________________
પરિચ્છેદ્ય ]
કુશ તેમજ મહાભારતના સમયના નાયક અને વીર કેશરી કૃષ્ણુના પુત્ર શાંખકુમારાદિ ત્યાં જઈ આવેલ હતા. મતલબ કે, શાકદ્દીપ અને જંબુદ્રીપ વચ્ચે ખૂબ વ્યવહાર હતા જ-પછી તેના પ્રકાર રાજદ્વારી, સામાજિક કે આર્થિક તથા અન્ય વિષયક હાય તે વસ્તુ જુદી છે; તેમ એટલુ પણ નિવિવાદ છે કે, જ્યાં આંતરિક વ્યવહાર ચાલતા હાય ત્યાં અરસપરસની રહેણીકરણી ઉપર અસર થાય, થાય તે થાય જ. તે ન્યાયે જમૂદ્દીપના ભરતખંડના આર્યાંની રહેણીકરણીની અસર શાકદ્વીપના વતનીા ઉપર પણ થવી જ જોઇએ. જેમ શાકદ્વીપની અંતિમ પૂ` હદે–એટલે જ ખૂદ્દીપ તરફની હદે-ઈરાનવાળા પ્રદેશ હતા તેમ જમ્મૂદીપની છેક પશ્ચિમ સીમાએ-એટલે શાકદ્વીપ તરફની હદે આપણા ઋષિમુનિનાં ઉદ્ભવસ્થાનવાળા શકસ્થાનને પ્રદેશ હતા. જ્યારે આ બન્ને પ્રદેશે। એક બીજાની તદ્દન લગાલગ હોય ત્યારે તેમના આંતરવ્યવહારની છાપ તે પ્રત્યેકના દૂર દૂરભાગના વતની ઉપર જે કાંઇ પડી શકે તેના કરતાં આ એ નિકટવર્તી પ્રદેશની પ્રજા ઉપર અધિકાંશે થાય તે સમજાય તેવી વસ્તુ છે; તેથી આર્યાવત માં-જ ખૂદ્રીપમાં–વસી રહેલ ઋિષઓનાં ચારિત્ર્યાદિની છાપ, આ ઇરાનમાં ત્યાંના મૂળ વતનીઓ ઉપર પડી જ હતી. એટલે આર્યાવતના ઋષિ મુનિએ જે
વસતા
આ કે અના
( ૨૦ ) આ શબ્દથી ન્યૂનતા પણ દર્શાવી દીધી તેમ તેનું પ્રમાણ પણ બતાવી દીધું: બે અર્થાની સિદ્ધિ એકી વખતે કરી બતાવી.
અથવા કદાચ એમ પણ હોય કે, રૂષિ મુનિએ ચાર વેદને માનતા હતા જ્યારે આ પહથ્વી પ્રજા માત્ર એક વેદને અથવા તેા નવા પ્રકારની સ્થિતિને જ માન્ય રાખતી હોય; અનેતે હિસાબે આ શબ્દાજી કાઢયા હાય, ( ૨૧ ) જીઓ નીચેની ટીકા નં. ૨૨.
૨૯૫
પોતાને આ સસ્કૃતિના સંપૂર્ણ પાષક અને પાલક માનતા હતા તેઓ તેમના પાડેાશી આ ઈરાનીને પેતાથી ઘણે અંશે ન્યૂન હરાવીને પેાતાને એળખવાને સંપૂર્ણ દ ક જે ‘ઋષિ' શબ્દ હતા તેની પૂર્વે ન્યૂનતાદ ક૨૦ પા= ( quarter) જોડીને તેમને પારિષ નામથી સોધવા લાગ્યા હશે એમ અનુમાન થાય છે. પછી તે પારુષિ શબ્દની અશુદ્ધિઅપભ્રંશ થતાં થતાં પારસી શબ્દ કદાચ બની ગયેા હાય. ગમે તેમ હાય પણુ, ઈરાન દેશની પ્રજાને સાધારણ રીતે આપણે પારસી નામથી એળખીએ છીએ અને વમાન કાળે આપણા પારસી બંધુઓ પણ પોતાના માદર વતન તરીકે ઈરાનને જ ગણાવે છે; એટલે પારસી શબ્દની ઉત્પત્તિ આ પ્રમાણે કલ્પવાથી તેમના માદર વતનને પારસદેશ૨૧ કહી શકાય. તેમ પ્રાચીન હિંદુ થામાં ઇરાન દેશને પારસ શબ્દથી અનેક વાર સમેધાયેલ૨૨ છે. વળી કાળક્રમે આ પારસ અને પારસી શબ્દનુ રૂપાંતર થઇ કારસ અને ફારસી થયાં છે, જે શબ્દો હાલ પણ તેવા જ અર્થ'માં વપરાયા કરે છે. જેમ એક બાજુ ઉપર પ્રમાણે વસ્તુસ્થિતિ છે તેમ ખીજી બાજુ ઇરાનની પ્રાચીનતાને લગતી કેટલીક હકીકત એક સ્થાને ૩ પ્રસિદ્ધ થઇ હતી, તેમાંથો જે કાંઈક ઉપયાગી તથા રસિક લાગી છે તે અત્ર રજૂ કરૂં છું;
(૨૨) ઈરાની અખાતના કિનારે જે શસ્થાનના પ્રદેશ આવેલ છે ત્યાંથી કાલિકસૂરિ નામે એક પ્રખ્યાત જૈનાચાર્ય, શક સરદારાને આમંત્રીને હિંદુસ્થાનમાં તેડી લાવ્યા હતા. ( જીએ આગળ ઉપર ગભીલ વંશના ઇતિહાસમાં તેની હકીકતે ) તે શક પ્રજાના વતનને જૈન સાહિત્યગ્ર'થામાં પારસ દેશ તરીકે ઓળખાવેલ છે.
(૨૩) જીએ ‘'સાહિત્ય” માસિક પુ. ૧૭, ૩, ૪૮૫-૪૮૭. ટી. નં. ૫-૬,
