________________
પરિછેદ ]
સરણનાં અવશે
૩૫૭
પામ્યું હોય.૨૨ વળી ત્યાંની આભીર પ્રજાનું મૂળ૨૩, આ ઈશ્વરદત્ત સાથે ઉતરી આવેલી પણ પાછળથી લડાઈ જીતાયા બાદ ત્યાં ઠરીઠામ થઈને વસી રહેલી૨૪, શક પ્રજામાંથી ઉભળ્યું હોય તે કાંઈ અકલ્પનીય કરે તેમ નથી. આ પ્રમાણે બીજી સ્થિતિ થઈ. વળી ત્રીજી સ્થિતિ એમ છે કે, આ રૂષભદત્તનું રાજ્ય સૌરાષ્ટ્રમાં સ્થાપિત થયું હતું. તેમ ઇતિહાસમાં પ્રસિદ્ધ થયેલી આ હિર-આભીર પ્રજાની હૈયાતિ ઈ. સ. ની બીજી ત્રીજી સદીમાં ધરાય છે; અને તેનું સ્થાન આ સૌરાષ્ટ્ર દેશમાં જ કલ્પાયું છે. વળી આ આભીર પ્રજાનો મૂળ ધંધો ઢોર ચારવાને, ઢોરો ઉછેરનો અને ઘેડાની ઓલાદ સુધારવાનો
મુખ્ય પણ હતા. તેમાંથી પોતાની કાબેલિયતને લીધે કેટલાકે અચ્છા જોડેસ્વાર બની, ક્ષત્રિયત્વને ગુણ પ્રાપ્ત કરી, રાજપતિ બની બેઠા છે; જેથી સારાષ્ટ્રદેશના પ્રખ્યાત રા'વંશી ૨૫ ( અથવા રાહવંશી) રાજાઓ જેમને સમય ઈ. સ. ની આઠમી નવમી સદીથી જોડાયો છે; (પરંતુ બનવાજોગ છે કે, કદાચ તે પહેલાં પણ ૨૭ હેય) વળી જેમની ઉત્પત્તિ વિદ્વાનોએ ઉપરોક્ત આભીર પ્રજા સાથે જોડી છે. તદુપરાંત આ આભીર પ્રજામાં ઘડેસ્વારી સાથે, સ્ત્રીમર્યાદા અને શિયળ રક્ષ
નું ખમીર ૨૮ ઠેઠ શક પ્રજામાંથી ઉતરી આવેલું હોવાથી ૨૯ રાઠવંશી રાજામાંના રા'ખેંગાર જેવા૩૦ રૌરાષ્ટ્રપતિઓ તો, સોલંકીકુળભૂષણ
(૨૨) જળવાઈ રહ્યાનું કહેવું પડ્યું છે તે એટલા માટે કે, ઈશ્વરદત્ત જેમ યુદ્ધમાં મરાયે હતું તેમ, ભલે તેના અન્ય જ્ઞાતિજનેશકપ્રિનના-પણ મરાયા હતા, છતાં કેટલાક તે આ સ્થળે જ રહીને વસ્તી વસાવી રહી ગયા હતા. કાળાંતરે તેઓ આંધ્રપતિ શાતકરણીની પ્રા બની ગયા હતા : અને તે બાદ કેટલેચ કાળે આ સઘળાં આભીરપતિએ રાષ્ટ્રકૂટવંશી રાજ તરીકે ખીલી નીકળ્યા હતા એમ અનુમાન દોરાય છે.
(૨૩) સરખાવો ઉપરની ટી. નં. ૨૧ ની હકીકત.
(૨૪) ભૂમકના સમયે તેમ જ પિતાના રાજઅમલમાં નહપાણ અને રૂષભદત્તે આ ભૂમિ ઉપર કામમાં કમ ૫૦ વર્ષ સત્તા મેળવી છે તેથી શકન ઠરીઠામ થઈ હતી એમ કહી શકાય.
(૨૫) સૌરાષ્ટ્રના જેમ રા’ કે રાહ કહેવાય છે, તેમ કચ્છના રાવ કહેવાય છે. કચ્છના રાવ કહેવાતા ભૂપતિઓને સૈારાષ્ટ્રના રા'ભૂપતિઓ સાથે સંબંધ હશે કે કેમ તે તપાસવું રહે છે સરખા ઉપરની ટી. નં.૯ વાળા લખાણમાં “કેટલેક વગ વચ્ચે આવતા કચ્છમાં રહ્યો.” તે શબ્દો)
(૨૬) રાખેંગાર, રા' ને ધણુ, રા” ગ્રહરિપુ વિગેરે રાજાઓને વંશ રા” વંશ તરીકે ઓળખાવા છે. આ રા” વંશી રાજાઓનું પાટનગર સૈારાષ્ટ્રનું ગિરિ- નગર-જીણું ગ–વર્તમાન જૂનાગઢ ગણાય છે;
(૨૭) રા'વંશી રાજાઓની ઉત્પત્તિ ક્યારે થઈ છે તે જણાયું નથી. પણ એટલું ધરાય છે કે, જ્યારે તેમના પુરૂષ આઠમી નવમી સદીમાં વિદ્યમાન હતા ત્યારે તેઓ પૂર વૈભવશાળી હતા એટલે તે પૂર્વે કેટલાય સમયથી તેમનું અસ્તિત્વ થઈ જવા પામ્યું હોવું જોઇએ, એમ અનુમાન કરાય છે.
(૨૮) જુએ ઉપરની ટી, નં. ૧૯ને અંતિમ ભાગ. (૨૯) જુએ ઉપરની ટી. નં.૧૯ ને અંતિમ ભાગ.
(૩૦) આ હકીક્ત ઉપર નીચેનું વાકય કાંઈક પ્રકાશ પાડશે એમ ધારી અહીં તે ઉતાર્યું છે. (નહપાણ ક્ષહરાટ માટે લખતાં લેખકે પિતાના વિચારો જણાવ્યા છે ). " Kshaharata was pronounced long ago to resemble Phrahates, one of the Arsacidae by Dr. Stephenson: but he supposed Nahapana was a viceroy of Phrahates...Dr. Bhau Daji thinks (J. B. B. R. A. VIII P. 239) Ksharata & Phrahates is the same: again this Kshaharata is spelt Khagrata which is the Magadhi form of Khabarata. The popular name of Kbengar in Kathiawar ( as he supposes ) is derived from Khagrata=આરસીડાઈ વંશના (પૃ. ૧૪૫ સામે ચુંટાડેલ કોઠામાં આર
