________________
પરિછેદ ]
વૃત્તાંત
-
૩૬૯.
લેખકે જેને શાહીવંશના રાજા લેખાવ્યા હતા તે ચઠણુવંશી પાછળથી સાબિત થયા
છે: માત્ર જેને સૌથી પ્રથમ તેના રાજ્ય સાથે આદિ પુરૂષ લેખ્યો હતો તે શાહીવંશને જ ફકત શાહી વંશને મૂળ પણ અંત પુરૂષ કર્યો છે. પણ તે શાહ
વંશના ચૌદ પુરૂષો તેમણે લેખાવ્યા હતા, તેથી આ શાહી વંશના રાજવીઓ પણું લગભગ તેટલી સંખ્યામાં જે હશે એમ એક વખત કપના થઈ જતી હતી. વળી આ વાતને એ ઉપરથી સમર્થન મળતું હતું કે, રાણી બળશ્રીએ પોતાના પુત્ર ગૌતમીપુત્રને યશ વર્ણવતે જે નાસિક શિલાલેખ કરાવ્યો છે તેમાં તેણે ક્ષવરાટ, શક અને યવન પ્રજા ઉપર મેળવેલ જબરદસ્ત ફત્તેહનું વર્ણન કર્યું છે. તેમજ આ ગૌતમીપુત્રને સમય વિદ્વાનોએ ઇ સ. ૭૮ ને ગણાવી, તેને જ શકસંવતસરને પ્રવતક મનાવ્યું છે. એટલે દેવકનો સમય જે ઈ. સ. પૂ. ૫૦ આસપાસ છે તેની અને ઉપર પ્રમાણેના ગૌતમીપુત્રના સમય (ઈ. સ. ૭૮) ની વચ્ચે લગભગ સવાસો વર્ષનું અંતર પડે છે જે સમયમાં તે રાજાઓમાંથી, ઈશ્વરદત્ત, રૂષભદત્તને બાદ કરતાં બાકીના ૭૧દશેક આ અરસામાં ગાદીએ આવી જાય તે બનવાજોગ પણ છે. પરંતુ કેટલીક મળી આવતી અન્ય સામગ્રી ઉપર જ્યારે વિચાર દેડવીએ છીએ ત્યારે વિદ્વાનોના મતથી આપણે જુદું જ પડવું રહે છે તે નીચે પ્રમાણે જાણવું.
જે ગૌતમીપુત્ર, ક્ષહરાટનું નિકંદન કાઢી નાંખ્યું છે તથા શક પ્રજાને નાશ કર્યો છે તેણે પિતાના સિકકા કાતરાવ્યા છે (જુઓ પુ. ૨, આંક
(ળ) આવા અનુમાન ઉપર હું પણ પ્રથમ ગયે હતા ( જુએ પૃ. ૨૧૬: કલમ ૨: પંક્તિ
, ૭૫-૭૬ તેમાં એકમાં તેણે ક્ષહરાટ નૃપતિ નહપાણ ઉપરને પિતાને તિરસ્કાર દર્શાવવાને તેના જ મહેરા ઉપર પોતાના નામના અક્ષરો વિગેરે કોતરાવ્યા છે, છતાં નહપાનો ચહેરો તેમાં થઈને આછો દેખાઈ આવે છે; એટલે સવાસો દેઢ વર્ષ જેટલો સમય વ્યતીત થઈ ગયે હેવા છતાં નહપાણના મહારાવાળા સિક્કા તે ગૌતમીપુત્રના હાથમાં આવે અને તે ઉપર પોતાનું મારું કેતરાવે તે પ્રથમ દરજજે તે બનવાજોગ જ નથીઃ કેમકે નહપાના અવંતિ પ્રદેશ ઉપર તે અરસામાં તે ઘણુયે ભિન્ન ભિન્ન વંશના અને વ્યક્તિગત રાજાઓને રાજઅમલ થઈ ગયે હ; છતાં એક બારગી દલીલ ખાતર માને કે, ખાસ ખાસ તેવા સિક્કાને મોટો જથ્થો સંગ્રહિત કરી રાખવામાં આવ્યો હતો જે તેણે આ સમયે ઉપગમાં લીધે હતો. તે બીજી મુશ્કેલી એ છે કે, તે સર્વ સિક્કાઓ ઉપર જેનધર્મસૂચક ચિહ્ના છે. જ્યારે શકપ્રવર્તક ગૌતમીપુત્ર તે વૈદિક ધર્મ જ છે એટલે તેને વિરોધ આવે છે. ઉપરાંત બીજી પણ અતિહાસિક ઘટનાઓ એવી બની છે (જે આપણે ગભીલ વંશે તથા ગૌતમીપુત્રના વૃત્તાંતે લખીશું) કે જે ઉપરથી આપણે ગૌતમીપુત્રના સમયની માન્યતા ફેરવવી જ રહે છે. અને તેમ કરતાં તેને સમય રૂષભદત્ત પછી દશેક વર્ષની હદમાં લઈ જવો પડે છે. આ વિશેની ખાત્રી નીચેની હકીકતથી આપણને મળી રહે છે.
તે માટે જરાક દૂરની સ્થિતિ વિશે વિચાર કરવો પડશે. રાજા નહપાણ જ્યારે અવંતિપતિ તરીકે રાજશાસન દીપાવતો હતો ત્યારે દક્ષિણ હિંદ ઉપર શતવહનવંશો નબળા રાજાઓને ૨૨) પણ વિશેષ મનનથી તે વિચાર ફેરવો પડે છે,
