________________
૩૪૦
તે બને પ્રજાની
[ નવમ
પણ કાંઈ નથી જ. (૩) રૂષભદત્તને સમય પણ બરાબર બેસતે જ આવે છે; કેમકે મિનેન્ડરની પછી ભૂમક થ છે; તે બાદ તેને પુત્ર નહ પાણુ અને તેના સમસમી તરીકે આ રૂષભદત્ત છે. વળી રૂષભદત્ત અને નહપાણના જ્ઞાતિજનો જે ઈ. સ. ૭૮ માં સૌરાષ્ટ્રમાં હૈયાત હતા તે સર્વેને ગાતમીપુત્ર શાતકરણીએ હરાવીને કચ્ચર ઘાણ કાઢી નાંખ્યો છે તે હકીકત શિલાલેખ આધારે વિદિત છે એટલે કે રૂષભદત્તના વંશનો સમય જે આપણે ઈ. સ. પૂ. ૭૪ થી ૪ ઈ. સ. ૭૮ સુધીના દોઢ વર્ષને હરાવીએ છીએ તે પણ મિ. થેમાસના કથનને આધારભૂત થાય છે. વળી આ દેઢસો વર્ષના ગાળામાં તેરથી ચૌદ કે એક બે ઓછાવતા રાજાએ૨૫ ગાદી ઉપર આવી શકે તે બનાવ પણ સ્વાભાવિક જ છે. આ પ્રમાણે દરેકે દરેક રીતે તપાસતાં અને સપ્રમાણ પુરાવાઓથી ચકાસી જોતાં, જો આપણને સંતોષ મળે છે તે પછી, નિશ્ચયરૂપે તેમ માની લેવામાં, લેશ માત્ર પણ સંકોચ ખાવાનું કારણ રહેતું નથી.
[મારૂં ટીપણ-મિ. થેમાસે ઠરાવેલ શાહ રાજાએ તે હવે ચણવંશના ક્ષત્ર હેવાનું સિદ્ધ થઈ ચૂક્યું છે, પણ જેમ એક વખત તેમને “શાહ” બદલે “સિંહ” વાંચીને આ બધાને “સિંહવંશી” રાજા તરીકે ઓળખાવાતા તેમ કદાચ “શાહી રાજાઓ” તે
શબ્દપ્રયોગ મિ. થેમાસને કણુગોચર થયે પણ હોય; અને તેની શોધમાં નીકળતાં આ “શાહરાજાને વંશજ હાથ આવી ગયે હેય. એટલે એકને બદલે બીજાને તે ધારી લઈ તે પ્રમાણે ગણાવવામાં તે લેભાઈ ગયા પણ હેય. બાકી શાહી રાજા એટલે રૂષભદત્તને વંશવેલે સમજવો. આ રૂષભદત્તનો વંશ ચાલ્યો હતો કે કેમ તે અભિપ્રાય હજુ સુધી કેઈ ઇતિહાસકારોએ દર્શાવ્યો કે નથી તેમ વિચાર્યું એ લાગતું નથી. એટલે તે બાબતમાં આગળ વધવાને કાંઈ પ્રયાસ સેવ્યો હોય તેમ તે બને જ ક્યાંથી ? આવા અનેક કારણોથી-નવીનતાની દષ્ટિએ-પણ આ વિષય જરા લંબાણથી મેં ચર્ચે છે. એવી ઈચ્છાથી કે અન્ય કઈ આ વિષયને ઉપાડી લઈ તે ઉપર વિશેષ પ્રકાશ ફેકે.]
અહીં જે ચાર પ્રજાની વિચારણા કરવાની હતી તેમાંથી બેની-શાહવંશીની અને શાહીવંશીની
સમજૂતિ કરી ચૂક્યા. હવે કેણ સિથિ- બાકીની બેની-સિથિઅન્સની અન્સ અને અને ઇન્ડો તિથિઅન્સનીકેણ ઇન્ડો કરવી રહી. પ્રથમની બે પ્રજા સિથિઅન્સ કેણ હતી તે કાર્ય તે
- તેમના નામ ઉપરથી છૂટું પાડવાનું પણ મુશ્કેલ હતું. એટલે તેના વિશે ચર્ચાની જરૂર હતી. જ્યારે અહીં તે સિથિઅન્સ અને ઇન્ડે સિથિઅન્સ તે બે નામે
( ૨૨ ) મારી ગણત્રીમાં આ સમય જુદે આવે છે. પણ તેની ચચોનું આ સ્થાન નથી. એટલે તે આંક જ અહીં ઉતાર્યો છે.
(૨૩) શિલાલેખમાં તે માત્ર હકીકત જ છે. પણ તેને સમય ઈ. સ. ૭૮ વિદ્વાનોએ ગોઠવી બતાવ્યું છે, એટલે અહીં તેને ઉતાર્યો છે. બાકી તેમાં ફેરફાર કરવું પડે તેમ છે. તે વિષય આગળ ઉપર હાથ ધરવામાં આવશે,
(૨૪) જુએ હવે પછીના પરિચ્છેદે તેનું જીવનવૃત્તાંત.
(૨૫) મિ. થેમાસના મંતવ્ય પ્રમાણે શાહરાજએ તેની સંખ્યામાં થયા હોવાથી ( જુઓ ઉપરમાં પૃ. ૩૩૭ ની હકીકત) આ આંક દશાવ્યો છે.
(૨૬) શાહ (ખરૂં નામ તે સિંહ છે) રાજ તે ચ9ણ ક્ષત્રપ વંશ અને શાહી રાજ તે ઋષભદત્તને વંશ એમ સમજવું.
