________________
૩૦.
તેઓ કયે રસ્તેથી
[ અષ્ટમ
વિષય જે કે ઈતિહાસની અને સંશોધનની દૃષ્ટિએ
અતિ મહત્વનો છે, પણ સામાન્ય જિજ્ઞાસુને બહુ રસપ્રદ નથી એટલે જે જણાવવા જેવું છે તેને છૂટો પારિગ્રાફ જ પાડીશું કે જેથી વાચકને તેટલો ભાગ છોડી દઈને આગળ વધવું હોય તે વિના ક્ષતિએ તેમ કરી શકશે.
હિંદની ઉત્તરમાં જેમ પર્વતની હારમાળા તેનું રક્ષણ કરી રહી છે, તેમ પશ્ચિમ ભાગ
પણ તેવી જ પર્વતની હારમાકયે રીતે ળાથી રક્ષાયેલો પડ્યો છે. એમાં હિંદમાં ફેર એટલો જ છે કે, ઉત્તરે આવ્યા ? આવેલ હિમાલય પર્વત
અતિ વિસ્તારવંત અને ઉચ્ચ તથા નિબિડ હોવાથી સામાન્ય રીતે અનલંધનીય છે જ્યારે પશ્ચિમ સરહદે આવેલા દક્ષિણ છેડેથી ગણુતા હાલ અને સુલેમાન પહાડો તથા હિંદુકુશ પર્વત એમ ત્રણે પ્રથમના હિમાલય કરતાં પ્રમાણમાં નાના, ઓછા પડથાળમાં પડેલા તથા કાંઈક આંતરો છેડીને આવેલ હોવાથી તે સર્વને વીંધીને પણ અવરજવર કરી શકાય છે. આવાગમન કરી શકાય તેવા માગે તે પશ્ચિમ સરહદે અનેક છે, જેવાં કે મુલાપાસ, બલનપાસ (કટા જવાના માર્ગે) સંગપાસ, ગુલનપાસ, કુરમપાસ, બિરપાસ, (પેશાવર પાસે) ઈત્યાદિ ઇત્યાદિ; પણ પૈબર અને બેલનપાસ બે વધારે ઉપયોગી છે. પ્રથમ દ્વારા અફગાનિસ્તાનને અને દ્વિતીય દ્વારા બલુચિસ્તાનને વ્યવહાર સાચવી લેવાય છે. ઇરાનવાળાને હિંદમાં જે આવવું હોય તે અફગાનિસ્તાનના રસ્તે થઈને ખબરપાસ સરળ પડે છે; પણ શિસ્તાન કે ઈરાનના દરિયા કિનારાવાળાને જો આવવું હોય તે ખુશ્કી રસ્તે બલુચિસ્તાનમાં થઈ બોલનપાસ સુગમ પડે છે અને તરી રીતે
આવવું હોય તે ઇરાની અખાતનો આશ્રય લે પડે છે. આ ઉપરથી સમજાશે કે, ઇન્ડોપાથીઅન્સને ખેબરપાસને રસ્તે અનુકૂળ પડે છે; કેમકે તેમને અધિકાર અફગાનિસ્તાનના ઉત્તર પ્રદેશમાં જામ્યો હતે; જ્યારે ઇન્ડસિથિયન્સને, તેમનું વતન અફગાનિસ્તાનના દક્ષિણ પ્રદેશમાં અને તેમના અધિકારનો મુલક ઈરાનની અગ્નિખૂણે તથા બલુચિરતાનમાં હોવાથી તેમને બોલને પાસ કે ઈરાની અખાત જ ફાવટ આવત કહેવાય. એટલે જે ઇન્ડોપાથીઅન્સને હિંદમાં આવવું હોય તો પ્રથમ પંજાબમાં ઉતરવું પડે અને ઈન્ડસિથિયન્સને આવવું હોય તે સિંધમાં ઉતરવું પડે. આ એક નિયમ થયો. હવે આ બેમાંની જે કોઈ પ્રજા હિંદ ઉપર ચડી આવે અને તેને રસ્તે આપણને બરાબર રીતે જણાઈ આવે તે ઉપર દોરેલ નિયમાનુસાર આપણે ખાત્રીપૂર્વક કહી શકીએ કે તે પ્રજા અમુક જ હેવી જોઈએ.
કે. હિ. ઈ ના લેખક, રાજા મોઝીઝને શકપ્રજાને (એટલે સિયિયન અથવા ઈન્ડોસિથિયન ) માનતા હોવાથી તેમને હિંદમાં ઉતાર, સિંધ તરફ પ્રથમ થઈને પછી પંજાબ તરફ ( સિંધુ નદી દ્વારા જળમાર્ગે ) આગળ વો હશે એમ તે કલ્પે છે. અને એટલું તે દેખાતું જ છે કે મોઝીઝ તથા તેના અનુજેને સત્તાધિકાર, અફગાનીસ્તાનના કાબુલ નદીવાળે પ્રદેશ, પંજાબ અને પછીથી સૂરસેન મથુરાવાળો ભાગ એટલે કે ઉત્તર હિંદને હતો. જેથી સીંધ દેશમાં પ્રથમ ઉતરેલા તેમને માનીએ તે ઉપરના મુલકે ઉપર તેમને અધિકાર કેમ જામી શક્યો તેની ઘડ ઉતારવી પડે જ. આને રસ્તો કરવા જતાં તેમને અનેક મુંઝવણ આવી પડી છે તથા પિતાની કલ્પનાને સત્ય ઠરાવવા કેટલીયે ભાંજગડ
