________________
પરિચ્છેદ ]
સરણ અને સ્થિતિ
૩પપ
મહારાષ્ટ્ર તરીકે આપણે ઓળખીએ છીએ તે
ઉપર જે અનેક રાજવંશી તેનાં પુરૂ થઈ ગયા છે તેમાંના અવશે એકને રાષ્ટ્રિકવંશ ૧૧, રાષ્ટ્ર
કુટવંશ૧૨ કે ટિકવંશ તરીકે ઇતિહાસકારોએ ઓળખાવ્યો છે. તેના છા પુરૂષ દંતિદુર્ગને સમય ઈ. સ. ૭૫૦ ની લગભગ ગણાવાય છે. એટલે પ્રથમના પાંચ પુરૂષનો સમય ગણતાં તે વંશની આદિ ઈ. સ. ૬ ૭૦ ની આસપાસ સહેજે ગણી શકાય; છતાંયે તે વંશને મૂળપુરૂષ કોણ કહેવાય તે હજુ પાકે પાયે જણાયું નથી જ. કેટલાકના મતે તેનું નામ ઈશ્વરદત્ત અને જાતે આભીર૩ તથા તેનો સમય અંદાજે ઈસ્વીની ત્રીજી ચેથી
સદીમાં હોવાનું મનાયું છે; જ્યારે આપણે ઉપરમાં જણાવ્યા પ્રમાણે ૧૪ મિ. થેમાસના મંતવ્ય મુજબ શાહ રાજાને મૂળપુરૂષ કે ઈશ્વરદત્ત નામને હતો. પાછળની શોધથી તે શાહ રાજાને વંશ, ભલે ચકણને ક્ષત્રપ વંશ કર્યો છે; છતાં મિ. થેમાસના ધારવા મુજબ તે વંશનો મૂળપુરૂષ ઈશ્વરદત્ત જે હતું, તેનો સમય તેણે છે. સ. ની પ્રથમ સદીમાં કર્યો છે જ; કેમકે ચ9ણના વંશની આદિ વિદ્વાનોએ હવે ઈ. સ. ૭૮ ની ઠરાવી છે. આ સર્વ કથનનો સાર એ નીકળે છે કે ઈશ્વરદત્ત નામની કોઈ વ્યક્તિ ઈતિહાસની દષ્ટિએ૧૫ ઈ. સ. ની પહેલી સદીના મધ્યમાં અથવા જરા આગળ પાછળ૧૬ થઈ ગઈ છે. તેને પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્રનો છે અને તે
(૧૧) શા માટે રાષ્ટ્રિક વંશ હોવાનું જોડાયું છે તે માટે નીચેની ટીકા નં. ૧૩ તથા ૨૧ જુઓ; તથા પૃ. ૩૭૫ થી આગળની હકીક્ત વાંચે.
(૧૨) આ નામ વિશેષ પ્રમાણિકપણે કબૂલ રખાયું છે; કેમકે તે વંશના પુરૂષે જ પિતાને રાષ્ટ્રફૂટવંશી જણાવે છે.
(૧૩) આ રાષ્ટ્રકૂટવંશી રાજાઓ મૂળે આભીર જાતિના પુરૂષમાંથી ઉત્પન્ન થયેલા મનાય છે. જુઓ નીચેની ટી. નં. ૨૧. એક ગ્રંથકારે આ આભીર પ્રજાને દક્ષિણમાં વસવાટ હોવાને લીધે તેમને આંબભત્યાગ તરીકે લેખાવ્યા છે. હિ. હિ. પૃ. ૬૪૪ માં તેમણે લખ્યું છે કે-Abhirs were not foreigners; the name Abhir ori- ginated from Andhra-bhrutyas ( servants of the Andhras). The Matiya Purana states that seven Andhra Kings sprang from the servants of the original dynas- ty=આભીર લોકો પરદેશી નહતા. આભીર નામની ઉત્પત્તિ આંધ્રભુત્ય (આંધ્રના ભૂ-સેવકે) માંથી થઈ છે. મત્સ્ય પુરાણ કહે છે કે, મૂળવંશમાંથી સાત આંધ કૃત્ય રાજાઓ ઉદ્દભવ્યા છે,
[મારૂં ટીપણ-ઉપરના કથનમાંથી આટલા મુદ્દા તારવી શકાય છે (૧) આભીર પ્રજા પરદેશી નથી (તે માટે જુઓ હિંદીશક વિશેનું મારું કથન ) (૨) આંબભ્રત્યમાંથી આભીર થયા છે (૩) આંધ્રભૂત્ય સાતની સંખ્યામાં છે (૪) અને આભૌર નામની ઉત્પત્તિ અધભૂત્ય જેટલી પ્રાચીન છે. આ ચાર મુદામાંથી. નં. ૨ સિવાય બાકીના ત્રણ સાચા છે (નં. ૨ માટે ખુલાસો પુ. ૨, પૃ. ૧૦૩, ૧૧૪ ઈ. ઈ. તથા પુ. ૪ માં જુએ. ) .
(૧૪) જુઓ પૃ. ૩૩૭, ટી. નં. ૧૬. ઇશ્વરદત્તને, (ડે. ભગવાનલાલ ઇંદ્રજીની સૂચનાને વધાવી લઈને.) આભીર હોવાનું (નીચેની ટી. નં. ૨૦ જુઓ) માનવાને અન્ય વિદ્વાને પણ લલચાયા છે. (જુઓ કે. આ. રે. પ્રસ્તાવન, પારા૧૧૦ અને ૧૩૫) અને તેને સમય ઈ. સ. ૨૪૯ આસપાસ કર્યો છે.
(૧૫) જુઓ પૃ. ૩૩૮ ટી. નં. ૧૭ નું લખાણ. જો તે ઈશ્વરદત્ત એતિહાસિક વ્યક્તિ ન હોત તો તેના સિક્કા હેત જ કયાંથી?
(૧૬) ઈ. સ. પહેલી સદીની આગળ જ થઈ છે. પૃ. ૩૫૮ ની અંતની હકીકતમાં મુદ્દા નં. ૪ વાંચે.
