________________
પરિચ્છેદ ]
ઉત્પત્તિ વિશે ગયો અને હિંદી ક્ષત્રિયોનો વિજય થયો. પ્રજા તાવાળે અવંતિને ભાગ અપાય. તેનું સ્થાન જયજયકાર બોલવા લાગી અને તેણે છૂટકારાને પણ સૌથી ઊંચુ રખાયું. અને ત્યારથી તે પ્રદેશ દમ ખેંચ્યું. આ બનાવ ઈ. સ. ૫૩૩ માં જે માલવા પણ કહેવાતું હતું તેને અનુસરીને બને કહી શકાશે. પછી જે ક્ષત્રિએ યુદ્ધમાં એક નવો સંવતસર ગતિમાન થયે. જેનું નામ ભાગ લીધે હવે તેમણે વિજય પ્રાપ્તિના પ્રદે- પણ માલવસંવત પાડવામાં આવ્યું. મૌખરી શની વહેંચણી કરી લીધી. એક ભાગે અસલના ક્ષત્રિના ભાગે જે પ્રદેશ ગયા હતા તે સ્થાનને ભિન્નમાલ-ઓશિયા નગરી તરફ ભાગ લીધે. વિદ્વાનોએ ગૂર્જર પ્રજાની ઉત્પત્તિના એક તેઓનો વંશવેલો ઇતિહાસમાં પ્રતિહાર તરીકે સ્થાન તરીકે લેખાવ્યો છે. શું કારણ તેમને પ્રખ્યાત થયે. તેમની ઉત્તરે આવેલ અજમેર- મળ્યું હશે તે કપી શકાતું નથી. બાકી રાજવાળા પ્રદેશો ભાગ ચૌહાણુવંશી તરીકે પ્રખ્યાતિ પૂત પ્રજાના ચાર વર્ગમાં વિદ્વાનોએ ચૌલુક્ય પામેલાઓએ લીધે; જ્યારે બીજા બે ભાગે રાજપૂતને ગણાવ્યા છે; તે બહુ સમયોચિત નથી અરવલલીની આ બાજુએ–એટલે પૂર્વમાંના પ્રદેશ લાગતું; કેમકે તેમની ઉત્પત્તિને ( ચૌલુક્ય ઉપર-જમાવટ કરી તેમાંના દક્ષિણના ભાગ વંશની ગાદિન) સમય પણ જુદો પડે છે૨૭ તેમજ ઉપર એટલે અવંતિ ઉપર પરમારવંશી અને
ઉપરમાં વર્ણવેલ સર્વ સામાન્ય પ્રજા ઉપર ઉતરી ઉત્તરના એટલે ગ્વાલિયર-ઝાંસીવાળા ભાગ ઉપર
આવેલ આફતના વિદારણુમાં તેમણે કોઈપણ પ્રકારે મૌખરી૨૫ ક્ષત્રિયએ કબજો મેળવ્યો. આ ભાગ ભજવ્યાનું પણ દેખાતું નથી; તેમ તેમને ચારે વિભાગમાંથી જે ક્ષત્રિયોએ વિશેષપણે સત્તા પ્રદેશ પણ સર્વથા જુલ્મ વેઠનારી પ્રજાની કૌશલ્ય દાખવ્યું તેમને સૌથી ઉત્કૃષ્ટ અગત્ય ભૂમિથી તદ્દન અલગ પડી ગયેલ છે. એટલું જ
અત્યારના રાજપૂતાનાના તેમજ ગુજરાતના એશવાળે પિતાને રજપૂત ક્ષત્રિયની ઓલાદમાંથી ઉતરી આવેલા જે ગણાવે છે તેનું કારણ પણ એ જ સમજવું.
(૨૫) ગ્વાલિયર ઉપર હકુમત ભેગવતા રાજાએને વિદ્વાનોએ કને જના સમ્રાટ હર્ષવર્ધનના વંશમાંથી ઉતરી આવેલા ગણ્યા છે, પણ ભૂલવું જોઈતું નથી કે હર્ષવર્ધનની બહેનને ગ્વાલિયરપતિ વેરે પર4ણાવી હતી એટલે તે કને જન અને વાલિયરને વંશ
એક ન જ કહેવાય. હા, એટલું ખરું કે હર્ષવર્ધનના વંશને અંત આવ્યેથી તેનું રાજ્ય તેની બહેનના ઘેર ગયું હતું જેથી કનોજનું રાજ્ય ગ્વાલિયર પતિની આણામાં આવ્યું કહેવાય.
વળી પાછળથી ગ્વાલિયરના ક્ષત્રિય મૌખરી રાજપૂત કહેવાયા છે તેમને પરિહારવંશ (કને જનો કે તેની આસપાસના પ્રદેશને) સાથે સંબંધ હતો ખરે, પણ તેથી તેઓ પોતે જ તે વંશના ન કહી શકાય..
વળ આગળ જતાં, આ મૌખરી વંશમાં રાજા ભોજદેવ થયે છે અને તે જ સમયે અવંતિની ગાદીએ પરમાર વંશમાં પણ ભાજદેવ થયે છે? બને ભાજદેવે સમકાલીન હેવાથી (જુએ ૫.૧ ૫.૧૮૭ ની ટીકામાં આપેલી વંશાવળ ) વિદ્વાનેએ એક બીજાનાં જીવન ચરિત્રો ગુંચવી નાંખ્યા છે; બલકે એક જ ધણીના તરીકે તેમણે ગણી લીધાં છે.
તે પૃષ્ઠની વંશાવળીમાં મૌખરી રાજપૂતને મેં પણ વિદ્વાની માન્યતાને અનુસરીને પરિહારવંશ તરીકે ઓળખાવ્યા છે; પણ ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે તે હકીક્ત સંશોધન માંગે છે.
(૨૬) સરખા ઉપરની ટી. નં. ૭.
(૨૭) ઈ.સ. ૫૩૩ માં આ યુદ્ધ મંડાયું ત્યારપહેલાં તે તેની ઉત્પત્તિ થઈ ચૂકી પણ હતી. આ હકીકત સાક્ષી આપે છે કે અગ્નિકુળની ઉત્પત્તિ સાથે તેને સંબંધ હોઈ ન શકે. ઉપરની ટીક નં. ૨૨ સરખાવે.
