________________
-
-
પરિચછેદ ].
સમય
૧૮૭
૪૫ અને ૪૬ ની સાલ મળી આવી છે.” તેમજ અન્ય ઠેકાણે તે જ પુસ્તકમાં તે વિદ્વાન મહાશયે જણાવ્યું છે કે “ The last recorded date of Nahapana is Saka 46=નહષાણુની મેડામાં મોડી જે સાલ નોંધાઈ છે તે ૪૬ ની છે.” અને તે જ પુસ્તકમાં પ્રસ્તાવના પૃ. ૪૯ ઉપર નં. ૩૫ ના નાસિકના લેખનું વિવેચન કરતાં લખે છે કે “Ayama of Vatsa gotra, minister of [ Raja ] Mahakhshatrap Swami Nahapana= [ રાજા ] મહાક્ષત્રપ સ્વામી નહપાણનો વત્સગોત્રી પ્રધાન અયમ. ” આ ત્રણે વાપો જો
એકઠા કરીને તેનો સાર ગોઠવીશું તો એક જ નિર્ણય ઉપર આવવું પડશે કે નહપાણ પોતે
૫ ની સાલ સુધી ક્ષત્રપ પદ ધરાવતા હતો અને ૪૬ ની સાલે “ રાજા મહાક્ષત્રપ સ્વામી નહપાણ” નામની પદવીધારક બન્યો હતો. એટલે કે ૪૫ ની સાલ સુધી તે ક્ષત્રપ અને ૪૬ મી સાલે મહાક્ષત્રપ | થયો છે. હવે આ ૪૫ અને ૪૬ નો આંક જે છે, તે કોઈ સંવતનો આંક છે કે, ભૂમકની પિતાની ઉમરસૂચક આંક છે કે, તેટલા વર્ષ ભૂમકનું રાજ્ય ચાયું હોય તે દર્શક છે; આ પ્રમાણે અનેક પ્રશ્નો ઊભા થાય છે. અહીં આપણું ઈતિહાસનું જ્ઞાન આપણને મદદગાર થઈ પડે છે. આગળ મિનેન્ડરનું વૃત્તાંત લખતાં જણાવી ગયા છીએ કે તેના સૂબા ભૂમકને અને શુંગપતિ અદ્રક ઉર્ફે બળમિત્રને લડાઈ થઈ હતી. તેમાં લડતાં લડતાં રાજા અદ્રકના મસ્તકમાં મર્મસ્થળે બાણ વાગવાથી તેનું મૃત્યુ નીપજયું હતું. આ બનાવ ઈ. સ. પૂ. ૧૫૯=૫. સં. ૩૬૮ માં બન્યાનું આપણે નોંધ્યું છે. મતલબ એ થઈ
(૩૧) ઉપરના પુસ્તકની પ્રસ્તાવના પૃ. ૨૬
કે શું પતિ સાથેની લડાઈમાં ભૂમકને ઈ. સ. પૂ. ૧૫૯ માં વિજય પ્રાપ્ત થયો હતો અને શંગપતિનું મરણ થયું હતું. તેમ બીજી બાજુનાએટલે ઉત્તર હિંદના-યુદ્ધમાં ઇંગપતિ ભાનુમિત્ર સાથે લડતાં, નપતિ મિનેન્ડરનું મરણ નીપજ્યું હતું; અને તે બાદ વળી તે પ્રજાના રાજ્યનો અંત આવી ગયો છે એમ જણાવાયું છે. એટલે સંભવિત છે કે, પોતાના સ્વામી અને બાદશાહ મિનેન્ડરનું મરણ નીપજ્યા બાદ ભૂમક પોતે પોતાના પ્રાંત ઉપર સ્વતંત્ર રાજ્યાધિકારી બન્યો હોય.
જ્યારે બીજી બાજુ નહપાના રાજત્વ પામવા બાબતને વિચાર કરીશું તો જjશે કે (જુઓ પૃ ૧૧૭ઉપર) તે પોતે શુંગવંશના છેલ્લા રાજાને મારીને મ. સં. ૪૧૩=ઈ. સ. પૂ. ૧૧૪ માં અવંતિપતિ બન્યો છે. એટલે હવે આપણને બે સાલના આંક એવા મળ્યા છે કે જે સાથે ભૂમકના જીવનને સંબંધ હોય છે એક ઇ. સ. પૂ. ૧૫૯-૮ કે જ્યારે તેને યુદ્ધમાં વિજય પ્રાપ્ત થ હતો અને બીજો ઈ. સ. ૫. ૧૧૪ કે
જ્યારે ભૂમકને પુત્ર નહપાણ અવંતિપતિ બન્યો હતા. તેમ નહપાણુના અમાત્ય અમયે કોતરાવેલ શિલાલેખ ઉપરથી આપણે એમ સાર ( જુઓ સામેનો કેલમ) કાઢયો હતો કે, તેણે ૪૫ ની સાલ સુધી ક્ષત્રપપદ ભોગવ્યું છે અને ૪૬ મા વર્ષે મહાક્ષત્રપ-રાજા સ્વામીનું પદ ધારણ કર્યું છે. હવે જે ૧૫૦ માંથી ૧૧૪ બાદ કરીએ તે બરાબર ૪૫ આવી રહે છે; એટલે આખાયે પ્રશ્નને આપોઆપ નીકાલ આવી જાય છે કે(૧) ભૂમકે પોતે ઈ. સ. પૂ. ૧૫૮૯ માં પિતાના પ્રાંત ઉપર રાજ્ય ચલાવવા માંડયું છે. (૨) તેનું રાજ્ય ૪૫ વર્ષ સુધી ચાલ્યું છે અને અંતે ઈ. સ. પૂ. ૧૧૪ માં તેનું ભરણુ નીપજયું છે. મારીગ્રાફ ૩૩.
