________________
પરિચ્છેદ ].
ઇન્ડો સિથિયન્સની સમજ
૩૩૭
રથી એમ થયું કે, સર કનિંગહામના મતે, પ્રથમ મિનેન્ડર, પછી શાહ૧૩ રાજાને વંશ અને પછી ગુપ્તવંશ; જ્યારે મિ. થેમાસના મત પ્રમાણે, પ્રથમ ૧૪શાહરાજા ઓ પછી ચકણુ વંશ અને તે બાદ ગુપ્તવંશ થયો છે. છે. આ પ્રમાણે બન્ને વિદ્વાનોની દલીલો છે. તેમાં કેટલું સત્ય ભરેલું છે તે આપણે વિચારીએ. પ્રથમ સર કનિંગહામની દલીલ લઈએ. તેમની દલીલ એ છે કે, લિપિના અક્ષરો નિહાળતાં શાહરાજાના સિક્કાની લિપિના અક્ષરો અર્વાચીન છે; જ્યારે સાંચીતૂપની લિપિ પ્રાચીન છે. આ સાંચીતૂપને મહારાજા પ્રિયદર્શિનની કૃતિરૂપે આપણે જણાવી ગયા છીએ. એટલે શાહરાજાને સમય ઈ. સ. પૂ. ૨૫૦ પછીનો થયો ગણાય. બીજો મુદ્દો એમ છે કે, શાહરાજાના સિક્કા મિનેન્ડરના સિકકાને મળતા છે. અને શાહ રાજાના સિકકા જે વ્યક્તિ ઈ. સ. ૧૧૭ થી ૧૮૦ માં હયાત હતી તેણે નજરોનજર જોયા છે. એટલે તે તાત્પર્ય એમ થયું કે, શાહરાજાનો સમય તે વ્યક્તિની હૈયાતિ પહેલાં ખતમ થઈ જવો જોઈએ; નહીં કે તે વ્યક્તિની હૈયાતિ પછી.
બાકી એટલું સિદ્ધ થયું સમજવું કે, જ્યારે તે સિક્કા મિનેન્ડરના સિક્કાની નકલરૂપે બનાવાયા છે ત્યારે તે સિક્કા મિનેન્ડરના સમય બાદ જ પડાવાયા હોવા જોઈએ. એટલે આ બીજા મુદ્દાની તારવણી એમ બતાવે છે કે, મિનેન્ડરને સમય જે આપણે ઈ. સ. પૂ. ૧૫૯ ગણ્યો છે તે બાદ એટલે કે ઈ. સ. પૂ.૧૫૯૫ અને ઈ. સ. ૧૧૭ ની વચ્ચે ગાળાના પિણાત્રણસો વર્ષમાં શાહ રાજાઓ થવા જોઈએ. તેમની પ્રથમની દલીલને ભાવાર્થ પણ એ જ આવી રહે છે.
હવે મિ. થેમાસની દલીલો ઉપર વિચાર ચલાવીએ. તેનું માનવું એમ થાય છે કે, શાહરાજાનો સમય ઇ. સ. પૂ. ૧૫૭ થી ૫૭ સુધી છે, અને આ છેલ્લા આંકને પણ તે નિશ્ચિતપણે ન ગણાવતાં “ આશરે” હોવાનું જણાવી તેને ઈ. સ. પૂ. ૨૬ જણાવવાનું વલણ બતાવે છે; કેમકે તે એમ માને છે કે, તે વખતે શાહ રાજાએની પડતી થઈ છે અને ઇ-સિથિઅન્સને વંશ અસ્તિત્વમાં આવ્યો છે. મતલબ કે, ૧૫૭ થી ૨૬ સુધીના સવાસો વર્ષના ગાળામાં તે વંશના તેર રાજાએથયા હોવાનું તે માને છે, ઉપર ચડાઈ કરી હતી એમ સામાન્ય માન્યતા છે.
(શાહ એટલે રૂષભદત્ત અહીં સમજવાને છે.)
(૧૬) જી રે. એ. સ. પુ. ૧૨, પૃ. ૪૯ ચૌદ રાજનાં નામ આ પ્રમાણે આપ્યા છે.
(૧) ઇશ્વરદત્ત (વર્ષને પુત્ર) (૨) રૂદ્રશાહ (સિંહ) સ્વામી છવદામનને પુત્ર (૩) સદામન . , નં. ૨ને પુત્ર (૪) દામશાહ .. , (૫) વિજય શાહ. (૯) વીરદામ • • (૭) દામનતપ્રિય . (૮) રૂદ્રશાહ (બી) .... (૯) વિશ્વસિંહ , ,
(૧૩) શાહરાન એટલે ચઠણુ વંશના રાજાઓ એમ કહેવાને ભાવાર્થ છે.
(૧૪) અહીં શાહરાઓ એટલે રૂષભદત્તના વંશના રાજાઓ એમ કહેવાને ભાવાર્થ છે.
(૧૫) જ, જે. એ. સ. પુ. ૧૨. પૃ. ૪૫-It is generally held that Demetrius invaded India, sometime closely anterior to, if not contemporaneously with, the date above suggested, as that of the establishment of the Sah dynasty of Gujerat. ગુજરાતના શાહવંશની સ્થાપનાને જે સમય ઉપર બતાવી ગયા છીએ તેની બરાબરના સમયે, અથવા તો તેનાથી કેટલીક વખત અગાઉ ડીમેટ્રીઅસે હિંદ
* * * *
* *
