________________
--
પરિછેદ ]
ઇતિહાસ
આગળ પડતા હતા તે અન્ય ક્ષેત્રે પણ ઝળકી ઊડ્યા હતા. તેમજ જે રાજકીય ૫ટમાં મોખરે ધુમ્મા રહેતા હતા તેઓ ગાદીપતિ પણ બની બેઠા હતા.૫૮ એટલે તેઓ ઇતિહાસમાં પ્રસિદ્ધિને પામ્યા છે. આ સઘળી પ્રજાને આપણે હિંદી શક અથવા ઈન્ડસિથીઅન્સ તરીકે ઓળખી શકશે. ઈન્ડસિથિયનસની૫૯ ઉત્પત્તિ આ પ્રમાણે સમજવી.
હવે ઇન્ડો સિથિયન્સના વિકાસ સંબંધી પણ થોડું ઘણું જણાવી દઇએ. સામાન્ય રીતે સિંધુ નદીની પશ્ચિમે ઈરાની રાજયની અને પૂર્વમાં હિંદુ રાજ્યની હકુમત ગણી લઈએ, તે પણ વસ્તુસ્થિતિ સમજી શકાશે. ઇરાની શહેનશાહ સાઈરસ અને ડેરિયસના અમલ પછી (ઇ. સ. પૂ. ૪૮૬) તે બાજુ કાંઈક રાજ્યક્રાંતિ થઈ હોય કે
દમન વધ્યું હોય અથવા તે કેવળ વ્યાપારિક સંગે જ ઊભા થયા હોય કે ઈરાની શહેનશાહને સત્તા પ્રદેશ વિસ્તાર પામ્યો હોય, પણ ત્યાંની થોડીક પ્રજા સિંધુ નદીના પૂર્વ પ્રદેશમાં ઉતરી આવી હતી; તેમ આ બાજુ સૌવીરપતિ રાજા ઉદયનની ગાદીએ તેનો ભાણેજ કેશીકુમાર આવ્યો હતો, તથા તેના સમયે રેતીને મોટે વાવંટોળ થઈને આ સૌવીર પ્રદેશ દટાઈ જઈને જેસલમીરનું રણું બની ગયું હતું. જેથી ત્યાંની પ્રજા આડીઅવળી વિખરાઈ ગઈ હતી. તેમાંની કેટલીક હાલના ભાવલપુર રાજય તરફ ઉત્તર હિંદમાં વધી અને કેટલીક જોધપુર રાજ્યની હદમાં આવી વસી ૧૧ જ્યારે કેટલીક ત્યાંનાં શહેરે, ગામડાઓ અને નદીઓની સાથે દટાઈ પણ ગઈ. આ પ્રસંગને હિંદી શકનું પ્રથમ ટળું પ્રવેશ્યા તરીકે નોંધી
(૫૭) આનાં દ્રષ્ટાંતમાં (૧) બ્રહ્મદ્વીપમાંથી જે પુરૂષ ઉત્પન્ન થઇને વૈદિક સંપ્રદાયમાં નામ કાઢી ગયા છે તે સવ અહીં ગણાવી શકાશે. (૨) પં. ચાણક્ય જે મહાન અર્થશાસ્ત્રી તરીકે અને સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્તના મહા અમાત્ય તરીકે પ્રસિદ્ધ થઈ ગયું છે. તેને ગણી શકશે.
(૫૮) ગાદીપતિ થયાના દ્રષ્ટાંતમાં રૂષભદત્તને શાહી વંશ ગણી શકાશે.
(૫૯) એ. પી. પુ. ૧, પૃ. ૨૬૬:-The IndoScythians are generally known as the Sakas=ઈન્ડસિથિઅન્સ સામાન્ય રીતે શક તરીકે જ ઓળખાય છે.
(૬૦) જુઓ પુ. ૧, પૃ. ૨૨૫ અને આગળ. આ ભાગમાં કેટલો ભયંકર વિનાશ તે સમયે થયો હશે તે તે ધી એન્ટીકવીટીઝ ઓફ સીંધ:-કર્તા હેનરી કુઝન્સ–ને ગ્રંથ વાંચવાથી તેના પ્રદેશ વિસ્તારને ખ્યાલ આવવાથી કલ્પના કરી શકાશે.
(૬૧) પં. ચાણક્યના પૂર્વજો પણ આ ટેળાના સમજવા. તે સાથે અનેક બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય વિગેરે આવેલા. તેમાંને મેટે ભાગ વૈદિક અનુયાયી હશે કેમકે શક સ્થાનમાં શ્રતિકારની ઉત્પત્તિ થઈ હતી, જેથી તેમને
ધમને માનનારા વિશેષ સંખ્યામાં હોય તે સ્વાભાવિક છે. અને આ હિઝરતે આવેલી પ્રબ ત્યાંની જ હતી. એટલે આપણે કહી શકીએ છીએ કે વૈદિક મતાનુયાયી તે હતા. ઈ. સ. પૂ.૪૫૦ની આસપાસ (જુઓ. પુ. ૨, પૃ. ૧૭૬) લાખોની સંખ્યામાં એક જૈનાચાર્યું છે જેને બનાવ્યા છે તે અહીં લખેલા વૈદિક મતાનુયાયીમાંના જ સમજવા. પં. ચાણકયના પૂર્વજો પણ તે વખતે જ જૈન મતાનુયાયી થયા હશે એમ થયેલ સમજવું (જુઓ પુ. ૨, ૫. ૧૭૧ થી ૧૭૬ ની હકીકત). વળી હાલના એશવાલે તથા સર્વ સામાન્ય જૈન ધર્મમાં મુખ્ય અંશે આ પ્રજાની ઓલાદ જ ગણવી.
(૬૨) વસ્તી કહેતાં મનુષ્ય, બે કે દટાયાં લાગતાં નથી, કેમકે વાવટેળ કાંઈ એકદમ અણચિંતા અથવા બે ચાર કલાકમાં જ આવીને રેતીના ડુંગરે ડુંગરા થઈ ગયા લાગતા નથી; પણ ધીમે ધીમે એકાદ અઠવાડીયા રટલો કે બકે તેથી વધુ સમય લંબાયો હશે. એટલે માણસે પોતાની સગવડતા પ્રમાણે આપા થઈ ગયેલ છે. છતાં જો કોઈ દટાયું હોય તો તેવી સંખ્યા બહુ જ જુજ હશે. બાકી ઈમારતે, શહેર, નદીઓ વિગેરે સર્વે સ્થાવર વસ્તુઓ તે દટાઇયેલી જ ગણવી.
