________________
પરિચ્છેદ ].
શબ્દના અર્થને ભેદ
૩૬૫
બહારથી તેમના જે જ્ઞાતિજનોને કાલિકસૂરિ લઈ આવ્યા છે તેમને આપણે સાદા શક-સિથિ- અન્સ-૫૭ ના નામથી જ ઓળખવા રહે છે. આ નવી પ્રજામાં અનેક નાના મોટા તાલુકદારો હતાં. તે સર્વે “શાહી' કહેવાતા અને તેથી તેમનો જે મુખ્ય સરદાર ગણુતે તેને “શહેનશાહ શાહી' કહેવામાં આવતો. તે જ પ્રમાણે આ રૂષભદત્ત પણ શક પ્રજાને એક સરદાર ગણી શકાય અને તે હિસાબે તેને પણ શાહી સરદાર જ કહી શકાય. જે ઉપરથી તેણે પોતાના વંશને “શાહીવંશ” નું ઉપનામ આપ્યું છે તે પણ યોગ્ય જ કહી શકાશે. વળી રૂષભદત્ત પિતાની જાતના મેટા સરદારને પોતાના જ મુલકમાં-સૌરાષ્ટ્રમાં રહેવાને કામચલાઉ સ્થાન કરી આપે તથા પિતાના ધર્મરક્ષણ નિમિત્તે આદરેલ યુદ્ધમાં સહકાર આપી તેના લશ્કરને પિતાના મુલકમાંથી કૂચ કરવાનો માર્ગ કરી આપે તેમાં શંકા રાખવાનું કાંઈ કારણ નથી; તેમજ ઈ. સ. પૂ. ૬૪ માં ગદંભીલને હરાવ્યા બાદ જ્યારે શહેનશાહી પદવી ધરાવતા શકરાજાઓ અવંતિપતિ બન્યા છે ત્યારે આ રૂષભદત્તવાળી પ્રજા સૌરાષ્ટ્રમાં જ રહીને હકુમત ચલાવવામાં આનંદ માની રહી હતી. આ પ્રમાણે શક પ્રજાના શાહી અને શહેનશાહી વંશની સમજૂતિ સમજવાની છે.
(૪) કેટલાક રાજકર્તાને ઉપાધિરૂપે જે. ક્ષત્રપ કે મહાક્ષત્રપ શબ્દો લગાડાયા છે તે જ બતાવી આપે છે કે, તેઓ ઈરાનીઅન અથવા બેકટ્રીઅન પ્રજાની સંસ્કૃતિની અસર નીચે હતા; જેમકે,
ભૂમક, નહપાણ, રાજુપુલ, આદિ, પછી ભલે તે સર્વે એક જ જાતિના ન હોય તેમજ એક જ રાજવંશની સત્તા તળે ન હોય; પણ ક્ષત્રપ-સરદાર, તે હોદ્દો જ એમ સૂચવે છે કે તેમના માથે એવા કેઈ બીજા રાજપુરૂ: ષની સર્વોપરી સત્તા હોવી જોઈએ કે જે ઈરાની અથવા તો યવન બાદશાહી હકુમતનો મુખ્ય રાજકમ ચારી-કર્ણધાર પણ હોય. જયારે રૂભદત્ત કે તેના વારસદારમાંથી કોઈના નામની જોડે, ક્ષત્રપ, મહાક્ષત્રપ કે તેના જેવો કોઈ પણ શબ્દ જોડાયો હોય એમ હજુ સુધી એક પણ પુરાવો આપણને મળ્યો નથી. મતલબ કે, તે તદ્દન એક સ્વતંત્ર પ્રજા હતી. વળી વિશેષ માટે નીચેની નં. ૫ કલમ જુઓ).
(૫) પૃ.૧૫ ઉપર જોડાયેલા કોઠા ઉપરથી સમજાશે કે, હિંદી સમ્રાટે પિતાને એમ્પરરબાદશાહ, ચક્રવર્તી કે તેવા જ ઉપનામે લગાડતા. યવનપતિઓ, મહારાજા=Great Kings, એનપતિઓ માત્ર રાજાઓ=Kings અને ઇરાનવાળાઓ શહેનશાહ અથવા મહારાજાધિરાજ૫૮= King of Kings લખતા; જ્યારે આ શાહી કે શહેનશાહી વંશના રાજાઓ પોતે તદ્દન સ્વતંત્ર પ્રજાની ઓલાદ હોવા છતાં, કોઈ પણ જાતની ઉપાધિ રહિત હતા. એટલે સમજાય છે કે, તેઓ આવી ઉપાધિઓને બહુ વજનદાર કે કિંમતી લેખતા નહીં. પછી તેમની ઓછી સંસ્કારિતાસૂચક તે ચિન્હ હોય કે, પિતાના માથે અગાઉ ઘણા ધણી ગયા હોવાથી તેઓ અનેક વાર સ્વતંત્ર બની પાછા
ન
(૫૭) આમને લગતું વિશેષ વૃત્તાંત તો ગભીલ વંશના આલેખન વખતે આવશે જ, અહીં તે માત્ર વસ્તુસ્થિતિ સમજવા પૂરતું ટૂંકું વર્ણન જ અપાયું છે.
(૫૮) આગળ ઉપર વળ આપણને જણાવાશે કે કશાણુવંશીઓ પણ પિતાને મહારાજાધિરાજની પદવી લગાડતા હતા,
રાગા ના અને નવા વર
