________________
પરિચ્છેદ].
ઉત્પત્તિ વિશે
૩૮૯
આ રૂષભદત્ત, તેના સસરા નહપાણના રાજ્ય નાસિકના પ્રદેશ ઉપર જીત મેળવી, થોડો સમય ત્યાં સત્તા ભોગવી હતી અને પિતાની પ્રજાને વસાવી હતી; તેમાંથી આભીર પ્રજાની બીજી શાખા ઊભી થયાનું કહી શકાય. “પરિશિષ્ટ
, માં જણાવ્યા પ્રમાણે તેમાંથી રાજા ઈશ્વર સેન તથા ત્રિકુટક મહાક્ષત્રપ ઇશ્વરદત્તનો ઉદય થયો કહી શકાય. આ પ્રમાણે દક્ષિણના આભીર અને સૌરાષ્ટ્રને આભીર, ભલે એક જ પ્રજાના અંશે છે, છતાં દક્ષિણવાળી પ્રજાની સાથે એશવાલ, શ્રીમાળ અને પિોરવાડ તરીકે પ્રખ્યાત થયેલ પ્રજાનો અંશ ભેગો મળેલ ન હોવાથી, તેઓ સૌરાષ્ટ્રના આભીર કરતાં તેટલા અંશે૧૭ નિરાળા પડી જતા કહેવાય.
આટલા વિવેચનથી સમજી શકાશે કે, ઓશવાલ, શ્રીમાળ અને પરવાડ પ્રજાનું સ્થાન અરવલ્લીની પૂર્વે ૧૮ અને પશ્ચિમે તથા અવંતિમાં અને સૌરાષ્ટ્રમાં જ મુખ્યપણે હતું. આ પ્રદેશ ઉપર રાજા ગર્દભીલ દર્પણનું અને તે પછી, શક પ્રજાનું રાજ્ય થયું હતું. તે બાદ શકારિ વિક્રમાદિત્ય અને તેના વંશનું રાજ્ય થયું. તે બાદ ચણવંશી ક્ષત્રપાનું થયું. આ સર્વ રાજાઓ૧૯ જૈન મતાનુયાયી હતા એટલે ત્યાં
સુધી તેમની જાહેરજલાલી, ધર્મપ્રેમ તથા ધર્મ પાલનની વૃત્તિમાં વૃદ્ધિ જ થતી રહી હતી; પણ પછી ગુપ્તવંશીઓને રાજઅમલ તે સર્વ પ્રદેશ ઉપર તપતે થયો હતો. તેઓ વૈદિક મતાનુયાયી અથવા તો વિશેષ અંશે શક્તિની ઉપાસના તરફ ઢળતા હોવાથી આ ત્રણે વર્ગની સર્વ પ્રજાને સહન તે કરવું પડયું હતું. છતાં તે સર્વ રાજાઓ પ્રજાપ્રેમની કિંમત આંકનારા હોવાથી તેમની પ્રજા તરીકે અવંતિસુદ્ધાંમાં પણ તેમને ધર્મની બાબતમાં ખમવું પડયું નહોતું; એમ ટૂંકમાં કહી શકાય ખરૂં. તેમજ તેમની (ગુપ્તવંશની) પડતીના સમયે તેમને જે સરદાર અથવા સૈન્યપતિ વિજયસેન સૌરાષ્ટ્રમાં હકુમત ચલાવતા હતા તેણે સ્વતંત્ર બની પોતાના મૈત્રક વંશની સ્થાપના કરી૨૦ હતી. તેના અમલમાં પણ તેઓ તે જ પ્રમાણે નિરૂપદ્રવિત જીવન ગાળી રહ્યા હતા. પણ ગુપ્તવંશને સંહાર કરનાર હુણ પ્રજાનાં ટોળે ટોળાં જ્યારે ઉતરી પડયાં અને તેમના સરદાર તેરમાણુની તથા તેના પુત્ર મિહિરકુળની સત્તા અવંતિ ઉપર થઈ (ઈ. સ. ૪૯૦ થી ૫૩૩ સુધી) ત્યારે તો જોરજુલમ, દમન, લૂંટફાટ, ભારફાડ રંજાડ, સ્ત્રીઓને પકડી વ્યભિચાર સેવ, માણસને બાનમાં પકડી લઇ જવા, ઈત્યાદિ એટલાં બધાં વધી
ભલે નહતી, પણ તેથી તેઓ જૈન મતાનુયાયી નહોતા એમ તે ન જ કહી શકાય. ઉલટું તેમના શિલાલેખ અને સિક્કા ઉપરથી એમ પુરવાર થઈ શકે છે કે તેઓ ન ધર્મ જ હતા જે હકીકત હવે પછીના પારિગ્રાફે સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે તે જુઓ.
(૧૮) જુએ ઉપરમાં ટી. ન. ૧. તથા તેની સાથે ટી. નં ૭ ની હકીકત સરખાવો. ' (૧૯) આ સર્વે નામો જે જણાવ્યાં છે તેને જૈન ધર્મ ગણી લેવામાં બહુ વાંધા જેવું કે આશ્ચર્ય જેવું વાચકને નહીં લાગે, પણ ચષણ ક્ષત્રપના વરાને
તે સંપ્રદાયના ગણાવતાં તેઓ એકદમ આશ્ચર્યમાં ગરકાવ થઈ જાય તેવું લાગશે જ, છતાં દુનિયામાં શું શું નથી બનતું જણાયું? એટલે તે વિષય હવે પછીના પારિગ્રાફે ચર્ચાય છે ત્યાં જવા વિનંતિ છે. વળી તે બાદ સિક્કાની કેટલીક હકીકત જેડી છે, તે સર્વ વાંચીને મનન કરવા પણ વિનંતિ છે.
(૨૦) આ મિત્રકવંશ નામ કેમ પડયું તે જણાયું નથી. ઇતિહાસમાં તેને વલ્લભીવંશના નામથી ઓળખવામાં આવ્યો છે. આ વિજયસેનનું ટૂંકું નામ ભટા-ભટ્ટારક પણ હતું. તેની સત્તા અમલને સમય
