________________
પરિચ્છેદ ]
ક્ષત્રપોને ધર્મ
૨૬૩.
રિએ) મથુરાનાં મંદિરમાં કોઈક ઊંચી ( ઊંચા કદની કે કઈ વસ્તુના ઉપરી ભાગમાં ) પ્રતિમા પધરાવી હતી. જેને વિશેષ જાણવાની જિજ્ઞાસા હોય તેમણે ઉપરનું પુસ્તક વાંચી જોવા વિનંતિ છે. પ્રસંગ બહુ રસિક અને આનંદ ઉપજાવે તેવો છે તેમ સાથે સાથે બોધદાયક પણ છે.
આવા બધા એતિહાસિક પુરાવાથી આપણ સર્વેને ખાત્રી થાય છે કે, મથુરાજીની પ્રાચીન જાહેરજલાલી જે ઈ. સ. ની નવમી સદી સુધી ચાલી આવી હતી, તે એક મહાન જૈન તીર્થ તરીકેની જ હતી. નવમી સદી પછી તેને નાશ કયારે થયો તે શોધવાનું કામ અન્ય પુરાતત્ત્વશેખીન વિદ્વાને ઉપર છોડીશું. હાલ તે એટલું જ જણાવવાનું કે ત્યાં જૈનોની વસ્તી પણ નથી તેમ મોટાં જૈન મંદિરો પણ નથી. માત્ર એક મંદિર બજારની એક બાજુમાં અને એક મંદિર જૈન સંઘની ધર્મશાળામાં છે. મતલબ કે, મથુરાજીની પ્રાચીન અને અર્વાચીન સ્થિતિમાં જબરદસ્ત તફાવત પડી ગયો છે. - સાર એટલે જ છે કે આ મથુરાસ્તૂપ પ્રથમમાં સુવર્ણમય હતો અને તે શ્રી પાર્શ્વનાથના સમયમાં (ઈ. સ. પૂ. ૮૭૭ થી ૭૭૭ માં) દેવોએ mali sal (The Vodva Tope built by the gods) ૫ણું પછી જેમ જમાને આગળ વધતો ગયો તેમ વખત ખરાબ થવાનાં ચિહ્નો દેખાવાં લાગ્યાં. એટલે દેવોએ તે સંકેલી લઈ, તે સ્થાન ઉપર બીજો તેવો જ ઈટને તૃપ ઊભો કર્યો. દેવરચિત સ્તૂપનો નાશ મહાવીરના
(૩૩) આ રાજાના સમય તથા વંશાવળી માટે પુ. ૧, પૃ. ૧૮૭ જુઓ.
(૩૪) જુઓ પુ. ૧, પૃ. ૪.
(૩૫) ડે. ની એશન્ટ જીઓગ્રાફી ઓફ ઈન્ડીયા પૃ. ૫૪.
(૩૬) રે. એ. સ. બેં, પુ. ૭, પૃ. ૩૪૧ નું
સમય બાદ થઈ જતાં, સમ્રાટ પ્રિયદર્શિને પાછો નો ઊભે કરાવી તે ઉપર સિંહનું ચિહ્ન ગોઠવ્યું હશે. અને તેણે ઊભા કરાવેલ આ સ્તૂપની (અથવા તેણે જ ઊભો ન જ કરાવ્યો હોય તે દેવરચિત ઈંટના રતૂપની ) દુર્દશા, સમ્રાટ અગ્નિમિત્રે કરાવી નાંખી ગણવી. તે પછી તેનું શું થયું તે ઉપરમાં આપણે જણાવી ગયા છીએ એટલે અહીં પુનરાવૃતિ કરવાની જરૂર નથી.
જે પ્રદેશમાં ઉપરની મથુરાનગરી આવેલી છે તેને પ્રાચીન સમયે સરસેન પ્રાંત ૩૩ કહેવાતા
હતો. તે પ્રાંતની રાજધાની પ્રાચીન તરીકે આ ૩૪મથુરાને જ ભૂગોળ ગણવામાં આવતું હતું; તેને
વ્રજદેશ૩૫ પણ કહેવાય છે; જ્યારે મથુરાને ૩૬મધુપુરી પણ કહેવામાં આવતી હતી; જે સ્થાન ઉપર વર્તમાનકાળે મહેલી નામનું ગામડું આવેલું દેખાય છે. It was called Madhupuri ( Present Maholi ) Maholi is 5 miles to the S. W. of the modern city of Mathura=વત માન મથુરા શહેરની વાયવ્ય ખૂણે પાંચ માઈલ ઉપર મહેલી આવેલું છે. વળી આ મથુરા નગરીને ઉત્તર મથુરા પણ કહેવાય છે. જયારે દક્ષિણ હિંદમાં આવેલા મધુરા( Madura )ને “ દક્ષિણ મથુરા” કહેવાય છે.૩૭ મથુરાનું બીજું નામ તીરહુટ પણ દેખાય છે.ઉપરાંત બીજી હકીકત એમ નીકળે છે૩૯ કે, It was the birth-place ટીપણ જુએ.
(૩૭) જ. એ. સે. બેં. ૧૮૭૪, પૃ. ૨૫૯ ૨. એ. સે. પુ. ૭, ૧૮૭૭, પૃ. ૧૫.
(૨૮) પ્રીસેપ્સ ઈન્ડીઅન એન્ટીકવીટીઝ પુ. ૨, પૃ. ૨૨૩ નું ટીપણ જુઓ.
(૩૯) જુએ ડે ૪ એશન્ટ એગારી એ
માટ પુ. ૧
* યુ. ૧, .
* આફ ઇન્ડીયા
