________________
પરિચ્છેદ ]
ઈન્ડો સિથિયન્સની સમજ
૩૩૯
ઉપર ચાર રાજસત્તાનો અમલ થવા પામ્યો છેઃ (૧) ગભીલવંશી (જે અત્યારસુધી ઇતિહાસમાં બહુ પ્રસિદ્ધ થયેલ નથી પણ આ ત્રીજા પુસ્તકના અંતે તેમનું જીવન આળેખીશું ) (૨) અને આંધ્રવંશી-શાતકરણી રાજાઓ: આ બે હિંદી રાજસત્તાઓ છે જ્યારે બીજી બે અહિંદી રાજ સત્તાઓ છે, જેમકે (૩) શક જાતિના (Indo- Scythians) રૂષભદત (જે નહપાણુને જમાઈ થાય છે તથા જેનું નામ નાસિકના શિલાલેખોમાં મશહુર થયેલ છે) નો વંશ અને (૪) ચ9ણનો વંશઃ અહીં આપણે હિંદી રાજવંશને તે બાતલ રાખવાને છે; કેમકે હવંશી રાજાઓનું વતન હિંદ બહારનું હોવાનું જણવાયું છે. એટલે બે અહિંદી રાજસત્તાને જ વિચાર કરવો રહે છે. તેમાં વળી ચ9ણવંશને ત્યજી દેવો રહે છે, કેમકે ઉપર જણાવી ગયા પ્રમાણે શાહ રાજાએ ચ9ણવંશથી જુદા પડી જાય છે. આમ એક પછી એકને બાદ કરતાં જતાં, બાકી રહ્યો માત્ર એક જ વંશ; અને તે છે નહપાના જમાઈ રૂષભદત્તને. એટલે નિર્વિવાદિતપણે કહી શકાશે કે, તે શાહી રાજાઓ બીજા કોઈ જ નહીં, પણું રૂષભદત્તના વંશજો અને વારસદાર જ છે. વળી તેની ખાત્રી પણ આપણને નીચેનાં પ્રમાણોથી મળી આવે છે. (૧) શાહ રાજાઓનાં પ્રથમ પુરૂષનું નામ મિ થમા-
સના જણાવ્યા પ્રમાણે ( જુઓ ટીપણ નં. ૧૬ માં તે સર્વેનાં નામે) ઈશ્વરદત્ત છે; જ્યારે નહપાના જમાઈનું નામ ઉષભદાન અને પાછળથી રૂષભદત્ત થયાનું આપણને જણાયું છે. વળી આ રૂષભદત્ત તથા તેને સસરે નહપાણ (જુઓ તેના સિક્કા તથા જીવનવૃત્તાંત ) તેમજ સર્વે ક્ષહરાટ ક્ષત્રપ જેન ધર્મ પાળતા હતા. વળી જૈન ધર્મના આદિ ધર્મપ્રવર્તકનું નામ આદીશ્વર અથવા રૂષભદેવ છે. તેમ હિંદુઓમાં પિતાના ધર્મ પ્રચારક પુરૂષને-ઈષ્ટદેવને-ઈશ્વર તરીકે જ હંમેશાં મનાય છે. એટલે પિતાના ધર્મ ગુરૂના અનુયાયી તરીકે પોતાને તે રૂષભદત્તના કે ઈશ્વરદત્તના ૧૯ નામથી ઓળખાવે તે સ્વભાવિક જ છે. (૨) આ રૂષભદત્ત પોતે “ક” પ્રજાને ખાનદાન ગૃહસ્થ હોવાનું જણાવે છે. ૨૦ વળી આ શક પ્રજા કેટલાય કાળથી હિંદમાં આવીને વસેલી હોવાથી તેઓ ઈન્ડો-સિથિઅન્સ કહેવાતા; જ્યારે જે અસલ હતા તે પોતે સિથિઅન્સ કહેવાતા. આ સિથિઅન્સે પિતાને
શહેનશાહી”=૨૧ શાહી પ્રજાના શહેનશાહ એટલે કે શક પ્રજાના સર્વે નાના મોટા જમીનદારોના ઉપરી તરીકે લેખવતા; જેથી તેની સરખામણીમાં, આ રૂપભદત્તને વંશ પિતાને “શાહી” નામથી કે કુ નામ “શાહ” કહીને ઓળખાવે તેમાં નવાઈ પામવા જેવું કે શંકા ઉઠાવવા જેવું
(૧૯) અથવા ઈશ્વરદત્તને રૂષભદત્તના પિતા તરીકે ગણવ હોય તે પણ બંધબેસતું આવે છે, કેમકે રૂષભદત્તના પિતાનું નામ દિનિક જણાવ્યું છે. એટલે તે નામ કદાચ ઈશ્વરદત્તને પાછલો ભાગ, જે દત્ત તેનું અપભ્રંશ થઈને દત્તમાંથી દન્ન અને પછી દિનિક કે દત્તક થઈ ગયું હોય અથવા લિપિ ઉકેલનારની ભૂલ પણ થઈ હોય.
(૨૦) જુએ નાસિકને શિલાલેખ નં. ૩ર (કે. આ. રે. પ્રસ્તાવના પૃ. ૫૮ )
(૨૧) અવંતિપતિ ગભીલને હરાવવા કાલિક. સૂરિ નામે જૈનાચાર્યે સિંધની પેલી પાર જઈને જે થક પ્રજાને પિતે તેડી લાવ્યા હતા તે શહેનશાહ શાહી જ કહેવાતા. આ વિશેને આધકાર ગર્દભીલ વંશના વૃત્તાંતમાં જણાવવામાં આવશે.
મતલબ કે, શહેનશાહ King of Kings તે ઈરાનને શહેનશાહ અને શહેનશાહે શાહી એટલે શિસ્તાન પ્રાંતમાં વસતી શક પ્રજાને શહેનશાહ
