________________
પરિચ્છેદ ].
ને ધર્મ
૨૮૧
થવા પામ્યું છે. (જુઓ ઉપરમાં પૃ. ૩૪) મતલબ કે, તેના બૌદ્ધધર્મો પણ આ પ્રદેશ ઉપર ખાસ પ્રભાવ પાડ્યો હોય એમ બન્યું નથી. એટલે માનવું રહે છે કે, બાકીના રાજકર્તાઓ કે જેમણે છસોમાંના ચારસો વર્ષ ઉપરાંત વહીવટ ચલાવ્યો છે તેમના રાજધર્મો જ પ્રજા ઉપર કાબૂ મેળવી લીધો હતો, જે આપણે સિક્કાના આધારે સાબિત કરાતું જોઈ શક્યા છીએઅરે! એટલું જ નહીં પણ તે પૂર્વે અઢીસે વર્ષે એટલે ઈ. સ. પૂ. ની આઠમી સદીમાં જૈનના ૨૩ મા તીર્થંકર જે શ્રી પાર્શ્વનાથ થઈ ગયા છે તેમનું જ નામ જ્યારે તક્ષિલાના અને માણિકયાલના સૂપમાં કોતરાયેલું મળી આવ્યું છે ત્યારે એમ અનુમાન ઉપર જવાય છે કે, ઇ. સ. પુ. આઠમી અને નવમી સદીમાં પણ તે પ્રદેશ ઉપર તે ધર્મના અનુયાયી રાજકર્તાઓની સત્તા પ્રવર્તી રહી હશે. તે વખતે બૌદ્ધધર્મની ઉત્પત્તિ પણ થઈ નહતી જ, એટલે તે ધર્મ ત્યાં પળાતો હેવા વિશે કલ્પના કરવી પણ નકામી જ૮૦ છે. જે શિલાલેખ કે સૂપને અત્રે ઉલ્લેખ કર્યો છે અને જેમાં પાર્શ્વનાથનું નામ હોવાનું જણાવ્યું છે તેમાં ધાર્મિક ચિહ્નો રૂપે “ચક્ર” કોતરાવ્યું છે;
જ્યારે તે જ ચિહ્ન તક્ષિાના પ્રદેશમાંથી મળી આવતા સર્વ સિક્કા ઉપર પણ મળી આવે છે. એટલે એ પણ નિર્વિવાદિતપણે સાબિત થઈ જાય છે કે, ચક્ર (જેને વર્તમાન કાળના Fast A71221159 The Wheel of the Law તરીકે ઓળખાવે છે ) અથવા ધર્મચક્ર તે જૈનધર્મસૂચક છે. તે ચિહ્ન સાથે કઈ રીતે બૌદ્ધધર્મને સંબંધ હોઈ શક નથી,૮૨ વળી આ વાતને જેન સાહિત્ય ગ્રંથથી પણ ટેકે ભળતો જણાય છે. તેમાં તો આ તક્ષિલાનું ૮૩નામ જ “ધર્મચક્રતીર્થ અથવા ચક્રતીર્થ ” આપીને તેને ઓળખાવ્યું છે, જ્યારે આ પ્રમાણેના શિલાલેખી અને સિક્કાઈ પુરાવા જેવી અનેક અફર અને અચૂક સાબિતીઓ મળી આવે છે ત્યારે મૂંગે મોઢે તે સ્વીકારી લીધા વિના છૂટકે જ ક્યાં રહ્યો ! મતલબ એ થઈ કે, ઈ. સ. ૫. ની ૯ મી સદીથી માંડીને ઈ. સ. પૂ. ની પહેલી સદી સુધી તે આ ફિલાનગરી જૈનધર્મનું એક મહાન તીર્થ હતું. તે બાદ તેનો નાશ થઈ જવાથી તેની, તેમ જ તેના આસપાસના સ્થળની મહત્ત્વતા ઓછી થઈ જવા પામી હતી, તેટલું માફ. એટલે પ્રો. રેસન જેવા સિકકાશાસ્ત્રીએ
(૭૯) જુએ પુ. ૨, પૃ. ૫, ટી નં. ૧૦: પ. ૪૦. તથા પૃ. ૩૪૯ ની ટી નં. ૮૯.
(૮૦) નીચેની ટીકા નં. ૮૨ સરખા (૮૧) નીચેની ટીક નં૮૪ તથા ૮૫ જુઓ
(૮૨) ઉપરની ટીકા નં. ૮૦ ને લગતું લખાણું જુઓ; તેમજ પુ. ૨ માં સિક્કા નં. ૩૫-૩૬ નું વર્ણન તથા પુ. ૨, પૃ. ૬૧-૭ી ઉપરનાં વિવેચને જુઓ.
(૮૩) જુઓ જૈન સૈપ્ય મહોત્સવ અંક પૂ. ૪૨ તથા તેનું ટીપણ નં. ૩. ત્યાં જે બ્લેક ટાંકળે છે તે આ પ્રમાણે છે. તેમાં જૈન તીર્થોનાં નામ જણાવ્યાં છે.
चम्पाराजगृहे च चक्रमथुरा
जोद्धाप्रतिष्ठानगे । वन्दे स्वर्ण गिरौ तथा सुरगिरी
श्रीदेवकेपत्तने ॥ हस्तोडीपुरि पाडलादशपुरे
चारुप पजासरे । वन्दे श्रीकर्णाटके शिवपुरे
નાનકદ્દે ના દે છે. આમાં ચકતીર્થની નેટમાં લેખકે જણાવ્યું છે કે, આ ચક એટલે તક્ષિાનું પ્રાચીન “ ધમ ચક્ર, ”
