________________
=
=
==
=
૩૧૪
મોઝીઝને
[ અષ્ટમ
આપણે જાણતા નથી. પણ પાર્થીઅન શહેનશાહ મીગ્રેડેટસ બીજાના–ધી ગ્રેઈટના સમયે મેટી રાજય ક્રાંતિ થતાં, કેમકે તે અરસામાં પાસેના બેકટ્રીઆ રાજ્ય જે પેન પ્રજાનો રાજા હેલીએકસ રાજ્ય કરતા હતા તેના વંશનો અંત આવી ગયો હતું એટલે ત્યાં રાજગાદી મેળવવા માટેની ગડબડ મચી રહી હતી–બેકટ્રીઆના રાજ્યનો કેટલોક ભાગ ખાસ કરીને હિંદ તરફ આવવાના માર્ગમાં વચ્ચે આવતે અફગાનીસ્તાનને ભાગ, તેણે કબજે કરી લીધો હતો; અને તે છતાયેલા પ્રાંત ઉપર પોતાના પ્રતિનિધી તરીકે મોઝીઝ (Mauses) ને નીમ્યો હતો. આ મેઝીઝને સત્રપસૂબા તરીકે ન ઓળખાવતાં, રાજા તરીકે જ્યારે ઓળખાવાય છે (જુઓ તેના સિક્કાઓ) ત્યારે અનુમાન થાય છે કે તેને અધિકાર-દરજજોસૂબા કરતાં વિશેષ હેવો જોઈએ. વળી તેને સિકકા પાડવાની અને ચલાવવાની પરવાનગી પણ આપી છે. તે ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે તેની પદવી પણ ઉંચી જ હશે. આ બે મુદ્દા ઉપરાંત, ક્રાંતિના સમયે જ નવા છતાયેલા પ્રાંત ઉપર થયેલી તેની નિમણુંકનો પ્રશ્ન જ્યારે વિચારીએ છીએ, ત્યારે સહજ અનુમાન કરાય છે કે તે મૂળ ગાદીના રાજકુટુંબ સાથે ખાસ અંગત અથવા તો વિશેષ નિકટ સંબંધ ધરાવતે હોવો જોઈએ. વળી આ અનુમાનને
(૨૮) જે તેમનાં આગળ લખેલ ચરિત્રના આલે. ખન ઉપરથી સમજશે,
(૨૯) જુએ પૃ. ૩૧૨ ઉપર ઢાંકેલુ. કે. હ. ઈ. નું ૫ ૫૬૭ નું ટાંકેલું અવતરણ; ખાસ કરીને “After the reign of Mithradates.' 4101 Pluit
સમજાય છે કે આ ખળભળાટના સમયે જ શિસ્તાનમાંથી શક પ્રજનું એક ટેળું હિજરત કરી હિંદમાં આવીને ક્ષત્રપ ભૂપકના રાજ્ય આવી વસ્યું હતું. જેમાં ભૂમકના પુત્ર નહપાણના જમાઈ રૂષભદત્તના પિતા તથા અન્ય કૈટુંબિકા પણ હેવા જોઈએ. ( વિશેષ અધિકાર
પુષ્ટી કરનારાં કેટલાંક તત્ત્વ, ખૂદ મેઝીઝના જ (જે નીચે લખેલ બનાવ ઉપરથી સમજાશે) જીવનમાંથી તેમજ તેના અનુયાયીઓએ પાળેલ રાજકીય સિદ્ધાંતોથી ૮ મળી આવે છે. કેમકે રાજા મીગ્રેડેટસનું મરણ ઈ. સ. પૂ. ૮૮માં થતાં તેની પાછળ જે બે ત્રણ બળહીન અથવા દમ વગરના નાના રાજાઓ ગાદીએ આવ્યા છે તથા જેમની તાબેની શિસ્તાન પ્રાંતમાં વસનારી શક પ્રજાએ, અવ્યવસ્થિત સ્થિતિ ઉભી કરી૨૯ અથવા કહે કે ખળભળાટ મચાવી–બળ ઉપાડયો છે, તે રાજાઓના સમયે રાજા મોઝીઝની તરફેણમાં રાજકીય વાતાવરણ એટલું બધું સાનુકૂળ થઈ પડયું હતું, કે જે તેણે ધાર્યું હોત તો પાર્થીઓની મૂળ ગાદી પણ હસ્તગત કરી લીધી હતઃ પરંતુ તેવું કઈ પગલું ભર્યું નથી તે સ્થિતિ જ બતાવે છે કે તે પોતે મૂળ ગાદીને વફાદાર અને નિમકહલાલજ રહ્યો છે. એટલું જ નહીં પણ તે બળવાને અંગે પાર્થીઆની રાજકીય પરિસ્થિતિ વિશેષ તંગ બનતાં છતાં પોતાના પ્રાંતની જ પડખેની પશ્રિમદીશા એ એટલે પાર્થીઆ તરફ ન વધતાં “ખસીને માર્ગ આપો અને શાંતિ સ્થાપવી'૩૦ તે ન્યાયે ઉલટી દીશાએ જ-એટલે પૂર્વતરફ હિંદની બાજુએજ-તેણે વધવાનું દુરસ્ત વિચાર્યું છે. આ પ્રકારના તેના વર્તનથી સમજાય છે કે તે રાજકુટુંબનો જ સભ્ય
શક પ્રજા તથા રૂષભદત્તના વૃત્તાંતને જુઓ.)
(૩૦) આ કલ્પના પ્રમાણેજ સગો હેય અને હતા એમ દેખાય છે (કેમકે તે બાદ પણ નાના નાના સમય સુધી રાજસત્તા ભોગવતાજ બાદશાહ ગાદીએ આવ્યા છે, તો બેધડક કહી શકાય કે તેમણે કૌટુંબિક પ્રેમ જાળવીને, અંદર અંદર લડતાં અને ગાદી મેળવવાનો પ્રયત્ન કરતાં (રાજ્યમાં ખળભળાટ હોય ત્યારેજ આવી સ્થિતિ હમેશા ઊભી થાય છે) કુટુંબી જનોથી ખસી જવાને માગ લીધો હતે (જેની ખાત્રી તેના અનુયાયીઓએ બતાવેલા વતન ઉપરથી મળી આવે છે.)
