________________
૩૨૨
અઝીઝની
[ અષ્ટમ
have fallen in the reign of Mause= જો તેમ હોય છે, તે શિલાલેખનો સમય આશરે ઈ. સ. પૂ. ૭ર ગણાશેઃ જે વર્ષ મોઝના રાજ્ય અમલમાંનું થઈ રહેશે. આ બન્ને તેમનાં કથન છે. અને તે ઉપરથી જ તેમણે અનુમાન ઘડી કાઢયું સંભવે છે કે, રાજા મેઝીઝને હિંદની ભૂમી ઉપરનો પ્રથમ દેખાવ ઈ.સ. પૂ. ૭૫ની લગભગમાં થયો છે. પણ મોઝીઝ શક પ્રજાનો સરદાર હોવાની તેમની માન્યતાનું ખંડન આપણે સારી રીતે કરી બતાવ્યું છે. એટલે તેમનો મત પણ ગ્રાહ્ય થતું નથી. જેથી તે બન્ને વિદ્વાનોના મંતવ્યનાં દેખાતાં કારણેની તપાસમાં ઉતરતાં અને તે કારણોની નિબળતા સબળતાને વિચાર કરતાં, મોઝીઝનું ભરણુ હજુ ૭૫ માં માની શકાય ખરૂંબાકી તેનું રાજય ૭૮ માં શરૂ થયાનું માનવાને તે અંત:કરણ ના પાડે છે.
આખી ચર્ચાનો સાર એટલોજ કે અઝીઝના રાજ્યની શરૂઆત ઈ. સ. પૂ. ૭૮ કે ૭૫ માં માનવીઃ અને તેનું ભરણુ જેમ મિ. સ્મિથ સાહેબ માને છે તેમ ઇ. સ. પૂ. ૫૮ માં ગણીને તેને સત્તાકાળ ૨૦ અથવા ૧૭ વર્ષને ગણવે. ગમે ત્યારે-ઈ. સ. પૂ. ૭૮ માં કે ૭૫માં
ગાદીએ બેઠેલો તેને માને તોયે તેની . સ. પૂ. ૭૪ માં તે તે કારકીદી ગાદીપતિ હતે હતેને હોજ.
આ સમયે અવંતિપતિ રાજા નહપાનું મૃત્યુ થતાં, તેની ગાદી માટે અનેક ખટપટ થઈ હશે એમ સમજાય છે. છેવટે, એક
અણધાર્યાજ અને કોઈ દીવસ ખ્યાલમાં પણ ન હોય તેવા પુરૂષના હાથમાં તે ગઈ. આ પુરૂષનું નામ રાજા ગર્દભીલ અને તેના નામ ઉપરથી તેને વંશ ગર્દભીલ વંશ કહેવાય છે. આ ગઈ ભીલનું મરણ પાછું ઈ સ. પૂ. ૬૪ માં (કોઈકના મતે ૬૧ માં) જ્યારે થયું ત્યારે પણ અવંતિની ગાદી માટે પાછી તેવીજ ભાંજગડ ઉભી થઈ હતી. અને પરીણામે બીજો ફાવી ગયું હતું. કહેવાની મતલબ અત્ર એ છે કે અવંતિના ઉપર પ્રમાણે બને પ્રસંગે રાજા૫૧ અઝીઝની કારકીદીના સમયમાં જ બનવા પામ્યા છે. વળી પિતાના રાજ્યની હદની અડોઅડજ અવંતિની હદ હતી. એટલે કે લાંબી મજલ કાપી લડવા જવું પડે તેવું પણ નહેતું. તેમ જે ફાવી ગયા છે તેના કરતાં અનેક ગણે તે માટે ભૂપાળ પણ હતું, તેમ સામગ્રી પૂર્ણ હતો. છતાં બેમાંથી એકે પ્રસંગે તેણે હાથ હલા કર્યો હોય એમ જણાયું નથીજજો તેને પિતા મેઝીઝ આ વખતે હયાત હોત તે, કોઈને પૂછવાની વાટ જોયા વિના તુરતજ અવંતિ જેવું હિંદના મુગટ સમું રાજ્ય કબજે કરી લીધું હેત.
એટલે સમજાય છે કે અઝીઝ તેના પિતાના જે ઉત્સાહી અને સાહસીક વૃત્તિવાળો જ નહીં હોય; અથવા પોતાને ત્યાંજ રાજ ખટપટ જાગી હોય અથવા પ્રજા અસંતુષ્ટ બની હોય–કેમકે તેના પિતાએ તક્ષિાનું અને મથુરાનું રાજ્ય વિના યુધે અથવા તે રાજ્યકર્તાઓ પાસેથી ગાદી પડાવી લઈને જ-મેળવી લીધું હતું તેથી કદાચ પ્રજા નારાજ થઈ હેય-તે પોતાનું ઘર પહેલું
(૪૯) જુએ ઉપરમાં તેના વૃત્તાંતે.
(૫૦) તેના રાજ્યને અંત આવ્યો છે, જ્યારે કેટલાક મરણ થયું માને છે. વળી કેટલાકને તે પ્રસંગ શોધીને તે નાસી ગયો લાગે છે (જુએ હવે પછી આ પુસ્તકના અંતે તેનું વૃત્તાંત) ગમે તેમ પણ તેની ગાદી તે વખતે
ખાલી પડી હતી તેટલું ચોક્કસ છે જ.
(૫૧ ) તેમાંના એક પ્રસંગે પોતે તદન અસહાય સ્થિતિમાં હતું એમ સમજાય છે. આ પ્રસંગને અંગે વધુ વિગત માટે જુઓ આગળ આવતી હકીકત.
