________________
૩૦૮
મોઝીઝ
[ અષ્ટમ
હકુમત સ્થાપી દીધી હતી. આ ત્રીજે, વખત જતાં બીજા વિભાગની પેઠે પોતે, પણ હિંદમાં સ્વતંત્ર થઈ જતું. તેમાં પહેલા બે વિભાગ વિશે કશી શેકા પણ રહેતી નથી તેમ સ્પષ્ટ સમજી શકાય તેવી સ્થિતિવાળા છે; જ્યારે ત્રીજો વિભાગ શંકાસ્પદ લાગે છે. જો તેમના કહેવાની મતલબ એમ થતી હોય છે, બીજો વિભાગ જેને આપણે ઈન્ડોપાથ અને તરીકે ઓળખાવ્યો છે, તેની જ પેઠે ઈન્ડસિથિ યનવાળો, શક પ્રજાવાળો ત્રીજો ભાગ, પણ હિંદમાં ઉતરીને સ્વતંત્ર રીતે બાદશાહી પદ ધારણ કર્યો જતા હતા, તે તે સમીચીન નથી; કેમકે આપણે જે હવે પછીનો પરિચછેદ તેમના વૃત્તાંત માટે છૂટો પાડ્યો છે તેમાંની હકીકતથી સાબિત કરીશું કે, તેઓને ઉતાર પાર્થીઅન પ્રજામાંથી થયો જ નથી. એટલે કે તે બન્ને પ્રજા ભિન્ન જ છે.૮ બાકી જેમ હિંદ સાથે પહલ્વાઝના રાજકીય સંધાન વાળા પારાના અંતભાગે પૃ. ૩૦૩ ઉપર જણાવાયું છે તેમ તેને ઉભવ પાર્થીઅન સમ્રાજ્યમાંથી થયો છે એટલું સત્ય છે. એટલે પાર્થીઅન પ્રજા તરીકેનો હિસાબ ગણતાં બે વિભાગ પડ્યા કહેવાશે. જ્યારે પાથી અને સામ્રાજ્યના હિસાબે ત્રણ ભાગ થયો કહેવાશે: પણ તેમણે તે બીજી રીતે તે વિભાગ પાડ્યા દેખાય છે. તેમનું કથન બાદશાહી દરજજાના ત્રણ રાજકર્તાઓ આશ્રયીને થાય છે તે તે પ્રમાણે તે માલુમ પડતું નથી; કેમકે ઇન્ફોસિથિયન પ્રજાના રાજકર્તાઓએ ઇન્ડપાર્થીઅનની પેઠે કદી પણ બાદશાહી ઈલ્કાબ ધારણ કર્યો જ નથી. તેઓ માત્ર
“રાજા”કે તેવા સાદા બિરૂદથી જ સંબેધાયા છે મારો કહેવાને તાત્પર્ય એ છે કે, જે હિસાબે ગણો તે પ્રમાણે, પાથ અને પ્રજામાંથી કે સામ્રાજયમાંથી બે વિભાગ જ ઊભા થયા હતા એમ કહી શકાશે નહીં કે ત્રણ.૧૦ ત્યારે પ્રશ્ન એ થાય છે કે, તેમણે ત્રણ વિભાગ પાડયાનું અનુમાન દેર્યું કયા કારણે? અને તે કારણું સાચું છે કે ખોટું? તેમજ તે અનુમાને હિંદી ઇતિહાસને કાંઈ અન્યાય કર્યો છે કે કેમ? તપાસ કરતાં તેમનું મંતવ્ય જે માલુમ પડે છે, તે આ પ્રમાણે છે.૧૧ The first three Saka sovreigns who succeeded to the dominions of Yavana (Greek) Kings on the N. W. Frontier Provinces and the Punjab were Mauses, Azez I and Azilises... The assumption of the Imperial title “ King of Kings" by these Saka and Pahalva sovereigns is most significant and testifying in a manner, which cannot be mis. taken (to the diminished power of Parthia at this period)=યવન રાજાએના, વાયવ્ય ખૂણાના સરહદી પ્રાંતે તથા પંજાબ ઉપર જે ત્રણ શક બાદશાહની સત્તા જામી હતી તે મોઝીઝ, અઝીઝ પહેલે અને અઝીલીઝ હતા.. આ શક અને પલ્લી મહારાજાઓએ, “શહેનશાહ' નું ગૌરવ દર્શાવતો બાદશાહી ઈલ્કાબ જે ધારણ કર્યો છે તે ઘણો જ અર્થસૂચક છે, અને તે સમયે પાથીઆની સત્તાની ઓટ
(૭) જુઓ પૃ. ૩૦૩ ટી. નં. ૫૪ ની ટીકા (૮) જુએ પૃ. ૩૦૩ ના છેડાની હકીકત.
(૯) આ ઉપરથી સાબિત થશે કે ઇડે સિચિન અને પાર્થીઅન્સને રાજકીય સંબંધ હો
નહીં. ઈન્ડસિચિયનના રાજકર્તાઓ સ્વતંત્ર જ છે: સરખા ઉપરની ટીકા નં. ૧.
(૧૦) સરખા પૃ. ૩૦૨ ની ટીક નં. ૫ર તથા ૫૩ (૧૧) જુએ છે. હિ. ઈ. પૃ. ૫૬૯.
