________________
૩૬૦
શાહી વંશના
અમલ હતા;અને તેથીજ તે તથા રૂષભદત્ત ફાવી ગયા હતા તથા તેમને રાજપાટ પેઠણુ છેડીને ભીતરમાં એન્નાકટકના પ્રદેશે. વર’ગુળ શહેરમાં રાજગાદી લઇ જવી પડી હતી; પણ જ્યારે તેનું મરણ થયું ત્યારે અર્ધપતિએ કાંઈક પાછા મજબૂત થવા માંડ્યા હતા. એટલે અતિપતિ નહપાણુ અપુત્રીયા મરણ પામતાં તેની ગાદી માટે અવતની લગોલગ હદ ધરાવતા ત્રણ રાજાએ જરા હિરાઇ કરે તેવા હતા.(૧) ઉત્તરમાં મથુરાપતિ કન્યા પાર્થીઅન શહેનશાહ અઝીઝ પહેલેા જે તુરતમાં જ ગાદીએ આવ્યા હતા (૨) દક્ષિણના અધ્રપતિ અને (૩) રાજપુતાના તથા સૌરાષ્ટ્ર ઉપર હકુમત ચલાવતા નહપાણુને જમાઈ રૂષભદત્ત પોતે જ. આમાંથી નં. ૧ ને પોતાને ગાદી ઉપર આવ્યા જ પૂરૂ' વ` પણ થયું નહાતુ એટલે તે ઠરીઠામ ખેડા નહાતા, તેમ ન. ૨ ભલે કાંઈક પ્રતાપી હતા પણ જે નાલેશીમાં તેના પૂર્વજોને નં. ૩ વાળા રૂષભદત્તે હડસેલી માર્યાં હતાર તેથી તેની શેહમાં માથું ઉંચકીને તેનીજ સામે પાટ્ટુ મેદાને પડવાનું ઉચિત ધારતા નહાતા, એટલે નં. ૩ને રૂષભદત્ત ખીનરિક્ જેવા જ હતા; પણ જ્યારે તેને સ્થાને ખીજો જ અણુધાર્યાં પુરૂષ રાજા ગભીલ ફ્ાવી ગયેલ દેખાય છે ત્યારે સમજાય છે કે, રૂષભદત્તની વૃદ્ધાવસ્થાએ જ તેને અટકાવ્યા હશે; નહીં તે। તેણે પોતાની યુવાનીમાં બતાવેલ શૌય શ્વેતાં તે કદાપિ અતિની ગાદી હાથ કર્યાં વિના
(૭૨) જીએ ઉપરમાં પૃ, ૨૦૨ નું વર્ણન, (૭૩) જીએ ઉપર ટીકા નં. ૫૪, (૪) સરખાવા ઉપરની ટી. નં. ૭૦ નું લખાણ. (૭૫) તેણે સ્વતંત્ર રીતે કાંઇ કર્યુ” દેખાતું નથી. ખાકી આડકતરી રીતે ભાગ લીધા હતા જ; એટલે કે પોતાના માલ ભાઇમાએ આવત ઉપર હલેા કર્યા તેમાં તેણે સાથ આપ્યો હો, તે માટે આગળ ઉપર
[ દુશમ
રહેત નહીં. આ તક ખાલી જવાથી તે નવા અવંતિપતિ ગઈ ભીલને અને રૂષભદત્તને અટસ બધાયે ૭૩ગણાય; જેથી નહપાણુ પછી દસ વષે એટલે ઈ. સ. પૂ ૭૪ ૧ =૬૪ માં વળી જ્યારે ગભીલને અતિની ગાદી ખાલી કરવી પડી ત્યારે પાછા ઉપરના ત્રણ જણા જ પહોંચી વળે તેવા હતા. તેમાં તે સૌથી પહેલા કૂદી પડવા જોઈએ; છતાં તેણે કાંઇ પ્રયત્ન કર્યાં દેખાતે નથી. એટલે કાં તો તે મરણ પામ્યા હા૭૪ કે મરણ પથારીએ પડયા હાય, એ માંથી ગમે તે સચાંગ ડાય, તોયે તેના પુત્ર દેવણુકે તેા કાંઈ હાથ હલાવા કરવા જોઇતા હતા જ. છતાં નથી તેણે તેમ કર્યા નાપ કાષ્ટ પુરાવા, કે નથી ઉપરના ત્રણમાંથી જેના નં. ૧ છે તેવા અઝીઝે પણ કાંઇ હીલચાલ કર્યાના પુરાવા; જો કે આ સમયે તેને ગાદીએ આવ્યા પણ દેશ અગિયાર વર્ષ થઈ ગયાં હતાં. છતાં અતિ જેવી ગૌરવશાળી ગાદી માટે લેશ માત્ર તેણે પ્રયાસ કર્યો નથી તે બતાવે છે કે, અઝીઝ પાતે બહુ પરાક્રમી નહીં જ હોય—એટલે પછી નં. ૨ વાળાએ જ પ્રયાગ કરવાનો રહ્યો. તેણે પણ તેવા ઉદ્યમ સેન્યા હાય એમ લાગતું નથી; કેમકે તે સમયે અવંતિના લેાકપક્ષની નાડ જૈનાચાય કાલિકસૂરિના હાથમાં હતીઃ૭૬ જેમણે અધી પરિસ્થતિને વિચાર કરી હિંદની અહારથી જ શક લોકોને ખેાલાવ્યા હતા. આ શક લોકાએ હિંદમાં પ્રથમ સૌરાષ્ટ્રદ્રારા પ્રવેશ કરીને
જીએ.
(૭૬) આ કાલિકસૂરિએ ન, ૨ વાળા અપતિની મદદ માટે તપાસ કરી નેઈ હોય પણ તેમાં બહુ કસ જેવું નહીં લાગ્યું હોય. એટલે આખરી ઇલાજ તરીકે બહારથી મદદ મેળવવા ઉચિત લાગ્યું હશે.
(૭૭) જીએ પૃ. ૩૬૪ ઉપર નં. ૩ વાળી દલીલમાં વણુ વેલી હકીકત,
