________________
સિક્કા સંબંધ
[ એકાદશમ
અવળી બાજુ-મદુ
रजस रजरजस महतस अयस'! નામના અક્ષર અને એક ઉભી મૂર્તિ દેવની.
નં. ૯૭ ના ગેડે ફારસના સિક્કામાં “મહરજ |૪૯વર્ષને | રજતિરસ=મહારાજાધિરાજ” અક્ષરો જે લખાયા છે | ગાળો તે જોતાં એમ સમજાય છે કે, બાદશાહ મેઝીઝ ઇરાનના રાજકુટુંબનો કાંઈક દૂર-નબીરો હશે અને આપણે તેના વૃત્તાંતમાં તે જ પ્રમાણે જણાવ્યું પણ છે. તેવી જ રીતે અઝીઝ પહેલાને તથા અઝીલીઝને પણ રાજકુટુંબનાં દૂરનાં સગાં ગણાવ્યાં છે (કારણ માટે નીચેનું ટીપણુ જુઓ) એટલે તેઓ મહારાજાધિરાજ પદ ન જ ધારણ કરી શકે; પણ ઈન્ડોપાર્થિઅન્સ સ્વતંત્ર રાજકર્તા તરીકે રાજાધિરાજ તરીકે ભલે પિતાને ઓળખાવે. જ્યારે
અઝીઝ બીજાને અને ગાંડફારનેસને ખુદ રાજકુટુંબના જ માણસો હોવાનું ઠરાવી તેમણે ‘મહારાજાધિરાજ'નું પદ ધારણ કર્યાનું જણાવ્યું છે. કહેવાની મતલબ એ છે કે આ સિક્કો અયસ પહેલાને નથી પણ અયસ=અઝીઝ બીજાનો લાગે છે,
[મારૂં ટીપણુ-કે. હિ. ઈ. માં પૃ. ૫૮૬ થી ૫૯૨ નું સિકકા વર્ણન જુઓ. તેમાં મોઝીઝ માટે પટ નં. ૮ (આકૃ. ૪૮) તથા પટ નં. (આકૃ. ૯ તથા ૧૨) તેમજ બ્રીટીશ મ્યુઝીઅમ કેટલેગ સિક્કા નં. ૨૬ અને ૮ : અયસ પહેલા માટે બ્રી. મ્યુ. કે. સિકકા નં. ૧૬૦, ૧૩૭, ૫૬ અને ૧૮૭ : અઝીલીઝ માટે બ્રી. યુ. કે. સિક્કા નં. ૪૦, ૨૩ તથા ૩૯ તેમજ જ, રો. એ. સે. ૧૯૦૫ પૃ. ૭૮૮ ચિત્રપટ નં. ૩ : ઉપરના સર્વે સિકકામાં આ ત્રણે રાજકર્તા માટે “ મહેરજતિરસ” શબ્દ જ વપરાય છે : જ્યારે અયસ બીજા માટે ( જુઓ કે. હિ. ઈ. પટ નં. ૮, આકૃ. નં. ૪૫, ૪૬ તથા અત્ર વર્ણનમાં ટાંકેલ પટ નં. ૮ ની આકૃ. નં. ૪૯ માં)
મહરજ રજતિરસ '=મહારાજાધિરાજ શબ્દ વાપર્યા છે એટલે એમ થયું કે ઈન્ડોપાર્થિઅન્સ રાજકર્તમાંના પહેલા ત્રણ, રાજકુટુંબના નબીરા ખરા પણ જરા દૂરના સગપણે થતા હતા. જ્યારે છેલ્લા બે અતિ નજીકના રાજકુટુંબી જને હતા એમ સમજવું.]
