________________
પરિછેદ ].
મોઝીઝ
૩૦૫
(૧) મોઝીઝ (Mauses); મેઝ (Maues): મેગ આ ત્રણે એક જ વ્યક્તિનાં નામ છે તે
આપણે પૃ. ૩૦૨ ઉપર જણાવી ચૂક્યા ઇતિહાસપ્રસિદ્ધ બીના થઈ ગયેલી હોવાથી છીએ કે મિથેડેટસ બી – ધી ગ્રેઈટ અથવા
તેની સિદ્ધિ-સિદ્ધિમાં ઉત- આરસેકસ નવમોના રાજ્ય પાર્થીઅન સામ્રાજ્ય તેનાં રવાની જરૂરિયાત રહેતી અતિ વિસ્તારવંત થવા પામ્યું હતું. તે વખતે નામ નથી, એટલે આપણે પણ વિના શક પ્રજા ઉપર પાથીઅન સામ્રાજ્યનું કાયમનું તથા ચર્ચાએ તેને સ્વીકાર કરીને ઉપરીપણું ઠસાવી દેવાયું હતું. પણ મિગ્રેડેટસના સમય
બીજા મુદ્દાની ચર્ચામાં ઉતરીએ. મરણ બાદ પાછા નબળા રાજાઓ આવતાં જ,
પહુવાઝ અને પલ્લવાઝ એક કાંઈ ગડબડ થવા પામી હોય તે બનવાજોગ જ પ્રજા માટે વપરાયલા જુદા જુદા શબ્દો નથીઃ છે; કેમકે જે પ્રજાએ સ્વતંત્રતાની મજાતેમજ ઈન્ડો પાર્થીઅન્સ અને ઈન્ડો સિથિયન્સ પણ મીઠાં ફળ ચાખ્યાં હોય તેનાથી, કોઈની તાબેએક નથીઃ પણ મૂળ ગાદીપતિ ઇરાનના ૫દૂ- દારી કે સત્તાની ધૂન, લાંબો વખત જીરવી વાઝ અથવા પાથી આમાંથી સ્વતંત્રતા મેળવીને શકાય નહીં. તેથી તેમણે ચળવળ કરવા માંડી જુદા પડેલ તેમના ખંડિયા-રાજા અથવા હોય; એટલે સંભવ છે કે આ શક પ્રજા ઉપર જમીનદારો છે. આ બે મુદ્દા બહુ જ વિસ્તાર અમલ કરવાને મોઝીઝ નામના સરદારની નિમ. પૂર્વકના વિવેચનથી આપણે સ્પષ્ટ કરી બતા- શુક થઈ હય, પછી તે નિમણુક ચાહે તો મિથેવ્યા છે. જો કે હજુ ઇન્ડો પાથીઅન્સ અને ડેટસના અમલે જ, રાજ્યનો વિસ્તાર વધી ઇન્ડોસિથિયન્સવાળો મુદ્દો કાંઈક વિશેષ સ્પ- જવાથી તેને લગતા પ્રાંત જુદો પાડીને રાજ્ય ષ્ટીકરણ માંગે છે; પણ જ્યાં સુધી સિથિયન્સ વહીવટ ચલાલવા માટે કરવામાં આવી હોય પ્રજાને ઇતિહાસ આલેખવા સુધી આપણે નથી કે ચાહે તે મિથેડેટસના મરણ બાદ આ શક પહોંચ્યા ત્યાંસુધી ઇન્ડો સિથિયન્સમાંથી તેમની પ્રજાના પ્રાંતની રાજદ્વારી સ્થિતિ ઢચુપચુ થતાં, (ઈન્ડો પાર્થીઅન્સ) એળખ કેમ છૂટી પાડવી તે તે ઉપર કાબૂ બેસારવા માટે કરવામાં આવી કેટલેક દરજજે સમજાવી ન પણ શકાય, એટલે ત્યાં હોય. બેમાંથી ગમે તે પ્રસંગ અનુકૂળ થયે હોય, સુધી આપણી જિજ્ઞાસાને કાબૂમાં રાખવી પડશે. પણ મેઝીઝને કાંઈક સત્તા આપી થેડા અંશે છતાં ઈન્ડો પાથીઅન્સના આ પરિચ્છેદે જે કાંઈ પણ પાથી આના શહેનશાહના એક મુખ્ય આપણે કરી શકીશું તે એટલું જ કે, જ્યાં અમલદાર જેવો-ક્ષત્રપ દરજજાને–બનાવ
જ્યાં તેવી હકીકત આવશે ત્યાં ત્યાં અંગુલિ- વામાં આવ્યો હતે ખરો જવિશેષ સંભવ પ્રથનિર્દેશ કરવા ચૂકીશું નહીં. આ સ્થિતિએ મનો સંયોગ હોવા તરફ જાય છે; કેમકે, પહોંચવાથી આપણને હવે ઉમેદ રહે છે કે, પ્રાંત જુદો પાડીને છૂટે વહીવટ કરવો હોય ઇન્ડો પાથ અને શહેનશાહનાં વૃત્તાંત લખવામાં તે જ સ્વતંત્ર અમલદાર નીમવો પડે; નહીં કે મોટા ભાગે સરળતા થઈ પડશે.
ડામાડોળ સ્થિતિ થઈ પડી હોય ત્યારે કાબૂ બેસા. (૧) જ્યાં તે પ્રસંગ ઊભે થશે ત્યાં આ ટીકાની સાક્ષી આપવામાં આવશે.
