________________
૩૫૦,
શક પ્રજાને
[ નવમ
જણાવ્યા છેઃ-9 (1) The Sakas whose home was in the country of the river Jaxartes (The Syr Daria) (2) Those from the country of the ri. ver Helmand=Sakasthan=the abode of the Sakas=The later Persan Siji. stan and the modern Seistan (3) The Scythians of Europe who inhabited the Steppes of Russia to the north of the Black Sea=Sakatardarya=the Sakas over the sea. (૧) જે શકેનું સ્થાન જટીસ નદી(સીદરીયા)વાળા પ્રદેશમાં છે તેના (૨) હેલમંડ નદીને પ્રદેશ સકસ્થાન-શકનું સંસ્થાન-મોડેથી ઈરાની ભાષામાં સિઝસ્તાન અને અર્વાચીનમાં સિસ્તાન કહેવાય છે તે પ્રદેશના (૩) અને યુરોપના સીથીઅન્સ જેઓ કાળા સમુદ્રની શક તરદરિયાની ઉત્તરે રૂશિયાના સપાટમુલકમાં વસવાટ કરી રહ્યા છે અને તેથી દરિયાપારના જે જે શક કહેવાય છે તે. આમાંના ત્રીજા સાથે આપણે૭૩ સંબંધ નથી. પહેલા વર્ગને આપણે નૈધ્યો તો છે જ, પરંતુ તેને શકના૭૪ એક ભાગ તરીકે તે નહીં, પણ મૂળ વતનીના એક ટોળા તરીકે; જ્યારે બીજો વર્ગ છે તે જ, આ ઇતિહાસમાં
વર્ણવતો શક પ્રજાનો વર્ગ છે. આ ઉપરથી તથા તેની ઉપરની ટી. નં. ૭૩-૭૪ ની હકીકત જે
ધ્યાનમાં લેવાશે તે વાચકને ખાત્રી થશે કે તેમણે (પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનોમાં પ્રમાણભૂત ગણુતા પ્રાચીન લેખકેએ પણ) શક તરીકે કોની ગણના કરવી તેની બહુ સંભાળ લીધી નથી. જ્યારે આર્ય પંડિતોએ અને વિદ્વાનોએ તે સાફ સાફ જણાવી દીધું છે કે શાકદીપના વતની તે જ શક;૭૫ તેમને શાક સ્થાન અથવા શિરસ્તાનના પ્રદેશ સાથે સંબંધ જ નથી. વળી અર્વાચીન વ્યાખ્યા પ્રમાણે શિસ્તાનના વતનીને જ શક કહેવાનું ધોરણ સ્વીકારીએ, તોયે પાર્થિયનો, ક્ષહરાટ, ચઠણુવંશીઓ ઈત્યાદી અનેક પરદેશી પ્રજાઓ કે જેમને વતનના99 અંગે શિસ્તાન સાથે કાંઈ લેવાદેવા જ નથી, છતાં પાશ્ચાત્ય લેખકે એ અને વિદ્વાનોએ તેમની ઓળ
માં જ્યાં ને ત્યાં શક શબ્દ લગાડી ખીચડો કરી નાંખે છે. એટલું જ નહીં પણ ઊલટ હિંદીઓને માથે તે સર્વનો ટોપલે ઓઢાડતાં લખે છે૭૮ કે, “The term Saka was used by the Indians, in a vague way to denote all foreigners from the other side of the passes without nice distinc tion of race or tribe=121| Hell 412-11
(૭૨) જુએ છે. હિ. ઈ. પૃ. ૫૬૪
(૭૩) અહીંના મૂળવતનીઓ કેમ લ્ટા પડીને વિખરાયા હતા તે દર્શાવવાનું વિવેચન કરતાં હેડેટસે કદાચ આ ત્રણ વગ પાડયા હશે. (જુઓ પૃ. ૧૪૧ ની હકીકત.)
(૭૪) આમાં પ્રાચીન વ્યાખ્યા પ્રમાણે શકને અર્થ ને શાકહીપના રહીશ એમ કરે, તે પણ તે અર્થયુક્ત નથીતેમજ અર્વાચીન વ્યાખ્યા પ્રમાણે તે શિસ્તાનના વતની જ નથી એટલે તેમને કઈ રીતે શક કહેવાય ?
(૭૫) ખરી રીતે તે શક શબ્દ જ પ્રાચીન સમયે નહીં હોય (જુઓ ઉપરમાં પૃ. ૧૩૭ ને અંતે); પણ
શાકદ્વીપની પ્રજા તરીકે તેમની ઓળખ આપવી હોય તે શાક શબ્દ વાપરી શકે. બાકી વેદની ઉત્પત્તિ થઈ ગયા બાદ શક શબ્દ વપરાયે હેચ નં. ૨ વગરની પ્રજા માટે તે છે એમ સમજવું.(વળ જુઓ પૃ.૧૩૩ ટી. નં. ૧૯).
(૭૬) આ હકીકત આપણે સ્પષ્ટતાપૂર્વક પૂ. ૧૩૫ થી ૧૪૦ સુધીમાં શાકદ્વીપ, શકીપ અને શિકસ્થાનના પારામાં સમાવી દીધી છે.
(૭૭) આ સર્વ હકીકત આપણે તે તે પ્રજાને ઈતિહાસ (ઉત્પત્તિ અને વિકાસ) લખતાં સાબિત કરી ગયા છીએ, તે જોઈ ખાત્રી કરવી.
(૮) જુએ. એ. હી. ઈ. પૃ. ૯.
