________________
=
=
==
૩૫૬
શકપ્રજાના
[ દશમ
વ્યવસાયે અથવા કમેં આભીર જાતિને ૧૭ લાગે છે. આ પ્રમાણે એક સ્થિતિ છે; જ્યારે બીજી સ્થિતિ એમ છે કે, શાહવંશી રાજાઓ જેને મૂળપુરૂષ હવે આપણે રૂષભદત્તને હરાવ્યો છે (જુઓ પૃ. ૩૪૦ ) તેના પિતાનું નામ ઇશ્વરદત્ત છે. આ રૂષભદત્તનો સમય ઇ. સ. પૂ. ની બીજી સદીના ઉત્તરાર્ધને છે, એટલે તેના પિતા ઈશ્વરદત્તનો સમય બહુ બહુ તે ઈ. સ. પૂ ની બીજી સદીના પૂર્વાદ્ધમાં ગણવો રહે છે. અને આ રૂષભદત્ત વિ. મૂળે શક પ્રજા હોવાથી તેમના વતનમાં જે મૂળ વ્યવસાય૧૮ ઢેરા ચારવાનો અને તેનો ઉછેર કરી પરિવાર વધારવાનો હતો તે જ વ્યવસાય અહીં હિંદમાં આવીને પણ તેઓ આદરી રહ્યા હતા. અને તેથી જ આ શક પ્રજા ધનુર્વિદ્યામાં તથા તિરંદાજીમાં પણ પ્રવીણ અને મશહુર લેખાતી હતી. આ રૂષભ- દત્તનું નામ આપણને નાસિક, જુન્નર વિગેરે દક્ષિણ દેશમાં આવેલા શિલાલેખ ઉપરથી જાણ
વામાં આવ્યું છે એટલે જ વિદ્વાનોને પણ નહપાણું તથા તેના જમાઈ રૂષભદત્તને દક્ષિણ હિંદની ભૂમિ ઉપર–ગોદાવરી અને કૃષ્ણ નદીના મૂળ - વાળા પ્રદેશમાં કાંઈ લડાઈ-લડત ચીતરવો પડ્યો છે; પરંતુ યુદ્ધમાં ઉતરનાર રૂષભદત્ત જ પ્રથમ હતો કે તેને પિતા ઇશ્વરદત્ત ૨૦ હતા જે યુદ્ધમાં પ્રથમ કોઇ સૈન્યપતિ હતો અને તેના મરણ બાદ તેની જગ્યાએ રૂષભદત્ત નીમાયા હતા તેની ભલે આપહુને સ્પષ્ટતાપૂર્વક માહિતી મળતી નથી. છતાં જ્યારે નહપાણ અને રૂષભદત્તનો, સસરા જમાઈ તરીકેના સગપણ સંબંધને વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે માનવું રહે છે કે, રૂષભદત્તનો પિતા ઈશ્વરદત્ત પણ, ક્ષત્રપ નહપાણને તેમજ મહાક્ષત્રપ ભૂમકને, પિતાના જીવનમાં યુદ્ધક્ષેત્રે સારી રીતે ઉપયોગી થયે હેવો જોઈએ. એટલે બનવાજોગ છે કે, દક્ષિણ દેશના કેઈક યુદ્ધમાં લડતાં લડતાં તે ઈશ્વરદત્ત મરણ પામ્યા હોય, અને તેથી કરીને તેનું નામ આ પ્રદેશમાં ૨૧ જળવાઈ રહેવા
(૧૭) આશીર જાતિને જીવનપ્રદેશ ગોદાવરી નદીના મૂળવાળ ભૂમિને ગણાવાય છે. સરખા ઉપરની ટીકા નં. ૧૩, તથા ૧૪.
(૧૮) પૃ. ૨૯૮ માં ટાંકેલું અંગ્રેજી અવતરણ જુઓ.
(૧૯) જુઓ ઉપરમાં પૃ. ૧૧૦ ની હકીકત જેમાં રાજ બળમિત્રનું મરણ કે તિરંદાજે ફેકેલા બાણથી નીપજ્યાનું જણાવ્યું છે.
વળી તે પૃષ્ઠ ટી. નં. ૧૭ માં ગભીલ રાજની બીના જણાવી છે તે પણ શકપ્રજની તિરંદાજના દષ્ટાંતરૂપ છે. આનું વર્ણન આગળ ઉપર આવશે.
શક પ્રજ જેમ ધનુર્વિદ્યામાં પ્રવીણ ગણતી હતી તેમ વળી સ્ત્રીઓની મર્યાદા સાચવવામાં, શિયળરક્ષણમાં પણ માથું આપવા અચકાય નહીં તેવી નીતિવાળી હતી. આ ગુણ તેમની પ્રજમાં કેટલીયે સદી સુધી ઉતરી આ જણાય છે. તેનાં દષ્ટાંતે પ્રસંગોપ. આપણે
જણાવતા રહીશું.
(૨૦) ઈશ્વરદત્ત નામની બે વ્યક્તિ માનવી પડે છે. એક નહપાણુના જમાઈ રૂષભદત્તને પિતા અને બીજો, કે. આ. રે. માં જણાવ્યા પ્રમાણેને; કે જેણે ઈ. સ. ૧૪૯ આસપાસમાં, ક્ષત્રપ ચણવંશી મહાક્ષત્રપોથી સ્વતંત્ર બની પોતાનું રાજ્ય ગેદારીવાળા પ્રદેશમાં સ્થાપ્યું છે અને મહાક્ષત્રપ નામ ધારણ કરી, સિક્કા પડાવ્યા છે ( જુએ . . કે. પૃ. ૧૨૪); છતાં તેની જાત કે સંબંધ કઈ રીતે જણાવ્યાં જ નથી (જુઓ ઉપરની ટીકા. નં. ૧૪ તથા ૧૫.)
(૨૧) રાષ્ટ્રકૂટવંશી રાજાઓનું અસલ વતન પણ ગોદાવરી નદીના મૂળવાળા પ્રદેશમાં-ગોરધન સમયમાંગણાય છે. તેમ આભીર જાતિને હેરાં ચારવાને વ્યવસાય પણ આ પાર્વતીય પ્રદેશમાં વિશેષ સ્મૃદ્ધ બને હતા અને બનવા પામે, તે સમજી શકાય તેવું છે.
