________________
=
=
૩૫૮
રૂષભદત્તનું
[ દશમ
ગૂર્જરનરેશ સિદ્ધરાજ જયસિંહ સાથે લડવા સુધી અને સર્વસ્વ ગુમાવી બેસવા સુધી પણ તૈયાર થઈ ગયા હતા; આ સર્વ હકીકત સતી રાણકદેવીને ઇતિહાસ ઉપરથી ૩૧ એટલી બધી સબસિદ્ધ છે કે તેને વિશેષ વર્ણન કરવા જરૂર રહેતી નથી. તેમ જ કાઠિયાવાડના કેટલાક બહારવટીઆએ પણ પિતાની બીજી વૃત્તિ માટે ભલે નિંદાપાત્ર ગણાય છે, છતાં સ્ત્રીમર્યાદાને રક્ષણ તેમજ સ્ત્રી સન્માન માટે તે પંકાયેલા જ માલૂમ પડ્યા છે. આ બધા ઉપરથી કહેવાની મતલબ એ છે કે, સારાષ્ટ્રમાં પણ એક આભીર પ્રજા વસી રહી જણાઈ છે, કે જેમાં, શક પ્રજાનાં જેવાં જ સગુણો અનેક સદીઓ સુધી ઉતરી આવેલાં ઐતિહાસિક દષ્ટિએ નોંધાયેલાં છે. અને આ સૌરાષ્ટ્રભૂમિ ઉપર રૂષભદત્તના વંશે રાજ્યઅમલ પણ ભગવ્યો
સેકસ વંશ છે તે) કેટેસને મળતે જ ઉચ્ચાર ક્ષહરાટને છે એમ છે. સ્ટીવનસનને મત છે. પણ નહપાણને તે કેટેસને સૂબે ધારતો હતે. ડો. ભાઉ દાજીને મત એમ છે કે ( જુઓ. જ. બે. છે. રે. એ. . પુ. ૮, પૃ. ૨૩૯) ક્ષહરાટ અને કેટેસ બનને એક જ છે. વળી ક્ષહરાટ(શબ્દ)ની જોડણીના શબ્દાક્ષર ખમરાટ પ્રમાણે થાય છે, જેને માગધી શબ્દ ખહરાટ છે. (તેના મત પ્રમાણે ) કાઠિયાવાડનું સુપ્રસિદ્ધ નામ (જે) ખેંગાર (છે) તે ખગરાટમાંથી જ નીકળ્યું છે.” આખા વાક સાર એ દેખાય છે કે, લેખકની મતલબ, ક્ષહરાટ, ખગરીટ અને ખેંગાર–આ ત્રણે શબ્દને કાંઈક સંબંધ હેવા પૂરતે જણાવવાની છે. જ્યારે આપણે એમ તારણ કરવું રહે છે કે, નહપાણ ક્ષહરાટને અને ખેંગાર રા” ને અમુક અંશે મળતાપણું (સ્વભાવે કે અમુક ગુણ ૫૨) હતું એટલું તેમાં સૂચન છે ખરૂં.
[મારૂં ટીપણુ: ક્રેઇટસ, ક્ષહરાટ, ખગરાટ કે ખેંગાર શબ્દને અરસપરસ ઉચ્ચારમાં કે વ્યુત્પત્તિમાં કેટલું સામ્ય ગણાય તે પ્રશ્ન અલગ રાખીએ, પણ જણાવવાનું કે નામાંકિત વિદ્વાને જે કાંઈ તક, વિતક કે કલ્પના કરે, પછી ભલે તે બહુ જ વિચિત્ર હોય છતાં તેને વિદ્યાના
છે. એટલે ઉપરની ત્રણે વસ્તુસ્થિતિનું દહન કરવામાં આવશે તે એટલે નિષ્કર્ષ કાઢી શકાશે કે, (૧) સૌરાષ્ટ્રની આભીર પ્રજાને અને દક્ષિણની આભીર પ્રજાને કાંઇક સંબંધ હોવો જોઈએ (૨) શક પ્રજાનાં કેટલાંક સ્વભાવત્પન્ન લક્ષણે જેવાં કે પશુપાલન, તિરંદાજી, ઘોડેસ્વારી, સ્ત્રી સન્માન ઈ. ઈ. આભીર પ્રજામાં ઉતરેલાં નજરે પડે છે (૩) ત્રિકૂટક અથવા રાષ્ટ્રકૂટવંશી રાજાઓ તે દક્ષિણ પ્રદેશની આભીર પ્રજારૂપ દૃષ્ટાંત-લેખવા તથા રા'—રાવંશી રાજાઓને સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશની આભીર પ્રજાના ઉમરા લેખવા (૪) અને હિદીશક પ્રજાનો સમય ભલે ઈ. સ. પૂ. ની પહેલી અથવા બીજી સદીને ગણાયો છે; તથા આભીર પ્રજાને સમય ભલે ઇસ્વીની પહેલી, બીજી કે ત્રીજી સદીને ગણુ હેય અરે ! એક અંશ તરીકે જ સર્વે વધાવી લે છે, જ્યારે કોઈ સામાન્ય માણસ ભલે સત્યપૂર્ણ અને પ્રમાણિક આધાર સાથેની વાત રજૂ કરે, તે પણ જે તે રજૂઆત પૂર્વબદ્ધ મંતવ્યથી ભિન્ન પડતી હોય, તે તે સૂચનને આદર મળ તે એક બાજુ રહ્યો, પણ ઊલટું તેને તોડી પાડવાને પ્રયત્ન કરાય છે અને હાસ્ય પાત્ર બનાવાય છે. આ ગ્રંથના લેખક તરફ વિદ્વાનેને આ વર્તાવ તે સામાન્ય થઈ પડવાનું માલુમ પડયું છે. ].
(૩૧) શક તથા આભીર પ્રજામાં શિચળરક્ષણ તરીકે મરી ફીટવાની વૃત્તિને આરંભ છે.
(૩૨) ઘણું બહારવટીઆઓ વિશે કિંવદંતિ સંભળાય છે કે તેમને જ્યારે વટેમાર્ગુઓને ભેટ થઈ જાય છે ત્યારે કેવળ પુરૂષવગને જ હેરાન કરે છે પણ સ્ત્રીઓને કંઈ પણ રંજડ કરતા નથી, ઊલટા તેમને સન્માનપૂર્વક દૂર બેસારીને પોતાની અન્ય લૂંટનું કાર્ય આપે છે. એટલું જ નહીં, પણ જો કોઈ સ્ત્રી તેમના ઉપર કાંઈક ઉપકાર બતાવતી દેખાય છે. તે સ્ત્રીને પિતાની બહેન ગણી વીરપસલી તરીકે (ભાઈ તરફથી બેનને અપાતી ભેટ તરીકે અથવા તેને સાદી ભાષામાં બહેનને કાપડું દેવું બેલાય છે) સારી બક્ષીશ આપી રંજીત કરે છે.
