________________
પરિચ્છેદ ].
કારકીર્દી
૩૨૩
સંભાળવું તેમ ધારી બીજી તરફ નજરજ નાંખી ન હોય. પણ તેવી સ્થિતિ બની હોય તેમ નોંધાયું દેખાતું નથી. એટલે એમ અનુમાન થાય છે કે ક તે ભાઈસાહેબ “મહેતા મારે નહીં અને ભણવે પણ નહી” તેવી તટસ્થ વૃત્તિવાળા હોય; કે તદન નિર્લોભી હેય; અથવા ભોગ વિલાસમાંજ આખો સમય વ્યતીત કરી નાખતાં હોય; કે શેકો પાપડ પણું ભંગાય નહીં તેવા બળહીન હોય; પણ તેના સિક્કા વિશેના પરિચયથી સમજાય છે કે, પોતાની પાછલી જીંદગીમાં તે બિમાર અવસ્થામાં જ હશે. એટલે અવંતિમાં જ્યારે દ્વિતીય રાજદ્વારી પ્રસંગ ઉભો થયો ત્યારે તે તે કાંઈ કરી શકે તેવી સ્થિતિમાં જ નહોતો. છતાં પહેલા પ્રસંગ વખતે તેણે જે પાઠ ભજવ્યાનું અનુમાન દોરવું પડયું છે. તેજ સ્થિતિ હોય તે તેને એકંદરે નબળે ભૂપતિ તે કહેવો જ પડશે. આવા બળહીન તથા તેને હીન પાસેથી વિશેષ પ્રગતિ કરવાની આશા સેવી શકાય જ નહીં. બલકે તે પોતે પોતાનું સંભાળી રાખે તેટલું પણ ગનીમત સમજવું
પૃ. ૩૨૧ માં સારો થયો છે કે, તેણે ૭૮ માં શકસંવત સ્થાપન કર્યાની કેટલાક
અભ્યાસીઓની માન્યતા છે. તેના સિક્કા પણ તે વિરૂદ્ધ ત્યાંજ સુચના
અને કરી છે કે, . સ. ૭૮ સંવતસર ની સાથે બરાબરીમાં જ ઈ.
સ. પૂ. ૭૮ ધારી લેવાથી તે માન્યતા ઊભી થવા પામી છે અને તેથી તેને તદ્દન ભૂશાયી કરી નાંખવી રહે છે. વળી ઉપ- રમાં વર્ણવેલી તેની કારકીદના ખ્યાનથી ખાત્રી થશે કે સંવતસરના સ્થાપકમાં જે અનેક ગુણે જોઈએ તેમાંનો એક પણ તેનામાં નહતો. તેમ છતાં ઘડીભર માનો કે તેણે તે શક પ્રવર્તાવ્યો
(૫૨) જુએ તે પુસ્તક પૃ. ૧૮
હતે: તે વળી બીજી એક શંકા એ થાય છે કે, તે હતો પાર્ટીઅન, જ્યારે પ્રજા હતી હિંદુઃ તે પ્રજા ઉઠીને પિતાનો સંવતસર માનશે કે પારકાનો ? જવાબ દેવાશે કે, એમ તે અનેક સંવતસર પૂવે ચલાવાયા છે. વળી શિલાલેખોમાં પણ કોતરાવાયાનું તમે પોતે જ જણાવી ગયા છો તેનું કેમ? ખુલાસો કે, પૂર્વ સમયે જે સંવતસરો ચાલેલા નજરે પડે છે તે તે સમયની પ્રજાએ પોતાના રાજવી ઉપરના પ્રેમને લીધે કર્યું છે. વળી રાજાઓએ જ પિતે પિતાને સંવત લખ્યો છે. એટલે તેમાં પ્રજાની સંમતિ હતી કે નહીં તેવો પુરા ખાત્રીપૂર્વક કહી ન શકાયઃ હજુ તેના વિશે એમ કહી શકાય કે, રાજસત્તા જે ધારે તે કરી શકે છે. તેથી તેણે પિતાને સંવતસર મારી ઠોકીને પ્રજા પાસે લખાવરાવ્યું હતું. એક બારગી તે વાત પણ આપણે કબૂલ કરીએ; પણ તે સ્થિતિ તેના મુલક પરત્વે હજુ સંભવિત બની શકે. પરંતુ દક્ષિણ હિંદ કે જેનું મહતું પણ તેણે જોયું નહતું ત્યાં સુધી તે શક ચાલ્યો આવે છે તેનું કેમ? આ બધી ચર્ચાનો સાર એકજ છે કે, શક પ્રવર્તક તરીકે તે હેવાની વિદ્વાનોની માન્યતા તદ્દન પાયા વિનાની જ છે. વળી સિક્કા બાબતની નીચે લખેલ હકીકત સાથે પણ સરખાવવાની જરૂર છે.
તેના સિક્કા વિશે. કે. શે. હિ. ઈ. ના લેખકે જણાવ્યું છે કેપ૨ On Mades coins his name appears alone with the title “ King of Kings” but the coins of his successors, Aziz king of kings, of Spalo hores his brother and of Spalagadames his nephew
