabuddhA lokA nityakarmatatparA babhUvuH / ito lIlAdharo'pi kukkuTArAve zruta evotthAyopaviSTaH saindhavaM ca samAruhya tadAnImeva videzA'bhimukhaM prayAtaH / lIlAvatyA videzA'gamanAya bahubodhitenA'pi tena cirAdetAdRzazubhamuhUrtamilanena kSaNamAtramapi vilambamucitaM na mene / tasmin kSaNe kukkuTadhvAno lIlAdharasyA'mRtati sma, lIlAvatyai ca viSavadAbhAti sma, tataH sA varAkI priyaviraheNa mUrchitA bhUmau ptitaa| yataH antarhite zazini saiva kumudatI me, dRSTiM na nandayati saMsmaraNIyazobhA / iSTaprayAsajanitAnyabalAjanasya, duHkhAni nUnamatimAtrasuduHsahAni // 93 // || 185 || Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyorvRttAntaH tadanantaraM prAptacetanA sA vilApaM kRtvA kathayitumArebhehA daiva ! na jAne kena vairiNA kukkuTa rakSitvA mametthamahitamAcaritaM? nagare ko'styevaMvidho manuSyo yena mama tAtAdezamullaGghya kukkuTarakSaNasAhasaM vihitamasti ? he vidhAtaH ! tvayA cetkukkuTo na nirmito bhavettadA'dyetthaM me pativiyogo no jAyeta ? tato lIlAvatyA tvaritaM svajanakamAhvAya tasmai svapatividezagamanavRttAnto niveditaH sahaivA'tyAgrahapUrvakamuktam- yena tAmracUDena mayA sahA'rivyavahAraH kRtastaM kathaJcidapi mRgayitvA mahyamarpaya / duhituH kathanena tena kukkuTAnveSaNAya caturdikSu bhujiSyAH pradhAvitAH, paraM sarvatra nagare nirIkSamANaistaiH kutrA'pi kukkuTasya zuddhirna prAptA | ante teSAM viditamabhUta, yannaTapArve kukkuTo vidyate, atastairamAtyAya niveditaM tena ca svAGgajA kathitA-putri ! sa tAmracUDo naTanikaTe vartate, ye hyo dina evAtra samAyAtAH santi / te paradezino vidyante, sahaiva mamA'tithayo'pi santi, atastatpArdhAttadyAcanaM nocitam / uktamapiyAcanA hi puruSasya mahattvaM, nAzayatyakhilameva tathAhi / sadya eva bhagavAnapi viSNu-mino bhavati yAcitumicchan // 14 // naTAH prAyo durAgrahA bobhuvati, ato mArgaNe'pi te na dAsyanti, punaryad bhAvyaM tadabhUta, atastadarthaM te'tinirbandho nocitH| tatastayA'bhANi- nahi tAta ! sa caraNAyudhastu me ripurasti, tatprANApaharaNaM vinA mAM zAntina saMgasyate, ato yathA syAttathA || 186 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAdazaH paricchedaH lIlAdharalIlAvatyorvRttAntaH so'vazyamAnIyAltAM, tamaprApyA'nnajalaM na grahISyAmi / duhiturimAM pratijJAM nizamya cintAbdhau patitena tenA'nyaH ko'pyupAyo no dRSTastasmAnnaTamAkArya kukkuTapradAnAya sa vijJaptastadA tena kathitam- mantrina ! mama paraM duHkhamasti, yataH sa tAmracUDo mayA bhavate na dAsyate, prathamastu tena mama jIvikA nirvahati punaranyatsa mamAdhipatirvartate / bhavatputrI tadupari ruSTA jAteti mayA zrutamasti, paraM yAvanmama kAye prANAstiSThanti tAvatko'pi tAmracUDasyaikaM bAlamapi vakrIkartuM nA'rhati / asmAkaM paJcazatIsenA tu tadrakSaNAya prANArpaNAyodhuktA vartata eva, api ca matpArve'pare'pyazcavArAH sapta sahasramitAstadrakSaNatatparA eva satataM sAvadhAnatayA jAgarUkA vidyante / kimadhikamko'pyanyaH kalpavRkSo'ya-meko'sti kSitimaNDale / yatpANipallayo'pyekaH, kurute'dhaH suradrumam // 95 // atra teSAM sthAnasaMkIrNatayA nagarAd bahistairuttArakaH kRtH| yadi kukkuTarAjasyA''jJA bhavettadA vayaM sakRda mahato'pi mahadrAjyaM mRnmayaM kartuM prabhavAmaH / yadi bhavataH pratyayo na syAttadA siMhalarAjaH pRcchayatAma, yatkukkuTAyaM tasya kIdRzI gatirjAtA ? | kasya sAhasaM vidyate, yastadabhimukhaM naitramutthApya kudRSTyA pazyet ? ahaM tu bhavantametadeva kathayiSyAmi, yad bhavAnasya kukkuTasya vArtAmeva jahAtu / ayaM kazcittucchastAmracUDo naiva, ato'sya prAptyAzA bhavatA na kartavyA / naTarAjasyedamuttaramAkarNya vismitena sacivena || 187 // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram aSTAdazaH paricchedaH svaduhitA bodhayatoktA - putri ! mayA'tibodhito'pi naTajanaH kathaJcidapi prasanno na bhavati, atastvamimaM nirarthakamAgrahaM muJca / atrAvasare kiJcid bodhitA'pi lIlAvatI, paraM kukkuTaprAptiM vinA'nnajalagrahaNasya tasyAH pratijJA''sIt, atastatsannidhau sakRtkukkuTAnayanasyAvazyakatA varIvarti smeti vicArya dhIsakhena naTarAjamAkArya gaditam - bhavAnekavAraM kSaNamAtrArthamapi taM kukkuTa - mAnIya me yacchatu / ahaM taM yathAtathA pUrvavatsurakSitaM pratyarpayiSyAmi ced vizvAso na syAttadA punararpaNaM yAvad madaGgajaM svapArthe rakSatu / yadA bhavaccaraNAyudhaM pradAsyAmi, tadA bhavatA'pi me putraH pradeyaH / tasyAtinirbandhamavalokya naTarAjena tadvaco'vadhArya mantriputraM svasamIpe rakSitvA kukkuTasya piJjaraM mantriNe samarpitam, so'pi sAdareNa tamAnIya svAtmajAyai prAyacchat / || 188 || lIlAdharalIlAvatyorvRttAntaH Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekonaviMzaH paricchedaH viyogasyAntaH atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasyaikonaviMzaparicchede viyogasyAntaH tataH kukkuTarAjasya netrAlAdakaM lAvaNyaM dRSTvaiva lIlAvatyA roSo nazyati sma, tena sA tasya hArdikaM snehaM kartuM lagnA, sA nijAGke tasya piJjaraM saMsthApya kukkuTaM prati gadati sma- he pakSirAja ! tvayA mudhaiva mayA sahaiSo'rivyavahAraH kathaM kRtaH ? bahirmanoharo'pi tvamantarmalino lakSyase / tava ravo me priyaviyogasya heturjAtastvamanena kalmaSeNa kathaM mokSyase ? svarNapiJjare saMsthitastvamavicchinnaM sukhamanubhavasi, ataste parakIyaparAbhavasya kuto vedanam ? paraM he tAmracUDAdhipa! pativiyogaH satIstrINAM paramasahyo bhavatitamAm | tvaM vihago'si paraM pakSiNo'pi svapriyAM vinA vyAkulatAmAdadhate / punarahaM tu nRjAtirasmi, ekA ramaNI svaramaNaM vinA kathaM tiSThet ? | yaduktamkati na santi janA jagatItale, tadapi tadvirahAkulitaM manaH kati na santi nizAkaratArakAH ?, kamalinI malinI raviNA vinA // 16 // tvayA prAgabhave na jAne katidampativiyogaH kapaTena kArito bhaveta, ato jJAyate yadatra bhave tvaM tatpApAdeva pakSI bhUto'si / || 186|| Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekonaviMzaH paricchedaH yaduktam pApI rUpavivarjitaH paruSavAgu yo nArakAdAgatastiryagyonisamAgatazca kapaTI nityaM bubhukSAturaH / mAnI jJAnavivekabuddhikalito yo martyalokAgato, yastu svargaparicyutaH sa subhagaH prAjJaH kaviH zrIyutaH viyogasyAntaH // 97 // I I I tvaM stokaM nijamAnase vicAraya yatpakSijAtireva viveka - zUnyA bhavati, tatrA'pi tvaM tu paraM niSThuro nirmohazca lakSyase / yadi te kiJcidapi vivekaH syAttarhi prAtaradya zabdaM na vidadhIta, tadA me'pi svabharturviyogo na jAyeta / he pakSirAja ! tava tu mayi dayAlavo'pi nA''gataH, paraM tava saundaryaM vilokya tvayi me'nukampA - ''gacchati / lIlAvatyA idaM duHkhapUrNaM marmaspRg vacanaM nizamya kukkuTarAjasya svapUrvAvasthA smRtipathamAgatA / tadAnImeva tasyA'kSibhyAmazrudhArA prapatati sma, sa ca mUrcchAmetya piJjare nipatitaH / tasyedRzImavasthAM nirIkSya kSubdhA satI lIlAvatI piJjarato niSkAsya svakroDe saMsthApya vividhopacAreNa taM sacetanIkartuM prAyatata / tasmin sacetanIbhUte tayA''lapitam - he vihaGgarAja ! mayA tu saralasvabhAvenaiva sarvA vArtA kathitA, tvayi kopo'pi na kRtaH punastvamitthaM kathamaduHkhIyathAH ? mama tu svapriyasya viyogaduHkhamasti, ato mayeyaM sarvA vArtA kathitA, paraM tavaitAdRk kiM duHkhaM vidyate, yena tvaM mUrcchito'bhUH ? ahaM tvasamaJjase patitA mayA tu tvaM zAntido jJAtaH, paraM vaiparItyena mama tubhyameva zAntiM dAtuM bhavati / he caraNAyudheza ! etatsamastaM pazyantyA mayaitadeva lakSyate, yattvaM matto'pyadhiko duHkhI vartase / tAvakInasyaitadduHkhasyA'gre'haM tu || 160 || Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekonaviMzaH paricchedaH viyogasyAntaH svIyaM sakalaM duHkhaM vismRtavatI / kiM tvaM svakIyaduHkhanidAnaM me na nivedayiSyasi ? tadIyAmimAmuktimAkarNya tena nijacaraNanakhena bhUmau vilikhya darzitam- ahamAbhApuryAzcandrAbhidho rAjA niSkAraNaM vimAtrA kukkuTo vihitaH, svarADyA guNAvalyA viyogena ca duHkhAbdhau patito virahavADavenAharnizaM dahyamAnadeho'smi / etadeva me duHkhamukhyakAraNaM jAnIhi / kimadhikamatadviyogasamutthena, taccintAvipulArciSA / rAtrindivaM zarIraM me, dahyate madanAgninA // 98 // punarekenAnenaiva duHkhena me duHkhasyAnto nAsti yato mametthaM sarvatra naTaiH satrA'TituM bhavati / kutra me sA purI ? kva ca me tadrAjyaM ? kutra ca me sA mahiSI ? kva ca sA manuSyarUpeNa sthitiH ? kva ca pakSIbhUya klezabhogaH, etatsarvaM pazyatastu mama duHkhAnAmanto na dRzyate / uktamapiekasya duHkhasya na yAvadantaM, gacchAmyahaM pAramivArNavasya / tAvad dvitIyaM samupasthitaM me, chidreSvanA bhuliibhvnti||19|| he lIlAvati ! tava pariNetA videze gato'sti, sa tu jAtvapi pazcAdvaliSyatyeva, paraM mama viyogasyAvasAnaM bhaviSyati na vetIvaro vetti / ayi bhagini ! mama tu dhAraNA vidyate, yattvaM mAdRga duHkhabhAga nAsi, mama tava ca duHkhe girisarSapayoriva mahadantaraM vartate, mama rAzyA duHkhasyAgre tava duHkhamagaNanIyamasti / atastvamapi || 11 || Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekonaviMzaH paricchedaH viyogasyAntaH kiJcittattvamAlocaya, yatkevalamekadainikapativiyogenApi tavaivaMvidhA duHkhA'vasthA jAtA, tadA cirakAlaviyogavatyA matpriyAyAH kA gatiH syAt ? | yatsakaTodadhitaTaM na dRzyate, tadvipatpravAhe tvaM tu tRNavadatipravahamAnA pradRzyethAH / kukkuTarAjIyAmimAM bhUmau nakhalikhitAkSaramAlAmAlokya lIlAvatI kiJcinmanasi dhairyabhAgabhUditi tasyAstaduHkhasyAgre svaduHkhamalpaM pratyaiyata / tataH sA tamAthAsayantyuvAca- he rAjan dharmabandho ! bhavAn svamanasi kimapi khedaM mA kurutAm / yataHnA'bhUma bhUmipatayaH kati nAma vArAn ?, vArAnabhUma kati nAma vayaM na kITAH ? / tatsaMpadAM ca vipadAM ca na ko'pi pAtramekAntatastadalamaGga ! mudA zucA yA // 200 // yadi bhavadIyeSTadevecchA bhavettadA'hnAyaiva bhavataH svarAjyasya rAiyAdInAM ca prAptirbhaviSyati / yadi sudinaM nA'sthAttadA'yamazubhakAlo'pi ciraM na sthAsyati / yataHpAtito'pi karAghAtai-rutpatatyeva kandukaH / prAyeNa hi suvRttAnA-masthAyinyo vipattayaH // 1 // ahamadyato bhavantaM bhrAtaraM maMsye, tvayApyahaM svabhaginI boddhavyA, vidhAtrA'sya sambandhasya sthApanAyaiva bhavAnatra preSita iti vedmi / paramAvayorayaM saMgamaH kSaNiko'sti, ato yadA bhavato manuSyatvaprApti || 162 / / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekonaviMzaH paricchedaH viyogasyAntaH rbhavettadaikasya bhrAtuH sambandhenA'vazyaM me darzanaM deyam / idAnIM mayA yad ramyAramyamuktaM bhavettatkSantavyaM, adya bhavanmilanena me sakalamapi jIvanaM saphalaM jAtaM samaye smaraNIyeyaM nirguNApi bhaginI / yataH doSAkaro'pi kuTilo'pi kalaGkito'pi, mitrAvasAnasamaye vihitodayo'pi / candrastathApi haravallabhatAmupaiti, naiyAzriteSu mahatAM guNadoSazaGkA nu bhavatpuNyAvalirAvayorAzAH zIghraM sphlytu| evaM kukkuTarAjena saha vArtAlApAdikaM vidhAya lIlAvatI taM naTarAjasannidhau praiSayat / tasminnAgata eva naTezenA'pi mantriputro mantriniketane preSitaH, tadanantaraM tatra kAryAbhAvAtkSiprameva te naTAstataH pracelivAMsaH / ataHparaM te nityaM navaM navaM nagarametya tatra ca rAjaparikarasya svakhelanaM darzayitvA candrarAjasya satsaMgAd vipulaM puraskAraM prAptuM lagnAH / yataH kiM vApareNa bahunA parijalpitena, satsaMga eva mahatAM mahate phalAya / ambhonidhestaTaruhAstarayo'pi yena, belAjalocchalitaratnakRtAlayAlAH bahuSu sthAneSu kukkuTarAjakRte teSAM yuddhamapi kartavyamabhavat, / / 163 / / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekonaviMzaH paricchedaH viyogasyAntaH paraM sAdhAraNato janebhyastannATyamatyarocata, ataste naTA yatra yatra gatAstatraiva teSAM dhanasya kIrtezca prAptirabhUt / itthaM bambhraman sa naTavargo vimalApurI pratyAyAtaH, yatra ca sthAne vIramatyA sa sahakAravRkSaH sthApita AsIttatraiva sthAne naTairdUSyAdyaH svAvAsa AropitaH / kukkuTarAjena dRSTamAtra eva tatsthAnamupalakSitaM, premalAlacchyA satrA vivazo bhUtvA pariNayakaraNaM, tayA sArddhamapUrvavArtAlApabhavanaM, punastvaritameva tasyA viyogAdighaTanAzcitravattasya samakSopasthitA bhavituM lagnAH / yataHtadevAsya paraM mitraM, yatra saMkrAmati dvayam / dRSTe sukhaM ca duHkhaM ca, praticchAyeva darpaNe tena svasvAnte vaktumArebhe-saiveyaM nagarI, yatrAgamanakAraNena mama kukkuTabhavanaM jAtam, sampratyahaM bambhamanpunaratrAgato'smi, ato'traiva me duHkhasyAvasAnaM bhAvIti saMbhAvyate / kutrA''mApurI kva ca vimalApurI ? tadAbhApurIta etAvadUramAgamanaM sulabha nA''sIt, paraM saMsAre'smin prANini jIvite sati kimapyasambhavaM nA'sti / yataHdRSadbhiH sAgaro baddha indrajinmAnavairjitaH / yAnaraiveSTitA laGkA, jIvadbhiH kiM na dRzyate ? // 5 // yadasambhAvyamapi tatkAle daivena saMbhAvyate, mamAtrAgamanecchApyutkaTA''sIditi matvaiva prAyo vidhAtrA'haM pakSirUpeNA'tra pressitH| || 164 / / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekonaviMzaH paricchedaH viyogasyAntaH itaH kukkuTA'dhipe tAdRgavicAramagne'kasmAtpremalAyA vAmAkSisphuraNaM jAtam / sA tadAnIM svAvAse sakhIbhiH saha samupaviSTA''sIttayA'vilambitameva tA gaditAH- priyabhaginyaH ! adya me vAmekSaNaM sphuradasti / saMbhAvyate yanme prANapriyaH sametya saMgaccheta, jJAyate ca duHkhadAyiviyogasyAvasAnamAgacchet / mamodvAhasyApi SoDazAbdI jAtA kuladevyApyuktamAsIt, yatSoDazAbde jAte tavAsya viyogasyAvasAnamAyAsyati / samprati so'vadhirapi pUrNo jAtaH, paramahaM na jJAtuM zaknomi, yadayaM yogaH kathaM bhaviSyati ? | athavAyasmAcca yena ca yathA ca yadA ca yacca, yAvacca yatra ca zubhAzubhamAtmakarma / tasmAcca tena ca tathA ca tadA ca tacca, tAvacca tatra ca vidhAtUyazAdupaiti dA kva cAbhApurI kva ca mama prANanAthaH ! ito gatena tena na kimapi vAcikaM na ca patrAdikaM preSitam, ato mayA kathaM mantavyaM yat sa me darzanaM dAtuM kRpAM kariSyati ? paraM devyAH kathanamapi mithyA na bhavati, yato lokA api kathayanti, zAstre'pi ca zrUyate'amoghaM devabhASitam' etasyA'pi parIkSA bhaviSyati / sakRd yadAhaM cintayAmi, yanme priyaH sahasrakrozavyavadhAne vidyate, tadA me svAntaM nairAzyena miyate / aparapakSe yadA devyA vacanaM smaryate, adya jAtazubhazakunaM ca vicintayAmi, tadA lakSyate yadavazyaM ko'pi lAbho vA me prANavallabhasaGgamena cirakAlikaviyogaduHkhaM dUrIkRtya nijepsitasukhAvasaro bhAvI / || 165 / / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekonaviMzaH paricchedaH viyogasyAntaH yataH tanna bhavati yanna bhAvyaM bhavati ca bhAvyaM vinApi yatnena / karatalagatamapi nazyati, ziva ! ziva / bhavitavyatA viSamA || 7 || dRzyate samprati kiM bhavati ? tasyA idaM bhASitamAkarNya sakhIbhiruktam- priyasvasaH ! tava puNyazreNI sadaiva zubhaM karotu, tava dhAraNApi phalavatI bhUyAt / pitRgRhe sukhinyA api striyA vAstavikazAntisukhapradAyakaM patigRhamevA'sti / punarbhavatyA tu candrarAjatulyaH priyo labdhastaM svajIvane sakRdapi yo drakSyati, sa kadAcidapi no vismariSyati / bhavatyA japatapazcaryAdikamapi bahu kRtaM devyA datto'pyavadhirdIrghataraH sannapi pUrNo jAtaH / adhunA patidevo bhavatyA yadyAgatya milettarhi nAtra kazcidapyalIkaH / yathA kAlamavApyodumbaro'pi phalati, karIre'pi patrapuSpAdi jAyate, zuSkataDAgo'pi jalaiH pUryate, tathA bhavatyA mano'bhilASaH kathaM na pUrNo bhaviSyati ? yataH naiyAkRtiH phalati naiva kulaM na zIlaM, vidyApi naiya na ca janmakRtApi sevA / karmANi pUrvatapasA kila saJcitAni, kAle phalanti puruSasya yatheha vRkSAH itthaM vayasyAbhirvArtAlApaM kurvatI premalA yadA''sIttadAnImeva kukkuTarAjasya piJjareNa saha naTamaNDalI rAjasadasi smaagtaa| rAjJo jayazabde kRte naTarAjenA'bhihitam - rAjan ! tava saurASTra / / 166 / / // 8 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekonaviMzaH paricchedaH viyogasyAntaH dezasya vimalApuryAzca dhanyavAdo'sti cirAdutpannA mama taddarzanAmilASA'dya saphalA jAtA | anekadezeSvaTanaM kurvadbhirasmAbhirdva eva nagayauM dRSTe- ekA''bhApurI dvitIyA vimalApurI ca, jagati kApi purI anayoH sAdRzyaM prAptuM nArhati / itthaM vimalApuryA bahuzlAghAM vidhAya naTairnATyavidhAnamArebhe- te prathamamekaM sthAnaM saMmArNya tatra puSpANAM rAziM kRtvA, tatra kukkuTarAjasya piaraM saMsthApya, cAnantaraM pralambamekaM vaMzamAropya, taM rajjubhirdRDhaM babandhuryenetastato na calet / praguNite nATakIyAtisundarasarvopakaraNe zivamAlA bhUSaNavatrAdyaiH susajjitA satI puMveSaM nirmAya vaMzapArve sametya tasthau, tasyAH paramAdbhutAM lAvaNyasampattiM vIkSya samAkRSTacetasaH sakalasabhAsadazcakitA babhUvuH / yata:guNa AkarSaNayogyo, dhanuSa ivaiko'pi lakSalAbhAya / lUtAtantubhiriva kiM, guNairvimardAsahairbahubhiH // 9 // ___ makaradhvajarAjo'pi svAnte tasyA nitAntaM zlAghAM kartuM pravRttastena premalAlacchyapi khelAvalokanAyA''kAritA / tayA pUrvameva zrutamAsIt, yadAmApuryAH katicinnaTA iha samAgatAH santi, te ca svakrIDAM darzakA vidyante, ataH sA'parimitasakhIbhistadAnImevoparAjasabhamAgatA, atyautsukyena ca teSAM khelAM draSTumupaviSTA saharSA | yathAsamayaM kukkuTarAjasyAdezamAdAya zivamAlApyAzcaryajanakaM svanATyaM darzayituM prAvartata / sA vaMzaM tadrajjvAzrayeNAruhya, nAnAvidhamAsanaM nRtyaM vyAyAmaM ca kRtvA'dIdRzat / tadadbhutakalAkauzalaM netrapuTairnipIya muktakaNThaM sabhyAstAM prazazaMsuH / || 167 || Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekonaviMzaH paricchedaH yataH niSkalaGkaGkalayApi jano yaH, saMyutaH sa khalu pUjyate janaiH / bhadra! pazya jaDajo'pi dhAryate, zaGkareNa zirasA nizAkaraH // 10 // viyogasyAntaH 1 vaMzAduttarite sA bhUjAniM praNamyaikatra sthitA sarvataH, prathamaM rAjJA tasyai puraskAraM dattvA sA sammAnitA / tataH parito rUpyakavastrabhUSaNAdInAM janatAhastamuktavRSTiH papAta, pazyatAmeva janAnAM tadagre sarvavastUnAM mahatI rAzirabhUt / tadaiva kukkuTarAjasya dRSTiH premalAyAmapatattAM dRSTamAtra eva sa upalakSitavAMzca SoDazavarSAnantaraM svapriyAM nirIkSya svAtmani parAM mudamApa / jaDavastunazcaraNAbhAvAdanyena tasya dUratvAtsaMgamo'sambhavaH paraM mAnavAnAM caraNau bhavatastasmAtsahasrakrozavyavadhAne satyapi te cedicchanti tarhi teSAmatidurlabho'pi priyasaGgamo bhavatyeva / premalAM dRSTvA kukkuTarAjena manasi dhyAtam- kiM kuryAm ? adhunA'haM vihaGgabhUto'smi, anyathA tu yathecchamAnandamanubhaveyam / punarmama prasUH koTivarSA''yuSkA bhUyAt, yayA'haM kukkuTo viracitaH itarathA'tra kathamahametya svapriyayA mileyam ? eteSAM naTAnAmapi zubhaM bhUyAt, yaiH sarvatra me zlokaM gAyadbhirahamatrA''nItaH / adya mayA'vazyaM kasyacitpuNyAtmano mukhamIkSitaM yato'dyaitAvaccirAnme priyAyA darzanaM jAtam / adya mamAzubhakarmakSayAd viyogAvasAnamAgatya saMyogasyArambho'jani / uktamapi svayaM karma karotyAtmA, svayaM tatphalamaznute / || 168 || , Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekonaviMzaH paricchedaH viyogasyAntaH svayaM bhramati saMsAre, svayaM tasmAdvimucyate // 11 // adyatanaM dinaM matkRte'tyuttamamasti, ataHparaM cedebhyo jAyAjIvebhyo lAtvA premalA mAM nijapAH sthApayettarhi me punarmanuSyatvaprAptiH saMbhAvyate, mamA'khilo manorathazca setsyati / parameSA vArtA tadaiva bhaviSyati, yadA zivamAlA saharSa mAM premalAyai dadyAt / yadA tAmracUDA'dhipa itthaM vicArodadhau nimagna AsIttadaiva premalAyA dRkpAtastaduparyapatat / tataH kRzAvinazcaraNAyudhAdhipaM praNamato vilokya premalAyA manasyAzcaryamudapAdi tadA dattA'vadhAnA sA kukkuTarAjaM vilokituM lagnA, so'pi tatsaMmukhaM draSTuM lagaH / ubhayornetre milite satyevobhau tathA premNA mitho gumphitau yathobhayoH svazarIrAderapi jJAnaM nA'tiSThat / || 166|| Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - viMzaH paricchedaH kukkuTarAje premalAyAH premabhavanam atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya viMzaparicchede kukkuTarAje premalAyAH premabhavanam athobhayomithazcakSurmilane sati tayozcakSuSI SoDazavarSezcandracakorayoriva mitho milanecchAyAH prabhUtatvAnnirnimeSe'bhUtAm / yathAsmaratorabhilASakalpitAna, bahuzaH svapnabhuvaH samAgamAn / api dRSTipathaM prapannayo-nivizavAsa ciraM manastayoH // 12 // tadAnIM svadRSTiparAvartane caikataro'pi naiva samartho'bhavat, bharatairanekavidhamAkhyAnaM vimalApurIzamakaradhvajAya rAjJe gAyanenA'zrAvi, yannizamya rAjA parAM mudamApa / asminneva kAle tanmano'bhitAmracUDamAkRSTamabhUta, tasmindRSTamAtra eva tanmAnase rAjahaMsavattaM prati hArdabhAvaH prAdurbabhUveti nRpeNa nijopAnte piJjaramAnAyya kukkuTaM ca bahirniSkAsya svAGke saMsthApya snehaM vidhAtuM pracakrame / tadanantaraM premAdhikyena premalayA'pi sa svakroDe sthApitastaccharIrasparzana viyogavidhuraH kukkuTo'pi nitarAM jaharSa, punaH svAntarikaviyogaduHkhakathanAzakyatvAnmanasi khedamapi jagAma | yataHsamAnakulazIlayoH suvayasoH parAyattayoH, parasparavilokanAkulitacetasoH preyasoH / tanutvamanuvindatorbahuvidhiM vyathAM vindatorazakyavinivedanA virahavedanA vardhate // 13 // || 200 / / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - viMzaH paricchedaH kukkuTarAje premalAyAH premabhavanam __sa yathA taddhRdaye pravezAya yatamAno bhaveta, tathA taddhRdayaM caccA prAharattathApi premNA premalA tatpRSThaM kareNa projchAJcakAra | piJjarato bahirbhUto'pi sa premalAyA hRtpiJjare'varodhitaH, sA'pi tatsnehakaraNe manA babhUva / tasyAH pArthe tiSThAsurapi sa vacanazaktyabhAvAtkiJcid vaktuM na prAbhavattathApi tenA'nekavidhAM premaceSTAM vidhAya tanmano'pahRtam / tattvataH sA manasA kAyena ca tasya snehaM kartuM lagnA, cirAnmahArAjena kukkuTaM piJjaraM pidhAya naTebhyaH samarpitassaH / sahaiva tena pRSTam- bhavadbhiH kuto'yaM labdhaH ? tairjalpitam-ito'STAdazazatakrozamite dUre devapurIvA''bhApurI nAma nagaryasti, tatra rAjA candro rAjyaM zAsti sma, paraM tasya vimAtrA vIramatyA channIkRto'smAbhiH sa na dRSTaH, vIramatI tu rAjyaM kurvatI dRSTA / asmAkaM krIDAM vilokya prasannayA tayA'yaM tAmracUDa: pAritoSikatayA dattaH / rAjJazcandrasya mahiSyA guNAvalyA'yaM pAlita AsIditi zrutam, sA cA'syopari mahAsnehaM vihitavatyAsIditi sA kathamapyenaM dAtuM na praseduSI / paramekadAsmin vIramatI ruSTA satI mAraNAyodyuktA dayAlubhirvAritA, ayaM ca kRpayA mrnnaadrkssitH| yataHyadi grAyA toye tarati taraNiryadhudayati, pratIcyAM saptAciryadi bhajati zaityaM kathamapi / yadi mApIThaM syAdupari sakalasyApi jagataH, prasUte sattvAnAM tadapi na vadhaH kyApi sukRtam // 14 // tataH kukkuTena mRtyuduHkhAnmadAtmajA saMbodhitA, tasyAzca || 201 / / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - viMzaH paricchedaH kukkuTarAje premalAyAH premabhavanam kathanenA'smAbhirayaM mArgitaH / idaM sakalaM balamasyaiva vartate, asmAbhiH samastairenaM svabhUpatiM matvA'sya dAsatvamaGgIkRtamasti / adya navAbdebhyo bhramanto vayamatrAgatAH smaH, tasyedaM vRttaM nizamya saurASTrAdhipo rAjA makaradhvajaH prasasAda | premalA'pi tannAmA - ''karNya mumudetarAmiti tasyAH sa kukkuTo'tipriyo bhavituM lagnaH, paraM rAjA candraH samprati kukkuTarUpeNA'vartata, ataH sA taM jJAtuM na prababhUva / yadeyaM naTamaNDalI rAjJo makaradhvajasya savidhe samAyAtA tadA prAvRDArambho'pi babhUva itItastato bhramaNamazobhanaM matvA naTarAjena proktam - rAjan ! bhavadAdezazceccAturmAsyaM vayamatraiva vyatIyAmaH / tadA prasattibhAjA sAdaraM rAjJApyabhihitam - sukhena bhavanto'tra sthAtumarhanti / mamApyanena parA mud bhaviSyati, yato me bhavadbhirbhavadIyakukkuTena cAtiprema jAtamastIti rAjJaH kathanamavadhArya tatraiva tasthivAMso naTAH pratyahaM rAjasamitau sametya gAyanakalayA nRpAdInAM mano raJjayAmAsuH / athAnyadA rAjJA makaradhvajena premalAM pratyuktam-priyaputri ! pUrvaM tava kathanamasatyaM jAnato me'dhunA'kSarazastathyaM pratibhAti / tathyaM tvidam-karmaNA yatkriyate tatkenA'pi kartuM na zakyate / prANimAtreNa sukhaduHkhayoranubhavaM pUrvakarmaiva kArayati / yataH - yathA dhenusahasreSu, yatso vindati mAtaram / evaM pUrvakRtaM karma karttAramanudhAvati // 15 // nAtra sandehalezo'pi yat paramAtmanA kayAcidapekSayA karmaiva kartRrUpeNa pariNatIcakre / vatse ! tava bhartAtidUre vartate tena || 202 || Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - viMzaH paricchedaH kukkuTarAje premalAyAH premabhavanam sAkSAtsaMgamastvasaMbhAvyaH, paraM cettvaM kathayeH, tadA naTapArthAdamuM tAmracUDaM nItvA te dadAni / tallAlanapAlanAdau tvaM saMlagnA sthAsyasi, tena tava dinAni sukhena nirgamiSyanti / etadRte vayaM kartumeva kiM zaknumaH ? daivasamakSe keSAJcitkimapi balaM nAsti / yataHkarmaNo hi pradhAnatvaM, kiM kurvanti zubhA grahAH ? / vaziSThadattalagno'pi, rAmaH prabajito yane // 16 // yataH karmaNAM gatirvicitrA'sti, iSTaM vaidyopadiSTamiva tamicchantyA tayA tAtoditaM zrutvA'tinirbandhena vyAhRtam- pUjyapitaH ! ahaM tu svayameva bhavate tadarthaM prArthayAmi / yathA bhavettathA'vazyaM me'muM tatratyatAmracUDaM dApaya / ayaM matpatigRhakhago vartate, ato me'yaM paraM priyaH pratibhAti, enamatithiM matvA svAsanne rkssitumicchaami| tato'nukampayA kathaJcinnaTAna prabodhya tata AnIya sa dIyatAm / rAjJA jhaTityeva nijabhRtyenA''kArito'gresaro naTastadAnImevoparAjamAgatyopasthito'bhUt / bhUpatinA paramAdareNa taM prati jalpitam-bhoH zivakumAra ! tava sArthe yo'yaM kukkuTo'sti, sa me duhituH patigehasya vartate / iyaM vArtA guptatamA'sti, yato'tispaSTatayA kAmapi vArtA kartumazakto'smi, parametajjJApane mama kApyApattirna vidyate, yadadya SoDazAbde gate mayA tvadAsyAd rAjJazcandrasya pravRttiH zrutA / premalAyA apyayaM caraNAyudhazcittaraJjako'sti, yato'yaM tacchavazuragRhyako vidyate / atazcettvamimaM deyAstadA na kevalaM tavopakArameva maMsye, api tu tavoditaM sarvamasya pratidAnaM daasyaami| || 203 / / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - viMzaH paricchedaH kukkuTarAje premalAyAH premabhavanam yadyapyatra viSaye mama kimapi prabhutvaM nA'sti, tathApi tvamekaH puruSaratnamato vivAso'sti, yattvaM madIyecchAM nizcayaM puuryissysi| yata:uttamo'prArthito datte, madhyamaH prArthitaH punaH / yAcakairyAcyamAno'pi, datte na tvadhamAdhamaH // 17 // nRpoktaM nizamya naTo'vocata-dharAdhipa ! ayaM kukkuTastvasmAkaM sarvasvamasti / sa kathamapyasmAbhirdAtuM na zakyate, punarapi vayaM gatvA taM kukkuTaM prArthayAmaH | cettasyA'trA''vAsecchA'bhaviSyattadA tamatrA'vazyaM saharSamamokSyAma / iti kathayitvA zivakumAraH svottArakametya zivamAlAsamakSe kukkuTarAjAya sarvaM vRttaM nyvedyt| tadA''karNya pramodaM prAptaH sa mAnase dhyAtavAn- idaM tu suzobhanaM jAtamAturA'nukUlaM vaidyopadiSTamiva / asya rAjJaH, etannagarasya, asyAH kAminyAzca saMyogaM vinA'sya milanasaubhAgyasya kadA saMbhava AsIt ? etat kasyApyuruzreyasaH phalaM boddhavyam / yataHkulaM vidhazlAghyaM vapurapagadaM jAtiramalA, surUpaM saubhAgyaM lalitalalanA bhogyakamalA / cirAyustAruNyaM balamavikalaM sthAnamatulaM, yadanyacca zreyo bhavati bhavinAM dharmata idam // 18 // cecchivakumAro mAmatraiva muktvA gacchettadA cArutaraM syaat| tadAnImatiprasattibhAjaM kukkuTaM vilokya viditatadbhAvA zivamAlA khinnA bhUtvA taM prati vaktumArebhe- svAmin ! mamaitAdRzaH ko || 204|| Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - viMzaH paricchedaH kukkuTarAje premalAyAH premabhavanam manturabhUt ? yena mayyasantuSTo bhavAna, mayA jAtvapi bhavatsusevAyAM truTirna kRtA, sadaiva svaprANavad bhavAn rakSitaH / jJAte'jJAte ca na kimapyaparAddhama, bhavatkRte'neke rAjAno mahArAjAdayazca mayyaprasannA jAtAstathApi zirasi nidhAya bhavantaM caturdikSu bhrAntA | jagati ghaTikAmAtrakRte'pi kenacitsambandho jAyate, sa tu tasya jIvananihiM karoti, punarAvayornavAbdikasya prAcInaH sambandho vidyate, evaM satyapi mayA na jJAyate yadadyAkasmiko'syeSTasambandhasya vicchedo bhavatA kathaM kriyate ? he pakSirAja ! bhavadAdezena mayA vIramatIpArthe-'nyaM puraskAramayAcitvA bhavanmArgaNamevorIcakre, bhavatA cApyadya yAvadasmAsu dRDhasneho rakSitaH, paramadyAkasmAd bhavAn kuto'smAbhiH pRthaga bubhUSurasi ? bhavati gate mama sevAyAH pratyupakAraphaladAyI kaH syAt ? kiM bhavAn kasyacidvaJcakasya vacane samAyAto'sti ? anyathA punarIdRzo niHspRhaH kathaM bhavet? yadyevameva kartavyamAsIttadA pUrvametAvanasmAkaM snehaH kathaM darzitaH? zivamAlAyA duHkhapUrNamadaH kathanaM nizamya kukkuTarAjena svagiroktA sA-zivamAle ! tvamevaM kathaM kathayasi ? nAhamajJaH kintu sarva jAnAmi, satAM viyogaH pratikSaNaM zUlavad hRdayaM dunoti / yataHata eva hi necchanti, sAdhayaH satsamAgamam / yadviyogAsilUnasya, manaso nAsti bheSajam // 19 // paraM teSAM hAdaM tu jAtvapi na mucyate, punastava snehastu tasmAdasAdhAraNapremNo'pyadhiko'sti / atra tvatsnehe tUpakArasyA || 205 || Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram viMzaH paricchedaH kukkuTarAje premalAyAH premabhavanam pyaMzo vartate, ato'muM snehaM tvahaM kathamapi na vismatuM zaknomi / yataH -- upakAraH kRto'lpo'pi satAM yAti na vismRtim / karambabhojanaM yadhyAH, kumAranRpateriya // 20 // tvayA mayi yA yopakRtiH kRtA sA mama samyak smRtiriti tava svA''syena nijavarNanasya prayojanaM nAsti / punarnavAbdikasnehasya parityAgo'tiduSkaro vartate, tava saMgo me bhAgyena jAtaH, evaMbhUtasaMgasya parityAgo mUrkheNaiveSyate, paraM he naTaputri ! etatsarvaM jAnannapyahametatkRtyaM kartuM kathamudyato'smi, tasya mukhyakAraNaM te jJApane kApyApattirna vidyate / zRNu-atratya rAjakumAryAH premalAyAH pariNayo mayA sahaivA'jani asyaivodavAhasya kAraNena me vimAtrA ruSTabhUtayA'haM khago vihitaH / sampratyasya vRttasya smRtimAtreNaiva me hRdayaM vidIryate, paraM daivena dattaM sukhaM duHkhaM vA soDhavyameva bhavati nikhilacarAcarairjagati / yataH cyutvA nRpatikirITA - tpatitaM bhUmau tirohitaM rajasA / vidhivilasitena ratnaM, janacaraNaviDambanAM sahate // 21 // tvayA vIramatIto vimocyA'hamatrA''nItaH, atastavopakRtiravazyaM mayA manyate, paraM premalA madviyogena duHkhIyatetarAm / tasyA idamapi jJAtaM na, yadiha janmani punaH patisaMgamo bhaviSyati na veti ? ato'tra me sthAtumicchA bhavati kintvetatkAryaM tadaiva saMbhAvyate, yadA tvametadarthaM saharSaM mAmAdezaM vidadhIthAH / tvAM ' / / 206 / / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - viMzaH paricchedaH kukkuTarAje premalAyAH premabhavanam I duHkhinIM kRtvA vA tvadicchAviruddho'hamatra sthAtuM necchAmi / tvadupari me kiJcid balamapi nAsti, mAM tu tvaM yatra neSyasi tatraiva me gantavyaM bhaviSyati / yathA'jApAlako'jAyAH karNaM dhRtvA yatra tAM nayati, tatraiva tasyA gamanIyaM bhavati / kukkuTasyedaM vacanamAkarNya zivamAlA mlAnA''syA jAtA, tasyA ubhAbhyAmakSibhyAM vAridhArA niHsartuM lagnA / atha hRdayaM nirudhya tayoktam- he AbhAnareza ! bhavAn premalAyAH prANAdhAro'stIti vRttaM me viditaM nA''sIt / adhunA mayA jJAtuM zakyate, yadatra sthitau bhavatastasyAzca kalyANamasti / sAmpratamahaM bhavatAmasmin kArye virodhinI na bhaviSyAmi / yataH mA gA ityapamaGagalaM vraja iti snehena hInaM yacastiSTheti prabhutA yathAruci kuruSvetyapyudAsInatA / kiM te sAmpratamAcarAma ucitaM tasyopacAraM yacaH, prasthAnonmanasItyabhISTamanuje vaktuM na zaktA vayam // 22 // bhavantaM ceha saharSaM muktvA gamiSyAmi / mama sahavAsena bhavAn svapriyayA milannasi, etanmatkRte'lpAnandasya viSayo nA'sti, anena me sarvA sevA sarvazva parizramaH saphalo jAtazca svazuzrUSaNasyaitatphalaM vilokya svajIvanamapi dhanyaM manye / itthamubhayorvArtAlApaH pravartamAna AsIt, atrA'ntara eva duhituranurodhena rAjA makaradhvajaH svayameva tatrAgatavAn zivakumAreNa ca tasya paramAdaraH kRtaH / tato'vanIpenA''sanagrahaNAnantaraM zivakumAraM pratyabhihitam - ahaM taM kukkuTamAdAtumeva bhavatpArzve samAyAto'smi / ced bhavatA saharSaM / / 207 / / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - viMzaH paricchedaH kukkuTarAje premalAyAH premabhavanam sa dAsyate, tadA'haM maMsye, yad bhavatA mavacanaM matvA madduhiturjIvadAnaM dattam / etadarthamahaM bhavatazcirAya RNI bhaviSyAmi, ato'dhikamanyaM mayA kiM vaktavyam ? naTarAjenoktam- rAjan ! bhavAna, vihaGgamaM sAdhAraNaM na jAnAtu / madbodhe tvayamAbhAnareza evAsti, ata etAvatkAlametadAnasyecchA nA''sIt, paraM yadA bhavAneva svayametadarthamAyAtastadA taddAnAsvIkAramapi me nocitam / mamA'vasthA tu sAmpratamubhayataH spAzArajjuriva jAyamAnA'sti / atrAntara eva zivamAlayA bhASitam- deva ! asyaiva kRte na jAne kiyanto rAjAno mahArAjAzcAsmAsvasantuSTAH santi, kiyantazca zAtravaM baddhvA sthitAH / asya pRSThe'smAbhirbahukaSTamapi soDhaM, ata etadarpaNArthamanicchAbhavanaM svAbhAvikamasti / paraM bhavattanayA premalA snehalA mama satyA vayasyA vidyate, ityahametadvizrANane'svIkAraM kartuM na zaknomi | yato nItizAstre'pi SaDvidhaM suprItilakSaNaM samuditam / yataHdadAti pratigRhNAti, guhyamAkhyAti pRcchati / bhuGkte bhojayate caivaM, SaDvidhaM prItilakSaNam // 23 // rAjan ! bhavAn sukhena nayatu, yuvayoH sadaiva zamastu / asya prANebhyo'pyadhikA rakSA kartavyA, AbhAnareza evAyaM boddhvyshc| amuM sAmAnyaM pakSiNaM matvA'sya rakSaNe pramAdo na vidheyaH, anena bhavatsutAyAH sakalamanovAJchApUrtirbhaviSyati / ityAbhASya naTyA zivamAlayA kukkuTarAjo rAjJo makaradhvajasya haste samarpitaH / || 208 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - viMzaH paricchedaH kukkuTarAje premalAyAH premabhavanam I rAjA taM prApya modamAno naTarAjasya kRpAlutAM kIrtayan svA''vAsamAjagAma / tato rAjA premalAM svanikaTe samAhUya provAcapriyaputri ! tvadarthamimaM tAmracUDaM samAnItavAnasmi / ayaM tvayA yatnena rakSaNIya iti kathayan rAjA kukkuTarAjasya piJjaraM svahastena premalAyai samarpayAmAsa / tato yathA kazcinnisvazcintAmaNiM | kalpataruM vA''sAdyAtimodeta tathaiva sA'pi tamapUrvakukkuTarAjaM prApya tadarthaM naTAnprati vAraMvAraM dhanyavAdaM dadAnA mumudetarAm / || 206 || Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekaviMzaH paricchedaH / sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH atha zrIcandrArAjasaMskRtacaritrasyaikaviMzaparicchede sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH premalAyA janakena kukkuTasya piJjara AsAdita eva tayA tatastaM bahirniSkAsya pANau copavezya tatsamakSe naijaM duHkhaM vaktumArebhehe kukkuTa! tvaM me zvazurAlayasya mahottamaH pakSI vartase'dya SoDazAbde tatratyaprANinA saha mama samAgamo jAtastava nagarasya bhUpo me patirasti, paraM yathA bhikSukena ratnaM hAritaM tathaiva mayA'pi sa karAd gmitH| tadviyogaduHkhasantApazuSkAnme zarIrAdasthIni nirgatAni tathApi tasya darzanaM nA'bhUt / ata uktamparArthAnuSThAne jaDayati nRpaM svArthaparatA, parityaktasvArtho niyatamayathArthaH kSitipatiH / parArthazcetsvArthAdabhimatataro hanta! paravAn, parAyattaH prIteH kathamiva rasaM yettu puruSaH // 24 // mayaitAdRzaH ko mantuH kRto yena tenA'dyAvadhi macchuddhirapi na kRtA? sa mAM pariNIyaikasya kuSThino haste samarpya gtH| etena tatpratiSThAyAM kathamapi vRddhirjAtA bhavedityahaM na vedmi, pratyutaitena mama jIvanaM nssttmbhuut| tasmA etatsarvaM kena zikSitam? cedasau gRhabhArotthApane'zakta AsIttadA tena pANigrahaNameva kathaM kRtam? karapIDanAnantarameva matto ruSTaH kathaM jAtaH? he pakSirAja! mayA tu tava rAjJA tulyo niHspRho'nyo naro jagati dRSTa eva na || 210 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekaviMzaH paricchedaH sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH hi| vivAhAdarvAk tena kadAcitpatreNA'pi mamodanto na pRSTaH, kutra sA''bhApurI kva ceyaM vimalApurI ? ubhayoriyadantaraM vidyate, yattatra manaso'pi gatirna saMbhAvyate, tathA'pi mannAthena yathA vyavahRtaM, tathA kazcicchatrurapi na kariSyati / nA'sAvatrA''gantumarhati, na cAhaM tatra gantuM zaknomi, asyAmavasthAyAM madIyadinAni kathaM niHsariSyanti ? | yataHpadanyAso gehAdvahirahiphaNAropaNasamo, nijAvAsAdanyadbhavanamaparadvIpatulitam / vaco lokAlabhyaM kRpaNadhanatulyaM mRgadRzaH, pumAnanyaH kAntAdvidhuriva caturthIsamuditaH ra1 punarasmiJjagati mayaitAdRzaH paropakArijano'pi na dRzyate, yo matpriyopAnte gatvA taM bodhayitvA tasya niSThuraM svaantmaayet| SoDazAbde gate'pi yanmAnase sneho nA'jani, tasya kaThoramanasaM vinA'nyatkiM vAcyam ? mama pitrA'pi tatpRSThe me bahu kaSTaM dattam, paraM tanyAyamahaM kena kutra ca kArayeyam ? asmin jagati snehavidhAnaM sulabhaM paraM tannirvAho duSkaro'sti / punaryasya mAnase premaiva na, tena sArdhaM premakaraNaM tu jJAtvA duHkhanimantraNamiva bhvti| tvaM tadgRhakhago'sIti, tvAmavalokya me mAnasaM pulakitAyamAnaM jAtam / yataH yaM dRSTvA varddhate snehaH, krodhazca parihIyate / || 211 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekaviMzaH paricchedaH sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH sa vijJeyo manuSyeNa, eSa me pUrvamitrakaH // 26 // atastava samakSe'haM hRdayamudghATya nijaduHkhaM vilpaami| tavA'valokanena me svAntasya bahuzAntiprAptirbhavati / punarmamaivaM jJAtaM bhavati, yathA'haM svapriyameva kiM na pazyAmi ? paraM he pakSirAja! tvamapi tadvadeva niSThuro na bhaveH, yato buDatastRNAzrayo'pi baliSTho bhavati / yathoktamuttiSThetyapi sadvAkyaM, patato vai yathA balam / tathaiva buDato'pi syA-tRNAlamba paraM balam api caviyogavidhurAyAstu, patyu mApi mutpadam / kiM punastatpriyaM vastu, suyogyaM zubhalakSaNam 28nA premalAyAH premapuSTamidaM vacanaM nizamya kukkuTarAjasya hRdi mahAneva tatprabhAvaH patitaH, paraM pakSitvAtsa taduttaraM dAtuM na shshaak| itthaM saubhAgyena dampatyoH saMgame jAte'pi karmajena mahadantareNa tayostena ko'pi lAbho nA'bhUt / yataHkyacitpANiprAptaM ghaTitamapi kAryaM vighaTayatyazakyaM kenApi kvacidaghaTamAnaM ghaTayati / tadeyaM sarveSAmupari parito jAgrati vidhAyupAlambhaH ko'yaM janatanudhanopArjanavidhau // 29 // yadA premonmattA premalA kukkuTarAjAgre duHkhoktyA nija || 212 || Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekaviMzaH paricchedaH sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH mAnasaM duHkhamuktaM vidadhAnA''sIttadaiva tatra zivamAlA''gatA, tayA tAmracUDaM svAGke nidhAya taccharIre sugandhidravyeNa saMsicya tatsannidhau sukhabhakSikAmiSTAnnAdi rakSitaM, taM toSayituM madhurasvareNa gAyanaM zrAvitam / itthaM kukkuTaM prasAdayitvA'nantaraM tayA premalAM pratyAlapitam-bhavatI caturo mAsAn yAvadamuM kukkuTaM svIyapArzve rakSatu / caturmAsyAM vyatItAyAM yadA vayamito gantukA bhavema tAvad bhavatyasya pAlanaM saprema karotu | ahamapyatra prtyhmenmvlokyitumaayaasyaami| ceccaturSu mAseSvanena bhavatyAH kAmaH pUrNo bhavettadaitasyA'tra mocane mama kApyApattirna bhaviSyati / itthaM zivamAlA rahasyagarbhitAM vAcamuktvA svAvAsamAyAtA, paraM saralAzayA premalA tadvArtAyA rahasyaM nA'bodhi / sA tu kukkuTaM kroDe kRtvA bhUyo bhUyaH pUrvavattasya bhojanalAlanAdikaraNe tanmayI jAtA, itthaM kurvatI bahudinAni gamayAmAsa / premalA sadaiva kukkuTarAjaM svasamakSe rakSantI tadabhaktiM vidadhAnA tadagre samupaviSTA zItocchvAsaM muJcantI locanAbhyAmazrudhArAM varSantI gadgadagirA nijakaSTaM prakAzayAmAsa / tadAnIM prAvRTtvAdAkAze kAdambinI vyAnaze vidyud vidyotate sma ghanagarjanaM vRSTizca prAvartata / anayA vRSTyA'khile jagati prazAnte'pi virahavahninA dandahyamAnA sA premalA tvadhikaM saMtaptA jAtA / ata uktam garjati vAridapaTalI, varSati nayanAravindamabalAyAH / bhujavallimUlaseke, virahalatA pallavaM tanute / / 213 / / mA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "candrarAjacaritram - ekaviMzaH paricchedaH __ sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH atastAmracUDAbhyaNe vividhavacanai jaM duHkhaM prakaTayAJcakAra| zivamAloktyA kadAcittasyA bhramo'pyudapAdi, yadayameva matpriyo'sti, ataH sA patimohavazena sabASpalocanA vaktuM prAvartata-priya! atrAgate'pyadhuneyAnantaraH katham ? anyadA cAturmAsyAM pUrNakalpAyAM premalayA sarvasaukhyadA siddhAcalayAtrA manasi sthirIkRtA / tatphalaM zAstre'pi tathA coktamArambhANAM nivRttiviNasaphalatA saGghayAtsalyamuccanairmalyaM darzanasya praNayijanahitaM jIrNacaityAdikRtyam / tIrthonnatyaM ca samyaga jinavacanakRtistIrthasatkarmakatyaM, siddherAsannabhAyaH suranarapadavI tIrthayAtrAphalAni // 31 // vimalApurI siddhAcalasyopatyakAyAmevAtizobhamAnAsIt, atastayA sarvAH svasakhyaH sahagamanAya kathitAH, tadAnImevaiko daivajJastatrA''jagAma / premalA tamatisatkRtyA'pRcchat- he gaNakAgragaNya ! kiM bhavAn kathayituM zakyate, yanmama patidevaH kadA saMgaMsyate ? yadi bhavAnasminviSaye kaJcicchubhasaMvAdamazrAvayiSyattadA'hamavazyaM bhavantaM prAsAdayiSyam / savinayaM daivajJenoktam- ayi rAjakumAri ! ahaM tvadarthameva jyotiHzAstrA'dhyayanAya karNATakaM gata Asam / tato'nekazAstrANAmadhyayanaM vidhAyA'dyaiva gRhamAgato'smi / ahaM bhavadAhvAnaM vinaiva bhavatyai tadeva kathayitumAgato'smi, yad bhavatpatidevo bhavatyA adya yo vA'vazyaM prApsyate, cenmamedaM vacaH satyaM pramANitaM bhavettadA me sapAritoSikaM dhanyavAdaM dadyA madvidyA ca zlAghanIyA | sanizcayamahaM bravImi, yanmadIyamidaM vacanaM _ || 214 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekaviMzaH paricchedaH sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH kadApyanRtaM na bhaviSyati / atra mAdRzAM daivajJAnAM vacasi trikAle'pi sandehalezo na vidheyo bhavatyA | yataH dUto na saMcarati khe na calecca vArtA, pUrvaM na jalpitamidaM na ca saMgamo'sti / vyomni sthitaM ravizazigrahaNaM prazastaM, jAnAti yo dvijavaraH sa kathaM na vidvAn ? // 32 // mauhUrtikIyAmimAmuktimAkarNya prahRSTayA tayA yathocitadAnena satkRtya sa daivajJo visRSTaH piturAdezaM cA''sAdyA''lIbhiH sArdhaM siddhagiriyAtrAyai sA prasthitA, kukkuTarAjaM cApi saha llau| zailArohaNasamaye tayA kukkuTaM piJjarAnniSkAsya svpaannaavupveshitH| tadA tIrtharAjaM siddhAcalaM vIkSya prahRSTaH kukkuTarAjaH svajIvitaM dhanyaM mene / yataH yo dRSTo duritaM hanti, praNato durgatidvayam / saGghezArhantyapadakRt, sa jIyAdvimalAcalaH UrdhvaM gate zivapadasya zikharamiva shriiRssbhdevcaitymdRshyt| premalayA tatra pravizya yugAdidevasya darzanaM kRtvA tasyA'STavidhA'rcA kRtaa| bhagavataH zrIRSabhadevasya darzanamavApya kukkuTarAjo'pi dhanyammanyo jAtaH / yataH zatruJjaye jine dRSTe, durgatidvitayaM kSipet / 215 / / // 33 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekaviMzaH paricchedaH sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH sAgarANAM sahasraM ca, pUjAsnAtravidhAnataH 5rka mUlanAyakasya bhagavato bhaktiM vidhAya tatpradhAnacaityAda bahirnirgatya premalayA kukkuTarAjaM sArthe nItvA'nyAnyeSu caityeSu gatvA gatvA darzanaM kRtam / prAnte bhramantI bhramantI sA rAjAdana - vRkSAntikamAgatavatI tatra bhUmau patitAni parNAni kukkuTarAjena caJcavotpATitAni tena sa manasyevAtiprasedivAn / kramazo'rcanIyaM sarvavidhiM prapUrya premalA svavayasyAbhiH satrA sUryakuNDaM vIkSituM prasthitA / nirmalapayaH pUrNaM paGkajaizca suzobhitaM sUryakuNDaM tathA pratyaiyata yathA samatArasasya kuNDaM kiM na bhavet ? tajjalaM saMspRzya zItalaH surabhirvAyuH pravahamAna AsIditi premalA kukkuTarAjaM karasthaM kRtvA tasya kuNDasya taTe samupaviSTA svargIyasukhAnubhUtipradaM tadvAyusukhasparzamAdAtuM lagnA / sUryakuNDaM vIkSya pUrvaM prasanno'pi tAmracUDAdhipaH pazcAdatItavartamAnaghaTanAM saMsmRtya khinnamanAzcitte cintayituM lagnaH - aho! itthaM tiryagavasthAyAM me SoDazAbdA vyatIyuH, kutra strI ? kutra gRham ? kvAtmIyasvajanAH ? kutra ca tadrAjyam ? idAnIM madarthaM teSAM sarveSAM bhavanamabhavanatulyamevAsti / yataH ito na kiJcitparato na kiJcid, yato yato yAti tato na kiJcit / svAtmAvabodhAdaparaM na kiJcidvicAryamANe'pi jaganna kiJcit / / 216 / / // 35 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekaviMzaH paricchedaH sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH mama vimAtA tattvato me vairiNI vidyate, yatastayaiva mAmakInedRzI dazA kRtaa'sti| sakalo'pyayaM saMsAraH svArthapUrNo vartate / yataH vRkSaM kSINaphalaM tyajanti vihagAH zuSkaM saraH sArasA:, puSpaM paryuSitaM tyajanti madhupA dagdhaM vanAntaM mRgAH / nirdravyaM puruSaM tyajanti gaNikA bhraSTaM nRpaM sevakAH, sarvaH svArthavazAjjano hi ramate no kasya ko vallabhaH // 36 // 7 atra sArabhUtaM kimapi nAsti, punarnaTairahaM sarvatra deze bhrAmitaH paraM me duSkarmaNo'vasAnaM nAyAtam / ahaM manuSyatvaM vilopya kacavarakhanakaH kukkuTo'bhUvam ! adhunaitAvaddineSu gateSu punarmanuSyatvaprApterAzA vyarthaivAsti / etAdRzyAzA rakSitavyaiva me kathaM bhavet ? striyAH pArzve khagIbhUyA'vasthAnaM tu paraM pAmaratvalakSaNamasti / taddarzanaM hRddAhakaM kathaM sahyate ? mama sakalaM yauvanaM niSphalameva niragamat / mama duHkhasmRtirapi svAntaM nitAntaM khaNDazaH karoti, asyAmavasthAyAM jIvanamapi vyartham / asyAM durAzAyAM kiyanti dinAni gamayiSyAmi ? itthaM vihaGgo bhUtvA sthityapekSayA mRtyumilanameva sahasraguNaM zreyaskaraM vidyate / ahametasmin kuNDe kathaM na nipateyam ? yathaiSAM samastaduHkhAnAmantametya matkalyANodayo bhavet / atra jagati kaH kasyA'sti ? kasya mAtA kasya pitA, kasya strI, kasya nagarI, na ko'pi kasyacidasti, eSu mohakaraNaM niSphalameva / I yataH / / 217 / / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekaviMzaH paricchedaH sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH ko'haM kasmin kathamAyAtaH, kA me jananI ko me tAtaH / iti paribhAvayataH saMsAraH, saryo'yaM svapnavyavahAraH // 37 // eteSu kazcinmAmakIno'tra duHkhe sahAyako nA'bhUt / punarahameva kiyatkAlaM tadAzAyAM jIvaMstiSTheyam ? atrA'sAre saMsAre tu sarvaH svArthasyaiva sambandhyasti / itthaMbhUtA vArtAzcintayan kukkuTarAjo vairAgyaM bheje / yataHputramitrakalatreSu, saktAH sIdanti jantavaH / saraHpadArNave magnAH, jIrNA vanagajA iva 28nA sa svAnte saMsArA'sAratAM cintayannanantaraM tatra sUryakuNDe patanameva varamiti sthirIcakAra | yataHudghATitanayadvAre, paJjare vihago'nilaH / yattiSThati tadAzcaryaM, prayANe'nizcayaH kutaH? // 39 // itthaM dhyAyaMstadAnImeva sa kuNDe nipapAta / etadavalokya kSubdhayA premalayA''lapitam-he vihaGgarAja ! tvayedaM kiM kRtam? adhunA'haM gatvA zivamAlAM svapitarau ca kiM kathayiSye ? mayA te kimapi kaSTamapi nA'dAyi / prAyastvayA matparIkSArthamevaivaM kRtamiti lakSyate, cetsatyamidameva tahamapi tvatpRSThe sthAtuM necchAmi / yA gatiste bhAvinI saiva mamA'pi bhaviSyati / yataHjIvati jIvati nAthe, mRte mRtA yA mudA yutA mudite / || 218 / / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekaviMzaH paricchedaH sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH sahajasneharasAlA, kulabAlA kena tulyA syAt ? // 40 // iti kathayantI premalA'pi kasyacitkimapi kathanaM zravaNaM vinaiva kukkuTarAjasya pazcAdeva tatra kuNDe jhampApAtaM ckaar| vayasyAstAM tathA prekSya satvaraM dhAvamAnAH samAgatA vicArazUnyA ajaniSata / sarvato'nayA ghaTanayA hAhAkAro'jAyata / kuNDapatanAnantaraM tayA kukkuTarAjagrahaNAya ceSTA kRtA, tasyAmeva ceSTAyAM vIramatyA'bhimantritaM kukkuTarAjacaraNabaddhaM sUtraM premalAyAH karagharSaNena truTyate sma / bhidyamAna eva tasmin sUtre karmamukta iva rAjA candrazcaraNAyudhAnmanuSyatvamApa, ayamapi vimalAcalatIrthasparzadharmaprabhAva eva / yataHvyasanazatagatAnAM klezarogAturANAM, maraNabhayahatAnAM duHkhazokArditAnAm / jagati bahuvidhAnAM vyAkulAnAM janAnAM, zaraNamazaraNAnAM nityameko hi dharmaH // 41 // tad vIkSya sarveSAmAzcaryamajani, tadaiva zAsanadevyobhAvapi kuNDAnniSkAsya tAbhyAmAzIrvAdo dattaH / bahirnirgate premalayA rAjA candraH samupalakSito'to'nimeSadRSTyA'valokamAnAyAstasyAH praharSotkarSAtkimapyAlapanasAhasaM na babhUva / yathoktamnAntaHpravezamaruNadvimukhI na cAsIdAcaSTa doSaparuSANi na cAkSarANi / || 216 / / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekaviMzaH paricchedaH sA kevalaM saralapakSmabhirakSipAtaiH, kAntaM vilokitavatI jananirvizeSam sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH // 42 // tadIyA'khilApyAzA yugapadeva pUrNA'bhUt, satvaramevA'yaM samAcAro vyomni vidyudivA'khile nagare prasasAra cAnena caturdikSu pramodAbdhikallolA uttasthivAMsaH / tIrthavAsibhirdevairmuktA puSpavRSTistadupari papAta, sarvatrA'sya tIrthasya mAhAtmyaM vistRtam / sUryakuNDodakaM tataHprabhRti pApapaGkaprakSAlakatvena prasiddhamabhUt, asyaiva kuNDasya prabhAvAdrAjJazcandrasya manuSyatvaprAptirjAteti sarvairabodhi / premalayA yadA rAjA candraH paricitastadA sA naisargikahiyA saMkucitA jAtA / punarapi tayA'JjaliM saMyojya vinayena tasmai vijJapitamsvAmin! sAmpratamasya kuNDasyodakena snAtvA zrIRRSabhajinezvaro bhavatArcyatAm / yataH eaM jammassa phalaM sAraM vihavassa itiaM ceva / jaM accijjai gaMtuM, sattuMje risahatitthayaro 545 asya girirAjasya mahimnA mAmakInaM sarvaM kAryaM samapadyata, ato'syA'pi varivasyA vidhIyatAm / sahaiva samyaktvavRkSamapi bhaktirasena sicyatAm, yena sapallavitakusumitaH sa viraktiphalamutpAdayet / rAjJA candreNa premaloktamaGgIkRtaM, tato jAyApatI tatrA'bhiSicyottamairaSTadravyaiH sotsAhaM paramAtmanaH zrIRSabhadeva svAmino dravyAca cakratuH / yataH / / 220 / / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - ekaviMzaH paricchedaH sUryakuNDe kukkuTasyoddhAraH jinapUjanaM janAnAM, janayatyekamapi saMpado vipulAH / jalamiva jaladavimuktaM, kAle zasyazriyo hyakhilAH // 44 // ___ tadanantaraM bhAvapUjAmapi vidadhatuH, yavarNanamagrimaparicchede savistaraM kariSyate / || 221 / / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAviMzaH paricchedaH mahAnandotsavavarNanam atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya dvAviMzaparicchede mahAnandotsavavarNanam atha rAjA candro bhagavantamRSabhadevaM stuvannUcivAn- he tribhuvanasamuddhAraka ! zAntisudhArasendo ! bhavyajanAzAzraya ! divyasurataro ! bhavodadhitAraNasattaraNDa ! bhavaccaraNAravinde caJcarIkAyamANAH sakalasurendrA nilInAstiSThanti / anantaguNavato bhavata AjJAkhile'pi jagati pravartate bhavannAmagrahAzaniH prANinAmaghapuJjamahIdharaM vidArayati / kimadhikam yanmanorathazatairagocaraM, yatspRzanti na giraH kaverapi / svapravRttirapi yatra durlabhA, lIlayaiva vidadhAti tad bhavAn // 45 // ato'nubhavarasasindhorbhavato'bhyarNe'nye sarve devA bhavatsadguNaughairagaNyA bhavanti / kevalajJAnena bhavAn jagaccakSurivA'stIti hariharabrahmaprabhRtayo'pi devA bhavadagre khadyotanti / cetsamastamapyudadhijalaM masIbhUtaM syAttathApi bhavadIyA guNA na likhynte'nnttvaat| zivagiriguhAvAstavyaH paJcAnano bhavAniti bhavatsabhAyAmacyutendrAdayo mRganibhA dAsAyante / anye devAstu gajAyante yathA gandhahastino madagandhAtsAmAnyagajAnAM mado galati, tathaiva bhavadguNakIrtanakAle'nyadevAnAmapi mado mandAyate karmaviSadharApasArakatvAd bhavAnanupamastArkSyo'sti / ye bhavyajIvA bhavantamabhiSTuvanti, namanti ca teSAM punaranyadevasamakSe ziro na nAmitavyaM bhavati, yataH kalpataru I / / 222 / / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAviMzaH paricchedaH mahAnandotsavavarNanam cchAyAmanAdRtya sakaNTakavRkSAzrayaM ko nAmA'numodate ? bhavadArAdhanajaladhareNa bhavadAvAnalatApaH zAmyate / yataHarihaMtanamukkAro, jIvaM moei bhvshssaao| bhAveNa kIramANo, hoi puNo bohilAbhAe // 46 // bhavAn guNamaNirohaNAcalo'sti, pariSahopasargAdisahane sarvasahAyate, karmakesarinirAkaraNe sAkSAda'STApado'sti / he anantazaktizAlin ! he bhagavan ! madIyA kevalamiyamevA'bhyarthanAmama janmAntare'pi svIyA sevAbhaktirdAtavyA / evaM paramAtmanaH stutyanantaraM rAjA candro manasi dadhyau- aho ! kvA'haM kva cA'yaM girirAjaH ? mama pUrvapuNyodayAdevA'sya sadyAtrAyA lAbho jAto'sti / yataHtaizcandre likhitaM svanAma vizadaM dhAtrI pavitrIkRtA, te vandyAH kRtinaH satAM sukRtino vaMzasya te bhUSaNam / te jIvanti jayanti bhUrivibhavAste zreyasAM mandiraM, saGgaiirapi kurvate vidhiparA ye tIrthayAtrAmimAm itthaM vicintayantau dampatI jinamandirAd bahirAgatau / tatra cAraNazramaNamuni prekSyobhau tamabhivandya tadAsanne dharmopadezazravaNaM kartuM lagau / atha girirAjaM pradakSiNIkRtya svamanuSyatvaM sArthakaM menAte / ito vimalApuryAmekA dAsI dhAvamAnA rAjJo makaradhvajasya samIpamAgatya tasmai pramodapravRttiM zrAvayantyuvAca- he mahArAja ! / / 223 / / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAviMzaH paricchedaH mahAnandotsavavarNanam sUryakuNDamahimnA rAjJazcandrasya kukkuTayoneH punarmanuSyatvaprAptirjAtA'sti / tacchravaNena prasannamanasA rAjJA dAsyAH savistRtamasyA ghaTanAyAH samAcAraH pRSTastasyai ca tuSTidAnaM dattam / nagare sarvataH pratisadmA'yamudantaH prasasAra, tena pramuditA nAgarikA api sarvatrAnandotsavaM vidadhuH / rAjAnaM candraM didRkSavo lokAH samutsukAH parasparaM vArtayantaH paramezvarasyemAM kRpAM zlAghayAJcakruH / asya pramodasyopalakSe rAjJA makaradhvajena tanmahiSyA ca mahADambarakRtA''yojanAyAM nimantritAH sacivAdayo mANDalikarAjanyAzcedaM vRttaM nizamya pramodAtprAvRSi nIpapuSpavad vikazitA babhUvuH / mahArAjena zivakumAro naTaH zivamAlA cApi nimantritA sarvasamakSe ca tayoH kRtajJatAM prakaTayatoce-bhavatprasAdAdeva mamA'yaM jAmAtRlAbho jAto'to bhavatkRte mahAnapi pratyupakAro'lpati | mahArAjasyAnena kathanena rAjJazcandrasya ca manuSyatvaprAptyA naTarAjasya zivamAlAyAzca niHsImAnando babhUva / atha rAjJA makaradhvajena rAjJazcandrasya rakSArthaM tiSThataH sainikAnAkArya tebhya iyaM vArtA zrAvitA, te'pi tannizamya bhRzaM praseduH / tato rAjA makaradhvajastAna sArthe nItvA vimalAcalAbhimukha cacAla tatra candreNa sahA'milat / tAtkAlikaM dRzyaM darzanIyataramabhUdubhayato'tIva premAnandayoH saMgamo bhavannivAsIt / draSTAro'pyAnandAbdhau nimajjanta Asana, asya snehasaMgamasyA'nantaraM rAjA candraH zvazurAdisamasta-parikaraiH saha punaH prabhoH prAsAdametya paramAtmano darzanasya paraM lAbhamIyivAn / atha premalA pitarau praNamantyavak-bhavatorAzIrvAdAt puNyaprabhAvAccaivA'dyAhaM patiprAptyA || 224 / / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAviMzaH paricchedaH mahAnandotsavavarNanam ''jIvanaM sukhinI jAtA / ayamAbhApurIzo'sya piturnAma vIraseno'sti, sUryakuNDapayaHprabhAvAdasya kukkuTayonito manuSyatvaprAptirjAtA | samprati bhavAn nijajAmAtaraM pazyatu, tathA taM smyguplkssytu| asmin saMsAre bahuzaH sarUpAH samAnAkRtayazca prANino dRzyante, paraM bhavajAmAtRsadRzo martyaH kAThinyena puNyena caiva prApyate / bhAgyenA'dya madIyaM kalakaM dUrIkRtya candramaso'pyadhikamahamujjvalIkRtA / girirAjasevayaivAvayorAzA saphalIbhUtetyaha manye / duhituridaM vacanaM nizamya prahRSTaH saurASTrapatI rAjA makaradhvajaH premapUrNadRSTyA rAjAnaM candraM pazyati sma / zvazravA mauktikamayaM varSaNaM kRtvA jAmAtuH svAgataM kRtaM, zvazureNa ca premNA tatkaNThAzleSaH kRtaH / rAjJazcandrasyA'dhInasthA rAjAno'pi taM sAdaraM praNemurnaTamaNDalyA tu taccaraNau saMspRzya tadguNagAnaM cakretamAm / tatropasthitA janatA'pyasakRddharSanAdena saha rAjJazcandrasya svAgatakaraNe kathamapi truTiM na kRtavatI / atha suvAdyaiH saha rAjA candro makaradhvajazcAdimadvayordevalokayorindravat zobhamAnau svasvaparikaraiH parivRtau prabhorguNakIrtanaM stavAdikaM ca kurvantau yadA gireradho'vateratustadAtisamAroheNa nagarapravezasya mahotsavaH praavrtt| rAjJA makaradhvajenaiko mahAsaGghasamArohaH kRtastatra rAjA candro mahAntamekaM gajendramArUDhaH sarvato'gre celivAnAsIt / taduttamAGge chatramubhayatazcAmare ca zozubhataH sma, rAjA makaradhvajo'pi gajamadhiSThita AsIt / premalAlacchI rathasthA'nye'pi janAH svasvayogyavAhanArUDhA Asan / itthamatyADambareNa susajjitasaGgho'gre cacAla, tadAnIM vAdyAni vAdyante sma, bandijanA birudAvalImuccairucceruryAcakebhyo dAnaM dIyate sma, sarvatra || 225 / / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAviMzaH paricchedaH mahAnandotsavavarNanam dhvajapatAkAdayaH prasphuryante sma, naTA vArAGganAzca narInRtyante sm| itthaM prajAjanAn prasAdayan mahAmahena rAjJA candreNa vimalApuryA pravezaH kRtaH / yathoktamvAdyAni kecitkhalu vAdayanti, procvairyazo gAyati bandilokaH / dInAzritebhyo'tuladAnamAne, yacchanti nRtyanti ca vaarvdhvH||48|| tadAnIM nAgarikAH striyaH puruSAzca gavAkSATTAlikAcandrazAlAdhArUDhA rAjAnaM candraM nirIkSituM premalAyai cA''zIrvacanaM dAtuM lgnaaH| janatA yadA rAjamandirAsannamiyAya tadA rAjA candro vimalezamakaradhvajazca gajAduttIrNavantau / tatkSaNe rAjJA makaradhvajenArthibhyo dAnaM vitIrya vastrAbhUSaNAdyaistathA'lakRtAstoSitAzca yathA gRhAgatAste nijastrIbhirapi nopalakSitAH / atha zivakumAranaTaM rAjJA candreNa svasannidhAvAkArya tasmai rUpyakANAM lakSaM pAritoSikatvenA'rpitama, yena tatsthitirnRpakalpA babhUva / punasteSAM nRpANAmapyupAyanadAnena satkRtiH kRtA, ye tadrakSaNAya sasainikAH saMtataM tena sahaiva tasthivAMsa Asana, rAjJA candreNa taiH sAkaM sakhyaM vidhAya nijatulyaM padaM tebhyaH pradattam / katidinAni yAvatsarve janA AnandotsavaM mAnayanta Asannagare'pi mahAmahaH pravartate sma / tato rAjJazcandrasyA'numatiM gRhItvA sarve nijaM nijaM niketanaM jagmuH / sarvatrAnandasyA'khaNDaM sAmrAjyaM saMsthApyate smeva / itaH premalA praharSeNa tathA praphullitazarIrA jAtA yathA tatkucau kaJcukyAM na mamatuH / athAsyA duHkhalezamapi nA'vAziSatsA || 226 / / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAviMzaH paricchedaH mahAnandotsavavarNanam tu prAcyamapi nijaM kaSTaM zanaiH zanairvisasmAra, paraM rAjJo makaradhvajasya svaprAkkRtakRtyarthaM mahApazcAttApo'bhavat / so'nyadA nijatanayA'bhyarNamAgataH sAmbunetro vaktuM pracakrame- priyaputri ! ahaM tvattaH kSamAprArthanArthamAgato'smi / mama nijAvicArite kArye pazcAttApaH samutpadyate, yataH SaDadhikaM dazavarSa yAvanmayA jAtvapi premadRSTyA tvaM na dRSTA / janako bhUtvA'pi mayA pitRkartavyaM nA''caritaM, kuSThikanakadhvajakumArakathanena tvAM viSakanyAM matvA te mRtyudaNDo dattastadA cenmayakA sacivoktirna svIkRtA bhavettadA tatpariNAmaH kIdRgazubha Agacchet ? paraM tadAnIM tava rakSA tvadbhAgyenaiva vihitaa| yataHauSadhaM matravAdaM ca, nakSatraM gRhdevtaa| .. bhAgyakAle prasIdanti, cAbhAgye yAnti vikriyAm // 49 // pratyuta mayA tu tvatkaSTadAne kAcinyUnatA nAvazeSitA / tvaM tu prathamata evA''lapantyAsIt yanme pANigrahaNamAbhAnarezena saha jAtaM, paramahaM teSAM dhUrtAnAM vAgajAle'patam / manmatireva bhraSTA jAteti te yathArthapatirmayA nopalakSitaH / kvAyaM candro nRpaH kva sa maNDalakI ? ubhyormerusrsspyorivaantrmsti| priyavatse? tava pUrvakarmaiva prabalaM, yenAzubhataramapi dinamidAnIM zubhodakaM jaatm| yaduktamnamasyAmo devAnnanu hatavidheste'pi vazagAH, vidhiryandhaH so'pi pratiniyatakamaikaphaladaH / || 227 / / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAviMzaH paricchedaH phalaM karmAyattaM yadi kimamaraiH ? kiM ca vidhinA, namastatkarmabhyo vidhirapi na yebhyaH prabhavati mahAnandotsavavarNanam // 50 // I | mama sAmprataM svakRtakRtye prabalo'nutApo jAyate / athApi tvaM mamAparAdhamavazyaM kSamiSyase, bhUtapUrvavArtAzca zAzvatikArthaM vismariSyasi / tayoktam - pUjyatAta ! atra bhavato doSalezo'pi naiva kintu sarvaM dUSaNaM matkarmaNAmeva vartate / samastaprANibhiH sukhaduHkhe svakarmAnurUpa eva prApyete / anyatsarvaM nimittamAtrameva bhavati, etAdRzaH satpatirmayA bhavadbhAgyenaiva prApto'haM tu nirguNA'smi, bhavatA gatavArtA kadApi naiva smaraNIyA / yataH kadAcitkusantatirutpadyate, paraM janakau kujanakau na jAyete / yaduktam gate zoko na kartavyo, bhaviSyaM naiva cintayet / vartamAnena yogena vartante hi vicakSaNAH api ca mAtA mitraM pitA ceti, svabhAvAttritayaM hitam / kAryakAraNatazcAnye, bhavanti hitabuddhayaH / // 52 // kintu yena durjanena bhavAn bhrame pAtitastadIyamapi zreyo bhavatu / yadi sa durjano na bhavettadA'haM jagati khyAtiM kathaM yAyAm ? mama bhavatpUrvAcarite manAgapi manyurnA'sti yatastadahaM svabhAgyacakraviruddhabhramaNameva manye, tatra bhavataH ko doSaH ? | yataH na devasevayA yAti, karmabandhaH parikSayam / || 228 || // 51 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAviMzaH paricchedaH mahAnandotsavavarNanam jaghAsa ghAsamevAsau, balIyardaH kapardinaH // 53 // paramataHparaM mAmakIneyameva prArthanA varIvarti yad bhavAn mayi me patyau cApi pracuraM prema rakSet, yato'smAkaM jIvanataririyaM sampratyavArINe taTe tisstthti| rAjJA makaradhvajenAbhASitam-priyaputri! eteSAM viSayANAM te manAgapi cintA na kartavyA / asyA vimalApuryA AbhApuryAzcAntarAle yAvantaH pradezA vartante tAn sarvAn rAjJe candrAya dattvA mayA teSAM svatantrAdhipaH sa kRtaH / matkule janimetya tvayA madAnanaM samujjvalaM kRtam / tvadbhAgyenaiva mamaitAdRzasya jAmAtuH prAptirjAtAsti / tvaccaritraM tu kavayo gAsyanti zAstreSu ca lekhiSyanti / ahaM daivaM prArthayAmi-yadhuvAM sukhinau rakSet, yuvayoraivayaM sukhaM ca pratidinaM vardhayet / evaM bruvan sa tato gataH, tena rAjJe candrAya pRthaga rAjabhavanasya prabandhaH kRtaH / tatraiva prAsAde rAjA candraH premalayA saha tiSThan dogundukadevavad vacanAtItaM sukhmnvbhuut| athAnyadA vimalezena vijane rAjA candraH pRSTaH- he candranareza ! bhavAnatra kathamAgataH ? premalayA ca kathaM pariNayaH kRtaH ? kRte vivAhe'kasmAtkena kAraNena kathamito drutaM gatavAn ? kena tAmracUDaH kRtaH ? etatsarvaM vRttAntaM jJAtuM mamAtyutkaNThA varti cedanApattiH kathyatAm / rAjJA candreNoktam- bhUpate ! duSTamantratantrapravINA mama vimAtA vIramatyAkhyA guNAvalInAmnI ca me priyA'sti / vimAtrA vaMJcitA guNAvalI tatkathane patitA, ekadobhe AmrapAdapamAruhyAtrAgamanAya prasthAnaM cakratuH, tajjJo'hamapi tadAnakoTare channastasthivAn / vIramatI nagarAd bahirAmavRkSamudyAne saMsthApyottIrya guNAvalyA samamutsavA-lokanAyA'trA''gatA, mayA'pi tUSNIM || 226 / / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAviMzaH paricchedaH mahAnandotsavavarNanam koTarAnnirIya tadanusaraNaM kRtam / mArge hiMsakamantribhRtyairahaM gRhItaste mAM siMhalezA'bhyaNaM nItavantaH / sasacivena siMhalAdhIzena vividhayuktibhirahaM ruddho yataH premalayA kRtasambandho rAjakumAro janmataH kuSThyAsIditi hetoH premalayA saha mAmudvAhyA'nantaraM gamanAya tena bhRzamahaM kadarthitaH / mamA'pi drAgeva gantavyamAsIdataH kathaJcidahaM premalApArthato nirgatya pUrvavattatraiva koTare guptena sthitH| matpRSThe'smadvimAtA guNAvalI cApi tatrA''gatavatI / atha vayaM tatrA''rUDhA AbhApurImAgatAH, dvitIyaghale manmAturayamudanto jJAto'bhUta, tato'ticaNDyA tayA vimAtrA mantrabalenA'haM kukkuTo vihitH| atha zailUSazayA''patito'hamitastato bhramannatreyivAn / iha siddhazailatIrthamahimnaH kathaM maduddhRtirjAtA kathaM ca mAnuSyAptirabhUditi sarvaM bhavato viditamevAsti / rAjJazcandrasyAsyAdamumudantaM nizamya makaradhvajabhUpatermanasi mahAnanutApo'jani / tena manasi dhyAtam- aho ? caturo bhUtvA'pyahaM kuSThikathane kathaM vizvAsamAgataH ? | svastyastvasmai subuddhisacivAya yena rAjakumArI surakSitA, anyathA yAvajjIvanamidaM duHkhaM zalyavanmama marmAvit syAt / mamA'smAdazreyaso muktirasaMbhAvyaivA''sIt sa kuSThyapi nitAntaduSTo'vidyata, yataH sa nijagadasaMgopanAya madIyAM tanayAM viSakanyAtvenA'jUghuSat / adyAsya kapaTasya sarvAGgasphoTanaM jAtaM, tathyodantaprakaTanaM cAbhavat- yataH pApaghaTo'bhagnaH kadApi na tisstthti| saMprati tatra kazcitsandeho nA'vaziSTaH, yattairduSTaiH saMbhUya bhISaNaSaDyantraracanA kRtA / idAnIM teSAM siMhalanRpasacivAdInAmasya kukRtyasyocitA zikSA dAtavyA / . || 230 / / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - dvAviMzaH paricchedaH mahAnandotsavavarNanam yataH pitA vA yadi vA bhrAtA, putro vA yadi vA suhRt / nIticchedakarA rAjJA, hantavyA bhUtimicchatA // 54 // iti dhyAtvA vimalezena svakarmakarebhya AjJA dattAsiMhalanRpAdayo ye janAH kArAgAre ruddhAH santi, tAn sarvAn matsamakSe smaanyt| satvaramiyamAjJA kAryarUpeNa pariNatIkRtA, te paJcA'pi satyavRttakathanAya rAjaparSadyupasthApitAH / / / 231 / / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH guNAvalyA samaM patravyavahAraH atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya trayoviMzaparicchede guNAvalyA samaM patravyavahAraH -- sasacivaH siMhalAdhIzo rAjasamitAvAnIyate sma dRSTa eva tasmin rAjJA makaradhvajena sakopamuktam- he duSTa ! siMhaleza ! tvayedaM kiM kRtam ? rAjaputro bhUtvA'pi tvayA mayA samamidaM zatrutvaM kathaM baddham ? tvayA zayAnaH kesarI nijavinAzAya kathaM jAgaritaH ? tvadarthaM tvidaM hAsyakAraNaM jAtaM madaGgajAyAstu prANApahAri kAryaM vinirmitam / tvayA prathamamahaM chalitaH, pazcAnme duhitA kalaGkitA / tvadIyasyAsyAzubhakRtyasyApi kazcitsImA vartate ? anena kukRtyena tavAyuralpamahaM manye, ataH paraM tvaM ciraM jIvituM nArhasi / punastvAdRzasya pApino mukhAvalokanamapi mahatkalmaSajanakamasti / itthaM bhRzaM tiraskRtya siMhalAdhipAdervadhAya rAjJA makaradhvajena ghAtukA AdiSTAH / akSamyAgastvAnmauninaste svarakSArthamapi kiJcitkathanasAhasikA na babhUvuH, te drutameva mRtyave sajjitAH saMjAtAH / paraM paramopakAriNA rAjJA candreNaitannAdRzyata, atastena sapadyutthAya vyAhRtam - rAjan ! ete paJcajanA bhavaccharaNAgatAH santi, tata eSAM prANApaharaNaM na varam / yadyapakAribhiH satrA'pakAra eva kriyeta, tadA sadasatoH saMsAre ko bhedo bhavet ? / | yataH sujano na yAti vikRtiM, parahitanirato vinAzakAle'pi / || 232 / / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH guNAvalyA samaM patravyavahAraH chede'pi candanataruH surabhayati mukhaM kuThArasya // 55 // punarebhistu prakArAntareNA'smAkamupakRtamevA'sti / cedemiH SaDyantramidaM na racitaM bhavettadA''vayorayaM sambandhaH kathaM yujyeta? jagati zubhapratidAnAya bahavo janA zubhaM vidadhati, paramapakRte kRtopakAra eva prakRtisajjano boddhavyaH / yataHnAhitAya hitAya syAt, mahAn saMtApito'pi hi / pazya rogApahArAya, bhaveduSNIkRtaM payaH // 56 // ato'tirikto dvitIyo'yamudanto'sti, yadeteSAM mocanena bhavadyazaH samedhiSyate, janA bhavataH zlAghAM ca kariSyanti / ced bhavAnetadvicintayan bhaveta, yadaparAdhino'vazyaM daNDanIyAH, yena teSAM svakRtAvanutApo jaayet| paramahaM bhavantaM bravImi-yadete svAgomitaM paryAptadaNDaM muktavantaH / eSu yad vyatItaM tadevaiSAM zikSAgrahaNAya bahulaM vidyate / ataHparamamI punarIdRzIM duSkRti kadAcidapi na kariSyanti / punaryadyeSu chalaprapaJcakAryeSu bhavAn nijAGgajAyA eva karmaNAM vipAkaM manyate, tadA bhavatA etadapi mantavyaM bhavet, yadime tu nimittamAtramevAsa.nete'nyatkartumeva kiM zaknuyuH ? siMhalAdhipatanayo'pi kuSTharogAbhibhUto'sti, ata ebhiryadakAri tatputrapremapreraNayaiva kRtaM, arthateSu dayApUrNavyavahAra eva karaNIyaH / rAjJo makaradhvajasya mAnase candroktavArtAyA mahAprabhAvo'pataditi so'pi tadvacanamanyathA kartuM na zaknoti sma / tena tatkSaNa eva tadicchAnusAraM paJcApyaparAdhino bandhanamuktAH kRtAH / || 233 || Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH I guNAvalyA samaM patravyavahAraH tadAnIM premalayA dhyAtam janAnAM svasvAmidevasya ko'pi prabhAvaH pradarzanIyaH / ato drutameva sA rAjAsthAnImupetya rAjJazcandrasya caraNau prakSAlya tadeva pAdodakaM nRpAtmajasya kanakadhvajasya kArya siSeca / sikta evAGghrijale sadyaH kanakadhvajakumArasya kuSThavyAdhirnivavRte / tatkAle eva rAjJazcandrasya jayArAvaM kurvadbhirdevairAkAzAtpuSpavRSTistadupari kRtA / tataH kumArakanakadhvajo'pi nijopakAriNazcandrasya caraNayoH papAta / tadA sarve sabhAsadoSmumalaukikaM camatkAraM vilokya vismayamApannAH, punaranayA ghaTanayA bhUjAnezcandrasyApi bhUtale bahulA suyazovRddhirbabhUva / rAjJA makaradhvajena siMhaleza: kiyaddinAni yAvat svAtithirUpeNa tatraiva sthApitazcAnte sammAnena sa svadeze visRSTaH / tatraiva sukhena kiyaddine gate'nyadA nizIthe jAgrataH pUrvAparavArtAM dhyAyatazcandrasya guNAvalyAH smRtirAgatA sa manasi vaktuM lagnaH - aho ! ahaM tvatra sukhe samayaM gamayannasmi, paraM guNAvalyAH kAlo na jAne kathaM nirgato bhavet ? / yataH vallabhotsaGgasaGgena, vinA hariNacakSuSaH / rAkAyibhAvarIjAni-viSajyAlAkulAyate // 57 // tata AbhApuryA gamanasamaye mayA tasyai vacanaM dattaM yanmanuSyatvAvAptyanantaraM sapadyevAhamAgatya tvayA saMgaMsye, paramatra premalApremapAzabaddhatvAdahaM tAM guNAvalIM nitAntameva vismRtavAn tnnocitm| yataH / / 234 / / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH guNAvalyA samaM patravyavahAraH prema satyaM tayoreya, yayoryogaviyogayoH / vatsarA vAsarIyanti, vatsarIyanti yAsarAH // 58 // ato'dhunA me nijoktyanusAreNa jhaTityeva tayA saha saMgamanIyam / saMsArasyApyayaM niyamo'sti, yadyo hRdayena yena samaM yathA prema karoti tasyApi tena saha niSkapaTabhAvena tathaiva kSIranIratulyaM prema kartavyam / tathA coktamkSIreNAtmagatodakAya hi guNA dattAH purA te'khilAH, kSIre tApamavekSya tena payasA hyAtmA kRzAnau hutaH / gantuM pAvakamunmanastadabhavad dRSTvA tu mitrAgama, yuktaM tena jalena zAmyati satAM maitrI bhavedIdRzI // 59 // guNAvalI vimAturuktAvavazyamAgatA, paramatra kazcitsaMdeho nAsti, yatsA mayyatyAdaraM vidadhAti smeti mamApi jIvanaparyantaM tdsmRti!citaa| itthaM vArtA muhurdhyAyamAna eva prAtarabhUttataH kRtanityakriyeNa rAjJA candreNa guNAvalyai patraM vyalekhi taccaikasmai sevakAya dattvoktam-idaM patramAbhApuryA nItvA vijane sacivAya daatvym| sa caitaddalaM guNAvalyAH samIpaM prApayiSyati, tatra tava gamanodantaH kasyApi vedanIyo na bhAvyaH / yataH sarpAdapyatiduSTA mama vimAtA tvadazubhakAriNI bhaviSyati / yataHsarpadurjanayormadhye, varaM sarpo na durjanaH / sarpo dazati kAlena, durjanastu pade pade // 60 // || 235 / / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH guNAvalyA samaM patravyavahAraH guNAvalyA rahasi saMgate tvaM manmukhena kuzalapravRtiM pRcche:, tAM ca kathayeH kathaGkAramapi cintAM na kuryAt / punastasyA etadapi nivedanIyama - yanmahArAjenoktamasti drAgevaityAhaM tvaccirakAlikaviyogaduHkhaM hariSyAmi / vayaM punaH pUrvavadAbhApuryAM rAjyaM kariSyAmo durjanAzca karau mardantaH sthAsyanti / atra siddhAcalatIrthasthasUryakuNDamahimnA me manuSyatvaprAptirjAtA, paramahamatra sukhena tiSThannapi tvadvirahAtsvajIvanamasAraM manye / I yataH candrazcaNDakarAyate mRdugatirvAto'pi vajjAyate, mAlyaM sUcikulAyate malayajAlepaH sphuliGgAyate / rAtriH kalpazatAyate vidhivazAtprANo'pi bhArAyate, hA hanta ! pramadAviyogasamayaH saMhArakAlAyate // 61 // ataHparaM tvAM tvaddhitAya sUcayAmi vazrUvacanamaGgIkRtya tvaM mAM na vismareH / dezAntarIyamahAsukhasampattyapekSayA svadezI - yAlpasukha-sampadapi nijeSTatamAGginAM bhavatIti mama tatrAgamane kAcidApattirnaiva tathA'trApi me devagurukRpayA kiJcitkaSTaM na vartate, tathApi tatrAgatya tavAmRtamayavacanazravaNAdimilanasukhasya tIvrecchayA bAdhyamAno'smi / kiM bahunA tvadIyamukhapaGkajaM yadi vidhoralaM vArtayA, tayAdharasudhA yadA bhavati kiM sudhA no mudhA ? | tyadaGgaparirambhaNaM yadi kRtaM sudhAgAhanai || 236 / / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH guNAvalyA samaM patravyavahAraH stvadIyadRganugrahastadapi dhiga dhigaindraM padam // 2 // iha tallAbhena nUnaM vaJcitena mayA sthIyate, ato'dhunezvaraM pratIyameva prArthanA pravartate-sa zIghramevAvayormithaH saMgamayatu / yasmindine kSaNe cA'smatsaMgamo bhavettadinaM kSaNaM ca dhanyaM syAt / tvayA saMgate sarvamudantaM savistaraM kathayiSyAmi, ptre'dhiklekho'saamprtm| sevakenA'pi sarvA vArtA na nigAdyate, tasmAdidAnImetAvadbhireva vRttAntaiH saMtuSTividheyA / ___ itthaM sevakaM prabodhya rAjJA candreNAbhApuryAM sa visRSTaH, yathAsamayaM tatra gataH, sa guptena mantriNA saMgataH / rAjJA candreNAmAtyanAmAGkitamapyekaM patraM dattaM, dhIsakhastatpaThitvA bhRzaM jhrss| sevakena nivedite sa taM guptameva guNAvalIsamIpaM ninye / tatra tena svayaM nijahastena tasyai patramarpitama, patraM paThitvA tallocanAbhyAmazrudhArA cacAla, sA svahRdayena zleSaM zleSaM tatpatraM muhurmuhuH papATha / tatpatramitthamAsIt- priye ! guNAvali ! ahaM bhagavato'nukampayA'tra vimalApuryA prasannassannapi tAvakInaM kuzalodantaM jJAtumatyutkaNThito bhavannasmi / manasyepaivecchA jAyate, yadidAnImevAgatya tvayA saMgaccheya paraM tvamavagacchasi-vimalApuryAbhApuryorbahvantaraM vidyate / tataH patraM preSayAmi, dezAntarasthayoH suhRdoH patreNaiva milanaM bhavati / atratyo'yaM samAcAro'sti, yatsUryakuNDaprabhAvAnme punarmanuSyatvaprAptirjAtA | nUnamasya tIrthasya mahAmahattvaM vartate, ato'sya yAvatI prazaMsA kriyeta, tAvatyevANUyate / mamoddhArasyemA vArtA jJAtvA dhruvaM te pramodo bhaviSyati / anena patreNa || 237 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH guNAvalyA samaM patravyavahAraH prAyastavA''nandathuredhiSyate caivaM bhavanaM svAbhAvikamevAsti / mamApi pratyahaM tAvakI smRtirAyAti paraM sahaiva tvadIyA sA karavIrayaSTirapi na vismaryate / tvayA matsnehasya cintA na kRtA, vazrUvacanamAgatya mamopekSA kRtA / smRte'smin vRttAnte madIyaM manazcekhidyate, paramatra te ko mantuH ? etadarthamahaM tvAmaparAdhinIM na mnye| yataH samastaH saMsAra etadeva kathayati yata strI kasyApi na bhavati / uktamapi caturaH sRjatA pUrva - mupAyAMstena vedhasA / na sRSTaH paJcamaH ko'pi gRhyante yena yoSitaH Em yoSidekatra svabhartAramapi vikretuM, stenaluNTAkAnAM ca saMmukhInA bhavitumarhati anyatra lokavaJcanAya mArjAranetradarzanAdapi bhayena bhRzaM kampate, ato budhairuktamasti yat strINAM vizvAso na kAryaH / tAH svAnte'nyaccintayanti, bahiranyad bruvate, kaJcidakSisaMketenAnyaM karasaMjJayA saMketayanti, tAsAmidamakhilaM caritraM paramezvaraM vinA'nyaH ko'pi jJAtuM na prabhurbhavati / manuSyaH kadAcittArakavRndaM gaNayitumalaM bhavati, pArAvArapayo'pi pramAtuM zaknoti, paraM straiNacaritrapAraM kadApi naiti / yataH jalpanti sArdhamanyena pazyantyanyaM savibhramam / hRdaye cintayantyanyaM, priyaH ko nAma yoSitAm ? 56kA strIbhirindracandrAdisadRkSA api nijajAle pAtitAH santi, tadA pAmarajanAnAM kA vArtA ? nAryo yadyapyabalA ucyante, paraM || 238 || Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH / guNAvalyA samaM patravyavahAraH bahuzo viSayavAsanAvAsitAH satyaH svasAhasabalena vRSTitaraGgitAmapi taraGgiNIM taranti, cAnekazo nijanAyakamapi naashynti| yataH triyo hyakaruNAH krUrA, durmarSAH priyasAhasAH / ghnantyalpArthe'pi vizrabdhaM, patiM bhrAtaramapyuta // 65 // tA nagare dhAnamapi vilokya bibhyati, paraM kAnane kesariNo'pi karNaM gRhNanti / punaravasare tu rajjuM vIkSyApi dhAvanti, bhItAsyaM coccairAraTanti, kArye prApte tu viSadharAnapi krennaa''ddte| priye ! kiM bahunA bhartRharivikramAdityapramukhA mahApratApino'pi puruSAH strIcaritrapAraM neyuH / ato'haM tvAM kiM brUyAm ? iyaM tu jagato rItirevAsti, paraM tathApyahaM te kulInatAM vilokya kadAcidapi tvatta IdRzasya durvyavahArasyAzAM na kRtvaanaasm| tava matto'ntaraM na rakSitavyamAsIt, yato'haM tu te sadAzayena prema kRtvaanaasm| asyAmavasthAyAM tvadIyamamuM durvyavahAraM prekSya me svAnte duHkhaM kathaM na bhavet? tvayA mattazchannaM svadhazravA saha sambandho yojitastasminneva saukhyaM buddhaM, madanumatyAdAnaM cApi nocitaM jnyaatm| asya pariNAmo'pi yo bhAvI sa jAta eva / yataHtAdRzI jAyate buddhi-rvyavasAyo'pi tAdRzaH / sahAyAstAdRzAzcaiva, yAdRzI bhavitavyatA // 66 // yatra kumatistatrApadAmeva nivAso bhvti| tavAhaM priyo nAsama, dhazrUH priyA''sIttayaiva vadhUvA saha sukhaM kurviti tava || 236 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH guNAvalyA samaM patravyavahAraH kathanecchA me jAyate, paraM punarapi vicintayAmi tadA tatra karmaNi te ko'pi doSo na dRzyate / yad bhAgye likhitamAsIttadevA'bhUta, yato'nekopAyeSu kRteSvapi bhavitavyaM kenApi nApamRjyate / yataHhariNApi hareNApi, brahmaNA tridazairapi / lalATalikhitA rekhA, na zakyA parimArjitum // 67 // tavA'sadvyavahArasmRtyA'vazyameva stokaroSa Agacchati, paraM yadA tava premNaH smaraNaM vijRmbhate, tadA me manaH sNtossairmiyte| astu, ato'dhikaM kiM likheyam ? gatavRttAntasya vismaraNameva zreyaskaraM bobhUyate, premapAtrasyAgaH sadA kssmymev| punarahamidamapi jAnAmi, yattvayA svakRtAparAdhAya paryAptaH pazcAttApo'nubhUto'sti, ato'mumeva daNDaM tvatkRte paryAptaM matvA'haM te kSamApradAnaM karomi, mallocane tvadvilokanAyAtIva lAlAyite staH / kiM bahunApriyAdarzanamevA'stu, kimanyairdarzanAntaraiH / prApyate yena nirvANaM, sarAgeNApi cetasA // 68 // ___ maccharIramatra prANAzca tvatsamIpe santi, idAnImeva tava saMgamecchA jAyate / yaddinAnyatikaSTena nirgacchanti, pazyeyama, Izvaro'smAna kadA saMgamayati / patrottaraM sapadyeva lekhanIyaM, nijazcazravA'smin viSaye bhramAdapi kApi vArtA na krtvyaa| anyAnyamudantaM patravAhakamapi praSTumarhasIti tava zubhacintakazcandrakumAraH / guNAvalyA'sya patrasya paThanAnantaraM patravAhakAdapi samA / / 240 / / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH guNAvalyA samaM patravyavahAraH cAraH pRSTaH, tenA'pi ca candrakathitaH sarvo vRttAntaH zrAvitaH / yadyapi patre rAjJA candreNa guNAvalyAH kiJcicchubhAzubhaM likhitamAsIt, tathApi tatpatraM paThitvA tasyA mudevAjani / tayA tadAnImeva patraM likhitvA patravAhakAyArpitaM, sa ca sammAnapUrvakaM tUSNImeva visRSTaH / kintu yathA vikasite puSpe tatsurabhiH prakaTanaM vinA na tiSThati, tathaiveyaM vArtApi suguptA nA'sthAt / AbhApurIM parito'JjasaiveyaM vArtA prasasAra-rAjA candrazcaraNAyudhAtpunarmanuSyo babhUva / yatra tatra sarvatreyameva vArtA pravartamAnA''sIt, sarve janA idamevA'bhilaSanti sma-kadA''yAsyati nRpastaM ca dRSTvA svanetre prINayiSyAmaH / akhile nagare vIramatyevaikA tAdRzyAsIt, yasyA asyodantasya zravaNena mahadduHkhamabhUt / astu / rAjJyA guNAvalyAH patramAdAya sa patravAhako rAjJazcandrasya samIpamAgatastasmai ca samastaM vRttAntaM nivedya guNAvalIdattaM patraM dadau / rAjJA candreNa tatpatraM hRdayenAzliSya punaratipremNA tatpaThanamArebhe / tatpatramitthamAsIt priyaprANanAtha ! bhavatpatraM prAptaM paThitvA'tyAnando'bhUt / bhavatA patre ya upAlambhA likhitAste madIyAparAdhA'pekSayA'tyalpAH santi / bhavAMstadyogyo'haM ca zravaNayogyA'smi, tattvato'haM doSANAM peTA, kathaJcidapi dayApAtraM naasmi| kintu sAgaravad gambhIro bhavAn svabhAvenaiva paropakAraM vidadhAti / yathA jImUto jalena sarittaDAgAdIn pUrayitvApi tatpratyupakAraM necchati / yataH / / 241 / / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH upakAriSu yaH sAdhuH, sAdhutye tasya ko guNaH ? / apakAriSu yaH sAdhuH, sa sAdhuH sadbhirucyate guNAvalyA samaM patravyavahAraH // 69 // AmrapAdapaH pASANaprakSepakAyApi phalaM dadAti, candanataruzchedakAyA'pi sugandhaM vitarati, pIlito'pIkSudaNDo madhurarasaM prayacchati / tathA bhavatApi me durguNAn svAnte'gRhItvA svasaujanyasya pUrNaparicayo datto'sti, taducitameva bhavAdRzAnAM satpuruSANAm / yataH apekSante na ca snehaM na pAtraM na dazAntaram / sadA lokahitAsaktA, ratnadIpA ivottamAH // 70 // yathArthato mamAgo'tyanucitamAsIdyataH vazrUvacanaM matvA bhavadvaJcanA kRtA / tadAnIM tAmajAnatyA mayA yathArthataH svodaraM tADayitvA pIDA''hUtA, tadarthaM me mahAn pazcAttApo bhavati / paraM kadAcitkadAcitpuNyApacayAtkarmadoSAdvA manuSyANAM buddhirbhazyate / yataH karmaNA bAdhyate buddhi-rna buddhayA karma bAdhyate / subuddhirapi yadrAmo, haimaM hariNamanvagAt // 71 // madviSaye'pi tathaivA'bhUt-vazrUvacanametyAhaM kautukavilokanAya gatA, paraM tatra me tasmAdvAnirjAtA tena sAMpratamapi me pazcAttApo bhavati / cenmayA tasyai bhavadudvAhavArtA na kathitA bhavettadaitAdRzo'narthaH kadApi na syAt, mama nijakRteH phalaM bhoktavyamabhUt / paramahamAtmIyaM duHkhaM kasmai nivedayeyaM, svajADyavAtAM 1. A + i + ktvA / / / 242 / / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH guNAvalyA samaM patravyavahAraH kasmaicitkathayituM sphUrtirneyarti / kRte'pi pazcAttApe vikRtA vArtA na zuddhyati, yataH payasi pIte jAtipraznena ko lAbhaH ? yad bhAgye likhitamAsIttad bhoktavyamabhUt / bhAgyasyAge kasyacitkiJcinna pragalbhate / uktamapibhagavantau jagannetre, sUryAcandramasAvapi / pazya gacchat evAstaM, niyatiH kena lathyate ? // 72 // priya ! bhavadviyogasya SoDazAbdI vyatItA / eteSu dineSu mayi kiM kiM vyatIyAya, mama kiM kiM zArIrika mAnasikaM ca kaSTaM soDhavyamabhUta, tadahameva jAnAmi nAnyaH ko'pi, kimadhikamataHparaM virahe sukhAvahamapi vastu duHkhapradameva bhavati / yataH rAtrimeM divasAyate himarucizcaNDAMzulakSAyate, tArApaGktirapi pradIptavaDayAvahnisphuliGgAyate / dhIro dakSiNamAruto'pi dahanajvAlAvalIDhAyate, hA hA! candanabinduradya jalavatsaMcAriraGgAyate // 73 // kintu bhavatpatramavApyA'vilambitaM ca mAvinaM bhavatsamAgamaM jJAtvA'haM tAM sarvAM vArtA vyasmArSam / adya tvahaM bhavatsaMgamakalpanAM kRtvA''nandanimagnaikavidhA'nirvacanIyasvaprasukhe vihrmaannaa'smi| he jIvanAdhAra ! bhavato manuSyatvaprAptyavagamato gurupraharSo hRdi na mAti / matkRte'smAtparaH sukhasamudAyasamAcAro'nyo na hyeva bhavitumarhati / || 243 / / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - trayoviMzaH paricchedaH guNAvalyA samaM patravyavahAraH yataHpatideyo hi nArINAM, patirbandhuH patirgatiH / / patyurgatisamA nAsti, daivataM yA yathA patiH // 74 // paramayamudantaH dhazravAH karNAtithiryadi bhavettarhi sotpAtakaraNaM vinA naiva tiSThediti sAmpratamasyA vArtAyA guptarakSaNameva shresstthtmm| tato bhavatA gateSu katiciddineSu tasyai patrapreSaNenAtrAgamanecchA prakaTanIyA, punaravasarocitaM kArya kartavyam / kiM bahunA ? madaparAdhaH kSantavyaH, madurguNA vismaraNIyAH, mAM ca nijakikarauM buddhvA jhaTityeva darzanAyA'nukampA vidheyeti patraM likhitaM bhavaddAsyA guNAvalyA / tato rAjJazcandrasya cetasyasya patrasya prauDhaH prabhAvaH patitaH / sa citte cintitavAn-guNAvalI vastuto guNAvalyeva vidyate, tatprema vivekazca zlAghyatamo'sti | madbhAgyaM tadahaH zIghrameva darzayet, yasminnahaM tayA saMgaccheyAvayozcAsya viyogasyA'vasAnamAgacchet / || 244 / / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturviMzaH paricchedaH vIramatyAH paryavasAnam atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya caturviMzaparicchede vIramatyAH paryavasAnam atha rAjJazcandrasya nRtvAptisamAcAre vidite satyeva sAmarSA vIramatI dhyAtavatI-jagatyetAdRkSaH kaH zaktimAn vidyate, yena candraH punarnaro viracitaH ? tasyAtrAgamanecchApi zrUyate, parametatsarvaM mamaiva truTirasti, yanmayA sa jIvanmuktaH / madagre'rbhako bhUtvA punarapi sa me spardhA kartumIhate, paraM tanna sulabhamasti / ahaM tasyAgamanameva na dAsyAmi, svayameva vimalApurImetya tanmAnamardanaM kariSyAmi caivaM kRte janA madIyAM zlAghAmapi kariSyanti / punaridAnImanayA ghaTanayA me zikSAptirapi jAtA, yajjIvataH zatrormocanaM mauDhyamasti / evaM vicArya vIramatI guNAvalIM nijopAnte samAhUyA'vak-guNAvali ! zrutaM mayA yad vimalApuryAM tava bharturmAnavatvA''ptirjAtA'sti sa cA'trA''gantumicchati, parameSa tasya mahAbhramo vidyate, yataH sa mAM kadApi jetuM na zaknoti / tavApIyaM vArtA viditA syAt, paraM madbhayAnna prakaTayasi / punaranutpAtecchA cettvayA patralekhena tasmai sUcanIyam, yadatretya sa rAjyakaraNecchAM jahyAt, sahaivAyamudanto guptena rakSaNIyo bhaviSyati / kasmaicitkasyacid vRttAnta-kathanasyAvazyakatA nA'sti / cettvamasyAM madIyasUcanAyAM sAvadhAnA na bhaviSyasi, madavaJcanaceSTAM ca kariSyasi, tadA jJAtavyaM yanmatto'dhikaM jagati ko'pi kutsito nA'sti / ahaM taM prabodhayituM vimalApurIM jigamiSAmi / tAvattvamatra sukhena I / / 245 / / 1 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturviMzaH paricchedaH vIramatyAH paryavasAnam tiSTha, ahaM yathAsaMbhavaM zIghramevAgamiSyAmIti nizamya tayA'bhANipUjye ! vazru ! bhavatItthaM kathaM brUte ? mama tu tannaratvabhavane kimapi pratyayo naiva jAyate / mayA tu tvAdRzaH zaktizAlijanaH kutrA'pi nAvalokitaH / kasminnetAdRzI zaktirvartate, yo bhavatkRtamanyathA kuryAt ? mama tvidamasaMbhAvyaM lakSyate / naTAnAmetAvadUragamanaM tatra tasya manuSyabhavanamiti sarvamanRtaM pratibhAti, OM bhavadicchA cettadaivaivaM bhaviturmahati, yato bhavatyAmitthaM daivIzaktirvidyate, anyasmiMstAdRzI zaktirnAsti / zrImatI vimalApurIM saharSa gantumarhati, tatra manniSedho na, paraM manmanISayA tatra gamanenA'lam / ataHparaM samyaga vicArya yadrocate takriyatAm / yataHna tacchastrairna nAgendra-rna hayairna padAtibhiH / kAryaM saMsiddhimabhyeti, yathA buddhyA prasAdhitam // 5 // __ityuktvA guNAvalI tato nijAvAsamAgatA, paraM vIramatI kamapyutpAtaM notthApayediti cintayA tacceto viSaNNaM babhUva / ito nizcintamupaviSTA vIramatI viditAkhilamantratantrAdInArAdhya tatprabhAvatastatrAgatAn devAna rAjJazcandrasyAniSTAyovAca / vIramatyuktamAkarNya suvicAranimagnairdevairuktam- rAjJi ! kAryamidamasmAbhirna saMpatsyate / sUryakuNDAbhiSekenAptanaratvasya tasya viparItakaraNazaktirasmabahirvidyate / yataHanukUle sati dhAtari, bhavatyaniSTAdapISTamavilambam / / / 246 / / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturviMzaH paricchedaH vIramatyAH paryavasAnam pItyA viSamapi zambhu-bhRtyuJjayatAmavApa tatkAlam // 6 // atrA'smAkaM sAmarthya na sphurati, yatastadrakSakAH surA madapekSayA baliSThA vartante / ato'nyatkAryamAdizatu tatsaharSa kartuM pArayAmaH, parametad bhavituM na pAryate / madanumataM mAnyaM ceta svAtmajasyopari durbhAvaM na rakSeH, tasmai cAbhApurIrAjyaM samarpya tena militvA tiSThe: / etadviparItAcaraNena tavA'pyazubhena bhUyeta, daivIyamanumatirvIramatyai bahulAbhadAyinyAsItkintu vinAzakAle viparItabuddhiH / yataHpaulastyaH kathamanyadAraharaNe doSaM na vijJAtayAnakSaivApi yudhiSThireNa ramatA jJAto na doSo nu kim? / rAmeNApi yane na hemahariNasyAsambhayo lakSitaH, pratyAsannavipattimUDhamanasAM prAyo matiH kSIyate // 77 // ___ iti taduktiM nizamya sA tato'pyadhikaM kruddhA jAtA / tadA devaiH punarbodhitA'pi sA svadurAgrahAnna virarAmeti te nijaM nijaM sthAnaM jagmuH / gateSu teSu vIramatyA dhIsakhamAkArya tasmai sarvo vRttAnto niveditaH, vimalApurIgamanAya cAtmAbhiprAyaH prdrshitH| tadA sacivenoktam-sukhena gacchatu, nAtra me niSedhaH, bhavatyAH punarAgamanaM yAvadahaM sarva rAjyakArya kariSyAmi / tato bhavatyA nizcintayA tatra yatheSTaM stheyam, sacivasyAnena vacanenA'tiprasannA sA svAnte tatprazaMsAM kartuM lagnA | punarmantrazaktyA''hUtaiH samastadevaiH saha khaDgahastA vyomavartmanA vimalApurI prati sA prasthitA, yato'bhimA // 247 / / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturviMzaH paricchedaH vIramatyAH paryavasAnam nimUDhamAnavaH pratibodhito'pi parakIyazikSAM na manyate / yataHzakyo vArayituM jalena hutabhuk chatreNa sUryAtapo, nAgendro nizitAGkuzena samado daNDena gogardabhau / vyAdhirbheSajasaGgrahaizca vividhairmavaprayogairviSaM, sarvasyauSadhamasti zAstravihitaM mUrkhasya nAstyauSadham // 8 // yadA sa mUryo nijAkhilazaktiM parIkSya hatAzo jAyate, tadaiva tasya svalAghavaM dRshyte| vimalApuryAM gate drAgeva taM parAjitya jighAMsuH sA tatra bhAvi tadviparItaM nA'bodhi / ced bhUdhavasya candrasyAniSTacintanena svavinAzaM vidyAta, tadaitatkAryaM kartuM kaTibaddhA na bhavet / kintu bhavitavyatAgre kasyacit kiJcidalaM na calati, tathaiva nRNAM bhAgyAnukUlameva phalamapyutpadyate / uktamapipitA ratnAkaro yasya, lakSmIryasya sahodarI / zaGkho roditi bhikSArthI, phalaM bhAgyAnusArataH // 79 // ___ yadA devoktamamatvA vIramatI vimalApurIM prati svairaM prasthitA, tadaikena subhaktena sureNopacandrametya proktam- nRpate ! madIyAM zikSAmulladhya vIramatI bhavadvinAzAyAtrAgacchati, ato bhavatA sAvadhAnena sthAtavyam / ahaM pracchannatayA vRttAntamamuM nivedayitumAyAto'smi / yadyapyurupuNyavato bhavataH sA bAlamapi vakra kartuM na zakSyati, tathApi mayA bhavate sUcanAdAnamucitaM jJAtam, yato bhavAnapi tasyAH saMmukhakaraNAya sajjitastiSThet / deva || 248 / / Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturviMzaH paricchedaH vIramatyAH paryavasAnam bhASitamiti nizamya prahRSTena bhUjAninA candreNa vimalApuryAH pathyeva tatsaMmukhInena bhUtvA tasyA rodhanamucitamajJAyi / tadarthaM tatkAla eva sarvA sAmagrI praguNIkRtA, vAyuvegAnAM hayAnAmeko gaNo'pi sajjitaH / punarnRpazcandraH kavacakalitakalevaraH sazastraH praguNIbhUyaikamazvamAruhya sAMyugInaiH saptasahasrAzcavAraiH sahA''kheTamiSeNa vimalApurIto nirgataH / kiyaddUre gate vyomavartmanA''yAntI vIramatyadRzyata, tadAtIva manyunA tadIyA''kRtiH kRzAnuzikhe - vAruNAsItparaM tacchobhanaM manyamAnena dharezena candreNa cetasi cintitam-manye, mAmiyamAbhApuryAM netuM vA''mantraNAyaivA''yAti / I vIramatyA'pi dUrAdeva svAbhimukhamAgacchannRpazcandro'valokitastatastayoccairambarAdevoktam- are candra ! samyag jAtaM, yattvaM sammukhamAgataH, yato me kutracid gaveSaNAyAso'pi kartavyo na bhaviSyati / paramahaM jAne, yattvaM kukkuTAvasthaM nijAtItadinaM vyasmArSIH / tvaM tvadIyazcazurAdibhirapyatrA''gamanAnna niruddhaH kim? tvamAbhApurImAjigamiSurasi, kintvetAvatsmaraNIyaM -pRSThasthapaTahavAdanenApyabibhyanmahAGgaH sUrpavAdanena kiM kvApi bibheti ? atha tvaM madabhimukhaM kiM pazyasi ? ahaM tvAM jIvantaM na tyakSyAmi / tvaM sveSTadevaM smara, mama samakSamAgaccha, svakhaDgaparAkramaM darzaya / evaM tayoktena candreNa savinayaM pratyuktam - pUjyamAtaH ! mayi roSaM mA kuru, mayA tu bhavatyAH kiJcidapi nA'parAddhaM, punarna jAne kena kAraNena me krudhyasi ? mayA sArdhaM yuddhakaraNaM kiM te zobhAM dAsyati ? ityapi vicAraNIyam / ahaM tu tvAmetadeva prArthayAmi, yattvayA sAkaM mAM yoddhuM notsAhayatu, cettathaiva tavecchA tadA tadarthamapi I / / 246 / / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturvizaH paricchedaH / vIramatyAH paryavasAnam sajjito'smi / pUrvata evA'haM jAnannasmi yattvadAgamanoddezo maddaNDadAnAdRte'nyo na syAt / tvadguNairahaM suparicito vidye, paramidAnIM tadvarNanaM nocitaM manye / yataHavinItaH suto jAtaH, kathaM na dahanAtmakaH? / vinItastu suto jAtaH, kathaM na puruSottamaH? // 8 // asya jIvanasya rAjyasya ca durAzayA bhavatI mithyAbhimAne no patatu, jagati hAsyajanakaM ca kAryaM mA karotviyameva mAmakInA'bhyarthanA | bhUdhavacandrasyaitadvacaH zrutvA tanmanyustato'pyadhikamaidhiSTeti krodheddhayA tayA candre kSipto'sistatkavace'patat, ataH so'kSatAGga evA'sthAt, paraM sa eva karavAlastata ucchalya vIramatyA vakSaHsthale'lagata, yena mUrchitA sA bhUmau nippaat| ata uktamyaH parasya viSamaM vicintaye- tyApnuyAtsa kumatiH svayaM hi tt| pUtanA hariyadhArthamAyayau, prApa saiva yadhamAtmanastataH // 81 // tatazcandranRpapuNyaprabhAveNa devazaktyA ca sa khaGgaH parAvRtya punarupacandramAyAtastena sAdaraM svapArve khaDgo rakSitaH / khaDgAghAtAnmUrchitApi sA jIvitA''sIditi nRpatizcandro viSNukumArasya mantriNo namucezca dRSTAntaM cintayitvA durjanAya daNDadAnamevocitamiti sthirIcakAra / atastena tadAnIM tasyAmanukampAkaraNamasAmprataM matvA taccaraNaM gRhItvA nabhasi bhrAmayitvA yathA rajako vastraM zilAyAM pAtayati tathaivaikasyAM zilAyAM sA pAtitA / || 250 / / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - caturviMzaH paricchedaH vIramatyAH paryavasAnam tavedanAmasahamAnAyAstasyAH prANapataGgaH kAyapiJjaraM parityajya drutaM tadaivodaDIyata / nijaduSkRtivazAttasyAH SaSThanarake gantavyamajaniSTa yataH saMsAre pApabahulAnAM prANinAmiyameva gtirjaayte| atha candrarAjasyopari vyomno devaiH puSpavRSTiM vidhAya jayArAvaH kRtaH, punarvIramatI bhavAbdhau nimagnAbhUt / yato dharmadhAribhiH puruSoM vairaM vidadhAti, tasyaivameva gatirbhavati / yathAsamayaM dharezazcandro vimalApurImAgatavAn, tatra tena vijayadundubhayo vAditAH / viditavRttAntena rAjJA makaradhvajenA'pi mudA'rdharAjyadAnena rAjA candraH satkRtaH, tadvRttajJA premalA'pi praharSAtprotsAhena candraM zuzrUSamANA sAMsArikasukhamupabhuktavatI / atha sakalApadrahitasya candrasya vacanAtItasukhamayAni dinAni nirgantuM lagnAni / || 251 / / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcaviMzaH paricchedaH vimalApurItazcandrarAjasya prasthAnam atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya paJcaviMzaparicchede vimalApurItazcandrarAjasya prasthAnam I candrabhUjAninA vIramatI hateti vRttAntaH kenacinnirjareNAmbarAdAbhApurImetya guNAvalyai niveditaH / taM zubhasaMvAdaM zrutvaiva tayA prasannatayA'hnAyAhUtAya sacivAya sarvodantaH zrAvitaH / tenAtiharSAlunA dhIsakhenA'pyakhile nagare sA vArtA prakAzitA / tena tadvIramatImRtyUpalakSe nAgarikairapi mahotsavaH kRtaH / athA''zvevAbhApuryAM candrAgamanamIhamAnAstaddarzanena nijAtmAnaM kRtArthaM kariSyamANA nAgarikA mahattamAstatratyaprajApakSAt candrarAjAyaikaM patraM likhitavantaH / yasminnasya vijayasya tasmai varddhApanikA dattA sapadi tadAgamanAya cA'bhyarthanApi kRtA / tato vIramatIto'pagatabhayA'pi sA guNAvalI patidhanA pativrateti patidarzanAbhAvAt prasannakalpevA'vartata / yataH patimantareNa tasyAH sukhodayaH kutaH ? ataH sA'nena duHkhena khinnamanA atiSThat / anyadA sA manasyacintayat-atha me prANanAthaH saurASTradezapriya eva bhaviSyatIti lakSyate / tattvataH premalayaiva me hitaM vihitamasti yatastadudyogAdeva patidevasya manuSyatvaprAptirjAtA, paraM punarapi tasyAH sapatnItvAtsA tadAgamanaM kathamaGgIkariSyati ? Aho ! cetkazcittatretya taM bodhayetyat vazurakule cirasthitirna zobhate mahatAm, tadA'tra tadAgamanaM saMbhAvyate / parametAdRzaH paropakArI ko bhavet ? yastatra gatvA ' / / 252 / / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcaviMzaH paricchedaH vimalApurItazcandrarAjasya prasthAnam madarthamevaM prayateta, puruSANAM pUrvA pANigRhItI priyatarA bhavatIti keSAJcinmataM vidyate, keSAJcittu nUtnAyAmeva patnyAM premAdhikyaM pravartata iti mataM vartate / tatrobhayormatayoH parameva mataM mAnyam, yataH SoDazakalApUrNasya pUrNimAcandrasya darzanamanAdRtya dvitIyAcandrasya darzanArthaM janA dhAvanti / | uktamapi prathamadivasacandraH sarvalokaikavandyaH, sa ca sakalakalAbhiH pUrNacandro na vandyaH / atiparicayadoSAtkasya no mAnahAni - navanavaguNarAgI prAyazaH sarvalokaH m I tathaiva me patidevo'pi premalApremapAze patito lakSyate / ahaM zrUvacanamAgateti mayi tasya tAdRzaH sneho na, yato yasya yatra tAmracUDatvamApatitam, tatra tasmA Agamanamapi kathaM roceta ? paraM tena vinA maccharIrazoSo bobhUyate, azrukleditavastreNa mama sadaiva yAminI yAti, tadvirahAnalena me deho dahyate, asyAgnestadAgamanenaiva prazAntiH syAt / yataH rAtri divasAyate himarucizcaNDAMzula kSAyate, tArApaGktirapi pradIptavaDavAvahnisphuliGgAyate / dhIro dakSiNamAruto'pi dahanajvAlAvalIDhAyate, hA hA! candanabinduradya jalavatsaMcAriraGgAyate mo ityAdivArtAyAstasya kiM jJAnaM syAt ? / yadA guNAvalyetad / / 253 / / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcaviMzaH paricchedaH vimalApurItazcandrarAjasya prasthAnam vicintayantyAsIttadaivAkasmAttatraikaH zukaH samIyivAn, tena ca nRbhASayoktam- ayi sundari ! tvaM kenAbhibhUtAsi ? tvamiyatyudAsInA kathaM lakSyase ? ahaM divyaH khago'smi, cettvaM me naijaM duHkhaM nivedayestahaM niSparAkramo'pi tannivAraNopAyamavazyaM kuryaam| yataHupAyena hi yacchakyaM, na tacchakyaM parAkramaiH / vane siMho madonmattaH, zazakena nipAtitaH 184nI zukoktaM nizamya camatkRtacittayA tayA'bhANi- he vihagarAja ! videzavartinaH priyasya viyogenodaasiinaa'smi| prabhUtaduHkhasyeyaM vArtA vidyate, yatkazcidevaMbhUto jano na dRzyate, yo mAmakInaM vAcikaM tatra nayeta, tatratyaM cAtrA''nayeta, mamAntarika kaSTaM kevalaM sarvajJa eva jAnAti / tadA kIreNa bhASitam- svasaH ! khedaM mA gamaH, tvamekaM patraM likhitvA dehi, tadahaM tvadbharturantike nessyaami| tatastayA tUrNaM patramekaM likhitam, paraM lekhanAvasare niHsRtAbhirazrudhArAbhirnikhilaM patraM klinnamabhUta, tAdRzameva patraM mudritaM kRtvA kIrAyArpitam / so'pi tannItvA tata uDDIya stokenaiva kAlena vimalApurImAgatya rAjJazcandrasya kare dadivAn / rAjA candro'pyautsukyena tadunmudrayitvA peThivAn / paraM bASpArdratayA tatratyAni sarvANyakSarANi naSTaprAyANyAsana, tathApi yathAtathA paThitvA guNAvalyA adaH patraM drAgevAbhApuryAgamanAya tayA'nurodhaH kRta ityetAvanmAtrameva so'bodhi / patrasyAmumAzayaM viditvA vicArapatitaH sa cetasyacintayat / || 254 // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcaviMzaH paricchedaH vimalApurItazcandrarAjasya prasthAnam yathA adyApi tatpracalakuNDalamRSTagaNDaM, vaktraM smarAmi viparItaratAbhiyoge / Andolana zramajalasphuTasAndrabindu - muktAphalaprakaravicchuritaM priyAyAH // 85 // sukhenA'tra nivasannahamasahAyAyA guNAvalyAH saMkaTamayadinAni kathaM nirgacchanti ? ityapi na jAnAmi, ataH sapadi tatretya mayA svarAjyAlocanaM kartavyam, sA ca sukhinI kartavyA / anena vicAreNodvignacetaskaM candraM vIkSya premalA proce - priyatama ! adyetthamudAsInaH kathaM bhavannasti ? bhavataH svadezasya smRtiH samAyAtA, uta bhaginyA guNAvalyAH ? kimayaM saurASTranIvRd bhavate na rocate ? kimu matto bhavatsevAyAM kAcinnyUnatA jAtA'sti ? he prANavallabha ! ced guNAvalyAH smaraNena vimanA jAto bhavettarhi sA'trA''kAryatAmahaM tasyAH kiGkarI bhUtvA tadIyAM sarvAmAjJAM zirodhAryAM kariSyAmi / majjanakenA'pi nijarAjyArdhaM bhavato vitIrNamasti / etattyaktvA''bhApurIgamanaM kimucitaM syAt ? candrarAjenAbhyadhAyi- priye ! sAmprataM madIyAbhApurI zUnyA jAyamAnA'sti / tatrA'rAjakatvAd vIramatIparAbhUtAH pArzvavartino rAjAno'vasaraM prApyopadravanti / tataH patramapyAgatamityadhunA tatra gamanaM vinA kAryaM na niriyAt / premalA caturaramaNItvAd rAjJazcandrasyA'nena kathanena tUrNameva jJAtavatI, yadayamidAnIM tatra gamanAdRte na sthAtuM zaknoti, atastayA gamananirodho na kRtaH / rAjA candrastAM bodhayitvA tattAtAsannametya tasmai sarvamudantaM vijJApayannija / / 255 / / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcaviMzaH paricchedaH vimalApurItazcandrarAjasya prasthAnam gAda - AbhApurIto hUtirAgatAsti, tatastatra gamanamAvazyakaM vidyte| tatratyaM kAryajAtamapi nitarAM saMbhAlanIyamasti / idAnIM niHsvAmitvAdAbhApurI zUnyA jAyatetamAM, prajAjano'pi duHkhI bobhUyate, tato nRpasya nRpatvaM nirarthakam | uktaJca prajA na raJjayedyastu, rAjA rakSAdibhirguNaiH / ajAgalastanasyeva, tasya janma nirarthakam // 86 // bhavaddattasukhAya me bhavantaM muktvA tatra gamanamapi no rocate, yato mayi bhavatAtIvopakRtamasti bhavatsaujanyamahamatra jIvane kathamapi naiva vismariSyAmi / atha ced bhavadAjJA syAttadA tatra gatvA nijarAjyakAryaprekSAM kuryAm / paraM bhavatA patraM lekhanIyam, nAhaM vismaraNIyaH, mayi caivameva snehabhAvo rakSitavyaH / bhUpatezcandrasyedaM vinayavacanamAkarNya, makaradhvajena gamananiSedhavacasA bahubodhita - syApi tasya yadA vicAravaiparItyaM na jAtaM tadA punarmakaradhvajenoktambhoH kumAra ! vikRtaH karI kathamapi kare nA''yAti, kRSIvalAn baddhvA kRSirna kAryate, mArgitA''bhUSaNAni zakhannijapArzve na tiSThanti, prAghUrNakairgRhakuTumbavRddhirna bhavati, pravAsinAM ca prItizcirasthAyinI na bhavati, ato bhavatA saharSaM gantuM zakyate / ito gate'pi bhavAn mama svAntAtkadApi na gantumarhatIti mayi vizvAsaH kartavyaH / itthaM labdhAdezasya candrasya hRdi parA mudajani / tadaiva rAjJA makaradhvajena prasthAnasAmagrIM vidhAtuM svasevakA AdiSTAH / kSitIzena I candreNA'pi nijasAmantebhyaH sajjitumAjJA dattA / atha nRpatinA makaradhvajenAkAritA premalA proktA - vatse ! tvaM sAkSAd guNa / / 256 / / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcaviMzaH paricchedaH vimalApurItazcandrarAjasya prasthAnam maJjUSA'to me'tipriyasutA'si / tava bhartA''bhApurIgamanAya bhRzamutsuko bhavannasti, mayA vAritagamo'pi sa na manyate / atha tvaM tatra gantumatra sthAtuM vecchasi tad brUhi / premalayoktam- tAta ! chAyeva pativartmagA sadAcAriNI priyeti tena sahaiva gamiSyAmi / uktamapi bhaktiH preyasi saMzriteSu karuNA azrUSu namraM ziraH, prItiryAtRSu gauravaM gurujane kSAntiH kRtAgasyapi / amlAnA kulayoSitAM vratavidhiH so'yaM vidheyaH punamadbharturdayitA iti priyasakhIbuddhiH sapatnISyapi // 87 // sakRtskhalitA paramadhunA no skhaliSyAmi, viditatanayAzayA tajjananI sakhedaM vaktuM lagnA - janayitryA duhitRjananAdadhikaM duHkhamanyannA'sti / paramativicakSaNA'pi tanayA satyapi mAtRsnehe zurasadmagamanaM vinA sthAtuM nArhatIti bahukanyako'pi tAtaH kauTumbikatvaM na vrajati / punaH patyuH prabhUtArthAnvitA api duhitaraH piturgRhAdyatkiJcillAtumevecchanti / tAH sadA bhartRkulapakSapAtameva kurvate, no pitRkulasya, ataH kanyAvRndAdekaH putra eva varaH / tena tu tatkulamalaM bhavati tayetthaM bahuvikalpasaGkalpau kRtau, paraM tAbhyAM ko lAbhaH ? putrI parakIyeti pariNAmAtsA kadAcitpreSitavyaiva bhavediti dhyAtvA'nte tayA mAtrA rAjJA makaradhvajena ca putrI prasthAnavastu praguNitam / tAbhyAM premalAyai dAsadAsIvastrAbhUSaNazayyAvAhanAdivastuputraM dAtuM kA'pi truTirna kRtA / tato rAjA candro'pi prasthAtuM prodyataH, tataH premalApitRbhyAmapi tAM ramyarathe samupavezya candraH proktaH- bhoH kumAra ! madIyeyaM tanayA sadAtanInA bhAvatkA / / 257 / / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcaviMzaH paricchedaH | I vimalApurItazcandrarAjasya prasthAnam jAtA'sti / iyamadyA'vadhyasmAbhI rakSitA, paramadya sarvotkRSTakanyAdhanaM saharSeNa bhavatkare samarpayAmi / ato bhavateyaM surakSaNIyA, asyAH sammAnavardhanaM bhavaddhaste vidyate / iyamidAnImanabhijJA'sti, enayA kadApi gRhAd bahizcaraNamapi na rakSitam, pitrorlAlyatvAllAlanapAlanayorevaidhitA'sti, ato'syAzceccyutirapi bhavettarhi kSantavyA bhavatA / asyA gamanamanicchatApi mayA bhavadanugamanAdenAM roddhuM kathaM zakyate ? / bhavatA svarAjyasya samucitaM prabandhaM kRtvA'ramevAgantavyam, yato'tra yatkiMcinmAmakamasti tadapi sarvaM prAnte bhAvatkameva bhaviSyati / tatastAbhyAM putrIM prasthApayadbhyAM sA kathitA - ayi priyavatse ! tvaM khazurAlayaM labdhvA janayitrorAsyamujjvalayethAH / svasapatnImagrajAM buddhvA sammAnayeH / tava zvazurayorabhAvAtsvAminameva sarvasvaM matvA sadA so'nuraJjanIyaH / kadAcidanavadhAnatayA'pi yattadarthaM kalirnaiva kAryaH / yathoktam zuzrUSasya gurUn kuru priyasakhIvRttiM sapatnIjane, bharturviprakRtApi roSaNatayA mA sma pratIpaM gamaH / bhUyiSThaM bhaya dakSiNA parijane bhogyeSyanutsekinI, yAntyevaM gRhiNIpadaM yuvatayo yAmAH kulasyAdhayaH // 88 // tava cAturyaM jAnannapyahaM svakartavyaM jJAtvA tvAM jJApayitumicchAmi, yanmarmabhidyApadyapi devagurudharmapramAdo na vidheyaH / eSu viSayeSu stokamapyaudAsyaM na darzanIyam, dAnapuNyAdisambandhe tavA'dhikakathanasyAvazyakataiva nA'sti tattu tvadAhnikaM karma vartate / punaretadapi smaraNIyaM yatprANimAtrAyApi kadApi kaSTaM / 1 || 258 || Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - paJcaviMzaH paricchedaH naiva deyam / yataH na sA dIkSA na sA bhikSA, na taddAnaM na tattapaH / na tad dhyAnaM na tanmaunaM, dayA yatra na vidyate vimalApurItazcandrarAjasya prasthAnam // 89 // itthaM tAM zikSayatostayostanmAtrA nijAzrudhArayA premalAplAviteva pitrorviyogavikhinnAM tAM paritaH parivRtAH susakhyo'pyAsan, tAbhyaH pRthag bhavane tasyA duHsahaM duHkhamajani paraM tadAnIM tAbhiH premapUrNavacobhissA zamitA / tadA suragaNo'pi taddRzyAvalokanAya viyati stambhita iva babhUva / muhuH sarvaiH samaM militvA sajalalocanaM prasthAnaM sA yayAce tataH vazravA candraniTile candanaM carcayitvA tatkare dInArAnvitaM zrIphalaM dattam / atha rAjJazcandrasyAdezena zubhamuhUrte tatsainyamAbhApurIM prasthitam / tadanantaraM saparikarasya madhyenagaraM bhUtvA puro vAdyamAnavAdyasya vrajatastasyopari catuSpathe nAgarikairmuktAphalavRSTiH kRtA / taruNyo mAGgalikaM gAyanaM gAyaM gAyaM tayorvadhUvarayorAziSo dadAnA Asan / evaM panthAnamatikrAmantaH sarve siddhAcalatIrthasamIpaM samIyuH / candrAvanijAninAdhastAdeva tanmahAtIrthaM namaskRtya stutizcakre / tataH svazvazurAdikaM vimalApurIM prati vAlayitvA tatastena tvarayA prasthAnaM kRtam / zivakumArasya naTamaNDalyadyAvadhi tena sahaivA''sIdato mArge yatra yatrA''vAso'bhUttatra tatra tairnaTairnavanavanATakaiH saparikarasya candrasya manoraJjanamakAri / itthamanekaM viSayaM vilokayan, anekAnmANDalikarAjAn vazIkurvan, sainikAnagre niHsArayan, bahvI rAjakanyAH pariNayan sa kramazaH potanapuramApa / tatra nagarAnnAtidUre || 256 / / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritrama - paJcaviMzaH paricchedaH vimalApurItazcandrarAjasya prasthAnam vastravezma sthApayitvA sarve vizazramuH / potanapurIyaM saivA''sIt, yatra rAjA candro naTaiH sAkamAgato'bhUt / pAThakairettadapi smRtaM bhaviSyati, yadatra nAmnA lIlAdhara ekaH zreSThiputro videzagamanAya kukkuTavacanapratIkSAM kurvANaH kukkuTarAjarave zruta eva videzamIyivAn / yadA candrastatrAgatastaddina eva yadRcchayA tasya lIlAdharasyApi paradezAdAgamo jAtaH / tasminnAyAte tatparivArairbahUtsavaH pravartitaH / pAThakebhyaH pUrvameva pratipAditamasti, yallIlAdharabhAryA lIlAvatI kRkavAkurAjaM svadharmabhrAtaraM matvA tasya paramAdaraM kRtavatI, tato yadA tayA candrAgamodantaH zrutastadA patyuranumatiM labdhvA candranRpaH svagRhe nimantritaH, bahuvidhabhojanAdibhizca tadbhaktiH kRtA / rAjA candro'pi tAM nijadharmajAmi jAnan tasyai tadbhartRkulajanebhyazca vastrAbhUSaNAdikaM dattvA toSayAmAsa / yataHdAnena cakritvamupaiti jantu-dardAnena devAdhipatitvamuccaiH / dAnena niHzeSa-yazo'bhivRddhi-dardAnaM zive dhArayati krameNa // 90 // tadanantaraM sarvAnumatyA nijottArake nivavRte / tadrAtrau tatrekA vilakSaNA ghaTanA ghaTitA, yadvarNanamagrimaparicchede krissyte| / / 260 / / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaDviMzaH paricchedaH candrazIlaparIkSA atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya SaDviMzatitamaparicchede candrazIlaparIkSA yasmin dine rAjA candraH potanapuramadhyuvAsa, tadvAsara eva surendreNa sudharmAyAmuktam-jambUdvIpasyA'dhibharata kSetramAbhApurInAmnI nagaryasti / tatratyo rAjA candro yathA - svadArasantoSI sadAcAranirato mahAdayAluH paropakArI, tathA satsvapi bahudevamAnuSeSu nA'nyo dRzyate / vimAtrA sa kukkuTIkRtaH paraM svasadAcAraprabhAvAtsiddhAcalatIrthasparzena punarmAnuSyamApa, sadAcArAttaM devyo'pi cAlayituM na zaknuvanti, atra viSaye sa meruvatstheyAnasti / IdRzImaindrIvAcaM nizamya saMzayApannaH kazcidamarastadrAtrAveva surANAmapi mohajanakamadbhutaM vidyAdharIveSaM vidhAya potanapurasya bAhyodyAne strIva karuNasvareNa rodituM pravRttaH / tadrodanarave karNAgata eva bhUpatezcandrasya svAntaM dayArdraM jAtam / tena manasi cintitam - etAdRzaH ko dInajano'sti ya itthaM nizIthe nirjane sthAne roditi ? tataH paropakAraparAyaNaH sa satvaraM svAsiM nItvA yato virAva Agatastadabhimukhameva cacAla / yataH ApatsamuddharaNadhIradhiyaH pareSAM, jAtA mahatyapi kule na bhavanti sarve / vindhyATavISu viralAH khalu pAdapAste, ye dantidantamusalollikhanaM sahante / / 261 / / // 91 // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaDviMzaH paricchedaH candrazIlaparIkSA kiyaddUre gate sa tatraivA''yAto, yatra nikuJja samupaviSTA sA vidyAdharI vilapantyAsIt / kAmasya ratipratimaM tadrUpamanarghavastrA'bhUSaNairvibhUSitaM tadvigrahaM ca vilokya vismitamAnasena tena sA pRSTA- ayi sundari ! tvaM nizIthe'traikAkinI kena duHkhena rorudyamAnA'si ? tava yad duHkhaM tanniHsaMkocaM brUhi, ahaM tvA yathAzakti tasmAnmoktuM yatiSye / etannizamya nijakaTAkSA''zugairbhUdhavaM candraM marmAhataM kartumIhamAnayA tayA premagarbhivacobhirvyAhRtam-he AbhAnareza! vidyAdharavadhUTIM mAM jAnIhi, nijavRttAntakathane hiNIyamAnAyA api me duHkhavazAd bhavate vaktavyameva bhavati / mama dhavo mayA sAdhu kaliM kRtvA'syAM duHsthitau mAM muktvA kutracid gato'sti, tena tathA'kAryaM kRtaM yatpuruSeSu zobhA na vidadhAti / ahamanAthA'balA'smi, atha me jIvanatariH kathaM duHkhodadhitaTagA bhAvinIti na mayA jJAyate / etaccintayaiva vyAkulIbhUya rodimi, paramadhunA matsaubhAgyena bhvaantraa''gto'sti| sahaiva bhavatA'pi madduHkhadUrIkaraNasyecchA prakaTitA'to bhavantaM prArthayAmi, yad bhavAn mAM patnItvenorIkRtya me duHkhaM bhanaktu / anena jagati bhavatpratiSThA predhiSyate / ced bhavAn rAjanyamanyo'sti, tarhi madIyeyaM prArthanA nA'mAnyA kAryA yataH kSatriyAH zaraNAgatAna jAtvapi na jhti| uktaM cakSatAtkila trAyata ityudayaH, kSatrasya zabdo bhuvaneSu rUDhaH / rAjyena kiM tadviparItavRtteH, prANairupakrozamalImasairyA // 12 // prArthanAbhagasya mahatprAyazcittaM bhavatazchannaM na vidyate / paraM tAdRzo vIrapuruSo virala eva jAyate, yaH parakIyaprArthanAbhaGgaM na || 262 / / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaDviMzaH paricchedaH candrazIlaparIkSA vidhatte / bhavadAkAreGgitaireva satkSatrajatvaM jJAyate, yato mayA bahulAzAvidhAsayuktA bhavata iyaM tucchaprArthanA kRtA / tadA rAjJA candreNa nigaditam- ayi sundari ! evaM gahyA prArthanAM kathaM kuruSe ? sadAcAriNo dhIrAH kSatriyAH parastrIlampaTA na bhavanti / yataHkAntAkaTAkSavizikhA na lunanti yasya, cittaM na nirdahati kopakRzAnutApaH / karSanti bhUriviSayAMzca na lobhapAzA, lokatrayaM jayati kRtsnamidaM sa dhIraH // 93 // yA strI parapuruSaM kAmayeta, taddarzanenA'pi mahApAtakaM lgti| punaH svAdutaro'pi padArtho juSTazcettaM satpuruSo nopAdatte / parajuSTaM tu kAkamRgadaMzamAtaGgAdaya evA'danti, siMhAstu svahastahatahastinamevA''haranti / uktaM camadasiktamukhairmRgAdhipaH, karibhirvartayate svayaM hataiH / laghayankhalu tejasA jaga-la mahAnicchati bhUtimanyataH // 14 // tasmAda, ayi vAmalocane ! naitAdRganucitoktiste nijAsyena vaktavyA / tvatkathanAttvatpatimanviSya tvayA saMgamayitumarho'pyahaM tAvakInAmimAM kuprArthanAM kathamapyaGgIkartuM na zaknuyAm / paradArasaGgamastvakulInamAnavAnAM kRtirasti, no kulInAnAm / uttamakulotpannA janAstu prANA'tyaye'pi pApA''caraNe hastakSepaM na kurvate / yato lokadvayaviruddhAcAriNAM kutrApi sugatirna jaayte| || 263 / / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaDviMzaH paricchedaH candrazIlaparIkSA yataHayazaH prApyate yena, yena cApagatirbhavet / svargAcca bhrazyate yena, tatkarma na samAcaret // 15 // bhUpatezcandrasyedaM bhASitamAkarNya sakapaTaroSayA vidyAdharyA proktam-rAjan ! mama prArthanAM nAGgIkariSyasi cettvAM satkSatriyaM nA'haM maMsye | nirAzAyAM mayyahaM prANAMstyaktvA tava zirasi strIhatyApAtakaM dAsyAmi, ato yathAbhavettathA me prArthanA sviikriytaam| candreNa vyAhRtam-ayi kAmini ! strIhatyApAtakAdapi sadAcAracyutipAtako'tiricyate / pazya, purA rAmarAmAM sItAM kAmayamAno rAvaNaH svarAjyaprANAdibhyo bhraSTo'bhUt / pAJcAlyA apaharaNena padmottararAjasya svarAjyabhraMzAdanyaH ko lAbho jAtaH? ahilyAratasyendrasya gautamazApAccharIre bhagarandhrasahasraM babhUva / himAcalasya putryAM pArvatyAmAsaktasya bhasmAGgadasya bhasmabhavanamabhavat, caivaM draupadIratakIcako'pi bhImena gRhapaTTe prveshitH| itthaM paradAraparAyaNA devA mAnavA vA, sarve sarvairlokaH kalaGkitA apamAnitAzca babhUvuH / matsamakSe tAdRzo naiko'pi dRSTAnto vartate, yatra parastrIgamanAtko'pi sukhabhAga bhavet / etaviparItatayA yenA'khaNDabrahmacAriNA bhUyate, uta nijapANigRhItAM vihAyA'nyAH striyo jananIbhaginIvad budhyante sa saMsAre sukhI bobhUyate / ata uktampariharata parAGganAprasaGgaM, bata yadi jIvitamasti vallabhaM vH| hara hara ! hariNIdRzo nimittaM, daza dazakandharamaulayo luThati // 16 // || 264 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaDviMzaH paricchedaH candrazIlaparIkSA kAminI tu bhavAbdhau nimajjayituM zRGkhalA zilA vA vartate, ato ye mAnavA vivAhitAmapi vijahati te zAvatikamanuttaraM mokSasukhamanubhavanti / parastrIpASANataribhiraneke puruSAH saMsArapArAvAre tathA nimajjitA yathA te punaH karhicidapi svottamAGgamuccairvidhAtuM na zekuH / pararamaNIramaNena lalitAGgakumArasya duHsahaM jIvitApahArakaM duHkhaM soDhavyamabhUt / nA'haM tathA'jJo yajjJAtvA''pado nimantrayeyam / tvaM mAM strIvadhapAtakAd bhISayase, paramahamanena bhayakAraNena svacAritryaM naiva nAzayiSyAmi / yataH svAdhIne'pi kalatre, kazcitparadAralampaTo bhavati / saMpUrNe'pi taDAge, kAkaH kumbhodakaM pibati // 17 // asmiJjagati jvalanadagdhasya tvasminneva bhave kaSTAnubhavo bhavati, paraM kAmAgnau pluSTAnAM tu janmAntare'pi duHkhaM bhoktavyaM bobhavIti / tvaM me dharmajAmirjananItulyA vA'si, sukulodbhavAyAstavedRzI vArtApi zobhA nA''vahati / itthaMkAraM kSitipasya candrasyA'tulaM dRDhatvaM dRSTvA prasedivAn sa devo drAga vidyAdharIrUpaM vihAya svarUpaM ca prakAzya candrasyopari puSpavRSTiM vidadhAno nijagAda-rAjan ! dhanyo'si, tava pitarau ca zlAghyatamau staH, yAbhyAM tvAdRga nRratno janito'sti / maghonA yAdRga bhavavarNanaM kRtamAsIt, yathArthatastathaiva bhavAn vartate / mayA bhavatparIkSArthamevaiSa sarvo'pi prapaJcaH kRtaH kintu bhavAMstatra na patitaH / atha tava sadAcAritve me dRDhapratyayo jAtaH, ityAbhASya sadvaraM ca dattvA sa || 265 / / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaDviMzaH paricchedaH candrazIlaparIkSA | | devazcandrarAjaM natvA svasthAnaM gataH / ito rAjA candro'pyuktaghaTanAM vicArayannijottArake parAvartata, paredyavi sarvA'numatyA sa potanapurataH pratasthe, pathi sAdhitA'nekanRpeNa tena sundarINAM saptazatI prinniitaa| katibhirvAsarairAbhApuryAsannamAgatasya tasyAgamanodantaM nizamya guNAvalI sumatisacivaH prajAjanAzca mumudiretamAm / tairakhilairmahAmahena sammukhamAgatya candranRpo nagare pravezitaH, rAjJA candreNA'pi svaprajAdirAjyavargIyAH sammAnitAH / nagare pravizantaM candraM vIkSituM janavRndaM mahAsAgaravaducchalati sma / pratigRhaM maGgalaM mAnitam, sarveSAM svAnte premapravAhaH pravahati sma, tadAgamena sarveSAM zarIre prANA AgatA iveti jAne / rAjJazcandrasya nagarapravezadRzyaM ramaNIyataramAsIdyathA-anekahastirathapadAtistomo dhvajadhArakAcAgrato gacchanta Asan, tato vanitAnAM saptazatI rathopaviSTA gacchati sma, tato mArdaGgikavaiNavikAdijanAnAM vRndam, sarvamadhye bhUpacandro gajendrArUDho yAcakebhyo muktahastena dAnaM dadAno yAti / tadAnIM nAgarikaiH kutracinmuktAphalavRSTiH, kvacitpuSpavarSA kRtA / kvApi taruNyo ramaNyo madhurAlApena svAgatAzIrvAdamayaM gAnaM gAyanti sma / rAjA candro'pi ziro nAmaM nAmaM sarveSAM svAgatA'bhivAdanAnAmuttaraM dadad gacchati sma / tasmin kSaNe sa yatraiva dRSTikSepeNa dRSTavAMstatraivA'mRtavarSaNamivA'jAyata / itthaM zanaiH zanairmArgamatikramya rAjA candraH svaprAsAdapArthamAsasAda / tatra dvipendrAdavatIrya nijajAyAbhiH saha savardhApanaM so'ntaHpuraM praviveza / tadA svapadapatitAM guNAvalIM tenA'tipremNotthApya hRdayenA''zliSTA / tatassA rAjJInAM saptazatI guNAvalyAzcaraNau spRSTvA'tisnehena mitho'milat / bhUbhartrA / / 266 / / Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaDviMzaH paricchedaH candrazIla parIkSA candreNa pratipatyarthaM pRthak pRthag nivAsaprabandhaM kRtvA sarvA yatra tatra preSitAH sa ca svayaM guNAvalyAvAse gataH / tadAnIM guNAvalyAH pramodaparAkASThA nA''sIditi tayA muktahRdayaM mahArAjasya svAgataM kRtam, vividhabhojanAdibhizca tasya bhaktiM vidhAya sarvathA sa saMtoSitaH / atha candrasya sukhamayAni dinAni nirgacchanti sma, tasya devyaH sApatnyarahitAH parasparaM snehavatyaH zarIrabhinne'pyekaprANA iva mitho'nekavidhahAsyavArtAlApavinodena kAlaM gamayAmAsuH / tato'timahena rAjJA candreNa guNAvalI paTTarAjJI vihitA, tenA'nyA api mahiSyaH praseduH / atha rAjA candraH kuzalakSemapUrvakaM rAjakAryaM saMcAlayan prajAbhyo'tulaM zarma dadivAn / yataH - kSmI dAtA guNagrAhI, svAmI duHkhena labhyate / zucirdakSo'nuraktaztha, jAne bhRtyo'pi durlabhaH // 98 // anyadA guNAvalIcandrau rahasyupaviSTAvAstAM tadA tayA candraH proktaH- prANapriya ! bhavavirahe mayA SoDazavatsarA atikaSTena niHsAritAH, paramahaM bhaginyAH premalAyAH parAmupakRtiM manye, yatastatprabhAvAdeva me bhavaddarzanaM jAtam, punaH smayamAnayA tayA'bhANipazya, priya ! cedahaM bhavanmAturvaco matvA tayA saha vimalApurIM na gatA bhaveyam, tadA premalayA sAkaM bhavadudvAhaH kathaM bhavet ? ato bhavatA mamopakRtireva mantavyA / tadA rAjJA candreNA'pi vihasyoktampriye ! iyanti varSANi yAvadahaM kukkuTo bhUtvA vividhadezATanaM kRtavAn, tadarthamapi tavaivopakAro jJAtavyaH / guNAvalyA''lapitam / / 267 / / Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaDviMzaH paricchedaH priya ! anAptakukkuTatve sati bhavataH siddhAcalatIrthayAtrAlabdhirbhavA'bdhinistArazca kathaM bhavet ? ato mamA'pakAro'pyupakAratayaiva boddhavyaH / yataH sajjanAH sadetthameva vidadhati, te parakIyadoSAnanAdAya tadIyaguNAnevA''dadate / ahaM nijajADyAt vazrUvacaHsvAgatA tato me tatphalaM bhoktavyamevA'bhUt / prANanAtha ! bhavadanupasthitAvekasminnapi vAsare mamA'kSNorazru na zuSkam / ahaM tu daivametadeva prArthayAmi, yanme kasmiMzcidapi bhave bhavadvimAtRsadRzIM vazrUM na deyAt / tayA me yo daNDo dattastamahaM yAvajjIvaM vismartuM na zaknomi / yAvad bhavAn kukkuTarUpeNA'pi mama samakSe'sthAt, tAvanme kathaJcitsaMtuSTiratiSThat paraM yadA zivamAlayA naTyA samaM bhavAn yayivAn, tataHprabhRti madIyavAsarANi yathA vyatIyuH, tatkevalaM paramAtmaiva veda / mama jIvanaM pazupakSibhyo'pyatiduHkhamayaM jAtam, punaryaddinAdArabhya bhavato manuSyatvaprAptirjAtA tadArabhyA'hamapi manuSya ivA'bhUvam / etatsarvaM nizchaddmahRdayena kathayAmi, etannAvagantavyaM, yadiyaM madagre nijamahattvamuccaiH kartumevaM brUte / tadukti nizamya tAM hRdayenA''zliSyorvIpeNa candreNoktam- priye ! tvayaitadvaktuM na yujyate, yatastvAM satyasnehavatIM prANezvarIM vedmi / atastava satItvAdeva tvaritaM vimalApurIto'trAhamAgato'smi, anyathA madAgamanamapyasaMbhavamAsIt / atha tvaM me sAmrAjyarAjJyasi tvaM yathAruci gRhakAryabhArasAraprabandhaM kuru, sasnehena nijasapatnIbhyaH kAryaM lAhi / ahaM tvetatsarvaM tvayi nyasya svasthaMmanyo jAto'smi / mama tvadhunA'danapAnayo rAjyakarmadarzanamAtrasya caivAtIva cintA vartate, bharturmahattvapradamado vaco nizamya guNAvalI bhRzaM jaharSa / tayoryadaitAdRzyo || 268 / / 1 candrazIlaparIkSA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaDviMzaH paricchedaH candrazIlaparIkSA vArtAH prAvartanta, tadaiko'nyasya samakSe nijacittamudghATyodghATya satsnehaM darzayAmAsa / tena tayorhArdamuttarottaraM vardhiSNvevAsIt, tau ca dampatyAdarzAviva nijakAlaM gmyaackrtuH| athaikadA rAjJA candreNa rAjapariSado vizeSAdhivezanaM kRtvA vipazcito grAmyamAnyasajjanAMzca nimantrya sarvasamakSe nijakukkuTabhavanamArabhyA''bhApurIparAvartanaM yAvatsarvodantaH zrAvitaH / tacchRtvA sAzcaryAH sarve tajjayArAvaM ghoSaM ghoSaM tnmngglmciikmnt| antaHpure'pi svargopamaM sukhamanubhavan yAvatsa tatrA'sthAt, tAvattaddevyo nAnAvidhaM tanmanoraJjanaM kRtavatyaH kadAcittaM hAvabhAvAdikaM darzitavatyaH, kadAcid gItaprahelikAdiracanAM kRtvA toSitavatyaH, kadAcittu navanavAnAM krIDanakAnAmAyojanAM kRtavatya Asan / bhogAvalikarmodayAd nRpazcandra etAdRzAnvividhabhogAnmuAno vipulasAmrAjyaM zAsitumupacakrame / parametasyAM sukhasamRddhyavasthAyAmapi rAjA candro naTopakRtiM kathamapi vismartuM na zazAka | yataHbrahmane ca surApe ca, caure bhagnavate tathA / niSkRtivihitA loke, kRtaghne nAsti niSkRtiH // 99 // yata uttamAH sampadyapi kRtajJatAM nojjhanti, pAmarA evA'kRtajJA bhavantIti dharAdhipatinA candreNa zivakumArAya pUrvamapi pracuraM dravyaM dattvA sa laghurAjavatkRtaH, parametAvataivA'santuSTena tenA'nyAmapi grAmanagarAdikA''jIvikAM dattvA sa cirantanasukhI || 266 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - SaDviMzaH paricchedaH candrazIlaparIkSA vihitaH / tena pRthvIzacandrasyojjvalaM yazaH paritaH prasasAra / guNAvalIpremalayordRDhaprema tathA pravRddhama, yathaikA'nyAM vinA rati nA''ptavatyAsIt, ataste dve api sahaivopavezanAzanAdau nirate prAstAm / rAjA candro'pyubhayoH samabhAvena pravartate sma / atha divacyutaH kazciddevo guNAvalIkukSau garbharUpeNotpede | tadAnIM tayA zubhasvapno dRSTaH pUrNe ca garbhakAle tayA sundaraM sutaratnaM prsuutm| dAsyA viditavRttena candreNA'rthibhyo bahuvidhaM dAnaM dattam, mahADambareNa cA''tmajajanmamahaH kAritaH putrasatsvarUpAvalokanena rAjA candraH pramudito babhUva / dvAdaze ghane bAlasya janmA'nusAreNa guNazekhara iti nAma sthApitam / gateSu katiSu vAsareSu premalayA'pyekazcAruputro'sAvi, pitrA maNizekhara iti tannAma kRtam / atho premaprayatnaiH pAlyamAnau tau pRthuko pitarau pramodayantau zuklapakSaglauvaduttarottaraM predhamAnAvAstAm / || 270 / / Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasya saptaviMzatitamaparicchede candranRpasya prAgbhavodantaHatha rAjA candraH zizuyugmamaGke nidhAya tabAlakrIDAM vIkSya pramudito'bhUt / rAjakumArAvapi mAnasasarovarataTe haMsayugalamiva tatkroDe krIDantau tacchomAM vardhayAmAsatuH / zanaizzanaiH pravardhiSNU tau hastyazvArUDhau parito babhramatuH / jananAthena candreNa tacchikSArthamapi tathA samucitaH prabandhaH kRto, yathA tau krIDAkUrdanAdibhiH sArddhameva rAjocitavidyAkalAdiSu pAradRzvattvamiyAtAm | ito bhUjAnezcandrasya rAjyaM prayAsaM vinaiva pratidinaM praidhate sma / bhAratIyatrikhaNDe tacchAsanaM pravavRte, tadaitAdRzaH ko'pi kSitIzo nA''sIt, yastadane ziro na nAmayet / tathAneke kSitipAstu svayaM tatprabhAvapreritA iva tatparSadametya sopAyanaM tadadhInatAmurarIcakruH, ke'pi tadAdezamullayayituM sAhasikA no babhUvuH / vimalApuryAH kIrtikIrtanaparastadupakArasmArakaH kRtajJaziromaNiH so'cirameva svayazorAzimivojjvalaM bahUni jinacaityAni nirmApya sumunisamakSe cA'nekanUtanajinabimbAni vidhApya tatpratiSThAmacIkarat / punastaditarANyapi tenAnekazreyAMsi kAryANi kRtAni / anyadA tadIyakusumAkarA'bhidhodyAne zrImunisuvratasvAmisamavasaraNasamAcArasamarpakAyA''rAmikAya paryAptaM pAritoSika vitIrya caturaGgacamUcaGgitaH saparikarazcandro mahADambareNa bhagavantaM vandituM || 271 / / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH cacAla / yataH asarvabhAvena yadRcchayA yA, parAnuvRttyA bhavatRSNayA yA / ye tvAM namasyanti jinendracandra!, te'pyAmarI saMpadamApnuvanti // 300 // anyaccApizAThyenApi namaskAraM, yaH karoti jinevare / janmanA yatkRtaM pApaM, dahatyagnirivendhanam // 1 // kiJcidUre gate dRSTasamavasaraNena pulakitAGgena nRpeNa tadAnImeva vAhanAduttIrya paJcAbhigamaM pAlayatA mokSamArganiHzreNimiva samavasaraNasopAnazreNImatikramya paramAtmano darzanaM kRtam / tataH savidhitripradakSiNaM vandanaM vidhAya bhagavataH saMmukhamupavizya tanmukhAravindavigalitapIyUSopamAM dharmadezanAM zuzrAva / bhagavatoktam- bho bhavyAH ! mithyAtvA'viratyAdisaptapaJcAzabandhahetubhirjIvaH karmANi badhnAti / tatkarmaNAM jJAnAvaraNIyAdyaSTamUlaprakRtayazcottaraprakRtayo'STapaJcAzadadhikazatamitA vrtnte| karmAdhInatayA'nAdikAlato vismRtanijAtmaguNasvabhAvo jIvo vidyate, sa ca vizeSato vibhAvA'vasthAyAM sadaiva ramate, ataH karmarAjaprabhAvastasminnadhikA'dhikaM patati / asya jIvasya saMkhyAtigAH pradezAH santi, yeSvaSTasu pradezeSu karmabhiranAvRtatvAt karmANi no laganti, tasmAdevA'sya jIvasya jIvasvarUpaM nirantaraM sthiraM tiSThati / cette pradezA api karmabhirAvRtA bhaveyustarhi jIvo'jIvatvamApnuyAt / ebhirdRDhakarmabhirAvRto jIvo vismRta / / 272 / / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candranRpasya prAgbhavodantaH nijajJAnAdiguNo mithyAtvayogena saMsAraparibhramaNahetupratikUlapraNAlikApatitaH parakIyamapi vastu svakIyaM manyamAno mohAsaktatayA saMsAre paribhramati / yathoktam candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH -- yadatra kriyate karma, tatparatropabhujyate / mUlasikteSu vRkSeSu, phalaM zAkhAsu jAyate yadupAttamanyajanmani, zubhamazubhaM yA svakarmapariNatyA / tacchakyamanyathA naiva, kartuM devAsurairapi vai n karikumbhAt sravitamade'tyAsaktabhramarazreNIva sa jIvaH paudagalikapadArthe prasakto jagati bambhramyate / asya jIvasya mUlAyatanaM sUkSmanigodo'sti, yo'vyavahArarAziriti dharmazAstre kathyate, tatra kezAgramitAkAze'saGkhyaM golakamasti / pratigolake'mitanigodijIvAnAM zarIrANi santi, pratikAyamanantajIvanikAyo'sti, asya nigodasyA'tisaukSmyAdatIndriyatvAtkSIbAmithyAmatonmattA anArhatA boddhuM na pArayanti / asmin sUkSmanigode'nAdikAlato vasan zreya-udayAdevA'nukUlabhAgye kazcitkazcijjIvo vyavahArarAzau (bAdarapRthivIkAyAdau) AyAti / tato vikalendriye, tatazca tiryakpaJcendriyatvamApnoti tato'nantapuNyarAziyogena kramazo manuSyatvaM labhate / labdhe'pi naratve'zubhasAmagrIsamAgamAcchubhasAmRgyabhAvAcca sa narakAdidurgatigato'nekavidhaM duHkhaM sahate / etatsarvaM viSayavikAravazAtkaSAyavazAccaiva bhavati / viSayakaSAyAdunmatte jAte tasya kRtyAkRtyaviveko nA'vaziSyate, ataH sarvamapi | / / 273 / / / un Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgbhavodantaH zreyaHkRtyaM tatkarAd bahirniryAti / tadAnIM mamatArUpA rUpAjIvA taM vazIkRtya bahuvidhaM nRtyaM nartayati / paravazaH prANI tatsvarUpA'nabhijJatayA mamataiva me sarvavinAzinI saMsArabhramaNakAriNI ceti nAbhijAnAti / sa nijasvarUpavismaraNAt parapariNatipravAhe pravahamANaH zuddhadevagurudharmasvarUpasyA'jJatvAdeva kudevakugurukudharmayogena teSvAsaktaH saMsArAbdhitaraNatAraNasattarinibhAn sudevAdInupekSate / anyaccAyaM prANI taijasakArmaNazarIrataryAmArohati tAM tariM rAgadveSau bhavAbdhau bhrAmayataH, ataH sA naurjagajjaladherjinamatarUpataTagA no bhavitumarhati / kadAcit zubhodaye jAte tadyogAjjIvasya saMsAraratnAkare sarvatrAnupamalAbhadAtRsamyaktvaratnAvAptirjAyate / yataH samyaktvaratnAnna paraM hi ratnaM, samyaktvamitrAnna paraM hi mitram / samyaktvabandhorna paro hi bandhuH, samyaktvalAbhAnna paro hi lAbhaH mn tato dezaviratitve prApte tasya vratapratyAkhyAnadharmadhyAnavidhAnehotpadyate, tasmAtkiJcitkarma dUramayate / itthaM zrAddhIyadvAdazavratAnAM sAdhanAyAM carIkRtAyAM katInAmeva jIvAnAM sarvaviratitvamudayate / atha cAritraM gRhItvA'pramattabhAvenAticArAdidoSarahitaM tatpAlanaM cekriyamANe prANAdipaJcamarutaH saMsAdhya recakapUrakakumbhakAdInAmabhyAsaM karoti / tArAdRSTita Arabhya / / 274 / / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgbhavodantaH cettattvalayo lagati, tarhyamRtA'nuSThAnenA'nte jIvazcidAnandasvarUpaM labdhvA svAlayamAyAti, cirAdAvRtaM lokAlokaprakAzakaM kevalajJAnaM cA''viSkaroti / avasAne'lezitvametya yoganirodhenairaNDabIjAdivadito vigrahAdvimuktaH sa paJcamIM gatimApnoti, yatra tasya sAdyanantasthitirbhavati yatastasya saMsAre punarAgamanaM na jAyate, saMsArakAraNabhUtakarmaNAM niHzeSavinAzatvAt / ato'bAdhA'vinAzisukhepsUnAM prANinAmahiMsAmUlasya saddharmasyA''rAdhanA kartavyA, yato dayAnidAnasya sarvajJakathitadharmasyA''rAdhanAmantareNa prANinaH kenA'pi prakAreNa zivasukhamAptuM nAlaM bhavanti / ato yasyA'sumato'syA'nupamasukhasyecchA bhavettena samyak prakAreNa tadArAdhanA kartavyaiva, tattvadarzinA bhavitavyam, cAharnizaM karmakSayAya tatpareNa stheyam, yato'nte tadvratAdidharmaprabhAveNa manovAJchitaM phalaM labhyeta / uktaM ca | apavitraH pavitraH syAddAso vidhezatAM bhajet / mUrkho labheta jJAnAni, maGkSu dIkSAprasAdataH // 5 // yathA karakaGkaNA'valokanAyA''darzA'pekSA na jAyate, tathaivA'sya dharmaviSayasya kRte'nyadRSTAntA''vazyakatA na vidyate, kevalaM madIyokta eva dRSTAntaH paryApto'sti / mayA svayamanubhUto bhavantazcApyenamanubhavitumarhanti itthaM zrImunisuvratabhagavato'mRtanibhamupadezaM nizamya sasabhyo rAjA candro vairAgyavAsitasvAntena subhAvena prabhoH puraH samutthAya yathAzakti vrataniyamAdi jagrAha / uktaM ca / / 275 / / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH bhAvAtsukRtalezo'pi, nRNAM sarvArthasiddhidaH / bhraSTAnAM tu tato nUnaM, sarvato bhraSTatA yataH // 6 // tadA candreNa bhagavAna pRSTaH- he bhagavan ! kena karmaNA'haM vimAtrA caraNAyudhIkRtaH ?, kena karmaNA'haM naTaiH sahA'TitaH, kena karmaNA premalAkare gataH ? kena siddhigirisaMyogAnme manuSyatvalabdhirjAtA? hiMsakamantriNA kena karmaNA makaradhvajena samaM kapaTaH kRtaH ?, kanakadhvajaH kena karmaNA kuSThakavalito jAtaH ? kena karmaNA rAjhyA guNAvalyA saha punarmilanamabhUt ?, AsAM sarvavArtAnAM nidAnA'vagaterme mahatyabhilASA vartate / Rte bhAnutulyaM bhavantamenAmabhilASAM kaH pUrayet ? | yataHajayaM lasatpadminIbUndasahaM, madhUni prakAmaM pibantaM milindm| ravirmocayatyajakArAgRhebhyo, dayAlurhi no dussttyddossdrshii||7|| kevalajJAnavato'tassadAkhilasurAsurendranarendraughanamaskRtacaraNAjavato bhavatastu kautastyA'pi kApi vArtA channA nA'sti, tasmAd he bhavAbdhipotanibha ! he jagadguro ! mamAkhilasandehanivAraNAya kRpA kriyatAm / yataHgaGgA pApaM zazI tApaM, dainyaM kalpatarustathA / pApaM tApaM ca dainyaM ca, hanti santo mahAzayAH // 8 // rAjJazcandrasya vinItamidaM vaco nizamya zrImunisuvratasvAminA tatpUrvabhavavRttAntaM vaktumArebhe || 276 / / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgbhavadantaH I asya jambUdvIpasya bharatakSetre vidarbhAbhidho ramaNIyataro dezo vartate / tadvartitilakAkhyanagaryAmekadA madanabhramA''hno rAjA rAjyazAsanamakarot / tasya rUpaguNADhyAyAH kamalamAlAbhidhAnAyAH paTTarAjJyAH kukSijA saundaryeNa kalpadrumamaJjarInibhA tilakamaJjarInAmanyekA''tmajA''sIt / sA bAlyAdeva mithyAtva - dharmaratA bhakSyA'bhakSyavivekavihInA jainadharmadveSiNI cA''sIt / paraM yathA candanatarormakSikAvaimukhye'pi tanmUlyaM nyUnaM na bhavati, pratyuta tatsaurabhAtsaiva vanIvacyate, tathaiva yadi bahulakarmA kazcijjano jainadharmaM na zraddadhAti, tarhi tato jainadharmasya hAnirna bhavati, kintu sa svayamevAntarAyakarmayogena tallAbhAd vaJcito bhavati, nUtanakarmANi ca badhnAti / yataH yaddevairapi durlabhaM ca ghaTate yenoccayaH zreyasAM, yanmUlaM jinazAsane sukRtinAM yajjIvitaM zAzvatam / tatsamyaktvamavApya pUrvapuruSazrIkAmadevAdivaddIrghAyuH suramAnanIyamahimA zrAddho maharddhirbhava // 9 // ato'khilazreyomUlaM tadevAGgIkaraNIyam / astu / madyasiktaviSavallIva zanaiH zanairvardhitAyA api tasyA antaHkaraNe lazune kastUrIvAsaneva jinamatavAsanA kiJcidapi nodapadyata / asyaiva rAjJaH subuddhinAmno dhIsakhasya nAmnA rUpavatyAtmajayA stanyapAnena sahaiva jinamatapAnaM kRtamiti pIyUSaprasiktakalpalateva kramazo varddhitA sA sAdhvInAM saMgatyA saddharmazAstreSu stokagatikA jAtA / / / 277 / / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH yataHsaMgatiryAdRzI tAdRk, khyAtimAyAti vastunaH / rajaniyotsnayA jyotsnI, tamasA ca tamasvinI // 10 // __ ato navatattvAdisvarUpajJA sA jinapUjAdizreyaHkAryeSu lInatayA'vartata / sAdhusAdhvInAmAhAradAnAnantaraM bhakSaNasya tu tayA saMkalpa iva kRto bhavet / pUrvamavasaMyogAdekadA nRpasacivasutayormilanamabhavat, tena tayostathA mithaH prema prasRtam, yathaikA'nyayA militvA'vartateti kadAcid vizliSTayorubhayoH kSaNamapi yugavata pratyaiyateva / ekadA dvAbhyAM vicAritam-AvayoH pUrNe'pi premNi punaryadyAvAM bhinnabhartRke bhaveva, tadA'tra sauhArdai bAdhA patiSyati, tata ekenaiva vareNA''vayoH pariNayo vidhAtavyaH evaM kRte'vicchinnA priyatA sthAsyati / anukUlavicAravikasitAbhyAM tAbhyAmitthameva karaNaM sthirIkRtam / paraM yadainayoH prema prAdurabhUta, tadA rAjaputryA mithyAtvadharmazraddhAlutAM jainadharmadveSatAM cA'jJAtavatyAH sacivasutAyAH kramazo viditAyAmapi tasyAM vArtAyAM, sA caturasvabhAvatvAt pArthivaputrIM tadviSaye kiJcidvaktumucitaM nA'bodhi / punastayA dhyAtamyadIdRzyA ga.ktayA''vayormiSTaprItau kaTutA''patiSyatItIyaM vArtA rasanAgre'pi no kAryA | amAtyA'tmajAsanIDe nityamAhArArthamAgatAnAM sAdhvInAM bhaktyA vandanam, premNA tAsAM bhikSAdidAnam, gamanasamaye dvAraM yAvadanugamanamityAdi kAryamabhavyaM manyamAnA nRpAtmajA tadarthamantaradandahyata / ekadA'mAtyAtmajAM nijAsannamupavezya tatpuraH sAdhvInAM nindAM kurvatyA tayoktam-priyabhagini! || 278 / / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH maduktiste priyA'priyA vA pratibhAtu, parametAvadavazyaM kathayiSyAmi, yadimA AryA nitAntaM nitrapA bhavanti, ata AsAM sNgtirnocitaa| IdRzAmapavitrastrINAM tu gRhe pravezo'pi na deyo yata imA bakabhaktavad bahistu nirmitasAdhuveSA apyantaHkuTilA bhavanti / asmAsu mAyA''nAyaM vistAryA'smAn vaJcayanti / atratyAM vArtA tatra tatratyAmatroktvA janAnAM mitho virodhotpAdanaM tu tAsAM mukhyaM dharmakArya vidyate / AsmAkIne'pi nagara AbhirvaJcitA anekanAryaH santi, miSTavacanairasmAkaM vaJcayantInAmAsAM yathArthA'vasthA tattvatastasyA eva mArjAryA iva jAyate, yathA-bhakSitA'nekamUSikA mArjArI vRddhatve tapomiSaM vidadhAti / gRhe yadA''sAM bhojanaM na labhyate, tadaitAH ziro muNDayitvA sAdhvyo bhavanti, sadbhojanAyA'smAnvividhAM paTTImadhyApayanti / paramasmAdRzInAmADhyakulabhuvAM bAlikAnAM tvAsAM saGga eva na kAryaH / yadyetAdRzyo daza viMzatirvA sAdhvyaH kutracidekatritA bhaveyustadA kRtsnaM nagaramuvAsayeyuH / pratigRhaM jholikAM gRhItvA'TanaM, bhuktvA pItvA codare karasphAlanametadeva tvAsAM nityaniyamo vartate / IdRzAmAryANAM tvamupadezaM zRNoSi, tadvaraM nA''carasi, cettvamAbhya ekadAhAraM na deyAstademAH paritaste nindAM vidadhAnA na jAne kati niravAtitAnpUrvajAnmRtakAnutkhaneyuH / ahaM tvetadarthamamUSAM chAyApAtamapi svasmin varaM na manye / atrA'pyAgatA etA vilokya me'tyazubhaM lakSyate / etA na kasyacid bhavanti, na kasyacidabhUvana, na ca bhaviSyanti / ato mAdRzastattattvajJaH ko'pyuttamajana etAsAM saMgati na karoti, ato'haM tvAmapi vArayAmi, Abhyastu sadA dUrAvasthAnameva / / 276 / / Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgamavodantaH zreyaH / nRpAtmajoktametadvaco nizamya rUpavatyA vyAhRtam-priyavayasye ! tvametatkiM bhASase ? satInAM jugupsA nocitA | madguhe yAH sAdhvya AyAnti, yAcAhaM guruvad manye tA niraticAraM paJcamahAvratAn pAlayanti, lobhastu tAsAM stoko'pi nAsti, saMvegataTAkataTahaMsI-nibhAnAmamUSAmekasyA'pyakSarasya pratidAnaM dAtuM nA'lamasmi / kRtamadupakRtiSvAsu ced vRthAsUyAkalpanAM kariSyAmi, tadA me dhruvaM narake gantavyaM bhaviSyati / yataHatyugapuNyapApAnA-mihaiya phalamApyate / tribhivarSetribhirmAsai-tribhiH paustribhirdinaiH // 11 // tava nindayA tu tAsAM kiJcicchubhA'zubhaM na bhaviSyati, pratyuta tatkIrtiredhiSyate / ahaM tu tAbhiH pazormanuSyo vihitaH, ataH sarvadA tAsAM zubhecchukA'smi janmAntare'pi tacchiSyabhAvamicchAmi, tAstu namasyA bhajanIyAzca santi, tatastAsAM nindAkaraNaM nocitam / yataHcANDAlaH pakSiNAM kAkaH, pazUnAM caiva kukkuTaH / kopo munInAM cANDAlaH, sarvacANDAlanindakaH etAdRzAM sattamAnAM sAdhvInAM nindAjanyamahApApena jano lelipyate, tatpuNyapAdapazca kramazo vizuSkaH pariNAme nazyati / etadAkarNya bhUpAGgajA maunamAdAya nijAvAsaM gatA | paredyavi sA || 280 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgbhavodantaH punA rUpavatIpArzvamAgatA, tadAnIM rUpavatI muktAdibhiH karNapuSpaM vircyntyaasiit| dve sakhyau sannidhAvupavizyA''nandavArtAM kartuM lagne | zanaiH zanairmadhyAhnakAle samAgate sAdhvyo gocaryarthamAgatAH, praseduSI rUpavatI karakAryaM muktvA tAsAmAhAradAnAyotthAya karasthamuktAkarNapuSpaM rAjakumAryAH samakSe sthAle nidhAya sAdhvIbhyaH pakvAnnaM dattvA ghRtAnayanAya gRhAntargatvA tadAnIya bhaktyA tAbhyo'yacchat / tadA dhanyaMmanyA sA nijamAnase dhyAtavatI - yada vastvetAdRzi supAtre dIyate, tasyaiva sadupayogo jAyate / yataH cAritraM cinute dhinoti vinayaM jJAnaM nayatyunnatiM, puSNAti prazamaM tapaH prabalayatyullAsayatyAgamam / puNyaM kandalayatyaghaM vidalati svargaM dadAti kramAnnirvANazriyamAtanoti nihitaM pAtre pavitraM dhanam // 13 // | ato yo'vivekI jana evaMvidhAnAM sAdhvInAM nindAM karoti, tasya jIvanaM bhArarUpameva mantavyam / sAdhvISu rAjakumAryA IrSyAlutA pUrvameva kathitA'sti / anayerSyayA yadA rUpavatI ghRtArthamantargatA tadaiva rAjakumAryA tatkarNAbharaNaM sAdhvyA aJcale channaM baddham / tasyA iyaM kapaTakalA rUpavatyAH sAdhvInAM ca kasyA api viditA na jAtA / yadAhArA''dAnA'nantaraM sAdhvyo gantuM pravRttAstadA pUrvavad rUpavatI dvAraM yAvattadanugamanAtpazcAdAgatA / tata utthApitasthAlyA tayA tatra zrutyAbharaNamadRSTvA rAjakumArI proktA bhagini ! hAsyaM kiM kriyate ? mama zrotrA''bharaNaM dehi, samprati / / 281 / / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH tatrA'tyavaziSTaM kArya vartate / cettava tadA''dAnecchA, suvihite dve api grAhye ! ahaM kiM dAnAd vimukhA'smi ? tayoktam-ahamevaM hAsyaM kadApi na kuryAma, yena pariNAme kalaho bhaveta, mayA te karNA'vataMso na gRhItaH / sa tu yadA tvaM havirAnetuM gRhaM gatA, tadA tayA sAdhvyA gRhItaH, mayA''dAnakAle sA svacakSuAmIkSitA paraM tasyAH kiJcit kathanena te bhavyaM na lagiSyati, tato mayA maunAvalambanameva yuktaM jJAtam / tvayA tvAgamanena sahaiva mayyeva cauryamAropitam / mayA na te zravaNA'vataMso nIta iti sazapathaM kathayAmIti mayi te sandehamAtro'pi na kAryaH / tadA rUpavatyA jalpitam-vayasye ! tvayA karNapUraM na nItaM tattu tathyama, paraM tvaM vyarthaM tAsu sAdhvISu kathaM cauryamAropayasi ? mukhAdevaMvidhavA niHsAraNA'pekSayA tu mUkataiva zreyasI vartate / akAraNaM tAbhyo dveSayantI tvaM kathaM tAH kalaGkayasi ? | yA adattamekaM tRNamAtramapi nA''dadate, tA maNimANikyaratnAdisujaTitaM karNAbharaNaM kathamapahareyuH ? | yataHkSititalazayanaM yA prAntabhaikSAzanaM yA, sahajaparibhayo yA nIcadurbhASitaM vA / mahati phalavizeSe nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre duHkhamutpAdayanti // 14 // kiJcamahIzayyA zayyA vipulamupathAnaM bhujalatA, / / 282 / / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH vitAnaM cAkAzaM vyajanamanukUlo'yamanilaH / sphuraddIpazcandro viratiyanitAsaGgamuditaH, sukhaM zAntaH zete muniratanubhUtirnRpa iya candranRpasya prAgbhavodantaH // 15 // punastA gRhItvApi kariSyanti kim ? tAbhistu gRhasya maNimANikyAdi vastu tyaktvA suvairAgyeNa dIkSA gRhItA / tataH sadvratarAjivirAjitAsu satkarmalInAsu tAsu cauryasandeho'pyazreyaskaro'sti, tAstava kuyogitApasavadyatra tatra na bhramanti / upazamA'laGkRtAnAM tAsAmagre'sya kutsitAbharaNasya kA gaNanA vidyate ? etAdRkSANAM mahAsatInAM vArtAM matsamaH pAmaro janaH kimavagacchet ? yA dhanasaMpatsu dRSTikSepamapi no kurvate, parimArjitAyAmeva dharAyAM pAdau nidadhati, tAsu steyadhyeyaste zobhAM nA''dhatte / tAstu khAdyapeyAnapi padArthAnna saMgRhNate, yAcitAnevA'danti / adattavastu kareNa spRzantyapi no, itthaMbhUtAsu suzIlAsu tAsu karNA'vaMtasacauryaM trikAle'pi na ghaTate'to mama tu tvaduktau vizvAso na jAyate / tadA tayA'bhANi - svasaH ! tvamiyatIM vArtAM kathaM kathayasi ? karakaGkaNAyA''darzena kim ? cala, AvAM tadupAzrayaM gacchAvaH, cettadaJcalataste karNabhUSAM niHsArayeyam, tadA tvayA madvacovizvAso vidheyo'nyathA'haM sahasrazo mithyAbhASiNI syaam| rUpavatyA svIkRte'smin vRttAnte dve upAzrayaM gate tadA tAH sAdhvyo bhojanapAtrAdipraguNanaprasitA Asanniti rUpavatyA kRtavandanayA tayA''ryayA tasyai dharmalAbhaM vitIryoce - svasArau ! kSaNaM bahistiSThatAm, adhunA'smAkaM gocarI kartavyA'sti, adya tadAnayane vilambo || 283 || Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH jAtaH, upadezazravaNecchA cettIdhunaiva yuvAM zrAvayAmIti tadvaco nizamya rUpavatI bahirAgatA / etadvilokya bhUjAnijayoktambhagini ! bahiH kutra gacchasi ? kArya tvantarastIti nigadya sA tAM punarantarAkRSyA''ninAya / itthaM dvayoramumupadravaM vIkSya sAdhvyaH savismayA babhUvuH, tAvadrAjAtmajayA gaditam-he sAdhvi ! zrAvikANAM bhavana AhAragrahaNena saha cauryaM tvaM kayA mahattarayA zikSitA ? yadA mama sakhI havirAnetumantargatA tadA tvayA maNikarNA'vataMsa utthApita AsIt / dRSTe'pi tasmin sakhyurapriyaM zaGkamAnayA mayA tadAnIM na kimapyuktama, anyathA tadaivAhaM kathayeyama, atha tvaM tadAbharaNaM tasyai dehi, iyaM tu mayi zakate, ato'zakyatayA mamA'yamudanto vaktavyo bhavati / guptatayA datte'syA vastuni, kecidapyamuM vRttAntaM na jJAsyanti, itarathA'haM kRtsne nagare tavRttamudghoSayiSyAmi / itthaM rAjakumAryA vacanAkarNanena kSubdhayA sAdhvyA nigaditam- aho ! tvaM rAjAtmajA bhUtvetthamasatyaM kathaM kathayasi ? mayA tatkarNAbharaNaM nA''nItam, apratIte sati me jholikApAtrAdInIkSitumarhasi, mamaivaM vastunA no prayojanam / tadA saroSayA rAjAtmajayoktam-are! jholikAdyavalokanena kim? saralatvena tatkathaM na samarpayasi ? | paramajJAtatayA sA''ryA kuto dadyAt ? suvarjitaparadravyApaharaNavArtAyAstasyA ekamapi vacanamamanyamAnayA rAjaputryA sabhartsanaM tadaJcalatastadAbharaNaM tatsamakSe niHsArya rUpavatyAH kare dade, sahaiva ca tAM zikSayantyuvAcapazya, AsAM sAdhutvam, atha bhramAdapyetAdRzAmAryAbhAsajanAnAM vAgvAgurAyAM na patitavyam / anena prapaJcena sAdhvISu rUpavatyA || 284 / / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgbhavodantaH manovairAgya-zraddhAviraho bhavediti jAnAnAyAH kSmApajAyA dhAraNA viparItA nirgatA, ata AsAM sarvavArtAnAM prabhAvo rUpavatyAM vaiparItyenA'pataditi tayA sacivAGgajayoktam-bhagini ! niHsaMzayametatsamastaM tavaiva kukarma vartate, yato mUrtAstyAgarUpiNyastA jAtvapi cauryaM naiva kuryuH / tatastayA rUpavatyA sAdhvya UcirebhavatIbhiretA vArtA manasi manAgapi na dhyAtavyAH / kuto mithyAtvinIyaM jainadharmaM dveSTi, tato'nayaivaitatkukAryaM kRtamasti / itthaM zraddhApremagarbhitairvacobhistAH sAdhvIH sAntvayitvA rUpavatI rAjaputryA saha svAvAsamAgatA / itthaM rAjasutAyAH sAdhvIsaMganivAraNayuktiH pratikUlatAmiyAya / gatayostayozcekhidyamAnayA''ropitacauryayA sAdhvyA manasi cintitam - eSa vRttAnto nagare cetprasarettadA vayaM sarvAH kalaGkitA bhavema / yato rAjasutoktiSu sAdhAraNataH sarve'pi vizvAsameSyanti iti kalaGkitajIvanApekSayA me maraNamevA'tizreyo'sti / | uktamapi yajjIvati kSaNamapi prathitaM manuSyairvijJAnavikramayazobhirabhajyamAnam / tannAma jIvitamiha pravadanti tajjJAH, kAko'pi jIvati cirAya baliM ca bhuGkte En kSobhA''viSTazcAritravAnapi naraH kartavyA'kartavyamUDho bhavati / atastayA sAdhvyA cAritrakalaGkabhayAdrahasi svamaraNAya kaNThe pAzo baddhaH, paraM prANaviyogAtprAgeva viditarAjasutAkRtopadravavArtayA nAmnA || 285 / / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgbhavodantaH surasundaryaikayA pArzvavartinyA'ntevAsinyA zrAvikayA tatrAgatya tAM sAdhvIM tathA vilokya pAzato vimocya yathocitopacAreNa sA sacetanIkRtA / pazcAccaitanyamAgatA sA'pi samatAsadma prApya niraticAraM cAritrapAlanaM kartuM lagnA / itthamanena mahAduSkarmaNA rAjabhuvA nibiDamekaM mahad bhavabhramaNakAraNaM karma baddham / rAjaputrIsacivaputryornirantaraM jainaM zaivaM ca matamavalambya vivAdaH pravartita AsIt / te naijaM naijaM dharmaM zreSThaM matvA tadA''cAraM pAlayantyau paradharme manAgapi nA'zraddadhatAm / dhArmikamatabhede'pi tayoH sakhye stokamapyabhAvo yathA na bhavettathobhe anyAnyasarvaviSayeSu pUrvavadevaikamatyena tiSThataH sma / itthaM sukhena tayoH kAle gacchati vairATadezAdhipena jitazatrunRpeNa nijaputraM zUrasenaM vivAhayituM rAjaputryAstilakamaJjaryA mArgaNAya sacivo madanabhramanRpasavidhe prhitH| rAjJe'pi sa sambandho'rocata, atastenA''hUtA nijatanayA tadviSaye pRSTA / tayoktam-pUjyatAta ! mamA''lI rUpavatI cettaM varamanumodeta, tarhyAvAM tenaikena samaM pariNayaM kurvIvahi, yata AvAbhyAmekenaiva vareNa pUrvata eva pariNayapratijJA kRtA'sti / etadAkarNya tilakApurIzenA'ramevAkAritAyA'mAtyAya nikhilaM samAcAraM nivedyoktamyadi bhavadAtmajAmuM varaM vRNuyAttadobhayoH pANipIDanaM sahaiva bhavet / dhIsakhena rUpavatyA anumatimupetya tadarthaM saharSaM sammatirdade / rAjJA madanabhrameNa tadaiva vairATamahipasya mantriNamAkArya gaditamrAjakumArazUrasenena sahA'haM nijarAjakumAryAH karapIDanaM samodaM svIkaromi / sahaiva cA'smAbhiretadapi sthirIkRtam, yaddhIsakhasutodvAho'pi tenaiva saha kArayitavyaH / sacivo'pyamumudantaM || 286 || Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgbhavodantaH zrutvA'tIva jaharSeti tadAnImeva nipuNagaNaka AkAritaH pariNayamuhUrtazca nirNAyitaH / tato rAjJo madanabhramAtprAsthAnikImAjJAM labdhvA dhIsakhaH svasvAmisamIpametya tatratyamakhilaM samAcAra zrAvitavAn, zrutatadudanto vairATanarezo'pi bhRzaM mumude / tadanantaraM yathAsamayaM mahAsamArohaNa sajjitajanyajanaiH samaM vairATanarezaH sakumArazUrasenastilakApurImAyayau / tatra sAnandaM vivAhakarmaNi sampanne rAjJA mantriNA ca hastyazvarathasevakavastrAbhUSaNAdyanekavastUni yautakopalakSe dattAni / tataH kumAraH zUraseno'pyanayA sAmagyobhAbhyAM vadhUbhyAM saha vairATanagare samAyayau / tataH vazravA'rpitagRhamAre ubhe vadhvAvapi yathocitarItyA gRhabhAraM vahamAne svabha; samaM sukhena kAlaM vyatyayAMcakratuH / itthaM premNA pravartamAnayorapi tayordharmaviSaye sadaiva vivAdo bobhUyate sma / - yataHavajJAtruTitaM prema, susandhAtuM ka IzvaraH / sandhiM na sphuTitaM yAti, lAkSAlepena mauktikam // 17 // dhArmikamatabhedAda bhinnacetaskayorubhayomithaH sApatnyodayena kalaho'pi varIvRtyate sma / yataH sapatnItve kenacit kathitamasti, yad dAravImapi sapatnI striyo draSTuM nehante / sahajayorapi sApalye mitho dveSodayo jAyata eva, kasmiMzcidekasminneva cAruvastuni yadA'nekajanAnAmabhilASotpadyate, tadA teSu zAtravaM bhavanaM vinA nA'vaziSyate, yata ekasyaiva padArthasya yugapadanekopabhogo na saMbhavati / itthaM sakRcchAtravasyAGkurodgame jAte punastasminnuttarottaraM || 287 // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH vRddhi-rbhavatyeva, ato jagati sapatnIsambandho'varAdapyavaro bhvti| tatra mithaH premNo nAmA'pi no jAyate, punarapi lokAcArAdekA'nyAM bhaginItyuktvA''hvayati / paramanekaza ekA'parAM kalaGkayantI kaTUktyA tarjayantI ca dveSAn manasyeva dandahyate / straiNenA'nena kalahena puMso'pi duHkhamayaM nijajIvanaM bhArabhUtaM lakSyate, punaH sukhaM tu tasya svapne'pi naiva bhavati / yadoDhapArvatIgaGgasya zivasyA'pi bambhramaNA jAtA, tadA pAmarajanAnAM tu vaktavyameva kimasti ? paraM rAjakumArazUrasenasyopari sAmpratamidaM duHkhamatimAtraM na patitamAsIt / kuto yathA tAmbUliko nijatAmbUlAni sAmyena rakSati, tathaiva so'pi patnIyugaM sadaiva samabhAvena rakSitavAn, tathApi samIrasaMcAlitapatrANAM sthairyaceSTAvattasya sarvA'pi samabhAva-ceSTA niSphalatAmiyAya / itastilakApuryAM tilakamaJjaryAH pitre kenacivyAdhena paradvIpAdAnItA navyajAtikakA zArikopadIkRtA / iyaM zArikA ziraHzikhayA'ruNanetrAbhyAM svarNAbhapakSAbhyAM tadantaHsthayAmabindubhizcAtimaJjulA'lakSyata / pIyUSopamamiSTabhASiNI sA sakRdapi zrutamAtreNA'bhyastaM kAvyakathAprahelikAdi samayAntare punastathaiva zrAvayitvA janAnAM manoraJjanaM karoti sma / itthamenAmavalokya prasannamanasA rAjJA tAM svarNapiare tadaiva saMsthApya nijaputryA manoraJjanAya sA vairATanagare preSitA / tilakamaJjaryapi tAM prApya mumudetamAM, punastadrakSArthameko naro niyuktastayA / athA'nayA saha krIDanaM, tasyA nityaM navaM navaM vastupsApanaM, tadvacobhizca praharSaNam, tilakamaJjaryA nityakarma babhUva / sA tAmatipremNAnizaM nijasannidhAveva rakSantI rUpavatyA hastena spraSTumapi || 288 // Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH nA'dAt / cedrUpavatI jAtu tanmadhuroktisnehavazena krIDanAya yadA yAcate sma, tadA tilakamaJjarI tAM spaSTamAcaSTa, yadiyaM mama janakena madarthaM preSitA | tvaM tvatkRte svapitaraM kathaM na yAcase ? kimitthaMkaraNe te lajjA jAyate ? tilakamaJjaryA idaM vaco nizamya bahuduHkhamitA'pi rUpavatI svamanogAmbhIryAdalAtparavastugrahaNAzakyatvAccAtiroSaM na kRtavatyAsIt, yato roSAtkAryahAni jAnAnA vijJA sA zAntimevA'zizriyat / yataHnarasyAbharaNaM rUpaM, rUpasyAbharaNaM guNaH / guNasyAbharaNaM jJAnaM, jJAnasyAbharaNaM kSamA taLA api cayasya zAntimayaM zastraM, krodhAgnerupazAmakam / nityameva jayastasya, zatrUNAmudayaH kutaH ? // 19 // tataH kiyati kAle gate rUpavatyApi tAdRzapakSipreSaNAya svapituH pArthe patraM prahitam / tato vicakSaNena sacivenApi patrapaThanamAtreNaiva svAGgajAyAH sapatnIdAhakAraNaM dvitIyapakSimArgaNaM viditam / tena tatkSaNameva bahavo vyAdhA vanaparvatAdiSu tattulyaM pakSiNamAnetuM preSitAH, paraM tAdRk zArikA tu kvA'pi na labdhA / ato mantriNA dhyAtam-cedahaM tanayArtha zArikAM na preSayiSyama, tarhi sA manomlAnA'bhaviSyat, atastena kosIjAtikamekaM pakSiNaM zArikAtulyarUpaM svarNapiare kRtvA putrIpArthe preSitaH / iyaM kosyapi bAhyarUpeNa tayA zArikayA kathaJcidapi nyUnA nA''sIditi tAM || 286|| Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgbhavodantaH vilokya pramuditA rUpavatI tadrakSaNAya sevakaM niyujya sarvathA tallAlanapAlane lInA jAtA / kayAciddAsyA viditasamAcArA tilakamaJjarI sapatnyAH sukhamasahamAnA manasi prauSAJbabhUva / anyadobhe ekatraivA''sIne nijaM nijaM khagaM prazaMsamAne AstAm, tadA dveSadagdhAbhyAM tAbhyAM yaH khago'timiSTaM bhASeta, sa eva varo jJeya iti paNaH kRtaH / atha vAditayostayostilakamaJjaryAH khagaH paTuvAkyatvAd bahuzo bahuvidhaM madhuravacanamabhASiSTa, rUpavatyAstu kiJcitsakRdapi novAca tena tilakamaJjarI pramodAducchalati sma / rUpavatI tu nijapakSiNa imAmavasthAM vIkSya bhRzaM cikhide / tayA cetasi cintitam - nUnaM me vihaGgo darzana eva manojJo vidyate, kintvasmin guNalezo'pi na vartate / evaM zArikayA kosIpakSiNi parAjite tilakamaJjarI rUpavatIM sabhartsanaM vaktuM lagnA, kva madIyA zArikA kutra tvadIyaguNamauSI kosI ? evaMvidhAnAM kosInAM sahasramapi mama zArikAtulanAM nA'Jcati / tadA subodhA suvicakSaNA'pi rUpavatI tilakamaJjaryA abhimAnapUrNenAnena vacanena kosyai kruddhvA tadubhayapakSau luJcitvA prAsyat / ata uktamapi 1 saMtApaM tanute bhinatti hRdayaM sauhArdamucchedayatyudvegaM janayatyavadyavacanaM sUte vidhatte kalim kIrtiM kRntati durgatiM vitarati vyAhanti puNyodayaM, datte yaH kugatiM sa hAtumucito roSaH sadoSaH satAm // 20 // tadAnIM kosIrakSakeNa rUpavatI bahubodhitA, paraM tatphalaM || 260 || Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgbhavodantaH kimapi nA'bhUt / SoDazayAmAvadhi pakSahInA duHkhaM bhuAnA sA varAkI kosI vyapadyata / tataH saiva kosI pUrvabhavIyakasyacitpuNyasyodayena vaitADhyagirau gaganavallabhanagarasya pavanavegAkhyasya rAjJaH patnyA vegavatyAH kukSeH putrIrUpeNA'jani / atrabhave pitrA tasyA vIramatIti nAma dattam, sA cA''bhAnarezena vIrasenena pariNItA / tayA'psarobhiH prAptA'nekavidyA'nubhAvAtpatyau mRta | AbhApuryA rAjyaM bubhuje / rUpavatyAH paricArikayA mRtyukAle kosyai namaskAramantraH zrAvito mRtAyAM ca taccharIrasya samucitavyavasthA kRtA / ito rUpavatI nijA'kartavyasya kRte'nutApaM kartuM lagnA / tilakamaJjarI tu pUrvata eva mahAmithyAtvagrastA kuTilAzayA cA''sIt, ataH kosImaraNAnantaraM tasyA bhASaNA'vasaraH pUrvato'pyadhikaM samAyAtaH / tayA'mUM ghaTanAmavalambya jinamataM nindantyA rUpavatyuktA tava jinamataM mayA samyag dRSTam / tatrA''syena tu janA dayAM dayAM raTanti, paramevaM nirdayakarma kriyate / hanta ! varAkImIdRzIM niraparAdhinIM kosIM mArayantyAste manasi manAgapi dayA kathaM nA''gatA ? itthamakAryaM kartuM te karaH kathamudatiSThat ? ahaM tu bhramAdapyevaMvidhasya nirAgaso jIvasya hiMsAM kadApi naiva karomi / sapatnyA enena vacasA rUpavatI bahu cikhide, sahaivA'nayA vArtayA tayordhArmikamatabhedo'dhikaM vavRdhe / tadA zUrasenena prabodhitayorapi tayorvahnau ghRtaprakSepeNeva dveSAnala edhamAna evA''sIdataste kathamapi na zematuH / yataH mRdghaTavatsukhabhedyo, duHsandhAnazca durjano bhavati / / / 261 / / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH sujanastu kanakaghaTayadurbhadyazcAzu sandheyaH // 21 // kosImAraNAd rUpavatyA manasyeva mahAnpazcAttApo jAyate sma, paraM sakRdavicArapUrNakArye jAte punastadakAryakAryakalmaSAjjanaH kadAcidapi no mucyate, iti manISibhiH sadAcAravarjitamavicAritaM karma naiva kriyate / yataHduHkhaM varaM caiva varaM ca bhaikSaM, -- varaM ca mauyaM hi varaM rujo'pi / mRtyuH prayAso'pi varaM narANAM, paraM sadAcAravilaGghanaM no // 22 // pratikarmaNA hi navyakarma sRjyate, tasmiMzca bhujyamAne punaranyat zubhAzubhaM karmApi badhyate, tasmAtsudhIbhiryatkartavyaM tatsuvicAryaiva karaNIyam / rUpavatyAH kareNa yadyapIdaM kAryamatyanucitamabhUta, tathApi sA jinamate'tIva pravINA''sIt, atastayA''locanAnindAgarhAdipazcAttApaistatkarma prakSINaM kRtam, strIvedasya ca sthAne puMvedaH prAptaH / tato yathAsamayamAyuSaH kSaye yadA sA paJcatvamagamata, tadA''mAdhipasya rAjyAzcandrAvatyA udarAtputrarUpeNodapadyata / atra janmani tasya nAma candrakumAro babhUva, he rAjan ! sa candrakumAraH svayaM bhavAnevAsti, itthaM he rAjan ! avidhi savidhi vA kRtaM sukRtaM kadApi niSphalaM na bhavati / kosIrakSako yo rUpavatIM tannAzanivAraNArtha pratyabodhayat, taddayAdharmaprabhAvata eva mRte bhavataH sumatinAmakaH sa eva sacivo'bhUt / || 262 || Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH uktamapiAyurdIrghataraM vapurvarataraM gotraM garIyastaraM, vittaM bhUritaraM balaM bahutaraM svAmitvamucvaistaram / ArogyaM vigatAntaraM trijagataH zlAdhyatvamalpetaraM, saMsArAmbunidhiM karoti sutaraM cetaH kRpAsakulam // 23 // tena kosIrakSakeNa pakSiNaM prati kevalaM dayAmAtrameva darzitam, parantu tasyApi zubhaphalaM prAptiM vinA nA'sthAt / tasyAH sAdhvyA upAzrayapArthavartinI yA sundarInAmnI zrAvikA''sIt, yayA ca sAdhvyAH kaNThataH pAzo mocitaH, saiva mRtyoH pazcAd bhavato rAjJI guNAvalI babhUva | rAjaputrI tilakamaJjarI yA mithyAtvinyAsIt, sA mRtvA premalAlacchI jAtA | sAdhvyA mRtyau jAte sA kuSThI kanakadhvajakumAro'bhUt / ajJAninaH prANinaH karmaNAM sadasadgatiM na vidanti, atasteSAmante kIdRzaH pariNAmo bhavati, tatpazyantu / sA zArikA'tra bhave kapilAnAmnI dhAtrI babhUva, tayA pUrvabhave'pi dvayoH sapatnyoH kalahaH kAritaH, atra bhave'pi ca tayA kapilayA tadeva kAryaM kRtam / rAjakumAraH zUraseno yastilakamaJjaryA rUpavatyAzca patirAsIta, atra janmani sa eva zivakumAranAmA naTo'bhUt / pUrvabhave rUpavatyA yA dAsyAsIt, kosyai ca caturdazapUrvasArabhUto mahAprabhAvayuto namaskAramantraH zrAvitastatprabhAveNa sA'tra bhave naTaputrI zivamAlA, zArikArakSakazcAtra bhave hiMsakamantrI jAtaH / itthaM sarveSAM pUrvabhavamuktvA zrImunisuvratasvAminA vyAhRtamhe rAjan ! karmapravAho yatra dizi pravahati, tatra dizi pravahanne || 263 / / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH vAste / ata uktamkiM karoti naraH prAjJaH ?, preryamANaH svakarmabhiH / prAyeNa hi manuSyANAM, buddhiH karmAnusAriNI // 24 // sa parvatAdinA'pi, na rudhyate, tvayA nijaprAgabhavacaritreNa karmaNAM vaicitryamavagantavyam / tvayA rUpavatIbhave'tikopavazena kosIpakSiNaH pakSau luJcitI, tasmAtsA vIramatI bhUtvA'tra janmani tvAM kukkuTaM vidhAya tayApi bhRzaM tvaM klezitaH, evaM ca tvatto nijapUrvabhavavairasya pratiphalaM gRhItam / pUrvakarmaNAM yadodayo bhavati, tadA sa sarvairbhoktavyo'vazyameva bhavati / yataHkRtakarmakSayo nAsti, kalpakoTizatairapi / avazyameva bhoktavyaM, kRtaM karma zubhAzubham // 25 // api cayathA dhenusahasreSu, vatso vindati mAtaram / evaM pUrvakRtaM karma, kartAramanudhAvati saradA tatra kasyacidapi ko'pyupAyo na calati / tilakamaaryA pUrvabhave sAdhvyA mRSA stainyakalaGko dattaH, ato'tra janmani tayA sAdhvyApi kanakadhvajo bhUtvA premalAlacchI viSakanyAkalaGkena kalaGkitA | pUrvabhave rUpavatyAH samakSe yathA kosIrakSakasya prabhAvo nA'calat, tathaivA'tra bhave'pi vIramatyAH puro guNAvalyA api kazcitprabhAvo nA'calat / rudatyAmeva tasyAM tatsvAmI tvaM candranRpo || 264 || Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgbhavodantaH vIramatyA kRkavAkurvihitaH / pUrvajanau rUpavatIdAsyA kosyAH sevA kRtA''sIt, tasmAdatra bhave zivamAlayA kukkuTamAnIya premalAyai samarpitaH snehapUrvakaM ca ciraM tasya rakSA kRtA / itthaM munisuvratasvAminA zrutaprAgjanmaphalodantaizcandrarAjAdibhirjanairbahvI suzikSA gRhItA / tato rAjJA candreNa suvairAgyeNa karmajAlAni mAyAjAlAni ca chinnabhinnaM kRtvA paramopakAriNo bhagavatazcaraNayorbhaktyA namaskAraH kRtaH / atha candranRpAdibhiruktamhe bhagavan ! bhavAdRzi karNadhAre labdhe'pi ced vayaM bhavAbdhiM no tarema, tarhi punarasmAkaM kRte'nyaH ko bhavasAgaratAraNopakArako bhavet ? bhavatA'sya jagato yathArthaM bhayaM saMdarzya vayaM saddharmakarmasammukhInAH kRtAH smaH / atha bhavata eva naH svakIyAn buddhvAsmatprItirItirnirvAhanIyA bhaviSyati / yato yasmiJjalapravAhe vahanabhItyA I gajo'pi hatapauruSa Aste, tatraiva jalapravAhe matsyAH pratikUlaM tarItrati paraM naijAna matvA jalapravAhena te nohyante, ato he prabho! anAdikAlAdbhavabhramaNazrAnteSvasmAsu dayAM vidhAyeto bhavasAgarAtpAramuttAryatAm / yataH - vinA gurubhyo guNanIradhibhyo jAnAti dharmaM na vicakSaNo'pi / vinA pradIpaM zubhalocano'pi, nirIkSate kutra padArthasArtham ? // 27 // api ca avadyamukteH pathi yaH pravartate, pravartayatyanyajanaM ca niHspRhaH / / / 265 / / Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - saptaviMzaH paricchedaH candranRpasya prAgabhavodantaH sa eva sevyaH svahitaiSiNA guruH, svayaM taraMstArayituM kSamaH param 28nA __ tadA bhagavatA kathitam-he candra ! devAnupriya ! yadi yuSmAkamIdRgevecchA vartate, tarhi svaparivArANAmAjJAM labdhvA jhaTityeva dIkSA gRhyatAm / zivArthibhibhavyAtmabhirIdRzi nijAtmoddhArAtmake satkArye vilambo na vidheyaH / etadAkarNya rAjA candro'pi tathAstvityuktvA svaparivAraiH saha sAnandaM sadbhAvanAM bhAvayan rAjyaputrakalatrAdi bhavabhramaNahetukaM gaNayana nijraajbhvnmaagtH| || 266 / / Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAviMzaH paricchedaH candranRpadIkSAgrahaNam atha zrIcandrarAjasaMskRtacaritrasyASTAviMzati tamaparicchede candranRpadIkSAgrahaNam trijagajjIvoddharaNazaktizAlino munisuvratasvAmina upadezAt prAgabhavavRttAntazravaNAcca vairAgyavAsitasvAntena rAjJA candreNa svAvAse guNAvalI premalAlacchI cA''kArya spaSTataramuktam- priye! mayA munisuvratasvAminaH pArthe cAritragrahaNaM sthirIkRtamasti, yatastadupadezAmRtena tRptaM me mano rAjyabhogAdInapi nehate / atha me tatrAnandalavo'pi na dRzyate, mama manovRttizcApi saMsArato mlAyati sma / asmAkamAyuraJjalisthaM jalamiva pratikSaNaM prakSIyate, prAnte ca tadavasthA payobubudavad bhavati, arthAttannAze vilambo na lgti| uktaM caAyuH kallolalolaM katipayadivasasthAyinI yauvanazrIrAH saMkalpakalpA ghanasamayataDidvibhramA bhogapUrAH / kaNThAzleSopagUDhaM tadapi ca na ciraM yatpriyAbhiH praNItaM, saddharmAsaktacittA bhavata bhavabhayAmbhodhipAraM tarItum // 29 // itthaM kaizcidasya kAyasya kulaTAstrIbhirupamA dIyate, yato'vasAne -parIkSAvasare'yaM kAyaH premanirvAhaM na karoti, tattvato'yaM vizvAsapAtraM na vartate / asya paritaH mAMsA'sRkkardameneyamasthimittiH sthApitA'sti / atra nakhagavAkSA jaTitAH santi, kacatRNaizvA''cchAdito'sti / asmin kAyanikAye nirantaraM bhojanamAro bhriyate, tathApi sa riktasya rikta evA'vaziSyate / vAsocchavAsa || 267 || Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAviMzaH paricchedaH stambho dehagRhasya mUlAdhAro vartate / snAnavilepanAdibhiH sadA saMskRto'pi sa pUrNe kAle kSaNamAtrArthamapi sthAtuM na zaknoti / ata uktam candranRpadIkSAgrahaNam amedhyapUrNa kRmijAlasaMkule, svabhAvadurgandhini zaucavarjite / kalevare mUtrapurISabhAjane, ramanti mUDhA viramanti paNDitAH // 30 // IdRgasthirakAyakargalanAvA'yaM bhavasAgaraH kathaM tIryeta ? anena zarIreNA'smAkaM sAMsArikajantUnAM milanamatra jagati na jAne katipayatho jAtam, paraM kimapi kutrApi lAbhadAyakamadhunAparyantaM phalaM na labdham / yathA- grathilAyAH striyAH zIrSastho ghaTo'sthirastiSThati tathaivaitajjagadapyasthiraM vartate / ito'nyadatra jagati pUrvapuNyaprabhAveNa prANino vividhamudyogaM kRtvA maNimANikyadhanadhAnyarAjyastrIputrAdIMllabhante, paramete sarve'traiva tiSThanti, ayaM jIvazcA'sahAya eva riktahastaH parabhavameti / eteSvekamapi vastu tena sAkaM kadApi nAnuyAti / saMsArasyemAM kSaNabhaGgurAmavasthAM vilokya mama manastasmAdatyudAsInamasti / athA'hamatra saMsAre'sthitvA mokSadAyi cAritraM grahItumicchAmi | - yataH no duSkarmaprayAso na kuyuvatisutasvAmidurvAkyadu:kham, rAjAdau na praNAmo'zanavasanadhanasthAnacintA na caiva / jJAnAptirlokapUjA prazamasukharatiH pretya mokSAdyavAptiH, zrAmaNye'mI guNAH syustadiha sumatayastatra yatnaM kurudhvm||31|| atastadarthaM yauSmAkINA'numateH paramAvazyakatA'sti / mama bhagavato vacaHsu pUrNavizvAso jAto'sti, ato'haM tasyaiva zaraNe || 268 || Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAviMzaH paricchedaH candranRpadIkSAgrahaNam jigamiSAmi / tadartha yuvAM yadyAjJAM dadIyAthAM tarhi varam, anyathA''jJAM vinA'pi cAritraM lAsyAmi, yata evaM kaH kSudhAturo bhaviSyati, yo mukhAsannasthamiSTAnnabhakSaNAya nodyato bhavet ? mUrkhAdanyaH ko'pyevaM kartuM nAhatIti me matiH / patyuridaM vacaH zrutvA dvAbhyAmapi rAjJIbhyAM sa bahupratibodhitastasya jagati rakSaNAya cAticeSTA kRtA, paraM yadA tasyAH kimapi phalaM nA'bhUttadA tAbhyAM cAritragrahaNAya saharSamAjJA dttaa| tato rAjJA candreNa guNAvalIsutaM guNa-zekharamAbhApuryA rAjyasiMhAsane samupavezya maNizekharAdyanyaputrebhyo'pi rAjyakhaNDaM dattvA te'titoSitAH / itthaM yathocitaM rAjyavyavasthAM vidhAya rAjA candro dIkSAgrahaNasya praguNanaM kartumArebhe, tadAnIM tadIyA rAjJInAM saptazatI sumatinAmA sacivaH zivakumAranaTazcaibhirapi tenaiva satrA cAritragrahaNecchA prakaTitA, tannizamya rAjA candraH parAM prItimupagataH / yathAsamayaM guNazekharamaNizekharAbhyAM mahatA''DambareNa dIkSA mahotsavasya sAmagrI sajjIkRtA / saparivAro rAjA candro'rthibhyo yathepsitaM dAnaM dadAno munisuvratasvAminaH samIpaM gatastadvandanAM ca vidhAya punastadupadezaM zrotuM lagaH, yena tadvairAgyabhAvaH pUrvato'pyativavRdhe / etadavalokyendrAdidevA api tasya candranRpasyAtizlAghAM cakruH / / tato guNazekharAdibhI rAjaputrairbhagavAn prArthitaH- he prabho ! majjanakaH zivasukhaM prAptumIhate, tasmAttasmai cAritraM dAtuM sahajakRpAlunA bhavatA kRpA kriyatAm / paraM munisuvratasvAmina eSa vRttAntaH suvidita AsIt, yadyathA kAMsyabhAjanopari jalabindavo || 266|| Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram aSTAviMzaH paricchedaH candranRpadIkSAgrahaNam na tiSThanti tathaivedAnIM bhUpatezcandrasya mAnase'pi viSayarAgo na sthAtuM zakSyati / punarapi bhagavatA tena dIkSAdRDhIkaraNavicAreNa taM nijopAnte samAhUyoktaM- he candranareza ! bhavAMzcAritragrahaNAya sajjito'sti tadvaram, parantu cAritrapAlanamatiduSkaraM vartate, tatkhaDgadhAropamamastIti tatra gamanaM mahatkRcchraM vidyate / madhUcchiSTadantailauhacaNakacarvaNamiva kaSAyaparISahopasargAdisahanamatikaThinamasti / ata uktam kaSAyA yasya no chinnA, yasya nAtmavazaM manaH / indriyANi na guptAni, pravrajyA tasya niSphalA punaH zubhAdhyavasAye truTite'smAd vratagirizikharAdanekajIvAnAM yadA'dhaHpatanaM bhavati, tadA teSAM punaH kutracicchuddhirapi na jAyate / tena te durgatAveva bambhramyante, ato bhavatA yatkiJcitkartavyaM tatsamyak saMcintya saMbudhyaiva kartavyam / yataH bhaye vA yadi vA harSa, saMprApte yo vimarzayet / kRtyaM na kurute yegA-nna sa saMtApamApnuyAt kiM ca // 32 // ayazaH prApyate yena yena cApagatirbhavet / svargAcca bhrazyate yena, tatkarma na samAcaret // 33 // // 4 // prabhorado vaco nizamya rAjJA candreNoktam - svAmin ! bhavaduktiryathArthA, atrA'pi sandeho nA'sti, yaccAritrapAlanamatikaThinaM vidyate paraM tatkAtarANAM, zUrANAM kRte tu manAgapi || 300 || Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAviMzaH paricchedaH candranRpadIkSAgrahaNam kaThinaM nA'sti / bhUdhavacandrasyemA dRDhatAM nirvarNya bhagavatA tasmai cAritradAnaM svIkRtam / tato rAjJA candreNa bhagavato yathA''dezaM sarvataH pUrvaM sarpakaJcukatyAgavatsamastamAbharaNamuttArya karmavRkSasya mUlamivottamAGgasya kacA lulucire / tato'sau zuddhakriyA'nuSThAnAya sajjito babhUva, ato bhagavatA tasmai dharmadhvajamukhavastrAdikaM muniveSaM dattvA tacchirasi sugandhADhyo vAsakSepo vihitastato bhagavatA tena caturmahAvratasya niyamaH kAritaH / samAptAyAmetAvatyAM kriyAyAM rAjJA candreNa candrarAjarSipadaM labdham, tataH samastasuranaraiH sa vnditH| sumatinA sacivenA'pi tadAnImeva dIkSA gRhItA pUrvavacca tadA candrarAjamantritvaM labdham / tataH zivakumAreNA'pi sAMsArikaM naTaveSaM parityajya lokarUpe vaMze caTitvA durghaTAM caraNakrIDAM krIDitumapUrvaM saMyamanATakasya kArya svIkRtam, arthAttenA'pi naTavRtti muktvA cAritramaGgIkRtam / ebhyo'nyairjanairapi vividhavrataniyamAdikaM gRhItam / atha bhagavatA''bhApurIto vihRtam, candrarAjarSiNA'pi nijamuniparivAraiH saha vihAraH kRtaH / sudUramanugatA guNazekharAdayaH parAvartanA'vasare tAn praNamya svasvanAma grAhaM grAhaM procuH-he bhagavan! bhavantastvasmaddhArdikaM prema vismRtya calitAH paraM vayaM bhavatAM snehaM kathaM tyajema ? bhavadbhistu tRNavadrAjyaM tyaktam, paraM vayaM tatkathaM jahyAma ? bhavantastu zarIramalavatsarvaM hitvA''tma-kalyANasAdhanAya gacchanti paramasmAkaM kalyANaM kaH sAdhayiSyati? astu, bhavanto mudA gacchantu kintvasmAkamiyatI prArthanA'sti, yadbhavanto'smAkaM na vismareyuH, kadAcitkadAcidito'pi samAgatyAsmabhyaM svadarzanalAbha dadIran / rAjarSiNA candreNa sarvebhyo dharmalAbhA''zIrvAdaM dadatoktam || 301 / / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram aSTAviMzaH paricchedaH candranRpadIkSAgrahaNam ayi devAnupriyAH ! mahAnubhAvAH ! bhavadbhiH sadA sadbhAvena dharmyaM kAryaM kartavyam, amuM saMsAraM ca kSaNabhaGguraM jJAtvA tatsukheSvAsaktirna rakSitavyA / yataH hariSyamANo bahudhA parasvaM kariSyamANaH sutasaMpadAdi / dhariSyamANo'rizirassu pAdaM na svaM mariSyantamavaiti kazcit // 35 // ito'tiriktamamuM rAjyabhANDAgAraM mAtApitrAdisvajanAnapi svIyAnna manyeran, teSAM ca bandhane'tyAdhikyena na pateyuH sahaiva nirantaramuttamajAtikulAcArasya pAlanaM kuryuriyameva me zikSA, tathA'yameva madIyAzIrvAdo'stItyuktvA rAjarSiNA candreNA'gre pratasthe / guNazekharakumArastathA'nye janA netrairazrUNi muJcanta AbhApurIM pratyAyayuH / tato rAjarSiNA candreNa sakalamupAdhiM tyaktvA munisthavira - mahArAjasya samIpe jJAnAbhyasanamArebhe / sArddhameva tena cAritraviSayakakriyAkalApe'pi naipuNyamAptam / itthameva sumatimunizivakumAramunI api candrarAjarSiM prati vinayena vartamAnau zAstrANyadhijagAte / guNAvalIprabhRtayaH sAdhvyo'pi pravartinIpArzve sAdhvAcArANAM zikSAM jagRhurjJAnAbhyAsena ca sahaiva japatapazcAritrakriyAnuSThAnAdiSvapi lInAstasthuH / sarve'pi siMhavaccAritraM gRhItvA tathaiva tatpAlane tatparA abhUvan / te nijacAritramadUSayantaH paramAtmAnaM prati nizchadma-zraddhAmatibibhrati sma / itthaM zrutasAgarasyA'vagAhanaM bhRzaM kurvatAM teSAmadhyAtmaratnasya prAptirbabhUva / tata AtmastuteH paranindAdidoSANAM ca pUrNarUpeNa tyAgaM kRtvA te'pramattanAmake / / 302 / / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAviMzaH paricchedaH candranRpadIkSAgrahaNam saptamaguNasthAne rantuM lagrAH / rAjarSizcandro niraticAraM cAritraM pAlayana prakRSTajJAnaprAptau ca saMnilInaH san SaTkAyajIveSu dayAmAvahana, sakalajIvAnAtmavadamasta / pudgaladravyAsaktau niravAtaM cetanadravyaM mUlaguNenA''kRSyordhvaM nayana vastubhedajJAnodbhavAtsa jaDacaitanyayormedaM vidan yatidharmakSamAdisamatApramukhAn guNAneva naijAnyathArthahitaiSiNo mene / yataHatulasukhanidhAnaM sarvakalyANabIjaM, jalanidhijalapotaM bhavyasattvaikacihnam / duritatarukuThAraM puNyatIrthaM pradhAnaM, pibata jitavipakSaM darzanAkhyaM sudhAmbu // 36 // so'STapravacanarUpAyA mAturaGke ramamANaH kSamAkhaDgena moharAjaM parAjigye / punarantaraGgasaMvegApagAyAM paramAnandasandohasvarUpamAtmAnaM snApayan zarIrasyandanaM ratnatrayyAH suyogarUpahayaizcAlayankupathagamanAttAn nyavArayat / tenA''rhaddharmasya vivekagireranubhavarasakumpikAM prApya saubhAgyavatsantoSamandiravAstavyakSAyikabhAvAya sA dattA / 'paJcamerutulyAnpaJcamahAvratAnatizaktizAlIbhUya sa utthApitavAn paJcendriyamRgAMzca mRgendravanijAyattAn vidhAya saMvarazAle saMyatAn kRtvA rakSitavAn / yataHApadAM kathitaH panthA indriyANAmasaMyamaH / 1. pAMca meru se upamita karane hetu pAMca mahAvrata likhA hai, usa samaya cAra mahAvratatopaNa hI hotA thA / || 303 / / Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAviMzaH paricchedaH tajjayaH sampadAM mArgo, yeneSTaM tena gamyate tathA sa parISahAn samabhAvena sahamAnastenaivAtmaguNapuSTiM zivaprAptiM cA'maMsta / yato'gnijvAlAjvalitahiraNyavatparISahopasargAdeH sahanenA''tmanaH zuddhasvarUpamAvirbhavati / ito'nyadyathA yathA''tmani zAntarasaprasAro bhavati - AtmapradezastenA'bhiSicyate, tathA tathA''tmanA tAmrarUpaM parityajya satyasvarNarUpaM prApyate, tena paramotkRSTazuddhasvarUpasya cA''tmano'nubhavo jAyate / evaM vidan sa jJAnAdiguNairnityAnande sthitatvAtparamAnandasyA'nubhavaM karoti sma, evaM bhRzamAtmadharmamAcaran rAjarSizcandraH kSapakazreNyAH sammukho bhavituM lagnastenAnAdikAlato jIvavazavartikaraNaikacittaM moharAjasya sainyaM bhagnam, tasya mukhaM saMgopya palAyitavyamabhUt / tato'sau caturNAM ghanaghAtikarmaNAM nAzakaraNe lInaH sannatisnigdhaikAdaze guNasthAne pAdamanidhAya kSINamohanAmake dvAdaze suguNasthAne gatavAn / tatra caturNAM ghanaghAtikarmaNAM sarvathA kSaye kRte tvaritameva trayodazaM guNasthAnaM prApya tena candrarAjarSiNA zAzvatikasakalasukhanidAnaM lokAlokaprakAzakaM kevalajJAnaM kevaladarzanaM ca lebhe / uktamapi candranRpadIkSAgrahaNam rUA jJAnaM syAtkumatAndhakArataraNirjJAnaM jagallocanaM, jJAnaM nItitaraGgiNI kulagirirjJAnaM kaSAyApaham / jJAnaM nirvRtivazyamantramamalaM jJAnaM manaH pAvanaM, jJAnaM svargagatiprayANapaTahaM jJAnaM nidAnaM zriyaH // 38 // tatastadAtmano jJAnAdiguNAnAmAcchAdakaM pudgalakAryarUpaM / / 304 / / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAviMzaH paricchedaH candranRpadIkSAgrahaNam yatkarmA''sIttadAtmapradezAtpRthagabhUya svacchaparamANurUpasya lAbhena mokSakAraNarUpaM jAtam / atastena yathAkhyAtacAritrasya prAptiH kRtA / tatastasya candrarAjarSeH kevalajJAnabhAnUdayAllokAlokaH prakAzito babhUva / tena tasya samastasAMsArikajIvAnAM sukhaduHkhajanmamaraNagatA''gatItyAdibhAvA hastA''malakavajjJAtA babhUvuH, tasya ca samastA bhrAntidUMraM gatA / tadAnIM nikaTasthaiH samyagadRSTibhirdevairghanaghAtikarmaNAM kSayaM kevalajJAnodayaM ca viditvA jJAnotsavo vihitaH / tasmin kSaNe devakRtasvarNapaGkaje samupavizya parSadi candrakevalinA'dbhutA dharmadezanA dattA / yathAHkartavyaM jinavandanaM vidhiparairharSollasanmAnasaiH, saccAritravibhUSitAH pratidinaM sevyAH sadA sAdhavaH / zrotavyaM ca dine dine jinavaco mithyAtvanirNAzanaM, dAnAdau vratapAlane ca satataM kAryA ratiH zrAvakaiH // 39 // kiJcayadbhaktiH sarvajJe, yadyatnastatpaNItasiddhAnte / yatpUjanaM yatInAM, phalametajjIvitavyasya 4nA yA dharmadezanA paJcendriyaviSayasukhapipAsAM zamayitumanekairbhavyaiH pItA / evaM jaGgamatIrtharUpeNa candrakevalinA bhUtale'ti vihRtyA'neke bhavyajIvAH pratibodhitAstathA''bAlavRddhebhyo'mitA'gamyA'gocarasiddhAntabhAvAH pradarzitAH / evaM vihAraM kurvastasya kiyadinAnantaraM siddhAcalatIrthe zubhAgamanaM babhUva / atra tIrthe || 305 || Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram - aSTAviMzaH paricchedaH candranRpadIkSAgrahaNam purA'pi tasya naratvaprAptyupakAro'bhavat, punarjJAnenA'jJAyi yadanenaiva tIrthenAnte me siddhigamanaM bhaviSyati / asminsthAne'neka-munInAM siddhapadaprAptirasya smaraNamAtreNa prANinAM karmacchedazcApi bhavatIti jAnatA tenA'tra mahAtIrthe mAsikI saMlekhanA kRtA / rAjarSiNA candreNa sarva saMmIlya sahasrasaMvatsarAnyAvaddIkSAparyAyaM varSANAM triMzatsahasramAyurbhuktvA cAnte yoganirodhena caturdazAyogiguNasthAne paJcahasvAkSaroccAraNaparimANakAlaM sthitvA vedanIyAyurnAmagotrANAM caturNAmaghAtikarmaNAmapi sarvathA kSayo vihitaH / ato'nantavIryo'khinno'sAvatIndriyatvAkSayatvayoH prAptyanantaramUrdhvagamanaM kRtvA siddhisthAnaM prApa | sarvArthasiddhavimAnasyopari dvAdazayojanadUrastheSatprAgabhArAnAmazilAyAmekayojanamite lokAnte lokAntaM spRSTvA sa sthitaH / tataH sumatizivakumArau munI guNAvalI premalA ca sAdhvyAvete sarve'pi kevalajJAnaM prApya siddhasthAnaM gtaaH| punaH zivamAlAprabhRtisAdhvyaH sarvArthasiddhavimAnamIyustAstatazcyutvA mahAvidehakSetre manuSyabhavena siddhisthAnaM yAsyanti / evaM taiH samastai vairAtmanaH kalyANaM kRtam, etatsarvaM sadAcArasya zuddhacAritrasya caiva pratApa AsIt / ata uktamamithyA vaktuM nahi jAnAmi, sAraM kiJcittaya kathayAmi / guptitritayaM samitIH paJca, yAvajjIvaM khalu mA muJca // 41 // api cataccAritraM na kiM seve ? yatsevAvazagaH pumAn / hInavaMzo'pi saMsevyaH, surAsuranarottamaiH 42 / / 306 / / Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 43 // candrarAjacaritram - aSTAviMzaH paricchedaH candranRpadIkSAgrahaNam dhanyAssanti tAdRzAH puruSA ye nijAtmAnamuddharantaH sarvajanasamakSe svAdarzatAmupasthApayanti / yathA rAjJA candreNa svazIlarakSayA triloke nijanAmodyotitam / vastutaH zIlaprabhAvo'tivilakSaNo bhavati, yataH zIlazAlinAmagre sarve devadAnavacakrava Adayo'pi namraziraso bhavanti / yataHzIlaM nAma nRNAM kulonnatikaraM zIlaM paraM bhUSaNaM, zIlaM hyapratipAtivittamanaghaM zIlaM sugatyAvaham / zIlaM durgatinAzanaM suvipulaM zIlaM yazaHpAvanaM, zIlaM nirvRtihetureva paramaH zIlaM tu kalpadrumaH kiJcazIlaM sarvaguNaughamastakamaNiH zIlaM vipadrakSaNaM, zIlaM bhUSaNamujjvalaM munijanaiH sarvaiH sadA sevitam / durAdhijaduHkhavahnizamane prAvUTapayodAdhikaM, zIlaM sarvasubaikakAraNamataH syAtkasya no saMmatam ? // 44 // api casItayA durapayAdabhItayA, pAyake svatanurAhutIkRtA / pAvakastu jalatAM jagAma yattatra zIlamahimA vijRmbhitaH // 45 // ato he zIla ! tvaM sarvajagatpUjyaM saMstutyaM dhanyamasi, tavA''rAdhako'pi vicArAdhanIyo'sti, tavAcintyamahimA cA'stIti sadAtmazubheSTaphalAkAkSibhiraharnizaM saMsevyamAnasya te yathArthaguNavarNane zeSo'pi no zaktastanyeSAM kA kathA ? || / / 307 // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram atha granthakartR-prazastiH atha granthakartR-prazastiHzrIvarddhamAnAntajinAnpraNamya, zrIgautamAdIn gaNadhAriNazca / vidvajjanAmbhojadinezakalpaM, saMnaumi sUrIdharahemacandram // 1 // mevADabhUpAlamatiprasAdya,bRhattapAgacchavapratiSThA / yeneha labdhA tamahaM namAmi, sUriM jagaccandramatiprazasyam // 2 // svacche'tra gacche yazasA valakSaM, zrIratnasUriM matimatsu dkssm| zlAghyaM ca tacchiSyavaraM prasiddhaM, vRddhakSamAsUrimahaM stviimi||3|| nAnAgamaizvitritacittasadmA, reme yadIye hRdi siddhipadmA / saudharmagacchAmbarabhAskarAbhaM, devendrasUriM tamahaM namAmi // 4 // tatpaTTavArAMnidhijAtamayyaM, kalyANakandaM suSamAticandram / kalyANasUriM praNamAmi nityaM, pramodasUriM ca tadIyaziSyam // 5 // cakre samastAgamabodhavedyAbhidhAnarAjendra iti prakoSaH / yenAtra loke bahukIrtibhAjA, rAjendrasUriM tmbhissttuve'hm||6|| vidyAcaNaM zrIdhanacandrasUriM, vande jagadvanditavandanIyam / prArambhitagranthavidheH samAptau, kalyANasandohakarA mamaite // 7 // alpajJenApi bodhye saralapadamayeDanekasatpadyayukte, granthe madyojite'smin kvacidapi dhiSaNAdoSato yA prmaadaat| syAjjAtA cetruTimeM sumatibudhajanaiH sA sadA zodhanIyA, caivaM grAhyA guNAstaiH kathayati satataM zrIlabhUpendrasUriH // 8 // varSau guNaratnanandavidhuke zrIbhesavADApure, pArthaM zAntijinevaraM ca satataM dhyAyana hRdambhojake / cAturmAsyanivAsametya kRtayAMzcAndraM caritraM varaM, vyAkhyAne sukhabodhanAya bhavinAM bhUpendrasUriH kRtI // 9 // / / 308 / / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrarAjacaritram atha granthakartR-prazastiH iti zrIsaudharmabRhattapogacchIya-suvihitasUrizakracakrapurandarasakalajainAgamapAradRzva-paramayogirAja-jainAcAryabhaTTAraka-zrImadvijayarAjendrasUrIzvarAntevAsi-siddhAntamahodadhi-nyAyacakravarti-paramparAnuga-zrImadvijayadhanacandrasUrIza-paTTaprabhAvaka sAhitya-vizAradavidyAbhUSaNa-zrImadvijayabhUpendrasUrIzvareNa sajjanahitAya saralasarasasaMskRte saGkalitaM zrIcandrarAjacaritraM samAptimagamat / / || 306 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 47 48 70 72 adaNDyAn daNDayana rAjA... asantuSTo dvijo naSTaH... aputrasya gati sti... arthA''turANAM na suhRnna bandhuH... adyApi nojjhati haraH kila kAlakUTaM... aviditaparamAnando yadati jano... adhaplutaM mAdhayagarjitaM ca... anRtaM sAhasaM mAyA... antaH snehAdazanavasanasnAnatAmbUlayeSaiH... akArye tathye yA bhavati vitathe yA kimaparaM... aputrasya gRhaM zUnyaM... aniSTAdiSTalAbhe'pi... aghaTitaghaTitAni ghaTayati... asatyamapratyayamUlakAraNaM... anyathA cintitaM kArya... ajJAtakulazIlAnAM... aho ! ahInAmapi khelanebhyo... apuvyo hi kappatarU... araiH saMdhAryate nAbhi... apUrvaH ko'pi kopAgniH... amRtaM zizire yahni... anusarati karikapolaM... akAraNaM sattvamakAraNaM tapo... arthaH sukhaM kIrtirapIha mAbhU... antarhite zazini saiva kumudatI me... ata eva hi necchanti... 107 110 126 130 136 140 157 167 177 179 180 || 310 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 245 246 250 255 264 arihaMtanamukkAro... apekSante na ca snehaM... apavitraH pavitraH syA... anukUle sati dhAtari... avinItaH suto jAtaH... adyApi tatpracalakuNDalamRSTagaNDaM... ayazaH prApyate yena... asarvabhAvena yadRcchayA yA... ajasraM lasatpadminIvRndasahaM... atyugrapuNyapApAnA... avajJAtruTitaM prema... avadyamukteH pathi yaH pravartate... amedhyapUrNe kRmijAlasaMkule... ayazaH prApyate yena... atulasukhanidhAnaM sarvakalyANabIjaM... 272 276 280 287 295 A AcAraH kulamAkhyAti... AdityacandrAvanilo'nalaca... AyurvittaM gRhacchidraM... AjJAbhago narendrANAM... / ArambhANAM nivRttiviNasaphalatA saGghavAtsalyamuccai... ApatsamuddharaNadhIradhiyaH pareSAM... AyurdIrghataraM vapurvarataraM gotraM garIyastaraM... AyuH kallolalolaM katipayadivasasthAyinI yauvanazrI... ApadAM kathitaH... 143 214 293 17 303 || 311 / / Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Da iha bhuvi kalayati laghurapi... indaM kairaviNIya kokapaTalIyAmbhojinIbAndhayaM... ito na kiJcitparato na kiJcid... 171 216 udyamaM sAhasaM dhairya... ujjvalaguNamabhyuditaM... upakAriNyapi sujane... utpatannipatan rivan... udyama kurvatAM puMsAM... udyoginaM puruSasiMhamupaiti lakSmI... urasi nipatitAnAM sastathammillakAnAM... udIrito'rthaH pazunApi gRhyate... uzanA veda yacchAstraM... upamAnamabhUdvilAsinAM... upakAriSu yaH sAdhuH... uttamo'prArthito datte... upakAraH kRto'lpo'pi... uttiSThetyapi sadvAkyaM... udghATitanayadvAre... upakAriSu yaH sAdhuH... upAyena hi yacchakyaM... 152 204 206 212 242 254 eko'hamasahAyo'haM... ete ketakadhUlidhUsararucaH zItayuteraMzayaH... || 312 / / Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekasya duHkhasya na yAvadantaM ... eaM jammassa phalaM ... auSadhaM mantravAdaM ca... auSadhaM mantravAdaM ca... kanyeti jAtA mahatI hi cintA... kacinnRjanmaprAsAde... kulaM ca zIlaM ca sanAthatA ca... krodhe dAsI ratau yezyA... kusaGgateH kubuddhiH syAt... kRtvA pApasahasrANi.... kRtakarmakSayo nAsti... karmAyattaM phalaM puMsAM ... kadarthitasyA'pi hi dhairyavRtte... au kAlaH samaviSamakaraH... kAmaM priyAnapi prANA... ka kya sarasi yanakhaNDaM paGkajAnAM kya sUryaH... kalyANaM bhavatAM yazaH prasaratAM dharmaH sadA vardhatAM ... ko'pyanyaH kalpavRkSo'ya... kati na santi janA jagatItale ... kiM vApareNa bahunA parijalpitena... karmaNo hi pradhAnatyaM... kulaM vicazlAghyaM vapurapagadaM jAtiramalA ... kyacitpANiprAptaM ghaTitamapi kAryaM vighaTaya... / / 313 / / 191 220 72 227 8 29 10 11 51 57 74 81 106 121 150 165 174 187 189 193 203 204 212 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko'haM kasmin kathamAyAtaH.... karmaNA bAdhyate buddhi... kAntAkaTAkSavizikhA na lunanti yasya... kiM karoti naraH prAjJaH ?... kRtakarmakSayo nAsti... kaSAyA yasya no chinnA... kartavyaM jinavandanaM vidhiparairharSollasanmAnasaiH... khaNDaH punarapi pUrNaH ... kha ga gAtraM saMkucitaM gatirvigalitA dantAzca nAzaM gatA... gururekaH kavireka:.... guNAH kuryanti dUtatvaM ... gopanIyaM prayatnena... gatiyugamatha cApnotyatra puSpaM variSThaM... guNairutuGgatAM yAti ... guNena spRhaNIyaH... guNa AkarSaNayogyo... garjati vAridapaTalI... gate zoko na kartavyo... gaGgA pApaM zazI tApaM ... ca cetoharA yuvatayaH svajano'nukUlaH.... cAryAko hi samakSamekamanumAyugabauddhavaizeSikau .... / / 314 / / 218 242 263 294 294 300 305 111 27 34 38 77 118 119 155 197 213 228 276 28 34 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraM vinA bhAti yathA na rAtri ... cirAdyatkautukAviSTaM.... cyutvA nRpatikirITA... candracaNDakarAyate mRdugatirvAto'pi vajrAyate ... catura: sRjatA pUrva... cANDAlaH pakSiNAM kAkaH... cAritraM cinute dhinoti vinayaM jJAnaM nayatyunnatiM ... ja jADyaM dhiyo harati siJcati vAci satyaM ... jitendriyatyaM vinayasya kAraNaM... jeNa paro dUmijjai... jaTharAgniH pacatyannaM... jIvati jIvati nAthe ... jinapUjanaM janAnAM... jalpanti sArdhamanyena... janmakoTikRtamekahelayA... ta tAyaccandrabalaM tato grahabalaM tArAbalaM bhUbalaM... tvatkIrtiH kApi gaGgAkhilamalanicayaM nAzayantI gabhIraM... tadviyogasamutthena... tadevAsya paraM mitraM... tanna bhavati yanna bhAvyaM... taizcandre likhitaM svanAma vizadaM dhAtrI pavitrIkRtA... tvadIyamukhapaGkajaM yadi vidhoralaM vArtayA ... tAdRzI jAyate buddhi... / / 315 / / 116 174 206 236 238 280 281 14 31 61 124 218 221 238 171 74 144 191 194 196 223 236 239 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taccAritraM na kiM seve ?... 306 40 41 116 duSTasya daNDaH sujanasya pUjA... datte mahattvamRddhayAdi... dadhi madhuraM madhu madhuraM... dezATanaM paNDitamitratA ca... dIsai vivihacchariaM... dAnena bhUtAni vazIbhavanti... duHkhaM varaM caiva varaM ca bhaikSyaM... durvRttasaGgatiranarthaparamparAyA... dantairuccalitaM dhiyA taralataM pANyaghriNA kampitaM... duHkhaM varaM caiva varaM ca maikSyaM... dAnena bhUtAni vazIbhavanti... deyAnAmidamAmananti munayaH kAntaM kratuM cAkSuSaM... dUrastho'pi na dUrastho... dakSiNAzApravRttasya... doSAkaro'pi kuTilo'pi kalaGkito'pi... dRSadbhiH sAgaro baddha... dadAti pratigRhNAti... dUto na saMcarati khe na calecca vArtA... dAnena cakritvamupaiti jantu... duHkhaM varaM caiva varaM ca bhaikSaM... 129 133 154 165 176 193 194 208 215 260 ur or e 04 292 dharmo jagataH sAraH... dharmeNa hanyate vyAdhi... 150 138 || 316 / / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na ca rAjabhayaM na ca caurabhayaM... ..... na jAtu kAmaM kAmAnA... narapatihitakartA dveSyatAmeti loke... nijaguNagarimA sukhAvahaH syAt... na vinA madhumAsena... na candramAH pratyupakAralipsayA... na bhavati sa bhavati na ciraM... na devatIrthairna parAkrameNa... nAsatyavAdinaH sakhyaM... na sA dIkSA na sA bhikSA... nADakAraNaruSAM saMkhyA... nityaM brahma yathA smaranti munayo haMsA yathA mAnasaM... nadItIreSu ye vRkSA yA... nAbhyastA bhuvi vAdibUndadamanI vidyA vinItocitA... nA'bhUma bhUmipatayaH kati nAma yArAn ?... naivAkRtiH phalati naiva kulaM na zIlaM... niSkalaGkakalayApi jano yaH.... nAntaHpravezamaruNadvimukhI na cAsI... namasyAmo devAnnanu hatavidheste'pi yazagAH... na devasevayA yAti... nAhitAya hitAya syAt... na tacchastrairna nAgendrai... na sA dIkSA na sA bhikSA... narasyAbharaNaM rUpaM... no duSkarmaprayAso na kuyuvatisutasyAmidurvAkyaduHkham... 133 141 145 159 164 167 177 192 196 198 227 228 233 246 259 289 298 || 317 || Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s m mr 107 113 112 119 145 132 142 160 h h pitA rakSati kaumAre... pUjAmAcaratAM jagatrayapateH saGghArcanaM kurvatAM... prathame nArjitA vidyA... pade pade nidhAnAni... paulastyaH kathamanyadAraharaNe doSaM na vijJAtayA... pracalati yadi meru... prAyovRttyA vipadaH... patirdayo hi nArINAM... paThitaM zrutaM ca zAstraM... puruSaH kurute pApaM... proktaH pratyuttaraM nA''ha... paropakArAya phalanti vRkSAH... pajumanthaM ca kubjaM ca... pratyupakurvanbaddapi... prasthAnaM valayaiH kRtaM priyasakhairaurajanaM gataM... pradattasya prabhuktasya... pazumAnayadevAcA... pakSAvRtkSipya dhunvansakalatanuruhAnbhogavistAritAtmA... pApI rUpavivarjitaH paruSavAga yo nArakAdAgata... pAtito'pi karAghAta... parArthAnuSThAne jaDayati nRpaM svArthaparatA... padanyAso gehAdvahirahiphaNAropaNasamo... putramitrakalatreSu... pitA vA yadi yA bhrAtA... prema satyaM tayoreya... priyAdarzanamevA'stu... 168 170 182 184 185 190 192 210 211 218 231 235 240 || 318 / / Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patirdevo hi nArINAM ... paulastyaH kathamanyadAraharaNe doSaM na vijJAtayA... pitA ratnAkaro yasya... prathamadivasacandraH sarvalokaikavandyaH... prajA na raJjayedyastu... pariharata parAGganAprasaGgaM... ba brahmA yena kulAlavanniyamito brahmANDabhANDodare... bAlasyApi rayeH pAdAH... brahmaghne ca surApe ca... bha bhagavantau jagannetre... bhaktiH preyasi saMzriteSu karuNA dhazrUSu namraM ziraH... bhAvAtsukRtalezo'pi... bhaye vA yadi vA harSa... mahatAM sthAnasaGge'pi .... mitaM dadAti hi pitA... mAtA mitraM pitA ceti... ma mA gA ityapamaGgalaM braja iti snehena hInaM yaca... mAtA mitraM pitA ceti.... madasiktamukhairmRgAdhipaH... mahIzayyA zayyA vipulamupadhAnaM bhujalatA... mRdghaTavatsukhabhedyo... / / 316 / / 244 247 248 253 256 264 74 149 269 243 257 276 300 23 102 157 207 228 263 282 291 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyA vaktuM nahi jAnAmi ... ya yAvatsvasthamidaM kalevaragRhaM yAyacca dUre jarA ?... yo dRSTo duritaM hanti... yadupAttamanyajanmani... yadatra kriyate karma... yenoditena kamalAni vikAsitAni ... yadapasarati meSaH kAraNaM tatprahatu... yaddurgAmaTavImaTanti vikaTaM krAmanti dezAntaraM... yadvajramayadehAste... yastejasvI yazasvI zaraNagatajanatrANakarmapravINaH... yo na nirgatya niHzeSA... yathA cittaM tathA vAco ... yAcanA hi puruSasya mahattvaM ... yasmAcca yena ca yathA ca yadA ca yacca... yadi grAyA toye tarati taraNiryadyudayati... yathA dhenusahasreSu... yaM dRSTyA varddhate snehaH... yo dRSTo duritaM hanti... yanmanorathazatairagocaraM... yaH parasya viSamaM vicintaye... yadatra kriyate karma... yadupAttamanyajanmani... yaddevairapi durlabhaM ca ghaTate yenoccayaH zreyasAM... yajjIvati kSaNamapi prathitaM manuSyai... yasya kSAntimayaM zastraM... yathA dhenusahasreSu... / / 320 / / 306 26 58 75 83 109 170 175 113 32 180 181 186 195 201 202 211 215 222 250 273 273 277 285 289 294 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadbhaktiH sarvajJa... 305 17 34 46 re re cAtaka ! sAyadhAnamanasA mitra ? kSaNaM zrUyatAma... rogaM roganidAnaM... raktA haranti sarvasyaM... rAjJi dharmiNi dharmiSThAH... rAjAnaM prathamaM vindet... rAjamAtari devyAM ca... rAtrimeM divasAyate himarucizcaNDAMzulakSAyate... rAtri divasAyate himarucizcaNDAMzulakSAyate... 139 143 243 253 bacmaH kimasya coccastvaM... yAyunA yatra nIyante... viSamasthito'pi guNayAn... vidvAMsaH kati yoginaH kati guNaivaidagdhyabhAjaH... vidhAya mAyAM vividhairupAyaiH... vinA'pyathairvIraH spRzati bahumAnonnatipadaM... vilasati madaprayAhe... yA tho'pi kilotsasarja mathito ratnAni ratnAkaro... yaramasau divaso na punarnizA... vipadi pareSAM santaH... yiyogavidhurAyAstu... vRkSaM kSINaphalaM tyajanti vihagAH... vyasanazatagatAnAM klezarogAturANAM... vAghAni kecitkhalu vAdayanti... 156 156 166 169 212 217 219 226 || 321 / / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 vallabhotsaGgasaGgena... vinA gurubhyo guNanIradhibhyo... 295 zarvarIdIpakazcandraH... zazinA saha yAti kaumudI... zAstraM bodhAya dAnAya... zazidiyAkarayograhapIDanaM... zastrairvinA syAddhi yatheha vIraH... zalyavahniviSAdInAM... zAstraM bodhAya dAnAya... zatruJjaye jine dRSTe... zakyo vArayituM jalena hutabhuk chatreNa sUryAtapo... zuzrUSasya gurun kuru priyasakhIvRttiM sapatnIjane... zAnyenApi namaskAraM... zIlaM nAma nRNAM kulonnatikaraM zIlaM paraM bhUSaNaM... zIlaM sarvaguNaughamastakamaNiH zIlaM vipadrakSaNaM... 179 215 248 258 272 307 307 SaTkarNo bhidyate matra... sa bandhuryo vipannAnA... svargastasya gRhAGgaNaM sahacarI... saha jAgarANaM saha suaNANaM... saMsAre hatavidhinA... saMmohayanti madayanti viDambayanti... || 322 / / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spRSTyA zatruJjayaM tIrthaM... sahasA vidadhIta na kriyA - mavivekaH..... sa eva putraH putro yaH.... saguNamapaguNaM vA kurvatA kAryamAdau... sphurantyupAyAH zAntyartha ... sujIrNamannaM suvicakSaNaH sutaH.... sukhamApatitaM sevyaM... suciramapi uSitvA syAtpriyairviprayogaH ... sukhasya duHkhasya na ko'pi dAtA... sahasA vidadhIta na kriyA... saguNamapaguNaM vA kurvatA kAryamAdau... sukhI na jAnAti parasya duHkhaM... subhASitena gItena... sadA sadAcAraparAyaNAtmanAM... sarpANAM ca khalAnAM ca ... satkSatriyAste kila sarvakAle... stokenonnatimAyAti... suhRdi nirantaracitte.... saMpado jalataraGgavilolA... satyaikabhUSaNA vANI... svayaM karma karotyAtmA... smaratorabhilASakalpitAn... samAnakulazIlayoH suvayasoH parAyattayoH ... sujano na yAti vikRtiM ... sarpadurjanayormadhye... striyo hyakaruNAH krUrA... svAdhIne'pi kalatre... / / 323 / / 58 71 72 79 83 104 110 113 122 122 126 126 137 138 141 147 151 163 178 182 198 200 200 232 235 239 265 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 samyaktvaratnAnna paraM hi ratnaM... saMgatiryAdRzI tAdRk... saMtApaM tanute bhinatti hRdayaM sauhArdamucchedaya... sItayA durapayAdabhItayA... 278 290 307 he 240 hariNApi hareNApi... hariSyamANo bahudhA parasya... 302 235 kSIreNAtmagatodakAya hi guNA dattAH purA te'khilAH... kSatAtkila trAyata ityudagraH... kSamI dAtA guNagrAhI... kSititalazayanaM yA prAntabhaikSAzanaM vA... 262 267 282 jJAnaM madadarpaharaM... jJAnaM syAtkumatAndhakArataraNirjJAnaM jagallocanaM... 304 zriyaM prasUte vipadaM ruNaddhi... 14 || 324 / / Page #337 -------------------------------------------------------------------------- Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ POP Se MULTY GRAPHICS 1022) 23873222-23884222