________________
૨૦
તક્ષિલાની
પરિનિર્વાણું ( ઈ. સ. પૂ. પર૰ } પછી અનુક્રમે એક હાર તેમજ બાર સે। વરસે 'િમાં આવ્યા હતા તેમનુ' આવું કથન છે ? કે મહાવશ અને દીપવ’શ જેવાં બૌદ્ધધર્મનાં પુસ્તકા, જેમને કાળ પણ ખુદેવના સમય પછી બાર સે વા ગણાય છે તેમાં તેવું કથન છે ? બૌદ્ધ્ધનાં જ પુસ્તકાના આધાર વિશેષ વજનદાર લેખવા કે અન્ય સપ્રદાયના ગ્રંથાના? જો અન્ય ધર્મીનાં કથનને વધારે વિશ્વસનીય ગણુતા હૈ। તે, તેમાંના એક વૈદિક મતનું કથન આ પપ્રમાણે છે It ( Takshashila ) is said to have been founded by Taksha the son of Bharata and nephew of Rama= રામના ભત્રિજા અને ભરતના પુત્ર તક્ષ (રાજા) એ ૫૧તક્ષશિલા વસાવ્યાનું કહેવાય છે. ' એટલે કે, તશિલા નગરીનું નિર્માણુ દેડ રામાવતારના સમયને લગતું છે; જ્યારે બીજો મત જે જૈન છે તે સંપ્રદાયનું કથન જાણવાની આવશ્યકતા વિચારાય તે, તેમાં તેા તક્ષશિલાનુ અસ્તિત્વ ડેડ, તેમના પ્રથમ તીર્થંકર રૂષભદેવના સમયે પણ હતું એમ જણાવવામાં આવે છે; કેમકે તેમણે દીક્ષાસમયે પેાતાના રાજ્ય પ્રદેશની જે વહેંચણી પેાતાના પુત્રા વચ્ચે કરી બતાવી છે તેમાં પેાતાના જ્યેષ્ઠ પુત્રપુર ભરતને પોતાની
(૫૦) જી ડે’ઝ એન્શન્ટ એગ્રાફી એક્ ઇન્ડીયા પૃ. ૯૨
(૫૧ ) જુઓ નીચેની ટી. ન', ૫૫ નું અસલ લખાણ.
( પર) કિમતમાં જેમ ભરતના સમયે તક્ષ શિલાન્નુ અસ્તિત્વ જણાવાયુ' છે તેમ જૈન મતમાં પણ ભરતના સમયે જ છે: બન્નેમાં ભરતનું' નામ સામાન્ય છે પણ વ્યક્તિએ ભિન્ન છે: બન્ને વચ્ચેના સમયનું અંતર પણ ધણુ જ છે.
[ ષમ
જ ગાદીએ બેસાર્યાંનુ અને ખીજા નબરે આવતા બાહુબળીને તક્ષશિલા નગરીવાળું રાજ્ય આપ્યાનું જણાવાયું છેપ૩. મતલબ કહેવાની એ છે કે, આ બન્ને અન્યમતિગ્રંથામાં આ નગરીનું અસ્તિત્વ જ કેટલાયે પુરાણુાકાળથી ચાલ્યું આવતું જણાવાયુ છે.
આ પ્રમાણે દરેક પ્રકારની દલીલાથી તથા સ્વતંત્ર પુરાવાથી સાબિત કરી શકાય છે. ત્યારે નિઃસ ંદેહ કબુલ કરવુ જ રહે છે કે, શિરક્રટના પ્રસંગને અને તક્ષશિલા નગરીની ઉત્પત્તિ કે નામેાચ્ચાર સાથે કાંઇ જ સબંધ નથીઃ ભલે પછી ાહિયાન હ્યુએનશાંગના વનાના આધાર બતાવાય કે અન્ય પ્રકારે વસ્તુ ઉપસ્થિત કરી દેવાય. જો આ યાત્રિકાનાં વર્ષોંન આધારે જણાવાતું હોય તા કહેવું પડે છે કે, તેમણે સ્વધર્મની વાહવાહ કહેવરાવવામાં લેખનકળાને અતિરેક કરી વાળ્યા દેખાય છે.
તેા પછી તક્ષશિલા નામ કેવી રીતે પડયું'? પુરાતત્ત્વકારના મત પ્રમાણે, ૫૪તે નગરીનું નામ ત્યાંની શિલ્પકળાને અંગે પડયુ હોય એમ સમજાય છે, અથવા તક્ષક રાજાએ૫૫ વસાવ્યાથી તેવું નામ પડયું હાય. તક્ષશિલા=કાંતરેલી શિલા, અથવા નાગરાજા તક્ષકની શિલા, રેવરડ સીલના મતવ્યપર પ્રમાણે પણ ત્યાં કાઇ
( ૫૩ ) કલ્પ, સુ. ટીકા. પૃ. ૧૧૯ જી. (૫૪) પુરાતત્ત્વ પુ. ૧, પૃ. પર (૫૫) સરખાવા ઉપરની ટી. નં. ૫૧ નું મૂળ
લખાણ
(૫૬) જી. રે. વે. વ. પુ. ૧. પૃ. ૧૩૬ઃ— N. W. of the capital about 10 li( 1 miles) is the tank of Naga-Raja રાજનગરથી વાચવ્ય ખૂણે આશરે ૧૦ લી( !! માઇલ )ને છેટે નાગરાનનું તળાવ આવેલ છે.
