________________
૩૦૦.
પડ્યાઝનું
[ સપ્તમ
અન્સ અને શક લેકનાં વતન, વિકાસ, રીત- રિવાજો વિગેરે ઘણી ઘણી બાબતે અંધારામાં રહેલ હેઇને તે બે પ્રજાનાં નામ વિગેરેને છૂટા પાડવાનું કાર્ય અતિ કઠિન છે. જેમ આ વિદ્વાન લેખકનો અભિપ્રાય અને મુશ્કેલી છે તે જ પ્રમાણે, બીજા તેવા જ પ્રખ્યાત ગ્રંથકાર મિ. રેસનને પણ અનુભવ થયે દેખાય છે. તેમનું કથન એ છે કે૪૩ The difficulty of distinguish- ing between the Scythian (Sakas) and Parthian (Pahlavas) dynasties in India is well known. The proper names afford the only means of making a distinction between them and a consideration of these, supplies no certain guide, since names derived from both sources are applied to members of the same family-હિંદમાંના સિથીઅન્સ (શક) અને પાથીઅન (પહવાઝ) વંશ વચ્ચેની ઓળખ કરવાની મુશ્કેલી સારી રીતે જાણતી છે. તેમની ઓળખ માટે તેમનાં વિશેષ નામો જ માત્ર સાધનરૂપ છે; અને તેના વિચારથી પણ ચોક્કસ દોરવણી તે નથી જ થતી, કેમકે તે બન્નેનાં (પ્રજાનાં) હોય તેવાં નામો એક જ કુટુંબનાં અનેક સભ્યોએ ધારણ કરેલાં હોય છે. અહીં બને વિદ્વાનોનાં કથન જે ટાંકયાં છે તે એક જ વાત સિદ્ધ કરે છે કે, પહૂલ્યાઝ અને સિથીઅન્સ પ્રજા વચ્ચેની ખાતરીપૂર્વક ઓળખ મેળવવાનું કાર્ય અતિ : મુશ્કેલ છે. તેમ આપણી મુરાદ તે વાકયો ઉતાર- વાની પણ એ જ છે કે વિદ્વાનોની મુશ્કેલીઓને ખ્યાલ વાંચકવર્ગને આવે; નહીં કે તેમનો દેષ
રજૂ કરવાનો હેતુ છે. બીજી એક વાત કહી દઈએ કે, જ્યારે તેમનાં નામ છૂટાં પાડવાનું કાર્ય મુશ્કેલ છે ત્યારે તે બંનેને રાજદ્વારી ઈતિહાસ
એક બીજાથી છૂટે પાડવાનું કાર્ય છે તેથી પણ વિશેષ દુર્ઘટ થાય જ ને ! છતાં મનુષ્ય ધારે તે શું નથી કરી શકતો ? તે ઉક્તિ અનુસાર આપણે પણ આપણો પ્રયત્ન સેવવો જ રહે છે.
પૃ. ૨૯૮ માં જણાવી ગયા છીએ કે ઈ. સ. પૂ ૨૫૦ ની આસપાસ પ્રથમ ઈરાન (પાર્થીઆ) સ્વતંત્ર થયું અને પછી થોડી જ અવધિમાં બેકટીઆએ પણ તે જ માર્ગ ગ્રહણ કર્યો હતો. બેકટ્રીઆની ગાદી ઉપર આવ્યા બાદ જ્યારે ડિમેટ્રીઅસ હિંદ તરફ જીત મેળવવામાં ખૂબ રેકો હતો ત્યારે તેની બેકટ્રીઆની ગાદી કઈ યુક્રેટાઈડઝ નામના સરદારે પડાવી લીધી હતી; પણું ઉપરોક્ત ડિમેટ્રીઅસ અને તેના સરદાર મિનેન્ડરના મરણ બાદ (ઇ. સ. પૂ. ૧૫૯) તેમની જ સાથે હિંદમાંના રાજકાર્યમાં જોડાયેલા અને પેલા બળવાર યુક્રેટાઈઝના પુત્ર હેલીકસે, હિંદ છોડી દઈ બેકટ્રીઆ પાછા ફરતાં, પિતાના બેવફાદાર પિતાને અફગાનિસ્તાનમાં ભેટ થતાં મારી નાંખ્યો હતો. તે હકીક્ત સુધી આપણે માહિતગાર થઈ ચૂક્યા છીએ; એટલે કે હવે (ઈ. સ. પૂ. ૧૫૦ આસપાસ) બેકટ્રીઓ ઉપર આ હેલીકલ્સનો રાજઅમલ તપતો થયે હતો. જ્યારે તે સમયે પાર્થીઓમાં આરસેકસવંશી પાંચેક રાજા થઈ ગયા હતા અને છઠ્ઠો આરસેકસ ઊર્ફે મિથ્રેડેટસ પહેલે ગાદી ઉપર હતું. તેને સમય (જુઓ પૃ. ૧૪૫ ની વંશાવળી) ઇ. સ. પુ. ૧૭૪ થી ૧૩૬=૩૮ વર્ષને ગણાવે છે. હેલીકલ્સના રાજ્યનો અંત કયારે આવ્યા તે જણાયું નથી, તેમ આપણે તે
(૪૩) જુએ કે.
. રે. પ્રસ્તાવના પૃ. ૯૯ ટી.
નં. ૧.
