________________
પરિચ્છેદ ]
અળશ્રીએ નાસિકના શિલાલેખમાં કયુ છે તે જીત તેણે સૌરાભૂમિ ઉપર જ મેળવી હતી. વળી તેને ત્યાં જવાનું એટલા માટે થયું હતું કે, તે પોતાના મિત્ર અતિપતિ શકારિ વિક્રમાદિત્યના સહાયક તરીકે બલ્કે તેના આદેશથી, તે સૌરાની ભૂમિ ઉપર લડવા ગયા હતા; અને તે લડાઈમાં જ ક્ષહરાટાને તે શકના કચ્ચરધાણુ વાળા નાંખ્યા હતા ( જુએ રૂષભદત્ત અને દેવણુકના વૃત્તાંતેષ્ટ, સ. પૂ. પર માં ). આ કારણથી જ તે સિક્કામાં ગૌતમીપુત્ર અવ ́તિપતિ બન્યા ન હોવા છતાં અવંતિનું ચિહ્ન છે; કેમકે તે સિક્કો અવંતિપતિ શકારિ વિક્રમાદિત્યના છે, પણ તે જીત મેળવવામાં મુખ્ય ભાગ ખરી રીતે પેાતાના મિત્ર ગૌતમીપુત્ર ભજવેલ હેાવાથી તેણે તેનેા ચહેરા રાા નહપાણુના મ્હારા ઉપર પાડવાની છૂટ આપીર હતી.
હવે લિપિ સંબધી જણાવીએ છીએ. તેને સામાન્ય સિદ્ધાંત એવા છે કે, જે રાજકર્તા હાય તેની ભાષાની લિપિ સવળી બાજુ ઉપર લખાય અને જે પ્રદેશમાં તે સિક્કો ચલાવવાના હોય તે પ્રદેશની પ્રજામાં ખેલાતી ભાષા હાય તેની લિપિ અવળી બાજુ ઉપર લખાય. જેમ હાલમાં આપણા હિંદમાં બ્રીટીશ સરકારના સિક્કા પ્રચલિત છે તેમ, આ નિયમ જો ધ્યાનમાં રાખીશું તેા પરદેશી પ્રજામાંના-યવન ( Greeks ), ચેાન ( Bactrians ), પાર્ટીઅન્સ કે પહૂવાજી, ક્ષહ રાટ, તથા શક ( Scythians ) માંના કાણે કયા પ્રદેશ ઉપર હકુમત ચલાવી હતી તે સહેજે
(૨) આ સ` હકીકત પુ. ૫ માં દલીલપૂર્વક સમાવવામાં આવરો
( ૩ ) ડિમેટ્રીઅસ જન્મથી ચેોન-એકટ્રીઅન છે. પણ પાછળથી વસાહતના અંગે તેને હિંદી ગણવા રહે છે. જયારે મિનેન્ડર જમથી ક્ષહરાટ છે પણ ચેન સરદારની નાકરીમાં જોડાયેલ હાવાથી તેને યાન ગણી શકાય, જ્યારે
વધુ માહિતી
૩૮૭
સમજી શકાશે. તે સમજવા માટે ઉપરની સર્વે પ્રજામાંથી એક પછી એકના દાખલેા આપણે તપાસીએ. પ્રથમ યવન-ગ્રીક પ્રજા લઇશું. ખરી રીતે ગ્રીક પ્રજામાંના કાઇએ પણ ( જુએ પુ. ૨, સપ્તમ પરિચ્છેદ ) સ્થાયી સત્તા હિંમાં જમાવી હતી એમ કહી ન શકાય. આ કારણથી તેમના સિક્કા જે કાઈ મળી આવે છે. ( કાં તે અલેકઝાંડરના કે તેના સૂબાએના જ મળી આવેઃ બાકી તેની પછી આવનાર કાઇના તેમના નામ માટે જુમો પૃ. ૧૪૫ નું વંશવૃક્ષ-મળી આવે નહીં) તેના ઉપર તેમની માતૃભાષાના-એટલે ગ્રીક ભાષાના અક્ષરા જ આળેખેલા નજરે પડશે; પણુ હિંદુની કોઇ ભાષાના અક્ષરે। દેખાશે નહીં.
જ્યારે ચેાન પ્રજામાંના પહેલા ત્રણ ચાર રાજાએના–ડિમેટ્રીસે ।જ પ્રથમ હિંદમાં ગાદી કરી છે: જુએ ઉપરમાં તેનું વર્ણન–સિક્કા હિંદની ભૂમિ ઉપર શેાધ્યા પણ જડશે નહીંઃ કદાચ ક્રાઇ રડ્યોખડ્યો દેખાય તે તેના ખુલાસા એમ કરવા રહે છે કે, જ્યારે તેઓ હિંદમાં લુંટફાટ કરવા કે ધનસંચય કરવા આવેલ, તે સમય દરમ્યાન કયાંક પડી ગયા હૈાવા જોઇએ. પરં'તુ ડિમેટ્રીઅસ અને મિનેન્ડરના સિક્કા માટા જથ્થામાં મળી શકે. તે સિક્કાઓ ઉપર, તેમની માતૃભાષા જે ખરેાછી હતી તેના અક્ષર પણ છે, તેમ હિંદની બ્રાહ્મી લિપિના અક્ષરો પણ છે, તેજ પ્રમાણે પાર્ટીઅન્સ અને શકનુ જાણી લેવું. તેમના વતનની ભાષા :પહથ્વી-ખરાટીને મળતી હાવાથી—તે
હિંદમાં કરેલ વસાહતને લીધે તેને હિંદી કહેવા રહે. અથવા જેમ પાÖઅર્ન્સ અને શકની આગળ Indoઈન્ડો શબ્દ જોડાયા છે તેમ ડિમેટ્રીઅસ અને મિનેન્ડરને માટે આપણે Indo-Bactrians કહી શક્શે.
( ૪ ) હાલમાં જે પરશિયન લિપિ છે તે પાછળના કોઈ સમયે પ્રચલિત થઇ હાવી જોઈએ,
