________________
પરિચ્છેદ ]
હિંદમાં આવીને રાજવહીવટ ચલાવ્યા છે; તેથી હવે બન્નેના ઇતિહાસ આપણે લખવા જ રહેશે. બીજી સ્થિતિ એમ છે, કે આ ખંડમાં પરદેશી પ્રજાનુ જ વૃત્તાંત લખવાનુ છે તે દૃષ્ટિએ તો હિંદીશક કરતાં શક પ્રજાનું જ માત્ર વર્ણન લખવું રહે છે; અને હિંદી શક પ્રજાનું નામ જે ઈન્વેસિશિઅન્સ કહેવાયુ છે તે ભલે ઇન્ડો પાથી અન્સના જેવા જ અ સૂચવવા વપરાયું છે; પણ તેના ઋતિહાસથી જ્યારે આપણે ખરાખર જાણીતા થઇ જઈશું' ત્યારે કહી શકીશું, કે તે ઈન્ડા પાીઅન્સની પેઠે, રાજ કરવા અગાઉ જ માત્ર આવીને હિંદમાં નહાતા વસ્યા, પણ કેટલેાય કાળ પૂર્વેથી થાણુ' જમાવીને પડી રહ્યા હતા. તેથી તેમને વાસ્તવિક રીતે શક પ્રજા સાથે કાંઇ પણ સ''વિનાના જ લેખી શકાય; છતાંયે તેમની ઉત્પત્તિના માત્ર સંબંધ દર્શાવવા પુરતુચે જ્યારે અમુક વિશેષણ તેમની સાથે જોડવામાં આવ્યું છે ત્યારે તે કબૂલ રાખીને આપણે તદનુસાર વવુ રહે છે. તે ગણત્રીએ પરદેશી આક્રમણકારાનુ વર્ણન કરતાં આ પરિચ્છેદમાં તેમને પણ સ્થાન આપવું પડે છે. જ્યારે ખરી શક પ્રજાને આ પરિચ્છેદમાંથી ખેંચી લઈ અલગ
ઇતિહાસ
(૩૫) આવા ઇન્ટરેગનમ અનેક દેશના ઈતિહાસમાં બનેલા આપણી નજરે પડે છે. તેવા સમયમાં કાઇ રાજા મુકરર થયેલ ન હોવાથી ખનતાંસુધી અંધાધ્રુની જ તે પ્રદેશમાં વર્તી રહી હેાચ છે. એટલે તેવા સમયને અંધાધુનીનો વખત હીએ તાપણ ચાલે. આવે કાળ એ ચાર માસથી લખાઇને સાત સાત વરસ સુધી લખાયેલા નજરે પડયા છે. જીએ પુ. ર, પૂ. ૨૦૬ ટી. ન', ૭૧, તેમાં સિલેાનવંશી રાજાઓમાં આવા બે સમય મખની ગયાનું જણાવ્યું છે, તે અનુક્રમે એક વરસ અને ૭ વરસના છે,
૩૪૩
પાડવી રહે છે; કેમકે તે તદ્દન સ્વતંત્રપણે રાજવહીવટ ભાગવતા થયા હતા એટલે'જ નહી પણ સકળ હિંદના મુકુટ સમાન ગણાતા અવતિના પ્રદેશ ઉપર તે સત્તાધારી બન્યા હતા; જેથી અન્ય અતિપતિની પેઠે તેમના વંશના એક જુદા જ પરિચ્છેદ નિર્માણ કરવા રહેશે. પણ તેમને સત્તાકાળ એટલા બધા ટૂંકા તેમજ કાઇપણ રાજકીય કે કાઇ રાજદ્વારી અન્ય પ્રકારની વિશિષ્ટતાવિહીન છે કે, ઇતિહાસકાશે જેને ઇન્ટરેગનમ પ=Interregnum ( એક રાજા ગાદી હાડે અને બીજે ગાદીએ બેસે તે વચ્ચેને કાળ ) કહીને સ ંબોધે છે તેવા જ તેમને રાજ્યઅમલ લેખી શકાય. આવી સ્થિતિમાં તેમને આપણે અતિપતિ તરીકે ગભીલ વંશી રાજાનાં વર્ણનમાં ગાઠવવા રહે છે. આ પ્રમાણે ઈન્ડસિથિઅન્સને અહી' જોડવાનું અને સિથિઅન્સને અલગ પાડવાનું કારણ દર્શાવીને હવે આપણે તેમની ઉત્પત્તિ વિગેરેના ઇતિહાસના પરિચય કરાવીએ.
રાજદ્વારી જીવનને અંગે ભલે શક પ્રજાને -સિથિઅન્સને ઉપર જણાવી ગયા પ્રમાણે આપણે અવંતિપતિની નામાવલીમાં ગણાવીએ, છતાં ઉત્ત્પત્તિની બાબતમાં તેા, પ્રથમ શક અને
મગધપતિ નંદવંશી રાજાએમાં પણ તેવા એક પ્રસ`ગ બન્યા છે. અલખત્ત, તેને ચાખા ઈન્ટરેગનમ કહેવાય તા નહીં જ.
( ૩૬ ) અહીં જે ઈન્ટરેગમનમાં ગણ્યા છે તેની પૂર્વે અને પાછળ ગ ભીલવ'શી જ રાજા ગાદીએ આવેલ છે, તેથી કરીને વચ્ચે થઈ ગયેલ આખા શકરાજ્યને મે ઈન્ટરેગનમની ઉપમા આપી છે. આ અંધાધુનીના સમયની—તેના અનુસધાનની–ઇતિહાસમાં નોંધ થયેલી નહીં હાવાથી કેટલીયે ગેરસમજૂતિ થઇ જવા પામી છે તે નળી પ્રસંગ પડતાં જણાવીશું',
