________________
३२०
રાજ્યના
છે: પહેલાના મત પ્રમાણે માઝીઝના અંત જ ઈ. સ. પૂ. ૭૮ માં આવ્યાનું' મનાયુ છે જ્યારે બીજાના મતે તેના રાજ્યના પ્રારંભ જ લગભગ તે સમયે થયાનું ગણાયું છે. આમાંથી કાઇ જાતને તાડ નીકળી શકાતા હોય તેા જોઇએ,
અઝીઝના
મેાઝના રાજ અમલ સાથે એક જણાએ ૭૮ ના આંક જોયા છે. અંત કે આદિ તે હકીકત હમણાં દૂર રાખીએ-જ્યારે બીજો ૭૫ કહે છે. આપણે ઉપરમાં પાતિક અને સાડાસનાં વૃત્તાંત લખતાં એમ જણાવ્યુ છે કે, તે બન્નેનાં રાજ્યા શહેનશાહ માઝીઝે એક વર્ષમાં જીતી લીધાં છે અને તેના સમય ઇ. સ. પૂ. ૭૯-૭૮ જણીબ્યા છે. આ હકીકત ટાંકવામાં પાતિકને માટે તા શિલાલેખના આધારજ લેવાયા છે. એટલે તે કથનમાં ‘મીન કે મેષ’ જેટલા પણ ફેરફાર કરવાને સ્થાન રહેતું નથી. જ્યારે સાડાસ માટે તેા આપણે માત્ર આનુસંગીક કારણને લીધે અનુમાનજ દોરેલ છે. એટલે તેમાં ફેરફાર કરવા ઇચ્છા રાખીએ તે ખાટું નહીં ગણાય. કારણ કે આવડાં મોટાં (તક્ષિલા અને મથુરા જેવાં) રાજ્ગ્યા ઉપર એકજ વર્ષોમાં લડાઇ લઇ જવી અને વિના વિલંબે જતી લેવાં, તે બહુ અશકય બલ્કે અસંભવિત દેખાય છે. જો કે આપણે તે એમ પણ જોઈ ગયા છીએ કે પાતિકના મુલક જે જીતી લીધા હતા તે બનાવ તેની ગેરહાજરીમાંન બનવા પામ્યા હતા. મતલબ કે જીત મેળવવા માટે માઝીઝને અગાઉથી કાઈ તૈયારી કરી રાખવાની જરૂરજ પડી નહેાતી. એટલે જ્યારે તુરતા તુરત મથુરાને પાછા સર કરે ત્યારે
[ અષ્ટમ
પણ વિના તૈયારીએજ આગળ વધ્યા હતા એમ કબુલ રાખવુ' પડશે, તેથી સહજ વિચાર આવી જાય છે કે, જે કામમાં ગમે તેટલી તૈયારી અગાઉથી કરી રાખી હોય તેા પણ બે ત્રણુ વરસની મુદ્દત તેા આટાલુણુમાં જ ચાલી જાય તેમ ગણાય છે, તેમાં માત્ર છ માસના તેા હીસાબજ ા કહેવાય? માટે આપણે તે ૭૮ ના આંકને બદલે ૭૫ ના સ્વીકાર કરીએ તેા વાસ્તવીક ગણાશે. વળી ખીજી પરિસ્થિતિ પણ તે વસ્તુ અંગીકાર કરવાને આપણને પ્રેરે છે. ઉપર પૃ. ૩૧૮ માં ‘એક ખૂબી એ થઇ છે’ કરીને જે હકીકત જણાવી છે તેમાં મથુરાની જીત મેળવ્યા બાદ રાજા મેઝીઝને અવંતિ ઉપર ચડી જવાની ઇચ્છા કરવા જતાં કુદરતી સ’કેતને લીધે કેમ જાણે મરણ પામતો ઢાય તેવી સ્થિતિ કલ્પી છે. તે સ્થાને, એમ હકીકત ગાઠવવી સુમેળ લેતી કહેવાશે કે, ૭૮ માં તેણે તક્ષિલા જીત્યું હતું અને પછી એ એક વર્ષે તૈયારી કરી ૭૫ માં મથુરા છતી લીધું હતું. તેવામાં અતિ વૃદ્ધાવસ્થાને લઇને તેનું મરણુ નીપજતાં તેની ગાદીએ રાજા અઝીઝ આવ્યા હતા. તે ગાદીએ બેઠા કે બીજે જ વર્ષે અતિપતિ નહપાણુ અપુત્રિયે। મરણુ પામતાં તેના વારસ માટે તકરાર ઉભી થઇ. આ સમયે અઝીઝે ધાર્યુ હાત તેા પાતે અવંતિના પ્રકરણમાં હાથ નાંખીને, આખુ નહીં તો તેને અશ પણ મેળવી શકત: છતાં તે તાજેતરના જ ગાદીએ બેસેલ હાવાયા૪૪ તેવા લાભમાં નહીં પડવાનું ડહાપણું ભર્યું" માન્યું હતુ: એટલે આ
(૪૪) જો મેઝીઝને ૭૮ માં મરણ પામેલ માનીએ તા અઝીઝને તેજ સાલમાં ગાદીએ આવેલ ગણવા પડે: તે હીસાબે ૭૪ માં નહુપાણ જ્યારે મરણ પામ્યા હતા ત્યારે અઝીઝને ગાદીએ બેઠા ચાર વરસ થયાં કહેવા પડે;
આટલી મુદત થઈ જાય ને અવંતિ જેવા દેશ ઉપર નજર પણ ન ફરકાવે તે તેમાં અઝીઝની નબળાઇ જ કહેવાય.
અને તે પ્રમાણે સ્થિતિ થઇ હાય તો તે મા ડહાપણ ભરેલો નહીં પણ મૂર્ખાઇ ભરેલો કહેવાય,
