________________
પરિછેદ]
સમય
૩૦૧
હિસાબે ૭૫ ને આંક લેખો સુસંગત અને સુઘટિત ગણશે ત્યારે વળી પ્રશ્ન એ થાશે કે મિ, સ્મિથ જેવા વિદ્વાને ૭૮ ની સાલ શામાટે પ્રહણ કરી હશે ? તેમને શું શું કારણે મળ્યાં છે તે તેમણે જણાવ્યાં નથી અને જણાવ્યાં હોય તે મારા વાંચવામાં આવ્યાં નથી. પણ એમ માનવાને કારણું મળે છે, કે હિંદમાં ચાલતે શકસંવત જે સાથે ૭૮ નો આંક જોડાયો છે અને તેના પ્રવર્તાવનાર તરીકે આ અઝીઝને૪પ મનાતે હ–અથવા મનાય છે-તે હિસાબે અઝીઝના રાજ્યની શરૂઆત અથવા તેની પૂર્વેના મોઝીઝના રાજ્યનો અંત, ૭૮ માં ઠરાવી દેવાયો હોય. પછી તો એકે કહ્યું એટલે બીજાએ સ્વીકારવું રહે, તેમ ગતાનગતિક ક્રમે તે ચાલ્યો આવ્યો છે. પરંતુ તેમ બની શકવું જ તદ્દન અશક્ય છે. પ્રથમ તો અઝીઝ એ શક્તિશાળી જ નીવડે નથી કે તે સંવતસર ચલાવવાને લાયક ગણાય. છતાં ન બનવાનું બની ગયાનું તેને લલાટે લખાયું હોય એમ માનીએ, તેય, આ સ્થિતિ કેમ કોઈ લક્ષમાં જ લેતું નથી કે, શકસવંતની સાથે ૭૮ ના આંકને અલબત સંબંધ તો છે જ, પણ તે ઈ. સ. ૭૮ છે, નહી કે ઈ. સ. પૂ. ૭૮: અઝીઝનો સમય તો ઇ. સ. ૫. ૭૮ નો છે. જ્યારે શકસંવતની આદિ ઇ. સ. ૭૮ની છે. તે બે સમયની વચ્ચે ૭૮૭૮=૧૫૬ વર્ષનું અંતર છે. એટલે આ વિષય પર તો વિચાર કરવાનું જ રહેતું નથી.
જેથી ૭૫ નો આંક વધાવી લેવાને સંજોગોનું સમર્થન મળે છે. - તો પછી જેમ મિ. સ્મિથના કથનને તપાસી
જોયું તેમ કે. ડી. ઈ. ના લેખકના કથનને શા માટે ન તપાસવું? તેમણે સ્પષ્ટપણે તે કાંઈ નથી જ જણાવ્યું; પણ તેમના લખાણના ગર્ભિત આશયથી હજુ તેમનું હદય વાંચી શકાય છે ખરૂં. એક ઠેકાણે લખ્યું છે કે-૪૧ (તેમની માન્યતા મોઝીઝ રાજા શકહેવાની છે જે અનેક વખત મેં ઉપર ટાંકી બતાવ્યું છે અને તે જ માન્યતાના આધારે હવે બતાવું છું કે તે કથનો તેમણે જ ઘડી કાઢ્યા છે એમ સમજવું રહે છે ) A few years later cir B. C. 75 there arose another formidable power on the west. The Scythians (Sakas) of Seistan had occupied the delta of the Induseતે બાદ થોડા વર્ષે, આશરે ઈ. સ. પૂ. ૭૫ માં પશ્ચિમે એક બીજી પરાક્રમી (ભયંકર) સત્તાનો જન્મ થયો હતે; શિસ્તાનના (શકે) સીથી અનોએ સિંધુ નદીને દુઆબ લઈ લીધે હતઃ તેમની કહેવાની મતલબ એ છે કે ઈ. સ. પૂ. ૭૫ માં શક પ્રજાને ઉદય રાજા મેઝીઝની આગેવાની નીચે થવા પામ્યો છે. તેમ બીજે ઠેકાણે ૪૭ પાતિકવાળા તામ્રપત્રમાં લખાયેલા ૭૯ ના આંકની ચર્ચા કરતાં તેમણે જણાવ્યું છે કે If so, the inscription would be cir. 72 B. C. A year which may well
(૪૫) કઈકે વળી આ અઝીઝ પહેલાને બદલે અઝીઝ બીજને તે સંવત્સરના સ્થાપક તરીકે લખ્યો છે? પણ તેના સમય સાથે ૭૮ ને આંકજ જ્યાં નથી ત્યાં તે પ્રશ્ન આપોઆપ જ ઉડી જાય છે. છતાં તેના જીવનવૃત્તાંતમાંથી બીજી સાબિતીઓ મળી શકે છે કે સંવતના
૪૧
સ્થાપક જેટલા તે ગુણ ધરાવતે નહોતેઃ
(8) જુઓ કે. હિ. ઈ. પૃ. ૫૩૨ઃ (૭) જુઓ કે. હિ. ઈ. પૃ. ૫૭૦ (૪૮) જુએ પૃ. ૫૫૪: તથા પૂ. ૬૧૦
