________________
પરિચ્છેદ ]
અને સંવતસર
૩૨૫
મારૂં એમ માનવું થયું છે કે, જ્યારે પ્રથમના રાજા મોઝી સ્વતંત્ર થઈ પિતે હિંદમાં ગાદી સ્થાપી અને માદર વતનમાં પણ ક્રાંતિ મટી જઈને બધું શાંત થઈ ગયું ત્યારે પુનઃરચના અને સર્જન કરવાના પ્રયાસો પોતે કર્યા હતા. તે પુનઃ સર્જન કઈ રીતે થવા પામ્યું છે તે સમજવા, પાર્થીઓની ગાદીની વંશાવળી તરફ થોડો વખત આપણે નજર ફેરવવી પડશે. (જુઓ પૃ. ૧૪પ ને કોઠ) મિડેટસ ધી ગ્રેઈટ–બીજાના ઈ. સ. પૂ ૮૮માં મરણ પામ્યા પછી ૨૮ વર્ષ સુધી બે ત્રણ નાના રાજાઓ ગાદીએ આવી ગયા છે. તે બાદ મિગ્રેડેટસ ત્રીજે ગાદીએ આવ્યો. તેની કારકીર્દી
. સ. પૂ. ૬૦ માં શરૂ થઈ છે. તે સમયે હિંદની ગાદી ઉપર અઝીઝનું સ્વામિત્વ તે ચાલતું હતું. પણ વૃદ્ધાવસ્થાને લીધે (અને ધારું છું કે તે કદાચ અપંગ પણ બની ગયો હશે) તેનો પુત્ર અઝીલીઝ તેને રાજકાજમાં મદદ કરતે ૬૧ હતો. એટલે ઈરાનના મિડેટસ ત્રીજા વચ્ચે અને આ બાજુ અઝીલીઝ વચ્ચે સર્જન કેવી રીતે કરવું તેના સંદેશા ચાલ્યા હોય; તેવામાં અઝીઝનું મરણ ઈ. સ. પૂ. ૫૮ માં થતાં અઝીલીઝ ગાદીએ આવ્યા. અને ઇરાનમાં વળી મિગ્રેડેટસનું મરણ ઈ. સ. પૂ. ૫૬ માં થતાં તેની ગાદીએ ઓરોડોસ આવ્યો. હવે આ બે વચ્ચે સમજૂતિનું પ્રકરણ ચાલ્યું.
એટલે એમ તેડ નીકળે લાગે છે કે, બે ગાદી કરવાથી તેટલી કમજોરી વધે છે અને તેથી તેને લાભ ત્રીજે લઈ જાય છે; જ્યારે મૂળે તો બને એક જ છે; માટે અઝીલીઝના મરણ બાદ હિંદની અને ઈરાનની ગાદી એક જ છે એમ લખવું અને તે માટે ઈરાનને દરજજો અવલ હોઈને ત્યાંથી શાહજાદે અથવા યુવરાજ હિંદ ઉપર વહીવટ ચલાવવા આવે. આ પછી અઝીલીઝનું ભરણુ છે. સ. પૂ. ૩૦ માં થયું. તે સમય દરમ્યાન ઇરાન ઉપર એક બે રાજા થઈ ગયા હતા અને તેનીસ પહેલાના ભાઈ સ્પેલીરીઝનું રાજ્ય ચાલતું હતું. એટલે પ્રથમની થયેલ શરત પ્રમાણે તેને પુત્ર ૩ અઝીઝ જે તે સમયે અફગાનિસ્તાનમાં કોઈ પ્રાંત ઉપર વહીવટ ચલાવતો હતો તેની નિમણુક હિંદના રાજકર્તા તરીકે કરવામાં આવી.૬૪ તેણે હિંદમાં આવી અઝીઝ બીજા તરીકે રાજ્યની લગામ હાથમાં લીધી. વળી આ પ્રમાણે વહીવટ ચલાવવામાં કેટલીક અગવડતા આવવા પામી. એટલે અઝીઝ બીજાની પછી ગાદીએ આવનાર ગેડફારનેસના સમયે બને ગાદીઓ એકત્ર કરી નંખાઈ અને ગેડફારનેસને ઈરાનને શહેનશાહ ઠરાવવામાં આવ્યો. જેથી તેણે હિંદમાંથી પિતાને મુકામ ઉઠાવી ભાદર વતનમાં કર્યો (આ હકીકત માટે તેનું વૃત્તાંત
(૬૦) આ કારણથી બાપ-દીકરાના ચહેરા એક એક સાથે પણ બાજુ ઉપર પડયા છે; નહીં તે એકનું સવળી બાજુ અને બીજાનું અવળી બાજુ એમ પાડવાની જે સામાન્ય રીત છે તે પ્રમાણે પાડત (૧ળી વિશેષ માટે અઝીલીઝના વૃત્તાંત જુઓ).
(૬૧) કે. હિ. ઈ. પૃ. ૫૭૨-Aziz I was succeeded by Azilises but there wascertainly a period in which these two kings were associated in government, અઝીઝની
પાછળ અઝીલીઝ ગાદીએ આવ્યું છે. પણ ખરેખર એક વખત એ હતું જ, જે વખતે આ બંને રાજાએ વહીવટ કરવામાં સાથે જોડાયા હતા.
(૬૨) આ કારણથી જ રાજા મોઝીઝને મેં બાદશાહી કુટુંબ સાથે લેહી સંબંધથી યુક્ત માન્ય છે. પછી તે લોહીસંબંધ કેટલો નીકટને હતો તે જુદી વાત છે.
(૧૩) સ્પેલીરીઝને પુત્ર એટલે વેનેસીસને ભત્રિજે. | (૬૪) આ ઉપરથી સમજાશે કે અઝીલીઝ અને અઝીઝ બીજને પિતા-પુત્રને સંબંધ નથી જ,
