________________
પરિચ્છેદ ]
હાય. છતાં ચે સત્ર તારીખ વિનાનું કામ હાવાથી, જેમ આપણે તે ઉપર મદાર પણ બાંધી શકતા નથી તેમ આપણી મુશ્કેલીને ઊકેલ પણ તેમાંથી મળી શકતા નથી. પરંતુ તેમાં ઉજૈન શબ્દ લખેલ છે. જો કે રૂષભદત્ત પોતે તે ઉજૈનપતિઅવંતિપતિ કદી બન્યા જ નથી એટલે ન. ૩૨ ના શિલાલેખ તેના સસરા નહપાણુના અવ ંતિપતિ તરીકેના રાજ્યઅમલ દરમ્યાન ઊતરાવાશે। હાય એમ ધારવું વિશેષ વજનદાર ગણાશે. છતાં જ્યારે ગૌતમીપુત્ર શાતકરણી જેવા આંધ્રપતિના સિક્કામાં પણ, તે કદીયે અવંતિપતિ ન બન્યા હૈાવા છતાં, ઉજ્જૈનનું ચિહ્ન નજરે પડે છે, ત્યારે એમ વિચારાય છે કે શિલાલેખમાં રૂષભદત્તે પ્રથમ એક પતિની શરૂઆત કરી હશે અને પાછળથી તે દૃષ્ટાંતને મજબૂતી આપવા તે જ પદ્ધતિનું અનુકરણ ગૌતમીપુત્રે પણ કર્યું" હશે.૪૩ મતલબ કે, અમુક પ્રસ ંગે, સ્થાનને સમ્બંધ ન હેાવા છતાં પણુ ઉજ્જૈનનું ચિહ્ન કાંતરાવાયું છે તેમ જ નામ પણુ લેવાયુ છે. એટલે તેવા કિસ્સામાં માત્ર અતિના સ્થાનની તે સમયે ઐતિહાસિક મહત્તા ખતાવવા પૂરતુ ́ જ લેખવું રહે છે. પણ જ્યારે ભૂમક અને નહપાણુ બન્નેનું આયુષ્ય ૯૦ થી ૧૦૦ વર્ષ સુધીનુ સાબિત કરાયું છે, ત્યારે આ રૂષભદત્તનુ પણ તેટલી જ હદનું ધારી લેવાને કાંઇ અકારણુ નથી. મતલબ કે, મરણ સમયે તેની ઉમર
જીવનવૃત્તાંત
માતા
(૪૩) એક શિલાલેખ ગૈાતમીપુત્રની રાણી મળશ્રોએ પેાતાના પુત્રે હરાટ અને શક્રપ્રન ઉપર જે અસીમ વિજય મેળવેલ તેની નોંધરૂપે કાંતરાવેલ છે. વળી નહપાણ અને રૂષભદત્ત સાથે અત્રપતિઆને રાજકીય કારણસર વેર બંધાયું હતુ. આ પ્રમાણેના સવ પ્રસંગાની જ્યારે યાદ કરીએ છીએ ત્યારે, મનુષ્ય સહજ મનેવૃત્તિ જે અરસપરસનુ અનુકરણ કરી,
૪૬
૩૬૧
સમય બાબતમાં
લગભગ સા વર્ષની હતી. જણાશે કે, તેણે ઇ.સ. પૂ. ૭૪ માં પોતાના વંશની સ્થાપના કરી હતી એટલે તે સમયથી તેના રાજ્યઅમલ શરૂ થયા કહેવાય. તેના વંશના અંત ઈ. સ. પૂ. પર ના અરસામાં ( જી આગળ ઇપર ) આવ્યા છે. એટલે બાવીસ વર્ષ સુધી તેના વંશ ચાલ્યા કહેવાય. તેમાં તેના પુત્રનું નામ પણ આવે છે, એટલે પિતાપુત્રે માને તેટલા સમય રાજ્ય કર્યું એમ માની લઈએ, તાકમમાં ક્રમ તેનું રાજ્ય પંદરથી સેાળ વર્ષ ચાલ્યું હાવાનુ ૪૪ માની શકાશે; જેથી તેના રાજ્યના સમય ઇ. સ. પૂ. ૭૪ થી ૫૮= ૧૬ વર્ષીના ગણીએ તે સહીસલામત કહી શકાશે. અને ત્યારપછી તેના પુત્ર ગાદીએ ખેઠા હતા એમ ગણવુ` રહેશે.
રાજકર્તાની રાજ્યસત્તા હરાવનાર જે કાઈ પ્રમાણિક અને વજનદાર તત્ત્વ ઈતિહાસકારાને પ્રાચીન સમયે જણાયુ` હાય તે તે શિલાલેખ અને સિક્કા
તેના
શજ્ય
વિસ્તાર
આવું જ કહી શકાય તેમ છે. તેમાંથી ક્રાઇ સિક્કામાં
તે રૂષભદત્તનું નામ જડી આવ્યાનું આવતુ ૪૫; પણ શિલાલેખામાં નહ પાણુના નામ સાથે રૂષભદત્તનું નામ કતરાયલું મળી આવે છે. ખરૂ; જેમકે, પ્રભાસપાટણ, પુષ્કર,
જાણમાં નથી
દુશ્મનને હલકા પાડવાની હોય છે તે અત્ર ગ્રહણ કરાઇ હાય એમ અનુમાન બાંધી શકાય છે,
(૪૪) આમાં ફેરફાર પણ થઇ રાકે તેમ લાગે છે. જીએ નીચેની ટી. નં. ૭૧,
(૪૫) ઇશ્વરદત્તનું નામ હન્નુ જણાયુ' હૅાચ એમ કા, આં. રૂ. ના કહેવા મુજબ સમાય છે. જીએ પૂ. ૩૫૫, ટી. ન. ૧૫ ની હકીકત,
