________________
પરિચ્છેદ ]
પડતીનાં કારણે
૧૭
કાઈથી ભય પામવાનું કે ડરવાનું કારણ જ ન હોય; અને આવું કારણ જ ન હોય તે પછી કોઈના હાથે પરાજીત થવાનું કે પોતાના પૂર્વજોએ મેળવેલ આબરૂ અને યશની ધૂળધાણી થવાના સહભાગી થવા ઉપરાંત, જીવન કલંકિત કરવાનું છે તેના કપાળે નિર્માયલું જ કયાંથી હોય ? જ્યારે સુભાગસેનનું જીવનવૃત્તાંત તપાસીશું તે યશપ્રાપ્તિને બદલે તેના નામને તે કલંક ઉપર કલંક જ ચેટયે ગયાં છે. આ પ્રમાણે નં. ૩ નું યુગલ પણ વર્જવું જ રહે છે. એટલે હવે વિચારવું રહ્યું કેવળ નં. ૨ નું સમ્રાટ પ્રિયદર્શિન અને સુબા શાલિશકનું યુગલ. આ બેની જ્યારે વિચારણા કરવા બેસીએ છીએ અને તેમનાં જીવનના અનેક મહા તપાસીએ છીએ ત્યારે તે સર્વે, ઈદ્ર પાલિત અને બંધુપાલિતના અર્થને ઠીક ઠીક રીતે સાર્થક કરતા અને બંધબેસતા પણ દેખાય છે. જેમકે સંપ્રતિનો જન્મ પણ આશ્ચર્યકારક રીતે થયો છે. વળી જન્મ થતાં જ તેના પિતાનો સિતારો પણ ચમકવા માંડ્યો હતો અને પોતે ૧૦ માસની નાની વયમાં જ ગાદીપતિ તરીકે નિર્માણ થયો હત; તેમજ તેના રાજ્યની કળા પણ ઉત્તરોત્તર વધતી જ ચાલી છે. વળી તેણે અનેક રાજ્યો જતી લઈ દિગ્વિજય પ્રાપ્ત કર્યો છે, તેમ પ્રજાવત્સલ હેવાને યશ પણ વહોરી લીધું છે. વળી તેનુ રાજ્ય પણ સુંદર રીતે દીર્ઘકાળ પર્યત ટકી રહ્યું છે. આમ જે જે મુદ્દો લઈને વિચા- રીએ છીએ, તે તે દરેકમાં તે ઇકપાલિત નામને ધન્ય જ પૂરવાર કરી બતાવી આપે છે. જ્યારે સૂબા શાલિશુકનું જીવન વિચારીએ છીએ ત્યારે તે સ્પષ્ટ દેખાય છે કે તે પોતાના વડીલ બંધુની
શીતળ છાયામાં જ આદિથી અંત સુધી રહેવા પામ્યો છે. યુવાવસ્થામાં મુમઝા ઠપકો પ્રણ પિતાના બંધુના હાથે જ ખાધે છે, તેમ, સૌરાષ્ટ્રને સૂબે પણ તેના જ હુકમને લીધે બન્યો છે. વળી પોતાના કાકાના પુત્ર અને મગધપતિ કુમાર દશરથનું મરણ થતાં પોતે જે મગધપતિ બનવા પામ્યો છે તે પણ આ પિતાના વડીલ બંધુ મહારાજા પ્રિયદર્શિનની મીઠી નજરનું જ કુળ છે. આ પ્રમાણે જેમ મહારાજા પ્રિયદર્શિન દરેક રીતે ઈ૮પાલિત નામને ધન્ય કરે છે તેમ તેમને સહોદર, શાલિશુક પણ બંધુપાલિત નામને ધન્ય ઠરે છે. અને જો તેમ ઠરે તો પછી તેમનાં નામ, મૌર્યવંશી રાજાવલિમાં દાખલ કેટલા અંશે કરી શકાય તે વાચક૫૦ વર્ગ પિતે જ વિચારી જશે. અને મેં પણ ખાસ તે નામનો સમાવેશ આ વંશાવળીમાં જે નથી કર્યો તે એવા જ હેતુથી, કે જે એક નામ લખવામાં આવે અને બીજું છોડી દેવામાં આવે, તે અનેક પ્રશ્નોત્તરી વાચકના મનમાં ઊભી થાય. તેમજ જ્યાં સુધી તે પ્રશ્નનું દલીલપૂર્વક અને સંતોષકારક નિરાકરણ ન થયું હોય ત્યાં સુધી મૌન સેવવું જ ઉચ્ચતર ગણાય. આ બે હેતુથી જ અદ્યાપિ પર્યત તે નામ વાપરવાથી હું અલગ રહ્યો હતે.
હવે એક નાની બાબત રહી જાય છે. તેને જરા વિચાર કરીને આ પ્રકરણ આપણે પૂરું કરીશું. કેટલાક ગ્રંથકારોએ, મૌર્ય સમ્રાટની નામાવલીમાં કુણાલનું નામ દાખલ કર્યું છે. તેમ કેઈએ એમ પણ જણવ્યું છે કે સમ્રાટ અશોકવર્ધને તક્ષિાના સૂબા તરીકે તેની નીમણુક કરી હતી; અને
(૪૯) જુએ પુ. ૨ માં પૃ. ૨૯૯ ની હકીકત.
(૫૦) જુઓ ઉપરની ટી. નં. ૪૬
