________________
માઝીઝના
૩૧૮
વિત છે કે, પુત્ર પરિવારથી વિહીન હશે. જેથી રાજ્ય ચલાવવાની ઉપાધિ મુકી દેવા ઇચ્છતા હાય, તેવામાં ઉપરના બનાવ બન્યા હાય. એટલે તદ્દન શાંત અને નિરૂપાધિમય જીવન ગળાય તથા દરેક પ્રકારની સગવડ સાથે પેાતાના શાહી દરજ્જો પણ સચવાય, તેવી સરતા કરીને તેઓ કારગત થયા હૈાય. આ અનુમાન તરફ વધારે ઢળવા માટે એમ કારણ મળે છે કે તેઓએ પોતાની જીંદગીમાં જે ધાર્મિક કાર્યો૪૧ કર્યાં છે તેનીજ નોંધ જ્યાં તે ત્યાં મૂકવાનુ તેમણે હિતકર વિચાયુ છે. જ્યારે રાજકીય મહત્ત્વદર્શક સ્મરણુ કાઈ પણ ઠેકાણે ઉભું કરવાનું કે યાદગાર રહી નય તેવું એક પગલું ભર્યાંનું જાતુ' જ નથી. અત્યારે તા નજરે નથી પડતું. કદાચ શાષખાળ થતા ભવિષ્યમાં માલુમ પડી આવે તો ત્યારની વાત ત્યારે વિચારાશે: ઉપરાંત ખીજું કારણ એમ કલ્પી શકાય છે કે યુદ્ધ અને ખુનખાર જંગ જામ્યા તા હશેજ. પણ કાષ્ટ પ્રકારના સાક્ષી પુરાવા જે મળી આવતા નથી તેમાં મુખ્યપણે તેમની ધાર્મિકવૃત્તિજ જવાબદાર હશેઃ જે જૈન ધર્મના તે અનુયાયી હતા તેમના સાહિત્ય ગ્રંથાની એક તા પૂરી સંરક્ષાજ થઇ રહી નથી અથવા જે કાંઇ રક્ષણ કરાયું છે તે વિના પ્રકાશીત પડી રહ્યું છે. અથવા તો લડાઇમાં તે પોતેજ ખપી ગયા હાય; જેથી તેમના તરફથી તે કોઇ જાતનાં સ્મરણુ ચિન્હ જાળવી રાખવાનું, વંધ્યાપુત્ર જેવું જ કહેવાય. અને વિજેતાપક્ષ શહેનશાહ મેઝીઝના જે રહયા
નાની ઉમરના હતા? તે પણ તેટલી જ ઉમરના હતાઃ કદાચ એ પાંચ વર્ષે નાના મેટા હાય: અરે ધારો કે નાના જ હતા તા પણ લડાઈમાં કયાં રાજાએ ખૂદે જ લડવાનુ... હાય છે, તેમાં તા સૈનિકોએ જ યુદ્ધ ખેલવાનાં ડાય છે, એટલે ઉપરનો પ્રશ્ન બહુ વિચારવા યોગ્ય
[ અષ્ટમ
તેમણે નોંધ તે કરી ડેાય પણ અત્યારે મળી આવતી ન હાય અથવા હાય તાયે ઇરાની રાજશાહી દતરખાનામાં અટવાઈ પડી હૈાય. અથવા સામા-હારનાર-પક્ષ તરફ પોતે અન્યાય કરી રહ્યો હતા જેથી હૃદયના આંતરિક ડ`ખને લીધેકેમકે તે પાતે ઉદાર ચિત્ત અને સંસ્કાર પૂર્ણ રાજવી હતા એમ તે ઉપરમાં જણાવી ગયા છીએ એટલેઅધી પરિસ્થિતિ શબ્દોચ્ચાર વિનાજ તેણે ચલાવી લીધી હાય. આવા સંજોગામાં આ મહત્ત્વના બન્ને પ્રસંગે આ પક્ષે કે સામા પક્ષે કાઇ પણ જાતની ધંધાણી રખાયા વિનાજ પસાર થઇ ગયા હાવા જોઈએ. બાકી રાજકારણની બાબતમાં નીતિ, અનીતિ કે હૃદયની લાગણી અને અંત:કરણના અવાજને જેમ અત્યારે બહુ સ્થાન મળતું નથી તેવું તે સમયે પણ હશે કે કેમ, તે તે કહી શકાય તેમ નથીજ: એટલે સ` પક્ષની સ્થિતિના સારાસારના વિચાર કરતાં મહાક્ષત્રપોની ધાર્મિકવૃત્તિ તથા સંસારથી વિરક્ત થઇ અઘ્યાત્મિક જીવન ગાળવાના મનેરથાજ, તેમનાં ગાદીત્યાગનાં કારણરૂપ હાય તે વિશેષાંશે સંભવિત દેખાય છે. પણ એક ખુબી એ થઇ છે કે, જેમ ઇ. સ. પૂ. ૭૮ માં ઉત્તર હિં'દના મહાક્ષત્રપોનાં એ જબરદસ્ત રાજ્યા પંજાબ અને સૂરસેનનાં એકદમ અદૃશ્ય થઈ ગયાં છે, તેમ માત્ર ખીજા ચાર વર્ષના જ અતરે એટલે ઈ. સ. પૂ. ૭૪ માંજ ત્રીજી ક્ષહરાટ સામ્રાજ્ય-મધ્ય હિંદના મહાક્ષત્રપ નહપાણુનું અવંતિપતિનું જે-ઉપરનાં બન્ને કરતાં સ પ્રકારે ચડીયાતું હતું તે પણ્ કાળનાં મેામાં ઝડ
આ કિસ્સામાં તા રહેતા નથી જ.
(૪૧) તેવાં કાર્યોમાં મથુરાના સિ'હસ્તૂપની પ્રતિષ્ઠાના પ્રસંગ હતા; જ્યાં પોતાની નાતના સર્વે'નુ' સમેલન પણ કર્યું. છે તેમજ તે સ્થાને વાર વાર દાન નિમિતે તેઓ સવે એકત્રિત થતા હતા. ઈત્યાદિ ઈ.
